lit103.pagpapalaganap ng kristiyanismo

PANAHON NG MGA KASTILA

(PAGPAPALAGANAP NG KRISTIYANISMO)

LIT 103 – Panitikan sa Pilipinas

KALIGIRANG KASAYSAYAN NG PANAHON (1565-1872)

• Marso 16, 1521 ~ naligaw ang pangkat ni Magallanes sa Pilipinas• Miguel Lopez de Legaspi ~ dumating makalipas ang 44 na taon

~ unang Gobernador Heneral

• Espada at krus (cross on the right, sword on the other hand / God, gold and glory)• Pangunahing layunin: mapalaganap ang pananampalatayang

Kristiyano


Mga pagbabago:

• Maka-relihiyon ang naging paksain ng panitikan• Ang mga akdang pampanitikan ay nagkaroon ng tatak ng relihiyong

Kristiyano• Itinatag ang mga simbahan• Alibata ay pinalitan ng alpabetong Romano• Wikang Kastila ang naging wika ng literatura• Sinuri ang matandang literatura

Kung di makakatulong sa pagpalaganap ng

KristiyanismoSinunog dahil ang mga ito ay gawa ng diyablo


Mga pagbabago:

Itinatag ang mga paaralan

• Naihasik ang kalinangan at kabihasnang Kristiyano at Europeo

• Natutong manulad ang mga Pilipino

Nagkaroon ng mga palimbagan

• Naging gawaan ng mga aklat na isinulat ng mga prayle

• Dominikano – pinakaunang nakapagpatayo nito

KATANGIAN NG LITERATURA

Paksa• panrelihiyon• Pangkagandahan

g-asal• pangwika

Anyo• patula• tuluyan

Wika• Kastila• Tagalog• Ladino (bilingual)

KATANGIAN NG LITERATURA

• Ayon kay del Rosario – Pineda (Panitikang Pilipino)

Panrelihiyon ang karaniwang paksain

Nagtataglay ng sari-saring kaanyuan at

pamamaraan

Ang lalong maraming akda ay gaya, huwad o kaya’y halaw sa anyo, paksa, o traidsyong

Kastila. Walang orihinalidad.

Bukod sa akdang panrelihiyon, marami ding aklat hinggil sa

wika (gramatika, bokabularyo, mga tula at mga akdang ukol sa

tula)

KILALANG MANUNULAT AT AKDA (MGA AKDANG PANRELIHIYON SA TAGALOG)

Doctrina Cristiana (P. Domingo Nieva at P. Juan de Plasencia, 1593)

Kauna unahang aklat na may kinalaman sa ating kapuluan

• Pater Noster• Ave Maria

• Credo• Regina Coeli

• Sampung Utos• Mga Utos ng Iglesia

• Pitong Kasalanang Mortal• Labing-apat na Pagkakawanggawa

• Pangungumpisal• Katesismo

Nuestra Senora

del Rosario (P. Blancas

de San Jose, 1602,

Imprenta ng Santo

Tomas)

Mga nobena, santos

ehersisyos, buhay ng

mga santo, mga tanong at sagot sa relihiyon

Barlaan at Josaphat (1708, 1712)

Isang salaysay sa Bibliya na isinalin ni P. Antonio de Borja mula sa wikang

GriyegoPinakaunang nobelang

Tagalog

Isinalin din ito sa wikang Iloko ni P. Agustin Mejia

Pasyon

Aklat na tungkol sa buhay at pagpapasakit ng ating panginoong Hesukristo na sinulat nang patula ngunit

paawit kung basahin

Mga May Akda:

P. Gaspar Aquino de Belen (1704)

Don Luis Galan (1750)

P. Mariano Pilapil (1814)

Aniceto de la Merced (1856)

P. Mariano Pilapil (1814)

May limang taludtud ang bawat saknong at ang sukat ng bawat

taludtud ay wawaluhing pantig

“Imbukasyon”

O, Diyos sa kalangitan,Hari ng sangkalupaan

Diyos na walang kapantay,

Mabait lubhang maalam,

At puno ng karunungan.

