lm biologji 10 mirela - mediaprint.al · 4 libër mësuesi biologji 10 1. programi mËsimor i...

KLIKONI KËTU

www.mediaprint.al

042251614

Libër mësuesi

Biologji 10Autor: Ron Pickering (kapitulli 5-7) Laureta Shkoza (kapitulli 1-4)

Kopertina: Arben HamzallariDizajni për botimin në shqip: Mirela NdritaShtëpia Botuese MediaprintISBN: 978-9928-08-260-2Botimi i parë, 2016Shtypi: Shtypshkronja Mediaprint

Titulli: Libër mësuesi Biologji 10

Titulli i origjinalit: Complete Biology for Cambridge IGCSE Teacher Resource Pack © Oxford University Press 2015

Autor: Ron Pickering (kapitulli 5-7) Laureta Shkoza (kapitulli 1-4)

Complete Biology for Cambridge IGCSE Teacher Resource Pack was originally published inEnglish in 2015. This translation is published by arrangement with Oxford University Press.

Libër mësuesi Biologji 10 - 11 është botuar fillimisht në gjuhën angleze në vitin 2015.Ky tekst i përkthyer botohet për herë të parë në gjuhën shqipe në marrëveshje meOxford University Press.

Përktheu dhe përshtati (kapitulli 5-7): Laureta Shkoza

Drejtuese botimi: Anila Bisha

Redaktore: Elona Qose

Ilustrimet: Oxford University Press

Dizajni: Oxford University Press

Libër mësuesi Biologji 10 3

Përmbajtja e librit të mësuesit

Lënda: Biologji

Klasa: 10

Ky është një udhëzues për mësuesin që do të përdorë tekstin mësimor të lëndës së biologjisë për klasën e 10‐të.

Teksti mësimor i klasës së 10‐të është bazuar në tri tematika kryesore:

1. Diversiteti

2. Ciklet

3. Sistemet

Në çdo temë mësimore pasqyrohen:

synimet e të nxënit; fjalët kyçe, të cilat në tekst janë të theksuara ‐ ʺboldʺ; informacioni shkencor.

Në fund të disa temave janë dhënë pyetje përmbledhëse, të cilat shërbejnë për përforcimin e njohurive.

Në librin e ushtrimeve do të gjeni:

Ushtrime me situata problemore, të cilat nxitin nxënësit të punojnë për ndërthurjen e informacionit shkencor dhe teorik me zbatimin praktik.

Si është ndërtuar libri i mësuesit

Në librin e mësuesit do të gjeni:

1. Programin mësimor të lëndës së biologjisë faqe 4

2. Plani mësimor vjetor faqe 13

3. Planifikimi tremujor faqe 18

4. Planifikime të situatave të të nxënit faqe 24

5. Test për çdo tremujor faqe 163

6. Veprimtari praktike faqe 170


1. PROGRAMI MËSIMOR I LËNDËS SË BIOLOGJISË

1.1 Hyrje në programin e lëndës së biologjisë

Në shkallën 5, lënda e biologjisë integron njohuri, shkathtësi, qëndrime dhe vlera. Në këtë shkallë nxënësit zgjerojnë fushën e njohjes për dukuritë më të zakonshme në jetën dhe veprimtaritë e përditshme, zhvillojnë aftësitë, strategjitë dhe shprehitë e të menduarit të nevojshme për hetimin shkencor. Nxënësit lidhin njohuritë shkencore me ato teknologjike, përdorin gjuhën dhe terminologjinë shkencore si dhe krijojnë bazat konceptuale për të nxënit e mëtejshëm të shkencës. Lënda e biologjisë është veprimtari intelektuale dhe praktike, që përfshin studimin sistematik të strukturës së organizmave të gjalla, marrëdhënieve që ato vendosin me njëra‐tjetrën dhe me mjedisin natyror, përmes vëzhgimeve dhe eksperimenteve. Programi i lëndës së biologjisë mbështetet në kornizën kurrikulare të arsimit parauniversitar, në kurrikulën bërthamë dhe planin mësimor të AML‐sw. Ky dokument: u shërben nxënësve për zhvillimin e kompetencave kyçe të të nxënit gjatë gjithë jetës

dhe kompetencave të fushës së shkencave të natyrës; u shërben mësuesve për planifikimin, realizimin dhe vlerësimin e veprimtarive

mësimore dhe arritjeve të nxënësve në klasë dhe jashtë saj; u shërben prindërve për njohjen e rezultateve të pritshme të fëmijëve dhe kritereve të

vlerësimit në periudha të caktuara; u shërben hartuesve të teksteve mësimore dhe materialeve ndihmëse për mësuesit

dhe nxënësit. Zbatimi i programit bëhet duke respektuar parimet e gjithëpërfshirjes në aspektin gjinor, etnik, kulturor, racor, fetar, të paaftësive dhe nevojave të veçanta të nxënësve.

2. KORNIZA KONCEPTUALE E PROGRAMIT

Programi i lëndës së biologjisë në arsimin e mesëm të lartë është hartuar me një strukturë dhe mënyrë konceptimi në funksion të qasjes me bazë kompetencat.

Ky program krijon kushtet për ndërtimin e kompetencave të të nxënit gjatë gjithë jetës. Kompetencat e synuara në këtë program lidhen me kompetencat e tjera kyçe dhe sigurojnë zhvillimin e ndërsjellë të tyre, si dhe mundësojnë integrimin ndërlëndor.

Kompetencat zhvillohen përmes tematikave të përbashkëta të fushës dhe në program zbërthehen në njohuri, shkathtësi, qëndrime dhe vlera. Tematikat e përbashkëta të fushës janë elemente të rëndësishme të programit të lëndës së biologjisë, sipas të cilave strukturohet përmbajtja e lëndës dhe integrimi konceptual brenda fushës në funksion të zhvillimit të kompetencave. Programi i biologjisë i klasës së 10‐të është strukturuar përreth 3 tematikave të mëdha: diversiteti, ciklet dhe sistemet. Për secilën tematikë përcaktohen rezultatet e pritshme të shprehura në terma njohurish, shkathtësish, qëndrimesh dhe vlerash. Rezultatet e të nxënit të kompetencave kyçe përmbushen gjatë zhvillimit të këtyre tematikave.


Ndërtimi dhe hartimi i programit për shkallë kurrikule synon ta bëjë programin e lëndës së biologjisë më fleksibël, duke u dhënë mundësinë mësuesve ta zbatojnë atë në mënyrë krijuese, si dhe të respektojnë punën individuale të nxënësve për zotërimin e kompetencave të lëndës së biologjisë.

Ndërtimi i programit mbi rezultatet e të nxënit me kompetenca ndihmon në planifikimin dhe zhvillimin e situatave të të nxënit. Situatat e të nxënit janë situata që lidhen me përmbajtjen e të nxënit. Ato mund të jenë situata në mjedise të mbyllura ose të hapura, brenda shkollës ose jashtë saj. Roli i mësuesit në mësimdhënie përmes situatave është ai i udhëheqësit për të lehtësuar procesin e të nxënit.

Konceptimi i kurrikulës me bazë kompetencat krijon mundësitë për një zbatim të integruar të saj. Programi i biologjisë krijon mundësi brenda fushës dhe me fushat e tjera si matematika, gjuha, artet, edukimi fizik dhe sportet, TIK‐u etj. Në këto kushte, lënda e biologjisë fokusohet në zhvillimin e tematikave më të mëdha ndërkurrikulare.

Programi i lëndës së biologjisë sugjeron metoda, teknika, strategji të mësimdhënies dhe mësimnxënies, që nxitin interesin e nxënësit, gjithëpërfshirjen, ndërveprimin dhe punën kërkimore të nxënësve. Përzgjedhja dhe përdorimi i tyre nga mësuesit bëhet në funksion të zhvillimit të kompetencave të nxënësve duke respektuar mënyrat e ndryshme të të nxënit.

Vlerësimi si pjesë integrale e procesit të të nxënit mat shkallën në të cilën janë arritur kompetencat nga nxënësit.

Në programin e lëndës së biologjisë:

Nxënësi: zgjeron fushën e njohjes për dukuritë më të zakonshme në jetën dhe veprimtaritë e

përditshme; zhvillon aftësitë, strategjitë dhe shprehitë e të menduarit të nevojshme për hetimin shkencor dhe skicimin teknologjik;

lidh njohuritë shkencore dhe teknologjike me njëra‐tjetrën dhe me jetën; përdor gjuhën dhe terminologjinë shkencore, si dhe krijon baza konceptuale për të nxënit e mëtejshëm të shkencës;

fillon me idetë e tij se si janë gjërat dhe pastaj i ndryshon dhe i zhvillon duke i provuar ato praktikisht;

gjatë veprimtarive shkencore, ndeshet me mundësitë e ndryshimit, rivendosjes ose sfidës së ideve;

zgjeron fushën e njohjes për dukuritë më të zakonshme në jetën dhe veprimtaritë e përditshme, zhvillon aftësitë, strategjitë dhe shprehitë e të menduarit të nevojshme për hetimin shkencor;

zhvillon dhe formon të kuptuarin shkencor përmes ideve dhe përvojave, të cilat përpunohen për sa kohë nxënësi punon në situata problemore dhe zbaton metoda kërkimore për t’i zgjidhur problemet;

përjeton gëzimin e zbulimit shkencor dhe ushqen kureshtjen për botën që e rrethon.

