K O M I T E T R E D A K C Y J N Y IBM

Redaktor Naczelny

Adam Andrzejewski

Redaktorzy ch iałomi :

Władysław Czajka, Wanda Lillerer

Władysław Skoczek, Józef Vagtmdh

Adres Redakc j i :

W A R S Z A W A u l . N O W Y Ś W I A T 6-1

Rysunki dostarczył autor

Okładkę- projektował

Jerzy Wilk

Redaktor techniczny

Zbigniew Kłoś

M I N I S T E R S T W O B U D O W N I C T W A I P R Z E M Y S Ł U M A T E R I A Ł Ó W B U D O W L A N Y C H

P r a c e I n s t y t u t u B u d o w n i c t w a M i e s z k a n i o w e g o

MARIA GRĄBCZEWSKA

728.1: 693.31

JAK SAMEMU ZBUDOWAĆ DOMEK Z GLINY

WYDANIE II

w A R s z A w A

W Y D A W N I C T W O » A R K A D Y *

B U D O W N I C T W O — S Z T U K A — A R C H I T E K T U R A

I

S P I S T R E Ś C I str.

I . CO P O W I N N I Ś M Y W I E D Z I E Ć O B U D O W N I C T W I E Z G L I N Y 3

1. Z a m i a s t w s t ę p u . 3 2 . Gl ina jako mie j scowy m a t e r i a ł b u d o w l a n y . . . . 4 3 . Zasadnicze w a r u n k i , j a k i m p o w i n i e n o d p o w i a d a ć b u d y n e k

z gl iny 7 4 . C h a r a k t e r y s t y k a p r o j e k t u p r z y k ł a d o w e g o . . . . 8

I I . J A K P R Z Y G O T O W A Ć M A T E R I A Ł Y I E L E M E N T Y D O BUDOWY 12

1. B a d a n i e jakości gl iny jako m a t e r i a ł u b u d o w l a n e g o . . 12 2 . M a t e r i a ł y b u d o w l a n e p o t r z e b n e do w y k o n a n i a b u d y n k u

wg p r o j e k t u p r z y k ł a d o w e g o . . 13 3. J a k w y k o n a ć b loki g l in iane i c e m e n t o w o - g l i n i a n e .. . 15 4. J a k przygotować masę g l inianą i d e s k o w a n i e do w y k o n a n i a

ścian z gliny ubi jane j . . 24 5. J a k w y k o n a ć n a d p r o ż a z g l iny 27 6. J a k w y k o n a ć w a ł k i s ł o m i a n e d la w y p e ł n i e n i a s t r o p u

I I I . J A K BUDOWAĆ 38 1. Wytyczenie b u d y n k u 39 2. W y k o p y 32 3. F u n d a m e n t y i izolacje 33 4. Ściany i kominy . , 36 5. K o n s t r u k c j a i pokryc ie d a c h u 4'6 6. Osadzenie okien, drzwi i p o d o k i e n n i k ó w 46 7 . S t r o p y . . . . . . . . . . . . 4 7 8. Ściany działowe na p o d d a s z u 48 9. T y n k i z e w n ę t r z n e i w e w n ę t r z n e 58

10. Roboty w y k o ń c z e n i o w e . . . 5 3

W y k a z p i ś m i e n n i c t w a 5 5

I

GO P O W I N N I Ś M Y W I E D Z I E Ć O B U D O W N I C T W I E Z G L I N Y

1. Zamiast wstępu

Na p e w n o niewiele osób spośród budujących m a ł e , w ł a s n e domki z a s t a n a w i a ł o się po powzięciu decyzji budowy n a d b a r d z o i s to tnym z a g a d n i e n i e m „z czego b u d o w a ć " .

Na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że dla zrealizo­w a n i a budowy najprostszą rzeczą będzie zamówić odpowiednią ilość cegły, w a p n a , cementu, d r e w n a , dachówki, t j . uczynić to, co się zazwyczaj robi1 przy budowie dużych obiektów mieszkal­nych oraz zlecić wszystkie roboty zespołom wykwali f ikowanych robotników. Z a p o m i n a m y jednak, że takie m a t e r i a ł y b u d o w l a n e j a k cegła, częściowo cement i w a p n o , n iezbędne przy budowlach p r z e m y s ł o w y c h i dużych osiedlach miejskich o kons t rukc jach bardzie j skomplikowanych, w mniejszych b u d y n k a c h i domkach j ednorodz innych, czyli tzw. niskim budownictwie, doskonale za­stąpić m o ż n a m a t e r i a ł a m i miejscowymi, j ak np. kamień, g l ina, żużel kotłowy, żwir, piasek. Z a s t o s o w a n i e tego rodzaju surow­ców, znajdujących się często w pobliżu miejsca budowy i d late­go n a z y w a n y c h m a t e r i a ł a m i miejscowymi, wpłynie znacznie na p o t a n i e n i e w y k o n y w a n e g o budynku, bo np. używając do budowy gl inę, wykorzystu jemy bezpła tny m a t e r i a ł b u d o w l a n y , jak im jest g l i n a wydobyta z wykopów pod f u n d a m e n t y i piwnice. Jest jeszcze inna przyczyna, która wpłynie na obniżenie kosztu budo­wy przez o g r a n i c z e n i e s tosowania m a t e r i a ł ó w b u d o w l a n y c h po­chodzenia przemysłowego. Czynnikiem tym jest t r a n s p o r t m a t e ­r iałów b u d o w l a n y c h z miejsca produkcji na-p lac budowy — d u ż a pozycja w o g ó l n y m koszcie budowy, za leżna od c iężaru przewie­zionych m a t e r i a ł ó w .

Jeśl i chodzi o użycie do budowy surowców miejscowych, to

3

t rzeba powiedzieć, że nie ma w tej dziedzinie w zasadz ie złych m a t e r i a ł ó w ; należy tylko umieć z a s t o s o w a ć je właściwie do da­nej budowy. Jeśl i tu i ówdzie obserwujemy niepowodzenia przy budowie z m a t e r i a ł ó w miejscowych, to powodem z pewnością nie jest s a m m a t e r i a ł , lecz j ego n iewłaśc iwe i nieumiejętne uży­cie do budowy.

2. Glina jako miejscowy materiał budowlany

Glina — surowiec spotykany na prawie c a ł y m obszarze nasze­go kraju — jest j e d n y m ze s t o s o w a n y c h od d a w n a miejscowych m a t e r i a ł ó w budowlanych. J a k b a r d z o długowieczne są budynki z gl iny — świadczą istniejące w różnych krajach do dziś kilku­set letnie rezydencje m a g n a c k i e . d w o r y szlacheckie, budynki gos­podarcze o r a z cały szereg mnie jszych i większych budynków o ś c i a n a c h wykonanych z surowej gliny. W Polsce na jbardzie j zna­ne budynki z gl iny to p a ł a c w-Tarchomirae k/Warszawy, Uniwer­sytet Ludowy k/Ojcowa, szkoła w Kas ince Male j k/Limanowej domy mieszkalne w pow. L i m a n o w a k/Rabki, we wsi Bedlno k/Kutna oraz piętrowy budynek mieszka lny w y k o n a n y os ta tn io na terenie nowego osiedla w Skawinie i wiele innych. Za gra­nicą, a przede wszystkim w Niemieckiej Republice Demokratycz­nej g l ina jest m a t e r i a ł e m b u d o w l a n y m t r a k t o w a n y m poważnie na równi z cegłą, cementem i in., a powsta jące osiedla mieszka­niowe o dwu- a nawet t rzykondygnacy jnych b u d y n k a c h budowa­ne są z g l iny przy całkowicie z m e c h a n i z o w a n y m sys temie pracy, tzn. przy użyciu t r a n s p o r t e r ó w , mieszarek do z a p r a w , kolejek roboczych, mechanicznych ubi jaków itp. S t o s o w a n i e gl iny w bu­downictwie wynika niewątpl iwie z potrzeb gospodark i narodo­wej, ale nie wolno n a m budownic twa z g l iny t r a k t o w a ć jako przejściowej konieczności. ,Glina jest d o s k o n a ł y m m a t e r i a ł e m b u d o w l a n y m i to b a r d z o t a n i m , bo u z y s k a n y m z wykopów pod f u n d a m e n t y i piwnice lub z i n n e g o niezbyt od ległego od placu budowy miejsca. Budownictwo' z g l iny zaspoka ja zupełnie wy­m a g a n i a techniczne i h ig ieniczne w s p ó ł c z e s n e g o mieszkania .

J a k i e są zalety gliny, j ako m a t e r i a ł u b u d o w l a n e g o ? A więc: a) g l ina pod wzg lędem przewodności cieplnej nie us tępuje

cegle, a przy dodaniu większej ilości domieszek włóknis tych

(sieczka, plewy, suchy wrzos) pos iada lepsze od cegły wła­ściwości;

b) pos iada lepszą od cegły zdolność g r o m a d z e n i a (akumu­lacji) .ciepła, które oddaje przy niższej t e m p e r a t u r z e pomiesz­czenia;

c) izolacja dźwiękowa ( tłumienie g ł o s u ) — w m u r a c h wyko­n a n y c h z gliny — jest również lepsza niż w m u r a c h ceglanych;

d) g l ina pos iada właściwości konserwujące drewno, tzn. d r e w n i a n e elementy (belki s t ropowe, m u r ł a t y itp.) zamknięte w ścianie g l inianej przez wiele lat nie wykazują z m i a n spowodo­wanych butwieniem lub zniszczeniem przez grzyb;

e) gl ina jest n iepalna, a śc iany z g l iny o grubości powyżej 25 cm u w a ż a się za ognioodporne;

f) do o g r z a n i a budynku z gl iny potrzeba 2 0 % mniej opalu, niż do o g r z a n i a budynku z cegły o takiej samej grubości ścian;

g) śc iany z g l iny są ś c i a n a m i „ o d d y c h a j ą c y m i " , tzn. wsku­tek zdolności przenikania powietrza wyrównują wi lgotność po­mieszczeń przez przy jmowanie względnie o d d a w a n i e wilgoci.

Zalet aż tyle. A wady? Są też:

aj budownictwo z gl iny w y m a g a dużej s t a r a n n o ś c i wykona­nia, aby budując zgodnie z w y m a g a n i a m i , wykorzys tać wszyst­kie zalety gliny, a un iknąć jej wad;

b) konieczna jest s ta ta ochrona budynku przed n a d m i a r e m wilgoci, gdyż gl ina jest nas iąkl iwa, a nas iąka jąc wodą traci swoją w y t r z y m a ł o ś ć ;

c) budownictwo z gl iny ubi janej jest „ s e z o n o w e " , gdyż bu­dowa z gl iny ubi janej musi być ukończona w takim czasie, aby całkowite wyschnięcie ścian nas tąp iło przed n a s t a n i e m je­s iennych przymrozków.

Gl ina wi lgotna p r z e m a r z a łatwiej niż cegła, gdyż po ubiciu pozbawiona jest takiej porowatości , jaką ma cegła po wypale­

niu. Do przygotowane j m a s y gl inianej dodaje się różne domie­szki o r g a n i c z n e , j ak słoma, suchy wrzos itd., które mają za zada­nie schudzenie gliny, zwiększając jednocześnie jej wartości cieplne.

J e d n y m ze sposobów wykorzys tan ia gl iny do budowy ścian jest ubi janie jej w deskowaniu, czyli tzw. gl inobitka. Z gl iny

5 4

możemy również wykonać bloki, które po wyschnięciu s tanowią dobry i t r w a ł y m a t e r i a ł do b u d o w y śc ian budynku. Glina roz­robiona wodą i dokładnie p r z e m i e s z a n a z c e m e n t e m i piaskiem daje n a m tworzywo w o d o o d p o r n e n a z y w a n e tworzywem cemen-towo-gl i m a n y m , które można użyć do wyprawy, z a p r a w oraz do w y k o n a n i a e lementów n iewypalanych, j ak cegła, pustaki , da­chówka, bloki itp. P ł y t y ze słomy ugl in ionej zbrojone drewniany­mi w k ł a d k a m i służą do budowy lekkich ścianek działowych lub jako e lement wypełnia jący przes t rzeń pomiędzy belkami s t ropowymi.

Istnieją, jak podal i śmy wyżej, dwa sposoby w y k o n y w a n i a śc ian : ubi janie gl iny w deskowaniu lub m u r o w a n i e z suchych bloków g l inianych. Śc iany z gl iny ubi janej mają przede wszy­stkim tę zaletę, że gl ina może być użyta prawie wpros t z wyko­pów; n a k ł a d robocizny jest mały, bo polega jedynie na przero­bieniu m a s y gl inianej i ubiciu jej w deskowaniu. Wykonanie jest ła twe, nie w y m a g a specjalnych u r z ą d z e ń . W a d ą n a t o m i a s t tego sys temu jest to, że:

a) duże os iadanie ścianek wskutek skurczu przy wysychaniu o g r a n i c z a możliwości konstrukcyjne i nie pozwala na s tosowanie konstrukcj i mieszanych, jak np. o b r a m o w a ń okien i drzwi cegłą, s ł u p ó w i filarów w śc ianach w e w n ę t r z n y c h z betonu, drewna, cegły;

b) powolne wysychanie śc ian o g r a n i c z a czas budowy do ok­resu od maja do końca s ierpnia (g l ina w s tan ie w i l g o t n y m nie jes t m r o z o o d p o r n a , a więc przy z a m a r z a n i u i o d m a r z a n i u m >że nas tąp ić zniekształcenie, a nawet zni szczenie części m u r u ) .

