medya tozu

8/14/2019 MEDYA TOZU

1/60

DNYA TOZU


2/60

HLYA AVAR Ne Markas?Sevgili okur. ncelikle sana unu ihtar etmek isterim. Az sonra okuyacanz satrlarkaleme almadaki amacm basit ve sulugz bir nostalji tufanna dahil olmak deil,yaanan ba dndrc deiim trafiini ana hatlaryla saptamaktan ibaret. imdi bir

masal gibi gelse de olan bitenler yakn zamanda yaanm ve nisyan ile mallolmayan her insann ahit olduu bir olaylar ve dnmler silsilesi olarak art ardasralanmtr.Evvelden sanatlar vard. Herkes bu gruba giremezdi. Evet, kalitesi ve ltleritartmalyd ama kendine gre bir seme, eleme ve deerlendirme sistemiyrrlkteydi. Bir sanat icra etme iddiasnda olan insanlar vard en azndan.Sonra starlar geldi. Niin insanlar birilerini yahut kendilerini star ilan etmek zorundahissetiler? nk sanatlar yle oaldlar ki ilerinden bazlar grltden farkedilebilmek iin starlklarn ilan etmek, ilan ettirmek zorunda kald. Sanatn ve

sanatnn deeri dm basnn yerini medya almt. Medyann da reyting veyatiraj almas iin kendinden menkul yldzlara ihtiyac yoktu. nk star grnrklan projektrlere sahipti. Star olmak yetmedi bir de sper star bile kard bu milletbarndan.Sonra besbelli starlar da oald ve yldz savalarnn ardndan sra kendini markailan etmeye geldi. Sanat fildii kulesindeydi, star ise gn ulalmaz yksekliinde.Ya marka? Bu sorunun cevab gn gibi aikar deil mi? Marketteki rafnda elbette.Yani piyasaya, tketiciye, tketime en yakn noktada.VTRNE KONAN BEDENN AMBALAJLAMASI.O Bir Marka kitabna imza atmak da evvelemirde sinema sanats olan dahasonra kaset yapp starlaan ve magazin ve reklam filmlerinde markalaan HlyaAvara nasip oldu elbette. Tasz kralie Hlya Avar, ayr kelimeyle anlmolmasyla bir fenomen ve Perihan Madenin iaret ettii gibi bir sosyolojik tezkonusu.Hlya Avar gerekten bir sosyolojik tez konusu ama onun yerinde olsaydm PerihanMadenin tespitini kitabmn tantmnda kullanmazdm. nk bir fenomen, bir vaka,bir aratrma nesnesi; konusu olmak beni rahatsz ederdi. Kendimi lboratuar

koullarnda bilime hizmet eden bir kobay gibi hissederdim zira. Fakat Hlya Hanmda duruuyla sosyal bilimcileri greve arr gibi davranyor. Yani kendisine biilenrol benimsemi. En nemlisi de fotoraflarnn fotoopla rtulanmas gibi fikirleri dezihni fotoop da gzden gemi ve reyting, gndem ve tiraj toplamas iin zenleseilmi kelimelerden oluuyor ve Hlya Avarn kendisini ifade etmek iin kalemeald sinopsis; bu sinopsisin senaryolam hali; kelimenin tam anlamylasosyologlar seferber edecek veriler ynn bnyesinde barndryor.

Nitekim Ali Atf Birle diyalou da olduka verimli. Atf Bir: Finlandiyal bir yazarsizinle rportaj yapt. Sizi Mslmanl en iyi temsil eden 12 kadndan biri seti... SizMslmanl temsil ettiinizi dnyor musunuz, bu ak kafayla? Hlya Avar: Ben

sonuna kadar Mslmanm. Bir kere Kuran kursuna gitmi biriyim. kincisi annemhafz... Mslman kadn en iyi temsil edenlerden biri miyim onu bilemem. Onu Allah


3/60

bilir. Ama ben Mslmanm. Sadece din ve devlet ilerini kartrmamak konusundahem fikirim... Yeri geldiinde bir bardan arabm da iiyorum ama namaz daklyorum... Bikinimi de giyerim duam da okurum, okumam o kimseyi ilgilendirmezama ben bir Mslmanm... Bir: Bam rterim kimseyi ilgilendirmez mi diyorsunuz?Avar: Bam rtmenin Mslmanlkla ilgisi olmadna inanyorum. Ama rtenlere

de kendileri bilir diyorum. Bir: Sayg duyuyorum diyorsunuz. Avar: Ba rtlarkadalarm var. ok ey rendiim ba rtl insanlar da var. Ama bir gereklikvar ki, ba rtnn sadece darya kar ben Mslmanm demek iin yaplan birey olduuna inanyorum. Bir: Ak ak AKP ye oy verdiinizi sylediniz mi? Avar:Vallahi verdim. Bir: u anki durumlarn nasl buluyorsunuz? Avar: ...Bence buhkmet ansl. Kesinlikle yanl eylerde bile ok gidip bir ekilde doruyu buluyor.Bu tezkere olaynda da geerli. Bir: Hl verdiim oyun arkasndaym diyorsunuzyani? Avar: Kesinlikle verdiim oyun arkasndaym...KMLN ETKETLEMES

Hlya Avardan bahsederken ite bylesi bir olaylar yumandan sz ayoruz.Hlya Avarn kim olduunun bilgisine vakf olmak, onun neyin markas, neyin etiketiolduunu merak etmek bu sebeple nemli. Onun ne markas olduunu farkettiimizde kendi deerimizi, deerlere verdiimiz nemi; neyi satabileceimizi; kimeyahut neye ihanet edebileceimizi / sadk kalabileceimizi de renmi olabileceiz.Bu noktada Prof. Dr. M. Naci Bostancnn bambaka bir balamda syledikleriniapararak Hlya Avarn sanatlktan, starla; starlktan markala geenetiketlemi kimliinin seyircisi olan bizlerin halini anlatmak isterim:TVyi kapattmda karanlk ekrana soluk glgem dt. Medya paradoksunun bumtevaz nesnesi, kalbindeki ironinin kendisiyle snrl olmadn, grntsnnulat herkese bu ironiden garip bir suortakl dtn anlatyordu adeta. Amane yazk ki ekran ikinci defa kapatacak bir dme yoktu.Yazm Hlya Avarla ilgili bir metinde mtevaz kelimesini kullanmam yadrgayanokurlarma ithaf etmek isterim. Zira Hlya Avarn reytingi ilelebed payidarkalmayacana gre Hlya Avarn suorta olan bizlerin de o kararm ekrandakendimizi grmemiz an meselesidir.Evet. Ne yazk ki ekran ikinci defa kapatacak bir dme yok!


4/60

OV MAHREME DMAN

Kimileri yaadmz zaman dilimini gsteri a olarak isimlendiriyor. Hi phesiz kiaa byle bir isim taklmasnn en byk sebebi yeni iletiim aralarnn gsteriyi heryere yaymasndan ve her eyin gsterinin bir paras olmasndan kaynaklanyor.

Gsteri her ada tevessl edilen bir kt huy idi. Ancak daha nceki alardayaayan insanlar ne kadar gl olursa olsunlar bu denli hrete sahip olmayryalarnda bile gremezlerdi. Tpk tamahn ve hrsn btn alara mahsusolmasna karn hibir ada bu denli kolaylatc araca ve ortama sahip olmamasgibi ov yapma imkan da hibir zaman bu kadar ok insann frsat bulabildii bir eyolmamt. imdi kah biri bizi gzetliyor kah birileri bize gsteriliyor. Seyretmeyen vegstermeyen insann an dnda ve marjinal kabul edildii gnlerde olduumuzagre belki de yakn bir gelecekte gsteri iine dahil olmayan insanlarn da terristkabul edilecei yepyeni bir dnya dzeninin kurulmas da gndeme gelebilir.O yayvan Engilieleriyle sylenen oov biiiizniiiis megalesi ile hayatn igalolmasn, insan insan yapan her deerin reyting bombardman ile ta stnde ta

kalmayacak ekilde harap olmasn seyrettik getiimiz eyrek yzylda. imdi deivme kazanarak sryor dme. ov ykselmeye devam ettike insan eref-imahlukat olmaktan o kadar uzaklayor; hayvandan daha aa mertebeye daha okyaklayor.Oscar Wilde, Her eyin fiyatn bilen ama hibir eyin deerinin farknda olmayaninsanlardan bahseder. Deerlerin yerini fiyat etiketlerinin almasna paralel bir gelimeoldu mahremiyetin ov dnyasnn bir paras yaplmas. Bugn Moda olan vedikkat ekmek zere tehir edilen, defile konusu olan tesettrn hayatnrutinlerinden birine dnebildii bir zaman diliminde yayoruz. Ufuk zdemirinuzun yllar nce syledii gibi Podyuma km tesettr giyim ile modernitanmlayan yeni bir kategori ortaya kt. Bartl kitlenin varl tketimi krkleyicibir unsur olarak yeniden kefedildiinde, Mslmanlarn gndemine modernlik olumlubir kategori ile oturtulmaya alld. Kendi markasn birinci snf ilan etmeye kalkanbtn bart firmalar, tatil kyleri, oteller vurguyu modern (bartl) kadnlarayaptlar. Modern ve bartl olmann atmal bir alan olmad, daha dorusutketim kltrnn nne bir set ekmedii slami kanallarda yaplan reklam diliyleiselletirilmektedir. Bir yasak konusu olan rtnmenin moda sektrne malzemeolmasnn, onun varolu gerekesinden soyutlamas sebebiyle iptal edilmetehlikesiyle kar karya olduunu dnyorum. Tesettrn moda konusuolmasnn, onun iinden hicab yani varolu gerekesini boalttn, bu sebeple deyasaklamaktan daha fena bir saldrya maruz brakt kanaatindeyim.

ovun mahreme olan saldrsn ve bu saldrnn neticelerini Fatma KarabykBarbarosolu yeni kitab ov ve Mahremde yle anlatyor: Grnr olmak, dahafazla gz tarafndan denetlenmeyi gze almak demektir. Daha fazla gz tarafndandenetlenme ihtiyac ise insann Yaratc tarafndan grld/denetlendii inanc vebilincinin zayflamasyla dorudan alakalandrlabilecek bir durumdur.


5/60

CENAZE N FEMNZM

Trk siyasi tarihi yazmak isteyenler dnlerden ziyade cenazelere bakmadurumunda. Nitekim Fevzi akmaktan Necip Fazla; Turgut zaldan Dantay

yesinin cenazesine dek bir dizi cenaze namaz stnden yakn dnem siyasitarihimize farkl pencereler aan bir okuma yapmak mmkn. Duygu Asenanncenazesi de bu meyanda yank bulan, yank bulmas istenen bir gsteriye dnt.Sar gllerle donatlp, bayrak sarlan ehit tabutlarna nazire yaplan DuyguAsenann cenaze namaz Alev Alatlnn yllar nce Viva La Muertann giriblmnden beri kprnn altndan ok suyun aktn gsterdi. Sz konusu romanbir cenaze ile balar. Romann kahraman Gnay Rodoplu merasim iin camibahesinde toplanan ama namaza bigane kalan entel kalabala bakarak kekecemaat namaz protesto etse der. nk cenaze iin bile olsa namazda yer almayhazmedemeyen bir gruptur onun anlatt entelekteller. imdi ise cemaate ramennamazda yer almak iin her trl usl ve esas ayaklar altna almaktan kanmayan

bir entelektel grupla kar karyayz. ayaklara gelince inenen de hep bize ait deerler oluyor nedense? Prof. Dr. HayriKrbaolunun belirttii gibi: zc olan, dnyann hibir yerinde mabet adabnasayg gstermeye ihtiya duymayan ve toplumsal deerler konusunda bylesisorumluluktan uzak davranan bir kesime rastlanmayp, bu durumun sadece vesadece bizde grlmesidir. Bu kesimlerin ayn laubali tavr mesela Batdaki bir kilisemerasiminde gsterebileceklerini sanmyorum.Bu iin bir boyutu ama esas boyutu deil.Feminizm niyet itibariyle kadnlarla ilgili bir ey deil feminizm. Peki neyle ilgili? BaknAhmet Turan Alkan fotoraf nasl ekmi? Kadn hareketinin dnya apnda geerlikkazanmas, zannedildiinin aksine Amazon ruhlu Jan Darklarn fedakr eylem vealmalaryla deil, Kapitalizmin globallemesi, yeryzn kaplamas sayesindemmkn oldu. Buna ksaca uluslararas irketlerin kadn kefi de diyebiliriz. Tketimsrecinin aksamakszn devam etmesi iin kadn motifi acmaszca istismar edildi. Trkiyeye gelince mesele bir kat daha atallanyor. Feminizm bu memleket iinhep tercme ve zenti bir akm kalmaya dolaysyla akamete uramaya mahkm birfikirler silsilesi.Feminizm, Trkiye iin l domu bir proje olmasnn en nemli sebebi rtn aslaispatlayamamayan, ispatlayamayacak bir hareket olmas. Bunun en nemli sebebi detabandan tavana deil tavandan tabana ina edilmeye allan bir siyasi hareketolmas hi phesiz. Mesela Nezihe Muhiddine Kadnlar Halk Fkras kurmasna

msaade edilmedi. Niin nemli Nezihe Muhiddin? nk Nezihe Muhiddinihatrlamayan btn kadn hareketleri eceresiz kalmaya ve sahip olduklarnn heran geri alnabilecek bir ihsan olduunu itiraf etmeye mecburdur. Nasl Tanzimat,Merutiyet ve Cumhuriyet ard ardna ilan edildiyse kadn haklar da ilan edilerek varklnmalyd. Yaprak Zihniolunun kaleme ald ve 2003 ylnda Metis Yaynlarndankan Nezihe Muhiddin hakkndaki en kapsaml almann adn tekrar etmemizsanyorum ki Nezihe Muhiddinin Ankaraya muhalefetinin hikayesini de arpc birekilde zetlemeye yetecektir: Kadnsz nklap.Zira seme ve seilme hakk bata olmak zere tepeden inme bir ltufla vatandalkhaklarna kavuan Trk kadnnn Nezihe Muhiddinin nclnde giritii KadnlarHalk Frkas tecrbesinin toslad duvar ayn zamanda da kadn-erkek her

vatandan on ylda bir maruz kald kurtarc darbelerle ayn tulalarla rlmdurumda.