P. Aniceto de la Merced (1856)

May mataas na uri sa lahat.

Unang bahagi: lalabindalawahing pantig ang bawat taludtud. Ang bawat saknong ay may apat na taludtud

Unang BahagiAng Diyos ay Diyos karaka-raka na

Kapagkaraka na ay tatlong persona:Se persona’y walang mahutli’t maunaSapagkat ang tatlo ay Diyos na iisa.

Ikalawang bahagi: wawaluhing pantig at binubuo ng limang taludtud.

Ikalawang BahagiO Poon ko’t Amang DiyosKatamis-tamisang Hesus

Iyo pong ipagkaloobNa matamisin akong lubosAng sa akin ay pag-ayop.

Urbana at Felizanauukol sa pagsusulatan ng

magkapatid na sina Urbana at Feliza.

Natatala sa aklat na ito ang nakabibighaning asal ng Pilipino,

gayon din ang masasagwang kilos na dapat nating ilagan. Mababasa

rito ang mabubuting aral.

Padre Modesto de Castro

“Ama ng Tuluyang Klasika” at “Hari ng Tuluyan”

Ipinanganak sa Binan, Laguna

Mga mahahalagang sinulat: “Platicas Doctrinales” (1855, 1864, 1878), “Exposicion delas

Siete Palabras en Tagalog”, “Coleccion de Sermones en Tagalog” at “Novena a San Isidro

en Tagalog”

Mga Dalit kay Maria (P. Mariano Sevilla,

1852)

Inaawit tuwing naghahandog ng bulaklak kay Birhen Maria tuwing Mayo (Flores de Mayo)

Unang sumulat ng mga dalit si P. Mariano Sevilla, na taga-Tundo, noong 1852. Noong 1865, isinulat niya ang dalit na pinamagatang “Flores de Mayo” na hinalaw niya sa mga awiting Italyano na para sa ganitong mga pagkakataon.

MGA AKDANG PANRELIHIYON SA ILOKO

Doctrina Cristiana

(salin sa Iloko ni P. Fransisco Lopez)

Pasion ng Mahal na

Hesukristo (salin ni P. Antonio

Mejia)

Sermones Moralo

(salin ni P. Jacinto Guerrero)

Escudos del Cristiano

(salin ni P. Guillermo Sebastian)

Mga Sandaang

Tulang Panrelihiyon

Animnapung Nobena

MGA AKDANG PANRELIHIYON SA BISAYA

Ang Lagda

Mga akdang “Moro-moro”: “Mga Mutia Nga Matin-ao”

(Ang Maningning na Hiyas) at “Ang Salamin Sang Batan-on”

(Ang Salamin ng Kabataan)

Ni Eriberto Gumban

Mga nobena

Mga tulang panrelihiyo

n

MGA TULA AT AKDA UKOL SA TULA

Pilipinong Manunul

a

• Fernando Bagonbata• Tomas Pinpin• Phelipe de Jesus• Padre Suarez Osorio

Mga paring Kastila

• P. Fransisco Buencuchillo• P. Antonio de San Gregorio• P. Juan Serrano• P. Gaspar de San Agustin

Salamat nang walang hanggaGracias se den sempiternasNa nagpasilang nang tala

Al que hizo salir la Estrella;Macapagpanao nang dilimQue desterro las tinieblasSa lahat nang bayan natin

De toda nuestra tierra.

~Fernando BagonbataSa “Memoria de la Vida Christiana” ni P.

B. de San Jose

O, ama con DiosO gran Dios mi padre

Tolongan moa coQuered ayodarme;Amponin moa coSedme favorable;Nang mayari ito

Porque esto se acabeAt icao ang purihinY a yes os alaban

~Tomas Pinpin Sa “Librong pag-aaralan nang manga Tagalog ng ulcang Kastila” ni T. Pinpin,

1610

Mga “Ditso”

may aapatin at wawaluhing pantigan

at kakatuwang tugmaan

Ito ay binibigkas ng mga batang

nagsisipaglaro at nagtutudyahan.

