LUCTOR et Er ERGO 1904-1984

VOORWOORD

Op 1juni 1904 werd te Vlissingen b~ de KONM~De Schelde de kiel gelegd van de eerste Nederlandse onderzeeboot de LUCTOR etEMERGO om dit te herdenken heb ik zoveel mogel~k gegevens verzameld over de levensloop van dit schip en z~n

voorgeschiedenis

november 1984

IAZ~ta

VOORWOORD

Op 1juni 1904 werd te Vlissingen b~ de KONM~De Schelde de kiel gelegd van de eerste Nederlandse onderzeeboot de LUCTOR etEMERGO om dit te herdenken heb ik zoveel mogel~k gegevens verzameld over de levensloop van dit schip en z~n

voorgeschiedenis

november 1984

IAZ~ta

1901

In 1901 was er bD De Schelde voor het eerst sprake van Onderzeese Boten zoals men toen zei In dat jaar kreeg namelDk president-commissaris Arie Smit bezoek van de oud marineofficier Van Asperen optredend als contactman van de Amerikaanse ontwerper John P Holland Deze ingenieur had een eigen maatschapPDde Holland Submarine Boat Company maar wil de daar vanaf Aan Van Asperen had hD gevraagd om voor hem eens in Nederland uit te kDken naar mogelDkheden Holland dacht aan de oprichting van een nieuwe werf voor on derzeeboten maar wilde zich ook wel aan een bestaande werf verbinden In Amsterdam had Van Asperen moeite gedaan om een nieuwe maatschapPD op te richten maar dat was op niets uit gelopen Vandaar dat hD Arie Smit had gevraagd of wellicht De Schelde er iets voor voelde om Holland in dienst te nemen Onder diens leiding zou de maatschapPD onderzeese boten kun nen bouwen Overigens was Holland ook in gesprek met de werf Ansaldo in Genua daar had men hem tweehonderd vDftig duizend francs geboden voor een compleet stel tekeningen plus tien duizend dollar tractement per jaar De Commissarissen van De Schelde bespraken het bod uitvoerig op zaterdag 14december 1901 Hoofd ingenieur Martin woonde de vergadering bD en had alle literatuur over onderzeeboten nog eens doorgenomen DaarbD was hD tot de conclusie gekomen dat Holland een goede naam had in de Verenigde Staten de regering had onderzeeboten van hem gekocht tegen het advies van deskundigen in Engeland bestelde kort na de eeuwwisseling vDf Holland boten en ook japan en rusland toon den grote belangstelling voor dit ontwerp Schelde Commissaris Mr EE Van Raalte h~ zou later minister van justitie worden Van Raalte met z~n assyrische baard schreef een verslaggever van Het Volk Vond dat elke uit vinding maar voor een zekere t~d een monopolie opleverd Is dit een ding dat Jan Piet of Klaas kan namaken Arie Smit schudde het hoofd h~ meende van niet maar Van Raalte was met dit antwoord niet tevredengesteld Geloven jullie er in wilde h~ weten Daarover liet Arie Smit geen tw~fel

bestaan Ja h~ geloofde zonder meer in dit project nog diezelfde avond- men vergaderde in Den Haag b~ Smit thuis- werd een boodschap naar Van Asperen gestuurd of die de zaak kon komen toelichten Van Asperen liet zich in een gerDtje door Den Haag b~ gaslicht naar het huis van Smit r~den en verscheen in de Commissarissenvergadering om wat meer achtergrondinvormatie te geven H~ had Holland in Amerika ontmoet v~rtelde hD maar over de technische kant van de onderzeeboten wist h~ weinig Wel deelde h~ mee dat de minister van marine interesse zou hebben

