mens & natuur herfst 2007
DESCRIPTION
Mens & Natuur is het kwartaalmagazine voor leden en relaties van IVN Natuur- en mileueducatie. Het bericht over natuur in onze omgeving, IVN en IVN'ers, educatie en activiteiten voor en door jeugd en jongeren. In elk nummer leest u nieuws, weetjes, praktische educatieve tips, interviews en reportages uit de praktijk.TRANSCRIPT
Mens en Natuur
Landschap, natuur en cultuur
Creatieve werkvormen: broodbakken in een molen
Leesbaar landschap: kijken door vier brillen
Zet duurzaam consumeren op de kaart!58ste jaargang - nummer 3, najaar 2007
Magazine voor leden en relaties van IVN
Groene Maand 2007:Landschap en cultuurhistorie
www.ivn.nl
2
Ik kan er niets aan doen, maar als ik in september wandel, kijk ik heel vaak naar beneden. Zijn ze er al? En zijn ze met veel? De bovisten, de gaatjes en plaatjes?
Paddestoelen dus. Eind september vorig jaar was ik gids bij een wandeling op een landgoed in mijn woonplaats. Er waren nog maar weinig paddestoelen en ook het blad was nog niet verkleurd. Maar als gids ben je niet voor één gat te vangen. En dus vertelde ik over wat al wél te zien was. En, heel voorzichtig, over wat nog zou kunnen komen.Onder de wandelaars was ook een moeder, de vrouw van de kapper. Ze was met een paar bovenbouwschoolkinderen op pad. De kinderen zwaaiden veelvuldig met stokken en speelden tikkertje en bomenverwisselaartje. Rustig was het niet! Ik duimde dat er iets spectaculairs op ons pad zou komen. Iets waarmee ik ze zou kunnen boeien, al was het maar een vliegenzwam. Maar meer dan wat oude berken-zwammen en overrijpe bramen kwamen we niet tegen. De moeder bedankte ons na afl oop hartelijk. De jeugd was al vertrokken.
Een paar weken later moest mijn haar worden geknipt. Bij de kapper trof ik de jongens weer.De oudste gaf mij een weckpot met verkleurde bladeren en vliegenzwammen als dank voor de wandeling. Op weg naar huis zag ik heel veel vliegenzwammen. Ze schoten als pad-destoelen uit de grond.
Tekst: Rob van de Bor(lid IVN Ede)
Herfstgevoel
Wat geeft u een herfstgevoel? Vertel het en laat het zien aan: [email protected]
Foto: Koos Dansen
3
> NATUUR EN LEEFOMGEVING
Landschap, natuur en cultuur In de Groene Maand staat ‘landschap en cultuurhistorie’
centraal. Een thema waar steeds meer aandacht voor is.
Naast de ontwikkeling van nieuwe natuur, koesteren we
ons erfgoed, ook waar het om natuur en landschap gaat.
Soms betekent dat: kiezen.
> EDUC AT IE EN COMMUNIC ATIE
Broodbakken in een molen Wat doen IVN-afdelingen zoal om cultuur en natuur met el-
kaar te vervlechten? Vier studentes van de Hogeschool Arn-
hem gingen op onderzoek uit. De uitkomsten en adviezen
over nieuwe werkvormen bundelden ze in het handboek
‘Van sterrebos tot Fluistertocht. Aan de slag met sporen in
het landschap’.
De vierbrillenmethode van Leesbaar Landschap
Nationaal Landschap Arkemheen-Eemland wil mensen
meer betrekken bij het landschap en de ontwikkeling ervan.
Vrijwilligers gingen aan de slag met de methodiek Leesbaar
Landschap om de veelzijdigheid en de unieke waarden van
het landschap naar boven te halen.
> V ERENIGING EN V RIJWILLIGER S
Landschap lezen rondom ApeldoornOok in de weelderige natuur van de Veluwe zijn talloze
sporen te vinden van menselijke activiteit. IVN Apeldoorn
organiseert regelmatig fi etstochten en leert deelnemers het
landschap lezen.
> JEUGD EN JO NGEREN
Natuurbeheer: cultiveren voor landschaps-behoud Deze zomer waaierden weer veel jongeren uit over Neder-
land en een beetje buitenland. Op kamp met WoesteLand,
om natuur te cultiveren en zo bij te dragen aan het behoud
van landschappen.
Inhoud
Mens en Natuur58ste jaargang - nummer 3, najaar 2007
12
14
Vaste rubrieken
7 Thuis in de natuur
Ton Lemaire: “Mooi landschap is topervaring” 8 Uit het veld - provincies
20 Uit het veld - landelijk
21 Jubilea/Geslaagden
23 De stelling van Amsterdam
“Rijksoverheid doet landschap in uitverkoop”24 Agenda
27 Gesignaleerd
29 Lezersaanbiedingen
31 Bij ons in… Son en Breugel
22
4
12
18
14
22
4
Foto omslag: Valentijn te Plate, Stichting Nederlands Cultuurlandschap
Een rijke boodschapIVN’ers weten al lang dat cultuurhistorie
en landschap niet los van elkaar staan.
Dit idee krijgt nu steeds meer vorm in ons
denken en in het IVN-beleid. Dat merken
we bijvoorbeeld in de opleiding van de
gidsen, waarbij steeds meer aandacht
is voor de plek van cultuurhistorie in het
landschap. Dat is leuk voor IVN’ers, want
het maakt onze boodschap rijker. Door
op de samenhang van landschap en cul-
tuurhistorie te wijzen, wordt ons verhaal
veelzijdiger. Bovendien spreken we zo
meer mensen aan. Aan alle kanten dus
winst. Maar er is nog veel meer mogelijk.
Veel afdelingen gebruiken dit jaar de
Groene Maand om in te zoomen op het
cultuurhistorische aspect in onze natuur.
Iets wat natuurlijk ook na de Groene
Maand verder vorm kan krijgen.
Ook in september: de negende editie van
Duurzame Dinsdag. Centraal staat dit jaar
duurzaam consumeren. Anders gezegd:
consumeren zonder dat het milieu
daarvan ernstige schade ondervindt en
zonder dat mensen eronder lijden. Dat
betekent dat je als consument rekening
houdt met de manier waarop producten
zijn gemaakt. De boodschap van Duurza-
me Dinsdag is gericht aan de politiek en
beleidsmakers. Maar duurzaam consu-
meren is iets dat wij als IVN voortdurend
en breed kunnen uitdragen. Zoals bij veel
andere IVN-activiteiten is onze rol daarbij
tweeledig: bewustwording creëren en een
voorbeeld geven.
Peter RomboutsVoorzitter IVN
Nat
uur
en le
efom
gevi
ng In de Groene Maand staat ‘landschap en cultuurhistorie’ centraal. Een the-
ma waar steeds meer aandacht voor is. Naast de ontwikkeling van nieuwe
natuur, koesteren we ons erfgoed, ook waar het om natuur en landschap
gaat. Soms betekent dat: kiezen.
Het Nederlandse landschap heeft zich onder invloed van de
mens ontwikkeld tot wat het nu is. In cultuurhistorisch erfgoed
blijft die geschiedenis zichtbaar, in stenen monumenten,
in archeologische sporen en in landschappen. Sommige
landschappen worden zó gekoesterd, dat het Rijk twintig
Nationale Landschappen heeft aangewezen waarvan de cul-
tuurhistorie moet worden behouden en versterkt. Is cultuur-
historie belangrijk voor ons landschap? “Absoluut”, zegt Ben
Huisman, regiodirecteur IVN Zuid-Nederland en medeauteur
van het boekje ‘De kracht van het landschap’, “zij getuigt van
onze roots en daardoor voelen we verbondenheid.”
In Nederland kun je elk landschap een cultuurlandschap
noemen. Maar in hoeverre moet ons landschap ‘het land-
schap van onze (over)grootouders’ blijven? Hettie Meertens
van ARK Natuurontwikkeling: “Verwacht je dat onze kinderen
en kleinkinderen later zullen begrijpen waarom we met veel
geld cultuurlandschappen kunstmatig in stand zijn blijven
houden? Snappen zij waarom wij zo’n museumstuk ook het
predikaat ‘natuur’ meegeven?”
Natuur met waardeBen Huisman en Hettie Meertens zijn het erover eens dat
de natuur moet worden versterkt. “Een landschap is een
afspiegeling van de samenleving”, zegt Meertens. “Het laat
zien hoe de natuur een vorm aanneemt onder invloed van het
landgebruik. De manier waarop eenvoudige agrariërs vroeger
leefden en werkten leidde tot een waardevol landschap. Rijk
en mooi, maar ook functioneel en duurzaam; het was geen
museumstuk dat moest worden onderhouden. Nu hebben we
een deel van het buitengebied niet meer strikt nodig voor de
landbouw. We hebben wel ruimte nodig om water te bergen,
voor recreatie, woningbouw en voor het winnen van grondstof-
fen zoals grind, zand, klei en mergel. Die functies kunnen we
zo vervullen dat de natuur er in al haar spontaniteit wel bij
vaart.” Meertens pleit hiermee voor ontwikkeling van nieuwe
‘wilde’ natuur.
“De belangstelling voor cultuur en cultuurhistorie neemt de
laatste jaren niet voor niets sterk toe”, aldus Ben Huisman.
“Mensen zoeken een ankerpunt dat voor hen ‘thuis’ bete-
kent, een verbinding met hun omgeving. Je kunt ze daarbij
helpen door het landschap te verkleinen naar de menselijke
maat. Door verhalen te vertellen over de streek en over hoe
het landschap is ontstaan door menselijk gebruik. Als het
sentiment spreekt, krijgt het landschap emotionele waarde en
dat is zelfs sterker dan economische waarde.” De Nationale
Landschap, natuur en cultuur
Door Lieke Muyris
Openingsdebat Groene MaandZoals elk jaar opent de Groene Maand met een
debat. Op 29 augustus debatteren in Kasteel
Groeneveld burgers, beleidsmakers en maat-
schappelijke organisaties over de rol van de
burger bij landschap en cultuurhistorie. Van
wie is het landschap? Hoe moeten overheden
omgaan met burgerinitiatieven voor behoud
en ontwikkeling van het landschap? Ervarin-
gen uit de praktijk komen hierbij aan de orde.
Minister Gerda Verburg van LNV is gevraagd
de Groene Maand te openen. De organisatie
van de openingsbijeenkomst is in handen van
Landschapsbeheer Nederland en het minis-
terie van LNV. De IVN Consulentschappen
organiseren provinciale openingen.
4
WAAR KIEZEN WE VOOR?>
Foto’s: Monique Smulders
Landschappen versterken de cultuurhistorische waarde van
een gebied, en gebruiken die ook bij de toeristisch-recreatieve
ontwikkeling en beschermt zo tegelijk de levende natuur en het
levende museum dat landschap heet.
Steeds vaker wordt ook gesproken over de economische waarde
van natuur en landschap. Huisman: ”Je kunt niet elk snippertje
natuur in geld uitdrukken, maar het is goed mogelijk om de
6
Foto: Willem Doreleijers
economische waarde van een natuurgebied te bepalen. Het
Limburgse Leudal levert als beschermd landschap jaarlijks vijf
miljoen euro extra op, onder andere aan recreatie-inkomsten.
Daarvan vloeit overigens maar 1,1 miljoen terug in natuur-
beheer. Kwaliteit van landschap heeft enorme economische
waarde en wordt bepaald door de beleving van het land-
schap.”
Hettie Meertens: “Er bestaat al héél lang een relatie tussen
natuur en economie. Het begon al met de jacht, die uitliep op
uitroeiing van de grote grazers en daarmee op de uitbreiding
van bos ten koste van de open plekken. Een economische
activiteit als de landbouw zorgde later weer voor minder bos
en bracht een nieuw karakteristiek landschapstype. Door de
huidige economische activiteiten kunnen weer andere waar-
devolle landschappen ontstaan. Dat kan als natuurorganisa-
ties hun kennis van natuurlijke processen inzetten. Een rijk
landschap brengt inderdaad ook weer geld in het laatje door
recreatie en toerisme, maar ook door hogere woningprijzen.
Groen is bovendien goed voor de lichamelijke en geestelijke
gezondheid.”
Behoud en ontwikkelingARK noemt graag Jac. P. Thijsse, die zijn Levende Natuur liet
evolueren met de dynamische maatschappij er omheen. ARK
ziet nieuwe wilde natuur als het cultuurlandschap van deze
tijd. Hier vindt de moderne mens het antwoord op zijn verlan-
gen naar groen, naar puur natuur en avontuur, naar echtheid
in plaats van gekunsteldheid. Nieuwe natuur laat zien dat een
klaproos van origine geen akkerplant is, maar een plant die
van een bodem houdt die door dieren is omgewoeld. Hettie
Meertens: “Natuurbeschermers hebben – begrijpelijk – in
eerste instantie gekozen voor een behoudstrategie. Om de
aard van het beheer in natuur¬reservaten te bepalen, ging
men uit van de omstandigheden waarin de planten en dieren
waren aangetroffen: het cultuurlandschap van het begin van
de twintigste eeuw. Die strategie bleek echter geen succes:
de biodiversiteit is stelselmatig achteruit blijven gaan. We
weerhouden de natuur ervan om te laten zien hoe veerkrachtig
ze is.”
Groene Maand van startSeptember is Groene Maand! Dit jaar is het thema
‘Landschap en cultuurhistorie’. Veertig organisa-
ties doen mee om te laten zien dat ons landschap
met al zijn dijken, wegen, verkavelingspatronen,
kenmerkende bebouwing en begroeiing het verhaal
vertelt van eeuwenlange bewoning. Het landschap
is een levend archief van ons verleden. Al fi etsend,
kijkend, wandelend, ruikend, luisterend en voelend
krijgt het publiek een beeld van de samenhang
tussen landschap en cultuur. Dat is ontspan-
nend, maar nodigt ook uit om na te denken over
de toekomst. Want geen landschap is zo gevormd
door mensenhanden als het Nederlandse. Van de
polders in het westen tot de woeste gronden van
de Veluwe en de heidevelden van Drenthe; het
is de mens die het uiterlijk ervan heeft bepaald.
Veel sporen van vroegere bewoning zijn in het
landschap nog terug te vinden in de vorm van
gebouwen, verkavelingspatronen of archeologische
vindplaatsen. Tijdens de Groene Maand worden
honderden groene activiteiten in het hele land geor-
ganiseerd. Laat u dit jaar tijdens de Groene Maand
inspireren door de historie van het landschap!
