marta szylar, katarzyna cegielska, dawid kudas … regionalne i lokalne nr 3(69)/2017 issn...
TRANSCRIPT
MartaSzylar,KatarzynaCegielska,DawidKudas
Marta SzylarUniwersytetRolniczyim.HugonaKołłątajawKrakowie,WydziałInżynieriiŚrodowiskaiGeodezji,KatedraGospodarkiPrzestrzennejiArchitekturyKrajobrazu,ul.Balicka253c, 30-149Kraków,e-mail:[email protected]
Katarzyna CegielskaUniwersytetRolniczyim.HugonaKołłątajawKrakowie,WydziałInżynieriiŚrodowiskaiGeodezji,KatedraGospodarkiPrzestrzennejiArchitekturyKrajobrazu,ul.Balicka253c, 30-149Kraków,e-mail:[email protected]
Dawid KudasUniwersytetRolniczyim.HugonaKołłątajawKrakowie,WydziałInżynieriiŚrodowiskaiGeodezji,KatedraGeodezji,ul.Balicka253a,30-198Kraków,e-mail:[email protected]
wykorzystanie metody ścieżki rozwoju hellwiga… do badania zrównoważonego rozwoju
województwa śląskiego
Streszczenie: Celemprzeprowadzonejanalizybyłozbadaniezmianypoziomuzrównoważonegorozwoju w powiatach województwa śląskiego.Wybór jednostki był zdeterminowany wysokimstopniemurbanizacjitegoterenu.Badaniezostałoopartena72wskaźnikachstatystycznychopi-sującychzrównoważonyrozwójjednostekwlatach2011–2014.DanezostałypobranezapomocąaplikacjiWskaźniki zrównoważonego rozwojuGłównegoUrzęduStatystycznego.Wceluokreśle-niacechdiagnostycznychzastosowanometodęparametryczną.DoanalizywykorzystanościeżkęrozwojuHellwiga,którajestmetodąporządkowanialiniowego.Wynikipozwoliłystwierdzićdużezróżnicowaniejednostekpodwzględembadanychcech.Władzeregionupowinnywzwiązkuztympodejmowaćdziałaniawielokierunkoweinabieżącomonitorowaćpoziomzrównoważonegoroz-wojupowiatów.
Słowa kluczowe:zrównoważonyrozwój,miararozwojuHellwiga,metodaporządkowanialinio-wego,typologia.
application of hellwig’S development meaSuRe method for the analysis of sustainable development
of SileSia pRovince
Abstract: Theaimof the studywas to analyse the change in the levelof sustainabledevelop-mentofSilesianProvincedistricts.Thechoiceoftheunitwasdeterminedbythehighdegreeofurbanizationofthisarea.Thestudywasbasedon72statisticalindicatorsdescribingsustainabilityofdistrictsin2011–2014.ThedatawascollectedusingtheCentralStatisticalOfficeapplicationSustainableDevelopmentIndicators.Todeterminediagnosticfeaturestheparametricmethodwasused.TheHellwig’sdevelopmentmeasure,which isa linearorderingmethod,wasusedfor theanalysis.Theresultsshowedthattheunitswerehighlydifferentiatedintermsoftheircharacteris-tics.Therefore,regionalauthoritiesshouldtakemultidirectionalactionsandmonitorthelevelofsustainabledevelopmentofdistrictsontheon-goingbasis.
Keywords: sustainabledevelopment,Hellwig’sdevelopmentmeasure,methodforlinearordering,typology.
Studia Regionalne i LokalneNr 3(69)/2017
ISSN 1509–4995doi: 10.7366/1509499536904
MARTASZYLAR,KATARZYNACEGIELSKA,DAWIDKUDAS80
Wprowadzenie
Rozwój zrównoważony to idea, której popularność rośnie od momentu jejsformułowania(Hull2007).Rozwójdefiniujesięjakodługotrwałyprocesprze-mianzachodzącychnadanymterenieiwokreślonymkierunku(Domański2004).Dokładnadefinicjaorazpomiartegozjawiskawymagajądookreśleniajegotypu(lokalny,regionalny,gospodarczyitp.)(Szewczuk2011).Należymiećnauwa-dze,żekażdeterytoriumposiadawłasne,zróżnicowanecechyskładającesięnajegopotencjałrozwojowy(Gawroński2011).Dotakichcech,wedługnowejgeo-grafiiekonomicznej,należyprzestrzeńorazsposób,wjakijestonazarządzana(Szlachta,Zaucha2010).Łukasz Piętak (2014) wskazuje, że mnogość teorii rozwoju regionalnego
świadczy o złożoności tego procesu i zróżnicowaniu towarzyszącychmu do-świadczeń.Przezwielelatrozwójregionówwiązanybyłzdobrobytemgospodar-czymorazspołecznym(Churski2004;Brol2006).Jednaktopodejściezmieniasięwostatnich latach.Niedawnodo tychdwóchaspektówzostałdodanywy-miar środowiskowy (Nagórny2011;Angelis,Angelis-Dimakis,Dimaki2015).JarosławNazarczuk(2013)wskazuje,żerozwójregionujestwynikiempozytyw-nychzmianilościowych,jakrównieżpostępujakościowegowsystemachgospo-darczych,społecznychiprzyrodniczych.Dotychczasstosowanepojęcierozwo-ju społeczno-gospodarczegozostajewięcwzbogaconeoaspekt środowiskowyiniejakozastąpionepojęciemzrównoważonegorozwoju(ZR)(Nagórny2011).Powszechnie uważa się, że koncepcja zrównoważonego rozwoju pojawiła
sięwlatachsześćdziesiątychXXwieku.Miałabyćodpowiedziąnawielepro-blemówglobalnych (Płachciak2011).Pojęcie to zostało jednakwprowadzonewcześniej, bo jeszczewwiekuXVIII, przez pochodzącego z SaksoniiHansaCarla von Carlowitza (Carlowitz 2000), i odnosiło się do gospodarki leśnej(Skowroński2006;Somogyi2015).Dopierowdrugiejpołowieminionegowie-kuzagadnienie tonabrałokształtuznanegoobecnie.Ogromnąrolęwrozwija-niuirozpowszechnianiuideiZRodegrałaOrganizacjaNarodówZjednoczonych(Papuziński2007).Pierwszymważnymdokumentemstał się raport sekretarzageneralnegoONZUThanta(UThant1969).PoopublikowaniudokumentuOur Common Future (WorldCommissionon
Environment andDevelopment 1987) zrównoważony rozwój był początkowodefiniowanyw sposób bardzo ogólny.Określono, że zdolność przyszłych po-koleń do zaspokajania własnych potrzeb nie powinna być ograniczona przezkonsumpcjęobecnegopokolenia.Jednakaniprzyszłepotrzeby,aniobecnakon-sumpcjaniebyłyprecyzyjnie zdefiniowane (Somogyi2015).Trudnow litera-turzeznaleźćjednoznacznądefinicjętrwałegorozwoju,jesttobowiemkwestiazłożona i wieloaspektowa (Ciegis, Ramanauskiene i Martinkus 2009). ErlingHolden,KristinLinnerudiDavidBanister(2016)proponujądefinicjęopartąnatrzechpodstawowychdążeniach:zaspokojeniapodstawowychpotrzebludzkich,zapewnieniasprawiedliwościspołecznejiposzanowaniaśrodowiskanaturalne-go.DavidGriggszewspółpracownikami(2013)sugerują,żeparadygmatzrów-noważonegorozwojuskładającegosięztrzechfilarów(ang.Triple bottom line)
WYKORZYSTANIEMETODYŚCIEŻKIROZWOJUHELLWIGA… 81
–społecznego,ekonomicznegoiśrodowiskowego–powinienbyćzrewidowany.Zamiastanalizowaćkażdyznichosobno,powinnosięjetraktowaćjakospójnąkoncepcję(Barca,McCann,Rodríguez‐Pose2012),wktórejaspektytezagnież-dżająsięwsobienawzajem.Niemożebowiemistniećzdrowagospodarkaispo-łeczeństwo,jeżelidążeniedozyskówniszczyśrodowisko,ajednocześnieniemaposzanowaniaśrodowiska,jeżeliludzieżyjąwubóstwie,bezgodnychwarunkówmieszkalnych,opiekizdrowotnej,edukacjiimożliwościrozwojugospodarczego(Sterman2012).Wostatnichlatachmówisięrównieżoczwartymważnymele-mencieZR–zarządzaniu(Yigitcanlar,Kamruzzaman2015).Podnoszenie świadomości na temat zrównoważonego rozwoju jest jednym
