meb ve yÖk yurtdışı lisansüstü bursları

7/30/2019 MEB ve YK Yurtd Lisansst Burslar

1/28


3/28

M E B V E Y K Y U R T D I IL S A N S S T B U R S L A R I

3

ZET

Gelimi lkelerle karlatrldnda Trkiyede yksekretim dzeyindeki okullama oranlar-

nn ok dk seviyelerde olduu grlmektedir. Trkiyenin 2023 yl vizyonu ve dnyann ilk on

ekonomisinden biri olma hedei gz nne alndnda, yksekretim sektrnde ciddi bir b-

ymenin salanmasnn gereklilii ortaya kmaktadr. Bu kapsamda 2006 yl ve sonrasnda birok

yeni devlet ve vak niversitesi kurulmu ve bylece niversitesiz il kalmamtr. Bu nemli adm ile

birlikte, akademisyen saysndaki yetersizlikler belirgin hale gelmi ve ihtiyacn karlanmas adna

MEB ve YK tarandan yrtlen akademisyen yetitirmeye ynelik burs ve destek almalar artrl-

mtr. 2006 ylnda MEB tarandan, be ylda 5.000 rencinin yurtdna lisansst eitim amacyla

gnderilmesi ynnde atlan adm, bu konudaki abalarn en nemlisidir. Ayrca yurtiinde doktora

yapan akademisyenlerin niteliklerinin artrlmas amac ile YK nemli bir adm atm ve 2009 yl

itibari ile deiik dzeylerde yurtd aratrma burslar ihdas etmitir.

Atlan bu admlarn en verimli ekilde sonulandrlmas yksekretim alannda son yllardaelde edilen nicel gelimelerin baar ile tamamlanmas asndan son derece nemlidir. Bu neden-

le, akademisyen ihtiyacnn giderilmesi ve niteliin artrlmas amac ile yrtlen bu programlarn

izleme ve deerlendirmelerinin yaplmas, uygulamada karlalan sorunlarn ortaya konulmas ve

bu sorunlara dnk zm nerilerinin gelitirilmesi gerekmektedir. Bu analiz kapsamnda YK ve

MEB yurtd renim/aratrma burslarndan yararlanm ve yararlanmakta olan bursiyerlerle g-

rmeler yaplm ve bu programlarla ilgili mevcut sorunlar tespit edilerek bu sorunlarn zmne

ynelik neriler gelitirilmitir. Grmelerde, MEB bursu ile ilgili olarak mevzuatn gncel ihtiya-

lara cevap vermemesi, bavuru koullarnn iyi belirlenmemi olmas, bursiyerlerin zlk haklarnn

yetersizlii ve resmi ilemlerden kaynaklanan ikyetler n plana kmtr. YK aratrma burslar-

nn ise bursiyerlerin yurtdnda geirdikleri srelerin akademik adan daha verimli hale getirilmesiasndan iyiletirilmesi ihtiyac ortaya kmtr. Gelitirilen politika nerileri erevesinde yaplacak

iyiletirmeler, bu burslarn verimliliini arttrarak Trkiyenin 2023 vizyonunu gerekletirmede rol

oynayabilecek nitelikli akademisyenler yetitirilmesine katk salayacaktr.


4/28


5/28


5

Trkyenn 2023vzyonu ve lk onekonomden brolma hede nyeterl sayda ventelkte retmelaman yettrmeolduka nemldr.

denle, akademisyen ihtiyacnn giderilmesi ve niteliin artrlmas amac ile yrt-

len programlarn izleme ve deerlendirmelerinin yaplmas, uygulamada karlalan

sorunlarn ortaya konulmas ve bu sorunlara dnk zm nerilerinin gelitirilmesigerekmektedir. Var olan bu programlarn nitelik ynnden deerlendirilmesi, hem uy-

gulama srecinde ortaya kan problemlerin zm ynnde adm atlabilmesi hem

de bundan sonra oluturulacak benzer programlarn ieriinin gelitirilmesi konusun-

da ciddi katklar salayacaktr.

1416 sayl yasa kapsamnda be ylda 5.000 bursiyerin yurtdna lisansst ei

tim almak zere gnderilecei Babakan Recep Tayyip Erdoan tarandan 2006

ylnda aklandnda, bu nemli admn mevcut akademisyen ihtiyacn kar

lamada ok nemli bir ilev grecei dnlmtr. Ancak projenin uygulamaya

konmas ve rencilerin bursu kazanarak eitimlerine balamalar ile birlikte aslnda

mevcut 1416 sayl yasa erevesinde gemiten sre gelen birok sorunun varlnhl srdrd anlalmaktadr. Bundan dolay, ylda 1.000 renci yurtdna

gnderme hedei maalese baarlamamtr. Gelinen noktada, bir muhasebe

yapmak zorunlu hale gelmitir. Dier yandan YK son yllarda salad yurtd li-

sansst aratma burslar ile daha azla akademisyenin yurtd tecrbesi edinmesine

imkn hazrlamtr. Ancak bu giriimden beklenen verimin alnamasnn nnde baz

engeller olduu grlmektedir. Yaplan hesaplamalara gre, mevcut eilimlerle ve

zellikle retim eleman saysna ilikin ciddi bir politika mdahalesi olmamas du-

rumunda, 2025 ylnda Trkiyede genlerin yksekretim talebi karlanamayacaktr

(Tanrkulu, 2011). Dahas, genel olarak Trkiyenin 2023 yl vizyonu ve ilk on ekonomi-

den biri olma hedei dnldnde, yksekretime ve zellikle retim elemanyetitirmeye yaplacak yatrmn nemi daha da artmaktadr.

AMA VE KAPSAMBu almann amac, Trkiyede zellikle Anadolu niversitelerinde yllardr varolan,

ancak son zamanlarda artan niversite says ile beraber ok daha ciddi bir boyut kaza-

nan akademisyen ihtiyac sorununun giderilmesi konusunda nemli bir rol oynamas

beklenen yurtd burs programlarnn incelenmesi ve baz nerilerin gelitirilmesidir.

2006 yl sonrasnda balayan yeni niversitelerin kurulmas srecinin hemen ertesin-

de hem MEB hem de YK tarandan akademisyen ihtiyacnn karlanmasna ynelik

tedbirler alnmaya balanmtr. Ilk olarak MEB, yllardr uygulamada olan ancak kstl

sayda kiinin aydalanabildii yurtd lisansst eitim bursu kapsamnda, be ylda

5.000 rencinin yurtdna gnderilmesini amalayan nemli bir adm atmtr. 2007

yl sonrasnda ise YK, devlet niversitelerinde grev yapan aratrma grevlilerine

ynelik mevcut yurtd doktora bursunun yan sra zellikle niteliin artrlmas amac

ile lisansst eitim srasnda veya sonrasnda kullanlabilecek birok yurtd aratr-

ma bursu ihdas etmitir.

Bu analiz, son yllarda Trkiyede yeni akademisyenler yetitirilmesi konusunda nemli

bir rol oynayan MEB yurtd lisansst eitim bursu ve YK yurtd eitim/aratr-

ma burslarnn genel bir deerlendirmesini iermektedir. Bu deerlendirme, yurtdlisansst eitim bursu konusunda yaanan nicel gelimeleri, ilgili srelerde karla-

lan sorunlar ve bu sorunlarn giderilmesine yardmc olabilecek muhtemel zm

nerilerini kapsamaktadr.


6/28

S E T AA N A L Z

6

Yen nverstelernkurulmas sonucu

ortaya kanretm elaman

htyac dolaysylaMEB ve YK

yurtd etm vearatrma burslar

salamaktadr.

Bu analizin hazrlanmas srecinde, ncelikle Trkiyede yksekretimin niceliksel

olarak tarihsel geliimini, mevcut akademisyen ihtiyacn ve bu konuda yaplan a-

lmalar ortaya koymak amac ile ilgili literatr taranmtr. Bu srete ayrca ilgili res-mi dokman, belge ve raporlar da incelenmitir. Analiz kapsamnda incelenen burs

programlar ile ilgili saysal veriler ise MEB ve YKden temin edilmitir. Son olarak,

bahsedilen burs programlarndan daha nce aydalanm veya halen aydalanmakta

olan kiilerin grlerine bavurulmutur.

Aratrmaclar, ncelikle bursiyerlerin sosyal paylam siteleri zerinde kurdukla-

r gruplar vastas ile MEB yurtd lisansst eitim bursu ile ilgili gr ve neriler

toplamaya almlardr. Bu kapsamda, bu burstan halen aydalanmakta olan toplam

12 bursiyer kendilerine iletilen ve kiisel bilgilerin yan sra MEB bursu ile ilgili ak

ulu sorular ieren ormu doldurarak e-posta yolu ile aratrmaclara gndermilerdir.

E-posta yoluyla grlerini bildiren bursiyerlerin yan sra, alts halen burstan ayda-lanmakta olan toplam 10 MEB bursiyeri ile yz yze veya teleonda grmeler yapl-

mtr. Katlmclar snrlandrmamak ve her trl sorun ve zm nerisinin ortaya

konulabilmesini salamak amac ile yaplandrlmam grme metodu kullanlm-

tr. Katlmclardan bursu kullandklar sre ierisinde veya eitimlerini tamamladktan

sonra ne gibi sorunlarla karlatklar ve bu sorunlarn zmne ynelik nerilerini

ortaya koymalar istenmitir. Benzer ekilde, YK yurtd aratrma burslarndan ay-

dalanmakta olan veya daha nce aydalanm olan toplam 10 kii, grme yaplan

MEB bursiyerlerinin nerileri ve aratrmaclarn kendi abalar ile tespit edilmi ve bu

kiilerden drd ile yz yze grmeler yaplmtr. Dier alt kiiye e-posta yoluyla

burs kapsamnda yaadklar sorunlar ve bu sorunlara ilikin zm nerileri sorul-

mutur. Bu alt kiiden drd de e-posta yolu ile geri bildirimde bulunmulardr. So-

nu olarak aratrma kapsamnda hem MEB hem de YK burslar ile ilgili olarak top-

lamda 30 bursiyerin gr ve nerilerinden aydalanlmtr.

Hem yz yze yaplan grmeler hem de e-posta yolu ile elde edilen bilgiler, ara-

trmaclar tarandan bir araya getirilerek ortak temalar belirlenmi, her iki burs kap-

samndaki mevcut sorunlar ve muhtemel zm nerileri katlmclarn iadeleri ve

aratrmaclarn kendi gr ve tecrbeleri erevesinde ortaya konulmutur.

