materiały szkoleniowe (część merytoryczna)

Materiały szkoleniowe opracowane przez Ośrodek Działań Ekologicznych „Źródła” Oddział w Warszawie 1

„„ GGOOSSPPOODDAARRKKAA OODDPPAADDAAMMII KKOOMMUUNNAALLNNYYMMII WW PPOOLLSSCCEE””

MMAATTEERRIIAAŁŁYY SSZZKKOOLLEENNIIOOWWEE

I. PODSTAWOWE POJĘCIA I INFORMACJE Z ZAKRESU GOSPODARKI ODPADAMI KOMU NALNYMI 1) Odpady Odpady :

przedmioty, rzeczy, których posiadacz pozbywa się.

Odpady komunalne :

odpady powstające w gospodarstwach domowych bądź innych obiektach, przypominające odpady pochodzące

z gospodarstw. Odpady komunalne są to zatem odpady powstające m.in. w gospodarstwach domowych, obiektach

uŜyteczności publicznej etc.

Gospodarowanie odpadami:

proces obejmujący zbieranie, transport, odzysk i/lub unieszkodliwianie odpadów. (opracowanie własne)

Odpady surowcowe:

selektywnie gromadzone komunalne odpady opakowaniowe z: papieru i tektury, szkła bezbarwnego i kolorowego, tworzyw

sztucznych i metali, wielomateriałowe oraz nieopakowaniowe odpady z papieru i tektury.

Odpady niesegregowane:

odpady komunalne nie poddane selektywnemu zbieraniu (tzw. zmieszane).

Odpady segregowane:

odpady zbierane selektywnie.

(źródło: Regulamin Utrzymania Czystości i Porządku na terenie M.St. Warszawy, 2006)

2) Posiadacz odpadów Posiadacz odpadów:

oznacza wytwarzającego odpady lub osobę, która jest w ich posiadaniu. Posiadacz odpadów jest obowiązany

do postępowania z odpadami w sposób zgodny z zasadami gospodarowania odpadami, wymaganiami ochrony środowiska.

Zgodnie z zasadą "zanieczyszczający płaci", koszt usuwania odpadów musi być ponoszony przez posiadacza odpadów. (źródło: Ramowa dyrektywa o odpadach – dyrektywa Rady 75/442/EWG z 1975 r.)

3) Model systemu gospodarowania odpadami komunalny mi w Polsce

Polska jest jedynym kraje w UE, w którym właścicielem odpadów komunalnych nie jest gmina, a ich bezpośredni wytwórca

(mieszkaniec). Za odpady powstające na ternie nieruchomości odpowiada właściciel tej nieruchomości (zarządca,

administrator, dzierŜawca). Mieszkaniec/właściciel jest zobowiązany do postępowania z odpadami w sposób zgodny

z zasadami ochrony środowiska. Właściciele nieruchomości zobowiązani są do posiadania umów na odbiór odpadów

komunalnych. Umowę taką zawiera się z przedsiębiorstwem posiadającym zezwolenie na prowadzenie działalności

w zakresie odbioru odpadów. Umowa określa m.in. częstotliwość odbioru odpadów oraz opłatę za odbiór. Zezwolenie takie


przedsiębiorstwom wydaje wójt, burmistrz lub prezydent miasta. W zezwoleniu określone są miejsca odzysku lub

unieszkodliwiania zbieranych przez daną firmę odpadów. Odpady od mieszkańców moŜe odbierać takŜe gminna jednostka

organizacyjna świadcząca usługi w tym zakresie (jednostka taka jest zwolniona z obowiązku uzyskania zezwolenia, ale musi

spełniać warunki określone przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta). Przedsiębiorstwa przekazują gminie informacje

o umowach zawartych z mieszkańcami (wykaz umów; gmina prowadzi ewidencję umów) oraz sprawozdania dotyczące

gospodarowania odpadami (informacje o ilości odebranych odpadów, ich odzysku, unieszkodliwianiu). Gmina prowadzi

ewidencję umów oraz gromadzi dane o gospodarce odpadami w gminie.

Odpady powstające na terenie nieruchomości powinny być zbierane i odbierane w sposób selektywny. Szczegółowe

zasady selektywnego zbierania i odbierania odpadów określa gmina w Regulaminie Utrzymania Czystości i Porządku.

Funkcjonowanie gospodarowania odpadami komunalnymi w gminie przedstawiono na schemacie.

Schemat gospodarowania odpadami w gminie

(opracowanie własne na podstawie Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2010)

II. STATYSTYKI ODPADOWE W POLSCE 1) Ilość odpadów powstaj ących w Polsce

W roku 2000 w Polsce wytworzono łącznie 13500 tys. ton odpadów komunalnych oraz 125480 tys. ton odpadów

gospodarczych, z czego 1578 tys. ton to odpady niebezpieczne. Odpady komunalne stanowią zatem niecałe 10% odpadów

produkowanych w naszym kraju. Wg prognoz w wymienionych latach masa odpadów powstających w Polsce wynosić

będzie:

2010 - 145 317 tys. t,

2014 - 171 982 tys. t. (na podstawie: Krajowy Plan Gospodarki Odpadami)

W przeliczeniu na mieszkańca, Polacy produkują średnio ok. 323 kg odpadów rocznie (dane z roku 2000). Istnieje jednak

duŜe zróŜnicowanie między mieszkańcami miast a wsi w ilości wytwarzanych przez nich odpadów. ZróŜnicowanie to

przedstawiono na rysunku poniŜej.

wytwórca

przedsiębiorstwo posiadające zezwolenie/gminna jednostka

organizacyjna GMINA

umowa i opłata

Regulamin Utrzymania Czystości i Porządku

na terenie gminy

skazane w zezwoleniu miejsce odzysku i unieszkodliwiania

odpadów

transport

zezwolenie

wykaz umów

sprawozdanie

obowiązek posiadania umowy i selektywnego zbierania odpadów

ewidencja umów/ewidencja ilości odpadów wywoŜonych


Ilość odpadów komunalnych wytwarzanych przez mieszka ńców miast i wsi

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

mieszkaniec miasta mieszkaniec w si

kg/M

/rok

(opracowanie własne na podstawie danych Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych, dane z 2000 r.)

Z powyŜszych danych wynika, Ŝe mieszkaniec miasta produkuje o ok. 200 kg więcej odpadów niŜ mieszkaniec wsi

(w przeliczeniu na rok). Taka róŜnica w poziomie wytwarzania odpadów wynika po części z wyŜszej konsumpcji na terenach

miejskich oraz wyŜszej zazwyczaj stopy Ŝyciowej mieszkańców miast, jak i większej dostępności sklepów. Ponadto, na

terenach wiejskich, szereg produktów spoŜywczych pochodzi z własnych gospodarstw mieszkańców

(np. mleko, jaja, warzywa, mięso), podczas gdy mieszkańcy miast wszystkie tego typu produkty kupują, co wiąŜe się

z uŜywaniem opakowań i powstawaniem odpadów opakowaniowych (średnio mieszkaniec miasta produkuje ok. 96 kg

odpadów opakowaniowych rocznie, podczas gdy mieszkaniec wsi tylko ok. 50 kg/rok). Ponadto, znaczna część odpadków

organicznych, np. resztek Ŝywności, jest przez mieszkańców wsi zagospodarowywana, w tym np. na paszę na zwierząt.

W mieście odpadki takie są bezuŜytecznym odpadem (mieszkaniec wsi produkuje rocznie jedynie ok. 22 kg odpadów

organicznych (roślinnych, zwierzęcych i innych), podczas gdy mieszkaniec miasta aŜ 90 kg/rok). ZaleŜności te przedstawiono

na wykresie poniŜej.

Ilość odpadów organicznych i opakowaniowych produkowanych przez mieszka ńców miast i wsi

0

20

40

60

80

100

120

odpady organiczne odpady opakowaniowe

kg/M

/rok

mieszkaniec miasta

mieszkaniec wsi

(opracowanie własne na podstawie danych IETU, dane z 2000 r.)

2) Struktura odpadów komunalnych

Zdecydowaną większość odpadów komunalnych powstających na terenie Warszawy (i Polski jako całości) stanowią

odpady z gospodarstw domowych (61%, rysunek poniŜej). Oznacza to, Ŝe w przewaŜającym stopniu to mieszkańcy –

indywidualnie – decydują o tym, jak przebiega gospodarka odpadami komunalnymi w mieście (jaka ich część kierowana jest

na składowiska, a jaka zbierana selektywnie).

(opracowanie własne na podstawie Planu Gospodarki Odpadami dla m. st. Warszawy, Warszawa 2005)


W strumieniu odpadów komunalnych dominują odpady, które mogą i powinny być ponownie zagospodarowane poprzez

odzysk; stanowią one ok. 52% masy odpadów pochodzących od ludności. Są to odpady surowcowe (ok. 30%, opakowania

i nieopakowaniowy papier i tektura, rysunek poniŜej) oraz ulegające biodegradacji (24%, odpady kuchenne oraz zielone,

rysunek poniŜej).

