maddenİn yapisi ve Özellİklerİ - fenkurdu.gen.tr...periyodik tablonun tarihçesi dimitri...

Periyodik Tablonun Tarihçesi

Henning Brand:1640'lı yıllarda yaptığı çalışmalar

sonucunda fosfor elementini keşfetmiştir. Fosfor

elementini keşfederken izlediği yöntemi açıklama-

sıyla diğer elementlerin bulunmasına ışık tutmuştur.

(Anahtar kavram : Fosfor)

Johann Döbereiner: Alman kimyacı benzer fiziksel

ve kimyasal özelliklere sahip elementlerin üçlü

gruplar şeklinde sıralanabileceğini söyledi. Buna da

triadlar kuralı adını verdi. Bu üçlü elementlerin

ortasında yer alan elementin atom kütlesinin,

yanındakilerinin atom kütlesinin ortalamasına

yakın olduğunu belirtmiştir.

(Anahtar kavram: 3'lü grup)

Alexandre Emile Beguyer De Chancourtois:

Periyodik tablonun temelini atan kişidir. Bir

silindirin çevresine element ve bazı iyonları

yerleştirmiştir. Benzer özelliklerdeki elementler bu

silindir üzerinde düşey satırlarda yer alıyordu. De

Chancourtois, “Elementlerin özellikleri sayıların

özellikleri ile ilişkilidir” dedi ve her yedi elementte

bir özelliklerin tekrarlandığının farkına vardı.

(Anahtar kavram: Silindir, iyon)

John Newlands: Kendi döneminde bilinen 62

elementi atom ağırlıklarına göre sıralamış ve ilk

sekiz elementten sonra benzer özelliklerin

tekrarlandığını keşfetmiştir. Tablosunu oluştu-

rurken müzikteki notalardan esinlenmiş ve

oktav yasasını ortaya atmıştır.

(Anahtar kavram: Nota)

25

Bur

han

BO

ZTAŞ

Periyodik Tablonun Oluşumuna Katkı Sağlayan Bilim İnsanları

Johann Wolfang Döbereiner

(1829)

Henning Brand(1649)

Alexandre Emile Beguyer

De Chancourtois (1862)

John Newlands (1864)

MADDENİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ

Periyodik Tablonun Tarihçesi

Dimitri Ivanoviç Mendeleyev: Kendi döneminde

bilinen elementleri atom ağırlıklarına göre sıralamış

ve elementlerin düzenli olarak yenilenen özellikler

gösterdiğini bulmuştur. 12 satır ve 8 sütundan

oluşan periyodik tablosu günümüzde kullanılan

periyodik sisteme oldukça benzerdir. Mendeleyev

periyodik tablosunda keşfedilmemiş olan elementle-

rin yerini boş bırakmış, bu boşluklara gelecek

elementlerin özellikleri hakkında öngörülerde

bulunmuştur.(Anahtar kavram: Günümüz periyodik

tablosuna benzerlik)

Julius Lothar Meyer: Elementleri benzer fiziksel

özelliklerine göre sıralamıştır. Mendeleyev’le aynı

dönemde çalışmış ve Mendeleyev’in periyodik

cetvelindekine benzer sonuçlar elde etmiştir.

Not:Meyer ve Mendeleyev birbirinden habersiz aynı

sonuçları bulmuştur.

Henry Moseley: Moseley’e kadar oluşturulan

periyodik tabloların bir çoğu artan atom ağırlıkla-

rına (atom kütlelerine) göre oluşturulmuştur.

Proton keşfedildikten sonra Moseley periyodik

tablodaki elementleri proton sayılarına (atom

numaralarına) göre tekrar sıralamıştır.(Anahtar

kavram: proton sayısına -atom numarasına göre)

Glenn Seaborg: Periyodik tablodaki en son büyük

değişiklik, Seaborg’un 1940'da plutonyumu

bulmasıyla başladı. Plutonyumdan sonra bulunan

elementler tablonun içine yerleştirilseydi oldukça

uzun bir tablo olacaktı. Bu yüzden keşfedilen

elementleri tablonun altına iki sıra halinde

yerleştirdi. (Anahtar kavram: Son büyük değişiklik,

tablonun altına iki sıra)

Not: Seaborg’un eklediği iki sıra aslında periyodik

tablonun 6. ve 7. periyotlarına ait elementlerdir.

26

Bur

han

BO

ZTAŞ

Periyodik Tablonun Oluşumuna Katkı Sağlayan Bilim İnsanları

Dimitri Ivanoviç Mendeleyev

(1869)

Mendeleyev’in Periyodik Tablosu

Julius LotharMeyer(1870)

Henry Moseley(1913)

Glenn Seaborg(1940)

Protonun keşfindensonra tekrar sıralama


Periyodik Tablo (Sistem-Cetvel) ve Özellikleri

MElementler artan atom numaralarına (proton

sayılarına) göre sıralanmıştır.

