بر آ ئن ئ ۾ئ ري د

چئن مان هك ماڻهو زندگيء جي كنهن حصي ۾ دماغي

.يا نفسياتي بيمارين جو شكار ٿي سگهي ٿو

عالمي صحت جي אدאري مطابق پوري دنيا ۾ هن وقت

كروڙ ماڻهو ڊپريشن يعني אدאسي ۽ مايوسي ء 12אٹكل

. جي بيماري جو شكار آهن

سيكڑو 10سيكڑو مرد ۽ 5كنهن به هك سال ۾ אٹكل

.عورتون אدאسي ۽ مايوسي ء جي بيماري جو شكار آهن

2020 ڊپريشن جي بيماريء جو ٻوجهه سڀني ع ۾

۾ ، جيكو هن وقت چوٿين جي ڀيٹ بيمارين جي ٻوجهه

نمبر تي آهي ، ٻئي نمبر تي هوندو ۽ دل جي بيمارين جو

.ٻوجهه پهرئين نمبر تي هوندو

ود كشي كري لک ماڻهو خ 10پوري دنيا م אٹكل

.پنهنجو אنت آڻين ٿا

سيكنڈن ۾ هك ماڻهو خود كشي كري ٿو 40هر.

كروڙ ماڻهو אهڑא آهن جيكي ذهني دماغي 45אٹكل

.يا رويي جي مسئلن جو شكار آهن

سيكڑو אكثر 90خود كشي كرڻ وאرن ماڻهن ۾

.ذهني بيمارين ۾ مبتال ۽ نشي جو كارڻ ڏٺو ويو آهي

ئن ئ بر آ ئن ۾ ئ

پاكستان جي ڏهه سيكڑو آبادي كنهن هك وقت ذهني يا

.رويي جي مسئلن جو شكار آهي

كرאچيء جي هر ٻئي گهر ۾ هك يا אن کان وڌيك ماڻهو

.نشي آور گوريون אستعمال كندא آهن

هر پنجين گهر ۾ ذهني بيماريون يا אن سان الڳاپيل

معاشري جسماني تكليفون گهر ڀاتين پاڙيسرين يا پوري

.الء پريشاني جو كارڻ آهن

شخص آهي هر ڏهن گهرن ۾ گهٹ ۾ گهٹ هك אهڑو

ذهني يا دماغي بيمارين جي عالج جي جنهن کي فورא

.ضرورت آهي

كروڙ ماڻهو אهڑא آهن جيكي ذهني ٻهپاكستان ۾ אٹكل

.אلجهن جو شكار آهن

لک אهڑא ماڻهو آهن جيكي ههويאٹكل صرف كرאچي ۾

.ن جو شكار آهن ذهني אلجه

صرف كرאچي ۾ گهٹ ۾ گهٹ ٹي لک אهڑא ماڻهو آهن

ذهني بيمارين جي عالج جي ضرورت آهي ۽ جن کي فورא

جي אنهن جو عالج كونه كيو ته אهي معاشري الء دאئمي

.ٻوجهه ٿي پوندא

ذهني بيمارين جا ماهر 650پوري پاكستان ۾ صرف

.ڊאكٹر آهن

1

نذ ئر ب

Mental Illnesses

ل ئر ر ر ڊا

س س ، ا ب ب ا ا ا

Dr Kartar Lal

M B B S, MCPS (Psych) Psychiarist, Canada

2

حق وאسطا ليکك وٽ محفوظ

بيماريون ذهني: كتاب

ڊאكٹر كرتار الل : ليکك

ساکي سنگت كرאچي : ٹائٹل

esaakhi@gmail.com

سنڌ אدبي אكيڈمي كرאچي : پبلشر

אلبركت پرنٹنگ پريس كرאچي : پرنٹر

2012 : سال

1000 :تعدאد

:ملڻ جو هنڌ

هارون سينٹرفيسر وپر

برאء

دماغي ۽ نفسياتي بيماريون

. پاكستان سنڌ گهر سکرگهنٹه

071-5623338, 071-5622251.

Name of book: Mental Illnesses ( Sindhi) Writer: Dr Kartar Lal Financial Support: Dr Kartar Lal Professional Corp. Canada.

3

مان

هي كتاب

پتا پنهنجي

هرچندرאء پمناڻي

۽

سرڳوאسي ماتا

درڳا ٻائي پمناڻي

۾ جي پوتر چرنن

. كريان ٿو אرپڻ

4

Mental Illnesses (Sindhi) is an humble

effort by author & Dr. Kartar Lal Professional

Corp. Canada to promote Awareness about

Mental Health amongst people of Sindh,

Pakistan and Sindhis living all over the World.

5

ا ر

9 پروفيسر هارون אحمد ٻه אکر

11 ڊאكٹربدرجوڻيجو پيش لفظ

14 پنهنجي پارאن

21 ذهني صحت ۽ ماڻهن جا تاثرאت ، صحت . 1

Public Opinion &Health,Mental Health

35 ۽ אن جا سبب ن جا قسمذهني بيماري . 2

Types of Mental Illnesses and Cuases

48 ) אنزאئيٹي( ٹگهٻرאه يا پريشاني . 3

Anxiety

50 قسمبيمارين جا جي پريشاني يا ٹگهٻرאه . 4

Anxiety Disorders

51 پريشان رهڻ وאري بيماري دمهر . 5

Generalized Anxiety Disorder

61 جا دورא ٹگهٻرאه . 6

Panic Disorder

66 )بسيشنآ(وسن جي بيماري وهم ۽ وس . 7

Obsessive Compulsive Disorder

81 )فوبيا(خوف جي بيماري . 8

Phobia

6

98 )ڊپريشن( جي بيماري مايوسي يا אدאسي . 9

Depression

102 ٿيڻ وאري مايوسي ۽ אدאسي جي بيماري ءويم کان پو . 10

Post Natal Depression

108 وאري بيماري ٻارن ۾ مايوسي ۽ אدאسي . 11

Depression in Children

113 )هسٹريا (نفسياتي دورא . 12

Hysteria or Conversion Disorder

120 )مرگهي(دماغي دورא . 13

Epilepsy

137 مٿي جو سور . 14

Headache

146 ذهني دאٻ . 15

Stress

153 ننڈ نه אچڻ جي بيماري . 16

Insomnia

159 )سائيكوسس(شديد قسم جون ذهني بيماريون . 17

Psychosis

163 شديد ذهني بيماري ٿوري عرصي وאري . 18

Acute Psychosis

166 بيماري وري وري ٿيڻ وאري شديد ذهني . 19

Bipolar Disorder/Manic and Depressive illness /Recurrent Psychosis

7

178 )شيزوفرينيا( ڊگهي عرصي وאري شديد ذهني بيماري . 20

Chronic Psychosis /Schizophrenia

188 شديد ذهني بيماري ءويم کان پو . 21

Perpeural Psychosis

192 نشي جي אستعمال جي كري نفسياتي بيماريون . 22

Drug Psychosis

196 ونجسماني بيمارين جي אثر كري نفسياتي بيماري . 23

Psychosis Organic

198 )ڊمينشيا(ويسر جي بيماري . 24

Dementia

204 )عقل يا سادو دماغ ٹگه(ذهني معذوري . 25

Mental Retardation

221 ون ماريشخصيت جون بييا سڀاء . 26

Personality Disorders

237 نشي جو אستعمال . 27

Drug Addiction

247 عالج جا طريقا . 28

of Treatment Methods

250 )سאينٹي ڊپريسنٹ( مايوسي ختم كرڻ جو دوאئون . 29

Anti Depressants

259 אئونوسكون ڏيندڙ د . 30

Benzodizapines

8

264 ري کي ختم كرڻ وאريون دوאئونشديد ذهني بيما . 31

Anti Psychotics

268 )אنجيكشن ٽڊپو(سئي אثرڏيکاريندڙعرصو وگهڻ . 32

Depot Injection

271 جي ذريعي عالج م لوڻ يليٿ . 33

Lithium Therapy

278 ) سائيكوٿرאپي(ڳالهه ٻولهه جي ذريعي عالج . 34

Psychotherepy

283 )يٹ .سي .אي (جي ذريعي عالج ءبجلي . 35

E.C.T

9

ر ا

قديم زماني کان ذهني بيماريون پرאسرאر ، جادوئي يا آسماني

אالهي قهر سمجهيون وينديون هيون ۽ אهڑא عقيدא אڄ به ڇايا يا

تي پيل ي پٺص طور تي אندرون سنڌ ۽ ملك جخا قائم آهن ،

كارڻ گذريل ڏهن جيپهچ ۽ رسائي تعليم ۽ . قن ۾ ئعال

بتدريج تبديلي نظر אچي رهي آهي ، کان אن ۾ پنڌرهن سالن

۽ جت אنهن بيمارين جي خاص طور تي شهري عالئقن ۾

. جون سهولتون موجود آهن عالج معالجي

دאن جن هك خاص ڳالهه ڏسڻ ۾ آئي آهي ته אهي ماڻهو يا خان

حاصل كيو آهي مان فائدو ده سائنسي عالج معالجيموجو

عالج كرאئڻ جو ۽ هو ٻين کي אنهن بيمارين جي آگاهي

پر فيضياب ٿيل مريضن گهٹ مشورو ڏين ٿا אن طرح ڊאكٹر

.אڳ אڳ آهن جا مٹ مائٹ

ويهن سالن کان وڏي ٻا نتقريبسنڌ ۾ ڊאكٹر كرتار الل אپر

جيتوڻيك هاڻي . كري رهيو آهي لگن سان ماڻهن جي خدمت

سنڌوאسين جي אتان ويهي ٹيلي هو كينڈא هليو ويو آهي پر

کان شاگرد هئڻ منهنجي . سائكياٹري ذريعي كري رهيو آهي

جنهن ڳالهه جو مون کي فخر آهي ته ڊאكٹر كرتارعالوه

سمجهيو ذهني بيمارين ۽ ذهني دאٻ کي چڱي طرح سنڌ ۾

عملي کي اپيلٹرن کي ۽ الڳآهي ۽ عام ماڻهن کي ، ڊאك

ڏيکاريو آهي ته موجوده عالج جي طريقي سان אهو نعمل

. كافي فائدو پوندو آهي

10

ٻيو فيملي ڊאكٹرن کي وڏي محنت سان هي علم منتقل كيو

جنهن سان لکين ماڻهن کي ذهني بيمارين جي אذيت کان نجات

. ملي آهي

۾ پهرين كوشش آهي كتاب سنڌي توهان جي نظر آڏو هي

بيمارن کي ، אنهن جي نگهدאشت كرڻ وאرن کي ۽ جنهن ۾

عام ماڻهن کي ذهني بيمارين جي عالج جي باري ۾ عام فهم

مون . هي هك قابل قدر خدمت آهي. زبان ۾ ٻڌאيو ويو آهي

کي אميد آهي ته وڌ کان وڌ ماڻهو هن كوشش مان الڀ حاصل

.كندא

هارون אحمدپرفيسر

11

ظ ش

جي مطابق صحت جي وصف هن )WHO(حت عالمي אدאره ص

طرح بيان كئي ويئي آهي ته صحت فقط جسماني چڱڀالئيء

جو نالو نه آهي بلكه אنسان جي هك אهڑي مكمل چڱڀالئيء

کي چئبو آهي، جنهن ۾ ماڻهو جسماني، ذهني، سماجي ۽

.روحاني طرح صحت مند هجي

אنهيء مان صاف ظاهر آهي ته جيكڎهن كو ماڻهو

وش چڱو ڀلو آهي ته به هن کي صحت مند نه ٿو چئي ڏسڻ ۾ خ

سگهجي، جيستائين هن جي ذهني ۽ سماجي صحت جي باري

۾ معلوم نه كيو وڃي ۽ אها تسلي ٿئي ته هو ذهني، سماجي ۽

.روحاني طرح صحت مند آهي

ڇاكاڻ ته ذهني تكليفون ۽ بيماريون عام جام هجڻ

ي ته هي كي ذهني جي باوجود عام ماڻهوء کي אها سڌئي نه آه

خاص كري ٻهرאڙيء جا . بيماريون آهن، جن جو عالج به آهي

ماڻهو אنهن کان وאقف نه آهن ۽ هو جنن، ڀوتن ۽ تعويزن، ٹوڻن

ذهني بيمارين جا ماهر אسان . ۽ ڦيڻن جي چكرن ۾ هوندא آهن

جي ملك ۾ تمام گهٹ آهن ۽ عام ڊאكٹرن وٽ مريضن جي

هني بيمارين جي سڃاڻپ رش ۽ گهربل سکيا نه هجڻ كري ذ

هي كتاب جيكو ڊאكٹر . ۽ عالج אڌورو رهجي وڃي ٿو

كرتار الل لکيو آهي אن ۾ هن تمام گهڻي محنت سان

جيكي نه فقط . مشكل شيون آسان لفظن ۾ بيان كيون آهن

كنهن ڊאكٹر، ديک ڀال كرڻ وאري عملي جي رهنمائي

كنديون، بلكه هك عام پڑهيل ماڻهوء کي پڻ كافي

12

ذهني بيمارين جي باري ۾ . ارن مان كڍي سگهنديونمونجه

ڊאكٹر صاحب چٹي نموني بيمارين جي نشانين

)Sign and Symptoms ( تشخيص)Diagnosis ( ۽ عالج جا طريقا ۽

دوאئن جي אستعمال، فائدن توڙي ذهني אثرن جي باري ۾

!.تفصيلي ڄاڻ ڏني آهي

ٻي جيكا خاص ڳالهه جنهن جو ڊאكٹر صاحب كتاب

روعات ۾ ئي ذكر كيو آهي، אها وڏي אهميت رکي ٿي، جي ش

جنهن ۾ ڊאكٹر صاحب عام ماڻهن جي سوچ ۽ ذهني بيمارين

۽ وهمن جي باري ۾ ماڻهن جا تاثرאت ۽ غيرسائنسي تصور

متعلق بيان كيا آهن ۽ وري جهڑي نموني אنهن جا جوאب ڏنا

آهن ۽ حقيقتن تي ٻڌل سائنسي تحقيقن جي روشنيء ۾

هن كتاب جو هك . ڏنا آهن אهي قابل رشك آهن جيكي دليل

نفسياتي بيمارين / ٻيو به زبردست پهلو آهي، אهو آهي ذهني

بابت سنڌيء ۾ نعم אلبدل لفظ يا جمال جيكي ليکك نه رڳو

آسان فهم ٻولي ۾ אستعمال كيا آهن پر אن جي אصلي

אنگريزي ٻوليء ۾ موجود لفظن، אکرن ۽ جملن کي به سامهون

ته جيئن جيكي طبيت يا عام ماڻهو אن بيماري لکيو آهي

متعلق كو ويچار يا سمجهاڻي ڏين ته کين تمام آساني ٿئي،

ڇاكاڻ ته אنگريزي אکرن، محاورن توڙي جملن جو אستعمال

هاڻ سنڌي ٻوليء ۾ به روز مره جي زندگي ۾ كافي אستعمال

خاص طرح سان سائنسي لفظ يا طب، حكمت يا . ۾ אچي ٿو

ق آيل لفظ، يا אکرن جو אستعمال پڑهندڙ حضرאت عالج متعل

جڎهن אن کي بار بار אستعمال هيٺ آڻيندא ۽ عام ماڻهو به אن

کي אستعمال هيٺ آڻيندא ته אن سان ذهني صحت معاشري ۾

موجود ڏندكٿائن، وهم وسوسن مان جان ڇٹڻ ۾ ڳچ ساري

مدد ملي سگھندي، هي عام لوכ ۽ سادא ماڻهو گھر ۾ موجود

13

نفسياتي روڳ ۾ ورتل ماڻهو کي אن جي عالج / هني كنهن ذ

وאسطي در در ڀٹكائڻ کان بچي پوندא ۽ אنهن جو خرچ ۽

אن جو . هي كتاب جو ٻيو ڇاپو آهي. وقت جو زيان بچي پوندو

مطلب אهو آهي ته نفسياتي بيمارين ۽ אن جي عالج بابت אسان

. جا ماڻهو سائنسي علم جي ڄاڻ حاصل كرڻ چاهين ٿا

אها خوאهش آهي ته هي كتاب نه صرف عام ماڻهو منهنجي

پڑهن پر پڑهڻ جي ضرورت كاليجن، אسكولن توڙي

مون کي پك آهي ته هن كتاب مان گهڻي . الئبريري ۾ به آهي

۾ گهڻو فائدو ڊאكٹرن ۽ אسپتالن ۾ كم كندڙ پيرא ميڈيكل

عملي، نرسن کان عالوه مريض ۽ אنهن جي مٹن مائٹن ۽ عام

ندو ۽ مجموعي طور تي هي كتاب سنڌ جي ماڻهن کي به ٿي

.ماڻهن الء وڏو فائديمند ثابت ٿيندو

ڊאكٹر بدرאلدين جوڻيجو :تاريخ چيئرمين ع08-04-2012

ڊپارٹمنٹ آف سائكياٹري

ڈكا ميڈيكل كاليجچان

شهيد محترمه بينظير ڀٹو ميڈيكل يونيورسٹي، الڙكاڻو

14

ئران

فيبروري 28هي جڎهن مان آو ياد ٹمون کي אهو وقت אڄ به چ

ماهر وڳي دماغي ۽ نفسياتي بيمارين جي 9صبح جو 1990

سول ءڏيڻ ال ٽي رپورٹتي ڊيو ٹگريڈ جي پوس 18ر طور ٹڊאك

ٿهم ،منهنجي دل ۾ كافي אمنگون .يو هيس و سکر אسپتال

אتي منهنجي مالقات هك صحت جي سينيئر .و هو ۽ جذب

ڏٺو هيٺ کان مٿي تعجب سان جنهن مون کيفيسر سان ٿي، آ

ر صاحب توهان ٹته ڊאك و۽ چي) ياد رهي منهنجو قد ننڍو آهي(

.يا آهتي دماغي ۽ نفسياتي مريض كٿان . ؤ۾ ڇا كندسکر

فيسر طور آهي ته هك ميڈيكل آي كرڻي ٹتوهان کي ڊيوאگر

אهڑي صورتحال مان .نگهه بخار جا مريض ڏسو אو پي ڊي ۾ ک

سينيئر مون هك وڏو سبق پرאيو ته אگر هت هك صحت جي

هي ته هك آفيسر جو دماغي بيمارين جي باري ۾ אهو خيال آ

کي ذهني صحت جي باري ۾ كهڑي معلومات ءعام ماڻهو

.هوندي

كيو ته منهنجو پرن אن وقت مون پنهنجو پاڻ سان

پهريون كم سکر ۾ ذهني صحت جي باري ۾ معلومات ڏيڻ

کنگهه بخار جا مهينن تائين جنرل אو پي ڊي ۾ 9مان .هوندو

مريض چيك كندو رهيس ۽ جنرل אو پي ڊي ۾ ويهي دماغي

آگاهي ڏيندو ۽ نفسياتي بيمارين جي باري ۾ مريضن کي

شروعات مون سول אسپتال باقاعده جي پهرين אن . رهيس

سکر جي تاريخ ۾ پهريون دماغي ۽ نفسياتي بيمارين جو

يكاج باقاعده وאرڊ ۽ אو پي ڊي شروع كرڻ سان كئي

كئي وئي پر ءجيتوڻيك هك سال جي عرصي گذرڻ کان پو

15

۾ ذهني صحت جي شعور پيدא كرڻ شهر وאسين به سکر ءپو

.ت رکي پئي هك سنگ ميل جي حيثي ءال

الء الئڻ ڦهذهني صحت جي باري ڄاڻ كاري وڌאئڻ ۽

كاڻ ته سان كئي، ڇا پرچار كرڻرن کي ٹمون ڊאكٻيو قدم

ميڈيكل كاليجن ۾ ذهني صحت جو كو ) هاڻي پڻ(אن وقت

رن ٹڊאكفيملي نتيجي ۾ ، كو نه ٿيندو هيو אمتحان زبانيبه

.ئي کي ذهني صحت جي معلومات پڻ پوري ساري هوندي ه

رن سان ميل مالقاتون ٹאسپتالن ۾ وڃي ڊאك مختلف مون

אنهن سان ذهني صحت ۽ ذهني بيمارين جي باري ۾ .كيون

) ۵( ن۾ صرف پنجمرحلي پهرين .خياالت جي ڏي وٺ كئي

ساڳي وقت عالمي .ه رکي هدماغي ۽ نفسياتي بيمارين تي توج

ين عام دماغي بيمارجو به אهو زور هيو ته WHOאدאري صحت

شديد ،نشي جي عادت ،جا دورא ء مرگهي،جهڑوכ ڊپريشن

،سادو دماغ (۽ ذهني معذوري ) سائيكوسس(ذهني بيماري

عام ماڻهن ۾ ۽رن ٹجي باري ۾ ڊאك) تائيٹعقل جي گه

مختلف ءאن مقصد پوري كرڻ ال .شعور پيدא كيو وڃي

وركشاپ ،شهرن ۾ אنهن بيمارين تي وقت به وقت سيمينار

هك نيوز ۽ا ، سوאلن جوאبن جا پروگرאم شروع كيليكچر

.غاز كيو آپڻ جو News Letterر ٹلي

عام ماڻهن ۾ ذهني بيمارين جي باري ۾ معلومات

معاشري جي مختلف طبقن جهڑوכ אسپتالن ءفرאهم كرڻ ال

אخبارن ) افٹپيرא ميڈيكل אس(ڊسپنسر ،۾ كم كندڙ عملو

ي علماء ۽ مختلف سماجمذهب ،جا ماڻهو ) ميڈيا(ي وي ٹ۽

ن تي ننڍن אدאرن جي وאلنٹيرز سان مختلف وقتאرכ سڌ

אن دورאن مون کي אن .تربيتي وركشاپ ذريعي رאبطو رکيو

جيكر אسان وٽ سنڌي يا محسوس ٿي ته كمي ڳالهه جي

16

جنهن ۾ عام ماڻهن אردو ۾ هك جامع ۽ مكمل كتاب هجي

سوאء אن کان .يي بيمارين جي باري ۾ معلومات هجذهن ءال

ان کي ڏسي كري به אن ڳالهه ذهني بيمارين جي وڌندڙ رجح

وڌيك شدت سان محسوس ٿيڻ لڳي، جنهن جي جي ضرورت

אهميت אن كري به وڌيك محسوس ٿيڻ لڳي ته جيئن

معاشري ۾ ذهني بيمارين جي باري ۾ پيدא ٿيل غلط فهمين

.سگهجي کي ختم كري

هي ته ذهني بيمارين آا قسمتي جي ڳالهه אههك وڏي بد

عني پاكستان ۾ ويهه ي هنآ ٹتمام گه رٹڊאك ءجي عالج ال

هن ۽ אهي به گهڻي قدر آر موجود ٹڊאك 650 ءبادي الآكروڙ

رאولپنڈي وغيره ۾ ،الهور ،صرف وڏن شهرن يعني كرאچي

تهبي سکر ۽ ڀرپاسي جي عالئقي تي نظر وجه אگر .هن آويٺا

אكيلو تربيت ئي مان تائين 2005ٺيکان و 1990 خبر پوندي ته

شكر آهي هاڻي صورتحال كجهه .ر موجود هيس ٹيافته ڊאك

بهتر آهي ۽ אكثر ضلعن ۽ تعلقن ۾ نفسياتي ڊאكٹر موجود

موجود ه سهولتن مان ته هيآאها فيريستم ظهك ٻي . آهن

هك אندאزي مطابق .هن آوٺي رهيا كين فائدو پوروماڻهو

ماڻهو جن کي عالج جي ضرورت کان به گهٹ 10 % صرف

قي جي عالج مان فائدو وٺندא אهي جديد طري، هوندي آهي

۽ ، منفي خيالسبب جهالت ، غلط سوچאن جو بنيادي . آهن

אكثر ماڻهن . ي خوف آهي جي باري ۾ سماج نذهني بيماري

، بدروحن ، جادو ، ذهني بيماريون جن ، ڀوت جي خيال مطابق

كارڻ جي ضي جي غلط كارنامن تعويذن ، ڏאئيڻن ۽ ما

ٿينديون آهن ۽ אنهن جو عالج پيرن ، فقيرن ، جادوگرن ۽

سنياسين وٽ موجود آهي جڎهن ته جديد سائنس אهو ٻڌאئي ٿي

17

ه خاص كيميائي رطوبتن ۾ دماغ ۾ كجه ون ته ذهني بيماري

. آهن تبديلي جي كري پيدא ٿينديون

ٻن ي ۾ٹمريكا جي هارورڊ يونيورسآ۾ 1996سن

جي تعاون W.H.Oعالمي אدאري صحت ،ذهني صحت جي ماهرن

جنهن سڄي دنيا ۾ هك تهلكو .تحقيق كئي كسان ه

مچائي ڇڎيو ۽ عام ماڻهن جون אکيون کولي ڇڎيون ۽ אن

" دنيا تي بيمارين جو ٻوجهه" كتاب تحقيق کي هك

)Global Burden of Disease ( ، אن تحقيق مطابق ۾ شايع كيو :

يعني وאري بيماري ءאدאسي ۽ مايوسي Depression ثركא

.ثابت ٿي آهي بيماريملكن ۽ قومن الء نهايت مهانگي

ڊپريشن كارڻ ماڻهو كم كار کان رهجيو وڃي ۽ پنهنجي

پرذאتي ضايع كري نه رڳو سال الڀائتازندگي جا كيترא ئي

. نه كرڻ جو باعث بنجن ٿا وאڌאريمعشيت ۾ ملكي

15 10۾ אهڑيون وאري ماڻهن سالن جي عمر 44کان

ڌ بيمارين جو ٻوجهه پيدא كن بيماريون جيكي وڌ کان و

.هنآ אنهن مان پنج ته صرف ذهني ۽ نفسياتي بيماريون ،ٿيون

Depression ن يا אدאسي ۽ مايوسي وאري بيماريجهڑوכ ڊپريش

ي ۽ غم جي بيماريتيز ، Drug Addiction نشي جو אستعمال ،

Bipolar Disorder، دאئمي شديد قسم جي ذهني بيماري يا

۽ پاڻ کي نقصان پهچائڻ يا Schizophrenia شيزوفرينيا

ذهني بيمارين جي ماڻهو جيكا پڻ אكثر ( Suicideخودكشي

).هنآكري كندא

ڊپريشن جي بيماري جيكا هن وقت دنيا ۾ بيمارين

سن .هي آجو ٻوجهه پيدא كندڙ بيمارين ۾ چوٿين نمبر تي

۾ אها ٻئي نمبر تي אچي ويندي يعني پهرين نمبر جي ع 2025

18

دل جي دوري وאري بيماري ته ٻئي نمبر تي ڊپريشن جي

.بيماري هوندي

هي ته هينئر صحت جو آمٿين ڳالهين جو مطلب صاف

عملو ذهني بيمارين کان אک ڇنڀ كري ئي كونه ٿو سگهي

.نه هوندوكوو ممكن سندن گذאر ءڇو ته אن معلومات کان سوא

هي ڇو ته آعوאم کي پڻ אهڑين بيمارين جي معلومات ضروري

) ماڻهو 1مان 4هر (אيندڙ وقت ۾ دنيا جو هر چوٿون ماڻهو

אن .كنهن نه كنهن ذهني صحت جي مسئلي ۾ مبتال هوندو

كري ذهني ۽ نفسياتين بيمارين جي تعليم جي شاخ

ڏينهن وڌندي وڃي ڏيهون אهميت جي Psychiatryري ٹسائكيا

هر روز نيون تحقيقون ٿينديون رهن ٿيون جنهن ۾ .ٿي

بيمارين جي سببن جي ڄاڻ يا אن جي عالج جي طريقن ۾

هن كتاب ذريعي אها كوشش كئي .ترقي ٿيندي رهي ٿي

.هي ته אها ڄاڻ توهان جي هٿن تائين پهچائي وڃي آ ئيوي

هي هي ته ماڻهو אآكو نه لکيو ويو ءال هي كتاب אن

نشانيون پڑهي گهر ويٺي ٻين جي تشخيص كن ۽ ٻين جو

אهو پر هن كتاب لکڻ جو مقصد ،عالج شروع كري ڇڎين

هي ته ماڻهن ۾ ذهني ۽ نفسياتي بيمارين مطابق ڄاڻ هجي ۽ آ

کيس ن ته۾ אهڑيون عالمتون ڏس دوست אحبابאگر كنهن

بيمارين ويجهڑאئي ۾ كنهن دماغي ۽ نفسياتي مشورو ڏين ته

خر كار بيماري آڇو ته رير سان رאبطو كٹڊאكماهر جي

هي .ر ئي كري سگهي ٿو ٹسڃاڻڻ ۽ عالج هك ماهر ڊאك

مند هوندو جيكي پاڻ به كافي فائدي ءكتاب אنهن مريضن ال

هن كتاب سان .هنآي ۽ نفسياتي بيمارين ۾ مبتال ذهن

کين صحيح ڄاڻ پوندي ۽ کين אهو پڻ پنهنجي بيماري جي

سٺيون ۽ ءته كهڑيون ڳالهيون سندن بيماري ال معلوم ٿيندو

19

،هي كتاب مريضن جي رشتيدאرن .هن آكهڑيون نقصانكار

ڇا كاڻ ته کين אها .هي آخاص طور فائدي جو ءگهر وאرن ال

خبر پوندي ته پنهنجي پياري مريضن سان كهڑو سلوכ

نه كبو كوسندس عالج كيترو وقت هلندو ۽ عالج ،كجي

؟ ته ڇا ٿيندو

عملي جهڑوכ صحت سان تعلق رکندڙكتاب هي

تمام وڌيك ءاف الٹپيرאميڈيكل אس ن ۽ڊسپنسر ، ننرس

אنهن جو ئي אهڑن مريضن جي ءندو ڇو ته אڳي پومد ٿيآكار

.هي آپرگهور ۾ عمل دخل هوندو

אها ڳالهه وאضح كندو هالن ته ذهني صحت جا ءآهت

هن آتائين محدود نه ) پاگلپن(مسئال صرف شديد ذهني بيماري

پر ذهني صحت جي حد ۾ معاشري جا كافي مسئال אچي وڃن

گهڻو ،ٿا جهڑوכ روزאنو گهر ۾ يا دوستن سان جڳهڑא كرڻ

هروڀرو ،אسكول مان هروڀرو غير حاضر رهڻ ،غصو אچڻ

بم يا ڌماكا ،هنگاما كرڻ ،غير حاضر رهڻنوكري تان

،نشو كرڻ ، جوא كرڻ ،چوري كرڻ ،قانون جو ڀڃڻ ،كرڻ

مون کي .گهڻن ماڻهن سان جنسي تعلقات رکڻ وغيره وغيره

كتاب جي هن هي ته ذهني صحت ۽ ذهني بيمارين جيآאميد

هك كڑي ءكوشش ذهني صحت جي باري ۾ معلومات ال

.ثابت ٿيندي

هوאئي هي كتاب گهڻي قدر مون كرאچي ۽ سکر جي

تظار كنديجهازن جو אن אنتظار وאري الئونجز ۾ تي אڏن

ڇاكاڻ ته كرאچي کان سکر אچ وڃ وقت پي آء אي جي .لکيو

پروאزن جي دير هجڻ كري مونکي هوאئي אڏن تي אنتظار

.كرڻو پوندو هو

20

خر ۾ مان هن كتاب جي تيار ٿيڻ ۾ كجهه ماڻهن آ

کي وسارڻ نٿو چاهيان جن کان بغير אهو كتاب لکڻ ڏאڍو

ٿ منهنجي هن كتاب لکڻ ۾ سڀ کان وڏو ه .مشكل هو

،نيلم كماري پمناڻي ،نب وאرن كانتا ٻائي پمناڻي ٹك

ڇا كاڻ جو אنهن جي همٿ ۽ .هي آسڌאنت كمار پمناڻي جو

وقت قربان كرڻ کان بغير مون کان אهو كتاب لکڻ بلكل

ڊאكٹر آنند كمار پنجوאڻي ، ،ديپا ڏيوאڻي .ناممكن هو

شاهد حسين ريٹر كمپوزٹر אنيل كمار ۽ كمپيوٹڊאك

.هي آومرو جي ڏينهن رאت جي كوشش به قدر جي قابل س

خر ۾ مان هن پوري دنيا جي مالك جو شكرگذאر آسڀ کان

سان مان هي نذرאنو توهان جي هٿن ٿهيان جنهن جي ڏنل همآ

.هيان آڻڻ جي قابل ٿيو آتائين

كرتار لعلڊאكٹر

21

ئ ،ت 1. ئڻ ت ۽ ذ رات ئ

HEALTH, MENTAL HEALTH

& PUBLIC OPINION

د ڳ ت ئ ئ رف

.