6
>>
6
Nat
uur
en le
efom
gevi
ng
Ook Ben Huisman vindt behoud én ontwikkeling van belang.
“De strategie van afschermen tegen invloeden van buitenaf
is niet toereikend gebleken voor het behoud van de soorten.
Bovendien staan daardoor natuur en economie vaak nog
tegenover elkaar. Van beide kanten is een andere houding no-
dig en de bereidheid om grenzen te verleggen.” Ook hij citeert
Jac. P. Thijsse, al is het in een fi ctief gesprek met Al Gore: “De
grootste wandaden jegens de natuur zijn begaan uit onwe-
tendheid. Educatie is de sleutel.” Huisman: “65 procent van
de Nederlanders draagt de natuur géén warm hart toe door
een actieve bijdrage aan behoud en beheer. Maar 85 procent
geeft aan wèl te willen leren. Dáár is dus veel winst te halen.”
AanvullenTraditionele en nieuwe landschappen kunnen heel goed naast
elkaar bestaan. Elkaar zelfs aanvullen. In beide landschappen
is het goed mogelijk de natuur te beleven. In een historisch
cultuurlandschap moet de kracht van de verbeelding spreken;
in de nieuwe landschappen moet de oerkracht van de natuur
z’n werk doen.
Verbondenheid creëren met het landschap en tussen de men-
sen die in dat landschap leven, is volgens Ben Huisman cru-
ciaal. “Natuurorganisaties kunnen daarin een belangrijke rol
spelen, zeker als ze samenwerking zoeken met bijvoorbeeld
heemkundeverenigingen en het integrale verhaal van het
landschap vertellen. Daarmee versterk je de identiteit van een
landschap en ook de kwaliteit ervan. De belangstelling is er,
het idealisme ook. Onze uitdaging is, van die vonk een vuur
Erfgoed Nederland Erfgoed Nederland en IVN Nederland werken samen aan
drie projecten waarin het landschap en cultuurhistorie
centraal staan. Samen met partners ANWB, Landschaps-
beheer Nederland en de Archeologische Monumenten-
wacht ontwikkelen zij een nieuwe opleiding tot land-
schapsgids. Daarnaast ondersteunt Erfgoed Nederland
van harte de Groene Maand. Tenslotte levert IVN een bij-
drage aan de Friese invulling van het educatieve project
Plan je Eigen Ruimte. In het project ‘Lanskip mei takomst’
gaan havo/vwo-leerlingen aan de slag als planoloog en
ontwerpen ze plannen voor (her)inrichtingsvraagstukken.
Hierbij houden zij rekening met de cultuurhistorie van de
plek en met alle andere belangen die er spelen.
Erfgoed Nederland is voortgekomen uit een fusie van de
Stichting voor de Nederlandse Archeologie, het Nationaal
Contact Monumenten, de vereniging voor Documentaire
Informatievoorziening en het Archiefwezen en Erfgoed
Actueel. Erfgoed Nederland vormt de verbindende scha-
kel tussen deze sectoren en zoekt naar de meerwaarde
van samenwerking. De nieuwe organisatie is sinds 1
januari van dit jaar een feit.
Meer weten over Erfgoed Nederland? Kijk op www.erfgoednederland.nl
Foto: De Kersentuin
6
te maken.” Dat vuurtje kunnen we het beste al bij kinderen
aanwakkeren, meent Hettie Meertens: “Bij kinderen beklijven
de natuurervaringen die ze spelend en speurend opdoen met
hun hele lichaam. De ideale natuur om kinderen aan te binden
is de ‘nieuwe wildernis’ waarin ze mogen struinen en waar de
natuur maar ook zij, zichzelf kunnen zijn.”
Huisman en Meertens zijn het over één ding roerend eens: om
respect en liefde voor landschap en natuur te ontwikkelen,
moeten mensen natuur en landschap kunnen ‘beleven’. En
dat kan zowel door van nieuwe ‘oer’-natuur te genieten als
door te ontdekken hoe de mens door de geschiedenis heen
het natuurlijk landschap heeft beïnvloed.
>>
“De dragende grond van mijn bestaan, dat is natuur. Het is voor mij
een elementaire levensnoodzaak om er
elke dag te vertoeven, vogels te horen,
en de wind. Daarom begin ik de dag met
een ochtendwandeling, tegelijkertijd een
soort meditatie. In Nederland vind ik te-
genwoordig te weinig stilte en natuur. De
landschappen van mijn jeugd zijn gede-
gradeerd. De schoonheid van de natuur
vind ik heel wezenlijk, net als die van
kunst en cultuur overigens. Het estheti-
sche en sublieme van de natuur ervaar je
het beste als je alleen bent of met heel
weinig mensen. Ik woon nu in een heel
bosrijke omgeving. Echt mijn topland-
schap: licht heuvelig, afwisselend bos,
akkers, weilanden en dalen met beekjes.
Heel liefl ijk eigenlijk.
De ultieme topervaring is voor
mij: een heuvel beklimmen en dan een
weids uitzicht hebben. Die ervaring van
het landschap heeft ook met cultuur te
maken. Bijna alle landschappen hebben
toch sporen van menselijk leven. Dat
gaat vaak samen: natuur en cultuur in
onderlinge verhouding, bij een traditio-
neel agrarisch landschap ook in onder-
linge harmonie. Daarover gaat mijn boek
Wandelenderwijs. Indringend vind ik
verder de stilte van een uitgestrekt bos,
met zoemende insecten. Of de geluiden
van de nacht in een tropisch oerwoud in
het Amazonegebied, onvergetelijk. Altijd
bijzonder zijn ontmoetingen met dieren.
In de grote oude schuur bij mijn boerderij
zit af en toe een kerkuil. Als ik binnen-
kom kijkt hij me soms minutenlang aan
en draait zijn kop helemaal mee als ik
beweeg.
Het gevoel voor de natuur moet
je zien ‘op te wekken’ bij mensen, al op
jonge leeftijd. Daarbij moet je ze leiden,
begeleiden en gidsen. Als ik met mensen
ga wandelen, attendeer ik ze op dingen
en probeer ik zo hun waarneming te
verrijken. Bij sommigen slaat het aan, bij
anderen niet. Zelf had ik tot mijn veer-
tiende niet speciaal belangstelling voor
de natuur. Tot ik een bijzondere ervaring
had in een laan met wilde kastanjes
vlakbij ons huis. Daar hoorde ik allerlei
vogels, waaronder de wielewaal. Ik werd
plotseling overvallen door een soort
kosmisch gevoel waardoor er een sluier
werd weggetrokken. Het was alsof ik alles
opeens op een andere manier waarnam
en ervoer.
Ik ben wel pessimistisch: wereld-
wijde ontbossing, meer CO2-uitstoot,
overbevissing, overbevolking. De samen-
leving wordt gedreven door het volslagen
waanidee van permanente groei, en de
principes van winst, rivaliteit, concur-
rentie. We zijn de gevangenen van een op
hol geslagen systeem, een niet meer te
keren proces van zelfdestructie. Dat is al
sinds de jaren zeventig bekend. Kool en
geit sparen kan niet, dat is dweilen met
de kraan open. Dat doen we voortdurend.
De enige oplossing is het systeem fun-
damenteel veranderen. Maar daartoe zal
langs democratische weg niet besloten
worden.”
Favorieten
Gebied: Het Leudal in Midden-Limburg bij
Roermond, de omgeving waar ik vanaf mijn
zevende als Rotterdams stadsjongetje ben op-
gegroeid. Ik belandde in een totaal andere we-
reld, die ik bewust ben gaan ontdekken. Daar
liggen de wortels van mijn natuurervaring.
Soort: Vooral de acht vogelsoorten uit mijn
recent verschenen boek. Maar eigenlijk bijna
alles: ook andere vogels, zoogdieren, insec-
ten, planten, bomen en paddestoelen.
Informatiebron: Boeken. Een belangrijke rol
in mijn jeugd hebben gespeeld: Jac. P. Thijsse,
W. Leclercq en de Amerikaanse auteur William
Long (over de wildernis van Maine). Lees ik
soms nog!
Vrije tijd: Wandelen, archeologie, geschiede-
nis, literatuur, schilderkunst, muziek, fi lm,
hardlopen, boogschieten... Zoveel, dat ik wel
eens moe word van mezelf.
“Mooi landschap is topervaring” Door Michiel de Wit
Ton Lemaire (Rotterdam, 6 oktober 1941)Antropoloog en fi losoof, tot 1990 docent cultuurfi losofi e aan de Katholieke Univer-siteit Nijmegen. Woont sindsdien als ‘eco-logisch vluchteling’ in de Dordogne, deels zelfvoorzienend. Publiceerde onlangs Op vleugels van de ziel - vogels in voorstel-ling en verbeelding en eerder onder meer Met open zinnen – natuur, landschap, aarde; Wandelenderwijs – sporen in het landschap en Filosofi e van het landschap.
Thuis
in de natuur
Foto’s: Martine Sprangers
7
8
Uit het veldBerichten uit IVN, natuur, leef-omgeving, educatie en communicatiein de provincies
> GRO NINGEN
Twaalfde provinciale IVN-dag GroningenSinds 1996 organiseren de acht IVN-afdelingen bij toerbeurt provinciale IVN-dag. Dit
jaar verwelkomde IVN Oldambt honderd IVN’ers in de
Reidehoeve van het Groninger Landschap. De gasten
hadden vanaf de zeedijk een prachtig uitzicht over de
Punt en het Dollard-estuarium, waar zeehonden zich
lieten zien. Daarna ging de groep naar de Breebaart-
polder, waar via een ingenieus geautomatiseerd sy-
steem van waterinlaat en -uitlaat een duurzaam brak-
watermilieu is ontstaan. De lepelaar doet het gebied
aan omdat de visvijzel het driedoornige stekelbaarsje
in de polder brengt. Vervolgens bezochten wandelaars
de Konikspaarden van het Midwolder bos. Anderen
fi etsten naar oude en nieuwe landschappen rondom
het Oldambtmeer en de spraakmakende Blauwe Stad.
Informatie: www.ivnbellingwedde.nl/oldambt
> DRENT HE
Zeearend bij jubilerend IVN Eelde-PaterswoldeOnder de naam ‘De natuurwacht’ startte
in 1947 het natuurbeschermingswerk
in Eelde-Paterswolde. Zestig jaar later is
IVN Eelde-Paterswolde, als opvolger van
de Natuurwacht, volop in het nieuws met
jubileumactiviteiten.
Het eerste publicitaire cadeautje diende
zich in januari ongevraagd aan: een
jonge zeearend koos natuurgebied Frie-
scheveen en de polder Lappenvoort uit
om te foerageren. De afdeling organiseert
in elk seizoen van het jubileumjaar een
activiteit. In april werden als aftrap een
lezing over 60 jaar natuurbeschermings-
werk en een wandeling door de polder
Lappenvoort georganiseerd. Bewoners
van twee verzorgingscentra en leerlingen
van zeven scholen maakten kunstwerken
rond het thema natuur en landschap.
In mei werden de werken in een verzor-
gingscentrum tentoongesteld. In septem-
ber wordt een vlinderkampje geopend en
aan het eind van het jubileumjaar komt
een wandelboekje over de Lappenvoort-
polder uit.
> OV ERIJSSEL
Overijssels veldsymposium in natuur met (w)aarde Ruim 130 deelnemers waren bij het twaalfde veldsymposium eind juni. Natuur en
Milieu Overijssel organiseerde deze praktische studiedag in het veld voor vrijwilligers
en bestuurders. Het veldsymposium brengt vertegenwoordigers van lokale overheden
in contact met natuur- en milieugroepen. Deze keer was het Lutterzand aan de beurt.
Een landschap heeft zowel ecologische, cultuurhistorische als aardkundige waarde. In
Noord-Oost Twente is de invloed van de laatste ijstijd mooi zichtbaar door de inwerking
van het riviertje de Dinkel, die het landschap doorsnijdt. De steile oevers leggen de ver-
schillende aardlagen bloot. Onderzoek van die lagen laat zien dat daar 12.000 jaar ge-
leden dennenbossen met vennetjes en beekjes waren. Er is namelijk stuifmeel van het
waterdrieblad en de waterlelie gevonden. Het Lutterzand is tot aardkundig monument
uitgeroepen. Zo wordt de plek beter beschermd en kan het nog meer inzicht bieden in
de bodemgeschiedenis.
Informatie: www.natuurmilieu.nl en www.naturadocet.nl
> OV ERIJSSEL
De Geheime TuinCultuurhistorisch museum Natura Docet in Denekamp brengt de expositie De Gehei-
me Tuin. Geïnspireerd door het boek De Geheime Tuin van Francis Burnett creëerde
beeldend kunstenares Othilia Verdurmen uit Deventer haar eigen kleurrijke sprookje.
Hierin brengt de Groene Man als een bijna mythologische fi guur een geheime tuin elk
jaar weer tot grote bloei. Een onvergetelijke belevenis voor jong en oud. De expositie
is tot 6 januari volgend jaar te zien.
Informatie: www.naturadocet.nl
9
> NO O RD - HO LL A ND
De Nollengeest vertelt...In een stripverhaal vertelt het boekje
‘De Nollengeest vertelt… duizend jaar
duinbewoners’ over de geschiedenis
van Texel. Diverse Texelse landschap-
selementen worden verklaard en
oude gebruiken van duinbewoners
uitgelegd. Bij het boekje zit een kaart
waarop je kunt zien waar op Texel nog
sporen uit het verleden te herkennen
zijn. Ecomare maakte het boekje in op-
dracht van het Nationaal Park Duinen
van Texel. Het is voor kinderen vanaf
10 jaar en voor volwassenen.
Verkrijgbaar in de winkel van Ecomare of via e-mail: [email protected] Kosten: € 4,50.
> UT RECHT
Met Belgerinkel naar de WinkelHoe krijg je mensen zo ver dat ze de auto
laten staan en met de fi ets boodschappen
gaan doen? Maak er een wedstrijd van!
Vorig jaar deden winkeliers en klanten
in Breukelen zo enthousiast mee met de
campagne ‘Met Belgerinkel naar de Winkel’,
dat dit jaar verschillende andere Utrechtse
gemeenten hun voorbeeld volgden. De
gemeenten willen bewoners stimuleren
om met de fi ets boodschappen te doen.