MPeriyodik sistemde elementlerin;

Fadları,

Fsembolleri

Fproton sayıları (atom numaraları)

Fkütle numaraları (atom kütleleri)

bulunur.

Periyodik sistemdeki yatay sıralara ; dikey periyot

sütunlara denir.grup

Grupların Özellikleri

MToplam 18 grup bulunur.

M18 gruptan 8 tanesi A grubu; 10 tanesi B grubu

olarak sınıflandırılmıştır.

MA gruplarından bazılarının özel isimleri vardır.

Bunlar;

1A: Alkali metaller( Hidrojen hariç)

2A: Toprak alkali metaller

3A:Toprak metalleri

7A:Halojenler

8A: Soy gazlar (Asal gazlar)

MGruplarda yukarıdan aşağıya doğru gidildikçe;

Fatom numarası ve kütle numarası artar.

Fkatman sayısı( periyot numarası artar.)

Fgrup numarası değişmez.

Fson katmandaki elektron sayısı değişmez.(8A

grubu hariç, çünkü Helyum’un son katmanında 2

elektron bulunur.)

MAynı grupta yer alan elementlerin kimyasal

özellikleri benzerdir.

Not: A grubunda bulunan elementlerin son

katmanlarındaki elektron sayısı grup numarasını

verir. Örneğin Neon’un son katmanında 8 elektron

bulunur. Dolayısı ile Neon 8A grubunda yer alır. Bu

durum Helyum için geçerli değildir.

27

Bur

han

BO

ZTAŞ

Gruplar

Periyodik tablodaki 18 dikey sıraya grup denir.

8 tane A grubu; 10 tane B grubu vardır.

Grupların özel isimleri

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

1A

2A 3A 4A 5A 6A 7A

8A

10 Tane B Grubu Elementleri

Alk

ali m

etal

ler

2A 3A 4A 5A 6A 7A

8A

10 Tane B Grubu Elementleri

1A

Top

rak

alka

li m

etal

ler

Top

rak

met

alle

ri

Hal

ojen

ler

Soy

gaza

r


Periyotların Özellikleri

MPeriyodik tabloda 7 tane periyot bulunur.

MGlenn Seaborg’un sonradan eklediği iki sıra 6. ve

7. periyotta yer alır.

M1. Periyot en kısa periyottur. Sadece Hidrojen ve

Helyum elementleri bulunur.

M2. ve 3. periyotta 8'er adet element bulunur.

MPeriyodik tabloda bir periyotta soldan sağa doğru

gidildikçe;

Fatom numarası artar.

Fkatman sayısı değişmez.

Fperiyot numarası değişmez.

Fgrup numarası genellikle artar.

Fson katmandaki elektron sayısı genellikle artar.

Not:Aynı periyotta yer alan elementlerin katman

sayıları kesinlikle birbirine eşittir. Bunun dışında

fiziksel, kimyasal özellikleri, anyon ve katyon olma

durumları birbirinden farklı olabilir.

İlk 18 elementin Periyodik Tablodaki Yerlerini

Bulma

1.Nötr atomda proton sayısı ile elektron sayısı

birbirine eşittir. Proton sayısına bakarak kaç tane

elektrona sahip olduğu bulunur.

2.Elektronların katmanlara (enerji düzeylerine-

kabuklara) dağılımı yapılır.

3. Elektronlar, ilk olarak çekirdeğe yakın

katmandan başlanıp dışa doğru yerleştirilir. Bir

katman dolmadan diğer katmana elektron

yerleştirilmez.

Elektronların Katmalara Dağıtılma Kuralları

a) 1. katman çekirdeğe en yakın katmandır ve en

fazla 2 elektron alabilir.

b) 2. katman en fazla 8 elektron alabilir.

c) 3. katman en fazla 8 elektron alabilir. (Normalde

18 elektron alır.)

Not:Katmanları tamamen elektronla dolu olan

elementler kararlı elementlerdir.

28

Bur

han

BO

ZTAŞ

Periyotlar

Periyodik tablodaki 7 yatay sıraya periyot denir.

Mutlaka bilinmesi gereken elementlerin periyodik tablodaki yerleri(ilk 18 element)

İlk 18 elementin Periyodik Tablodaki Yerlerini BulmaElektronların katmalara dağıtımını yumurta kolilerine benzetebiliriz. 1. kolide sadece 2 yumurtalık yer varken 2. ve 3. kolide 8'er yumurtalık yer vardır. 1. koli dolmadan diğer kolilere yumurta yerleştirilmez.

Elimizde 18 yumurta(18 elektron) olduğunu varsayalım ve yukarıdaki kurala uygun bir şekilde yerleştirelim.