Struktura odpadów komunalnych w miastach w Polsce

odpady surowcowe

30%inne 46%

ulegające biodegradacji

24%

(opracowanie własne na podstawie Krajowego Planu Gospodarki Odpadami i danych IETU, dane dla 2000 r.)

III. POSTĘPOWANIE Z ODPADAMI 1) Zasady post ępowania z odpadami W Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. sformułowano następujące zasady:

• zasadę przestrzegania właściwej hierarchii postępowania z odpadami (najbardziej preferowanym działaniem jest

zapobieganie powstawaniu odpadów, następnie ograniczanie ilości i uciąŜliwości (szkodliwości) odpadów, odzysk

(wykorzystanie odpadów), unieszkodliwianie odpadów, z wyłączeniem składowania, a najmniej preferowanym

składowanie odpadów),

• zasadę bliskości (odpady powinny być w pierwszej kolejności poddawane odzyskowi lub unieszkodliwiane

w miejscu ich powstawania; jeśli nie jest to moŜliwe, to uwzględniając najlepszą dostępną technikę lub technologię,

powinny być przekazywane do najbliŜej połoŜonych miejsc, w których mogą zostać poddane odzyskowi lub

unieszkodliwione),

• zasadę rozszerzonej odpowiedzialności producenta (producent jest nie tylko odpowiedzialny za powstające

w procesie produkcyjnym odpady, ale równieŜ za odpady powstające w trakcie uŜytkowania, jak i po zuŜyciu

wytworzonych przez niego produktów - odpowiednie projektowanie produktów).

Zgodnie z wymogami Ramowej Dyrektywy o odpadach w prawie krajowym przyjęto jako obowiązującą następującą

hierarchię postępowania z odpadami:

• zapobieganie powstawaniu odpadów lub ograniczanie ilość odpadów i ich negatywne oddziaływanie na środowisko

przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich uŜytkowania,

• zapewnienie zgodnego z zasadami ochrony środowiska odzysku, jeŜeli nie udało się zapobiec ich powstaniu,

• zapewnienie zgodnego z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwiania odpadów, których powstaniu nie udało się

zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi,

• poddawanie odpadów, z uwzględnieniem najlepszej dostępnej techniki lub technologii odzyskowi lub unieszkodliwianiu,

w pierwszej kolejności w miejscu ich powstawania, a jeśli jest to niemoŜliwe - przekazywanie do najbliŜej połoŜonych

miejsc, w których będą mogły być poddane takiemu odzyskowi lub unieszkodliwieniu,

• zbieranie odpadów w sposób selektywny. (źródło: Ustawa o odpadach z dnia z dnia 27 kwietnia 2001 r., Krajowy Plan Gospodarki Odpadami)

PoniŜej szczegółowo przedstawiono postępowanie z odpadami.


Zapobieganie:

ograniczenie ilości powstających odpadów oraz przeciwdziałanie szkodliwemu ich oddziaływaniu na środowisko realizowane

przez:

• ograniczenie ilości materiałów i innych surowców w opakowaniach,

• ograniczenie ilości opakowań podczas produkcji i dystrybucji handlowej wyrobów, wszędzie gdzie jest uzasadnione

oraz ograniczenie ilości odpadów w fazie utylizacji i likwidacji,

• rozwój czystych technologii (technologii, które nie wywołują zagroŜeń dla środowiska).

Odzysk odpadów:

działania polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub części lub prowadzące do odzyskania z odpadów substancji,

materiałów, energii i ich wykorzystania. Odzysk prowadzi do ograniczenia masy odpadów deponowanych na składowiskach.

Odzysk obejmuje: odzysk energii oraz recykling.

Odzysk energii:

termiczne przekształcanie odpadów w celu odzyskania energii (np. spalanie odpadów, którego podstawowym celem jest

odzyskiwanie energii).

Recykling:

przetworzenie odpadów opakowaniowych (lub materiałów pochodzących z odpadów) prowadzące do wytworzenia nowych

opakowań lub innych wyrobów. Recykling obejmuje recykling materiałowy i organiczny.

Recykling organiczny:

obróbka tlenowa lub beztlenowa biodegradowalnych odpadów lub ich części; prowadzona w warunkach kontrolowanych

i przy udziale organizmów, prowadząca do wytworzenia masy organicznej lub metanu (np. kompostowanie, fermentacja).

Recykling materiałowy:

procesy zawracania materiałów pochodzących z odpadów do cyklu produkcyjnego; proces wytworzenia surowca wtórnego

z materiałów odpadowych i wytworzenia wyrobu finalnego z surowca wtórnego.

(opracowanie własne na podstawie Ustawy o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r., PN-EN 13193:2002 Opakowania – Opakowania

a środowisko terminologia oraz PN-EN 13430:2002 Opakowania – Wymagania dotyczące opakowań przydatnych do odzysku przez

recykling materiałowy)

Odpady, których nie da się poddać odzyskowi, podlegają unieszkodliwieniu.

Unieszkodliwianie odpadów:

poddanie odpadów procesom przekształceń biologicznych, fizycznych lub chemicznych w celu doprowadzenia ich

do stanu, który nie stwarza zagroŜenia dla Ŝycia, zdrowia ludzi lub dla środowiska. Metody unieszkodliwiania

to np. składowanie, spalanie bez odzysku energii. (źródło: Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r.) Na schemacie poniŜej przedstawiono postępowanie z odpadami (nie uwzględniono zapobiegania i minimalizacji).


(opracowanie własne)

2) RRR– reduce, reuse, recycle (3R) 3R jest zbiorem zasad o charakterze nieformalnym i w sposób skrócony i uproszczony oddaje istotę odpowiedzialnego

postępowania z odpadami. Na przykładzie 3R moŜna doskonale przedstawić, jak kaŜdy człowiek – indywidualnie – powinien

postępować z wytworzonymi przez niego śmieciami. 3R jest konsekwencją zasad postępowania określonych w prawie

unijnym jak i prawie krajowym. Zasada 3R to swoista mantra, krótka i lapidarna kwintesencja ekologicznego podejścia do

surowców i energii

Zasada 3R to 3 nakazy: reduce, reuse, recycle - redukuj ilość opakowań i odpadów, uŜywaj wielokrotnie tych, których nie dało

się zredukować, przetwarzaj te opakowania i odpady, których nie daje się uŜyć ponownie.

Jak moŜna przełoŜyć te przykazania na codzienne Ŝycie? Oto kilka przykładów.

Reduce (zmniejszanie ilości odpadów, które produkujemy w naszych domach):

• nie uŜywanie opakowań jednorazowych, np. reklamówek, a w ich miejsce stosowanie opakowań wielorazowych,

np. płóciennej torby, koszyka,

• kupowanie produktów mniej opakowanych, np. pasty do zębów bez kartonika i folii, kremu bez pudełka z kartonu,

• nie uŜywanie dodatkowych opakowań, gdy nie jest to konieczne, np. reklamówki do proszku zapakowanego

w torbę ze specjalnym uchwytem,

• kupowanie produktów w większym opakowaniu zamiast w kilku mniejszych,

• zuŜywanie produktu do końca, by nie wyrzucać resztek,

• dwustronne zapisywanie lub zadrukowywanie kartek,

• kupowanie tylko produktów potrzebnych i dobrej jakości, których niska trwałość nie spowoduje, Ŝe szybko je wyrzucimy.

Reuse (znajdowanie innych zastosowań dla przedmiotów, które przestały nam słuŜyć w dotychczasowy sposób):

• wykorzystywanie słoików po dŜemach czy sosach na domowe przetwory,

• kupowanie napojów w butelkach zwrotnych i odnoszenie ich do sklepu,

• wykorzystywanie plastikowej butelki po napoju, Ŝeby zabrać do szkoły, na wycieczkę np. sok lub herbatę,

• oddawanie ubrań, ksiąŜek, zabawek młodszej rodzinie, kolegom, potrzebującym.

Recycle (przetwarzanie odpadów)

• segregowanie odpadów na surowce wtórne takiejjak: papier, szkło, tworzywa sztuczne, metal,

• jeŜeli istnieje taka moŜliwość, takŜe oddzielanie odpadów organicznych i przerabianie je na kompost we własnym

zakresie, bądź wyrzucanie do specjalnych pojemników na bioodpady.