YKSEKRETMDEK GELMELER VE AKADEMSYENHTYACIniversite ve renci Saylarndaki Gelimeler

Trkiye Cumhuriyetinin kurulmasnn hemen ardndan 1924 ylnda Osmanldan kalan

Darlnun-u Osmani adn tayan niversitenin ismi Istanbul Darlnunu olarak de-

itirilmi, 1933 ylnda karlan bir kanunla da bu okul Istanbul niversitesine dn-

trlmtr. Cumhuriyetin ilk niversitesi olan Istanbul niversitesine 1944 ylnda yine

Istanbulda kurulan Istanbul Teknik niversitesi ve 1946 ylnda Ankarada kurulan An-

kara niversitesi eklenmitir. Yksekretim kurumlarnn Istanbul ve Ankara dndaki

ehirlere yaylmas ise ancak ok partili dneme gei sonrasnda mmkn olmutur.

Bu kapsamda, ilk olarak 1955-1957 yllar arasnda Izmirde Ege, Trabzonda Karadeniz

Teknik, Ankarada Ortadou Teknik ve Erzurumda Atatrk niversiteleri kurulmutur. Bu

sre zaman zaman kesintilere uram olsa da yeni niversitelerin kurulmas ve niver-


7/28


7

2006 sonrasndayaananyksekretmdekgenlemeylebrlkte ntelklretm elemanhtyac daha daaa kmtr.

sitelerin Anadolu ehirlerine yaylmas gnmze kadar artarak devam etmitir. 2005

ylna gelindiinde Trkiyedeki toplam niversite says 77ye (53 devlet ve 24 vak)

ulamtr. 2006 ylnda balayan yeni byme sreci ile birlikte ise lkenin deiik bl-gelerinde birok devlet ve vak niversitesi kurulmu ve Trkiyede niversite bulunma-

yan il kalmamtr (Gnay & Gnay, 2011). 2012 yl Ekim ay itibari ile Trkiyedeki toplam

niversite says 168e (103 devlet ve 65 vak) ulamtr (YK, 2012a).

Cumhuriyetin kurulmasndan gnmze kadar geen srete, yksekretim kurum-

larnn saylarnda grlen arta paralel olarak yksekretime devam eden ren-

ci saylarnda da ciddi artlar olmutur. 1984 ylna gelindiinde Trkiyede yz-yze

eitim alan renci says 300,000 civarndadr. Bu say 2000 ylnda 1 milyona ulam,

2011 yl itibari ile de 2 milyon seviyesine kmtr. Ayrca, yksekretime devam

edenlerin a nusuna oran son yllarda olduka ykselmitir. rnein, yz-yze

eitimdeki okullama oranlarna bakldnda, 1990 ylnda % 10 olan bu oran, 2000

ylnda %17e ulam ve 2010 ylnda ise iki kat artarak % 35lere ulamtr. Tm bu

gelimelere ramen, mevcut durumun halen gelimekte olan lkelerin ok gerisinde

olduu gerei ise ortadadr (Tanrkulu, 2011). Ayrca, gen nus ve yksekretime

talepte gzlenen art milyonlarca rencinin niversiteye giri srasnda beklemesine

ve bazen yllarn bu uurda heba etmesine sebep olmaktadr. niversite snavna ba-

vuran renci says 1,5 milyonun zerindedir. 2012 itibariyle, bu rencilerin sadece

yaklak 550.000 civar yz yze eitim veren bir yksekretim n lisans ya da lisans

programna yerleebilmektedir.

zet olarak, Cumhuriyetin kurulmasndan gnmze kadar geen sre ierisindeTrkiyenin yksekretim sisteminde ok byk niceliksel gelimeler yaand sy-

lenebilir. Ancak, a nusunun yksekretime eriimi konusunda halen gelimi

lkelerin ok gerisinde kalnd ise bir gerektir. Bu balamda, son yllarda niversite

saylarnda grlen art olumlu bir gelime olarak ele alnmaldr. Ancak, niversite

saylarnda grlen bu artn, yksekretime eriimin artrlmas konusundaki po-

ziti yansmalarnn nnde baz ciddi engeller bulunmaktadr. rnein, bu hzl art

niversitelerde byk bir iziksel altyap ve insangc ihtiyacnn ortaya kmasna

sebep olmutur. zellikle yeni kurulan niversitelerin yaad akademisyen ihtiyac

olduka ciddi dzeylerdedir. Bu niversitelerde alan birok blm yeterli akademik

kadrosu olmad iin renci kabul edememekte ve atl halde beklemektedir. Fizikselaltyap eksikliklerinin birounun ekonomik destekler ile ok ksa sreler ierisinde

giderilebilecei dnlebilir. Ancak ayn eyi akademisyen ihtiyac konusunda sy-

lemek pek mmkn deildir. Dolays ile bu ihtiyacn doru bir ekilde tespit edilmesi

ve etkili yntemler kullanlarak karlanmas, yksekretim sisteminin bymesi ve

salkl bir ekilde devam etmesi asndan byk nem tamaktadr.

retim Eleman Saylar ve Dalm

Yksekretimde yaanan niceliksel gelimelere paralel olarak retim eleman say-

larnda da byk bir art olmutur ancak bu artn ihtiyac karlayacak dzeye ula-

abildii sylenemez. rnein, niversitelerde alan toplam retim eleman say-

s 1984 ylnda 20.330 iken bu say yaklak be katna karak 2011 ylnda 111.495e

ulamtr. Son 10 yl ierisinde ise toplam retim eleman saysnda % 50nin zerin-


8/28

S E T AA N A L Z

8

nversteler artkTrkyenn her

tarana yaylmolsa da, retm

elemanlarnnyurt sathnda

dalmnda cddbr dengeszlk hl

vardr.

de bir art olmutur. Ancak, 1984 ylnda 13,85 olan retim eleman bana den

renci says daha da artarak 2011 ylnda 18,86ya kmtr. retim yesi bana

den renci says ise ok daha yksektir ve bu konuda da yllar boyunca herhangibir olumlu ilerleme kaydedilememitir. 1984 ylnda retim yesi bana den -

renci says 41,26 iken bu say 2011 ylnda 45,98e kmtr (Gnay & Gnay, 2011).

Sonu olarak Trkiyede hem retim eleman hem de retim yesi bana den

renci saylarnn gelimi lkelerle kyaslandnda olduka yksek olduu grl-

mektedir. zellikle son on yldaki atlm dnda ne yazk ki yllar boyunca bu konuda

herhangi bir ilerlemenin salanamad ortaya kmaktadr (Tanrkulu, 2011).

niversitelerimizde var olan yksek dzeydeki retim eleman ihtiyacnn yansra

mevcut retim elemanlarnn yurtiindeki dengesiz dalm da byk bir sorun te-

kil etmektedir. Bu, YKn kurulmasna gereke olan ve dolaysyla YKn kurulmas

sonrasnda da gndemi megul eden ciddi sorunlardan biridir (Doramac, 1992) veartk kronik bir hal almtr. rnein, yukarda belirtilen retim eleman bana den

renci saylarnn Istanbul, Ankara ve Izmir illeri dnda bulunan niversitelerde ok

daha yksek olduu sylenebilir. nk toplam yksekretim rencilerinin % 32,1i

bu ilde bulunan niversitelerde renim grmekteyken bu illerde bulunan niversi-

teler toplam retim elemanlarnn neredeyse yarsn (% 43,59) istihdam etmektedirler

(Gnay & Gnay, 2011). Istanbul ve Ankarada bulunan Boazii, Istanbul, ODT, Ankara

ve Hacettepe niversitelerinde retim yesi bana den renci saylar 25 ile 35 ara-

lndadr. Ancak, zellikle son bir ka yl ierisinde kk ehirlerde kurulan niversite-

lerde bu oran ok daha yksek seviyelerdedir (Tanrkulu, 2011). rnein, mhendislik

aklteleri ele alndnda; 2010-2011 retim ylnda retim eleman bana denrenci says Boazii niversitesinde 9, Hacettepe niversitesinde 10, ODTde 12

ve Dokuz Eyll niversitesinde 15 iken bu say Aksaray ve Gaziantep niversitelerinde

31, Karadeniz Teknik niversitesinde 40 ve Erciyes niversitesinde 53tr (zer, 2011).

niversiteler arasnda grlen bu arkllklara benzer olarak arkl disiplinler arasnda

da byk eitsizlikler mevcuttur. rnein, 2011-2012 retim yl verilerine gre Tr-

kiye genelinde Salk Bilimleri alannda retim eleman bana den renci says

4,3, Matematik ve Fen Bilimleri alan iin 16,8, Sosyal Bilimler alannda 29,3 ve Ei-

tim alan iin 31,9dur (SYM, 2012). Mevcut durum incelendiinde niversitelerimiz-

de byk bir akademik personel ihtiyac olduu, buna ek olarak akademik personelin

niversitelere dalm konusunda da eitsizlik yaand ortaya kmaktadr.

Yurtd Eitim Programlar

Osmanlnn son dnemlerinden itibaren, devletin nitelikli insan kayna ihtiyacn

karlamak zere yurtdna renci gnderdii bilinmektedir. Bu durum, Cumhuri-

yetin kuruluundan sonra da devam etmitir. Bu erevede, MEB ve YK tarandan

niversitelerin ve kamu kurumlarnn ihtiyac dikkate alnarak yurtdna renci ve

retim eleman gnderilmektedir. Aada bu programlar ksaca deerlendirilmitir.

MEB Yurtd Bursu

MEB, Cumhuriyetin ilk yllarndan itibaren 1929 tarihli 1416 sayl Ecnebi Memleketlere

Gnderilecek Talebe Hakknda Kanun hkmlerince retim yesi yetitirilmesi ama-


9/28


9

Trkye uzunyllardr yurtdnaburslu rencgnderdhalde, konuyalkn kapsamlaratrmalaryaplmamtr.

cyla yurtdna yksek lisans ve doktora rencileri gndermektedir. Ne var ki, yeterli

koordinasyon ve motivasyon salanamad iin gnderilen az sayda akademisyen

aday ya arkl i sahalarna ynelerek eitimlerini yarda brakm ya da eitimini ta-mamlamasna ramen mevcut akademik koullarn yetersizlii gibi sebeplerden do-

lay yurda geri dnmeyi reddetmitir. Uzun yllardan bu yana yurtdnda renim g-

ren resmi/zel burslu renciler hakknda yeterli ve etraf almalarn yaplmamas

da bu sorunlarn tespitini ve zmn geciktirmitir (cal, 2012). MEB tarandan

hazrlanan nceki yllara ait sonu raporlarnda, gnderilen rencilerin olduka az

bir ksmnn yurda dn yapt aka ortaya konulmaktadr. Son olarak 2006 yln-

da atlan yeni bir admla MEB yurtd lisansst eitim bursu kapsamnda be ylda

5,000 rencinin yurtdna gnderilmesi hedefenmi ve bugne kadar dzenli ola-

rak her yl bin dolaynda kontenjan iin ilana klmtr. Ancak, planlama konusunda

yaplan baz hatalar ve baka nedenlerden dolay kontenjanlarn tamamnn doldu-

rulmas mmkn olmamtr. Bunun sebepleri arasnda bavuru koullarnn ok kat

kurallar iermesi, baz kontenjanlar iin bavurabilecek alanlarn ok dar tutulmas,

bursu kazananlara cazip imknlar sunulmamas, zlk haklar ve stat problemleri,

resmi ilemlerden kaynaklanan yorucu sre ve zorunlu grev sresindeki uzunluk

gibi hususlar sralanabilir.