6/60


7/60

BULA DERSNE ALIMAMI

Ali Bula, reten adam kiilii ile bu defa da edebiyat dersleri vermeye balad.Zaman gazetesindeki kesine sosyal bilim almalar yapan Sayn Bula, yzlerceyln edebiyat birikimini birka kalem darbesi ile tartp, ktphanelere smayacak

tartmalar da ke yazs marifetiyle de zmeye karar vermi besbelli.Bugn tarihsel kklerine bal bir Trk edebiyatndan sz edebilir miyiz? Szedilen Trk edebiyat, ieride ideolojinin dardan basklarn etkisi altnda ortayakan bir uur bulankldr. diyor Sayn Bula. Bir de olumsuz rnek bulmukendine Bir edebiyatn kendine ait olmas, kendi varolu sebebine bal kalmasanlamna gelir. Batl insann muhayyilesini ve heyecanlarn terennm eden herDoulu air bir Adonis olabilir ancak. Adonis, Suriye doumludur, ama Suriye'ye aitdeildir, Fransa'ya veya Avrupa'ya ait olduunu dnyorsa, bu onun aircevehimlerinden biridir ancak. Trkiye ve Bat-d lkelerin saysz Adonisleri vardr;onlar farkl bir rkn insanlar gibidirler.Byle ar mevzular gazete yazs hafifliinde zl zlverince yaplan

genellemelerin arln tayamayacak iddialarla ba baa kalyor insan. MeselaSayn Bula, olumsuz bir rnek olarak Adonis diyor ama iir ve gelenek ilikisindezel ve zgn bir yerde duran Sezai Karakoun adn azna almaktan imtina ediyor.Muallim Naci ve Mehmet Akif gibi birka ahsiyeti istisna edebiliriz. diyor ok kr.Eminim ki bu iki airi ayn cmle iinde zikretmesini Mehmet Akif okuyanlartebessmle okumulardr.Oysa Karakotan Zarifoluna, Rasim zdenrenden Ebubekir Eroluna istisnaolmayan ahsiyetlerle dolu zengin bir edebi birikimi kala gz arasnda harcamaktasaknca grmyor. Ahmet Keke, Mustafa Kutlu, Fatma Karabyk Barbarosolu,Cihan Akta ve ismini saymaya bu stunun snrlarnn yetmeyecei onca isimBunlar Ali Bulan tezlerini dorulayamayaca ve bu yzden de istisna olarak bilesayamayaca yazar ve airler.Roman beyhude bir megaledir. Kan dkcl, mahremiyetin deifresini venihilizmi konu semedike iyi bir roman yazamazsnz. Bunlar ise Mslman biredebiyatnn konular deildir. Diyerek roman hakknda yapt kesin tespitlere nedemeli? Bir sanat konu itibariyle snrlamann imkansz olduunu fark edemeyecekkadar gz kara tespitlerde bulunuyor Sayn Bula. eri hkmleri de ayn kolaylkla,hibir temellendirmede bulunmadan yapveriyor. Ne de olsa ke yazsnn snrlarbuna msait deil ya!Mesela rahatlkla Mslman edebiyatlarn nemli bir blm modern dnyannvehim ve bunalmlarn slam adna sanat diye nmze koydular. yle olmasayd,

farkl bir alem tasavvurunu, mteal/akn bir dnyann heyecann ve ayn zamandadirenmekte olan mmetin ruhunu, nefs-i mdafaa halinde iken ekilen aclaranlatmas gereken Mslman air kendini ikinci yeniler, gerekiler, mavicilerveya baka bir grup iine koymay kabul eder miydi? diye sorabiliyor. Sahi etraftagereki, mavici air var m? Edebiyatn yarm asr nceki akmlarndan gnceleylermi gibi bahsediyor Sayn Bula. Besbelli ne 90l ve 2000li yllarda kan hibirkitab hibir dergiyi okumadan ahkam kesiyor. Mesela airlerince asla bir akm olduuiddias tamayan ve ismi bile muarzlar tarafndan verilen kinci Yeninin ok eski birtecrbe olduunu ve aldn farkedemiyor. kinci Yeniyi Maviden farkl klan sivilolmasyd ve bu da gelenekle yeni irtibat kurmak iin bir imkan salyordu. kinciYeniciler gzel iirle yazdlar amenna ancak imdi iiri onlardan ibaret gren ve iddial

iirler yazan tek bir air bile yok. Ancak Sayn Bula, bunlar bilmediinden ncoul ahs geen isimsiz genellemeler yapyor. Gnmz edebiyatnn, iirinin bir


8/60

ok sorunu, handikap var; eletirilmesi gereken pek ok yn de sz konusu; ancakAli Bulan bu konularla uzaktan yakndan ilgisi yok. lgisi olmad gibi bunubilmemi olmasn kendine dert de edinmiyor. Aratrmyor, soruturmuyor. Okesini elli yllk iddialar kaynak gstermeden ve sorgulamadan tekrar ederekdolduruyor.

Edebiyat renmeye balamann ilk adm Ali Bulan bu yazlarn bir kenara koyupunutmaya balamaktan geiyor ve maalesef ben bu yazy kaleme almak iin o ilkadma dnmek zorunda kaldm.


9/60

Perihan Madenin Cevheri Ne?Kalemler yok olur. Taksitler uzar.Kuman has, uymaz bana.

Perihan Maden(Dnya leri)Haberci ocuk Cinayetleri ucu ak bir cevherdi. Btn yabanclna, btnmulaklna ramen sk bir yazarn dilimize terif ettiini haber veren gzel bir iaretfieiydi kitap. Sonra Refakati geldi. Bir iaret fiei daha. Kendi adma MutfakKazalarnn muzdarip kekreliini alkladm. Ancak sonra iler birdenbire deiti.nk Maden, Radikal bir ke yazar olmutu. Evet, gerei rendik. MeerPerihan Madenin yollad iaret fiekleri okurlarna deil iktidara ve piyasaym. BirMehmet Y(akup) Ylmaz projesi olarak medyamza kazandrlan Madenimizincevherini kimin iin mcevherletirdiini bylece rendik. Ke yazlarn Best Of

Ajda Pekkan kitaplarla okuyucusuna pazarlayan Perihan Maden, iktidarn en darlehesiyle konutuu yeni edebiyat dilini ise ki Gen Kzn Romannda yzmzevurdu. Bir Ahmet Altanmz, bir Orhan Pamukumuz vard bu leheyi kullanan;bylece bir de Perihan Madenimiz oldu.EFEKTF EFEKTLERNDAYANILMAZ HAFFLDaha nce mrl mrl iki kitap yazdm diye kimse bana mrl mrlsn demedi. diyor,Perihan Maden. Buraya bir mim koymakta fayda var. Bir suskunluk suikastinden mikorkmu yazarmz? Bilinmez. Fakat daha nemlisi yazarn toplumun sindirimsistemiyle problemi olduunu ifade ettii cmleler. Bu kadar apolitik olmamz iimesindiremiyorum. Yedik 12 Eyll. Ama artk bir yerimizden karalm. Kitaptaki iki kzo kadar geleceksiz ki. Boazii Tarihi bitirip nerede i bulacaksn? Egemen snftarafndan sala sala hibir eyi kalmam bir lkeye bu kadar ocuk getirmisin.Bunlarn nnde hibir ey yok. Tikleyen bir bomba gibi olduunu dnyorum. Bucmleler iyi, ho da... Dahi anlamna gelen ve ayr yazlp cmlenin kendinden ncekiblmn tekzip etmeye azmetmi da iinde u itiraz barndryor: ki Gen KznRoman gerek sahip olduu problematii tanmlamas gerekse de edebi bir jargoniinde ifade etmesiyle eletirel bir potansiyel retmekten ok varolan faizminsurlarn daha bir tahkim ediyor. Kurbann katilletii, katilin kurbanlat; yalanla

gerein i ie geerek mulaklat roman bir noktadan sonra iddetinsradanlatrld, merulatrld reklam metnine dnyor.

TAIMA SU LE DNENAPOLTKA DERMENYazar 12 Eyllle hesaplalmas gerektiini savunuyor fakat ne adna? ki GenKzn Roman diliyle, ufkuyla, sylemiyle bir Amerikan kaybedenler kulbnn yerlitribi olmasnn tesinde ne vaadediyor? Maktullerin giyim markalar, annelerinaymazlklar ya da katilin bisturisinin att arp iaretleri, szn z romann szmona iddetli slubunun hedefi kimliksiz ve kiiliksiz bir global teslimiyetten baka ne

anlam var? Yazar her frsatta markalardan nefret ettiini ilan ediyor ama markalarnyaatan zihniyet ann nitelii ve kapsam hakknda ne diyor? No Logo adl kitap


10/60

nasl bir logoya dnp eletirdii tketim kltrn tahkim eden bir nesneyednmse ki Gen Kzn Roman da memlekette nice kua ten apolitiklikdeirmenine ylece su tayor. Kendisi bir markaya dnyor. Evet, ki Gen KznRomannda zorlama ve mulak bir eletirel ton mevcut. Ancak her ey ylesinehesapl ve hesabi ki. na edilen eletirel ton cazip ve efektif deeri yksek olan

efektlerin sahteliinden zarar gryor. Kitap, okurlarnn gururlarn okuyor. Onlarnkendi kendilerine yle hitap etmesine frsat veriyor: Bak ben her eyin farkndaym.ok zekiyim. ok entelektelim. Acayip eletirel ve duyarlym. Bir oturuta otuztoplumu eletiririm ve hatta bilinaltm kussam kusmuklarm bile eletiri kokar. Haslkelam okur bylece dearj olmu ve gururu okanm olarak keyifli keyifli uyumayakouyor. Yazar ise okurun efektif deeri yksek efektlerle ana drm vebestseller olmuluun keyfi ile kelimeleri kelimelere ekleyerek yazma macerasnadevam ediyor ve bu noktada Duygu Asenann kitabnn adn zikrediyoruz: DeienBir ey Yok. ki Gen Kzn Hikayesi hibir eyin deimemesi iin bir eylerindeiiyormu gibi gzkmesinin art olduu amzn hastalna ila gibi gelen birszde eletirel ton tad iin iktidarn en dar lehesiyle konuuyor. Bu lkeye

muhalefet lazmsa onu da biz yaparz. Dierleri haddini bilsin ve kitabmzn tirajnykseltme grevini kusursuzca yerine getirsin. te kitabn temel sav bu kadar basit...

NEFRETNN ZEKATINIDEYEMEMEKHalbuki imdi kendimden ok ryalarma gveniyorum. diyordu Perihan Maden.Fakat hayattan, fkeden, iddetten, argodan yani kitabn tadn iddia ettii nevarsa ondan bile nasibi olmayan bir sesi duyuyorum kitabn fonunda. Kitabnkahramanlar yenilip yutuluyor ama yazarn egosu zaferini ilan ediyor. Yani Maden,cevherine, ryalarna ve kendisine ihanet ediyor ki Gen Kzn Romannda.Maden, bir rportajnda iinden kt snf yle anlatyordu: Nefret ediyorum,ireniyorum. Markalar, deerleri Trkler durduk yerde kuanmad ki. Kanaatnderleri var, fikir babalar, anneleri var. Bunlar marka sala. Bir de kelerindeverek, iftiharla ben ulatm yavrum, hadi bakalm sen de al, senin de olur.Deliriyorum yahu! Adamn ocuunu hastaneye gtrecek paras yok. Bu adamnhayatnda keyif, mutluluk nasl olacak? Kitapta markalar cesetlerin zerine irenerekkoydum. reniyorum bu Trklerin marka merakndan, zibidilikleri olan kofpayelerden tiksiniyorum. Belki gecekondu kz olsaydm, mrm burjuvalarazenmekle geecekti. nsann kt snfa nefret duymas ok normal deil mi? PekiMaden, yazd romanda bu nefretin zekatn demeyi baarabiliyor mu? Bence

hayr. Snfnn ahlakszln olaanlatryor, sradanlatryor ve hakkndakonumay imkanszlatryor.

HEM NETCE HEM HATCEki Gen Kzn Roman bir talihsizlik olarak karmzda duruyor. Fakat sadecePerihan Madenin deil hepimizin bana gelmi bir talihsizlik olarak. Bu yazyHaberci ocuk Cinayetleri, Refakati ve Mutfak Kazalar dolaysyla kendiniperihanmadenofil olarak tanmlayan biri yazd. O cevheri sevmiti amamcevherden hi ama hi holanmyor ve onun iin en fenas hi phesiz ki bucevherden bylesi ucuzcu, bylesi piyasa ii, bylesi imitasyon bir mcevherin imal

edilmesine ahit olmak.


11/60

Trk Erkeklerini Ofsayta Dren FutbolBu yazda kadnlarn da gerek sahalarda gerekse de tribnlerde gzkmeyebalamasndan sz etmeyeceim. Sahalarmzda grmek istemediimiz kimicentilmenlik d hareketlerden de bahsetmeyeceim bu yaz boyunca. Benim

konum, spordan ok elence sektrnn bir paras olarak anlmasnn daha isabetliolduunu zannettiim futbolun, yaadmz toplumu kadnslatran byk yalannkk bir parasndan ibaret olduu gerei. Ancak ncelikle Trk toplumununkadnslndan bahseden kadn yazar Alev Alatlnn bu tezini nasl temellendirdiineyle bir gz atmakta fayda var. Ne diyordu Alatl? "Trkiye'de ocuklar birok annetarafndan bytlr, hala, tayze, annane vs. Erkekler yoktur. Ayrca Trkiye'de bykbir kadn enerjisi var nk tm savalarda ciddi bir erkek kayb oldu. Oca hepkadn ynetti. Tarlada alt, evde alt yani retim ilikilerini kadnlar belirledi.Toplumlara baktmzda, toplumlarn nce tarma baml olduklar bir dnemgeirdikleri bir dnem vardr, ve ardndan teknoloji ile buluuluk gelir. Bu da ocuuniki ya sonras olarak grlyor. Yani iki ya ncesi olan n insan ile tarm toplumu

ayn dnem. Erkeksi dnem devreye girmeden de tarm ve doadan kopulamyor. Busefer de kadns e bastryor. Kadns eyle olduun sre boyunca da doayla birkavgan olmuyor. Doay yeneyim, atom santrali yapaym, rzgar dizginleyeyim gibin insan aamas iin ise "taklit ve tekrar aamas" da denir. Bu toplum iin desylenebilir. Neyi taklit ediyoruz? Her eyi." Stadyumda olsun ya da olmasn gerekbir futbol seyircisini bir sre izlerseniz ite bu doall, kadnsl hemen farkedebilirsiniz. Bir futbol seyircisi barr, arr, o an iinden hangi hareket gelirseyapar. nsann en doal halidir seyirci. O birey olmasn bir kenara brakr; kitleyi taklitve tekrar eder. Tam bir isteri halidir futbol man seyretmek. Seyirci henz olgunluayani erkeklie adm atamam bir olan ocuudur ve muhtemelen erkek olmas iinamas gereken eie yaklaamadndan (annesi izin vermemitir zira) kadnskalmaya mahkumdur.