ODZYSK

Odzysk energii: np. spalanie z odzyskiem

energii, zgazowywanie, piroliza

Recykling

Recykling organiczny: np. kompostowanie, fermentacja

Recykling materiałowy: wytworzenie nowych produktów

ODPADY

UNIESZKODLIWANIE

Składowanie Spalanie

SCHEMAT POSTĘPOWANIA Z ODPADAMI


3) Zagospodarowanie odpadów komunalnych w Polsce

Pomimo Ŝe odpady nadające się do odzysku stanowią aŜ ok. 52% odpadów komunalnych, jedynie niewielka ich część

poddawana jest odzyskowi. W roku 2000 jedynie ok. 0,1 % odpadów komunalnych w Polsce była zbierana selektywnie

i kierowana do recyklingu. Ok. 2% odpadów było kompostowanych, a aŜ 97 % odpadów było deponowanych na

składowiskach. Do roku 2004, mimo zobowiązań Polski w zakresie gospodarki odpadami, sytuacja nie uległa znacznej

poprawie. W roku 2004 ok. 95 % odpadów komunalnych zdeponowano na składowiskach, 2,3 % przekształcono biologicznie

(kompostowanie, fermentacja), termicznej obróbce (spalaniu) poddano ok. 0,4 % masy odpadów, a selektywnej zbiórce tylko

2,5 % (rysunek poniŜej).

W Warszawie sytuacja ta kształtuje nieco lepiej. W roku 2002 odpady zebrane selektywnie stanowiły jedynie 1% masy

odpadów (obecnie – stan na rok 2007 – jest to ok. 3%), spalaniu ulegało 5%, kompostowaniu – 23%, a składowaniu 70%.

Proporcje te przedstawiono poniŜej.

Gospodarowanie odpadami w Polsce

przekształcanie biologiczne

2,3%

selektywna zbiórka 2,5%

składowanie 94,8%

spalanie 0,4%

Gospodarowanie odpadami w Warszawie

składowanie 71%

kompostowanie 23%

spalanie 5% selektywna zbiórka 1%

(opracowanie własne na podstawie Krajowego Planu Gospodarki Odpadami 2006 oraz Planu Gospodarki Odpadami dla M.St. Warszawa 2005)

Z całej masy odpadów biodegradowalnych składowaniu poddano w roku 2004 aŜ 91%. Jest to bardzo niekorzystny wynik,

gdyŜ do roku 2014 poziom ten powinien spaść do 35% (patrz punkt ZOBOWIĄZANIA POLSKI W ZAKRESIE GOSPODARKI

ODPADAMI).

Z przedstawionych powyŜej danych wynika, Ŝe stan gospodarki odpadami w Polsce jest nadal bardzo niekorzystny.

Głównym problemem jest nadal bardzo niski poziom selektywnej zbiórki odpadów oraz składowanie większości powstałych

odpadów.

W roku 2000 w Polsce istniało 999 zorganizowanych składowisk odpadów oraz 88 zamkniętych składowisk.

Ich łączna powierzchnia wynosiła 3364 ha (33, 64 km2). Składowiska zajmowały zatem powierzchnię równą

1,5 powierzchni Pienińskiego Parku Narodowego.

W roku 2005 w Polsce istniało:

• 762 legalnych składowisk odpadów,

• 78 sortowni odpadów komunalnych,

• 58 kompostowni,

• 6 zakładów fermentacji,

• 1 spalarnia. (źródło: Krajowy Plan Gospodarki Odpadami i Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2010)

IV. PROBLEMY W GOSPODAROWANIU ODPADAMI Przyczyny niekorzystnej sytuacji w gospodarce odpadami w Polsce są następujące:


• brak wystarczającej liczby instalacji do odzysku i unieszkodliwiania (poza składowaniem), w tym dla odpadów

ulegających biodegradacji, i w konsekwencji zbyt niskie ilości odpadów poddawanych procesom przekształcania

biologicznego i termicznego (w Polsce istnieje tylko 58 kompostowni i tylko 1 spalarnia, w której termicznie przekształca

się tylko ok. 0,4% odpadów komunalnych powstających w kraju);

• brak instrumentów dyscyplinowania jednostek samorządu terytorialnego w przypadku nie wypełniania przez nie

obowiązków (wciąŜ wiele gmin nie uchwaliło, mimo obowiązku ustawowego, Regulaminu Utrzymania Czystości

i Porządku na terenie Gminy; Regulamin taki nakłada na wytwórców odpadów obowiązek ich odpowiedniego

zagospodarowania, w tym zbierania selektywnego);

• niezgodny z wymaganiami prawnymi stan techniczny znacznej części składowisk odpadów komunalnych;

• niskie opłaty za składowanie odpadów, co powoduje, Ŝe składowanie jest bardziej opłacalne niŜ inne metody

postępowania z odpadami (od stycznia 2008 roku opłaty te znacznie wzrosną, zgodnie z Rozporządzeniem Rady

Ministrów cena za składowanie 1 tony niesegregowanych odpadów komunalnych wzrośnie z 15,91 zł do 75 zł);

• zbyt niski postęp w selektywnym zbieraniu odpadów komunalnych (jest to spowodowane niską świadomością

ekologiczną społeczeństwa, ale takŜe niedostatecznym nadal wyposaŜeniem zabudowy mieszkaniowej w pojemniki do

selektywnej zbiórki: np. w Warszawie jeden komplet kontenerów do selektywnej zbiórki przypada na 1050

mieszkańców, podczas gdy umiarkowane efekty selektywna zbiórka przynosi, gdy kontenery rozmieszczone są w

zagęszczeniu kpl./800 mieszkańców, a bardzo dobre zagęszczeniu kpl./250 osób. Ponadto odzysk jest opłacalny tylko

w przypadku niektórych surowców);

• brak jednolitego systemu ewidencji rodzajów i ilości wytwarzanych odpadów komunalnych oraz obiektów odzysku

i unieszkodliwiania;

• niedostateczny stan świadomości ekologicznej społeczeństwa. (opracowanie własne na podstawie: Plan Gospodarki Odpadami dla Miasta Warszawy 2005 oraz Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2010)

1) Wybrane metody post ępowania z odpadami – ich mo Ŝliwo ści i ograniczenia

W tym punkcie przedstawione są informacje nt. składowania odpadów, spalania z odzyskiem energii oraz kompostowania.

Informacje na temat selektywnej zbiórki odpadów znajdują się w punktach VI-VII. Wiadomości nt. recyklingu materiałowego

zawarto w punkcie VIII.

� Składowanie odpadów

Informacje ogólne i mo Ŝliwo ści zastosowania

Składowisko odpadów jest specjalnie przeznaczonym i zorganizowanym miejscem deponowania odpadów.

Niezorganizowane miejsce deponowania odpadów to wysypisko.

Śmieci, po sortowaniu i oddzieleniu wszystkiego, co moŜna wykorzystać powtórnie, są mielone, zgniatane,

a następnie układane warstwami na specjalnie przegotowanym wysypisku. KaŜda z warstw odpadów jest przysypana

warstwą ziemi. Organizmy Ŝyjące w glebie pomagają rozłoŜyć odpady, a ich sprasowanie zapobiega zapadaniu się

powierzchni wysypiska. Sprasowane odpady zajmują znacznie mniej miejsca, a to pozwala na zmniejszenie rozmiarów

wysypiska.

Składowanie odpadów na składowiskach jest najprostszą metodą zagospodarowania odpadów, bo wymaga jedynie

odbioru odpadów od wytwórców oraz ich przewiezienia na składowisko. Składować moŜna wszystkie typy odpadów,

w tym niebezpieczne. Jest to wygodne dla mieszkańców, którzy prosto i szybko wyrzucają swoje śmieci.

Składowanie odpadów pozwala jedynie na ich przeniesienie z danego miejsca w inne. Odpady są deponowane

w środowisku i tam zalegają.

Składowanie odpadów powinno być, zgodnie z obowiązującym systemem prawnym, metodą postępowania

z odpadami stosowaną w ostateczności i tylko w przypadku odpadów, których nie moŜna poddać odzyskowi.

Składowiska ze względu na usytuowanie i wykorzystanie naturalnego ukształtowania terenu dzieli się na:

• nadpoziomowe na terenie płaskim,

• przyskarpowe oparte o zbocza naturalne lub sztuczne,

• podpoziomowe w starych wyrobiskach i obniŜeniach terenu do wyrównania powierzchni.


W Polsce w roku 2000 istniało 999 zorganizowanych wysypisk (składowisk) oraz 88 składowisk zamkniętych. Łącznie

posiadały one powierzchnię 3364 ha powierzchni. Powierzchnia składowisk stanowiła wówczas 1,5 powierzchni Pienińskiego

Parki Narodowego. W roku 2005 w Polsce istniały 762 składowiska, z czego województwie mazowieckim istniało ok. 100

składowisk.

Koszty

Dotychczas metoda składowania była stosunkowo tania. Jednak od stycznia 2008 r. za składowanie odpadów

obowiązywały będą znacznie wyŜsze stawki – opłata za składowanie 1 tony odpadów zmieszanych wzrośnie z 15,9 zł do 75 zł.