Ako po’y si KatabaAnak ng Kondeng

MababaPag nakainom ng tubaAy nanghahagad ng

taga.

Ako po ay si PandakAnak ng Kondeng

TabayagPag nakainom ng alak

Biyenan ma’y hinahagad.

Mga tulang ginagamit sa panunukso

Bata, bataPantay-lupa

Asawa ng palaka.

Putak, putakBatang duwagMatapang ka’tNasa pugad.

Pihit, pihitBatang kawit

Laylay ang labiIlong ay pipit.

Mga Kantahing-Bayan

Mababakas dito ang pamumuhay at paguugali ng mga tao

Nababakas sa mga bagong kantahing bayan ang bagong kalinangan at kabihasnang dala ng mga Kastila.

Hinaluan ng mga salitang Kastila

Paruparong bukidNa lilipad-lipadSa gitna ng daanPapaga-pagaspas,Sandangkal ang tapisSangbara ang manggas,Ang sayang de kolaSang metro ang sayad.

May peineta pa siyaMay suklay pa mandin,Naguas de ojetesAng palilitawinHaharap sa altarAt mananalaminAt saka lalakadNang pakendeng-kendeng.

may layuning tuligsain ang asal ng mga

babaeng labis ang sagwa sa

pagkilos at pananamit:

Sitsiritsit, alibangbangSalaginto’t salagubangAng babae sa lansanganKung gumiri’y parang tandang.

pumupuna pa rin sa

magaspang na ugali ng ilang babae

Aba estandarteNg kutsara’t sandokAba estandarteNg pingga’t palayok.Tigilan lang ninyoAng higop sa mangkokAlang-alang lamangSa nilagang manok.Alabado seaSantisimong kaninBenditu tu eresAnong iuulam natin?Nilagang manokPiniritong sagingMay alak sa boteAting iinumin.

tumutuligsa sa mga taong

dumadalo sa isang pistahan nang di naman inaanyayahan o

sa madaling sabi’y tinatawag

na “colado” o “kalatog-pinggan”: Halika na Pendong

Tayo’y manampalokDalhin moa ng buslongSisidlan ng hinog.Pagdating sa gitna’yUminda-indayogHalika na PendongBaka ka mahulog.

laging naririnig sa

bibig ng mga batang

babae’t lalaki:

Doon po sa aminBayan ng San RoqueMay nagkakatuwaangApat na pulubi.Nagsayaw ang pilayNagkanta ang pipiNanood ang bulagNakinig ang bingi.

Ang pinakapalasak

na awitin ay ang “Doon Po Sa

Amin”. Dalawa ang himig ng awiting ito at nilapatan ng

marami ng iba’t ibang titik.

Ako’y ibigin moLalaking matapangAng baril ko’y pitoAng sundang ko’y siyamAng lalakarin ko’y Parte ng dinulangIsang pinggang pansitAng aking kalaban.

Palasak din ang “Ako’y Ibigin

Mo” na kahimig ng “Leron-leron

Sinta”. Ito ay isang

ma[agbirong awitin.

Magtanim ay di biroMaghapong nakayuko.Di naman makaupoDi naman makatayo.Halina, halina mga kaliyagtayo’y magsipag-unat-unatmagpanibago tayo ng lakaspara sa araw na bukas.Bisig ko’y namamanhidBaywang ko’y nangangawit.Binti ko’y namimitigSa pagkababad sa tubig.Halina, halina..Kay pagkasawing-paladNa inianak sa hirapAng bisig kung di-iunatDi kumite ng pilak.Halina, halina..

Ang awiting “Magtanim Ay

Di Biro” ay kababakasan ng pamumuhay ng mga taong ang ikinabubuhay

ay pagsasaka at pagtatanim.

AWIT AT KURIDO

MGA KATANGIANAng mga layunin sa

pagkasulat ay magkatulad: ang pagpapalaganap ng

pananampalatayang Kristiyano. Inihahandog ang

mga akda sa Diyos, sa Bayan at sa mga babaeng mahal ng

mga may-akda sa buhay.

