Literatura austriacka 1

Literatura austriackaLiteratura austriacka – niemieckojęzyczna literatura Austrii. Ze względu na swą specyfikę językową jest ściślezwiązana z literaturą niemiecką.

Geneza i tłoO literaturze austriackiej można mówić od momentu, gdy cesarz Franciszek II Habsburg w roku 1803 ogłosiłrozwiązanie Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego i jako cesarz Franciszek I stał się pierwszymwładcą Austrii. Tego typu wyraźne cezury w przypadku zjawisk kulturowych się często nie sprawdzają i za autoraliteratury austriackiej uważa się również na przykład Emanuela Schikanedera – autora libretta do CzarodziejskiegoFletu Wolfganga Amadeusza Mozarta, a także średniowiecznego minstrela Dietmara von Aist. Jednak pierwsiznaczący przedstawiciele tej literatury pojawiają się dopiero w XIX w.

Tablica upamiętniająca miejsce urodzin FranzaKafki w Pradze

Literatura Austrii powstająca pod rządami Habsburgów miała, zewzględu na polityczne oraz społeczno-kulturalne uwarunkowania,charakter odrębny w stosunku do reszty literatury obszaruniemieckojęzycznego. Autorytarne rządy cesarzy z katolicyzmemmającym rangę religii państwowej i skromnym wpływem reformacjioraz sprawne działanie aparatu biurokratycznego i cenzury stwarzałybardziej zamknięty klimat niż w reszcie państw niemieckich. Równieżwielonarodowościowy charakter państwa austriackiego zprzenikającymi się tradycjami i kulturami różnych narodów wpływałna unikalny charakter powstających utworów oraz barwnośćopisywanego w nich świata. Wreszcie sam krajobraz państwa zdominującą rolą dorzecza Dunaju oraz Alp i Karpat nie jest tutaj bezznaczenia.

Znacznym problemem była cenzura, próbująca kontrolować zawartość publikowanych utworów czy wystawianychna deskach teatralnych dramatów, wpływając na podejmowanie czy unikanie przez twórców określonej tematyki.Piętnowane były zwłaszcza wszelkie próby, nawet niezamierzonego, przedstawiania w złym świetle panującejdynastii Habsburgów. Ogromne problemy z cenzurą miał np. uważany za jednego z najwybitniejszych twórcówaustriackich XIX w. Franz Grillparzer, co doprowadziło do zarzucenia przez niego w rozkwicie wieku pracyliterackiej w ogóle.

Wszystkie te czynniki zaowocowały pewnymi, dość istotnymi różnicami występującymi między literaturą niemieckąa austriacką. Twórcy austriaccy zmuszeni zostali do posługiwania się innym arsenałem środków literackich niżpisarze niemieccy. Opisując świat i rzeczywistość częściej sięgali po ezopowy język, częściej uciekali się dosztafażu historycznego, magicznego, chętniej wprowadzali elementy fantastyki, nierealności, baśniowości. Stądblisko już do spostrzeżenia, iż najbardziej wartościowe dzieła literatury austriackiej są w głównej mierze dalekie odkonwencji realistycznej, unikają prostego mimetyzmu, czego świadectwem jest twórczość takich pisarzy, jak GustavMeyrink, Alfred Kubin, Franz Kafka, Hugo von Hofmannsthal, Fritz von Herzmanovsky-Orlando (1877-1954), czy– biorąc pod uwagę autorów bardziej współczesnych, Peter Marginter (ur. 1934) czy Herbert Rosendorfer (ur. 1934).

Literatura austriacka 2

Przed powstaniem cesarstwa

Reinmar der Alte – ilustracja z Codex Manesse,XIV w

Średniowiecze

W średniowieczu literatura miała szanse rozwijać się tylko na dworachi w klasztorach. Pierwszy zabytek piśmiennictwa z terenów obecnejAustrii pochodzi z około roku 750 i było to tłumaczenie łacińskiegopisma religijnego. Szczególnie intensywną działalnośćliteracko-religijną prowadziły w średniowieczu benedyktyńskieklasztory w Melk i Salzburgu. Z tego religijnego nurtu wyrastatwórczość pierwszej znanej kobiety piszącej w języku niemieckim iżyjącej na terenie Austrii Frau Ava (1060-1127).