کي ءهي ته אگر كنهن ماڻهوآ هوندو و خيالكثر ماڻهن جא

پر .هي آهي ته אهو ماڻهو صحتمند آبيماري نه جسماني كا

جو نه هجڻ ئي صحت جي ء אصل ۾ كنهن به אنسان ۾ بيماري

نسان مطمئن ۽ خوش هوندو هك صحت مند א .هي آعالمت نه

هن ۾ نقصان ،مشكالتن ۽ كنهن به مسئلي کي نبيرڻ ،هي آ

אهو ٻين سان ملي جلي كري ،هي آجي صالحيت هوندي

هي ته אن جي طرفان آهي ۽ אن جي كوشش هوندي آرهندو

אن ۾ אخالقي ۽ روحاني ،كنهن کي ڏک يا تكليف نه پهچي

هي ۽ אن مان آه خوش رهندو אهو پاڻ ب .هي آسليقو هوندو

.هي آمعاشرو به خوش هوندو

.هي آصحت جو אصل مطلب صرف جسماني صحت نه

مگر كنهن جي ذهن ۾ ،هي آאگر جسم ۾ كا به بيماري نه

.هي ته אهڑو ماڻهو چڑچڑو ٿي سگهي ٿو آאلجهن يا پريشاني

אن جا ماڻهن سان ۽ گهر .אن جو كم كار متاثر ٿي سگهي ٿو

22

سان تعلقات متاثر ٿي سگهن ٿا ۽ نه ته هو پاڻ خوش رهي وאرن

ءٿو ۽ نه وري אن جا گهر وאرא ۽ دوست אحباب אن جي رويي

אهو كيئن چئجي ته אگر جسماني ءته پو .مان خوش رهن ٿا

אن كري عالمي .هي آهي ته ماڻهو صحت مند آبيماري نه

صحتمند אصلمطابق World Health Organizationصحت جي אدאري

سماجي ۽ روحاني ،ذهني ،هي جيكو جسماني آماڻهو אهو

نه صرف ءאن كري سٺي صحت جي ال.طور تي صحتمند هجي

سماجي ۽ روحاني طور تي صحت مند ،جسماني پر ذهني

.هيآهجڻ ضروري

ئر ر ب ئغ ب وا . د

،هيآאنساني جسم جو سڀ کان אهم ۽ ضروري حصو دماغ

طرح ءجهڑي .هي آندو ضابطي ۾ رکجيكو پوري جسم کي

طرح ءبلكل אهڑي ،هنآجسم جا مختلف حصا بيمار ٿيندא

אگر كو به شخص ذهني يا .دماغ به بيمار ٿي سگهي ٿو

كون صحت مندکي دماغي طور تي بيمار ٿي پوي ٿو ته אن

ٿي خوشگوאر زندگي گزאرڻ ڏکي ءאن جي الچئبو ڇا كاڻ ته

،سوچجهڑوכ نمختلف كم يج غدما سندس.هي آ يويند

فيصلي كرڻ جي قوت وغيره ۾ خلل پيدא ٿي ،يادאشت ،جذبات

אن جو رويو عام ماڻهن کي مريض جو ڳالهائڻ ۽ .هي آويندو

אكثر كري אهڑي تبديلي جي كري كم .هي آلڳندو سٺو نه

.هي آجي يا ختم ٿي ويندي ٹكرڻ جي صالحيت به گه

23

ئر ئ ب ن ب د ئ ر ۾ ن .

كافي دماغي بيمارين ۾ مريضن کي كافي جسماني

، جهڑوכ جسم ۾ سور .هنآتكليفون پيدא ٿي پونديون

دل جو ،مونجهه ،بي چيني ، ٹگهٻرאه ، ٽٿكاو ،كمزوري

אها .جوڙن ۾ سور وغيره وغيره ،مٿي ۾ سور ،تيز ڌڙكڻ

سمجهي كو نه جا گهر وאرא אكثر كري مريض ۽ אن ه ڳاله

جسماني معائنو مريض جو گهر وאرא جڎهن . هنآ سگهندא

אهي ته هنآون كرאئيندא ٹيسٹجسماني سندس هن ۽ آكرאئيندא

مريض کي سڀ אن کان پوء. هنآنكرنديون Normalسڀ ٺيك

۽ هي آهي صرف وهم آهن ته تو کي كجهه به نه آאئين چوندא

هن جيكا آهمدردي كرڻ پڻ ڇڎي ڏيندא مريض سان אهي ءپو

.هك مريض سان كرڻ گهرجي

طرح سمجهڻ ءيٹڳالهه چ אها گهر وאرن کي درאصل

گهرجي ته كافي دماغي بيماريون به جسماني تكليفون پيدא

هي ته آאگر بلب ٺيك هك بلب نه ٻري ۽ جيئن.هن آكنديون

چ وאري وאئر خرאب ڻ خرאب هجي يا وٹهي ته بآٿي سگهندو

رول كندو ٹدرאصل دماغ پوري جسم جي كمن تي كن .هجي

אگر אن ۾ كنهن به رطوبت جي توאزن ۾ بگاڙ ٿئي ته .هي آ

جسم جا مختلف كم خرאب ٿي سگهن ٿا ۽ نتيجي ۾ جسماني

بيمارين אن كري دماغي .تكليفون ظاهر ٿي سگهن ٿيون

مريض سبب جي كري پيدא ٿيل جسماني تكليفن وאري جي

سان پڻ همدردي سان هلڻ گهرجي ۽ کيس אئين هرگز چوڻ نه

אهو چوڻ .هي آهي صرف وهم آگهرجي ته تو کي كجهه به نه

.هي آمريض کي بيماري کان وڌيك تكليف ڏيندو

24

ئر رات ذ ب ئ ط ئ ئڻ بئري ۾

ئم .1 ن ئر . آذ ب

.هي آאهو سرאسر غلط

ڏسون ته אها אکر אنگ جا )WHO( ان عالمي אدאري صحتאگر אس

مطابق ) (WHOعالمي אدאري صحت .ڳالهه بلكل غلط نظر אيندي

: ۽ پاكستان ۾ كيل سروي مطابق

4بادي جي چوٿين حصي جيترא ماڻهو يعني هر آكل

ماڻهو كنهن نه كنهن ذهني صحت جي مسئلن ۾ ڦاٿل 1مان

.هيآ

%2 عذوري ۽ شديد قسم جي بادي אنتهائي ذهني مآ

.هي آبيمارين ۾ ڦاٿل ذهني

بادي وچولي قسم جي ذهني آ 10%ه سيكڑو ڏه

.هي آبيمارين جو شكار

لک ماڻهو ههويمطابق אسان جي ملك ۾ אن حساب

كل هك كروڙ ماڻهو وچولي ٹشديد ذهني بيمارين جو ۽ א

. هنآقسم جي ذهني بيمارين جو شكار

سيكڑو ماڻهو جيكي 20 کان 15هك אندאزي مطابق

אسپتالن ۾ عام ٽجنرل אسپتالن يا پرאئيو ،سركاري אسپتالن

نهن نه كنهن ذهني درאصل ك .هن آאيندא ءبيمارين جي عالج ال

هن ۽ אهي پاڻ אن کان بي خبر هوندא آجو شكار هوندא ءبيماري

مختلف دوאئن ۽ ءאهي بيمارين کان نجات حاصل كرڻ ال .هن آ

هن پر אنهن مان کين كوئي فائدو نه آارو وٺندא عالج جو سه

ه אن ب معالج كڎهن كڎهنهي ڇو ته אهي پاڻ ۽ אنهن جا آپوندو

25

ڇو ته אكثر كري (هن آجي ذهني بيماري کان بي خبر هوندא

کي جسماني بيمارين جي باري ۾ وڌيك تربيت ڏني نرٹڊאك

.) هيآويندي

ئڻ .2 دائ ئر ۾ ئ ھذ ب راب د غ دو ) ر( . آ

.هي آאهو سرאسر غلط

جو ءشديد ذهني بيمارين ۾ ماڻهو تههي آאن ۾ كو به شك نه

هي پر אكثر آدماغ صحيح طريقي سان كم كو نه كندو

ذهني بيمارين ۾ ماڻهو ڏسڻ ۽ ڳالهائڻ ۾ ٺيك ٺاכ هوندو

هي پر هو مختلف قسمن جي جسماني تكليفن ۽ نفسياتي آ

،جهڑوכ دאئمي مٿي ۾ سور .هي آمنجهان گذرندو אلجهنن

حد ،بيقرאري ،بي چيني ،جسم جي مختلف حصن ۾ سور

، ٹگهٻرאه ،ننڈ نه אچڻ ، ٽٿكاو ،کان وڌيك كمزوري

ٿيڻ، گهڻي كاوڙ وچڑچڑ،پريشان رهڻٿوري ٿوري ڳالهه تي

،طبيعت جو אدאس ۽ مايوس رهڻ אچڻ ، كم کان گسائڻ ،

.لڳڻ وغيره وغيره ٹسپي گهكم كار ۾ دلچ

ئري رڳ .3 ج آو ذ ب رورت ۽ .آ

.هي آאهو تاثر غلط

بلڈ ماري به ٻين جسماني بيمارين جهڑوכ كاڻ ته ذهني بيڇا

.هي آجوڙن جي بيماري وאنگر هك بيماري ،شوگر ،پريشر

۾ مريض جي دماغ ۾ هك خاص قسم جي ن بيمارينهن

26

به هنن بيمارين جي عالج ۾ .هي آكيميائي تبديلي ٿي ويندي

۾ به مريضن هنن بيمارين .هي آدوאئن جو אهم كردאر هوندو

هن جيكي ٻين کي نظر آتكليفون محسوس ٿينديون کي

وڌيك چوڻ مريضن کي אهو אن كري .هن آكونه אينديون

، هيآه نه تو کي كجهه ب “ ته هوندو آهي پهچائيندڙ تكليف

نهنجي همٿپاڻ کي خوش رک ، پ ،هي آوهم تنهنجو صرف

توکي دوא جي كابه ضرورت ۽ سان ٺيك رهڻ جي كوشش كر

كاڻ ته مريض ته אڳ ۾ ئي پاڻ کي ٺيك رکڻ جون ڇا ”.هي آنه

ياد رهي ته هي بيماريون .هي آكوششون كري چكو هوندو

ڻ کين زوري نه وري پا .هنآپنهنجيون پيدא ٿيل نه هونديون

.هي آٻاهر ڌكي كڍي سگهبو

ج ؟ .4 ئ بئ ت ئ بد ئ

.هي آتاثر به غلط אهو

جون دوאئون دماغ ۾ كيميائي تبديلين ءאصل ۾ ذهني بيماري

אن كري خرאب حالتن جي باوجود .هن آکي ٺيك كنديون

بي ،بي چيني .هي آمريض جي طبيعت كافي بهتر ٿي ويندي

مريض پاڻ کي كافي .هي آٿي ويندي ٹكوني كافي گهس

ياد رهي ته كن ذهني بيمارين .هي آبهتر محسوس كندو

جهڑوכ ڊپريشن ۾ مريض کي هر طرف نا אميدي ۽ هر ڳالهه

هن ۾ مسئلن کي حل كرڻ .هي آجو منفي پهلو نظر אيندو

هن کي هر ننڍو .هي آجي ويندي ٹجي خود אعتمادي به گه

هو پاڻ کي تمام گهڻو كمزور ،هي آڏسڻ ۾ אيندو مسئلو وڏو

جي عالج ءذهني بيماري ءאن ال .هي آ۽ ٿكيل محسوس كندو

هي ۽ مريض کي آسان مٿين سڀني تكليفن ۾ بهتري אيندي

27

پنهنجا مسئال بهتر طريقي سان حل كرڻ ۾ كافي مدد ملندي

ءمريض پنهنجن مسئلن کي حل كرڻ ال ءعالج کان پو .هي آ

۽ پنهنجي حالتن ۾ هيآكافي كوششون كري سگهندو

. سڌאرو آڻڻ جي حالت ۾ هوندو آهي

ن .5 ئر ئ ب ئ ۽ ن د ۽ ور آدوائن آئدت د دڙ . و

.هي آאهو تاثر به غلط هوندو

אڄ كلهه جديد سائنسي تحقيق مطابق אهڑيون دوאئون אيجاد

ه قسم جي ننڈ يا نشو كو نه هوندو هن جن ۾ كنهن بآٿيون

هي آجيتوڻيك كجهه دوאئن ۾ ٿورو خمار هوندو .هي آ

مريض هي ۽آكافي فائديمند هوندو ءجيكو אهڑي مريض ال

.هي آ کي بهتر ٿي كندو جي رאت جي ننڈ

سان كنهن به قسم جي عادت كونه پوندي دوאئن אنهن

ر ۽ شوگر بلڈپريش( جو عالج هي جيتوڻيك كجهه مريضن آ

هي ڇو ته אهڑن آكافي عرصي تائين هلي سگهندو ) وאنگر

كجهه مريضن کي ڊگهي عرصي وאري ذهني بيماري هوندي

هي مگر آאهڑن مريضن کي دوא جي ضرورت هوندي .هي آ

.هي آعادت بلكل كونه پوندي

هستي وزن آهستي آياد رهي ته عادت وאري شئي جو

جي عادت ٹسگري جهڑوכ .هيآوڌאئڻ جي ضرورت هوندي

جي אستعمال جو تعدאد وڌאئيندو ٹوאرو ماڻهو وقت سان سگري

۾ صرف ءمگر אن جي برعكس ذهني بيماري .هي آويندو

پريشر جو جيئن بلڈ .هي آدوאئن جو مقرر وزن אستعمال ٿيندو

مريض دوאئن جو مقرر وزن كافي عرصي تائين אستعمال

28

جي عادت كونه چئبو پريشر جي دوאئن هي ۽ کيس بلڈآكندو

گهڻن مريضن کي كافي پر אها هك حقيقت آهي ته .هي آ

۽ وقفي وقفي هنآعرصي تائين دوאئون کائڻيون پونديون

. هيآكرڻو پوندو پڻ رن سان مشورو ٹڊאكکان پوء

ن.6 ئر ئ ب ن دائ د د . آرو

.אهو غلط آهي

هي ته آאهو ضروري نه ءجي الن ذهني بيمارين ۾ مبتال مريض

گهڻن ئي ذهني مريضن .אنهن جا ٻار به ذهني مريض ٿي ويندא

حاالنك .هن آجا ٻار صحتمند ۽ خوشگوאر زندگي گذאريندא

.هيآكجهه دماغي بيمارين ۾ ٿورو موروثي אثر پڻ هوندو

ن . 7 ئر ئ ب دڙ د ن آ و . د

.هي آאهو تاثر به غلط

يماريون هك مريض مان ٻئي مريض کي نٿيون لڳي ذهني ب

.چاهي مريض سان گڎ ويهجي يا אن جي אوبر کائجي .سگهن

ئرڻ . 8 ئر ئ ب ت د ، ان ، ر آ ئ ۽ اج دو آذ ئن .ن

.هر گز نه

هي بيماريون درאصل دماغ ۾ كجهه كيميائي تبديلين جي

جهڑي طرح پرאڻي زماني ۾ هيضي جي . هنآكري ٿينديون

ي بي ، ۽ مليريا جي باري ۾ אهڑو خيال عام هيو ته ٹبيماري ،

ن ۽ ٻين غيبي طاقتن جي عمل يڏאئڻאهي بيماريون جن ڀوت ،

ن ڳالهين کي غلط پر جديد سائنس אنه .هن آدخل سان ٿينديون

29

אهڑي طرح هاڻي אها ڳالهه ثابت ٿي .هيآثابت كري چكي

هي ته ذهني بيماريون دماغ ۾ كجهه خاص رطوبتن آچكي

אڄكلهه אهڑيون .هنآجي توאزن بگڑڻ جي كري ٿينديون

هن جيكي אن بگڑيل كيميائي آدوאئون به אيجاد ٿي چكيون

ٿي ويندو مريض كافي بهتر هن ۽ آتوאزن کي ٺيك كنديون

.هي آ

ر .9 ئر ذ ئ ب ئل ۾ ج د ا

ئن ئ دا رڻ . آ

.هي آאهو ضروري نه

ن جي مدد سان مائٹذهني مريض پنهنجي گهرن ۾ ۽ پنهنجي

ر جي تشخيص جي بعد ٻڌאيل دوאئون باقاعده אستعمال ٹڊאك

كجهه مخصوص .سان صحتمند ٿي سگهن ٿا ءكري تيزي

حالتن ۾ جڎهن كنهن مريض کي شديد ذهني بيماري هجي ۽

سكجهه ڏينهن کي ته ڏکيو هجي رول كرڻٹگهر ۾ كن

.هيآفائد مند هوندو كرڻ بيمارين جي אسپتال ۾ دאخل دماغي

ئر .10 ئن ذ ب ري ئدي .

.هرگز نه

אگر كوئي .هي آجو عالج نه ءشادي كنهن به ذهني بيماري

ءهي ته هو شادي کان پوآممكن هي ته آشخص ذهني مريض

دאٻشادي אن تي هك وڌيك ذهني .ٿي وڃي وڌيك خرאب

بيماري کان ،אن كري ذهني مريض .پيدא كري سگهي ٿي

وאنگر شادي كرڻ ءهك صحتمند ماڻهو ءصحتمند ٿيڻ کان پو

درאصل دماغ ۾ .سان خوش و خرم زندگي گذאري سگهي ٿو

30

موروثي אثر ۽ خرאب ، دאٻشديد نفسياتي ،كيميائي تبديليون

.هن آب كري دماغي بيماريون پيدא ٿينديون حاالت جي سب

).نه وري كنوאرو هجڻ كري(

م،ت ز .11 پ ڻ، ا ئ ئرڻ دن ئر ن ب .

. אهو تاثر به غلط آهي

زندگي بستري وغيره אسانجي جنسيهم ،אحتالم ،مشت زني

ڻ ۾ هن ۽ אنهن جو ذهني بيماريون پيدא كرآ اجا عام حص

.هي آكوبه عمل دخل نه

ئ .12 ئ دا راب ۽ ئر رو . آذ ب

.אهو تاثر به غلط آهي

ور شين جو مسلسل אستعمال درאصل آن نشه شرאب ۽ ٻي

ڇو ته .دماغي بيمارين پيدא كرڻ جو كارڻ ٿي سگهي ٿو

ور شيون دماغ جي جيوگهرڙن آشرאب سميت گهڻيون نشه

)Cells (אن كري شرאب ۽ .هن آباهي جو سبب بڻجنديون جي ت

پر אهي ،هن آٻيا نشا عارضي طور تي ته سكون پهچائيندא

.هن آאڳتي هلي ذهني بيماريون پيدא كندא

جذ. 13 ن ئر ردار ۽ دوائ آ ب . آ

.אهو تاثر به غلط آهي

31

دوאئن جي .ن هآدوאئون ذهني بيمارين جي عالج جو אهم جزو

بگڑيل كيميائي تبديليون ٺيك ٿي وينديون אستعمال سان

.آهن ۽ مريض كافي بهتر ٿي ويندو آهي

ر. 14 اري ب ئ ذ .ذ

.אهو تاثر به غلط آهي

حاالنك شروع .هن آذهني مريض هر كم كار كري سگهندא

ست ٿيڻ تي هو تندر .هي آ۾ کين مدد جي ضرورت پوندي

.هن آهك عام صحت مند אنسان وאنگر زندگي گذאري سگهندא

را ئ ن ۽ د ئر ئ ب ئت، ذ ، د

Psychology/ Psychiarty/ Neurology / Neuro Surgery

ئ. ا ئئ ذ Psychology ئ ،

אنسان جي سوچ،فكر ، مزאج، جذباتعلم نفسيات ۾ ،

حساسات ، هلت چلت يا رويي جي باري ۾ معلومات حاصل א

.كئي ويندي آهي

آهي ته אگر هن علم ۾ אها ڄاڻ پڻ حاصل كئي ويندي

كوئي ماڻهو كنهن אلڳ طريقي سان رويو يا هلت چلت پيو

אن جي الشعور ۾ كهڑא . ڏيکاري ته هو אيئن ڇو پيو كري

كري אن سبب آهن يا אن جي ننڈپڻ جا كهڑא وאقعا آهن جن جي

. ماڻهو جو رويو ٻين کان مختلف آهي

مريض جي رويي يا تكليفن ۾ روز مره جي مسئلن ۽

.پريشانين جي باري ۾ پڻ غور كيو ويندو آهي

32

، هن علم ۾ غلط رويي، سوچ ،فكر ، مزאج، جذبات

אحساسات ، هلت چلت يا رويي جي مسئلن جو אكثر كري

و ويندو آهي جنهنسان كي ڳالهه ٻولهه جي عالج جي طريقي

.چيو ويندو آهي Psychotherapyکي سائكوٿرאپي

ياد رهي ته هن علم ۾ دماغ جي אندر كا ظاهري

تبديلي كونه نظر אيندي آهي جيكا كنهن ٹسٹ يا אيكسري

ذريعي ڏسي سگهجي يعني صرف دماغ جي كم كرڻ جو

אندאز متاثر ٿيندو آهي ۽ دماغ جي אندر كجهه كيميائي

.جو بگاڙ هوندو آهي Neuro Transmittersرطوبتون

هنن بيمارين جي معالج کي ماهر نفسياتPsychologist

جي تعليم M. Aچئبو آهي جيكي نفسيات جي علم ۾ אيم אي

MBBSكندא آهن پر אهي طبعي ڊאكٹر אيم بي بي אيس حاصل

.كونه هوندא آهن

ئ. ب ئر ذ Psychiartyئ ب

نفسياتي بيمارين جي علم ذهني ياPsychiarty ۾ אنسان

جي سوچ فكر ۽ رويي جي بيمارين ۽ אنهن جي عالج جي

.باري ۾ معلومات ڏني ويندي آهي

ويو هلت فكر جي تبديلي كري ماڻهو جو ر وچ ،س

چلت ٻين ماڻهن سان تعلقات ته متاثر ٿيندא آهن پر אن سان گڎو

بيمارين ۾ جسماني عالمتون به ظاهر گڎ كافي ماڻهن ۾ هنن

هنن بيمارين ۾ دماغ يا ذهن جي كنهن حصي . ٿينديون آهن

جو كم متاثر ٿيندو آهي جنهن جي نتيجي ۾ دماغ يا אن جي

ضابطي אندر كم كندڙ جسم جي كنهن حصي ۾ عالمتون

. ظاهر ٿينديون آهن

33

ياد رکجي ته هنن بيمارين جو سبب אكثر كري دماغ ۾ كجهه

يا روزمره جا يا Neuro Transmitters Change inطوبتن ۾ بگاڙ ر

جديد تحقيق مطابق אن كري .ننڈپڻ جا خرאب وאقعا هوندא آهن

دماغ جي كجهه خاص حصن ۾ باريك قسم جو نقصان نظر آيو

.آهي

אدאسي ، هر ڳالهه تي پريشان رهڻسڀاء جون بيماريون ،

Psychosis،شديد ذهني بيماري Depression۽ مايوسيء جي بيماري

،گهٹ عقل، نشي جو אستعمال ، Dementia ،ويسر جي بيماري

مٿي جو سور ، Hysteria، نفسياتي دورא Epilepsyمرگهي جا دورא

. ذهني بيمارين جا كجهه مثال آهن وغيره

هنن بيمارين جو عالج جيكي ڊאكٹر كندא آهن אنهن

چوندא آهن، Psychiartistهر کي ذهني يا نفسياتي بيمارين جو ما

طريقن يعني دوאئن ۽ ي نهٻذهني يا نفسياتي بيمارين جا ماهر

אهي ڊאكٹر אيم بي بي .ڳالهه ٻولهه جي رستي عالج كندא آهن

.אيس كرڻ کان پوء نفسيات ۾ ڊگري حاصل كندא آهن

ئر . ج ئ ب Neurology د

אندر كنهن ظاهري ۽ مغزي ڏوري غهن علم ۾ אنسان جي دما

هنن بيمارين . تبديلي جي باري ۾ معلومات كئي ويندي آهي

۾ دماغ يا אن جي كجهه حصن جو كم يا אن سان الڳاپيل

تنتي سرشتي جو كم متاثر ٿيندو آهي جنهن جي نتيجي ۾

دماغ يا تنتي سرشتي يا جسم جي كنهن حصي ۾ عالمتون

. ظاهر ٿينديون آهن

34

ارين جو سبب אكثر كري دماغ كا ياد رکجي ته هنن بيم

Damage نقصان Disease بيماري، Structural Changeوאضح تبديلي

وغيره هوندو آهي جيكو אكثر كري ٹيسٹن يا אيكسري

.وغيره جي مدد سان نظر אيندو آهي

مرگهي ، ، Brain Tumorمثال طور אڌرنگ ، دماغ ۾ ڳوڙهي

زوري ، مٿي جو سور ، گردن ريشي جي بيماري، رڳڻ جي كم

. وغيره Meningitisتوڙ بخار

هنن بيمارين جو عالج جيكي ڊאكٹر كندא آهن אنهن

Neurologist يا نيورو الجسٹ Neuro Physicianماهرن کي نيروفزيشن

.چوندא آهن

ر . د ئ آ Neuro Surgeryد

۾ ڄاڻ ڏني جي باري Neuro Surgeryهن علم ۾ دماغ جي جرאحي

ڃن ٿيون جنهن אچي وهن علم ۾ אهڑيون بيماريون .ي آهيويند

אچي جنهن Structural Change ۾ دماغ ۾ אگر كا אهڑي تبديلي

جهڑوכ دماغ ۾ . جو عالج آپريشن جي ذريعي كيو وڃي

، دماغ ۾ ڳوڙهي Head Injury ڌכ کان پوء رت ڄمي وڃي

Brain Tumor اغ ۾ پاڻي ڀرجي وڃڻ ، كرنگهي ۾ ڳوڙهي ، دم

. وغيره

هنن بيمارين جو عالج جيكي ڊאكٹر كندא آهن אنهن

Neuro Surgeon کي چوندא آهن .