DELKANLILII BOZAN FUTBOLFutbol seyircisini nasl tarif edebiliriz? Mesel, Dr. Dan Kileyin "Peter Pan Sendromu"olarak adlandrd, "hi byyemeyen erkekler"i tanmlamak iin kullandkelimelere ne dersiniz?: "Sorumsuz, tedirgin, yalnz, narsist, ovenist, sosyaliktidarsz, mitsiz". Evet, futbolcu ve futbol seyircisi Teoman o mehur arksndaesprili bir ekilde ifade ettii "bymeyen adam sendromunu"nun "ayakl bir kant"dr.O takn hareketleriyle, sk sk "iddete" bavurmakta saknca grmeyecek, "sahaya

yabanc cisim atacak" kadar sorumsuzdur. Azndan kan slogan "lmeye geldik"tirama bunu derken asl kastettii "ldrmeye" geldiktir. Tribnlerde on binlerle ekranbanda milyonlarla llr "seyirci" says ancak kim ailesinin yanndayken yannaher ihtimale kar "dner ba" almay akl edebilir ki? nk futbol seyircisikalabaln iinde yalnz ve tedirgindir. te "sosyal iktidarszlk" ve "mitsizlik"tebudur zaten. Ve insan "sosyal iktidarszln", "mitsizliini" ne kadar ar hissederseo narsizmi, ovenizmi de o denli ier. Zira narsizm ve ovenizm o kii iin gl biruyuturucu etkisi tar.Nedir futbol seyircisinin kadnsl? Alev Alatl, Trk toplumu iin "kadns bir toplum"derken varolan koruyan, bir ana gibi fedakr ve kendini veren, bulunduu yerde kk

salan, korumac gibi kadns niteliklerle bezenmi bir topluma dnm olmasnkastediyor. Peki bunun ne sakncas olabilir ki? nk bu toplum kadns nitelikleri


12/60

sebebiyle keif dehas ve fatihlik ruhu gibi erkeksi nitelikleri gce smazl birnoktaya dek ho grlebilir ve hatta sevimli bile kabul edilebilir. Buna karlk i masalkahraman olmayan "Peter Pan"a gelince yani ayn nitelikler yetikinlerde fazlasylakomik durur, daha da tesi ackldr. Masaln bir yerinde hep ocuk kalacak veerkeklie hi adm atamayacak olan Peter Pan glgesini yitirir bu noktada Sezai

Karakoun msralarn iirindeki anlamdan arptarak kullanabiliriz: "yoktur glgesiTrkiyede". Futbol klpleri renklerinden, logolarna dek ite bu ocuksuluundolaysyla kadnsln (glgesizliin) serpilip byd fideliklerdir. Marlar,bayraklar, ddkler, balonlar... Szn z byklerin dnyas devre d kalm(daha trajii hi devreye girememi) "Peter Pan"n sihirli adas gndeme gelmitir.Yani stadyumun ta kendisi...KOLLEKTF ANNELERN SANTRA-FORLAR

Stadyum anneler, ablalar, halalar, komu teyzeler, bayan retmenler gibi kolektifanneler ordusunun elinde yetien daha dorusu olgunlamadan, bymeden

yalanan zgvenden mahrum olduu iin fatih yahut mucit olamayacak Trklerinzihinsel ve bedensel engellerini ksa bir sreliine unuttuklar ve bastrlm arzularnszmona ahlandryormu gibi yaptklar / yaptklarn zannettikleri birer matrikstir."This is real world" demeyi gze alacak bir Morpheustan mahrum olduumuz iinkrmz ya da mavi hap arasnda tercihte bulunma lksmzn bile olmadyaadmz toplum, dt ofsayttan yani kadnslk tuzandan ne zamankurtulursa o zaman futbol bizim iin normal bir spora dnecek ve belki de spormedyas da futbol medyas olmaktan kp ismine layk bir zenginlie sahipolabilecek. Futbolun da toplumun kadnslatrlmasna katkda bulunduunu byleceizah ettikten sonra kadns bir toplum olmamzn sonularn analiz eden Alev Alatlyasz ve yaznn nihayetini brakmakta fayda var: "Sol yarm kre ben'i temsil eder.Yani erkek yarm kresi ben, kadn yarm kresi bizdir. Ama beni kstladnzzaman, olacaklara da hazrlkl olmanz gerekir. Hi kimsenin dnemedii bir eyidnmek ben olmay gerektirir, dolaysyla kopmay. Gn yirmi drt saatse ve senbu yirmi drt saatin yirmi saatini kendine ve yaptn ie ayramyorsan, bundan kolaykolay bir Einstein kmaz. Mozart ya da Beethoven de kmaz. Bir de kadn enerjisierkekleri yetitiriyor. Beyninin sol yarmkresini kullanmalar gereken erkekleriyetitiriyor. Ve bu yetime kollektif anneler tarafndan yaplyor. Hala, teyze, retmengibi. Bunlarn yetitirdii erkeklerin aptan dmesi kanlmazd.


13/60

TRK ENTELEKTELNN OFF-SDE LE MTHANI

1980li yllarn depolitizasyondan geerek apolitik olmu genleriyle alay etmek iinNe sacym ne solcu, futbolcuyum denirdi. Topu olmak siyasette taraf olmamannadyd o yllarda. Trk entelekteli de ayaktopuna uzun yllar bu vehesinden

yaklat. Bu yzden de spanyada Franco, Arjantinde Videla ve Portekizde Salazargibi diktatrlerin bu oyunun uyuturucu etkisini kullanarak kitleleri sorunsuz ekildeynettii tezlerini seslendirmek entelektel raconun bir paras olarak algland.inde futbolun da yer ald 3F (dier ikisi fiesta ve festival) Trk entelektelitarafndan drdnc Fnin yani faizmin propaganda silah olarak tanmland.

Gnmzde, artk bir endstri haline gelen futbolun ekim gcnden entelektellerde uzak duramyor. Futbol zerine art arda kitaplar yaymlanrken, her biri farklalanda kalem oynatan yazarlar da kelerinde ve gazetelerin spor eklerinde, 'ciddi'futbol yazlar yazyorlar.Futbola yllarca, Umberto Econun, Futbol bir afyondur. sznn etkisiyle yaklaan,

spanyada Franco, Arjantinde Videla ve Portekizde Salazar gibi diktatrlerin buoyunun uyuturucu etkisini kullanarak kitleleri sorunsuz ekilde ynettii tezleriniseslendiren aydnlar da artk futbola kafa yoruyor ve bu alanda kalem oynatyorlar.Gazetelerin spor eklerinde ve hafta sonlar yaplan lig analizlerinde, farkl alanlardasz sahibi olan yazarlarn imzalar her geen gn artyor. Futbolun cazibesine kaplanaydnlar arasnda, Futbolu seviyorum; nk kanallarda kan gvdeyi gtryor;yolsuzluk, hrszlk ve artk bkknlk veren siyasilerden sonra yeil bir sahada topoynayan adamlar benim daha ok ilgimi ekiyor. diyenler olduu gibi; Memlekettesz bitti. Kimsenin syleyecek laf kalmad. stikbale dnk tezler rd. Pes edenaydnlar iin yeni hobiler icat olmaya balad. Bu hobilerden birisi de futbol.grn seslendirenler de var.Kesin Ofsayt adl kitabyla Trkiyedeki futbol ve taraftar kltrne yakndan bakanmit Kvan, Hayatmda futbol her zaman vard. Her zaman ilgiliydim. Ben iin modataraf ile ilgilenmiyorum. diyor. Trk siyasi tarihi ve milliyetilik zerine aratrmalarile tannan yazar Tanl Bora ise halen letiim Yaynlarnn futbol kitaplar dizisinineditrln yapyor. Dizide, Bora ile birlikte alan editr Ba Erten ise Trkaydnnn futbola ilgisinin en fazla on yllk bir konu olduunun altn iziyor. Ertenegre bu ilginin iyi ve kt yanlar var: Bugne kadar futbolu aptal bir oyun ve uyutmaarac olarak grenler iin bu kadar da hafife alnacak bir ey olmadn anladlar.diyen Erten, buna karlk herkesin kendisini futboldan anlar grmesini eletiriyor.Kamuoyunun Bay Pipo, Binba Cem Erseverin tiraflar ve The zal gibi siyaset

ve istihbarat alanndaki almalarndan tand Soner Yaln da son dnemde futbolile ilgilenen aratrmaclardan. Futbolun, ekim gc ok yksek bir spor olduunubelirten Yaln, Bu g, entelektelleri de etkisi altna alyor. Bunda son dnemdeelde edilen baarlarn da nemli pay var. yorumunu yapyor. Trk entelektellerininfutbola ilgisinin 1980li yllardan sonra baladn syleyen Yaln, spanya vePortekiz gibi lkelerde diktatrlerin futbolla kitleleri uyuturduu gr,entelektellerin futbola utanga ve ekimser yaklamasna sebep oldu. diyor.Yazar Ali Bula, Trkiyede son dnemin modas futbolaydn ilikisine eletirel gzlebakan isimlerden. Trkiyenin yllardr bilim, sanat, siyaset ve ekonomi gibi alanlardauluslararas baarlar elde edemediini vurgulayan Ali Bula, Trkiyenin bu konumuTrk aydnnn da ie kapanmasna yol at. Dier alanlarda kendilerini ifade etmekte

zorlanan aydnlar, zellikle son dnemde elde edilen futbol baarlarnn arkasna


14/60

snmaya balad. Galatasarayn ve Milli Takmn baarlar bu sebeple bir aydndesteini gndeme getirdi. diyor.Trk aydnnn halka yabanc ve halktan kopuk bir konumu olduu tespitini de yapanBula, Aydnlar futbolu kullanarak halkla iliki kurabiliyor. Ayn takmn taraftar olmaksekinlerle halk bir ortak noktada buluturabiliyor. Ancak bu kolayclktr. Bir aydnn,

entelektelin halkla btnleme arac futbol olmamal. diye konuuyor.Yllardr futbol yazarl yapan Hamet Babaolu ise entelektellerin futbol ilgisinifazla ciddiye almyor. Baz yazarlarn futbolu dlamak yerine, futbol hakknda kafayormaya balamalarnn olumlu bir gelime olduunu ifade eden Babaolu, unlarsylyor: Ancak lkemizdeki bu canlanmann henz futbol zerine gerektenentelektelce bir kitap, hatta ciddi ve oturakl bir metin bile retmediini sylemeliyim.Henz yazp izdikleriyle teki futbolseverlere kendilerinin de tribn ocuuolduunu ispatlamakla meguller...Gncel siyaset yazmasna ramen, futbol zerine ironik yazlaryla da ilgi grenTamer Korkmaz, futbolaydnlar ilikisinde deien tarafn aydnlar olduunudnyor. Aydn kesimin uzun yllar futbola mesafeli durmasn yapay bir tavr olarak

nitelendiren Korkmaz, Futbolla ilgilenirsem ciddi bir i yapm olmam, aydnduruuma yakmaz gibi son derece yanl bir tavr vard... Futbolu dnyanndnda, uzayda bir yerlerde kabul eden, yani neredeyse yok sayanlarla birlikte, biryandan da kitlelerin afyonu diyerek bir kalemde damgalayanlar, uzun yllar sonraonun baskn bir sosyal hadise olduunu fark ettiler, gemiteki deerlendirmeleriylehayattaki gerein, pratiin hibir ekilde uymadn grdler. diyor.Zamandaki kesinde ara sra futbol yazan Ahmet Selim ise Futbolun yaygnl birrealitedir, yok sayamayz; ama farkllatrabiliriz, gzelletirebiliriz. 3 F denilen(fiesta, festival ve futbol) uyuturmann fanatizmle zdeleen emberini krabiliriz.Ara sra futbol yazmamn sebebi bu. diyor. Selime gre daralan ve kopan ilikileryozlayor, bu sebeple futbolu bir btn iinde dnmek gerekiyor. Haldun Tanerinbirka futbol yazsn hatrladn belirten Selim, szlerini yle srdryor: Farkl veseviyeli ilgiler daralmay ve yozlamay nleyici etkiler oluturur. Benzeirsenizirkinlii pekitirirsiniz. Aradaki ince izgiyi aydnlar da spor basn da grebilmelidir.Vaktiyle bir gazetede bu nasl yaz, nasl dzeltelim sknts yaanm ve amandzeltmeyin, futbolun okuyucusu o seviyesizlikten holanr denilmiti. Asl bykyanl budur!

Portekiz diktatr Salzarn mehur 3F formlne atfta bulunarak futbol sektrnnyaygnlamasnn arkasndaki maniplasyonlar iaret etmekten ekinmezlerdi. Birazsiyas atmosferin belirledii genel kltr asndan bu tr eletiriler futbol sektrne

bulaan insanlar garip bir sululuk duygusuna itmiyor deildi, ama zaten bu alanladaha youn olarak ilgilenenlerin bu eletirilere cevap verecekleri ortak bir dilleriyoktu. Oysa gnmzde bu tarz eletirilerle futbola veya futbol taraftarl etrafndagelien kltre bir eletiri getirmek neredeyse imknsz hle gelmitir. Garip birbiimde bu eletirileri yapacak entelektel insanlar bile artk bu kltrn son dereceaktif tketicisi hline gelmilerdir (Kitlesel tketimin aktif olan olur mu, olur). Uzunyllar bir ayak oyunu olarak alglanan futbol, ilk zamanlar popler kltr kavramnngerektirdii btn eletirilerden yeterince nasiplenmitir. Oysa imdi popler kltrkavramn kullanarak futbola bir yaklamda bulunmak handiyse elit bir kltrnazarlayc baklarna toslamak durumundadr.