Juist voor korte ritten is de fi ets een ideaal
vervoermiddel. Klanten die met de fi ets
kwamen, kregen een stempel en maak-
ten met hun volle spaarkaart(en) kans op
prijzen. Dit jaar deden naast Breukelen ook
Nieuwegein, Houten en IJsselstein mee. In
totaal namen meer dan 300 winkeliers deel
en werden ruim 1600 volle spaarkaarten
ingeleverd. De bewoners fi etsten samen
33.000 km en spaarden zo bijna € 3000,-
aan brandstof uit. Dat scheelde 5,7 ton
CO2-uitstoot. Mogelijk wordt de campagne
volgend jaar uitgebreid naar alle Utrechtse
gemeenten. Ook Gelderland en Flevoland
hebben belangstelling voor het project.
> ZUID - HO LL A ND
Kleurrijk Dordrecht Tachtig allochtonen waren op 24 juni te gast in het Biesboschcentrum Dordrecht. Na een rondleiding maakten ze een rondvaart met een fl uisterboot door de Dordtse Biesbosch. Dit was de tweede geslaagde excursie van het Biesbosch-centrum en IVN Dordrecht, met subsidie voor minderhedenbeleid. Doel: mensen van andere culturen in contact brengen met de natuur in Dordrecht en omgeving en ze kennis laten maken met IVN Dor-drecht en de Biesbosch-organisatie.
> UT RECHT
De pracht van de LangbroekerweteringHet Kromme Rijngebied is in trek als natuur-
en recreatiegebied, vooral bij Utrechtse
kanoërs, wandelaars en fi etsers. De
Langbroekerwetering is minstens zo mooi,
maar minder bekend. IVN Consulentschap
Utrecht brengt daarin verandering met een
fi etsroute door dit agrarische en natuurrijke
gebied met vele sjieke buitenplaatsen. De
route was deze zomer te koop. De beschrij-
ving geeft informatie over het ontstaan
van het landschap en de kastelen waar
Langbroekerwetering bekend om staat.
Daarnaast is er voor kinderen een speur-
kaart. In oktober worden drie ooievaarspa-
len in het gebied geplaatst: bij Leersum,
Wijk bij Duurstede en Driebergen. De natuur
in het gebied Kromme Rijn en Langbroeker-
wetering is hiervoor geschikt. In oktober
verschijnt een folder met informatie over
de ooievaar en de kenmerkende natuur- en
landschapwaarden in het gebied.
Informatie: Geert Koning, IVN Consulent-schap Utrecht, tel. (030) 2210599.
> ZUID - HO LL A ND
Waar Wij Wonen succes in Zuid-Holland
> ZUID - HO LL A ND
Politieke Arena: In iedere straat een boomOp de Politieke Arena in Rotterdam in juni legden provinciale politici burgers uit wat
hun plannen voor de komende jaren zijn. Drie thema’s op het gebied van duurzaamheid
stonden centraal: openbaar vervoer, klimaat & energie en natuur & recreatie. Fractie-
voorzitters van de grootste coalitiepartijen legden uit wat de plannen van de coalitie
zijn. Zo wordt 100 miljoen euro uitgetrokken voor het openbaar vervoer, wordt budget
vrijgemaakt voor de plaatsing van windmolens op de Tweede Maasvlakte en moet ver-
rommeling worden tegen gegaan, onder andere door hergebruik van oude bedrijfsterrei-
nen. De aanwezigen kwamen zelf met een aantal praktische plannen. Zo pleitte iemand
ervoor in iedere straat tenminste één boom te plaatsen.
Informatie: www.ivn.nl/zuidholland
Bewoners van Nieuwkoop gaan met hulp
van de gemeente het jarenlang verwaar-
loosde Argonne Park in Ter Aar opknappen.
Met het project ‘Waar Wij Wonen’ willen
Landschapsbeheer Nederland en het IVN
bewoners een duurzame bijdrage laten
leveren aan de kwaliteit van hun leefomge-
ving. De eerste bewonersbijeenkomst trok
dertig belangstellenden. Zij gingen mee
op een door het IVN verzorgde Leesbaar
Landschap-excursie en droegen ideeën
aan voor het park. Die komen in een
actieplan, dat in een vervolgbijeenkomst
met bewoners wordt besproken. Dan
wordt ook een werkgroep gevormd, die
het park met hulp van de gemeente
gaat opknappen. Waar Wij Wonen wordt
uitgevoerd in diverse provincies en omvat
zeven pilots, waarvan twee in Zuid-Hol-
land. De Nationale Postcode Loterij, het
VSBfonds en de Koninklijke Nederlandse
Heidemaatschappij fi nancieren het
project.
Informatie: Marije Siemensma, tel. (010) 4779669, e-mail: [email protected]
10
> BR A B A NT
Nieuwe IVN-afdeling Etten-LeurNoord-Brabant is een IVN-afde-ling rijker: Etten-Leur. De afdeling komt voort uit de Vereniging voor Vogel- en Natuurbescherming (VVN) die al in 1976 werd opge-richt in Etten-Leur. Natuurliefheb-bers bundelden hun krachten en richtten de vereniging op met als doel het in stand houden van fl ora en fauna in Etten-Leur en omgeving. Ruim dertig jaar later speelt ook natuureducatie een grote rol. Daarin ligt ook de basis van de ontwikkeling naar IVN-afdeling. Er zijn zeer actieve werkgroepen, die volgens be-stuurslid Ad de Vugt duidelijk in de lift zitten. “De betrokkenheid van de leden wordt groter en de werkgroepen komen steeds vaker met eigen initiatieven. Het bestuur is actief en gemotiveerd. Wij zijn erg blij dat we IVN-afde-ling zijn geworden!”Informatie: www.vvn-ettenleur.nl
> LIMBURG
Maasmannetje in actieMet het project ‘Schone Maas’ bren-
gen Stichting Reinwater en ARK Natuur-
ontwikkeling het zwerfvuilprobleem
onder de aandacht. Afgelopen zomer
voerde het Maasmannetje oppositie
tegen het Zwerfvuilmonster langs de
Maas. Het Maasmannetje bezocht de
Internationale Maascommissie in Luik,
waar hij twee rapporten over zwerfvuil
door leerlingen van scholen langs de
Maas aanbood. Ook begeleidde het
Maasmannetje opruimacties langs de
rivier. Het Maasmannetje is een creatie
van de Maasbander (Stein, Limburg)
kunstenaar Maurice Janssen. Het is
gemaakt van oud-ijzer en door basis-
schoolkinderen uit Meers aangekleed
met zwerfvuil van de Maasoevers. “Er
ligt zoveel en de Maas voert elk jaar
zulke grote hoeveelheden aan, dat we
het probleem grondiger en internati-
onaal moeten aanpakken”, aldus het
Maasmannetje.
Informatie: ARK Natuurontwikkeling, Hettie Meertens, tel. (045) 5717664, e-mail: [email protected]
> BR A B A NT
Opening Biodiversiteitsjaar in De BiesboschMinister Gerda Verburg opende in Nationaal
Park De Biesbosch op 2 juni het Biodiver-
siteitsjaar van de Nederlandse Nationale
Parken. De minister stak de natuur- en
milieuorganisaties een hart onder de riem
en onderstreepte het belang van educatie
op dit gebied. “Ik investeer liever in schar-
relkinderen dan in hangjongeren”, aldus
Verburg. In de Nationale Parken vinden dit
jaar extra biodiversiteitactiviteiten plaats.
Informatie: www.nationaalpark.nl
> BR A B A NT
IVN Valkenswaard viert jubileum met wandelboekjeIVN Valkenswaard viert dit jaar zijn 40-jarig
bestaan. Een aantal IVN-leden heeft samen met
leden van heemkundekring Weerderheem en
met de Bomenstichting wandelroutes samenge-
steld in Valkenswaard en Dommelen. De routes
voeren langs monumentale bomen en histori-
sche gebouwen. Het speciaal uitgegeven boekje
‘Monumentale bomen in Valkenswaard’ werd
op 1 juli gepresenteerd. Zo’n zestig deelnemers
probeerden die dag de twee routes door het
centrum van Valkenswaard en door Dommelen
uit. “Het was een groot succes”, vertelt voorzitter
Emile Weijters van IVN Valkenswaard. “Men kan
met behulp van deze routes ervaren dat Valkens-
waard mooie monumentale bomen en panden
kent.” Henk Wijnen voerde de inventarisaties uit
en de werkgroep heeft een jaar aan het boekje
gewerkt. “Een mooi jubileumcadeau, waar we
heel trots op zijn.”
Informatie: www.ivn.nl/valkenswaard
> BR A B A NT
Jongeren adviseren RijkswaterstaatRijkswaterstaat draagt zorg voor het grootste deel van de Maas in Nederland: beheer en
onderhoud, goede waterkwaliteit, bescherming tegen overstromingen en de zorg voor
doorstroom van de scheepvaart. Rijkswaterstaat heeft steeds meer last van zwerfvuil
langs de Maas. Middelbare scholieren uit Brabant en Limburg adviseerden over opruim-
acties, binnen het IVN-project Scholen voor Duurzaamheid. Dit project brengt scholen,
bedrijven en organisaties dichter bij elkaar. Bij de presentatie van de plannen, bleek hoe
creatief de scholieren zijn. Wat te denken van honden die getraind zijn om afval op te rui-
men? Of boeien met een olie-opruimsysteem en een apparaat dat een draaikolk veroor-
zaakt en zo het zwerfvuil verzamelt? De directeur van Rijkswaterstaat Limburg reageerde
enthousiast en beloofde te onderzoeken of het beste idee kan worden uitgevoerd.
> ZEEL A ND
Nationaal Park Oosterschelde bestaat vijf jaarNationaal Park Oosterschelde viert zijn
eerste lustrum met allerlei activiteiten in,
op en nabij de Oosterschelde. De Oos-
terschelde is een diep in het (zee)land
stekende zeearm waarin in de jaren
tachtig en doorlaatbare stormvloedkering
werd gebouwd. Door de doorlaatbaar-
heid heeft de Oosterschelde zijn grote
natuurwaarde behouden en is tot op
vandaag een eldorado voor vogels, vis-
sen en recreanten. Het Nationaal Park
heeft een oppervlakte van 37.000 ha
en bestaat voornamelijk uit zout water
met daarnaast schorren, slikken en
platen. Op het gebied van voorlichting en
educatie speelt het IVN Consulentschap
Zeeland een grote rol. In het kader van
het lustrum is er in september en oktober
vrijwel dagelijks iets te doen.
Informatie: www.npoosterschelde.nl
> ZEEL A ND
De Watervlo komt naar deZeeuwse waterenDe Watervlo, één van de schepen
van stichting Reinwater, vaart in
september door Zeeland. Er is een
educatief waterprogramma voor
basisschoolkinderen. Er is interactieve
tentoonstelling. De waterkringloop
komt aan de orde, een duikboot biedt
onderwaterbeelden en in het water-
laboratorium worden waterproefjes
gedaan. De expositie maakt deel uit
van het project “De Watervlo, sprong
naar samenwerking in Zeeland?!” dat
het IVN Consulentschap Zeeland en de
NME-centra uitvoeren.
Informatie: www.reinwater.nl/watervlo
> LIMBURG
Zuid-Limburg in zakformaat ‘Jekerdal, wandelen in de achtertuin van Maastricht’, is de titel van het IVN-wandelboekje
dat zondag 16 september verschijnt. Het boekje geeft een uitvoerige beschrijving van een
wandeltocht door het dal van de Jeker bij Maastricht. Er staan ook gedichten in. Het Jeker-
dal is voor Limburgse begrippen een klein dal, maar het heeft wel alle typische elementen
van het Limburgse heuvelland. Wandelaars kunnen kennismaken met alles wat Zuid-Lim-
burg zo bijzonder maakt. Door de zuidelijke ligging en de relatieve rust kent het gebied
veel bijzondere natuurwaarden. Het is met recht een stukje buitenland in Nederland te
noemen. Daarnaast heeft het dal een grote rol gespeeld in de geschiedenis van de stad
Maastricht. Het boekje is samengesteld door IVN-Maastricht, dankzij subsidie van IVN-Na-
tuurNetwerk en een schenking. Het ‘Mooi Limburgs Boekenfonds’ is de uitgever.
Informatie: IVN Maastricht, www.ivn.nl/maastricht of www.ivn-limburg.nl > afdelingen > Maastricht.
> LIMBURG
Natuurtuinen Jekerdal Aan de Jeker in de stad Maastricht bevinden
zich de Natuurtuinen Jekerdal. Bezoekers
leren er van alles over natuurlijk beheer,
natuurlijk tuinieren en duurzaam bouwen.
Op het terrein bevond zich vroeger de
stadskwekerij/plantsoenendienst van de ge-
meente. Het Centrum voor Natuur en Milieu
Educatie Maastricht en Regio renoveerde
de grote kassen en de werkplaats en koos
daarbij voor een moderne uitstraling en voor
duurzaam bouwen. Zo is het gebouw voor-
zien van een warmtepomp, om te verwar-
men in de winter en te koelen in de zomer.
Regenwater wordt opgevangen en opnieuw
gebruikt. Bijvoorbeeld voor een ondiepe
poel voor rugstreeppadfamilies. Regenwater
wordt ook gebruikt om de moestuinen te
beregenen en voor de toiletspoeling.
Informatie: www.cnme.nl
> LIMBURG
Oranjelintje voor Jos LittmanJos Littman, voorzitter van IVN-afdeling De
Oude Landgraaf, is geëerd in de Orde van
Oranje-Nassau tijdens de jaarlijkse lintjes-
regen. Littman heeft diverse bestuursfunc-
ties bekleed bij en activiteiten georgani-
seerd voor het IVN in Limburg. Daarnaast
was hij op sociaal vlak zeer actief bij het
voormalig Limburgs energiebedrijf PLEM/
Mega.
> ZEEL A ND
IVN Walcheren viert feest Op 12 juli vierde IVN Walcheren feest in Fort Rammekens. Dat was op de dag af 12,5 jaar nadat de afdeling van stapel liep. De afdeling bloeit volop, alle reden om het koperen jubileum feestelijk te vieren. Fort Rammekens is het oudste zeefort van Europa en dateert uit 1547. Het fort, de omlig-gende kreken en het schorrengebied langs de Westerschelde vormen de drukst bezochte excursielocaties van de gidsen van de afdeling.