TABLO 1. MEB YURTDII ETM BURSU HAKKINDAK SAYISAL BLGLER

(2009-2012)

Yllar BavuranAday Says

Kontenjan YerleenAday Says

Bo KalanKontenjan

renci DosyasAlanlar

2012 5.390 1.475 1.271 204 v.y.

2011 v.y. 1.257 1.125 132 545

2011 (2010 ek kontenjan) v.y. 580 v.y. v.y. 220

2010 4.284 1.199 1.048 151 640

2009 4.052 1.294 1.145 149 708

v.y.: Veri yok.

Kaynak: SYM ve MEB (2010, 2011, 2012) verilerinden yararlanlarak yazarlar tarandan derlenmitir.

2006 yl sonrasnda MEB bursu ile yurtdna gnderilen renci says artmtr. r-nein, 2008-2009 ylnda 1.145 renci burstan aydalanmaya hak kazanmtr. Ne var

ki, bu rakam, bu kadar rencinin yurtdna gnderildii anlamna gelmemektedir.

1.145 adaydan 974 ilk bavuruda bulunmu, bunlardan 32sinin burs koullarn ta-

mad anlalmtr. 941 adaydan ise sadece 708i burs iin gereken yklenme ve

kealet senetlerini dzenleyerek MEBe teslim etmitir (MEB, 2010). Benzer ekilde,

2010-2011 ylnda alan 1.199 kiilik kontenjana 1.048 kii yerletirilmitir. Bunlarn

sadece 843 ilk bavuruda bulunmutur. Bu adaylardan ise sadece 640 resmi burslu

rencilik iin istenen belgeleri dzenleyerek MEBe teslim etmitir (MEB, 2011). Bu

rencilerin kann yurtdna gnderildiine ilikin net bir veri yoktur. Yine ayn yl

alan 580 kiilik kontenjan iin sadece 220 kiiye renci dosyas alabilmitir (MEB,

2012b). Son olarak, 2012-2013 retim ylnda SYM toplam 1475 adet lisansst ei-

tim bursu iin ilana kmtr. Ilan edilen bu kontenjanlar iin toplam 5.390 aday ba-


10/28

S E T AA N A L Z

10

Yurtdnaburslu renc

gndermekn lan edlen

kontenjanlarmaalese

dolmamaktadr.

vuruda bulunmu ve bunlardan 1.271 kii bir programa yerlemeye hak kazanmtr

(YK, 2012b). MEB verilerine gre ise son ilanla yaplan yerletirmeler ncesinde burs

kapsamnda yurtdnda eitimlerine devam eden toplam 2.226 renci bulunmak-tadr. Bu rencilerden 420si dil eitimine, 1.048i yksek lisans eitimine ve 751i ise

doktora eitimine devam etmektedirler (MEB, 2012b). Tablo 1de grld zere sa-

dece 2009-2011 yllar arasnda 4.500 civarnda aday MEB bursunu kazanmtr. Bunla-

rn, neredeyse te biri renci dosyas atrmamtr. Buna ek olarak, bursa bavuran

aday saysnn olduka dk olmas dikkat ekmektedir. MEB bursuna her yl orta

lama 5.000 civarnda bavuru olurken, sadece 2011 ylnda YPye bavuran kii

says 58.000dir. Bu durum MEB yurtd renim bursunun yeterince cazip hale

getirilemediini ayrca bursun bavuru artlarnn olduka ar ve snrlayc ol

duunu ortaya koymaktadr. Bavuran adaylara ya ve alan gibi snrlamalarngetirilmesi bavuran aday saysn azaltmaktadr. zetle iade etmek gerekirse,

kontenjanlar dolmam, bursu kazananlarn nemli bir ksm kayt yaptrmam

ve sonuta hedefenenin yaklak yars kadar bir sayda renci dosyas alm

tr. Bu durum, bursu kazanlarn nemli bir ksmnn zorunlu hizmet taahhd

altnda girmek istemediini ortaya koymaktadr. Ayrca, mevcut verilerden ha

reketle, be ylda 5.000 rencinin yurtdna gnderilemedii grlmektedir.

YK Yurtd Burslar

MEB yurtd renim bursu ile ilgili mevcut sorunlar gz nne alndnda, yurtiinde

yksek lisansn baar ile tamamlam, gerekli dil yeterliliine sahip ve yurtdndaki bir

niversiteden doktora kabul alabilecek durumda olan rencilere yurtd lisansst

renim burslar verilmesi ve bu rencilerin ksa srede doktora renimlerini tamam-

layp yurda dnmelerinin salanmas etkili bir seenek olarak dnlebilir. Aslnda bu

yaklam YK tarandan 2547 sayl kanunun 33. maddesi kapsamnda sunulan yurtd

doktora bursu ile tam olarak rtmektedir. YK, 1987 ylndan itibaren devlet niversi-

telerinde aratrma grevlisi olarak alan kiileri YKn onay verdii yurtdndaki bir

niversiteden doktora kabul almalar ve kendi niversitelerinin de izin vermesi duru-

munda bu burstan aydalandrmaktadr. MEB bursunun ierdii ve yukarda saylan bir-

ok handikabn bu burs iin geerli olmadn belirtmekte ayda var. rnein, bu burs

kapsamnda yurtdna gnderilen bursiyerler, hlihazrda Trkiyede bir niversitede

altklar iin zlk haklar ve sigortalar devam etmekte, yurtii maalarnn bir ksmn

almaya devam ettikleri iin ok azla maddi zorluk yaamamakta ve geri dndklerinde

alacaklar niversiteler konusunda bir kayg duymamaktadrlar. 1987den beri sren

uygulamaya bakldnda bu burs kapsamnda yurtdna kan rencilerin geri dn

oranlarnn ise olduka yksek olduu sylenebilir. rnein, bu burs kapsamnda yurt-

dna kan toplam 3.967 kiiden 506s geri dnmeyerek mstai saylm 272si ise istia

etmitir (Tablo 2). Bu oran toplamda ise % 20nin daha altnda bir orandr. Ayn oran MEB

burslular iin ise % 50 civarndadr (YK, 2007).


11/28


11

Mevcut verler,MEB yurtdetm bursununcazbesnytrdn ortayakoymaktadr.

TABLO 2. 33. MADDE KAPSAMINDA YURTDIINA GNDERLEN ARATIRMA

GREVLLERN GER DN DURUMLARI (1987-2012)

Durum Aratrma grevlisi saysrenimini baar ile tamamlayp dnen 2.618

Salk, baarszlk ve dier sebeplerden dolay geri dnen 395

Geri dnmeyen ve mstai saylanlar 506

Istia edenler 272

Halen eitimine devam edenler 176

Toplam 3.967

Kaynak: Yksekretim Kurulundan temin edilmitir.

Son yllarda arkl nedenlerden dolay bu burs verimli bir ekilde kullanlamamakta-

dr. rnein, YK 50/d maddesi kapsamnda grev yapan aratrma grevlilerinin bubursa bavurmalarna izin vermemektedir. Son yllarda zellikle byk niversitelerde

greve alnan aratrma grevlilerinin nemli bir ksmnn 50/d maddesi kapsamnda

olduu dnlrse bursun bu haliyle hitap ettii kitle bakmndan yeterince kapsa-

yc olmad anlalmaktadr. Bir dier sorun, baz byk niversitelerde bu burstan

aydalanmak isteyen aratrma grevlilerine zorluklar karlmasdr. Anadoluda yeni

kurulan niversitelerde grev yapan aratrma grevlilerinin ise bursun kullanm ko-

nusunda yeterli bilgilerinin olmad sylenebilir.

TABLO 3. 33. MADDE KAPSAMINDA YURTDIINA GNDERLENARATIRMA GREVLLERNN YILLARA GRE DAILIMI

Yllar Yurtdna gnderilen aratrma grevlisi says1987 1491988 4081989 1971990 1951991 2061992 1591993 1,2791994 1331995 2861996 168

1997 781998 961999 822000 642001 522002 752003 632004 472005 352006 402007 542008 312009 30

2010 112011 222012 9



12/28

S E T AA N A L Z

12

YK, yurtnde alan

akademsyenlern ksa srelyurt d burs

mknlarn 2009ylndan tbaren

genletmtr.

Yukardaki tabloda, 33. madde kapsamnda yurtdna doktora yapmak zere gnde-

rilen aratrma grevlisi saylarnn yllara gre dalm mevcuttur (Tablo 3). Son bir-

ka ylda bu madde kapsamnda yurtdna gnderilen aratrma grevlisi saysndagrlen d yukardaki tespitleri dorulamaktadr. Ayrca, hem MEB hem de YK

tarandan son yllarda arkl yurt-d burs olanaklarnn sunulmas bu bursa olan ihti-

yac ve ilgiyi azaltm grnmektedir.

YK 33. Madde kapsamnda salad yurtd doktora bursuna ek olarak 2009 yln-

dan itibaren devlet niversitelerinde alan akademisyenlerin yetitirilmesi amac ile

birok seviyede yurtd aratrma burslar vermektedir. Bu kapsamda, yksek lisans

tez dneminde olanlar iin en azla ay, doktora tez dneminde olanlar veya dokto-

ra sonras aratrma iin yurtdna gitmek isteyenler iin ise en azla bir yllk aratrma

burslar verilmektedir. Ayrca, retim yeleri iin bir aydan aya kadar aratrma

burslar salanmaktadr. Tablo 4te bu burslar ile ilgili saysal gelimeler grlebilir. Buburs kapsamnda yurtdna gnderilen aratrmac saysnda ksa srede ciddi artlar

olduu grlmektedir. Bu burslar kapsamnda yurtdna gitme imkn bulan ara-

trmac says ylda 2.500n zerine kmtr. MEB ve YKn yurtd lisansst

renim burslarnn aksine, bu burslar retim yesi saysnn artrlmasndan ziyade,

yurtiinde yetien akademisyenlerin niteliinin artrlmasn amalamaktadr.