De Commissarissen besloten daarop de onderhandelingen voort te zetten en Arie Smit nam op zich om met schout-bU-nacht Tadema te gaan pratendie zou alles van Holland afweten Een maand later kwamen de Commissarissen opnieuw bUeen nu in VlissingenbU directeur Van Raalte thuisSmit had de schout-bU-nacht gesproken en dat was positief uitgevallen Holland is een man van grote ervaring had Tadema gezegd Als De Schelde met dit werk wil beginnen is het van groot belang hem aan te trekkeoVoor de zekerheid had directeur Van Raalte telegrafisch in de Verenigde Staten geinformeerd naar karaktermoreel en gezondheid van Holland Antwoord -Character good reliablenot robustexentric visionaryDat klonk veelbelovendMen besloot de onderhande lingen voort te zetten en de zaak op eigen risico aan te vattenAanvankelUk was weliswaar de gedachte geopperd om voor de financiering een syndicaat op te richten maar bU nader inzien zag men daar van afJohn Holland was in 1872 als dertigjarig Ierse immigrant in de Ver Staten geariveerd en daar bU de scheepsbouw aan het werk gegaanIn 1875 had hU een eerste onderzeeboot gebouwd een experimenteel eenmansvaartuigVan 1877 tot 1885 had hU niet minder dan vUf verschillende typen geconstrueerdmet elk project was hU een stap dichter b~ de operationele onderzeeboot gekomeo In 1883 had hU de John P Holland Torpedo Company gesticht en in 1895 was hem een eerste prUs van de Amerikaanse marine toegekend voor een ontwerpHet werd het prototype van de moderne onderzeeeumlrDeze boot werd kort daar op gebouwd maar de Amerikaanse marine nam hem niet van de Holland Company overoverigens op aandringen van Holland zelf HU bouwde name lUk een verbeterde versie en die werd wel afgeleverdOp elf ap~il 1900 was deze onderzeeboot in dienst gekomen bU de Amerikaanse marineHolland inderdaad een man van allureeen constructeur die baanbrekend werk had ver richt op zUn specifieke terrein HU trad echter niet in dienst van De ScheldeOp het laatste moment sprongen de onderhandelingen afwaarna de contacten werden voortgezet met zUn vroegere maatschappU nu omgedoopt in de Electric boat company of New Jersey Met dit bedrUf werd tenslotte wel een contract afgesloten

1 902 Zo melt de Vlissingse Courant van 8 november 1902 De Kon MU De Schelde heeft een overeenkomst gesloten met de Electric boat company welke recht geeft om in Nederland onderzeeboten te bcuwen volgens hun plannen gedurende 25 jaar

2

De Commissarissen besloten daarop de onderhandelingen voort te zetten en Arie Smit nam op zich om met schout-bU-nacht Tadema te gaan pratendie zou alles van Holland afweten Een maand later kwamen de Commissarissen opnieuw bUeen nu in VlissingenbU directeur Van Raalte thuisSmit had de schout-bU-nacht gesproken en dat was positief uitgevallen Holland is een man van grote ervaring had Tadema gezegd Als De Schelde met dit werk wil beginnen is het van groot belang hem aan te trekkeoVoor de zekerheid had directeur Van Raalte telegrafisch in de Verenigde Staten geinformeerd naar karaktermoreel en gezondheid van Holland Antwoord -Character good reliablenot robustexentric visionaryDat klonk veelbelovendMen besloot de onderhande lingen voort te zetten en de zaak op eigen risico aan te vattenAanvankelUk was weliswaar de gedachte geopperd om voor de financiering een syndicaat op te richten maar bU nader inzien zag men daar van afJohn Holland was in 1872 als dertigjarig Ierse immigrant in de Ver Staten geariveerd en daar bU de scheepsbouw aan het werk gegaanIn 1875 had hU een eerste onderzeeboot gebouwd een experimenteel eenmansvaartuigVan 1877 tot 1885 had hU niet minder dan vUf verschillende typen geconstrueerdmet elk project was hU een stap dichter b~ de operationele onderzeeboot gekomeo In 1883 had hU de John P Holland Torpedo Company gesticht en in 1895 was hem een eerste prUs van de Amerikaanse marine toegekend voor een ontwerpHet werd het prototype van de moderne onderzeeeumlrDeze boot werd kort daar op gebouwd maar de Amerikaanse marine nam hem niet van de Holland Company overoverigens op aandringen van Holland zelf HU bouwde name lUk een verbeterde versie en die werd wel afgeleverdOp elf ap~il 1900 was deze onderzeeboot in dienst gekomen bU de Amerikaanse marineHolland inderdaad een man van allureeen constructeur die baanbrekend werk had ver richt op zUn specifieke terrein HU trad echter niet in dienst van De ScheldeOp het laatste moment sprongen de onderhandelingen afwaarna de contacten werden voortgezet met zUn vroegere maatschappU nu omgedoopt in de Electric boat company of New Jersey Met dit bedrUf werd tenslotte wel een contract afgesloten