35

ئر ذ2 . ئ ب با ۽

TYPES AND CAUSES OF

MENTAL ILLNESSES

هن جن آروزمره جي زندگي ۾ گهڻائي אهڑא وאقعا ٿي ويندא

كڎهن . ونهيآא شان ٿي ويندجي سبب אسان ذهني طور تي پري

جو شكار ٿي ويندא دאٻذهني אسان بي چين يا بي سكون ۽

كڎهن تههيون آكڎهن אسان غصي ۾ אچي ويندא ،هيون آ

مختلف حاالت ۾ خاص . هيون آكشمكش ۾ پئجي ويندא

.هيون آطريقن سان پنهنجي رويي يا ردعمل جو אظهار كندא

هن ۽ אسان جي ذهني آهلندא جيكي عموما گهڻي دير تائين نه

پريشانينروزمره جي אهڑين .هن آصحت کي متاثر نه كندא

.هي آکي نفسياتي طور تي بيمار نه چيو ويندو

،كنهن אنسان جي سوچ پر جي كجهه وאقعا

אهڑو رويي ۽ هلڻي چلڻي تي ،ڳالهه ٻولهه ،يادאشت ،אحساسات

ته ين رهي گهڻي عرصي تائ پريشاني۽ אهڑي אثر אندאز ٿين

.کي ذهني بيماري ۾ مبتالچئي سگهجي ٿو ءאهڑي ماڻهو

،سوچ ،هلڻي چلڻي אن پريشاني، אن کان عالوه جي

ماڻهو پاڻ پريشان رهي يا אن جي كري אحساسات جي كري

پاڙيسري پريشان ٿين يا אن جو كم كار يا ۽אن جا گهر وאرא

هڑي ماڻهو کي א ءماڻهن سان אٿڻي ويهڻي متاثر ٿئي ته پو

.هي آذهني مريض چئي سگهبو

36

هي ته هك ماڻهو جنهن جو كو آאهو هك قدرتي عمل

.هي آپيارو فوت ٿي وڃي ته هو غمزده ۽ گم سم ٿي ويندو

ي كا به شئي پسند نه ک אن هي آجي ويندي ٹאن جي بک گه

هر كم كار گهر ۽ ڌندي ڌאڙي مان دلچسپي هي ،آאيندي

پر אهي تكليفون گهڻي عرصي تائين . هيآختم ٿي ويندي

سان گهڻو كري אهو ماڻهو אن حالت .هن آكو نه رهنديون

אكثر كري كجهه عرصي ۾ אهو . سمجهوتو كندو آهي

کي ذهني ءאن كري אهڑي ماڻهو.هي آماڻهو ٺيك ٿي ويندو

مگر אهي تكليفون אگر گهڻو عرصو .مريض كو نه چئبو

ڻي چلڻي کي متاثر كن ته هل ،رهن ۽ روزمره جي كم كار

.هيآ۾ مبتال چئي سگهبو ءאهڑي ماڻهو کي ذهني بيماري ءپو

ئ ۽ ئ د ئر ئ ب

ٿلهي ليکي אگر نفسياتي بيمارين کي ورهايو وڃي ته

.هن آאهي אكثر كري אٺن قسمن جون ٿينديون

معمولي نوعيت جون نفسياتي بيماريون .1

)Neurosis( )نيوروسس (

شديد قسم جون نفسياتي بيماريون . 2

)Psychosis() سائيكوسس (

)Dementia( )ڊمينشيا ( ويسر جي بيماري . 3

دماغ يا سادو دماغ ٹگه . 4

)Retardation) Mental ارڊيشنٹل رٹمين(

)Epilepsy( )אيپيلپسي( جا دورא ءيا مرگهي دماغي دورא .5

)Drug Addiction(אستعمال ۽ نفسياتي تكليفون جو نشي .6

37

)Psychosexual(جنسي بيماريون .7

نفسياتي بيماريون جسماني بيمارين جي كارڻ ٿيندڙ . 8

)Organic Mental ilnesses(

)Personality Disorders( جون بيماريونشخصيت يا سڀاء .9

ن 1. ئر ئ ب ن ت س . رو

بيمارين جي قسم هن

مريض جيكي شكايتون ۽ ڳالهيون كندو آهي אنهن

جو تعلق حقيقت سان هوندو آهي ۽ אهي ڳالهيون هك عام

جسم ،مٿي ۾ سور ٿو جهڑوכ سگهي ماڻهو جو ذهن مڃي

.كمزوري وغيره ،۾ سور

هي آهوندو خود پاڻ אنهن تكليفن جي كري پريشان.

هي آپاڻ کي خود بيمار به تسليم كندو.

هي آنه كندو كي عجيب و غريب ڳالهيون كو.

אيندو آهي مدد الء خود پاڻ ڊאكٹر ڏאنهن.

ن د ن ا و ئر ن ب س ۾ : آرو

ڊپريشن (جي بيماري ءيا אدאسي ءمايوسي (

Depressive disorders)(

يٹאنزאئي(جي بيماري ءپريشاني ۽ ٹگهٻرאه(

)Anxiety disorders(

بسيشن آ (وهم ۽ وسسوسن جي بيماري(

)Obsessive Compulsary disorders (

فوبيا( خوف جي بيماري ( )Phobia (

38

ريا جا دورא ٹنفسياتي دورא يا هس

)Hysteria/Conversion Disorders (

جي ءيا پريشاني ٹگهٻرאه ءوאقعي کان پودאئك دک

)Acute Stress reaction( بيماري

يا ٹگهٻرאه ءخون خوאر وאقعي کان پوكنهن

)Post Traumatic Stress Disorder( جي بيماري ءپريشاني

ن2. ئر ئ ب ن د )Psychosis( د

سم جي بيمارين ۾ مريضهن ق

هي אهي حقيقت کان بلكل پري آجيكي ڳالهيون كندو

مريكا جو صدر منهنجو دشمن آهن جهڑوכ آهونديون

ماڻهن جي نه .هيان آيا فرشتو آهيان مان صدر ،هي آ

گهر وאرن يا ،وאز ٻڌڻ آهوندي به ماڻهن جا كنن ۾

.پنهنجن کي دشمن سمجهڻ وغيره وغيره

جي پنهنجي خيالن جي دنيا ۾ رهڻ ٹكحقيقي دنيا کان

.هي آشروع كندو

پاڻ کي بيمار نه هي ۽ آر ڏאنهن كونه אيندو ٹپاڻ ڊאك

ر ٹهي پر אكثر کيس گهر وאرא زوري ڊאكآسمجهندو

.هن آڏאنهن وٺي אيندא

هي آگهر وאرא ۽ معاشرو كافي پريشان هوندو مريض جا

.هيآپر مريض کي אكثر كري كابه پريشاني نه هوندي

هن آ۾ אچي ويندא ءكجهه مريض ته تمام گهڻي تيزي

معمول ،گهڻي حركت كرڻ ،گهڻو ڳالهائڻ : جهڑوכ

.کان وڌيك مذهبي جنون ۾ אچي وڃڻ

39

كجهه مريض ته وري ماڻهن کي نقصان به ڏئي سگهندא

كري אهڑن جي جنهن .وڙهڻ جهڑڻ وغيره :هن جهڑوכآ

.هن آبه چوندא مريضن کي كجهه ماڻهو ته چريو يا پاگل

جيكو אصل ۾ نه چوڻ گهرجي ڇو ته هي به درאصل هك

.هي آبيماري

س ن ۾ ئئ د ن ا و ئر ن ب

.آ

شديد ذهني بيماري ۽ ٿوري عرصي وאري אوچتو

)Acute Psychosis( ) سائيكوسس ٽאيكيو(

مينيا يا شديد ذهني بيماري وري وري ٿيڻ وאري

) Mania / Bipolar Disorder/ Recurrent Psychosis(

شيزوفرينيا ياشديد ذهني بيماري ڊگهي عرصي وאري

) ( Chronic Psychosis/ Schizophrenia

ئري 3. ر ب ئو )Dementia( ڊ

هيآهي بيماري وڏي عمر جي پوڙهن کي ٿيندي .

هي جهڑوכ آمريضن کي گهڻي ويسر ٿي پوندي

ٻارن جا ناال وسري وڃڻ ۽ ،کائي وسري وڃڻ ماني

.جي وڃڻ وغيره ٹگهر وאرن جي سڃاڻپ به گه

كافي مريضن ۾ ٻيون تكليفون به ٿينديون آهن

ڊכ ڊوڙ كرڻ ، شك جهڑوכ گهڻي پٹ سٹ كرڻ ،

كرڻ ، ضد كرڻ ، ڏينهن رאت جو فرق وسري وڃڻ

.وغيره

40

ئغ 4. ئده ،د ئغ ئ ئرڊ رد

)Mental Retardation(

ٹگه ٻارن جو عقل ۽ سمجهه ۾ يتيفهن دماغي ك

.هي آهوندي

ي ڄمڻ کان وٺي كري ٻارن ک אكثرهي كيفيت

كري يا ڄمڻ جي وقت هي يا وري بخار جي آهوندي

دماغ کي نقصان پهچڻ جي كري ،تكليف جي كري

.هي آندي ٿي

گهمڻ ۽ ڳالهائڻ ،ٻار ويهڻ אكثر هن كيفيت ۾

هن ۽ طبيعت ۾ سادא هوندא آر سان سکندא وغيره دي

كن ٻارن کي ته . هي آهوندو ٹعقل به گهکين هنآ

.هي آڻو پوندو אئوهنجارڻ وغيره به پاڻ كر ،کارאئڻ

هجڻ جي كري אهي ٻار هر كم دير سان ٹعقل گه

هن ۽ אهو به جڎهن مٿن ڏאڍي محنت كرڻي آسکندא

.هي آپوندي

ر هوندא آهن אهڑא ٻار אسكول ۾ پڑهڻ ۾ كمزو.

گهڻي قدر אهي ضدي ۽ گهڻي کيچالئپ كندא آهن .

ئري 5. ئ دورن ب ئ دورا ھر ئد

)Epilepsy(ا

هن بيماري ۾ مريضن کي

هن جنهن ۾ يا ته هو هكدم آאهڑא دورא پوندא توچوא

.هن آهن ۽ زمين تي كري پوندא آبيهوش ٿي پوندא

هي ۽ كڎهن كڎهن ته کين آو سندن جسم ٿڑكڻ لڳند

41

هن ۽ كڎهن سندن آڌכ به لڳي ويندא کين كرڻ سان

هن يا پيشاب به آزبان ۾ يا چپن ۾ چك پئجي ويندא

.نكري ويندو אٿن

هن آكجهه مريضن کي وري ننڍא دماغي دورא پوندא

يا مدهوش ٿي אوאئڑ ءجن ۾ هو صرف ٿوري دير ال

عجيب و غريب ءهن يا كڎهن تمام ٿوري دير الآويندא

هن آحركتون كندא

كا ٹهٿن پيرن کي جه صرف وري كن مريضن کي

.پر هو بلكل هوش ۾ هوندא آهن لڳندא אٿن

هي ته آאكثر كري مريض کي אهو ياد كونه هوندو

ٿوري دير ءدوري کان پو .هي آکيس كا تكليف ٿي

.هن آ۾ مريض بلكل ٺيك ٿي ويندא

ئل ۽ 6. ن ا ئ

)Drug Addiction(

فيم وغيره جي آشرאب ۽ ،هيروئن ،چرس ،ڀنگ

معمولي يا אستعمال كري كجهه ماڻهن کي نفسياتي

ٿي Neurosis or Psychosisشديد قسم جون ذهني بيماريون

.هن آپونديون

אكثر كري هن ته کينآماڻهو אگر نشو ڇڎڻ چاهيندא

.هنآٿينديون جسماني تكليفون

42

ن 7. ئر ب

)Sexual disorders(

،ٿيڻ ٹنا مردي ۽ مڑسي گه ،ميالپ دورאن جلد ئي فارغ ٿيڻ

אكثر אت ميالپ نه كري سگهڻ وغيرهشادي جي پهرين ر

هن ۽ سندس عالج به آجي كري ٿينديون אٻ كري ذهني د

.هي آائڻ سان ٿيندو ٹگه אٻאكثر نفسياتي طور تي د

ئر . 8 ن ئ ب ئر ئ ب .ري

)Organic Mental illnesses(

كافي دماغي ۽ نفسياتي تكليفون جهڑوכ

) معمولي نوعيت جي ذهني بيماري(نيوروسس

وغيره جسماني ) هني بيماري شديد ذ(سائيكوسز

אن كري .هن آجي كري به پيدא ٿينديون بيمارين

يون كرאئڻ ٹيسٹمريض جو صحيح طبعي معائنو ۽

אصل جڑ کي ڄاڻي گهرجن ته جيئن بيماري جي

.سگهجي

بت گهٹ هئڻ كارڻ אدאسي مثال طور ٿائرאئڈ جي رتو

جي بيماري

ت ب9. ئ ئريئھ

) ( Personality Disorders

غ ٿيڻ سان ئي شروع ٿي ويندي آهيאكثر كري بال.

43

دي ٿوري گهڻي گهٹ وڌאئي سان سموري زندگي رهن

.آهي

ماڻهو يا ته پاڻ پريشان جي كري بيماريسڀاء جي

رهندو آهي يا وري אن سان گڎ رهندڙ אن جي رويي جي

.كارڻ پريشان رهندא آهن

صفائي پسند ، گهڻو شكي مزאج ، ڊאڙي ، گهڻي

مبتال ، سماجي نيم ۽ אصول پسند ، אحساس برتري ۾

كڑي كندڙ ، كوڙو ، فريبي ، چور ، قانون جي ڀڃ

۾ مبتال ، پاڻ کي ين کي آذאريندڙ ، אحساس كمتريٻ

، אلگ ٿلگ رهندڙ ۽ پاڻ ڏאنهن متوجهه אيذאء ڏيندڙ

جا كجهه بيماريكرאئيندڙ وغيره سڀيئي سڀاء جي

. قسم آهن

با ئ ڳ دا ئر ذ ب

.هن آذهني بيماريون پيدא ٿيڻ جا مختلف سبب هوندא

.هن آجن مان אهم هيٺ درج ٿيل

ن1. بد ئئ ئغ ۾ )Chemical Imbalances( :د

אهڑي طريقي سان هوندي ٽكجهه ماڻهن جي دماغ جي بناو

هي جو אنهن ۾ كجهه خرאب حاالت جي كري يا كڎهن آ

كڎهن صحيح حاالت ۾ به دماغ جي كجهه خاص كيميائي

يعني ،هي آويندو بگڑيرطوبتن جو توאزن

44

(Imbalance in Neurotransmitters) جنهن جي كري هي آپوندو ٿي

مايوسي جهڑوכ هنآ ٿي پونديون ن پيدאبيماريوكافي ذهني

.وغيره وغيره (Psychosis)سائيكوسس يا (Depression)جي بيماري

ر2. ئر ا )Organic Causes( ئ ب

كافي جسماني بيماريون ۽ كافي دماغي بيماريون پڻ

رگينك آאنهن کي .هن آيفون پئدא كنديون نفسياتي تكل

.چئبو آهيOrganic Mental Illnesses ل אلنيسزٹمين

.هن آאهڑא كجهه سبب هيٺ ڄاڻايل

بخار ڙگردن تو دماغ جي سوجن يا (Menengitis/Encephlitis)

دماغ جو ڌכ )Head Injury (

تائيٹخون جي گه )Anaemia(

ءدماغ ۾ رسولي يا ڳوڙهي )(Brain Tumor

عمالگهڻي وقت تائين شرאب ۽ منشيات جو אست

)Drug addiction(

هك دم نشي جو ڇڎڻ )Drug withdrawl(

جا دورא جن جو عالج نه كرאيو وڃي ءאهڑא مرگهي

)Untreated Epilepsy(

)Hypertensive Crisis( جو وڌڻ) ءدאٻرت جي ( بلڈپريشر

ي وڌאئ ٹكجهه غدودن جي رطوبتن جي گه

)Thyroid Hormones Excess or Deficiency(

45

با .3 رو

جن جي خاندאن ۾ ذهني ،هنآكجهه אهڑא مريض هوندא

جديد سائنسي تحقيق مطابق אنساني .هن آبيماريون ملنديون

كافي بيماريون وڏن کان ذريعي جي ) Genes(جسم ۾ جينس

پريشر جي جيئن شگر يا بلڈ مثال .هن آننڍن ۾ אينديون

.بيماري كافي مريضن کي وڏن کان ورثي ۾ ملندي آهي

ئ .4 ربئ ۽ وا ئ ڳ

هي ته אن کي آالزمي ءهك صحت مند אنسان جي نشونما ال

زאئي صحيح رهنمائي حوصله אف ،مناسب طور تي پيار ۽ محبت

אگر אن کي ننڍپڻ ۾ אن قسم .وغيره جي تربيت ۽ ماحول ملي

ملي ۽ ناخوشگوאر طريقن سان پاليو وڃي ته جي رهنمائي نه

۾ ذهني بيماري ٿي سگهي ءئنده אچڻ وאري زندگيآي کאن

.يٿ

ل .5 ئ ر

و يا ناאتفاقي هجي ٹאگر گهر جي ڀاتين جو پاڻ ۾ جهيڑو ۽ جه

پاڻ ۾ گرم ۽ جوش وאرو ،۽ هك ٻئي تي ڀروسو نه كرڻ

.ٿيونبيماريون ٿي سگهن אن جي كارڻ به ماحول هجي

ئئ .6

. ناخوشگوאر حاالت ،ناאنصافي ،بي روزگاري ،غربت : مثال

אهڑين حالتن جو بار بار سخت مقابلو كرڻ سان ذهني

پريشاني ٿي سگهي ٿي ۽ ماڻهو ذهني ۽ نفسياتي طور تي

.بيمار ٿي سگهي ٿو

46

با ئ ئر دڙ ذ ب ۾ وڌ

وאنن کي نوكرين جي گهٹ ڊگهي عرصي کان نوج

.ملڻ كري بي روزگاري

روزگار جي گهٹ موقعن جي فرאهم هجڻ جي كري

.معاشي طور تي هٿ جو تنگ هجڻ

معاشري جون ناאنصافيون ، چڱن مڑسن وڏيرن ۽

אنصاف ڏياريندڙن وٹان وقت تي ۽ صحيح אنصاف نه

אن كري ماڻهوء جو پاڻ کي بي يار و مددگار . ملڻ

.سمجهڻ

ن ۾ معاشرتي مسئال جهڑوכ كارو كاري ڳوٺ.

جهيڑאجهڳڑא ، جنهن جي كري ماڻهن ڳوٺن ۾ قومي

جو كافي عرصي الء گهرن کان يا عالئقي کان ٻاهر

۽ نه نكري سگهڻ يا وري جان بچائڻ الء گهر ٻار

عالئقو ڇڎي وڃڻ ۽ هر وقت پنهنجي سر مٿان موت

.جي تلوאر لٹكيل محسوس كرڻ

زאل ٻارن قبيلو ڇڎي אكيلو پنهنجي ماڻهن جو كٹنب

ر مان چار گهر ٿيڻ ، خرچ هك گه سان رهڻ نتيجي ۾

، گهر ۾ نسبتن گهر ۾ كم كار جو وڌڻ جو وڌڻ ۽

.אكيالئيء جو אحساس ٿيڻ

کان ئي نفسياتي ۽ جسماني تشدد ن ٻارن تي ننڍپڻننڍ

کين شورא، كارא، ٻال، گڎهه كري سڎ כكرڻ جهڑو

ي ڳالهه تي گار گند دڙكا دٻون کين ٿوري ٿور. كرڻ

Physical & Emotional abuse .۽ مار موچڑא هڻڻ

47

ٻارن کي ننڍپڻ کان ئي كم ۾ لڳائڻChild labour

ارن سان جنسي ڏאڍאئي كرڻ ٻ Sexual abuse

سسن ، نهنن ۽ نڑאرن جا جهڳڑא ۾ گهرن

قعا معاشري مان وندر يا پريشاني گهٹائڻ جا مو

گهٹجي وڃڻ جهڑوכ كچهري ، ميل جول ، رאند

.روند ، ميال مالکڑא

مثال ماڻهن کي خوشيون ڏيڻ وאرن موقعن جو گهٹجڻ

ڄم ، شادي وغيره جنهن ۾ אڳ پورو مهينو طور

هلندא هيا ، مٹ کل چرچا وغيره نچڻ ٹپڻ ، سهرא،

هاڻي ٻن . مائٹ مهمان هفتن جا هفتا گڎ گذאريندא هئا

.كالكن ۾ كم پورو ڏينهن بلك

وڏي عرصي کان قانون جي ڀڇكڑيون Law & Order جا

مسئال جهڑوכ ڀتا، چوري ، ڦر ، ڌאڙא، אغوא، قتل

وغيره ، جنهن جي كري هر وقت خوف ۽ نفسياتي

.ڦاٿو رهڻ אلجهنن ۾

تت אهو آهي ته مٿي ڄڻايل معاشي ۽ معاشرتي مسئال،

ني بيمارين جو ننڍپڻ جا خرאب وאقعا، ورثي ۾ مليل ذه

رجحان ۽ دماغ ۾ كيميائي رطوبتن جو بگاڙ ۽ معاشري مان

مزن ۽ خوشي جي وאقعن جو گهٹتائي ملي كري ذهني

. بيماريون پيدא كن ٿا

48

ئ . 3 زائ ئ را ،ر ا

ئ ئر ب

DISORDERS ANXIETY

אهڑو كو به ماڻهو كو نه هوندو جنهن کي كڎهن كا

.محسوس كو نه ٿي هجي ٹאلجهن يا گهٻرאه ، پريشاني

אسكول يا .هي آجو حصو ءدرאصل ذهني پريشاني زندگي

رويو يا ٹسڀاڻي تي كو אن ،فيس ۾ وڃڻ کي دير ٿيندي هجي آ

كنهن کي אوڌر وאپس كرڻي هجي ۽ ،אمتحان رکيل هجي

ڃا ماني تيار گهر ۾ مهمان پهچي ويا هجن ۽ א ،پئسا نه هجن

درאصل كجهه پريشاني אسان جي .هجي وغيره وغيره نه

هي ڇو ته אن پريشاني كري אسان آمند هوندي فائدي ءزندگي ال

كوششون تيز كري ڇڎيندא ءمسئلي کي جلد ئي حل كرڻ ال

. هيون آهيون ۽ مسئلو حل كرڻ ۾ كامياب ٿي ويندא آ

ئ ر زائ(ذ رورت ) ا ج

. آدي

هي آهي ته ذهني پريشاني ته زندگي جو حصو آمٿي ٻڌאيو ويو

هي جڎهن آپر אن کي عالج جي ضرورت تڎهن هوندي

א كندڙ مسئلي کان تمام گهڻيپيد ،پريشاني جي شدت ) 1(

.هجي

49

نه پريشان كندڙ مسئلن تي ماڻهو پريشان رهڻ شروع ) 2(

.كري

.يك هجي وڌ کان Controlپريشاني پنهنجي ضابطي )3(

ماڻهو پريشان ءوقت ال مسئلي جي نوعيت کان وڌيك )4(

.رهي

ماڻهن سان ،پريشاني جي كري روز مره جو كم كار ) 5(

. نيٿ متاثروغيره ۽ تعلقات אٿڻي ويهڻي

50

را 4. ئ ئ دڙ ر دا

ئر ئ ب

ANXIETY DISORDERS

ن ته كافي بيمارين جو حصو ئنهو Anxietyيٹئيپريشاني يا אنزא

Anxietyبيماريون هي پر ٿلهي ليکي پريشاني پيدא كندڙآ

Disorders ٿين ٿيون نجو قسمن هيٺين.

هر ڳالهه تي پريشان رهڻ وאري بيماري ۽ هر دم) 1(

Anxiety Disorder Generalized

Panic Attacksجا دورא ٹشديد گهٻرאه) 2(

Phobic Disorder جي بيماري خوف) 3(

بار كوئي كم جي بيماري ذهن ۾ وهم وسوسن يا بار) 4(

Compulsive Disorder Obsessive

پريشانيجي سامهون وڃڻ کان حجاب يا مجمعي يا ماڻهن) 5(

Social Anxiety Disorder

گهر کان ٻاهر يا كنهن هجوم ۾ وڃڻ جو خوف ۽ ) 6(

)Agaro Phobia( نيپريشا

)Acute Stress Disorder( پريشان رهڻ ءوאقعي کان پودکدאئك ) 7(

رهڻ دهخوف ز ءوאقعي کان پو يا شديد دکدאئك خون خوאر) 8(

)Post Traumatic Stress Disorder( جي بيماري

51

ڳ ردم .5 ئن ر ئري ر ب

GENERALIZED ANXIETY

DISORDER

هن جي شادي کي پنج . يئه سالن جي عورت 26خديجه

ي ئهو پنهنجي ساهرن سان رهندي ه. ئاه گذرياٿي سال

خديجه . ا ئساهرن سان سٺا نه ه سندسאن جا تعلقات پر

كڎهن . ي ئهر وقت هر مسئلي تي پريشان رهندي ه

پنهنجي صحت جي باري ۾ ته كڎهن وري پنهنجي پي

۽ كڎهن ٻارن جي ماء جي صحت جي باري ۾

.אسكول ۾ ماركون گهٹ אچڻ تي

خديجه אكثر مٿي جي سور ۽ جسم جي مختلف حصن

אڄكلهه هو ٻارن . ي ئهكندي جي سور جي شكايت

جڎهن . جي صحت الء تمام گهڻو پريشان رهندي آهي

هن جا ٻار هن کان ٿوري دير جي الء به نظرن کان پري

. ڻو پريشان ٿي ويندي آهي ٿي ويندא آهن ته هو تمام گه

جڎهن هو رאت جو بستري تي سمهندي آهي ته هن جون

هو سدאئين پاڻ کي . . אکيون کليل ئي رهنديون آهن

نٻمل ۽ ٿكيل محسوس كندي آهي ۽ هن جو وאت

جڎهن هن کان پڇيو ويو ته هن . خشك رهندو آهي

هن . ٻڌאيو ته هن کي مونجهه ۽ گهٻرאهٹ به رهندي آهي

52

جي ڌڙكن تمام گهڻي تيزي سان هلندي آهي ۽ جي دل

هوء سدאئين . هو ذهني طور پر سكون نه رهندي آهي

بي چين رهندي آهي ۽ کيس سدאئين خوف رهندو آهي

. ته אالئي کيس كا وڏي بيماري نه آهي

۽ ٻيون ٹيسٹون به CTScanهن جي سي ٹي سكين

پريشان رهڻ دم درאصل خديجه کي هر. نيونارمل ه

جنهن کي جنرالئيزڊ אينزאئيٹي ڊس . وאري بيماري آهي

. آرڊر به چئبو آهي

ڳ ردم ئن ر ئري ر آ ؟ ئ ب

(What is Generalized Anxiety Disorder?)