W drugiej połowie XII wieku Austria stała się miejscem narodzin, apóźniej centrum niemieckojęzycznej poezji rycerskiej – Minnesangu.Z jej terenów pochodzili i najprawdopodobniej tutaj tworzyli Der vonKürenberg i Dietmar von Aist. Dwór wiedeński stał się centrum tejtwórczości i tak tutaj u boku pieśniarza Reinmara von Hagenaupierwsze kroki stawiał najbardziej znany minnesinger Walther von derVogelweide. Także na terenie Austrii na przełomie XII i XIII wiekupowstał największy średniowieczny niemiecki epos bohaterski – Pieśńo Nibelungach. W XII wieku rozwijała się także satyra, której ważnym przedstawicielem był Seifried Helbling.

W dalszym okresie rycerski Minnesang przechodzi w uprawiany przez mieszczan – Meistersang. Pieśniarstwo stałosię rzemiosłem, które jednak wydawało prawdziwych mistrzów. Znanymi pieśniarzami tego nurtu, którzy mielizwiązki z dworami cesarskimi w Wiedniu i Innsbrucku byli Michael Beheim i Hans Sachs (poeta).Oprócz poezji dworskiej rozwijał się też dramat. Szczególnie dotyczyło to widowisk pasyjnych. Przykładem tegorodzaju utworu jest austriacka Das Wiener Passionsspiel.

Odrodzenie i barokW okresie odrodzenia silną pozycję miała myśl katolicka oraz prądy humanistyczne. Między innymi na terenieAustrii działał św. Piotr Kanizjusz – twórca "Niemieckiego katechizmu". Szczególną rolę w promowaniuhumanizmu grał cesarz Maksymilian I, który na swoim wiedeńskim dworze skupiał takich niemieckich humanistówjak Konrad Celtis – założyciel Collegium Poetarum, czy późniejszy poeta laureat Vadian (Joachim von Watt).W baroku rozwija się teatr kolegiów jezuickich oraz opera oparta na wzorach włoskich. W tradycję katolickiejliteratury wpisuje się ze swoimi satyrami i kazaniami mnich Abraham a Sancta Clara. Innym ważnym kaznodziejąwalczącym z reformacją był działający w Wiedniu, Grazu i Linzu jezuita Georg Scherer.

OświecenieIdee oświecenia rozwinęły się na terenie Austrii w XVIII w. za czasów panowania cesarzowej Marii Teresy oraz jej syna Józefa II. Austriacka literatura tych czasów była pod silnym wpływem środowisk wolnomularskich i związana była z krytyką kleru. Uwarunkowania te spowodowały, że literatura zaczęła mieć charakter edukacyjny i instruujący oraz nastawienie krytyczno-satyryczne. Jednym z ważniejszych nośników idei oświecenia w literaturze był założony w roku 1777 Wienerischer Musen-Almanach (od roku 1786 Wiener Musen-Almanach) – rocznik literacki redagowany początkowo przez Josepha Franza von Ratschky oraz Gottlieba von Leon, a który był od roku 1781 współredagowany (a w niektórych latach nawet redagowany samodzielnie) przez Aloysa Blumauera. Ważne miejsce w literaturze Austrii tego okresu grał także Johann Baptist von Alxinger, który napisał nawiązujące do tradycji masońskich eposy rycerskie Doolin von Maynz (1787) oraz Bliomberis (1791). Jego poezja wpisała się zaś w nurt

Literatura austriacka 3

antyklerykalny. W ramach tego nurtu tworzył również niedoszły mnich Johann Pezzl. Klasyczna wizja poezjiJosepha Schreyvogela wpłynęła istotnie na późniejszych autorów (m.in. na Franza Grillparzera). Autor tenprzyczynił się też znacznie do zwiększenia poziomu teatru austriackiego tego okresu. Kolejnym ważnymdramaturgiem tego okresu, historyczną tematyką swoich utworów już jednak bardziej tkwiący w romantyzmie byłJohann Nepomuk von Kalchberg.

Pierwsza połowa XIX w.

Strona tytułowa zbioru wierszy FranzaGrillparzera z 1872 roku

Głównym przedstawicielem literatury austriackiej w XIX w. jest FranzGrillparzer, tworzący zróżnicowane formalnie dzieła, inspirowanerozmaitymi prądami kulturowymi (Oświeceniem, klasycyzmem,romantyzmem niemieckim). Grillparzer pisał głównie dramaty, aletakże opowiadania, m.in. uchodzące za najlepsze i najbardziejreprezentatywne Klasztor pod Sandomierzem (Das Kloster beiSendomir) oraz Ubogi grajek (Der arme Spielmann, obydwa 1848).

Innym ważnym przedstawicielem tego okresu jest Johann Nestroy,który specjalizował się w tworzeniu sztuk komediowych o rysachsatyrycznych i parodycznych, co było szczególnie trudne w związku zobowiązującą cenzurą.