z kluczowych aspektów w dyskusji o ładzie zintegrowanym (Murphy 2012).RolętakąmająspełniaćwskaźnikiZR(ang.Sustainable Development Indicators, SDI;por.Lehtonen,Sébastien,Bauler2016).Wskaźnikizostałyopracowanejakouproszczonenarzędziekomunikacji,którepomagawpodejmowaniudecyzjiin-stytucjomrządowymisamorządowym(Ciegis,Ramanauskiene,Startiene2009).Jakoichdodatkowąfunkcjęwskazujesięto,żepozwalająnapomiarpostępówirealizacjicelówpolitycznychorazskutecznościprowadzonychdziałań,stano-wiąpodstawędlaustalaniacelówistandardówdziałań,umożliwiają„wczesneostrzeganie”orazpromowanieideiładuzintegrowanego(Ciegis,Ramanauskiene,Startiene 2009; Steurer,Hametner 2013;Lehtonen i in. 2016). Pedro Frugoli,CecíliaAlmeida, FeniAgostinho, BiagioGiannetti i DonaldHuisingh (2015)twierdząjednak,żepomimokilkuproponowanychistosowanychwskaźników,problemzwiązanyzilościąkoncepcjiigromadzeniemdanychpozostajenieroz-wiązany.Pojawiłsiętakżepogląd,iżlistawskaźnikówsłużącychdopomiaruZRrośniezrokunarok,przezcoideatastajesięnatylezłożonaiskomplikowana,żeprzestajebyćużyteczna(Holden,Linnerud,Banister2014).ZestawySDIsąjednakobecniestandardowąmetodąmonitorowaniapostępówwkierunkuzrów-noważonegorozwojuwEuropieinaświecie(Steurer,Hametner2013).Celemniniejszegoartykułujestprezentacjawynikówbadaniazmianypozio-
muzrównoważonegorozwojupowiatów,naprzykładziewojewództwaśląskie-go,wlatach2011–2014.Wbadaniuzastosowanopodejścieinterdyscyplinarne,uwzględniającewielewskaźnikówopisującychkażdyzaspektówskładającychsię na ład zintegrowany.Abymożliwe byłowdrażanie zasad omawianej idei,niezbędne jest bowiem ciągłe monitorowanie poziomu zrównoważonego roz-wojuzarównonaszczebluregionalnym,jakilokalnym(Szylar2016).Analizytego typu są stosunkowopowszechne (Kozłowska2010;Bal-Domańska,Wilk2011; Iwacewicz-Orłowska,Sokołowska2016), równieżwodniesieniudoba-danego województwa (Gajdzik 2010). Wybór obiektu był nieprzypadkowy.Województwośląskiejestjednostkąowysokimstopniuurbanizacji(największezagęszczeniemiastwPolsce).Aż19spośród36powiatówstanowiąmiastanaprawachpowiatu.RolaobszarówmiejskichwZRstajesięcorazbardziejzna-czącazewzględunawzrostliczbyosóbzamieszkującychmiasta(Dempseyiin.2011).Choćwojewództwośląskiepowszechniekojarzonejestgłówniezaspek-tami gospodarczymi, zdegradowanym środowiskiem i znaczną koncentracjąludności,dążysiędozrównoważeniajegorozwoju,czegonajlepszymwyrazem
MARTASZYLAR,KATARZYNACEGIELSKA,DAWIDKUDAS82
jest Strategia rozwoju województwa śląskiego „Śląskie 2020+”, opracowanaw2013r.(UrządMarszałkowskiWojewództwaŚląskiego2013).
Materiały i metody
Celemprezentowanejpracybyłozbadaniezmianypoziomuzrównoważonegorozwojupowiatówwojewództwaśląskiegowlatach2011i2014.Analizaobjęła19miastnaprawachpowiatuoraz17powiatówziemskich(ryc.1).Województwośląskie zajmujepowierzchnięponad12,3 tys. km2, co stanowiniemal4%po-wierzchnikraju.Zamieszkujegoponad4,5tys.osób,przyczym77,3%stanowiludność miejska (http://katowice.stat.gov.pl/statystyczne-vademecum-samorza-dowca/).WbadaniuwykorzystanodaneudostępnianezapomocąaplikacjiGłównego
UrzęduStatystycznegoWskaźniki zrównoważonego rozwoju (WZR) (wskazni-kizrp.stat.gov.pl). Dobór wejściowego zbioru zmiennych był uwarunkowanywznacznejmierzeichdostępnościąwodniesieniudowszystkichbadanychjed-nostek.Analizazostałaprzeprowadzonazwykorzystaniemdanychzroku2011oraz2014,odnoszącychsiędoczterechładów:społecznego,gospodarczego,śro-dowiskowegoiinstytucjonalno-politycznego.Poniżej(tab.1)przedstawionezo-stałydziedzinywyodrębnionewramachładówtematycznychwrazzpodaniemliczbywskaźników,którestanowiływejściowyzbiór72danych.
Tab. 1. Wejściowy zestaw wskaźników
Ład społeczny (32) Ład środowiskowy (17)Zmiany demograficzne (3)Zdrowie publiczne (5)Ubóstwo i warunki życia (3)Edukacja (3)Dostęp do rynku pracy (6)Wzorce konsumpcji (4)Adekwatność dochodu w okresie starości (2)Czynniki warunkujące zdrowie (2)Przestępczość (2)Wypadki drogowe (2)
Zmiany klimatu (2)Energia (3)Ochrona powietrza (4)Użytkowanie gruntów (1)Bioróżnorodność (2)Gospodarka odpadami (5)
Ład gospodarczy (15) Ład instytucjonalno-polityczny (8)Rozwój gospodarczy (8)Zatrudnienie (2)Transport (5)
Otwartość i uczestnictwo (3)Instrumenty ekonomiczne (5)
Źródło: opracowanie własne.
Początkowyzbiórzmiennychzostałpoddanyodpowiedniejweryfikacjiwceluwyłonieniacechdiagnostycznych,nazywanychtakżecharakterystycznymi.Etaptenjestbardzoważnywkażdymbadaniuwykorzystującymmetodytaksonomicz-ne,ponieważdeterminujeostatecznewynikianalizyijejwiarygodność(Jarocka2013).Tomasz Panek (2009)wskazuje dwie grupy kryteriów doboru danych:statystyczne i pozastatystyczne (merytoryczne i formalne).Wprezentowanym
WYKORZYSTANIEMETODYŚCIEŻKIROZWOJUHELLWIGA… 83
badaniuposłużonosiękryteriamistatystycznymipoprzezeliminacjęzmiennychquasi-stałychiwykorzystaniemetodyparametrycznejHellwiga(Hellwig1981).Procedurawyłanianiazmiennychdiagnostycznych(Panek2009)początkowo
polegałanawyeliminowaniudanychniepełnych,awdalszejkolejności–zmien-nychquasi-stałych(przyjętogranicznąwartośćwspółczynnikazmiennościnapo-ziomie10%).Późniejszepostępowaniesprowadzałosiędowyznaczenianapod-stawiemacierzykorelacjiskupieńcechskładającychsięzezmiennejcentralnejizmiennychsatelitarnych(Panek2009;Kozłowska2010;Gotowska,Jakubczak2016).Tworzenie się tego rodzaju skupień oznacza, że cechyw nich zawartesązesobąistotnieskorelowane,copowodujepowielanieniesionychprzeznieinformacji.Następnie określono charakter zmiennych, któremogąbyć stymu-lantami, destymulantami lub nominantami (Kolenda 2006).Wbadanym zbio-rzewystępowałystymulanty(X13, X33, X37, X39, X42, X61, X66, X72)idestymulanty(X4, X7, X15, X31, X53, X70).Charakterzmiennychzostałokreślonynapodstawieocenywpływuzmianwartościposzczególnychwskaźnikównamierzonezjawi-sko,zaprezentowanejwaplikacjiWZR.Jeżelipożądanymkierunkiemzmianywskaźnikabyłwzrostjegowartości,uznanyonzostałzastymulantę,jeżelispa-dek–zadestymulantę.Przedwykonaniemporządkowania liniowegozmienneuznanezadestymulantyzostałyprzekształconenastymulanty.Ostatnimetapempoprzedzającymproceduręporządkowania liniowegobyła
normalizacjazmiennychwceludoprowadzeniaichdopostaciporównywalności(Walesiak2014).Wprezentowanymbadaniuwykorzystanoproceduręunitaryza-cji.Wybórtejmetodypodyktowanybyłfaktem,żespełniaonawszystkiekryte-ria,jakiminależysiękierowaćprzywyborzeprzekształcenianormalizacyjnego,wymienianeprzezKarolaKukułę(2000).Dalsza analiza polegała na uporządkowaniu obiektówmetodą porządkowa-
nia liniowego, zaproponowaną przez Zdzisława Hellwiga (1968) i nazywanąścieżkąrozwoju.Opierasięonanaskonstruowaniuabstrakcyjnegoobiektuzwa-negowzorcem.Współrzędne znormalizowane obiektuwzorcowegoW0 = [z0j] odpowiadająmaksymalnymwartościomstymulantlubminimalnymwartościomdestymulant(Nowak1990).Wdalszejkolejnościnależywyznaczyćodległościtaksonomicznekażdegoobiektubadanegodozdefiniowanegowcześniejwzorca.Wprezentowanymbadaniuwykorzystanometrykęeuklidesową,jednakobliczo-nawartośćnie jestwielkościąunormowaną.Abyotrzymaćwskaźnik, któregowyższewartościświadczyćbędąowyższympoziomierozwoju,konstruujesięwzględnytaksonomicznymiernikrozwojuMi,któryprzyjmujezazwyczajwar-tościzprzedziału[0,1].Wartościujemnemogąpojawićsię,jeślirozwójdanegoobiektujestznaczącosłabszyodpozostałych,lubkiedyliczbabadanychobiek-tówjestduża.