1 902 Zo melt de Vlissingse Courant van 8 november 1902 De Kon MU De Schelde heeft een overeenkomst gesloten met de Electric boat company welke recht geeft om in Nederland onderzeeboten te bcuwen volgens hun plannen gedurende 25 jaar

2

Ook werden er in 1902 aan de minister van marine Jhr JA Roeumll vragen gesteld over zUn opvattingen met betrekking tot de onderzeeboot Van uit het buitenland bleven veel belovende bericten binnenkomenDe minister stond gunstig tegenover deze ontwikkeling maar hU meende dat Nederland eerst dan kon overgaan tot aanschaffen ervanindien in de praktUd gebleken was dat een dergelUke boot aan vooraf te stellen eisen voldeed Onderhandelingen met de Kon MU DeSchelde te Vlissingendie voor Nederland de rechten van de Electric Boat Company had verworvenwilden niet erg vlottende voor naamste hinderpaal was de eis van de regering om het bouw bedrag eerst te betalen nadat de onderzeeboot had bewezen te voldoen aan de te stellen eisenDe voornaamste hiervan waren -Tenminste 12 uren onder water kunnen blUven -Een boven watervaart van minimaal 8 knopen -Een awash-vaart van tenminste 7 knopen

22 -Mei 1903 In de Marine begroting van 1903 wordt gemeld dat over de aanschaffing van een onderzeese torpedoboot thans onderhandeld wordt met de K on MU De Schelde

September 1903

Marine begroting 1904 vermelt een bedrag vaan f430000 voor de bouw van een onderzeesetorpedoboot

1904 Het besluit is genomen De Schelde gaat een onderzeeboot bouwen volgens het type HOLLAND-9 en de Electric Boat company zou ingenieur Marly Hay naar vlissingen sturen om de werf bU de bouw met raad en daad terzUde te staan En de minister van marine verklaarde dat hU de overname door de staat zou bevorderen indien de boot aan bepaalde eisen zou voldoen Op 30 april 1904 maakt men een aanvang met het afschUf werk

Op 1Juni 1904 wordt de -KIEL- gelegd

in de bouwloods op de noordwal met een afloopschuinte van 1 10 Onder de leiding van IrJJanssen Na 1 jan 1905 Ir JHVan Waveren met als bazen LLeeuwenburg en PDe kreek Met een werktijd van 66 uur per week tot27 april 1905 en daarna met een werktUd van 71 uur per week met een totale bouwtijd van 32 maanden

3

De boot was in de spanten september 1904 En beplaat in februarie 1905 Namens de Kon Marine wort naar Vlissingen gezonden de Luitenant ter zee der eerste klasse P Koster teneinde de gehele bouw van de boot mede te maken Voor de voortstuw~ng wordt besloten in de boot te bouwen een 4 tact4 cil gasolinemotor merk OTTO van 180 apk En een hoofd electro motor van 65PK En een accumulator van 60 cellen en eacuteeacuten schroef De bewapening wordt gevormd door eacuteeacuten boegtorpedobuis van 45cm terwUi 3 torpedoos kunnen worden mee genomen met een gewicht van 556 Kg per stuk De torpedoacutes moeten in stukken aan boord worden gebracht en daar worden gemonshyteerd

1905 Op 8juli 1905 volgt de tewaterlatine Op deze dag seint de Minister Van Marine Weest in vredesnaam voorzichtig Een afdeling in duikerpak gestoken mannen staat klaar om bU ongelukken dadelUk te kunnen ingrUpen Het Rode Kruis is aanwezig met een ambulancewagen Doktoren en verpleegsters houden zich gereed om eerste hulp te kunnen bieden Alles verloopt echter zonder storing Tevens ontvanttde onderzeese torpedoboot bU zijn terwaterlating de naam Luctor et Emergo Nederland had zUn eerste onderzeeshyboot De periode van afbouwen aftimmering volgt