Niedogodności te u s u w a sys tem w y k o n y w a n i a śc ian z wysu­szonych bloków gl inianych. Ten sys tem b u d o w y ma nas tępu jące zalety:

a) wyrób bloków może być p r o w a d z o n y od wiosny do końca września , bloki mogą być p r z y g o t o w a n e wcześnie j , nawet w roku poprzedzającym budowę;

b) os iadanie ścian w y k o n a n y c h z wysuszonych bloków jest prawie takie jak m u r ó w ceg lanych na z a p r a w i e wapienne j ;

c) m a l a wi lgotność ścian (wilgoć w p r o w a d z a jedynie zapra­wa, bloki są suche) pozwala p r z e d ł u ż y ć okres budowy do późnej jesieni, a nawet w czasie zimy pod w a r u n k i e m z a s t o s o w a n i a

z a p r a w y cementowo-gl in iane j ; szybkie w y s y c h a n i e ścian, ze względu na małą ich wi lgotność, umożl iwia w y k o n a n i e obustro­nnej wyprawy w krótkim czas ie po ich wykonaniu .

Wadą tego systemu, w p o r ó w n a n i u z s y s t e m e m ubi janym, jest zwiększona ilość pracy przy produkcj i bloków gl inianych. Zwiększoną ilość robocizny, która jest zresztą wybitnie niefa­chowa, wykonać możemy we w ł a s n y m zakresie. P r a c a nie jest ciężka i m a m y tu możliwość obniżenia kosztów budowy.

3. Zasadnicze warunki, jakim powinien odpowiadać budynek z gliny

J a k o ś ć w y k o n a n e g o budynku zależy w z n a c z n y m stopniu od umie ję tnego wykorzys tan ia technicznych własnośc i m a t e r i a ł u b u d o w l a n e g o , z k tórego w y k o n a n e zostaną zasadnicze elementy budynku. Niezna jomość z a g a d n i e n i a oraz z a n i e d b a n i e przestrze­g a n i a pewnych przepisów powoduje najczęściej nieobl iczalne skutki i zniechęca budujących do s t o s o w a n i a d a n e g o m a t e r i a ł u do budowy.

P r z y s t ę p u j ą c do budowy z gl iny p o w i n n i ś m y p a m i ę t a ć o głów­nej zasadz ie : g l ina nie lubi wody ani n a d m i a r u wilgoci, nale­ży więc p a m i ę t a ć przede wszys tk im o zabezpieczeniu budynku przed wilgocią. M u r y fundamentowe i p iwniczne muszą być wy­k o n a n e na wysokości co na jmnie j 50 cm p o n a d poziomem terenu, w celu zabezpieczenia ścian przed o d p r y s k a m i deszczu i topnie­jącym śniegiem. F u n d a m e n t y muszą być w y k o n a n e z r e g u ł y z m a t e r i a ł ó w odpornych na wilgoć, takich jak cegła, kamień, beton, bloki cementowo-gl in iane. Gl ina nie n a d a j e się do w y k o n a n i a fundamentów, i m u r ó w piwnicznych ze względu na brak odpor­ności na dz iałanie wilgoci i wody. Wiedząc, że na jgroźnie j szym w r o g i e m b u d o w n i c t w a z gl iny jest n a d m i a r wilgoci, należy bar­dzo dokładnie wykonać izolacje poziome w następujących miej­scach: oprócz n o r m a l n e j izolacji poziomej w m u r z e piwnicznym, pod s t ropem piwnicznym lub pod podłogą par teru, (w budynku n i e p o d p i w n i c z o n y m ) , dodatkową pod podokicnnikami wszyst-tkich otworów okiennych oraz na g ó r n y m zakończeniu murów. Ta os ta tn ia izolacja ma za z a d a n i e ochronę ścian przed zawil­goceniem w razie e w e n t u a l n e g o uszkodzenia pokrycia dacho­wego.

7 6

Grubość ścian zależy nie tylko od w y m a g a ń wytrzymałośc io­wych, ale i od w a r u n k ó w k l imatycznych. W w a r u n k a c h polskich grubość ścian zewnętrznych z gliny w y k o n a n y c h z a r ó w n o syste­m e m ubi jamym, jak i z bloków g l in ianych powinna wynosić nie mniej jak 50 cm. W e w n ę t r z n e śc iany konstrukcyjne, tzn. takie, na których opiera się konstrukc ja s t ropu lub klatki schodowej,, muszą pos iadać co najmnie j 30 cm grubości .

Mury kominów nie mogą być w y k o n a n e z gliny, p o n i e w a ż zbyt wysoka t e m p e r a t u r a , gazy spa l inowe i różnica t e m p e r a t u r wewnąt rz k a n a ł u dymowego może s p o w o d o w a ć uszkodzenie ścia­nek bocznych. Budujemy więc kominy z cegły ceramicznej lub cegły cementowo-gl iniane j , n iezwiązane zupełnie ze ścianą z. gl iny ubi janej, jako tzw. filary wolnosto jące. Robimy to dlatego, że śc iana z gliny ubijanej będzie o s i a d a ł a znacznie więcej od ko­mina w y k o n a n e g o z cegły, co może s p o w o d o w a ć pęknięcie w miejscach połączeń komina i ściany, a w wolnostojącej konstru­kcji komina — os iadanie obu e lementów będzie n a s t ę p o w a ł o swo­bodnie, niezależnie od siebie. S t ropy w b u d y n k a c h z gl iny mogą być w zasadzie różnych typów. N a d p iwnicami mogą być takie jak w zwykłym budynku m u r o w a n y m , na innych k o n d y g n a ­cjach pożądane są lekkie s t ropy. Ods tępy pomiędzy oknami, czyli fzw. filarki międzyokienne, muszą p o s i a d a ć szerokość co na j­mniej 65 cm, a filarki międzydrzwiowe — 80 cm. S a m otwór nie powinien być szerszy od 1,20 m, a zwiększenie rozpiętości otwo­ru w y m a g a dodatkowych obliczeń s ta tycznych.

4. Charakterystyka projektu przykładowego

P o d a n y niżej przykładowy projekt j e d n o r o d z i n n e g o domku przewidz iany do wykonania z gliny, o d p o w i a d a wszystkim wy­m a g a n i o m , jakie się s tawia b u d o w n i c t w u ' z gl iny (rys. la, b ) .

Układ jego jest prosty. Konst rukcy jna środkowa ściana grub. 40 cm łączy podłużne śc iany zewnętrzne, usz tywnia jąc w ten sposób całą konstrukcję domku. Z a p r o j e k t o w a n y domek składa się z dużego pokoju, kuchni i łazienki na p a r t e r z e i dwóch pokoi sypialnych i s tryszku na poddaszu. B u d y n e k jest całkowicie pod­piwniczony. Wyposażenie ins ta lacy jne jest pełne, tzn. przewi-

8

dziano insta lac ję wodociągową, kanal izacy jną i elektryczną.

O g r z e w a n i e piecowe, gorąca woda w łazience — z węglowego

pieca kąpielowego.

II

posadawienia stopy fundamentowej , czyli na jn iższego punktu za­głębienia fundamentów (rys. 5 ) . G d y b y ś m y musiel i dodatkowo wydobywać glinę z innego miejsca działki, wyś lemy jesz-

1) imię, nazwisko i adres wysyła jącego, 2) miejsce (powiat, miejscowość, ulica i nr) budowy, 3) przeznaczenie budynku i ilość kondygnac j i , 4) określenie miejsca p o b r a n i a próbek (na placu budowy czy

poza placem b u d o w y ) , 5) głębokość p o b r a n i a poszczególnych próbek.

P r z e s ł a n e przez Ośrodek Ins t ruktażowo-Szkoleniowy w Kra­kowie orzeczenie b a d a n i a gl iny dla celów b u d o w l a n y c h jest obo­wiązujące i mus i być dokładnie p r z e s t r z e g a n e . W orzeczeniu, prócz określenia przydatnośc i g l i n y do celów budowlanych, po­d a n y zostanie dokładny skład mieszanek w zależności od wyni­ków p r z e p r o w a d z o n y c h b a d a ń gliny na spoistość, skurcz, wodo-o d p o r n o ś ć i z a w a r t o ś ć w a p n a oraz innych składników szkodli­wych.

Z a n i e d b a n i e z b a d a n i a gl iny powoduje przykre niespodzianki w w y k o n a n y m budyku (pęknięcia ścian, wskutek zbyt dużego skurczu za tłustej gl iny w czasie w y s y c h a n i a ) .

2. Materiały budowlane potrzebne do wykonania budynku we­dług projektu przykładowego

P o n i e w a ż chcemy wykorzys tać w jak na jwiększym stopniu miejscowe m a t e r i a ł y budowlane, zas tosu jemy je w zasadniczych e lementach budynku (rys. 6 ) , a więc:

cze jeden komplet próbek do z b a d a n i a , l icząc na 1 komplet próbek około 2CO m2 powierzchni pokładu gliny. Komplet próbek w ilości 4 litrów (8 kg) każda próbka, powinien być s t a r a n n i e opakowany, najlepiej

umieszczony w podzielonej na części skrzyneczce z podaniem głębokości, z jakiej poszczególne próbki były pobrane . Do wysyłanych próbel-należy dołączyć kartkę z następu­jącymi d a n y m i :

13 12

JAK P R Z Y G O T O W A Ć M A T E R I A Ł Y I E L E M E N T Y D O B U D O W Y

1. Badanie jakości gliny jako materiału budowlanego

Przed przystąpieniem do robót m u s i m y uzyskać opinię o przy­datności gl iny do budowy.

P o n i e w a ż są różne g a t u n k i glin, a każdy z nich w y m a g a in­n e g o p r z y g o t o w a n i a do budowy, p o s i a d a n ą na działce g l inę mu­s imy poddać b a d a n i o m laboratory jnym.

Rozróżniamy gl iny tłuste, ś rednie i chude. Gliny podgórskie występujące na P o d k a r p a c i u posiadają dużą spoistość i kurcząc się w czasie wysychania nie wykazują gęstych spękań.Są bardzo dobrym m a t e r i a ł e m b u d o w l a n y m , z a r ó w n o do ubijania w desko- ^ waniu, jak i do produkcji bloków. Gliny n iz inne występują w naj­przeróżniejszych odmianach na terenie całego kraju. Zbyt tłuste nada ją się do budowy tylko po schudzeniu piaskiem, drobno­z i a r n i s t y m żwirem lub d o d a t k a m i o r g a n i c z n y m i , jak słoma, wrzos itp. Gliny występują prawie wszędzie: na zboczach gór, nad brzegami rzek, na łąkach — lecz m u s i m y pamiętać, że każ­dy g a t u n e k gliny pos iada inne właściwości , czyli musi być ina­czej do budowy przygotowany.

Z miejsca w y b r a n e g o pod budowę domku pobieramy próbki gliny, które p r z e s y ł a m y do z b a d a n i a l abora tory jnego do Ośrodka Ins t ruktażowo-Szkoleniowego B u d o w n i c t w a z M a t e r i a ł ó w Miej­scowych w Krakowie, ul. Moniuszki 42. W y k o n y w a n e przez Ośro­dek b a d a n i a i w y d a w a n e orzeczenia są b e z p ł a t n e . P o n i e w a ż po­szczególne w a r s t w y gl iny mogą p o s i a d a ć inne właściwości — próbki muszą być p o b r a n e z różnej głębokości, lecz z jednej i tej samej studzienki, tzn. po zdjęciu wierzchnie j w a r s t w y ziemi ro­śl innej z głębokości 00 cm, z głębokości 120 cm oraz z głębokości

— k o m i n — . z cegły cernentowo-gl inianej , — p r z e s k l e p i e n i a o t w o r ó w ok iennych i drzwiowych —

z beleczek g l inianych, zbro jonych d r e w n e m , — s t r o p d r e w n i a n y n a d p a r t e r e m wypełniony pły tami

t rzc inowymi lub w a ł k a m i owinię tymi u g l i n i o n y m i warko­czami ze słomy, —

— p o s a d z k i p i w n i c z n e — c e m e n t o w o - g l i n i a n e (rys. 6 ) . Te e lementy w y k o n a m y sami , używa jąc z b a d a n e j gl iny od­

powiednio przygotowane j wg załączone j do orzeczenia recep­tury . P o z a gliną inne m a t e r i a ł y miejscowe, j a k kamień oraz wy­k o n a n e z surowca mie jscowego płyty t r z c i n o w e lub s łomiane, są ł a t w o dos tępne i tanie. Wałki s ł o m i a n e w y k o n a m y również s a m i .

— f u n d a m e n t y — w y k o n a m y z k a m i e n i a ł a m a n e g o lub polnego, albo z bloków lub p u s t a k ó w cementowo-gl in ianych,

— ś c i a n y z e w n ę t r z n e i w e w n ę t r z n e — z gliny ubi janej w deskowaniu albo z suchych bloków gl inianych,

— ś c i a n y d z i a ł o w e — a) na p a r t e r z e — z bloków glinia­nych, b) na poddaszu — z płyt t rzc inowych albo z płyt z lek­kiej gliny,

M u s i m y z a o p a t r z y ć się jedynie w takie m a t e r i a ł y b u d o w l a n e pro­dukcj i przemysłowej , jak w a p n o , cement, gwoździe, szkło oraz d r e w n o i gotową s to larkę okienną i drzwiową.