Koliler tamamen yumurtlarla dolu olduğundan artık yumurta yerleştirilemez. Bu durum kararlı elementlerin (soygazların) katman dizilimine benzetilebilir.

1

23

4

5

6

7

1A

2A 3A 4A 5A 6A 7A

8A

1. Periyot

2. Periyot

3. Periyot

H He

Ne

Ar

B C N O FLi Be

Na Mg Al Si P S Cl

1.koli 2.koli 3.koli

1.koli 2.koli 3.koli

Ar18

1.katman

2.katman

3.katman

F3 katmana sahip 3. periyot

Fson katmanında 8 elektron var 8A grubu


Elementlerin Sınıflandırılması

Elementler, metal, ametal, yarı metaller ve soygazlar olarak

sınıflandırılmıştır.

Periyodik tabloda en fazla sayıda bulunan element sınıfı

metallerdir.

Metaller

MPeriyodik tablonun sol tarafında yer alırlar.

Dikkat! Sol tarafta bulunan tek ametal hidrojendir.

MOda sıcaklığında cıva hariç hepsi katı haldedir.

MErime ve kaynama noktaları yüksektir.

MElektirik ve ısıyı iyi iletirler.

MElektronu sevmeyip hemen kurtulmak isterler. Kararlı hale

geçmek için bileşiklerinde genellikle elektron veririler.

MBileşiklerinde daima pozitif yüklü iyon(katyon) oluştururlar.

MSadece ametallerle bileşik oluşturabilirler.

MKendi aralarında bileşik oluşturamazlar.

MKendi aralarında pirinç, çelik, bronz gibi homojen karışımlar

olan alaşımları oluştururlar.

MParlaktırlar, Işığı yansıtırlar.

MDoğada atomik yapıda bulunurlar.

Mtel ve levha haline gelebilirler.

Ametaller

MPeriyodik tablonun sağ tarafında yer alırlar.

MOda sıcaklığında katı, sıvı ve gaz halde bulunabilirler.

MElektrik ve ısıyı iletemezler. (Grafit hariç)

MKararlı hale geçmek için bileşiklerinde genellikle elektron

alma eğilimindedirler.

MBileşiklerinde genellikle negatif yüklü iyon (anyon) oluşturur-

lar.

MKendi aralarında molekül yapılı, metallerle iyonik yapılı

bileşik oluştururlar.

Mmattırlar.

MDoğada molekül yapılı olarak bulunurlar.

MKırılgan olduklarından tel ve levha haline getrilemezler.

Soygazlar

MPeriyodik tablonun en sağında 8A grubunda yer alırlar.

MTamamı gaz haldedir.

MErime ve kaynama noktaları düşüktür.

MHiç bir şekilde her hangi bir elementle tepkimeye girmezler.

Çünkü kararlı yapıdadırlar. Katyon anyon oluşturmazlar.

MKokusuz ve renksizdirler.

Yarı metaller

Milk 18 element içinde Bor ve Silisyum yarı metaldir. Yarı

metallerin özellikleri kazanım dışı olduğundan bahsedilme-

miştir.

29

Bur

han

BO

ZTAŞ

Elementlerin Sınıflandırılması

Metaller

Ametaller

Soygazlar

Yarı metaller

1A

2A 3A 4A 5A 6A 7A

8A

H He

Ne

Ar

B C N O FLi Be

Na Mg Al Si P S Cl

Ts OgMc Lv

1A

2A 3A 4A 5A 6A 7A

8A

H He

Ne

Ar

B C N O FLi Be

Na Mg Al Si P S Cl

1A

2A 3A 4A 5A 6A 7A

8A

H He

Ne

Ar

B C N O FLi Be

Na Mg Al Si P S Cl

1A

2A 3A 4A 5A 6A 7A

8A

H He

Ne

Ar

B C N O FLi Be

Na Mg Al Si P S Cl

1A

2A 3A 4A 5A 6A 7A

8A

H He

Ne

Ar

B C N O FLi Be

Na Mg Al Si P S Cl

BeNaLiMgAl Benalimgal

HCNOFPSCl

HacınofPascal

HeNeAr He Ne v Ar

Moleküler yapı

Atomik yapı


Na11

Kimyasal Bağlar

MKararlı olmayan atomların kararlı hale benzemek

için elektron alarak veya vererek ya da elektron-

larını ortaklaşa kullanarak oluşturdukları bağa

kimyasal bağ denir.

M iyonik kovalentAtomlar arasında ve bağ olmak

üzere iki tür kimyasal bağ oluşur.

İyonik Bağ

MMetal ve ametal atomları arasında oluşur.

MElektron alışverişi gerçekleşir.