Kapwa naglalahad ang mga ito ng mahabang kasaysayan o pangyayaring batay sa mga

alamat at epikong nagdaangpanahon sa

Pransiya, Italya, Gresya, Albanya at iba pa.

Ang mga paksain ay tungkol sa romansa, kabayanihan at mga pangyayaring likha ng mayamang haraya ng may

akda. May mga pangyayaring di kapani-paniwala subalit

kawili-wili at kapana-panabik.

Sa katayugan ng diwang napapaloob sa mga akdang ito ay nakahihigit ang mga awit sapagkat hindi lamang mga

paksang kababalaghan o batay sa mga alamat ang isinasaysay kundi hango rin naman sa mga tunay na pangayayari tulad ng

sa “Florante at Laura”.

Ang “awit” ay binubuo ng lalabindalawahing pantig na mga taludtud samantalang ang kurido

ay binubuo ng walong pantig lamang ang bawat taludtud.

Kung bigkasing paawit, ang “awit” ay sa marahang kumpas

o andante samantalang ang kurido naman ay sa mabilis na

kumpas o allegro.

• nahihiya ang may-akda sapagkat baka hindi magustuhan ng mga maambabasa

• natatakot sila sa mga may kapangyarihan na baka sila’y may naisulat na laban sa pamahalaan

May mga “awit” at “kuridong” hindi alam ang pangalan ng mga

may-akda

Awit• “Florante at Laura” ni

Fransisco Baltazar• “Buhay ni Sigesmundo” ni

Eulogio Julian de Tandiama• “Doce Pares sa Kaharian ng

Francia”• “Salita at Buhay ni Maria

Alimango”• “Prinsipe Igmidio at Prinsesa

Cloriana”• “Bernardo Carpio”

Kurido• “Ang Haring Patay”• “Ang Ibong Adarna”• “Don Juan Tinoso”• “Don Juan Teñoso”• “Rodrigo de Villas” ni Jose de

la Cruz• “Dama Ines” ni Ananias Zorilla• “Prinsipe Florino” ni Ananias

Zorilla

Florante at Laura

isinulat ni Fransisco Baltazar

ang layunin ay hindi lamang ang pagpapalaganap ng pananampalataya sa Diyos at pagyakap sa relihiyong Kristiyano kundi nangahas siyang magsiwalat ng mga kaisipan at mga madamdaming mapanghimagsik

laban sa mga kalupitan at mga katiwalian ng pamahalaang Kastila

ang mga pangalan ng mga tauhan ay ngalang Kristiyanong Kastila at ang sa mga di-binyagan naman ay hango sa mga pangalang Arabe na

nababasa sa mga kuwentong Kastila.

mababakas din ang paghihimagsik ni Balagtas laban sa hidwaang pananampalataya at laban sa maling kaugalian.

Fransisco Baltazar (1788-1862)

“Ama ng Panulaang Tagalog” / “Kikong Balagtas”

Inihandog ang “Florante at Laura”

kay “Celia” (Ma. Asuncion Rivera)

Asawa: Juana Tiambeng, at may 11

anak

Hinangad ni Kiko na mag-aral ng

pamamaraan ng pgtula kay Jose dela Cruz (Joseng Sisiw)

ngunit hindi nakapagbigay ng

sisiw

1834, sumulat siya ng kauna-unahang tula na ang pamagat ay

“Pagsisisi”

“Florante at Laura”

“Orosoman at Zafira”

“Don Nuno at Zelinda”

“Clara Belmori”“Nudo Gordeano”

“Auredato at Astrone”

“Rodolfo at Rosemando”

“Abdol at Miserena”

“Almanzor at Rosalina”

“La India Elegante at El Negrito

Amante”“Bayaceto at

Dorlisca”