2.1 Qëllimet e fushës së shkencave të natyrës dhe lëndës së biologjisë


Qëllimet e fushës së shkencave të natyrës janë konceptuar në funksion të të nxënit gjatë gjithë jetës. Programi i shkencave të natyrës:

zhvillon njohuritë dhe konceptet bazë për formimin shkencor; zbulon lidhjet e varësisë ndërmjet botës së gjallë dhe mjedisit; zbulon lidhjet e varësisë ndërmjet botës së gjallë, jo të gjallë dhe mjedisit; zhvillon aftësitë shkencore, mendimin kritik dhe krijues; zbaton njohuritë dhe aftësitë shkencore në mënyrë analitike, kritike dhe krijuese në

problemet që kërkojnë zgjidhje dhe marrje vendimesh; vlerëson kontributin e shkencës dhe teknologjisë për mirëqenien e njeriut dhe

shoqërisë; ndërgjegjëson për bashkëveprim me mjedisin në mënyrë të përgjegjshme; shpjegon rolin e shkencës në zhvillimin e qëndrueshëm, si edhe në ruajtjen dhe

mbrojtjen e mjedisit. Mbështetur në këto synime të përgjithshme, programi i lëndës së biologjisë synon: tù japë nxënësve mundësinë për të zhvilluar njohuritë dhe aftësitë shkencore të

domosdoshme për të studiuar dhe analizuar ndërtimin dhe klasifikimin e organizmave të gjalla.

tù japë nxënësve mundësinë për të zhvilluar njohuritë dhe aftësitë shkencore të domosdoshme për të ndërmarrë një kërkim shkencor dhe për të gjetur zgjidhje për një problem;

tù japë nxënësve mundësinë për të njohur shkaqet reale që dëmtojnë jetën e organizmave të gjalla, si dhe marrjen e masave për mbrojtjen e tyre dhe habitateve ku ato jetojnë.

Libër m

ësue

si Biologji 10

7

Diagrami 1. K

orniza kon

ceptua

le e program

it


2.2 Lidhja e kompetencave të fushës/lëndës me kompetencat e tjera kyçe

Programi i lëndës së biologjisë synon realizimin e kompetencave kyçe të të nxënit dhe të kompetencave të fushës. Kompetencat e fushës lidhen me kompetencat kyçe nëpërmjet rezultateve të të nxënit të secilës prej tyre. Kompetencat e fushës së lëndës së biologjisë lidhen dukshëm dhe në mënyrë logjike e metodike me kompetencat kyçe dhe me tematikat e fushës, të cilat janë në funksion të zhvillimit të tyre. Lidhja mes rezultateve të të nxënit të kompetencave të fushës dhe kompetencave kyçe siguron zhvillimin e ndërsjellë të tyre dhe lehtëson vlerësimin e nxënësve për kompetencat kyçe. Duke zbatuar mënyrat e të arsyetuarit shkencor, nxënësit do të kuptojnë natyrën e mjeteve, objekteve dhe procedurave të përdorura në këtë fushë dhe do të jenë të aftë të vlerësojnë ndikimin pozitiv apo negativ të shkencës dhe teknologjisë në mjedis dhe shoqëri. Përveç kësaj, në prezantimin e shpjegimeve ose sqarimin e zgjidhjeve të tyre, nxënësit do të ndërgjegjësohen për rëndësinë e përdorimit të saktë të gjuhës dhe terminologjisë në shkencë dhe teknologji. Kompetencat e fushës së lëndës së biologjisë konsiderohen si komponentë të kompetencës së kërkimit shkencor. Ato janë renditur si më poshtë: Kompetenca 1: Identifikimi i problemeve dhe zgjidhja e tyre Nxënësi:

1. përcakton problemin; 2. zhvillon një plan veprimi; 3. analizon rezultatet; 4. zbaton planin e veprimit.

Kompetenca 2: Përdorimi i mjeteve, objekteve dhe procedurave shkencore Nxënësi:

a. vendos çështjet shkencore në kontekstin e duhur; b. kupton parimet shkencore mbi të cilat ngrihet çështja; c. formon një opinion për çështjen; d. vendos lidhjen mes shkencës dhe teknologjisë.

Kompetenca 3: Komunikimi me gjuhën dhe terminologjinë e shkencës Nxënësi:

a) shkëmben informacionin shkencor dhe teknologjik; b) interpreton mesazhet shkencore dhe teknologjike; c) krijon dhe ndan mesazhe shkencore dhe teknologjike.

Të tria kompetencat e fushës lidhen me njëra‐tjetrën. Kompetenca e parë ka të bëjë me mënyrat e të arsyetuarit, që u mundësojnë nxënësve të merren me probleme shkencore; dy kompetencat e tjera i mësojnë nxënësit se si të përdorin instrumentet dhe procedurat e duhura dhe si të komunikojnë me gjuhën e shkencës dhe të teknologjisë për të zgjidhur problemet.


2.3 Lidhja e kompetencave të fushës me kompetencat kyçe

Kompetencat kyçe për nxënien gjatë gjithë jetës 1. Kompetencat shprehen nëpërmjet përdorimit të njohurive, shkathtësive, vlerave dhe qëndrimeve në trajtimin e plotë dhe të kuptueshëm të situatave të kontekstit. Procesi i arsimimit do t’i mundësojë çdo nxënësi zotërimin e kompetencave kyçe, të nevojshme për jetën dhe punën. Rrugët dhe mënyrat me të cilat njerëzit i qasen sot informacionit dhe shërbimeve ndryshojnë vazhdimisht. Për këtë arsye, të gjitha moshat kanë nevojë të pajisen me kompetenca të reja, që i ndihmojnë të përshtaten në botën e sotme digjitale. Këto ndryshime shtrojnë domosdoshmërinë e zotërimit të kompetencave që i aftësojnë individët të menaxhojnë ndryshimet dhe situatat e reja. Në përputhje me qëllimet e arsimit parauniversitar, këto kompetenca janë:

KOMPETENCAT KYÇE

1. Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit (nxënësi komunikon në mënyrë efektive) Për të mbështetur programin e lëndës së biologjisë përmes hulumtimit dhe kërkimit shkencor krijon kushte në mënyrë të veçantë për ndërtimin dhe demonstrimin nga nxënësi të kompetencës shkencore. Nxënësi komunikon në gjuhën amtare me terma shkencorë, në përshtatje me informacionin në lëndën e biologjisë; respekton rregullat e komunikimit; përkushtohet dhe kontribuon për dialog konstruktiv; komunikon nëpërmjet teknologjive të informacionit për hulumtimin e burimeve të informacionit dhe prezantimin e detyrave. 2. Kompetenca e të menduarit (nxënësi mendon në mënyrë krijuese) Nxënësi identifikon problemin, studion burimet e informacionit dhe përpunon në mënyrë kritike informacionin, zbaton hapat për zgjidhjen e problemit. Nxënësi zhvillon shkathtësitë për marrjen e vendimeve në bazë të informacioneve të plota e të verifikuara dhe strategjitë e ndihmojnë të mendojë në mënyrë analitike dhe logjike. Programi i lëndës së biologjisë mundëson që nxënësi të kuptojë vlerën dhe procesin e zhvillimit të pyetjeve, të jetë krijues dhe të zhvillojë imagjinatën në vëzhgimet dhe kërkimet shkencore që bën. Programi i lëndës së biologjisë nxit përdorimin e matematikës dhe të menduarit kritik, për interpretimin e të dhënave. Nxënësi analizon, sintetizon, gjykon, vlerëson, interpreton, krijon dhe mbron qëndrimin e tij të pavarur. 3. Kompetenca e të mësuarit për të nxënë (nxënësi mëson për të nxënë) Për të mbështetur procesin e të nxënit në lëndën e biologjisë, nxënësi identifikon dhe shfrytëzon strategji dhe teknika të ndryshme, identifikon dhe përpunon informacione në mënyrë të pavarur, efektive dhe të përgjegjshme. Në procesin e kërkimit shkencor, nxënësi përdor teknologjitë e kërkimit dhe të informacionit, mëson dhe shkëmben përvoja pozitive në grup.


Nxënësi mendon në mënyrë kritike kur studion dhe analizon pasojat e veprimtarisë njerëzore në një mjedis natyror, kur vlerëson zgjidhjet e problemeve globale dhe propozon e mbron mendimin e tij. 4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (nxënësi kontribuon në mënyrë produktive) Në programin e lëndës së biologjisë, nxënësi njihet me shumë probleme që lidhen me mjediset e banimit të gjallesave, i studion këto probleme, punon në mënyrë të pavarur dhe në grup për të studiuar dhe gjetur një zgjidhje për këto probleme. Nxënësi mëson të organizojë dhe udhëheq veprimtari të të nxënit dhe shoqërore, demonstron shkathtësi sipërmarrëse, njohuri për planifikimin e punës dhe për shfrytëzimin racional të kohës. Nxënësi mëson të zotërojë aftësi për menaxhimin e problemeve mjedisore dhe vlerësimin e rreziqeve, ndërmerr veprime të pavarura dhe të përgjegjshme dhe harton strategji për mbrojtjen dhe zhvillimin e mjedisit. 5. Kompetenca personale (nxënësi bën jetë të shëndetshme) Programi i biologjisë nxit të nxënit e bazuar në kërkimin shkencor duke zhvilluar aftësitë e nxënësve që të menaxhojnë veten, të menaxhojnë stresin, të zgjidhin në mënyrë konstruktive konfliktet, të bashkëpunojnë dhe të ndihmojnë të tjerët. Nxënësi kupton rolin e tij në procesin e të nxënit dhe aftësohet të jenë i pavarur në zbatimin e njohurive dhe shkathtësive. Përmes punës gjatë një kërkimi shkencor, në klasë dhe në terren, nxënësi zhvillon aftësitë ndërpersonale dhe mëson të vlerësojë perspektivat e ndryshme të anëtarëve të tjerë të grupit. Nxënësi mëson t’u përmbahet kodeve të sjelljes në situata të ndryshme, bën zgjedhje dhe merr vendime në lidhje me shëndetin, dietat dhe ushtrimet. Nxënësi ndërgjegjësohet që të veprojë në mënyrë të pavarur dhe të përgjegjshme, i vetëdijshëm për pasojat e veprimeve të tij. 6. Kompetenca qytetare (nxënësi përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët) Nxënësi tregon vetëbesim në marrjen e vendimeve për veprimet që merr, duke ndërtuar marrëdhënie pozitive: mirëkupton, respekton dhe pranon të tjerët. Nxënësi merr pjesë në aktivitetet që promovojnë tolerancë, demonstron përgjegjësi për çështje të interesit të përgjithshëm publik dhe përkrah e nxit ndryshime të dobishme për jetën e tij, për shoqërinë dhe për mjedisin. Nxënësi tregon interes për problemet mjedisore dhe kontribuon në zgjidhjen e tyre në nivel shkolle, lokal dhe global. Nxënësi ndërgjegjësohet për mbrojtjen e mjedisit dhe kontribuon për zhvillimin e tij të qëndrueshëm. 7. Kompetenca digjitale (nxënësi përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin) Nxënësi përdor metodat digjitale dhe mjediset informative për të mbledhur dhe përpunuar informacionin që gjendet nëpërmjet internetit apo komunikimit elektronik. Nxënësi përzgjedh burimet e informacionit apo mjetet digjitale bazuar në përshtatshmërinë e tyre për kryerjen dhe zgjidhjen e një sërë detyrash. Ai vlerëson rreziqet që vijnë nga interneti apo komunikimi elektronik dhe gjykon për vërtetësinë e informacionit. Nxënësi përdor TIK‐un për të zhvilluar mendimin kritik dhe krijues.