Z kolei Ferdinand Raimunds tworzył romantyczne komedie, w którychistotną rolę odgrywała magia, bajkowa akcja, czy szczęśliwezakończenia uzyskane na zasadzie deus ex machina. Często w swoichsztukach wyrażał moralne alegorie.

Głównym przedstawicielem prozy początków XIX w. w Austrii byłAdalbert Stifter. Jego utwory charakteryzują się poszukiwaniem pięknai dobra; postacie usiłują dochować swoich moralnych zasad i poruszająsię pośród wspaniałych, bogato opisanych krajobrazów. Zło, groza czycierpienie pojawiają się tutaj z rzadka, co daje tej prozie bajkowy

posmak.

Druga połowa XIX w.

W okresie tym uprawiana była głównie proza realistyczna. Zgodnie z duchem pozytywistycznym przedstawiała onewątki historyczne oraz los ludzi z niższych warstw społecznych. Marie von Ebner-Eschenbach z uwagąprzedstawiała codzienne życie mieszkających na terenie Moraw mało znaczących ludzi. Tego typu tematykę zawierazbiór opowiadań Dorf- und Schlossgeschichten, 1883 (Historie ze wsi i zamku). Tematy społeczne w ujęciurealistycznym przedstawiał także Ludwig Anzengruber. Jego utwory prozatorskie skłaniają się wręcz kunaturalizmowi. Szczególne znaczenie w jego utworach ma antyklerykalna krytyka. Wyraz swój znalazła ona naprzykład w jego najważniejszym dramacie Der Pfarrer von Kirchfeld, 1870 (Pastor z Kirchfeld). Z kolei Ferdinandvon Saar nadał swojej realistycznej prozie charakter psychologiczny. Główną książką reprezentującą ten styl sąNovellen aus Österreich, 1877 (Nowele z Austrii). Uważa się iż jego utwory łączą literacki realizm XIX w. zmodernistycznymi prądami początku XX w.

Literatura austriacka 4

Literatura przełomu XIX i XX w.

Georg Trakl

W roku 1879 powstała grupa literacka Młody Wiedeń (niem.Jung-Wien). Punktem spotkań tego kręgu "nowoczesnych" autorówbyła przede wszystkim wiedeńska Café Griensteidl na Michaelerplatz.Autorzy tej grupy nie byli oni rozumiani przez szeroką publiczność. Ztego względu mieli oni trudności ze znalezieniem okazji do publikacjiczy wystawienia utworów – byli izolowani w ramach literaturyaustriackiej. Tym ważniejsza była dla autorów możliwość uczestnictwaw grupie, dzięki której mogli ogłaszać swoje dzieła, po prostu czytającje lub recytując. Poza tym znajdowali w niej możliwość nawiązywaniaprzyjaźni i kontaktów, które później ułatwiały możliwość publikacji.Rzecznikiem prasowym grupy był Hermann Bahr, który tworzyłdramaty o charakterze impresjonistycznym. Podobnie odimpresjonizmu zaczynał swe literackie poczynania Hugo vonHofmannsthal. Kolejnym członkiem grupy piszącym w tym stylu byłuważany za najważniejszego jego przedstawiciela Peter Altenberg. Dozespołu należeli też literaci reprezentujący, przedstawiający szokującew tamtym czasie wątki seksualne, nurt naturalizmu. Ważnym ichprzedstawicielem był Arthur Schnitzler. Pod silnym wpływem grupy,choć nie należał do niej bezpośrednio, był twórca impresjonizmu i nowego romantyzmu Stefan Zweig. Pod koniecswojej działalności grupa spotkała się z silną krytyką ze strony pochodzącego z jej szeregów Karla Krausa, który wswoim czasopiśmie polityczno-literackim Die Fackel podnosił problem zerwania z tradycją literacką wśródczłonków Młodego Wiednia. Grupa zakończyła działalność około roku 1900.

Pozostali ważni autorzy tego okresu to:• Hermann Broch (1886-1951),• Ödön von Horváth (1901-1938),• Franz Kafka (1883-1924)• Gustav Meyrink (1868-1932),• Robert Musil (1880-1942),• Rainer Maria Rilke (1875-1926),• Józef Roth (1894-1939),• Leopold von Sacher-Masoch (1836-1895),• Karl Hans Strobl (1877-1946),• Georg Trakl (1887-1914).