Bernardo Carpio

Awit na akda ni Jose de la Cruz

Akdang panlibangan at kawili-wiling basahin lalo ng mga kabataang palahanga sa malalakas at matatapang na lalaki

hitik na hitik sa magandang pangungusap ng romansa sina Don Sancho Diaz at Impanta Jimena at mga pangungusap ng hinanakit,

pagsumbat at pagbabanta sa Espanya

Jose de la Cruz (1740-1829)

“Hari ng mga Makata” ng

buong Katagalugan /

“Huseng Sisiw”

Ipinanganak siya sa Tundo

noong ika-20 ng Disyembre 1746

Historia Famosa” ni “Bernardo Carpio”,

“Doce Pares de Francia”,

“Rodrigo de Villas”,

“Adela at Florante”, “Flora at

Clavela” at iba pang kurido at

awit

Ibong Adarna

nagsisimula sa pananalangin sa Birhen at siyang nagpapatunay na

layunin ng akdang ito ang pagpapalaganap ng relihiyong

Katoliko.

Nagtataglay ng maraming aral

Ipinaaalaala rin sa awit ang masamang ugali ng mga lalaki kaya nararapat mag-ingat ang mga babae sa kanilang puri.

Ananias Zorilla

Isa siya sa tatlong

pinakamahusay na makata

Sumulat siya ng ilang awit at

kurido, kabilang na dito ang

“Dama Ines at Prinsipe Floriño”.

MGA TULANG MALADULA

Panubong“pamutong” sa Tagalog / “panubong” sa

Marinduqueisang mahabang tula ng pagpaparangal o paghahandog sa isang

nagdaraos ng kaarawan, kapistahan o may pinaparangalang panauhin

Binibigkas ito ng paawit ng “manunubong” at binubuo ng tatlong bahagi.

Unan

g Ba

hagiinaawit sa may

tarangkahan o sa may puno pa lamang ng hagdanan. Dito’y sinasabing nabalitaan nilang may kapistahan sa bahay na iyon kaya’t man tinawag o inanyayahan sila ay kusang-loob na lumapit, upang makilahok sa kasiyahan. Ik

alaw

ang

Baha

giinaawit habang umaakyat sa hagdan. Isinasaysay sa awit ang kahalagahan ng bawa’t baiting ng hagdan. Kapag sumapit na sa huli at pinakamataas na baiting ay titigil sila doon hanggang sa matapos ang awit ng ikalawang bahagi. Hindi sila agad papasok upang ipakilalang sila’y nahihiya sa kanilang kapangahasan. Dito ay uulitin ng maybahay ang anyayang sila’y pumasok.

Ikat

long

Bah

agiaawitin sa loob o sa sala

ng bahay. Ang pararangalan ay pauupuin sa isang silya sa pagitan ng dalawang anghel (maaaring ganapin ninuman). Puputungan ng koronang yari sa mga sariwang bulaklak ang may kaarawan saka hahandugan ng palma o punpon ng mga bulaklak na hahawakan nito bilang sagisag ng setro ng hari o reyna. Habang nagaawitan ang ilan, may dalawang pareha namang sasayaw sa harap ng pinutungan. Sasabugan ng mga sariwang bulaklak at mga dahoon upang ipakilala ang kagalakan ng lahat. Nagsasabog din ng mga salaping barya.

Karagatan

isang paglalaro sa tula ng mga binata’t dalaga at ang paksa’y pagliligawan o pagsisintahan.

Karaniwan nang ito’y ginaganap kung may pagtitipon – tulad ng paglalamay sa yumao o pagbabang-luksa ng mga naiwan

sinasabing parangal-gunita sa katalinuhan ng isang prinsesa at ng dakila nilang pag-ibig ng isa niyang

karaniwang mamamayang sinta, isang maninisid lamang ng perlas.

may apat na tugma at lalabindalawahing pantig.

1karaniwang may isang nagpapasimuno. Ipapahayag niya sa pamamagitang ng tula ang sanhi ng gayong pagtitipon at kanyang paiikutin ang isang tabo, o lumbo na may tandang puti.

2Ang sinumang matapatan ng tanda ang siyang unang lulusong sa dagat upang kunin ang nawawalang singsing.