Wyniki i dyskusja
Wejściowy zbiór 72 zmiennych został poddany statystycznej weryfikacjiwceluwyłonieniazmiennychdiagnostycznych.Abymożliwebyłoporównaniewynikówotrzymanychwdwóchwybranychprzekrojachczasowych,dodalszej
MARTASZYLAR,KATARZYNACEGIELSKA,DAWIDKUDAS84
granice miast na prawach powiatugranice powiatów
Legenda
0 10 20 30 40 km
Ryc. 1. Powiaty województwa śląskiegoŹródło: opracowanie własne.
WYKORZYSTANIEMETODYŚCIEŻKIROZWOJUHELLWIGA… 85
analizy przyjęto te same wskaźniki dla obu badanych lat. Ostateczny zbiórzmiennychzostałutworzonyzewskaźników,wytypowanychwprocedurzepara-metrycznej,wykonanejdlaroku2011,jaki2014,którespełniałytrzywarunki:wartości były dostępne dlawszystkich obiektów, zmienność byławiększa niż10%,awartośćwspółczynnikakorelacjimiędzyzmiennyminieprzekraczała0,5.Wybranecechyutworzyływielowymiarowąprzestrzeńtaksonomiczną,zawiera-jącąinformacjeo ładziezintegrowanym,wktórejdokonanoklasyfikacjibada-nychjednostekadministracyjnych.Ostatecznyzbiórzmiennychobjął14wskaź-ników:1. Ładspołeczny
X4–Zgonyniemowlątna1000urodzeńżywych(‰);X7–Udziałzgonówwedługwybranychprzyczynwogólnejliczbiezgonów–
chorobyukładuoddechowego(%);X13–Wskaźnikijakościkształceniaipoziomuwiedzyuczniów–zdawalność
egzaminówmaturalnychwszkołachponadgimnazjalnychzawodowych(%);X15–Udziałdługotrwale(dłużejniżrok)bezrobotnychwśródbezrobotnych
zarejestrowanychogółem(%);X31–Ofiarywypadkówdrogowychna100tys.pojazdówzarejestrowanych–
ranni(osoba);2. Ładgospodarczy
X33 –Nakłady inwestycyjnew przedsiębiorstwach (ceny bieżące; bez pod-miotów gospodarczych o liczbie pracujących do dziewięciu osób) na jednegomieszkańcawwiekuprodukcyjnym(zł);
X37–UdziałnakładówinwestycyjnychwprzedsiębiorstwachwgsekcjiPKDwogólenakładów inwestycyjnychprzedsiębiorstw (bezpodmiotówgospodar-czycholiczbiepracującychdodziewięciuosób)–przemysłibudownictwo(%);
LegendaPowiaty: Miasta na prawach powiatu: (1) będziński (2) bielski (4) bieruńsko-lędziński (7) cieszyński (9) częstochowski(12) gliwicki(16) kłobucki(17) lubliniecki(18) mikołowski(20) myszkowski(22) pszczyński(23) raciborski(25) rybnicki(30) tarnogórski(32) wodzisławski(34) zawierciański(36) żywiecki
(3) Bielsko-Biała (5) Bytom (6) Chorzów (8) Częstochowa(10) Dąbrowa Górnicza(11) Gliwice(13) Jastrzębie Zdrój(14) Jaworzno(15) Katowice(19) Mysłowice(21) Piekary Śląskie(24) Ruda Śląska(26) Rybnik(27) Siemianowice Śląskie(28) Sosnowiec(29) Świętochłowice(31) Tychy(33) Zabrze(35) Żory
MARTASZYLAR,KATARZYNACEGIELSKA,DAWIDKUDAS86
X39–UdziałnakładówinwestycyjnychwprzedsiębiorstwachwgsekcjiPKDwogólenakładów inwestycyjnychprzedsiębiorstw (bezpodmiotówgospodar-czycholiczbiepracującychdodziewięciuosób)–działalnośćfinansowaiubez-pieczeniowa,obsługarynkunieruchomości(%);
X42–PodmiotygospodarkinarodowejwpisanedorejestruREGONwedługklaswielkościna10tys.mieszkańcówwwiekuprodukcyjnym(–);3. Ładśrodowiskowy
X53 – Emisja gazowych zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnieuciążliwych(ton/rok–t/r);
X61–Udziałściekówkomunalnychiprzemysłowychoczyszczanychwogóleściekówwymagającychoczyszczania(%);4. Ładinstytucjonalno-polityczny
X66–Udziałradnychkobietworganachustawodawczychgminipowiatów(%);X70 –Wydatkizbudżetówgminipowiatównaobsługędługupublicznegona
1000złdochodówogółembudżetówgminipowiatów(zł);X72–Udziałpowierzchniobjętejobowiązującymimiejscowymiplanamizago-
spodarowaniaprzestrzennegowpowierzchniogółem(%).Widoczne jest, że najwięcej spośród cech przyjętych do dalszej analizy to
cechy dotyczące ładu społecznego i gospodarczego. Ład społeczny obejmujewskaźnikibardzoistotnezpunktuwidzeniajakościipoziomużyciamieszkań-cówdanychjednostek.Zgodniezzałożeniamikoncepcjizrównoważonegoroz-wojunależyprzy tymbraćpoduwagęnie tylkoobecne, ale równieżprzyszłepokolenia(Szylar,Cegielska,Kudas2016).JakwskazujeMichaelCuthill(2010),odczuwalnejest,żeładspołecznyzostałzaniedbanyiniejestpostrzeganyjakotaksamoważnyjakładekonomicznylubśrodowiskowy,przezcostałsięnaj-gorzejrozwiniętymzfilarówładuzintegrowanego.TakżeErlingHolden,KristinLinnerudiDavidBanister(2016)podkreślają,jakważnajestrównośćspołecznawosiąganiuzrównoważonegorozwoju.Zwracająoniuwagę,żerozwójdanegoregionuniemożezostaćuznanyzatrwały, jeślizostałosiągniętyprzezsystempolityczny,któryniezapewniaskutecznegouczestnictwaobywateliwpodejmo-waniudecyzji.Ładgospodarczyrównieżmaogromneznaczeniedlazrównoważonegorozwo-
ju,szczególniewostatnichlatach.Zewzględunakryzysfinansowyiekonomicz-ny, gospodarcze aspekty rozwoju są pod ścisłą kontrolą (Moldau Janoušková,Hák2012).Należyzauważyć,żewzrostbyłnajważniejszymcelempolitykinacałymświecieodostatnichpięciudekad.Todlategotrudnobyłoznaleźćrówno-wagęmiędzytrwałościąawzrostemgospodarczymregionów.Wceluosiągnięciazrównoważonegorozwojuprzestrzeninapoziomiewojewództwawładzepowin-ny skupiać się przedewszystkimna stworzeniu takiej polityki rozwoju regio-nalnego,któraminimalizowaćbędziekonfliktyspołeczneigospodarcze(Lorens2015).Tabela 2 przedstawia charakterystykę statystyczną cech diagnostycznych.
Tylkodwiecechymajązmiennośćwiększąniż100%–cechaX39iX53.Zmiennośćpowyżej50%osiągnęłacechaX33dlaobubadanychlatorazzmiennaX70dlaroku2011(dlaroku2014=49,9%).Zmiennośćpozostałychcechnieprzekracza50%.