Przed rozpoczęciem robót m u s i m y z g r o m a d z i ć na działce b u d o w l a n e j wszys tk ie p o t r z e b n e m a t e r i a ł y , a przede wszystkim m a t e r i a ł na więźbę dachową i pokrycie, aby po ukończeniu ścian z gl iny n a t y c h m i a s t budynek pokryć dachem. W celu zaopa­trzenia budowy w odpowiednią ilość potrzebnych m a t e r i a ł ó w n s t a l a m y wg e lementów budynku, jakie p o t r z e b n e n a m będą m a t e r i a ł y budowlane, jak ie e lementy w y k o n a m y sami, a jakie t r z e b a będzie zlecić do w y k o n a n i a fachowcom; przygotowujemy m a ł y m a g a z y n e k ( szopkę), w którym będą leżały m a t e r i a ł y wra­ż l iwe na zawilgocenie, a wiec przede wszys tk im cement, w a p n o pa lone, p a p a a poza tym szkło oraz gwoździe, okucia i drobne n a r z ę d z i a do pracy. C e m e n t d o s t a r c z a n y w 50 kg workach papie­rowych u k ł a d a m y na pomoście z desek na l e g a r k a c h z dala od .ścian zewnętrznych w stosy najwyżej po 10 worków, gdyż wyższe w a r s t w y powodują pękanie worków w w a r s t w a c h dolnych. Ce­m e n t nie powinien być m a g a z y n o w a n y dłużej niż 3 miesiące, g d y ż przez dłuższe m a g a z y n o w a n i e t r a c i . n a war tośc i . W a p n o p a l o n e jes t b a r d z o wraż l iwe na wilgoć, a ponieważ w okresie ma­g a z y n o w a n i a nas tępu je jego chemiczny rozkład, przez zbyt dłu­gie p r z e t r z y m y w a n i e t raci ono swą w a r t o ś ć użytkową, a jedno­cześnie wskutek z a g r z a n i a się może s p o w o d o w a ć pożar. D l a t e g o lepiej będzie w a p n o pa lone z g a s i ć i na zimę z a d o ł o w a ć . P a p ę us tawia się w ru lonach pionowo, gdyż w pozycji leżącej ru lony m o g ą ulec s p r a s o w a n i u i sklejeniu a p a p a — zniszczeniu. I n n e m a t e r i a ł y , jak kamień, cegła, piasek, dachówka i d rewno — zgro­m a d z o n e są w tak im miejscu, aby nie u t r u d n i a ł y prze jazdów i p r z y g o t o w y w a n i a m a s y g l inianej i z a p r a w .

P o z a tym powinni śmy z a p e w n i ć sobie wodę na placu budowy p r z e z wykopanie s tudni lub d o p r o w a d z e n i e z sieci miejskiej .

3. Jak wykonać bloki gliniane i cementowo-gliniane

P o s i a d a j ą c orzeczenie z b a d a ń laboratory jnych przys tępujemy do p r z y g o t o w a n i a m a t e r i a ł u dla ścian piwnicznych, par teru oraz k o m i n a , a więc bloków g l inianych i cementowd-gl in ianych, cegły

14 15

cementowo-gl in iane j . W przypadku s t o s o w a n i a gliny ubija­nej — m a s y gl inianej do ubi jania w deskowaniu.

a. Bloki gliniane. Do wyrobu bloków może być użyta w za­sadzie każda gl ina pod tym j e d n a k w a r u n k i e m , aby w czasie produkcj i używany byl ten sam rodzaj gliny, jaki był brany do b a d a n i a . W przypadku z m i a n y — g l ina m u s i być ponownie zba­d a n a dla us ta lenia składu mieszanki .

Dla ułatwienia przerobienia gl iny do produkcji bloków, zwła­szcza bardzo tłustej i i lastej, na leży już w jesieni wykopać g l inę i przemrozić ją usypując z niej wały szerokości 1,5 m i wyso­kości 1 m. Na jesieni gl ina n a s i ą k n i e wodą deszczową, a zimą z a m a r z a j ą c i o d m a r z a j ą c u legnie d o k ł a d n e m u rozmieszaniu,, a większe grudki rozpadną się. Jeś l i orzeczenie Ośrodka podaje konieczność dodania do gliny, celem schudzenia, piasku, na­leży go w odpowiedniej proporcj i d o d a ć już do gliny p r z e z n a ­czonej do p r z e m r a ż a n i a .

Nie znaczy to jednak, że g l ina m u s i być wydobyta wcześnie j i p rzemrożona. M o ż e m y ją wykorzys tywać bezpośrednio po wy­dobyciu z wykopów.

M a s ę g l inianą do produkcji bloków przygotowujemy nas tę­pująco: przemrożoną lub świeżo w y k o p a n ą gl inę r o z k ł a d a m y w a r s t w ą grubości V0 cm, posypujemy piask iem w usta lonej pro­porcji (o ile nie został dodany w czas ie p r z e m r a ż a n i a ) , n a s t ę p n i e n a k ł a d a m y dodatki włókniste, jak np. słomę, wrzos itp., pocięte na długość 5'—8 cm w a r s t w ą grubości 3<—5 cm, w ilości us ta lonej recepturą l a b o r a t o r i u m Ośrodka . Takich w a r s t w przekłada jąc na p r z e m i a n glinę, piasek i słomę, u k ł a d a m y Jedna na drugie j cztery do pięciu, tak aby wysokość pryzmy w y n o s i ł a około 60 cm. P o ­szczególne wars twy, po przykryciu d o d a t k a m i włóknis tymi, po­lewamy wodą z konewki nie zdejmując s i tka. Po p o r z ą d n y m nawi lgoceniu gl ina wraz z d o d a t k a m i n a d a j e się do przeróbki . M a s ę g l inianą p r z e r a b i a m y na pomoście z desek lub na wyrów­n a n y m , oczyszczonym z rośl in placu, w celu uniknięcia zanie­czyszczenia gliny ziemią i różnymi częściami roś l innymi.

M a s ę możemy przerobić d w o m a s p o s o b a m i : ręcznie, za po­mocą łopat i motyk lub mechanicznie , tzn. przepuszcza jąc gli­nę przez odpowiednio s k o n s t r u o w a n e m i e s z a d ł o — tzw. Sznaj­der, u ż y w a n y w cegielniach. P o n i e w a ż wybór j e d n e g o z tych sposobów za leży,od w a r u n k ó w , w jakich odbywa się budowa i

Mieszadło konne do przygotowania masy można zbudować we w ł a s n y m zakres ie (rys. 8, 9 ) . J e s t ono konieczne w przypa­dku w s p ó l n e g o p r z y g o t o w y w a n i a bloków dla kilku sąs iadujących ze sobą budynków, gdyż znacznie przyśpiesza d o k ł a d n e przero­bienie gl iny z d o d a t k a m i . Jes t to skrzynia o podstawie wielobo-ku, szerokości 6 0 — 8 0 cm i wysokości 120—150 cm, do której z góry w r z u c a m y p r z y g o t o w a n ą poprzedniego dnia glinę z pias­kiem i sieczką, podobnie jak kawę do m ł y n k a , a po przemieszaniu o t rzymujemy w dolnym otworze m i e s z a d ł a doskonale przero­bioną, jednolitą masę. W środku tej skrzyni ustawiony jest

wielkości placu (sposób drug i w y m a g a więcej mie j sca) , omó­w i m y pokrótce oba sposoby.

Przygotowanie ręczne ma przebieg nas tępu jący : przygotowa­ną masę, krojąc łopatą lub motyką pionowe wars twy, rozkła­d a m y na pomoście z desek lub na placu i b a r d z o dokładnie prze­rab iamy. P r z e r a b i a n i e należy p o w t a r z a ć aż do o t r z y m a n i a jed­nolicie przemieszanej m a s y (rys. 7 ) . W przypadku przygotowy­w a n i a gl iny „ n a z a p a s " , na leży m a s ę p r z y k r y w a ć papą lub ma­t a m i , gdyż może ona za b a r d z o wyschnąć, a dodatkowe polewa­nie wodą nie jest w s k a z a n e ze wzg lędu na n i e r ó w n o m i e r n e .na­wilgocenie.

16

pionowo słupek, dolnym końcem o s a d z o n y w panewce, a w g ó r ­nej części uchwycony w j a r z m o . Na słupku, w e w n ą t r z skrzyni, umieszczone są sp i ra ln ie m e t a l o w e łopatki — mieszadła Do g ó r ­

nego, wysta jącego p o n a d skrzynię końca słupka przytwierdzona jes t pozioma belka, t w o r z ą c a rodzaj k ieratu, w p r o w a d z a j ą c e g o w ruch mieszadło . Glina do m i e s z a d ł a powinna być znacznie

wi lgotnie j sza niż do przerobu rę­cznego, gdyż łatwie j się wledy r

obraca kierat . P r z e d rozpoczęciem produkcji bloków gl ina p o w i n n a nieco, w ciągu k i lkunas tu g o d z i n , pod przykryciem ze słomy, prze­s c h n ą ć i s t w a r d n i e ć .

Z m a s y p r z y g o t o w a n e j j e d n y m z p o d a n y c h wyżej sposobów wy­konujemy bloki w d r e w n i a n y c h formach (rys . 10). P o n i e w a ż bloki, które p o w i n n y p o s i a d a ć wymiary 33 x 16 x 21,5 cm, w czasie wy­s y c h a n i a skurczą się ś rednio o 3 % , forma m u s i być odpowiednio wię­ksza, a więc w y m i a r y jej będą o 3% większe, czyli 34,0 x 16,5 x 22,0 cm. F o r m y wykonuje s ię jedno - lub cz terokomorowe z de­

sek grubości 30 m m . W e w n ę t r z n e ścianki przedziałowe mają grubości 25 m m . Formy, w y k o n a n e ze s t r u g a n y c h od w e w n ą t r z

desek są rozbieralne. Dwa przeciwległe rogi formy okute są z wierzchu i od spodu że laznymi n a r o ż n i k a m i , używanymi do r a m okiennych. W trzecim rogu u m o c o w a n e są zawiasy a w c z w a r t y m — zamknięcie w y k o n a n e z dwóch kawałków pła­skownika. W formach jednokomorowych wykonuje się bloki na stole (rys. 11 a, b ) , a n a s t ę p n i e przenosi się je w r a z z formą na plac. W formach czterokomorowych — dużo cięższych, bloki ubi­ja się bezpośrednio na ziemi.

F o r m o w a n i e bloków jest czynnością zupełnie prostą. Po zło­żeniu formy i us tawieniu jej na ziemi lub stole zwilża się ją wo­

dą, a n a s t ę p n i e bierze się w ręce bryły gl iny i z siłą w r z u c a do jednej z komór. Po wrzuceniu gl iny do wszystkich komór formy, udeptu jemy ją n o g a m i lub ub i jamy ubijakiem, a w formie jedno-komorowej tylko ubi jamy d r e w n i a n y m młotkiem, n a s t ę p n i e uzu­p e ł n i a m y formę dodatkowo gliną z n a d m i a r e m , ubi jamy, a nad­m i a r g l iny ś c i ą g a m y tzw. s trychulcem, w y g ł a d z a j ą c powierzch­nię w y k o n a n e g o bloku. Czterokomorową formę rozbieramy, wyj­mujemy przegródki i gotowe bloki posypujemy piaskiem. Po otworzeniu formy jednokomorowej blok odnos imy na plac.

P l a c , na k tórym mają być w y k o n y w a n e i s u s z o n e bloki, mu­si być s t a r a n n i e w y r ó w n a n y i posypany piaskiem, a powierzch-

19

nia jego p r z e c i n a n a płytkimi r o w a m i do spływu wody na wypa­dek deszczu. —

Dla ułatwienia m u r o w a n i a ścian i w ł a ś c i w e g o wiązania trze­ba na każde 109 blokówr 5 przeciąć w s tan ie świeżym na pół w poprzek i 5 na 3/4 długości (rys. 12). Bloki wysychają na wol­n y m powietrzu. P r z y słonecznej i wietrznej pogodzie m o ż n a blo­ki już po dwóch dniach postawić na kant , a po trzech przełożyć

tak, aby wysychała d r u g a powierzchnia . Po 4—6 dniach, zależ­nie od pogody, bloki u k ł a d a m y luźno w stosy (zostawia jąc po­między blokami przestrzeń dla k r ą ż e n i a . w y s u s z a j ą c e g o powie­trza) na wysokości 7—8 w a r s t przykrywając je daszkiem ze sło­my lub z desek dla ochrony przed deszczem.

W przypadku" upalne j , słonecznej pogody, świeżo uformowa­ne bloki należy przykryć słomą, aby wskutek r a p t o w n e g o schnię­cia nie popękały.

Jeś l i wykonujemy bloki w roku poprzedza jącym budowę na­leży je na okres jes ienno-zimowy z m a g a z y n o w a ć w szopie. Mo­że być to szopa o twar ta , t j . dach opar ty jedynie na s łupach.

20

b. Bloki cementcwo-gliniane. P o n i e w a ż założyl iśmy, że fun­d a m e n t y zos taną w y k o n a n e albo z kamienia , albo z bloków ce^ mentowo-gl in ianych, omówimy te raz produkcję tych bloków. Bloki cementowo-gl in iane są w y k o n a n e z takiego tworzywa, w którym znaczna ilość cementu z a s t ą p i o n a jest gliną. J e d n ą z wielu zalet wyrobów cementowo-g l in ianych jest ich wysoka w o d o o d p o r n o ś ć i n ieprzepuszcza lność wody.

Do wyrobów cementowo-gl in ianych w s k a z a n e jest użycie g l iny tłuste j d latego, że ma ona lepszą j akość spoiwa gl iniaste­go. U n i k a się również t r u d u u s u w a n i a z osadnika dużych ilości piasku, jak ie zawiera chuda gl ina.