MElektron veren metal pozitif yüklü iyon (katyon)

haline; elektron alan ametal negatif yüklü iyon

(anyon) haline gelir.

MAnyon ve katyon zıt yüklü olduğu için aralarında

bir çekim gücü oluşur.

Mİyonik yapı atom yığını ( kristalize ) şeklindedir.

Mİyonik bağlı bileşikler suda iyonlarına ayrışır.

Mİyonik bağlı bileşikler elektrik akımını iletir.

Anahtar kavram:İyon, elektron alışverişi

Not: Metal atomları sadece iyonik bağ oluştururlar.

Kovalent Bağ

MAynı veya farklı tür ametal atomları arasında

oluşur.

MElektron ortaklaşması gerçekleşir.

MSadece son katmalardaki elektronlar ortaklaşa

kullanılır.

MOrtaklaşa kullanılan elektronlar, bağ oluşturan

atomların katmanlarında dolaşır.

MKovalent bağlı bileşikler molekül yapılıdırlar.

Msulu çözeltileri elektrik akımını iletmez

Anahtar kavram: Molekül, elektron ortaklaşması

Not: Ametal atomları hem iyonik hem kovalent bağ

oluşturabilir.

30

Bur

han

BO

ZTAŞ

Sadece İyonik Bağ Yapabilen Elementler

Kovalent ve İyonik Bağ Oluşturabilen Elementler

Kimyasal Bağlar

İyonik Bağ Kovalent Bağ

1A

2A 3A 4A 5A 6A 7A

8A

H

C N O F

P S Cl

1A

2A 3A 4A 5A 6A 7A

8A

Li Be

Na Mg Al

Cl17

Na11Cl17

H1H1

O8

H1H1H1

Metal ve ametal atomları arasındaki iyonik bağ

Farklı tür ametal atomları arasındaki kovalent bağ

Aynı tür ametal atomları arasındaki kovalent bağ


Asitler ve Bazlar

MMaddeler kimyasal özellikleri bakımından üç gruba

ayrılır. Bunlar; asitler, bazlar ve asitlik ve bazlık

bakımından nötr olan maddelerdir.

Asitler ve Genel Özellikleri

M +Suda çözündüklerinde H iyonu oluşturabilen

maddelerdir.

1. Tatları ekşidir.

2. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.

3. Mikrop öldürücü etkisi vardır. (Antiseptik)

4.Turnusol kağıdını kırmızı renk yaparlar.

5.Yakıcı tahriş edici, patlayıcı özelliklere sahiptir.

6. pH ölçeğinde 0-7 arasında değer alırlar.

7. Mermeri aşındırırlar.

8.Bazlarla nötralleşme tepkimesi verirler. Bu tepkimeler-

de genellikle tuz ve su oluşur.

9. Metallerle tepkimeye girerek tuz ve hidrojen gazı

oluştururlar.

Not: Asidik bir çözeltiye saf su eklenirse pH değeri artar

ve 7'ye yaklaşır ama hiç bir zaman 7 olamaz.

Bazlar ve Genel Özellikleri

M -Suda çözündüklerinde OH iyonu oluşturabilen

maddelerdir.

1. Tatları acıdır

2. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.

3. Ele kayganlık hissi verirler.

4.Turnusol kağıdını mavi renk yaparlar.

5.Yakıcı tahriş edici, patlayıcı özelliklere sahiptir.

6. pH ölçeğinde 7-14 arasında değer alırlar.

7. Porselen ve camları matlaştırırlar.

8.Asitlerle nötralleşme tepkimesi verirler. Bu tepkimeler-

de genellikle tuz ve su oluşur.

9. Sabun, şampuan, diş macunu, çamaşır suyu gibi birçok

temizlik ürünü bazik özellik gösterir.

Not: Bazik bir çözeltiye saf su eklenirse pH değeri azalır ve

7'ye yaklaşır ama hiç bir zaman 7 olamaz.

31

Bur

han

BO

ZTAŞ

Asitler ve Bazlar

Bazı Asitler ve Piyasa Adları

Elma, üzüm, limon, çilek gibi bir çok meyvede asit bulunur. Ayrıca araba akülerinde çok güçlü asit olan sülfürik asit kullanılır.

Bazı Bazlar ve Piyasa Adları

pH ölçeği

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Nötrmaddeler

Asit Baz

Bazik özellik artarAsidik özellik artar

FormülleriSistematik

adlarıPiyasa adları

HCl Hidroklorik asit

HSO2 4

HNO3

Tuz ruhu

Sülfürik asit Zaç yağı

Nitrik asit Kezzap

FormülleriSistematik

adlarıPiyasa adları

NaOH Sodyum Hidroksit

KOH

NH3

Sud Kostik

Potasyum Hidroksit Potas Kostik

Amonyak Amonyak

CH COOH3 Asetik asit Sirke

-OH

+ H

Ca(OH)2Kalsiyum Hidroksit Sönmüş Kireç


Ayıraçlar (Belirteçler)

Bir maddenin asit veya baz özellik gösterip

göstermediğini anlamak için kullanılan maddelere

belirteç denir. En çok kullanılan belirteçler;

1. Turnusol kağıdı

2. Fenolfitaleyn

3. Metil oranj’dır.

Not: Günümüzde pH ölçekleri veya pH kağıtları,

maddelerin asit veya bazlığına dair0-14 arasında

değişen dereceli bir ölçüm sonucu elde etmemizi

sağlar.