2.4 Lidhja e shkencave natyrore me temat ndërkurrikulare

Temat ndërkurrikulare janë tema madhore, me të cilat përballet shoqëria sot. Fusha e shkencave të natyrës, përmes situatave të larmishme të të nxënit, zhvillon kompetencat që lidhen me çdo temë ndërkurrikulare dhe në mënyrë të veçantë me temat:

mjedisi; ndërvarësia; zhvillimi i qëndrueshëm dhe vendimmarrja morale.

Lënda e biologjisë i ndihmon nxënësit të kuptojnë çështje të shumta që lidhen me shëndetin, mirëqenien dhe seksualitetin, si dhe i nxit ata të bëjnë një jetë të shëndetshme. Nga ana tjetër, ajo i ndërgjegjëson nxënësit për përgjegjshmërinë që kanë në çështje specifike mjedisore, si: përdorimi i burimeve natyrore, ndikimi i njeriut mbi mjedisin, menaxhimi i mbeturinave, çështje etike të lidhura me bioteknologjinë, ndryshimet klimatike dhe biodiversitetin.

2.5 Lidhja e shkencave natyrore me fushat e tjera kurrikulare

Lënda e biologjisë është mbështetur në parime të mirëfillta të integrimit, si mes lëndëve të vetë fushës, ashtu edhe të fushës me fushat e tjera. Për t’u siguruar nxënësve një mësim të integruar, është e rëndësishme lidhja e shkencave natyrore me fushat e tjera dhe specifikisht me lëndët e këtyre fushave. Lënda e biologjisë është e lidhur ngushtë me: matematikën, e cila u siguron nxënësve njohuritë e domosdoshme për studimin e

lëndëve të kësaj fushe; kur nxënësi kryen një kërkim shkencor, i duhet shpesh të bëjë matje, llogaritje, të gjejë mesataren aritmetike, të ndërtojë diagrame;

gjuhën dhe komunikimin, që i ndihmon nxënësit në zhvillimin e kompetencës së komunikimit në gjuhën dhe terminologjinë e shkencës;

shkencat shoqërore, pasi nëpërmjet tyre nxënësit marrin informacione mbi historinë e zhvillimit të gjallesave dhe evolucionin e tyre në periudha të caktuara;

edukimin fizik, sportet dhe shëndetin, që zhvillojnë njohuritë, shkathtësitë dhe qëndrimet e nevojshme, të cilat sigurojnë mirëqenien e shëndetit të tyre mendor, emocional dhe social, si dhe ndihmojnë në përballimin me sukses të sfidave të jetës;

TIK, që mbështet hetimin e proceseve në fushën e biologjisë dhe lehtëson bashkëpunimin dhe komunikimin e nxënësve me bashkëmoshatarët gjatë procesit të të nxënit. Nxënësi përdor sistemet e duhura kompjuterike për ndërtimin e tabelave, grafikëve, diagrameve, përgatitjen e prezantimeve të detyrave praktike dhe projekteve kurrikulare, duke zbatuar në mënyrë krijuese njohuritë që përmbajnë shkencat kompjuterike dhe mediet digjitale.

2.6 Metodat, teknikat, strategjitë e të nxënit

Metodat, teknikat, strategjitë e të nxënit në fushën e biologjisë janë faktorë të rëndësishëm për një nxënie të suksesshme, që nxit interesin, gjithëpërfshirjen, ndërveprimin dhe punën kërkimore të


nxënësve. Përzgjedhja dhe përdorimi i tyre nga mësuesit luan një rol të rëndësishëm në zhvillimin e kompetencave të nxënësve, duke respektuar stilet e ndryshme të të nxënit të tyre. Në fushën e shkencave të natyrës, kërkimi shkencor është baza e kompetencave që zhvillon kjo fushë. Metodat që mund të përdorin lëndët e kësaj fushe përfshijnë: modelimin, vëzhgimin, metodat eksperimentale, empirike, formimin e një ideje dhe përdorimin e TIK‐ut. Këto metoda nuk mund të përdoren pa u kombinuar me njëra‐tjetrën.

Modelimi Modelimi nënkupton ndërtimin e një situate abstrakte, që është e vështirë për t’u vëzhguar ose e pamundur për t’u parë. Ky modelim paraqitet nëpërmjet një teksti, vizatimi, prezantimi me Power point. Është me shumë rëndësi të kuptohet situata në të cilën është krijuar modelimi. Modelimi ndihmon nxënësin të kuptojë realitetin, të shpjegojë karakteristikat e këtij realiteti dhe të parashikojë një dukuri.

Metoda e vëzhgimit

Metoda e vëzhgimit e ndihmon nxënësin në formimin e koncepteve shkencore. Nxënësi bën lidhjen ndërmjet koncepteve abstrakte dhe objekteve, organizmave apo dukurive të botës reale, duke përdorur njohuritë shkencore. Vëzhgimet e ndihmojnë atë për të krijuar përfytyrime të qëndrueshme për botën që i rrethon. Vëzhgimet në natyrë e nxisin nxënësin të punojë në mënyrë shkencore, të ngrejë hipoteza dhe t’i testojë ato. Vëzhgimi është hapi i parë i një hetimi, eksperimenti apo studimi.

Metoda eksperimentale

Metoda eksperimentale fillon me shpjegime teorike shkencore dhe vazhdon me demonstrimin e eksperimentit. Qëllimi i procedurës është të identifikojë dhe të krahasojë elementet e vëzhgueshme sasiore dhe të kontrollojë vërtetësinë e hipotezave të ngritura. Gjatë përdorimit të kësaj metode, nxënësi përdor një sërë aparaturash për të bërë matje dhe tregon kujdes gjatë përdorimit të tyre.

Metoda empirike

Metoda empirike bazohet në modelet intuitive dhe siguron një mënyrë për të eksploruar elementet e një problemi. Kjo metodë udhëheq ide, hipoteza, teori dhe teknikat e reja për një studim kërkimor më të detajuar.

Hetimi

Nxënësi angazhohet në veprimtari, përmes të cilave kupton se si shkencëtarët mendojnë dhe çfarë bëjnë në një proces vendimmarrjeje, si ngrenë pyetje dhe si planifikojnë hetimin. Përmes të nxënit kërkues, nxënësi aftësohet dhe përfiton njohuri, krijon një botëkuptim për botën natyrore dhe fizike bazuar në hetimin shkencor. Nxënësi bëhet kompetent që të zbatojë aftësitë në proceset kërkuese, zhvillon qëndrime dhe vlera që janë themelore për praktikën e shkencës.

Projektet

Projektet janë veprimtari të nxëni nëpërmjet të cilave nxënësi zbulon objektet, proceset apo dukuritë.


PLANI M

ËSIMOR VJETOR

BIOLOGJI 10

Tematikat

Shpërndarja e përmbajtjes lëndës

Shtator – dhjetor

22 orë njohuri të reja

Janar–mars

18

orë njohuri të reja

4 orë përpunim njohurish

(1Përs+1Proj+1Test+1 portofol)

Prill–qershor

18 orë njohuri të reja


(1Përs+1Proj+1Test+1 portofol)

Diversiteti


(1U+1Përs+1PP+1Proj+1Test+1portofol)

Kapitulli 1. Veçoritë dhe klasifikimi i botës

së gjallë

1.Biolog

jia, shk

enca që stud

ion jetën dh

eveçoritë e organ

izmave të gjalla

2.Sh

umëllojsh

mëria e jetës .Klasifik

imi i

gjallesave

3.Qelizat, ind

et, organet dhe siste

met e organeve

4.Bimët

5.Kafshët jovertebrore

6.Kafshët vertebrore: pesë klasa

Sistemet

7.Ndë

rtim

i qelizor i organizm

ave‐Qeliza

prok

ariote dhe euk

ariote. V

iruset

8.Ndë

rtim

i i organ

izmave të gjalla

. Qeliza

shtazore dhe bim

ore

9.Ushtrime 1

10.Punë praktike nr. 1. Vrojtimi i qelizave

të ndryshme në mikroskop

Kapitulli 2 Ndërtimi dhe funksionet e

organizmave të gjalla

11.T

ranspo

rti q

elizor. T

ranspo

rti p

ërmes

mem

bran

ës qelizore: difu

zion

i 12.T

ranspo

rti p

ërmes m

embran

ës qelizore:

Osm

oza

13.O

smoza në qelizat bim

ore dh

e shtazore


14.T

ranspo

rti aktiv

Ciklet

15.M

olekulat biologjike. Të gjith

aorganizm

at e gjalla janë të ndë

rtua

ra nga

molekula organike

16.P

rovat p

ër zbu

limin e lënd

ëve

biok

imike/biolog

jike

17.R

oli i enz

imave në kon

trollin e

reaksion

eve biok

imike të organ

izmave të

gjalla. Faktorët q

ë nd

ikojnë në aktiv

itetin e

enzimës

18.E

kspe

rimente m

e enzimat dhe m

etod

ashkencore

19.T

ë ushq

yerit te bimët. Fotosinteza dhe

ushq

yerja e bim

ëve

20.Shp

ejtësia e fotosintezës

21.N

dërtim

i i gjethes dhe fo

tosinteza

22.R

regu

llimi i fo

tosintezës.