WYKORZYSTANIEMETODYŚCIEŻKIROZWOJUHELLWIGA… 87Ta
b. 2
. Pod
staw
owe
stat
ysty
ki o
piso
we
cech
dia
gnos
tycz
nych
X4X7
X13
X15
X31
2011
2014
2011
2014
2011
2014
2011
2014
2011
014
min
2,20
1,60
2,40
2,20
47,6
030
,80
15,9
024
,40
90,9
161
,00
max
11,7
010
,10
6,10
7,10
85,6
087
,10
38,8
046
,40
422,
7443
2,49
x̄6,
045,
044,
153,
9972
,39
70,4
727
,89
37,0
022
5,15
173,
72
Me
6,25
4,85
4,20
3,75
75,2
073
,80
27,5
537
,90
203,
5717
2,55
S2,
142,
240,
861,
228,
1810
,59
6,39
5,81
88,4
179
,56
Vx
35,3
944
,46
20,7
030
,71
11,3
015
,02
22,8
915
,70
39,2
745
,80
X33
X37
X39
X42
X53
2011
2014
2011
2014
2011
2014
2011
2014
2011
2014
min
1493
,60
1699
,60
33,5
026
,30
0,30
0,10
1012
,50
1057
,10
8856
,00
1456
5,00
max
1700
8,00
1377
7,50
93,9
090
,50
15,3
012
,70
2218
,60
2422
,00
8575
507,
0092
6039
0,00
x̄54
35,7
763
22,7
272
,60
66,8
12,
642,
2113
94,2
415
02,0
912
0480
6,92
1034
873,
92
Me
4074
,55
5653
,30
76,2
570
,80
1,70
1,15
1378
,55
1475
,85
3520
63,0
024
0158
,00
S36
20,1
634
60,4
814
,12
17,2
03,
182,
5529
1,67
325,
7323
3374
3,02
2086
401,
23
Vx
66,6
054
,73
19,4
525
,75
120,
1311
5,15
20,9
221
,68
193,
7020
1,61
X61
X66
X70
X72
2011
2014
2011
2014
2011
2014
2011
2014
min
19,6
816
,85
4,00
16,0
00,
200,
109,
5016
,90
max
100,
0010
0,00
39,1
040
,00
30,0
024
,70
101,
1010
1,10
x̄85
,69
85,5
125
,19
26,3
312
,30
8,97
61,1
863
,96
Me
99,2
099
,16
24,9
025
,00
11,1
08,
9062
,55
65,0
0
S22
,79
22,8
97,
405,
986,
724,
4728
,92
27,6
3
Vx
26,6
026
,77
29,3
722
,71
54,6
749
,90
47,2
743
,19
– w
arto
ść m
inim
alna
, – w
arto
ść m
aksy
mal
na, –
śre
dnia
ary
tmet
yczn
a, –
med
iana
, – o
dchy
leni
e st
anda
rdow
e, –
kla
sycz
ny w
spół
czyn
nik
zmie
nnoś
ci.
Źród
ło: o
prac
owan
ie w
łasn
e.
MARTASZYLAR,KATARZYNACEGIELSKA,DAWIDKUDAS88Ta
b. 3
. Ran
king
pow
iató
w w
ojew
ództ
wa
śląs
kieg
o ut
wor
zony
na
pods
taw
ie ta
kson
omic
zneg
o m
iern
ika
rozw
oju
Pow
iat
2011
Pow
iat
2014
d i 0
Mi
mie
jsce
w
rank
ingu
d i 0
Mi
mie
jsce
w
rank
ingu
m. G
liwic
e1,
5902
0,38
131
m. G
liwic
e1,
5570
0,36
201
pszc
zyńs
ki1,
6201
0,36
972
będz
ińsk
i1,
6350
0,33
012
m. K
atow
ice
1,63
970,
3621
3m
. Jas
trzęb
ie-Z
drój
1,67
090,
3154
3
m. M
ysło
wic
e1,
7036
0,33
724
m. Ż
ory
1,67
770,
3126
4
m. T
ychy
1,72
910,
3273
5m
. Bie
lsko
-Bia
ła1,
7161
0,29
685
m. J
awor
zno
1,74
910,
3195
6ps
zczy
ński
1,73
600,
2887
6
m. C
horz
ów1,
7624
0,31
437
m. T
ychy
1,74
190,
2863
7
m. J
astrz
ębie
-Zdr
ój1,
7683
0,31
208
m. K
atow
ice
1,77
250,
2738
8
m. B
iels
ko-B
iała
1,77
980,
3075
9m
. Jaw
orzn
o1,
7856
0,26
849
mik
ołow
ski
1,78
220,
3066
10gl
iwic
ki1,
8343
0,24
8410
m. S
iem
iano
wic
e Śl
.1,
8267
0,28
9311
biel
ski
1,84
290,
2449
11
będz
ińsk
i1,
8511
0,27
9812
m. C
horz
ów1,
9170
0,21
4612
biel
ski
1,87
400,
2709
13ci
eszy
ński
1,93
970,
2052
13
mys
zkow
ski
1,96
260,
2364
14ra
cibo
rski
1,94
720,
2022
14
m. Ż
ory
2,00
090,
2215
15m
. Dąb
row
a G
.1,
9524
0,20
0015
raci
bors
ki2,
0392
0,20
6616
zaw
ierc
iańs
ki1,
9937
0,18
3116
m. R
uda
Śląs
ka2,
0667
0,19
5917
tarn
ogór
ski
2,01
340,
1750
17
gliw
icki
2,07
090,
1943
18m
. Ryb
nik
2,01
910,
1727
18
m. D
ąbro
wa
G.
2,08
070,
1905
19m
. Mys
łow
ice
2,02
030,
1722
19
WYKORZYSTANIEMETODYŚCIEŻKIROZWOJUHELLWIGA… 89ci
eszy
ński
2,08
420,
1891
20w
odzi
sław
ski
2,02
060,
1721
20
m. S
osno
wie
c2,
0887
0,18
7321
mys
zkow
ski
2,02
860,
1688
21
lubl
inie
cki
2,13
710,
1685
22kł
obuc
ki2,
0436
0,16
2722
żyw
ieck
i2,
1543
0,16
1823
m. S
iem
iano
wic
e Śl
.2,
0773
0,14
8823
wod
zisł
awsk
i2,
1804
0,15
1724
m. R
uda
Śląs
ka2,
0786
0,14
8324
m. P
ieka
ry Ś
ląsk
ie2,
1906
0,14
7725
bier
uńsk
o-lę
dziń
ski
2,08
940,
1439
25
m. Z
abrz
e2,
1975
0,14
5026
lubl
inie
cki
2,09
860,
1401
26
kłob
ucki
2,20
710,
1413
27m
ikoł
owsk
i2,
1047
0,13
7627
rybn
icki
2,23
560,
1302
28m
. Pie
kary
Ślą
skie
2,12
140,
1308
28
m. R
ybni
k2,
2387
0,12
9029
m. S
osno
wie
c2,
1227
0,13
0329
bier
uńsk
o-lę
dziń
ski
2,23
930,
1287
30m
. Św
ięto
chło
wic
e2,
1689
0,11
1330
zaw
ierc
iańs
ki2,
2664
0,11
8231
żyw
ieck
i2,
2098
0,09
4631
tarn
ogór
ski
2,28
180,
1122
32m
. Byt
om2,
2157
0,09
2132
m. C
zęst
ocho
wa
2,32
990,
0935
33m
. Zab
rze
2,28
770,
0627
33
m. B
ytom
2,41
430,
0607
34m
. Czę
stoc
how
a2,
3665
0,03
0434
m. Ś
wię
toch
łow
ice
2,61
39-0
,017
035
rybn
icki
2,38
080,
0245
35
częs
toch
owsk
i2,
6676
-0,0
379
36cz
ęsto
chow
ski
2,56
84-0
,052
436
Źród
ło: o
prac
owan
ie w
łasn
e.