Zjawiska/problemy wyst ępujące podczas procesu oraz mo Ŝliwo ści ich rozwi ązania

Składowiska generują szereg zagroŜeń, nie tylko dla środowiska jako takiego, ale takŜe człowieka i jego zdrowia.

NajwaŜniejszymi źródłami zagroŜeń ze strony składowiska są:

• gaz wysypiskowy,

• odcieki ze składowiska.

Gaz wysypiskowy

Gaz wysypiskowy powstaje w wyniku rozkładu zgromadzonej w złoŜu składowiska materii organicznej w warunkach

beztlenowych (fermentacji). JeŜeli stworzone są odpowiednie warunki tj. ugniatanie i przykrywanie warstwy odpadów ziemią

lub innym materiałem, to okres w którym podlegają one działaniu tlenu i światła jest bardzo krótki, co stwarza warunki dla

zachodzenia procesów rozkładu beztlenowego. W wyniku rozkładu materii powstaje mieszanina gazów składająca się

z metanu i dwutlenku węgla, siarkowodoru, etanu w róŜnych proporcjach. Po zakończeniu procesu fermentacyjnego,

pozostała masa organiczna przekształca się bardzo wolno. Układ osiąga stan stabilizacji. Objawem stabilizacji wysypiska jest

zakończenie wydzielania gazów. Gaz wysypiskowy z uwagi na obecność metanu jest wybuchowy.

ZagroŜenia wywołane powstawaniem gazu wysypiskowego to:

• zagroŜenia dla roślin - degradacja strefy ukorzeniania (w przypadku rekultywacji jego powierzchnia jest obsadzana

/wysiewana roślinnością. W strefie korzenienia się roślin gaz wypiera powietrze, co wywołuje warunki beztlenowe);

• zagroŜenia dla budowli - osiadanie, wybuchy, poŜary (gaz wysypiskowy tworzy z powietrzem mieszaniny wybuchowe);

• zagroŜenia dla ludzi - nieprzyjemny zapach, działanie toksyczne, wybuchy lub poŜary (niekiedy zapachy ze składowisk

docierają nawet do odległości 8 km od wysypiska; składniki gazu wysypiskowego są związkami toksycznymi dla

organizmu);

• zanieczyszczenie wód, degradacja wód gruntowych (migracja gazu do wód gruntowych powoduje spadek ich pH;

kwaśne wody gruntowe staja się agresywne, np. bardziej korozyjne);

• zagroŜenia dla atmosfery, zanieczyszczenie powietrza (metan i dwutlenek węgla są głównymi gazami cieplarnianymi;

metan posiada 20% udziału w przyczynach globalnego wzrostu temperatury na Ziemi w ciągu ostatniej dekady, mimo

Ŝe jego udział w emisji gazów był trzykrotnie mniejszy niŜ dwutlenku węgla; ocenia się, Ŝe 5-10% emisji metanu

pochodzi z wysypisk).

Powstający gaz moŜe być wykorzystywany do produkcji energii elektryczne i cieplnej, zarówno na potrzeby obsługi

składowiska, jak i okolicznych osiedli.

Odcieki

Odcieki powstają w wyniku przenikania przez bryłę składowiska wód opadowych, które rozpuszczają produkty rozkładu

materii.

Substancje zawarte w odciekach mogą pochodzić z rozpuszczania stałych lub ciekłych składników odpadów, ale ich udział

jest mniejszy niŜ produktów procesów fermentacyjnych. Źródłem odcieków mogą być teŜ wody powierzchniowe i podziemne

dopływające do złoŜa odpadów, a takŜe woda dostarczona wraz z odpadami oraz pochodząca z rozkładu substancji

organicznych.

Odcieki z wysypisk odpadów komunalnych charakteryzują się wyŜszym, w porównaniu ze ściekami komunalnymi, stęŜeniem

składników organicznych i nieorganicznych i są trudniejsze w oczyszczeniu. Zawierają m.in. duŜe ilości chlorków, siarczanów

oraz azotu amonowego.


Powstające w bryle składowiska odpadów komunalnych odcieki mogą przedostawać się do wód gruntowych i migrować na

znaczne odległości powodując powiększenie obszaru zanieczyszczonego przez składowanie odpadów.

Schemat zagroŜeń, jakie generują nieodpowiednio zabezpieczone wysypiska i składowiska przedstawiono poniŜej.

Schemat zagroŜeń generowanych przez wysypisko odpadów i składowisko nie spełniające wymogów technicznych w zakresie ochrony wód,

gleby i powietrza (opracowanie własne)

Zabezpieczenia

Składowiska powinny być wyposaŜone w odpowiednie zabezpieczenia i instalacje, zapobiegające emisji gazu

i odcieków do atmosfery. Ogólnie są to następujące zabezpieczenia:

• system zabezpieczenia wód gruntowych i powierzchniowych przed wpływem odpadów (uszczelnienie),

• system ujmowania i oczyszczania odcieków,

• system ujmowania i zagospodarowania biogazu,

• sprzęt technologiczny do formowania i zagęszczania odpadów,

• systemy stałej kontroli (monitoringu) wpływu wysypiska na środowisko,

• systemy zabiegów rekultywacyjnych.

Powstające obecnie składowiska spełniają te wymogi, jednak wiele z istniejących składowisk nie posiada takich

zabezpieczeń. W roku 2000 ok. 60% składowisk posiadało system gospodarowania odciekami. Tylko 10% składowisk

posiadało system ujmowania gazu wysypiskowego, z czego na 78% składowisk przechwycony gaz odprowadzany był

bezpośrednio do atmosfery, a tylko w 15 % był wykorzystywany do produkcji energii elektrycznej i cieplnej.

Zgodnie z wymaganiami UE Polska powinna zapewnić do lipca 2009 roku odpowiedni stan techniczny składowisk.

W związku z tym planuje się do roku 2009 zamknięcie składowisk nie spełniających tych wymogów oraz budowę duŜych

nowoczesnych składowisk, które będą obsługiwały duŜe obszary. Docelowo ilość odpadów deponowanych na składowiskach

jest i będzie ograniczana na rzecz odzysku (spalania, kompostowania, recyklingu materiałowego).

Problemem jest takŜe brak lokalizacji pod kolejne składowiska. Masa odpadów na składowisku stale przyrasta,

w związku z czym kaŜde składowisko zostanie w konsekwencji zamknięte i będzie istniała konieczność utworzenia nowego

składowiska. Wiele miejscowości boryka się z tym problemem, poniewaŜ nie dysponuje odpowiednim miejscem dla

zlokalizowania na nim składowiska (poniewaŜ np. większość terenów przeznaczona jest pod zabudowę mieszkaniową czy

usługową), a do utworzenia składowiska potrzebny jest duŜy obszar.

gaz ga

z

gaz

atmosfera (efekt cieplarniany)

człowiek (toksyczne działanie

gazu, wybuch)

roślinność

wody gruntowe (zanieczyszczenie, korozyjność, twardość)

odci

eki

gaz

studnie, ujęcia (zanieczyszczenie

wody pitnej)

CZŁOWIEK

wody powierzchniowe

BRYŁA SKŁADOWISKA


Jednym z największych składowisk odpadów w Polsce jest Łubna I w miejscowości Baniocha k. Warszawy. Składowisko to

funkcjonuje od lat 70-tych, jednak dopiero w roku 1996, kiedy rozpoczęła się jego rekultywacja, zaczęto wyposaŜać je

w systemy zabezpieczeń. Składowisko to posiada bryłę sięgająca wysokości względnej 150 m n.p.m, co czyni je najwyŜszym

wzniesieniem na Mazowszu. Łączna objętość odpadów zgromadzonych na składowisku to ok. 4,5 mln m3. Objętość Łubnej

przewyŜsza zatem kubaturę Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie ok. 5,5 razy!!!!

� Spalanie


Spalanie odpadów jest jedną z metod termicznego przekształcania odpadów. Spalanie odpadów jest metodą prostą,

poniewaŜ nie wymaga od mieszkańców sortowania śmieci. Zmieszane odpady komunalne odbierane są od mieszkańców

i transportowane do spalarni. Spalanie odpadów zachodzi w temperaturze ok. 800-1100 st. C w warunkach tlenowych.

Spalaniu podlegają takie odpady jak biodegradowalne, zmieszane komunalne, drewno, tekstylia, leki (obecnie w Polsce

wszelkie odpady pochodzenia medycznego są spalane; dla odpadów medycznych funkcjonują wydzielone spalarnie odpadów

medycznych).

