61

Havichorst

LIBER VETVSTVSDE FEODIS SIVE FEV-

D I S I T E M D E O R -DINE PLACITATIONIS ETVRBANO BENEFICIO PER

APHORISMUS DISTINC-TVS.

von Eyben

A U T O R VETUSD E B E N E F I C I I S 1 ,diu hactenus desideratus

a Jureconsultis.

APHORISMVS PRIMVS.Si quis velit instrui in iure bene-ficiali, hunc libellum respiciat eteius doctrinam no» despiciat.

2.Primo consideremus quod bene-ficialis clipeus a rege descenditet in septimo deficit.

3.Secundo in tertium descewde-runt clypeum laicales principescum episcoporum fiebant homi-nes et sextum clypeum transtu-lerunt in septimum.

§1. IISi quis velit instrui in jure bene-ficiali,hunc libellum respiciat, etejus doctrinam non despiciat.

§11. 2Primo consideremus, quod bene-ficialis clypeus a Rege descenditet in septimo deficit.

§ III. 3Secundo in tertium descende-runt clypeum laicales Principes,cum Episcoporum fiebant homi-nes, et sextum clypeum transtu-lerunt in septimum.

1) Freher: Habeo librum de bcneficüs antiquum . . . quem cum primumotiutn erit, (Deo juvante) in publicum dabimus. In eo nee semel ,Feudi' vox,nee .Feudalis', nee ,infeudati'; semper ^Beneficii', 3eneficialis', »inbeneficiati',ita constanter, ut si vox altera ignota prorsus fuisset.

62 Auetor vetus

Havidjorst

I 4 4.Clerici et mulieres rusticae etmercatores et iure carewtes etin fornicatione nztum et omnesqui non sunt ex homine militariex parte patri eorum et auiiure carent beneficiali.

5 5.Si quis tarnen vni istorum con-cedit beneficia beneficiorum abeo solo habebit iura in filiossuos, sua non haereditant bene-ficia nee etiam in alium bene-ficia sequuntur dominum.

6 6.A testimonio possunt abiiei iniure beneficiali, et a donaeis sen-tentiis quibus de est clypeus re-galis sed dominus eorum qui eosinbeneficiauit contradiere nonpoterit eorum testimonium.Sed se duo dieunt sibi ius vnumscilicet in iure perfectus et prae-dictorum aliquis in aliquibusbonis iure perfectus procedatin testimonio, in quo et deficiatdeficiens in regali clypeo.

7 7.Homo perfectus in beneficialiiure si a clerico vel muliere, autab huiusmodi aliquo inbenefi-ciatur haec beneficia in alium

von Eyben

§IV.Clerici et mulieres, rustici etmercatores, et jure carentes2, etin fornicatione nati, et omnesqui non sunt ex homine militari,ex parte patris eorum et avi,jure carent beneficiali.

SV.Si quis tarnen uni istorum con-cedit beneficia, beneficialia abeo solus habebit jura, in filiossuos autem non hereditabit bene-ficia, nee etiam in alium bene-ficia seqvuntur dominum.

§VI.A testimonio possunt abjici injure beneficiali, et a dandis sen-tentiis, quibus deest clypeus le-galis, sed dominus eorum, qui eosinbeneficiavit, contradicere nonpoterit eorum testimonium.Sed si duo dieunt sibi jus unum,scilicet in jure perfectus; etprae-dictorum aliquis, in aliquibusbonis3, jure perfectus precedatin testimonio, in quo et deficiatdeficiens in legali clypeo.

§VII.Homo perfectus in beneficialijure, si a clerico vel muliere, autab hujusmodi aliquo inbenefi-ciatur, hec beneficia in alium

*) Thomasius: .infames': kreditlose'.*) Thomasius: Haec verba ,in aliq. bon/ debent connecti cum verbis ,jus

I 1-10 63

Havichorst

dominum non sequantur, nisiImperialia sint et ecclesiasticaquae vir vel mulier aliqua perelectionem susceperint, in hishomo beneficiale ius habebit.

8.Homo domino suo notum faciatiuramento quod sibi adeo fidelissit et amicus, sicut homo est do-mino suo debitus, quamdiu ho-mo sicut sit et beneficia ab eohabuerit, quod quamdiu. homonon fecerit testis esse non potentillum in sui dominii iure benefi-ciali. Exhibeat etiam dominosuo debitum honorem et serui-

tmm.9.

Regis iustum seruitium a domi-no suo sententialiter praeceptumet sex hebdomadis ante diem ex-peditionis in duorum hominumsuorum audientia. seruiat in-quam ex iustitia infra terramtuetonicam Romano regno sub-ditam.

10.Omnes transalaui inbenefici-atum in parte orientali seruiant

von Eyben

dominum non sequantur, nisiimperialia sint, et ecclesiastica,que vir vel mulier aliqua perelectionem susceperint, in hishomo beneficiale jus habebit.

§ IIX. I 8Homo domino suo certum faciatjuramento, quod sibi adeo fidelissit et amicus, sicut homo est do-mino suo debitus, quamdiu ho-mo vivus sit et beneficia ab eohabuerit, quod quando homonon fecerit, testis esse non poteritille in sui domini jure benefi-ciali4. Exhibeat etiam Dominosuo debitum honorem et serui-tium.

§IX.5 9Regis justum servitium, a domi-no suo sententialiter preceptumsex hebdomadis ante diem ex-peditionis in duorum hominumsuorum audientia, serviat (in-quam) ex justitia infra terramteutonicam Romano regno sub-ditam.

$X« 10Omnes Trans-Salani inbenefici-ati in parte orientali serviant

*) Thomasius: i. e. in judicio feudali.5) Freher: Auetor de Beneficiis: sententialiter praeeipiatur* d. § 9 et § 56

et $ 108 . . . Et indicebatur in duorum hominum sive comparium praesentia,ut d. § 9. Derselbe: Idem auetor § 9: ,Regis justum servitium a domino suosententialiter praeceptum, anno et sex hebdomadis ante diem expeditionis induorum hominum suorum audientia, serviat (inquam) ex justitia intra terramTeutonicam, Romano regno subditam'.

8) F reher: sed tarnen cis-Salani praeeipue § 10: ,Omnes trans-Salani in

64 Auetor vetus

Havichorst

in Poloniam, sclauiam et Bohe-miam.

I 11 11.Sed hebdomadibus homo seruiatdomino suo in domini expensaa seruitio sex hebdomadib. qui-escat postea.

12 12.Rex quem eligunt teutonici cumRoma vadit ordinari secumibunt de iure sex Principes quiprimi sunt in eius electione vtpateat apostolico regis iustaelectio.

13 13.Ibunt illuc et alii omnis Impe-rialia beneficia habentes quis-quis cum domino suo nisi talentodeeimo iter redimat, quod an-nuatim a domino suo habuerat.

14 14.Haec expeditio prius tribus die-bus et anno et sex hebdomadi-

von Eyben

in Poloniam, Sclaviam et Bohe-miam.

§XI.Sex hebdomadibus homo serviatdomino suo in7 domini expensa,a servitio sex hebdomadibus qui-escat postea8.

S XII.»Rex, quem eligunt Teutonici, cumRomam vadit ordinari, secumibunt de jure sex Principes, quiprimi sunt in ejus electione, utpateat Apostolico10 Regis justaelectio.

§ XIII.«Ibunt illuc et alii omnes impe-rialia beneficia habentes, quis-que cum domino suo, nisi talentodeeimo12 iter redimat, quod an-nuatim a domino suo habuerat.

§ XIV.18

Haec expeditio prius tribus die-bus, et anno et sex hebdomadi-

beneficiatum in parte Orientali serviant, in Poloniam, Sclaviam et Bohe-miara' etc.

*) Thomasius: an forte legendum ,sine' propter textum Saxonicum et Ale-mannicum.

8) Thomasius: a servitiis aliis et judicio etc. ibid.•) Fr eher: Hi qui sint, exponit vetustissimus autor de Beneficns § 12: ,Rex,

quem eligunt Teutonici, cum Romam vadit, ordinari, secum ibunt de jure sexprincipes, qui primi sunt in ejus electione, ut pateat Apostolico Regis justaelectio'.

10) Thomasius;Papae.u ) F reher: Vetus Autor de beneficns § 13: ,Ibunt illuc et alii omnes impe-

rialia beneficia habentes, quisque cum domino suo, nisi talento deeimo iterredimat, quod annuatim a domino suo habuerat'.

**) Thomasius: redituum (textus Alemannicus).1S) Freher: Et § 14. Jiaec expeditio prius tribus diebus et anno et sex heb-

domadis ante diem expeditionis cuilibet ex justitia erit intimanda*.

I 10-18 65

Havichorst

bus ante diem expeditionis cui-libet ex iustitia erit intimanda.

15.Huius seruitii sit terminus cumRex fuerit ordinatus.

von Eyben

bus, ante diem expeditionis cui-libet ex justitia erit intimanda.

§XV.Hujus servitii sit terminus, cumRex fuerit ordinatus.

I 15

16.Homo etiam domino suo in hocseruiat, vt beneficiales sententiassibi inueniat cum dominus egu-erit ante meridie»* in diebus ab-solutis Quicquid ante meri-diem in diebus absolutis inchoa-tur. id post meridiem et in die-bus obseruabilibus terminarilicentiatur.

17.Si quis equum vel huiusmodialiquid domino suo concesseritet reabuerit vel aliquidperdiderit. in eius seruitio inte-rim non tenetur ex debito eiusbeneficiali interesse iuri nee ser-uire aliquid quamdiu non ha-buerit reetan rationem suaedamni.

18.Domiuus17 etiamsi suo hominiiustitiam nteuerit18 cum ab eo

§ XVI. 16Homo etiam domino suo in hocserviat, ut beneficiales sententiassibi inveniat, cum dominus egu-erit ante meridiem in diebus ab-solutis14. Quicquid ante meri-diem in diebus absolutis indioa-tur, id post meridiem et in die-bus observabilibus15 terminarilicentiatur.

§ XVII. 17Si quis eqvum vel hujusmodialiquid domino suo concesserit,et non rehabuerit, vel aliquidperdiderit in ejus servitio, inte-rim non tenetur ex debito, ejusbeneficiali interesse juri, nee ser-vire aliquid, quamdiu non ha-buerit reetam rationem18 suidamni.

§XIIX. 18Dominus etiam, si suo hominijustitiam renuerit, cum ab eo

") Thomasius: i. e. non ligatis i. e. non feriatis (textus Alemannicus). SedSaxonicus ligatas et feriatas dies distingvit.

1C) Thomasius: an fastis? ubi sc. observantur judicia, an nefastis? ubi obser-vantur ministeria sacra. Viele du Fresne voce ,observare'. Saxonicus distinguit.

x<) Thomasius: i. e. satisfactionem.17) Druckfehler für Dominus.18) Druckfehler für xenuent.

5 Eckaidt, Auetor vetus

66

Havichorst

Auetor vetus

von Eyben

ineusatus fuerit in audientiaduorum hominum suorum, inte-rim homo renuere seruitio do-mini potent et beneficiali iurieins non intersit.

ineusatus fuerit, in audientiaduorum hominum suorum, inte-rim homo renuere servitio do-mini poterit, et beneficiali juriejus non interesse.

I 19 19.Beneficio vno possunt inbenefi-ciari duo quod vnus possessio-nem habeat et alter successoreius existat, post mortew illiusin ipsius bonis.

§ XIX.

Beneficio uno possunt inbenefi-ciari duo, quod unus possessio-nem habeat, et alter successorejus existat, post mortem illius,in ipsius bonis.

20 20.

Si haeres beneficialis scilicetfilius sibi desit in die obitus ma-nus secunda non habebit bene-ficia nisi in benefieiis praedeces-sor eius in die sui obitus ea insua habuerit Marandia. et domi-nus quia adhuc vixerit qui euminbeneficiauit.

§XX.

Si heres beneficialis, scilicetfilius, sibi desit in die obitus, ma-nus secunda19 non habebit bene-ficia, nisi in benefieiis predeces-sor ejus in die sui obitus ea insua habuerit warandia20, et do-minus adhuc vixerit, qui euminbeneficiavit.

21 21.Dum moritur Ule quae bona ha-buit in possessione qui prae-dicto malo seeundus est in be-neficio infra sex hebdomadaset annum vadat ad suum do-minum et roget vt confiteaturde concesso sibi beneficio. Quodsi faciat non eget testimonio siautem negat dominus homotestificabitur homo tertius.

§XXI.

Dum moritur ille, qui bona ha-buit in possessione, qui pre-dicto modo seeundus est in be-neficio, intra sex hebdomadaset annum vadat ad suum Do-minum et roget, ut confiteaturde concesso sibi beneficio. Quodsi faciat, non eget testimonio, siautem negat dominus homini,testificabitur homo tertius.

") Thomasius: i. e. expectativam habeas vel gesamte Hand.*°) Thomasius: possessione.

I 18-27 67

Havichorst

22.A testimonio abiiciatur, si quisnon testatur concessionem seaudisse et vidisse.

23.Cum homo careat possessionequi autem in bonis est posses-sione, huius stabunt in testi-monio omnes, quibus est cogni-tum quod bona sint eius bene-ficium.

24.Pater haereditat in filium pos-sessionem sicut et beneficiumpropter quod non eget filius,vt demandari bona patris sibifaciat dominus.

25.Sie et homo carens filio hae-reditat in dominum possessio-nem beneficii, sicut et benefi-cium, nisi dominus concesseritalicui expeetationem beneficii.

26.Dominus si concedit homini bo-na sibi concessa per hoc in hisbonis Marawdia non erit eialiena erga dominum suum, Si

negat concessum sibi benefi-cium.

27.Quidam dicunt quod expeetatiobeneficii nulli possit concedi

von Eyben

§ XXII. I 22A testimonio abjiciatur, si quisnon testatur concessionem seaudisse et vidisse.

§ XXIII. 23Cum homo caret possessione,qui autem in bonis est posses-sione21, hujus stabunt in testi-monio omnes, quibus est cogni-tum, quod bona sint ejus bene-ficium.

SXXIV. 24Pater hereditat in filium pos-sessionem sicut et beneficium,propter quod non eget filius,ut demandari22 bona Patris sibifaciat dominus.

§XXV. 25Sie et homo, carens filio, he-reditat in dominum possessio-nem beneficii, sicut et benefi-cium, nisi dominus concesseritalicui expeetationem beneficii.

§XXVI. 26Dominus si concedit homini bo-na sibi concessa, per hoc in hisbonis warandia non erit eialiena erga dominum suum, siis negat concessum sibi benefi-cium.

§ XXVII. 27Quidam dicunt, quod expeetatiobeneficii nulli possit concedi

n ) Thomasius: forte legendum: ,alter autem in bonis est et possessione'**) Thomasius: an ,demonstrari'? vide tezttun Sazonicum.

68 Auetor vetus

Havidoorst

absqwe petitione illius qui pos-sidet beneficium hoc ostendamesse falsum.