Asitlerin Maddeler Üzerine Etkisi

1. Turnusol kağıdını kırmızıya boyarlar.

2. Metil oranj çözeltisi damlatıldığında kırmızı renk

olurlar.

3.Fenolfitaleyn çözeltisi damlatıldığında renk

değişimi olmaz.

4.Kumaşları, metalleri, mermerleri ve tarihi eserleri

aşındırırlar.

5. Vücudumuza temas ettiğinde kalıcı izli yaraların

oluşmasına neden olurlar.

6. Asit yağmurları çevreye, ormanlara suda

yaşayan canlılara ve toprağa zarar verir.

Bazların Maddeler Üzerine Etkisi

1. Turnusol kağıdını maviye boyarlar.

2. Metil oranj çözeltisi damlatıldığında sarı renk

olurlar.

3.Fenolfitaleyn çözeltisi damlatıldığında renk pembe

veya mor renk olurlar..

4.Cam ve porselen maddeleri aşındırırlar.

5. Vücudumuza temas ettiğinde kalıcı izli yaraların

oluşmasına neden olurlar.

32

Bur

han

BO

ZTAŞ

Ayıraçlar (Belirteçler)

Ayıraçlar

Son durumdaasit çözeltisindeki

renk değişimi

Turnusol kağıdı MaviKırmızı

Metil oranj SarıKırmızı

Fenolfitaleyn Pembe-MorRenk değişimi yok

Son durumdabaz çözeltisindeki

renk değişimi

Güçlü asit

Güçlü baz

Limon Elma Su

SabunKanDomates

Soda

Metil Oranj

Fenol fitaleyn

Asit yağmuru

Vücudumuza asit damlaması

Turnusol kağıdı


Asit ve Bazların Zararlı Etkisinden Korunma Yolları

1.Asit ve bazları gıdalardan uzak bir yerde saklamalıyız.

2.Asit ve bazları çocukların erişemeyeceği yerlerde

muhafaza etmeliyiz.

3. Mermer tezgahta limon kesmemeliyiz.

4. Temizlik sırasında deterjanlı yüzeyleri bol su ile

yıkamalıyız.

5.Asit ve bazları kullanırken özellikle deterjanların

cildimize temasını önlemek için mutlaka eldiven

kullanmalıyız.

6. Temizlik malzemelerini birbirine rastgele karıştırma-

malıyız.

7.Labaratuvarda asit ve bazlarla çalışırken mutlaka

önlük, koruyucu gözlük ve eldiven kullanmalıyız.

8. Herhangi bir kaza anında asit veya bazın temas ettiği

bölgeyi bol su ile yıkamalıyız.

9.Herhangi bir kaza anında en kısa sürede sağlık

kuruluşuna başvurmalıyız.

Asit Yağmurları

Mfosil yakıtların yanması sonucunda çıkan, fabrika

bacalarından, egzozlardan ve yanardağlardan çıkan CO , 2

SO ve NO gibi gazların havadaki su buharı ile birleşmesi 2 2

sonucunda asit yağmurları oluşur.

MAsit yağmurları;

FToprak, hava ve su kirliliğine neden olur.

FOrmanları tahrip eder.

FSuda yaşayan canlılara zarar verir.

FToprağın pH dengesini bozar.

FTarım alanlarına zarar verir.

FTarihi eserlere zarar verir.

FMetalleri aşındırır.

MAsit yağmurlarından korunmak için;

FFosil yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kaynakları

kullanılmalıdır.

FAğaçlandırma çalışmaları yapılmalıdır.

FFabrika bacalarına filtre takılmalıdır.

FSanayi kuruluşları tarım arazilerinden ve ormanlık

alanlardan ve şehirlerden uzak yerlere kurulmalıdır.

Not: Asit yağmurlarına daha çok hava kirliliği neden olur.

Bu yüzden hava kirliliğinin olduğu yerlerde daha sık

görülür.