Faktorët që nd

ikojnë në fotosintezë

23.Fotosinteza dhe m

jedisi .R

ëndë

sia e saj

për jetën në tokë.

24.B

ima dh

e mineralet.

25.Përsëritje

26.Kontroll i njohurive

27.Projekt

28.Vlerësim portofoli

Sistemet

1.Të ushqy

erit te njeriu

Ushqimi d

he dieta id

eale: sheqernat,

yndy

rat d

he proteinat

2.Ushqimi d

he dieta id

eale: vita

minat,

mineralet, u

ji dh

e fib

rat

3.Ushqimi si b

urim energjie për proceset

jetësore

4.Kequshq

yerja

. Balan

ca m

es energjisë së


ushq

imit dh

e energjisë që shp

enzohet

5.Sistem

i i tretjes. Ushqy

erja e kafshëve i

shnd

ërron molekulat e ushqimeve në

form

ë të përdo

rshm

e.

6.Marrja e ushqimeve nëpë

rmjet g

ojës.

Tretja m

ekan

ike

7.Tretja përgatit m

olekulat për

ripë

rthithje. T

retja kim

ike

8.Pë

rthithja dhe asimilimi e bëjnë

ushq

imin të vlefshëm.

9.Tran

sporti e tran

sportit te bim

ët. K

apja

e ujit dh

e mineraleve ng

a rrënjët

10.Sistemet e tran

sportit bim

or11.T

ranspirimi: lëvizja e ujit te bim

ët12.G

jethja dhe hum

bja e ujit

13.Sistemi i qarku

llimit të gjaku

t te njeriu.

Gjaku si m

jedis tran

sporti pë

r sistemet e

tran

sportit te kafshët

14.Fun

ksionet e gjaku

t15.Sistemi i qarku

llimit te kafshët

16.K

apila

rët: shkëmbimi i lënd

ëve mes

gjakut e in

deve dhe fo

rmim

i i lëng

ut

indo

r 17.Z

emra është pom

pa e sistem

it të

qarkullim

it 18.Sëm

undja ko

rona

re e zem

rës

19.Përsëritje


21.Projekt


Sistemet

1.Sh

ënde

ti dh

e sëmun

djet. Sëmun

djet

ngjitëse dh

e jo ngjitë

se

2.Pa

togjenët, organ

izmat që shkaktojnë


sëmun

dje. Paran

dalim

i i së

mun

djeve:

ushq

imi i shënd

etshëm

3.Lu

fta ndaj sëm

undjeve bëhet

bashkërisht: nga individi dhe kom

uniteti.

Lufta kun

dër infeksio

neve: gjaku dhe

mbrojtja ndaj sëm

undjeve

4.Sistem

i imun

itar. Antitrup

at dhe

përgjig

jja im

unita

re

5.En

ergjia për jetën sigu

rohet n

gafrym

ëmarrja qelizore

6.Tk

urrja e m

usku

jve ka nevojë pë

renergjinë e çlirua

r gjatë frym

ëmarrje

s.

Matja e frym

ëmarrje

s 7.Frym

ëmarrja te njeriu. Shk

ëmbimi i

gazeve siguron oksigjenin pë

r frym

ëkëm

bimin

8.Ajro

sja e m

ushk

ërive pë

rmes

frym

ëkëm

bimit

9.Ek

skretim

i. Struktura dh

e funk

sion

i iveshkave. E

kskretim

i: La

rgim

i i

mbetjeve nga organ

izmi

10.D

ializ

a dh

e trajtim

i ipa

mjaftu

eshm

ërisë së veshk

ës

11.H

omeostaza tek njeriu. H

omeostaza:

Ruajtja e qëndrueshmërisë

12.K

ontrolli i tem

peraturës së trup

it.Struktura dh

e funk

sion

i i lëku

rës.

Diabeti

13.K

oordinim

i dhe kon

trolli nervor te

njerëzit. Koo

rdinim

i: sistem

i nervo

r 14.H

arku re

fleks, n

jë shembu

ll i p

unës

së përbashkët të neuron

eve

15.Sistemi n

ervo

r qendror. Integrimi


përm

es sistemit nervor qendror

16.Sistemi n

ervo

r perife

rik

17.R

ecep

torët d

he organ

et e shq

isave.

Ndë

rtim

i dhe fu

nksion

i i sy

rit si o

rgan

shqisor

18.D

efektet e syrit

19.P

ërsëritje

20.K

ontroll i njohu

rive

21.P

rojekt. P

irja e duh

anit dh

esëmun

djet. Si ta dimë që pirja e duh

anit

shkakton sëm

undje

22.V

lerësim portofoli


Planifikimi tremujor

Shtator‐Dhjetor

Fusha: Shkencat e natyrës

Lënda: Biologji

Rezu

ltatet e të nxënit sipas kom

petencave ky

çe

Rezu


petencave të fu

shës

Nr

Tematika

Tema mësimore

Metodologjia dhe

Situata të e të npara xënit

shikuar

veprimtaritë e

nxënësve

Vlerësimi

Burimet

Diversiteti

Prezan

tim m

e po

wer point

Disku

tim

Punë në grup

e Pu

në In

dividu

ale

Bashkëbisedim

Punë në grup

e Metod

a eksperim

entale

Mod

elim i

qeliz

ave,inde

ve dhe

organeve

(Përgatitje

herbaresh)

Punë në grup

e Metod

a em

pirike

Ushtrim

e Koleksion

im i

kafshëve

jovertebrore

Përgatitje e një

albu

mi m

e fotografi

Vlerësimi

diagno

stikue

s Vlerësimi i

përgjig

jeve m

e go

jë

Vlerësim i pu

nës n

ë grup

Vlerësimi i detyrave

të sh

tëpisë

Vetëvlerësim

Vlerësimi i pun

ës

me ushtrime , në

fletoren e pu

n ës

Vlerësimi i pun

ës

praktik

e Vlerësimi i pun

ës në

grup


të sh

tëpisë

Vlerësimi i pun

ës

me ushtrime, në

fletoren e pu

n ës

Libri i nxënësit

Fletore e pu

ne

Atla

se dhe

enciklop

edi

Revistat shk

encore

Mjedis natyror

Koleksion

e bimë të

zonës ku ban

oni

Koleksion

e me

jovertebrorë të

zonës

Album m

e fotografi

me vertebrorët e

zonës

Tabela dhe m

akete

me qeliz

a Mikroskop

Prep

arate të

gatshm

e me qeliz

a Kom

pjuter dhe

CD /E

nkarta

Libri i nxënësit

1 Në kërkim të jetës

2 Klasifik

imi i gjallesave

3 4 5

Kapitulli 1. Veçoritë dhe klasifikimi i

botës së gjallë

Biolog

jia, shk

enca që stud

ion jetën dh

e veçoritë e organ

izmave të gjalla

Shum

ëllojsh

mëria e jetës .Klasifik

imi i

gjallesave

Qelizat, ind

et, organ

et dhe sistemet e

organeve

Bimët

Kafshët jovertebrore

6 Kafshët vertebrore: pesë klasa

7

Sistemet

8 9

Ndë

rtim

i hierarkik i

organizm

ave

Biod

iversiteti bimor

Shum

ëllojsh

mëria e

jovertebrorëve

Shum

llojsh

mëria e

vertebrorëve

Dallim

i mes qelizës

prok

ariote dhe

eukariote

Dallim

i mes qelizës

bimore dh

e shtazore

Ushtrim

e 10

Ndë

rtim

i qelizor i organizm

ave ‐

Qeliza prok

ariote dhe

eukariote.Viruset

Ndë

rtim

i i organ

izmave të gjalla

‐Qeliza shtazore dhe bim

ore

Ushtrime 1

Punë praktike nr. 1. Vrojtimi i

qelizave të ndryshme në mikroskop

Kapitulli 2 Ndërtimi dhe funksionet e

organizmave të gjalla


11

me kafshët

vertebrore

Prezan

tim

Përshk

rim

Mod

elim i qeliz

ave

me plastelin

ë ose

materiale të tjera

Punë në grup

e Ba

shkëbisedim

Përsëritje

Prezan

tim m

e Po

werpo

int

Metod

a interaktive

Metod

a integrue

se

Metod

a eksperim

entale

Vëzhg

im

Ushtrim

e Hetim dhe zbu

lim

Metod

a e vëzh

gimit

Prezan

tim

Punë në grup

e Disku

tim

Metod

a eksperim

entale

Vëzhg

im

Hetim dhe zbu

lim

Metod

a interaktive

Metod

a integrue

se

Prezan

tim m

e Po

wer point

Ushtrim

e Te

stim

Vlerësimi i

përgjig

jeve m

e go

jë

Vlerësim m

es

nxënësish

Vetëvlerësim


të sh

tëpisë

Vlerësimi i pun

ës

praktik

e Vlerësimi i pun

ës në

grup

Vlerësimi i pun

ës

me projekte

Vlerësimi i pun

ës

me ushtrime, në

fletoren e pu

n ës

Vlerësimi m

e shkrim

/Test

Vlerësimi i

përgjig

jeve m

e go

jë


individu

ale

Vlerësimi i

pjesëm

arrje

s gjatë

diskutim

eve në

klasë

Vlerësimi i pun

ës

me projekte

Vlerësim portofoli

Vlerësim i pu

nës m

e shkrim

Fletore e pu

ne

Materiale për

zbulim

in e

lënd

ëve biok

imike

Kom

pjuter

Enkarta

Internet

Libri i nxënësit

Fletore e pu

ne

Revista shkencore

Enciklop

edi

Materiale për

zhvillimin e

punës/gjethe dhe

reagentë

Video‐

projektor,v

ideoka

setë, kom

pjuter,

Enkarta/CD

Internet

Inform

acion ng

a interneti

Revista shkencore

Enciklop

edi

12

Qeliza dh

e difuzion

i

Qeliza dh

e osmoza

13

14

15

Ciklet

Shënde

ti dh

e molekulat

organike

16

Transporti qelizor. T

ranspo

rti p

ërmes

mem

bran

ës qelizore: difu

zion

i

Tran

sporti pë

rmes m

embran

ës

qeliz

ore: Osm

oza

Osm

oza në qelizat bim

ore dh

e shtazore

Tran

sporti aktiv

Molekulat biologjike

Të gjitha organ

izmat e gjalla janë të

ndërtuara ng

a molekula organike

Prov

at për zbu

limin e lënd

ëve

biok

imike/biolog

jike

17

Shënde

ti‐prov

at për

zbulim

in e lënd

ëve

biok

imike

Enzimat dhe m

etod

a shkencore

18

Enzimat dhe m

etod

a

19

Sistemet

shkencore

Bimët dhe fotosin

teza.