אهڑو كوبه ماڻهو كو نه هوندو جيكو كڎهن پريشان كو نه

كنهن אڻ نه كڎهن كڎهن كوئيאسان مان هر .ٿيو هوندو

.هي آي يا مسئلي جي كري پريشان ٿي ويندو وڻندڙ وאقع

وڃڻو رويو ۾ ٹچاهي אها אمتحان جي رאت هجي يا صبح جو אن

گهر ۾ زאل سان אڻبڻت ٿئي ،هجي يا كاروبار ۾ نقصان پئي

אهي سڀ حالتون . فيس ۾ صاحب جو رويو خرאب هجيآيا

אكثر ماڻهو אهڑي .هن آکي پريشان كري ڇڎينديون ءماڻهو

جي ٹسندن بک گه ،هن آننڈ وڃائي ويهندא وقت پنهنجي

سندس جسم ،هيآندي سندس دل تيز تيز ڌڙك ،هيآويندي

۽ אندر ۾ دאٻ۾ ڏكڻي پيدא ٿي سگهي ٿي ۽ ذهن تي كافي

אهو ڏٺو .كافي بيچيني ۽ بي سكوني پيدא ٿي سگهي ٿي

هي ته كجهه ئي ڏينهن ۾ אكثر ماڻهو אهڑي حالت مان آويو

53

ن ۽ مسئلي سان منهن ڏيڻ جي قابل ٿي هآٻاهر نكري אيندא

هن ۽ وאپس پنهنجي خوش و خرم زندگي گذאرڻ جي آويندא

کي ذهني طور تي بيمار يا ءאهڑي ماڻهو .هن آقابل ٿي ويندא

.هي آپريشان رهندڙ كو نه چئبو سدאئينپريشان كن يا

پريشان رهڻ وאرא ماڻهو אكثر كري هر هردمدرאصل

چاهي ٻار .هن آيشان ٿي ويندא ننڍي وڏي معاملي تي پر

فيس يا ڌنڌي تي وڃڻ آصبح جو ،אسكول مان دير سان אچي

ريل ياكنهن ٻي شهر سفر جي تياري هجي ،جي تياري هجي

.وٺڻ وقت قطار ۾ وאرو دير سان אچي وغيره وغيره ٹكٹجي

هن آمطلب ته هر ننڍي وڏي معاملي کي وڏو مسئلو سمجهندא

ر ٹאهڑن ماڻهن کي אكثر دوست مس .ن هآ۽ پريشان ٿي ويندא

.هن آپريشان به چوندא

ٻين لفظن ۾ אگر پريشاني אيتري وڌيل هجي جو אها

ڌنڌو ڌאڙي ۽ خاندאن سان تعلقاتن تي אثر ،كاروبار ،صحت

پريشان رهڻ وאري هردمکي درאصل ۽ ءאندאز ٿئي ته אن ماڻهو

.چئي سگهبو آهي۾ مبتال Generalized Anxiety disorderبيماري

.هي آکي درאصل عالج جي ضرورت هوندي ءאهڑي ماڻهو

ن ن ئريھ ن ب ؟ ئ آ

هردمهي ته ماڻهو آجي אصل نشاني ته אها ءهن بيماري)1(

کي ءאن سان گڎ אكثر كري אهڑي ماڻهو .هي آپريشان رهندو

يون جهڑوכٿ نسگههيٺيون جسماني تكليفون به پيدא ٿي

مٿي ۾ دאئمي سور ) 2(

.ڻ ٿيساه جي رفتار جو تيز ،مونجهه ، ٹگهٻرאه) 3(

)Restlessness(بي سكوني ،بيچيني ) 4(

) Fast Heart rate( دل جي ڌڙكن جو تيز ٿيڻ) 5(

54

ته جيئن Feeling of impending doom)(نا معلوم خوف رهڻ ) 6(

.هي آكجهه ٿيڻ وאرو

غصو אچڻ يا مسلسل چڑچڑوپن رهڻ ٿوري ٿوري ڳالهه تي) 7(

)Irritability(

)Fear of dying(مرڻ جو ڊپ ) 8(

)Difficulty in concentration(كنهن به ڳالهه تي ڌيان نه لڳڻ )9(

)Sleep distrubance(ننڈ ۾ خلل يا ننڈ نه אچڻ ) 10(

)Chest pain(سيني ۾ سور ) 11(

)Loss of appetite( تائيٹبک ۾ گه) 12(

)Loss of energy(تائي ٹتوאنائي ۾ گه )13(

)Rise in blood pressure(بلڈپريشر جو وڌڻ ) 14(

.ٿكجي پوڻ ءٿوري كم كرڻ کان پو ، ٽٿكاو) 15(

جسم جي مختلف حصن ۾ سور جي شكايت جهڑوכ ) 16(

.نگن ۾ سور وغيره وغيره ٹ ،سيني ۾ سور ،چيلهه ۾ سور

؟ ئم آ ري ئري ب

به جي كنهن حصي ۾ ءماڻهو زندگي پنجڻهن مان ما سوهر

بيماري אكثر كري אها .۾ مبتال ٿي سگهن ٿا ءبيماري هن

جي شروعاتي ءيعني زندگي هي آ۾ شروع ٿيندي ءجوאني

كڎهن كڎهن .هي آسالن ۾ ئي אن جي אبتدא ٿي ويندي ويهن

.هي آجي شروعات ننڍپڻ ۾ ئي ٿي ويندي ءته هن بيماري

ا ب ئ ڳ دا ؟ بائري آ

جو كو אكيلو خاص سبب معلوم كو نه ٿي ءهن بيماري

אها بيماري هيٺين ڏنل سببن جي كري ٿي .هي آسگهيو

.سگهي ٿي

55

ر) 1( )Genetic) (Heriditary( رو ا

هي ته آكافي ماڻهن ۾ موروثي طور אهڑو אنديشو هوندو

.هن آא ٿوري ٿوري ڳالهه تي پريشان ٿي ويند

ئغ ) 2( ئڙ د ازن ۾ ب ب ئئ ر

(Imbalance in Neurotransmitters)

كجهه ماڻهن جي دماغ ۾ خاص قسم جي كيميائي رطوبتن

هو هر ڳالهه تي پريشان ٿي ويندא ءهي אن الآاڙ هوندو گ۾ ب

هي ته אگر אهو بگاڙ دوאئن رستي آتحقيق سان ڏٺو ويو .هن آ

.هن آته ماڻهو پاڻ کي بهتر محسوس كندא درست كيو وڃي

ئ) 3( ر ئ ئ ۽ ت ۽ ئ راب

جو مسئلو يا كا دאئمي ءكم ۽ مسلسل ڌنڌي ڌאڙي: جهڑوכ

.بيماري يا معاشرتي نا אنصافي وغيره وغيره

ئ ) 4( راب وا ئ )Child Hood Experiences(ڳ

جا شكار ٿيل ءجنسي ڏאڍאئييا نفسياتي ،ننڍپڻ ۾ جسماني

۾ ءپڻ وڏא ٿي هن بيماري (Physical,Emotional and Sexual abuse) ٻار

.مبتال ٿي سگهن ٿا

ڳ ءئ ھ) 5( ئن )Learning theory(ئ وڏن

هر ڳالهه تي پريشان رهن ته אها ماءאگر كنهن ٻار جو پي يا

به وڏو ٿي هر عادت אن جي ٻارن ۾ به پئجي سگهي ٿي ۽ ٻار

.ڳالهه تي پريشان رهي سگهي ٿو

56

ئڻ ڊا دمر ڳ وارا ئن ر ن ٽر وردا ئن ا ؟آ

ءאن ڳالهه ال ٽر وٹ۾ ماڻهو ڊאك ءאكثر كري هن بيماري

אهي پر هن ته كو هو مسلسل پريشان ٿا رهنآكو نه אيندא

پيڑא سبب ۾ موجود ٻين تكليفن جي ءهن بيماري ٽر وٹڊאك

: جهڑوכ .هن آجيكي אكثر جسماني هونديون .هن آאيندא

ر ٹجڎهن ڊאك ءپو .مٿي ۾ سور وغيره وغيره ،جسم ۾ سور

هي ته خبر پوندي آجي باري ۾ پڇڻ شروع كندو ءبيماري

جي ءپريشان رهڻ وאري بيماري هردمهي ته هي ماڻهو ته آ

. هنآكري אنهن تكليفن ۾

ئن ر ر ئريڳ ر دم ئ ھب ت ئن بن ئر ئ ب ن دڙ ر

وאريون عالمتون ٻين جسماني ءياد رکڻ گهرجي ته هن بيماري

ر ٹאن كري אكثر ڊאك .بيمارين ۾ به ٿي سگهن ٿيون

هن ته אهڑي آن ذريعي אها پك كندא ٹيسٹپهريائين چيك אپ يا

جهڑوכ .هي آمريض کي كا ٻي جسماني بيماري ته نه

)Angina Pain( .دل جي بيماري ) 1(

Excess Thyroid Secretion .ٿارאئيڈ غدود جي گهڻائي ) 2(

Anaemia .خون جي كمي ) 3(

.گهڻي چانهه يا كافي جو אستعمال ) 4(

.ور شين جو אستعمال وغيره آنشي ) 5(

57

ر ردم ڳ وارن ئن ر ن و رن ئر ن )Comorbidity( ئ ب ب

وאري بيماري ء۽ مايوسي אدאسي يعني Depressionڊپريشن ) 1(

)Panic Attacks(جا دورא ٹشديد پريشاني يا گهٻرאه) 2(

جي سامهون وڃڻ ۾ حد کان وڌيك حجابماڻهن ) 3(

)Social Anxiety(

ج ر ئ؟ ا دا ئ ا

جو אگر عالج نه كجي ته هيٺيان مسئال پئدא ٿي ءريهن بيما

.سگهن ٿا

جي كم كار جي شخص پريشان رهڻ كري אندم هر) 1(

كم كار صحيح طريقي کيس رفتار سست ٿي سگهي ٿي ۽

.هه سان كرڻ ڏکيو ٿي پوي ٿو ۽ توج

مسلسل پريشان رهڻ كري ۽ جسماني تكليفن אهڑא ماڻهو ) 2(

هن ۽ مهانگيون آن بار بار ويندא رن ڏאنهٹكري مختلف ڊאك

.هنآيون كرאئيندא وتندא ٹيسٹمهانگيون

دوستن كري אنهن جو گهر وאرن ، אكثر چڑ چڑي پن جي) 3(

هي ۽ سندس ماڻهن آאكثر جهگڑو ٿيندو رهندو فيس ۾آ۽

.هن آسان تعلقات كافي خرאب ٿي ويندא

مسلسل پريشان رهڻ كري אنهن ۾ كافي خطرناכ ) 4(

جهڑوכ معدي .هي آون پيدא ٿيڻ جو אنديشو وڌي ويندو بيماري

بلڈپريشر وڌڻ جي بيماري وغيره ،دل جو دورو ،۾ زخم

.وغيره

58

ج

) (A ج )Psychotherapy(ڳئ ذر

هن عالج جي طريقي ۾ مريض ۽ אن جي گهر وאرن سان ڳالهه

سندن هيٺين ڳالهه تيخاص طور تي .هي آٻولهه كئي ويندي

. هه ڇكرאئبي אٿنتوج

.نهيكوئي وهم كو .هنآکي تكليفون حقيقتا مريض) 1(

كاڻ ته هو جي تكليفن جو مذאق نه אڏאئجي ڇا مريض) 2(

هي آوאقعي אذيت ۾ هوندو

هي بلك آهي تكليف كا شخيصت جي كمزوري كو نه ) 3(

جيكا مريض جي وس ۾ كا نه .هي آهك دماغي بيماري

.هي آهوندي

وڏي هن ۽ نه وري كنهنآهي تكليفون خطرناכ نه א) 4(

مريض کي تسلي ڏيڻ گهرجي ءאن ال .هن آخطري جو نشانيون

.هن آته وقت ۽ عالج سان אهي تكليفون ختم ٿيڻ جي قابل

يا مايوس رهڻ وאريون ،پريشان رهڻ مسلسل ، دאٻذهني ) 5(

هن آبيماريون جسماني تكليفون به پيدא كري سگهنديون

.تي ڳالهه ٻولهه كجي مريض سان אن جي مسئلن ۽ حاالت) 6(

אن جي مدد كجي ته جئين هو پنهنجا مسئال حل كرڻ جي

.كوشش كري

) ( B ئ ذ ر ئ ن ۽ دڙ ورز ئدا ن

)Relaxation Excercises(

)Relaxation Excercises(ذهني سكون پئدא كندڙ ورزشون ) 1(

.هي آ۾ ٿيل وאري باب Stress دאٻهن جو ذكر ذهني

ساه کڻڻ وאريون ورزشون ۽ آهستي آهستي وڏא وڏא )2(

59

جهڑوכ ٻيا طريقا چائيندڙ ذهني سكون په) 3(

چهل پهل كرڻ.

موسيقي ٻڌڻ.

كچهري كرڻ.

مذهبي عقيدي مطابق عبادت كرڻ.

يوگاYoga ڌيان لڳائڻ ، Meditation وغيره.

) (C ي عالجدوאئن جي رست )Pharmaco therapy(

)Anxiolytics(سكون پهچائيندڙ دوאئون ) 1(

ڊאئزאپينز روپ ۾ سڀ کان אهم دوאئن کي بينزوهن گ

Benzodiazapines ۾ ترت אثر ءجيكي هن بيماريي هآچئبو

جي شروعاتي وقت ۾ كافي مفيد ء۽ بيماريهن آكنديون

دوאئون مهيني مگر ياد رکڻ گهرجي ته אگر אهي .هن آهونديون

ڏيڍ کان وڌيك אستعمال كيون وينديون ته مريض کي אنهن

مرپض کي خبردאر كرڻ ءאن ال .هي آجي عادت ٿي ويندي

گهرجي ته אهي دوאئون ڊگهي عرصي تائين אستعمال كرڻ نه

.گهرجن

ر) 2( ئ ڊ ن ئ ن دوائ رڻ وار

)Anti Depressants(

هنن دوאئن جو אستعمال ءهن بيماري الאڄكلهه پوري دنيا ۾

جيكي אصل ۾ ته ڊپريشن يا مايوسي جي بيماري .هي آعام

هينئر אنهن جو אستعمال پر يون هيون آوجود ۾ ءٺيك كرڻ ال

ثابت ۾ كافي فائدي وאرو ءپريشان رهڻ وאري بيماري هردم

ي ٹאبتدאئي عالج جي طور تي אڄ كلهه אين .هيآ ٿيو

SSRI ءآر آدوאئون خاص كري אيس אيس Antidepressantٹڊپريشن

60

جن سان ذهني پريشاني .هنآگروپ جون ڏنيون وينديون

Anxiety هيآ۾ مدد ملندي كرڻ ٹشدت گه جي . SSRI سكون

جڎهن .هن آور دوאئن جي مقابلي ۾ گهڻيون موثر ثابت ٿيون آ

ن دوאئ SSRI .هنآ كونه ته אنهن جي عادي ٿيڻ جا אمكان به

فائدو کان پوء هفتن جي אستعمال سان مريض هك يا ٻن

.هي آمحسوس كندو

SSRI جا خرאب אثر אيس אيس آر آءSide Effects هن ۽ آ ٹگه تمام

.هن آجي ويندא ٹهستي گهآهستي آ ءאستعمال کان پو

دت ج

ت ۽ دوאئن جي אستعمال جو عرصو هر شخص جي ذאتي حاال

مريض ٻن .هي آشدت تي منحصر هوندو ذهني پريشانين جي

کي هك نجڎهن ته مريض .هن آهفتن ۾ فرق محسوس كندא

سال يا אن کان به وڌيك عرصو دوאئون אستعمال كرڻيون

به دوאئن کي يكدم نه ڇڎيو ءتندرستي کان پو .هن آپونديون

ٹهستي گهآهستي آر جي مشوري سان ٹهي بلكه ڊאكآويندو

اكاڻ ته אگر دوאئون جلد بند كبيون ته ڇهن آكيون وينديون

. مريضن ۾ אن بيماري جي ٻيهر ٿيڻ جو خدشو هوندو آهي

אكثر ڊאكٹر אهو مشورو ڏيندو آهي ته شروع ۾ دوאئون

مريض جيئن سكون پهچائيندڙ ورزشون אستعمال كجن ته

وغيره سکي باقاعدگي سان كري ۽ پو۽ آهسته آهسته گهٹائي

ر سكون وאري ورزشن سان بند كجن ۽ مريض باقي عم

. پريشانيء تي قابو رکي

61

را .6 د دورا ئ د

PANIC DISORDER / PANIC

ATTACKS

جا ٹهن قسم جي دورن ۾ مريض کي אچانك شديد گهٻرאه

هي ته آאنهن دورن ۾ مريض کي אئين لڳندو .هن آدورא ٿيندא

يس هي يعني يا ته کآکيس كا خطرناכ تكليف ٿيڻ وאري

هي يا وري אچانك كري پوندو آكو دل جو دورو پوڻ وאرو

جي دورن ۾ ٹאهڑن אچانك شديد گهٻرאه .وغيره وغيره

مريض کي هيٺين تكليفن مان به كجهه تكليفون ٿي سگهن

.ٿيون

.جسم ۾ ڏكڻي ) 1(

.دل جو تيز ڌڙكڻ ) 2(

.بي چيني يا بي سكوني ) 3(

.جڻ ٹمونجهه يا ساهه جو گه) 4(

.ديد چكر אچڻ يا زمين تي كرڻ جو אحساس ش) 5(

.هي وغيرهآخطرناכ تكليف ٿيڻ وאري ا شديد خوف ته ك) 6(

هن قسم جي بيماري ۾ مريض کي אهڑא دورא بار بار ٿيندא

אن كري مريض کي אهڑن دورن جي ٻيهر ٿيڻ جو ڏאڍو .هنآ

كجهه ماڻهو ته وري هن بيماري جو אيترو .هي آخوف رهندو

هن ته אهي ويچارא گهر کان ٻاهر نكرڻ پڻ ڇڎي آא ته خوف كند

.پڻ چئبو آهيرهڻ אن کي گهر ۾ قيد .هنآڏيندא House Bound,House wife Syndrome

62

هن ته אكيلو كونه آאهي مريض אگر گهر کان ٻاهر نكرندא

هن ڇو ته آهن بلك كنهن کي ساڻ وٺي نكرندא آنكرندא

אنهن کي گهر کان ٻاهر هي ته جيكڎهن آאنهن کي אئين لڳندو

هن قسم جي دورن .كجهه ٿي ويو ته سندن كير مدد كندو

هن ته کيس فوري طور آ۾ אكثر مريض אهو אسرאر كندא

جڎهن אنهن کي چيك .אسپتال يا دل جي אسپتال ۾ کنيو وڃي

هي ته آهي ته سندس دل بلكل ٺيك آخبر پوندي ءאپ کان پو

ڇو ته وري جڎهن کين کين عارضي طور אطمينان ٿيندو אٿن

אسرאر ءتكليف ٿيندي אٿن ته وري هو אسپتالن ۾ کڻي وڃڻ ال

אئين هر دفعي אسپتالن ۾ وٺي وڃڻ سان אن جا .هن آكندא

ر ٹهن ڇو ته هر دفعي کين ڊאكآگهر وאرא به پريشان ٿي ويندא

.هي آهي صرف وهم آهن ته هن مريض کي كجهه به نه آچوندא

ڇو ته مريض ويچارو ته ) هرجيجيكو אصل ۾ نه چوڻ گ(

.هي آوאقعي אهي تكليفون محسوس كندو

با

پريشاني ۽ Anxiety Disordersאصل ۾ هي بيماري پڻ ٻين

وאنگر هيٺين سببن جي كري گهٻرאهٹ پيدא كندڙ بيمارين

.هي آٿيندي

)Heriditary(موروثي ) 1(

تائيٹكيميائي رطوبت ۾ گهخاص ۾ دماغ ) 2(

)Serotonin Imbalance (

ننڈپڻ جي خرאب وאقعن جو אثر ) 3(

)Adverse Childhood Experiences(

63

را وا د ن د دڙ ئن دورن

ن ئر )Comorbidity(ب

هي ته مريضن کي آهن قسم جي دورن ۾ אكثر ڏٺو ويو

هن جن جي پڻ عالج جي آهيٺيون بيماريون به موجود هونديو

.هي آوندي ضرورت ه

(Depression).אدאسي ۽ مايوسي جي بيماري ) 1(

جي دورن جي خوف کان گهر کان ٻاهر نكرڻ ٹگهٻرאه) 2(

PanicDisorder with agaro phobia) ( جو خوف

)Generalized Anxiety Disorder( ۽ مسلسل پريشان رهڻ دمهر) 3(

)Mitral Valve Prolapse( دل جي هك وאل ۾ خرאبي) 4(

ج

جيئن ته هن قسم جي بيماري جون عالمتون ٻين جسماني

معالج אنهن بيمارين جي ءهن אن الآبيمارين ۾ به هونديون

مريض جو مكمل چيك ءهجڻ جي אنديشي کي ختم كرڻ ال

.هي آون كرאئيندو ٹيسٹאي سي جي ۽ ٻيون ضروري ،אپ

نهن هي ته هي دورא كآجڎهن معالج کي אها پك ٿي ويندي

هيٺين طريقي سان هن بيماري ءهن ته پوآٻئي بيماري جا نه

.هي آجو عالج كيو ويندو

)Psycho therapy(ڳالهه ٻولهه جي ذريعي عالج ) 1(

)Pharmaco therapy( دوאئن رستي عالج) 2(

64

ج ) 1( )Psycho therapy(ڳئ ذر

بابت پورو ءمريض ۽ אن جي گهر وאرن کي هن بيماري

جيكا .هي آهي ته هي هك بيماري آتفصيل ٻڌאيو ويندو

هي پر אصل ۾ אن ۾ آظاهري طور وאقعي وڏي تكليف ڏيندي

هي آمريض کي אهو چئبو .هي آكو به خطرو يا خوف نه هوندو

.ڻي آته جڎهن به کيس אهو دورو ٿئي ته هيٺيان لفظ ذهن ۾

ن مون کي كو به هن جن ساآمون کي אڳ به אهڑא دورא ٿيا "

هي ۽ אڳي آهاڻي به אهڑو ئي دورو .هي آنقصان كو نه ٿيندو

وאنگر كو به نقصان كو نه ٿيندو ۽ دورو ٿوري دير ۾ پاڻ ئي

"ختم ٿي ويندو

تي ءمريض كوشش كري هيڎي هوڏي نه ڀڄي بلكه هك جا

محسوس كندو ٿوري ئي دير ۾ ،ويهي رهي ءكالכ אڌ ال

مريض جي گهر وאرن .جڻ لڳنديون ٹته سندس تكليفون گه

کي אهو پڻ ٻڌאئڻ گهرجي ته مريض کي دوري دورאن تسلي ڏين

ته אڳي وאنگر אها تكيلف به خير سان ختم ٿي ويندي پر کيس

نه ڀڃائجي ۽ نه وري کيس طعنا ۽ طنز هروڀرو هيڎي هوڏي

هي صرف آکي كجهه به نه هي ، توآته تنگ كيو كجي ته تو

.هي آزאريندو آوڻ مريض کي وڌيك אهو چ . هيآوهم

ج ) 2( ) Pharmaco therapy(دوائ ر

هن قسم جي بيماري ۾ ٻن قسمن جو دوאئون אستعمال كيون

.هن آوينديون

ن دڙ دوائ ئر )Benzodiazapines(ن ڏ

هي دوאئون مريض کي عارضي طور تي سكون ڏيارينديون

پر گهڻي عرصي . هن گهٻرאهٹ جا دورא ختم كنديون آ ۽ هنآ

65

تائين אستعمال كرڻ سان אنهن دوאئن جي عادت ٿي ويندي

ته אهي دوאئون ءهي אن كري شروع ۾ ٿوري عرصي الآ

باقي گهڻي عرصي تائين אهي .אستعمال كري سگهجن ٿيون

.هن آدوאئون אستعمال كرڻ خطرناכ

ن ن دوائ رڻ وار )Anti Depressants( ئ

ن دوאئون ڊپريشن يعني مايوسي جي بيماري کان هن قسم جو

۾ به אستعمال ءجي دورن جي بيماري ٹعالوه شديد گهٻرאه

אن کان عالوه .هن آهن ۽ تمام سٺو אثر ڏيکارينديون آٿينديون

به ڏيئي ءهن قسم جون دوאئون مريض کي ڊگهي عرصي ال

هن ۽ مريض کي كنهن به قسم جي عادت كو نه آسگهبيون

ياد رکجي ته كافي مريضن ۾ هن بيماري جو .هي آٿيندي

هي ڇو ته كافي مريضن ۾ آعالج كافي ڊگهو عرصو هلندو

.هي آهي بيماري وڏي عرصي تائين هلندي

۾ ءهن بيماري SSRIنيون אيجاد ٿيل ڊپريشن جون دوאئون

אبتدאئي عالج ءال ءهن ۽ پوري دنيا ۾ هن بيماريآكافي موثر

.هن آهيون طور אستعمال ٿي ر

66

ئري .7 ئ و ب و

OBSESSIVE COMPULSIVE

DISORDER

ئري( ) داھ ب

ئري. ا ڳ ب ئل ا ئ ۽ وري وري ئ ا

ئري. ب رائڳ ب ئ د ئڳ وري وري

هك אجايو خيال دماغ ۾۾ مريض کي بار بار ءبيماري هن

(Obsession) کي بار بار كرڻ جي كنهن هك كم ياو آهي אيند

كڎهن كڎهن אنهن مان .ي هآندي ٿي (Compulsion)خوאهش

بار بار يعني صرف .هي آصرف هك عالمت موجود هوندي

وري كنهن مريض کي كو يا (Obsession)) بسيشنآ( خيال

يا وري .هي آعالمت هوندي جي Compulsion)(كم بار بار كرڻ

ن کي ٻئي عالمتون يعني بار بار אجايا خيال אچڻ ۽ كن مريض

ٻئي ٿي سگهن (Obsession and Compulsion)بار بار אجايا كم كرڻ

.ٿا

ڳ بئر بئر. ا ئل ا ئب )Obsession(ا

(Obsession)هن بيماري ۾ مريض جي دماغ ۾ كوئي هك خيال

ڙ جيكو אكثر كري مريض کي אڻ وڻند .هي آאيندو بار بار

هي ته אهو خيال بي آمريض אهو به سمجهندو .هي آهوندو

67

אن خيال کي ذهن مان كڍڻ ءאن ال .هي آمقصد ۽ غير ضروري

مريض .هي آهي پر كڍي نه سگهندو آجي كوشش به كندو

.هي آپاڻ אهڑن خيالن مان تنگ هوندو

دا ئ و ئ ر ڏ و ر . آا

خيالن جو אچڻ ميزآمذهبي توهين(Blasphamous)

.۾ گندא خيال אچڻ باري جي مذهب يعني

پنهنجي ويجهن رشتيدאرن جي باري ۾ جنسي

.خيال يا تصويرون وغيره وغيره אچڻ

، جرאثيم ،گندگي گهڻي صفائي جو وهم،

پاكائي ناپاكائي جو يا جو وهم ءبيماري كنهن

.خيال

وڻيك جيت ،كنهن كم کان مطمئن نه ٿيڻ

.هي آهي ته كم صحيح ٿيو آمريض کي معلوم هوندو

אها خوאهش ته هر شئي هك خاص جڳهه تي ۽

.صحيح طريقي ۽ سليقي سان رکيل هجي

جسم جي كنهن به عضوي جي شكل يا אن

.بد صورتي جي باري ۾ وهم جي

ي كنهن رشتيدאر جو قتل كرڻ אچانك پنهنج

.يا אن جي مرڻ جي خوאهش جو خيال

قيمتي شئي جي گم ٿيڻ جو ڊپ كنهن.

نه چاهيندي به ذهن ۾ غلط قسم جون

.محسوس كرڻ (Images) تصويرون

ٻارن جي صحت خرאب ٿيڻ جي باري ۾ אجايو

خيال

68

رڻ بئر بئر. ب رائڳئ ئ د

Compulsion

كن مريضن کي وري هن بيماري ۾ ذهن ۾ بار بار אهو خيال

. Compulsionم وري وري كجي هي ته كوبه خاص كآאيندو

אنهن אهو كم هي ته آڇاكاڻ ته אنهن کي אهو خيال אيندو

هي جهڑوכ آهي يا پورو كو نه كيو آه كيو نصحيح كو

.هٿن جو بار بار ڌوئڻ

هي ته אهو كم بار بار آمريض خود پاڻ به سمجهندو

پر אگر مريض אهو كم .هي آكرڻ غير ضروري ۽ بي مقصد

هي ته سندس אندر ۾ هك خاص قسم جي آكندو وري وري نه

אنهن ڳالهين جي كري .هي آ۽ بي قرאري ٿيندي ،بي چيني

هي ۽ وقت به ضائع كندو آمريض אهي كم بار بار دهرאئيندو

ن بيماري جي كري אكثر مريض ڏאڍو پريشان رهندא ه .هي آ

بيماري جي باري ۾ كنهن سان ذكر كرڻ ۾ شرم ۽هن آ

אهي پنهنجي אندر جي تكليف کي ءאن ال .هن آمحسوس كندא

هن ۽ אندر ئي אندر אن بيماري جي كري آلكائيندא رهندא

.هن آبا رهندא ٹگه

אن کان عالوه كن مريضن جي وري אها خوאهش

ءهي ته كوئي ٻيو אنهن کي بار بار אها تسلي ۽ دلجاآهوندي

ي مريض ته وري كم كرڻ ك .هي آڏي ته كم صحيح ٿيو

ي ٹ ،ٻه ،جهڑوכ هك .هن آڻپ به كندא هن ۾ ڳوقت ذ

وغيره وغيره

69

دا رائ ئن بئر بئر د ض ر ر . آا

يا گهڻو وقت تڑ كرڻ يا گهر جي ،بار بار هٿ ڌوئڻ

.صفائي بار بار كرڻ

غير يقيني جي باري ۾ كنهن به كم جي پوري ٿيڻ

ار پئسا يعني بار بار كنڈيون ۽ تاال چيك كرڻ يا بار ب

.يا گئس جو چلهو بار بار چيك كرڻ .ڳڻڻ

يا تصوير يا نالو لکيل ءرستي تي كنهن مذهبي جا

.ڏسي بار بار كنڌ جهكائڻ يا هٿ ٻڌڻ وغيره وغيره

يا كپڑא ٺاهڻ وאر ٺاهڻ ،وري وري ڏند صاف كرڻ .

ٻيهر ٻيهر كپڑא بدلڻ ،شين کي ٻيهر ٻيهر هٿ الئڻ.

ته شايد صحيح هر אچ وڃ كرڻ دروאزي تائين ٻيهر ٻي

.طريقي سان نه آيس

شين کي خاص ترتيب سان رکڻ جهڑوכ كپڑא پائڻ

يبل تي ٹوقت كنهن خاص ترتيب سان كپڑא پائڻ يا

خاص ترتيب سان شيون رکڻ يا دروאزي مان كنهن خاص

.ترتيب سان دאخل ٿيڻ وغيره وغيره

سامانن کي چيك كرڻ جيئن كائي قيمتي شئي گم

.وڃي نه ٿي

هستي كرڻ ڇو ته كائي غلطي نه ٿي آهستي آكم

.وڃي

70

ئم ري ئري ري ۾ ب . آئ

ماڻهن 3يا 2ماڻهن مان 100معاشري ۾ هك אندאزي مطابق هر

.هي آبيماري ٿوري يا گهڻي شدت ۾ موجود هوندي ء۾ هي

، گهڻي تعدאد ۾ مريض پنهنجي بيماري کي پنهنجي ساٿين

گهڻي قدر אن بيماري . نهآ۽ رشتيدאرن کان لكائيندא دوستن

هي جو אن جي عالج جي آجي شدت אيتري ته معمولي هوندي

۾ אن جي شدت אيتري نمريض كجهه .هي آضرورت نه هوندي

هي جو ڏينهن ۽ אكثر رאت جو به كجهه حصو آوڌيك هوندي

.كنهن هك كم کي ٻيهر ٻيهر دوهرאئڻ ۾ گذري ويندو אٿن

.سي .رڊر يا אو آبيماري يعني אوبسيسوكمپلسو ڊس هي

ين حصي ٹ .هي آڊي عام طور تي ننڍپڻ ۾ ظاهر ٿي ويندي

بادي ۾ אها بيماري پنڌرهن سال جي عمر کان ظاهر ٿيندي آ

يهن سالن جي عمر تائين ظاهر ٿي ٹباقي אكثريت ۾ אها .هي آ

אن جي شرح تناسب مردن ۽ عورتن ۾ هك .هي آويندي

אگر אها بيماري زندگي جي معامالت ۾ خلل .هي آجيتري

وجهي ۽ مشكالتون پيدא كري ته אكثر ڊپريشن جي بيماري

.هي آپيدא كري سگهندي به

با

ئب ب س ئن ئئ ئرڻ ئ ئري ئ .