I 28 28.Homo inbeneficiatus marcso veltalento cum domino primo sitsolutum per alieuius hominissui obitum. Nonne hie inbene-ficiatus homo habebit benefi-cium quod solutum sit dominocum tarnen nullus locus sibidesignatus sit ergo maius iushabebit homo in beneficio sibidesignato.

29 29.Si vnum beneficium ab vno do-mino possessionem carentes di-eunt sibi duo (videtur) deessedictio concessum tempus con-cessionis ab vtroque denominen-tur et prior concessio testariiudicatur.

30 30.Dominus cum primo suo hominibona concessa facit demonstrariin audientia duorum hominumsuorum statim in eis homo ip-sam habet Marandiam quae fue-rat domini ante dedemonstratio-nemM benefieii.

31 31.Cui dominus demonstrare renuitbona quae sibi concessit homo

von Eyben

absque petitione illius, qui pos-sidet beneficium. Hoc ostendamesse falsum.

§ XXIIX.Homo inbeneficiatus manso veltalento, cum domino primo sitsolutum per alieujus hominissui obitum. Nonne hie inbene-ficiatus homo habebit benefi-cium, quod solutum sit domino,cum tarnen nullus locus sibidesignatus sit? ergo magis jushabebit homo in beneficio sibidesignato.

§XXIX.Si unum beneficium duo pos-sessione carentes dieunt sibi abuno domino esse

concessum, tempus con-cessionis ab utroque denomine-tur, et prior concessio prestarejudicetur.

§XXX.Dominus cum primo suo hominibona concessa facit demonstrari,in audientia duorum hominumsuorum, statim in eis homo ip-sam habet warandiam, que fue-rat domini ante demonstratio-nem benefieii.

§XXXI.Cui dominus renuit demonstrarebona, quae sibi concessit, homo

*•) Druckfehler für demonstrationem.

I 27-35 69

Havichorst

accipiat in sua absque demon-stratione bona quecunque volu-erit quae dominus soluta habu-erit.

32.Si autem dominus cum homobonis fuit inbeneficiatus villamsibi denominauit vel locum ho-mo non transgrediatur illum ethomo si per annum et sex heb-domadarum terminum haec bo-na possiderit dominus eas sibinon mutabit.

33.Bona quae habet homo inpossessione sua et quae non suntsibi demonstrata haec non hae-reditat in filium nee sequitur eain dominum alium tarnen indominum alium sequitur ethaereditat in filium homo bene-ficia quae profectus est queri-monia iusta.

34.Si dominus villa vel vineamiudicium vel deeimam vel hu-iusmodi aliquid integrum con-cesserit vel omne quod in ali-quo solutum habet loco et be-neficia omnia sequitur et hae-reditat quanuis24 demonstrationecareat.

35.In moneta et telonio in vnicavel deeima vel huiusmodi ali-

von Eyben

accipiat in sua, absqwe demon-stratione, bona quecunque volu-erit, que dominus soluta habu-erit.

§ XXXII. I 32Si autem dominus, cum homobonis fuit inbeneficiatus, villamsibi denominavit vel locum, ho-mo non transgrediatur illum, ethomo, si per annum et sex heb-domadarum terminum hec bo-na possederit, dominus eas sibinon mutabit.

§ XXXIII. 33Bona, que non habet homo inpossessione sua, et que non suntsibi demonstrata, hec non he-reditat in filium, nee sequitur eain dominum alium. tarnen indominum alium sequitur, ethereditat in filium homo bene-ficia, que prosecutus est queri-monia justa.

§ XXXIV. 34Si dominus villam vel vineam,judicium vel deeimam, vel hu-jusmodi aliquid integrum con-cesserit, vel omne quod in ali-quo solutum habet loco; hec be-neficia homo sequitur et he-reditat, quamvis demonstrationecareat.

§XXXV. 35In moneta et telonio, in vineavel deeima, vel hujusmodi ali-

**) nicht: quamuis.

70 Auctor vetus

Havichorst

quo siquis inbeneficiatur illudbeneficium in alium dominumsequatur et in filium suum illudhaereditat quamuis dominus lo-cum census in potestate habeatet in beneficio quicquid ho-minibus in censu desiat interimquod dominus habuerit in po-testate sua census locum resti-tuat Uli damnum proptereaprohibeat sibi dominus ne plus-quam ponit reddere

hominibus in eo concesserit.

I 36 36.Si quis prius inbeneficitusfuerit in ipso loco beneficiumsuum obtineat et inbeneficiatusin postero dominum de re-stauratione moneat.

37 37.Homo qui nisi manso vel dimi-dio sit inbeneficiatus a dominoaut qui nisi in loco aliquo sitinbeneficiatus a domino vt an-nuatim ab eo habeat quod quin-que solidos vel plus valeat atestimonio potest abiici in iurebeneficiali.

38 38.Vnam cortem vel iugerumvnum homo solus obtineat per

von Eyben

quo si quis inbeneficiatur, illudbeneficium in alium dominumsequitur, et in filium suum illudhereditat, quamvis dominus lo-cum census in potestate habeatet in beneficio: quicquid ho-mini in censu deficit interim,quod dominus habuerit in po-testate sua census locum, resti-tuat Uli damnum. Proptereaprovideat sibi dominus, ne plus,quam possit reddere, (vel tra-dere) homini in eo concesserit.

§ XXXVI.Si quis prius inbeneficiatusfuerit, in ipso loco beneficiumsuum obtineat, et beneficiatusin postero25 dominum de re-stauratione moneat.

§ XXXVII.26

Homo nisi manso vel dimi-dio sit inbeneficiatus a domino,aut, qui in loco aliquo sit,inbeneficiatus a dominio, ut an-nuatim ab eo habeat, quod quin-que solidos vel plus valeat, atestimonio potest abjici in jurebeneficiali.

§ XXXIIX.Unam cortem27 vel jugerumunum28 homo solus obtineat per

**) Thomasius: i. e. qui postremus investitus est (textus Saxonicus).**) Freber: Nee potest esse £eudum inferius uno manso, vel saltem dimidio,

ut tradit auctor ille de benefic. § 37 et tit. de ordine placttationis § 58.**) Thomasius: villam instruetam. Du Fresne.w) Thomasius: föne eine Huffe. Du Fresne voce Jugia*.

I 35-43 71

Havichorst

iuramentum si in eos sibi sitpos-sessio tunc non eget testimonio.

39.Ager vnus multorum potest essedominorum, ita quod vnus eumhabeat ab altero, vnius tarnenin hoc erit possessio.

40.Si quis agricensum accipit, con-stat quod in illo possessio suasit siue masculus siue foemina,tarnen possessio in hoc esse noniudicetur quicquid violenterpossidentur.

41.Bona quae homo ab aliquo habetdomino et ab alio dicat sibi ea,

in bonis deficiat sidominus ea non obtinuerit a quose inbeneficiatum dicit.

42.Nullus sussipiat secunda bonaab vno domino si dominus bonaresignat aut vendat et eissecundo inbeneficiatus fueritnisi sex hebdomadas et an-num Marandia domino fueritaliena.

43.Cuiuscunque beneficia in eiuspraesentia dominus alteri con-

von Eyben

juramentum, si in eo sibi sit pos-sessio, tunc non eget testimonio.

§ XXXIX. I 39Ager unus multorum potest essedominorum, ita quod unus eumhabeat ab altero, unius tarnenin hoc erit possessio.

§XL. 40Si quis agri censum accipit, con-stat, quod in illo possessio suasit, sive masculus sive foemina,tarnen possessio in hoc esse nonjudicetur, quicquid violenterpossidetur. ,.

§XLI. 41Bona que homo ab aliquo habetdomino, et ab alio dicat sibi eaconcessa; in bonis deficiat29, sidominus, a quo se inbeneficia-tum dicit, ea non obtinuerit.

§XLII. 42Nullus suscipiat secunda80 bonaab uno domino, si31 dominus bonaresignet aut vendat, et de iissecundo inbeneficiatus fuerit,nisi per sex hebdomadas et an-num warandiae domino fueritaliena32.

§XLIII. 43Cujuscunque beneficia in ejuspresentia dominus alteri con-

*•) Thomasius: i. e. feudum amittit.*°) Thomasius: i. e. secunda vice.M) Thomasius: etiamsi.•*) Thomasius: i. e. nisi dominus tanto tempore possessione caruerit.

72 Auetor vetus

Havichorst

cedit et si haec ille non con-tradicit nil iuris habeat in be-nefieiis.

I 44 44.Si post obitum patris tarn diuviuit filius quod vox eius audi-tur per quatuor angulos domusattrahit sibi patris beneficia etalienat ea omnibus qui seeundierant in beneficio filius qui nonviuere potest.

45 45.Patris post obitum filius infrasex hebdomadas et annum propatris benefieiis domino mani-bus coniunetis suum praebeatdominium et aggrediatur illumtarn prope quod dominus manuseius suis manibus comprehen-dere valeat si autem dominussedeat homo genua flectat anteillum pro praebendo dominium.

46 46.Quidam dicunt quod etiam de-beat quassare manus nonnetotum mouetur corpus quandoille suum aggreditur dominiumconstat ergo vt ibi modo sitmanuum.

47 47.Homo dum domino dominiumpraebet haec verba non omittat.

von Eyben

cedit, si hec ille non con-tradicit, nil juris habeat in be-nefieiis.

§XLIV.Si post obitum patris tarn diuvivit filius, quod vox ejus audi-tur per quatuor angulos domus,attrahit sibi patris beneficia etalienat ea omnibus, qui seeundierant in beneficio. Filius, qui nonvivit post patrem, non heredatbeneficium.

§XLV.Patris post obitum filius intrasex hebdomadas et annum propatris benefieiis domino mani-bus conjunetis suum prebeathominium, et aggrediatur illumtarn prope, quod dominus manusejus suis manibus comprehen-dere valeat. Si autem dominussedeat, homo genua flectat anteillum, pro prebendo hominium.

§XLVI.Quidam dicunt, quod etiam de-beat quassare88 manus. Nonnetotum movetur corpus, quandoille suum aggreditur dominium?constat ergo, ut ibi motio sitmanuum.

§ XLVII.Homo dum domino hominiumprebet, hec verba non omittat:

**) Thomasius: movere.

I 43-51 73

Havichorst

Domine inbeneficiari a vobisdesidero bonis quibus de iuredebeo pro quibus et nobis meumpraebeo dominium prima secun-da et tertia iure sicut de iuredebeo huius rei testimoniumpono omnes homines virosastantes.

48.Si renuerit dominus susciperehominium illius homo bona abs-que seruicio habebit pro quibushominium praebuit nee vnquameget postea ab illo domino haecbona suscipere quamdiu homi-num suorum iuuarium habeattestimonium huius rei quin bonadominus sibi praebeat et infilium suum ea haereditet ethomines suos his bonis in-beneficiet.

49.Secundum enim ius homo obti-nuit quod dominus contra iusti-tiam coweedere. Homoseeundo neget praebere ho-minium nisi adreuocandum te-stimonium.

50.Dominus nullius hominium re-cipere renuat nisi illius quiregali clypeo careat.

51.Dominus omni tempore et vbi-que hominem debet inbenefi-ciare dum homo petit benefi-

von Eyben

Domine, inbeneficiari a vobisdesidero bonis, quibus de juredebeo, pro quibus et vobis meumprebeo hominium, prima, seeun-da, et tertia vice, sicut de juredebeo; hujus rei testimoniumpono omnes homines vestrosastantes.

§ XLVIII. I 48Si renuerit dominus susciperehominium illius, homo bona abs-que servitio habebit, pro quibushominium prebuit; nee unquameget postea ab illo domino bonahec suscipere, quamdiu homi-num duorum vivum habettestimonium hujus rei, quod bonadominus sibi renuit, et infilium suum ea hereditet, ethomines suos his benefieiis in-beneficiet.

§XLIX. 49Suum enim jus homo obti-nuit, quod dominus contra justi-tiam concedere renuit. Homoseeundo non eget prebere ho-minium, nisi ad renovandum te-stimonium.

§L. 50Dominus nullius hominium re-cipere renuat, nisi illius, quilegali clypeo careat.

§LI. 51Dominus omni tempore et ubi-que hominem debet inbenefi-ciare, dum homo petit benefi-

74 Auetor vetus

Havichorst

cium seeundum modum praedic-tum tarnen excusatum habeatdominum homo dum super hissententias quaesierit a suis homi-nibus et illos inuenire renuantnon dominii causa sed seeundumius.

I 52 52.Si autem suseipit dominus ho-minium illius illum si vultinterrogat quid ab eo habeatcuius partem vel totum. denomi-net statim sed de quo ignoratper noctes 14. inducias si ve-lit habeat quiequid tunc nondenominat nil in hoc vlteriusab illo domino nihil iuris habeatad ipsum.

53 53.Ad ipsum etiamquoddenominatsi dominus non confitetur ter-tius suorum hominum illud sta-tim testentur si statim nonabundat testimonio ille perquatuor deeim noctes sibi <len-tur induciae statim autem illein testimonium suum denominethomines domini quotquot desi-deret ex quibus dominus sibiseptem ducat ad induciatum di-em non quos dominus velit sedquos homo petit.

54 54.Si quis praesens sit istorum sep-tem dominus ad induciatumdiem illos non ducet sed statiminterroget.

von Eyben

cium seeundum modum predic-tum. tarnen excusatum habeatdominum homo, dum super hissententias quesierit a suis homi-nibus, et 1111 invenire renuant,non domini causa, sed seeundumjus.

§ LII.Si autem dominus suseipit ho-minium illius, illum, si vult,interrogat, quid ab eo habeat?cujus partem vel totum denomi-net statim sed de quo ignorat,per noctes XIV. inducias, si ve-lit, habeat. Quiequid tunc nondenominat, in hoc ulteriusab illo domino nihil juris habeatad ipsum.

§ LIII.Id ipsum etiam quod denominat,si dominus non confitetur, te-stes suorum hominum illud sta-tim testentur. si statim nonabundat testimonio ille, perquatuordeeim noctes sibi den-tur induciae. statim autem illein testimonium suum denominethomines domini, quotquot desi-deret, ex quibus dominus sibiseptem ducat ad induciatum di-em, non quos dominus velit, sedquos homo petit.

§LIV.Si quis presens sit istorum sep-tem, dominus ad induciatumdiem illos non ducat, sed statiminterroget.

I 51-57 75

Havichorst

55.Si quis statim non interrogatusex his quos debet ducere do-minus die defuerit induciato,homo testatus est cum illo addiem legalem, homo eligat sep-tem cum quibus obtineat bonavel perdat ex denominatis om-nibus hos et non alius dominusinterroget inter quos si homocum duobus in testimonio se-cundum ius proficit bona ob-tinuit. Quod si non facit perdataut si ad legale iudicium nonveniat cum cuiuslibet.

56.Simili modo si dominus non ve-nerit homo bona obtinuit ta-rnen absentiam cuiuslibet infir-mitas excusabit et captiuitas etregis iustum seruitium senten-tialiter sibi praeceptum et ne-cessitas terrae teutonicae si in-pugnatur ab externa gente adcuius obstaculum si citatur perclamorem praedicto modo inr

sequentium.

