likovi vodja u decijim druzinama

Likovi voña u dečjim družinama

1

1

UVOD

Književnost za decu kao posebni deo nacionalne književnosti, razgranata

i bogata književnost koja ima svoje norme, svoju tematiku i svoje čitaoce,

danas je stvarnost koju mnogi prečutkuju, ali je niko ne može opovrgnuti.

Izlozi su puni knjiga što su ih izdavači namenili deci, dnevni listovi

imaju dečju stranu, izlaze mnogobrojni dečji časopisi koji se čak

diferenciraju prema dečjoj dobi; radio-stanice i televizijski studiji imaju

svaki dan rezervisano vreme za dečje emisije; u gradovima su otvorene

brojne knjižare u kojima se na policama nalaze samo takve knjige koje traže

i čitaju deca; mnogi se pisci danas bave isključivo pisanjem knjiga za decu i

poznati su kao dečji pesnici i pripovedači.

Dečje knjige postižu velike naklade, razgranata komercijalna izdavačka

industrija širom sveta zna da je dete siguran potrošač pa izdavači već odavno

ne sumnjaju u postojanje dečje književnosti. Tvrdnju da ne postoji posebna

dečja književnost jer bi se tada moglo govoriti i o staračkoj, srednjoškolskoj,

penzionerskoj književnosti i sl. danas stvarnost odbacuje kao neduhovitu

šalu.

Posebno snažan razvoj dečje književnosti u našem stoljeću, toliko snažan

te se katkad čini da je dečja književnost proizvod najnovijeg vremena,

prisilio je i književne istoričare i kritičare da se posebno bave njome i da je


2

2

ozbiljno izučavaju, a nametnuo je i školi zadatak da preispita svoje programe

na temelju kojih se vrši literarno obrazovanje djece.

Proučavanje dečje književnosti kao posebnog predmeta u nastavničkim

školama zapadnih i istočnih zemalja ima već tradiciju. Postojanje dečjih

pisaca, koji pišu za dete, namenjuju knjigu detetu, kao i spoznaja ña su

mnogi pisci pojedina svoja dela svesno namenjivali detetu — stavlja u prvi

plan pri definiranju dečje književnosti kriterij namenjenosti književnog dela

detetu i u vezi s tim i njegove prilagoñenosti.

No tada nužno iskrsavaju pitanja: jesu li sva djela koja su namenjena i

prilagoñena detetu umetnički vredna i jesu li sva dela koja danas ulaze u

fond dečje književnosti zaista bila namenjena deci? Ako su dela koja se nude

deci na umetničkom nivou, onda ona, moglo bi se reći, jednostavno idu u

književnost i svejedno je ko ih čita deca ili odrasli. Ako pak nisu umetnički

vredna, onda uopšte ne možemo govoriti o književnosti, jer je književnost

deo umetničkog stvaranja.

Koliko je dela iz celokupnog opštepriznatog fonda dečje književnosti

starijeg vremena zapravo bilo namijenjeno detetu? Celokupno narodno

stvaralaštvo plod je estetskog uobličavanja narodnih osećaja i pogleda na

prirodu i društvo što su ih narodi imali na odreñenom stupnju razvitka.

Problem imena književnosti za decu aktuelan je naročito od početka

dvadesetog veka kada nastaje period njene potpune identifikacije kao

organskog dela književne umetnosti, u čijem je okrilju nastala i razvijala se

još od njenih dalekih početaka. Skoro svi književni kritičari i istoričari bili


3

3

su veoma angažovani, pa čak i emotivni kada su se bavili ovim pitanjem,

iako za svoje stavove nisu uvek imali najbolja objašnjenja i ubedljive

argumente.

Od savremenih istoričara na tom planu naročito su uverljivi sudovi

Slobodana Ž. Markovića i Nova Vukovića, koji su, izučavajući hronologiju

termina ovog vida književnosti, od Luke Milovanova i Dositeja Obradovića

pa sve do naših dana, svaki na svoj način došli do zaključka da je

književnost za decu adekvatan termin za sva dela koja su namenjena deci.

Taj stav je identičan sa našim opredeljenjem da je knjnževnost za decu

frekventniji i funkcionalniji izraz od sintagme dečja književnost, termina

koji je naročito bio aktuelan u književno-kritičkoj komunikaciji tokom prve

polovine XX veka.

Imajući u vidu činjenicu da je savremena kritička misao dala primat

imenu književnost za decu, raniji termini i polemike oko njih, ostaju na

margini ispraznih diskusija, koje su često bile same sebi cilj. U diskursu

naznačenih polemika nalazi se i stav Laze Kostića, koji je još 1902. godine

pokrenuo pitanje imena književnosti namenjene mladeži.