Trk entelekteli futbola kar souk bir tavr taknrken off-sidea dmt. nk


15/60

futbola kar kmak, asfalt yollara kar kmak gibi muhal bir tavr alt. Ancak 180derece dn yaparak futbol sevdals olan Trk entelekteli yapt manevrayaramen off-sidedaki yerini muhafaza etmeyi srdrd. nk futbola uzaktan amuratan entelektelimiz onu her kapy aan bir maymuncuk gibi kullanmaya balayarak,yine offsidea dm oldu. Hasl kelam Trk entelekteli, off-side ile girdii iki

imtihandan da ektii kopyalara ramen snfta akarak km oldu.Sahi Tanl Bora niin kitabn yazacak kadar Genlerbirlii taraftar, yllarnGalatasarayls Ahmet idem niin Genlerbirlii taraftarlna transfer oldu da, nebileyim mesela ankrspor yahut kizrengc taraftar olmaya cret etmedi? YoksaAydn Aktay u soruyu sormakta hakl myd? Elitlerin himayesi altna alnm birkltrdr artk futbol. O zevkin tadna varm olan elitler, tabii ki futbol zerindenyaplabilecek kadar kendi snfsal ayrcalklarn hissedebilecekleri sembolik alanlarretmekte zorlanmyorlar. rnein, tutulan takmlara atfedilen anlamlar, her ne kadarbu takmlarn daha nesnel olan anlam zamanla kendini bir eit gerein dnolarak dayatsa da, kitlelerin katld bu hazdan nasiplenmenin, bu nasiplenmeyimerulatrmann, hakllatrmann ilgin yollarn oluturmaktadr. Bir ok insann

Beiktall, Fenerbahelilii o dayanlmaz popler hafifliine kar bir ayrcalk hissiverirken, biraz daha ileri aamada, yerel bir takmn rnein Genlerbirlii taraftarolmak zerinden retilen sylemler ve mazeretler elit duygularn daha derinlerindekihangi bilin hllerini aa vurur?Ragp Duran, Virglde kan o Herkes Futbol Yazmaya Mecbur mu? balklyazsnda konunun pf noktalarn gayet net bir tavrla deifre etmeyi baaryoresasen: Son dnemde Trk medyasnda ve Trk yaynclk dnyasnda futbolhakknda yaz yazan kalemlerin says, yazmayanlarn saysn gemek zere. Genelyayn ynetmenleri, Ankara temsilcileri, ke yazarlar, ekonomi uzmanlar, i politikaeksperleri, apaadamlar (anchormen), airler, yk mtehassslar, edebiyatlar,sosyolog ve bilimum loglar ii gc brakp devlet ricaliyle birlikte deplasmanlaragidip kazanlan kupalar pp teknik direktr ve futbolcularla har neir oluyorlar. Negzel Maa gidemeyenler ayrntl teknik analizler yapp taktik ve stratejineriyorlar. Her drt rlandaldan bei airse, her drt Trkten onu da kefedilmemibir futbol dahisidir aslnda.Bu Ma Alcaz! adl ilk kitabyla yllar nce projektrleri stne evirten CanKozanolu ise futboldan beklentilerin snrl olmas gerektiini tavsiye edensaduyulu yazarlardan. Toplum iinde hangi kesim g kazanyorsa futbolda da,ynetimde de o g kazanyor; byle bir sosyolojik yaps var. nsan tipleri deitiketaraftar da deiiyor. ncelenmeye, bakmaya deer. Ama futbolu baz aydnarkadalarn yapt gibi ok derin bir felsefeyle birletirmek, futbola ok derin

anlamlar yklemek, ok basit semboller zerinden, ok geni yorumlara gitmeyealmak falan her zaman ok anlaml olmayabiliyor. Beklenti kelimesinin zerindedurmamn nedeni bu. Aydnlarn futbol zerine yaz yazmalarndan ok fazla eybeklememek lzm nk ulalabilecek mthi bir felsef derinlik sonuta futboldayok. Oysa ki, sorunlu olan da bu zaten, baz aydnlarmz ya popler kltrolaylarnda, ne bileyim ite, mzikte, tv dizilerinde, tv yarmalarnda falan olmayanbir derin felsef boyutun futbolda olabileceini dnyorlar. O varm gibi yapyorlarya da gstermeye alyorlar. Ama maalesef yle bir ey yok.Sz uzaynca lafa dnrm. Gelin bunca szn toplu neticesini verip lafadmekten kurtulacaksak, bir an nce bir yere balayalm. Trk entelekteli ofsaytadm deildir. Tam tersine sahadan kmamak onun iin ylesine vazgeilmez bir

deerdir ki attt yada atmas muhtemel golleri geersiz saylmas pahasna ofsayttakalmaya raz olmutur.


16/60

Zaten Trk dnce hayatnn tek boyutlu kalmasnn bir sebebi de bu rzadr.


17/60

BEBEK MEDYASI

Dergi satan byk maazalarda yle bir dolamak bile, bebek dergilerinin birkaraf dolduracak kadar hayatmzda byk bir yer igal ettiini grmek iin yeterli.Bunun iki sebebi var. ncelikle hzla ykselen bebek rnleri sektrne paralel

olarak byyen reklam pastasndan pay alma istei, medyay bu alana kanalizeediyor. kinci olarak da tketim toplumunun itledii ekirdek aile modeli iinde anneve babalarn yeni kuaklar yetitirmesi iin gerekli bilgi aktarmnda dergiler, kitaplar,televizyon programlar ve internet giderek daha ok pay alyor.Eskiden anne olma hakkndaki bilgileri kendi annelerinden, byklerinden alanhanmlarmz artk okuyarak annelii renmeye alyorlar. Sz konusu dergilerintirajlarn bilmediim iin u an iin yurt genelinde ne kadar ilgi grdkleri hakkndabir fikrim olmasa da bugn itibariyle Trkiyede bir bebek medyasndan sz edebiliriz.Mesleki hayatn koturmacasna paralel olarak ilk defa anne olma yann 30luyalara sarkmasyla bu tarz dergiler ve iledikleri konular ocuklarmznyetitirilmesinde daha etkili olacak gibi gzkyor. nsanlar nasl NLP, kiisel geliim

gibi nevzuhur mevzulara yneliyorsa dergi okuyup anne ve baba olmalarna ekidzen vermeye alyorlar. Bebeklerini, kendilerini nasl beslemeleri; naslgiydirmeleri gerektiini ok resimli, ok reklaml, kue katl dergilerden talim ettikleribilgilere ayarlayan anne ve babalar, ocuklarn nasl yetitirecekleri bilgisini denceki kuaktan deil yine ayn mecmualardan reniyorlar.Bu dergilerin bir amac da yanlarnda hediye olarak verilen promosyonlar araclylaanne ve babalarn tketim alkanlklarn ynlendirmek. Gnmzn bebekmedyasnda, bebek bezinden mamaya, hassas ciltler iin retilmi deterjanlardanpiik kremlerine dek ou benim kuam bebekken hi kullanlmayan saysz rnnminik paketler halinde hediye edildiini gryoruz. Sz konusu rn bedavaolmas sebebiyle, birka kullanmlk dozda edinen anne ve babalar da daha sonraspermarket aralarn doldururken tercihlerini ona gre saptyorlar.Peki Bebek Dergilerinde neler var? Hamilelik dneminde annelerin yapmasgerekenler, bebeklerin hastalklara kar korunmas, magazin programlarndagrdmz nl kiilerin nasl anneler olduuna dair rportajlar... Liste uzaypgidiyor. Ancak grnen o ki bahis konusu olan her ey bir ekilde reklamlarla dairtibatl. Medyada reklam-haber karm bir yaz tr olan paral haber kavramnabebek dergilerinde de fazlasyla rastlyoruz. Mesela giyim. Hamile hanmlar naslgiyinerek modaya ayak uydurmal? Bebeklerimiz, ocuklarmz nasl k olmal?gibi bol fotorafl konulara ska rastlyoruz bu dergilerde.Bizim bebekliimizde olmayan bebek odas kavram bebek medyasnn ilgi

alanlarndan bir bakas. Bu dergilerin nemli blmnde mobilya firmalarnnreklam mahiyetinde haberleri yer alyor.Bebek dergilerinin henz yurt genelinde ve her kesime, her eve hitap etmediininfarkndaym. Ancak Bebek Medyas gn getike daha ok eve giriyor, daha okannenin bilincinde bu medyadan edindii bilgiler yer tutmaya balyor.Bence u soruyu sormann tam zamandr. Acaba tamamen medya marifetiyleyetitirilen ocuklardan oluan bir kuak, bydnde Trkiyeyi nasl bir rotayaevirirler?


18/60

Pop corn versus patlam msr

"Televizyonda 'Trk Sinemasnn 77. Yl' isimli bir program izledik. Sunucuhanmlardan biri boncuk mavisi, teki cier krmzs giysiler giymiti; ama bu gzalc renkler, fonda giden gsterinin kasvetini gidermeye yetmiyordu... Trk

sinemasnn o korkun, kurun renkli benliksizlii. Anlatlan eylerle anlatl biimiarasndaki hazin iletiimsizlik. Muhteva ile ekil arasndaki rktc kopukluk..."

Aye asa, "Yeilam Gnl"; Gelenek Yaynlar, 2002."Trk sinemas her sene olduu gibi yine patlad." Bu cmleyi yazdktan sonra tane yalan sylediimi dnyorum. lk yalanm cmlede "Trk" kelimesinin yeralm olmas. Zira "yerli" ve "yerinde" hibir eye rastlamadk bu filmlerde. Yine desanattan ziyade zanaata yaslanan "Yeilam" filmlerinin o yavan slnda bile budenli yabanlk olmadn vurgulamak zorundaym. kinci yalanm ise cmlede"sinema" kelimesinin yer alm olmas talihsizlii. nk olan biteni yedinci sanatnpoetikas ve etii iinde anlamlandrmak ve deerlendirmek iin kavramlar epey bir

kvrmak ve kvrandrmak gerekiyor. Son yalanm ise "patlama"dan sz etmek. Evet,rakamlarda yakn zamanlara grece bir arttan sz etmek olas. Ancak bunu birpatlamadan ziyade tslama olarak da deerlendirmek mmkn. Nasl OrhanPamuk'un romanlarnn sat Trkiye'de roman sat ortalamasnn artnn birgstergesi olamazsa baz medyatik filmlerinin haslat da sinemamz asndan birpatlama olarak kabul edilemez. "Trk sinemas her sene olduu gibi yine patlad."diyerek size tane sk yalan sylemi oldum bylece. Fakat cmlenin kalanksmnn doruluu konusunda size kefil olabilirim. Tabii her ne kaldysa...

M gibi sinemas

Her ne kaldysa... Evet, kaldmz yerden balamakta saysz faydalar sz konusu.Ancak ncelikle kaldmz bir yerin olmas gerekiyor. Madem sinema derken ticari birmetadan sz ediyoruz. Baka bir ticari metaya atfta bulunmakta saysz fayda var vemadem konumuz Trk sinemas rnek gelin ticari metamz bulmak ok uzaklaragitmeyelim. Hemen sinemann fuayesinde rastladmz bir rn hareket vedayanak noktas olarak kabul edelim. Hem ne demi Arimed "Bana bir dayanaknoktas bulun, dnyay yerinden oynataym."Fuayede evvelden patlam msr satlrd. Bu msr iin tpk uzun yllar nce nostaljikbir ulalmazlk plne havale ettiimiz Yeilam gibi "m"l gemi zamandayrrlkteydi. Yeilam'n yerli yerindelii elbette tartma konusuydu. Bugn bize bizi

anlatan televizyon dizilerinde Yeilam'n brakt yerden ayn yersizlik veyerindesizlik tm ynleriyle tezahr etmeyi srdryor. Patlam msrn yerli damaktadna hitap eden bize ait bir gda olduunu iddia etmiyorum ama hi olmazsa ismiTrke'ye tercme edilmiti. Tpk Yeilam Sinemas gibi.

Sinemamz hangi znenin nesnesi?

Ancak uras bir gerek ki patla"m" msrn yerini pop corna brakmas gibi YeilamSinemas da yerini nce Avrupa merkezli hemen ardndan da Amerika heveslimedyatik bir metaya brakt. Yeni filmler ok "pop"tu. nk televizyonlar istila edentelevole mant ve diliyle kotarlyordu. "Corn"du nk hem sermaye hem de kadro

ve altyap itibariyle msr diyemeyecek kadar bile doduu topraklara yabanclam;bambaka bir varla, bir ucube olmaya doru evrilmiti. Bugnlerde vizyona giren


19/60


20/60

Asmal Konak Mesken Tutan Seyirci

Sevilen televizyon dizileri tketim toplumunun salgn hastalklardr. ki insan bir arayagelince o dizi rutin mevzu olarak aralarnda ykselir ve ben seyretmedim diyen kiiderhal imal baklarn hedefi olur. Evet, bir televizyon dizisi bazen o kadar yaygn bir

sevgi seline maruz kalr ki hi kimse kendi kuruluunu koruyamaz. Tpk Tarkannyeni albmn inatla almayan bir kiinin bile gittii her yerde onun arklarna maruzkalp bir hafta sonra kendini nefret ettii bir arksn mrldanrken yakalamas gibikendimi Asmal Konak hakknda yaz yazarken yakaladm an ilerin rndanktn anlamtm. Hangi kapy alsam karma kan Asmal Konaknkapsndan ieri szldm ve seyircileri seyrederek ahit olduum memleketimdendizikolik insan manzaralar hakknda notlar kardm.Bir kere i Asmal Konak mesken tutmaya gelince unu akldan karmamaktafayda var. Ky romanlarnn yaynlamasndan yaklak yarm yzyl sonra gndemegelen aal diziler furyasnn en nemli zelliklerinden birisi ky romanlarnn kylysmren negatif aalarnn yerini alan tiplerinin tam ters tipler olarak karmza kar.