29 september 1905 de eerste duikproef bU de Tonnebrug voor de afbouw kade

13 oktober 1905 Aan boord genomen de onderdelen voor drie torpedoacutes en deze aan boord gemonteerd Een Amerikaanse bemanning komt naar Nederland 4november 1905 Duikproef op de reede van Vlissingen AanvankelUk bleek dat men niet al te snel en niet te diep kon duikenB1Ukbaar vond de amerikaanse bemanning dit te griezelig die had er voor gezogd dat het diepte roer na een paar slagen zou stuiten BU proefnemingen in open zee moest de boot verbonden zijn met een drijvende boei en bovenshybien op maximaal 300 meter gevolgd worden door een ander schip de boei moest voortduirend in de gaten worden gehouden

4

13 november1905 Proefvaart op de Wester Schelde en deze werden herhaald op 17 en 27 novemberOp 3 december1905 aanvaart de boot gesleept door de sleepboot Jacob van de M~ De Schelde en begeleid door een lichter als logementschip binnendoor de reis naar Den Helder Deze tocht verloopt niet erg vlot mistkleine aanvarinkjes en tegenslagen maken dat er een week nodig is om Nieuwediep te bereiken En ook de proefnemingen bl~ken geen succes Het slechte weer in deze december maand werkt niet mee en hoewel de Amerikaanse bemanning stuk voor stuk uit bekwame mensen is samengesteld z~n ze geen zeeluiZ~ zien geen kans om de Luctor et Emergo te laten voldoen aan de eisen die de marine had gesteld De commissie die door de minister op 25 oktober 1905 b~ Min Res D no 55 ter beproeving van de Luctor et Emergo aangewezen was is niet tevreden Spoedig gaat de boot dezelfde weg terug naar Vlissingen Er was eacuteeacuten man die er vast van overtuigd was dat er met de boot voortreffel~k viel te werken en dit was de luitenant ter zee eerste klasse Paul Koster H~ had voor de marine de bouw in Vlissingen moeten volgen en zag presies waar de fout zat H~ gaf deze mening eerst aan een van de derecteuren van de Kon M~ De Schelde en daarna met deze aan de minister van marine Z~n mening was dat de boot wel degel~k

aan de gestelde verwachtingen zal kunnen voldoen mits goed bemand Met de minister werd overleg gepleegd en dat leidde er toe dat Koster in tijdel~ke dienst kwam b~ De Schelde en op non actief werd gesteld b~ de marine Z~n salaris werd 1500gulden per maand plus een verzekering die b~ overshyl~den een ton zou uitkeren en b~ invaliditeit 60000gulden Koster stelde een bemanning samen uit marine personeel en schelde mensen en zag - kans met hen de LUCTOR et EMERGO keurig door alle proeven heen te loodsen die werden gehouden op 15 en de 19 mei 1906 en gedoken en gevaren op 22mei 1906 Na rapport te hebben ontvangen dat de boot gereed is om opnieuw aan de proefnemingen in Den Helder te beginnen besluit de directie van De Schelde om de boot wederom binnendoor naar Den Helder te laten vertrekken Doch Koster heeft het drieste plan gereed om buitenom naar het hoge noorden te gaan Heimel~k wordt dit plan uitgewerkt en de boot gaat na enig voorbereidend werk waar overhoe minder gesproken hoe beterOp 10 juli 1906 buitenom naar Den Helder De proeftocten z~n een succes Op een dag t~dens een van de proeftochten verbleef de boot weer buiten en wel op periscoophoogte toen een grcte hoeveelheid dr~fijs zich beshywoog in de richting van de periscoop van af de volgboot trachtte men door middel van een schot de aandacht te trekken van de bemanning van de onderzeeboot op het dreigenshyde gevaar doch tevergeefs Het onvermijdel~ke gevolg was een