P r o d u k c j ę tworzywa cementowo-g l in ianego m o ż n a przepro­w a d z a ć z a r ó w n o mechanicznie , jak i ręcznie przy użyciu pros­tych n ieskompl ikowanych u r z ą d z e ń . Glinę zsypujemy do przygo­towanych rowów i za lewamy wodą. Moczenie gl iny trwa 1 dobę. Z gl iny tej przygotowujemy zawies inę g l inianą, tzn. rozmoczoną gl inę zsypujemy do skrzyni takiej samej , jakiej u ż y w a m y do g a s z e n i a w a p n a i z a l e w a m y wodą w ilości t rochę mniejszej od objętości z a ł a d o w a n e j gliny. Za laną wodą gl inę m i e s z a m y gracą iub g r a b i a m i aż do powstania zawiesiny, t j . m a s y o gęstości b a r d z o rzadkiego ciasta, którą s p u s z c z a m y przez otwór w skrzy­ni zamknię ty siatką o oczkach 8 x 8 mm — do o s a d n i k a dwuko-

21

m o r o w e g o (rys. 13). Zawies ina p r z e l e w a n a jest ze skrzyni do osadnika znów przez sito o oczkach 2 x 3 m m , u s t a w i o n e n a d mniejszą komorą osadnika . O s a d n i k ten — to skrzynia o po­jemnośc i 3—6 m 3 , wysokości 80 cm, w p u s z c z o n a w ziemię i po­dzielona ścianką na 2 komory.

W pierwszej komorze nas tępu je o s i a d a n i e na dnie składnika cięższego — piasku, s a m a zawies ina zaś przedos ta je się przez specjalny przelew do drugie j komory, która jest w ł a ś c i w y m za­sobnikiem i z której pobieramy zawies inę do da l sze j . produkcj i e lementów cementowo-gl in ianych (rys. 14). E l e m e n t y cemento­wo-gl in iane powstają z d o k ł a d n e g o p r z e m i e s z a n i a przygotowa­nej zawies iny gl inianej z c e m e n t e m i p iaskiem. Stosunek obję­tościowy zależy od tego, do jakich celów ma służyć przygoto­w a n e tworzywo.

Czynnik iem w a ż n y m i decydującym o jakości m i e s z a n i n y jest kolejność dozowania i m i e s z a n i a składników: najpierw do­k ł a d n i e m i e s z a m y zawies inę g l in ianą z cementem, a n a s t ę p n i e do o t r z y m a n e j m a s y dodajemy piasek. C a ł o ś ć m u s i być s t a r a n n i e i dokładnie w y m i e s z a n a , aż do u z y s k a n i a m a s y o jednoli te j barwie.

c. Cegła cementowo-gliniana. Do w y k o n a n i a komina zasto­su jemy również m a t e r i a ł tańszy, a mianowicie cegłę cementowo-g l i n i a n a , posiadającą dużą odporność na d z i a ł a n i e wysokich tem­p e r a t u r . Cegłę w y k o n a m y z m a s y cementowo-gl in iane j o propor­cji składników (tj. cement — zawies ina g l i n i a n a — piasek — żwir) jak 1:3:3:6, ubijanej d r e w n i a n y m młotkiem, w formie wyko­nane j z desek grubości 25 mm. W y m i a r y w e w n ę t r z n e formy od­powiadają w y m i a r o m cegły tj. 25 x 12 x 6,5 cm (rys. 15). Cegłę w y r a b i a m y w ten sposób, że do zmoczonej formy wrzuca się pra­wie suchą masę, ubija, wyrównuje tzw. s t rychulcem, po czym

Bloki, które zas tosu jemy do w y k o n a n i a fundamentów, wy­k o n a m y z m i e s z a n i n y o s t o s u n k u objętościowym cementu do zawies iny g l inianej do piasku do żwiru j ak 1:3:3:6.

M a s a do wyrobu po­w i n n a być prawie sucha, gdyż bloki formują się w t e d y łatwiej i szybko wysychają. Sposób wyko­n y w a n i a jest taki sam, j ak bloków z gl iny suro­wej omówiony jjoprzeclnio, z tą różnicą, że bloki ce- , m e n t o w o - g ł i n i a n e należy o c h r a n i a ć od słońca i pier­w s z e g o dnia, jeśli jest u p a l n a pogoda, polewać wodą, aby za szybko nie wysychały .

Do p r z y g o t o w a n i a 100 szt. bloków o wymiar . 33 x 16 x 21,o cm z m i e s z a n i n y o s tosunku objętościowym

1:3:3:6 potrzeba :

cementu marki „ 2 5 0 " 154 kg

zawies iny g l inianej 0,39 m 3

piasku 0,39 m 3

żwiru 0,90 m 3

23 22

j ą c e domieszki m i n e r a l n e , jak piasek i żwir oraz domieszki włó­knis te , jak sieczka, plewy lub suchy wrzos — gl inę mus imy prze­robić ze wszystkimi dodatkami .

A więc przemrożoną lub świeżo wydobytą g l inę o wi lgotno­ści n a t u r a l n e j u k ł a d a m y na pomoście z desek w a r s t w ą 10—12 cm, sypiemy odpowiednią ilość (wg podane j receptury) piasku, na to ciętą na dług. 6—8 cm sieczkę lub i n n e m a t e r i a ł y włókni­ste w określonej ilości i znów gl inę, piasek, m a t e r i a ł y włóknis te itd. ( m a t e r i a ł y włóknis te po lewamy wodą z konewki dla polep­s z e n i a przyczepności do g l iny) . Gdy p r y z m a os iągnie wysokość około 60 cm, wszystko r a z e m b a r d z o dokładnie p r z e m i e s z a m y za pomocą łopat, wideł i motyk. M a s ę tę p r z e r a b i a m y odrywając m o t y k a m i pionowo cienkie w a r s t w y i śc iągając je do siebie. • Jeś l i widoczne są jeszcze grudki gliny lub dodatków, czynność p o w t a r z a m y jeszcze raz, wzdłuż całej pryzmy. P r z y g o t o w a n ą m a s ę , dla zabezpieczenia przed szybkim wyschnięciem, ochra­n i a m y przed słońcem m a t a m i .

Glinę ubijać będziemy w p r z y g o t o w a n y m wcześniej desko­w a n i u . F o r m y do ubi jania śc ian są to płyty wysokości 65 cm, w y k o n a n e z 3 desek o grubości 30 mm, wzmocnionych nabity­mi co 6 0 — 6 5 cm poprzecznymi k a w a ł k a m i desek (rys . 16).. Dla uniknięcia przylepiania się g l iny do płyt deski od w e w n ą t r z mu­szą być s t r u g a n e . P o d a n e na rys. 16 formy są proste j konstrukcj i ; r o z s t a w poprzecznych desek przy brzegu w narożnikowych pły­tach odpowiada śc ianie grubości *50 cm.

P r z y innych grubościach zmnie j szamy lub powiększamy od­powiednio odstęp w płytach narożnikowych. Do płyt m u s i m y również p r z y g o t o w a ć d r e w n i a n e , gładko s t r u g a n e ściągacze dol­ne i g ó r n e (pat rz rys. 16), w y k o n a n e z łat d r e w n i a n y c h o prze­kroju 4 x 6 cm. Ściągacz dolny, który u t r z y m u j e płyty w jednako­w y m od siebie odstępie, pos iada na j e d n y m końcu tzw. łeb, unie­możl iwia jący wysunięcie się z otworu płyty, a na d r u g i m otwór do zak l inowania śc iągacza. Górne, krawędzie płyt u s z t y w n i a m y g ó r n y m i śc iągaczami o przekroju 8 cm, nacięc iami odpowiada­jącymi grubości płyt, a rozs tawionymi odpowiednio do grubości ubi janej ściany.

Wszelkie otwory w płytach muszą być nieco większe, aby na skutek zawi lgocenia i spęcznienia płyt nie było t rudności z

p r z e w r a c a się formę dnem do góry i wypychając ruchome dno wyrzuca się z formy cegłę. Cegłę cementowo-gl in ianą s k ł a d a m y na miejscu zac ienionym polewając w dni u p a l n e wodą, aby nie schła zbyt raptownie . Po 2 — 3 dniach cegłę m o ż n a s k ł a d a ć w ko­zły, a po 14 dniach n a d a j e się już ona do m u r o w a n i a .

Do wyrobu 1O00 szt. cegieł o wym. 25 x 12 x 6,i5 cm o sto­s u n k u składników (cement — zawies ina g l i n i a n a — piasek — ż w i r ) ) jak 1:3:3:6, potrzeba:

cementu marki „ 2 5 0 " 260 kg zawies iny g l inianej 0y63 m 3

piasku 0,63 m 3

żwiru , 1,26 m3

4. Jak przygotować masę gl inaną i deskowanie do wykonania ścian z gliny ubijanej

Jeżeli orzeczenie Ośrodka Ins t ruktażowo-Szkoleniowego Bu­downictwa z M a t e r i a ł ó w Miejscowych podaje, że g l ina n a d a j e się do ubi jania bez dodatków, ca la p r o c e d u r a p r z y g o t o w y w a n i a m a s y o g r a n i c z a się jedynie do d o k ł a d n e g o p r z e m i e s z a n i a gl iny w celu rozdrobnienia grudek. Jeżeli j e d n a k t rzeba będzie d o d a ć schudza-

24 25

w y c i ą g a n i e m ściągaczy. F o r m y powinny być od w e w n ą t r z na­sycone ropą naftową w celu zmnie j szenia pęcznienia i możliwo­ści zwichrowania się wskutek n a s i ą k a n i a wilgocią i wysychania . Ubijaki w y k o n a m y z k a w a ł k a t w a r d e g o d r e w n a o w y m i a r z e stop­ki 2 0 x 2 0 cm, uchwytem długości 150 cm, a do ubi jania n a r o ­ż y — ubijak wąski o wym. stopki 1 0 x 2 0 cm. W a g a ubi jaka wię­kszego około 10 kg. Dla zwiększenia t rwałości spód ubi jaka obi jamy blachą.

5. Jak wykonać nadproża z gliny

Belki do przesklepienia otworów drzwiowych i okiennych (tzw. n a d p r o ż a ) wykonujemy z lekkiej gliny, tzn. z tłuste j gl iny rozrobionej z wodą do gęstości ś m i e t a n y z dużą ilością słomy (do -80 kg na 0,5 m 3 rozrobionej m a s y g l i n i a n e j ) , ciętej na dłu­gość 40 cm. Dokładną ilość słomy lub innych dodatków włókni­stych określa orzeczenie O ś r o d k a Ins t ruktażowo-szkoleniowego. P r z y g o t o w a n i e m a s y z gl iny lekkiej polega na d o k ł a d n y m prze­m i e s z a n i u w skrzyni rozrobionej gl iny z pociętą słomą (lub sia­nem , wrzosem, łodygami rośl in pnących itp.) przez udeptywa­nie i p r z e w r a c a n i e w i d ł a m i .

N a d p r o ż a wykonuje się w formie d r e w n i a n e j o wym. 16,5 x x 2 2 , 0 x szerokość otworu + 50 cm (rys. 17) (wymiary formy zwiększone o 3% ze względu na skurcz m a s y podczas wysy­c h a n i a ) . Dobrze przerobioną m a s ę wrzuca się do formy . w a r s t w ą grubości 3 cm i po ubiciu u k ł a d a się 2 w k ł a d k i d r e w n i a n e (zwykle żerdzie) z a m o c z o n e w rzadkiej gl inie (dla zwiększenia przycze­pności do m a s y ) , o średnicy 3—4 cm w odległości 2 cm od ścia­nek bocznych. Zbrojenie to p r z y k r y w a m y w a r s t w ą gliny, ubi jamy i w y p e ł n i a m y formę jeszcze jedną w a r s t w ą ubitej gliny. Po zdję­ciu formy n a d p r o ż e pozosta je na ziemi na okres schnięcia,, tzn. około 30 dni, a po wyschnięciu — składa się je pod dachem, oznacza jąc spód belki, który m u s i leżeć na m u r z e .

W y k o n a n e n a d p r o ż a trzeba chronić przed zbyt szybkim wy­

s y c h a n i e m .

W budynku z g l iny m o ż n a również z a s t o s o w a ć gotowe n a d ­proża żelbetowe lub d r e w n i a n e z k a n t ó w k i lub połowizn (tzn. przeciętych w z d ł u ż okrąg laków) ściągniętych k l a m r a m i . Przy

27

dużych szerokościach otworów — większych od 1,20 m, n a d p r o ż y g l in ianych nie stosuje się, lecz u k ł a d a się je z prefabrykowanych beleczek żelbetowych.

6. Jak wykonać walki słomiane dla wypełnienia stropu

B a r d z o lekkim, ciepłym, n i e a k u s t y c z n y m (nie przepuszczają­cym dźwięków) i jednocześnie t a n i m s t r o p e m jest zwykły strop d r e w n i a n y z wypełnieniem w a l k a m i s ł o m i a n y m i , które możemy

w y k o n a ć sami. D r e w n i a n e wałk i ( o ś rednicy 4 — 5 cm i długości równej rozs tawowi belek s t ropowych) okręcamy p o w r ó s ł a m i ze s ł o m y (rys. 18).

Na 1 m długości belek s t ropowych potrzeba 8 wałków o śre­

dnicy 4 — 5 cm i 12 kg słomy.

28

żowania drutów spra­w d z a m y z narożnika­mi leżącego na ziemi szablonu za pomocą pionu, n a s t ę p n i e sza­blon o d r z u c a m y i roz­p o c z y n a m y wykop. P r z y g r u n t a c h ści­słych ściany wykopu będą pionowe (pokry­cie linii wykopu z drutem musi być sta­le s p r a w d z a n e za po­mocą p i o n u ) , a przy sypkich — ukośne czyli z rozkopem, któ­ry po wykonaniu ścian piwnicznych za­sypuje się ubitą zie­mią.