Przed spalaniem odpady poddawane są sortowaniu. Selekcji podlegają surowce wtórne oraz odpady organiczne. Odpady

surowcowe, takie jak szkło czy metal kierowane są do recyklingu materiałowego, odpady organiczne podlegają

kompostowaniu. Pozostałe odpady podlegają spalaniu.

Spalanie odpadów moŜe odbywać się bez odzysku energii – wówczas zaliczane jest do metod unieszkodliwiania. Spalanie

z odzyskiem energii jest traktowane jako jedna z metod odzysku. W Polsce działa tylko jedna spalarnia odpadów (Zakład

Unieszkodliwiania Stałych Odpadów Komunalnych w Warszawie). W roku 2004 spalono w Polsce ok. 0,4 % powstałych

odpadów komunalnych.

Inne metody termicznego przekształcania odpadów (poza spalaniem) to np. zgazowywanie i piroliza.

Zjawiska/problemy wyst ępujące podczas procesu oraz mo Ŝliwo ści ich rozwi ązania

Podczas spalania 1/3 masy odpadów pozostaje w postaci popiołów i ŜuŜlu. Jest to dość duŜa ilość odpadów. Jednak

powstałe popioły i ŜuŜel moŜna łatwo zagospodarować. Po odpowiedniej obróbce mogą być wykorzystywane jako materiał do

budowy dróg lub składowane jako materiał obojętny.

Podczas spalania odpadów, w szczególności tworzyw sztucznych, powstają niezwykle szkodliwe związki rakotwórcze –

dioksyny i furany. Mogą one kumulować się w organizmie człowieka przez lata, co nawet przy bardzo małych dawkach

dostających się do organizmu przez długi czas moŜe wywołać zachorowania na raka. Podczas spalania odpadów powstają

takŜe takie związki jak tlenki azotu, kwaśne tlenki siarki, fluorowodór, metale cięŜkie oraz węglowodory aromatyczne. Obecnie

istnieją jednak moŜliwości technologiczne, pozwalające wyposaŜyć spalarnię w system oczyszczania spalin, który niemal

całkowicie usuwa powstałe szkodliwe związki. System taki moŜe być wyposaŜony w urządzenia do stałego pomiaru

koncentracji związków szkodliwych w spalinach. Instalacja do oczyszczania spalin pochłania ok. 40% kosztów budowy spalarni.

Istotne w spalaniu odpadów są ich kaloryczność i wilgotność. Odpady zbyt wilgotne muszą być spalane z dodatkiem

„dopalaczy” (np. benzyny), podobnie odpady o zbyt niskiej kaloryczności. Nie stanowi to jednak obecnie przeszkody, poniewaŜ

odpady komunalne powstające w miastach nie posiadają zbyt wysokiej wilgotności (są zbierane w dobrze okrytych altankach

śmietnikowych etc.), a ich kaloryczność jest bardzo wysoka. Najbardziej kaloryczne są odpady takie jak plastikowe lub

papierowe. Jednak wiele z nich nie podlega selektywnej zbiórce (np. papier powlekany) i nawet po wyselekcjonowaniu

odpadów surowcowych kaloryczność odpadów pozwala na ich spalanie bez dodatkowych zabiegów i środków ponoszonych

na „dopalacze”.

Podczas spalania odpadów powstają duŜe ilości CO2 - gazu cieplarnianego. Dzięki systemowi czyszczenia spalin moŜliwe

jest jednak przechwycenie tych gazów.

Koszty

Spalanie odpadów jest metodą dość kosztowną, znacznie niŜ składowanie. W spalarni w Warszawie spalenie 1 tony

zmieszanych odpadów komunalnych kosztuje 150 zł (dla porównania obecnie składowanie 1 tony odpadów kosztuje ok. 16 zł,

a cena ta ma wzrosnąć do 75 zł zatem składowanie pozostanie nadal metodą tańszą niŜ spalanie).

Szczegółowo proces spalania odpadów opisano poniŜej na przykładzie ZUSOK w Warszawie. W Zakładzie Unieszkodliwiania Stałych Odpadów Komunalnych w Warszawie prowadzi się następujące działania:


• segregacja odpadów z odzyskiem surowców wtórnych (szkło i metal),

• kompostowanie frakcji organicznej,

• spalanie odpadów nie podlegających ponownemu wykorzystaniu,

• produkcja energii elektrycznej i cieplnej,

• przerabianie powstałych podczas spalania ŜuŜli i popiołów na nieszkodliwe granulaty.

Odpady po wstępnej obróbce – sortowaniu, rozdrobnieniu i przesianiu - są rozdzielane na surowce wtórne – do recyklingu

materiałowego, frakcję organiczną – do kompostowania oraz pozostałą (poza organiczną i innymi odpadami surowcowymi oraz

balastowymi) – do spalania. Odpady organiczne kompostowane są na miejscu w Zakładzie. Odpady balastowe –

nie podlegające kompostowaniu ani spalaniu – są składowane.

Odpady spalane są w komorze spalania w temperaturze ok. 850-1150 st. C. Spaliny z komory spalania kierowane są do

kotła, gdzie są schładzane. Kocioł zasilany wodą wytwarza ok. 1,5 t/h pary wodnej. Przegrzana para wodna napędza turbinę

sprzęgniętą z prądnicą. Wytworzona energia elektryczna wykorzystywana jest na wewnętrzne potrzeby Zakładu.

Para wykorzystywana jest takŜe do celów grzewczych ZUSOK.

Powstałe podczas spalania spaliny podlegają 3-stopniowemu oczyszczaniu obejmującemu:

• ograniczenie stęŜenia tlenków azotu,

• usunięcie pyłów i zanieczyszczeń kwaśnych (SO2, SO3, HF),

• redukcja zawartości dioksan i furanów, metali cięŜkich, węglowodorów aromatycznych.

Schemat działania ZUSOK przedstawia rysunek poniŜej.

Schemat działania ZUSOK w Warszawie

(opracowanie własne)

Średni „obrót” w ZUSOK w skali rocznej wygląda następująco (dane z roku 2005):

• ilość przyjmowanych odpadów: 128 tys. ton;

• odpady niebezpieczne do spalenia: 57 tys. ton;

• odzyskane metale 2 tys. ton;

• odzyskane szkło 1 tys. ton;

ODPADY

SORTOWANIE

INNE ODPADY ORGANICZNE SUROWCE WTÓRNE

RECYKLING KOMPOSTOWANIE SPALANIE

SPALINY

PARA WODNA

ENERGIA ELEKTRYCZNA I CIEPLNA

POPIOŁY I śUśLE

GRANULAT

ZAGOSPODAROWANIE LUB SKŁADOWANIE


• wytworzony kompost 18 tys. ton;

• wytworzona energia elektryczna 12 tys. MWh;

• granulat wyprodukowany z popiołów i ŜuŜli 23 tys. ton; odpady balastowe 27 tys. ton.

� Kompostowanie


Kompostowanie jest formą recyklingu organicznego. Jest to rodzaj biologicznej obróbki odpadów. Polega na przerabianiu

substancji organicznych pochodzenia biologicznego zawartych w odpadach na kompost, tzn. nawóz zbliŜony swoimi

właściwościami do próchnicy glebowej zawierającej do 50% substancji organicznej, składniki pokarmowe dla roślin oraz

mikroorganizmy, które wzbogacają mikroflorę i mikrofaunę w glebie. Jest to więc to uzyskiwanie nawozu

z materii organicznej poprzez rozkład.

Materia organiczna moŜe się rozkładać w dwojaki sposób:

• beztlenowo w sposób gnilny (fermentacja),

• z udziałem tlenu (kompostowanie).

W kompostowaniu zachodzą równoległe dwa procesy biochemiczne: mineralizacja i humifikacja.

Mineralizacja jest to utlenienie substancji organicznej do dwutlenku węgla, wody, azotanów, siarczanów, fosforanów i innych

składników w najwyŜszym stopniu utlenienia. Są to reakcje egzotermiczne, które wywołują dobrze nam znany proces

samozagrzewania się pryzm.

Humifikacja to natomiast syntezy składników rozkładu w wielocząsteczkowe substancje próchniczne, czyli tworzenie się

substancji odŜywczych dla roślin. Sam proces kompostowania jest znany ludzkości od wieków i sięga początków rolnictwa.

Istota kompostowania wywodzi się od naturalnej zasady zamkniętego obiegu materii w środowisku naturalnym. W Polsce

pierwsze wskazówki racjonalnego kompostowania spotykamy w ksiąŜkach: Anzelma Gostowskiego z 1563 r. „Gospodarstwo

Rolne" czy Jakuba Hamy „Ekonomika Ziemiańska" z 1675 r. W erze nawozów sztucznych i intensyfikacji rolnictwa,

sadownictwa i ogrodnictwa rola kompostu znacznie zmalała. Dziś wraca się jednak do tej metody nie tylko ze względu na to,

iŜ jest to sposób na wytworzenie najtańszego i najnaturalniejszego nawozu o wysokiej jakości, ale równieŜ, a właściwie głównie

ze względu na racjonalne gospodarowanie odpadami. Odpady organiczne stanowią w warunkach polskich od 30 do 40%

wszystkich śmieci z gospodarstw domowych (w przypadku jeśli ktoś posiada średniej wielkości przydomowy ogród, odpady

organiczne mogą stanowić nawet do 50% wytwarzanych odpadów).