33

Bur

han

BO

ZTAŞ

Asit ve Bazların Zararlı Etkisinden

Korunma Yolları

Asit Yağmurlarının Nedenleri

Asit Yağmurlarının Zararları

Orman TahribatıTarihi eserlerin tahrip olması

Canlıların ölmesi Metallerin aşınması

Fabrika dumanları Egzoz dumanları

Yanardağ dumanları

Koruyucu gözlük

Maske

Eldiven

Önlük


Kimyasal Tepkimeler

MAtomlar arasındaki kimyasal bağların koparak aynı tür veya

farklı tür atomlar arasında yeniden kimyasal bağ oluşmasına

kimyasal (değişim)tepkime adı verilir.

Mkimyasal tepkime sürecinde;

Fatom ile atom

Fmolekül ile molekül

Fatom ile molekül arasında yeni bağlar oluşur.

Mhidrojen ve oksijen elementlerinden oluşan hidrojen ve oksijen

gazı moleküllerinden hidrojen gazı yanıcı özelliğe, oksijen gazı ise

yakıcı özelliğe sahip gazlardır. Bu gaz molekülleri ikişer atomun

bir araya gelerek kovalent bağ oluşturmasıyla oluşmuştur.

Gerekli şartlar oluştuğunda bu iki gaz bir araya getirilirse var

olan kovalent bağlar kırılır, hidrojen ve oksijen atomları

arasında yeni bağlar oluşur. Oluşan yeni madde, özelliği ile

hidrojen ve oksijene benzemeyen söndürücü özelliğe sahip

sudur.

Msu molekülü, hidrojen ve oksijen molekülleri arasındaki

kovalent bağlar kırıldıktan sonra hidrojen ve oksijen atomları

arasında oluşan kovalent bağ sonucunda meydana gelir.

MEkşime, küflenme, paslanma, mayalanma, çürüme, pişirme,

yanma, sindirim, solunum, fotosentez gibi olayların tamamın-

da kimyasal tepkime gerçekleşir.

M Kimyasal tepkimelerde ısı çıkışı, gaz çıkışı, renk değişimi,

koku değişimi, çökelek oluşumu gibi olayların bir veya bir kaçı

gerçekleşebilir.

M Kimyasal tepkimelerde kimyasal değişime uğrayan

maddelere girenler; tepkime sonucunda oluşan maddelere ise

ürünler adı verilir. Kimyasal tepkime denklemlerinde okun yönü

oluşan ürünleri gösterir.

MKimyasal tepkimelerde girenlerin kütlesi zamanla azalırken,

ürünlerin kütlesi zamanla artar. Ancak toplam kütle değişmez.

Buna kütlenin korunumu yasası denir.

MKimyasal tepkimelerde tepkimeye giren maddelerin kimyasal

özelliği değişir ancak aşağıda verilen nicelikler değişmez.

F FToplam kütle Atom cinsi

F FAtom sayısı Toplam proton sayısı

F FToplam nötron sayısı Toplam elektron sayısı

F FAtomun proton sayısı Atomun nötron sayısı

Not: Yukarıda verilen niceliklerin değeri, tepkime öncesi giren

maddelerde ve tepkime sonrası oluşan ürünlerde birbirine

eşittir. Ancak toplam molekül sayısı girenlerde ve ürünlerde

aynı ya da farklı olabilir.

34

Bur

han

BO

ZTAŞ

Kimyasal Tepkimeler Suyun oluşumunda gerçekleşen kimyasal bağların

kırılması ve yeni kimyasal bağların oluşması

+

Kopanbağlar

Oluşanbağlar+

Hidrojen molekülleri

Oksijen molekülleri

Su molekülleri

Hidrojen molekülleri

Oksijen molekülleri

Su molekülleri

Hidrojen atomu

Oksijenatomu

Suyun oluşumu sırasında değişen ve değişmeyen niceliklerin tablo halinde incelenmesi

2 2ÜrünlerGirenler

Nicelikler

Toplam kütle

Atom cinsi

Atom sayısı

Toplam protonsayısı

Toplam nötronsayısı

Toplam elektronsayısı

Toplam molekülsayısı

Hidrojenin protonsayısı

Oksijenin protonsayısı

Hidrojenin nötronsayısı

Oksijenin nötronsayısı

Girenlerdekideğeri

Ürünlerdekideğeri

H1

1O

16

8

36 atomik kütle 36 atomik kütle

H ve Oyani iki çeşit

H ve Oyani iki çeşit

6 6

20

16

20

3

1

8

0

8

20

16

20

2

1

8

0

8


Kimyasal Tepkime Türleri

1. Yanma tepkimeleri: Her hangi bir maddenin oksijen gazı (O ) 2

ile tepkimeye girerek yeni maddeler oluşturmasına yanma

tepkimesi adı verilir. Yanma tepkimeleri hızlı (alevli) ve

yavaş(alevsiz) yanma tepkimeleri olmak üzere iki türlüdür.