MARTASZYLAR,KATARZYNACEGIELSKA,DAWIDKUDAS90
Dwiezwymienionychcechdiagnostycznych–X33 oraz X39–dotycząnakła-dówinwestycyjnychwprzedsiębiorstwach.Celemniemalwszystkichprzedsię-biorstwfunkcjonującychwgospodarcerynkowejjestdążeniedomaksymaliza-cjizysku.Podejmowanienowychinwestycjijestjednymzgłównychwarunkówosiągnięciategocelu(Wildowicz-Giegiel2013).Odtrafnościinwestycjizależynie tylkowielkośćzysków,ale takżekonkurencyjnośćprzedsiębiorstwa i jegoudział w rynku (Mandziuk, Nawra, Ossowska 2016). Inwestycje w przedsię-biorstwachsąuważanezasilnąstronęPolskinatlekrajówUE(Nowak2012).Nakładyinwestycyjnepozwalająnadynamicznyrozwójprzedsiębiorstwaiprzy-czyniająsiędopoprawyefektywności,wdrażaniarozwiązańproekologicznychorazmniejenergo-imateriałochłonnych,cojestzgodnezideąZR.JakwskazujedziewiątazasadaDeklaracjizRio(OrganizacjaNarodówZjednoczonych1992),budowanie zrównoważonego rozwoju powinno odbywać sięm.in. „przezwy-mianęnaukowąitechnicznąorazprzezusprawnienieprocesurozwoju,przysto-sowania,rozpowszechnianiaitransferutechnologii,włączającwtonowetech-nologieiinnowacje”.Największenakładyinwestycyjneodnotowanowdużychmiastach:Gliwicach,Katowicach,DąbrowieGórniczej iTychach.Wyjątkowowysokiudziałnakładówinwestycyjnychwsekcjizwiązanejzdziałalnościąfi-nansową,ubezpieczeniamiirynkiemnieruchomościodnotowanowKatowicachiMysłowicach.Drugacechaozmiennościwiększejniż100%tocechadotyczącaładuśrodo-
wiskowegoX53,opisującaemisjęgazowychzanieczyszczeńpowietrzazzakła-dówszczególnieuciążliwych.Dogazowychzanieczyszczeńzaliczasię:dwutle-neksiarki(SO2),tlenkiazotu(NOx),tlenekwęgla(CO),dwutlenekwęgla(CO2),węglowodory(CnHm)oraztzw.„utleniacze”–ozon,dwutlenekazotu,formalde-hyd,akroleinęiinne(www.wskaznikizrp.stat.gov.pl).Ograniczanieemisjigazówcieplarnianychmaogromneznaczeniedlazrównoważonegorozwoju,ponieważodpowiadająonezaglobalneocieplenie.ZgodniezczwartązasadąDeklaracjizRio (OrganizacjaNarodówZjednoczonych1992),„abyosiągnąćzrównowa-żonyrozwój,ochronaśrodowiskapowinnastanowićnierozłącznączęśćprocesurozwojuiniemożebyćrozpatrywanaoddzielnieodniego”.Natereniewojewódz-twaśląskiego,będącegowęglowymzagłębiemPolski,jesttoproblemszczególnieuciążliwy.OdnotowujesięwPolscewzrostudziałuwprodukcjielektrycznościzeźródełodnawialnych,jednakwęgielnadalpozostajewtymzakresiegłównympaliwem (Chmielniak 2015). Pomimo iż w wielu dużych przedsiębiorstwachna terenie województwa śląskiego podejmowane są działania proekologiczne(Kurcz,Lipok2013),wydająsięonenadalniewystarczające.Największąemisjęodnotowanonietylkowmiastach(Rybnik,DąbrowaGórnicza,Jaworzno),aleteżnatereniepowiatówziemskich(będzińskiegoimikołowskiego).Napodstawiecechdiagnostycznychutworzonowzorzecrozwoju.Ponieważ
wszystkiecechyzostaływcześniejprzekształconenastymulantyipoddaneuni-taryzacji,współrzędnewzorcaodpowiadałymaksymalnymwartościomkażdejcechy, czyli były równe1.Obliczonoodległości poszczególnychobiektówodwzorca,anastępnieokreślonowartość taksonomicznegomiernikarozwoju,napodstawiektóregoutworzonorankingpowiatów(tab.3).Dlazobrazowaniaróż-
WYKORZYSTANIEMETODYŚCIEŻKIROZWOJUHELLWIGA… 91
nicwzajmowanychprzezposzczególnepowiatymiejscachwrankinguwroku2011i2014wynikiprzedstawionotakżewformiewykresu(ryc.2).Utworzonorównieżrankingipowiatówprzyuwzględnieniukażdejzezmiennychosobno.Analizawyników przeprowadzonego badania pozwala łatwo stwierdzić, że
miejscawrankinguniezmieniłjedyniepowiatmiastoGliwice,któryzostałskla-syfikowanynajwyżej,orazpowiatczęstochowski,uznanyzajednostkęonajgor-szympoziomieZR.Gliwicewyróżniająsięnatlepozostałychpowiatówgłówniepodwzględem
cech X33, X42 oraz X70, a więc wskaźników dotyczących ładu gospodarczegoi instytucjonalno-politycznego. Cecha X33 dotyczy nakładów inwestycyjnychwprzedsiębiorstwach,natomiastcechaX42–podmiotówgospodarkinarodowejwpisanychdorejestruREGON.NaterenieGliwicdziałanajwiększazczterechpodstref Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (KSSE). Obejmuje onałącznieponad1000ha,wtymniemal380hanatereniemiasta.Działatamdużaliczbafirmzarównoprodukcyjnych,jakiusługowych,przedewszystkimzbran-żymotoryzacyjnej,alerównieżinformatycznej,budowlanej,logistycznejiwie-luinnych.Strefadziałaod1996r. iwciążnapływajątamnowiprzedsiębiorcy(Nowe firmy w gliwickiej...2016),adziałającenaterenieKSSEfirmyinwestująwinnowacyjnerozwiązania(Gliwice/Innowacje:Isoverzainwestował…2017).Chociażwskazujesię,żerozwójgospodarczyiwzrostekonomicznyniepowin-ny stanowić podstawowego celu na drodze osiągania ZR (Holden, Linnerud,Banister 2016), to trudno nie zauważyć wielu korzyści.Wzrost gospodarczymożeprzyczynićsiędobardziejzrównoważonegorozwojupoprzezpoprawędo-brobytuspołecznego,zaspokajaniepotrzebludzkichiwyeliminowanieubóstwa,jakrównieżdopowstawaniarozwiązańtechnologicznychpotrzebnychdoogra-niczeniaemisjigazówcieplarnianych idostosowaniasięgospodarkidozmianklimatycznych(Stern2015).Jednakosiągnięcietychkorzyścijestmożliwetylkowtedy,gdy„biznes”weźmieodpowiedzialnośćnietylkozaładekonomiczny,alewykażetakżedbałośćośrodowiskoiładspołeczny(Pastusiak,Jasiniak2014).
16
111621263136
m. G
liwic
eps
zczyńs
kim
. Kat
owic
em
. Mysło
wic
em
. Tyc
hym
. Jaw
orzn
om
. Cho
rzów
m. J
astr
zębi
e-Zd
rój
m. B
ielsk
o-Bi
ała
mik
ołow
ski
m. S
iem
iano
wic
e Śl
.bę
dziń
ski
biel
ski
mys
zkow
ski
m. Ż
ory
raci
bors
kim
. Rud
a Śląs
kagl
iwic
kim
. Dąb
row
a G
.ci
eszyńs
kim
. Sos
now
iec
lubl
inie
cki
żyw
ieck
iw
odzis
ław
ski
m. P
ieka
ry Ś
ląsk
iem
. Zab
rze
kłob
ucki
rybn
icki
m. R
ybni
kbi
eruń
sko-
lędz
ińsk
iza
wie
rciańs
kita
rnog
órsk
im
. Czę
stoc
how
am
. Byt
omm
. Św
ięto
chło
wic
eczęs
toch
owsk
i
Mie
jsce
w ra
nkin
gu
2011 2014
Ryc. 2. Zmiana miejsc poszczególnych powiatów w rankingach dla roku 2011 i 2014Źródło: opracowanie własne.
MARTASZYLAR,KATARZYNACEGIELSKA,DAWIDKUDAS92
Legendatypy powiatów
typ I
typ II
typ III
typ IV
0 10 20 30 40 km
2011
WYKORZYSTANIEMETODYŚCIEŻKIROZWOJUHELLWIGA… 93
Legenda
typ I
typ II
typ III
typ IV
typy powiatów
0 10 20 30 40 km
2014
Ryc. 3. Powiaty województwa śląskiego z podziałem na typy dla roku 2011 i 2014Źródło: opracowanie własne.