Fotosin

teza dhe hetim

i i sa

j20

21

22

23

24

Roli i enz

imave në kon

trollin e

reaksion

eve biok

imike të organ

izmave

të gjalla

. Faktorët q

ë nd

ikojnë në

aktiv

itetin e enz

imës

Eksperim

ente m

e enzimat dhe m

etod

a shkencore

Të ushqyerit te bimët

Fotosinteza dh

e ushq

yerja e bim

ëve

Shpe

jtësia e fotosintezës

Ndë

rtim

i i gjethes dhe fo

tosinteza

Rregullim

i i fo

tosintezës.

Faktorët që nd

ikojnë në fotosintezë

Fotosinteza dh

e mjedisi .R

ëndë

sia e saj

për jetën në tokë.

Bima dh

e mineralet.

Bima – fotosinteza dh

e mineralet

25

26

27

28

Përsëritje

Kontroll i njohurive

Projekt

Vlerësim portofoli



Janar‐Mars


Lënda: Biologji

Rezu


petencave ky

çe

Rezu


petencave të fu

shës

Nr

Tematika

Tema mësimore

Situata e parashikuar

të të nxënit

Metodologjia dhe

veprimtaritë e

nxënësve

Vlerësimi

Burimet

Sistemet

Dieta id

eale dhe

shënde

ti i n

jeriut

Prezan

tim m

e po

wer point

Bashkëbisedim

Punë në grup

e Pu

në in

dividu

ale

Metod

a eksperim

entale

Punë në grup

e Metod

a integrue

se

Metod

a interaktive

Prezan

tim m

e po

werpo

int

Disku

tim

Eksperim

ent

Prezan

tim

Punë në dy

she

Vëzhg

im

Disku

tim

Punë në grup

e Ushtrim

e Prezan

tim

Punë në dy

she

Metod

a integrue

se

Vlerësimi i

përgjig

jeve m

e go

jë

Vlerësimi i pun

ës në

grup

Vlerësimi i pun

ë individu

ale

Vlerësimi i pun

ës

praktik

e Vlerësimi i pun

ës në

grup

Vlerësimi i pun

ës

me projekte

Vlerësimi i

përgjig

jeve m

e go

jë


të sh

tëpisë

Vlerësimi i pun

ës

praktik

e Vlerësimi i

përgjig

jeve m

e go

jë

Vlerësimi i pun

ës në

grup

Vlerësim m

es

Tabela m

e sistem

in

e tretjes

Libri i nxënësit

Fletore e pu

ne

Revista shkencore

Enciklop

edi

Materiale për

zhvillimin e pun

ës

praktik

e En

karta/CD Video‐

projektor,

vide

okasetë,

kompjuter,

Internet.

Libri i nxënësit

Fletore e pu

ne

Revista shkencore

Enciklop

edi

Tabela m

e sistem

in

e qarkullim

it të

gjakut

Mod

ele organesh

(zem

ra)

1 2 3 Ushqimet janë burim

energjie për

organizm

in

4 5

Të ushqyerit te njeriu

Ushqimi d

he dieta id

eale: sheqernat,

yndy

rat d

he proteinat

Ushqimi d

he dieta id

eale: vita

minat,

mineralet, u

ji dh

e fib

rat

Ushqimi si b

urim energjie për proceset

jetësore

Kequshqyerja

Balanca mes energjisë së ushqimit dh

e energjisë që sh

penz

ohet

Sistemi i tretjes.

Ushqy

erja e kafshëve i shn

dërron

molekulat e ushqimeve në fo

rmë të

përdorshme.

Gyp

i i tretjes d

he

ushq

yerja

6 7 Gyp

i ushqimor dhe

asim

ilimi i ushqimeve

8 9

Marrja e ushqimeve nëpë

rmjet g

ojës.

Tretja mekanike

Tretja përgatit m

olekulat për

ripë

rthithje

Tretja kimike

Përthithja dhe asimilimi e bëjnë

ushq

imin të vlefshëm.

Sistemet e transportit te bimët

Kap

ja e ujit dhe m

ineraleve ng

a rrënjët

Sistem

et e tran

sportit

te bim

ët


10

Sistem

et e tran

sportit bim

or

Metod

a interaktive

Prezan

tim m

e Po

werpo

int

Bashkëbisedim

Ushtrim

e Pë

rsëritje

Punë m

e shkrim

Prezan

tim m

e po

wer point

Prezan

tim i

portofolit

nxënësish

Vlerësimi i pun

ës

me ushtrime në

Fletoren e pun

ës

Vetëvlerësim

Vlerësimi i pun

ës në

individu

ale

Vlerësimi i

përgjig

jeve m

e go

jë

Vlerësimi i pun

ës

dyshe

Vlerësim i pu

nës me

ushtrime

Vlerësimi i pun

ës

me shkrim

/Test

Vlerësimi i pun

ës

me projekte

Vlerësimi i

portofolit

Video‐

projektor,v

ideoka

setë, kom

pjuter,

Enkarta/CD

Internet.

11 12

Transpirimi: lëvizja e ujit te bim

ët

Gjethja dhe hum

bja e ujit

13

Sistem

et e tran

sportit

te bim

ët

Funk

sion

et e gjaku

t

14

Sistemi i qarkullimit të gjakut te

njeriu

Gjaku si m

jedis tran

sporti pë

r sistemet

e tran

sportit te kafshët

Funk

sion

et e gjaku

t 15

Tran

sporti i g

jaku

t dhe

shkëmbimi i lënd

ëve

16

17

Zemra dhe sëm

undjet e

saj

18

Sistemi i qarku

llimit te kafshët

Kap

ilarët: shkëmbimi i lënd

ëve mes

gjakut e in

deve dhe fo

rmim

i i lëng

ut

indo

r Ze

mra është pom

pa e sistemit të

qarkullim

it Sëmun

dja ko

rona

re e zem

rës

19

20

Përsëritje

Kon

troll i njohu

rive

21

22

Vlerësim portofoli

Kontroll i njohurive

Projekt

Vlerësim portofoli



Prill‐Maj


Lënda: Biologji

Rezu


petencave ky

çe

Rezu


petencave të fu

shës

Nr

Tematika

Tema mësimore

Situata e parashikuar

të të nxënit

Metodologjia dhe

veprimtaritë e

nxënësve

Vlerësimi

Burimet

1

Sistemet

1.Shëndeti dhe sëmundjet

Sëmun

djet ngjitë

se dhe jo ngjitë

se

Prezan

tim

Bashkëbisedim

Punë në grup

e Metod

a eksperim

entale

Punë në grup

e Metod

a integrue

se

Metod

a interaktive

Prezan

tim m

e po

werpo

int

Disku

tim

Eksperim

ent

Prezan

tim

Punë në dy

she

Vëzhg

im

Disku

tim

Punë në grup

e Ushtrim

e Prezan

tim

Punë në dy

she

Metod

a integrue

se

Metod

a interaktive

Prezan

tim m

e

Vlerësimi i

përgjig

jeve m

e go

jë

Vlerësimi i pun

ës

në grup

Vlerësimi i pun

ë individu

ale

Vlerësimi i pun

ës

praktik

e Vlerësimi i pun

ës

në grup

Vlerësimi i pun

ës

me projekte

Vlerësimi i

përgjig

jeve m

e go

jë

Vlerësimi i

detyrave të sh

tëpisë

Vlerësimi i pun

ës

praktik

e Vlerësimi i

përgjig

jeve m

e go

jë

Vlerësimi i pun

ës

në grup

Vlerësim m

es

Tabela m

e sistem

in

e tretjes

Libri i nxënësit

Fletore e pu

ne

Revista shkencore

Enciklop

edi

Materiale për

zhvillimin e pun

ës

praktik

e En

karta/CD Video‐

projektor,

vide

okasetë,

kompjuter,

Internet.

Libri i nxënësit

Fletore e pu

ne

Revista shkencore

Enciklop

edi

Tabela m

e sistem

in

e qarkullim

it të

gjakut

Mod

ele organesh

(zem

ra)

2 2.Pa

togjenët, organ

izmat që shkaktojnë

sëmun

dje

Parand

alim

i i sëm

undjeve: ushqimi i

shënde

tshëm

Patogjenët dhe

sëmun

djet

Përhap

ja e sëm

undjeve

3 3.Lu

fta nda

j sëm

undjeve bëhet

bashkërisht: ng

a individi dhe

komun

iteti

Lufta kun

dër infeksion

eve: gjaku dhe

mbrojtja nda

j sëm

undjeve

4 4.Sistemi imunitar

Antitrup

at dhe përgjigjja im

unita

re

Organizmi dhe

imun

iteti. Problem

et m

e sëmun

djet im

unitare

5 5.En

ergjia për jetën sigu

rohet n

gafrym

ëmarrja qelizore

6 6.Tk

urrja e m

usku

jve ka nevojë pë

renergjinë e çlirua

r gjatë frym

ëmarrje

s.