U svojoj studiji o Jovanu Jovanoviću Zmaju, on se opredelio za izraz

detinja pesma, koji ne odgovara savremenoj strukturi jezika, ni stavovima

potonjih književnih kritičara, koji su se uglavnom konfrontirali oko dva

imena - književnost za decu ili dečja književnost.

Diplomski rad je nastao kao rezultat poroučavanja romana i kritika na

romane kao što su ,,Hajduci” Branislava Nušića, ,,Orlovi rano lete”, Branka


4

4

Ćopića, ,,Družina Pere Kvržice” Mato Lovrak, ,,Družina sinji galeb”, Tone

Seliškar, ,,Dečaci Pavlove ulice” Franc Molnar.

Cilj ovog razmatranja o romanima za decu je da se na osnovu

ponašanja glavnih junaka u družinama objasne i osobine junaka u tim

romanima. Svakako da se vrednosti koje poseduju junaci ovih romana

izuzetno cene u društvu. Na osnovu ponašanja junaka ovih romana za decu,

naročito čitaoci mlañeg uzrasta mogu da razvijaju sopstvenu ličnost i

osobine na osnovu istih. To je svakako bitno jer osobine junaka u romanima

daju pojačanu notu druželjubivosti, solidarnosti i svim onim osobinama koje

krase jedno detinjstvo nasuprot današnjim vrednostima koje deca razvijaju u

modernom industrijskom društvu. Junaci u ovim romanima se ističu i

junaštvom kao i iyvanrednom spretnošću u savladavanju problema sa koji se

svakodnevno susreću.

Smatram da ovako koncipiran rad, koji je potpomognut kako

raznovrsnom literaturom eminentnih autora tako i internet izvorima, daje

solidnu osnovu za razumevanje kako domaćih tako i stranih romana za decu.


32

32

Zaklju čak

U nemogućnosti da se ova grana književnosti označi jednom riječju,

spomenute se dve sintagme bore za prevlast i svaka ima svoje zagovornike.

Iako rasprave oko termina, uostalom vrlo česte, redovno ne rešavanju bitna

pitanja i pokazuju samo ograničene mogućnosti kodeksa znakova koji se

naziva jezik, prihvaćanje jednog od dva ili više termina obvezuje čoveka da

taj termin i brani. O tome je pisao Slobodan Marković nabrojivši primere

upotrebe jednog i drugog termina i protumačivši zbir značenja koja

pokrivaju.14

Na kraju se opredelio za termin književnost za decu kao precizniji. No

na temelju istog tog prikaza možemo se odlučiti i za termin dečja

književnost: jer je ušao u upotrebu, jer su ga upotrebljavali dobri pisci i jer

pokriva traženo značenje, a k tome je mnogo savitljiviji i pogodniji s

obzirom na razne funkcije u kojima se može naći u rečenici pa ga upravo

stoga i prihvaćamo. Ne treba se bojati dvostrukog značenja: a) književnost

koja pripada deci i b) književnost koju stvaraju deca. Nema sumnje, u jeziku

to neće biti jedini termin koji pokriva više značenja, a osim toga ono što pišu

deca obično zovemo dečjim stvaralaštvom ili dečjim literarnim pokušajima.

Ako bi neko dete stvorilo zrelo umetničko delo, to delo ne bi moralo nužno

pripadati dečjoj književnosti.

Nazivu dečja književnost odgovaraju prihvaćeni nazivi u evropskim 14Vuković, N. (1996): Uvod u književnost za djecu i omladinu, Podgorica, str.36.


33

33

jezicima: ruski naziv — detskaja literatura, engleski — children's literature,

njemački — Kinderliteratur, francuski — Jitterature enfantine, talijanski —

letteratura infantile.

Kao književnost uopšte, tako i dječja književnost ima svoje vrste. Po

svemu izgleda da ovde vrstama treba obraćati čak i veću pažnju jer se čitanje

djela pojedine vrste u grubim crtama poklapa s dječjom dobi. Pa i samo

proučavanje dječje književnosti u nastavničkim školama najpogodnije je i

najbliže praksi ako se slijede vrste, barem u onih naroda koji, kao što smo

mi, intcnzivni razvoj dječje nacionalne književnosti broje stoljećima.

Osnovne vrste dečje književnosti jesu: dečja poezija, priča ili bajka i

roman ili pripovijetka o djeci. U dječju književnost ubrajaju se, s pravom ili

nepravom, i basne, a ostale vrste: roman i pripovijetka o životinjama ili dela

s tematikom prirode uopće, avanturistički roman, historijski roman, putopis i

znanstveno-popularna literatura — nisu same od sebe vezane za dečju dob

niti su kao vrste prilagoñene detetu. Sve te vrste niti su jednako razvijene niti

im je fond sabran po istim kriterijima.