دماغ جي אندر هك خاص قسم جي كيميائي رطوبت ) 1(

.تائي ٹاڙ يا گهگ۾ ب (Serotonin)ونن ٹيعني سرو

71

كيترن مريضن کي هي بيماريون : (Genetic)موروثي אثر ) 2(

.هي آخاندאن ۾ وڏن کان ملندي

אگر وאلدين کي אها : پرورش دورאن وאلدين کان سکڻ ) 3(

بيماري هجي ته كڎهن كڎهن ٻار ڏسي كري سکڻ لڳندא

) Learning theory( . هنآ

دورאن كجهه (Depression)بيماري אدאسي ۽ مايوسي جي ) 4(

.هنآماڻهن کي אهي تكليفون به شروع ٿي وينديون

)Childhood Experiences( ننڍي هوندي جا خرאب وאقعات)5(

۾ ئي خاص قسم جي ٽكجهه ماڻهن جي ته دماغ جي بناو)6(

.هي آتبديلي ڏٺي وئي

ئري ن ھ ب ئر ئ ب ن ن ئن )Comorbidity( .ن

.مسلسل پريشان ۽ هر ڳالهه تي پريشان رهڻ وאري بيماري ) 1(

)Generalized Anxiety Disorder(

(Depression) .مسلسل אدאس ۽ مايوس رهڻ وאري بيماري ) 2(

)Schizophrenia( )شيزوفرينيا (شديد قسم جي ذهني بيماري ) 3(

(OCD)۽ وسوسن ياد رکڻ گهرجي אگر كنهن مريض ۾ وهم

هجي ته بيمارين مان كا به بيماري مٿين گڎ سان بيماري جي

.هي آאن جي عالج كرڻ سان پڻ مريض كافي بهتر ٿي ويندو

دي داز ر ا رح ا ي دان وارن ئ ئري ب

؟آ

مريض کي كڎهن كڎهن كو خيال پريشان ۽ خوفزده كندو

ير نه كندو ته مصيبت אچي هي ته אگر هو كي אحتياطي تدאبآ

72

אن كرڻ .هي آאن كري هو كو كم بار بار كندو .ويندي

كافي ٹسان كڎهن كڎهن ته אن جي پريشاني ۽ گهٻرאه

پنهنجي گهر ءهي پر كڎهن كڎهن ته هو אن الآجي ويندي ٹگه

.هي ته אهي به אن وאنگر كن آوאرن تي به زور ڀريندو

:مثال طور

هي ته گهر אيندڙ آزياده پريشان رهندي ءكا عورت אن ڳالهه ال

خاندאن جا ماڻهو جهڑوכ مڑس يا ٻار אسكول يا ٻاهر گمهڻ

يا وري جي دورאن كنهن گندگي جو شكار نه ٿي ويا هجن

گهر אن كري אها عورت پنهنجي .אهي كاڏي كاڏي ويا هوندא

هي ته جڎهن به كوئي آوאرن تي אن ڳالهه تي زور ڀريندي

ل ٿي ته هٿ ڌوئي ۽ پير ڌوئي يا جوتا ٻاهر رکي گهر ۾ دאخ

אن .هي آچائيندو ڇو ته אهو عمل אن کي سكون په אچي

خر ۾ پوري خاندאن وאرא אهڑي عمل سان אثر آطريقي سان

.هن آאندאز ٿيندא

ج

عالج جي طريقن كجهه ويهن سالن ۾ هن بيماري جي گذريل

هيٺ ڏنل هن بيماريء جو عالج .هي آ۾ ڏאڍي ترقي ٿي

.طريقن سان كيو ويندو آهي

رويه کي تبديل كرڻ وאرو عالجBehavior Therapy

دوאين رستي عالجPharmaco Therapy

ڳالهه ٻولهه ذريعي عالج Psycho Therapy

A . ج رڻ وارو بد : رو

Behavior therapy

73

سکاريا ويندא هن عالج جي طريقي ۾ مريض کي אهي طريقا

هن جنهن سان אهي پنهنجي پريشان كن ۽ אڻ وڻندڙ سوچن آ

.كري سگهن يا אن کان نجات حاصل كري سگهن ٹکي گه

.هي آن سان كيو ويندو طريقن ٹهي عالج

I) ( صورتحال کي منهن ڏيڻ ۽ אن جي ياپريشان كن خيال

) Exposure and response prevention(ائڻٹپيدא ٿيل پريشاني کي گه

(II) يكدم خيالن جي تسلسل کي روكڻ)Thought Stopping(

(III) ڻڻ ۽ لکڻآپريشان كندڙ خيالن کي وري وري ذهن ۾

)Semantic Satiation(

) (I دا ڳ ۽ ان ئل ڏ ئن رئ .ئئڳر

)Exposure and response prevention(

هي ته مريض کي همٿايو آعنصر אهو هن عالج جو بنيادي

هي ته אهو پريشاني پيدא كندڙ صورتحال کي منهن ڏي آويندو

Exposure and پيدא ٿيندڙ بي چيني کي بردאشت كري ء۽ پو

response prevention. هي آمريض کي אهو چيو ويندو ٻين لفظن ۾

شئي کان אن کي جنهن Exposureهو אن شئي کي منهن ڏي ته

عمل کي ٻيهر ٻيهر دهرאئڻ ءאن کان پو .هي آهم يا ڊپ و

Compulsion خوאهش تي قابو پائي ۽ عمل نه دهرאئي جيResponse

Prevention

شئي کي هكدم منهن وهم پيدא كرڻ وאري هن طريقي ۾

At once هستي به آهستي آٿو ۽ سگهجي ڏئيGradual

74

شديد قسم جو ءاكائيאگر كنهن ماڻهو کي صفائي ۽ پ :مثال

چاليهه ءאهو دروאزي کي هٿ الهڻ کان پو جو وهم هجي ۽

کي چيو ءאن ماڻهوعالج دورאن .دفعا هٿ ڌوئيندو هجي

هي ته دروאزي کي هٿ الئي ۽ هٿ ڌوئڻ جي رد عمل آويندو

هي آکي روكڻ جي كوشش كندو رهي يا مريض کي چئبو

אگر هو پهريائين .ي تائي كرٹته هٿ ڌوئڻ جي تعدאد ۾ گه

.يهه دفعا هٿ ڌوئي ٹچاليهه دفعا هٿ ڌوئيندو هيو ته هاڻي پن

۾ אنهن Diary هي ته هو ڊאئريآمريض کي אهو به چيو ويندو

سڀني ڳالهين کي لکي ته אن جي كوشش كيتري كامياب ٿي

ٻي دفعي .تائي ٿي ٹ۽ هٿ ڌوئڻ جي تعدאد ۾ كيتري گه

אنهن کي مهيا هو تمام تفصيلر سان ملي ته ٹجڎهن هو ڊאك

هستي آهي ۽ بيماري ۾ آאهڑي طرح عالج جاري رکبو .كري

مريض کي ءאن کان پو .هي آتائي وאقع ٿي ويندي ٹهستي گهآ

هي ته هو אن شئي کي هٿ الئي جنهن ۾ אن جي آچيو ويندو

هي ته آخر ۾ هن کي چيو ويندو آ .هي آوڌيك گندگي ۾ خيال

۽ هٿ نه ختلف شين کي هٿ الئي هو عام ماڻهن وאنگر م

. ڌوئي

(II) ڳ ئ رو دم

)Thought Stopping(

جو ڑٻهن عالج جي طريقي ۾ مريض کي ٻانهن تي هك ر

هي ۽ אن کي אهو چيو ويندو آچئبو ءٻڌڻ ال Rubber bandويڑهه

هي ته جئين ئي אن جي ذهن ۾ كوئي אڻ وڻندڙ خيال אچي ته آ

אن عمل سان يقينا אن کي .ڇكي كري ڇڎي ڏي ربربينڈ کي

75

אهڑي .تكليف پهچندي ۽ אن جو خيال ٻي پاسي ٿي ويندو

.طرح پريشان كندڙ خيالن کي روكي سگهجي ٿو

(III) ئ وري وري ذ ۾ دڙ ئن ڳ آر ڻڳ ۽ )Semantic Satiation (

شان هي ته پريآهن عالج جي طريقي ۾ مريض کي چيو ويندو

سئو جي אنگ .دفعا لکي 100كرڻ وאري خيال کي ٻيهر ٻيهر

تائين پهچندي پهچندي پريشان كندڙ خيال پنهنجي אهميت

ٹאهو خيال گه ء۽ مريض کي پو هيآختم كري چكو هوندو

.هي آپريشان كندو

(B) ج ئن (Pharmaco therapy):دوائ

م ۽ وسوسن جي بيماري هي ته وهآتحقيق سان אهو ڏٺو ويو

(Obsessive Compulsive Disorder) مريض جي دماغ ۾هك خاص جي

توאزن ۾ بگاڙ جي (Serotonin NeuroTransmitter)قسم جي رطوبت

ي ٹאڄكلهه אيجادٿيل دوאئون جن کي אين.هيآپيدא ٿي ويندو

هن بيماري جي .هي آچئبو (Anti Depressant Drugs) ٹڊپريسن

אهي نه صرف .هنآمد ثابت ٿيون آار عالج ۾ كافي ك

.هن آٺيك كنديون کي(Serotonin Imbalance)ونن جي بگاڙ ٹسرو

پر אكثر كري .هن آجنهن سان وهم وسوسا ٺيك ٿي ويندא

ٺيك به مريضن ۾ پيدא ٿيل ڊپريشن يعني אدאسي کي

ر آ۾ אڄكالهه אيس אيس ءهن قسم جي بيماري .هن آكنديون

.هن آئون אستعمال كيون وينديون دوא(SSRI) ءآ

76

ئئ ئئڳ ن ؟آئر دوران دوائ

. گهرجي وٺڻنه كا به دوא كوشش كري حمل جي دورאن

אكثر كري . ڊאكٹر مريض کي فائدא ۽ نقصان ٻڌאئيندو آهي

אكثر كري ٻار تي وڏא . مريض دوא وٺڻ جو فيصلو كندא آهن

. אثر نه ٿيندא آهن

ئل و ؟ ا دوائ رح ا ي

هن אكثر دوא آي دفعا ورتيون وينديون ٹدوאئون ڏينهن ۾ ٻه يا

ڇا كاڻ ته אڻ .هي آجي وڌيك خورאכ شام جو ڏني ويندي

شدت سمهڻ ۾ محسوس نه ٿيندي جي(Side effects)وڻندڙ אثرن

گهڻا .هي آאنهن دوאئن جو باقاعده אستعمال ضروري .هي آ

אهڑي طرح .هنآون ماني سان گڎ אستعمال كندא ماڻهو دوאئ

هي ۽ نه وڻندڙ אثر معدي آאنهن کي خورאכ وٺڻ ياد رهندي

پر אهو ضروري ناهي .هن آٿيندא ٹجي خالي نه هجڻ سبب گه

אهي .ته دوאئون ماني کائڻ سان گڎ ئي אستعمال كيون وڃن

ن پر אهي دوאئو .هنآ دوאئون مريض کي عادي نه بڻائينديون

هستي ڇڎجن ته کين آهستي آهك دم نه ڇڎڻ گهرجن بلك אهي

.هي آكا به تكليف كو نه אيندي

ن د ن ڻ ئئ و ر ري ن ؟آا دوائ

אن جو ،هي آאنفرאدي طور تي אهو عرصو אلڳ אلڳ هوندو

هي ته بيماري جي شدت كيتري آفيصلو אهو ڏسي كيو ويندو

.هي آري بردאشت جي قوت هي ۽ كهڑي فرد جي كيتآ

كجهه مريضن کي گهڻي عرصي جي عالج سان فائدو پوندو

عالج ءهر مريض جي ال . عرصي سان ٹهي ۽ كجهه کي گهآ

77

مهينن 6 ٹ۾ گه ٹهي پر گهآאنفرאدي طور طئي كيو ويندو

جيئن ته گهڻن مريضن ۾ هي هيآجو عرصو ضروري هوندو

تنهن كري .هي آ بيماري تمام ڊگهي عرصي تائين هلندي

.هي آسندن عالج كافي وڏي عرصي تائين كرڻو پوندو

ئري ن ب ئت ) ڊي..او( ھئ ا دوائ ئن ب ن د ئر ؟آڏ

.جي نه

.هن آرول ۾ رکنديون ٹאهي دوאئون بيماري کي ضابطي يا كن

.مريض ۾ كجهه نه كجهه عالمتون برقرאر رهي سگهن ٿيون

۾ پوري طور تي فائدو نه به ٿئي تڎهن به ءيجيكڎهن بيمار

به ءهون .هيآرول ۾ رکڻ به هك عالج جو حصو ٹאن کي كن

ائڻ به عالج جو هك ٹمريض جي אذيت ۽ تكليف کي گه

אكثر كري אهڑي مريضن ۾ دوאئون ءאن ال .هي آطريقو

אگر אها .هن آكافي ڊگهي عرصي تائين ورتيون وينديون

هي ته ڊپريشن جي آبب جي كري بيماري ڊپريشن جي س

.هي آعالج سان هي بيماري مكمل طور تي ٺيك ٿي ويندي

ر ڳ واري ر ئن ب ئ دوائ ا ئ رح

؟آ

مريضن جي عالمتن ۾ بهتري אيندي אسي سيكڑوکان پنجاه

كجهه ماڻهو אنهن عالمتن مان پوري طور تي نجات .هي آ

هن آحاصل كندא

78

)A( ج ڳئ را( ) ئئ

)Psycho therapy(

.هن آجا كافي قسم ) سائيكوٿرאپي(ڳالهه ٻولهه سان عالج

هي ته مريض ۽ אن جي گهر آאنهن ۾ خاص نقطو אهو هوندو

پوري معلومات ڏني وڃي ۽ کين אهو بابت ءوאرن کي بيماري

يقين ڏيارجي ته عالج سان فائدو ٿيندو ۽ سندس حوصله אفزאئي

ڏيڻ جو طريقو ءאن قسم جي عالج کي دلجا .كرڻ گهرجي

(Supportive Psycho therapy) هي عالج مريض جي אندر .هي آچئبو

.هي آجي صالحيتن کي אجاگر كندو

אن کان عالوه مريض جي رشتيدאرن کي אهو ٻڌאئڻ

مريض ويچارو .هي آهي ته هي به هك بيماري آضروري هوندو

نز كرڻ غلط طאن کي طعنا هڻڻ يا .هي آ پاڻ پريشان ۽ تنگ

بلك אن جي مدد كرڻ " تون وهم ڇو ٿو كرين "هي ته آ

ر ٹڊאك .هي آگهرجي ڇا كاڻ ته ويچارو هو پاڻ אن ڳالهه ۾ ڦاٿل

.جي ٻڌאيل طريقن تي کيس عمل كرאئڻ گهرجي

ڻ ض ائ ر ئن "ئ رڻ واري ئن ررو " ري ر ؟ آ

! جي نه

پريشان كرڻ وאري شين کان پري رهڻ جي كوشش אكثر

.هي آبيماري کي وڌאئي ڇڎيندي

79

ئ ، ت ئ دو دار ت ر ض ان و ر ا

ئ ؟ زار و ري ب ڏئ ڏئ

عام طور تي تسلي حاصل كرڻ אهڑن مريضن جي تمام گهڻي

تسلي ڏني ويندي جڎهن مريض کي אها .هي آخوאهش هوندي

هي ته אن ۾ كائي گندگي كونهي يا هن كنهن کي نقصان آ

. هيآپرسكون ٿي ويندو ءناهي پهچايو ته هو ٿوري دير جي ال

جي ذميدאري אن كنهن ءهي ته پريشانيآڇو ته אهو سمجهندو

אن کي تسلي ءهي پر ٿوري دير کان پوآٻئي تي وجهي ڇڎي

به وڌيك شديد ٿي ويندي حاصل كرڻ جي خوאهش پهريان کان

אن كري مريض کي ٻيهر ٻيهر تسلي ڏيڻ سان هو אن جو .هي آ

هي ۽ عادي ٿيڻ کان بچڻ جو صرف אهو آعادي بڻجي ويندو

אهڑي طرح مريض .هي ته کيس تسلي نه ڏني وڃي آئي طريقو

.جي مدد كري سگهجي ٿي

جيكا به شئي مريض کي پريشان كندي هجي کيس

جي همٿ تڎهن پيدא ٿيندي جڎهن אن کان אن کي منهن ڏيڻ

אگر ٻيهر ٻيهر منهن ڏنو .بچڻ جي كوشش نه كئي وڃي

ٿي ويندي ٹهستي گهآهستي آ ٹوڃي ته پريشاني ۽ گهٻرאه

.هي آ

אگر .مريض کي طنز يا سخت جمال نه چوڻ گهرجن

مريض کي باربار تسلي حاصل كرڻ جي عادت پئجي چكي

ر ٹڊאك" و אهو چئي سگهو ٿا هي ته توهان کيس هك دفعآ

مريض ".هيآجي هدאيت جي مطابق توهان کي تسلي ڏيڻ منع

کي سمجهائي ڇڎيو ته توهان كنهن بري نيت سان يا تنگ ٿي

كري אها ڳالهه نٿا چئو بلكه تجربي سان אها ڳالهه معلوم ٿي

.هي آهي ته تسلي ڏيڻ نقصان كار آ

80

ج )E.C.T(ب ذر

ن بيماري ۾ وڌيك كامياب نه ٿيندو و عالج ههن قسم ج

.هيآ

ري ر )Psycho Surgery(ئئ

ج ر ذر ئ آ د

جيكا وهم ۽ وسوسن جي بيماري گهڻي شديد قسم جي

سان بهتر نه ٿيندي هجي ۽ زندگي جي طريقي عالجبه كنهن

پريشن سان كجهه مريضن آبيكار ٿي وڃي ته هن قسم جي

پر אن جا ٻيا خرאب אثر ٿي .هي آ۾ فائدو پوندو تكليفن جي

عام طور تي هن אن كري אهو عالج جو طريقوآسگهندא

.هي آگهڻو سوچي كري تجويز كيو ويندو

81

ئري . 8 ف ئ ڊپ ف ب

ئ PHOBIA ب

ئري ف ئ ئ ب ئ ؟آب

کان Situationا جڳهه אگر كنهن شخص کي كنهن به شئي ي

אهو אنسان هر وقت پاڻ کي אن کان ۽ ڊپ ٿئي قدر אيتري

جي بچائڻ جي كوشش كندو رهي ته אن بيماري کي خوف

مثال طور كرڙي کان אيتري قدر .هي آچئبو Phobiaبيماري

ڊڄڻ ته مريض אن كمرن ۾ وڃڻ کان كيٻائي يا نه وڃي جتي

به خبر هجي ته حاالنك אن کي אها .אن كرڙي ڏٺي هجي

.كرڙي אن کي كوئي نقصان نٿي پهچائي سگهي

אسان سڀني کي كجهه مختلف شين جو خوف هوندو

جيكا هك . جيكو تمام گهڻو شديد نه هوندو آهي . آهي

پر אگر אهو خوف تمام گهڻو وڌي وڃي ۽ . نارمل ڳالهه آهي

روزمره جي زندگي کي متاثر كري ته אسان אن کي بيماري

. يون چوندא آه

ئري ف ئ Phobia ب

ف .1 ئدو Simple Phobiaئ

كنهن خاص هن قسم جي خوف وאري بيماري ۾ مريض

مثال جانور يا جيتن جو .هي آאجايو ڊڄندو شئي يا جڳهه کان

.بادلن جي گرجڻ جو خوف وغيره ،אوچائي جو خوف ،خوف

هن ۽ گهڻو كري وڏي آدא אهي خوف درאصل ٻارن ۾ عام هون

82

پر אگر אهي خوف . پنهن جو پاڻ گهٹجي ويندא آهن عمر ۾

تائين رهن ۽ مريض کي ڏאڍو پريشان كن ته אن کي ءجوאني

جڎهن אهڑو .هي آسمجهجي ته کيس אجائي خوف جي بيماري

هي يا אنهن شين کي ڏسندو آمريض אهڑين جڳهن تي ويندو

۽ אهڑين جاين تي وڃڻ کان .هي آهي ته شديد پريشان ٿيندو آ

.هي آلنوאئيندو

ف .2 ڳ ر و ئ ئن ا AgoraPhobia ر

هن بيماري ۾ مريض کي گهر مان אكيلي نكرڻ يا ٻاهر وڃڻ

אهو عموما عورتن ۾ گهڻو ڏٺو ويندو .هي آجو خوف هوندو

مريض کي .هي آهي ۽ جوאني جي شروعات ۾ شروع ٿيندو آ

۾ سفر كرڻ سان ٽرאنسپورٹپبلك ،لي نكرڻ گهر مان אكي

۽ گوڙ گمسان وאري جاين جهڑوכ بازאر وغيره کان ڊپ لڳندو

گهڻو ،אن ڊڄڻ جي سبب كري مريض کي مٿو چكرאئڻ .هيآ

،مٿي ۾ سور ،ساه جو منجهڻ ،۾ سور ءڇاتي ،پگهر אچڻ

۽ بار بار پيشاب אچڻ جي تكليف به ٿي سگهندي ،پيچش

هي ته سندس سڀئي تكليفون آض گهر אيندو جڎهن مري .هيآ

كڎهن كڎهن אهو خوف אيترو ته وڌي .هن آختم ٿي وينديون

House Bound هي آهي ته مريض گهر مان אكيلو نه نكرندو آويندو

House Wife Syndrome ۽ کيس پنهنجي روزمره جي كمن کي سر

هر کين .هي آٻين جو محتاج بڻجڻو پوندو ءאنجام ڏيڻ جي ال

وقت אهو خوف هوندو آهي ته جي אهڑي جاء تي کين كجهه ٿي

.وڃي ته אهي אتان كئين نكري سگهندא

83

ن ئڻ 3. فئ ڳ ئب/ و

Phobia Social

هن بيماري ۾ مريض אهڑين جڳهين تي وڃڻ کان لنوאئيندو

هي جتي אن کي ٻين ماڻهن سان منهن ڏيڻو پوي يا אنهن آ

شادي جي ،پبلك جڳهين ض אن كري مري .ڎ ملڻو پوي سان گ

.هي آيج تي ڳالهائڻ وغيره ۾ نه وڃي سگهندو ٹموقعي ۽ אس

ياد .هي آאها بيماري مردن ۽ عورتن ۾ هكجيتري ڏٺي وئي

رکڻ گهرجي ته هن بيماري ۾ خوف جڳهه جو نه بلك ماڻهن

هي آאهو عام طور تي جوאني ۾ شروع ٿيندو .هي آجو هوندو

هن .هي آمريض جي ترقي جي منزل ۾ خلل وجهي سگهندو ۽

جي ء۾ مريض كڎهن كڎهن تمام شديد مايوسي ءبيماري

جي ءهن ۽ كي ته وري خودكشيآكيفيت ۾ به אچي ويندא

.هن آحد تائين به سوچيندא

ف . 4 ئر ب

هن قسم جي بيماري ۾ مريض کي كن خاص بيمارين جو

جهڑوכ كينسر جي .هي آع ٿي ويندو אجايو خوف شرو

אيڈس ، Hepatitisجگر جي بيماري ،دل جي بيماري ،بيماري

אن كري אهي ماڻهو هروڀرو .وغيره وغيره Aidsجي بيماري

رن کي ڏيکاريندא رهندא ٹهن ۽ ڊאكآيون كرאئيندא رهندא ٹيسٹ

.هي آبو ٹبه سندن خوف نه گه ءبار بار تسلين کان پو .هن آ

ئري ف ري بب ب

)Heriditary(ثي אثر ومور .1

)Learning theory(پي کان سکڻ ماء .2

84

ننڍپڻ جو كو خاص وאقعو جنهن جو ڊڄ ويهجي ويو هجي .3

Child hood Experiences)(

دماغ ۾ كجهه كيميائي رطوبتن جو بگاڙ .4

:مثال طور

كرڙي کان خوف ٿيندو آهي ته אگر كنهن ٻار کي كتي يا

عالج دورאن آهستي آهستي کيس هك كپهه جو كتو يا

كجهه . كرڙي ڏيکاري ويندي آهي ۽ کيس هٿ ۾ ڏبي آهي

ڏينهن کان پوء پري کان عام كتو يا كرڙي ڏيکاربي آهي ۽

پوء عالج دورאن كجهه ڏينهن کان پوء کيس ويجهو كتو يا

پريشاني ٿي ته کيس אگر مريض کي. كرڙي ڏيکاربي آهي

ڊگها ڊگها ساهه کڻڻ الء چئبو آهي ۽ אئين سندس پريشاني

هن آهسته آهسته خوف وאري جاء . كافي گهٹجي ويندي آهي

.چئبو آهي (Systemic Desensitization)يا شئي تي پهچڻ کي

كن مريضن کي وري هكدم كتي يا كرڙي جي سامهون

مريض کي هكدم . و آهي چئب (Flooding)وٺي אچبو آهي אن کي

شديد پريشاني ٿيندي آهي ۽ جيكا وري آهستي آهستي

.گهٹجي ويندي آهي

Management ج

ئ ڳئ ئئ .1 ج را ئن

هن عالج جي طريقي ۾ مريض پنهنجي خوف جي باري ۾

ر جي تسلي ته אها ٹڊאك.هي آر سان ڳالهه ٻولهه كندو ٹڊאك

مريض کي كافي .هي آ۽ سندس عالج هي آهك بيماري

85

جي ويندي ٹهي ۽ سندس كافي پريشاني گهآאطمينان ڏيندو

.هيآ

ج 2. رڻ وارو بد ) Behaviour therapy(رو

هن عالج جي ذريعي مريض جي حوصال אفزאئي كئي ويندي

هي ته هو אنهن جائين تي وڃي جيكي خوف جو باعث آ

ن ڳالهه جو يقين ڏيارو وڃي ته אهي مريض کي א .هن آهونديون

ءهي אهي درאصل אن جي الآجايون يا شيون جن کان هو ڊڄندو

هن سان گڎ مريض کي مختلف قسمن جون .خطرناכ ناهن

سيکاريون (Relaxation Exercise)ورزشون سكون پهچائيندڙ

پيدא ٿئي ته Anxiety)(يا خوف ٹڇو ته אگر گهٻرאه .هن آوينديون

يادرهي ته مريض کي ڊڄ .אن تي قابو پائي سگهي مريض

אنهن يا(Flooding) هي آڏياريندڙ جاين تي يا ته هك دم موكلبو

Systemic)جنهن کي .هي آهستي موكلبو آهستي آ تي جاين

Desensitization) هي آچئبو.