57.Bona sua hominio homo insuperiorem dominum sequanturcum dominus suus moriatur autcum bona resignauerit auteis abiudicatus fuerit infra prae-dictum terminum et roget il-

von Eyben

§LV. I 55Si quis statim non interrogatusex his, quos debet ducere do-minus die defuerit induciato,homo testatus est cum illo. Addiem legalem homo eligat sep-tem, cum quibus obtineat bonavel perdat, ex denominatis om-nibus, et hos, non alios, dominusinterroget. inter quos si homocum duobus in testimonio se-cundum jus proficit, bona ob-tinuit, quod si non facit, perdit;aut si ad legale judicium nonveniat, etiam perdit.

§LVI.34 56Simili modo si dominus non ve-nerit, homo bona obtinuit. ta-rnen absentiam cujuslibet infir-mitas excusabit, et captivitas, etregis justum servitium senten-tionaliter sibi praeceptum, et ne-cessitas terre teutonice, si im-pugnatur ab externa gente, adcujus obstaculum ipse citatusperclamorem.

§LVII.Praedicto modo 57bona sua cum hominio homo insuperiorem dominum sequatur,cum dominus suus moriatur autcum bona sua resignaverit, autei abjudicata fuerint intra pre-dictum terminum, et roget il-

**) Freher: Auetor de Beneficüs ,sententialiter praeeipiatur* d. § 9 et § 56et §108.

76 Auetor vetus

Havichorst

lum vt beneficia in enm trans-lata ius sibi concedatvel in alium dominum trans-mittat a quo ea habeat cumhonore tanto sicut ea habuita priore domino.

I 58 58.Non enim licitum est vt supe-rior dominus in inferiorem cly-peum hominem cum suis fa-ciat declinare benefieiis.

59 59.Quemcunque superior dominusinfra aniium et sex hebdomada-rum terminum cum suis non fa-cit declinare benefieiis Uli vlte-rius alium dominum non ad-iungat sed beneficia metsibi concedat.

60 60.Cum autem moritur dominuscuius filius adhuc viuit legiti-mus homo illius in filii terminobeneficia non petat a superioredomino si filius domini termi-num suum negligat homo se-eundo termino non careat.

61 61.Quotquot enim sunt clypei totsingulares sunt termini cuius-libet terminus habens annum etsex hebdomadarum spacium.

von Eyben

lum, ut beneficia in eum trans-lata seeundum jus sibi concedat,vel in alium dominum trans-mittat, a quo ea habeat cumhonore tanto, sicut ea habuita priore domino.

§ LVIII.Non enim licitum est, ut supe-rior dominus in inferiorem cly-peum, hominem cum suis fa-ciat declinare benefieiis.

§LIX.Quemcunque superior dominusinfra annum et sex hebdomada-rum terminum cum suis non fa-cit declinare benefieiis, illi ulte-rius alium dominum non ad-jungat, sed beneficia ipsemetsibi concedat.

§LX.Cum autem moritur dominus,cujus filius adhuc vivit legiti-mus, homo illius in filii terminobeneficia non petat a superioredomino. Si filius domini termi-num suum negligat, homo se-eundo termino non careat85.

§LXI.Quotquot enim sunt clypei, totsingulares sunt termini: cujus-libet terminus habens annum etsex hebdomadarum spatium.

u ) Thomasius: non intuitu filii, ut vult textus Saxonicus, sed, ut puto,inruitu domini superioris.

I 57-68 77

Havichorst

62.Terminus hominis ab eo die in-dioatur homo qui debit essesuus dominus ipsis bonis in-beneficiatur.

von Eyben

§ LXII.Terminus hominis ab eo die in-dioatur, quo is, qui debet essesuus dominus, ipsis bonis in-beneficiatur.

I 62

63.Beneficium antequam do-minus susceperit homini quo-modo illud concedere poterit.

64.Puerorum est terminus sex heb-domadarum et decimus tertiusaetatis illorum annus tarnen in-fra adolescentiam si egent tu-torem habere poterunt.

65.Adolescentia a duodecim anniincipit et vigesimo quartodesinit.

§LXIII. 63Beneficium enim antequam do-minus susceperit, homini quo-modo illud concedere poterit.

§ LXIV. 64Puerorum terminus est sex heb-domadarum et decimus tertiusetatis illorum annus. tarnen in-fra adolescentiam, si egent, tu-torem habere possunt.

§ LXV. 65Adolescentia a duodecimo annoincipit, et vigesimo quarto38

desinit.

66.Tutor alterius esse non poteritqui adolescentiam non transcen-dit.

67.Puerorum beneficiales reditushabebit dominus quousque Uliad duodecim annos perueniant.

68.Infra puerilem terminum puerise in nullo negligant.

§LXVI. 66Tutor alterius esse non poterit,qui adolescentiam non transcen-dit.

§ LXVII. 67Puerorum beneficiales reditushabebit dominus, quousque illiad duodecim annos perveniant.

SLXVIII. 68Infra puerilem terminum puerise in nullo negligunt.

**) Thomasius: in tcxtu utroque, et Saxonico et Alemannico est ,vigesimusprimus annus'. -

78 Auetor vetus

Havichorst

I 69 69.

70

71

72

Si dominus credere nolit quodpuer duodeeim annorum sit hocaffirmabit illius iuramentomundibardius postea non estlicitum domino pueri aeeiperesensum quantumeunque sit iu-uenis.

70.Filius post obitum patris si do-mino ad inbeneficiandum pro-ducitur ad non inbeneficietur.

71.Si tutor illius pro eo scilicetbeneficiale ius beneficia a do-mino petit et fideiussorem ponit,si plures sint filii, quod domi-num iure beneficiali non impe-trant, pro hoc beneficio aeeepto,

illo solo, quamuis puerinfra puerilem inbeneficiaturcetatem42 statim cum beneficiasuseeperit anniuersarius homi-num suorum ineipit infra quembeneficia sua suseipiant a pueroseruiant autem superiori domino.

71.Si dominus superior non con-cesserit puero suum quod

von Eyben

§ LXIX.Si dominus credere nolit, quodpuer duodeeim annorum sit, hocjuramento affirmabit illiusmundibardius37; postea non estlicitum domino pueri aeeiperecensum38 quantumeunque sit ju-venis. .

§ LXX.Filius post obitum patris, si do-mino ad inbeneficiandum pro-ducitur, at non inbeneficietur38.

§LXXI.Si tutor illius pro eo seeundumbeneficiale jus beneficia a do-mino petit et fidejussorem ponit,si plures sint filii, quod domi-num jure beneficiali non impe-trent40 pro hoc beneficio aeeeptoab illo solo41. Quamvis puerinfra puerilem inbeneficiaturetatem, statim cum beneficiasuseeperit, anniversarius43 homi-num suorum ineipit, infra quembeneficia sua suseipiant a puero,serviant autem superiori domino.

§ LXXII.Si dominus superior non con-cesserit puero jus suum, quod

87) Thomasius: i. e. tutor.M ) Thomasius: i. e. reditus seeundum art. LXVII.S8) Thomasius: Sensus ostendit, articulum hanc connectendum cum versic.

primo artic. sequentis. vid. Jus Feudale Saxonicum.40) Thomasius: forte »impetent', u t infra § LXXVIII .41) Thomasius: sensum hujus versiculi cum artic. praecedente docebit textus

Saxonicus.At) Druckfehler für aetatem.4S) Thomasius: i. e. tempus unius anni et sex septimanarum.

I 69-76 79

Havichorst

Auenele44 <licitur in beneficioquod nullus habebit in benefi-cio excepto tutore pueri velpuero. Homo habens filium simoriatur infra suum benefici-alem terminum, cum adhuc be-neficia non susceperit filius be-neficio non carebit. Item si ali-cuius domini filius infra termi.

sui hominis moritur homobeneficio non abiudicentur.

73.Domino non est licituw hominisseparare beneficium quod nisia pluribus habuerit dominus.

74.Si autem contra iustitiam se-paratur minor pars maioremsequatur.

75.Non etiam nisi ab vno dominifilio beneficium vnum suscipiathomo quamuis pluribus sit con-cessum e conuerso dominus tan-tummodo hominis mbeneficia-bit filium.

76.Cum homo mortuus fuerit infraterminum filiorum in arbitriosit eorum quis inbeneficietura domino vnanimiter erum

von Eyben

anvelle45 dicitur, in beneficio,quod nullus habebit in benefi-cio, excepto tutore pueri velpuero. Homo, habens filium, simoriatur infra suum benefici-alem terminum, cum adhuc be-neficia non susceperit, filius be-neficio non carebit. Item si ali-cujus domini filius infra termi-num sui hominis moritur, homobeneficio non abjudicetur.

§ LXXIII. I 73Domino non est licitum hominisseparare beneficium, nisi quoda plurimis habuerit dominis.

SLXXIV. 74Si autem contra justitiam se-paratur, minor pars majoremsequatur.

§LXXV. 75Non etiam nisi ab uno dominifilio beneficium suum suscipiathomo quamvis pluribus sit con-cessum e converso dominus tan-tummodo46 hominis inbeneficia-bit filium.

§LXXVI. 76Cum homo mortuus fuerit infraterminum filiorum, in arbitriosit eorum, quis inbeneficietura domino. unanimiter vero si

**) Druckfehler für Aneuele.**) Thomasius: Gloss. Iatina ad Saxonicum et germanica.4S) Thomasius: adde ,unum', ut contextus ostendit.

80 Auetor vetus

Havichorst

vnum non transmiserunt addominum dominus inbeneficietquem eorum velit qui benefi-cium infra suum terminum se-eundum ius petierit si seeundumlicitum et non seeundum iusinbeneficiat dominus vnum exfiliis nil noceat aliis.

von Eyben

unum non transmiserunt addominum, dominus inbeneficiet,quem illorum velit, qui benefi-cium intra suum terminum se-eundum jus petierit. si seeundumlibitum, et non seeundum jus,inbeneficiat dominus unum exfiliis, nil noceat aliis.

I 77 77.Si quis filiorum suum negligatterminum ab illo sit dominussolutus vlterius.

§ LXXVII.Si quis filiorum suum negligatterminum, ab illo sit dominussolutus ulterius.

78 7$.Si filius qui ad annos suos per-uenerit beneficia seeundum iuspetit habens fratres infra annospueriles dominus sibi concedentsi prius fideiussorem habeat

ne fratres sui iure be-neficiali eum pro hoc beneficioimpetant cum ad annos eorumperueniant.

79 79.Dominus eget habere fideiusso-rem quod puer infra puerilemaetatem se non negligat et do-minus non respondebit nisi vnofilio pro patris beneficio.

80 80.Si quis voluerit domino suobona alienare vel filio velalicui qui de iure post mortemea debet habere si ea conceditaut resignat nihil in hoc

§ LXXVIII.Si filius, qui ad annos suos per-venerit, beneficia seeundum juspetit, habens fratres infra annospueriles, dominus sibi concedat,si prius fidejussorem habeat(dederit) ne fratres sui jure be-neficiali eum pro hoc beneficioimpetant, cum ad annos eorumpervenerint.

SLXXIX.Dominus eget habere fidejusso-rem, quod puer infra puerilemaetatem se non negligat, et do-minus non respondebit nisi unofilio pro patris beneficio.

§LXXX.Si quis voluerit domino suobona alienare, vel filio, vel aliialicui, qui de jure post mortemea debet habere, si ea conceditaut resignat: nihil Uli in hoc

I 76-84 81

Havichorst

proficiet si in Marandia eaobtinuerit vsque in infirmitatemde qua euadet propterea nullusabiudicetur beneficio.

81.Si coecus est vel aliquo careatmembro nee pro infirmitatealiqua nisi pro lepra leprosusenim nee beneficia habebit neeconcedere potent postquammanifesta fuerit in eo lepra.

82.Dominus autem eius qui nisi eoviuente eum priuet beneficialiiure coram suis hominibus in-beneficiatis ab eo beneficiale

deestius.

83.Plures possunt vno inbennfi-ciari48 beneficio ita quod simulillud suseipiant et aequale iusin hoc habeant quam diu simulmanserint.

84.Si autem voluerint ab inuicemseparari absque licentia domi-ni diuidant inter se seeundumlibitum taliter concessum be-neficium et postea illorumnullus in parte alterius quam-uis habebit cum alter obieritnisi suseeperit a domino ex-

von Eyben

proficiet47, si in warandia eaobtinuerit usque in infirmitatem,de qua evadit.

§LXXXI. I 81Propterea nullus

abjudicetur beneficio,si coecus est, vel aliquo careatmembro, nee pro infirmitatealiqua, nisi pro lepra. Leprosusenim nee beneficia habebit, neeconcedere poterit, postquammanifesta in eo fuerit lepra.

§ LXXXII. 82Dominus autem ejus nisi eovivente eum privet beneficialijure coram suis hominibus in-beneficiatis, ab eo beneficialenon deest jus.

§ LXXXIII. 83Plures possunt uno inbenefi-ciari beneficio, ita ut simulillud suseipiant, et equale jusin hoc habeant, quamdiu simulmanserint.

§ LXXXIV.Si autem voluerint ab invicemseparari absque licentia domi-ni, dividant inter se seeundumlibitum totaliter concessum be-neficium. Sed postea illorumnullus in parte alterius aliquodjus habebit, cum alter obierit,nisi suseeperit a Domino ex-

84

iT) Thomasius: forte ,officiet', ut textus Saxonicus et Alemannicus.*•) Druckfehier für inbeneficiarL

6 Edcardt. Auetor vetus

82 Auetor vetus

Havichorst

peetationem in beneficio. Post-quam aliquo fuerunt beneficiopraedicto modo inbeneficiatinullus istorum singulariter alicuipotest inde aliquid concederequamdiu illud non diuiseruntinter se.

I 85 85.Dominus homini partem bene-ficii quomodo concedere poteritcuius partem singulariter nonsuseepit non tarnen idem do-minus a quo ille est inbenefi-ciatus beneficium sibi auferat deiure sed ille cuius est cumdomino commune. Si plures vnoinbeneficiatum beneficio

non nisi vnus illud sequantur inalium dominum.

86 86.Quicquid seeundum libitum ali-cui dominus concedit hominide quo Marandius suus esse nonpoterit concessum restaurabit.

87 87.Quicquid autem dominus com-pellitur concedere seeundum be-neficile ius hoc non restaura-bit homini, si deficit in Ma-randia huius benefieii.

88 88.Qui secularem habitum in spi-ritualem mutat beneficium nonhaereditet et benefieii expec-tatio sit expeetantibus desolatio.

von Eyben

peetationem in beneficio. Post-quam aliqui fuerunt beneficiopredicto modo inbeneficiati,nullus istorum singulariter alicuipotest inde aliquid concedere,quamdiu illud non diviseruntinter se.