12
Wat doen IVN-afdelingen zoal om cultuur en natuur met elkaar te
vervlechten? Vier studentes van de Hogeschool Arnhem gingen op
onderzoek uit. De uitkomsten en adviezen over nieuwe werkvormen
bundelden ze in het handboek ‘Van sterrebos tot fl uistertocht.
Aan de slag met sporen in het landschap’.
In de Landelijke Raad en het bestuur is besloten om IVN’ers
niet alleen op te leiden over natuur, maar ook meer aandacht
te besteden aan landschap in relatie tot cultuurhistorie. Op
de Veluwe werd voor zes afdelingen een pilotcursus georgani-
seerd. Daarnaast legde Programmaleider Vrijwilligers Arie de
Koning een onderzoeksvraag neer bij de opleiding Culturele
en Maatschappelijke Vorming aan de Hogeschool Arnhem.
Studentes Tessa Buck, Eefje Doreleijers, Joëlle van der Pol en
Alette Ouwens onderzochten wat IVN-afdelingen doen aan de
vervlechting van cultuur en natuur. Ook brachten zij in kaart in
hoeverre beleving wordt toegepast binnen publieksactivitei-
ten. Voor hun onderzoek spraken de studentes met elf IVN-af-
delingen, maar ook met andere organisaties, zoals Nationaal
Park de Hoge Veluwe, Landschapsbeheer Nederland en het
Gelders Landschap.
“Cultuurhistorie nodigt uit om andere werkvormen te gebrui-
ken. Kastelen en verhalen spreken tot de verbeelding, zeker
als het om je eigen omgeving gaat. Veel afdelingen zeiden
dat ze weinig met cultuurhistorie of creatieve werkvormen
doen, maar het onderzoek laat zien dat er wel degelijk al veel
gebeurt”, aldus de vier studentes. IVN’ers hebben een enorme
behoefte aan uitwisseling, ontdekten ze bovendien. Tessa en
Eefje: “IVN‘ers willen graag weten wat andere afdelingen doen
en wat hun praktijkervaringen zijn. Een internetforum zou
hiervoor een goed middel zijn.”
Het handboek is alvast een eerste stap in het delen van erva-
ringen. Het wordt getest in de tweede pilotcursus over land-
schap en cultuurhistorie in Limburg die begin 2008 van start
gaat. Arie de Koning: “Er komt steeds meer aandacht voor het
belevingsaspect in IVN-activiteiten. Met dit werkvormenboek
kunnen we het spannender en sprankelender maken.”
WerkvormenIn hun handboek geven de studentes ook adviezen over
nieuwe werkvormen. De voorbeelden van de afdelingen ge-
bruikten ze daarbij als basis. De insteek van het handboek is
heel breed, zodat zowel ervaren als nieuwe gidsen het kunnen
gebruiken. De werkvormen zijn ingedeeld in drie ‘durfniveaus’.
Hoofdstuk één heet ‘Een beetje beleven’. Niveau twee is ‘Tijd
voor een spelletje’ en het derde niveau heet ‘Uitpakken!’. Elke
werkvorm past bovendien bij één of meer van de ‘brillen’ van
de methode Leesbaar Landschap. Bij elke werkvorm geven de
studentes een indicatie van de groepsgrootte, de voorberei-
dingstijd, de benodigdheden en de variatiemogelijkheden.
De studentes legden de werkvormen aan een aantal mensen
voor. Dat leverde vooral nog meer voorbeelden en concrete
tips op, vertellen ze. Die tips zijn voor veel IVN’ers vooral een
geheugensteuntje. Ze lopen uiteen van ideeën over effectieve
kennisoverdracht tot suggesties voor het vinden van kaarten
en websites.
Broodbakken in een molenDoor Zefea Samson
Educ
atie
en
com
mun
icat
ie
CREATIEVE WERKVORMEN OP DRIE DURFNIVEAUS>
1313
“Veel betrokkenheid”(Vlnr) Alette Ouwens (20), Eefje Doreleijers (21), Joëlle van der Pol (24) en Tessa Buck (25) kijken met plezier op het onderzoek terug. “Het was een heel leuke manier om het IVN te leren kennen. We hebben veel ruimte gekregen en werden serieus genomen. Het was vooral plezierig om met de afdelingen te praten. Dat was heel persoonlijk, bij mensen thuis. We zagen veel betrok-kenheid bij de organisatie en bij de eigen omgeving. Het is vooral fi jn dat het onderzoek zo’n tastbaar en concreet product heeft opgeleverd.”
”Cultuurhistorie plek geven binnen de vereniging”Programmaleider Vrijwilligers Arie de
Koning: “Als senior consulent help ik
leden van de Landelijke Raad bij de
voorbereiding van beleid en bij de
uitvoering ervan. Zo ben ik betrokken
bij de pilots om landschap en cul-
tuurhistorie een plek te geven binnen
de vereniging. Ik ben ervan overtuigd
dat we op deze manier vernieuwing
binnenhalen in plaats van opnieuw
de geijkte paden te bewandelen. Er is
al veel kennis binnen de afdelingen
die we als basis kunnen gebruiken.
Het is zo leuk om voor dit onderwerp
open te staan, want de focus wordt
heel anders. In de statuten van de
vereniging staat landschap genoemd.
Het is daarom logisch dat we nu deze
stappen zetten en dat veel afdelingen
al wat op dit vlak doen. Nu moeten
we het binnen de vereniging echt een
plek geven.”
Nassen in het veldTessa en Eefje kregen van de voorbeelden van de afdelingen
zelf ook zin om ermee aan de slag te gaan. “Mijn favoriete
werkvorm is ‘Nassen in het veld’”, vertelt Eefje. “Bij het
schrijven hebben we zo’n lol gehad. Nassen is Bargoens voor
lekker snoepen. Ga dus op pad langs Oudhollands brood,
Limburgse vlaai en andere cultuurhistorische versnaperingen.
De werkvorm is in een excursie in te lassen. Elke streek heeft
wel zijn eigen lekkernij van cultuurhistorische oorsprong.
Kruidenboter gemaakt van kruiden uit de heemkundige tuin
bijvoorbeeld, of gepofte kastanjes, bosbessentaart, high tea
in de theekoepel of broodbakken in een molen. Deze activitei-
ten zijn ook leuk om als themawandeling uit te breiden.”
Tessa: “Denk aan een avond- of winterwandeling waarbij op
de route verschillende ‘posten’ met vuurkorven en lekkere
hapjes staan opgesteld. Zoek streekgebonden of historische
recepten. Gooi het op een akkoordje met de molenaar en
combineer een bezoek aan de molen met lekker ouderwets
broodbakken. Duik eens in de medicinale en historische
achtergrond van bepaalde kruiden. Recepten zijn op internet
gemakkelijk op te zoeken, zoals op www.streekrecepten.nl of
www.kookhistorie.com. Geef het publiek het recept met het
cultuurhistorische achtergrondverhaal mee, op een bordje of
op gewoon papier. Zo kan iedereen het recept thuis nog eens
uitproberen. Hartstikke leuk toch?”
14
Ook in de weelderige natuur van de Veluwe zijn talloze sporen te vinden van
menselijke activiteit. IVN Apeldoorn organiseert regelmatig fi etstochten en
leert deelnemers het landschap lezen. Wilmie Geurtjens reed voor Mens en
Natuur mee op een koele juniavond en keek haar ogen uit.
Landschap lezen
rondom ApeldoornDoor Wilmie Geurtjens
Vere
nigi
ng e
n vr
ijwill
iger
s
FIETSEN DOOR HET VERLEDEN>
Mijn vader groeide in de jaren twintig op in een gehuchtje aan
de Duits-Limburgse grens. Zijn ouders hadden er een café
annex winkel. Smokkelaars hoorden tot de vaste klanten. Al
op jonge leeftijd konden mijn vader en zijn zusjes schieten
en stropen als de beste. Het sterke verhaal waar ik altijd het
hardst om moest lachen was wanneer hij beweerde dat ze
vaak in de dakgoot poepten. “Kon makkelijk”, zei hij dan. “Die
dakgoot was zó laag. En de regen spoelde alles weg.”
Hier, op de arme zandgrond ten noorden van wat nu Apel-
doorn heet, poepten middeleeuwse schapen overdag gewoon
buiten. Boeren schepten de mest in hun kruiwagen, vermeng-
den deze met heiplaggen en gooiden het zaakje op de eng,
de gezamenlijke landbouwgrond van hun buurtschapjes. “Dat
zijn die opgehoogde plekken”, wijst gids Marijke Zuijdweg.
“Vlak bij de huizen zijn ze het hoogst. Waarschijnlijk hadden
de boeren vaak geen zin om ver te lopen met hun vrachtje.”
KostverlorenWat interessant om te weten allemaal! Het liefl ijke landschap
wordt opeens een opwindend geschiedenisboek, zelfs een
detective vol aanwijzingen voor de oplettende speurder. Onze
groep van zo’n tien fi etsers staat even stil op een smalle,
landelijke weg. Kostverloren heet het hier, en dat is niet zo-
maar. Hier viel geen droog brood te verdienen; keuterboeren
schraapten er een karig bestaan bij elkaar. De paarden in de
weilanden getuigen van recentere geschiedenis. Ze hebben
de plaats ingenomen van duizenden runderen die tijdens de
MKZ-crisis in 2001 werden afgemaakt. “Dat was een enorm
drama hier”, weet gids Hans die ook meefi etst.
De Kostverloren is nu een gebied van kleine kavels. Het hoort
nog bij het stadse Apeldoorn, maar dit is een andere wereld.
Ontspannen. Zelfs het chagrijnig kijkende pubermeisje dat
in modieuze heupbroek over straat loopt, zegt goedenavond.
Zodra we het buurtschapje uitrijden, wordt alles anders. Het
kaarsrechte fi etspad bij het tracé van het voormalige spoor
naar Zwolle loopt langs grote, vierkante weiden. Ontstaan na
ruilverkaveling en ongetwijfeld effi ciënter, maar veel min-
der behaaglijk. We steken de Oude Zwolseweg over naar de
Houtentorenweg. De weg leidt naar ‘t Loo met zijn weelderige
bossen, grazende herten en kabbelende beekjes. De houten
toegangstoren stond aan het begin van het landgoed. Willem
III viel er na een jachtpartij uitgeput van zijn paard en brak zijn
nek.
Foto’s: Wilmie Geurtjens, Yvonne Zwikker
15
Stinkende GriftHet water in de beekjes in deze omgeving was altijd wonder-
lijk schoon, vertelt onze gids. Dat trok papierfabrieken aan,
die hun afvalwater loosden op het riviertje de Grift. “Dat weet
ik nog wel”, vertelt een dame. “Vroeger stonk de Grift heel erg.
Elke dag had ie een andere kleur. Het was gewoon een open
riool.” Tegenwoordig is het stroompje weer schoon, hoewel
deels dichtgegroeid met waterplanten. Het jaagpad is een
drukbereden fi etsweg geworden, met aan de andere zijde het
Apeldoorns kanaal. Halverwege wachten vrijwilliger Yvonne
Zwikker en echtgenoot Wout ons gezelschap op. Yvonne
heeft een schilderijlijst in de berm gezet. Opeens zijn we ons
bewust van het schilderachtige, bijna onveluwse landschap
binnen de randen van de lijst. Vlakke polders, dikke wolken-
luchten. Ook een molen, een van de exemplaren die hier ooit
werden gebouwd om het koren van de boeren te malen. Op
een romantische plek in een gehuchtje staat de Wenumsche
Watermolen. Die werd met hulp van een rechtgetrokken beek
decennialang gebruikt om koper te pletten. Dat doet hij al lang
niet meer en sinds kort mag de beek weer meanderen. Het
molengebouwtje heeft kleine ramen, een hoog dak en heel
lage muurtjes. De dakgoot komt bijna tot op de grond. Ik moet
lachen. Mijn vader zou zich hier thuis hebben gevoeld.
Wilmie Geurtjens is freelance journalist.
Veel aandacht voor cultuurhistorieDat Apeldoornse IVN’ers wel houden van een
potje cultuurhistorie is geen wonder, want
in en om de stad is veel boeiends te zien. Zo
bouwde stadhouder-koning Willem III in de
zeventiende eeuw Paleis het Loo en ruimde
hij op het omringende landgoed veel plaats
in voor de jacht. Het kanaal van Hattem naar
Dieren kwam er omdat het riviertje de Grift te
smal was voor de scheepvaart. En dan is er
natuurlijk het Veluwse zand, dat niet onbe-
perkt mocht en mag oprukken.
Binnen haar eigen opleiding tot natuurgids
besteedt de afdeling Apeldoorn veel aandacht
aan de sporen van menselijke inmenging in
het landschap. Er is een cursus landschap
lezen ontwikkeld en vier mensen volgen de
provinciale pilotopleiding tot landschaps-
gids. IVN Apeldoorn organiseert bovendien
cultuurhistorische wandeltochten voor jong en
oud publiek, maakt wandelpadbeschrijvingen
en speciale uitgaven als de fi etsroutes Bomen
in beeld en Natuur om de hoek. Vier keer per
jaar is er een fi etstocht, begeleid door een
goed geïnformeerde gids. “Als je alleen naar
planten en dieren kijkt ga je aan de ontstaans-
geschiedenis van het landschap voorbij”, stelt
Yvonne Zwikker. “Landschap lezen is gewoon
heel erg leuk. Het geeft meer diepte aan je
beleving, meer inzicht. Het gebeurt dat we
mensen iets laten zien en dat ze zeggen: ‘Goh,
dat heb ik nooit geweten. En ik woon hier al
zo lang.’”
16
Sinds een jaar of dertig heeft de Nederlandse familie van stinkzwammen
er een nieuw lid bij, de inktviszwam. Het is nog steeds een raadsel hoe
de sporen van deze zwam precies in Europa verzeild zijn geraakt, want
deze exoot komt uit Australië. Kwam hij mee met Australische schapenwol?
In ieder geval kun je de zwam tegenwoordig bewonderen in het Drentse
Hooghalen.
Binnen de bonte wereld van paddenstoelen vor-
men stinkzwammen een wel heel eigenaardige
groep. Net als vogels kruipen ze uit een ei en net
als kadavers en riolen verspreiden ze een zeer
verderfelijke lucht. De familie telt vele tiental-
len soorten die allemaal een hang hebben naar
het bizarre en excentrieke. De meeste komen in
tropische streken voor.