One posljednje često oskudijevaju delima dečje književnosti i

reprezentiraju ih dela koja ulaze u dećju lektiru. Tako je na primer životopis

Jamesa Cooka iz pera svetskog pisca Nikolaja Čukovskoga delo namenjeno

detetu i odrasli ga čitalac neće uzimati u ruke da bi čitajući ga produbio

svoje znanje o slavnom moroplovcu ili dublje doživio njegovu tragičnu

veličinu. S druge strane, Heverdahlov Kon Tiki ulazi u dečju lektiru, ali

prelazi okvire dečje književnosti. Deca su prisvojila mnoga dela te se odrasli

čovek, kad ih čita, seća detinjstva pa je stoga spreman da ih prepusti dečjoj


34

34

književnosti — to može vrediti za avanturistički roman, ali ne i za Kon Tiki.

U svim razvijenijim dečjim književnostima zapaža se živo strujanje na

podmčju »spornih« književnih vrsta u smislu produkcije izrazito dečjih dela

ili takvih koja slede savjet Belinskoga, kritičara koji se već u svoje vreme

ozbiljno bavio problematikom dečje književnosti: »Pišite, pišite za decu, ali

tako da vašu knjigu pročita i odrasli i, pročitavši je, da na krilima mašte

otplovi u svetle godine svoje mladosti.«


35

35

LITERATURA

1. Vladimir Popović: Mato Lovrak — Pet stoljeća hrvatske

književnosti, knjiga 98.

2. Duško Car: Mato Lovrak i junaci njegovih omladinskdh proza,

3. Umoetnost i dijete, br. 2, 1969. Danko Blak: Mato Lovrak —

pogovor zbiroi pripovijedaka »Dobra oliuja«.

4. Slobodan Marković: Mato Lovrak — Zapisi o književnosti za

decu. Ivo Laddka: O pisou ove knjige — pogovor romanu

»Družba Pere Kvržioe«, Dečji pisci o sebi. »Veselin Masleša«,

1963.

5. Vuković, N. (1996): Uvod u književnost za djecu i omladinu,

Podgorica,

6. Vučković, M. (1993): Metodika nastave srpskog jezika i

književnosti, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva

7. Žmegač, V. (1958): Opažanja o strukturi savremenog romana,

umjetnost riječi, II


36

36

8. Zorić, D. Milinković, M. (2002): Književna razmatranja, Užice,

Učiteljski fakultet, Užice

9. Lakićević, D. (1995): Antologija srpske proze za decu,

Veograd,

10. Latković, V. (1982): Narodna književnost I, Beograd, Naučna

knjiga

11. Marjanović, V. (2001): Književnost za decu i mlade - književna

kritika, Beograd, Naučna knjiga.

12. Milinkovi ć, M. (1999): Horizonti detinjstva, Ogledi i studije iz

književnosti za decu, Užice, Učiteljski fakultet.

13. Milinkovi ć, M. (2006): Strani pisci za decu i mlade, Legenda,

Čačak.

14. Stevanović Marko: Metodički priručnik za nastavu

srpskohrvatskog jezika i književnosti, Dečije novine,

Gornji Milanovac, 1982.

15. Vilotijevi ć Mladen: Didaktika, drugi i treći deo, Beograd,

2002.

16. Milatović Vuk, Metodika nastave početnog čitanja i

pisanja, Beograd, 2005.

17. Deretić Jovan, Istorija srpske književnosti, Beograd, 2000.


37

37

18. Velek, Reneg Voren, Ostin: Teorija književnosti, Beograd:

Nolit., 1985

19. Rečnik književnih termina: Beograd: Nolit, 1985

20. Solar, Milivoj: Teorija književnosti. Zagreb: Školska

knjiga., 1989


38

38

SADRŽAJ

UVOD ................................................................................................... 1

LIKOVI VOðA U DEČIJIM DRUŽINAMA ..................................... 5

BRANKO ČOPIĆ ,,ORLOVI RANO LETE” ..................................... 6

BRANISLAVA NUŠIĆA ,,HAJDICI” ................................................ 8

TONE SELIŠKAR ,,DRUŽINA SINJI GALEB” .............................. 13

SUPROTNOSTI U DRUŽINI ............................................................ 16

MATO LOVRAK

,,DRUŽINA PERE KVRŽICE” ......................................................... 18

FRANC MOLNAR

,,DEČACI PAVLOVE ULICE” ......................................................... 24

Zaključak ............................................................................................ 32

LITERATURA ................................................................................... 35

likovi vodja u decijim druzinama

Documents