III

30

JAK B U D O W A Ć

1. Wytyczenie budynku

Wytyczenie budynku jest to d o k ł a d n e wyznaczenie na działce n a r o ż n i k ó w przyszłego budynku i u t rwa len ie ich przez wbicie pal ików. Dla fachowca jest to krótka i pros ta czynność. Dla niefachowca, który będzie chciał j ak najwięcej przy swoim domku zrobić sam, będą to pierwsze t rudnie j sze kroki. Dla tego p o d a m y u ł a t w i o n y sposób wytyczania, który zapewni n a m p r a w i d ł o w e nanies ienie p l a n u domku na plac, chociaż zużyjemy na to t rochę d r e w n a do zrobienia szablonów. A więc: z lat o przekroju 2 x 5 cm lub z wąskich desek zbi jamy obrys n a s z e g o domku, mierząc dłu­gość boków po zewnętrznych krawędz iach szablonu. Dla ułat­wienia p o r u s z a n i a tym „ d r e w n i a n y m r z u t e m " w y k o n a m y go z dwóch części. P o n i e w a ż n a r o ż a budynku muszą mieć proste kąty, kąty pros te szablonu w y z n a c z y m y za pomocą desek długości 2,00 m przybijając je do .desek n a r o ż n i k o w y c h w odległości 1,20 i 1,60 m od n a r o ż a , lub długości 1,50 m w odległości 0,90 i 1,20 m (rys. 19 a, b ) .

S p r a w d z a m y przekątne całego obrysu budynku, które muszą być równe. Teraz u k ł a d a m y szablon na dokładnie w y r ó w n a n y m placu tak, jak ma s tać n a s z domek i obrysowujemy go łopatą po zewnęt rznych krawędziach szablonu. N a s t ę p n i e dla ut rwa­lenia obrysu budynku m u s i m y w y z n a c z y ć z e w n ę t r z n e linie ścian za pomocą palików i drutu. W tym celu, w odległości 1 m od n a r o ż a w przedłużeniu linii ścian, wbijamy po 2 paliki na każcie naroże, czyli 8 palików wkopanych w ziemię na głębokość 0,7—1 m, o wysokości równej co na jmnie j n a d z i e m n e j części m u r ó w piwnicznych. Teraz wbi jamy d o k ł a d n i e w środek pal ików gwoździe, dookoła których okręcamy drut (rys. 2 0 ) . Skrzy-

t r a n s p o r t o w a n i a mater iałów. Obok gl iny s k ł a d a m y m a t e r i a ł y włókniste, piasek, żwir. P u n k t czerpa lny wody powinien być „pod ręką".

P r y z m y wydobytej gl iny należy przykryć m a t a m i lub papą,, aby zabezpieczyć je przed zbyt dużą s t r a t ą wilgoci.

T r a s y e w e n t u a l n e g o przewozu gl iny taczkami powinny być wyłożone deskami dla u ł a t w i e n i a pracy i uniknięcia roz jeżdżania terenu.

Z wykopów wg p o d a n e g o p r z y k ł a d o w o projektu u z y s k a m y około 140 m 3 gliny, nie licząc zdjętej w a r s t w y ziemi roś l innej . Ilość ta wys tarczy n a m w zupełności do w y k o n a n i a wszystkich ścian zewnętrznych i wewnętrznych, zapro jektowanych do wy­k o n a n i a z gliny. Jeśl i w f u n d a m e n t a c h zas tosu jemy bloki ce­m e n t o w o - g l i n i a n e (zas tosu jemy je z braku kamienia, gdyż w po­r ó w n a n i u z cegłą da to z n a c z n e obniżenie kosztów budowy) użyjemy również gl inę z wykopów. Z tej samej gl iny w y k o n a m y e w e n t u a l n i e z a p r a w ę c e m e n t o w o - g l i n i a n a do m u r o w a n i a ścian z bloków i m a s ę do produkcji cegły cementowo-gl in iane j do wy­k o n a n i a komina.

3. Fundamenty i izolacje

F u n d a m e n t y m o ż n a w y k o n a ć albo z kamienia , albo z bloków cementowo-gl in ianych.

P r z e d w y k o n a n i e m f u n d a m e n t ó w należy dokładnie jeszcze raz sprawdzić, czy dno wykopów jest r ó w n e i czy ziemia, na skutek dłuższej przerwy między w y k o n a n i e m wykopu a rozpoczęciem robót fundamentowych, nie u legła spulchnieniu wskutek d e s z c z ó w iub z innych przyczyn.

P o n i e w a ż w budownictwie z gliny obowiązuje j e d n a k o w a gru­bość f u n d a m e n t ó w i ścian z a r ó w n o ze wzg lędu na uniknięcie wszelkich zagłębień lub występów sprzyja jących g r o m a d z e n i u się wilgoci z wody deszczowej lub topnie jącego śniegu, jak i t rudno­ści w us tawieniu form dla ubicia pierwszej w a r s t w y gliny, funda­m e n t y ścian zewnęt rznych będą m i a ł y grubość 50' cm, a dla środkowej śc iany konstrukcyjnej — 40 cm. W przypadku za­s tosowania bloków g l in ianych — ś c i a n a ś rodkowa będzie miała g rubość — 33 cm, czyli g rubość 1 bloku.

a. Fundament z kamienia. Do b u d o w y f u n d a m e n t ó w n a d a j e

2. Wykopy

P r z y s t ę p u j ą c do w y k o n a n i a wykopów pod piwnice i fun­d a m e n t y zdejmujemy wierzchnią w a r s t w ę ziemi rośl innej o gru­bości około 30 cm i o d k ł a d a m y na bok. P r z y d a się n a m ona przy u r z ą d z a n i u ogródka.

Z e w n ę t r z n e krawędzie wykopu zabezp ieczamy przed osypy­w a n i e m się ziemi układa jąc deski ściśle wg d r u t u p r o w a d z ą c e g o .

P o n i e w a ż budynek będzie całkowicie podpiwniczony — wy­k o n a m y jeden ogólny wykop, aż do poziomu spodu posadzki

piwnicznej, tzn. na głębokość 2,0 m (rys .21) . G r u n t g l in ias ty należy do g r u n t ó w ścisłych — wykopy robimy więc o śc ianach pionowych, bez rozkopów.

Aby s p r a w d z i ć czy dno wykopów fundamentowych jest na j e d n y m poziomie, kładziemy na nie deskę i s p r a w d z a m y po-ziomnicą. Trzeba często s p r a w d z a ć poziom dna, aby uniknąć podsypywania nierówności ziemią.

Wydobywaną glinę s k ł a d a m y w kopce w doległości 2 — 3 m od zewnętrzne j krawędzi wykopów, aby zapewnić miejsce do u s t a w i a n i a r u s z t o w a ń , dowozu m a t e r i a ł ó w a przede wszystkim uniknięcia mieszania ziemi z gliną i r o z d e p t y w a n i a jej podczas

32 33

się z a r ó w n o kamień polny, jak i ł a m a n y — jako m a t e r i a ł t w a r d y i o d p o r n y na wilgoć. Możemy zupełnie ś m i a ł o s a m i wykonać mu­ry fundamentowe. A więc: na dnie wykopu u k ł a d a m y w a r s t w ę możl iwie dużych i płaskich kamieni , które w t ł a c z a m y d r e w n i a n y m ubijakiem w ziemię, aby je lepiej zespolić z podłożem. S z p a r y pomiędzy k a m i e n i a m i u t y k a m y mnie j szymi 'kamykami lub tłucz­niem i z a l e w a m y wszystko z a p r a w ą cementowo-wapienną o sto­sunku objętościowym 1:2:10 (1 część cementu : 2 części gaszo­n e g o w a p n a : 10 części os t rego piasku) lub — lepiej i tanie j — z a p r a w ą cementowo-gl in iana 1:1,5:8, w y k o n a n ą z 1 części ce­m e n t u mark i ,,250'" : 1,5 części zawies iny g l inianej : 8 części pia­sku (pamięta jmy o kolejności d o z o w a n i a : na jp ierw m i e s z a m y za­wiesinę g l inianą z cementem, n a s t ę p n i e doda jemy odpowiednią część piasku i wszystko s t a r a n n i e i dokładnie mieszamy, aż do o t r z y m a n i a j e d n o b a r w n e j m a s y ) . Z a p r a w a cementowo-g l in iana w o d o o p o r n a i bardzo szybko wiąże.

N a s t ę p n e w a r s t w y m u r u f u n d a m e n t o w e g o u k ł a d a m y w ten s a m sposób już bez ubi jania p r z e s t r z e g a j ą c mi jania się spoin w kolejnych w a r s t w a c h kamienia . P r z e r w y pomiędzy k a m i e n i a m i u z u p e ł n i a m y drobnymi k a m y k a m i s t a r a j ą c się, aby przerwy były j a k na jmnie j sze i znów w a r s t w ę z a l e w a m y zaprawą. Na część n a d z i e m n ą m u r u fundamentowego, czyli na tzw. cokół, wybie­r a m y kamienie gładkie, większe możliwie płaskie .

F u n d a m e n t pod wolnostojący przy śc ianie filar kominowy wy­konujemy z przygotowane j cegły cementowo-gl in iane j na za­prawie cementowo-gl in iane j .

Na 1 m 3 fundamentu z kamienia potrzeba : kamienia g r u b e g o 1,20 m 3

kamienia d r o b n e g o 0,10 m 3

z a p r a w y 0,30 m 3

Na 1 m 3 z a p r a w y wapienno-eementowej 1:2:10 potrzeba: cementu marki „ 2 5 0 " 120 kg ciasta w a p i e n n e g o 0,21 m 3

piasku 1,06 m3

Na 1 m 3 z a p r a w y cementowo-gl in iane j 1:1,5:8 potrzeba : cementu 162 kg zawies iny gl inianej 0,20 m 3

piasku 1,07 iK

F u n d a m e n t pod filary kominowe w y k o n a m y również z tych s a m y c h bloków. M u r w y p r o w a d z o n y będzie na wysokość 60 cm p o n a d poziom terenu, gdyż w części n a d z i e m n e j muszą zmieścić się okienka p iwniczne (rys. 2 2 ) .

Na 1 m 2 fundamentu potrzeba: przy grubości 11/2 bloku, czyli 50 cm

bloków 45 szt. z a p r a w y 0,06 m 3

b. Fundament z bloków cementowo-glinianych. P ierwszą war­s t w ę uprzednio przygotowanych, suchych bloków u k ł a d a m y na w y r ó w n a n y m dnie wykopu. N a s t ę p n e w a r s t w y m u r u j e m y (na-z a p r a w i e cementowo-gl inianej 1:1,5:8) wg z a s a d m u r o w a n i a śc ian ceglanych, t j . z mi janiem się spoin w poszczególnych war­s twach. P o n i e w a ż fundament mus i być. grubości 50 cm, m u r z bloków cementowo-gl in ianych będzie grubości P/2 bloku, czyli 33 cm |- 16 cm - j- 1 cm spoina.

34 35

przy grubości 1 bloku, czyli 33 cm

bloków 30 szt.

z a p r a w y 0,037 m 3

Izolacje. Dla zabezpieczenia śc ian g l in ianych przed nisz­czącym d z i a ł a n i e m wilgoci, wc iągane j przez fundament z g r u n t u ,

m u s i m y w y k o n a ć dokładnie po­ziome izolacje przeciwwilgociowe w nas tępu jących miejscach (rys. 2 3 ) :

a) na w y r ó w n a n e j z a p r a w ą górnej powierzchni m u r ó w funda­m e n t o w y c h — z dwóch w a r s t w pa­py na lepiku,

b) w otworach okiennych pod p a r a p e t y z e w n ę t r z n e i w e w n ę t r z n e — na całą szerokość m u r u — z je­dnej w a r s t w y papy.

c) na g ó r n y m zakończeniu mu­rów, pod m u r ł a t y , również z je­dnej w a r s t w y papy,

Na 1 m 2 izolacji podwójnej pot rzeba :

p a p y smołowcowej 2,20 m 2

lepiku 2,60 kg

Na 1 m 2 izolacji pojedynczej pot rzeba :

papy smołowcowej 1,1 m2

lepiku 0,9 kg

4. Ściany i kominy

P r z y wykonywaniu ścian z ubi janej g l iny w deskowaniu, po w y k o n a n i u fundamentów, w miejsce pal ików u s t a w i a m y tzw. słupy prowadzące, o wysokości równej ś c i a n o m z e w n ę t r z n y m (rys. 2 2 ) . Słupy u s t a w i a m y w przedłużeniu odpowiednich ścian dokładnie s p r a w d z a j ą c p ionem linię owinię tego wokół nich drutu

36

z linią zewnętrzne j krawędzi m u r ó w fundamentowych. Wg slu­pów prowadzących będziemy wykonywal i śc iany budynku. Dla uła twienia pracy z a z n a c z a m y na słupkach za pomocą nacięć lub kolorowej kreski wysokości, na których zaczynają się otwory okienne, linię n a d p r o ż y okiennych i drzwiowych, linię górnej po­wierzchni ścian, na której mają być ułożone m u r ł a t y . P o z a tym n a c i ą g n i ę t y między s l u p a m i s z n u r lub drut uła twi n a m stałą kontrolę pionu wykonywanych ścian zewnętrznych.

P r z y wykonywaniu ścian sposobem ubi janym mus imy pa­miętać o zwiększaniu wszystkich w y m i a r ó w o 2 % , tzn. o wiel­kość skurczu ubitej m a s y g l inianej w czasie wysychania . Przy w y k o n y w a n i u ścian z bloków gl inianych, wys ta rczy — zamias t s ł u p ó w prowadzących — przeciągnięty wzdłuż m u r o w a n y c h śc ian sznur, u m o c o w a n y do wbitych w n a r o ż n i k a c h gwoździ .