In Nederland kennen we vooral de Phallus
impudicus, de ‘schaamteloze fallus’, ofwel de
grote stinkzwam. Het verhaal gaat dat sommige
Victoriaanse dames deze aanstootgevende
paddenstoel uit hun tuin lieten verwijderen.
Minder algemeen zijn de kleine stinkzwam en de
zeldzame roze stinkzwam, waarvan de geur aan
een overvolle kattenbak doet denken.
Sinds de jaren twintig van de vorige eeuw komen
in Europa inktviszwammen voor, exoten uit Au-
stralië. Hoe ze hier verzeild zijn geraakt? Mogelijk
via de Australische schapenwol of met de leger-
transporten tijdens de Eerste Wereldoorlog.
In Drenthe zijn verschillende plekken waar inkt-
viszwammen de wandelaar de stuipen op het lijf
jagen. Het hangt van de weersomstandigheden
af of en wanneer je ze kunt zien. In de berm bij
het Oranjekanaal groeien enige tientallen, zowel
duivelseieren als volgroeide exemplaren. Even
heb je het gevoel dat je in een sciencefi ctionfi lm
bent terechtgekomen: een legertje bloedrode
zeesterren strekt zijn vangarmen naar je uit. Raak
je de zwarte sporenmassa op de tentakels even
aan en ruik je daarna aan je vingers, dan weet
je waar de scherpe poeplucht vandaan komt die
onder de bomen hangt.
ff* zien - najaar 2007
Inktviszwam langs het Oranjekanaal
bij Hooghalen
Door Gerrit-Jan Zwier
Gezocht: inktviszwamWetenschappelijke naam: Clathrus archeri of Anthurus archeriFamilie: stinkzwammen (Phallales)Bloeitijd: zomer en herfstVoortplanting: afgestemd op brom- en strontvliegen die zich op de naar aas stinkende sporen storten. Het ei brengt een bleekrood zuiltje voort waarvan zich vervolgens de rode armen losmakenKleur: rood met zwarte stippenStandplaats: houtsnippers, vuilnishopen, langs wegen en spoorlijnenVoorkomen: verspreid, vooral in Oost- en Zuid-Nederland; vind-plaatsen in Midden-Drenthe bij het Oranjekanaal, ook bij Grollo en BrunstingStatus: in de zogenoemde rode lijst van Nederlandse paddenstoelen wordt de inktviszwam aangeduid als ‘gevoelig’, dat betekent dat het om een zeldzame soort gaat die stabiel of toegenomen is
Foto: Foto Natura (Jan Meijvogel) N
atuu
r en
leef
omge
ving
Met IVN Midden-Drenthe op zoekOp zondag 23 en 30 september organiseert IVN Midden-Drenthe een
fi etstocht met aandacht voor landschap en cultuurhistorie. De tocht
voert langs de weer meanderende Westerborkerstroom, het mooie
esdorp Zwiggelte met prachtige Saksische boerderijen, en het Oranjeka-
naal waar wordt gezocht naar de inktviszwam. En verder: het geacciden-
teerde heideveld Elper Westerveld met een dicht jeneverbesstruweel,
Elp, Elperstroom en het monumentendorp Orvelte.
Vertrek: 13.00 uur.Duur: ruim drie uur.Startplaats: hotel-restaurant de Westerburcht, Hoofdstraat 7, Westerbork.Vooraf aanmelden, liefst per e-mail: [email protected], anders tel. (0593) 332071.Kosten: € 5,- per deelnemer; inclusief schriftelijke informatie over de route en het landschap.Zie ook: www.ivnmiddendrenthe.nl, www.jeneverbesgilde.nl en www.groenemaand.nl
OOrraannjjeekkaannaaaall
Oranjekanaal
Westerbork
Zwiggelte
Hooghalen/Assen
A28
© studio hans könemann hapert 2007
0 750 1500m
Oranjehoeve
ManegeOrOranjek
anaalanjekanaal
Oranjekanaal
Halerw
eg
Hooghalen/Assen
Zwiggelte
0 150 300m
LegendaRoute 0,5 km
Aanrijroute
Inktviszwam
De routeNeem op de A28 de afslag naar Westerbork. Rijd door naar Zwiggelte. Houd
de noordelijke weg naar Hooghalen en Assen aan (Halerweg). Bij de kruising
met het Oranjekanaal rechtsaf. Het beste is om de auto over het eerstvol-
gende bruggetje aan de andere kant van het kanaal te zetten (bij een ma-
nege). Loop terug over de brug en steek de weg over. Doorzoek de met eiken
beplante rechterberm vanaf de boerderij (Oranjehoeve) in de richting vanwaar
je gekomen bent.
Illustratie: Hans Könemann
Traliezwam Zal de inktviszwam binnenkort gezelschap krijgen van de rode traliezwam? Deze fraaie stinkzwam bestaat uit een rasterwerkje van vijfhoeken, waaraan de zwarte spo-ren kleven. Nederlanders die een huis in Frankrijk hebben, vinden zijn duivelseieren soms in hun tuin. ‘De prachtige koraalkleur en de eigenaardige traliestructuur van deze zonderlinge paddenstoel brengen iedere natuurvriend in verrukking’, luidt de tekst in de paddenstoelengids van Reader’s Digest. Tot nu toe kwamen de sporen van de tralie-zwam in Nederland niet tot bloei, maar wie weet wat er na een nieuwe hete zomer kan gebeuren.
* fl ora en fauna
Derde uit een serie met kenmerkende seizoens-
soorten en waar deze te vinden zijn. Met dank
overgenomen van natuurmagazine Grasduinen.
De IVN-afdeling organiseert ter plekke excursies
op zoek naar de beschreven soort.
Grasduinen biedt elke maand natuurreporta-ges, foto’s, tips en ideeën om er zelf op uit te trekken. Zie aanbieding op pagina 29. Meer informatie: www.grasduinen.nl
Gerrit-Jan Zwier is freelance medewerker Gras-duinen.
17
18
Nationaal Landschap Arkemheen-Eemland wil mensen
meer betrekken bij het landschap en de ontwikkeling
ervan. Vrijwilligers gingen aan de slag met de
methodiek Leesbaar Landschap om de veelzijdigheid
en de unieke waarden van het landschap naar boven
te halen.
De vierbrillenmethode
van Leesbaar LandschapLEESBAAR LANDSCHAP DOET HET GOED IN ARKEMHEEN-EEMLAND >
Leesbaar Landschap blijkt een goed hulpmiddel om het
gesprek over de kwaliteit en de waarden van het landschap
op gang te krijgen. Door samen met anderen naar het land-
schap te kijken en kennis en inzichten te delen, ontstaat een
samenhangend en vollediger beeld. Vrijwilligers in Nationaal
Landschap Arkemheen-Eemland, afkomstig uit verschillende
organisaties, maakten in vijf bijeenkomsten kennis met het
landschap en met de methodiek Leesbaar Landschap. Drie
groepen werkten daarna activiteiten uit aan de hand van drie
thema’s: Landschap en Landbouw, Droge Voeten en Gewon-
nen land, Verloren woud.
Geert Koning, werkzaam bij IVN Consulentschap Utrecht en
een van de projectleiders, is tevreden met het resultaat. “We
gaan daarom op zoek naar andere gebieden waar het project
kan worden uitgevoerd. Deze methode is voor afdelingen leuk
om mee te werken en zeer geschikt om in te zetten binnen de
Nationale Landschappen.”
Boeren als gastheren De groep van KNNV-lid Kees de Heer maakte een handleiding
voor excursies op boerderijen in Eemland. Hierin staat de
vorming en het beheer van het agrarisch cultuurlandschap
centraal. De Heer: “Landbouw heeft in dit gebied elke plek
gevormd en we willen die wisselwerking tussen landbouw
en landschap laten zien. De bedoeling is dat vaste koppels
van een boer en een landschapsgids de excursies geven. De
boer treedt op als gastheer en de landschapsgids laat zien
met welke brillen je naar het landschap kunt kijken.” Hij is
enthousiast over de werkwijze. “Zet de mensen bij elkaar, dat
werkt altijd.”
Bij de boerderijexcursies gebruiken de landschapsgidsen
oude en recente kaarten om de verticale en horizontale en
historische verbanden toe te lichten. Zo kan het kavelpatroon
veel over een gebied vertellen. Was het gebied nat of droog?
Waren de bewoners arm of rijk? En hoe was de gemeenschap
georganiseerd?
Vere
nigi
ng e
n vr
ijwill
iger
sEd
uduc
atie
en
com
mun
icat
ie
Leesbaar Landschap in het kort Leesbaar Landschap is een methode die mensen leert zoeken naar zichtbare, eigen en wezenlijke kenmerken in het landschap. Een landschap is leesbaar door de samenhangen die we daarin kunnen waarnemen. Ze vertellen ons over het achterliggende systeem van de natuurlijke, sociaal-economische en culturele omgeving. Leesbaar Land-schap leert mensen met vier brillen naar het landschap kijken. De ene bril biedt vooral een blik op de ecologie, de andere kijkt naar de sociale geografi e, de derde meer naar de geschiedenis terwijl de laatste vooral is gericht op de loop van de seizoenen en de beleving daarvan.
Foto: Wim van der Ende
19
Over je grenzen kijken…Over de grens is het gras heus niet groener. Wel levert over grenzen kijken voeding voor grijze cellen. Deze zo-mer was ik met mijn gezin in Zuid-Engeland. Wij vonden daar innig verbonden cultuur en landschap. Indrukwek-kend. Bij het lezen van het landschap ontdek je voort-durend nieuwe hoofdstukken, of je nu in Devon of Dover bent. English Heritage en National Trust helpen goed bij het vinden van de mooie plekken, op een manier waar we in Nederland van kunnen leren.
Onze Vlaamse zusterorganisatie CVN verankert duur-zaamheid in de gidsencursus, een sterk concept. Op de landelijke IVN-dag wordt het startsein gegeven voor de eerste Vlaams-Nederlandse Ontmoetingsdag voor Natuurgidsen, waarmee CVN en IVN uitwisselings-wensen en ideeën van natuurgidsen jaarlijks hopen te koppelen. Enkele IVN’ers keken deze zomer over de grens in Sene-gal samen met collegagidsen uit Mauritanië en Sene-gal. Zij ervoeren dat het je boodschap rijker maakt, als je ervaringen van elders gebruikt in je eigen omgeving waar je gidst.
En dan Richard Louv, die in de VS furore maakte met zijn boek ‘Last Child in the Woods’, een soort terug-naar-de-natuurboodschap om kinderen en natuur weer te verbinden. Het ministerie van LNV maakt de vertaling mogelijk, die begin september verschijnt. Ter ere daar-van komt Louv naar Nederland om met betrokkenen bij natuur- en milieueducatie van gedachten te wisselen. Inspirerend en eigentijds! Hou www.podiumonline.nl in de gaten voor datum, tijd en aanmelding.
Het verleggen van grenzen is soms ook heel dichtbij. Mooi om dat alles samen te delen!
Jurr van DalenAlgemeen directeur [email protected]
Door Inez de Jong
BlokpatronenVoorzitter IVN Soest Pieter Augustinus zat bij de Droge Voeten.
Hij vertelt over het verschil tussen de kavelpatronen in het
Gelderse en Utrechtse deel van de polder. “Dat is goed te zien
omdat het kanaaltje De Laak precies de grens vormt. De onre-
gelmatige blokpatronen aan de Gelderse kant duiden erop dat
de boeren daar individueel hebben ontgonnen. Het west-oost
slagenpatroon aan de Utrechtse kant is juist kenmerkend voor
een groepsgewijze aanpak.”
De Droge-Voeten-groep liet de belangrijke rol van het water
binnen het gebied zien. Augustinus: “De polder was oorspron-
kelijk een overstromingsvlakte van de Zuiderzee die later is
ingedijkt. Om mensen bewust te maken van de lage ligging
hebben we veertien bordjes geplaatst waarop staat hoeveel
onder dan wel boven NAP de plek is. Er zijn drie fi etsroutes
uitgezet die ook te downloaden zijn. Ook scholen uit de
omgeving zijn van harte uitgenodigd om van de routes gebruik
te maken. Zij konden bovendien op drie locaties een informa-
tiebord neerzetten.”
3500 jaar oude eiken‘Gewonnen land, Verzonken woud’ richtte zich op de res-
tanten van de oude bossen die onder het maaiveld liggen.
“Eemland was ooit moerassig en bedekt met ruig bos”, vertelt
Jantine Strating van IVN Nijkerk. “Een naam als Nekkeveld
herinnert daar nog aan. Vroeger was dit Ekenveld – eiken-
veld- wat erop duidt dat er ooit eiken stonden. Op erven en in
weilanden zijn overal nog de restanten van deze oude bomen
te vinden die door de hoge waterstand goed bewaard zijn
gebleven. Dit kienhout levert allerhande informatie op over
het landschap van toen en over het klimaat.”
Op het informatiebord dat de themagroep liet maken, is meer
lezen over het landschap, de bossen en de vier-brillen-me-
thode van Leesbaar Landschap.
Informatie: m.b.t. Leesbaar Landschap: Johan Eppink (IVN Nederland), e-mail: [email protected], tel. (020) 5308788.m.b.t. Arkemheem-Eemland: Geert Koning (IVN Consulent-schap Utrecht), e-mail: [email protected], tel. (030) 2210599.
Geen bomenkap Sch Toenmalig minister Dekker (VROM) heeft in
2006 ten onrechte het afzagen van bomen mo-
gelijk gemaakt in Schinveld bij het Limburgse
Onderbanken. Dat blijkt uit de uitspraak van
de Raad van State. Dit betekent dat verdere
kap van bomen niet doorgaat. Het ministerie
van Defensie, eigenaar van het bosgebied,
wil daar één hectare bos kappen en in dertien
hectare de hoogste bomen weghalen ten
behoeve van de veiligheid van de NAVO-
vliegbasis vlakbij. Volgens de Raad van State,
de hoogste instantie in bestuursrechtelijke
Uit het veldBerichten uit IVN, natuur, leef-omgeving, educatie en communicatie -landelijk
Inspiratiedag Natuur in de Leefomgeving Op 10 november is de IVN Inspiratiedag van de campagne IVN NatuurNet-
werk. Thema: Natuur in leefomgeving. Locatie: De Kleine Aarde in Boxtel. Het
programma vindt u op www.ivn.nl/natuurnetwerk.