§ LXXXV.Dominus homini partem bene-fieii quomodo concedere poterit,cujus partem singulariter nonsuseeperit? non tarnen idem do-minus, a quo ille est inbenefi-ciatus, beneficium sibi auferat dejure, sed ille, cui est cumdomino commune. Si plures unoinbeneficiati beneficio, et nonseparati fuerint, domino mortuonon nisi unus illud sequatur inalium dominum.

§ LXXXVI.Quicquid seeundum libitum ali-cui dominus concedit homini,de quo warandius suus esse nonpoterit, concessum restaurabit.

§ LXXXVII.Quicquid autem dominus com-pellitur concedere seeundum be-neficiale jus, hoc non restaura-bit homini, si deficit in wa-randia hujus benefieii.

§ LXXXIIX.Qui secularem habitum in spi-ritualem mutat, beneficium nonhereditet, et benefieii expec-tatio sit expeetantibus desolatio.

I 84-91 83

Havichorst

89.Si patris beneficio filii patreviuente cum patre fuerint in-beneficiati et pater solus illudin possessione obtinuerit vsquein infirmitatem de qua nonresurgit patris post obituminfra sex hebdomadas et annumad dominum veniant et vtfateatur petant concessum eisbeneficium. Quod si negat do-minus praebeant adhibere te-stimonium quod turn dominusadiicere poterit cum possessioUlis desit propterea suadeo vthominum praebendofilii paternum sequantur bene-ficium.

von Eyben

§ LXXXIX.Si patris beneficio filii, patrevivente, cum patre fuerint in-beneficiati, et pater solus illudin possessione obtinuerit, usquein infirmitatem, de qua nonresurgit. Patris post obitum,infra sex hebdomadas et annumad dominum veniant, et utfateatur, petant, concessum eisbeneficium. Quod si negat do-minus, prebeant adhibere te-stimonium: quod tunc dominusabjicere poterit, cum possessioillis desit, propterea svadeo, uthominium prebendo (offerendo)filii paternum sequantur bene-ficium49.

I 89

90.Vbi autem possessio in beneficiofit communem et aequalis fili-orutt? et patris filii beneficiumobtineant si beneficiale testimo-nium adhibeant infra sex heb-domadas et annum patris postobitum.

§ XC.Ubi autem possessio in beneficiofuit communis et equalis fili-orum et patris, filii beneficiumobtineant, si beneficiale testimo-nium adhibeant50 infra sex heb-domadas et annum, patris postobitum.

90

91.Pater si resignat filio aliqua be-neficia a domino haereditaliiure filius non habebit haec be-neficia quia in eum non sunthaereditata.

§ XCI.Pater si resignat filio aliqua be-neficia a domino, hereditali51

jure filius non habebit hec be-neficia, quia in eum non sunthereditata.

91

*•) Thomasius: supra § XLV seqq.60) zu testimoniuma dhibeant verdruckt.S1) Thomasius: i. e. allodiali, non, ut Saxo, jure feudi hereditarii, msi vo

.Erblehen' intelligatur feudum paternum. Sed malo tarnen retinere allodiale.msi voce

84 Auetor vetus

Havichorst

I 92 92.SImiliter qui resignat beneficiumdomino et post hoc iterumipso beneficio inbeneficiatus fu-erit, haereditarium ius in hocperdidit.

93 93.Si quis Marandiam iustam inbonis habuerit maiore iure ob-tinebit bona quam ille qui caretpossessione si ea potest testariiure beneficiali.

94 94.Nullus a possessione vel eii-ciatur nisi possessio ab eo vni-catur.

95 95.Possessio deuicta est ab hominecum inbeneficiali iure bona sibisunt abiudicata aut cum do-mino resignat ea, tarnen infrasex hebdomadas et annum periuramentum negare poteritquod bona resignauerit nisi do-minus statim concesserit ea al-teri in eius presentia.

96 96.In pluribus causis dominum ho-mo uincere potest testimonioquum domino licitum sit vincereillum.

97 97.Quilibet idoneus possessionispotest esse testis cui est mansio

von Eyben

§ XCII.Similiter qui resignat beneficiumdomino52 et post hoc iterumipso beneficio inbeneficiatus fu-erit, heditarium53 jus in hocperdidit.

§ XCIII.Si quis warandiam justam inbonis habuerit, majori jure ob-tinebit bona, quam ille qui caretpossessione, si ea potest testarijure beneficiali.

§ XCIV.Nullus a possessione eji-ciatur, nisi possessio ab eo vin-catur.

§xcv.Possessio devieta est ab homine,cum in beneficiali jure bona sibisunt abjudicata, aut cum do-mino resignat ea; tarnen infrasex hebdomadas et annum perjuramentum negare poterit,quod bona resignaverit, nisi do-minus statim concesserit ea al-teri, in ejus praesentia.

§ XCVI.In pluribus causis dominum ho-mo vincere potest testimonio,quam domino licitum sit vincereillum.

§ XCVII.Quilibet idoneus possessionispotest esse testis, cui est mansio

**) Thomasius: i. e. qui herediutem suam resignat domino in beneficium.M) Druckfehler für hereditarium.

I 92-100 85

Havichorst

in prima villa vel in circum-iacentibus proxima.

98.Septimo testimonio probabiturquilibet possessio si autemdiscordantes duo possessionemin beneficio praebent probatetestibus, quo eorum neuter abaltero sit inbeneficiatus ambocum audiatur testimonium etinquirentes homines in eademvilla manentes et in circum-iacente qualibet proxima cuiusautem possessionis maior turbasit testis huius sit possessio huictestimonium terminabitur inbruno loco in qno54 bona suntsita, in quibus est discordia.Quod et dominus audiat vel du-os homines suos auditores ad-

mittat.99.

Cuius autem possessionis dis-cordia non potest terminariiustitia propter discordantiamaut ignorantiam, vterque periuramentum locum demonstra-bit quem suum esse dicit.

100.Quem autem vterque per iura-mentum suum esse affirmat in-ter eos diuidantur, aut veritasreperiaturdehoc per aquabicumdomini iudicium tarnen iudiciumdomini non est licitum adhiberi

von Eyben

in prima villa, vel in circum-jacentibus proxima.

§ XCVIII. I 98Septimo testimonio probaturquelibet possessio. Si autemdiscordantes duo possessionemin beneficio debent probaretestibus, quorum neuter abaltero sit inbeneficiatus, ambo-rum audiatur testimonium, etinquirantur homines in eademvilla manentes, et in circum-jacente qualibet proxima, cujusautem possessionis major turbasit testis hujus sit possessio; hinctestimonium terminabitur inipso loco, in quo bona suntsita, de quibus est discordia,quod et dominus audiat vel du-os homines suos auditores eomittat.

§ XCIX. 99Cujus autem possessionis dis-cordia non potest terminarijustitia, propter discordantiamaut ignorantiam, uterque perjuramentum locum demonstra-bit, quem suum esse dicit.

§C . 100Quem autem uterque per jura-mentum suum esse affirmat, in-ter eos dividatur, aut veritasreperiatur de hoc per aquaticumDei judicium. tarnen judiciumDei non est licitum adhiberi

M) Druckfehler für quo.

86 Auetor vetus

Havichorst

per vllam causam nisi cuiusveritas per iustiriam non potest

reperiri hoc terminabituriudicio domini.

I 101 101.Si et dominus et homo posse-sionem55 sibi dicent in beneficioin possessionis testimonium pro-cedathomo.

102 102.Domini enim non negat benefi-cium esse cum se ab illo dicitinbeneficiatum.

103 103.Dominus si concessum benefi-cium negauerit et hoc Maran-diam in hoc testatus fuerit quodpossederit per septem hebdoma-das et annum post suseipiendiillud terminum homo iuramen-to solus obtineat beneficiumquod dominus negat tarnentestimonium abiieit iusta con-tradictio si probata fuerit.

104 104.Dominus si dixerit quod hocterminum neglexerit suseipiendibeneficium homo negare pot-ent addendo beneficium.

105 105.Si autem dominus diem obitusseptem hominibus suis intima-

von Eyben

per ullam causam, nisi cujusveritas per justitiam non potestaliter reperiri, hoc terminabiturjudicio Dei.

§CI.Si et dominus et homo posses-sionem sibi dicent in beneficio,in possessione testimonium pre-cedat hominis.

§CII.Domini enim non negat benefi-cium esse, cum se ab illo dicitinbeneficiatum.

§ CIII.Dominus si concessum benefi-cium negaverit, et homo waran-diam in hoc testatus fuerit, quodpossederit per septem hebdoma-das et annum, post suseipiendiillum terminum, homo juramen-to solus obtineat beneficium,quod dominus negat. tarnentestimonium abjicit justa con-tradictio, si probata fuerit.

§CIV.Dominus si dixerit, quod homoterminum neglexerit suseipiendibeneficium, homo negare pot-ent probando innocentiam.

§CV.Si autem dominus diem obitusseptem hominibus suis intima-

M) Druckfehler für possessionetn.

I 100-108 87

Havichorst

uerit quam totdus poterit ethis inuocatis in fine filiorum ter-mini dominus si potest testifi.quod hi suum neglexerint ter-minum.

106.Merito abiudicabitur omne iusin beneficio postea septimumhuius testimonium filiorum iura-mentum non admittit cum do-minus sie egerit ipso modo faciatdominus cum homini abiudica-uerit iure beneficiali si ille ea insuo termino non excusaueritiuramento.

107.Sex hominum suorum testi-monio dominus eget vt homi-nem beneficio priuet. In trib»*tantummodo causis dominws ho-minem inuocat testi-b«s potius quam ineusati.

do. homo euadat iura-me».

108.Quicquid dominus acquirit inhomine beneficiali iure aut ho-mo ibi promiserit illo dominuseum vincere poterit regis etiamiustum seruitium homini senten-tialiter praeeeptum et hoc si sibiUltimatum negat esse dominus

von Eyben

verit quanto jusM potuerit, ethis invocatis in fine filiorum ter-mini dominus potest testificari,quod si57 suum neglexerint ter-minum.

§CVI.Merito abjudicabitur omne jusin beneficio postea septimumhujus testimonium filiorum jura-mentum non admittit, cum do-minus sie egerit ipso modo faciatdominus cum homini abjudica-verit jure beneficiali, si ille ea insuo termino non excusaveritjuramento.

§CVII.Septem hominum suorum testi-monio dominus eget, ut homi-nem beneficio privet. In tribustantummodo causis dominus ho-minem convincit duobus testi-bus potius, quam ut ineusatio-nem domini homo evadat jura-mento.

Quicquid dominus acquirit inhomine beneficiali jure, aut ho-mo ibi promiserit, illo dominuseum vincere poterit. Regis etiamjustum servitium homini senten-tialiter preeeptum, et hoc si sibiintimatum negat esse, dominus

I 106

107

108

u)-7homasius: lego: .quantocius'.B7) Thomasius: lego ^ic€.M) Freher: Auetor de Beneficüs: ^ententialiter praecipiatur' d. $ 9 et § 56

et $ 108.

88 Auetor vetus

Havichorst

eum testibus vincat non tarnenseruitium regis praeeipiat homi-ni zntequam sententialiter prae-ceptum sit sibi.

I 109 109.Item si dominus beneficiali eiusiuri hominem iubet sententiali-ter interesse in eius audientiahie dominus ex iustitia testibusprobatur si homo negauerit.

110 110.Si homo duos vel tres habet do-minos si quis prius inter eos sibiregis seruitium denunciet illi ho-mo seruiet et expeditionis auxi-lium aliis det, si quod habeatab eis beneficium.

111 111.Si non in domini sui filium sedin alienum dominum haec se-quuntur, sua beneficia, et domi-nus si non confitetur ea cum ho-minibus prioris domini debet eatestificari, quos dominus in nullograuabit, si per votum priorisdomini interrogabit vnuw vlti-mum dominus adducat ex debi-to nisi etiam inbeneficiatus sitabeo.

112 112.Cuiuscunque dominus deficit inhominibus superioris domini ho-

von Eyben

eum testibus vincat. Non tarnenservitium regis preeipiat homi-ni, antequam sententialiter pre-ceptum sit sibi.

§CIX.Item si dominus beneficiali ejusjuri hominem jubeat sententiali-ter interesse, in ejus audientia,hoc duobus ex justitia testibusprobat, si homo negaverit.

§ CX."Si homo duos vel tres habet do-minos, si quis prius inter eos sibiregis servitium denunciet, illi ho-mo serviet, et expeditionis auxi-lium aliis det, si quod habeatab eis beneficium.

§CXI.Si non in domini sui filium, sedin alienum dominum homo se-quitur sua beneficia, hie domi-nus, si non confitetur ea, cum ho-minibus prioris domini debet eatestificari, quos dominus in nullogravabit, sed per votum priorisdomini interrogabit. Testern nul-lum dominus adducat ex debi-to, nisi etiam inbeneficiatus sitabeo.

§ CXII.Quicunque dominus deficit inhominibus, superioris domini ho-

••) Fr eher: Vetus autor de benefiens § 110: ,Si homo duos vel tres habeatdominos, si quis prius inter eos sibi Regis servitium denuntiet, illi homo ser-viet, et ezpeditionis auxilium aliis det, si quod habet ab eb beneficium'.

I 108—115 89

Havichorst

mines in loco hominum illiusfuit testes.

114.60

Si dominus alius beneficium suihominis suo resignat dominovel si alter inbeneficiatur illehomo infra suum terminumsequatur beneficium tunc ter-minus hominis illo die indioaturcum a domino suo sibi intima-tur in audientia duorum homi-num suorum quod resignaueriteius beneficium aut cum supe-rior dominus aut inbeneficiatusalter, altero sua bona sibi attra-xerit sententialiter et praecepe-rit agricolis ne de his bonis cen-sum dent alicui nisi sibi soli, neevlli seruiant aliquid quamdiunon attraxerit sententialiter sibihaec bona in eius presentia.

115.Si dominus ea resignasse negathomo roget in praesentia homi-num suorum coram superioredomino excuset ea in eius prae-sentia et vt eorum Marandus sit.

116.Quod si dominus non fecerit,in alium dominum beneficiumsuum praedicto modo sequitur.In quem a superiore dominotransmitantur81.

von Eyben

mines in loco hominum illiusfiunt testes.

§ CXIII. I 113Si dominus alius beneficium suihominis suo resignat domino,vel si alter inbeneficiatus, illehomo infra suum terminumsequatur beneficium. Tunc ter-minus hominis illo die inchoatur,cum a domino suo sibi intima-tur in audientia duorum homi-num suorum, quod resignaveritejus beneficium: aut cum supe-rior dominus, aut inbeneficiatusalter, alterius bona sibi attra-xerit sententialiter et preeepe-rit agricolis, ne de his bonis cen-sumdent alicui, nisi sibi soli, neeulli serviant aliquid, quamdiunon attraxerit sententialiter sibi,hec bona in ejus presentia.

§ CXIV. 114Si dominus ea resignasse negat,homo roget in presentia homi-num suorum. Coram superioredomino, excuset ea in ejus pre-sentia, et ut eorum warandus sit.