FKömürün yanması

FOdunun yanması

FMitokondride gerçekleşen oksijenli solunum ile besinin

parçalanması

Fmetallerin oksitlenerek korozyona uğraması (paslanması)

yanma tepkimelerine örnek verilebilir.

MTüm yanma tepkimelerinde ısı açığa çıkar

Not: Yanma tepkimelerinde girenler tarafında oksijen atomu

(O) değil, mutlaka oksijen gazı (O ) bulunmalıdır. Ayrıca O gazı 2 2

bileşiklerin içinde değil tek başına yer almalıdır.

2. Asit-Baz tepkimeleri: Asitler bazlarla; bazlarda asitlerle

tepkimeye girerler. pH değeri 7’den küçük olan asitler, pH

değeri 7’den büyük bazlarla bir araya geldiğinde pH değeri 7

olan nötr hâldeki tuz ve suya dönüştüğü için bu tepkimelere

nötrleşme tepkimeleri denir.

M Kuvvetli bir baz olan amonyağın (NH ) asitlerle tepkimesin-3

den sadece tuz oluşur.

M Nötrleşme tepkimelerindeki tuzlar, bazın katyonu ile asitin

anyonunun birleşmesi sonucunda oluşur.

M Nötralleşme tepkimeleri kimyasal tepkime olduğundan

kimyasal denklemler ile ifade edilir.

35

Bur

han

BO

ZTAŞ

C H + 5O 3CO + 4H O + Isı3 8 2 2 2

CaCO CaO + O3 2

Kimyasal Tepkime Türleri

Yanma Tepkimeleri Asit-Baz Tepkimeleri

Yavaş yanma

(Alevsiz)

Hızlı yanma(Alevli)

Nötrleşme

Girenler kısmında O var, yanma tepkimesidir.2

Girenler kısmında O yok, yanma tepkimesi değildir.2


Al O + 3H O 2 Al (OH )2 3 2 3

CaO + CO CaCO2 3


Burda dikkat edilmesi gereken nokta O burada tek 2

başına değil bileşik içerisinde yer almaktadır.

Yanma ve yanma olmayan tepkimeler

Asit - baz tepkime örnekleri

HCI + NaOH NaCl + HO2Hidroklorik

asit(tuz ruhu)

Kömürün yanması Demirin paslanması

BazAsit + SuTuz +pH>7pH<7 pH=7pH=7

Sodyumhidroksit

(sud-kostik)

Sodyumklorür

(sofra tuzu)

Dihidrojenmonoksit

(su)

HCI + KOH KCl + HO2Hidroklorik

asit(tuz ruhu)

Potasyumhidroksit

(potas-kostik)

Potasyumklorür(tuz)

Dihidrojenmonoksit

(su)

HSO + Ca(OH) CaSO + HO2 4 2 4 2

Sülfürikasit

(zaç yağı)

Kalsiyumhidroksit

(Sönmüş kireç)

Kalsiyumsülfat( tuz)

Dihidrojenmonoksit

(su)

HNO + NH NHNO 3 3 4 3

Nitrikasit

(kezzap)

Amonyak(susuz baz)

Amonyumnitrat(tuz)


Türkiye’de Kimya Endüstrisi

MBir çok sektör için ihtiyaç duyulan hammaddenin karşılandığı

alana kimya endüstrisi denir.

M Kimya Endüstrisi ülkelerin gelişmişliğini etkiler.

MKimya Endüstrisi, yeni ürünlerin ortaya çıkmasını, aynı za-

manda bir çok sektöre hammadde ve ürün sağlar. Bu

sektörlerden bazıları aşağıdaki gibi sıralanabilir.

F Temizlik ürünleri (deterjanlar, sabunlar vb.)

F Kozmetik ürünleri

F Tarım sektörü için suni gübreler

F Tekstil ürünleri (deri vb)

F Tarım ve tıp ilaçları

F Labaratuar kimyasalları

F Boyalar

F Plastik ürünler

F Petrol

FYapıştırıcı ve derz dolgu malzemeleri

F Otomotiv

F Barut ve patlayıcılar

Fİzalasyon malzemeleri

FFotoğraf ve sinemacılık malzemeleri

Fİmalat sanayinin ihtiyaç duyduğu organik ve inorganik

kimyasallar.

İhracat:Bir ülkenin ürettiği ürünlerin başka ülkelere satılması-

dır.

İthalat:Bir ülkenin başka ülkelerin ürettiği ürünleri satın

almasıdır.

Önemli Not: Türkiye Kimya Endüstrisi alanında atılım yapan

ülkeler arasındadır. Ancak Kimya sektörü, Türkiye’de hala

ithalata bağımlı durumdadır. Türkiye’de kullanılan ham mad-

denin yüzde 70’i ithal edilmekte, %30’u ise yerli üretimle

karşılanmaktadır.