Dit najaar verschijnt het boekje Natuur in leefomgeving, waarin voorbeelden
van IVN’ers. Zoals het ecologisch beheren van een groenstrook, het inventari-
seren van een gebied en het ecologisch inrichten van een oever of berm.
Heeft u inspirerende activiteiten of ideeën voor het boekje? Stuur een e-mail naar: [email protected]
Nieuwe invalshoeken voor de campagne IVN NatuurNetwerk zijn de thema’s
‘natuur en gezondheid’, ‘natuur en cultuur’ en ‘natuur en leefomgeving’. De
campagne zoekt naar samenwerking met burgers, jongeren, migrantenorga-
nisaties en andere belangenorganisaties (denk aan andere natuurorganisa-
ties, agrariërs, ambtenaren, politici enz.). Hierdoor ontstaat een nationaal
‘natuurnetwerk’ van organisaties, die krachten bundelt en kansen op succes
vergroot.
Informatie: www.ivn.nl/natuurnetwerk
20
Samen over de grens Onder de naam ‘Vrijwilligers anders bekeken’
proberen Nederlandse en Belgische natuuror-
ganisaties samen een formule te vinden om
vrijwilligers nog beter in te zetten bij natuur-
en milieueducatieve activiteiten.
Vanuit Vlaanderen is het initiatief gekomen
voor een grensoverschrijdende samenwerking
die zich focust op de relatie tussen natuurbe-
houd en vrijwilligers. Betrokken bij het project
zijn IVN en Staatsbosbeheer en het Belgische
Natuurpunt en Agentschap Natuur en Bos. De
deelnemers onderzoeken hoe ze vrijwilligers
kunnen inzetten voor meer en betere natuur.
Daarnaast inventariseren ze beschikbare stu-
dies en brengen ze toepassingsmogelijkheden
en –beperkingen in kaart voor de optimale
inzet van vrijwilligers. Vrijwilligers nemen een
steeds belangrijkere plaats in onze samenle-
ving in en zijn steeds vaker zelfs onmisbaar.
Anderzijds maken de hogere eisen hun inzet er
niet makkelijker op. Eind december wordt de
pilot afgerond. Bij succes komt er een vervolg.
21
Ruim 1600 soorten geteldDe 1001-soortendag op 2 en 3 juni in de
Nederlandse bezoekerscentra bracht weer het
belang van het behoud van zoveel mogelijk
soorten (biodiversiteit) bij een groot publiek
onder de aandacht. Bij ruim 30 bezoekers- en
educatieve centra telden volwassenen en
kinderen het aantal soorten in de omgeving
van het centrum of namen ze deel aan de
speciale activiteiten rond het thema biodiver-
siteit. De teller van de 1001-soortendag 2007
staat op 1638 soorten. Dat dit aantal ondanks
het prachtige weer lager is dan vorig jaar komt
waarschijnlijk omdat er wat minder tellers
waren.
Eerste Landschapsgidsen gecertifi ceerdInitiator Hans Kaptein heeft de eerste 26 Landschapsgidsen gecertifi ceerd. De cursisten vergrootten tijdens een pilot hun kennis van onder meer de cultuurhistorie. Dat gebeurde op de Veluwe, een omgeving waar de mens al duizenden jaren ingrijpt in natuur en land-schap. Een passender omgeving was nauwe-lijks denkbaar: veel mensen zijn van mening dat de mens door ingrijpen van de natuur een cultuurlandschap heeft gemaakt. De cursus is een vervolg op die voor Natuurgidsen en be-doeld voor de ervaren gids uit de Veluwe. De cursisten vergrootten hun kennis van de (on-)zichtbare Veluwse cultuurhistorie en gerela-teerde objecten en leerden deze toe te passen op natuurwandelingen en bij activiteiten.
JubileaEerste lustrum Nationaal Park Ooster-schelde In het hele jaar 2007 zijn er activiteiten.
IVN Consulentschap Noord-Holland 25 jaarTijdens de Noord-Hollandse opening van
de Groene Maand op 5 september in de
Zaanse Schans wordt ook dit jubileum
gevierd.
IVN Ubach over Worms 35 jaarDit wordt gevierd op 2 september.
IVN Land van Swentibold Born 40 jaarDit is 16 juni uitgebreid gevierd.
IVN Eelde-Paterswolde 60 jaarDe afdeling koos ervoor om gedurende
het hele jubileumjaar in elk seizoen een
activiteit te organiseren.
IVN Valkenburg aan de Geul 40 jaarIn het kader van dit jubileum werd op 29
juli een vlaaienbakdag georganiseerd in
kasteeltuin Oud-Valkenburg.
IVN Walcheren 12½ jaar Dit werd 12 juli gevierd.
IVN Oldenzaal 25 jaarDit wordt in september gevierd.
IVN Valkenswaard 40 jaarDit wordt 19 oktober gevierd.
NatuurgidsencursusHoekschewaards LandschapRon Baggerman, Aad Bruijnzeel, Elza
van Dorsser Benne, Ronald Dorst, Emilia
Gorseman, Andé de Haas, Henriette Kam-
beel, Pleun Klein, Ton Koenis, Ineke Koe-
nis-Burger, Menno Korbijn, Marjon Kunst,
Jan Plaisier, Gerda Quist, Judit Rákóczy,
Herman Roekx, Cobi Smit, Willem Star,
Raimond Taal, Jan Uljee, Marianne van
der Waal, Marijke de Zoete van Oostveen.
Jubilea / Geslaagden
In memoriam: Douwe TasmaEind juni overleed Douwe Tasma
op 83-jarige leeftijd. In 1960 was
Douwe actief betrokken bij de op-
richting van IVN-afdelingen in Heer-
len, Wijlre, Brunssum, Ubachsberg
en Meerssen. In 1962 begon hij met
De Natuurgids, contactblad voor
IVN Limburg. Tot eind 2001 was hij
eindredacteur en tot 1999 voorzit-
ter van de Stichting De Natuurgids.
In 2000 werd hij erevoorzitter. Tot
aan zijn dood bleef hij actief in de
redactie. Hij was bestuurslid van
het Landelijk Bestuur van het IVN,
van Natuurmonumenten Limburg,
Het Limburgs Landschap, ANWB
Limburg en Waterschap Roer en
Overmaas. In 2000 werd hij gerid-
derd in de Orde van Oranje-Nassau.
geschillen, was het -in opdracht van de NAVO-
kappen van zes hectare bos onrechtmatig.
Daarom eisen de actiegroepen GroenFront! en
Stop Awacs Overlast nu publiekelijk excuses.
Zonder de bomenkap voldoet de basis niet
aan de veiligheidseisen en zal men moeten
stoppen met vliegen over de Schinveldse
Bossen. De inwoners van Zuid-Limburg, de
gemeente Onderbanken, de Vereniging Stop
Awac en GroenFront! blijven de situatie in
Schinveld scherp in de gaten houden.
inveld
Verkeersongeval Funda MüjdeIn februari raakte IVN-ambassadrice
Funda Müjde in Istanbul betrokken
bij een verkeersongeval. Daarbij zijn
rugwervels ernstig beschadigd en
ze wordt geplaagd door afschuwe-
lijke zenuwpijnen. Ze leert nu met
haar beperkingen om te gaan en
weer zelfstandigheid te verwerven.
Funda merkt nu nog meer hoeveel
de natuur voor haar betekent. “Het
geeft me kracht en het is helend”,
vertelt ze. “Natuurschoon maakt me
gelukkig en ik mis de activiteiten in
de natuur als zeilen, bergbeklim-
men en wandelen. Maar ik zal een
nieuwe manier vinden om van al
dat natuurschoon te blijven genie-
ten.” Funda probeert aanwezig te
zijn bij de opening van de Groene
Maand en bij Duurzame Dinsdag.
Het IVN wenst haar alle kracht en
sterkte toe. U kunt een bericht voor
Funda achterlaten op haar website:
www.fundam.nl
22
Natuurbeheer:
cultiveren voor landschapsbehoud
Vere
nigi
ng e
n vr
ijwill
iger
s
Door Marieke van Geel
“Werken tijdens je vakantie? Je lijkt wel gek!” Dat horen WoesteLanders
regelmatig. Deze zomer waaierden weer veel jongeren uit over Nederland
en een beetje buitenland. Op kamp met WoesteLand, om natuur te
cultiveren en zo bij te dragen aan het behoud van landschappen.
Een van de belangrijkste activiteiten is het
beheerwerk in natuurgebieden. Meestal hel-
pen we organisaties als Staatsbosbeheer
en Natuurmonumenten. Bomen zagen valt
ook onder het beheerwerk. “Waarom ga je
bomen zagen, dan maak je de natuur toch
kapot?”, is een veelgehoorde vraag. “Wij
zijn de jongeren van het IVN, en IVN staat
voor Ik Verniel Natuur”, antwoorden wij dan
wel eens.
Nu lijkt het daar misschien wel op, maar
de waarheid is iets ertussenin. Bij het
beheerwerk cultiveren we de natuur, zodat
het (cultuur)landschap behouden blijft.
Boompjes steken en zagen is belangrijk
om stukken natuurgebied open te houden,
waardoor landschappen behouden blijven.
Heide is hiervan een mooi voorbeeld. Door
verschillende invloeden wordt heidegrond
rijker, waardoor bomen de kans krijgen om
uit te groeien. Als we daar niets aan doen,
komen overal bossen en gaat het cultuur-
historische heidelandschap verloren. Door
de bomen (natuur) te verwijderen, blijft de
heide (cultuurlandschap) behouden. Het
vennenlandschap is een ander landschaps-
type dat WoesteLanders onderwerpen
Jeug
d en
jong
eren
aan beheerwerk. Oorspronkelijk waren
vennetjes drinkpoelen voor het vee, maar
tegenwoordig zijn het waardevolle stukjes
natuur en cultuurhistorisch erfgoed. De ven-
netjes groeien erg snel dicht met bomen.
Door deze bomen weg te halen, blijven de
vennen open.
Wilgen knotten Sinds een paar jaar organiseert WoesteLand
in het voorjaar een wilgenknotweekend. Op
zo’n werkweekend knotten we de wilgen
zodat ze niet splijten door het gewicht
van hun takken. De knotwilg is een echt
cultuurproduct: wilgentenen werden vroeger
gebruikt om allerlei voorwerpen van te fabri-
ceren, zoals manden en afscheidingshek-
Foto’s: Simon Christiaanse
jes. De wilgentenen zijn tegenwoordig
vervangbaar door plastic, maar de
knotwilg hoort inmiddels thuis in het
Nederlandse landschap. Daarnaast
biedt de knot ruimte aan plantjes en
dieren.
Met andere woorden: WoesteLanders
ondernemen niet alleen natuur- maar
ook cultuuractiviteiten.
Een veel te groot aandeel in de ontwik-
keling van het Nederlandse landschap
wordt overgelaten aan ‘de markt’. Dat is
de stelling van Projekt Nederland, een
pamfl et dat ik enige maanden geleden
publiceerde, samen met fotograaf Theo
Baart. Het kreeg nogal wat aandacht en
er werd druk over gediscussieerd. Maar
hoe ik ook probeerde de discussies naar
de essentie van het pamfl et te sturen,
steeds weer belandde men bij kwesties
als mooi versus lelijk, vrijheid versus
marxistische overheidsdwang en wat niet
al. Terwijl de centrale vraag van Projekt
Nederland voor de goede lezer heel sim-
pel is: wie gaat er over ons landschap?
Wil je überhaupt een discussie voeren
die ergens op slaat, dan moet je het
tenminste over één ding eens zijn: het
Nederlandse landschap is een uitermate
boeiend, door eeuwen van bewoning en
bewerking ontstaan uniek cultuurland-
schap waarvan ‘natuur’ een wezenlijk
element is. Precies zoals Heimans en
Thijsse het in hun onvolprezen albums
hebben beschreven. Iedereen heeft het
volste recht dat fl auwekul te vinden,
maar aan de discussie hoeft hij dan niet
meer mee te doen, dat ruimt lekker op.
Veel krachten werken op dat landschap
in. Om een aantal belangrijke te noemen:
het verdwijnen van de landbouw; het
niet te stuiten verkeer in al zijn vormen;
de woekering van bedrijventerreinen
langs snelwegen, rondwegen en afsla-
gen; het enorme ruimtebeslag van de
woningbouw, de verspreiding van dorpen
en stadjes van recreatiewoningen; de
massarecreatie zelf en de ‘natuurbouw’
die veel te vaak naar de recreatie moet
lonken. Bij al die krachten vraagt het
pamfl et: is dit wel nodig? En wie heeft dat
bepaald? Een essentiële vraag bij dit al-
les is: hoe veel boeren willen we eigenlijk
overhouden in Nederland?
De bron die deze krachten voedt is de
overtuiging van nu al een reeks kabinet-
ten, gevoed door het bedrijfsleven en
politici die moeilijke keuzes uit de weg
gaan, dat we altijd moeten groeien. Waar-
om? Omdat we een concurrentiestrijd
met onze buren absoluut moeten winnen.
Als u net als ik dacht, dat ‘Europa’ ging
over samenwerking, dan heeft u het mis.
Europa gaat over concurrentie. Daarom
zette het vorige kabinet Balkenende in
Rijksoverheid doet landschap in uitverkoop
De stelling van Amsterdam
Neemt u zelf ook stelling en heeft u een uitgesproken mening over een onderwerp dat een
relatie heeft met natuur, milieu en educatie, stuur deze dan in maximaal 400 worden naar:
De hier ingenomen stelling geeft uitsluitend de mening weer van de auteur, niet van de
redactie of het IVN.
23
zijn Nota Ruimte (die van kracht blijft)
dat zijn ruimtelijk beleid zich richtte op
‘versterking van de internationale concur-
rentiepositie van Nederland’. En om dat
te realiseren, moet de rijksoverheid zich
terugtrekken en het initiatief laten aan
lagere overheden en ‘de markt’. Dat heeft
geleid tot een woekering van voor de spe-
culatie gebouwde bedrijventerreinen en
(recreatie)woningcomplexen die op veel
plaatsen het landschap aantasten. Willen
we echt dat ons landschap in de uitver-
koop gaat? Of willen we een overheid die
ons daartegen beschermt, door een echte
visie op het landschap te ontwikkelen?