3Kung siya ang pinalad na makakuha ng singsing, bago niya ito maihandog sa dalaga ay kinakailangang bumigkas siya ng tula, na sasagutin naman ng paghahandugan.

Duplo

ginaganap sa bakuran ng isang namatayan, sa ika-siyam na gabi matapos mailibing ang yumao, bilang pang-aliw sa

naulila.

Ito ay isang uri ng makalumang dula sapagkat ang nasabing laro ay ginaganap sa pamamagitan ng usapan.

Ang mga ginagamit na pangungusap ay parang matutulis na patalim na sumusugat kung minsan sa damdamin ng isang

bilyako o bilyaka

1 Pipili ng isang pinaka-hari sa mga duplerong lalong iginagalang at itinuturing na pinakamatalino. May dalawang hanay ng mga duplero, sa isang hanay ay nangakaupo ang mga babaeng tinatawag na bilyaka at sa isa namang hanay ay mga bilyako naman.

2 Ang hari ay magsasabi na ang kanyang loro ay bigla na lamang nawala sa haula at hindi niya malaman kung sino ang kumuha.. Isang bilyako ang tatayo at magtuturing na nakita niyang ang kumuha ng loro ay ang isang bilyakang tutukuyin niya sa iba’t ibang pampalaisipan o patalinhagang paraan.

3 Ang napagbintangang bilyaka ay magtatanggol sa kaniyang sarili o kaya’y ipagtatanggol siya ng isang makisig na bilyakong mahahabag sa kaniya o kaya’y may pagtingin sa kaniya.

4 Kapag ang bilyaka ay natalo, siya ay mapaparusahang bumigkas ng mahabang dasal para sa kaluluwa ng yumao. Ito ay isang uri ng makalumang dula sapagkat ang nasabing laro ay ginaganap sa pamamagitan ng usapan.

Huwego de Prenda

isang paglalaro na sumanga sa karagatan o sa duplo na para naman sa mga di-gaanong

marunong tumula

sumibol noong panahon ng Kastila

nakakasali ang mga makata at di-makata, di tulad sa karagatan at duplo.

1Bawat kalaro ay may mahalagang prenda o sangla na inilalagay sa harap ng hari. Ang tawag ng iba sa larong ito’y Larong Sanglaan

2Kung ang kalarong mahatulan ng parusa at di tatalima sa parusa, maaaring paawitin siya, patulain, pasayawin, paiyakin, patawanin, pagmanuhin o iba pa

3Ang kanyang sangla ay tutubusin niya ng pera o di na ibabalik sa kanya ng hari. Kadalasa’y mga binata ang tumutubos ng sangla ng dalaga.

Karilyo

hatid ng isang Kastila, si Navarra de Peralta, na siyang nagbukas ng isang karilyuhan sa daang Magdalena at siya rin ang

nagpalabas ng karilyo noon

isang palabas na ang napapanood na mga tauhang gumagalaw ay mga aninon nga tauhang karton o katad na sa kabila ng isang

tabing na puti ay pinagagalaw ng isang taong di-nakikita at ito rin ang nagsasalita at gumagamit ng iba’t ibang boses kung minsan.

madaling buuin sapagkat di ito nangangailangan ng maraming taong sasanayin,

Senakulo

Nagpapasimula ang pagtatanghal sa paglalang ng daigdig at nagtatapos sa pagkabuhay na muli ni Kristo at

gayon din ang Kaniyang pag-akyat sa langit.

Ang palabas ay malimit na sinisimulan ng pagtatanghal sa Lunes Santo at tumatagal hanggang sa Linggo ng

Pagkabuhay

nagiging dulang panglansangan kung Kuwebes Santo at Biyernes Santo

Tibagisang pagtatanghal ng pagtibag ng bundok na kinalalagakan

ng krus na kinamatayan ni Hesus.

Ang mga tauhan ng tibag ay nagsasalita nang patula at ang palabas ay ginaganap sa isang tanghalan at ang mga gumaganap ay nagsusuot ng mga angkop na damit.

isang panrelihiyong pagtatanghal na dinala rito sa atin ng mga Kastila upang alalahanin ang paghahanap ni Santa

Elena sa krus na kinamatayan ni Hesus.