Ky romanlar halka sol merep bir ideoloji telkin etmeye alrken yeni aalarmzbize tketim toplumunun faziletlerini anlatmak iin yarmaktadrlar. Her eyin enpahalsnn, en son modasnn resmi geit yapt bu diziler ne kye ne de kylyedair hibir anlaml mesaj iermez. Zaten seyircinin de yle bir mesaj alma gibi derdiyoktur ki dizinin sponsoru bir cep telefonu markasdr ve ayn markann baka birkanalda (CNBC-e) sponsorluunu stlendii diziler Dawson Creek ve Ally McBealgibi kelimenin tam anlamyla amerikan unundan kotarlm ve Asmal Konak ile birarada okunduklarnda aal dizinin yerliliinin ve yerli yerindeliinin pek de ayaklaryere basmadn ispatlayan almalardr. Bu tespitim iin ne alaka? diye soranlaraRedhause Szlnden sponsor kelimesinin bir tanmnn da vaftiz babasolduunu hatrlatrm. Yani vaftiz kardeini birbirinden ayrmaya gnlmzelvermedi diye bizi kimse sulayamaz deil mi?SEYMEN AA HANGDERDMZE DERMAN OLUYOR?Asmal Konak, yllar nce byk bir ilgiyle izlenen Amerikan dizisi Dallasta hikayesianlatlan Yuing ailesini geride brakmayan Karadalar anlatyor. Ailenin erkekleriezberlenegelmi geleneksel Trk tipini tekrar ediyor. Seymen Aa bulunmaz Hintkuma bir aile reisi olarak karmza kyor. Kimileri birbirine zt gibi grnse deSeymen Aa figrnn telkin ettii arka arkaya sralamakta fayda var. Dnceli,

anlayl, duyarl, romantik, gereki, duygusal, buyurgan, korumac, gz kararmao, ailesine bal, baarl, alkan.... zcan Denizin arkc olarak sahip olduuhayran kitlesini aarak ok daha geni bir kesimin sempatisini kazanmasnsaladna gre memleketimizde 21. yzyl kadnlarnn beyaz atl prensi byle birey olmal.Benim merak ettiim ise u: Seymen Aa karakterini seyirci nezdinde etkili ve cazipklan ne? Altndaki sperlks otomobil mi? Yoksa kz Hayat bir baba efkatiylekucaklamas m? Karsyla olan ilikileri mi? Annesi Hanmaay azarlamas m? Kzkardeine her eye ramen sahip kp destek olmas m? Kz kardeine aslan herifibir kenara ekip adamlarnn yardmyla pataklamas m? Yani cmbr cemaat onuseyrederken eksikliini hissettiimizi dndmz hangi meziyeti var Seymen

Aann? Bu soruyu cevapladk m dizinin de srlar dklr ve arkasndan kimbilir


21/60

nasl bir duvar kar? Sahi bir de aklma taklan u soru var: zcan Deniz mziiniicra etmeyi Asmal Konakta da srdrseydi ayn ilgiyi toplar myd?EZBER BOZAN KADINLAR

Asmal Konak erkekleri bizi artmamaya and imi gibiler. Buna karlk dizininkadnlar da bilhassa ezber bozmak iin tasarlanm gibi. Hanmaa imajndanumulmadk bir ekilde Hamzaolu Ali ile flrt ediyor ve hatta Selami ahinin romantikbir arks ilikilerinin sembol oluyor. Yani bir Hanmaadan beklenmeyecek nevarsa yapyor. Barts moda olan Hanmaa figr uzun uzun tahlil edilmeyi hakediyor esasen. Hanmaann kzlar ve gelinleri ise sanki yabanc bir filmdenkopartlp bu filme yaptrlmasna batllam tipler. Davranlar, giyimleri,tercihleri...Hepsinde az buuk zgr kz sendromu gzleniyor. Hikaye boyunca geleneklereyaplan atflar ekli ve protokole dair ayrntlar amyor. Hele hele i AsmalKonakn kadnlarna gelince aalk sisteminin baskn motifi olan feodal geleneklerin

hibirinin esamesi bile okunmuyor. Asmal Konak kadnlar besbelli memleketinkadnlarna batl anlamda kadn figrne dnmelerini tevik eden modeller.Sonuta Asmal Konakn son blmleri Haziran ay iinde gsterilecek. Ekimde iseAsmal Konak sinema salonlarnda bir snavdan geecek. Reyting elbette giebaarsnn garantisi deil. Orada baka bir seyirci baka alternatifler arasndantercih yapacak. Bakalm reytingten fazlasyla yararlanan bu dizi sinema seyircisine nevaad edecek? Vaadlerini ne kadar yerine getirecek?


22/60

TRANSPARAN KADIN YAZARLAR

2000li yllarn kadn ke yazar patlamasn anlamlandrabilmek iin biraz geriyegitmekte fayda var. Kadn Yazar sfat adnn bana yaptrlan ilk yazar olanDuygu Asena 1980lerde Kadnn Ad Yok dedi. 1990l yllarda ise Aye Kulin

kadna bir ad bularak bir best sellere imza att. Ad: Aylin. Aye Kulin kadna adnkoymakla yetinmedii kitabyla best seller yazar nvann kazannca bir anlamda dakadnlk durumunun Duygu Asena ile balayan piyasalama sreci de tamamlanmoldu. zellikle Duygu Asenann nclnde yaynlanan Kadnca Dergisindenitibaren dilimize yerleen kadn yazar tabiri bugn izah ederken kullanacamzsihirli bir kavram olarak karmza kyor. (ve her sihirli kavram gibi sorgulanmayamuhta.) Sihirli nk yazarlktan ziyade kadnl ne karan kadn yazarkavramnn gelip dayand ifrat noktas bugnn medyasnda en ok merakgdklayan transparan kadn yazardr. Tketicinin parasn transfer etmek iinmerak duygusunu ve dedikodu tutkusunu krbalayan emek gerekmeden kalemealnd iin ykte hafif; reytingi, tiraj ksacas pazar cazip olduu iin pahada ar

olan bu damar kullanmakta hem eli kalem tutanlar hem de medya patronlar hitereddt etmeyince mesele bugnk dall budakl, etrefil hli ald.BR TRANSFER YKSte bu trans paranln ifrat noktalarna kan (bu satrlarn okurlar kankelimesi yerine den kelimesini tercih ederse onlar alnlarndan pmek bir yazarlkgrevim olur) Aye Arman konu mankenimiz olarak kullanmak zannediyorum ki biraznce kurduum paragraf yuman biraz olsun aacak ve somutlatracaktr. AyeArman bir basn duayeni olan Oktay Ekinin kaleminden tanmlamak sanyorum kisadece Aye Arman deil matbuattan medyaya gelen o uzun servenin de istikametihakknda fikir verecektir. Onu anlatan doru kelime tehircidir olmal. Ama oolumsuz anlamlar artraca iin saydam demek daha uygun. Aye Arman AyeArman yapan pervaszldr. Bu drstlk ve cesaret karsnda apka kartlr.stadmzdan aldmz anahtar kelimeleri art arda sralayalm isterseniz. Tehirci,saydam, drst, cesur. Bu kelimeleri bir arada kullanabilmek iin lgatmzda nekadar ar bir erozyonun yaanm olmas gerektiine umarm dikkat etmisinizdir.Fakat gelin Zeki Cokunun para-roman kavramn araklayalm ve sz konusukavramlar o ereve iinde bir daha adlandralm. Aye Arman esasen tehirci deilpara-tehircidir. nk gzmzn iine soktuu ey herhangi bir gerek tehircininyapt gibi kendi gerei deil tedavl deeri olan imajdr. O ne zel hayatn

gazete sayfalarna kusarcasna aktarsa da yznn te birini kaplayan karagzlklerinin ardndaki Aye Arman kontroln asla kaybetmez. nk o para-saydamdr ayn zamanda. Tehircilik ve saydamlk birbirinin zdddr. Saydam olanarkasn gsterdii iin pekala gzden yitebilir. Tehir ise gzn ta bebeinesokmaktr. Fakat para-saydam ve para-tehirciyseniz para-drstlnze vepara-cesaretinize de hi kimse toz konduramaz. nk medyann asl arad vasfreyting / tirajdr. Aye Arman mutlaka dikkati eker der Oktay Eki. Yazdklaryladikkati eker, -yle anlalyor ki- arkada evresinde veya kendisini hi kimsenintanmad ortamda da o dikkati eker. Ne yapar da dikkati eker sorusuna yantvermek kolay deil. Geri o tipik bir controversal figuredr. Yani her zaman tartlr.Bu zaten yeter diyebilirsiniz.

KADINLIK KADINI YENER


23/60

Kadnlk durumu kadn olmann bile nne geer bu noktada. nk kadn deildirreytingi toplayan. M gibi yaplarak retilmi kadnlk imajdr. Tpk drstlk,samimiyet, cesaret... Bunlar igal edilmi, yamalanm kavramlardr ve bir Westernfilmindeki kasaba dekoru ne kadar kasaba ise o denli sahih kavramlardr piyasann

tecime elverili olarak paketleyip stlerine birer etiket yaptrd bu kavramlarsilsilesi. Eletirinin artc biimde ellemedii bu alan sadece medyay deifreetmek iin deil hepimizi birer Truman Show kahraman yapan zamanmz dazmlemek iin kullanlabilir. te bu transparanlk stad Ekinin bile yznnekimesine sebep oluvermi: Aye Armann yazlarn okuyan herhangi biri, onunhakknda ok ey renir. nk o zel yaamyla ilgili en gn grmemi gerekleribile okuyucunun nne koyar. O yzden Aye Arman okurken, sakls gizlisiolmad izlenimi edinirsiniz. Hatta bazen birazn da kendine saklasa iyi ederdiyebileceiniz kadar...Gelin Oktay Ekiden son bir alnt daha yaparak para-drstln ne menem birpara-ahlak gerektirdiine bir kez daha ahit olalm: Dnn siz... Hangi kadn

-veya erkek- yazarmz (stelik halen evli olduunu da vurgulayarak) eski yllarda birakam yemee kt erkek arkada restorann tuvaletine gidince, iinden geleniyapmak iin onun ardndan erkekler tuvaletine girdiini, bir sre sonra darkmalar gerekince kap kilidinin dili dt iin birlikte ieride kalarak yardmistediklerini... Ve karken fevkalade utandklarn tm aklyla yazabilir?AKRABA, E, DOSTVE SARE TEHRCLAkam gazetesinden Serdar Turgutun Ranas, Hrriyetten Aye Armann Zaferi,Radikalden Nur intay A.nn entelektel diye bahsettii kocam E. A.s (EmreAkz) var. Sadece bunlar m? Esasen var olu var. te liste uzayp gidiyor: HncalUlu, Ertekine gidiyor daima; bir de Yasemin diye birinden sz ediyor. Kanat Atkaya,Riko ve Topestoyu anlatyor. Selahattin Dumann arkada Kemal. RadikaldenSarkzn kocalar ve cemi cmle akrabalar. Perihan Madenin yazlarnda ise Elin,Fulya gibi isimler geiyor. (Tabii ki kz Meleki unutmadm.)Btn anlatlanlar, btn aykrlklar aslnda para-anlatnn bir parasdr. Malumuduyurma pahasna yazyorum. M gibi yaplarak tasarlanlm aykrlklar biruyumun ilandr. Piyasa piyazndan bir tabak daha fazla almak iin tasarlanmtroyun ve ba kahraman ke yazaryla ada olduu iin okurlarn yazarn kesineatt kurgusuyla yazarn kendisini kartrmas reyting topunun en nemli barutudur.

Hsl kelam bunlar ince iler... Aman ben de nelerle urayorum? Hem koskoca AliAtf Bir Hoca bile Pakize Suda iin ne demi: Pakize Suda aslnda sizi kendinizleyzletiriyor ama gerei syleyemiyor, kvryorsunuz. Onun yreinin onda birisizde olsa, ylba dansz diye televizyona kar stne de para verirsiniz.


24/60

Erkek yazarlarn kadn tanmlar

Bir eyi eskilerin tabiriyle etrafna cami, ayarna mani tanmlamak, yani iinde yeralan unsurlarn tamamnn bir araya topland, alakasz unsurlarn da kesin birifadeyle konu mahallinden def edildii net bir tanmlamasna ulamak iin ne yapmak

lazm? En basitinden balarsak tanmlanacak bir ey gerekir elbette. Yanitanmlayacak znenin kavrayaca, kavramsallatraca, mdrik olaca (ama idraksahibi bir zne olmad iin tanmlanmay bekleyen) bir nesne ile muhatapolmalyz. Bu noktada belirtmeliyiz ki kadn tann iddia eden (hele bir de ruhunu)erkek yazarn dt genelletirme, sradanlatrma, iini boaltma venesneletirme tuzana den sadece tanmlanan / tannan kadn deil aynzamanda da erkektir de. nk erkek yazar bir veri olarak piyasann sunduukadn imajna teslim olmakla kalmaz kendi erkekliini de benzer bir srele piyasayaesir etmek zorunda kalr. O szm ona grm geirmi, ok bilmi ezberlemi vehatta kafi derecede ac ekerek felein emberinden gemi erkek imajna sahipolmas mmkn deildir. Prof. Dr. Erol Mutlunun Radikal Gazetesinde ifade ettii

gibi: Kapitalizmin modern veya postmodern hallerinde tketicilii kkrtan btnendstriler gibi kltr endstrileri de (daha zglletirerek edebiyat endstrisi diyelimbuna) en verimli tketici kitle olarak kadnlar hedef almtr diyebilir miyiz acaba?Yani kadnlar ve Ahmet Altan arasndaki mnasebetin kurgusu, reklamlarda ok skrastladmz kadnlar ve deterjanlar arasndaki aka benzer bir kurgu mu dersiniz?Acaba kadnlar tarafndan sevilsin diye Ahmet Altan deterjanlatrlm mdresasnda?Bu girizgahtan sonra iin iinde i olan ve edebiyattan ziyade yayncln ilgi alannagiren ksmna. Nedir Ahmet Altann, Mehmet Y(akup) Ylmazn, Can Dndarn,Murathan Mungann ak ve kadn soslu tirajperest ve trajik abuklamalar? Yllar ncebir rportajnda Cem Ylmazn kadnlar kendilerini gldren erkeklerden holanryalann biz uydurduk daha sonra kadnlar da buna inandlar demiti. Kadnruhundan anlama geyiinin hikayesini Engin Ard yle anlatyor: niversiteyllarmzda, paozun biri, bir arkadamza 'kadn ruhundan ne kadar iyi anlyorsunuzbeyefendi' diye iltifat etmiti de, olan makaraya sarmtk: Hadi gene iyisin... Kzpeinde koup nefes tketmene gerek kalmad... Ver gazeteye bir ilan, i bitsin:'Kadn ruhundan anlanr!... Anlalmak isteyenlerin u telefondan aramalar...' Otuz ylsonra aka derken kaka oldu. Ky yazar, ehir yazar derken imdi bir de 'kadnyazar' kt bamza. Kt ak romanlar okuyan, az eitimli, azck da sol eilimliyar-aydn kitlenin byk ounluu kadn ya, orada esasl bir 'pazar potansiyeli' var.Bunu elbette deerlendirecekler. nk ama, mal satmak. Fabrikatr de memnun

(yaync), toptanc da (datm irketi), perakendeci de (kitap). (Her ikisinin de biraka olduunu varsaysak bile trajik doruluklarn yitirmeyen birer aka olduklarnifade etmeliyim)Gelelim iin ciddi ksmna. Yani kadn ruhundan anlayan erkek yazar geyiinintarihesine. Konuyla alakal gibi gzkmese de konunun ta kendisi aslnda u.Modernizm her ne kadar Mlkiye, Harbiye ve Tbbiye gibi erkek egemen kurumunithal etmesiyle grm olsa bile z itibariyle ncelikli hedef olarak kadn grd.Bilhassa II. Merutiyetten itibaren kadn dergi ve gazeteleri bu sosyokltrelyaplanma kadn hedef alnarak, onu eitmek (eip bkmek) ve kurtarmak amacylatasarland. nk gelenein, ailenin asl tayclar kadnlard. Kadnlar bu ithaldzene riayet edeceklerdi ki batllama (Kemal Tahirin doru bir ekilde ifade ettii

gibi batlama) tamama ersin. Bylece kltrel bir ok ve Dehet operasyonununana hedefi haline geldi kadn.