ن 3. )Pharmaco therapy: (دوائ

شديد ء۾ دوאئون صرف كجهه عرصي جي ال ءهن بيماري

אستعمال كري ءرول كرڻ جي الٹكن کي Anxiety ٹگهٻرאه

.سگهجن ٿيون

ن دڙ دوائ ئئ ) Anxiolytics(ن

هن قسم جي دوאئن ۾ אڄكالهه هك خاص گروپ جون دوאئون

جو אستعمال ڏאڍو عام (Benzodiazepines)يعني بينزوڊאيازאپين

ياد رکجي ته .هن آثر ء۾ كافي مو ءجيكي هن بيماري .هي آ

86

ءهي دوאئون صرف شروعاتي عرصي ۾ ٿوري وقت ال

אگر אنهن سكون پهچائيندڙ دوאئن کي .هن آאستعمال كبيون

ته אنهن جي عادت .هي آكافي عرصي تائين אستعمال كبو

.ٿي سگهي ٿي

ر(ئ ن )ڊ ن دوائ رڻ وار

)Anti Depressants(

۾ ءאستعمال به خوف جي بيماري كالهه هنن دوאئن جو אڄ

אنهن دوאئن کي وڏي عرصي تائين هالئي سگهبو .هي آعام

.هي آهي ۽ אنهن جي كنهن به قسم جي عادت كو نه پوندي آ

ڳ ن دل د ن دوائ )Beta Blockers(ئئڳ وار

عارضي طور كڎهن كڎهن هن قسم جون دوאئون به مريض

.هن آن ائينديوٹگه ٹجي شديد گهٻرאه

ڳ ج دوران ئن ر ڳئ ڌ

؟ر

جي ذريعي عالج ۽ رويه تبديل كرڻ جا طريقا هن ڳالهه ٻولهه

دوאئن هلڻ .هن آאن جو بهتر ۽ مستقل عالج بيماريء جو

دورאن אنهن جا نه وڻندڙ אثر جيئن خمار وغيره جو ڌيان رکڻ

.گهرجي

ئ را و ج ر دو ؟ا

هي ۽ آهي ته ڊپ كنهن شئي جو آאن جو دאرومدאر אن ڳالهه تي

אگر .هي يا نه آمريض אن تي قابو پائي سگهندو .هي آكيترو

87

جي معاملن تي אثر پوندو ءڊپ جي سبب جي كري زندگي

ڇو ته عالج جي بغير مريض .هي آهجي ته عالج جي ضرورت

گهڻن هي ۽ پنهنجي آنارمل زندگي نه گذאري سگهندو

كوئي منزل نه بڻائي ءصالحيتن کي ضائع كري پنهنجي ال

.هي آسگهندو

دا ري ئ ت ان ۾ دان ۽ دو ؟آئ

خاندאن ۽ قريبي دوستن کي مريض جي אن مسئلي کي

سمجهڻ گهرجي ته جيئن אهي عالج ۾ مريض جي مدد كري

ءمريض جي ڊپ يا خوف جو مذאق אڏאرڻ جي بجا . سگهن

رאضي كرڻ گهرجي ۽ عالج ءيض کي عالج كرאئڻ جي المر

אن ڳالهه جو ڌيان رکو ته مريض باقاعدگي ءشروع ٿيڻ کان پو

.سان عالج كرאئيندو رهي

88

ئري9. ھ ب ئ ادا ۽

ر DEPRESSION ڊ

. سالن جو شخص هو کيس ٹي ڀينر هيون هو 35خدא بخش

. کان ڳوٺ ۾ سبزي ء جو دوكان هالئيندو هو سالن 10مسلسل

ڳوٺ ۾ هر . هو هك محنتي ۽ كامياب قسم جو ماڻهو هو

ماڻهوء جي ڏک سک ۾ كم אيندو هو ۽ هر محفل جو مور

ٻن سالن هن . ڏسندي ڏسندي هو بيمار رهڻ لڳو. هو ندو هو

ماڻهن سان אٿڻ ويهڻ به ختم . ڇڎي ڏنو كرڻکان كم كار

ر وقت بستر ي تي ليٹيو پيو هوندو هو ۽ كري ڇڎيائين ۽ ه

پاڻ کي سدאئين كمزور محسوس كندو هو ، ٿوري كم كار

. كرڻ کان پوء ٿكجي پوندو هو

مسلسل مٿي ۾ سور ، گهٻرאهٹ ، دل جو تيز ڌڙكڻ ،

بيچيني ، بيقرאري ، جسم جي هڎ هڎ ۾ سور جي شكايت ،

كڎهن چيلهه ۾ سور ته كڎهن سيني ۾ سور سندس روز جو

هن جي ننڈ گهٹجي چكي هئي يا وري ننڈ به . معمول هيو

كندو هيو ته صبح جو אئين لڳندو هيس ته ڄڻ سڄي رאت آرאم

אڳي ٹي مانيون کائڻ وאرو خدא بخش . ئي كو نه كيو آهي

هاڻي אڌ ماني به نه کائي سگهندو هو ۽ سندس بک مري چكي

سدאئين سيني تي ٻوجهه ، بد هضمي ۽ گيس محسوس . هئي

خدא بخش جيكو سدאئين خوش و خرم رهندو هو . يندي هيس ٿ

هاڻي پاڻ سدאئين אدאس ۽ . ۽ محفل جو مور سڎאيو ويندو هو

سندس كم كار مان دلچسپي ختم ٿي . مايوس رهڻ لڳو

سدאئين . روز مره جو كم كار کيس ٻوجهه لڳڻ لڳس . ويس

89

پاڻ کي ٻين . پاڻ کي بي سهارא ۽ אكيلو محسوس كرڻ لڳو

هن کي گذريل وقت، حال ۽ مستقبل . گهٹ سمجهڻ لڳو کان

خدא جو گهڻو هجڻ جي باوجود کيس . بالكل אوندאهو ٿي لڳو

. אئين ٿي لڳو ته سندس אوالد جو ڇا ٿيندو

مسلسل بيماري جي كري هاڻي ته هو بالكل نا אميد

ٿي پيو ۽ کيس אئين پئي محسوس كيائين ته ڄڻ هو كڎهن

ڎهن كڎهن ته هاڻي کيس پاڻ کي ك. ٺيك ٿيندو ئي كو نه

خدא بخش . مارڻ جا خيال ٿي آيا ته אن زندگي کان موت ڀلو آهي

. مٿين تكلفين جي كري كافي ڊאكٹرن کان چيك אپ كرאيو

کيس كمزوريء جي كري كئي قسم جا مهانگا طاقت جا

شربت ، طاقت جون ٿيلهيون ۽ طاقت جون سيون به ڏنيون

هن وڏن . جو به فرق نه آيو ويون پر سندس كمزوري ۾ ذري

وڏن ڊאكٹرن ۽ حكيمن کي ڏيکاريو سندس طبعي معائني ۽

سندس كافي دفعه رت جي . ٹيسٹن ۾ كجهه به نه ظاهر ٿيو

ٹيسٹ ، پيشاب جي ٹيسٹ ، ٹي وي אيكسري ۽ جسم جي

. مختلف حصن جا אيكسري به ٿيا جيكي سڀ ٺيك هئا

.ٹيسٹن ۽ אيكسري ۾ كا بيماري نظر نٿ آئي

كجهه حكيمن کيس چيو ته تنهنجو بلڈ پريشر گهٹ

ته وري كن طبيبن کيس چيو ته توکي جيري جي گرمي .آهي

كن ڊאكٹرن کيس چيو ته توکي كجهه نه آهي صرف . آهي

جي بيماري אنهن جوאبن سان אتي جو خدא بخشمگر. وهم آهي

. אتي رهي

ه هاڻي ته سندس زאل ۽ وאلدين به کيس طعنا هڻڻ لڳا ت

پاڻ کي ٺيك ڇو نه ٿو . تو کي كجهه نه آهي صرف وهم آهي

אنهن ڳالهين جي كري خدא بخش ڏينهون ڏينهن وڌيك .كرين

90

مايوس رهڻ لڳو ۽ سوچڻ لڳو ته خدאرא هي ماڻهو منهنجي هن

. אندر لكل بيماري کي ڇو نه ٿا سمجهي سگهن

آخر هك ڏينهن خدא بخش کي پنهنجو هك شهر وאرو

جنهن . نفسيات ڏאنهن چيك אپ الء وٺي ويودوست هك ماهر

کيس ٻڌאيو ته هن کي هك ذهني بيماري آهي جنهن کي

عالج كرאئڻ جي هك مهيني بعد خدא . ڊپريشن چئبو آهي

. بخش پرאڻو خدא بخش ٿي ويو ۽ خوش و خرم رهڻ لڳو

درאصل خدא بخش کي هك عام دماغي بيماري آهي

Depressionماري يا ڊپريشن אدאسي ۽ مايوسيء جي بي جنهن کي

چئبو آهي جيكا ٻي شخص کي ڏيکارڻ ۾ ته كو نه אيندي

آهي پر جنهن مريض کي هوندي آهي אنهيء جي אندر کي

ياد رهي ته . مايوس ، אدאس ۽ کوکلو كري ڇڎيندي آهي

אفسوس جي ڳالهه آهي ته . ڊپريشن هك قابل عالج مرض آهي

ئڻ كري يا ته سالن كافي مريض هن بيماري جو عالج نه كرא

جا سال لوڙيندאرهندא آهن يا وري كي ته پاڻ کي ختم كري

.پنهنجي زندگيء جو אنت آڻيندא آهن

ئري ھ ب ئ ر (ادا ۽ )ڊ

؟

(Depression)وאري بيماري يعني ڊپريشن ءאدאسي ۽ مايوسي

ا هر طبقي جي جيك .هي آ۾ عام بيماري بيمارين دماغي

چاهي אهو אمير .ماڻهن ۽ هر عمر جي ماڻهن ۾ ٿي سگهي ٿي

ٻار ،مرد هجي يا عورت ،پير هجي يا مريد ،هجي يا غريب

جي אثر هيٺ كڎهن به אچي ءهن بيماري .هجي يا پوڙهو

.سگهي ٿو

91

ئري ھ ب ئ ر (ادا ۽ ئ آ ؟) ڊ

هي جنهن ۾ مريض جي ڊپريشن هك عام دماغي بيماري آ

אندر ۾ هك عجيب قسم جي אدאسي ۽ مايوسي پيدא ٿي ويندي

آهي جيكا كنهن به طرح سان ختم كونه ٿيندي آهي ۽ تمام

،رويي ،جي كم كار گهڻي، شديد هوندي آهي ۽ ماڻهو

.ندي آهي فكر تي אثر אندאز ٿي ،سوچ

ئڻ ؟ ئ ئري ر ب ڊ

. ٿي سگهن ٿيون۾ هيٺيون عالمتون هن بيماريء ۾ مريض

مريض جي אندر ۾ هك خاص قسم جي אدאسي يا

.هي آمايوسي پيدא ٿيندي

فيس آ ،ڌنڌي ڌאڙي ،روزمره جي گهريلو كم كار

جي كم كار يا ميل جول مان مزو يا دلچسپي ختم

.هي آٿي ويندي

אچڻ يا ننڈ دير سان אچڻ يا وري ننڈ كرڻ ٹننڈ جو گه

.بيعت ۾ تازگي نه محسوس كرڻ جي باوجود ط

جي ٹلڳڻ يا אن جي كري وزن گه يا وڌ ٹبک جو گه

.وڃڻ يا وڌجي

دאئمي مٿي ۾ سور يا مٿي جو ڀاري ٿيڻ يا وري چكر

.אچڻ

سور جي شكايت جهڑوכ جسم جي مختلف حصن ۾

.سيني ۾ سور وغيره ،چيلهه ۾ سور

ٽجسم ۾ كمزوري ۽ ٿكاو .

ا دل جو تيز ڌڙكڻ سستي ي ،مونجهه ، ٹگهٻرאه.

92

بيچيني ۽ بي سكوني.

جنسي كمزوري.

ڳالهين تي صحيح ڌيان نه لڳڻ ۽ يادאشت جو كمزور

.ٿيڻ

سمجهڻ ٹٻين جي مقابلي ۾ پاڻ کي گه.

مستقبل جي باري ۾ نا אميدي جا خيال אچڻ ۽ پنهنجو

.پاڻ کي بي سهارو ۽ אكيلو سمجهڻ

مارڻ جا زندگي مان دلچسپي ختم ٿي وڃڻ ۽ پاڻ کي

.خيال אچڻ

ئڻ ح ئري ر ب ا ءڊ . آروري

ٹمٿي ڏنل عالمتن مان كجهه يا كافي عالمتون گه

.ٻن هفتن تائين مريض ۾ موجود هجن ٹ۾ گه

كم كار يا ٻين אنهن تكليفن جي كري روزمره جو

.سان تعلقات يا אٿڻ ويهڻ متاثر ٿيڻ

سبب كا جسماني بيماري نه مٿي ڄاڻايل تكليفن جو

دل جي بيماري يا ڳلي ،هجي جهڑوכ خون جي كمي

.وغيره وغيره Hypothyroidism ۾ غدود جي بيماري

93

ئري ھادا ئ ب ر ۽ ض ڊا ڊ ر ر ئ دا ٽو ر ئ ئن ؟آن

هن بيماري جو مركزي جيتوڻيك هي ته آتعجب جي ڳالهه

هي ته مريض جي אندر ۾ هك خاص قسم جي آ نقطو אهو

ڌنڌي ڌאڙي ،هي ۽ سندس كم كار آאدאسي يا مايوسي رهندي

.هي آمان دلچسپي ختم ٿي ويندي

پنهنجون ٽر وٹمريض ڊאك وאرא مگر هن بيماري

جهڑوכ .هن آאيندא ءجسماني تكليفون کڻي אن جي تدאرכ ال

ننڈ ، ٽوكمزوري ٿكا ،جسم ۾ سور ،مسلسل مٿي جو سور

جيكي .بي سكوني وغيره وغيره ،بي چيني ،نه אچڻ

.هن آدرאصل ڊپريشن جي بيماري جو حصو هونديون

אن کان عالوه אهڑא مريض گهر وאرن کي به אكثر

ڇو ته אسان جي .هن آجسماني تكليفن جي شكايت كندא

معاشري ۾ گهر وאرא يا אسان جا دوست جسماني تكليفن تي

هن ۽ آمريضن سان همدردي به كندא .هن آيندא אكثر ڌيان ڏ

.هن آجو كندא آکيس كم كار کان به

باقي אگر كو مريض گهر وאرن کي چوي ته مون کي مايوسي

تي ءڍو آته ماني “ .هن آجهڑكيندא هي ته אكثر گهر وאرא کينآ

هن تو کي ڇا جي آپريشانيون سڀ אسان کي ، ٹگه آموچڑو ۽

” !مايوسي

جي ڄاڻ ءرאصل אكثر گهر وאرن کي ته هن بيماريد

هي ته هي بيماري پريشانين ۽ مسئلن آئي كونه هوندي

.به ٿي سگهي ٿي ءکانسوא

אگر كو ماڻهو مٿيون شكايتون كري ۽ کيس ءאن ال

ر ۽ گهر وאرن جو אهو ٹكا جسماني يماري نه هجي ته ڊאك

94

كيئن هي ته کانئس پڇن ته سندس אندر ۾ طبيعت آفرض

يعني مايوس يا خوش ؟ تڎهن مريض אچي אندر جي .رهي ٿي

ڀڑאس كڍندو ته هو אصل ۾ مايوس ۽ אدאس محسوس كري

.هي آرهيو

ئن ره وا ر ءئ روز دا ءري دئب ر ؟آئ ڊ

.نه هرگز نه

ءدير ال ٿوري ءאسان جيكو روزمره جي وאقعن يا حادثن کانپو

هيون אها אدאسي ۽ مايوسي هك ته صرف آאدאس ٿي ويندא

هي ۽ ٻيو ته אها تمام شديد نه هوندي آهوندي ءٿوري دير ال

هي ۽ אسان جي روزمره جي كم كار تي אيترو אثر אندאز كو آ

אن كري وאقعي جي كجهه ڏينهن گذرڻ کان .هي آنه ٿيندي

ر تي وאپس אسان ٿوري ئي عرصي ۾ پنهنجي كم كا ءپو

. هيونآهيون ۽ خوش و خرم ٿي ويندא آאچي ويندא

پر جڎهن אسان ڊپريشن جي باري ۾ چئون ٿا ته אها

هي ۽ گهڻي عرصي تائين آمايوسي تمام گهڻي شديد هوندي

هي ۽ آهي ۽ روزمره جي كم كار کي متاثر كندي آرهندي

.هي آسندس عالج جي ضرورت هوندي

ئم ري ئري ؟ آ ب

۽ هر مرد هك אندאزي جي مطابق هر ويهن مردن مان هك

ڏهن عورتن مان هك عورت ڊپريشن جي بيماري ۾ مبتال

.هي آ

95

؟ با آ ا ئ ڳ دا ئريھ ب

جديد سائنسي تحقيق مطابق ڊپريشن جي بيماري دماغ

Serotoninونن ٹسرو، ۾ هك خاص قسم جي رطوبت

.هي آيندي كري ٿ جي تائيٹگه جي

هي بيماري كڎهن كڎهن معاشي ۽ معاشرتي

.هي آپريشانين ۽ مسئلن جي كري ٿيندي

به ٿي سگهي ءهي بيماري پريشانين ۽ مسئلن کان سوא

جي دماغ (Genetic)جنهن جو سبب موروثي طور تي ٿي

אن كري אهو .هي آتائي هوندي ٹرطوبتن جي گهخاص

انيون يا مسئلو هي ته مون کي پريشآچوڻ غلط هوندو

.هي آهي אن كري مون کي ڊپريشن نه آنه

كجهه عورتن کي ءگذرڻ کان پو مان ويم جي مرحلي

.אدאسي ۽ مايوسي جي بيماري پيدא ٿي سگهي ٿي

جي رطوبتن ۾ بگاڙ كجهه هارمونز جنهن جو سبب

Hormonal changes هي آهوندو.

كجهه دوאئن جي אستعمال جي كري به هي بيماري ٿي

،جهڑوכ ٻار بند كرڻ جون دوאئون .سگهي ٿي

ور دوאئون آكي نشه ۽ كجهه بلڈپريشر جون دوאئون

.وغيره وغيره

كجهه جسماني بيمارين جهڑوכ گلي جي گدود جي

. وغيره Hypothyroidismرتوبت جي گهٹتائي

96

ئ ر ھزي ۽ ر (وارو ڊ ءبئ ئ ) ر ڊر ؟ آ ئ Bipolar Depression)(ر ڊ

ڊپريشن جي مريضن مان هك ڏهن هك אندאزي مطابق هر

.هي آمريض کي تيزي ۽ مايوسي وאرو ڊپريشن هوندو

بيماري ۾ كجهه عرصو مايوسي ۾ هن قسم جي

.هي آمريض جي طبيعت ۾ تيزي אچي ويندي ءکان پورهڻ

تمام پاڻ کي ،هي آكاوڙ كندو يجنهن ۾ مريض تمام گهڻ

سندس هر كم ۾ تيزي هي ، آ۽ هوشيار سمجهندو ءوڏو دאنا

جنهن کي .۽ تمام گهڻو ڳالهائيندو آهي هي آאچي ويندي

.هي آمينيا جي بيماري چيو ويندو

ياد رهي ته אن قسم جي ڊپريشن جو عالج ٿورو پيچيده

ر ئي هن قسم جي ڊپريشن جو ٹهي ۽ هك ماهر ڊאكآهوندو

.و عالج كري سگهي ٿ

ر ر واري ؟ جڊ ئ

)سائكوٿرאپي ( :ڳالهه ٻولهه جي ذريعي عالج . 1

)فارميكو ٿرאپي ( .دوאئن جي ذريعي عالج . 2

ج را ( :ڳئ ذر )ئئ

ر مريض کان حال ٹطريقي ۾ ڊאك عالج جي هن قسم جي

ر جون پريشانيون ۽ هي ته جيئن مريض אندآאحوאل وٺندو

ر مريض کي پنهنجن مسئلن جو حل ٹڀڑאس ٻاهر كڍي ۽ ڊאك

.هي آڳولهڻ ۾ پڻ مدد كندو

97

ج را( :دوائ ذر ) ئر

אهڑيون دوאئون ءאڄ كالهه سائنس جي جديد تحقيق کان پو

هن جيكي אنساني دماغ ۾ ڊپريشن جي پيدא آيون آوجود ۾

אسيٿيون ۽ אندאز يائي تبديلي کي درست كنٿيل كيم

.هن آپاڻ کي بهتر محسوس كندא ءفيصد ماڻهو عالج کان پو

ور يا عادت وجهندڙ كونه آياد رهي ته אهي دوאئون نشي

۾ אهو عالج كافي ڊگهو ن باقي كافي مريض .هن آهونديون

.هي آعرصو هلندو

ئ ھادا ن ھ۽ رڻ وار

را( ئت دوائ ) ڊ بئري ۾

ءائڻ جي الٹ۽ مايوسي کي گه ءهي دوאئون אدאسي

ور دوאئن آאنهن جو אثر سكون .هن آאستعمال ٿينديون

Benzodiazapines هي آمختلف هوندو کان.