MARTASZYLAR,KATARZYNACEGIELSKA,DAWIDKUDAS94
Koncepcja społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw (ang. corporate so-cial responsibility)towkładbiznesuwrealizacjęideizrównoważonegorozwoju(CommissionoftheEuropeanCommunities2001).WskaźnikX70dotyczynatomiastwydatkówzbudżetówpowiatównaobsługę
długupublicznego.Jesttowskaźnikinstytucjonalno-polityczny,alemocnopo-wiązanyzgospodarką.Powstaniedeficytubudżetowegogenerujedługpublicz-ny,acozatymidzie–wzrostwydatkównaobsługętegodługu.JakpisząPiotrCiżkowicziAndrzejRzońca(2011),deficytbudżetowyhamujewzrostgospodar-czy.PodobnieuważaJoannaStawska(2016),którapodkreśla,żezrównoważonefinanse publiczne stanowią jeden z fundamentówwzrostu gospodarczego i sąważnymelementem stabilnościmakroekonomicznej.WskaźnikX70 dlaGliwicjest na poziomieminimalnym (0,30 zł) i stanowi zaledwie 2,5% średniej dlawszystkichpowiatów.Należyjednakzwrócićuwagę,żeniewszystkieaspektyrozwojutejjednostki
możnauznaćzazrównoważone.WładzeGliwicpowinnyskierowaćswojedzia-łaniam.in.napoprawęwarunkówśrodowiskowych.Wartościwskaźnikówdo-tyczącychładuśrodowiskowegouplasowałyomawianypowiatna24.(X53)i29.(X61)miejscuwrankingachtychcechdlaroku2011,awroku2014analogicznie–namiejscach25.i29.Wbadanymokresiesytuacjauległawięcniewielkiemupogorszeniu.JednostkąonajniższympoziomieZRwbadanymokresieokazałsiępowiat
częstochowski. Nietrudno wyjaśnić tę sytuację, patrząc na wartości poszcze-gólnychwskaźników.Wkażdymzbadanychładówmożnawskazaćcechę,dlaktórejwskazanypowiatzajmujeostatnielubprzedostatniemiejscenatlepozo-stałychanalizowanychjednostek.WśróddanychdotyczącychładuspołecznegopowiatczęstochowskiwypadanajgorzejpodwzględemcechyX13(wskaźnikija-kościkształceniaipoziomuwiedzyuczniów)ibardzoźlepodwzględemcechyX15(udziałbezrobotnychdługotrwale,czylidłużejniżprzezrok,wogólezare-jestrowanychbezrobotnych).Wbadanymokresie sytuacja tegopowiatuna tlepozostałychjednosteknieuległawtymzakresiezmianie.Biorącpoduwagęładgospodarczy,zapozytywnąnależyuznaćpoprawęodnośniedonakładówinwe-stycyjnychwprzedsiębiorstwach(X33,awanszmiejsca35.w2011r.namiejsce24.w2014r.). Jednak tapozytywnazmiananiedotyczywszystkichsektorówgospodarki–jakwskazujecechaX39,nakładynainwestycjewsektorzedziałal-nościfinansowejiubezpieczeniowejorazobsługirynkunieruchomościwbada-nymokresiespadły(wrankinguspadekz29.miejscaw2011rokunamiejsce35wroku2014).Jeślichodziowskaźnikiładuśrodowiskowego,powiatczęsto-chowskizajmujeniezmiennieostatniemiejscepodwzględemcechyX61(udziałściekówoczyszczonychwściekachwymagającychoczyszczenia).Bardzoniskawartośćtegowskaźnikanapoziomieniecałych20%wroku2011spadławroku2014dopoziomu16,85%.Spośródcechdotyczącychładuinstytucjonalno-poli-tycznegonajgorszasytuacjadotyczycechyX70(wydatkówzbudżetupowiatunaobsługędługupublicznego).Choćwydatkiteminimalniespadłynaprzestrzenibadanych lat, jednakna tlepozostałych jednostekpowiatczęstochowski spadłzmiejsca25.w2011r.na35.w2014roku.Jedynąpozytywnązmianąwod-
WYKORZYSTANIEMETODYŚCIEŻKIROZWOJUHELLWIGA… 95
niesieniudopowiatuczęstochowskiegojestpoprawawskaźnikówdotyczącychzdrowiapublicznego(X4 oraz X7).Wceluprzestrzennegozobrazowaniajednostekcharakteryzującychsiępodob-
nymstopniemzrównoważeniarozwojuprzeprowadzonoprocedurętypologicz-ną,polegającąnawydzieleniuobszarówhomogenicznychspełniającychwymogijednolitościwzakresiecechreprezentatywnych(Prus,Szylar2015).Wykonanogrupowaniebadanych jednosteknaokreślone typy,biorączapodstawęwarto-ścimiernikarozwoju.Wwynikutejproceduryutworzonoczterygrupypowia-tówodpowiednioopoziomiezrównoważonegorozwoju(patrzryc.3):wysokim(typI),przeciętnym(typII),niskim(typIII)ibardzoniskim(typIV).Przestrzenne rozmieszczenie typów w badanych latach zaprezentowano na
ryc. 3 (numeracja analogicznie do ryc. 1).Na jej podstawiemożna zauważyćznacznezróżnicowanieprzestrzennewojewództwaśląskiego,biorącpoduwagęanalizowanezjawisko.Wkażdymtypiewystępujązarównopowiaty,jakimiastanaprawachpowiatu.Zaobszaronajbardziejzrównoważonymrozwojumożnauznaćcentralnączęśćwojewództwa,jednakitamwystępująjednostkizaliczonedogorszychtypów–w2011r.będątomiastaBytom(5,typIV),PiekaryŚląskie(21, typIII) iZabrze(33, typIII)orazpowiatbieruńsko-lędziński(4, typIII),natomiastw2014r.zaliczonedotypuIIImiastaBytom(5),PiekaryŚląskie(21),RudaŚląska(24),SiemianowiceŚląskie(27),Sosnowiec(28),Świętochłowice(29) i Zabrze (33) oraz powiaty bieruńsko-lędziński (4) i mikołowski (18).Analizującposzczególneładymożnajedyniezauważyć,żenazakwalifikowaniedotypuIwroku2011miaływpływgłówniezmiennedotycząceładuspołeczne-goigospodarczego,awroku2014–przedewszystkimładugospodarczegoorazinstytucjonalno-politycznego.Najmniejszeznaczeniewobubadanychokresachmiałyzmienneśrodowiskowe.
Podsumowanie
Strategiarozwojuwojewództwaśląskiego„Śląskie2020+”(UrządMarszał-kowskiWojewództwaŚląskiego2013)wielokrotnieodwołujesiędoideizrów-noważonegorozwoju– jest to jednazzasad,naktórychopieraćmasięwdra-żanie zapisów tegodokumentu.Władzewojewództwamająwięc świadomośćkonieczności podejmowania zintegrowanychdziałańwwieluobszarach tema-tycznychwceluosiągnięciaładuzintegrowanego.JakwskazująFabrizioBarca,PhilipMcCanniAndrésRodríguez-Pose(2012),jednązodpowiedzinaproble-my rozwojowe jestwłaśniepromowaniepolitykzintegrowanych, ze szczegól-nymuwzględnieniempotrzebmiastiregionów.Jednakwojewództwośląskiejestjednostkąpełnąlicznychsprzeczności.Zjednejstronykojarzonejestzciężkimprzemysłem, a z drugiej – ponad 50% jego powierzchni zajmują użytki rolne(UrządMarszałkowskiWojewództwa Śląskiego 2016).Cechuje je największezagęszczenieludnościspośródwszystkichwojewództw,ajednocześnieborykasię ono z wysokim poziomem emigracji i licznymi konfliktami społecznymi.Tegorodzajukontrastówwprzypadkutejjednostkijestwiele.
MARTASZYLAR,KATARZYNACEGIELSKA,DAWIDKUDAS96
JakpodkreślająDanielLangiwspółpracownicy(2012),wyzwaniawzakresiezrównoważonegorozwojuwymagajązintegrowaniawiedzyzróżnychdziedziniopracowanianowychsposobówrozwiązywaniaproblemów.Lokalneproblemyzezrównoważonymrozwojem,dotyczącemiastiregionów,osadzonesąwwie-luobszarachzłożonejstrukturyspołecznej,gospodarczej,technologicznej,poli-tycznej,kulturowejiekologicznejosadludzkich.Nicdziwnego,żegenerowaniekonkretnychiskutecznychrozwiązańwykraczapozamożliwościwieluinstytu-cjirządowychisamorządowych(Trencher,Yarime,McCormick,Doll,Kraines2014).Rozwiązywanieproblemówzwiązanychzezrównoważonymrozwojemwymaga zrozumienia konsekwencji podejmowanych działań.Wyzwaniem dlainterdyscyplinarnejnaukizrównoważonegorozwojujestopracowaniekonkret-nychnarzędziiprocesówwspomagającychzrozumieniezłożonościtychzjawiskiopracowaniepolitykniezbędnychdostworzeniatrwałegoładuzintegrowanego(Weinstein,Turner,Ibáñez2013).Przeprowadzonaanalizapokazałaznaczącezróżnicowanie,takżeprzestrzen-
ne, zrównoważonego rozwoju powiatów województwa śląskiego. Najwyższypoziom zrównoważenia wykazanowGliwicach. Nietrudno jednak zauważyć,żeniewewszystkichdziedzinachosiągniętyzostałdostatecznypoziomrozwo-ju–wskazanotuprzedewszystkimniskipoziomładuśrodowiskowego.Takżena obszarach sklasyfikowanych jako najmniej zrównoważonemożnawskazaćdziedzinywypadającepozytywnienatleinnychpowiatów–dlanajgorzejskla-syfikowanegopowiatuczęstochowskiegobędątowskaźnikizwiązanezezdro-wiempublicznym.Zewzględu na to zróżnicowanie poziomuZRposzczegól-nychjednostekokreśleniejednejstrategiipostępowaniadlacałegowojewództwawydajesięniemożliwe.Należałobywtymzakresiesporządzićodrębnestrategiedlakażdegozpowiatów:abyzrównoważonyrozwójnaprawdęmógłzostaćosią-gnięty,należywdrażaćjegoidee,poczynającodskalilokalnej,anieregionalnej(Marciniuk-Kluska,Rymuza,Bombik2016).Możliwościrząducentralnegodo-tyczącerozwijaniaiwdrażaniapolitykwsposóbodgórnywostatnichdziesięcio-leciachzmniejszyły się (Loorbach2010).W tradycyjnych strategiach rozwojuregionalnegoodchodzisięodpodejściaodgórnegowkierunkuinicjatywoddol-nych,charakteryzującychsięzdecentralizowanymstylemkształtowaniapolityki,którerównieżstymulujehoryzontalnepowiązaniapomiędzyorganamiprywatny-miipublicznymi(Hermans,Haarmann,Dagevos2011).Zarównoanalizaliteratury,jakiprzeprowadzonebadaniewskazują,żewcelu
osiągnięciazrównoważonegorozwojukoniecznejestpodejmowaniedziałańwie-lokierunkowych.Niejesttozadaniełatweiwymagapodejmowaniawspółpracyprzezwładzelokalnezarównozinstytucjamipublicznymi,jakisektorempry-watnym(Nijkamp,Perrels1994).Jużw1987r.wraporcieOur Common Future (WorldCommissiononEnvironmentandDevelopment1987)zostałonapisaneozrównoważonymrozwoju:„Nieukrywamy,żeniejesttołatwyproces.Trzebapodjąćwielebolesnychdecyzji.Dlategowostatecznym rozrachunkuzrówno-ważonyrozwójmusiopieraćsięnawolipolitycznej”.Dużaodpowiedzialnośćw tym zakresie stoi więc przed władzami zarówno całego województwa, jak
WYKORZYSTANIEMETODYŚCIEŻKIROZWOJUHELLWIGA… 97
iposzczególnychpowiatów,abypodejmowaneprzezniedziałaniapozwalałynaciągłyizrównoważonyrozwójcałegoregionu.