25/60

1990l ve 2000li yllarda kadnlardan anlayan erkek yazar cvklnn kk bylesibir ok ve Dehet operasyonuna uzanyor. Talarn yerinden oynayp gelenein birdaha akacak bir mecra bulamamasn da toplumca magazinel bir kirlenme yaanarakdyoruz. Hibir konuda esasl bir fikir ileri srmenin imkan kalmyor nk anlamkalmyor. Bu yaznn konu nesnesi olarak ilenen Ahmet Altan bile bu verimsizlikten

ikayeti ki bakn ne diyor? Trkiye'deki insanlarn duygusuzlat kanaatindeyim vednce hayat da neredeyse hi yok. Trkiye'de insanlara bir dnceyi dncekanalndan aktarmak neredeyse imkanszlat.


26/60

KTAP EKLER NEY TAMAMLAR?

Balangta Cumhuriyet Gazetesinin Kitap Eki vard. Yaklak on alt yl nce baladbu macera. Ancak elbetteki her ey gibi Cumhuriyet Gazetesinin Kitap Ekinin de birevveliyat vard. Cumhuriyet Kitap Kulbnn kitap tantm bltenleri eki

mjdeleyecek bir almayd. Hatta kimi noktalarda ekte rastlanmayacak birhareketlilik bile vard denebilir. Mesela Yaln Kkn Kfr Romanlar adlhicviyesi 80lere damgasn vuran bir polemie damgasn vurmutu. Kkn LatifeTekin, Ahmet Altan ve Mehmet Eroluna eyllist yazar demesinin ardndan balayanpolemiin yansmalar buraya da yansmt. Cumhuriyetin Kitap eki besbelli birtesadfen deil belli bir altyapnn, kurum yapsnn stne kurulduu iin arlnfazlasyla hissettirdi ve mesela Dnya Gazetesinin aylk kitap eki ona rakip olmak biryana karsnda kendi rtn bile ispatlayamad.Cumhuriyetin Kitap eki her zaman iin ideolojik bir retmen olma misyonuna sahipkt. Peki, bu ideolojik retmenlik nasl bir eydir? Ylmaz Gneyin mehurArkada filmini biliyorsanz bir mesele yok. Gney aabey arkada olan burjuva

kzn bu arada da kzm sana sylyorum, gelinim sen anla hesab btn seyircileribilinlendirmek iin Pulitzerin Felsefenin lkeleri ile tantrr. Yani sol kesiminYoldaki aretleri ileSon yllarda Radikalin Kitap ekinin etkisiyle retmenlik eskisi kadar bariz olmasa dadipten dibe varln hissettirmeyi de srdrd. Cumhuriyet Kitap Ekinin bir zellii dedier kitap eklerinin ekirdeini tekil etmesi. Celal sterin Yayn YnetmenliindeMrit Balabanlarn Yayn Sekreterliini yapt ekin ilk says, kapa aar amazDemir zlnn 10 yl aradan sonra Trkiyede yaynlanan ilk yazs sunuuylaverilerek bir srgnln -en azndan yayn olarak- bitiini mjdeliyor. Demirzlnn yazs ise anlaml bir soru ile nihayet buluyor. Byk bir okuma l olarakgrdm Trkiyeyi. Yazarlarsa yazabilecekleri baka bir lke bulabilirler mi zaten?Gerekten de u lgn Trklerin ulat astronomik tirajn bile mesela HaryPottern yakalad rakamlarla kyaslannca; toplum olarak kitap okumay birkenara brakalm, kitaba mteri olma, kitab bir nesne olarak satn alma konusundafazlasyla geride olduumuzun delili olduunu sylemek mmkn. Yani yaynclktanbahsetmek hl l Masallar hkmnde. Yayncln KOBlerden holdinglerekaymasna paralel olarak gelien bir reklam pastasndan ve basnn da bu pastadanpay alma hevesinden ise ne lde bahsedebiliriz bilemiyorum. Zira bir klima ekininbile daha ucuz maliyetle daha ok getiri brakacan dnyorum. Kitle halindekitap okumayan halkmzn kitle halinde gazete de okumadn hesaba katmadandeerlendirme yapmamak lazm belki de. Demir zlnn hissettii le denlerin

says az da olsa bu kiiler AB grubundan olduklar iin arlklaryla durumudengeliyor ve zaten az sayda olan gazete okurlar iinde ek karma ihtiyachissettirecek kadar -ancak o kadar- denge unsuru olabiliyorlar demek kiHazr Cumhuriyet Kitap Ekinin ilk saysn elimize almken yle sayfalar arasndabir dolaalm. Bekir Yldz, Emre Kongar ve Juan Goytisolonun kitaplar tantlyor ilksayda. Can Ycel, Alova ve Refik Durba ise iirleri iin telif hakk istedii iin grevyapmlar ve grev gzcs gmlekleriyle poz vermiler. kinci saynn kapandaMadonna ve nc saynn kapanda ise Woody Allen grenler Cumhuriyet Kitapeki hani ideolojik retmendi diye sorabilirler. uras unutulmamaldr ki Madonnada Allen da batclk parantezi iine alnarak mfredata dahil edilmi isimlerdir. Ayrcazall yllarn son dneminde olduumuzu ve kprnn altndan ok su aktn

hatrlatmak isterim. Ayrca Hasan Cemal o tarihte Cumhuriyeti henz sevmekte veyllar sonra yaynlayaca gnl iin notlar almaktadr. Hasan Cemalin tabiriyle


27/60

Cumhuriyet Vazosunun krlmas ve 28 ubat srecinin balamasyla daha ncederinden ilerleyen ideolojik retmenlik bildiimiz ve altmz kyafetleriyle arzendam edecektir.Yine de deolojik retmenliin skmedii bir yer de var. O da reklam pastasnnsuratnzda patlad yer. Evet, reklam pastas bir anda kiinin yznde patlayabiliyor.

Mesela lhan Seluk, Aydn Doana tantm yznden ikayet mektubu yazdgnlerde Cumhuriyetin Kitap Ekine Hazan Cemalin Cumhuriyeti ok Sevmitimkitab tam sayfalk bir reklam ile yer alabiliyor. Hem de "lhan Seluk batdemokrasisini sevmezdi. Baka are olmad iin katlandn sylerdi. Devrimcidemokrasi, devrimci demokrat deyimlerini tercih ederdi. Ama bunlar yle pek skkullanmazd. Saklard. Belki baka bir deyile takiyye yapard. ibaresiyleCumhuriyet Kitap ekinin son dnemlerde en ilgin yazarnn ise (Bu ilginlik inbedduasnda kastedilen ilginliktir) Enis Baturun kefi mi yoksa icad m olduundantam emin olamadm Seluk Altun olduunu belirterek duayen ekle ilgili uzuncablme bir nokta koymakta fayda var. (Var, var olmasna da kalemimin ucuna gelenbir eyi daha yazmadan duramayacam. Cumhuriyet Kitap Eki ile ilgili son bir not

daha. Ekin hlas Matbaaclkta basldn biliyor muydunuz? Hasan Cemalinkitabnn Cumhuriyetin ekinde kmas kadar ilgin bir durum bu bence)Daha sonra Radikalin kitap eki karmas ise normaldi. Zira Radikalin kendisi deCumhuriyete rakip olarak kmt. Daha dorusu Cumhuriyeti yaynlayan zihniyetcephesi vazonun krlmasndan sonra merkezlerini bariz bir biimde Avrupaclakaydrnca Aydn Doana da ortaya kan boluu deerlendirmek ve ihtiya duyulanyeni misyona uygun bir gazete karmak kald. O bir Radikaldi ve elbetteki kitap ekide radikal olacakt. Kapsaml bir reklam kampanyas ile piyasaya kan Radikalinkitap eki Cumhuriyetin kitap ekinden farkl olarak retmenlik yapmaktan ok birgazetenin kitap ekinin yapaca ileve daha yakn bir noktadan kmay tercih etti.Yani daha entel, daha pop, daha vesaire, vesaire Yine de gn gelmi iki dergideayn balkla kmaktan ekinmemitir: Aziz Nesin 90 Yanda.Yeni afakn kitap eki karma ii uzun zamandr konuuluyordu. lk saydan yorumyapmak iin belki de erken. imdilik ayda bir yaynlanaca zaman iinde haftalkperiyoda dnebilecei sylenen ekin ilk saysndaki reklam performans biraz dahayazya yer verilseydi temennisinde bulunacak kadar fazlayd. Nihayet ilk sayyaulatk. Yeni afak iin yapabileceimiz kimi eletirileri ise devamlln salanpsalanamayacan rendikten sonra yapabiliriz ancak. Sadece kitap ekininkmasndan nce gazete iinde kyya keye itilen kltr-sanat mevzunun bsbtnsrgn olmasn belirtmeden gememek lazm. Ne Radikal ne de Cumhuriyet kitapekleri dolaysyla gazete sayfalarndan kltr ve sanat eksik etmediler. (Hatta

Cumhuriyet kendini hl ideolojik bir retmen olarak grd iin bu mevzularaalklanas bir yer veriyor.) Yeni afak Gazetesinin kitap eki karm olmasn birilerleme mi yoksa gerileme mi sayacamzn cevabn bu sebeple zamana ve icraatabrakyoruz. 400 roman yaynland sylenen bir yln dkmnn deerlendirildiive Trk Roman Patlad bal ile yaynlanan Yeni afak Gazetesinde de Rasimzdenren, kendi okuma macerasn anlatrken Mustafa Kutlu smail Karann yenikitabn tantyor. Cihan Aktan Yaral Bilininden istifade ettiimiz ayegann birroman yazmasndan yola karak kaleme ald yaz ise kapak dosyasna farkl vezengin bir boyut katyor. Bu arada ekte ya Erglene ya da Celal Fedaiye gidecektahmininde bulunulan Trkiye Yazarlar Birlii dl ise Fedainin oldu. Buraya bir mimkoymakta fayda var. Mehmet Varn Tuna Kiremitinin romanlar bizden ksayd

bu kadar satmazd sz ise kulamza kpe olsun.


28/60

Vatann ayda bir yaynlanan Kitap Eki ise Krad Ouz ile balayan yolcuunu ksazamanda noktalad. kinci sayda smet zel ile rportaj yaynlayan bu ekte TomRobbins, Julian Barnes gibi yazarlarla Trkiye'de ilk kez sylei yapan (yani yaplmbir syleiyi tercme etmekle yetinmeyen dergi. Frat Budac ve Asl Tohumcu'nunyapt polisiye dosyasnn ardndan Okan Baylgen'in ve Can Kozanolu'nun kendi

televizyon programlarnda ayn konunun gndeme getirmesiyle lkede bir polisiyerzgar olmasa da bir polisiye meltemi esmesinde rol oynad. Budac ve Tohumcuyaynmz ses getirdi deseler yeridir. Ama imdi onlarn farkl bir ekipte. (Bu aradaCumhuriyetin Yaz leri Mdr Okay Gnensinin Vatan Kitap Ekinin yayndanman olduunu da not etmeden gemeyelim.)Bir de Milliyetin Kitap Eki var tabii. Aylk periyotta kan ve henz tek saysyaynlanan bu ekin de temeli TYAP Kitap Fuar iin karlan ekle atlm. FilizAygndzn yayn ynetmenliinde kan ek, ilk sayda Yayn Dnyas ve AvrupaBirlii baln kapaa yerletiriyor ve soruyor. ABye tam yelik okura ve yazaraneler salayacak? Bu sayda Orhan Pamukun ahsi ktphanesine gz attmzTahsin Ycelin 2005in romanlarn deerlendirirken Roman, nce dildir baln

atarak u gn Trkler ile ilgili akl banda bir yorum yaptn, Murat Belge,Mehmet H. Doan, Sevin Okyay, Pnar Kr ve Fsun Akatlnn kalem oynattnsylemek lazm.Hasl kelam kitap eklerinde bir nicelik art var. Ne de olsa market raflarnda yeralmaya balayan kitaplarn da market raflarnda yer alan dier rnler kadartantlmaya ihtiyac var deil mi? Ahmet Oktay ise Evrensel Gazetesindenokuduumuz yorumuna gre kitap eki patlamasn yle deerlendiriyor: Trkiyedegenel olarak bir okuma meraknn olutuu sylenebilir. zellikle orta snflararasnda kolay okunabilirlikleri asndan popler edebiyat rnlerine kar bir ilgiuyanm durumda. zellikle bilim tesi baz fantastik anlatlar okurlarn meraknkurcalamaktadr. Bu erevede 8 saatlik ignnden yorgun den snf ve kesimlergeriye kalan bo zamanlarn bilgilenmek, iinde bulunduklar gereklii kavramakabasn gstermektense, bu zaman elenceye ayrmaya tercih etmektedir. Buerevede dorudan doruya tiraj/sat koullarna nem veren gazeteler kitapdergilerine ynelmilerdir. Kitap dergilerinin ieriine dikkat edilecek olursa, bunlarnsylediim bilimd yaynlara ncelik verdii grlr. Bu da, kresel kapitalizmeeklemlenmeye uraan Trkiye asndan ok artc deil.Radikal Kitap Ekinin daimi yazar ve Cumhuriyet Kitap Ekinin ilk Yayn YnetmeniCelal ster ise kitap eklerinde yaanan canlanmay Ahmet Oktaydan daha farkldeerlendirmeyi tercih ediyor: Kitabn, edebiyatn gazetelerin gznde bylesi deerkazanmasnn nedenleri ne olabilir? Okur saysnda byk bir art olduunu

sanmyorum. Ama yaymlanan kitap saysnda art olduu kesin. Kitap eklerininald ilanlar, o eklerin yaynn karlyor mu? Ya da yaynevleri, bu kadar kitap ekineilan yetitirebilecek mi? Yayn piyasas bu denli byd m, byyor mu? BelkiTrkiye Yaynclar Birlii bu tr sorularn yantlarn ayrntl bir biimde aratrabilir.Ama sanyorum, sanat sayfalar ve kitap ekleri gazetelere her eyden nce saygnlkgetiriyor. En azndan bu anlald. Bence, bu yarma iinde giderek daha iyi, dahanitelikli kitap ekleri yaymlanacak, sanat sayfalar hazrlanacak. Bu alann eskileri,yaptklarn gzden geirmeli, birtakm yenilikler getirmeli derim. Byle bir gelimedenok canl bir ortam doabilir.Kitap eki karma iinin bir tekelde bulunmamasn ise ancak sevinle karlayabiliriz.Bunun iki sebebi var. Birincisi kitap eklerinin oalmasna paralel olarak belli

kitaplarn dnda da yayncln olduunun gzler nne serilmesi; ikincisi ise kitapekinde yer alm olmann nihayet matah bir ey olmaktan kmas. Her kitap ekinin


