Lonnaíocht

• Séard is brí le lonnaíocht ná áiteanna inagcónaíonn daoine.

– Lonnaíocht Ársa

– Lonnaíocht Tuaithe

– Lonnaíocht Uirbeach

• Tagraíonn lonnaíochtaí ársa d’áit nach bhfuilaon duine ina chónaí ann anois.

• Samplaí d’áiteanna mar seo ná láithreachastairiúla.

• Bíonn na háiteanna sin taispeánta agusainmnithe i gcló dearg nó siombail dearg.

Caisleán

Ráth, dún nó lios

Láthair Chatha

Samplaí• Láithreacha adhlactha: Tuama

meigiliteach, dolmain, carn, clochoghaim, gallán (standing stone)

• Cosaint: Ráth, crannóg, lios, dún, caisleán.

• Creideamh: Ardchros, mainistir, séipéal, tobarbeannaithe.

• Bia: Fulacht Fia

• Bíonn fáthanna éagsúla le haghaidhlonnaíocht tuaithe.

– Airde

– Treoíocht

– Foscadh

– Fána

– Draenáil

• Airde: In Éirinn, cónaíonn daoine go hiondúilar talamh a bhíonn níos ísle ná 200 méadar(áiteanna glasa ar an léarscáil)

• Treoíocht: a thugtar ar an treo a bhíonn an lonnaíocht ag féachaint. Bíonn lonnaíocht in áiteanna a mbíonn na fánaí ag féachaint ódheas - níos mó gréine agus teo.

• Foscadh: Bíonn foscadh ar fáil do lonnaíochtar urlár an ghleanna. Bíonn foscadh ar fáil agbun an chnoic nó sléibhte.

• Fána: Is maith le daoine talamh leibhéalta –feirmeoireacht, bóithre, tithe

• Draenáil: Is fearr le daoine lonnú in áiteanna a bhíonn draenáilte go maith

• Tá trí phátrún de lonnaíocht tuaithe ann:

– Lonnaíocht chnuasta

– Lonnaíocht líneach

– Lonnaíocht scaipthe

• Le lonnaíochtaí cnuasta, bíonn tithe i mullach a chéile i ngrúpa.

– baile beag nó san áit a threasníonn cúpla bóthaira chéile.

• Tógtar na tithe isratheanna ar feadh an bhóthair.

– imeall an bhaile, arfeadh an chósta.

• Tithe aonair scaiptheamach ón a chéile, ganpátrún faoi leith.

– feirmeacha.

• Tagraíonn lonnaíocht uirbeach do chathracha, do bhailte agus shráidbhailte móra.

• Áiteanna a mbíonn na foirgnimh ar fad an-ghar dá chéile.

• Táispeántar é seo le dath liath ar an léarscáil.

• Tagraíonn suíomh don áit ar fhorbair baileagus an ceantar thart air.

–Rilíf

–Draenáil

–Cumarsáid

• D’fhorbair an chuid is mó de na bailte arthalamh íseal, cothrom, fána réidh.

• Níos éasca bóithre agus tithe a thógáil.

• Talamh cothrom don talamhaíocht – bia a chur ar fáil.

• D’forbair an chuid is mó de na bailte in aice le haibhneacha.

• Soláthar uisce

• Áiseanna iompar

• Cosaint

• Droichead (Átha)

• Cuireann córas maith iompair deiseannatrádála ar fáil.

• Bóithre

• Iarnród

• Canáil

• Calafort

• Tagraíonn an téarma feidhm (function) do naseirbhísí agus na gníomhaíochtaí a chuireannan baile ar fáil.

• Tionscal

• Iompar

• Calafort

• Turasóireacht

• Oideachas

• Creideamh

• Leigheas

• Áiteanna Cónaithe

• Tagann athrú ar an tábhacht a bhíonn le feidhmeanna áirithe le himeacht ama.

• Bhí tábhacht le feidhmeanna cosanta(defence) agus manachúla (monastic) fadó ach níl an tabhacht céanna leo anois.