TABLO 4. YK YURTDII ARATIRMA BURSLARI LE LGL SAYISAL GELMELER

(2009-2011)

YIL Yksek LisansAratrma DoktoraAratrma Doktora SonrasAratrma retim yelerineVerilen Destekler Toplam

2009 11 158 24 - 193

2010 55 174 128 87 444

2011 85 150 158 1,517 1,910

TOPLAM 151 482 310 1,604 2,547


GRME BULGULARI

Bu analiz erevesinde yaplan grmeler sonucunda tespit edilen hususlar aadamaddeler halinde ve ilgili verilerle desteklenerek tartlmtr.

MEB Bursu le lgili Bulgular

Alanlarn Belirlenmesi

MEB yurtd renim bursu kapsamnda yurtdna lisansst renim iin gitmek

isteyen ve birou Anadoluda yeni kurulan niversitelere dnecek olan bursiyerler bu

srece, alan ve niversite tercihinde bulunarak balamaktadrlar. alma alanlarnn,

YKn niversiteler ile koordinasyonu kapsamnda belirlendii iade edilmektedir.

Ancak burs kapsamnda ilan yaplan alma alanlarnn Trkiyenin mevcut akade-

mik ihtiya analizi ve gelecekte ihtiya duymas muhtemel alanlara odaklanmadan,

niversitelere tahsis edilen kontenjanlar doldurmaya ynelik olarak belirlendii g-


13/28


13

Bursyerlernetm alacaklaralanlarn cdd brhtya analznedayal olmaksznbelrlendgrlmektedr.

rlmektedir. Tablo 5de baz niversiteler ve onlar adna renim grlmesi beklenen

baz blmler sralanmtr. Tablodan grld gibi, daha zel ve ayrntl alma

alanlarndan ziyade genel alan adlar iade edilmitir.

TABLO 5. BAZI NVERSTELER VE ADINA RENC GNDERLEN ALANLAR

niversite Ad Yurtdnda renim Grlecek Alan Ad Puan Tr

Nevehir niversitesi Rehberlik ve Psikolojik Danmanlk EA

Ardahan niversitesi Sosyoloji EA

Bartn niversitesi Genetik SAY

Batman niversitesi Mekatronik Mhendislii SAY

Bilecik eyh Edebali niversitesi Elektronik SAY

Bingl niversitesi Bilgisayar Mhendislii SAY

ankr Karatekin niversitesi Siyaset ve Sosyal Bilimler EA

Kaynak: SYM, 2012 YLYS Klavuzu

Tablo 5, yurtdna gnderilecek burslularn blmlerinin belirlenmesinde herhangi

bir akademik ihtiya analizi yaplmadan genel balklarn belirlenmi olduunu orta-

ya koymaktadr. Sadece genel blm adlarnn belirlenmesi rencilere pedogojik bir

esneklik salanmas asndan olumlu grnrken, rencilere ynelik yeterli bir yn-

lendirmenin yaplmad ve mevcut veya gelecekteki muhtemel akademik personel

ihtiyacnn belirlenmedii anlalmaktadr. Mevcut hali ile bu program nitelikten ziya-

de nicelie odaklanm gibi grnmektedir. Nitelik konusunun hali hazrda yurtdn-da renim grme imkn salanarak zld dnlyor olabilir. Ancak, alma

alan ve disiplinler zerine ihtiya analizinin iyi bir ekilde yaplmadan rencilerin

yurtdna gnderilmesi, adaylarn burs kazand alanlar ile dnmeleri planlanan ni-

versitelerin altyapsnn uymamas ya da adaylarn ilgili niversitenin ve Trkiyenin

ihtiyalar hakknda yeterince bilgilendirilmemelerine yol amaktadr.

Yukarda iade edilen yzeysellii belirtmek ve bunun sonucunda adaylarn yaamas

muhtemel sorunlarn anlamak amacyla psikolojik danmanlk ve rehberlik blm r-

nek olarak gsterilebilir. zellikle Amerika Birleik Devletlerinde birok niversitede bu

isim altnda dorudan bir blm bulunmamaktadr. Bunun yerine okul rehberlii, top-

lum rehberlii ve eitim psikolojisi gibi daha spesiik disiplin alanlar mevcuttur. Benzerolarak, bursiyerlerin alanlara yerletirilmesi srecinde de bilgi eksikliinden kaynakla-

nan baz aksaklklar vardr. rnein, psikolojik danmanlk ve rehberlik blm mezu-

nu birok kii program gelitirme alannda burs kazanmtr. Ancak, ABDde program

gelitirme alan daha ok matematik, en veya sosyal bilimler konular baznda zelle-

mitir. Bu konularn herhangi birinde uzmanl ya da retim tecrbesi olmayan birinin

doktoraya kabul almas olduka zor olmaktadr. Bu nedenle, bu alanda burs kazanan

kiilerin birou tekrar kendi alanlarna geri dnmek durumunda kalmaktadrlar.

Baz alanlarda ise tam tersi bir durum ortaya kmaktadr. rnein, 2009 YLYS klavu-

zuna gre baz blmlerde (bilgisayar programcl, kamu ynetimi, enerji sistemleri

vb.) mezuniyet alanlar geni bir yelpazede iade edilerek birka arkl alandan me-

zunlarn bavurmasna imkn salanrken; arkeoloji, genel jeoloji, din sosyolojisi gibi

alanlarda yalnzca bir programdan mezun olma art aranmaktadr (Tablo 6). Disiplin-


14/28

S E T AA N A L Z

14

Yurtdndalsansst renm

yaplacak alanlarakaynaklk eden

lsans alanlarolduka dar br

perspektfebelrlenmtr.

leraras almalarn yaygn olduu yurtd niversitelerinde arkeoloji blm tarih

alanlarnn iinde, din sosyolojisi ise sosyoloji blmlerinin altnda da allabilmek-

tedir. Ancak bu ince ayrm ve bavurmas muhtemel adaylarn says ve nitelii gze-tilmeksizin 2009 YLSY klavuzu dhil olmak zere yaynlanm birok klavuzda ayn

durumun tekrar edilmesi haksz bir rekabet alannn olumasna neden olmaktadr.

Bu durum, baz alanlarda bursun kazanlmasn olduka zorlatrrken baz alan

larda ise mevcut kontenjanlarn bile bo kalmasna veya bu alanlarda bavuru

yapabilen herkesin bursu kazanmasna sebep olmaktadr.

TABLO 6. YURTDIINDA RENM YAPILACAK ALANLAR VE BU ALANLARABAVURABLECEKLERN MEZUNYET ALANLARI

Yurtdnda renim Yaplacak Alan Mezuniyet Alanlar

Bilgisayar Programcl Bilgisayar Mhendislii, Biliim Sistemleri Mhendislii,Elektirik Elektronik Mh., Elektirik Mh., Elektronik Mh.,Elektronik ve Haberleme Mh., Yazlm Mh., MatematikMh., Istatistik, Istatistik ve Bilgisayar Bilimleri,Matematik, Uygulamalar Matematik, Matematik veBilgisayar, Bilgisayar retmenlii, Bilgisayar Sistemleriretmenlii

Kamu Ynetimi Kamu Ynetimi, Siyaset Bilimi, Uluslararas Ilikiler

Enerji Sistemleri Makina Mh., Telekomnikasyon Mh., Bilgisayar Mh.,Biliim Sistemleri Mh., Elektrik Elektronik Mh., ElektrikMh., Elektronik Mh., Elektronik ve Haberleme Mh.

Arkeoloji Arkeoloji

Genel Jeoloji Jeoloji Mhendislii

Din Sosyolojisi Ilahiyat

Kaynak: 2009 YLSY Klavuzu

Resmi lemlerde Aksamalar

Bursiyerlerin MEB yurtd eitim bursunu kazandklar andan itibaren sklkla yaadk-

lar sorunlarn banda resmi ilemlerdeki aksaklklar gelmektedir. zellikle, yurtd

eitim ataeliklerindeki eleman ihtiyac, i younluu ve yeterince koordine olama-

ma gibi nedenlerle birok rencinin maalarnn yatrlmasnda ve niversite harla-

rnn denmesinde sorunlar yaanmaktadr. Ingilterede renimine devam eden bir

bursiyer kendileri ile ilgilenen yalnzca bir memur olduunu ve bu nedenle eitim

mavirliindeki ilerinin olduka yava ilerlediini iade etmitir. Yine grtmz

bursiyerlerden bir bakas New York Eitim Ataeliine teleon veya e-posta yoluyla

ulamann ok zor olduunu, grevli saysnn yetersiz kaldn, bazen gnderdikleri

evraklarn kaybolduunu ve bu nedenle ciddi maduriyetler yaadklarn belirtmi-

tir. ABDde yksek lisansn bitirerek doktoraya balayan bir baka bursiyer, doktoraya

balamasnn zerinden ay gemesine ramen maann tekrar balanmadn ve

bu nedenle byk sorunlar yaadn dile getirmitir. Bu konuda gr bildiren dier

bursiyerler de benzer bir ekilde brokratik gecikmeler ve aksaklklardan dolay mad-

di ve akademik maduriyetler yaadklarn, okul cretleri ge yatrld iin niversi-

telerde ders seememe gibi sorunlarla kar karya kaldklarn iade etmilerdir. So-

nu olarak, resmi ilemlerdeki aksaklklardan kaynaklanan sorunlarn zaman ve emek

kaybna neden olduu grlmektedir.


15/28


15

MEBbursyerlernn,burs aldklarsrece herhangbr kamu alanstatsne sahpolmamas cdd brsorundur.