Literatura
AngelisV.,Angelis-DimakisA.,DimakiK.,2015,„Theregionanditsmultipleimages”,Procedia Economics and Finance,t.33,s.188–199.
Ball-DomańskaB.,WilkJ.,2011,„Gospodarczeaspektyzrównoważonegorozwojuwo-jewództw–wielowymiarowa analiza porównawcza”,Przegląd Statystyczny, nr 58,z.3–4,s.300–322.
BarcaF.,McCannP.,Rodríguez‐PoseA.,2012,„Thecaseforregionaldevelopmentinter-vention:place‐basedversusplace‐neutralapproaches”,Journal of Regional Science, t.52,nr1,s.134–152.
BrolR., 2006, „Rozwój regionalny− zakres pojęciowy”,w:D. Strahl (red.),Metody oceny rozwoju regionalnego,WydawnictwoAEweWrocławiu,Wrocław,s.13–16.
CarlowitzH.C.,2000 [1713],Sylvicultura oeconomica oder haußwirthliche Nachricht und Naturmäßige Anweisung zur Wilden Baum-Zucht, red. K. Irmer,A. Kießling,Freiberg:TechnischeUniversitätBergakademie.
ChmielniakT.,2015,„Opracowanietechnologiidlawysokosprawnych‘zeroemisyjnych’blokówwęglowychzintegrowanychzwychwytemCO2zespalin.Koncepcjaigłównewynikibadań”,Energy Policy Journal,t.18,z.3,s.75–86.
ChurskiP.,2004,„Rozwójregionalnywwarunkachtransformacjigospodarczejiintegra-cjieuropejskiej”,w:S.Ciok,D.Ilnicki(red.)Przekształcenia regionalnych struktur funkcjonalno-przestrzennych. Regionalny wymiar integracji europejskiej, t. VIII/1,InstytutGeografiiiRozwojuRegionalnego,UniwersytetWrocławski,s.3–45.
CiegisR.,RamanauskieneJ.,MartinkusB.,2009,„Theconceptofsustainabledevelop-ment and its use for sustainability scenarios”,Engineering Economics, t. 62, nr 2,s.28–37.
CiegisR.,RamanauskieneJ.,StartieneG.,2009,„Theoreticalreasoningoftheuseofindi-catorsandindicesforsustainabledevelopmentassessment”,Engineering Economics, t.63,nr4,s.33–40.
Ciżkowicz P., RzońcaA., 2011, „Mechanizmy oddziaływania deficytu fiskalnego nawzrostgospodarki”,Gospodarka Narodowa,nr10(242),s.1–20.
CommissionoftheEuropeanCommunities,2001,„Greenpaper:PromotingaEuropeanframework for corporate social responsibility”, DOC/01/9, Brussels, https://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0ahUKEwi-t6CD2KfWAhWmIpoKHSJVAuwQFggsMAA&url=http%3A%2F%2Feuropa.eu%2Frapid%2Fpress-release_DOC-01-9_en.pdf&usg=AFQjCNF-ef7j_hp0XUAG_mtQ16dSt6dpOQ(dostęp:15.09.2017).
CuthillM., 2010, „Strengthening the ‘social’ in sustainable development:Developinga conceptual framework for social sustainability in a rapid urbangrowth region inAustralia”,Sustainable Development,t.18,nr6,s.362–373.
DempseyN.iin.,2011,„Thesocialdimensionofsustainabledevelopment:definingur-bansocialsustainability”,Sustainable Development,t.19,nr5,s.289–300.
DomańskiB.,2004,„Krytykapojęciarozwojuastudiaregionalne”,Studia Regionalne i Lokalne,nr2(16),s.7–23.
MARTASZYLAR,KATARZYNACEGIELSKA,DAWIDKUDAS98
Frugoli P.A.,Almeida C., Agostinho F., Giannetti B., HuisinghD., 2015, „Canmea-suresofwell-beingandprogresshelpsocietiestoachievesustainabledevelopment?”,Journal of Cleaner Production,t.90,s.370–380.
GajdzikB.,2010,„Urbanizacjawzrównoważonymrozwojuwojewództwaśląskiego”,Journal of Ecology and Health,t.14,nr5,s.221–226.
GawrońskiH.,2011,„Istotaplanowaniastrategicznegorozwojulokalnegoiregionalne-go”,Współczesne Zarządzanie,nr1,s.30–41.
Gliwice/ Innowacje: Isover zainwestował 30 mln zł w nową linię produkcyjną, 2017,https://finanse.wp.pl/gliwice-innowacje-isover-zainwestowal-30-mln-zl-w-nowa-linie-produkcyjna-6115751510485121a(dostęp:15.09.2017).
GłównyUrządStatystyczny(GUS),2016,Wskaźniki zrównoważonego rozwoju,http://wskaznikizrp.stat.gov.pl(dostęp:24.10.2016).
GotowskaM.,JakubczakA.,2016,„Zastosowaniewybranychmetoddoocenyzróżni-cowania poziomu życia ludnościw Polsce”, IXKongres Ekonomistów Polskich –Publikacje Kongresowe, www.pte.pl/kongres/publikacje-kongresowe.html (dostęp:16.11.2016).
GriggsD.,Stafford-SmithM.,GaffneyO.,RockströmJ.,ÖhmanM.,ShyamsundarP.,SteffenW.,GlaserG.,KanieN.,NobleI.,2013,„Sustainabledevelopmentgoalsforpeopleandplanet”,Nature,t.495,s.305–307.
HellwigZ., 1968, „Zastosowaniemetody taksonomicznej do typologicznegopodziałukrajówzewzględunapoziomichrozwojuorazzasobyistrukturęwykwalifikowanychkadr”,Przegląd Statystyczny,z.4,s.307–326.
Hellwig Z., 1981, „Wielowymiarowa analiza porównawcza i jej zastosowanie w ba-daniachwielowymiarowychobiektówgospodarczych”,w:W.Welfe (red.),Metody i modele ekonomiczno-matematyczne w doskonaleniu zarządzania gospodarką socja-listyczną,Warszawa:PWE,s.46–68.
HermansF.L.,HaarmannW.M.,Dagevos J.F.,2011, „Evaluationof stakeholderparti-cipation inmonitoring regional sustainable development”,Regional Environmental Change,t.11,nr4,s.805–815.
HoldenE.,LinnerudK.,BanisterD.,2014,„Sustainabledevelopment:Ourcommonfu-turerevisited”,Global Environmental Change,t.26,s.130–139.
HoldenE., LinnerudK.,BanisterD., 2016, „The imperatives of sustainable develop-ment”,Sustainable Development,t.25,nr3,s.213–226.
HullZ.,2007,„Czyideasustainable developmentukazujenowąwizjęrozwojucywiliza-cyjnego?”,Problemy Ekorozwoju,t.2,nr1,s.49–57.
Iwacewicz-OrłowskaA.,SokołowskaD.,2016,„Ocenarealizacjikoncepcjizrównowa-żonegorozwojuwpodregionachwojewództwPolskiWschodniejzwykorzystaniemmetodywzorcarozwojuHellwiga”,Optimum, Studia Ekonomiczne,nr1(79),s.182–197.
JarockaM., 2013, „Wpływmetody doboru cech diagnostycznych na wyniki porząd-kowania liniowego na przykładzie rankingu polskich uczelni”, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu,nr279,s.85–94.
Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna, 2010,www.gliwice.eu/dla-biznesu/katowic-ka-specjalna-strefa-ekonomiczna(dostęp:8.10.2017).
Kolenda M., 2006, Taksonomia numeryczna. Klasyfikacja, porządkowanie i analiza obiektów wielocechowych, Wrocław: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im.OskaraLangegoweWrocławiu.
WYKORZYSTANIEMETODYŚCIEŻKIROZWOJUHELLWIGA… 99
KozłowskaK.,2010,„Zróżnicowanierozwojuzrównoważonegowojewództwakujaw-sko-pomorskiegowlatach2004–2007wświetlewynikówanalizytaksonomicznej”,Studia Regionalne i Lokalne,nr3,s.81–98.
Kukuła K., 2000, Metoda unitaryzacji zerowej. Warszawa: Wydawnictwo NaukowePWN.
KurczS.,LipokD.,2013,„Zieloneaspektylogistykiwprzedsiębiorstwachwojewództwaśląskiego”,Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej. Organizacja i Zarządzanie, nr60,s.55–62.
LangD.J.,WiekA.,BergmannM.,StauffacherM.,MartensP.,MollP., SwillingM.,Thomas C.J., 2012, „Transdisciplinary research in sustainability science: practice,principles,andchallenges”,Sustainability Science,t.7,nr1,s.25–43.