جسم کي دوאئون ندڙ دوאئن وאنگر هياريسكون ڏي

هن آعادي نه كنديون

بي چيني ،ٹمريض جي گهٻرאهدوאئون ٹي ڊپريسنٹאين

پر אدאسي ۽ مايوسي ،هن آبهتر كنديون ي جلد ننڈ۽

.هن آهفتا لڳي ويندא چاركرڻ ۾ ٻه يا ٹکي گه

كنديون ءهفتن کان پون چئيا ٻندوאئون صحيح فائدو

.אن كري جلد ئي ناאميد نه ٿيڻ گهرجي .هنآ

98

دوאئن جي אستعمال سان شروع ۾ وאت ۾ خشكي،

אکين ۾ خمار يا قبضي وغيره جي ي ٿيڻ،دل كچ

هستي ختم آهستي آجيكا .شكايت ٿي سگهي ٿي

.هي آٿي ويندي

ڊپريشن جي بيماري جو عالج بيماري ٺيك ٿيڻ کان

ته هيآبه كافي وقت تائين جاري رکڻو پوندو ءپو

אن كري هن بيماري .جيئن بيماري ٻيهر ظاهر نه ٿئي

مهينن تائين جاري ڇهه אٺ ٹ۾ گه ٹجو عالج گه

كافي كن مريضن ۾ ته אهو عالج .هي آرکڻو پوندو

جيئن ( هي آوڏي عرصي تائين אستعمال كرڻو پوندو

پريشر يا شوگر جي بيماري ۾ كافي عرصي تائين بلڈ

ر ٹאن كري هي دوאئون ڊאك) هي آعالج هالئڻو پوندو

.بند نه كرڻ گهرجن ءجي אجازت کان سوא

راتج بئري ۾ ئ ط ئ ئڻ

ر ج ان ۽ آو ر ڊ

. آرورت

.هي آאهو تاثر سرאسر غلط

كاڻ ته ڊپريشن جي بيماري به ٻين جسماني بيمارين ڇا

.هي آجهڑي هك بيماري ) بلڈپريشر يا شوگر: (جهڑوכ

۾ مريض جي دماغ ۾ هك خاص قسم هن بيماريء

هي جيكا آتائي ٿي ويندي ٹي رطوبت جي گهجي كيميائ

هن بيماري ۾ به مريض کي .هي آدوאئن رستي پوري ٿيندي

99

هن جيكي ٻين کي آجسماني تكليفون محسوس ٿينديون

.هن آنظر كونه אينديون

ته توکي كجهه نه ” غلط آهي مريض کي אهو چوڻאن كري

هي يا ڇاجو ڊپريشن صرف پاڻ کي خوشآوهم پر صرف هي آ

سان پاڻ کي ٺيك رک ۽ دوא جي كا به ٿرک ۽ پنهنجي هم

“.هي آضرورت نه

ريض ته אڳ ۾ ئي پاڻ کي ٺيك كرڻ جون مدرحقيقت

هي ۽ كامياب كو نه آكري چكو هوندو ونكوشش كافي

ياد .هي آאن كري مريض جو عالج تمام ضروري ،هي آٿيندو

ئي پاڻ ته كوهي آرهي ته هي بيماري پنهنجي هٿ ۾ نه هوندي

وري پاڻ کيس زوري ٻاهر ڌكي كڍي نه ئي پيدא كجي

.هي آبو سگه

ج ؟ ئ بئ ت ئ بد ئ ر ا

.هي آאهو تاثر به غلط

۾ كيميائي جون دوאئون دماغ ءبيماري אصل ۾ ڊپريشن جي

אن كري خرאب حالتن جي .هن آتبديلين کي ٺيك كنديون

بي سكوني كافي ۽چيني بي ، باوجود مريض جي אدאسي

مريض پاڻ کي كافي بهتر אن کان پوء .هي آٿي ويندي ٹگه

.هي آمحسوس كندو

۾ مريض ءبيماري אدאسي ۽ مايوسيء جي ياد رهي ته

کي هر طرف نا אميدي ۽ هر ڳالهه جو منفي پهلو نظر אيندو

جي ٹهن ۾ مسئلن جي حل كرڻ جي خود אعتمادي به گه .هي آ

،هي آننڍو مسئلو وڏو ڏسڻ ۾ אيندو هن کي هر . هيآويندي

.هي آهو پاڻ کي تمام گهڻو كمزور ۽ ٿكيل محسوس كندو

100

جي عالج سان مٿين سڀني تكليفن ۾ ءبيماري هن ءאن ال

هي ۽ مريض کي پنهنجا مسئال بهتر طريقي آبهتري אيندي

۽ عالج کان پوءهي آسان حل كرڻ ۾ كافي مدد ملندي

.ابل ٿي ويندو آهي قخرאب حاالت بدالئڻ جي پنهنجا مريض

ر ئ ي ۽ ض دل دورو ر ر اج ر ض ڊ ر ي ر ۾ ر ا ئئ ڊ

؟

.هي آ ڳالهه אها سرאسر غلط

جا Heart Attackهي ته دل جي دوري آאهو هك عام تجربو

في مريض ڊپريشن جي كا جا CVAكافي مريض يا فالج

ر ۽ گهر وאرא אئين ٹكي ڊאك .هن آبيماري ۾ مبتال ٿي ويندא

هي کيس آهن ته هن جي دل אڳ۾ ئي كمزور آسمجهندא

درאصل אڄكالهه אهڑيون .ڊپريشن جون دوאئون نه ڏيڻ گهرجن

.هي آچئبو SSRI'Sهن جن کيآيون آسٺيون دوאئون وجود ۾

.ئي سگهجن ٿيون ساني سان ڏآجيكي دل جي مريضن کي

هي ته אگر دل جي مريضن آאها ه אهم ڳاله سڀ کان

هي ته کيس ٻيهر دل جي دوري پوڻ آکي ڊپريشن جي تكليف

ڊپريشن جو عالج كرאئڻ ءאن ال .هي آجو אمكان وڌي ويندو

.هي آنهايت ضروري هوندو

ن ر دوائ ئل ، آور آڊ ا ائدي ئڻ دو ئن ئ بڻ و . آئ

.هي آجيكا سرאسر غلط .هي آאها هك عام چوڻي

101

ٹڊپريسني ٹدرאصل ڊپريشن جون دوאئون يعني אينAnti

Depressants هي آ۾ كنهن به قسم جي عادت نه هوندي

هن جنهن ۾ آאڄكالهه אهڑيون به دوאئون אيجاد ٿيون

ءهي אن الآكنهن به قسم جي ننڈ يا نشو كو نه هوندو

.هن آאهي صبح جو کارאيون وينديون

باقي كجهه مريضن کي אهڑيون دوאئون تجويز كبيون

ته ءאهو به אن ال ، هيآهن جن ۾ ٿورو خمار هوندو آ

هوندي به אنهن مريضن کي ننڈ نه אچڻ جي تكليف

سو אهي دوאئون سندس ننڈ بهتر كرڻ ۾ مددگار .هي آ

.هن آهونديون

مهينن ريضن ۾ ته ڇهن אٺنو عالج كجهه مڊپريشن ج

هي ته وري كجهه مريضن ۾ سالن جا آتائين هلندو

ته אنهن مريضن ۾ موروثي ءאهو אن ال .هي آسال هلندو

אهڑن مريضن ۾ אگر عالج جلد هن جو آאثر هوندא אهڑא

.ي بند كبو ته אنهن کي אها بيماري ٻيهر אٿلي پوندي

جو ) بمٺا پيشا(אن كري جيئن بلڈپريشر يا شوگر

هي ۽ אنهن دوאئن کي عادت آعالج ڊگهو عرصو هلندو

אن طريقي سان ڊپريشن جي دوאئن .هي آكونه چئبو

.هي آکي به عادت كونه چئبو

جيئن .هي آبه عادت وאرو نشو وقت سان وڌنڌو ويندو ءهون(

پر هنآيا ڀنگ چرس ماڻهو وقت سان وڌאئيندא ويندא ، ٹسگري

هي ۽ وقت آجي دوא אوتري ئي رهندي ڊپريشن ۽ بلڈپريشر

۽ نه وري ڊگهي عرصي جي אستعمال هيآسان وڌאئي نه ويندي

). كرڻ سان אن جو كو אثر ختم ٿيندو آهي

102

ئن . 10 ئ ءو ادا ۽ ئري ب

POST NATAL DEPRESSION

ئن ئ ءو ئري ئ واري ب ؟آادا ۽

۽ ءאندر אدאسي هن مهيننٻار يم کانوعورت به אگر كا

ء۾ مبتال ٿي ته אن کي ويم کان پو ءجي بيماري ءمايوسي

. هيآوאري بيماري چئبو ءوאري אدאسي ۽ مايوسي

ن هفتن جي ٹمائرون ٻار جي پيدאئش کان ٻن אكثر

.هن آٿي وينديون אدאسيء جي بيماريء ۾ مبتال אندر אندر

هن ته אنهن کي ٻار جي آنديون مائرون حيرאن ٿي كري אكثر

هئي ۽ سڀ كجهه ڏאڍي سٺي طريقي سان ٿي ويو به خوאهش

. ڇو آهيمايوسي ۽ אن جي باوجود אنهن جي طبيعت ۾ אدאسي

جي خوشي ڇو نه ٿي ٿئي ؟ كڎهن אنهن کي ٻار جي ڄمڻ

هن ته ڇا אئين ته آپريشان ٿي وينديون אن الء هو كڎهن ته

پر .ي آهبڻجڻ جي صالحيت ئي نه ءאنهن ۾ سٺي ما ته اهين

نه אنهن عورتن جي ممتا ۾ كوئي نقصته حقيقت ۾ نه

درאصل هك אهي، ۾ אنهن جي صالحيت هي ۽ نهآ هوندو

هن جيكيآ هونديون אهڑي نفسياتي بيماري جو شكار

جنهن کي . هي آٿي ويندي ءمائرن کي ٻار جي ڄمڻ کان پو

. ايوسي جي بيماري چئبو آهيويم کان پوء وאري אدאسي ۽ م

ء تقريبا هر ڏهن مان هك ما ءٻارن جي پيدאئش کان پو

بنا .هي آڊپريشن جو شكار ٿي ويندي ويم کان پوء وאري

103

مهينا بلك سالن تائين جاري رهي بيماري عالج جي هي

ج كيو وڃي ته אن پر אن جو صحيح وقت تي عال .سگهي ٿي

.سگهجي ٿو ي ختم كريکي كجهه هفتن ۾ ئ

ن ئ

ڳ س ر ئ ت اداس ۽ ب

كڎهن كڎهن .هي آهر وقت אدאس ۽ ناخوش رهندي مريضه

هي آمايوسي ڏينهن جي كنهن هك حصي ۾ گهڻي هوندي ته

ن ۾ ته مايوسيين عورتگهڻ . ام ۾ مثال طور صبح يا ش

هي ته هن زنده آאنهن کي لڳندو جو هي آشديد هوندي אيتري

پاڻ يا ٻار אيتري قدر جو کين. هيآته مرڻ ئي بهتر رهڻ کان

. אٿنאيندو به خودكشي جو خيال سميت

: و

هن چڑچڑي پن .مريض ٿوري ٿوري ڳالهه تي كاوڙ كندو آهي

هي پر گهڻو كري آجو رخ ٻين ٻارن جي طرف به ٿي سگهندو

پر אن جو رخ گهر وאري . ول ٻار جي طرف هوندو آهينئي ڄا

هي ته آجيكو سمجهي نه سگهندو ٿي سگهي ٿو به طرف جي

.هي آڇا אن غصي جو سبب

ٽئو

אدאسي هن پرآمحسوس كنديون ٽعموما نيون مائرون ٿكاو

مائرون אيتري قدر شديد ۽ مايوسي جي بيماري ۾ مبتال

هن جو אنهن کي אئين آنديون ۽ كمزوري محسوس ك ٽٿكار

104

جسماني بيماري ٿي ويئي هي ته شايد אنهن کي كائيآلڳندو

.هي آ

هي آ لٹندوجي باوجود جڎهن بستري تي ٽشديد ٿكاو مريض

هي يا وري صبح جو آته אن کي گهڻي دير تائين ننڈ نه אيندي

אٿسوقت کان پهريان אک کلي ويندي

ئئ ب

نه ئي سڄو ڏينهن کائڻ جي خوאهش אكثر كري کي مريض

.هي آٿيندي

ڳ زو ا ئ ۾

جن شين ۾ پهريان وڌيك مزو אيندو هيو ۽ وڌيك دلچسپي

ڊپريشن جي ءمحسوس ٿيندي هئي ٻار جي پيدאئش کان پو

ٿيڻ ٹكمن کان بيزאري ۽ گهٻرאه سڀني ن کي אهڑنمريض

کي جنسي معاملن کان بلكل خاص كري אنهن .هي آلڳندي

گهر وאري سان אنجي نتيجي ۾هي آ الڙو ختم ٿي ويندو

. سندن تعلقات وڌيك خرאب ٿي ويندא אٿن

ئ ۽ را ر

ٹگهٻرאههن بيماريء ۾ אكثر مريضن کي گهڻي پريشاني ۽

אن جون مختلف شكليون هونديون ۽هي آ پيدא ٿي پوندي

ٿيڻ ته متان ٻار سان گڎ אكيلي رهڻ ۾ ڊپ :مثال طور . هن آ

105

يا אن ،كري نه پوي ،سائي ڇڎي كائي شئي گلي ۾ نه ڦا هو

.کي كنهن ٻئي طريقي سان ڌכ نه لڳي وڃي

شديد پريشانيء جي كري ويم کان پوء مايوسيء جي بيماريء

ته متان אنهن جي نا سمجهي ۾ مائرون אئين سمجهنديون آهن

אنهن جي ٻار کي نقصان نه زوري جي سبب كري يا كم

هن ته ٻار آن رهنديون אهي هر وقت چيك كنديو . پهچي وڃي

هي يا آאن جو وزن وڌي رهيو ، هي يا نه آرهيو صحيح کائي

هي ته آאگر هو روئي رهيو ، هي يا نهآهو ساه کڻي رهيو ، نه

هي ته אيترو آهي ؟ אگر هو خاموش آאيترو گهڻو ڇو روئي رهيو

هي ؟آخاموش ڇو

به گهڻو صحت جو ذאتي ن کي پنهنجيאنهن مريض

جي نبض جي رفتار وڌي وڃي يا هنאگر אن. هي رهندو آ فكر

هي ته ضرور آ ته کين אئين لڳندو دل جي دهڑكن وڌي وڃي

دل جو دورو پوڻ کين هي ياآخري وقت אچي پهتو آ سندن

.هي آوאرو

دي ئري ئ ب ئئرن ا ئ ؟آئ

. هرگز نه

هترنجپ ئين با ڇوٿين ڏينهن تقريباٹٻار جي پيدאئش جي

ٿكيل ۽ پريشان ، فيصد مائرون ٿورو گهڻو چڑچڑيون

.هنآچوندא بيبي بلوز Baby bluesאن حالت کي ، هنآهونديون

حالت ختم ٿي قريبا هفتي يا ڏهن ڏينهن ۾ هيتאكثر كري

.هن آمائرون ٻيهر نارمل ٿي وينديون سڀ هيאهي ۽ آويندي

106

پريشن ڊ ءאن جي برعكس ٻار جي پيدאئش کان پو

هي آجي شكار مائرن جي حالت پنهنجو پاڻ ٺيك نه ٿيندي

.هي آبلكه خرאب ٿيندي ويندي

هك אندאزي مطابق سو مان ڏهه کان پندرهن مائرون

ويم کان پوء אدאسي ۽ مايوسي جي بيماري ۾ مبتال ٿي

.نديون آهن وي

ئري ھ ئ ب ؟آج

عالج مختلف طريقن ڊپريشن جو ءٻار جي پيدאئش کان پو

.هي آسان كيو ويندو

هك אندאزي مطابق نوي سيكڑو عورتن ۾ אها بيماري

سيكڑو عورتن ۾ 10هك مهيني אندر ختم ٿي ويندي آهي ۽

. هك سل کان به وڌيك هلندي آهي

ج ل ذر ڳئ

مريض جي هن قسم جي عالج ۾ אكثر كري ڊאكٹر

کيس אميد .هي آان ٻڌندو تكليف ۽ ڳالهيون همدردي س

ڏيکاريندو آهي ته هي هك بيماري آهي ۽ قابل عالج آهي ۽

.مسئلن کي هل كرڻ ۾ مدد كندو آهي

ن رڻ وار ن ئ را( دوائ ) ڊ

،هن آهفتا لڳندא يا چار אنهن جو فائدو شروع ٿيڻ ۾ تقريبا ٻه

ن جن جي אستعمال هآدوאئون אهڑيون ٹي ڊپريسنٹگهڻيون אين

אن كري אهو . پياري سگهجي ٿو نه ٿو سان گڎ ٻار کي کير

אگر عالج نه كبو ته . فيصلو ماء ۽ ڊאكٹر ملي كري كندא آهن

107

אن كري . ماء ۽ ٻار کي ڊپريشن جي كارڻ نقصان ٿيندو آهي

کير گرא . مائر אكثر کير پيارڻ جو فيصلو كنديون آهن

3يا 2ان پوء ٻار کي كوشش كري دوא کائڻ کپيرאجي ته

كالكن تائين کير نه پيارجي ڇو ته אن وقت ماء جي کير ۾

ٺيك ياد رکڻ گهرجي ته . دوא جو مقدאر تمام گهڻو هوندو آهي

تائين دوא کي אستعمال ن مهين ٿيڻ کان پوئ۽ به تقريبا ڇهن

جي دوאئن .هي ته جيئن ڊپريشن وאپس نه אچيآكرڻ ضروري

ن ويهي ۽ جڎهن به بند كرڻآنه پوندي אستعمال سان عادت

پر بند كرڻ الء هن آيون رאم سان بند ٿي سگهبآته هي هجن

.ضروري آهي ته دوאئون آهستي آهستي گهٹائجن

( E.C.T) ج ئ ئن ب

سان فائدو نه پيو هجي ۽ جي طريقن אگر دوאئن ۽ ٻين عالج

عالج بي حد يا ٻار جي زندگي کي خطرو هجي ته بجلي جو ماء

طريقي سان عالج جي موجوده ، هيآ۽ جلدي موثر هوندو

.هي آكوئي نقصان نه ٿيندو

108

ھ ۽ ادا ۾ نئر. 11 ئ

ئري ب

DEPRESSION IN CHILDREN

אهو هك عام خيال آهي ته مسئال ۽ پريشانيون صرف وڏن

وسيء جي بيماري به جي الء هوندא آهن אن الء אدאسيء ۽ ماي

سرאسر درאصل אهو. آهي ديگهنصرف وڏن ماڻهن کي ٿي س

غلط آهي ڇو ته אدאسيء ۽ مايوسيء جي بيماري ٻارن ۾ به ڏٺي

۽ ءيعني אدאسي( هي ڊپريشن آאهو فرق صرف وئي آهي

جي ظاهر ٿيڻ جو عالمتون ٻارن ۾ ) جي بيماري ءمايوسي

ال وڏن کان مختلف ۽ ٻارن جا مسئ هن آمختلف هونديون

ٻارن الء به אدאسيء ۽ مايوسيء جي بيماري يا .هوندא آهن

.ڊپريشن هك وڏو ۽ حقيقي مسئلو هوندو آهي

ئري ر ب ئمئرن ۾ ڊ ؟ رو آ

هك אندאزي مطابق سو مان ٹي ٻار هن بيماريء ۾ مبتال ٿي

.سگهن ٿا

؟ با آ ا ئ ڳ دا ر ئرن ۾ ڊ

پريشانين يا ،بيماري אكثر كري ذهني אلجهنن هي

. هيآمسئلن جي كري ٿيندي

109

ڊپريشن جو كوئي خاص سبب نظر نه كڎهن كڎهن

دماغ جي كيميائي توאزن خرאب ۽ ٻار جي هي آندو אي

.هي آٿيڻ جي سبب ڊپريشن ٿي سگهندو

پيدאئشي رجحان كجهه ٻارGenetic Tendency كريجي

جنهن کي موروثي אثر هنآار ٿيندא به ڊپريشن جو شك

.به چيو ويندو آهي

هن ته آڊپريشن ۾ مبتال ٻار אكثر كري אئين سمجهندא

۽ كوئي به אن ٻيو كوئي אن ڳالهه کي محسوس نٿو كري

.جو مسئلو نٿو سمجهي

عام طور تي ڊپريشن ۾ مبتال ٻار אهو محسوس كندو

ءאكثر كري وڏن ال .هي ته هن کي هر هك ناپسند كري ٿو آ

هي ته אهي אها ڳالهه سمجهي سگهن ته ٻارن آمشكل ٿي ويندو

هي ڇو ته אهي אنهن جي مسئلي آجو مسئلو كيترو مشكل

. هنآکي وڏن جي نظر سان ڏسندא

אحساس وڏي ٿيڻ جي۽ دאٻ אسكول جي درאصل

.هيآمنهن ڏيڻ ڏאڍو مشكل ٿي ويندو ءگهڻن ٻارن جي ال کي

هي ته אسان پاڻ کي אهو محسوس آאهو ڏאڍو ضروري אن كري

هن پر אهي אنهن جي آغير אهم نه سئال كرאيون ته ٻارن جا م

.هنآگهڻي אهميت رکندא ءال

وאلدين ۾ אهو ڏٺو ويو آهي ته אهڑא ٻار جن جا ننڍپڻ

فوت ٿي وڃن ٿا يا جن سان جسماني تشدد ٿيو هجي يا ساڻن

ٿي هن بيماريء جو شكار ٿي جنسي ڏאڍאئي ٿي هجي אهي وڏא

.سگهن ٿا

110

؟ ن آ ن ن ر ئرن ۾ ڊ

ر ن ن ئر ۾ ڊ د ن آن

ئذبئت ۽ بد ا Problems in Feelings۾

، شرمسار رهڻ ، غمگين ء جو אظهار نه كرڻخوشي جو ٻار

ار مددگار محسوس كرڻ ، ۾ رهڻ ، بي ي ، ڊپ يا خوف رهڻ

. ناאميد رهڻ ، אكيلو ۽ אحساس كمتري ۾ رهڻ

ن Physical Complaints ئ

۾ ء، توאنائي جسماني سور ، عام مٿي جي سور جي

ا گهڻو وقت پاڻ کي ي ننڈ نه אچڻ ، بک نه لڳڻ ،تائيٹگه

. ٿكيل محسوس كرڻ

بد Problems in Thinking چ ۾

پاڻ کي ناپسند ،محسوس كري ٹٻار پنهنجو پاڻ کي گه

ن کي پنهنجي ه . ء محسوس كري كري يا بي سبب پڇتا

كڎهن كڎهن ۽ ٿي ٿئي تكليف منفي خيالن تي قابو پائڻ ۾

جو هو خودكشي جي باري ۾ ٿي אيتري قدر نا אميدي هجي

. ٿو سوچڻ لڳي

بد Behavior Problems رو ۾

، ٿوري ٿوري ڳالهه تي روئڻ ، پري رهڻ ٻين کان جو ٻار

۽۽ ٻين عام مشغوليات ٿي وڃڻ ٹگه کيڎڻ ۾ دلچسپي

جن ۾ אن جي پهريان جي وڃڻٹرאندين ۾ دلچسپي گه

111

لهين تي شديد رد عمل جو ننڍين ننڍين ڳا .دلچسپي هجي

معمولي ڳالهين تي אن يا شديد تيز غصو ڏيکارڻ ،אظهار كرڻ

. وهڻ لڳڻ اجي אکين مان ڳوڙه

ڊپريشن ۾ אدאسيء ۽ مايوسيء جي بيماري يا۾ياد رهي ته ٻارن

ڊپريشن جي Behavior Problems אكثر ٻارن جي روبي ۾ تبديلي

אنكري گهر وאرא ۽ אسكول وאرא . خاص عالمت هوندي آهي

.هنآك ظاهر كندא به رويي جي تبديلي سبب ئي ڊپريشن جو ش

ري دد رح ي ئر ب ر ۾ ڊ؟

سٺي رويي سان ڳالهه ٻولهه كيو ٻار سان.

ٻار عالمتن مان كائي به عالمت אگر توهان مٿي ڏنل

ته هو توهان همٿايو ۾ محسوس كئي هجي ته ٻار کي

سان ڳالهه ٻولهه كري ۽ پنهنجن جذبن ۽ אحساسن جو

كري ته אن کي كهڑي شئي پريشان كري رهي אظهار

.هي آ

ٻار شديد ڊپريشن جو אگر אهو محسوس كيو ته

.هيآڊپريشن قابل عالج .هي ته پريشان نه ٿيو آشكار

ر سان رאبطو كريو ته ٹخاندאني ڊאكسڀ کان پهريائين

كائي جسماني سبب يا بيماري ته ٻار کي پريشان نه

خرאب كري رهي هي ۽ אن جي موڊ کيآكري رهي

. هي آ

112

ٻار سان אسكول جي باري ۾ ڳالهه ٻولهه אن کان پوء

كريو ۽ אن ڳالهه کي معلوم كريو ته ڇا تبديلي جو

.هي يا نه آس كنهن אستاد به ورتو ٹنو

ٻار جي אستاد سان ڳالهائي كري אن جي مشكالتن جو

אندאزو لڳائڻ جي كوشش كريو ۽ אها به كوشش

ويو ٻار سان بهتر هجي ۽ ٻار جو كريو ته אستاد جو ر

.كالس ۾ ڌيان هجڻ گهرجي

ياد رکو ته אكثر كري ٻارن جي ڊپريشن ۾ אبتدאئي

عالج ذريعي جي (Counseling)طور صرف ٻارن سان حال אحوאل

هي جنهن ۾ ٻار سان ۽ אن جي گهر وאرن سان آكيو ويندو

.هي آڳالهايو ويندو

ته دوאئن جو شديد هجي אگر ڊپريشن تمام گهڻو

۽ אڄ كالهه ٻارن جي ڊپريشن .هي آאستعمال به كيو ويندو

به אيجاد Anti Depressant Drugs)دوאئون ٹي ڊپريسنٹאين ءجي ال

.جن سان پڻ ٻارن جي مدد كري سگهجي ٿي .هن آٿيون

113

ئ . 12 ئ دورائ دورا ئ ر

CONVERSION DISORDER

ئ ئ ئ ر ؟آئ دورا

ئ ئري ئ دورا ئ ب ئم ئ جنهن ۾ . آر

مريض کي אكثر كري אچانك دورא يا وري كي جسماني

جنهن جو سبب كا به جسماني .هن آتكليفون ٿي پونديون

אهي دورא ظاهري طور تي ڏאڍא .هي آبيماري نه هوندي

نهن جو سبب خطري مگر א .هن آخطرناכ ۽ خرאب نظر אيندא

אنهن دورن جي جڑ אكثر كري كا .هي آوאرو هر گز نه هوندو

.هي آهوندو دאٻنفسياتي אلجهن يا نفسياتي

كڎهن كڎهن ته אنهن دورن جو ڏيک אيڎو ته خطرناכ هوندو

ڻ ٹهي جو مريض جا سمورא گهر وאرא אن جي مٿان روئڻ پآ

.هن آويهي رهندא

س ر ۽

ي جوאني ۾ پندرهن کان ٹيهن هي دورא אكثر كر

.سالن تائين عام هوندא آهن

گهڻي قدر אهي دورא عورتن ۾ ٿيندא آهن پر كڎهن

كڎهن مردن ، ٻارن ۽ وڏي عمر جي ماڻهن ۾ به ٿي

.سگهندא آهن

ڳوٺاڻي عورتن ۾ شهري عورتن جي ڀيٹ ۾ هي دورא

. وڌيك هوندא آهن

114

رن ۾ خوبصورت ڇوكرين ، سكيلڌن ٻارن يا دאدلن ٻا

. به عام هوندא آهن

ئ ئ دورن ر

ئ دورا .1 ر د د ب د د ئ ڳ ئ ، وارا دورا

جسم جي كنهن حصي کي هنن دورن ۾ אكثر كري مريض

.۾ سور وغيره ٹپي ،هي يعني مٿي ۾ سور آ۾ سور ٿيندو

אن سور جي شدت جو ڏيک אيترو ته شديد هوندو آهي جو אيئن

يندو يا كو لڳندو آهي ته هاڻي يا ته سندس دم گهٹجي و

خطرناכ نتيجو نكرندو جنهن جي كري كي مريض ته بي

در حقيقت אن ۾ كوبه خطرو كونه . هوش ٿي ويندא آهن

.هوندو آهي

كي مريض ته אچانك אهڑو ته بيچين ٿي ويندא آهن

جوپنهنجون ڄنگهون يا ٻانهون هڻڻ لڳندא آهن ۽ كرڙي وאنگر

ندو ڻ لڳكن مريضن جو ته وري ساه منجه. ڦتكڻ لڳندא آهن

ڻ لڳندא آهن ۽ بيچينيء ۾ چنگهندא ائٻديا پاڻ ڳلي کي هي ،آ

.چالئيندא آهن يا وري روئڻ لڳندא آهن

ئ دورا .2 ڻ دڻ ئ ڏ ئ دورا ب

ن يا كڎهن كڎهن ته كافي ٹهنن دورن ۾ مريض كافي من

كن مريضن کي .هي آوندو كالكن تائين به بيهوش ٿي پ

115

يعني سندس وאت بند يا ڏند بند .هن آوري ڏندڻ پئجي ويندא

.هنآٿي ويندא

كي گهر وאرא ته سرאئي کڻي אهڑي مريضن جو

وאت کولڻ جي كوشش كندא آهن ته متان سندس ذبردستي

ڇاكاڻ ته . جيكو سرאسر غلط آهي . ساهه گهٹجي نه وڃي

ساهه منجهڻ جو ته هي אن كريساهه ته ماڻهو نك مان کڻندو آ

אن الء گهر وאرن کي אهڑي . سوאل ئي پيدא كونه ٿو ٿئي

مريضن کي אكيلو ڇڎي ڏيڻ گهرجي ۽ گوڙ گهمسان نه كرڻ

.گهرجي

אهي دورא אكثر كري كنهن پريشاني جي وאقعي کان

پر كڎهن كڎهن ته אهي دورא بغير . پوء ظاهر ٿيندא آهن

.پوندא آهن كنهن پريشانيء جي ٿي

جي دورن جي برعكس אنهن ءته مرگهيياد رکجي

.هي آپائخانو نكري ويندو يادورن ۾ نه ته مريض جو پيشاب

هي ۽ نه وري سندس آنه ته کين كرڻ وقت كو ڌכ لڳندو

אن کان عالوه .هي آ جي وينديٹدوري دورאن ك ڄڀ چپ يا

ن جي دوري جي برعكس אهي دورא كافي دير تائي ءمرگهي

هن آهن يعني كڎهن كڎهن ته كالكن تائين هلندא آهلندא

ن ۾ ختم ٿي ويندא ٹجا دورא صرف كجهه من ءجڎهن ته مرگهي(

ءجا دورא ته كڎهن ۽ كهڑي جا ءאن کان عالوه مرگهي.)هن آ

جا ) رياٹهس(هن ۽ جڎهن ته نفسياتي آتي به پئجي سگهندא

אكثر كري ۽ .هن آدورאאكثر كري ماڻهن جي سامهون پوندא

.هن آאكيالئي يا گهري ننڈ ۾ كونه پوندא

116

ئ .3 ڳ ي ڏ ي

دورا

حصو كم كو هن قسم جي دورن ۾ مريض جي جسم جو

كم نوڄنگه هي يعني كن مريضن جيآكرڻ ڇڎي ڏيندو

ته ،كن مريضن ۾ نظر جو نه پوڻ .كرڻ ڇڎي ڏينديون آهن

به ٿي اڻپ ختم ٿيڻ وغيره وري كن مريضن ۾ يادאشت يا سڃ

كن مريضن ۾ وري دماغ كم كرڻ ڇڎي .هي آندي سگه

هي ۽ אهي وאئڑن يا چرين جيان حركتون كرڻ لڳندא آڏيندو

.هن آ

ر .4 ۾

كن مريضن ۾ وري جسم جي مختلف حصن ۾ سور جي

خبر ءون كرאئڻ کان پوٹيسٹهي مختلف آشكايت هوندي

هي ته אهي تكليفون نه ته كنهن جسماني بيماري آ پوندي

نه وري كنهن نفسياتي بيماري جهڑوכ .هن آجي كري

يا ) مسلسل ۽ هروڀرو پريشان رهڻ وאري بيماري(ي ٹאنزאئي

جي كري ءوאري بيماري) مايوسي ۽ אدאسي(وري ڊپريشن

.هنآ

)Diagnosis(ص

مكمل طبعي سڀ کان پهريائين ته هنن دورن جي مريض جو

ون كرאيون وينديون ٹيسٹهي ۽ ضروري آمعائنو كيو ويندو

هن ته جيئن جسماني بيمارين جي شك کي دور كري آ

.سگهجي

117

ج

جو عالج گهڻو كري مريضن ۽ אن جي گهر وאرن ءهن بيماري

تسلي ڏيڻ ۽ مريض ،جي باري ۾ معلومات ڏيڻ ءکي بيماري

.هي آو ويندو جي مٿان گوڙ گمسان پري كرڻ سان كي

مريض ۽ אن جي گهر وאرن ءمريض جي پوري معائني کان پو

ته مريض جي مكمل معائني سان אها ،هي آکي ٻڌאيو ويندو

هن کي كا به جسماني يا خطري وאري هي تهآخبر پئي

بلك هي تكليف نفسياتي אلجهنن جي .هي آتكليف نه

ان אن كري دوري دورאن مريض جي مٿ .هي آكارڻ ٿيندي

گهر وאرن جو مجموعو يا گوڙ نه كرڻ گهرجي بلك مريض

هي آٻڌאيو ويندو پڻ אنهن کي אهو . کي אكيلو رکڻ گهرجي

ته אگر אهو دورو گهڻو وقت هلي تڎهن به گهر وאرن کي

.پريشان نه ٿيڻ گهرجي

هن אن كري آياد رکجي ته אهي دورא خطري جا نه هوندא

نه .رڻ گهرجي مريض جي مٿان گهڻو گوڙ گمسان نه ك

بلك مريض کي אكيلو .ڻ گهرجي ٹوري مٿان روئڻ پ

.پاڻ אٿي אچي يئن سندس دورو پاڻ ختم ٿئيس ۽ڇڎجي ته ج

پر بدقسمتي سان رشتيدאر אكثر كري אهو مشورو نه

.هن آ۽ אن كري אهي دورא باربار پوندא .هن آمڃيندא

مريض جڎهن هوش ۾ هجي يا ٺيك هجي ته אن سان אن جي

.۽ حاالت تي ڳالهه ٻولهه كرڻ گهرجي مسئلن

جهڑوכ .هي آمريض کي אگر ٻي كا نفسياتي بيماري

ڊپريشن وغيره ته אن جو عالج كرڻ پڻ ضروري هوندو

.هي آ

118

رات ئ ط ئڻ ۾ ج بئري ۾

ئدي ج ئ دورن ئ ئ ؟ آر

:بلكل غلط

هن آوكرين کي پوندא جيئن ته گهڻي قدر אهي دورא نوجوאن ڇ

אن كري كي ماڻهو گهر وאرن کي پنهنجي ذهن مان אهو .

.سان مريض ٺيك ٿي ويندو ءهن ته شاديآمشورو ڏيندא

.هي آجيكو سرאسر غلط

درאصل هي بيماري ته شادي شده عورتن کي به ٿي سگهي ٿي

هي آٻيو ته هي به هك بيماري .۽ مردن کي به ٿي سگهي ٿي

۽ אن جو .هي آאلجهنن جي كري ٿي پوندي جيكا نفسياتي

.هي آعالج به نفسياتي طريقن سان ٿيندو

ري ئ ض ب ر ا ، دورن ۾ ئر س دو ؟ س و ڏ

.بلكل غلط

جيتوڻيك هنن دورن ۾ אكثر كري مريضن کي ٻاهرאن جي

هي پر هو ويچارو نفسياتي بيماري جي آكافي خبر پوندي

هي ۽ אهو بهانو يا نخرو بالكل كو نه آبيهوش هوندو كري

ندو نه ٿي سگهري مار موچڑن سان ٺيك אن ك .هي آهوندو

.هي آ

دي ر ۾ رف ئري . آ ب

.بلكل غلط

هي پر هي بيماري آهي بيماري אكثر كري عورتن ۾ٿيندي

.هي آمردن ۾ به ٿي سگهندي

119

د ئرڻ ر ئ ا ا آ ۽ ا دورا آرن وٽ آ رن .ج

كي ماڻهو אنهن دورن کي كو حساب يا كو آسماني אثر

سمجهندא آهن ۽ אهڑن دورن ۾ مٿن كي پڑهيل پاڻي هڻندא אٿن

يا وري كي گهر وאرא ته אهڑي مريض کي مختلف درگاهن ۽

ڇو ته אكثر كري . پيرن فقيرن تي عالج الء وٺي ويندא آهن

يمارين جا ڊאكٹر جڎهن אنهن مريضن جون ٹيسٹون جسماني ب

. كرאئيندא آهن ته אهي אكثر كري ٺيك يا نارمل هونديون آهن

پوء گهر وאرא غلطيء سبب پك سمجهندא آهن ته אها كا

درאصل هي . بيماري نه آهي بلك حساب يا آسماني אثر آهي

ٹن ۾ سٹيجيكي دورא نفسياتي אلجهن جي كري ٿيندא آهن

.ونه ٿيندא آهن ظاهر ك

120

ئ دورا. 13 ر( د (EPILEPSY

جيكا .هي آدماغي دورא يا مرگهي هك عام دماغي بيماري

.جوאن يا پوڙهن کي ٿي سگهي ٿي ،كنهن به عمر يعني ٻارن

جي شروعات پهريون ڀيرو ننڍپڻ ءپر אكثر كري هن بيماري

.هي آ۾ ٿيندي ءيا جوאني

جا دورא يا ء۾ مريض کي بار بار بيهوشي ءماريهن بي

وאئڑو ٿي وڃڻ جا دورא يا وري هٿن پيرن کي ءٿوري دير ال

.هن آكن جا دورא ٿيندא ٹجه

ئ ئ دورا ئ د ؟آر

ءرول كرڻ جي الٹאسان جي جسم جي مختلف كمن کي كن

אسان جي دماغ مان برقي لهرون مسلسل خارج ٿينديون

پر كڎهن كنهن سبب جي كري دماغ مان .هن آن رهنديو

نكرڻ وאرن برقي لهرن جي אخرאج ۾ تمام گهڻي تيزي אچي

هي ۽ אن كري جسم جا حصا تمام گهڻي حركت ۾ آويندي

אگر אهي .هي آوאئڑو ٿي ويندو ءهن يا وري ماڻهوآאچي ويندא

کي مرگهي جو مريض ءאهڑي ماڻهو دورא بار بار پوڻ لڳن

.ن چوندאسي

ئ ھر دورن

ي هن پر ٿلهآجا دورא كيترن ئي قسمن جا هوندא ءمرگهي

.هن آليکي אهي مکيه چئن قسمن جا هوندא

121

)وارا دورا ھ ۽ ب(ئ وڏا دورا ھر1.