Burs Olanaklar ve zlk Haklar

MEB bursu ile yurtdnda renim gren rencilere salanan burs miktarlarnn her-

hangi bir eyalet veya ehir ayrm yaplmadan ayn miktarda olmasnn getirdii baz

zorluklar yaanmaktadr. 2011 ylnda yurtdnda resmi burslu statde renim gren

renciler hakknda resmi gazetede yaynlanan teblie gre burs miktarlarnda lke-

ler baznda baz iyiletirmeler yaplmtr (Tablo 7). Ancak, grme gerekletirdii-

miz bursiyerin de belirttii gibi bu miktarlar dnyann en iyi niversitelerinin yer ald

New York, Londra, Toronto veya Paris gibi metropol ehirlerde asgari geimi salamak

iin yetersiz kalmaktadr. Grme yaptmz MEB bursiyerlerinden zellikle evli olan-

lar veya metropol ehirlerde yaayanlar burs miktarlar nedeniyle yaadklar sorunla-

ra vurgu yapmlardr. renimine ABDde devam eden bir bursiyer kendisi gibi evli

olan birok bursiyer arkadann eitim kalitesine bakmakszn yaam masrafarnn

ucuz olduu eyaletleri tercih ettiklerini belirtmitir.

TABLO 7. MEB BURSYERLERNE DENEN AYLIK YURTDII BURS MKTARLARILKE denen Burs Miktar Aylk

ABD 1485 Dolar

Ingiltere 1000 Euro

Fransa 1325 Euro

Kanada 1560 Kanada Dolar

Italya 810 Euro

Rusya 1275 Dolar

in 1020 Dolar

Kaynak: MEB Yurtd Resmi Burslu Statdeki renciler Hakkndaki Tebli, 2011

Ayrca krtasiye yardm ad altnda ylda iki kez yaplan ve toplamda bir aylk burs e-

deerindeki yardmlar yllk kitap ve krtasiye giderlerini tam olarak karlamamakta-

dr. zellikle yazl materyaller yurtdnda olduka yksek tutarlarda sata sunulduu

iin bursiyerler kendi imknlaryla bu giderleri karlama yoluna gitmektedirler.

MEBin yksek lisans ve doktora reniminin banda ve sonunda olmak zere iki kezgidi geli uak biletini karlamas, bursiyerler tarandan yetersiz bulunmaktadr.

Mevcut durumda renciler yksek lisans ve doktora renimleri boyunca ailelerini

grmek ve lkelerini ziyaret etmek istediklerinde bunu kendi imknlar erevesin-

de yapmaya zorlanmaktadrlar. Bursiyerler evli olmalar durumunda yukarda iade

edilen masrafar en az ikiye katlanmakta ve bursiyerler birok yeni zorlukla mcadele

ederek aldklar burs ile ailelerini geindirmeye almaktadrlar. Bu durum renciler

iin yurtd renimini daha da zorlatran bir aktr olarak karmza kmaktadr.

Burs olanaklarna bu ekilde deindikten sonra, genel olarak zlk haklarna bakacak

olursak, bu konuda da ciddi sorunlar grnmektedir. MEB yurtd eitim bursunu ka-

zanan birok kii aslnda niversite eitimleri sonrasnda eitli mesleklere adm at-

m genlerden olumaktadr. Her birisinin ortalama bir maa olmasna ramen bu

bursu kazanmalar dolaysyla tm resmi/zel ilikide olduklar kurumlarla irtibatlarn


16/28

S E T AA N A L Z

16

Bursyerler, zlkhaklarnn kt

olmasn ve e veocuklarnn salk

sgortasndanmahrum

olmalarn cddbr sorun olarakgrmektedrler.

keserek MEB ile anlama imzalamlardr. Bunun neticesinde yurtiinde yaklak 6 aylk

bir dil eitimi programna devam etmeleri beklenmekte ve bu rencilere MEB tara-

ndan yurtii harcrah ad altnda yaklak olarak 600 TL cret denmektedir (MEB,2012a). Ailesinin aylk giderlerini karlamak durumunda olan, dil kursuna katlmak

iin ehir deitirerek kendisine ev ya da yurt bulmak durumunda kalan, her gn dil

kursuna ulamak iin yol paras veren rencilere asgari cretin de altnda bir burs

tahsis edilmesi yurtiinde bulunduklar sre ierisinde rencileri ciddi olarak ma-

dur etmektedir. Eitimlerini tamamlayarak yurda dnen ve grev talebinde bulunan

bursiyerler de atamalar yaplncaya kadar yine bu yurtii bursu ile geinmek duru-

mundadrlar. Yksek lisans eitiminden sonra doktoraya devam edecek bursiyerlere

ise bu gei srecinde yaanan birka aylk zaman diliminde herhangi bir deme ya-

plmamakta ve bursiyerler madur olmaktadrlar.

Ayrca, burs kapsamnda yurtdna kan renciler yurtiinde herhangi bir sosyal

gvenlik kurumuna bal olmadan eitimlerine devam etmektedirler. Yani, genellikle

bursiyerlerin ilk sosyal gvenlik kurumuna kaytlar yurda dn yaptktan sonra ba-

latlmaktadr. Bu durum ge emeklilik gibi birok zlk hakk kaybna neden olmakta-

dr. Ayrca, grme yaptmz bursiyerlerden bazlar, yurtiinde salk hizmetlerin-

den aydalanmak iin her deasnda MEB ile irtibata geerek sevk belgesi almalar ve

bu belgeyi salk kurumlarna sunmalar gerektiini, bu durumun ise birok sorun ya-

amalarna sebep olduunu iade etmilerdir. rnein, bu belge sadece bakanlktan

alnabilmekte ve birok salk kurumu bu belgeyi tanmad iin bursiyerlere salk

hizmeti salama konusunda sorunlar karmaktadr.

Bursiyerlerin yurtdnda karlatklar benzer bir sorun ise kendilerinin yurtd salk

sigortasna sahip olmalarna ramen evlenmeleri durumunda e ve ocuklarnn bu

sigortadan yararlanamamalardr. Bursiyerlerin e ve ocuklarna ynelik herhangi bir

destek salanmad iin bursiyerler yurtdnda madur olmaktadrlar. rnein, ei-

nin doumu veya ocuunun hastal sonras sigortas olmad iin yurtdndaki

hastanelere binlerce dolar borlanan veya gerekli tedavi giderlerini salamakta g-

lk eken kiiler bulunmaktadr. Bu gibi sorunlar, rencilerin akademik hayatlarn

olumsuz etkilemektedir. zlk haklar, zellikle de e ve ocuklarn salk sigortas so-

runu, grne bavurulan bursiyerlerin tamamna yaknnn vurgulad ve zerindedurduu ok nemli bir sorun alan olarak ne kmaktadr.

Yurda Dnte Grevlendirme

2006 yl sonrasnda yurtdna lisansst eitim amac ile gnderilen rencilerden

bir ksm yksek lisans veya doktora eitimlerini tamamlayarak yurda dnmler, bir

ksm ise renim srecinde veya renim srecinin sonunda burslarn iptal ettirerek

yurtdnda kalmay tercih etmilerdir. Bursiyerlerin byk ounluu ise halen eitim-

lerine devam etmektedirler. Bu aratrma kapsamnda grlerine bavurulan bursi-

yerlerden yksek lisans eitimlerini tamamlayarak yurda dnenlerin birou atamalar

srasndaki brokratik srecin uzunluundan ve uzmanlklar ile ilgili olmayan alanlar-

da grevlendirilmelerinden ikyet etmilerdir. Bu kiiler en azndan bir sre bakanlk


17/28


17

Brokratksrelern uzunzaman almas,bursyerlernmotvasyonlarnazaltmaktadr.

bnyesinde uzmanlk alanlar ile ilikili olmayan vassz ilerde almak zorunda bra-

kldklarn vurgulamlardr. Halen bursa devam eden baz katlmclar da henz ei-

timleri bitmedii iin yurda dnte ne ile karlaacaklarn bilmediklerini ancak ev-relerinde bulunan ve eitimlerini tamamlayarak yurda dnen bursiyerlerin bir ksmnn

yurtiinde dn yaptklar niversitelerce kabul edilmediini yahut atama srecinin

ok uzadn, sonu olarak da MEB tarandan bakanlk bnyesinde memur olarak g-

revlendirildiklerini duyduklarn iade etmilerdir. Bu tr durumlar ve sylentiler, ger-

eki veya yaygn olsun ya da olmasn, yurtdndaki bursiyerleri olumsuz etkilemekte

ve kimilerini yurtdnda kalmak iin ellerinden geleni yapmaya itmektedir.

Yksek lisans sonras yurda dnenlere benzer olarak, doktora sonras yurda dn ya-

panlar da sklkla benzer sorunlarla kar karya kalabilmektedirler. Baz doktoral bursi-

yerler, adna yurtdna gnderildikleri niversiteler tarandan ihtiya yok denilerek ka-bul edilmemektedir. stelik MEB yurtd eitim bursu kapsamnda 2007 ylnda yurt-

dna kmaya hak kazanm bursiyerler, yurtiinde dn yapacaklar niversitelerin

kendi tercihleri alnmadan ve hangi kriterlerin kullanld belli olmakszn MEB ve YK

tarandan belirlendiini ve bazlarnn da arkl gerekelerle daha sonra deitirildiini

dile getirmilerdir. rnein, bu konuda gr bildiren bir bursiyer ilk bata Ankarada

bir niversite adna bursu kazandnn kendisine bildirildiini ancak doktora eitimine

devam ettii esnada kendisine bildirilmeksizin dn yerinin yeni kurulan bir niversi-

te olarak deitirildiini iade etmitir. Bu konuda ne YKten ne de MEBden herhangi

bir bilgilendirme almadn, yaplan deiiklii ise baka bir ilem yapmak amacyla

irtibat kurduu bakanlk yetkililerinden tesaden rendiini belirtmitir. Bununla

birlikte, eitimlerini tamamlayarak yurda dnen bursiyerlerin niversitelere atanmalar

srecinde de birok sorun yaanabilmektedir. Benzer ikayetler nedeniyle mahkeme

srecine tanm hak araylarnn olduu bilinmektedir. MEB, YK ve niversiteler

arasnda yaplan ve bazen aylarca sren yazmalar doktorasn tamamlayarak yurda

dnen gen ve heyecanl akademisyenlerin uzun sre atl beklemelerine, bazen hi

istemedikleri yerlerde grevlendirilmelerine ve sonu olarak heyecanlarn kaybederek

ilevsizlemelerine bazen ise tekrar yurtdna gitmelerine sebep olmaktadr.