Literatura po II wojnie światowejPo II wojnie światowej pisarze przynależący do tzw. Grupy Wiedeńskiej, m.in. Gerhard Rühm (ur. 1930), Hans CarlArtmann (1921-2000) oraz twórcy tacy jak Albert Paris Gütersloh (1887-1973) czy Heimito von Doderer(1896-1966) podjęli przerwane w okresie faszyzmu najlepsze tradycje nowoczesnej prozy austriackiej, proponującwłasny, niepowtarzalny sposób opisu i przeżywania świata.W Wiedniu mieszkał pod koniec lat czterdziestych XX w. wywodzący się z Rumunii niemieckojęzyczny twórcaPaul Celan (1920-1970), jednak w późniejszym czasie przeprowadził się on do Paryża.

Literatura austriacka 5

Robert Schneider

W latach 60. i 70. pojawiła się nowa fala pisarzy austriackich. Jejprzedstawicielami są:

• Ingeborg Bachmann (1926-1973)• Thomas Bernhard (1831-1989)• Peter Handke, (ur. 1942)• Andreas Okopenko (ur. 1930)Pozostali ważni powojenni pisarze austriaccy to m.in.:• Christoph Ransmayr (ur. 1954)• Robert Schneider (ur. 1961)

Nagroda Nobla

Wielkim, choć według niektórych opinii nieco kontrowersyjnymtriumfem literatury austriackiej było przyznanie za 2004 r. literackiej

nagrody Nobla pisarce Elfriede Jelinek. Jak napisano w wyjaśnieniu, Jelinek otrzymała nagrodę za muzyczny potokgłosów i kontrgłosów w powieściach i sztukach i za nadzwyczajny językowy zapał odsłaniania absurdu społecznychklisz i ich ujarzmiającej mocy.

Jest to pierwszy literacki nobel dla twórcy austriackiego.

PrzekładyW Polsce ukazały się liczne przekłady dzieł twórców literatury austriackiej, jak również wiele antologii, opracowań,itp. Pośród antologii, prezentujących przekrojowo dorobek literatury austriackiej w obrębie form krótkich, możnawymienić następujące:• W błękicie kształt swój odmalować. Antologia współczesnej poezji austriackiej, wybór, wstęp, posłowie Stefan H.

Kaszyński, Poznań 1972• ..tu felix Austria... Antologia noweli austriackiej XX wieku, wybór, wstęp Stefan Lichański, Warszawa 1973.• Czyż jest piękniejszy kraj... Opowiadania austriackie, tenże, Warszawa 1980.• Górski kryształ. Antologia dawnej noweli austriackiej, wybór i opracowanie Stefan H. Kaszyński, Poznań 1990• Spotkanie poza czasem. Antologia fantastycznej noweli austriackiej, wybór i opracowanie Stefan H. Kaszyński,

Poznań 1990• Współczesna poezja austriacka, wybór i opracowanie Dorothea Müller-Ott, Joanna Ziemska, Kraków 1997

Linki zewnętrzne• eLibrary Austria Project (eLib Austria etxt) [1]

• List of Austrian Authors [2]

Przypisy[1] http:/ / www. literature. at/ elib/ www/ wiki/[2] http:/ / de. wikipedia. org/ wiki/ Wikipedia:WikiReader/ Oesterreichische_Literatur#Alphabetisch

Źródła i autorzy artykułu 6

Źródła i autorzy artykułuLiteratura austriacka  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=24598668  Autorzy: Alx, Beno, Buldożer, Byczek1, Koobak, Ludmiła Pilecka, Maire, Ohtnim, PMG, Pimke, Qurqa,TOR, 12 anonimowych edycji

Źródła, licencje i autorzy grafikPlik:Kafka bronze.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Kafka_bronze.jpg  Licencja: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0  Autorzy: User:HenryartPlik:Codex Manesse Reinmar der Alte.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Codex_Manesse_Reinmar_der_Alte.jpg  Licencja: Public Domain  Autorzy: AndreasPraefcke,Goldfritha, MU, Wolfmann, Wst, ΜυρμηγκάκιPlik:Gedichte von Franz Grillparzer 1872.png  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Gedichte_von_Franz_Grillparzer_1872.png  Licencja: Public Domain  Autorzy: FranzGrillparzer; Original uploader was Alx at pl.wikipediaPlik:Georg Trakl.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Georg_Trakl.jpg  Licencja: Public Domain  Autorzy: Berteun, ChristophT, Jastrow, WerckmeisterPlik:Robert schneider.jpeg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Robert_schneider.jpeg  Licencja: GNU Free Documentation License  Autorzy: User:Steschke

LicencjaCreative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unportedhttp:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/