Kompostowaniu podlegają wszelkie odpady ulegające biodegradacji, a więc resztki roślinne, resztki zwierzęce, odpady

zielone (chwasty, liście), drewno, papier, tworzywa naturalne.

Szacuje się, iŜ dzięki selektywnej zbiórce bioodpadów moŜna wydłuŜyć czas eksploatacji wysypiska o połowę

i znacznie zmniejszyć koszty składowania z tytułu redukcji ilości odpadów kierowanych na wysypisko. Kompost uzyskiwany

w miejskich czy gminnych kompostowniach stanowi materiał do rekultywacji zdegradowanej gleby, bywa równieŜ

wykorzystywany do nawoŜenia roślin na terenach nierolniczych (ze względu na zanieczyszczenia nie stosuje się go najczęściej

do nawoŜenia roślin dla celów spoŜywczych). JednakŜe „czystość” kompostu zaleŜy od tego co kompostujemy – czy są to

surowe odpady komunalne, czy wyselekcjonowane odpady organiczne. Obecnie funkcjonuje w Polsce wiele kompostowni

produkujących równieŜ kompost dla celów rolniczych.

Koszty

Wydział Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska miasta Krakowa wyliczył, Ŝe otwarcie kompostowni Barycz

o rocznej wydajności 6000 Mg, z której kompost będzie wykorzystywany dla rekultywacji ukończonych etapów składowiska da

oszczędności rzędu 10 zł/Mg – są to oszczędności wynikające jedynie z zaniechania importu ziemi dla zagospodarowywania

składowiska. PGK w Koszalinie prowadzi sprzedaŜ produkowanego przez siebie kompostu - kompost jest sprzedawany w

Zakładzie Odzysku Odpadów w Sianowie i kosztuje 15 złotych za tonę, z dostawą do odbiorcy - 25 złotych. Koszt bodowy

kompostowni „Radiowo” w Warszawie to około 38 mln. złotych, przyjmuje ona około 140 tys. Mg odpadów rocznie, produkując

przy tym około 78 tys. Mg kompostu. Kompostowanie pozostaje najtańszą metodą utylizacji odpadów zarówno pod względem

budowy jak i eksploatacji instalacji.


Problemy zwi ązane z metod ą

Obecnie w niewielu miejscach w Polsce prowadzi się selektywną zbiórkę odpadów organicznych od mieszkańców.

Komunalne kompostownie „przerabiają” głównie biomasę uzyskaną w wyniku zabiegów pielęgnacji zieleni czy oczyszczaniu

ulic i chodników. Problemem jest takŜe jakość powstającego kompostu. PoniewaŜ masa odpadów trafiających do kompostowni

jest często zanieczyszczona, głównie złomem oraz szkłem, uzyskiwany kompost nie jest pozbawiony takich domieszek,

co ogranicza moŜliwości jego wykorzystania. Często zdarza się, Ŝe wyprodukowany kompost jest składowany z uwagi na brak

moŜliwości jego zbytu.

Kompostowanie odpadów komunalnych, zawierających obok resztek roślinnych odpadki zwierzęce, jest bardzo kłopotliwe

i uciąŜliwe ze względu na bardzo przykre zapachy powstające przy rozkładzie tego typu odpadów. O ile rozkładające się

podczas kompostowania odpady roślinne wydzielają woń zbliŜoną do zapachu ziemi, o tyle resztki zwierzęce wydzielają odory

stanowiące duŜą uciąŜliwość.

Polska pozostaje wciąŜ w tyle, na poziomie 3-4% odpadów utylizowanych metodą kompostowania w porównaniu do około

17% odpadów unieszkodliwianych tą drogą w Portugalii czy Hiszpanii. W roku 2005 w Polsce działało 58 kompostowni

odpadów.

Inne metody biologicznej obróbki odpadów biodegradowalnych to np. fermentacja. W roku 2005 istniało w Polsce 6 instalacji

do fermentacji odpadów.

(opracowano na podstawie: Krajowy Plan Gospodarki Odpadami; Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2010; Plan Gospodarki Odpadami dla

M.St. Warszawa 2005; Raport „Składowanie Odpadów w Polsce, Polska Grupa Gospodarki Odpadami 2002; Materiały z Konferencji

Naukowej „Produkcja i wykorzystanie kompostów z terenu miasta Krakowa”, Akademia Rolnicza w Krakowie 2001;

http://zb.eco.pl/inne/kompost/index.htm; www.zusok.com.p; www.pgk.koszalin.com.pl)

V. ZOBOWIĄZANIA POLSKI W ZAKRESIE GOSPODARKI ODPADAMI 1) Zobowi ązania w zakresie odpadów opakowaniowych

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego 94/62/EC w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych zobowiązała wszystkie

kraje Wspólnoty do uzyskania do roku 2001 odpowiednich poziomów odzysku odpadów opakowaniowych, przy czym jako

preferowaną metodę odzysku określono recykling. Ustalony dyrektywą poziom recyklingu odpadów opakowaniowych wynosił

25%, przy czym Polska miała go osiągnąć do roku 2007 – po okresie przejściowym.

W roku 2004 Parlament Europejski uchwalił dyrektywę 2004/12/EC w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, która

znowelizowała dyrektywę z roku 1994 i wprowadziła obowiązek uzyskania przez Polskę w roku 2014 poziomu odzysku

odpadów opakowaniowych min. 60%, a recyklingu min. 55%. Dla poszczególnych rodzajów opakowań poziom recyklingu

ustalono na:

• szkło – 60%;

• papier i tektura – 60%;

• metale – 50%;

• tworzywa sztuczne – 22,5%;

• drewno – 15%.

W związku z tym zobowiązaniem Minister Środowiska wydaje Rozporządzenia o wymaganych poziomach odzysku i

recyklingu odpadów opakowaniowych. Ostatnie Rozporządzenie z czerwca 2007 roku określa wymagane poziomy recyklingu

na lata 2008-2014. Poziomy recyklingu określone tym Rozporządzeniem na kolejne lata przedstawia tabela.


(źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów

opakowaniowych i pouŜytkowych)

2) Zobowi ązania w zakresie składowania odpadów

Zobowiązania Polski wynikające z członkowstwa w UE dotyczą takŜe ilości odpadów kierowanych na składowiska. Zgodnie

z prawem unijnym kraje członkowskie muszą znacznie zredukować ilość odpadów biodegradowalnych deponowanych na

składowiskach. Dla Polski zobowiązania te wyglądają następująco:

• do roku 2010 - deponowanie na składowiskach maks. 75 % odpadów ulegających biodegradacji,

• do roku 2013 - deponowanie na składowiskach maks. 50 % odpadów ulegających biodegradacji,

• do roku 2020 - deponowanie na składowiskach maks. 35 % odpadów ulegających biodegradacji.

Poziomy te odnoszą się do ilości odpadów ulegających biodegradacji wytworzonych w Polsce w roku 1995 (jest to rok

bazowy dla Polski). Są to zobowiązania uwzględniające juŜ 4-letnie przesunięcie pierwotnie zakładanych terminów. (źródło: Dyrektywa Rady 1999/31/EC z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowisk odpadów)

Ponadto, do lipca 2009 roku kraje UE zobowiązane są do uzyskania odpowiedniego stanu technicznego istniejących

składowisk. Wymagania techniczne dla składowisk określają m.in. lokalizację składowisk, postępowanie z odciekami, kontrolę

gazu, zasady ochrony gleb i wód, stabilność.