Matja e frym

ëmarrje

s

Rend

imenti i

mushk

ërive

7 7.Frymëmarrja te njeriu

Shkëmbimi i gazeve sigu

ron ok

sigjenin

për frymëkëm

bimin

Difu

zion

i dhe

shkëmbimi i gazeve

Frym

ëmarrja dhe

aktiv

iteti fiz

ik


8 8.Ajro

sja e m

ushk

ërive pë

rmes

frym

ëkëm

bimit

Powerpo

int

Bashkëbisedim

Përsëritje

Ushtrim

e Prezan

tim

Bashkëbisedim

Vëzhg

im

Ushtrim

e Pë

rsëritje

Prezan

tim

Disku

tim

Metod

a interaktive

Prezan

tim m

e Po

werpo

int

Disku

tim

Punë in

dividu

ale

Punë në grup

e Ushtrim

e Metod

a eksperim

entale

Prezan

tim

Punë në grup

e Ba

shkëbisedim

Metod

a interaktive

Prezan

tim m

e Po

werpo

int

Metod

a eksperim

entale

(ekspe

riment)

nxënësish

Vlerësimi i pun

ës

me ushtrime në

Fletoren e pun

ës

Vetëvlerësim

Vlerësimi i pun

ës

në in

dividu

ale

Vlerësimi i

përgjig

jeve m

e go

jë

Vlerësimi i pun

ës

dyshe

Vlerësim i pu

nës

me ushtrime

Vlerësimi i pun

ës

me shkrim

/Test

Vlerësimi i pun

ës

me projekte

Vlerësimi i

portofolit

Video‐

projektor,v

ideoka

setë, kom

pjuter,

Enkarta/CD

Internet.

Libri i nxënësit

Fletore e pu

ne

Revista shkencore

Enciklop

edi

Tabela m

e sistem

in

e qarkullim

it të

gjakut

Mod

ele organesh

(zem

ra)

Video‐

projektor,v

ideoka

setë, kom

pjuter,

Enkarta/CD

Internet.

Duh

ani d

he kan

ceri

9 9.Ekskretim

i. Struktura dhe funksioni

i veshkave

Ekskretim

i: largim

i i m

betjeve nga

organizm

i 10

10.Dializ

a dh

e trajtim

i iPa

mjaftu

eshm

ëria e

veshkës

11

pamjaftu

eshm

ërisë së veshk

ës11‐Homeostaza tek njeriu

Hom

eostaza: ru

ajtja e qëndrue

shmërisë

12

12.Kon

trolli i tem

peraturës së trup

itStruktura dhe funksioni i lëkurës.

Diabeti

Hom

eostaza dh

e tempe

ratura

13

13.Kordinimi dhe kontrolli nervor te

njerëzit

Koo

rdinim

i: sistem

i nervo

r14

14.H

arku re

fleks, n

jë shembu

ll i p

unës

së përbashkët të neuron

eve

15

15.Sistemi nervor qendror

Integrim

i përmes sistem

it nervor qendror

16

16.Sistemi nervor periferik

17

17.R

ecep

torët d

he organ

et e shq

isave.

Ndë

rtim

i dhe fu

nksion

i i sy

rit si o

rgan

shqisor

18

18.D

efektet e syrit

19

19.Përsëritje

20


21

21.Projekt

Pirja e duh

anit dh

e sëmun

djet. Si ta

dimë që pirja e duh

anit shkakton

sëmun

dje

22



4. PLANIFIKIMI I SITUATAVE TË TË NXËNIT

Fusha:Shkencat e natyrës Lënda Biologji Tematika 1: Diversiteti Përshkrimi i tematikës: Në këtë tematikë nxënësit do të kuptojnë se si kanë evoluar gjallesat nga më e thjeshta te më e ndërlikuara. Ata do të mësojnë se organizmat e gjalla klasifikohen në bazë të veçorive. Nxënësit do të dallojnë organizmat bimore dhe shtazore duke u mbështetur në veçoritë e tyre. Ata do të studiojnë larminë e madhe të organizmave të gjallë në mjedisin që na rrethon , do të eksplorojnë faktorët që ndikojnë në dëmtimin e gjallesave, si dhe do të propozojnë mënyra për mbrojtjen e habitateve të organizmave të gjallë. Rezultatet e të nxënit Kapitulli 1 ‐ Veçoritë dhe klasifikimi i botës së gjallë (Orë të sugjeruara: 12) Njohuritë që do të marrë nxënësi në këtë tematikë: Nxënësi: njeh si janë krijuar organizmat e para dhe si kanë evoluar ato për miliona vite. mëson se gjallesat klasifikohen në bazë të veçorive të tyre. Nxënësi mëson se gjallesat

klasifikohen në 5 mbretëri dhe se viruset nuk mund të klasifikohen në asnjë nga këto 5 mbretëri, si dhe dallon ndryshimet midis bimëve dhe kafshëve.

mëson të përdorë mikroskopin dhe të përgatitë preparate të qelizave. njihet me mënyrat e transportit të materialeve përmes membranës qelizore, si dhe me

faktorët që ndikojnë në këtë proces. Shkathtësitë dhe aftësitë Nxënësi: Shpreh veçoritë kryesore të organizmave të gjallë ; Dallon organizmat e gjallë nga sendet pa jetë; Klasifikon gjallesat në bazë të veçorive; Përshkruan veçoritë e gjallesave bimore dhe shtazore; Dallon organizmat bimore nga ato shtazore; Përdor mikroskopin për vëzhgimin e qelizave ; Përshkruan llojet e transportit që shfrytëzon qeliza për të kryer funksionet jetësore.

Qëndrime dhe vlera: Nxënësit: tregon interes për të bashkëpunuar me shokët gjatë aktiviteteve të organizuara në orën e

mësimit; paraqet dhe komunikon lirshëm mendimet e tij; dëgjon me vëmendje shokët, respekton mendimin e tyre dhe propozon mendimin e tij. Konceptet kryesore: organizmat pa jetë, organizma të gjalla, veçoritë e organizmave, klasifikim, çelës klasifikimi, 5 mbretëritë e klasifikimit të gjallesave, bimët, kafshët, vertebrorë, jovertebrorë, mikroskop, qeliza, difuzion, osmoza, transporti aktiv.


Situata e të nxënit nr. 1. Në kërkim të jetës

Tematika: Diversiteti

Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Biologji Shkalla: V Klasa: X

Tema mësimore: Biologjia, shkenca që studion jetën dhe organizmat e gjalla

Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit: Nxënësi përshkruan në forma të ndryshme shprehëse evolucionin e mjedisit natyror. Kompetenca e të menduarit: Nxënësi jep mendimin e tij për veçoritë e organizmave të gjalla. Kompetenca e të nxënit: Nxënësi identifikon veçoritë e organizmave të gjalla. Kompetenca digjitale: Nxënësi përdor mjetet digjitale për të përpunuar, krijuar, realizuar dhe prezantuar tema mësimore.

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi : kupton ndryshimin mes organizmave të gjalla dhe

sendeve pa jetë; liston veçoritë e organizmave të gjalla; nxjerr përfundimin se energjia mund të shfrytëzohet

për jetesën.

Fjalët kyçe: organizmat e para; ʺsupa primordialeʺ, veçoritë e organizmave; frymëmarrja; nxitshmëria; ushqyerja; rritja dhe zhvillimi; ekskretimi; riprodhimi.

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare Gjuha dhe komunikimi: Mundëson komunikimin midis nxënësve gjatë diskutimit dhe përshkrimit të koncepteve shkencore. Aftëson nxënësit në përdorimin e terminologjisë së fushave të shkencës. Teknologji dhe TIK: Nxënësi përdor sistemet e duhura kompjuterike për përgatitjen dhe prezantimin e detyrave. Shoqëria dhe mjedisi: Nxënësi merr informacion se si kanë ndryshuar dhe evoluar natyra dhe gjallesat.

Burimet: ‐ teksti mësimor, fletore pune; ‐ enciklopedi, revista shkencore; ‐ video‐projektor/kompjuter dhe mundësi e përdorimit të internetit; ‐ fletore, stilolaps.

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve Tabela e koncepteve Punë në grupe Diskutim Përshkrim


Përshkrimi kontekstual i situatës 5 miliardë vjet më parë, kushtet atmosferike ishin të ashpra, mjedisi ishte i paqëndrueshëm dhe kushtet për jetën ishin të papërshtatshme. Kur planeti Tokë u bë më i qëndrueshëm, avujt e ujit nga vullkanet u kondensuan në atmosferë, ranë si reshje dhe u grumbulluan në sipërfaqen e Tokës. Vullkanet prodhuan gaze të pasura me C,H,O,N, si dhe gaze helmuese, si NH3 dhe CH4, por mungonte oksigjeni molekular. Në këtë periudhë, Toka përbëhej vetëm nga gaze vullkanike. Në ʺsupën primordialeʺ të këtyre deteve të hershme, molekulat organike u kondensuan, formuan molekula më komplekse, të cilat u shndërruan në qeliza të thjeshta. Kalimi nga molekulat komplekse në qeliza të thjeshta mund të ketë ndodhur në pellgje të ngrohta, por studimet e kohëve të fundit mbi të çarat hidrotermale që gjenden pranë zonave aktive vullkanike në oqeane evidentojnë se mund të kenë qenë ʺdjepiʺ i jetës së hershme. Shkencëtarët nuk kanë arritur që ta krijojnë jetën në laborator nga molekula komplekse organike. Por cilat ishin format e para të jetës dhe kur u shfaqën ato? Shkencëtarët mendojnë se format e para të jetës u shfaqën 2.8 miliardë vite më parë. Studimet e materialit gjenetik tregojnë se organizmat njëqelizore të quajtura Arke shfaqin tipare të qelizave të hershme. Sot ato takohen në burime termale, në ujëra të kripura, në të çarat termale dhe në shumë mjedise të paqëndrueshme. Një pyetje që i ka intriguar shkencëtarët është: Çfarë i dallonte organizmat e para të gjalla nga molekulat e ʺsupës primordialeʺ? Pra, çfarë është jeta?