29/60

bir politikas, bir yourt yeme, kitap tantma biimi var hi phesiz. Kitabnz bir ektetantlmad m? zlmeyin bir kap olmazsa biri mutlaka size de yer aacaktr. Biz busatrlar yazarken Cumhuriyet Kitap Eki 828. saysn karmt. Radikalin Kitap Ekiise Blent Erkmen imzal bir kapak ve 64 sayfaya ulaan bir ek ile 250. sayykutlayan zel bir say yaynland. lk says getiimiz gnlerde yaynlayan Yeni afak

ve Milliyet Kitap Eklerinin yan sra birde az zamanda ok ekip deitiren Vatan KitapEki var. Ayrca Birgn Gazetesinin de mer Trke ynetiminde bir kitap ekinehazrland internette dolaan dedikodular arasnda. Her gne bir kitap ekikmasna altmz zaman ise arivlerde bu yazya rasgelenler Demek ki ognlerin insanlar iin kitap eklerinin says yaz konusu olacak kadar sra d birkonuymu deerlendirmesini yaparlar belki. Belli mi olur?Madem yaznn bal Kitap Ekleri Neyi Tamamlar idi. Bari cevap vermi de olalm.Kitap ekleri gazetelerin ekleri olduuna gre gazeteleri tamamlamak iin tasarlanmyaynlardr. Kitaplar tamamlamak iin deil. Kitap eklerinin yaynlar mtemmimcz olduu gazeteler bir eksiklii tamamladn dndke yaynlar srer ve buekler elbette Yreklerinin gtrd yere deil ait olduklar gazetelerin gtrdkleri

yere giderlerKitap Ekleri okurlar ncelikle bu gerei aklda tutmal ki eklerin peindekeklenmek yerine, eklerin kitaplara ulamak iin araclardan sadece biri olduunu,eklerin en byk avantajn ise kolayca ulalmak olduu (hatta bu kolaylk eklerdetantlan bir ok kitabn kendisine ulamay geride brakacak ldedir) akllardan hikmasn.


30/60

OMBUDSMAN KMN TEMSLCS?

Trk kamu ynetiminin Godotu Ombudsman. Nitekim Kamu Ynetimizde ReformTeranesi adl albm ne zaman almaya balasa A1 arks Ombudsman olur. Bumemlekete ombudsman muhakkak gelmelidir. Ombudsman her derdin devas bir

sihirli denektir eklinde uzayp giden bktrc bir nakaratla muhatap oluruz. Meselednp, dolar Sakall Celalin teklifine kadar dayanr: Tanzimat ilan ettik olmad,Merutiyet ilan ettik olmad, Cumhuriyet ilan ettik yine olmad. Acaba ciddiyet mi ilanetsek?Bir rivayete gre Osmanl Devletine iltica etmek zorunda kalan Demirba arl,bizdeki ahilikten kurum olarak etkilenince gidip memleketinde Ombudsmanlkmessesesini oluturmu ama aradan birka asr geince, svein kendine adapteedip, kendi diliyle isimlendirdii bu kurumu biz bir trl Trkiyeye ithal edememiiz.Bu yzden kamu ynetimimiz iin test edilmemi bir messesedir Ombudsman.Ancak test etmeden de rahatlkla Sakall Celalden aldmz ibret ile ciddiyeteksiklii ile mall bir uygulamann yeni kadro ihdas etmek saylmazsa ombudsmann

kamu ynetimize anlaml bir etkisinin olmayacan iddia etmenin kehanetolmayacan rahatlkla syleyebiliriz.Zaten konumuz kamu ynetiminin kurtarlmas da deil.Basnmzn ombudsmanl oktan ithal etmi olmas.Trkiyeyi modernletirme misyonundan hi taviz vermeyen Trk basn durumahemen el koymu da kendine ombudsman tutup, devlete ve millete rnek olmaybaarm.Sahi baarm m acaba?te bu yazmzn konusu da basnmzn oku temsilcilii de denilen gzideombudsmanlk kurumu.

JAPONYADAN SEVGLERLE

Her ne kadar kelime ve kurum sve kkenli olsa da kendisine ombudsman bulmaihtiyac duyan ilk gazete Japonyadan. 1930'larda Japon Asahi Shimbun adl gazetebu konuda nc olmu. (-mu diyorum nk Yavuz Baydardan okuduumu tekrarediyorum.) Trkiyede ise adnn bana ombudsman sfatn ilk ekleyen kii YavuzBaydar. nce Milliyette ardndan da transfer olduu ve halen grev yapt SabahGazetesinde bu ii yapan Baydar, uzunca bir sre lkenin tek ombudsman olarakkald. ok sonra dier gazeteler bizde de bulunsun diye baz elemanlarnaombudsman sfatn uygun grdler. Hrriyet'te Doan Satm, "Okur Temsilcisine

Mektuplar"da Milliyet'te, "Okur Temsilcisi, Ombudsman" balyla, gazetenin eskiGenel Yayn Ynetmeni, Derya Sazak; Cumhuriyet'te Fikret Dalolu'nunsorumluluunda "Sz Okurun" sayfas, Yeni afakta ise gazetenin hali hazrdakiyneticilerinden biri olan Yusuf Ziya Cmert bu ie bakyor.Ombudsmanlarmz arasnda en ak szls Yusuf Ziya Cmert. Hem ynetimdegrev almak, hem kendi yapt ii yarglamak, tabii ki elikili. Benim yaptm'ombudsmanlk' bir bakma, kendimi yarglamak gibi. Bu ynyle, (Vicdan'n, insannkendi iindeki bir yarg 'aygt' olduunu dikkate alrsak) bamsz bir 'ombudsman'nyaptndan daha ok benziyor 'vicdan'a. Ombudsman, 'vicdan'dan ok, bnyeyemonte edilmi, bamsz ve uygulamadaki ekliyle yarglayan, hkm veren, amaceza vermeyen bir yarg.

OKURUN MU PATRONUN MU TEMSLCS?


31/60

Cmertin kendisiyle ilgili szlerini, ondan daha fazla elikiler tayan dierombudsmanlar syleyemiyor. Mesela Baydar, bir yandan Milliyette ombudsmankendier yandan gazeteyle ayn grupta yer alan CNNTRKte programclk yapmolmasn nedense es geiyor. Baydarn hengi sreten sonra transfer olduunu

bilmediimiz iin patron nezninde okurun mu temsilcisi olduunu yoksa okurnezninde partonun mu temsilcisi olduu konusunda yorum yapmakta glkekiyoruz. O, Dnya Ombudsmanlar rgt bakan olmasn dnya standartlarndabir ombudsman oluunun kant olarak sayyor olabilir ama Milliyette ombudsmankenombudsmanlna den glgeyi bize ancak Sabaha getikten sonra gstermiseimdiki mesaisinin bulutlu mu, yoksa parlak bir havada m cereyan ettiini renmekiin Baydarn bir kez daha adres deitirmesi gerekip gerekmeyecei konusundabaz pheler tayoruz. Derya Sazakn Milliyet Gazetesinin eski Genel YaynYnetmenlii grevinden sonra ayn gazetede okuru temsil etmesinin biraz zayf birihtimal olduu nedense akllara hi gelmiyor.

HERKES KEND OMBUDSMANINI AKLIYOR

Nitekim her gazete kendi ombudsmannn dierlerine benzemediini vurgulayp,biriciklik iddiasnn altn ize ize kendilerini okunmaz klyor maalesef.Bakalm Engin Ard, Smorgasbord ad verilen hani o somon balkl brtlen reelli,ar sve kahvalts bize ne kadar uymuyorsa, 'ombudsman' numarasn dakendimize o kadar uydurabildik ite... Babali'de ombudsman, okurun grngazete ynetimine aktarmyor, aktarrm gibi yapyor. Yanl yapldktan, i itengetikten gn sonra okurun dzeltmesini yaynlamak, ancak srekli ve dikkatliokuyucuya bir ey syler... 'rdek okuyucu' iin hibir anlam tamaz. Oysa btn'atraksiyon', Babali'de uygulanan ekliyle, herzeyi nce yiyip sonra 'bakn bizokuyucuya ne kadar sayg gsteriyoruz' dmenine yatmak ve yrek soutmak... 'Bugazetede yanl yaplr ama hemen dzeltilir' gvenini salayp tatl tatl yanllarsrdrmek... O arada istediini de kamuoyuna sokuturmak... Stmay saaltrgrnp batakl sulamak... diyerek ombudsnalkl hakknda syledii fevkaladeenteresan tespitler silsilesini Akam gazetesinin benzer sayfas iin tekrar edebilecekmi? Ayn yazda Akam Gazetesi'nin okuyucu temsilcisi yle olmayacaktr. nkAkam Gazetesi'nde, zaman zaman hata vardr, evet, ama rezillik yoktur. dediinegre karamsar olmak iin elde yeteri kadar sebep var demektir. Sayn Ard Sabah veStar gaztelerindeyken benzer cmleleri o gazeteler iin de kurmutur bilemem amabundan sonra alaca gazeteyi de benzer bir ekilde vp, vmeyeceini

gzlemlemek iin bu tarihi cmlelerini alntlamakta fayda gryorum.DICEPHE MAKYZ

Ombudsmanln da kendi apnda bir derde derman bir taraf olduu sylenebilir.Mizanpajdan balklara, spottan haber diline dek dzeltilmesi gereken onca yanlngiderilmesinde ombudsmanln bir katks olabilir. Amenna. Ancak medyamztemeline dek ulaan yapsal sorunlara kar, binann d cephesini boyayarak birzm bulabileceimizi sanmyorum.28 ubat srecinde yaanan bir and hadisesi karsnda hangi ombudsmananlaml bir tepki verebilirdi ki? Dnn hakknda kan yalan haberler yznden

madur olan kiiler ke yazar. Yllardr medya mekanizmas iinde nemli yerlerdebulunmu bu insanlar bile rahatlkla hedef haline gelebiliyorsa medya akntlar ile


32/60

oradan oraya srklenen yurdum insannn maduriyetini hangi ombudsman tespitedebilecek? Bir maduriyetin tespit edilmi olmas hangi derde merhem olacak?Ombudsmann tepkili vatandan biriken gazn almak dnda bir fonksiyon stlenip,stlenemeyecei konusunda derin phelerim var. Mesele bardan yarsnn doluyada bo olmas ve bizim de hangi tarafyla ilgilendiimiz meselesi deildir maalesef.

Asl sorun bardan ne ile dolu olduudur. Enformasyon mu yoksa dezenformasyonmu vardr bardakta? Ombudsmanmz barda tutu biimimizi dzeltebilir, elimizyanmasn diye bir kulp bile taktrabilir bardaa. Ancak hibir ombudsmann gcbardan iinde yer alan svnn muhtevasn analiz etmeye ve bunun sonularnkendisine ayrlan sayfada o gazetenin okurlaryla paylamaya yetmez.Bu yzden de svee ombudsman kelimesine Trke karlk ararken karmzakan okur temsilcisi tamlamas her ne kadar fikir ve ideal olarak doru olsa dagerein ne olduunu karlamaktan uzaktr. Gerein aynasna bakncakarlatmz portreye verebileceimiz isim okur temsilcisi deil gazete temsilcisiolabilir olsa olsaMesela krdme dnen sermaye-haber krdmn zebilecek klc tutacak

bilek sahibi bir babayiit ombudsman ne Bab- Ali ne de kitelli grm deil.Bu noktada fikir eksersizi mahiyetinde bir soru sormakta ve bu soruyu okuruninsafna terk etmekte fayda var.Sakall Celal ombudsman olabilir miydi?

ASLI VE SURET

Gelin Asl Tunun Radikalde yaynlanan ve ombudsmanlarmz tarafndan pek debeenilmeyen yazsna bir gz atalm. Onlar rahatsz eden duruma ahit olalm kiombudsmanln ideal modeliyle Trkiye uygulamas arasndaki makasn ne kadarak olduu daha net ortaya kabilsin. bir okur temsilcisi, ancak bu net izgileriinde hareket ederse saygnlk ve gvenirlilik kazanabilir. Aksi takdirde okurtemsilcisinin bir gazetenin vicdan olmas sz konusu olamaz. Sonuta okurtemsilcisinin varlk nedeni ve ilevi bamsz olmasyla ilintilidir. Bu alanda baarlrnekler dururken, lkemizde okur temsilciliinin yumuak karn, hl, bamszhakemlik grevi ile kendine maa deyen gazeteye ekonomik bamllnn kesitiinoktada yatar. Burada meslek rgtleri devreye girebilir ve okur temsilcilerininbamszl iin ekonomik ve yasal bir zemin hazrlayabilir. Bu somut neriler belkilkemizdeki medya yaplanmas ve her gn biraz daha karmaklaan medya-siyasaliktidar ilikileri karsnda uucu ve gln olacak kadar romantik kayor. Varsn yleolsun. Trkiye'de, bir gn gelip, okur temsilciliinin gstermelik konumundan kp

gazetecilik pratiklerine ve ahlakna katkda bulunan, gerek ve bamsz bir abaolacann hayalini kurmann kime ne zarar olabilir ki?