(źródło: Dyrektywa 1999/31/WE w sprawie składowania odpadów)

VI. ZNACZENIE SELEKTYWNEJ ZBIÓRKI ODPADÓW I RECYKLI NGU

Recykling jest jedną z kompleksowych metod ochrony środowiska naturalnego. Oznacza to, Ŝe chroni środowisko

całościowo, jako system, ograniczając wiele szkodliwych aspektów ludzkiej działalności. Celem recyklingu jest ograniczenie

zuŜycia surowców naturalnych oraz zmniejszenie ilości odpadów. Zasadą działania recyklingu jest maksymalizacja

wykorzystania tych samych materiałów w kolejnych dobrach materialnych i uŜytkowych, z uwzględnieniem minimalizacji

nakładów na ich przetworzenie, przez co chronione są nie tylko surowce naturalne, które słuŜą do ich wytworzenia, ale równieŜ

te, które słuŜą do ich późniejszego przetworzenia. Oznacza to po prostu, Ŝe recykling oparty jest na zdroworozsądkowych

zasadach. Tak jak dobra gospodyni czy dobry gospodarz stara się, Ŝeby jak najmniej rzeczy się zmarnowało, tak samo ludzie

rozumiejący, Ŝe Ziemia jest ich miejscem do Ŝycia, powinni dbać o to, by nie marnować tego, co dostarcza nam natura i nie

niszczyć jej bezmyślnie. Recykling to coś więcej, niŜ tylko wykorzystanie surowców wtórnych. Jest to system pełnej organizacji

obiegu takich materiałów, które mogą być wielokrotnie przetwarzane. MoŜliwości przetwarzania odpadów na miejscu – w domu

mamy bardzo ograniczone. Jeśli posiadamy dom jednorodzinny bądź letniskowy, moŜemy przede wszystkim kompostować


odpady organiczne, uzyskując dobrej jakości nawóz. Ale podstawową metodą, by zapewnić recykling odpadów, jest ich

segregacja i wynoszenie do odpowiednich punktów (np. kontenerów na selektywną zbiórkę, skupów makulatury, skupów

złomu). W ten sposób mamy pewność, Ŝe wyselekcjonowane przez nas surowce zostaną przetworzone na nowe produkty i nie

trafią na składowisko odpadów. Korzyści wynikających z segregacji i recyklingu jest bardzo wiele, na przykład:

• przy produkcji wyrobów szklanych z stłuczki szklanej zuŜywa się około 30% mniej energii niŜ przy produkcji tych

przedmiotów z surowca pierwotnego;

• recykling 1 tony papieru ratuje około 17 drzew, powoduje oszczędność energii o 75%, ogranicza zuŜycie wody

o 60%, zaoszczędza na wysypisku 2,3-7 m3 miejsca, redukuje zanieczyszczenie powietrza o 74% i wytwarzanie

toksycznych ścieków papierniczych o 35%;

• produkcja puszek ze złomu puszkowego powoduje zmniejszenie ilości zanieczyszczeń powietrza o 95%,

zanieczyszczenia wody o 97% i zuŜywa o 95% mniej energii.

NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe odpady surowcowe, podlegające recyklingowi, stanowią ok. 30-35% odpadów komunalnych,

a więc recykling moŜe rozwiązać problem ok. 1/3 masy odpadów.

Pewne grupy odpadów nie podlegają recyklingowi w Polsce (np. wielomateriałowe opakowania typu TETRA-PAK), stąd

istnieje konieczność ich transportowania za granicę. TakŜe większość polskich puszek aluminiowych wędruje za granicę. Dzieje

się tak dlatego, Ŝe odbiorcy w Europie Zachodniej oferują bardzo korzystne ceny i działają tam wyspecjalizowane zakłady

przerabiające zuŜyte puszki na nowe. W Polsce taki „zamknięty obieg" puszek będzie moŜliwy, gdy ich zuŜycie jeszcze bardziej

wzrośnie, a na razie złom puszkowy przetapiany jest razem z innym złomem aluminiowym.

Aby zapewnić recykling odpadów, konieczna jest ich selektywna zbiórka, a więc ich przynajmniej częściowa segregacja

przez mieszkańców. Wydajność selektywnej zbiórki odpadów jest jednak w Polsce bardzo niska i wynosi ok. 1-2%. Nadal

bowiem bardzo niska jest świadomość ekologiczna społeczeństwa, brak jest takŜe odpowiedniej infrastruktury

(np. kontenerów), a sam system selektywnej zbiórki ma wiele wad.

VII. SYSTEMY SELEKTYWNEJ ZBIÓRKI SUROWCÓW WTÓRNYCH

Posegregowane surowce wtórne zbierane są od mieszkańców przez róŜne przedsiębiorstwa, zarówno w duŜych, jak

i małych miejscowościach. Istnieje jednak kilka sposobów zbierania tych surowców. Są to: system kontenerowy, pojemnikowy

i workowy.

System kontenerowy

Kolorowe kontenery przeznaczone są do zbierania oddzielnie surowców: szkła, papieru, plastiku i metali (bądź wybranych z nich)

lub do zbierania odpadów surowcowych łącznie (na wszystkie odpady surowcowe). Rozstawione są w kilku punktach na

osiedlach domów wielorodzinnych (bloków). Mieszkańcy wynoszą

wyselekcjonowane surowce wtórne ze swoich mieszkań do takich kontenerów,

a co jakiś czas są one opróŜniane przez dane przedsiębiorstwo. Ten sposób

zbierania surowców wtórnych stosuje się zazwyczaj na osiedlach wysokich

domów wielorodzinnych w duŜych miastach, poniewaŜ odebranie surowców od

kaŜdej rodziny i z kaŜdego mieszkania byłoby bardzo czasochłonne.

W systemie tym zbierane są takŜe odpady na terenach ogólnomiejskich, ogólnodostępnych.

Istnieje wiele modyfikacji tego systemu. Na przykład w Warszawie zbiera się do takich kontenerów: szkło (pojemnik biały i

zielony), papier (pojemnik niebieski), plastik i metale (pojemnik Ŝółty) bądź wszystkie odpady surowcowe łącznie do pojemnika

czerwonego. Natomiast na przykład w Łodzi plastik i tworzywa sztuczne zbierane są oddzielnie (pojemnik Ŝółty na plastik,

srebrno-szary na metale).

System workowy

System workowy spotykany jest najczęściej na terenach zabudowy jednorodzinnej.

Mieszkańcy otrzymują specjalne worki na surowce. Worki te mogą róŜnić się kolorem

i być przeznaczone na róŜne rodzaje surowców bądź moŜna do nich zbierać wszystkie

odpady surowcowe łącznie. Mieszkańcy segregują powstałe w domu odpady do takich


worków i wystawiają je przed ogrodzenie swojej posesji w wyznaczony dzień, kiedy to zabiera je przedsiębiorstwo działające na

danym osiedlu. Przy odbiorze surowców spod ogrodzenia przedsiębiorstwo to zostawia dla kaŜdej rodziny nowy komplet

worków do segregacji.

Od niedawna w kilku miejscach w Polsce prowadzona jest takŜe zbiórka surowców wtórnych

w systemie workowym na osiedlach domów wielorodzinnych. Mieszkańcy otrzymują torby na surowce

wtórne i zbierają do nich odpowiednie odpady. Następnie, w wyznaczony dzień tygodnia, wystawiają je

przed drzwi swojego mieszkania, a pracownicy przedsiębiorstwa zbierającego surowce wtórne zabierają

torby z klatki schodowej. Wtedy teŜ zostawiają pod drzwiami kaŜdego z mieszkań nowe worki na

surowce. Ten sposób zbierania surowców wtórnych jest jeszcze w Polsce bardzo rzadki, poniewaŜ odbiór

surowców sprzed drzwi kaŜdego z mieszkań we wszystkich blokach wymaga bardzo wiele czasu i pracy

wielu ludzi. Jest to natomiast metoda najwygodniejsza dla mieszkańców wysokich bloków, poniewaŜ nie

muszą oni wynosić zebranych surowców na zewnątrz do kontenerów.

System pojemnikowy takŜe działa na terenach zabudowy jednorodzinnej i opiera się na tych samych zasadach, co

workowy, z tą tylko róŜnicą, Ŝe odpady surowcowe zbiera się do odpowiednich pojemników. System ten spotykany jest takŜe

często w zabudowie wielorodzinnej niskiej, a pojemniki na surowce wtórne ustawione są w altankach śmietnikowych.

Przeznaczenie i kolorystyka kontenerów, worków i pojemników zaleŜy od lokalnych regulacji określonych przez Regulamin

Utrzymania Czystości i Porządku w Gminie, a takŜe od danego przedsiębiorcy zbierającego odpady selektywnie.

Ponadto, wymienione systemy są często łączone. Np. na terenach zabudowy wielorodzinnej niskiej w altankach

śmietnikowych znajdują się pojemniki na surowce wtórne bądź duŜe kontenery, a na terenach ogólnodostępnych na takim

osiedlu ustawione są kontenery. (opracowanie własne; rysunki: Agata Nawrot)

VIII. MOśLIWOŚCI RECYKLINGU WYBRANYCH GRUP SUROWCÓW W tabeli przedstawiono przydatność róŜnego rodzaju opakowań do róŜnych metod odzysku.