Po ułożeniu podwójnej izolacji na śc ianach piwnicznych wy­konujemy nad piwnicą s trop (rys. 2 6 ) . P o n i e w a ż strop, poza in­nymi z a d a n i a m i , spełnia również rolę konstrukcj i usztywniającej śc iany budynku, musi p o s i a d a ć s a m odpowiednią sztywność, zale­żną m. in. od sposobu połączenia go ze ś c i a n a m i . U k ł a d a n e na śc ianach piwnicznych belki żelbetowe u m o c o w a n e są w tzw. wie­ńcu żelbetowym za pomocą wysta jących końców prętów zbro­j e n i a belek, które zabetonowuje się w t y m w ł a ś n i e wieńcu. Uzy­skuje się przez to bardzo dobre związanie s t ropu ze śc ianami budynku, czyli dobre usztywnienie .

P r z e s t r z e ń pomiędzy belkami w y p e ł n i a m y gruzobetonowymi p u s t a k a m i . Jes t to tzw. s trop D M S .

Od s t rony zewnętrznej o b m u r o w y w u j e m y wieniec żelbetowy g l i n i a n y m i blokami lub cegłą cementowo-gl in ianą.

M a j ą c gotowe fundementy i s trop, przys tępu jemy do wyko­n a n i a śc ian budynku wg o b r a n e g o sys temu, tzn. albo z suchych bloków g l inanych, albo z gl iny ubi janej w deskowaniu.

a. Ściany z bloków glinianych. Dobrze w y s u s z o n e bloki mają j e d n a k o w ą barwę wewnątrz i na powierzchni z e w n ę t r z n e j , co s p r a w d z a m y rozłupując blok na pól. Z bloków w y k o n a n e będą wszys tk ie ściany na par te rze oraz szczyty budynku. G r u b o ś ć śc ian z e w n ę t r z n y c h — P / 2 bloku, tzn. 50 cm, środkowej we­w n ę t r z n e j i przy klatce schodowej — 1 blok = 33 cm, a przy

37

k u c h n i — ścianka działowa grubości f/2 bloku = 16 cm. Ś c i a n k a ta m o g ł a b y być w y k o n a n a z m a ł y c h bloków o mniejszych wymia­rach, lecz dla pojedynczego domku w y k o n a n i e kilku form o różnych w y m i a r a c h jest n ieopłaca lne .

Śc iany szczytowe będą miały również g rubość 50 cm. P o ­nieważ na poddaszu umieści l i śmy pomieszczenia mieszkalne, m u s i m y je zabezpieczyć przed zbyt dużą s t ra tą ciepła.

P r z y m u r o w a n i u ścian z bloków obowiązują te s a m e zasady, co przy m u r o w a n i u ścian z cegły, tzn. mi janie się pionowych spoin w poszczególnych w a r s t w a c h , u t r z y m a n i e pionu i po­ziomu u k ł a d a n y c h w a r s t w .

Dla ułatwienia pracy r o z p o c z y n a m y m u r o w a n i e od ułożenia kilku w a r s t w w narożnikach, a n a s t ę p n i e narożnik i łączymy m u r e m . Bloki u k ł a d a m y na z a p r a w i e g l in ianej o takim s a m y m s t o s u n k u mieszanki, jak m a s a użyta do produkcj i bloków. Za­p r a w ę przygotowujemy w ten sposób, że do m a s y gl inianej (pozostałe j z produkcji bloków) d o l e w a m y wodę, s ta le mie­szając gracą, aż do o t r z y m a n i a lekko schodzącej z kielni, ć ias towate j zaprawy. Do bardzie j tłuste j gl iny, klejącej się do kielni, dosypujemy piasek. M u r u j e m y „pod s z n u r " przeciągnięty pomiędzy n a r o ż n i k a m i s ta le s p r a w d z a j ą c pion i poziom u k ł a d a ­nych w a r s t w .

Grubość spoin wiążących z a r ó w n o pionowych, jak i pozio­mych wynosi 1 cm. Większa g rubość spoin niepotrzebnie wpro­w a d z a w śc ianę wilgoć i zwiększa o s i a d a n i e śc ian w czasie wysy­c h a n i a .

Jeżeli m u r o w a n i e ścian rozpoczniemy dopiero na jesieni, czyli w okresie możliwych już przymrozków, z a m i a s t dosyć d ł u g o schnącej z a p r a w y gl inianej zas tosu jemy z a p r a w ę cementowo-g l i n i a n a o s tosunku objętościowym cementu do zawies iny gli­n iane j do piasku, jak 1:1,5:8. Z a p r a w a ta już po dwóch dniach doskonale zwiąże i s twardnie je .

Dla u m o c o w a n i a ościeżnic okiennych i drzwiowych o s a d z a m y w czasie m u r o w a n i a w bocznych śc ianach otworu d r e w n i a n e klocki (po 2 z każdej s t rony dla okien i po 3 z każdej s t r o n y dla d r z w i ) , do których przymocowujemy ościeżnice po wyschnięciu ścian, t j . po ok. 3 tygodniach (rys . 2 4 ) .

Otwory okienne i drzwiowe p r z y k r y w a m y p r z y g o t o w a n y m i wcześniej beleczkami z gliny, zbro jonymi d r e w n i a n y m i wkład­kami. Są to tzw. n a d p r o ż a . Beleczki u k ł a d a m y obok siebie na całą szerokość ściany, opiera jąc je pc obu s t ronach otworu na murze, na długość 25 cm (rys. 17). Dla ułatwie­nia d o k ł a d n e g o pionowego wykona­nia bocznych ścian otworów ustawia­my w odpowiednich miejscach szab­lony, w y k o n a n e z dwóch desek roz­par tych na szerokość równą szero­kości p r z e w i d z i a n e g o otworu drzwio­wego czy okiennego.

Łączenie ścian wewnętrznych z z e w n ę t r z n y m i wykonujemy za pomo­cą tzw. strzępi, tak jak w m u r a c h ceglanych.

Po wykonaniu ścian z bloków gli­nianych do wysokości 2,6 m, t j . wy­sokości pomieszczeń, u k ł a d a m y na śc ianach w a r s t w ę papy, .która jest os tatnią wars twą izolacji w śc ianach budynku z gliny. N a s t ę p n i e na wszystkich śc ianach zewnęt rznych i środkowej ścianie wewnęt rzne j u k ł a d a m y pośrodku grubości ściany tzw. m u r ł a t y , t j . belki o wym. 6 x 12 cm, które utworzą d r e w n i a n y wie­niec, usztywnia jący całość budynku. M u r ł a t y konieczne są poza tym dla oparcia o nie belek s t ropowych w celu r ó w n o m i e r n e g o obciążenia śc ian g l in ianych. Dla tej samej przyczyny konieczne jest ułożenie m u r l a t pośrodku grubości śc iany.

Belki s t ropowe połączone są z m u r ł a t a m i odpowiednim za-•ciosem głębokości 1,6 cm dla uniknięcia p r z e s u w a n i a się belek. Belki i m u r ł a t y tworzą konstrukcję usztywnia jącą. Ścianką gru-

38 39

W a d ą tego systemu jest o g r a n i c z e n i e „sezonu b u d o w l a n e g o " do okresu maj — sierpień, ponieważ dosyć duża wi lgotność ścian w y m a g a dłuższego czasu na wyschnięcie. Z chwilą n a s t a n i a je­s iennych przymrozków ściany muszą być suche.

P r a c ę przy śc ianach ubi janych z gl iny r o z p o c z y n a m y od usta­wienia form w n a r o ż u budynku (rys. 2 6 ) . W celu umożl iwienia sz tywnego us tawienia d e s k o w a ń p o n a d s t ropem piwnicznym u k ł a d a m y w a r s t w ę bloków g l inianych, o które o p i e r a m y desko­wanie. D e s k o w a n i e u s t a w i o n e dokładnie do pionu w ten sposób, aby s z n u r przeciągnięty pomiędzy s ł u p a m i prowadzącymi pokry­wał się z w e w n ę t r z n ą krawędzią wewnęt rzne j płyty, ś c i ą g a m y śc iągaczami dolnymi i g ó r n y m i . Po us tawieniu form ubi jamy na blokach pierwszą w a r s t w ę gliny.

Glinę w r z u c a m y w a r s t w a m i grubości 10—12 cm, po czym ubi jamy dokładnie ubi jakami d r e w n i a n y m i używając węższego

Do w y k o n a n i a 1 m 2 śc iany potrzeba :

a) przy grubości śc iany — C/a bloku (50 cm) bloków 45 szt. z a p r a w y 0,06 m 3

b) przy grubości śc iany — 1 bloku (33 cm) bloków 30 szt. z a p r a w y 0,04 m 3

c) przy grubości ściany — '/a bloku (16 cm) bloków 15 szt. z a p r a w y 0,02 m 3

b. Ściany z gliny ubijanej. D r u g i m sposobem w y k o n a n i a ścian budynku jest ubijanie w a r s t w gl iny w r u c h o m y m desko­waniu, u s t a w i o n y m odpowiednio w miejscu wykonywane j ściany.

bości '/a bloku, t j . 16 cm, o b m u r o w u j e m y m u r ł a t y z belkami od s t r o n y zewnętrzne j i wewnęt rzne j do wysokości górnej po­wierzchni belek stropowych (rys. 2 5 ) . Krokwie opieramy na płatwiach, t j . belkach 12 x 12 cm ułożonych równoleg le do kale­nicy, tzn. wzdłuż ścian podłużnych budynku. Szczyty muru jemy również z bloków układa jąc je w m u r grubości P/2 bloku.

41 40

ubi jaka do ubicia n a r o ż n i k a (rys. 2 7 ) . W a r s t w a gl iny po ubiciu nie może być g r u b s z a od 8 cm. Wysokość zasypu nie może być większa od 12 cm, gdyż zbyt duża ilość g l iny u t r u d n i a ubijanie, a n i e d o k ł a d n e wykonanie powoduje w y k r u s z a n i e się g l iny wzdłuż źle ubitych wars tw. Jeś l i g l ina jest dobrze ubita odczuwa się to przy pracy, wtedy bowiem ubijak t w a r d o „ o d d a j e " , a s a m a m a s a ubitej gl iny nie ustępuje pod nacisk iem palca.

W a ż n a jest kolejność ubi jania g w a r a n t u j ą c a d o k ł a d n e wy­konanie : najpierw ubija się w e w n ę t r z n ą s t ronę ściany uderza jąc ubi jakiem raz przy razie wzdłuż ściany, n a s t ę p n i e zewnętrzną, a w ostatnie j fazie część środkową. Po ubiciu całej w a r s t w y (idąc w kierunku n a r o ż n i k a ) wykonujemy n a s t ę p n y zasyp, ubi jamy itd. aż do wypełnienia deskowania . P o n i e w a ż w y p r a w y nie wiążą się chemicznie z gliną, śc iany muszą mieć p r z y g o t o w a n e odpo­wiednio podłoże już w czasie ubi jania dla zwiększenia przy­czepności tynku. Sposób p r z y g o t o w a n i a podłoża p o d a n o w części omawiające j w y k o n a n i e tynków zewnęt rznych i w e w n ę t r z n y c h .

42

W celu zabezpieczenia śc ian w n a r o ż n i k a c h przed pęknięciami n a l e ż y w w a r s t w a c h co 50 cm (co 5 — 6 w a r s t w a u k ł a d a ć po p r z e k ą t n e j n a r o ż n i k a o k o r o w a n e wkładki d r e w n i a n e o 0 4 cm, a długości około 80 cm, moczone w mleku g l i n i a n y m dla uzy­s k a n i a dobrej przyczepności do gliny.

Aby u n i k n ą ć pęknięć pod o t w o r a m i okiennymi, które mogą p o w s t a ć wskutek działających sił w f i larach międzyokiennych, u k ł a d a m y w czasie ubi jania, 15 cm pod przewidzianą dol­ną krawędzią okna — trzy I wkładki d r e w n i a n e o śre­dnicy 4 cm, dłuższe od sze­rokości otworu ó ok. 40 cm (2 x 20i cm z obu s t ron otwo­r u ) . Wkładki te zapobiegają pęknięciom odgrywa jąc rolę & zbrojenia przeciwko silom i

rozc iąga jącym.

W miejscach, gdzie za­p r o j e k t o w a n e jest okno lub * drzwi, w deskowanie wsta­w i a m y płyty, r o z p a r t e des­kami, na szerokość żąda­n e g o otworu (rys. 2 8 ) . Ścia­ny muszą być ubi jane jedno­cześnie po obu s t r o n a c h otworu. N a d p r o ż a wykonujemy z belek g l in ianych, w sposób p o d a n y poprzednio. Dla u m o c o w a n i a oścież­nic umieszczamy, w czasie ubi jania w śc iankach bocznych otwo­rów okien i drzwi, d r e w n i a n e klocki, do których przymocujemy ościeżnice po zakończeniu procesu o s i a d a n i a ścian, tzn. po całko­w i t y m ich wyschnięciu, t j . po okresie około 7 tygodni . Za w c z e s n e o s a d z a n i e ościeżnic spowoduje p o w s t a n i e rys n a d n a d p r o ż e m na skutek pęknięć os iada jących jeszcze ścian.

Śc iany ubi jać będziemy wieńcowo, tzn. p rzenosząc desko­w a n i e w z d ł u ż śc ian dookoła budynku. J e s t to o tyle lepszy sposób od przenoszenia deskowań w a r s t w a m i w góre, że-nie będzie pio­nowych połączeń odcinków, k tóre n iedokładnie lub n iewłaśc iwie w y k o n a n e mogą zmnie jszyć s ta teczność ściany.