M Plastik ve kauçuğun ana girdisi %90 petrokimyadan sağlanır.

Bu iki ham madde büyük teknoloji ve sermaye gerektirdiğinden

bu maddeleri daha çok ithal ediyoruz.

M İthal ettiğimiz ürünler genellikle ileri teknoloji ürünü iken

ihraç ettiğimiz ürünler genellikle katma değeri düşük kimyasal

ürünlerdir.

M Türk Kimya Endüstrisi, ağırlıklı olarak petrokimya, sabun,

deterjan, gübre, ilaç, boya, vernik, elyaf, soda gibi çeşitli

kimyasal ham madde ve tüketim ürünlerinin üretildiği

tesislerden oluşmaktadır.

M Türkiye, plastik sektöründe, Avrupa’nın en büyük 2.; dünya-

nın ise en büyük 7. üreticisidir. Otomotiv sektöründe dünyada

17. sıradadır. Avrupa’nın en büyük 4. boya üreticisidir.

36

Kimya sektörü ihraç ettiğimiz ürünler

Kimya sektörü iithal ettiğimiz ürünler

Türkiye’de Kimya Endüstrisi

Boyalar

PVC ürünleri Plastik borular Temizlik ürünleri

İlaçlarMakyaj

Malzemeleri

Türkiye’de Kimya Endüstrisinin İşleyişi

L İTHALAT

İHRACAT

%30

%70

Bur

han

BO

ZTAŞ-

ÇELİ

KBur

cu


Türkiye’de Kimya Endüstrisinin Gelişimi

20. yüzyılın başlarında Osmanlı döneminde sabun, temizlik M

ürünleri vb. ürünler üreten birkaç adet üretim tesisi dışında

kimya sanayii tesisi bulunmamaktadır.

MCumhuriyetin ilanından sonra kimyasal üreten şirketlerin

kurulması sürecinde patlayıcılar, tıp, tarım kimyasalları ,

deterjanlar, matbaa mürekkebi ve tekstil boyalarının son

aşamaları üretilmeye başlanmıştır.

M1950’li yıllardan itibaren planlı ekonomi döneminde kimya

sanayii gelişimi hızlanmıştır.

M1960-80 döneminde ithalat temelli politikalar sürdürülmüş

ve kamu eliyle petrokimya, organik ve inorganik temel

kimyasallar ve gübre üretimi gibi yüksek yatırım gerektiren

alanlara yatırımlar gerçekleştirilmiştir.

M80’lerden itibaren ihracata dayalı politikalar geliştirilmiştir.

M Kimya sektöründeki firmalarının büyük çoğunluğu İstanbul,

İzmir, Kocaeli, Sakarya, Adana, Gaziantep ve Ankara’da

faaliyet göstermektedir.

MGübre ve petrol ürünleri firmalarının çoğu, Akdeniz

Bölgesi’nde toplanmıştır.

MKaradeniz Bölgesi’nde ise gübre fabrikaları göze çarpmakta-

dır.

Not: Üretilen ürünlerin ithalatının ve ihracatının kolay olması

için ayrıca bu ürünlerin çoğu deniz yoluyla taşındığı için

kimya temelli fabrikaların çoğu denize kıyısı olan şehirlerde

kurulmuştur.

Kimya Endüstrisinin Gelişimi İçin Yapılması Gerekenler

C Ham maddeler iyi değerlendirilmeli

C Araştırma-Geliştrime (AR-GE) çalışmaları yapılmalı.

C Katma değeri yüksek kimyasallar üretilmeli

C Ham madde ve ara ürünlerde dışa bağımlılık azaltılmalı.

Kimya Temelli Meslek Dalları

Æ ÆKimyager Petrol Mühendisliği

Æ ÆKimya Mühendisliği Maden Mühendisliği

Æ ÆGıda Mühendisliği Biyo-kimya uzmanlığı

Æ ÆZiraat Mühendisliği Kimya Teknisyeni

Æ ÆUzman Tıp Doktorluğu Kimya Öğretmenliği

Æ ÆDeri teknisyenliği Boya teknisyenliği

37


Bur

han

BO

ZTAŞ-

ÇELİ

KBur

cu

Kimya Temelli Meslekler

Türkiye’de Kimya Endüstrisinin Gelişimi

PETKİM TÜPRAŞ

MKE TÜBİTAK

Türkiye’de Kimya Endüstrisinin İşleyişindeEtkin Olan Bazı Kurumlar

Kimyager Petrol Mühendisi

Ziraat Mühendisi

Maden Mühendisi Kimya Öğretmeni

Deri Teknisyeni

Uzman Tıp Doktoru

maddenİn yapisi ve Özellİklerİ - fenkurdu.gen.tr...periyodik tablonun tarihçesi dimitri...

Documents