§CXV. 115Quod si dominus non fecerit,in alium dominum beneficiumsuum predicto modo sequitur,in quem a superiore dominotransmittatur.

w) Ziffer 113 ist übersprungen.M) Druckfehler für transmittantur.

90 Auetor vetus

Havichorst

I 116 117.Si dominus homini bona sua ac-cipit contra iustitiam aut iniusterenuit hominem inbeneficiare,aut si non vult Marandus eiusesse in beneficio quod habet abeo homo conquerewtur superioridomino qui in audientia duo-rum hominum suorum illimet,per nuntium suum illo praeci-piat, vt conquerenti faciat iusti-tiam, vt de iure sibi teneturfacere, quod si non facit domi-nus superior bona concedatsit et eorum illius in loco priorisdomini Marandus.

117 118.Si dominus duobus vel tribusconcedit expeetationem in bene-ficio et non in loco designatoquam proximo inbeneficiatusfuerit prius solutum beneficiumhabebit infra terminum homi-num suseipiendi beneficium.

118 HO.82

Dominus si patriam exeat, ho-minibus non noceat termi-nus homini ab illo die ineipit,cum dominus redierit non ta-rnen pro hominis absentia siinfra terminum suum exieritpatriam prolungatur eius tenni-nus, nisi patriae refuerit prius.

von Eyben

% CXVI.Si dominus homini bona sua ac-cipit contra justitiam, aut injusterenuit hominem inbeneficiare,aut si non vult warandus ejusesse in beneficio, quod habet abeo, homo conqueratur superioridomino, qui in audientia duo-rum hominum suorumper nuncium suum illi preci-piat, ut conquerenti faciat justi-tiam, ut de jure sibi teneturfacere; quod si non facit, domi-nus superior bona sibi concedat,sit et eorum illi, in loco priorisdomini, warandus.

§ CXVII.Si dominus duobus vel tribusconcedit expeetationem in bene-ficio, et non in loco designato,qui primo inbeneficiatusfuerit, prius solutum beneficiumhabebit, infra terminum homi-num suseipiendi beneficium.

§ CXVIII.Dominus si patriam exeat, ho-minibus non noceat. Sed termi-nus hominis ab illo die ineipit,cum dominus redierit. Non ta-rnen pro hominis absentia, siinfra terminum suum exieritpatriam, prolongatur ejus termi-nus, nisi patriae refuerit prius63.

•*) Druckfehler für 119.M) Thomasius: i. e. nisi prius in patriam redierit. Hanc Umitationem expli-

cat textus Alemannicus.

I 116-121 91

HavichoTSt

120.Sicut terminum suum prolongathomo hominum praebendo itadominus cum abrenuit cum ho-mini beneficia met praebeat.

121.Item si occultatus dominus as-seratur infra terminum homi-num suscipiendi beneficia vtdebet suscipere ex iustitia nonnoceat hominibus si super hoc ab-undat testib. tarnen dominumquaerat dominus in eius habita-culo, praebendo hominum et sieextrahat inde in eorum praesen-tia beneficia sibi abiudicata.

122.Bona quae homo ab aliquo dicitse habere domino in quibus sisibi desit Marandia et dominussibi non confiteantur ea et aliudbeneficium a domino non habu-erit quam ipsum pro quo domi-num impetit et hoc si obti-nere vult seeundum ius fideius-sorem ab homine aeeipiat do-minus antequam legalem Ulideterminet diem sui vadii etde satisfactione suorum homi-num si ab ea sententia argu-antur illorum fideiussorem an-te non ponet homo si posses-sionem habeat inbeneficio.

von Eyben

§ CXIX. I 119Sicut terminum suum prolongathomo, hominium prebendo: Itadominus eum abbreviat,cumho-mini beneficium prebeat.

'S CXX. 120Item si occultatus dominus as-seratur infra terminum homi-num suseipiendo beneficia, ubidebet suscipere ex justitia, nonnocet homini, si super hoc ab-undat testibus. tarnen dominumquerat homo in ejus habita-culo, prebendo hominium, et sieextrahat inde in eorum presen-tia beneficia sibi adjucata64.

§ CXXI. 121Bona que homo ab aliquo dicitse habere domino, in quibus sisibi desit warandia, et dominussibi non confiteatur ea, et aliudbeneficium a domino non habu-erit, quam ipsum, pro quo domi-nium65 impetit, et hoc si obti-nere vult seeundum jus, fidejus-sorem ab homine aeeipiat do-minus, antequam legalem illideterminet diem sui vadii86, etde satisfactione suorum homi-num67, si ab ea sententia argu-antur. Illorum fidejussorem au-tem non ponet homo, si posses-sionem habeat in beneficio.

•*) Drudefehler für adjudicata.M) Thomasius: lego ,dominum'.M) Thomasius: suae muletae, wette. Conf. du Fresne hac voce.•*) Thomasius: de emenda, Busse.

92 Auctor vetus

Havichorst

I 122 123.Si alicui dominus concedit bonahominis sui alterius, si et illo-rum illius fuerit Marandus di-gito et lingua beneficiiMarandia non abiudicentur, ideopriori inbeneficiato, nisi bene-ficiale ius probari possit domi-nus causam per quam ex iusti-tia beneficii sibi sit Marandia.

123 124.Nulli enim dominus beneficiiMarandiam concedere potentquam non solutam habuerit.

124 125.Dominus si per hominium suumhumiliat clypeum omnis ab eoinbeneficiati beneficia sua sus-cipiant a domino superiore, autab eo in zlium transmittanturdominum, a quo ea habeant cumtanto honore, sicut habuerunta domino priore.

125 126.Similiter homo faciat cum do-minus in inferiorem a superioredomino cum hominisbeneficio maiore iure fruaturbeneficio ille cuius ex praefa-tionis locus designatur, quamcuius expectatio loco careat de-signato.

126 127.Dominus si clypeum suum hu-miliat homino omnium homi-

von Eyben

§ CXXII.Si dominus alicui concedit bonaalterius sui hominis, et si illo-rum illius fuerit warandus, di-gito et lingua beneficii tarnenwarandia non abjudicetur ideopriori inbeneficiato, nisi bene-ficiale jus probare possit domi-nus causam, per quam, ex justi-tia, beneficii sibi sit warandia.

§CXXIII.Nulli etiam dominus beneficiiwarandiam concedere potent,quam non solutam habuerit.

§ CXXIV.Dominus si per hominium suumhumiliat clypeum, omnes ab eoinbeneficiati beneficia sua sus-cipiant a domino superiore, autab eo in alium transmittanturdominum, a quo ea habeant cumtanto honore, sicut habuerunta domino priore.

§ CXXV.Similiter homo faciat, cum do-minus in inferiorem a superioredomino transit cum hominisbeneficio majore jure fruatur

ille, cujus expecta-tionis locus designatur, quamcujus expectatio loco caret de-signato.

§ CXXVI.Dominus si clypeum suum hu-miliat hominio, omnium homi-

I 122—130 93

Havicborst

num suorum carebit beneficio siille ad superiorem dominum ve-nerint petendo beneficum68.

130.«8

Iudicandi beneficium haberenon est licitum clerico vel mu-lieri, nee viro in iure deficienti.

128.Beneficiale Marandiam dispen-sator non potest71 exequi, inaliquo beneficio infra officiumab illo domino cuius procuratorexistit, quia dominus commisit

in eius prouidentiabona sua.

129.Dispensator igitur huiusmodibeneficium testatur per visumet audientiam hominum et nonsequatur hoc in alium dominum,nee in filium ea haereditet, nisirelicto officio bona obtineat.

131.Quicquid homo non suseipit perhominium non iudicetur essebeneficium, si cum bona con-

von Eyben

num suorum carebit beneficio, siUli ad superiorem dominum ve-nerint petendo beneficium.

§ CXXIX.« I 129Judicandi beneficium haberenon est licitum clerico vel mu-lieri, nee viro in jure deficienti70.

§ CXXVII. 127Beneficialem warandiam dispen-sator non potest exequi inalio beneficio infra officium,ab illo domino, cujus procuratorexistit, quia dominus commisittantum in ejus providentiambona sua.

SCXXVIII. 128Dispensator itaque hujusmodibeneficium testatur per visum,et audientiam hominum, et nonsequatur hoc in alium dominum,nee in filium id hereditet, nisirelicto officio bona obtineat.

§ CXXX.7* 130Quicquid homo non suseipit perhominium, non judicetur essebeneficium; sicut cum bona con-

M) Druckfehler für beneficium.••) umgestellt (mit Homeyer) auf Grund von Sachsenspiegel Lebnrecbt und

Görlitzer Rechtsbuch.n) Thomasius: i. e. infami.M) Über dem o ein nicht auflösbarer Abkürzungsstrich.**) Freher: Ministeriales hi vocantur, qui non beneficiati seu feudati, sed

curiali et Palatino vel aulico jure censentur. Vetus auctor de beneficiis § 131:,Quiquid homo non suseipit per hominium, non judicetur esse beneficium;sicut, cum bona concedit dominus suis ministerialibus, non per hominium, sed

94 Auetor vetus

Havichorst

cedit dominus suis ministeriali-bus, non per hominium sed se-cundum ius curiae et concessiocaret beneficiali iure, si estconcessio officialis, quiuis eamministerialis natione erit ex iu-sticia. Dapifer aut secretariusaut Camerarius aut Marschalcus.

I 131 132.Ordinem iuris istius

propter diuersitatemeius non describendo sub quali-bet cum Episcopo et Abbbatissa74

et Abbate, ministeriales ius ha-bent singulare.

132 133.Homo quodlibet officium se-quatur per hominium, quamuishomo prius domini fuerit quo-usque dominus fateatur, quodille homo suus sit. Homo iura-mento obtineat hominium, quoddominus negat.

133 134.Pro quodlibet ineusatione do-minus placitare secundum bene-ficiale ius cum homine suo pot-erit si culpa vadio digna sit,ante meridiem et diebus be-

von Eyben

cedit dominus suis ministeriali-bus non per hominium, sed se-cundum jus curiae. hec concessiocaret beneficiali jure, sed estconcessio officialis, quivis etiamministerialis natione erit ex ju-stitia dapifer aut secretarius73,aut camerarius, aut marschalcus.

§ CXXXI.Ordinem juris istius scilicetcurialis, propter diversitatemejus non describam, sub quoli-bet enim Episcopo et Abbateet Abbatissa ministeriales jus ha-bent singulare.

§ CXXXII.Homo quodlibet beneficium se-quatur per hominium, quamvishomo prius domini fuerit. Quo-usqwe dominus fateatur, quodille homo suus sit, homo jura-mento obtineat hominium, quoddominus negat.

§ CXXXIII.Pro qualibet ineusatione do-minus placitare secundum bene-ficiale jus cum homine suo pot-erit, si culpa vadio digna sit,ante meridiem et diebus75 be-

seeundum jus curiae, haec concessio caret beneficiali jure, si est concessio offi-cialis. Quivis etiam ministerialis natione erit ex justitia Dapifer, aut Secre-tarius (malim legere ,Pincerna') aut Camerarius, aut Marschalcus'.

7S) Thomasius: lego ,Butellarius' i. e. Pincerna.74) Druckfehler für Abbatissa.75) Thomasius: supple ,absolutis', vide supra § XVI.

Havicborst

I 130-133; II 1-3

von Eyben

neficialem incipient placitati-onem, nisi in Coemiteriis etecclesiis.

95

neficialem incipient placitati-onem76, nisi in coemiteriis etecclesiis.

DE O R D I N E PLA-CITATIONIS.

APHORISMVS PRIMVS.Omissis his locis audiama* pla-citationis ordinem. Dominusinterroget vnum suum hominemin praesentia duorum hominumsuorum, si sit ei licitum cumhomine suo pro sua accusationebeneficialiter placitare et infraquod tempus et ad quem locumprosequi debeat illum.

DE O R D I N E PLA-C I T A T I O N I S .

§1-Omissis his locis audiamusplacitationis ordinem. Dominusinterroget unum suum hominemin presentia duorum hominumsuorum, si sit ei licitum cumhomine suo pro sua accusationebeneficialiter placitare? et infraquod tempus et ad quem locumprosequi debeat illum?

II 1

2.Sententia placitatione licen-tiet et dominus per quatuorde-cim dies citet ab ipso die vela proximis sex diebus hominemad beneficiale ius indenomi-natam villam vel curiam quaevel soluta sit domino, vel ali-quis eam habeat ab ipso.

3.Homo si dominum interroga-uerit in quo loco villa sit sita,dominus tenetur illwn expedirede hoc multae sunt villae vnius

§11. 2Sententia placitationem licen-tiet77 dominus per quatuorde-cim dies citet, ab ipso die vela proximis sex diebus, hominemad beneficiale jus in denomi-natam villam vel curiam, quevel soluta sit domino, vel ali-quis eam habeat ab ipso.

§ III. 3Homo si dominum interroga-verit, in quo loco villa sit sita?Dominus tenetur illum expedirede hoc, si muhe sunt ville unius

76) Thomasius: supple ,in Omnibus locis'.77) Thomasius: i. e. sententia diem dicec

96 Auctor vetus

Havichorst

nominis quas tarnen longin quiloci separat distantia78.

II 4 4.Homo si Imperiali beneficio sitinbeneficiatus a domino in be-neficiis imperialibus prosequaturillum dominus.

von Eyben

nominis, quas tarnen longinquiloci separat distantia.

§IV.Homo si imperiali beneficio sitinbeneficiatus a domino, in be-neficiis imperialibus prosequaturillum dorn-

5 5.Si autem proprietas domini be-neficium sit homini hominemsecundum ius in proprietatesua prosequatur dominus.

6 6.Si proprietatem alicuius aliquisin beneficio habuerit, dominuset alter ab eo ipsa proprietateinbeneficiatur dominus hunc ho-minem in quolibet officio suoprosequatur nisi tantummodo inbeneficio vrbano.

inus78.

§VI.Si proprietatem alicujus aliquisin beneficio habuerit, et dominus

alter ab eo ipsa proprietateinbeneficiatur, dominus hunc ho-minem in quolibet beneficio suoprosequatur, nisi tantummodo inbeneficio urbano.

7 7.Cum praedicto modo hominiincusato dominus beneficialiterdiem determinet hominibus suispraecipiat sententialiter, et eiusbeneficiali iure intersint, Quodqui non fecerit domino vadiabit.

8 8.Similiter homo incusatus facietsi dominus sibi sententialiter

§VII.Cum predicto modo hominiincusato dominus beneficialiterdiem determinet, hominibus suisprecipiat sententialiter, ut ejusbeneficiali juri intersint. quodqui non fecerit, domino vadiabit.

§ VIII.Similiter homo incusatus fiet,si dominus sibi sententialiter

n) Homeyers ausdrückliebe Angabe S. 124 zu $ 3, daß die Vorlage ,distan-tiam' biete, ist irrig.

7») Zwischenstück infolge Zeilensprungs ausgefallen.

II 3-12 97

Havichorst

terminat diem beneficialem, ineius presentia absque contra-dictione iusta.

9.Beneficium hominis pro testi-monio fidei iubebit domino, nontamen tenetur homo vadium prodomino, super sensum tollerare,quam sibi tenetur dare.