4.3

P o ł ą c z e n i e odcinków ścian w y k o n a n y c h poprzedniego dnia z nowoubi janym odcinkiem m u s i być w y k o n a n e w formie „schodków", po zwilżeniu i lekkim z d r a p a n i u powierzchni, dla zwiększenia przyczepności ze świeżo ubi janą m a s ą g l inaną. Również ubi janie świeżych w a r s t w wykonuje się na zwilżonych w y k o n a n y c h wcześniej w a r s t w a c h .

Po ubiciu w a r s t w gliny do wysokości form deskowanie na­tychmias t zdejmujemy. P o z o s t a w i e n i e na dłuższy okres czasu deskowań na ubitej ścianie, prócz o p ó ź n i e n i a wysychania wsku­tek braku dopływu powietrza, może s p o w o d o w a ć uszkodzenie ściany przy zrywaniu przylepiających się płyt.

Na noc lub w czasie u l e w n e g o deszczu świeżo w y k o n a n e ścia­

ny zabezpieczamy przed uszkodzeniem przykrywając je m a t a m i

s ł o m i a n y m i lub papą.

Śc iany w e w n ę t r z n e ubi jamy jednocześnie z zewnętrznymi (przewidz ianymi do w y k o n a n i a tą s a m ą m e t o d ą ) dla lepszego ich w z a j e m n e g o połączenia.

Deskowanie dla połączenia tych śc ian u s t a w i a m y z odpo­wiednich płyt łącząc je w sposób p o d a n y na rysunku 16. Jeżeli

śc ianka dz iałowa wykona­na będzie z bloków gli­nianych, pozos tawiamy w miejscu połączenia tych śc ian tzw. bruzdę pośliz­gową, tzn. bruzdę głębo­kości 5—7 cm, na całą wysokość ścianki wewnę­t rzne j . Robimy to dlatego, że śc iana g l in iana wysy­chając os iada, co j ak już wiemy, nie zachodzi w ta­kim s topniu w ścianie wy­konane j z bloków. W przy­padku sz tywnego połącze­

nia śc iany ubi janej ze ścianą z bloków — w miejscu połączenia nas tąp iłoby niebezpieczne pęknięcie (rys. 2 9 ) .

Po w y k o n a n i u zewnętrznych ścian b u d y n k u i śc iany kon­strukcyjnej (środkowej) wewnęt rzne j do odpowiednie j wysokości

w innym. Na izolacji u k ł a d a m y (jak przy śc ianach z bloków) pośrodku grubości ścian — m u r ł a t y , dla oparcia na nich belek s t ropowych. Belki s t ropowe, połączone odpowiednim zaciosem z m u r ł a t a m i tworzącymi d r e w n i a n y wieniec wokół budynku, sta­nowią konstrukcję usztywniającą.

v Szczyty muru jemy z bloków, ponieważ ukośne boki t rójkąta nie dadzą się dokładnie wykonać sposobem ubi janym.

c. Kominy. Kominy postanowi l i śmy w y k o n a ć z cegły cemen­towo-gl inianej . M u r u j e m y kominy od f u n d a m e n t ó w aż do odpo­wiedniej wysokości jako dwa oddzielne filary wolnostojące nie łącząc ich ze ścianą gl inianą. P o n i e w a ż ścianki wewnętrz k a n a ł u m u s z ą być b a r d z o gładkie z czysto za tar tymi spoinami, wyrównu­jemy s topniowo w czasie wznoszenia komina spoiny w e w n ę t r z n e drewianą łopatką (rys. 30) . Komin m u r u j e m y na z a p r a w i e ce­mentowo-gl in iane j 1:1,5:8. Komin w obrębie p o d d a s z a i j ego część wysta jącą ponad dach tynkujemy z a p r a w ą cementowo-g l i n i a n a .

( p a m i ę t a j m y o zwiększeniu w y m i a r ó w o 2% ze względu na osia­d a n i e wysychającej gliny) u k ł a d a m y s t a r a n n i e na nich w a r s t w ę p a p y s tanowiące j zabezpieczenie ścian przed n ieprzewidz ianym zawi lgoceniem w przypadku uszkodzenia pokrycia dachowego lub

45 44

Pod parapety kładziemy w a r s t w ę papy dokładnie zakrywającą ca­łą powierzchnię dolnej części otworu. Dobrze ułożona izolacja ochroni ścianę pod oknem przed zaciekami i wilgocią wciskaną przez wiatr pod p a r a p e t zewnętrzny, k tóra może s p o w o d o w a ć o d p a d a n i e tynku.

P a r a p e t zewnętrzny w y k o n a m y z w a r s t w y ułożonych na za­prawie cementowej lub cementowo-gl in iane j dachówek ceramicz­nych lub cementowo-gl inianych. Dachówki muszą pos iadać spa­dek na zewnątrz dla szybkiego spływu wody deszczowej czy śniegu. Spoiny pomiędzy d a c h ó w k a m i z a l e w a m y zaprawą do samej dolnej krawędzi p a r a p e t u , aby przez powstałe szczeliny nie spływała po ścianie woda deszczowa lub woda z topnie jącego śniegu. P a r a p e t z e w n ę t r z n y musi w y s t a w a ć poza powierzchnię n ieotynkowane j śc iany na 7—8 cm.

P a r a p e t w e w n ę t r z n y wykonujemy z deski grubości 35 m m . .

7. Stropy

N a d piwnicą wykonal i śmy strop ogniot rwały, odporny na zawilgocenie.

Najodpowiednie jszy jest opisany strop D M S , w y k o n a n y z be-leczek żelbetowych i g ruzobetonowych p u s t a k ó w lub strop Acker-m a n a — w y k o n a n y z p u s t a k ó w ceramicznych i betonu.

N a d p a r t e r e m p o ż ą d a n y jest s trop cichy, lekki zabezpiecza­jący w n ę t r z e przed s t r a t a m i ciepła. W p o d a n y m projekcie domku z a p r o j e k t o w a n o strop d r e w n i a n y z wypełnieniem płytami trzci­nowymi lub s łomianymi albo z wypełnieniem w a ł k a m i ze słomy ugl in ionej (rys. 18 i 25), czyli tzw. s trop wałkowy.

Strop wałkowy pos iada w y m a g a n e zalety: jest lekki, ciepły •' tani . Walki ściśle ułożone obok siebie opar te są na przybitych do boku belek l is twach. Z wierzchu przykrywa je polepa g l i n i a n a . Deski podłogowe przybite są do belek s t ropowych. Belki s tro­powe należy od spodu pod tynk o t r z c i n o w a ć lub pokryć s iatką m u r a r s k ą , ponieważ w y p r a w a nie wiąże chemicznie z d r e w n e m , czyli po p e w n y m czasie tynk popęka i o d p a d n i e .

5. Konstrukcja i pokrycie dachu

P o n i e w a ż największym w r o g i e m budynku z gliny jest nad­m i a r wilgoci, n a t y c h m i a s t po w y k o n a n i u ścian par teru nakry­w a m y budynek dachem. Konstrukcja dachu opiera się na plat-wiach ułożonych wzdłuż podłużnych ścian budynku. Okap musi w y s t a w a ć co najmniej 50 cm poza powierzchnię ściany, aby woda deszczowa nie spływała po m u r z e .

P o n i e w a ż na poddaszu z a p r o j e k t o w a n e są pokoje mieszkalne, przewidziano tzw. jętkową konstrukcję więźby dachowej, opartą na platwiach leżących na podłużnych śc ianach budynku. Krokwie p r z e d ł u ż o n e są tzw. p r z y s u w n i c a m i tworzącymi w y m a g a n y dla budynków z gl iny okap, o d e s k o w a n y od spodu deskami.

Jeżeli będą is tniały możliwości wypożyczenia dachówczarki , dachówkę możemy wykonać sami z m a s y cementowo-gl inianej o s tosunku 1:1:3,5 (cementu do zawies iny g l inianej do p i a s k u ) . Dachówki te odznaczają się zupełną nieprzepuszczalnością wody. W przypadku braku możl iwości wypożyczenia sprzętu do pro­dukcji, dach pokryjemy dachówką ceramiczną.

Na pokrycie 1 m 2 połaci dachu potrzeba : lat 4 x 6 cm 3,8 m ceramicznych dachówek (karpiówka) 45 szt.

Na pokrycie 1 m kalenicy potrzeba : gąs iorów 3 ss

6. Osadzenie okien, drzwi i podokienników

Po całkowitym wyschnięciu ścian (w przypadku m u r o w a n i a z bloków — około 3—4 tygodni, przy gl inobitce 6—8 t y g o d n i ) , a więc po ukończeniu procesu o s i a d a n i a możemy u s t a w i ć oścież­nice ( futryny) . U m o c o w a n i e ościeżnic w niewyschniętych jeszcze śc ianach może spowodować zgniecenie futryn przez osiadającą śc ianę z gl iny ubi janej .

P o n i e w a ż okna zajmują tylko pewną część grubości muru, przeto pozos tała część w y m a g a nakrycia, czyli zabezpieczenia od z e w n ą t r z — przed deszczem lub śniegiem, a od w e w n ą t r z — przed skroploną parą spływającą z szyb i innymi u s z k o d z e n i a m i .

46 47

Na w y k o n a n i e 1 m2 ścianki z płyt t rzcinowych grubości 5 cm, przybitych z obu stron d r e w n i a n e g o szkieletu, potrzeba:

Płyt 2,1 m 2

desek lub lat do

wykonania szkieletu 0,02 m 3

gwoździ 1,2 kg

Na w y k o n a n i e 1 m2 ścianki z płyt z g l iny lekkiej, potrzeba:

płyt 4 szt.

kołków 8 szt.

C a ł e poddasze użytkowe i część nad klatką schodową ocieplo­na jest również pły tami t rzcinowymi, s ł o m i a n y m i lub z gl iny lek. kiej,przybitymi w dwóch w a r s t w a c h do konstrukcj i dachu: jed­na — jako wypełnienie przes t rzeni pomiędzy krokwiami, d r u g a — przybita do spodu krokwi tworzy dodatkowo osłonę widocznej części więźby dachowej .

Na 1 m 2 s t ropu w a ł k o w e g o z w y k o n a n i e m polepy i przybiciem podłogi potrzeba:

drzewa k a n t o w e g o 0,04 m 3

łat 2,10 m

wałków owiniętych p o w r ó s ł a m i słomy 10 szt.

na polepę:

sieczki 1,0 kg gl iny 0,5 m 3

na podłogę :

desek grub. 32 mmrn 0,04 m 3

gwoździ 0,10 kg

8. Ścianki działowe na poddaszu

Po wykonaniu wszystkich zasadniczych p r a c na par te rze d o m k u , wykończamy pomieszczenie m i e s z k a l n e na poddaszu . Ś c i a n y pokoi w y k o n a m y z płyt s łomianych lub t rzc inowych grubości 5 cm, przybitych do d r e w n i a n e g o szkieletu z obu stron. P o w s t a ł ą przestrzeń pomiędzy pły tami z a p e ł n i m y tzw. zasypką ocieplającą, a więc mogą to być plewy, mech, trociny, igliwie itd. Zasypka polepszy jeszcze bardzie j właśc iwości cieplne ścian z płyt t rzcinowych lub słomianych.

Możemy również ścianki wykonać z płyt o dużej ilości mate­r iałów włóknistych, jak słoma, wrzos i inne suche włókna roślin­ne, zmieszanych z rzadko rozrobioną gliną, czyli płyt z tzw. gli­ny lekkiej, o wym. ICO x 25 x 12 cm. Ścianki takie odznaczają się dużymi war tośc iami pod wzg lędem cieplnym. Płyty te nie wy­m a g a j ą szkieletu. U k ł a d a się je na z a p r a w i e g l inianej usztywnia­jąc dodatkowo przez osadzenie pomiędzy poszczególne w a r s t w y — d r e w n i a n y c h kołeczków (rys. 3 1 ) . P ł y t y zbrojone są drewnia­nymi w k ł a d k a m i o 0 3 cm (dwie wkładki o tu lone w a r s t w ą m a s y g l in iane j o grubości co najmnie j 2 c m ) . Sposób przygotowania m a s y lekkiej gliny — jak dla w y k o n a n i a g l in ianych nadproży . W e d ł u g m a t e r i a ł ó w niemieckich śc ianka z takich płyt pod wzglę­dem cieplnym odpowiada ścianie z cegły o grubości 38 cm.

48 49,

Ściany z bloków gl inianych nie w y m a g a j ą spec ja lnego przy­g o t o w y w a n i a podłoża, mają bowiem chropowatą powierzchnię u tworzoną przez włókniste domieszki oraz bardzie j porowatą, nie tak siinie j e d n a k jak w śc ianach gl inobitych, ubitą m a s ę gl inianą.

P o z a tym śc iana gl inobi la tworzy dużą i b a r d z o gładką płasz- • czyznę, a w śc ianie wykonane j z bloków spoiny poziome i pio­nowe umożliwiają jakby zawiesz tynku przez połączenie z a p r a w y rarskiej w spoinach z wyprawą śc ( t y n k i e m ) . P a m i ę t a ć j ednak musirm przystąpić do robót tynkarsk ich m< dopiero po całkowitym wyschni ścian. Tworzące się rysy i odpada kawałki tynku mogą się s tać niesłus powodem do n a r z e k a ń na zastosow g l iny do budowy, a rzeczywistym pi d e m będzie zbytni pośpiech, czyli ( kowanie wi lgotnych jeszcze śc ian: t rwający jeszcze skurcz gliny, a więc i o s iadanie ścian, musi powodować pęknięcie s twardnia­łego s z t y w n e g o tynku.