Zorunlu Grev Sreleri

MEB bursu ile yurtdnda renim gren renciler renimleri srasnda yurtdnda

geirdikleri srenin iki kat zorunlu hizmet ykmll ile kar karyadrlar. Burs

kapsamnda yurtdna gnderilen bir rencinin doktora eitimini tamamlayarak

yurda dnmesi AB lkeleri iin ortalama be-alt yl (alt ay-bir yl dil, bir yl yksek

lisans, -drt yl doktora eitimi), ABD iin ortalama alt-yedi yl (alt ay-bir yl dil, iki

yl yksek lisans, -drt yl doktora eitimi) srmektedir. Bylece, bursiyerler 10-14 yl

gibi uzun bir zorunlu hizmet ykmll altna girmektedir. Grne bavurulan

bursiyerlerin yarsndan azlas, yurda dnteki grev sresinin uzunluunu nemli

bir sorun olarak iade etmilerdir. Mlakat yaplan bir bursiyer, burslu birok arkada-

nn uzun yllar boyunca devam edecek olan zorunlu hizmet ykmll altnda

kalmak istemedikleri iin eitimlerine balar balamaz yurtdndaki niversitelerinde


18/28

S E T AA N A L Z

18

ok sayda ntelkladay, uzun sorunlu

hzmet sresnedenyle MEB

bursuna rabetgstermemektedr.

asistanlk almaya altklarn veya baka iler bulmann yollarn aradklarn iade et-

mitir. Burslu rencilerden bir ksm hlihazrda bu ekilde burslarn kestirmi ola-

rak eitimlerine devlet bursu almakszn devam etmektedirler. Burslarn kestiren burencilerin ise ok byk bir ksmnn eitimleri sonrasnda yurda dnmeyecekleri

bilinen bir gerektir. Mlakatmza katlan bursiyerlerden ikisinin doktora eitimlerini

bitirdikten sonra yurtdnda kalmay tercih etmi olmalar bu durumu rneklendir-

mektedir. Ayrca, ok sayda nitelikli akademisyen aday gen, uzun zorunlu hizmet s-

resi nedeni ile MEB bursuna rabet gstermemektedir. Bu da zellikle ok azla kiiye

burs verilen alanlarda bursu kazanan renci proilindeki kalitenin dmesine ve dok-

toray tamamlayamadan yurda dnen bursiyer saysnn artmasna sebep olmaktadr.

Bu kapsamda, zorunlu hizmet sresi ile ilgili mevcut uygulama, amalanan hedein

gereklemesini engelleyen aktrlerden birisi olarak karmza kmaktadr.

YK Yurtd Aratrma Burslar le lgili Bulgular

YKn salad aratrma burslarndan daha nce yararlanm veya hali hazrda

aydalanmakta olan aratrmac bursiyerler ile yaplan grmelerde baz sorunlarn

n plana kt grlmtr. ncelikle, aratrmaclarn birou yurtdna kmadan

nce kendilerine hi bir n bilgi salanmadndan ikyet ederek, yurtd niversi-

telerine gittikten sonraki ilk bir ka ay nemli sorunlar yaadklarn iade etmilerdir.

Ayrca, bu aratrmaclarn birounun ciddi dil sorunu yaadklar hatta bazlarnn

bu burslar sr dil renmek amac ile kullandklar anlalmaktadr. Ayrca YKn bu

burslar kapsamnda ciddi bir takip mekanizmasnn olmad anlalmaktadr. Yani,yurtdnda geirilen sreyi verimli bir ekilde kullanmak bir anlamda kiilerin kendi

insiyatiine braklm bu sreyi daha verimli kullanma konusunda hi bir destek veya

yaptrm ortaya konulmamtr. Aratrmaclarn ikayet ettikleri bir baka konu ise

burs miktar ile ilgilidir. Aratrmaclar aldklar bursla geimlerini ancak karlayabil-

diklerini yurtdnda bulunduklar srede kurs, seminer, konerans benzeri herhangi

bir akademik aaliyete katlamadklarn belirtmilerdir.

POLTKA NERLER

Bu almadan elde edilen neriler, MEB Yurtd Bursu ve YK Yurtd Burslar balk-lar altnda ayr ayr sunulmu; ardndan gelitirilen neriler zetlenmitir.

MEB Yurtd Bursu

MEB yurtd lisansst renim bursunun devlete getirdii yksek mali klet gz

nnde bulundurulduunda, bursiyerlerin geri dn oranlarnn artrlmas, renim

esnasnda karlalan mevcut sorunlarn en aza indirilmesi, bursiyerlerin doktora ta-

mamlama oranlarnn ykseltilmesi ve doktoralarn tamamlayarak (veya tamamlama-

dan) yurda dnen bursiyerlerden azami lde aydalanlmas amac ile baz nlemler

alnmas gerektii aktr. Cumhuriyet tarihinin en nemli akademisyen yetitirme gi-

riimlerinden birisi olan 5 Ylda 5 Bin Akademisyen admnn daha verimli hale ge-

tirilmesi ve benzer giriimlerin daha etkili bir ekilde hayata geirilmesi iin zm

nerileri aada iade edilmitir.


19/28


19

ncelikle mevcut burs kapsamnda yurtdna gnderilen rencilerin baz acil sorun-

larnn zme kavuturulmas hem bu rencilerin eitimlerini daha verimli ve hzl

bir ekilde bitirmeleri hem de eitimleri sonunda yurda dnme konusundaki motivas-yonlarnn artrlmas asndan byk nem tamaktadr. Yaptmz mlakatlardan

anlald zere renciler byk hayal ve umutlarla ktklar bu renim srecinde

resmi ilemlerden kaynaklanan sorunlar nedeniyle ciddi motivasyon eksiklikleri yaa-

maktadrlar. Sklkla dile getirilen ikyetlerin banda resmi ilemlerin yrtlmesinden

kaynaklanan sorunlar gelmektedir. Birok rencinin maalarn zamannda alamama,

niversite harlarnn zamannda yatrlmamas, ataelik ve MEBe ulaamama gibi so-

runlarla karlatklar anlalmaktadr. Dolays ile hem yurtd eitim ataeliklerinde

hem de bakanlk bnyesinde gerekli yetimi eleman ihtiyacnn ivedilikle giderilmesi

gerekmektedir. Bunun yan sra yurtd eitim ataelikleri ve bursiyerler arasndaki ileti-

imin kolaylatrlmas ve hzlandrlmas ynnde admlar atlmas gerekmektedir.

Bir dier nemli sorun, evli olan bursiyerlerin yaadklar maddi zorluklar ile e ve o-

cuklarnn salk sigortasnn olmamasdr. Bu kapsamda evli bursiyerleri bir nebze

olsun rahatlatmak iin ei almayan memurlara salanan e yardm benzeri, e ve

ocuklar iin ek yardm salanmas dnlebilir. Daha da nemlisi salk giderlerinin

birok lkede olduka yksek olduu ve bunun evli bursiyerlerin ciddi kayglar ya-

amasna sebep olduu dnlrse e ve ocuklar iin salk sigortas salamann

gereklilii ortaya kacaktr. Ayrca, son yllarda yaplan ciddi dzeltmelere ramen

mevcut burs miktarnn zellikle metropol kentlerde yaayan renciler iin yeterli

olmad aktr. Bu kapsamda, en azndan bu tr blgelerde yaayan bursiyerler iin

bir miktar daha ek deme salanmas dnlebilir. nk dnyann en iyi niversite-

leri listelerinde yer alan niversiteler genelde metropol ehirlerde bulunmaktadr. Bu

durumda yaam masrafar olduka yksek olan bu ehirlerde yaamak ve renimini

srdrmek zorlamaktadr. Dolays ile burs miktarlarnda renim grlen niversi-

tenin bulunduu ehrin pahallk durumuna gre dzenlemeler yapmak ya da ren-

cileri daha iyi niversitelerde renim grmeye tevik etmek maksadyla metropol

ehirlerde bulunan en iyi niversitelerde renim grenlere dller ve ek yardmlar

yaplmas planlanabilir. Ayrca, vatandalarna yurtd renim bursu salayan arkl

lkelerin tecrbelerinden istiade edilmeli, bu lkelerin kendi bursiyerlerine ne gibiimknlar sunduklar karlatrmal olarak deerlendirilmelidir.

MEB bursiyerlerinin Trkiyede hi bir salk gvenceleri bulunmamakta, salk kuru-

lularna bile sadece MEBden alabildikleri bir sevk kd ile bavurabilmektedirler.

Bursiyelerin Trkiyede SGK kapsamna dhil edilmeleri geri dn konusundaki moti-

vasyonlarnn artrlmasna byk katk salayacaktr. Yurtiinde aldklar dil eitimi es-

nasnda geirdikleri srede bursiyerlere verilen yurtii maann arttrlmas ve yksek

lisanstan sonra doktora renimine devam edecek adaylarn burslarnda herhangi bir

aksama ve kesintiye gidilmemesi de bir dier zm nerisi olarak deerlendirilme-

lidir. Bursiyer rencilerin zlk haklarndaki iyiletirmelerin bir an nce uygulamaya

konmas baarl renciler iin bu bursu ok daha cazip klaca gibi yurda dnleri

de arttracaktr. Eitimlerini tamamlayarak yurda dnen bursiyerlerin atama srecinde

yaadklar sorunlarn giderilmesi de byk nem tamaktadr. rnein, yksek lisans

MEB bursyerlernnzlk haklarnnkapsaml breklde yenden elealnmas gerekldr.


20/28

S E T AA N A L Z

20

renimleri sonrasnda yurda dnen bursiyerlerin hem kendi uzmanlklarn icra ede-

bilecekleri hem de gelien lke ekonomisine daha ok katk yapabilecekleri ilerde

istihdam edilmeleri ya da en hzl ve verimli ekilde doktora renimlerini yurtiindetamamlayarak akademik hayatlarna devam etmeleri MEB, YK, niversiteler ve dier

devlet kurumlar arasnda kurulacak etkili bir iletiimle salanabilir.

Ayrca, MEB bursu ile yurtdnda renim grmeye hak kazanm rencilerin zlk

haklar ve statlerinin hali hazrda YK yurtd doktora bursiyerleri ile eit hale getiril-

mesi yukarda sralanan sorunlarn zme kavumasna imkn salayacak baka bir

alternati olarak dnlebilir. renimlerini tamamladktan sonra YK tarandan zo-

runlu grev yerleri olan niversitelere atanacak MEB bursiyerlerinin ynlendirilmesi, ta-

kibi ve deerlendirilmesinin MEB tarandan yaplyor olmasnn gerek resmi ilemlerde

gerekse bu bursiyerlerin sahiplenilmesi hususunda bir karmaa oluturduu aktr. -

rencilerin renim planlarndaki deiiklikler dhil en kk kararlarnda bile niversite,

YK ve MEB ile yazmalar zorunluluu bulunmaktadr. Bu mevcut karmak durumun

zm iin programn YK kapsamna alnarak koordinasyon, takip, danman atama-

s, stat ve zlk haklar konusunda deiikliklerin yaplmas zerinde durulmaldr.