10.Vbi autem per bonorum censumdominus suum nequit extor-quere vadium, in sua dominusbeneficium accipiat, quod si peracquisitum vadium non red-imat, infra sex hebdomadas etannum homo abiudicabiturbeneficio.

von Eyben

determinat diem beneficialem inejus presentia, absque contra-dictione justa, et is in terminonon comparet.

§IX.Beneficium hominis pro vadi-monio fidejubebit domino; nontamen tenetur homo vadium prodomino supra censum tollerare,quem sibi tenetur dare.

§X.Ubi autem per bonorum censumdominus suum nequit extor-quere vadium, in sua80 dominusbeneficium accipiat. quod siacquisitum vadium infra sexhebdomadas et annum nonredimat homo, abjudicabiturbeneficio.

II 9

10

11.Si homo domini incusationemaut beneficialem sibi positumdiem audire nolit, cum tamendomino adeo vicinus sit, quodpossit audire, per hoc vadiumnon euadet ille.

§XI.Si homo domini incusationemaut beneficialem sibi positumdiem audire nolit, cum tamendomino adeo vicinus sit, quodpossit audire, per hoc vadiumnon evadet ille.

11

12.Si autem homo praesens non sitcum dominus beneficialem diemsibi ponit, dominus per nuntd-um intimet illum in duorum ho-minum suorum audientia ipsi-

M) Tbomasius: supple: »manu*.

7 Eckardt, Auetor vetus

5 XII.Si autem homo presens non sit,cum dominus beneficialem diemsibi ponit, dominus per riunci-um intimet illum in duorum ho-minum suorum audientia, ipsi-

12

98 Auetor vetus

Havichorst

met, vel in eius curia in quahabitationis suae introitus dis-ternatur et exitus.

II 13 13.Si autem homini curia desit inprimo beneficio quo est inbene-ficiatus a domino intimet do-minus hunc diem quatuorde-eim diebus ante diem legalem,ad quam dominus veniat, et adminus adducat sex homines, etnuncium quisitet ineusatum.

14 14.Primo quaerat dominus si tem-pus placitanti sit et postquamlibet datam sententiamdominus homines suos quaerat,si exequantur illam per quatuor-deeim noctes habeant induciashomines domini, si nesciant in-uenire sententias et addatiuramenta quilibet interroga-tus post alium.

15 15.Beneficiale autem ius differaturquousquam sententia inueniatur.

16 16.Ab ortu solis vsque ad descen-sum placitationes est inchoarelicitum Quod dum sententia li-centiat, dominus quaerat si sitei licitum citare ineusatum.Quod dum concedit sententia

von Eyben

met, vel in ejus curia, in quahabitationis sue introitus dis-cernatur (speetatur) et exitus81.

§ XIII.Si autem homini curia desit, inalio beneficio, quo est inbene-ficiatus a domino, intimet do-minum hunc diem, quatuorde-eim diebus ante diem legalam82,ad quam dominus veniat et adminus adducat sex homines, etnuncium, qui citet ineusatum.

§ XIV.Primo querat dominus: si tem-pus placitandi sit? et, postquamlibet datam sententiamdominus homines suos querat,si exequantur illam, per quatuor-deeim noctes habeant induciashomines domini. si nesciant in-venire sententias, tunc addatjuramentum quilibet interroga-tus post alium.

§XV.Beneficiale autem jus differatur,quousque sententia inveniatur.

§ XVI.Ab ortu solis usque ad descen-sum placitationes est indioarelicitum. quod dum sententia li-centiat, dominus que-

61) Thomasius: i. e. ubi habitare vel introire et exire solet.8t) Druckfehler für legalem.

II 12-19 99

Havichorst

dominus quaerat, quis ex iustitiadebeat citare illum hie in audi-entia duorum hominium do-mini, homo faciat vel domininuncius in fine curiae vbi do-minus placitat, sie dicendo. In-cusatum cito. N. in praesentiadomini, nam propter eulpaminpositam sibi prima et secundaet tertia vice sicut debeo de

mre.17.

Qui si desit nuncius redeat addominum dicens. Non vidi ineu-satum, nee aliquem ex parteeius, qui eius excusaret absen-tiam per iustitiam.

18.Id ipsum dum confitentur, nun-tii dominus quaerat quid superhoc faciendum sit sibi, cuiqueseeundo citatio fieri iudiceturet similiter tertio priori ordine.Qui dum tertio citatus desit.dominus quaerat quid facien-dum sit sibi Cui iudicetur, quodexpeetare debeat eum vsque adsolis descensum.

19.Si ineusatis ad huc desit cumsol deseewdit dominus quaeratsi expeetauerit illum secundumquod iustum est. Quod dum sen-tentia firmat dominus senten-

von Eyben

rat83, quis ex justitiadebeat citare illum; hie84 inaudi-entia duorum hominum, do-mini homo faciat, vel domininuncius in fine curie, ubi do-minus placitat, sie dicendo: in-cusatum cito N. in presentiadomini propter eulpamimpositam sibi, prima et secundaet tertia vice, sicut debeo dejure.

§XVII. II 17Qui si desit, nuncius redeat addominum dicens: non vidi ineu-satum, nee aliquem ex parteejus, qui ejus excusaret absen-tiam per justitiam.

§XIIX. 18Id ipsum dum confitentur nun-cii, dominus querat, quid suprahoc faciendum sit? Eiquesecunda citatio fieri judicetur,et similiter tertia, priori ordine.qui dum tertio citatus desit,dominus querat, quid facien-dum sit sibi? cui judicatur, quodexpeetare debeat usque adsolis descensum.

§ XIX.Si ineusatus adhuc desit, cumsol descendit, dominus querat,si expectaverit illum secundumquod justum est? quod dum sen-tentia firmat, dominus senten-

19

M) ZeilensprUnglücke.M) Thomasiut: lego ,hoc'.

100 Auetor vetus

Havicborst

tialiter ponat diem alten inquo prosequatur illum sicutfecit in primo sie faciat seeundoet tertio.

II 20 20.Si quem istoruw dierum nonobseruauerit dominus ordine etmodo praedicto ad nihil habea-tur eius persecutio. Dies tan-tummodo ineusatopraedicto modo erit intimandus.

21 21.Non in clausa curia nee subtecto erit licitum placitare do-mino, Cum ad diem tertium ex-peetauerit dominus ineusatumvsque dum sol descendat, quidvltra sibi faciendum sit quaerat.

22 22.Tunc iudicet sententia, quoddominus testari debeat tria suaplacita, primum cum diebussuis hominibus horum testimo-nium suoruw in hunc modum.Per votum mei praesentis dominiaffirmo, quod audiui et vidi,quod dominus in primo placitoet designato loco ineusatumexpeetauit beneficialiter vt de-buit, et prosecutus est eum iustissententiis, huius rei testis sum.

23 23.Post cuiuslibet testis verbumdominus quaerat si suum testi-

von Eyben

tialiter ponat diem alten, inquo prosequatur illum, sicutfecit in primo, sie faciat seeundoet tertio.

§XX.Si quem istorum dierum non ob-servaverit dominus ordine etmodo predicto, ad nihil habea-tur ejus prosecutio. dies tan-tummodo primus ineusato ipsipredicto modo erit in-mandus85.

§ XXI.Non in clausa curia, nee subtecto licitum erit placitare do-mino. cum ad diem tertium ex-peetaverit dominus ineusatum,usque dum sol descendat, quidultra sibi faciendum sit, querat.

§ XXII.Tunc judicet sententia, quoddominus testari debeat tria suaplacita; primum cum duobussuis hominibus, horum testimo-nium sonet in hunc modum:per votum mei presentis dominiaffirmo, quod audivi et vidi,quod dominus in primo placitoet designato loco ineusatumexpeetavit beneficialiter ut de-buit, et prosecutus est eum justissententiis. hujus rei testis sum.

§ XXIII.Post cujuslibet testis verbum,dominus querat, si suum testi-

M) Druckfehler für intimandus.

II 19-29 101

Havidoorst

monium profecerit cum illosicut debet ex debito.

24.Si quis per votum domini semeltestetur secundo non interro-gentur.

25.Dominus quotquot velit homi-nes suos inquirat, quousquamtestimonium suum perficiat.

26.Praedicto modo dominus placi-tum secundum probabit et ter-tium, sed ad quodlibet placi-tum singulares habeat testes.

27.Cum sie probauerit dominustria sua placita, quaerat senten-tiam super ineusati absentia.

28.Tunc iudicet sententia, quodab iudicari debeant ineusatobeneficia. Tunc quaerat dominussuus debeat facere an alius.Sententia autem doceat, vt hocvnus hominum dominii faciathaec verba dicendo. Hie ab-iudica beneficia ineusato, quibusvsque modo inbeneficiatus fuerita meo domino.

29.Tunc dominus finaliter haecbona in duorum hominum suo-

von Eyben

monium profecerit86 cum illo,sie ut debet ex debito (de jure).

§ XXIV. II 24Si quis per votum domini semeltestetur, secundo non interro-getur.

§XXV. 25Dominus quotquot velit homi-nes suos inquirat, quousquetestimonium suum perficiat.

§XXVI. 26Predicto modo dominus placi-tum secundum probabit, et ter-tium, sed ad quodlibet placi-tum singulares habeat testes.

§ XXVII. 27Cum sie probaverit dominustria sua placita, querat senten-tiam super ineusati absentiam.

§ XXVIII. 28Tunc judicet sententia, quodabjudicari debeant ineusato.

Tunc querat, dominussuus debeat facere, an alius.Sententia autem doceat, ut hocunus hominum domini faciat,hec verba dicendo: Sie ab-judico beneficia ineusato, quibususque modo inbeneficiatus fuerita domino meo.

S XXIX.Tunc dominus finaliter hecbona in duorum hominum suo-

29

M) Thomasius: i. e. perfecerit.

102 Auctor vetus

II 30

31

32

Havichorst

nun audientia attrahat ea sibiper nuntium et retineat ea persex hebdomadas et annum abs-que redditibus expectans sihomo extrahat ea secundum ius,infra quem terminum si incu-satus non extraxerit beneficiumabiudicetur et praedicto modoomne ius in beneficio.

30.Dominus sibi attrahat singula-riter beneficia in quolibet locoet villa, vbi autem plures villaeattinewt vni curiae, curiam provilla omnibus attrahet sibi do-

minus.

31.Si autem incusatus infra suumterminum aggreditur dominumad excusandum sua secundumius beneficia si se absconderitdominus, aut in vrbe fueritseruatus ne homo benefi. suaexcuset, et homo si super hoctestibus abundat coram homi-nibus domini beneficium extra-hat, sicut coram domino debe-bat.

32.Si autem homo in praesentiamdomini veniat primo pro locu-tione petat, reli-quias vt sua excuset beneficia,

von Eyben

rum audientia attrahat sibiper nuncium et retineat ea persex hebdomadas et annum abs-que redditibus, expectans, sihomo extrahat ea secundum jus.Infra quem terminum si incu-satus nort extraxerit beneficium,abjudicetur et87 predicto modoomne jus in beneficio.

§XXX.Dominus sibi attrahat singula-riter beneficia in quolibet locoet villa, ubi autem plures villaeattinent uni curiae, curiam provillis omnibus attrahat sibi do-minus.

§XXXI.Si autem incusatus infra suumterminum aggreditur dominumad excusandum sua, secundumjus, beneficia; si se absconderitdominus, aut in urbe fueritservatus, ne homo beneficia suaexcuset, et88 homo, si super hoctestibus abundat, coram homi-nibus domini beneficium extra-hat, sicut coram domino debe-bat.

§ XXXII.Si autem homo in presentiamdomini veniat, primo prolocu-tionem88 petat, deinde reli-quias90, ut sua excuset beneficia,

") Thomasius: lego ,ei*.**) Thomasius: delendum videtur ,et', aut loco eius intelligendum: ,tunc'.w ) Thomasius: Advocatum.*°) Thomasius: Sanctorum, super quibus juret.

II 29-35 103

HavichoTst

quas si domlnus dare renuat,homo met reliquias addu-cat super quas iuret, quod suabeneficia non sint sibi taliterabiudicata, vt eorum de iuredebeat carere, homo tarnen hocnon faciat nisi dominus iusti-ciara sibi renuat.

von Eyben

quas si dominus dare renuat,homo suasmet reliquias addu-cat, super quas juret, quod suabeneficia non sint sibi taliterabjudicata, ut eorum de juredebeat carere. homo tarnen hocnon faciat, nisi dominus justi-tiam sibi renuat.

33.Tunc dominus si velit bene-ficialem intimet diem senten-tialiter illi ad respondendumsuae incusationi. Ad quem sinon venerit incusatus, abjudice-tur ei in beneficia omne jus; nisi

causa necessaria sit eius ex-cusatio, aut in ipsius domini sitseruitio.

34.In die qua homo strepe tenetdomino, aut sententiam inuenitaut aliquo sibi seruit, beneficialiiure non astabit domini et etiamdo. iustitiam renuerit cumab homine incusatus fuerit, etquamdiu aliquid perdiderit ineius seruitio, de quo sibi desitrestauratio.

S XXXIII. II 33Tunc dominus, si velit, bene-ficialem intimet diem senten-tialiter illi ad respondendumsue excusationi. ad quem sinon venerit incusatus abiudice-tur ei in beneficia omne ius, nisiex causa necessaria sit ejus ex-cusatio, aut in ipsius domini sitservitio.

§ XXXIV. 34In die qua homo strepe81 tenetdomino, aut sententiam invenit,aut aliquo sibi servit,

et etiamdominus justitiam renuerit, cumab homine incusatus fuerit, etquamdiu aliquid perdiderit inejus servitio, de quo sibi desitrestauratio beneficiali juri nonobstabit domini82.

35.Tunc domino terminare lici-tum est quaerimoniam vnius ho-minis sui per alium,

§XXXV.Attamen domino terminare lici-tum est querimoniam unius ho-minis sui in aliquo beneficio-

n) Tbomasius: stapiam.•*) Thomasius: h. e. non obstrictus est Stare in judicio feudali.

35

104 Auetor vetus

Havidoorst

quamuis sit in eius seruitiovel vnus eorum vel ambo.

II 36 36.Homo cum venerit ad beneficia-lem determinatu/w, diem, in cu-riam in qua dominus pluritat,neminew introducat, nisi domi-ni sit homo. Quod enim si f acit,domino pro quolibet vadiabit,aut introduxisse se eos iuramen-to expurgabit. Antequam etiaroin praesentia domini veniat, gla-dium, cultellum et calcaria de-ponet Chirothecos exuat et om-ni careat ferro. Pallium exitumpendeat in humero aut omninodeponatur.

37 37.Caput nullo tegatus, cappanon sit indutus, nee thoracenee armis aliquibus.

38 38.Si in aliquo istorum homo seneglexerit domino vadiabit.

39 39.Id non dico de alio, nisi quiineusatus est a domino et perdomini ineusationem citatus estad ius beneficiale.