5

13 november1905 Proefvaart op de Wester Schelde en deze werden herhaald op 17 en 27 novemberOp 3 december1905 aanvaart de boot gesleept door de sleepboot Jacob van de M~ De Schelde en begeleid door een lichter als logementschip binnendoor de reis naar Den Helder Deze tocht verloopt niet erg vlot mistkleine aanvarinkjes en tegenslagen maken dat er een week nodig is om Nieuwediep te bereiken En ook de proefnemingen bl~ken geen succes Het slechte weer in deze december maand werkt niet mee en hoewel de Amerikaanse bemanning stuk voor stuk uit bekwame mensen is samengesteld z~n ze geen zeeluiZ~ zien geen kans om de Luctor et Emergo te laten voldoen aan de eisen die de marine had gesteld De commissie die door de minister op 25 oktober 1905 b~ Min Res D no 55 ter beproeving van de Luctor et Emergo aangewezen was is niet tevreden Spoedig gaat de boot dezelfde weg terug naar Vlissingen Er was eacuteeacuten man die er vast van overtuigd was dat er met de boot voortreffel~k viel te werken en dit was de luitenant ter zee eerste klasse Paul Koster H~ had voor de marine de bouw in Vlissingen moeten volgen en zag presies waar de fout zat H~ gaf deze mening eerst aan een van de derecteuren van de Kon M~ De Schelde en daarna met deze aan de minister van marine Z~n mening was dat de boot wel degel~k

aan de gestelde verwachtingen zal kunnen voldoen mits goed bemand Met de minister werd overleg gepleegd en dat leidde er toe dat Koster in tijdel~ke dienst kwam b~ De Schelde en op non actief werd gesteld b~ de marine Z~n salaris werd 1500gulden per maand plus een verzekering die b~ overshyl~den een ton zou uitkeren en b~ invaliditeit 60000gulden Koster stelde een bemanning samen uit marine personeel en schelde mensen en zag - kans met hen de LUCTOR et EMERGO keurig door alle proeven heen te loodsen die werden gehouden op 15 en de 19 mei 1906 en gedoken en gevaren op 22mei 1906 Na rapport te hebben ontvangen dat de boot gereed is om opnieuw aan de proefnemingen in Den Helder te beginnen besluit de directie van De Schelde om de boot wederom binnendoor naar Den Helder te laten vertrekken Doch Koster heeft het drieste plan gereed om buitenom naar het hoge noorden te gaan Heimel~k wordt dit plan uitgewerkt en de boot gaat na enig voorbereidend werk waar overhoe minder gesproken hoe beterOp 10 juli 1906 buitenom naar Den Helder De proeftocten z~n een succes Op een dag t~dens een van de proeftochten verbleef de boot weer buiten en wel op periscoophoogte toen een grcte hoeveelheid dr~fijs zich beshywoog in de richting van de periscoop van af de volgboot trachtte men door middel van een schot de aandacht te trekken van de bemanning van de onderzeeboot op het dreigenshyde gevaar doch tevergeefs Het onvermijdel~ke gevolg was een

5

zwaar beschadigde periscoop en een snel naar boven komen van de onderzeeboot TDdens de proeftochten die nu gehouden zDn is gebleken dat de LUCTOR et EMERGO voldoet aan alle eisen die gesteld waren En op 1augustus 1906 kan de comshymissie een gunstig rapport uitbrengen aan de minister van marine Gemeld worDt onder meer dat de boot twaalf uren achtereen bovenwater varende een gemiddelde snelheid had bereikt van 835 knopen(eis 7 knopen) en drie uur achtershyeen onderwater varende een gemiddelde vaart van 7knopen Voorts had de boot 15 minuten lang een druk van 30 meter water doorstaan Hoe groot moet de voldoening van luitenant ter zee koster geweest zDn toen h~ deze triomf voor De Schelde had beshyreikt Het bl~kt al spoedig dat de prestatie niet onopshygemerkt gebleven was want aan hem en Ir Hay wordt de directie aangeboden van de nieuw opgerichte onderzeeboot afdeling van de Whitehead werf te Fiume Gelukkig zDn z~ bereid om nog enige tDd beschikbaar te blDven om de eerste marinebemanning welke onder commando van luitenant ter zee Jhr G L Schorer wordt gesteld om te leiden in het gebruik van dit wonderlDke schip De bootsbemanning wordt vastgesteld op acht man Met het voornemen spoedig de onderzeedienst tot een dubbele bemanning uit te breiden en het aantal officieren tot drie-vier te brengen De eerste bemanning bestaat uit de volgende personen