Veprimet e kryera për trajtimin e situatës Veprimtari paraprake Përpara se të prezantohet veprimtaria nxënësve u jepen sende pa jetë dhe disa gjallesa të cilat gjenden në mjedisin e tyre të banimit. Nxënësit identifikojnë sendet pa jetë nga organizmat e gjalla. Por sendet dhe organizmat e gjalla kanë përmasa shumë të vogla, të cilat nxënësi nuk mund tʹi dallojmë me sy të lirë. Ndërtimi i njohurive Punë në grupe Ndahen grupet me nga 4 nxënës. Detyrë e përbashkët e tyre është që të grumbullojnë sa më shumë informacione për sendet pa jetë dhe për organizmat e gjalla. Nxënësit shfrytëzojnë njohuritë dhe aftësitë vetjake, si dhe informacione të grumbulluara nga interneti, për ta konceptuar situatën. Nxënësit e trajtojnë situatën në mënyrë kompetente. Nxënësit mundohen tʹu përgjigjen pyetjeve: Çfarë të dhënash na jep situata? Çfarë duhet të gjejmë për të zgjidhur këtë situatë? Si janë ndërtuar sendeve pa jetë Si janë ndërtuar qeniet e gjalla dhe çfarë veçorish kanë? A janë veçoritë e jetës të lidhura me njëra‐tjetrën? Cila është varësia midis qenieve të gjalla dhe energjisë?

Nxënësit analizojnë pyetjet; shprehin me fjalë mendimet e tyre; organizojnë me shkrim përgjigjet e pyetjeve në tabelë si më poshtë.


Sendet pa jetë Organizmat e gjallaJanë koleksione të organizuara molekulash . Kanë një organizim të ndërlikuar. Nuk kanë veçori të cilat mundësojnë jetën. Kanë veçori të cilat mundësojnë jetën e tyre:

marrin frymë; nxiten dhe lëvizin; ushqehen; rriten dhe zhvillohen;ekskretojnë; riprodhohen.

Përforcimi i njohurive Nxënësi: dallon organizmat e gjalla nga sendet pa jetë; liston veçoritë e organizmave të gjalla. Në përfundim, secili grup paraqet punën dhe diskutojnë së bashku përgjigjet. Nxënësit reflektojnë dhe arsyetojnë për të dhënë përgjigje të argumentuara. Nxënësit më të avancuar sugjerojnë të diskutojnë për dallimin midis një fare të thatë dhe një virusi. Detyrë shtëpie Informacion: Kërkoni informacione për gjallesat që jetojë në vrimat pranë zonave vullkanike.

Vlerësimi i situatës Situata quhet e realizuar nëse nxënësi: kupton ndryshimin mes organizmave të gjalla dhe sendeve pa jetë; liston veçoritë e organizmave të gjalla. Vlerësimi i nxënësit Nxënësi vlerësohet për: trajtimin me seriozitet të situatës dhe dhënien e përgjigjeve të argumentuara; përshkrimin e saktë të veçorive të gjallesave; bashkëpunimin në grup për të shprehur mendimet personale.

Situata e të nxënësit nr. 2: Klasifikimi i gjallesave



Tema mësimore: Shumëllojshmëria e jetës

Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit: Nxënësi shpreh me shkrim informacionin për shumëllojshmërinë e jetës. Kompetenca e të menduarit: Nxënësi identifikon çështjet kryesore në tekstin mësimor. Kompetenca e të nxënit: Nxënësi parashtron pyetje dhe jep përgjigje për veçoritë e organizmave të gjalla. Kompetenca personale: Nxënësi bashkëpunon në mënyrë aktive me shokët për gjetjen e përgjigjeve të sakta.


Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi: evidenton se organizmat mund të klasifikohen mbi

bazën e karakteristikave të përbashkëta; vlerëson domosdoshmërinë e klasifikimit të gjallesave; mëson përdorimin e një çelësi taksonomik; emërton pesë mbretëritë dhe përshkruan veçoritë e

tyre dalluese; kupton hierarkinë e klasifikimit; shpjegon rëndësinë e sistemit binomial të nomenklaturës.

Fjalët kyçe: klasifikim; konservim; çelës klasifikimi; mbretëritë; filumet; klasat; rendet; familjet; gjinitë; llojet; hierarki e klasifikimit; viruse; baktere.

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Gjuha dhe komunikimi: Mundëson komunikimin midis nxënësve gjatë diskutimit dhe përshkrimit të koncepteve shkencore. Aftëson nxënësit në përdorimin e terminologjisë së fushave të shkencës. Teknologji dhe TIK: Nxënësi përdor sistemet e duhura kompjuterike për përgatitjen e detyrave. Shoqëria dhe mjedisi: Nxënësi merr informacion se si kanë ndryshuar dhe evoluar natyra dhe gjallesat.

Burimet: ‐ teksti mësimor, fletore pune; ‐ enciklopedi, revista shkencore dhe pamje me gjallesa nga pesë mbretëritë; ‐ video‐projektor/kompjuter dhe mundësi e përdorimit të internetit; ‐ fletore, stilolaps.

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve Prezantim i informacionit Diskutim Metoda: DDN (Di /Dua të /Nxë) Punë në dyshe

Përshkrimi kontekstual i situatës Evolucioni i gjallesave është fryt llojshmërisë dhe përzgjedhjes natyrore. Evolucioni dhe izolimi i popullatave çuan në shfaqjen e llojeve të reja. Çdo lloj ka veçoritë e veta. Disa prej tyre mund të trashëgohen në brezat vijues të çdo lloji. Shkencëtarët shfrytëzojnë veçoritë trashëguese për vendosjen e organizmave në kategori të veçanta. Shkenca që shfrytëzon veçoritë trashëguese për vendosjen e organizmave në kategori të veçanta quhet taksonomi. Në natyrë ka një numër shumë të madh organizmash të gjalla. Studimi i tyre do të ishte i pamundur nëse nuk do të vendosnim rregull nëpërmjet klasifikimit.

Veprimet e kryera për trajtimin e situatës

Veprimtari paraprake Një orë më përpara, mësuesi fton nxënësit që të bëjnë kërkime në internet dhe të sjellin në klasë disa figura dhe fotografi me organizma prokariotë; protistë; bimë; kërpudha dhe kafshë.

Zhvillimi i situatës

Gjatë orës së mësimit, nxënësit shfaqin pamjet që kanë sjellë dhe tregojnë sa më shumë veçori të organizmave që shfaqen në figura dhe fotografi.


Në fund të prezantimit, me ndihmën e mësuesit, mundohen të bëjnë një grupim të thjeshtë të tyre. Ndërtimi i njohurive Mësuesi u prezanton nxënësve rezultatet e të nxënit për temën mësimore dhe burimet që do të përdorin për të studiuar situatën. Mësuesi u prezanton nxënësve mënyrën se si përdoret çelësi dikotomik për klasifikimin e organizmave në klasë.

Burimet

Nxënësi shfrytëzon burimet e tekstit për trajtimin e situatës. Nxënësit organizojnë njohuritë në një tabelë si më poshtë: Di Dua të di Nxë Organizmat e gjalla klasifikohen në bazë të veçorive.

1. Çfarë përfaqëson çelësi i klasifikimit? 2. Cili është dallimi midis prokariotëve dhe eukariotëve? 3. Cilat janë pesë mbretëritë e klasifikimit? 4. Në cilën mbretëri klasifikohen viruset? 5. Çfarë nënkupton koncepti ʺhierarkia e klasifikimitʺ?

1. Përfaqëson një seri pyetjesh të njëpasnjëshme mbështetur te anatomia dhe morfologjia. 2. Te prokariotët, materiali bërthamor nuk është i kufizuar nga membrana qelizore, kurse tek eukariotët po. 3. Pesë mbretëritë e gjallesave janë: prokariotët; protistët; bimët; kërpudhat; kafshët. 4. Viruset nuk klasifikohen në asnjë nga 5 mbretëritë.

6. Cili ka qenë kontributi i Karl Lineut në emërtimin shkencor të gjallesave? 7. Cili është dallimi midis gjallesave autotrofe dhe atyre heterotrofe? 8. Si ndihmojnë makromolekulat në klasifikimin e organizmave?

5. Gjallesat klasifikohen sipas një hierarkie (vijimësia nga grupimi më i madh te më i vogli): mbretëri; filume; klasa; familje; gjini, lloje. 6. Karl Lineu përdori për herë të parë emërtimin dy‐emëror shkencor për gjallesat, gjini –specie, në gjuhën latine.7. Autotrofët e prodhojnë ushqimin, heterotrofët e marrin të gatshëm. 8. Gjallesat sot klasifikohen në bazë të renditjes së bazave të ADN‐së.

Përforcimi i njohurive

Nxënësi: vlerëson domosdoshmërinë e klasifikimit të gjallesave; mëson përdorimin e një çelësi taksonomik; emërton pesë mbretëritë dhe përshkruan veçoritë e tyre dalluese; kupton hierarkinë e

klasifikimit. Nxënësit e nivelit të avancuar diskutojnë për klasifikimin e gjallesave në bazë të makro‐


molekulave, si: proteinat dhe ADN‐ja.

Detyrë e pavarur Nxënësit punojnë ushtrimin 1 në librin e nxënësit, faqe 7; njihen me emërtimin shkencor të disa gjallesave.

Detyrë shtëpie Nxënësit punojnë me ushtrimet 2, 3 në librin e nxënësit, faqe 7.

Vlerësimi i situatës Situata quhet e realizuar kur nxënësi: arrin të përzgjedhë gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin për

klasifikimin e gjallesave.

Vlerësimi i nxënësit Nxënësit vlerësohen për: mënyrën se si përshkruajnë klasifikimin e gjallesave; bashkëveprimin në dy veta dhe përkushtimin në trajtimin e situatës.