40 40.Cum dominus placitum suuminchoauerit seeundum praedic-

von Eyben

rum, quamvis sit in ejus servitio,vel unus eorum vel ambo.

§ XXXVI.Homo cum venerit ad beneficia-lem determinatum diem in cu-riam, in qua dominus placitat,neminem introducat, nisi domi-ni sit homo. quod enim si faciat,domino pro quolibet vadiabit,aut introduxisse se eos juramen-to expurgabit. Antequam etiamin presentia domini veniat, gla-dium, cultellum et calcaria de-ponet, chirothecas exuat, et om-ni careat ferro. Pallium exutumpendeat in humero aut omninodeponatur.

§ XXXVII.Caput nullo tegatur93, cappa94

non sit indutus, nee thorace,nee armis aliquibus.

§ XXXVIII.Si in aliquo istorum homo seneglexerit, domino vadiabit.

§ XXXIX.Id non dico de alio, nisi quiineusatus est a domino, et perdomini ineusationem citatus estad jus beneficiale.

§XL.Cum dominus placitum suuminchoaverit seeundum predic-

w ) Thomasius: supple ,pileo*.M) Thomasius: an vestimenti genus hie intellegitur, an mitra? Confer du

Fresne hac voce.

II 35-43 105

Havichorst

turn modum vnum ex suis ho-minibus accipiat dominus, quiverbum suum loquatur ad in-cusatum. Cum incusatus primoin presentiam domini veneritdominus illum interrogabit, sivenerit taliter vt responderevelit sibi beneficialiter pro quoille si velit colloquium petat etsi possit renuere, renuat. Quodsi facere nequeat ad dominumredeat dicens dominus hucveni respondere in quantumdebeo de iure.

41.Tunc dominus ex iustitia sin-gulariter pro qualibet causaincusabit illum et praecipiatvt super hoc respowsum det.Tunc incusatus per locutorempetaset, et mper95 roget licentiacolloquendi antequam exeat.

Pro locutore careat, si quis inprima accusatione met re-spondeat.

43.In omni sermone homo inquira-tur si in verbum pro locutorissui profiteantur. Hominem prolocutoris sui negligentia nondamnabit, quamdiu in verbumillius confessus non fuerit.

von Eyben

tum modum, unum ex suis ho-minibus accipiat dominus, quiverbum suum loquatur ad in-cusatum. Cum incusatus primoin presentiam domini venerit,dominus illum interrogabit, sivenerit taliter, ut responderevelit sibi beneficialiter, pro quoille, si velit, colloquium petat, etsi possit renuere, renuat. Quodsi facere nequeat, ad dominumredeat, dicens: dominus hucveni respondere, in quantumdebeo de jure.

§XLI. II 41Tunc dominus ex justitia sin-gulariter pro qualibet causaincusabit illum, et precipiat,ut super hoc responsum det.Tunc incusatus prolocutorempetat, et ipse roget licentiamcolloquendi, antequam exeat.

SXLII. 42Prolocutore careat, si quis inprima accusatione ipsemet re-spondeat.

SXLIII. 43In omni sermone homo inquira-tur si in verbum prolocutorissui profiteatur96. Hominem pro-locutoris sui negligentia nondamnabit, quamdiu in verbumillius confessns97 non fuerit.

M) Druckfehler für petat, et semper.") Thomasius: i. e. an id approbet.") Druckfehler für confessus.

106 Auetor vetus

Havicborst

Inter differentem sermonemduorum dominus quaerat quidiustum sit.

II 44 44.Si seeundum vt non seeundumlibitum ius quaerat hominemsentenria non laedat prior pe-tita primo procedat sententia,beneficiali iure vt astet renuerepoterit homo quandiu ineusatusnon respondet palam coram do-mino vel loquatur cum prolo-cutore fruatur. Sed interrogatusa domino respondeat est, nonvel colloquium peto. Bartho.ei licentia vt ab eo argu.iniusta sententia.

von Eyben

Inter differentem sermonemduorum dominus querat, quidjustum sit.

§ XLIV.Si seeundum libitum nonseeundum jus querat, hominemsententia non ledat; prior pe-tita primo procedat sententia.Beneficiali jure ut astet, renuerepoterit homo, quamdiu ineusatusnon respondit. Palam coram do-mino non loquatur, cum pro-curatore suo, sed interrogatusa domino respondeat: Est, non,vel colloquium peto. Habetetiam licentiam, ut sententiaab eo injusta arguatur.

45 45.Homo ineüsatori suo referat,quoties colloquium exeat.

§XLV.Homo ineüsatori suo referat98,quoties99 colloquium exeat.

46 46.Homo vadiabit domino proomni ineusatione quae dignaest vadio, quam nisi iuramentonegauerit.

47 47.Tuminterdum dominusproponitineusationes quae non sunt va-dio dignae sicut tropiloquia,

§ XLVI.Homo vadiabit domino, proomni ineusatione, que dignaest vadio, nisi quam juramentonegaverit.

§ XLVII.Turn interdum dominus proponitineusationes, que non sunt va-dio digne, sicut tropiloquia100,

**) Thomasius: supple »responsum'.M) Thomasius: supple: ,ad*.1M) Thomasius: an cantus intelliguntur in contumeliam alicujus facti? (vide

du Fresne voce ,tropus') an locutiones ambigui et dubii sensus? An fönelegendum ,turpiloquia'?

II 43-51 107

Havichorst

quia in opprobrium dominolocutus fuerit homo et hocaudet iuramento affirmare do-mino suo per hoc non teneturvadiare.

48.Pro omni causa homo vadiabitdomino per quam opprobriumei intulerit aut damnum aut sialiquid loquitur vel egerit inbenefi. iure super id quoddebuit.

49.Si aliquis inaccipit homini bonasui domini, et illum si iusta nonprosequitur querimonia non vniintimauerit suo do. haeccausa est vadio.

50.Et si quis exponit sua bene-ficia absque domini licentiadominus Uli sententialiter prae-cipiat, vt ea infra sex heb-domadas redimat quod si nonfecerit, domino vadiabit.

51.Si homo iniuriatur ho. inbonis domini sui aut aliquid lae-serit, facto vel verbo qui fueritin domini seruicio, vel si iniuria-tur hominibus bona domini abeo habentibus, aut natis ad bona,

von Eyben

quia si in opprobrium dominilocutus non fuerit homo et hocaudet juramento affirmare, do-mino super hoc non teneturvadiare.

§XLVIII. II 48Pro omni causa homo vadiabitdomino, per quam opprobriumei intulerit aut damnum, aut sialiquid loquitur vel egerit inbeneficiali jure super id quoddebuit101.

§ XLIX. 49Si aliquis ademit homini bonasui domini, et illum is justa nonprosequitur querimonia, vel nonintimaverit suo domino, heccausa est vadio.

§L. 50Et si quis exponit102, sua bene-ficia absque domini licentia,dominus Uli sententialiter pre-cipiat, ut ea infra sex heb-domadas redimat, quod si nonfecerit, domino suo vadiabitur.

§LI. 51Si homo injuriatur homini, quifuerit in domini servitio, in bo-nis domini sui, aut aliquid lese-rit facto vel verbo, vel si injuria-tur hominibus, bona domini abeo habentibus, aut natis ad bona,

m) Thomasius: i. e. si locutus est vel egit quod non debuit.1W) Thomasius: i. e. pignori tradit.

108 Auetor vetus

Havichorst

et laesus si quaerimonia iusta ac-torem coram dominoprosequitur, domino pro hiscausis vadiare iudicetur sed suohomini, homo non respondebitcoram domino suo, nisi probe-tur quod coram suis homini-bus iusticiam illi renuerit, do-minus non nisi praeduetae cau-sae ofFensionis, iudex erit laesisui hominis.

II 52 52.Si homo se mungit aut spuit, veltussit, aut stertit aut si stertitin alia parte sui prolocutorisquam fuerit in primis vel sesetergit vel circumspicit vel mus-cas ne eum laedant depellit, prohuiusmodi causis non vadiabitdomino, quamuis tarnen in hocquorundam erret opinio.

53 53.Decem talenta domino vadiabithomo, sed princeps de beneficioprincipali centum talenta va-diabit regi.

54 54.Homo domini habebit satisfac-tionem seeundum suam natio-nem et satisfactio: et vadiumad domum proximam domini abillo loco in quo acquiratur, perquatuordeeim noctes soluatur.

von Eyben

et si lesus querimonia justa ac-torem (autorem) coram dominoprosequitur, is domino pro hiscausis vadiare judicetur. Sed suohomini homo non respondebitcoram domino suo, nisi probe-tur, quod coram suis homini-bus justitiam illi renuerit. Do-minus non nisi predicte cau-se ofFensionis judex erit lesisui hominis.

§LII.Si homo se mungit aut spuit, veltussit aut sternutat, aut si steteritin alia parte sui prolocutoris,quam fuerit in primis, vel sesetergit, vel circumspicit, vel mus-cas, ne eum ledant depellit; prohujusmodi causis non vadiabitdomino: quamvis tarnen in hocquorundam erret opinio.

§ U l i .Decem talenta domino vadiabithomo, sed princeps de beneficioprincipali centum talenta103 va-diabit regi.

§LIV.Homo domini habebit satisfac-tionem seeundum suam natio-nem104, et satisfactio et vadiumad domum proximam domini abillo loco, in quo aquiritur perquatuordeeim noctes solvatur.

m ) Thomasius: i. e. libras seu marcas. du Fresne.m ) Thomasius: id est conditionem generis et familiae. Germ. .Gesddedne'.

du Fresne.

II 51-59 109

Havichorst

55.Homo absque licentia non sede-at in domini praesentia sed cumdebilitatus iaceat, et iuramen-tum addet si dominus crederenolit, quod necessitas eum iacerecompulerit, non nisi tria vadiavno die vadiabit domino. Proqualibet incusatione tria habebitcolloquia, donec vöcetur tribusvicibus a nuntio domini.

56.Curiam in qua dominus placi-tat incusatus non exeat quam-diu dominus suum non termina-uerit placiumz.

57.Quilibet homo domini alteri«5sententiam arguat, quiin regali clypeo non deficiat.

58.Argutor si quinque solidos velmanso dimidio no« est inbene-ficiatus a domino fideiussoremponat si in sententiam deficiatvadium detur domino et homi-ni quem arguit satisfactio nul-lus pro illo fidiubebit qui nona do. inbeneficiatwj sit.

59.Homo cum sententiam arguit,quam iniustam esse credit alte-

von Eyben

§LV. II 55Homo absque licentia non sede-at in domini presentia, sed, cumdebilitatus, jaceat, et juramen-tum addat, si dominus crederenolit, quod necessitas eum jacerecompulerit. Non nisi tria vadiauno die vadiabit domino. Proqualibet incusatione tria habebitcolloquia, donec vocetur tribusvicibus a nuncio domini.

§ LVI. 56Curiam, in qua dominus placi-tat, incusatus non exeat, quam-diu dominus suum non termina-verit placitum.

§LVII.Quilibet homo domini alteriussententiam arguere105 potest, siin regali clypeo non deficit.

Argutor si quinque solidis velmanso dimidio non est inbene-ficiatus a domino, fidejussoremponat. Si in sententia deficiat,vadium detur domino, et homi-ni, quem arguit, satisfactio. Nul-lus pro illo fidejubebit, qui nona domino inbeneficiatus sit.

§ LIX.Homo cum sententiam arguit,quam injustam esse credit, alte-

10S) Thomasius: id quod hodie appellare dicimus.1M) Freber: Nee potest esse feudum inferius uno manso, vel saltem dimidio,

ut tradit auetor ille de benefic. § 37 et tit. de ordine placitationis § 58.

57

58

59

110 Auetor vetus

Havichorst

ram inueniat si dominus iubeatet si dominus eum ineusaueritquod causam iustitiae no» fece-rit quod arguerit sententiamsed ad protrahendam iustitiamhomo iuramentum adhibebitquod non nisi iustitiae causafecerit.

II 60 60.Homo sie loquatur cum abeo sententia arguatur si tu sievocaris N. et es id quod appel-laris, tunc nisi et tibi iniustambeneficialem inuenisti sententiamhanc arguo et super hoc appello,et quaero super hanc senten-tiam quo cum ea tendere de-beam et ad quem et \ocum etinfra quod tempus.

61 91.10»Tunc iudicetur quod illius bene-ficii superior do. argutaesententiae iudex esse debeat adquem vadarzt ambo, et hominesdomini duo cum Ulis mittanturvt sint testes qualiter terminatafuerit sententia pro qua est dis-cordia.

62 62.Dominus autemmissis expensamdebit nuntiis quibus panis et

von Eyben

ram inveniat, si dominus jubeat.Et si dominus eum ineusaverit,quod causam justitiae non fece-rit, quod arguerit sententiam,sed ad protrahendam justitiam,homo juramentum abhibebit,quod non nisi justitiae causafecerit.

§LX.Homo, cum ab eo sententia ar-guitur, seic107 loquatur: Si tu sievocaris N. et es id, quod appel-laris, tunc mihi et tibi injustaminvenisti beneficialem sente-

ntiam108, quo cum ea tendere de-beam? Et ad quem locum, -~infra quod tempus.

et

§ LXI.Tunc judicetur quod illius bene-ficii superior dominus argutesententie judex esse debeat, adquem vadant ambo et hominesdomini duo cum illis mittantur,ut sint testes, qualiter terminatafuerit sententia, pro qua est dis-cordia.

§ LXII.11«Dominus autem missis expensamdebet nuneiis, quibus panis et

m ) Druckfehler für sie.J08) ZeilensprUnglücke. — Thomasius: supple: ,quaero igitur'.1M) Druckfehler für 61.n 0) Freher: Ut et cum vasalli ad dominorum instantiam curiam habent, id

est, judicium feudale exercent, a domino paseuntur. De quo late Auetor ille debenefieiis tit. de ordin. placit. § 62.

II 59-66 111

Havichorst

ceruisia datur absque mensuraet tria conue. fercula incomestionem singula, et bri-arium vini et sufferabuntureorum equi in anterioribus pe-dibus.

63.Duo fercula dentur seruiewtibuset quinque manipuli singulis, addiem et noctem equis, sex erunteis serui, octo autem equi Hiinfra triduum ad superioremdominum ire incipiant et sen-tentiam prius sex hebdomadasreducant.

64.Si autem superior dominus de-fuerit teutoniae tempore termi-nandae sententiae, cum primoteutoniam intrasse cognoscitur,ab illo die sententia reducatur,infra sex hebdomadas dominoad hunc diem incusatus homoresponsurus veniat sicut inpriori faciebat si sibi intimatur adomino sententialiter et ordinepraedicto.

65.Omnis suprascriptio de vulgaritractat beneficio.

von Eyben

cerevisia datur absque mensuraet tria convenientia fercula incomestionem singula et bri-arium111 vini, et sufferabuntureorum equi in anterioribus pe-dibus.