OMBUDSMANIN BLD VE YANILDII

Ombudsmanln bize ahilik kadar tandk bir i olduunu sylerek avunabilir veumutlanabiliriz belki. Ancak mesleki ahlaka uymayan zanaatkar tehir edipcezalandran, kimin hangi eitim srecinden sonra usta olacana karar veren,fiyatlar ve retim miktarn saptayan ahilik ile ombudsmann uzaktan yakna alakasolmadn sylemek zorundaym. Hele hele bunca sabkaya sahip olan Trkmedyas iin konuuyorsak orbann suyunun suyundan bile bahsemeyiz. Nitekim

Prof. Dr. Kormaz Alemdar da mevzuyu topuundan yakalad gibi silkeliyor. Sonyllarda Bat'da eitim alm gazetecilerin 'bu da olsa iyi olur' diyerek yaptklar iyi


33/60

niyetli bir giriim olarak ortaya kmtr. Ama medyann siyasal iktidarla ilikileri okadar karmaklamtr ki gerekten okur temsilcilii yapmak hayal oldu. Basnniinden gelen birisini kendi mesleiyle ilgili, meslektalarn, patronlarn eletirecekbir tavr iinde grmek pek mmkn deilEvet, ombudsmann da bir bildii vardr. Ancak bu yanlgsnn bykl ile

kyaslanrsa yok mesabesinde kalr.Ebubekir Erolunun Haber ve Sava adl iirinin ilk msras da zaten bu yzdenombudsmanln hali pr melalini anlatmak iin birebirdir.bildii yanldna demez


34/60

MEDYANIN EKS TEKNOLOJ DEL NSAN

Son 150 ylda matbuattan basna, basndan medyaya geite kprnn altndan oksular, ok deerler akp gitti. Bu hzl deiim elbette kimi yapsal sorunlara da sebepoldu. nceki yzyllar boyunca gelitirilen deerler skalasnda byk tahribatlar

yaadk. Bu tahribatn bedelini de maruz kaldmz krizlerde dedik ve demeyedevam ediyoruz.Trk gazeteleri 1980'lerin bana kadar ciddi haber arlkl gazeteleriydi. Buciddiyetin arka plan tartlabilirdi elbet ama en azndan syleyecek sz olan basnkurumlar vard. Her ne kadar bulvar gazetesi diye tanmlayabileceimiz birka tanegazete olsa da bunlarn ileri zaten magazin olduu iin ayr bir kategoridetutulabilirdi.1980'lerin ba byk holdinglerin basn iine girdi. Daha nce tek bir gazete ya dadergi tek bir kiiye aitken birok gazete ya da dergi tek bir kiiye ait olmaya balad.Medyann halktan kopuu diye niteleyebileceimiz stanbul'un merkezindenstanbul'un biraz dnda bir semt olan kitelli'ye tanma, 'medya towers'larn yapl;

tekellemeyi ve ticarilemeyi hzlandrd. Ticarileme, daha fazla para kazanmaarzusunu belki de kolay para kazanma arzusunu dourdu.Ticarileme ise ilk anda dikkat ekebilecek konular ucuza satmay basna soktu.Toplumun ilgisi genellikle ulamak istedii yaam standardna sahip olan zengintabakaya ve nllerin hayatna kaymakta. Magazin haberleri yapmak hem gazetepatronlarnn hem de alanlarnn iine gelmekte, nk hibir kltr ve bilgibirikimine dayanmayan bu haberlere ulamak ok kolay. Bu tr gazetelerde okbyk resimlerin altna ksa yazlar koymak yeterlidir.Ancak medyann magazinlemesinin en byk tehlikesi maalesef bu deil. Daha danemlisi gazetecilikte sansasyon haber anlaynn arlk kazanmasyla birliktemedyay tehdit eden haberin kurgulanmas sreci de hz kazand. Medyanntekellemesine paralel olarak medya teknik ynden ok byk yatrm yapt ama neyazk ki insana hi yatrm yapmad.in trajikomik yan u ki bunun bedelini deyenlerin banda medya geliyor.Nitekim Trkiyede gazetelerin tiraj artmyor, pasta bir trl genilemiyor. Sonuta bukadar ucuz olmasna ramen gazete tirajlar anlaml bir art yakalayamyorsagazeteler suu kendilerinde aramallar.1980 ve zellikle 1990 sonrasnda medya - siyaset ilikisi younlam, medyasahipleri, ellerinde bulunan gazete ve TV kanallarn bir anlamda "silah" olarakkullandlar. Medyann bir silah, bir ara olmas insan unsurunu da haliyle geri planaitti. Matbuat medya yapan sermaye siyasal iktidarla ve dier g odaklaryla yakn

ibirliine girerek mali olanaklar elde etti.Ancak bu olanaklar ne pahasna elde edildi? Bu bir sr deil elbette.Yaanan iflaslar sonucu TMSF kontrolne geen medya gruplarnn finansmannsalayan bankalarn hepimizin btesine yapt tahribat, yaplan kurgu haberlerinsonular itibariyle medyann medya patronlarnn etik anlaylarna braklmayacakkadar hayati bir sektr olduunu ortaya koyuyor.Trkiyede medya, hem hitap ettii hem de istihdam ettii insan hatrlamadsrece baar ls olarak tiraj da kabul etse itibara da talip olsa hsranauramaya mahkm


35/60

DOAN HIZLAN HANG ZEVKN DERV?

Doan Hzlan iin Nurullah Atan reankarnasyonu demememin en nemli sebebireankarnasyona inanmyor oluum. Ayrca reankarnasyona inanyor olsam bile 1937ylnda domu olduu iin yani Doan Hzlan doduunda Atan ruhu henz

bedeninde olduu iin bu benzetmeyi yapmann tatsz bir geree arpmas dammkn.Yine de hem Nurullah Atan hem de Doan Hzlann Yazlarndaki znel sluptaakrabalk grmemek de mmkn deil. Geri Hzlan Atan tilcik tercihini devamettirmiyor ama denemelerindeki serbestlik onun Ata tezgahndan getiinigsteriyor. Nitekim Doan Hzlan Cumhurbakan Ahmet Necdet Sezerinkonumalarn deerlendirirken dil konusundaki tercihini de yle anlatyor: Sezerinanlay. Nurullah Ata Dnemi z Trkeciliini artryor. Ben eitliliktenyanaym. Ozan da olmal air de. yk de hikye de. Edebiyat da yazn da. nkikisinin de anlam farkllklar tad kansndaym. Cumhurbakannn genelkonumalarda, anlalabilmesi iin ortak paydann Trkesini tercih etmesi gerekir.

Bir kltr-sanat ve yeme ime gurmesi olan ve kendisini bir yazsnda zevk derviidiye niteleyen Doan Hzlann kariyerinde yazlarn yaynlad 20yi akn dergininde pay hi phesiz. (Sahi zevk ve dervi hangi tekkede buluuyor?)O bir zevk dervii ama hangi kltrn zevk dervii olduu elbette malum. NitekimCemal Reit Reyde rahmetli Kazanc Bedihin sra gecesi dzenlenince sra gecesikltrnn kopmaz bir paras olan i kfteye kar o hzlan tavr alyor Doan Bey.Hemen bir de yazvermi tepkisini. Bakn ne diyor? Cemal Reit Rey Konser Salonu,Trk Beleri'nden, nemli besteci, orkestra efi, piyanist ve ok sesli mziinlkemizde yerlemesi iin byk emek veren birinin adnn verildii, gzel bir salon.Benim gzmde birden canlanverdi; o ikftelerden birinin gidip Cemal Reit Rey'inalnna yaptn hayal ettim. ok zlrdnz Cemal Bey, iyi ki lmsnz.Sahnede ikfte yourma ile balayan yozlamann, laubaliliin sonu gelmez.Yaknda sahnede yufkalar alr, gzlemeler piirilir. Bence zgrln estetik snrvardr. Baz yerlerde, baz eyler yaplmaz. Yakmaz, salonun kalitesini drr.Demek ki yerli olan her ey dk kalitelidir Doan Bey iin ve Doan Bey deyabanc zevklerin derviidirDoan Beyin kefettii kalemlerin de hzlan ykseldikleri bir baka gerek. phesizyazd dnemde bir tekel olan Nurullah Atan karizmas kadar gl deil DoanHzlan ama btn o medya imkann ardna alan Hzlann kltrel iktidarngrmezden gelmek de pek akl kr deil.Murat Bardak ise Doan Hzlann bir baka ynne dikkat ekiyor.

Doan Hzlan, 50 ksur seneden beri sanat dnyasnn iinde. Son yarm asrdabilmedii, grmedii, tanmad air, yazar, ressam ve mzisyen hemen hemen yokgibi. Onlar sadece eserleriyle deil gerek kimlikleriyle, yani yaratclklarnn perdearkasyla tand. Birounun zel hayatna vakf oldu ama bugne kadar zlf-i yredokunacak tek bir kelime etmedi, hep sustu ve sanat dnyasnda bir mediator, birkil adam rol stlendi.Bugn Vl Nureddinler'in, Ahmed Hamdiler'in ve Yaar Nabiler'in koltuunda oturan;hem kdem, hem malumat bakmndan sanat yazarlarna duayenlik eden Doan Beybence bu suskun slubunu da hayat tarz gibi gncelletirmeli ve edebiyatyazarlndan modern edebiyat tarihiliine gemelidir. Zira Doan Hzlan'n aslnemi bugne kadar yazdklarnda deil, yazmas gerekenlerde, yani bilip de

yazmadklarndadr.


36/60

Benim tandm Doan Hzlan ne zevklerinden vazgeer ne de kltrel iktidarnmuhkem klan akil adam rolnden.O halde Bardakn nasihatlerinin boa gittiini imdiden syleyebiliriz.


37/60

NEHR SYLELER NEREYE AKAR?

Kestirmeden gidip, son cmleyi en batan sylemekte fayda var. Nasl ulamsistemimizin arpklklarndan doan boluu dolmu diye bir tama arac reterek

doldurmaya alyorsak, nehir sylei diye bir kitap trne de biyografi veotobiyografi trlerindeki yetersizliklerimiz sebep oldu. Eer Katip elebidenbnlemin Mahmud Kemal nala uzanan biyografi yazma geleneimiz gmrah birrmak olarak akmay srdrp, mecrasnda devam etseydi ve imdi bu trlerdevarolandan ok daha zengin bir literatr ina etmeyi baarabilseydik, nehir syleidenen tr domu bile olsa bu tr kitaplar imdi olduu kadar nplandadurmayacakt. Bence bir tr olarak nehir sylei, farkllk yahut zenginlikten ziyadeyoksunluktan, darlktan, engellemeden dolay arz ve talebin yneldii; gnkurtarmay, vaziyeti idare etmeyi amalayan ehven-i er bir sentezdenkaynaklanyor. Yani biyografinin arz edilmesini skntya sokan talep edilmesiniengelliyor diye sayp dkebileceimiz her sebep ayn zamanda da nehir syleilerin

de nn ayor, bu tarz kitaplarn retilip, tketilmesini cazip klyor.Nehir sylei trnn dolmu gibi bize mahsus olduunu syleyenler var. Nitekimnehir sylei trnn fikir babas olarak grlen ve Trkiye Bankas KltrYaynlarnda bu konsepti uygulamaya sokarak, gndemimize kazandran MritBalabanllar, kendisiyle yaplan bir syleide, Dnyada 'nehir sylei'ye tr olarakrastlyor muyuz? sorusuna u yant veriyor: Formatn izdiim ller iinde,baka bir rneini grmedim. Buna benzer olarak Umberto Eco, Mitternad veMarguerite Duras ile yaplm sylei kitaplar var ama bunlar, spesifik konularla ilgili.Oysa nehir sylei, kiiyle ilgili her eyi kapsar. Kiinin zyaamyks, meslekiyaam ve zel zevkleri, bu almann ayaklardr.

NEHR SYLENN MECRASI

Dolmu, taksi ve otobs olmayan bir tama arac olarak nakliye tarihimizde yer ald.Taksiye binme imkn olamayan ama otobse binmeye de raz olamayan insanlaristrapental dolmulara uzun yllar mteri oldular. Ebat olarak zaten byk olan eskiAmerikan otomobillerini yerli atelyelerde biraz daha byterek kapasitesini biraz dahaarttrnca ad istrapenteli oluyordu. Bu noktada uyarmam gereken bir ey var.Sonradan devreye giren minibsler ve doblolara da dolmu dense de hibiriistrapenteli otomobil kadar nehir syleiyi hatrlatacak donanma sahip deildir.nk bu aralar, esasen taksi olabilecekken teknik bir numarayla otomobil vasfn

kaybetmeden dolmulatrlmtr.Nehir syleiler esasen Mrit Balabanllarn belirttii gibidir: Nehir sylei desonuta biyografi yazarken bilinmesi gereken eyleri kapsyor. Ama soru - cevaptekniiyle yazlyor. Bunun nedeni de u: Biyografilerde zaman zaman saptrmalarsz konusu olabiliyor. Ya da konu edindii kiiyi srekli olumlayan kitaplarlakarlayoruz. Oysa sylei teknii ile tm yaanmlklar, kendisiyle sylei yaplaninsann azndan almak mmkn. Mrit beyin cevabn ben kendi hesabma yeokudum ve bu da bana nehir syleilerin nereden icap ettii hakknda bir fikir verdi.Nehir syleiler kitabn znesini tekil eden kiinin hayat hakknda saptrma yapmatekelini bizzat o kiiye vermekte, telif bir kitap yazmak zere harekete geecek kiinindaha az kontrol edilebilecek mesaisi soru-cevap teknii ile kaynaktan

kstlanmaktadr. Bu kstlamalar silsilesini Enis Batur Milliyet Kitap Ekinde yer alanSema Aslann Trkiye'de biyografinin gelimemesi, kapal toplum yapsyla yakndan


38/60

ilgili, lenmemiCevher balkl dosyaya u szlerle izah eder: Biyografi,otobiyografi zenginlii asndan parlak bir konumda saylmayz. zel yaam tabular,ailelerin kol krlr yen iinde kalr anlayyla bilgi ve belge saklamalar (hatta yoketmeleri), rf ve adetlerimiz bu trn dzgn rneklerinin ortaya kmasnn nndekiilk engel. Hseyin Rahmi Bey krk yl miralay dostuyla byk bir ak yaad ama, biz

henz bunun adn koyacak, tal

medya tozu

Documents