MEB yurtd renim bursunun devlet btesine getirdii yk gz nne alndn-

da bursun mevcut hali ile uzun yllar devam ettirilmesi zor gzkmektedir. Trkiyede

doent ve proesr seviyesinde yeterli akademisyenin bulunmad veya dnyada po-

pler olmaya balayan alanlarda, her yl daha az sayda baarl renci iin bursun bu

ekilde devam ettirilmesi beklenebilir. Ancak ayn uygulamay birok yetimi retim

yesinin bulunduu alanlarda devam ettirmek verimli bir yaklam olmayabilir.Mevcut durumda MEB bursu kapsamnda yurtdna lisansst renim amac ile gi-

den rencilerin yurtiinde belirlenen niversiteleri ile hibir iili balarnn olmamas

bursun verimliliini dren etkenlerden bir dieridir. Bu rencilerin byk bir b-

lm, adna burs kazandklar niversite ve yurtii danmanlar hakknda hibir bil-

giye sahip olmadan eitimlerini tamamlamaktadr. Hlbuki bu rencilerin nce iili

olarak bu niversitelerde greve balamalar salanrsa hem rencilerin niversite-

lerine kar aidiyet duygular pekitirilmi olur hem de ileride nasl bir ortamla kar-

laacaklarna dair kayglar ortadan kalkm olur. Bu yntem, rencilerin kendilerine

bu niversitelerden atanan yurtii danmanlar ile yurtdndaki doktora renimleri

boyunca daha yakndan ve etkili bir iletiim kurmalarna olanak salayabilir. Sonuolarak renciler daha yurtdna kmadan Trkiyedeki akademik ortam ve alma-

lar hakknda bilgi edinmi hatta yurtdndaki renimleri sresince alacaklar alan

ve konulara karar vermi olabilir.

Yukarda bahsedilen uygulamalar MEB bursu ile yurtdna gnderilen rencilerin,

renimlerini en iyi ekilde ve uygun maliyetlerle tamamlayarak yurda dnmelerinin

salanmas asndan aydal olabilir. Ancak, bu burslar kapsamnda yurtdnda dok-

tora yapan retim yelerinin yurtiinde yeni akademisyenler yetitirilmesi konusun-

da etkili bir ekilde kullanlmas da byk nem arz etmektedir. Mevcut uygulamalar

dnldnde ise bu adan pek ok sorun olduu grlmektedir. zellikle son

yllarda MEB bursu ile yurtdna gnderilen renciler genelde yeni kurulan niver-

sitelere plansz bir ekilde datlmaktadrlar. Yurda dnen baz bursiyerler gittikleri

niversitede kendi blmleri olmad iin uzmanlk alanlarnn dndaki alanlarda

Bursyerlernlklendrldkler

nverstelerleetkl br letm

kurmalarsalanmaldr.


21/28


22/28

S E T AA N A L Z

22

malar ve yurda dndklerinde alanlarnda ihtiya bulunan bir niversitede almay

taahht etmeleri durumunda bu burstan yararlandrlabilirler. Ayrca, iyi dzeyde In-

gilizce bilen aratrma grevlilerini yurtd doktora bursu ile ilgili bilgilendirmek vedesteklenmek iin YK ierisinde uzman bir ekip oluturulmaldr. Byle bir ekip ayn

zamanda hem MEB yurtd lisansst renim bursiyerlerine hem de YKn salad-

dier aratrma burslarndan aydalanan kiilere destek salayarak byk bir bolu-

u da doldurabilir. Yurtd renim tecrbesi bulunan kiiler arasndan oluturulacak

veya bu kiiler tarandan desteklenecek bu uzman ekip, bursiyerlere hem yurtdna

kmadan kendileri iin en uygun niversitelere kabul almalar ve yurtdnda geire-

cekleri sreyi en verimli ekilde kullanmalar konularnda hem de bursiyerlerin yurda

dndkten sonra karlatklar sorunlarn giderilmesi ve niversitelere yerletirilme-

leri gibi konularda yardmc olabilir.

YK tarandan son yllarda salanan yurtd aratrma burslar genel olarak olum-

lu bir uygulama olarak grlmektedir. Bu uygulamann devam ettirilmesi yurtiinde

doktora yapan veya yapmakta olan akademisyenlerin geliimleri iin byk nem arz

etmektedir. Ancak, uygulama kapsamnda baz deiikliklere gidilmesi ve ek nlemler

alnmas bu burslarn daha etkili ve verimli bir ekilde kullanlmas asndan aydal

olacaktr. rnein, yurtiindeki yabanc dil renmeye ilikin destekler artrlmaldr.

Bylece, akademisyenlerin yurtdnda yapaca almalarn daha iyi bir ekilde y-

rtlmesine imkn tannm olur. rnein, burs kapsamnda seilen aratrmaclara

zellikle iletiim kurabilme konusunda uygulama arlkl bir ka aylk hzlandrlm

dil kurslar salanabilir. Ayrca, burs salanan aratrmaclarn daha nce ayn ehirveya niversitelere gitmi aratrmaclar ile iletiime geerek hem dil konusunda hem

de dier konularda gidecekleri ehirlerde ne gibi kaynaklar bulabilecekleri konusun-

da bilgilenmeleri salanabilir. Bu kapsamda YKte bu burslardan aydalanan aratr-

maclarn bilgilerini ieren detayl bir veri taban oluturulmas aydal olacaktr.

zellikle daha nce hi yurtd tecrbesi yaamam aratrmaclara yurtdna kma-

dan nce uzmanlar tarandan gidecekleri lke, niversite ve ehirler hakknda bilgile-

rin verildii ya da burs srecini daha verimli kullanmalar amacyla zellikle ilk bir ka

ay ierisinde yapmalar gereken eyler hakknda tavsiyelerin sunulduu oryantasyon

eitimleri verilebilir. Bu eitimler YK tarandan periyodik olarak -rnein her ayn

sonunda- dzenlenebilir ve yurtdna kacak aratrmaclarn en az bir oryantasyon

programna katlmalar zorunluluk haline getirilebilir. Bu oryantasyon eitimleri bir-

ok adan aydal olabilir. rnein, ABD niversitelerindeki birok retim yesi, dok-

tora veya doktora sonras aratrmaclarn kendi derslerine izleyici olarak katlmalarna

olumlu bakmaktadr. Dolays ile bursu kazanan aratrmaclarn kendi ilgi alanlarna

giren derslere misair olarak katlmalar ve nasl bir yol izlemeleri gerektii konusunda

bilgilendirilmeleri aydal olacaktr. Bunun yan sra, ou zaman aratrmaclarn aka-

demik almalarn da etkileyen ev ve eya temin etmeleri, ocuklarnn eitimi, salk

sigortas salanmas gibi dier baz konularda da aratrmaclara yurtdna kmadan

nce baz pratik bilgiler salanabilir.

Son olarak YKn aratrmaclarn yurtdnda bulunduklar sreyi daha verimli kul-

lanmalar amac ile baz tevikler salamas aydal olacaktr. rnein, aratrmaclara

Bursyerlernyurtdnda

gerdkler srelerresm hzmetten

saylmaldr.


23/28


23

verilen aylk burslarn yan sra belli miktarda bir para (3,000-5,000$ gibi) yurtdnda

bulunulan sre ierisinde akademik geliim amac ile kullanlmak zere ayrlabilir. Bu

para, YKten daha nceden alnan izinle aratrmacnn alanndaki nemli kone-ranslara katlm veya istatistik, akademik yazma ve konuma gibi akademik geliime

ynelik kurslara katlm iin harcanabilir. Aratrmaclardan her alt ayn sonunda bir

rapor istenmesi ve raporlarn aratrmac ile ayn alanda alan ve yurtd tecrbesi

olan akademisyenlerce okunarak dntler salanmas aydal bir yaklam olabilir. Bu

sreci iyi bir ekilde deerlendiren kiilere yurtdnda bir sre daha kalmak istemeleri

durumunda (-alt ay gibi) en azndan ksmi bir destek salanmaya devam edilebilir.

Ayrca, yurtdndaki retim yelerinin maddi destek saladklar kiilerle daha ya-

kndan ilgilendikleri ve daha verimli almalar konusunda takipi olduklar bilinmek-

tedir. Dolays ile Trkiyeden gidecek aratrmaclar, gidecekleri kurumdan az da olsabir destek almalar ynnde tevik edilebilir veya destek alacaklara burs konusunda

ncelik verilebilir. Bu ekilde yurtdna kan aratrmaclarn bu sreci ok daha ve-

rimli ve amaca uygun ekilde deerlendirebilecekleri aktr. Son olarak, aratrmac-

larn yurtdnda bulunduklar sre ierisinde rettikleri akademik almalar nicelik

ve nitelik asndan deerlendirilerek daha sonra benzer imknlardan yararlandrlp

yararlandrlmayacaklarna karar verilebilir.

zet

Trk yksekretim sektrnn zellikle son bir ka yl ierisinde byk bir geliimyaad yadsnamaz bir gerektir. Bu geliim ile birlikte ortaya kan baz sorunlarn

da ivedilikle zlmesi gerekmektedir. Bu sorunlarn banda zellikle yeni kurulan

niversitelerin yaad akademisyen ihtiyac gelmektedir. Bu ihtiyacn hzl bir ekilde

ve nitelikten dn vermeden giderilmesi gerekmektedir. Bu balamda, hem MEB ve

YKn saladklar yurtd lisansst renim burslar hem de YKn yurtiinde g-

revli akademisyenlere sunduu yurtd aratrma burslar nemli ilevler grmektedir.

Bahsedilen programlarn ileyiinde karlalan sorunlara etkili zmler getirilmesi

ve uygulamadaki verimliliin artrlmas ise niversitelerimizin yaad akademisyen

ihtiyacnn en etkili ekilde giderilmesi asndan hayati nem tamaktadr. MEB ve

YKn saladklar yurtd lisansst renim burslarna odaklanan bu aratrma

sonucunda elde edilen bulgulardan hareketle gelitirilen neriler yle zetlenebilir:

1929 tarihli 1416 sayl Ecnebi Memleketlere Gnderilecek Talebe Hakkndaki Ka-

nun, gnmz koullarnda ortaya kan ihtiya ve sorunlara gre yeniden dzen-

lenmelidir. Bu erevede yrtlen almalar, katlmc bir yntemle, bursiyerlerin

ve bursiyer adaylarnn taleplerini dikkate almaldr. rnein, bursiyerlerin yurtd-

nda geirdikleri sre boyunca statleri, YK bursiyerleriyle ayn hale getirilmeli-

dir. Bylece, bursiyerlerin yurtdnda geirdikleri sre resmi hizmetten saylarak

bursiyerlerin yaad zlk hakk kayplarnn nne geilmelidir.