Situata e të nxënit nr. 3: Biodiversiteti bimor



Tema mësimore: Bimët

Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit: Nxënësi paraqet mendimin e tij për klasifikimin e bimëve. Kompetenca e të menduarit: Nxënësi dallon se në cilin grup bën pjesë një bimë. Kompetenca e të nxënit: Nxënësi identifikon veçoritë e bimëve. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin: Nxënësi përgatit një projekt për bimët dhe thekson ndikimin negativ të njeriut në shkatërrimin e habitateve bimore. Kompetenca digjitale: Nxënësi përdor mjetet digjitale për të përpunuar, krijuar, realizuar dhe prezantuar një projekt për humbjen e habitateve natyrore nga bimët.

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi: tregon se të gjitha bimët, si organizma autotrofe, kanë

aftësi të absorbojnë energjinë dritore dhe ta shfrytëzojnë atë për fotosintezën;

kupton disa nga hapat që mundësojnë përshtatjen e bimëve në toka të thata;

sjell ndërmend veçoritë e katër grupeve kryesore të

Fjalët kyçe: autotrofe; pigment; klorofil; alga; myshqe; fiere; bimët me fara; angjiospermë; monokotiledone; dikotiledone.


bimëve. Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Gjuha dhe komunikimi: Mundëson komunikimin midis nxënësve gjatë diskutimit dhe përshkrimit të koncepteve shkencore. Aftëson nxënësit në përdorimin e terminologjisë së fushave të shkencës. Teknologji dhe TIK: Nxënësi përdor sistemet e duhura kompjuterike për përgatitjen e detyrave dhe prezantimin e tyre. Shoqëria dhe mjedisi: Nxënësi merr informacion se si ka ndryshuar dhe evoluar natyra dhe gjallesat bimore.

Burimet: ‐ teksti mësimor, fletore pune; ‐ enciklopedi, revista shkencore; ‐ video‐projektor/kompjuter dhe mundësi e përdorimit të internetit; ‐ fletore, stilolaps; ‐ bimë të mbledhura në mjedisin përreth.

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve Stuhi mendimesh Tabela e koncepteve Prezantim Vëzhgim Përshkrim Punë në grupe

Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve Mësuesi shkruan në tabelë konceptet ʺautotrofʺ dhe ʺklorofilʺ. Mësuesi drejton këto pyetje: Çfarë përfaqësojnë këto struktura për qelizat bimore? Çfarë kuptoni me konceptin ʺautotrofʺ? Pse kafshët nuk janë organizma autotrofe?

Mësuesi shkruan në tabelë të gjithë informacionin që grumbullon nga nxënësit dhe diskutojnë për të vlerësuar përgjigjet më të sakta.

Përshkrimi kontekstual i situatës Nxënësit bëjnë një ekskursion në mjedisin e vendbanimit të tyre . Vendet ku ata shëtitin janë: në pyll, ku grumbulluan bimë dhe shkurre ; në breg të detit, ku grumbulluan alga/leshterikë të nxjerrë nga deti; pranë kënetës, ku grumbulluan bimë ujore dhe në fushë ku mblodhën shumë bimë barishtore dhe lule. Për të dalluar shumëllojshmërinë e bimëve, shkencëtarët i klasifikojnë në mënyra të ndryshme. Metodat për studimin dhe klasifikimin e bimëve janë të shumta. Një nga këto metoda studimi është përgatitja e herbareve me bimë.

Veprimet e kryera për trajtimin e situatës Mësuesi u prezanton nxënësve rezultatet e të nxënësit për temën mësimore dhe burimet që nxënësit mund të përdorin për të realizuar përgatitjen e herbarit. Ndërtimi i njohurive Ndahen grupet me nga 4 nxënës. Secili grup ka përpara një numër të madh gjethesh


dhe bimësh me lule. Secili grup harton planin e punës. Detyrë e përbashkët e të gjitha grupeve është që të

vendosin bimët për tʹu tharë në një libër të vjetër ose midis fletëve të një reviste, tʹi shtrijnë mirë gjethet /lulet dhe, pasi të mbyllin, librin tʹi vendosin sipër një peshë të rëndë dhe ta lënë në një mjedis të përshtatshëm ku nuk ka lagështi dhe është errësirë. Çdo ditë nxënësit duhet tʹi ndërrojnë vendin në libër bimës/gjetheve/luleve që ato të mos myken nga lagështia.

Tharja e gjetheve vazhdon të bëhet në mënyrë individuale në shtëpi. Nxënësit për disa ditë me radhë duhet të kujdesen për tharjen e gjetheve. Pasi gjethet të jenë tharë, nxënësit duhet tʹi vendosin/ngjitin me kujdes në një fletë

formati të bardhë ose në një vizatim. Nxënësit duhet të tregohen të kujdesshëm kur grupojnë bimët në herbar, sipas

klasifikimit në katër filume kryesore. Përmes burimit të tekstit mësimor nxënësit sigurojnë të dhëna specifike për

klasifikimin e tyre. Nxënësit plotësojnë tabelën si më poshtë:

Bimët /filumet Alga Myshqe Fiere Bimë me lule

Përforcimi i njohurive Nxënësi: tregon se të gjitha bimët janë organizma autotrofe; sjell ndërmend veçoritë e katër grupeve kryesore të bimëve; emërton bimët sipas emërtimit dy‐emëror të Karl Lineut.

Disa ditë më pas, nxënësit dorëzojnë te mësuesi herbarin me bimë për vlerësim.

Detyrë shtëpie Nxënësit punojnë në mënyrë të pavarur për të përgatitur një herbar cilësor.

Vlerësimi i situatës Situata quhet e vlerësuar kur nxënësi: përgatit dhe paraqet në klasë një herbar cilësor me emërtimet përkatëse për secilën bimë; dallon veçoritë e algave, myshqeve, fiereve dhe bimëve me fara; evidenton ndryshimin midis monokotiledoneve dhe dikotiledoneve; shfaq bashkëpunim dhe ka qëndrim etik gjatë punës në grup dhe gjatë diskutimeve.

Vlerësimi i të nxënësit: Nxënësi vlerësohet për: përdorimin e fjalorit të saktë shkencor gjatë diskutimit apo përshkrimit të veçorive të

bimëve; mënyrën se si kontribuon në grup në grumbullimin e bimëve, përgatitjen e bimëve

për herbar dhe emërtimin e tyre.


Situata e të nxënit nr. 4: Shumëllojshmëria e jovertebrorëve



Tema mësimore: Kafshët jovertebrore

Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit: Nxënësi paraqet mendimin e tij për klasifikimin e kafshëve. Kompetenca e të menduarit: Nxënësi përcakton se në cilin grup bën pjesë një kafshë. Kompetenca e të nxënit: Nxënësi përzgjedh kafshët që do të përdorë gjatë orës së mësimit. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin: Nxënësi përgatit një projekt për bimët dhe thekson ndikimin negativ të njeriut në shkatërrimin e habitateve të kafshëve . Kompetenca digjitale: Nxënësi përdor mjetet digjitale për të përpunuar, krijuar, realizuar dhe demonstruar një projekt për humbjen e habitateve natyrore nga kafshët.

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore. Nxënësi: evidenton ndryshimet mes kafshëve vertebrore dhe

atyre jovertebrore; përshkruan veçoritë kryesore të katër grupeve të

jovertebrorëve: anelidëve, nematodëve, molusqeve dhe artropodëve;

dallon klasat e ndryshme të artropodëve; kupton rëndësinë e metamorfozës tek insektet.

Fjalët kyçe: klasifikim; konservim; çelës klasifikimi; mbretëri; filume; klasa; rende; familje; gjini; lloje; hierarki e klasifikimit; struktura proteinike; struktura e ADN‐së, viruse.

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Gjuha dhe komunikimi: Mundëson komunikimin midis nxënësve gjatë diskutimit dhe përshkrimit të koncepteve shkencore. Aftëson nxënësit në përdorimin e terminologjisë së fushave të shkencës. Teknologji dhe TIK: Nxënësi përdor sistemet e duhura kompjuterike për përgatitjen e detyrave. Shoqëria dhe mjedisi: Nxënësi merr informacion se si kanë ndryshuar dhe evoluar natyra dhe kafshët jovertebrore.

Burimet: ‐ teksti mësimor, fletore pune; ‐ enciklopedi, revista shkencore; ‐ video‐projektor/kompjuter dhe mundësi e përdorimit të internetit; ‐ fletore, stilolaps; ‐ jovertebrorë të grumbulluar në mjedisin përreth zonës së banimit.

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve Organizues grafik i të dhënave Tabela e koncepteve Vëzhgim Punë në grupe Përshkrim Klasifikim


Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme të nxënësve Nxënësit diskutojnë rreth konceptit ʺjovertebrorʺ. Ata japin shembuj jovertebrorësh që jetojnë në mjedisin e zonës përreth. Mësuesi drejton këto pyetje: Cilët jovertebrorë jetojnë pranë vendbanimit tuaj? Në cilat mjedise jetojnë ata? Emërtoni disa prej tyre. Çfarë mund të thoni për mënyrën e tyre të jetesës?

Nxënësit shprehin mendimin e tyre. Mësuesi i organizon informacionet e mbledhura në një organizues grafik dhe diskutojnë së bashku përgjigjet.

Përshkrimi kontekstual i situatës Një mëngjes të bukur pranveror, Arbri po punonte tokën përreth shtëpisë pasi së bashku me prindërit donte të mbillte disa perime. Papritur vuri re se kur përmbyste dheun lëviznin disa organizma të vogla. Ai mori një lupë dhe filloi tʹi vëzhgonte organizmat në dheun e punuar. Arbi po mendonte se çdo vit në pranverë familja e tij e punon tokën për të mbjellë perime. Kjo do të thotë se një numër shumë i madh gjallesash mund të dëmtohen ose të ngordhin nga dëmtimi i habitatit. Arbri mendoi se kjo situatë duhet të jetë e njëjtë ku

lm biologji 10 mirela - mediaprint.al · 4 libër mësuesi biologji 10 1. programi mËsimor i...

Documents