Metoda odzysku

Materiał opakowania Recykling materiałowy

Recykling organiczny

Odzysk energii

Szkło + - -

Stal + - -

Aluminium + - + -

Tworzywa sztuczne

• Polimery jednorodne + - +

• RóŜne polimery + - - +

Papier i tektura * + + +

Opakowania wielomateriałowe

• Tworzywa sztuczne/tektura/aluminium + - +

• Tworzywa sztuczne/papier + - - +

Drewno/naturalne + - + +

(opracowanie własne na podstawie „Odpady opakowaniowe” Hanna śakowska,

Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Opakowań, Warszawa 2003)

� Recykling odpadów papierowych i tekturowych

Odpady papierowe, bez udziału tworzyw sztucznych, jeśli nie są powlekane, są przydatne do ponownego przetworzenia.

W skrócie recykling papieru wygląda tak jak opisano poniŜej.


Zbelowana (sprasowana i związana w kostki) makulatura posegregowana na odmiany i bez zanieczyszczeń obcego

pochodzenia jest przesyłana do zakładów papierniczych. Proces technologiczny jest zróŜnicowany, w zaleŜności od tego,

co chcemy uzyskać z przetwarzanej masy odpadów. Zazwyczaj proces przebiega dwuetapowo:

- wstępne przygotowanie masy makulaturowej w hydropulperze,

- uszlachetnienie uzyskanej masy przez odbarwienie i bielenie włókien.

PoniŜej przedstawiono schematycznie proces przetwarzania papieru.

RECYKLING PAPIERU I TEKTURY

� Recykling metali

Najpopularniejsze odpady metalowe stanowią aluminium i stal. Puszki aluminiowe stanowią wartościowy i stosunkowo

czysty surowiec, przez co rynek przetwórczy tego surowca bardzo dynamicznie się rozwija.

Złom aluminiowy pozyskuje liczna grupa podmiotów, dostarczają one surowiec do przetwórstwa w rozmaitym stanie (zaleŜy

to od moŜliwości i organizacji podmiotu zajmującego się pozyskaniem puszek), moŜe być on dostarczany sprasowany, bądź

luzem, moŜe być wolny od zanieczyszczeń bądź zanieczyszczony. Dlatego w procesie przetwarzania aluminium konieczna

jest segregacja za pomocą elektromagnesu oraz obróbka termiczna dla usunięcia zanieczyszczeń – głównie chodzi tu o lakier

i farby pokrywające puszki.

PoniŜej przedstawiono schematycznie proces przetwarzania aluminium.

RECYKLING ALUMINIUM

odpady papierowe wyroby makulatorowe

np. gazety, tektura, pudła, koperty

prasowanie

pakiet makulatury

rozwłóknianie

hydropulper

usuwanie zanieczyszczeń

masa makulaturowa

maszyna papiernicza

oddzielone zanieczyszczenia – np. zszywki

odpady aluminiowe wyroby z aluminium np. puszki, folia, tacki walcowanie

rozdrobnienie odlewanie

przetopienie segregacja magnetyczna,

wydzielenie zanieczyszczeń obróbka termiczna


Gorszym materiałem do recyklingu jest blacha stalowa. Jest ona znacznie mniej wartościowym surowcem od aluminium.

Ponadto w Polsce huty nie dysponują technologią umoŜliwiająca odcynowanie stali, przez co złom ten moŜe być dodawany

jedynie w niewielkich ilościach do wytopu gorszych gatunków. Odpady stalowe mogą być zbierane w punktach skupu złomu,

selektywnie w systemie gospodarki komunalnej lub z ogólnego strumienia odpadów za pomocą segregacji magnetycznej na

składowisku. Niestety bez odcynowania puszek stali w procesie ługowania chemicznego lub za pomocą metody

elektrolitycznej moŜliwości jej wykorzystania są niewielkie. PoniŜej przedstawiono schematycznie proces przetwarzania stali.

RECYKLING STALI

� Recykling szkła

Szkło jest odpadem doskonale nadającym się do recyklingu materiałowego. Masa stłuczki szklanej przy produkcji szkła

w hutach moŜe przekraczać powyŜej 50%. Zastosowanie stłuczki zmniejsza zuŜycie energii i wydłuŜa czas uŜytkowania

pieców hutniczych, nie powodując przy tym spadku jakości produkowanego surowca. Dla jakości szkła, zwłaszcza białego,

istotne jest selektywne zbieranie szkła o róŜnych kolorach. W roku 2000 zapotrzebowanie polskich hut na stłuczkę szklaną

było 3-4 krotnie większe niŜ jej podaŜ. Szkło jest więc zatem cenionym surowcem wtórnym.

PoniŜej przedstawiono schematycznie proces przetwarzania szkła.

RECYKLING SZKŁA

� Recykling tworzyw sztucznych

Tworzywa sztuczne znalazły bardzo szerokie zastosowanie we wszystkich branŜach przemysłu. Dzięki swoim róŜnorodnym

i unikalnym właściwościom chemicznym i fizycznym i moŜliwością dowolnego ich modyfikowania za pomocą róŜnych

dodatków mają niemal nieograniczone moŜliwości uŜycia. Taka róŜnorodność komplikuje niestety sprawy związane z ich

recyklingiem. Większość technologii recyklingu potrzebuje jednorodnego polimeru jako surowca wtórnego. Wymaga to

przeprowadzenia selekcji odpadów z tworzyw sztucznych i przygotowania surowca przez specjalistyczne przedsiębiorstwa

usług komunalnych. Obecność takich substancji jak tłuszcze, pozostałości płynów, proszków mogą znacznie utrudniać

odpady z blachy stalowej

prasowanie przetapianie odlewanie walcowanie

wyroby ze stali np. puszki, karoserie samochodowe

odpady ze szkła

segregacja wstępna

rozdrabnianie

usuwanie papieru i metalu wydzielenie frakcji niedostatecznie rozdrobnionej i rozdrabnianie stłuczki

usuwanie stłuczki innego koloru

przetopienie w hucie szkła

formowanie opakowań nowe słoiki, butelki etc.


moŜliwości odzysku. WaŜne jest zatem, aby przed wyrzuceniem butelki wykonanej z polimeru do pojemnika do selektywnej

zbiórki umyć ją lub wypłukać.

PoniŜej przedstawiono schematycznie proces przetwarzania tworzyw sztucznych.

RECYKLING TWORZYW SZTUCZNYCH

� Recykling odpadów wielomateriałowych

NaleŜałoby tu wyróŜnić dwie grupy odpadów. Pierwszą z nich byłyby odpady wielomateriałowe, których poszczególne

składniki moŜna łatwo oddzielić od siebie mechanicznie, po czym po oddzieleniu są poddawanie właściwemu dla swej grupy

recyklingowi. Drugą grupę stanowią wyroby, których rozdzielanie na poszczególne surowce jest niemoŜliwe ze względów

ekonomicznych, technicznych bądź niekorzystne ze względu na ochronę środowiska. Najczęściej zaleca się poddanie takich

odpadów spaleniu z odzyskiem energii, jako najlepszą formę odzysku. Wyjątek stanowią tu popularne kartony po napojach.

Opakowania te równieŜ moŜna poddać spalaniu, ale dosyć szeroko stosuje się teŜ recykling materiałowy.

PoniŜej przedstawiono schematycznie proces przetwarzania pudełek z laminatu przeznaczonych do płynnej Ŝywności.

Wykonane są one zazwyczaj z papieru, folii plastikowej (polietylenowej, pokrywającej pudełko) oraz aluminium

(wyściełającego pudełko od wewnątrz).

RECYKLING PUDEŁEK Z LAMINATU

(opracowanie własne na podstawie „Odpady opakowaniowe” Hanna śakowska, Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Opakowań,

Warszawa 2003)

odpady z tworzyw jednorodne polimerowo, np. butelki PET

rozdrabnianie

mycie wytłaczanie regranulat

przetwórstwo regranulatu

nowe produkty z tworzyw sztucznych, np. skrzynki transportowe, folie

TETRA-PAKI

rozdrabnianie

segregacja – wydzielenie

polietylenu, aluminium oraz masy celulozowej

masa celulozowa maszyna papiernicza

papier, tektura, papier toaletowy etc.

polietylen jako nośnik energii; aluminium jako substytut boksytu

cementownia

cement


� Znaki świadcz ące o przydatno ści opakowania do recyklingu

Na opakowaniach znaleźć moŜemy szereg znaków określających przydatność opakowania do recyklingu. Znaki te

przedstawiono poniŜej.

Znak informujący o tym, Ŝe opakowanie nadaje się do kompostowania (ulega biodegradacji)

Znak ten oznacza, Ŝe producent deklaruje przydatność opakowania do recyklingu

Znak-certyfikat nadawany przez COBRO świadczący o przydatności opakowania do recyklingu

Znak wskazujący na przydatność do recyklingu zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska

Znak określający zawartość w opakowaniu surowca wtórnego

(opracowanie własne na podstawie „Odpady opakowaniowe” Hanna śakowska, Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Opakowań,

Warszawa 2003)

materiały szkoleniowe (część merytoryczna)

Documents