Comedia o “Moro-moro”

nakaugaliang itawag sa mga dulang itnatahanghal

napasok ang lahat ng mga bagay na hinihingi ng iba’t-ibang uri ng akdang pandulaan, katulad ng drama’t trahediya, at ng mga nagsisilabas o nagtatahanghal ng dula na tinatawag ng

komedyante, at ang tanghalang entablado’y tinatawag namang komedyahan.

Sarsuwela

isang komedya o melodramang may kasamang awit at tugtog, may tatlong yugto at ito ay tungkol sa damdamin ng tao, pag-ibig, kapootan, pagkihiganti,

kasakiman, kalupitan, kalungkutan, kasiyahan o hinggil sa mga suliraning panlipunan o pampulitika

Ang pagbigkas ay patuluyan, patula at paawit. Isang rondalya o isang orchestra ang sumasaliw sa awit at nagbibigay ng tugtog sa pagtatanghal.

na ang unang sarsuwelang itinanghal sa Pilipinas ay ang “Jugar con Fuego” na inilabas ng isang pangkat na Kastila sa isang dulaan sa Arroceros, Maynila noong

1878.

MGA AKDANG PANGWIKA

Sa Balarilang Tagalogsinulat ng mga paring Kastila bunga ng kanilang mga pag-aaral

“Arte De La

Lengua Tagala”

– kauna-unahang balarilang Tagalog

- nilimbag ni Tomas Pinpin noong 1610 – sinulat ni P. Blancas De

San Jose (“Demosthenes” o Cicero ng

Wikang Tagalog)

“Conpendio Del

Arte De La

Lengua Tagala” – (P. Gaspar Aquino De

Belen,1703)

“Arte De La

Lengua Tagala Y Manual

Tagalog”– (P. Sebastian De Totanos na

nilimbag, 1745)

“Ensayo De

Gramatika

Hispano-Tagalo” – (P. Toribio Minguella)

“Lecciones De

Gramatika Hispano Tagalo”

–(P. Jose Hervia Campomanes)

Sa Balarilang Iloko

“Arte Dela Lengua Iloka” - (P. Francisco Lopez sa

tulong ni Pedro Bukaneg, 1627)

“Gramatika Hispano Ilocana”

- (Gabriel P. Vivo,1850)

“Estudio De Los Antiquos

Alfabetos Filipinos”

- (P. Marcillas,1850)

Sa Talasalitaang Tagalog

“Vocabulario De La Lengua

Tagala” -kauna unahang

talasalitaan sa tagalog. - (P. Pedro De San

Buenaventura)- Pinayaman at pinalaki ni P. Dominggo De Los Santos (1703) subali’t nagdaan muna sa mga kamay ni P. Blancas De

San Jose

“Vocabulario De La Lengua

Tagala” - pinakamalaking

talasalitaan- P. Juan Noceda at P.

Pedro San Lucar, 1754- ang pinakamalaking

tulong ng mga palaaral sa mga lumang salitang Tagalog

hanggang sa ngayon.

“Nueva Dicionario

Manual Espanol Tagalo”

- (Don Rosalio Serrano,1872)

Sa Talasalitaang Iloko

“Vocabulariong De La Lengua Iloka” - inihanda ni P. Francisco

Lopez, 1630. Pinayaman ng iba’t-ibang Pari ang aklat na

ito hanggang 1894. Ang huling sumulat nito ay si P. Andres

Carro.

“Diccionario Hispano-Ilocano”

- (Gabriel Vivo, 1860)

Sa Talasalitaang Kapampangan

• “Vocabulario De La Lengua Pampanga”– (P. Diego Bergano,1732)

Sa Talasalitaang Bisaya

• “Vocabulariong De La Lengua Visaya” – (P. Mateo Sanchez, 1711)

lit103.pagpapalaganap ng kristiyanismo

Education