LehtonenM.,SébastienL.,BaulerT.,2016,„Themultiplerolesofsustainabilityindica-torsininformationalgovernance:betweenintendeduseandunanticipatedinfluence”,Current Opinion in Environmental Sustainability,t.18,s.1–9.
LoorbachD.,2010,„Transitionmanagementforsustainabledevelopment:aprescriptive,complexity‐basedgovernanceframework”,Governance,t.23,nr1,s.161–183.
LorensP.,2015,„Contemporarydevelopmentprocessesofcitiesandurbanareas”,Studia Regionalia,nr43–44,s.62–74.
Mandziuk R., Nawra P., Ossowska J., 2016, „Inwestycje rzeczowe przedsiębiorstw”,Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia,nr1,s.545–553.
Marciniuk-KluskaA.,RymuzaK.,BombikA.,2016,„Wykorzystanieanalizytaksono-micznejwbadaniachzrównoważonegorozwojulokalnegonaprzykładziepowiatówpodregionu ostrołęcko-siedleckiego”, w: B. Dańska-Borsiak, I. Laskowska (red.),Regionalne analizy ekonomiczne, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego,s.73–81.
MoldanB.,JanouškováS.,HákT.,2012,„Howtounderstandandmeasureenvironmen-talsustainability:Indicatorsandtargets”,Ecological Indicators,t.17,s.4–13.
MurphyK.,2012,„Thesocialpillarofsustainabledevelopment:aliteraturereviewandframeworkforpolicyanalysis”,Sustainability: Science, Practice & Policy,t.8,nr1,s.15–29.
Nagórny W., 2011, „Polityka społeczna a zrównoważony rozwój”, Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Seria Pragmata tes Oikonomias,z.V,s.137–146.
NazarczukJ.M.,2013,Potencjał rozwojowy a aktywność inwestycyjna województw i pod-regionów Polski,Olsztyn:WydawnictwoUniwersytetuWarmińsko-Mazurskiego.
NijkampP.,PerrelsA.,1994,Sustainable Cities in Europe,NewYork:Routledge.NowakE., 1990,Metody taksonomiczne w klasyfikacji obiektów społeczno-gospodar-
czych,Warszawa:PaństwoweWydawnictwoEkonomiczne,s.87–91.NowakP.,2012,„PoziominnowacyjnościpolskiejgospodarkinatlekrajówUE”,Prace
Komisji Geografii Przemysłu,nr19,s.153–168.Nowe firmy w gliwickiej strefie ekonomicznej,2016,www.infogliwice.pl/nowe-firmy-w-
-gliwickiej-strefie-ekonomicznej/(dostęp:8.04.2017).OrganizacjaNarodówZjednoczonych(ONZ),1992,DeklaracjazRiowsprawieśrodo-
wiskairozwoju,http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/inne/1992.html(dostęp:10.04.2017).PanekT.,2009,Statystyczne metody wielowymiarowej analizy porównawczej,Warszawa:
OficynaWydawniczaSzkołyGłównejHandlowej.PapuzińskiA.,2007,„Filozofiazrównoważonegorozwojujakosubdyscyplinabadańfi-
lozoficznych”,Problemy Ekorozwoju,t.2,nr2,s.27–40.
MARTASZYLAR,KATARZYNACEGIELSKA,DAWIDKUDAS100
PastusiakR.,JasiniakM.,2014,„SpołecznaodpowiedzialnośćbiznesuwPolscenaprzy-kładzieaktywnościspecjalnychstrefekonomicznych”,Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio H–Oeconomia,t.48,nr3,s.251–262.
Piętak Ł., 2014, „Przegląd teoretycznych koncepcji rozwoju regionalnego”, Acta Universitatis lodziensis. Folia Oeconomica,t.5,nr306,s.5–28.
PłachciakA.,2011,„Genezaideirozwojuzrównoważonego”,Ekonomianr5(17),s.231–248.
PrusB.,SzylarM., 2015, „Evaluationofpossibility touse typological procedure andWrocław taxonomy to analyse agriculture development conditions on the exampleof the formerKraków voivodeship communes”,Geomatics, Landmanagement and Landscape,nr4,s.83–101.
Skowroński A., 2006, „Panorama cywilizacji zrównoważonego rozwoju”, Studia Ecologiae et Bioethicae,nr4,s.243–257.
Somogyi Z., 2015, „A framework for quantifying environmental sustainability”,Ecological Indicators,t.61,s.338–345.
StawskaJ.,2016,„Zadłużeniesektorageneral governmentawzrostgospodarczywkon-tekściezrównoważonychfinansówpublicznych”, Prace Naukowe UE we Wrocławiu, nr437(Finanse na rzecz zrównoważonego rozwoju),s.426–435.
StermanJ.,2012,„Sustainingsustainability:creatingasystemsscienceinafragment-edacademyandpolarizedworld”,w:M.Weinstein,R.Turner(red.),SustainabilityScience:TheEmergingParadigmandtheUrbanEnvironment,NewYork:Springer-Verlag,s.35–73.
SternN., 2015,Why Are We Waiting? The Logic, Urgency, and Promise of Tackling Climate Change,Cambridge,MA:MITPress.
SteurerR.,HametnerM.,2013,„Objectivesandindicatorsinsustainabledevelopmentstrategies:similaritiesandvariancesacrossEurope”,Sustainable Development,t.21,nr4,s.224–241.
Szewczuk A., 2011, „Rozwój lokalny i regionalny – główne determinanty”, w:A. Szewczuk,M. Kogut-Jaworska,M. Zioło,Rozwój lokalny i regionalny. Teoria i praktyka,Warszawa:WydawnictwoC.H.Beck.
Szlachta J., Zaucha J., 2010, „A new paradigm of the EU regional development inthe context of the Poland’s National Spatial Development Concept”, Institute forDevelopmentWorkingPapers,nr1,s.1–17.
Szylar M., 2016, „Evaluation of environmental order level in districts of KrakowMetropolitanArea”,Journal of Ecological Engineering,t.17,nr5,s.35–42.
SzylarM.,CegielskaK.,KudasD.,2016,„Analizazmianładuspołecznegopodkątemzrównoważonegorozwojuwybranychpowiatówwojewództwapodkarpackiego”,w:J.Leśny, J.Nyćkowiak (red.),Nauki humanistyczne i społeczne. Część V, Badania i rozwój młodych naukowców w Polsce,Monografie,t.19,s.92–99.
TrencherG.,YarimeM.,McCormickK.B.,DollC.N.H.,KrainesS.B.,2014,„Beyondthethirdmission:Exploringtheemerginguniversityfunctionofco-creationforsustain-ability”.Science and Public Policy,t.41,nr2,s.151–179.
Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, 2013, Strategia rozwoju wojewódz-twa śląskiego „Śląskie 2020+”, Katowice: Urząd Marszałkowski WojewództwaŚląskiego,WydziałPlanowaniaStrategicznegoiPrzestrzennego,www.slaskie.pl/za-laczniki/2013/07/04/1372921202/1372921250.pdf(dostęp:28.10.2016).
Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, 2016, Analiza struktury wła-sności i sposobu użytkowania gruntów w województwie śląskim w 2016 roku.
WYKORZYSTANIEMETODYŚCIEŻKIROZWOJUHELLWIGA… 101
Katowice: Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Wydział Geodezji,Kartografii i Gospodarki Nieruchomościami. http://www.slaskie.pl/zalaczni-ki/2016/05/20/1463732902/1463733025.pdf(dostęp:31.10.2016).
UThant S., 1969,Człowiek i jego środowisko. Raport Sekretarza GeneralnegoONZzdnia26.05.1969r.,BiuletynPolskiegoKomitetud/sUNESCO,nr1.
WalesiakM.,2014,„Przeglądformułnormalizacjiwartościzmiennychorazichwłasno-ściwstatystycznejanaliziewielowymiarowej”,Przegląd Statystyczny, r.LXI,z.4,s.363–372.
WeinsteinM.P.,TurnerR.E.,IbáñezC.,2013,„Theglobalsustainabilitytransition:itismorethanchanginglightbulbs”,Sustainability: Science, Practice & Policy,t.9,nr1,s.4–15.
Wildowicz-GiegielA.,2013,„PriorytetyinwestycyjneainnowacyjnośćprzedsiębiorstwwPolsce”,Oeconomia Copernicana,nr1,s.65–77.
WorldCommission onEnvironment andDevelopment (WCED), 1987,Our Common Future,Oxford:OxfordUniversityPress.
YigitcanlarT.,KamruzzamanM.,2015,„Planning,developmentandmanagementofsus-tainablecities:Acommentaryfromtheguesteditors”,Sustainability,t.7,s.14677–14688.
Stronyinternetowehttp://katowice.stat.gov.pl/statystyczne-vademecum-samorzadowca/(dostęp8.04.2017).www.wskaznikizrp.stat.gov.pl(dostęp:24.10.2016).