Willem van Toorn is auteur van ‘Projekt Nederland’(zie ook Gesignaleerd, pagina 27)
Reageren op deze stelling? Ga naar www.ivn.nl/forum
Foto: René Ros, Stelling van Amsterdam
24
Agenda
Groene Maand: Landschap en CultuurhistorieSeptember Honderden natuuractiviteiten in het
hele land, rond het thema Land-
schap en cultuurhistorie. Op 29
augustus wordt de Groene Maand
geopend in Kasteel Groeneveld. De
IVN Consulentschappen organiseren
provinciale openingen.
www.groenemaand.nl
Landelijke Monumentendag9 september De Open Monumentendag staat in
het teken van de monumenten van
de twintigste eeuw: 1900 - 1965.
www.openmonumentendag.nl
WetenWeek 2007: ‘Topje van de IJsberg’17 tot en met 24 oktober Het klimaat verandert. In de Weten-
Week openen instellingen die zich
met deze problematiek bezighou-
den hun deuren en zijn er verschil-
lende activiteiten.
www.wetenweek.nl
Tuinvogeldagen18 tot en met 20 oktoberDrie dagen kunnen vogelliefhebbers
en andere belangstellenden terecht
bij de winkel van Vogelbescherming
Nederland met vragen over tuinvo-
gels. Er zijn speciale producten te
koop en activiteiten voor jong en
oud. De toegang is gratis.
www.vogelbescherming.nl/tuinvogeldagen
Nacht van de Nacht III27 oktober Derde Nacht van de Nacht:
aandacht voor het belang
van duisternis.
www.nachtvandenacht.nl
Natuurwerkdag3 novemberOnderhoudwerkzaamheden, excursies en kinderac-
tiviteiten. In samenwerking met Make a Difference
Day.
www.natuurwerkdag.nl, www.makeadifferenceday.nl
Najaarsexcursie:Ontdekkingstocht langs De LeijenDe Leijen ligt tussen Oostermeer (Eastermar) en Opeinde in Friesland. Het meer is ontstaan door veenafgraving en daarom op veel plaatsen ondiep. Deze ontdekkingstocht gaat langs noordelijke de randen van de Leijen, waar een nieuw pad is aangelegd met bruggetjes over de gevaarlijke delen van dit moeras. Het zeer oude gebied is eigendom van Staatsbosbeheer en is het hele jaar verboden terrein. Het pad wordt slechts drie keer per jaar gemaaid. Zes à zeven keer per jaar krijgt IVN Noordoost-Friesland toestemming om er excursies te verzor-gen. Excursieleider Gerben de Vries, al sinds 1972 actief bij het IVN, komt er regelmatig en kent het gebied goed. “Tot tien jaar geleden was dit boerenland,” vertelt hij, “maar nu is het terug gegeven aan de natuur.” “Er groeien planten als de holpijp, waterlelies, waterdrieblad en dotterbloemen. En het is een rustplaats voor vogels als de zilverreiger en de blauwe stern. De mensen in de directe omgeving weten wel hoe bijzonder het gebied is, maar met deze nieuwe excursie willen we dat ook aan mensen uit veel wijdere omgeving laten zien. Kortom, het wordt bijzondere excursie waarbij laarzen en verrekijker goed van pas komen!”
Datum: Zaterdag 22 september, start 14:00 uurStartplaats: Eastermar (dorp), Friesland; Parkeerplaats bij de Gereformeerde Kerk EastermarInformatie en opgave: IVN Noordoost-Friesland, Gerben de Vries, tel. (0512) 471933.
Voor meer najaarsexcursies en vele andere activiteiten van IVN-afdelingen zie www.ivn.nl, ook voor links naar afdelingssites. Veel informatie van en voor na-tuur- en milieueducatieve centra zijn te vinden op en via www.podiumonline.nl
25
> UTRECHT
GroeneveldfestivalZondag 23 septemberProgramma vol cultuur en natuur,
muziek, straattheater, fi lm, literatuur en
kunst. Het thema is DORP.
Kasteel Groeneveld, Groeneveld 2, Baarn, www.kasteelgroeneveld.nl
Landschap Leeft Tot en met 30 december 2008Het Nederlandse landschap, bekeken
vanuit de verhouding tussen de mens
en de natuur door de eeuwen heen. De
collectie wisselt regelmatig. (Zie kortings-
bon op pagina 29.)
Kasteel Groeneveld, Groeneveld 2, Baarn, www.kasteelgroeneveld.nl
IndianenverhalenTot 1 december 2007 Indianenverhalen is een kleurrijke
(panelen)tentoonstelling waarin diverse
planten en hun gebruik aan bod komen.
Ook is er een indianentocht met uitleg
over indianenplanten.
Fort Hoofddijk, Budapestlaan 17, Utrecht, www.botanischetuinen.uu.nl
> NOORD-HOLLAND
Schepping in Beeld, Monument voor LinnaeusTentoonstelling in het kader van het Linnaeusjaar. De expositie is een recon-
structie van het Regnum Animale: het dierenrijk, volgens de eerste editie van de
Systema Naturae van Carolus Linnaeus, de wereldberoemde Zweedse taxonoom
uit de 18e-eeuw.
Artis, Plantage Kerklaan 38-40, Amsterdam, www.artis.nl
> BRABANT
Schatgraventot 28 oktober 2007Wereldgeschiedenis kan ook in de grond verstopt zitten. Schatgraven is een tentoonstelling over mine-ralen, stenen en fossielen en de res-ten van de menselijke beschaving. Milieu Educatie Centrum Eindhoven, Genneperweg 145
> ZUID-HOLLAND
Kijk op collectie: ordeningTot en met 28 oktober 2007Tentoonstelling in het kader van de
300ste verjaardag van Carl Linnaeus
en Georges Buffon. De ideeën van
de twee grondleggers van natuurhis-
torische musea worden nog steeds
gebruikt om soortelijke diversiteit in
kaart te brengen.
Naturalis, Darwinweg 2, Leiden, www.naturalis.nl
MummiesVanaf 8 oktober
De grootbeeldfi lm ‘Mummies:
Secrets of the Pharaohs’ is een
historische reis én een forensisch
avontuur, met onderzoekers die
puzzelen met de archeologische
en genetische aanwijzingen van
Egyptische mummies.
President Kennedylaan 5, Den Haag, www.omniversum.nl
> GELDERLAND
Valk & HofTot en met 2 maart 2008Dubbeltentoon-
stelling over de
valkerij. Museum
De Stratemaker-
storen toont de
geschiedenis
van de jacht met
valken en andere
roofvogels. Vanaf
16 september het
tweede deel in het
Natuurmuseum
Nijmegen.
www.stratemakerstoren.nl/valkenhof.html, www.natuurmuseum.nl
> LIMBURG
Volmolen maalt9 septemberTijdens het open monumentenweekend is de
Volmolen in het Zuid-Limburgse Epen op zondag
9 september van 10.00 tot 17.00 uur geopend. De
Volmolen, sinds 1977 eigendom van Natuurmo-
numenten, maalt nog steeds om voor zo’n vijftien
huishoudens schone stroom op te wekken.
Info: Natuurmonumenten, José Hermens, tel. (045) 5630355, www.natuurmonumenten.nl
Landelijke IVN-dag 24 novemberVoor alle IVN’ers: beroepskrachten en vrijwilligers.
Safaripark Beekse Bergen, Hilvarenbeek.Zie inschrijfformulier elders in dit nummer.
> FLEVOLAND
NatuurkunstparkTot 1 novemberIn Natuurpark Lelystad zijn 15 kunstobjecten gratis
te bezichtigen. Het thema van deze kunstroute is
‘Afsluiten-ontsluiten’; het 75-jarige bestaan van de
Afsluitdijk.
www.fl evokunst.nl
> FRIESLAND
Blij met een dode musTot en met 16 december
Natuur en cultuur van de huismus
centraal: in Nederland, mondi-
aal, in de seizoenen en in de
wetenschap. ‘Vogels in je
eigen omgeving’ is voor
jeugdige bezoekers.
Natuurmuseum Fryslân, Schoenmaker-sperk 2, Leeuwarden,
www.natuurmuseumfryslan.nl
> DRENTHE
Meesters en Molens16 september - 9 december De tentoonstelling ‘Meesters en Molens, van
Rembrandt tot Mondriaan’ laat de molens zien
door de ogen van Nederlandse meesters van de
17de eeuw tot en met de 20ste eeuw.
Drents Museum, De Brink 1, Assen, www.drentsmuseum.nl
U een kans - Zij een kans
De Nationale Postcode Loterij is de
grootste Goede Doelen Loterij van
Nederland. Afgelopen jaar keerde zij
ruim 200 miljoen euro uit aan meer dan
50 organisaties die zich inzetten voor de
bescherming van mens en natuur.
Ook IVN Nederland deelt in de
op brengst van de loterij, dit jaar met
een bijdrage van 1,5 miljoen euro.
Hiermee kan IVN Nederland onder andere
natuur- en milieu-educatieve projecten
en campagnes voortzetten en verder
uitbreiden.
Natuur en milieu een kans, maar u ook.
Want tegenover uw steun staan grote
prijzen. Zoals de PostcodeKanjer van
25 miljoen euro en honderdduizenden
andere prijzen.
Meedoen is eenvoudig, bel 0909-0033 (15cpm) of meld u aan
via internet: www.postcodeloterij.nl
Voor € 8,50 per lot speelt u al mee.
Alvast hartelijk dank voor uw deelname.
Foto: Alfons van Stiphout
(advertentie)
Landschap in meervoudKolen J. en Lemaire T., Uitgeverij Jan
van Arkel, 2000, 476 pagina’s, ISBN
9062244211, Prijs € 27,50.
Perspectieven op het Nederlandse landschap in de 20ste/21ste eeuw. Met bijdragen van meer dan 25
auteurs die het landschap bena-
deren vanuit verschillende per-
spectieven. Hiermee levert dit rijk
geïllustreerde boek een belangrijke
bijdrage aan het interdisciplinaire
denken over de actuele toestand en
de toekomst van het Nederlandse
(cultuur)landschap.
Gesignaleerd Door Margot van den Akker, IVN Kenniscentrum
Golden Raand, landschappen van GroningenSchroor, M. en Meijering, J. Uitgever: In Boekvorm Uitg. bv,
2007, 300 pagina’s, ISBN 9789077548233, prijs: € 28,50.
Het Groninger landschap heeft veel gezichten. Van bosrijke gebieden in het Zuidelijk Westerkwartier, kwelderwallen in Noordwest-Hunsingo en de karakteristieke brakwatergebieden van de Dollard tot aan de zeekleigronden in het Hoogeland met zijn akkers vol wuivend graan, suikerbieten en koolzaadvelden. Meindert Schroor (sociaal-geograaf en historicus) en Jan Meije-
ring (Provincie Groningen) hebben nauw samengewerkt bij de
totstandkoming van deze uitgave. Het resultaat mag er zijn: een
veelzijdig boek waarin de ontstaansgeschiedenis en het huidige
landschap worden belicht.
Bewogen aarde. Aardkundig erfgoed in NederlandBeusekom, E.J. van, Uitgeverij
Matrijs, 2007, 176 pagina’s, ISBN
9789053452936, Prijs: € 24,95.
Bewogen aarde geeft naast een uit-gebreide inleiding, een beschrijving van elk type landschap dat Nederland rijk is. De publicatie is voorzien van
informatieve kaders en schitterende
foto’s. Het boek maakt duidelijk wat
aardkundige waarden zijn, waarom
deze te beleven, benutten en te be-
schermen. Een toegevoegde CD bevat
een aantal
kaarten.
Nederland weer mooiDirkmaat, J. Uitgever: ANWB Uitgeverij Boeken,
2005, 304 pagina’s, ISBN: 9789018021399, Prijs:
€ 24,95. De publicatie is tot stand gekomen in
nauwe samenwerking met de Stichting Nederlands
Cultuurlandschap.
Zo’n honderd jaar geleden stond Nederland be-kend om zijn idyllische cultuurlandschappen met hagen, heggen, sloten en weggetjes. Naoorlogse ruilverkaveling en de bio-industrie hebben van die charme echter weinig heel gelaten. Dit rijk geïl-
lustreerde boek neemt
je mee naar het land
van weleer en houdt
een pleidooi voor het
herstel van de plat-
telandidylle. De aparte
box met elf wandel- en
fi etskaarten laat je de
mooiste stekken zelf
beleven. (Zie pagina 29
voor een kortingsbon.)
Kwetsbare aardeUitgeverij Maarten Muntinga
B.V., 2007, 272 pagina’s,
ISBN10: 9085370523 | ISBN13:
9789085370529, Prijs: € 29,50.
Natuurrampen, klimaatverandering, stedelijke ontwikkeling: allemaal factoren die zorgen dat onze wereld in een aanhoudend tempo veran-dert. Dit boek laat met meer dan 150 foto’s, gemaakt vanaf het land, uit de lucht en uit de ruimte, zien hoe de natuur en de mensen de aarde hebben beïnvloed Met on-
geloofl ijke voor- en nabeelden van
onze steden, rivieren, ijskappen,
bossen en woestijnen en gedetail-
leerde uitleg wordt de lezer inzicht
gegeven in wat er met onze aarde
gebeurt en wat er waarschijnlijk
staat te gebeuren.
27
www.vogelsendewet.nlDe website www.vogelsendewet.nl.
van Vogelbescherming Nederland is
een digitale vraagbaak over wat wel en
niet is toegestaan in relatie tot vogels.
www.degroenestad.nlDigitale kennisbank met artikelen,
onderzoeksresultaten en andere
informatie over de waarde van groen.
Het belang van groen voor de woon-
kwaliteit, gezondheid, ontspanning en
een schoner milieu. De informatie is
verdeeld in vier hoofdthema’s: wonen,
werken, gezondheid en recreatie.
WebsitesProjekt Nederland Toorn, van, W. en Baart, T., 2007,
112 pagina’s, Prijs: € 12,50.
Het Nederlandse land-schap verandert razend-snel. In Projekt Nederland
onderzoeken Theo Baart
en Willem van Toorn wie
er beslist over de grote
projecten die aan de stads-
rand en langs snelwegen
verrijzen, en vooral: welke
behoefte al deze veranderingen nu
eigenlijk dienen.
2828
Duurzame Dinsdag 2007Door Michiel de Wit
Eerste dinsdag in september op het Binnenhof: Duurzame Dinsdag.