§ LXIII. II 63Duo fercula dentur servientibus,et quinque manipuli singulis addiem et noctem equis. Sex erunteis servi, octo autem equi. Hiinfra triduum ad superioremdominum ire incipiant, et sen-tentiam prius sex hebdomadasreducant.

§LXIV. 64Si autem superior dominus de-fuerit Teutonie tempore termi-minande sententie, cum primoTeutoniam intrasse cognoscitur,ab illo die sententia reducaturinfra sex hebdomadas. Homoincusatus ad hunc diem veniat,domino responsurus, sicut inpriori faciebat, si sibi intimatus adomino sententialiter, et ordinepredicto.

§ LXV. 65Omnis supra scriptio de vulgaritractat beneficio.

66.Adhuc distinguam tria benefi-ciorum genera, quae quantum a

§ LXVI.Adhuc distinguam tria benefi-ciorum genera, que quantum a

66

m ) Thomasius: mensuram. Du Fresne voce finz'.

112 Auetor vetus

Havichorst

vulgari differant audietis in se-quenti.

II 67 67.Iudicandi beneficium non de-scendit in quartam manum, nisisola praefectura, quae superiudices habet iura.

68 68.Dum iudex ineusatur ab aliqui-bus, Iudex super iudicem eritpraefectus, nee aliquid potestconcedere alteri iudicium con-cessum sibi, nisi singulare sitiudicium quod in illud pertine-at, hoc saltem solutum non ha-beat.

69 69.Et si quis proprietate alteriusinbeneficiati, illam de iurein haeredem non sequatur neein aliquem alium tarnen pro-prietatis beneficium vsque insextam manum descendit, quo-rum nullus alteri poterit renuerebeneficio excepto supremo do-mino.

70 70.Item et dominus qui proprieta-tem suam concessit hominibuslibere si eguerit resumere pot-erit eam ex quo cum bonisImperialibus illam restituat ho-minibus modo benefieii.

von Eyben

vulgari differant, audietis in se-quenti.

§ LXVII.Judicandi beneficium non de-scendit in quartam manum, nisisola prefectura, que superjudices habet jura.

§ LXVIII.Dum judex ineusatur, ab aliqui-bus judex super judicem eritprefectus, nee aliquis potestconcedere alteri judicium con-cessum sibi, nisi singulare sitjudicium, quod in illud pertine-at, hoc saltem solutum ha-bet.

§ LXIX.Si quis proprietate alterius

inbenenciatus est, illum de jurein heredem non sequatur, neein aliquem alium. tarnen pro-prietatis beneficium usque insextam manum descendit, quo-rum nullus alteri poterit renuerebeneficium, excepto supremo do-rn ino.

§LXX.Item dominus qui proprieta-tem suam concessit hominibuslibere, si eguerit, resumere pot-erit eam: ex quo cum aliis bonisimperialibus illam restituat ho-minibus pro modo benefieii.

II 66-70; III 1-4 113

Havichorst

DE VRBANOBENE-FICIO.

von Eyben

DE U R B A N O B E N E -F I C I O .

1.In secundam manum non de-scendit vrbanum beneficium nisitantum si vrbanus alicui bene-ficium concedat huiusmodi be-neficiali iuri homo ab illo do-mino in hoc beneficio fruatursed in alium dominum nonsequatur.

2.Vrbanus nisi tenetur seruiredomino sed in vrbe debet mo-rari et contra aduersitates eiuseam tuen et vrbanus sententiasinueniat do. dum egeat.

§ I. IIIIn secundam manum non de-scendit urbanum beneficium, nisitantum si urbanus alicui bene-ficium concedat. hujusmodi be-neficiali jure homo ab illo do-mino in hoc beneficio fruatur,sed in alium dominum nonsequatur.

$11. 2Urbanus non tenetur serviredomino, sed in urbe debet mo-rari et contra adversitates ejuseam tueri, et urbanas sententiasinveniat, dum dominus egeat.

3.Vrbanum placitum dominusnon habebit nisi in suis vrbibusad quod sententias nemo inue-niat nisi vrbanum beneficiuma domino habeat et super vrba-num benefi. non nisi vrba-ni ferant testimonium.

$111.Urbanum placitum dominnsm

non habebit, nisi in suis urbibus,ad quod sententias nemo inve-niat, nisi urbanum beneficiuma domino habeat, et super urbnumm beneficium non nisi urba-ni ferant testimonium.

4.Nullus e contrario de vrbanobeneficio super vulgari haben-tem beneficium sententias in-ueniat nee perficiat testimo-nium de quolibet alio benefi-

"*) Drudefehler für dominus.1IJ) Druckfehler für urbanum.

§rv.Nullus e contrario de urbanobeneficio super vulgäre haben-tem beneficium sententias in-veniat, nee perficiat testimo-nium de quolibet alio benefi-

8 Eckardt, Auetor vetus

114

Havichorst

Auetor vetus

von Eyben

cio excepto vrbano quod homoper ho. suseeperit etMarandia habuerit sententiasinueniat et perficiat testi. quili-bet idoneus super inbeneficiatumalium.

III 5 5.Vrbs pateat ineusato ad in-troitum in qua domini est pla-citum inclusis portis homo sen-tentias non inueniat do.

6 6.Pro duabus tantummodo causisvrbano domino licet habereplacitum.

7 7.Si vrbanus contra eum perfideegerit aut vrbem in necessi-tate non protegit si dominwsplacitat sub vrbano pro huius-modi delicto illimet vel ineins115 curia hoc placitum inti-mabit ex eius iustitia et pro-sequetur ipsum seeundum ordi-nem praedictum.

8 8.Si autem do. vrbanum vrba-no abiudicaue benefi.et illudnon1" excusauerit iura-mento, Vrbanus infra sex heb-domadarum tempus vlterius non

cio, excepto urbano, quod homoper hominium suseeperit, et inwarandia habuerit sententiasinveniat et perficiat testi: quili-bet idoneus super inbeneficiatumalium.

SV.Urbs pateat ineufato114 ad in-troitum, in qua domini est pla-citum. inclusis portis homo sen-tentias non inveniat domino.

SVI.Pro duabus tantummodo causisurbano domino licet habereplacitum.

§VII.Si urbanus contra eum perfideegerit, aut urbem in necessi-tate non protegerit. si dominusplacitat sub urbano pro hujus-modi delicto, illimet vel inejus curia hoc placitum inti-mabit ex ejus justitia, et pro-sequatur ipsum seeundum ordi-nem predictum.

S VIII.Si autem dominus urbano urba-num abjudieaverit beneficium,et illud non excusaverit jura-mento urbanus, infra sex heb-domadarum tempus, ulterius non

1U) Druckfehler für ineusato.m ) Drude fehler für eins."•) Druckfehler für illud non.

III 4-11 115

Havichorst

est licitum vt abiudicatum si-bi excuset beneficium.

9.Si vrbanus in vrbana curia nonmanserit vt debet ex iustitia,dominus sententialiter illopraecipiet vt in vrbem mansu-rus redeat et hoc intimet il-limet vel in eius curiam pernuncium in audientia duorumvrbanonw» Qui si infra sexhebdomadas non reuertitur, Vr-banum beneficium sibi abiudi-cabitur. Si autem infra sexhebdomadas ille semel pernoc-tauerit in vrbe et super hocabundat testimonio aut sicausa idonea sit suae absen-tiae excusatio tunc si vrbanumnon abiudicabitur beneficium.

10.Vrbs si destruitur, aut per do-mini paupertatem, aut negligen-tiam dilabitur aut si fueritdeleta sententialiter iniuriarumcausa, quarum vrbanus actornon fuerit vrbano beneficiopropterea non carebit.

11.Sed vrbanum pro vulgari bene-ficium sit Uli quo ad vsquevrbs fuerit redificata et portiset munimum ne vndique firmatatarnen vrbem redificari non estlicitum quam sententia destruxitiniuriari.

von Eyben

est licitum, ut abjudicatum si-bi excuset beneficium.

§ IX. III 9Si urbanus in urbana curia nonmanserit, ut debet ex justitia,dominus sententialiter Uliprecipiat, ut in urbem mansu-rus redeat, et hoc intimet il-limet, vel in ejus curiam pernuncium in audientia duorumurbanorum. qui si infra sexhebdomadas non revertitur, ur-banum beneficium sibi adjudi-cabitur. si autem infra sexhebdomadas, ille semel pernoc-taverit in urbe, et super hocabundat testimonio, aut si excausa idonea sit sue absentieexcusatio, tunc sibi urbanumnon abjudicabitur beneficium.

§X. 10Urbs si destruitur, aut per do-mini paupertatem aut negligen-tiam dilabitur, aut si fueritdeleta sententialiter injuriarumcausa, quarum urbanus autornon fuerit, urbano beneficiopropterea non carebit.

§ XL 11Sed urbanum pro vulgari bene-ficium sit Uli, quoad usqueurbs fuerit reedificata et portiset munimentis undique firmata.tarnen urbem reedificari non estlicitum, quam sententia destruxitinjuriad.

116 Auetor vetus

Havichorst

III 12

13

12.Homo non exequitur beneficiumin bonis, quae suseepit pernucium117 saluo honore suo.

13.Homo pro debito domino acci-piet vadium aut conqueratur dehoc in iudicio super illum. Sieum primo iusta prosecutusfuerit quaerimonia coram suishominibus et si iustitiam Ulirenuerit dominus inbeneficialiesset iure pro hoc facto noniudicetur vadiare domino.

14 14.Domiuus118 etiamsi suo hominivim intulerit aut eum spolia-uerit, et si praedicto modo do-minum persecutus fuerit homoin iudicio veniet spolium con-queratur super dominum et illese defendat et in hoc contrafidem suam nihil faciat quam-uis domino non contradixeritsuum hominium nee resignaueritbeneficium.

15 15.Si contradicit domino homi-nium suum homo domino sitsolutum quod ab eo habuit be-neficium do. e contrarioperdat beneficium quod ab eohabet homo si homini contra-

von Eyben

§XII.Homo non exequitur beneficium,in bonis, que suseepit pernuncium, salvo honore suo.

Homo pro debito domini acci-piat vadium, aut conqueratur dehoc in judicio super illum. sieum primo justa prosecutusfuerit querimonia coram suishominibus, et justitiam ei re-nuerit dominus, si in beneficialiesset jure, pro hoc facto nonjudicetur vadiare domino.

§ XIV.Dominus etiam si suo hominivim intulerit, aut eum spolia-verit et predicto modo domi-num persecutus fuerit homo, siin judicio veniens spolium con-queratur super dominum et illese. defendat, in hoc contrafidem suam nihil faciat, quam-vis domino non contradixeritsuum hominium, nee resignaveritbeneficium.

§ XV.Si contradicit119 domino homi-nium suum homo, domino sitsolutum, quod ab eo habuit be-neficium. dominus e contrarioperdat beneficium, quod ab eohabet ho-

1M) Druckfehler für nuncium.118) Druckfehler für Dominus.m ) Thomasius: i. e. denegat.

III 12-18 117

Havichorst

dicit et homo si statim a supe-riori domino petit secundum iusillud beneficium vel quod trans-mittatur in do. alium aquo ius habeat cum honore apriore domino.

16.Non nisi in persona propriacontradicat ex iust. homodo. et ille e co/merso nul-lo facto neuter eorum noceatalten infra spacium noctis etvnius diei.

von Eyben

mo120, si statim a supe-riori domino petit secundum jusillud beneficium, vel quod trans-mittatur in dominum alium, aquo jus habeat cum honore apriore domino.

§ XVI. III 16Non nisi in persona propriacontradicit ex justitia homodomino et ille e converso. Nul-lo facto neuter eorum noceatalteri infra spatium noctis etunius diei.

17.Homo si petit a do. Duca.

et ei contradicat ho.et hoc se dare do.

renuat, tres homines domini intestimonium ponat et turn advrbem domini proximam vel cu-riam do. suum contradicatho. in audientia desupermanentium vel ad placitumprinci. et resignet corameo do. benefi. huiusfacti egeat homo vt testi.

habeat.

18.Sed si homo negauerit in po-stero quod contradixerit domi-no, non est licitum hoc testa-ri si ille audet adhibere iu-ramentum.

§XVII. 17Homo si petit a domino duca-tumm , ut ei contradicat homi-nium, et hoc se dare dominusrenuat, tres homines domini intestimonium ponat, et turn adurbem vel curiam domini proxi-mam domino suum contradicathominium in audientia desupermanentium, vel ad placitumprincipum, et resignet corameo domino beneficium. hujusfacti eget homo, ut testimoni-um habeat.

§ XVIII. 18Sed si homo negaverit in po-stero, quod contradixerit domi-no, non est licitum hoc testa-ri, si ille audet adhibere ju-ramentum.

lt0) Zeilensprunglütke.m ) Thomasius: i. e. salvum conductum.

118 Auetor vetus

Havichorst

III 19

20

19.Tarnen si sententialiter homoet seeundum ius beneficialesolutus fuerit a <lo. hoctestabitur potius dominus quamneget homo.

20."Postquam sie do. hominiumcontradixit homo non erit einoxius infra sex heb.tempus similiter do.faciat contradicat.

21 21.Omnem beneficii ordinem expo-sui. Quidaw tarnen fingunt plu-ra benefi. quia esse quae adtempus definiant vnde quamdixi

simul meneant122

do. et homo et seeundum quoddeficiat cum clypeo et quod admanum alterius, alicui dominusse dicit concessisse homini etbeneficium quod deficiat cumdomino manserit in illo.

22 22.Omnis concessio ad tempus con-ditionaliter est reprobabilis,propterea detestemur haec om-

ma.

von Eyben

§XIX.Tarnen si sententialiter homo,et seeundum jus beneficialesolutus fuerit a domino, hoctestabitur potius dominus, quamneget homo.

§XX.Postquam sie domino hominiumcontradixit homo, non erit einoxius infra sex hebdomadumtempus, et similiter dominusfaciat, si contradicat hominio.

§XXI.Omnem beneficii ordinem expo-sui. quidam tarnen fingunt, plu-ra beneficia esse, que adtempus <leficiant (seu in certotermino finiantur) sicut bene-ficium clypei (seu scuti) quoddeficiat cum clypeo; et quod admanum alterius alicui dominusse dicit concessisse homini, etbeneficium, quod deficiat, cumhomo manserit in illo, 12Somneenim concessum beneficium nonnisi sententialiter homini ab-judicatum fuerit erga dominum,qui illud concessit.

§ XXII.Omnis concessio ad tempus con-ditionaliter est reprobabilis;propterea detestemus hec om-nia.

in) Druckfehler für maneant.1IS) Vgl. Havicborst am Schluß von HI 23.

III 19-23 119

Havichorst von Eyben

23. III 23Dominus quoque si promissa ex-torqueat ab homine non per be-neficium. Sed non debet de iure124omne enim concessum benefi-cium non nisi sententialiter ho-mini abiudicatur fuerit erga do-minum qui illud concessit.

FINIT LIBER DE FEODIS F I N I S .SIVE FEVDIS ORDINE

PLACITATIONISET VRBANO BENEFICIO.

J«) Vgl. von Eyben am Schluß von III § XXI.