MEB yurtd lisansst renim bursunu nitelikli renciler iin daha cazip hale

getirmek ve bursu kazananlarn yurda dn oranlarn artrmak amac ile bursi-

yerlerin zlk haklar iyiletirilmeli ve zorunlu hizmet sreleri azaltlmal veya bu

Yurtd etmburslarnabavuru koullardetrlmel vedaha ok adaynbavurmassalanmaldr.


24/28

S E T AA N A L Z

24

konuda baz esneklikler sunulmaldr. rnein, zorunlu hizmet sresi iki kattan bir

kata indirilebilir veya bursiyerlerin zorunlu hizmet srelerinin en azndan bir ksm-

n yurtiindeki baka kurumlarda da tamamlayabilmelerinin n alabilir. MEB bursiyerlerine denen aylk yurtii maalar makul bir seviyeye karlmal, en

azndan en dk devlet memuru maana eitlenmelidir. Yurtd maalarn ise

lke ve eyalet gzetilerek yeniden dzenlenmesi gerekmektedir. Bu konuda yurt-

dndaki niversitelerin kendi asistanlarna sunduklar ortalama maa miktarlar

dikkate alnarak gerekli dzenlemeler yaplmaldr. Ayrca bursiyerlerin yurtd -

renimleri srasnda zellikle maa ve niversite cretlerinin yatrlmas konusunda

yaadklar sorunlar giderilmelidir.

MEB bursu kapsamnda alan kontenjanlarn doldurulabilmesi ve kalitenin art-

rlmas iin, bavuru koullar esnetilmelidir. Ya snrlamas yeniden ele alnmal

ve alanlarn dar bir ekilde tanmlanmasndan vazgeilmelidir. Bylece, potansiyel

bir kontenjana bavuran aday havuzu geniletilmi; esneklik, kalite ve hakkaniyet

salanm olacaktr.

MEB bursu kapsamnda yurtd renimlerini tamamlayarak yurda dnen bursi-

yerlerin karlatklar zorluklar tespit edilmeli ve giderilmelidir. Bu kiilerden aza-

mi derecede yararlanlmas konusunda gerekli admlar atlmaldr. rnein, kesin

dn sonrasnda atama sreci hzlandrlmal ve mezun bursiyerlerin uzmanlk

alanlarnda almalar salanmaldr. Resmi ilemlerin en ksa ve etkili yoldan ger-

ekletirilmesini salayacak etkin bir iletiim sistemi devreye konulmaldr.

YK yurtd doktora bursunun daha azla kullanlabilmesinin nndeki engellerkaldrlmaldr. rnein, 50/d maddesi kapsamnda grev yapan aratrma grevli-

lerinin de bu burstan aydalanmalarnn nnn almas gerekmektedir.

YK yurtd aratrma burslar kapsamnda ksa sreliine yurtdna gnderilen

akademisyenlerin bu sreleri en verimli ekilde geirebilmeleri iin gerekli tedbir-

lerin alnmas ve uygun alt yapnn oluturulmas gerekmektedir. Bu kapsamda,

yurtdna aratrma amac ile gnderilen kiilere yabanc dil konusunda destek

salanmaldr. Ayrca, ilk kez yurtdna kacak olanlarn bir oryantasyon eitimin-

den geirilmeleri aydal olabilir.

YK bnyesinde hem MEB bursu kapsamnda yurtdna gnderilen hem de

YKn arkl renim ve aratrma burslar kapsamnda yurtdna gnderilenakademisyenlere rehberlik edebilecek, eitim sreci veya yurda dn sonrasnda

oluabilecek sorunlara zm retebilecek, kendileri de daha nce yurtd bursla-

rndan aydalanm akademisyenlerden mteekkil bir komisyon oluturulmaldr.

Komisyon, burslu rencilerin sorunlarnn tespiti ve zme kavuturulmas ad-

na almalar yrtmelidir.


25/28


25

KAYNAKLAR

Doramac, I. (1992). Yksekretimdeki gelimeler: zet. (LA948.D647 1992) Bilkent UniversityLibrary: Ankara.

Gnay, D. & Gnay, A. (2011). 1933den gnmze Trk yksekretiminde niceliksel gelimeler.Yksekrefim ve Bilim Dergisi, 1(1), 1-22.

Hogrr, V. & Hogrr, T. (2011). Planli dnemde yksekretimdeki gelimeler. Hasan Ali YcelEitim Fakltesi Dergisi, 15(1), 111-131.

Kkkan, T. & Gr, B. (2009). Trkiyede yksekretim: Karlatrmal bir analiz. Ankara. SETA.

MEB. (2010). Faaliyet raporu 2009. Ankara: MEB.

MEB. (2011). Faaliyet raporu 2010. Ankara: MEB.

MEB. (2012a). 1416 sayl kanun ve buna bal ynetmelik uyarnca yurtdnda lisans ve lisansst

renim yapan rencilere yaplacak demeler hakknda tebli. Eriim: 4 Kasm 2012. http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/06/20120629-12.htm

MEB. (2012b). Faaliyet raporu 2011. Ankara: MEB.

Tanrkulu, D. (2011). Trkiyede yksekretime eriim: 2025 ylnda yksekretim talebikarlanabilecek mi?Ankara: Siyaset, Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vak.

cal, . (2012). Yurtd eitimi: Sorunlar ve zmler. Eitime Bak Dergisi, 8 (23), 36-41. http://www.egitimbirsen.org.tr/yayinlarimiz/151-egitimbirsen.org.tr-151.pd

SYM. (2012). 2011-2012 retim yl yksekretim istatistikleri. http://www.osym.gov.tr/belge/1-13575/2011-2012-ogretim-yili-yuksekogretim-istatistikleri.html

zer, M. (2011). Trkiyede yksekretimde byme ve retim yesi arz. Yksekretim ve Bilim

Dergisi, 1(1), 23-26.

YK. (2007). Trkiyenin yksekretim stratejisi. Ankara: T. C. Yksekretim Kurulu.

YK. (2012a). Devlet ve vakf niversiteleri. Eriim: 28 Ekim 2012. http://www.yok.gov.tr/content/view/527/222/lang,tr/

YK. (2012b). 2012-YLYS sonularna ilikin saysal bilgiler. Eriim: 8 Ekim 2012, www.osym.gov.tr.


26/28


27/28


28/28

Gelimi lkelerle karlatrldnda Trkiyede yksekretim dzeyindekiokullama oranlarnn ok dk seviyelerde olduu grlmektedir. Trki-yenin 2023 yl vizyonu ve dnyann ilk on ekonomisinden biri olma hedeigz nne alndnda, yksekretim sektrnde ciddi bir bymenin sa-lanmasnn gereklilii ortaya kmaktadr. Bu kapsamda 2006 yl ve sonrasn-da birok yeni devlet ve vak niversitesi kurulmu ve bylece niversitesiz ilkalmamtr. Bu nemli adm ile birlikte, akademisyen saysndaki yetersizliklerbelirgin hale gelmi ve ihtiyacn karlanmas adna MEB ve YK tarandanyrtlen akademisyen yetitirmeye ynelik burs ve destek almalar art-

rlmtr. 2006 ylnda MEB tarandan, be ylda 5.000 rencinin yurtdnalisansst eitim amacyla gnderilmesi ynnde atlan adm, bu konudakiabalarn en nemlisidir. Ayrca yurtiinde doktora yapan akademisyenlerinniteliklerinin artrlmas amac ile YK nemli bir adm atm ve 2009 yl itibariile deiik dzeylerde yurtd aratrma burslar ihdas etmitir.

Bu analiz kapsamnda YK ve MEB yurtd renim/aratrma burslarndanyararlanm ve yararlanmakta olan bursiyerlerle grmeler yaplm ve buprogramlarla ilgili mevcut sorunlar tespit edilerek bu sorunlarn zmneynelik neriler gelitirilmitir. Grmelerde, MEB bursu ile ilgili olarak mev-zuatn gncel ihtiyalara cevap vermemesi, bavuru koullarnn iyi belirlen-memi olmas, bursiyerlerin zlk haklarnn yetersizlii ve resmi ilemlerdenkaynaklanan ikyetler n plana kmtr. YK aratrma burslarnn ise bursi-yerlerin yurtdnda geirdikleri srelerin akademik adan daha verimli halegetirilmesi asndan iyiletirilmesi ihtiyac ortaya kmtr. Gelitirilen politika

nerileri erevesinde yaplacak iyiletirmeler, bu burslarn verimliliini artt-rarak Trkiyenin 2023 vizyonunu gerekletirmede rol oynayabilecek nitelikliakademisyenler yetitirilmesine katk salayacaktr.

S E T A | S Y A S E T, E K O N O M V E T O P L U M A R A T I R M A L A R I V A K F IN e n e h a t u n C a d d e s N o : 6 6

G O P a n k a y a 0 6 7 0 0 A n k a r a T R K I Y ET e l : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 0 0 | F a k s : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 9 0

w w w . s e t a v . o r g | n o @ s e t a v . o r g

S E T A | W a s h n g t o n D . C . O c e1 0 2 5 C o n n e c t c u t A v e n u e , N . W . , S u t e 1 1 0 6

W a s h n g t o n , D . C . , 2 0 0 3 6T e l : 2 0 2 - 2 2 3 - 9 8 8 5 | F a k s : 2 0 2 - 2 2 3 - 6 0 9 9

|

Sedat GMAtatrk nverstes Ilkretm Matematk retmenl programndan 2004 ylndamezun oldu. Br sre MEBe bal lkretm okullarnda matematk retmen olarakaltktan sonra MEB yurtd renm bursu le Amerka Brlek Devletlerne gdenGm, yksek lsans ve doktora derecelern Etm Ynetm alannda Mchgan Statenverstesnden almtr. e-posta: [email protected]

Veysel GKBEL

Istanbul nverstes Etm Fakltes Rehberlk ve Pskolojk Danmanlk blmndenlsans derecesn 2008 ylnda ald. MEB yurtd renm bursu kapsamnda yurtdndabulunan Gkbel, Istanbul nverstesnde balad yksek lsans almalarna u anAmerkada Pttsburgh nverstesnde Etmde Sosyal ve Karlatrmal Analzlerprogramnda devam etmektedr. e-posta: [email protected]

meb ve yÖk yurtdışı lisansüstü bursları

Documents