luitenant ter zee der 2e klasse Jhr GL Schorer (commandant)

luitenant ter zee der 2e klasse D Scalongne (reservecommandant)

luitenant ter zee der 2e klasse CH de Goeje machinist JGestel sergeant-monteur majoor-torpedomaker korporaal-torpedomaker korporaal-stoker stoker-olieman stoker-olieman sergeant-torpedomaker

JHMKootker HAQuant JBouwen JHEwald Ide visser DBrasem CBoevere

Dit kleine selecte gezelschap stelt de onderzeese torpedoshyboot No 1 op 21 december 1906 in dienst in de Miljoenenhoek van de R~kswerf te Willemsoord Dat dit geruisloos gaat is niet zo verwonderl~k men ziet niet te veel in dit bootje van 204 meter lang

6

DaarbU is slechts een klein gedeelte boven water zichtbaar waar de vaste periscoop hoog boven uit steekt TerwUl drie torpedoacutes kunnen worden meegenomen met een geshywicht van 556Kg Welke in delen aan boord worden gebracht en aldaar gemonteerd De bemanning van het bootje heeft geen ordersgeen voorschriftengeen wallaadinrichting voor de batterUgeen gedisteleerd watergeen zwavelzuur benzine mag niet op de werf worden opgeslagen er is geen sympatieen geen belangstelling voor de onderzeeboot De eerste maalonderwater gaan als oorlogschip is eind januari 1907 in het bassin van de RUkswerf onder het mastblok opdatzou er iets mis gaan de boot direct kan worden opgehesenDe bemanning van de 01 echter was door de heren Hay en Koster grondig op geleid alles verloopt uitshystekend zodat spoedig daarna wordt aangevangen met vaarten op de redeDe navigatie wordt dan vanuit de toren geleid waarbU de officier van de wachtturende door de kleine glaasjeseen slecht uitzicht heeft BU kalme zee houdt de boot zichzelf op diepte en duiken en rUzen kan geschieden door eacuteeacuten of twee man langsscheeps te verplaatsen Manoeushyvre na manoeuvre volgt en vaak moet men aan boord van de panserschepen bekennen dat de torpedo die onder het schip door gepasseerd was de eerste aanwUzing vormde van een in de buurt zUnde onderzeeboot Op 19 september 1907 bracht Koningin Wilhelmina de ondershyzeedienst een bezoek en keek van af panserschip Hr Ms Piet Hein naar de duikmannoeuvres van Hr Ms 01 voor IJmuiden En op 27 maart 1908 bracht Prins Hendrik te Nieuwediep een bezoek aan boord van de 01 In oktober 1908 verschUnen in de leidinggevende kranten grote artikelen welke een warm pleidooi houden voor de aanschaf van meer onderzeeboten die worden aanbevolen als een uiterst bruikbaar defensief en goedkoop wapen en worden de gelden beschikbaar gesteld voor de aanbouw van een tweede onderzeeboot deze zal eveneens door De Schelde worden gebouwd TUdens de grote vlootmanoeuvres di in augustus 1909 worden gehouden blUkt wederom overshyduidelUk dat de 01 goede resultaten leveren kan De 01 weerde zich geducht bU deelname aan de manoeuvres in 1910 en vooral in 1911 behaalde de boot vele successen en daardoor gaf men ook in marinekringen toe dat het een krachtig en zeer bruikbaar wapen was voor de kustverdediging In 1913 is de OT Ta motor no KMS 4TACT 4CIL180Apk vershyvangen door een OLIE motor van 200Apk 2TACT4CIL vervaardigd door MAN en door de KMS gemonteerd mach nummer X De boot is in september 1919 uit de vaart genomen en van de sterkte van de KM af gevoerd en 21-9- 1927 publiek verkocht Alleen het boven gedeelte van de toren is als aandenken beshywaard gebleven bU de onderzeedienst in Den Helder