P r z y s t ę p u j ą c do tynkowania ścian, należy jej powierzchnię oczyścić z kurzu i lekko zwilżyć wodą, aby zapobiec nadmierne­mu wyc iąganiu wilgoci ze świeżego tynku. Śc iany z bloków zdra­pujemy p o n a d t o lekko przed nawi lżeniem dla zwiększenia przy­czepności ostrą szczotką lub g r a b i a m i o meta lowych zębach.

Ś c i a n y tynkujemy d w u w a r s t w o w o , tzn. na jpierw wykonujemy

pierwszą w a r s t w ę tynku, tzw. obrzutkę, a nas tępnie , po jej s twar­

dnieniu, n a k ł a d a m y drugą w a r s t w ę i zac ieramy d r e w n i a n ą packą

na g ł a d k o (rys. 3 8 ) .

D l a t y n k ó w z e w n ę t r z n y c h s tosujemy: n a pierwszą

w a r s t w ę (obrzutkę) z a p r a w ę cementowo-wapienną o s tosunku

objętościowym cementu do c ias ta w a p i e n n e g o do piasku jak

1:2:10 i z a c i e r a m y ( d r u g a w a r s t w a ) tą samą zaprawą.

T y n k i w e w n ę t r z n e w y k o n a m y z z a p r a w y gl inianej

o t a k i m s a m y m składzie jak m a s a użyta do w y k o n a n i a ścian

z g l iny ubi janej lub produkcji bloków. Z a p r a w ę przygotowujemy

dolewając do m a s y g l inanej taką ilość wody, j a k a potrzebna

9. Tynki zewnętrzne i wewnętrzne

Budynki z gl iny muszą być odpowiednio zabezpieczone przed niszczącym wpływem wilgoci i o p a d ó w atmosferycznych. Sta­r a n n i e wykonane, dobrze z w i ą z a n e ze ścianą tynki s tanowią taką w ł a ś n i e osłonę.

Śc iany g l in iane tynkujemy od w e w n ą t r z po ich wyschnięciu, a od zewnątrz w roku n a s t ę p n y m , po ukończeniu budowy. J e s t to konieczne dla uniknięcia pękania i o d p a d a n i a tynku wskutek nieskończonego jeszcze procesu o s i a d a n i a za wcześnie otynkowa­nej ściany.

P o n i e w a ż tynki c e m e n t o w o - w a p i e n n e i w a p i e n n e nie wiążą się chemicznie ze ścianą gl inianą, m u s i m y dopowiednio przygo­tować podłoże pod tynk dla zwiększenia wza jemnej przyczepno­ści śc iany i tynku.

D o k ł a d n e g o p r z y g o t o w a n i a podłoża pod tynk cementowy lub cementowo-wapienny w y m a g a j ą przecie w s z y s t k i m śc iany z gli­ny ubi janej, które po zdjęciu d e s k o w a n i a mają b a r d z o gładką

powierzchnię. Istnieją dwa sposoby polepszenia przyczepności tynku: go­towe wkładki c e r a m i c z n e ( u k ł a d a n e w d e s k o w a n i u z obu s tron podczas ubi jania śc ian) lub l istwy z z a p r a w y cementowo-wapienne j o s tosunku objętościowym cementu do c iasta w a p i e n n e g o do piasku jak 1:2:10 albo z z a p r a w y w a p i e n n e j o s tosunku objętościowym c ias ta w a p i e n n e g o do piasku jak 1:3, u k ł a d a n e j z obu s t ron śc iany wzdłuż deskowania w czasie ubi jania (rys. 3 2 ) .

Listwy ceramiczne, ze względu na d o d a t k o w y koszt, t r a n s p o r t i ko­

nieczność- b a r d z o d o k ł a d n e g o i r ó w n e g o u k ł a d a n i a — zastą pimy l istwami z zaprawy. Z a p r a w ę u k ł a d a m y za pomocą kielni wzdłuż deskowania nada jąc jej kielnią ksz tał t t rójkąta o szero­kości podstawy około 7 cm i wysokości około 8 cm, n a s t ę p n i e zasypujemy m a s ą g l inianą i ubi jamy.

50 51

zawies iny g l inianej 0,16 m 3

piasku 1,12 m3

Na wykonanie 1 m 3 z a p r a w y wapienno-gipsowej , 2:3:9, po­t r z e b a :

c ias ta w a p i e n n e g o 0,3 m 3

gipsu m u r a r s k i e g o 160 kg

piasku 1,0 m3

Na w y k o n a n i e 1 m 3 c iasta w a p i e n n e g o potrzeba :

w a p n a pa lonego 400 kg

piasku 0,1 m 3

Komin o t r z y m a w y p r a w ę cementowo-wapienną 1:2:10 lub

c e m e n t o w o - g l i n i a n a 1:1,5:8.

Śc ianki z płyt t rzcinowych ( na p o d d a s z u ) otynkujemy dwu­w a r s t w o w o : obrzutka z z a p r a w y wapienno-gipsowej o składzie 2 części g ipsu, 3 części w a p n a i 9 części p iasku i wierzchnia war­s t w a z z a p r a w y w a p i e n n e j : 1 część w a p n a i 3 części piasku, za ta­r t a d r e w n i a n ą packą na gładko. Miejsca łączenia dwóch płyt (s tyki płyt) m u s i m y pokryć pask iem siatki m u r a r s k i e j , aby za­pobiec e w e n t u a l n y m pęknięciom tynku.

Sufity tynkujemy tą samą z a p r a w ą przykrywając widoczne powierzchnie belek s t ropowych (w s tropie w a ł k o w y m ) m a t a m i t rzc inowymi, gdyż tynk nie t r z y m a się d r e w n a .

W przypadku z a s t o s o w a n i a płyt z g l iny lekkiej tynk śc ian p o d d a s z a i sufitów pamieszczeń na poddaszu — w y k o n a m y z za­p r a w y g l inianej z z a t a r c i e m z a p r a w ą w a p i e n n ą (omówione po­przednio) .

10. Roboty wykończeniowe

U k ł a d a n i e podłóg, m a l o w a n i e ścian, drzwi i okien wykonuje '

s ię t a k s a m o , j ak w b u d y n k a c h z cegły. Roboty te kończą budowę

3 o m k u . Trzeba podkreśl ić jeszcze jedną rzecz: ponieważ śc iany z gli­

ny po wyschnięciu są niezwykle t w a r d e — wszelk iego rodza ju h r u z d y do p r z e p r o w a d z e n i a przewodów ins ta lacy jnych m u s z ą b y ć p r z e w i d z i a n e wcześnie j . Kucie bruzd w s t w a r d n i a ł y c h ścia­n a c h g l in ianych będzie kosz towało zbyt dużo wysiłku i czasu.

P o z o s t a ł o jeszcze do p r z e p r o w a d z e n i a u p o r z ą d k o w a n i e dzia-

jest do o t rzymania dosyć rzadkiego c ias ta . Zbyt tłustą masę-s c h u d z a m y dosypując piasku.

Z a p r a w a musi łatwo schodzić z kielni. O b r z u t k ę g l in ianą za­cieramy dwa razy cienką w a r s t w ą z a p r a w y wapienne j o s tosunku objętościowym ciasta w a p i e n n e g o do piasku jak 1:2.

W pomieszczeniach o dużej wi lgotności powietrza (łazienka, k u c h n i a ) , z a m i a s t tynku g l i n i a n e g o należy z a s t o s o w a ć tynk ce-mentowo-wapienny w s tosunku objętościowym 1:2:10.

Na nowowznoszonych budowach w y k o n a n o próbne tynki ce­mentowo-g l in iane od zewnątrz i od w e w n ą t r z . Wiążą one dosko­n a l e ze ścianą z bloków g l inianych (śc iany z g l iny ubijanej wy­maga ją p r z y g o t o w a n e g o p o d ł o ż a ) , są b a r d z o t r w a ł e , tworzą szy-bkoschnącą i wodooporną powłokę ścian g l in ianych. Mają one jeszcze tę zaletę, że przy m a l o w a n i u kle jowym ściany maiuje się j ednokrotn ie i bez b iałkowania .

Tynki z e w n ę t r z n e cementowo-gl in iane wykonujemy z z a p r a w y 1:1,5:8 (Iczęść cementu do 1,5 części zawies iny g l in iane j , do 8 części p iasku) d w u w a r s t w o w o , dwie w a r s t w y o tym s a m y m składzie. Tynki cementowo-gl in iane w e w n ę t r z n e — również dwu­w a r s t w o w o — 1:2:14.

Na otynkowanie 1 m 2 śc iany z w y k o n a n i e m dwóch w a r s t w tynku potrzeba około 0,020 m 3 z a p r a w y .

Na wykonanie ! m 3 z a p r a w y cementowo-wapienne j 1:2:10 potrzeba:

cementu 120 kg ciasta w a p i e n n e g o 0,21 m 3

piasku 1,06 m3

Na wykonanie 1 m 3 z a p r a w y w a p i e n n e j 1:3, potrzeba:

c iasta w a p i e n n e g o 0,35 m 3

piasku 1,01 m3

Na wykonanie 1 m 3 z a p r a w y cementowo-gl in iane j , 1:1,5:8,. potrzeba:

*.ementu 162 kg zawiesiny g l inianej 0,20 m 3

piasku 1,07 m3

Na wykonanie 1 m 3 z a p r a w y cementowo-g l in iane j , 1:2:14,, potrzeba:

cementu 98 kg

52 53

WYKAZ P I Ś M I E N N I C T W A

1. Kaczyński S.: Zarys b u d o w n i c t w a z gliny. IBM, W a r s z a w a 1953. 2. Konrad Z.: Wytyczne p r o j e k t o w a n i a b u d y n k ó w z gliny. IBM, ze­

szyt 7/44/55, W a r s z a w a 1955. 3. Konrad Z.: Spółdzielnia produkcy jna buduje . PWR.iL, W a r s z a w a 1953. 4. Mączeński Z.: P o r a d n i k a r c h i t e k t a . P W T , W a r s z a w a 1955. 5. Łukaszewicz M.: O g n i o t r w a ł e b u d o w n i c t w o na wsi. Minis ter s two Od­

budowy, W a r s z a w a 1948. 6. Piaścik Fr.: B u d o w n i c t w o wie j sk ie z m a t e r i a ł ó w miejscowych. P W R i L ,

W a r s z a w a 1953. 7. Pollack i Richter: T e c h n i k des L e h m b a u s . Verla,g Technik, Ber­

lin 1952. S ż . — 8 . P r a c a zbiorowa: P o r a d n i k b u d o w n i c t w a wiejskiego, P W R i L , W a r ­

szawa 1953. 9. Racięcki Z.: B u d o w n i c t w o z gliny. P W T , W a r s z a w a 1950.

10. Sokalski A.: Tymczasowe z a s a d y w y k o n y w a n i a b u d y n k ó w z gliny; IBM, zeszyt 14/51/55, W a r s z a w a 1955.

11. B u d o w n i c t w o wiejskie. Rocznik i : 1950, 1953, 1954, 1—5/1955 r. P W R i L , Warszawa.

12. Lipowski L., Urban L.: T w o r z y w a cementowo-gl in iane. B u d o w n i c t w o i A r c h i t e k t u r a , W a r s z a w a 1956.

13. Zenczykowski W.: B u d o w n i c t w o ogólne. P W T , W a r s z a w a 1954. 14. Bauza i tung nr 4 i 6/1954 ,r. Ver lag die Wirtschaft, Ber l in . 15. P l a n e n u n d B a u e n nr 6/1952 r . Ver lag Technik, Ber l in . 16. Volkshe imsta t te rocznik 1954 i 1955. Deutsches Volkshe imsta t ten-

w e r k , Kolonia. 17. B a u w e r k nr 3/1955 r. Ver lag d i e Wirtschaft, Berl in. 18. Pawlikowski M.: Nowoczesne b u d o w n i c t w o z gliny. P W R i L ,

W a r s z a w a 1955. ^

łki, a przede wszys tk im s p l a n t o w a n i e terenu wokół budynku i wy­

k o n a n i e bruku z k a m i e n i a na podsypce z p iasku ze spadkiem na

z e w n ą t r z lub w y k o n a n i e podsypu z dobrze ubitej gliny. R o b i m y

to d latego, aby woda deszczowa, spływająca z dachu, nie zb ie­

r a ł a się w k a ł u ż e przy śc ianach i nie z a w i l g o c a ł a ich.

RZEMIEŚLNICY NA PROWINCJI!

W ręku każdego z W a s powinny znaleźć się niżej po­dane książki — wydane przez

W Y D A W N I C T W O „ B U D O W N I C T W O i ARCHITEKTURA"

1. Menuś W, inż., Witebski Z. mgr inż. Wiałer W. mor inż.: Poradnik murarza wiejskiego. — Roboty murowe, betonowe i zduńskie.

Warszawa 1956 s. 487, rys. 466 tal i . 34, zł 35.80

2. Olczak S. J. mgr inż., Jędrejek W. mar inż., Wiater W. mgr inż.,— Poradnik c i e ś l i wiejskiego. Roboty c ies ie l sk ie , stolar­skie i dekarskie.

Warszawa 1957 s. 424, rys. 519, labi. 6, A 3 2 . -

Żądajcie tych k s i ą ż e k UJ księgarniach technicznych

„DOMU KSIĄŻKI"

Nadsyłajcie zamówienia pod adresem Głównej Księgarni Technicznej

UJ Warszawie, ul. Świętokrzyska 14