Burgers, maatschappelijke organisaties en bedrijven brengen duurzame
initiatieven onder de aandacht van de politiek en overheid. Zo’n
tweehonderd nieuwe duurzame initiatieven gaan in het Duurzame
Koffertje, dat minister Cramer (VROM) namens het kabinet in ontvangst
neemt. Dit jaar is het doel: duurzaam consumeren op de kaart zetten.
Een verantwoordelijkheid van iedereen.
Duurzame Dinsdag 2007 staat in het
teken van duurzaam consumeren. Een
breed begrip, dat zoveel betekent als:
consumeren zonder dat mensen, dieren,
natuur en milieu daar onnodig schade
van ondervinden. Maar niet alleen con-
sumenten kunnen daar een bijdrage aan
leveren. Ook bedrijven, overheden en
politiek kunnen wat doen.
ConsumentenWie duurzaam wil consumeren houdt
rekening met de manier waarop produc-
ten tot stand zijn gekomen. Het betekent
bijvoorbeeld dat je geen tapijten of
gympen koopt die met kinderarbeid zijn
geproduceerd. En bewust kiezen voor
koffi e waarvoor koffi eboeren in Derde
Wereldlanden een rechtvaardige prijs
ontvangen. En natuurlijk geen make-up
gebruikt die op dieren is getest. Het
betekent ook dat je alleen hout gebruikt
uit duurzaam beheerde bossen en dat
je bijvoorbeeld gft-afval, glas en papier
gescheiden inlevert en energie bespaart.
BedrijvenBedrijven kunnen duurzaam consumeren
op de kaart zetten door zelf ‘maatschap-
pelijk verantwoord’ te ondernemen. Dat
betekent dat je als bedrijf niet alleen
streeft naar winst (profi t) of de optima-
lisatie daarvan, maar ook oog hebt voor
menselijke aspecten binnen en buiten
het bedrijf (people), en rekening houdt
met het effect dat hun activiteiten heb-
ben op het milieu (planet). Het gaat om
een optimale balans tussen people,
planet en profi t zodat het bedrijf zelf
maar ook de samenleving en leefomge-
ving er beter van worden. Alle processen
in bedrijven zijn daarbij van belang: van
inkoop en productie tot personeelsbeleid
en marketing.
OverhedenVoor overheden als ministeries, ge-
meenten, provincies, waterschappen en
daaraan gelieerde organisaties betekent
het: duurzaam inkopen van producten
en diensten. Dat betekent dat bij de
inkoopbeslissing duurzaamheidcriteria
worden meegenomen. Het inkoopproces
is dan niet alleen gericht op fi nanciële
en kwaliteitseisen, maar ook op eisen
met betrekking tot milieu en sociale
aspecten, zoals kinderarbeid of scho-
lingsmogelijkheden van werknemers. Dit
moet leiden tot levering en aanschaf van
producten, diensten en werk dat aan al
deze eisen voldoet.
In 2010 moet de Rijksoverheid bij alle
inkopen en aanbestedingen duurzaam-
heid meenemen als zwaarwegend
criterium. Voor provincies, gemeenten
en waterschappen is dit 50 procent. Om
deze slag te maken moet de Nederlandse
overheid duurzaamheid integreren in
haar inkoopprocessen en de overheids-
inkopers hierbij zo praktisch mogelijk
ondersteunen. Het programma Duurzaam
Inkopen stimuleert overheden om milieu-
en sociale aspecten mee te nemen bij de
inkoop van producten en diensten. “In
2010 moet de overheid minstens de helft
ZET DUURZAAM CONSUMEREN OP DE KAART! >
van de aanbestedingen groen inkopen”,
zei de voormalige staatssecretaris van
milieu Van Geel in 2004 al.
…en politiciEn als geen ander kunnen politici duur-
zaam consumeren op de kaart zetten. Zij
kunnen het onderwerp bij alle relevante
partijen warm houden en onder de aan-
dacht blijven brengen. Want de politiek
stelt uiteindelijk de kaders waarbin-
nen overheden, burgers en bedrijven
opereren. Politici moeten ervoor zorgen
dat duurzaam gedrag van bedrijven,
producenten, consumenten en overhe-
den wordt gestimuleerd en het tegendeel
ontmoedigd. Daar draait het uiteindelijk
om, deze negende Duurzame Dinsdag!
Voor meer informatie over duurzaam consumeren en een overzicht van alle dit jaar ingediende initiatieven: zie www.duurzamedinsdag.nl
Vere
nigi
ng e
n vr
ijwill
iger
sEd
uduc
atie
en
com
mun
icat
ie
29
Naam dhr / mevr.
Adres
Postcode + woonplaats
Telefoon
Geboortedatum
O Op dit e-mailadres en telefoonnummer wil ik van Sanoma Men’s Magazines,
haar partners en zorgvuldig geselecteerde bedrijven informatie en
interessante aanbiedingen ontvangen.
O Ik machtig hierbij Sanoma Men’s Magazines het abonnementsgeld
automatisch af te schrijven van mijn bankrekening.
Bank/girorekening
Handtekening
Stuur deze bon in een envelop zonder postzegel naar:
Grasduinen - Antwoordnummer 11513 - 2400 VE Alphen aan den Rijn
Op weg naar een natuurlijk en idyllisch land-schap. Met elf losse wandel- en fi etskaarten. Jaap Dirkmaat (Vereniging Nederlands
Cultuurlandschap) laat de unieke schoon-
heid van het oorspronkelijke Nederlandse
landschap zien. Het boek toont ook hoe een
modern landschap weer mooi kan worden
met respect voor geschiedenis en streek-
eigenheid. Een landschap waar ook planten
en dieren zich weer thuis voelen.
28,5 x 22,5 cm, 300 pp.
Prijs: € 24,95
Naam
Voorletters dhr / mevr.
Adres
Postcode
Woonplaats
Telefoon
Stuur deze bon ingevuld in een envelop zonder
postzegel naar:
> IVN
> Antwoordnummer 16524
> 5280 WJ Boxtel
Bestelt u dit boek (DV40) in de Groene Maand (1-30 sep-
tember 2007) dan betaalt u geen verzendkosten!
3 x Grasduinen voor maar € 7,50
Grasduinen, hét blad voor natuurliefhebbers
en wandelaars. Iedere maand vol schitterende
natuurreportages en adembenemende foto’s.
En vooral met een schat aan tips en ideeën om
er zelf actief op uit te trekken. Geen blad brengt
je dichter bij de natuur dan Grasduinen!
Maak voordeling kennis met Grasduinen en profi teer vrijblijvend van deze unieke aanbieding voor de leden van IVN. (normale aanbieding: 3 nummers voor € 8,95).
www.grasduinen.nl
Nederland weer mooi
Kasteel Groenveld – buitenplaats voor stad en land
herbergt de tentoonstelling LANDSCHAP LEEFT.
Deze tentoonstelling gaat over de verhouding tus-
sen de mens en de natuur en de landschappen die
daardoor ontstaan. De kracht van de natuur, maar
ook de activiteiten van de mens vormen landschap.
Als de natuur het landschap bepaalt vormt zich
wildernis. Daar waar de mens ingrijpt wordt de
wildernis bedwongen. De verhouding tussen mens
en natuur bepaalt de vorming van landschappen.
LANDSCHAP LEEFT laat de verschillende landschap-
pen in Nederland op indringende wijze zien met een
fi lmpanorama, kunstwerken, voorwerpen en foto’s.
Lezersaanbiedingen
Gratis toegang - LANDSCHAP LEEFT
De hele maand september 2007 kunt u met deze coupon de tentoonstelling LANDSCHAP LEEFT in Kasteel Groeneveld gratis bezoeken.
Aansluitend kunt u voor maximaal twee personen tegen het gereduceerde tarief van € 1,85 een kop koffi e, thee of fris in Grand Café Groeneveld gebruiken.
> Meer informatie over Kasteel Groenveld
en het Groeneveldfestival
op 23 september 2007:
www.kasteelgroeneveld.nl
De natuur op haar mooist!
30
ADRESSEN IVN>
Mens en NatuurKwartaalmagazine voor leden en relaties van het IVN
58ste jaargang - nummer 3
Najaar 2007
Postbus 20123
1000 HC Amsterdam
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/mensennatuur
Redactie:
Michiel de Wit (hoofdredacteur), Zefea Samson (redacteur),
Annemieke Lenssinck (eindredactie), Caroline Dekker, Diede-
rik van Grieken, Ria van Griethuizen, Lieke Muyris-Meijer
Correspondenten:
Frits Colnot, Marcel Donks, Arthur Hilgersom, Ineke Noord-
hoff, Henk Sijsenaar
Medewerkers aan dit nummer:
Inez de Jong, Marieke van Geel, Wilmie Geurtjens, Willem
van Toorn
Vaste medewerkers:
Rob van de Bor, Margot van den Akker
Ontwerp en vormgeving:
En-i, Nijmegen
Druk:
Hollandia - De Volharding, Amsterdam
Advertenties:
All-Round Media Services, Haarlem,
tel. (023) 5245336, e-mail: [email protected]
IVN is lid van de World Conservation Union IUCN en de
Vereniging NOV (Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk).
De PostcodeLoterij steunt het IVN.
COLOFON <IVN NederlandPostbus 20123, 1000 HC Amsterdam
tel. (020) 6228115
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl
IVN Ledenservice Bereikbaar van maandag t/m donderdag,
tussen 9.00 en 16.00 uur.
tel. (020) 5308860
e-mail: [email protected]
IVN Consulentschap Drenthe Postbus 125, 9400 AC Assen
tel. (0592) 371740
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/drenthe
IVN Consulentschap Groningen Postbus 1020, 9701 BA Groningen
tel. (050) 3135933
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/groningen
IVN Consulentschap Fryslân Postbus 538, 8901 BH Leeuwarden
tel. (058) 2890463
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/fryslan
IVN Consulentschap Utrecht Oostbroek, Bunnikseweg 39, 3732 HV De Bilt
tel. (030) 2210599
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/utrecht
IVN Consulentschap FlevolandBotter 11-37, 8232 JN Lelystad
tel. (0320) 258980
e-mail: consulentschap.fl [email protected]
www.ivn.nl/fl evoland
IVN Consulentschap GelderlandJansbuitensingel 13, 6811 AB Arnhem
tel. (026) 3512927
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/gelderland
IVN Consulentschap Noord-HollandDorpsstraat 65, 1901 EJ Castricum
tel. (0251) 650783
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/noordholland
IVN Consulentschap Zuid-HollandOchterveltstraat 41 b, 3015 XL, Rotterdam
tel. (010) 4779669
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/zuidholland
IVN Consulentschap Zeeland Postbus 334, 4460 AS Goes
tel. (0113) 211675
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/zeeland
IVN Consulentschap Brabant Postbus 883, 5280 AW Boxtel
tel. (0411) 614111
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/brabant
IVN Consulentschap Limburg Godsweerderstraat 2, 6041 GH Roermond
tel. (0475) 386460
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/limburg
Natuur en Milieu Overijssel Stationsweg 3, 8011 CZ Zwolle
tel. (038) 4250960
e-mail: [email protected]
www.natuurmilieu.nl
Waar begin jij met oplossen van het klimaatprobleem?
(advertentie)
31
Door Marcel DonksEen plek die meer rust en romantiek uitstraalt, is haast niet te bedenken: het Vroonhovenpark in het centrum van Son. De gemeente heeft de voormalige pastorietuin van de St. Petrus’ Bandenkerk fl ink opgeknapt. IVN Son en Breugel werd bena-derd om voor educatieve doeleinden vijf informatieborden te ontwikkelen. “Het park zelf is bijzonder, maar de ligging in het dal van de Dommel is dat ook”, vertelt voorzitter John Carp van IVN Son en Breugel. “Op de plaats waar de Grote Beek in de Dommel uitstroomt, is het landschap continu in beweging. Het park ligt centraal in de ecologische verbin-dingszone die door het Dommeldal wordt gevormd. Boven-dien is deze plek rijk aan cultuurhistorie.”
Juist wat die cultuurhistorie betreft is er volgens Carp nog heel wat winst te behalen. In plaats van monumenten als losse objecten te bekijken, zou er volgens hem meer naar ‘ensembles’ moeten worden gekeken. “Je hebt hier op een kleine oppervlakte de Dommel, de toren van de kerk, de begraafplaats en dit park. Door die elementen binnen de cultuurhistorische waardekaart als geheel te beschouwen, ontstaan meer mogelijkheden om monumenten als deze te beschermen. Bovendien staan de monumenten dan veel meer in relatie met hun omgeving. Voor gemeenten is het interes-sant om met dit ‘ensemble’ naar buiten te treden als toeristi-sche trekpleister.”
Carp vindt dat IVN-afdelingen alert zouden moeten zijn op mogelijkheden om cultuurhistorische elementen in hun gebieden als geheel te beschouwen en deze als zodanig aan te dragen voor de cultuurhistorische waardekaart. “Hier ligt een grote kans.”
Marcel Donks is correspondent Brabant en lid van IVN De Waerdman.
Bij ons in... Son en Breugel
Heeft uw werkgroep, afdeling, dienst of centrum ook een opmerkelijk of
succesvol project? Meld het bij [email protected]
Foto: Verbeeld!
V.A.€9.499,-
Bel Daihatsu Holland voor de dichtstbijzijnde dealer: 0347-750 500 of kijk op www.daihatsu.nl
Prijzen incl. BTW en BPM, excl. kosten rijklaar maken, de verplichte verwijderingsbijdrage en registratiekosten. Druk- en/of zetfouten en prijs-en/of specificatiewijzigingen voorbehouden. SE&O. Afgebeelde accessoires kunnen optioneel zijn. Brandstofverbruik (gecombineerd,volgens 1999/100/EG en 80/1268/EEC) en CO2-uitstoot: 4,6 liter/100km - 109 g/km (Cuore) tot 6,9 liter/100km - 159 g/km (Sirion 2 4WD).
Daihatsu denkt aan het milieu. Daarom produceert Daihatsu energie-zuinige auto's met een minimale CO2-uitstoot. Bovendien compenserenwij voor een periode van één jaar de CO2-uitstoot van elke nieuwverkochte Daihatsu door het aanplanten van nieuwe bomen en doenwij investeringen in andere energiebesparende projecten. Daihatsu isdaarmee het eerste automerk waarmee u CO2-neutraal autorijdt.
WELKOM IN EEN ZUINIGE WERELD
V.A.€7.999,-100th ANNIVERSARY