7

DaarbU is slechts een klein gedeelte boven water zichtbaar waar de vaste periscoop hoog boven uit steekt TerwUl drie torpedoacutes kunnen worden meegenomen met een geshywicht van 556Kg Welke in delen aan boord worden gebracht en aldaar gemonteerd De bemanning van het bootje heeft geen ordersgeen voorschriftengeen wallaadinrichting voor de batterUgeen gedisteleerd watergeen zwavelzuur benzine mag niet op de werf worden opgeslagen er is geen sympatieen geen belangstelling voor de onderzeeboot De eerste maalonderwater gaan als oorlogschip is eind januari 1907 in het bassin van de RUkswerf onder het mastblok opdatzou er iets mis gaan de boot direct kan worden opgehesenDe bemanning van de 01 echter was door de heren Hay en Koster grondig op geleid alles verloopt uitshystekend zodat spoedig daarna wordt aangevangen met vaarten op de redeDe navigatie wordt dan vanuit de toren geleid waarbU de officier van de wachtturende door de kleine glaasjeseen slecht uitzicht heeft BU kalme zee houdt de boot zichzelf op diepte en duiken en rUzen kan geschieden door eacuteeacuten of twee man langsscheeps te verplaatsen Manoeushyvre na manoeuvre volgt en vaak moet men aan boord van de panserschepen bekennen dat de torpedo die onder het schip door gepasseerd was de eerste aanwUzing vormde van een in de buurt zUnde onderzeeboot Op 19 september 1907 bracht Koningin Wilhelmina de ondershyzeedienst een bezoek en keek van af panserschip Hr Ms Piet Hein naar de duikmannoeuvres van Hr Ms 01 voor IJmuiden En op 27 maart 1908 bracht Prins Hendrik te Nieuwediep een bezoek aan boord van de 01 In oktober 1908 verschUnen in de leidinggevende kranten grote artikelen welke een warm pleidooi houden voor de aanschaf van meer onderzeeboten die worden aanbevolen als een uiterst bruikbaar defensief en goedkoop wapen en worden de gelden beschikbaar gesteld voor de aanbouw van een tweede onderzeeboot deze zal eveneens door De Schelde worden gebouwd TUdens de grote vlootmanoeuvres di in augustus 1909 worden gehouden blUkt wederom overshyduidelUk dat de 01 goede resultaten leveren kan De 01 weerde zich geducht bU deelname aan de manoeuvres in 1910 en vooral in 1911 behaalde de boot vele successen en daardoor gaf men ook in marinekringen toe dat het een krachtig en zeer bruikbaar wapen was voor de kustverdediging In 1913 is de OT Ta motor no KMS 4TACT 4CIL180Apk vershyvangen door een OLIE motor van 200Apk 2TACT4CIL vervaardigd door MAN en door de KMS gemonteerd mach nummer X De boot is in september 1919 uit de vaart genomen en van de sterkte van de KM af gevoerd en 21-9- 1927 publiek verkocht Alleen het boven gedeelte van de toren is als aandenken beshywaard gebleven bU de onderzeedienst in Den Helder

7

De gegevens zUn verzameld uit

Het archief van de Kon MU De Schelde

De KoninklUke weg honderd jaar geschiedenis koninklUke maatschappU de Schelde te Vlissingen 1875-1975 Middelburg den Boer 1975

Nederlandse Onderzeedienst 75 jaar Den Boer Maritiem 1982 PC jalhay

Personeelsorgaan De Schelde 26 (1972) 5 CKiezenbrinkLuctor et Emergo HM onderzeeboot no1

Wegduiken De nederlandse onderzeedienst 1906-1966 uitgegeven ter gelegenheid van het zestigjarig bestaan CJWvan Waning Den Haag Stok 1960

NOVEMBER 1984

bull o 1

8