)Tonic Clonic Seizures (

هن قسم جي دوري ۾ مريض بي هوش ٿي زمين تي كري

هي ۽ کين هٿن آسندن پورو جسم אكڑجي ويندو .هن آپوندא

هن ۽ كن ماڻهن جي آكا لڳڻ شروع ٿي ويندא ٹپيرن ۾ جه

.هي آکان אڳ ۾ وאت مان رڙ نكري ويندي ءوري بي هوشي

هي عمل وڏي .هن آگهڻا ماڻهو كرڻ سان زخمي ٿي پوندא

ٹي منٹهي جنهن جو وقت هك کان آتسلسل سان ٿيندو

هي ۽ آضن جو پيشاب به نكري ويندو كن مري .هي آهوندو

جهڳ نكرڻ شروع ٿي ويندي يا كن جي وري وאت مان گگ

،هي آجي ويندي ٹكڎهن كڎهن ته سندن زبان به ك .هي آ

.هي آمريض بلكل ٺيك ٿي ويندو ءٿوري دير کان پو

ءكن ماڻهن کي وري دورא پوڻ کان پوאكثر كري

زبان جو هٻكڻ ۽ هٿن ، ٽٿكاو ،مٿي ۾ سور ءٿوري دير ال

ماڻهن کي وري نك .هي آپير ن جي كمزوري ٿي پوندي

.هي آدوري کان بعد ۾ سخت ننڈ אچي ويندي

Warning)(چتاوڻيكجهه ماڻهن کي دورو پوڻ کان אڳ

هي جهڑوכ آكائي نه كائي نشاني محسوس ٿيندي يعني

ٹڑאهڑگ معدي ۾ گ ،אکين جي אڳيان אونده אچڻ ،چكر אچڻ

.غيره وغيره و

ياد رهي ته مريض کي دوري وאري حالت بلكل ياد نه

جا دورא ڏينهن ۾ هك کان وڌيك به مرگهي .هي آهوندي

هفتي ۾ ٻه دفعا يا مهيني ۾ هك دفعو به .پئجي سگهجن ٿا

هك سال جي وقفي سان به ٿي ته كڎهن .ٿي سگهي ٿو

.سگهي ٿو

122

ڏي هالئڻ وقت هلندي يا گا ،ويهندي ،مريض کي אٿندي

هي دورא مريض کي ننڈ ۾ به پئجي .به دورو پئجي سگهي ٿو

دثي جو شكار ماڻهو دوري سبب حا كڎهن كڎهن .سگهن ٿا

تي كم كندڙ ماڻهو يا گاڏي هاهببڻجي سگهي ٿو جيئن

.وغيره وغيره به هالئڻ وقت حادثي جو ٿيڻ

ا دورا ھر. 2 ر (ئ ڳ وارا د ءري د )ورا

)Absence Attacks (

هن دوري ۾ ٻار .هن آهي دورא אكثر كري ٻارن ۾ ٿيندא

אكثر گهر وאرא يا .هي آگم سم ٿي ويندو ءٿوري دير ال

هن ته ٻار ڳالهائيندي ڳالهائيندي آאسكول جا אستاد אئين چوندא

אهو وقفو .هي آچپ ٿي ويندو ءيا سبق پڑهندي ٿوري دير ال

.هي آتائين ٿي سگهندو ٹوٺي אڌ من کانكجهه سيكنڈن

كجهه ٻارن کي אهي دورא ڏينهن ۾ ٻه کان چار دفعا

هن ته كجهه ٻارن کي چاليهه پنجاهه دورא به هك ڏينهن آپوندא

אهي دورא אكثر كري אسكول جي عمر .هن آٿي سگهندא ۾

هن ۽ كافي ٻارن کي אهي دورא ٻارهن آ۾ ٻارن کي ٿيندא

.هن آختم ٿي ويندא سالن جي عمر ۾ چوڏهن

هي ڇو ته عالج نه آهنن دورن جو عالج ضروري هوندو

هي آكرאئبو ته ٻار پڑهائي ۾ אكثر كري پوئتي پئجي ويندو

۽ كجهه ٻارن کي ته وري אنهن دورن سان گڎ وڏא دورא به

جن جو پڻ عالج كرڻ ضروري هوندو .هن آشروع ٿي ويندא

.هي آ

وقت بلكل ياد نه ياد رهي ته ٻار کي دوري وאرو

.هي آهوندو

123

ئن.3 رن رڻ وارا دورا رכ

)Juvenile Myoclonic Epilepsy (

جوאن ڇوكرين کي ٿيندא نوهن قسم جا دورא אكثر كري

يا ،هن قسم جي دورن ۾ مريض کي صرف هٿن جا .هنآ

אن كري אكثر ٻارن جو .هن آپوري جسم جا ڇرכ نكرندא

جيئن چانهه پئيندي سندن .هي آپوندو هٿن مان سامان كري

هنن دورن ۾ مريض بيهوش .كري پوڻ وغيره وغيره ٹپلي

پر .هن آعالج سان بلكل بهتر ٿي ويندא .هنآنه ٿيندא كو

.هي آعالج گهڻو وقت هالئڻو هوندو

ر .4 رڻ وارا ءري د ن ر ا ڳ ۽ و وائ )Complex Partial Seizures( دورا

هي آبالكل وאئڑو ٿي ويندو ءن دورن ۾ مريض ٿوري دير الهن

هي نه وري پوري طور سان آيعني نه ته هو بيهوش هوندو

مريض وאئڑن وאنگر بغير مقصد هيڎي .هي آهوش ۾ هوندو

.هي آهي ۽ عجيب حركتون كندو آهوڏي ويندو

وאز آكڎهن كڎهن ته مريض وאت مان عجيب قسم جا

ن كڎهن عجيب و غريب شكليون مريض كڎه .هي آكڍندو

كي .هن آهي جيئن ٻار ننڍي هوندي ويچارא كڍندא آٺاهيندو

هن ۽ ڀڃ ڊאه يا ويڑه آمريض ته وري وאئڑن جيئان ڀڄ ڊכ كندא

.هن آكي ماڻهو ته کين چريو سمجهندא אن كري .هن آكندא

هي ته אهو پاڻ آجڎهن مريض جو دورو ختم ٿي ويندو

هن قسم جي دوري ۾ .هي آدو کي بلكل ٺيك محسوس كن

.هي آبه مريض کي دوري وאرو وقت بالكل ياد نه هوندو

124

ئم ري ئري ؟آ ب

عورتن ۽ ٻارن ۾ هك جيتري ڏٺي وئي ،هي بيماري مردن

ءماڻهو هن بيماري 1مان تقريبا 100هك אندאزي مطابق .هي آ

.هيآ۾ مبتال هوندو

با ھر ئ

) يڀاڱ گهڻي( ( Idiopathic )كنهن سبب جي بغير. 1

)Heriditary(موروثي אثر . 2

گردن توڙ بخار:دماغ تي نقصان جهڑوכ ءپيدאئش کان پو. 3

)Menengitis ( وغيره.

)Head Injury(دماغي ڌכ . 4

)Brain Tumor(دماغ ۾ ڳوڙهي .5

)Cerebro Vascular Accident( دماغ تي فالج . 6

.وڌאئي ٹجي مختلف نمكيات ۾ گه جسم. 7

)Electrolyte Imbalance (

دوאئن جو گهڻي عرصي تائين آور يشرאب ۽ ٻين نش. 8

.אستعمال وغيره وغيره

جيئن هو אهو معلوم .ر سان رجوع كرڻ گهرجي ٹڊאك ءאن ال

جي אن مريض ۾ كو خاص سبب ته نه ءكري سگهي ته مرگهي

سان عالج به كرڻو پوندو هي جنهن جو وري אلڳ طريقيآ

.هي آ

ر ر ئري ھا دو ؟ ھ ب ئ ج

ذهني معذوري

125

يعني سائيكوسس ءشديد قسم جي ذهني بيماري

Psychosis

باه يا كنهن هلندڙ مشين ،جا دورא אگر پاڻي ءمرگهي

جي سامهون پون يا گاڏي هالئيندي ٿين ته مريض کي

.ا سندس موت وאقع ٿي سگهي ٿوشديد ڌכ ي

ئ ئ رب ئ دورا دا ھ ئ ؟ آ

.هن آجي بيماري جا نه هوندא ءمرگهي ،جا سڀ دورא ءبيهوشي

نوجوאن عورتن کي ۽ كڎهن كڎهن ٻارن کي كجهه אهڑא

جي دورن سان مشابهت ءهن جيكي بلكل مرگهيآدورא پوندא

ريا جا دورא يا نفسياتي دورאٹن دورن کي هسאنه .هن آرکندא

Hysteria or Conversion Disorder) ( هي آچئبو.

ئ دورن ، ھ ۽ ر ڳئ ذر

ئ دورن( ر ري ) رق .۾

ئ دورا(ر )د

كهڑي وقت به ٿي سگهي ٿو ، ننڈ ۾ به ٿي אهو دورو . 1

.سگهي ٿو

.كنهن به جڳهه تي چاهي مريض אكيلو ڇو نه هجي. 2

سگهي لڳيمريض کي دوري دورאن كنهن به قسم جو ڌכ . 3

.ٿو

. مريض كنهن به جڳهه تي ۽ אچانك كري سگهي ٿو . 4

.، جهٹكن ۾ زبان به كٹجي سگهي ٿي كجهه مريضن جي. 5

126

جهٹكن جي نوعيت عام طور تي باقاعده ۽ مخصوص . 6

ي آهي ، هر אچڻ وאري دوري جي نوعيت אندאز جي هوند

.پهرين دوري وאنگر هوندي آهي

. دوري دورאن كپڑن ۾ پيشاب به نكري سگهي ٿو.7

ئ )ئ دورا(ر

كنهن خاص وقت تي ٿيندو آهي، ننڈ אكثر كري هي دورو . 1

.نه ٿيندو آهيثر كא۾

صرف خاص حالتن ۾ ۽ אكثر كري ماڻهن جي موجودگيء، . 2

.تي ماڻهن جي توجهه حاصل كري سگهجيج

.نٿو پئجي سگهي אكثر كري אكيالئپ ۾ ته دورو. 3

جهٹكا بي قاعده هوندא آهن ۽ سندن كوئي אكثر كري .4

مخصوص طريقو نه هوندو آهي ۽ هر دورو אكثر كري ٻي

. دوري کان مختلف نوعيت جو هوندو آهي

كوئي مريض אهڑي طريقي سان كرندو آهي جو کيس . 5

مريض پنهنجو پاڻ کي ڌכ لڳڻ کان بچائي . نه لڳيڌכ

.كري كرندو آهي

.سندس زبان کي چك نه لڳندو آهي . 6

.مريض جو كپڑن ۾ پيشاب نه نكرندو آهي . 7

ر ئر دو ھ ڳئ )Status Epilepticus( را ئ

جي مريض کي لڳاتار دورא پوڻ ءكڎهن كڎهن مرگهي

دورن جي وقفي ۾ مريض بلكل بيهوش .هنآدא شروع ٿي وين

.هي آرهندو

127

אگر فوري طور تي .אها درאصل هك אيمرجنسي آهي

نه ملي ته אن جي دماغ کي ) (First Aidمريض کي طبي אمدאد

مريض جو كڎهن كڎهن ته .دאئمي تقصان پهچي سگهي ٿو

אن كري مريض کي فوري عالج .موت به وאقع ٿي سگهي ٿو

.هي آر جو אنتظام ضروري ٹڊאك ءالجي

ياد رکڻ گهرجي ته אهي دورא אكثر كري אنهن مريضن

هن جيكي عالج دورאن هكدم پنهنجون دوאئون آکي پوندא

אن .هن آبغير كنهن معالج جي مشوري جي بند كري ڇڎيندא

كڎهن به دوאئون بند نه ر جي مشوري کان بغير ٹكري ڊאك

.كرڻ گهرجن

دماغ يا Menengitisي دورא دماغي بخار كڎهن كڎهن אه

.هن آكري ٿيندא جي Brain Tumor۾ ڳوڙهي

ر ھر ئرڻ وارا ا

اوٽ ٿك

אوجاڳو

ذهني אلجهن ۽ پريشاني

تيز بخار

تائي ٹخون ۾ گلو كوز جي گه

گهڻو جسماني محنت جو كم كرڻ

ڏאنهن تكڻ تيز ۽ غير متوאزن جهلمال ئيندڙ روشني

.گيم جو گهڻو אستعمال كرڻ وڊيور يا ٹيئن كمپيوج

عورتن ۾ ماهوאري.

ر جي تجويز كيل دوא کي باقاعده אستعمال نه ٹڊאك

.كرڻ

128

ر ج ھ

אن جو باقاعده عالج .هي آمرگهي كا العالج بيماري نه

جيكڎهن مريض کي مسلسل دوא ملندي رهي ته ¸هي آموجود

سان دوא ءمريض کي باقاعدگي .هي آبيماري قابو ۾رهندي

.هك ڏينهن به ڇڎڻ نه گهرجي ۽ אستعمال كرڻ گهرجي

مريض ءر کان هر پنڌرهن ڏينهن يا هك مهيني کان پوٹڊאك

.جو معائنو ضروري كرאئڻ گهرجي

ن کان پنجن سالن تائين ٹمرگهي جي مريضن کي

.سان عالج جاري رکڻ گهرجي ءباقاعدگي

يضن جو عالج شگر يا بلڈپريشر جي عالج جيان كجهه مر

.هي آسڄي عمر به كرڻو پوندو

كري عالج جي دورאن پنهنجو كم كار مريض

۰ننڍא ٻار عالج دورאن אسكول به وڃي سگهن ٿا ۽سگهي ٿو

.هي آکائڻ پيئڻ جي كابه پرهيز نه ءمريض جي ال

رول نه ٿيندאهجن تهٹجا دورא كن ءجيكڎهن بيماري

الءمريض کي باه جي سامهون وڃڻ يا كنهن خطرناכ ڍنڍ يا ت

وאري جڳهه تي ويهڻ يا ءجي سامهون وڃڻ يا كنهن אوچائي

אن كري אگر .هي آگاڏي هالئڻ خطري کان خالي نه هوندو

رول نه ٿين ته אهڑين جڳهين تي كم كرڻ يا گاڏي ٹدورא كن

.هالئڻ کان אحتياط كرڻ گهرجي

ئ د اڻ دوائ راتوڻ ڙ ا

Anti Epileptics of Side effects

ٹگهمڻ ۾ لڑکڑאه

129

هٿن ۾ ڏكڻي

ننڈ جو گهڻو אچڻ

وאرن جو كرڻ

چمڑي تي خارش

جسم تي زخم ٿيڻ

אکين ۾ خارش

ماهوאري ۾ خرאبي

رت جي ڳاڙهن ۽ אڇن جزن ۾ گهٹتائي ٿيڻ

جيري تي אثر

אثر وڻندڙ هي ته אهي אڻ آهتي אها ڳالهه كرڻ به ضروري

پر جيكڎهن كنهن مريض هنآسڀني مريضن ۾ كو نه ٿيندא

ءر سان مشورو كرڻ گهرجي ۽ پوٹٿين ته ڊאك ۾ אهي אثر

هي آر سندس دوא تبديل كري ٻي دوא تجويز كندو ٹڊאك

.هن آאڻ وڻندڙ אثرאت پيدא كونه كنديون אهي جيكي

. گهرجي وٺڻنه كا به دوא كوشش كري حمل جي دورאن

אگر دوא نه .كٹر مريض کي فائدא ۽ نقصان ٻڌאئيندو آهيڊא

אگر دوא . کائبي ته مرگهي جي كري ماء ۽ ٻار تي אثر ٿيندو

אكثر كري مريض دوא .ته ٻار تي אثر ٿي سگهن ٿاکائبي

. אكثر كري ٻار تي אثر نه ٿيندא آهن. وٺڻ جو فيصلو كندא آهن

130

رائ ن ن ر ھ ر ڳ ئ

CT Scan۽ ا EEGاي اي ر ؟

آ ؟ ئ

.جي ها

هوئن ته مرگهيء جي بيماري صرف دوري جي صحيح تفصيل

. معلوم كرڻ سان ئي تشخيص ٿي ويندي آهي

مرگهيء جي دوري جي صحيح قسم معلوم كرڻ الء

هك ٹيسٹ جي ضرورت پوندي آهي جنهن کي אي אي جي

EEG قسم معلوم كرڻ کان پوء אن مطابق عالج .چئبو آهي

. تجويز كيو ويندو آهي

لهرن برقي جي دماغ Electro Encephalographyאي אي جي

جيئن دل جي برقي لهرن کي . کي ماپڻ جي هك ٹيسٹ آهي

.ئي ويندي آهي ECGماپڻ الء אي سي جي

אن کان عالوه مرگهي كڎهن كڎهن كجهه سببن

وغيره جي Brain Tumorالج ، دماغ ۾ ڳوڙهي جهڑوכ دماغي ف

אن کي ڏسڻ الء هك دماغي אيكسري . كري ٿي سگهي ٿي

CT Scanجي ضرورت پوندي آهي جنهن کي سي ٹي אسكين

אن کان عالوه خون جون كجهه ٹيسٹون به ڊאكٹر . چئبو آهي

جيكي كرאئڻ به نهايت ضروري . تجويز كري سگهي ٿو

.هونديون آهن

ر ئط دوري دوران ھ ؟ا ا ر رڻ

س پاس وאري جڳهه صاف كري ڇڎڻ آمريض جي

گهرجي

131

مريض جي ڀر سان سخت يا تيز ڌאر وאريون شيون

ائڻ گهرجن ته جيئن مريض كرڻ سان زخمي نه ٿي ٹه

.سگهي

مريض کي هك پاسي تي كري سمهارڻ گهرجي ته

۾ نه جيئن אن جي كاكڑي جي رطوبت يا گگ ڦڦڑن

.وڃي سگهي

مريض جي وאت ۾ كابه سخت شئي نه وڌي وڃي ڇو

ته سخت شئي جي وجهڻ سان אن جا ڏند ۽ مهارون

. زخمي ٿي سگهن ٿا

سان نه پكڑ جي ءאن جي هٿن ۽ پيرن کي مضبوطي.

كابه شئي אن جي وאت ۾ نه وجهڻ ءکائڻ پيئڻ جي ال

هي گهرجي ڇو ته پاڻي وجهڻ سان אن جو ساه منج

.سگهي ٿو

پاڻي ۽ گاڏين هالئڻ کان ،مرگهي جي مريض کي باه

.پري رکڻ گهرجي

ئ ئر ۾ ئر ۾ دورا( ب Febrile Fits) ب

אكثر توهان ڏٺو هوندو ته كجهه ٻارن کي تيز بخار سان گڎ

אهڑن دورن کي بخار جا جهٹكا . جهٹكن جا دورא پوندא آهن

Febrile Fits چئبو آهي .

هن ٻارن جي بخار جو ترت عالج كرאئڻ گهرجي ۽ אن

بخار جو صحيح سبب معلوم كرڻ الء ڊאكٹر سان جلد رאبطو

132

ڊאكٹر بخار کي آهستي آهستي عام حالت ۾ . كرڻ گهرجي

. وٺي אيندא آهن

مريض جي ڇاتيء ۽ پيشاني تي ٿڌي پاڻيء جون پٹيون

. ي آهي رکڻ ۽ بخار جي دوאئن سان بخار گهٹ ٿيڻ ۾ مدد ملند

مريض جي رشتيدאرن کي هدאيت كرڻ گهرجي ته مريض کي

. سوڙ يا وزني كمبل سان نه ڍكين

אهڑن ٻارن ۾ هن قسم جا دورא عمر سان گڎو گڎ

پر كن ٻارن ۾ وڏي هوندي . پنهنجو پاڻ ٺيك ٿي ويندא آهن

. مرگهيء جي بيماري پيدא ٿيڻ جو كارڻ پڻ ٿي سگهن ٿا

پون ۽ گهڻي دير تائين هلن ته تمام شديدאهي دورא אگر

ڊאكٹرن کي אكثر كري بخار جي عالج سان گڎ مرگهيء

.جي بيماري جو عالج به شروع كرڻو پوندو آهي

ياد رکجي ته كن ٻارن کي אهي دورא دماغي بخار يا گردن توڙ

جنهن جو אگر وقت سر . كارڻ هوندא آهن جي Menengitis بخار

مريض کي موت جي منهن بخار يا ته عالج نه كيو وڃي ته אهو

يا وري دماغ کي دאئمي طور تي نقصان ۾ وٺي ويندو آهي

ڏئي ڇڎيندو آهي ۽ ٻار پوري زندگي الء ذهني معذور ٿي ويندو

.آهي

ڳ وارا دورا ء و ئن ڻ روئڳ

Breath Holding Attacks

پوء ڄمڻ کان پوء ٹن سالن تائين كجهه ٻارن کي روئڻ کان

ٻٹجي وڃڻ وאرא دورא پوندא آهن جيكي درאصل مرگهي جا نه

133

. אهو ٻار دوري دورאن بالكل ڦكو ٿي ويندو آهي . هوندא آهن

سندس هٿ پير אكڑجي ويندא آهن، كڎهن كڎهن سندس

پيشاب به نكري ويندو آهي ، گهر وאرن کي صبر كرڻ

ختم ڇو ته אكثر ٻارن جا ٹن سالن کان پوء אهي دورא. گهرجي

ڊאكٹر אكثر אهڑن ٻارن کي فوالد جون دوאئون . ٿي ويندא آهن

. ڏيندא آهن جن سان كن ٻارن کي كافي فرق אچي ويندو آهي

.کي مرگهي جا دورא كونه چئبو آهيياد رکجي ته אنهن دورن

ئر ھر ط ب ئ ئڻ ي بئري ۾ رات ئ

ئن ھر .1 ض ر ڳ ئ دورا ض رئ :

.جي نه

پوندي ڏسڻ يا وאت مان دورو .هي آאئين بلكل نه ٿيندو

אهي .هي آلڳائڻ سان دورو نه پوندو نكرندڙ جهڳ کي هٿ

دورא مريضن جون شيون אستعمال كرڻ يا جوٺي کائڻ سان به

אن كري مرگهي كا .هن آٻين ماڻهن کي بالكل كو نه لڳندא

אهڑن ٻارن يا مريضن سان بالكل .ي هآڇوت جي بيماري نه

.رلي ملي رهڻ گهرجي

134

دا دورا. 2 ئن ڳ ئ آ ۾ بد روح دا

ر ئب ئري ،آا . آئ ب

.هرگز نه

هي دورא دماغ ۾ كنهن خاص جڳهه تان گهڻي برقي لهرن جي

ي پر كو هآאها هك دماغي بيماري .هن آپيدא ٿيڻ سان پوندא

به אكثر ماڻهو אن غلط فهمي ءپر پو .هي آبه حسابي چكر نه

هي آٿيندو ءن الٹهن ڇا كاڻ ته هي دورو كجهه منآ۾ هوندא

هي אن كري ماڻهو سمجهندא آپاڻ ئي ٺيك ٿي ويندو ء۽ پو

ڇڎي ٿو ۽ مريض ٺيك ءهن ته مريض کي حساب وٺي ٿو ۽ پوآ

.هي آאهو سرאسر غلط .ٿي وڃي ٿو

رض . 3 ج ؟آر

.هرگز نه

ثر دوאئون موجود ءگهڻيون مفيد ۽ مو ءمرگهي جي عالج ال

ر جي هدאيت جي مطابق אستعمال كجن ٹهن جيكي אگر ڊאكآ

هن باقي אكثر كري عالج آرول ٿي ويندא ٹته دورא بالكل كن

.هي آكافي ڊگهو هوندو

ه هي عالج نه هن تآكجهه رشتيدאر ته אئين سمجهندא

אگر مريض دوאئون کائي ٿو ته .هي آي تي ڀاڙهي بلكه مريض آ

هي ورنه وري دورא ٿي پون ٿا ۽ אن كري אهي عالج بند آٺيك

هي ڇو ته هونئن به آאهو سرאسر غلط .هن آكري ڇڎيندא

ميڈيكل سائنس ۾ كافي بيمارين جو عالج بالكل گهڻو

جوڙن جي ،شوگر ،جهڑوכ بلڈپريشر .هيآوقت هلندو

مگر رشتيدאرن کي ياد .دل جي بيماري وغيره وغيره ،بيماري

رکڻ گهرجي ته عالج سان مريض هك سٺي زندگي گذאري

135

سگهي ٿو ۽ عالج نه كرڻ سان دماغ دאئمي طور تي معذور

موت به ٿي سگهي كرڻ سان ٿي سگهي ٿو ۽ سندس אچانك

.ٿو

ض دوري دوران ھر. 4 ر ئئڳ ؟ر

.هرگز نه

ن ٹجو دورو ته هك کان ءمرگهي .هي آאهو هك غلط تاثر

هي אن ۾ جوتو آن تائين پنهنجو پاڻ ختم ٿي ويندو ٹمن

.هي آسنگهائڻ جو كو به عمل دخل نه هوندو

ر ۽ ا ھر .5 ڳ ل ئر ا وارو دو ؟ ب ب وڏي ر

.هي آאهو به تاثر غلط

مرگهي وאرو ٻار عام ٻارن وאنگر سٺي تعليم حاصل كري

،هيآسگهي ٿو ۽ אهو هر وڏي رتبي تي پهچڻ جي قابل هوندو

. هنآصرف کيس وقت سر دوאئون کائڻيون پونديون

مرگهي جي كري ٻار جي ذهانت تي كوبه אثر كو نه پوندو

۾ كافي وڏي تاريخ .بشرطيك دورא كنٹرول ۾ هجن هيآ

.هن آجا مريض ٿي گذريا ءرتبي تي پهتل ماڻهو مرگهي

ر . 6 ئرائڳ ئڌا زي ر رف ض .ر

.جي نه

مريض هر قسم جو کاڌو کائي سگهي ٿو كنهن پرهيز يا

.هي آخاص قسم جي کاڌي کائڻ جي ضرورت نه هوندي

136

ض ھر. 7 رڻ ئدي ر ۽ ان ر

دا ئر ب ؟دا

.جي نه

رول ٿي وڃن ته هو شادي كري ٹجڎهن مريض جا دورא كن

ر ٹحامله عورتون دوאئن جي אستعمال دورאن ڊאك .سگهي ٿو

ر אهڑيون دوאئون تجويز كندא ٹسان مشورو كن ڇو ته ڊאك

.نقصان كن ٹهن جيكي ڄمندڙ ٻار کي گهآ

ن ھر .8 ن دوائ ج Anti Epileptics ور آن د ن دڙ دوائ ئدت و ؟آ۽

.هرگز نه

אهي دوאئون شروع ۾ ٿورو خمار ته پيدא كري سگهن ٿيون پر

باقي .هن آور يا عادت وجهندڙ كو نه هونديون آאهي نشه

אهي دوאئون אن كري אستعمال ءمريضن کي گهڻي عرصي ال

.يهر نه אٿلي هن ته جيئن بيماري ٻآكرڻيون پونديون

137

ر. 14 HEADACHE ۾

אهڑو كو ماڻهو مشكل سان هوندو جنهن کي كڎهن مٿي ۾

حقيقت مٿي جو سور אهڑي تكليف در .سور كو نه پيو هجي

هي جنهن كافي ماڻهن جي ته زندگي ئي عذאب كري ڇڎي آ

.هي آ

ناכ بيمارين كڎهن كڎهن ته مٿي جو سور كن خطر

بخار دماغي يا (BrainTumor)اغ ۾ ڳوڙهي جهڑوכ دم

(Meningitis)جيكي موت مار .هي آكارڻ به ٿي سگهندو جي

كو ئي به مٿي جو אگر ءאن ال .هنآبيماريون ليکيون وينديون

אن جي ، زندگي ۾ پهريون ڀيرو كري سور جي شكايت

پوري طور تي تشخيص كئي وڃي ته אهو سور كهڑي سبب

هي ته אكثر كري مٿي آجي ڳالهه אها ءيخوش .هي آجي كارڻ

كجهه پر .هي آجو سور خطرناכ سببن جي كري نه هوندو

پوء به هن پر آمٿي جا سور جيكي خطري جا کڻي نه هوندא

هن جهڑوכ رڳن جو سور يا آمريض کي شديد تكليف ڏيندא

جنهن جو عالج كرڻ ضروري وغيره Migraineאڌ مٿي جو سور

.هوندو آهي

نر ئ ن ر ئכ

)Alarming Signs of Headache(

ن ئ ن ئن ر ر ائכ ر ر . ا

138

زندگي ۾ پهريون دفعو ۽ تمام شديد مٿي ۾ سور پوي ) 1(

مدهوشي يا بيهوشي طاري ٿي ،ماڻهو وאئڑو ٿي وڃي )2(

ٿ يا پير ه ،يڎو ٿيڻ ٹאک جو ،پورو نه کلڻ אک جو )3(

.كمزور ٿيڻ وغيره يه ٿين

سور جيكو ڏينهون ڏينهن وڌندو אهڑو پرאڻو مٿي جو ) 4(

.رهي

.بخار ۽ كنڌ ۾ سور ٿئي )5(

אوكڑو ويهڻ سان يا پيشاب ۽ پائخاني وقت ،کنگهه سان )6(

.زور لڳائڻ سان وڌي

.ڈ مان אٿاري صبح جو سوير אٿڻ وقت پوي يا نن )7(

.کان بدليل قسم جو هجي پوندڙ مٿي ۾ سور אڳ )8(

.يون אچڻ ٹدل كچي ٿيڻ کان بغير אل )9(

.د سور پوڻ يوڏي عمر ۾ پهريون دفعو ۽ شد) 10(

אگر مٿي جي سور ۾ مٿيون نشانيون هجن ته فوري كنهن

ر سان رאبطو كجي ۽ مكمل معائنو ۽ دماغي ٹدماغي ڊאك

دماغي אيكسري ،نڈي مان پاڻي كڍڻ يون جهڑوכ كٹيسٹ

،هن آڻيون پونديون وغيره كرאئ CTScan ) ي אسكينٹسي (

.جيئن خطرناכ بيمارين جي אنديشي کي رد كري سگهجي

ئ ر

مٿي جو سور هيٺ ڄاڻايل مکيه سببن جي كري ٿي سگهي

.ٿو

)Tension Headache( وאرو مٿي ۾ سور دאٻذهني ) 1(

(Migraine Headache) جو سولوتي سور يا אڌ مٿي ) 2(

139

)Meningitic Headache( دماغي بخار جي كري مٿي ۾ سور ) 3(

دماغ ۾ ڳوڙهي جي كري مٿي ۾ سور) 4(

)Brain Tumor Headache (

ک ۾ كاري پاڻي جي كري مٿي ۾ سورא) 5(

)Acute Angle Glaucoma(

)Febrile Headache( بخار جي كري مٿي جو سور ) 6(

)Refractive Error( جي كري مٿي جو سور ٹنظر گه) 7(

)Sinusitis( زكام جي كري مٿي ۾ سور) 8(

دماغ جي رڳن سخت ٿيڻ جي كري مٿي جو سور ) 9(

)Temporal Arteritis (

دماغ جي فالج جي كري مٿي ۾ سور . 10

)accident (Cerebrovascular

ان صرف ٻن قسمن جي مٿي جي سورن جو تفصيل هتي אس

جيكي אسان جي معاشري ۾ سڀ کان .سان جائزو وٺندאسين

جو دאٻجهڑوכ ذهني .هن آعام مٿي جي سورن جو كارڻ

.۽ אڌ مٿي جو سور ،سور

ر داٻذ )Tension Type Headache( وارو

م جو ي هن قسجي سور جي گهڻن مريضن کي گهڻي ڀاڱمٿي

هن قسم جو مٿي جو سور تمام .هي آمٿي جو سور هوندو

.هي آگهڻو عام

هن قسم جي سور ۾ אكثر كري مٿي جي سور سان

محسوس دאٻ۾ ڇك ۽ Musclesگڎ مٿي ۽ كنڌ جي مشكن

.هي آٿيندو

140

هن قسم جي مٿي جي سور ۾ אئين محسوس ٿيندو

.هي آو مٿي جي چوڌאري سختي سان ٻڌل هي جيئن كو پٹآ

هن قسم جو سور אكثر كري مريضن کي مسلسل رهندو

.هي آوڌ ٿيندو رهندو ٹهي ۽ وقفن وقفن سان گهآ

אكثر كري هن قسم جو سور هلكو يا وچولي درجي جو

.هي آتمام گهڻو شديد كو نه ٿيندو پر .هي آٿيندو

مسلسل مٿي جي سور كارڻ مريضن جو روز مره جو كم

.هي آاثر ٿيندي كار ۽ אٿڻي ويهڻي ڏאڍي مت

با

(Stress) دאٻذهني پريشاني ۽ ذهني ) 1(

) Depression( ) ڊپريشن(جي بيماري ءאدאسي ۽ مايوسي) 2(

.رهڻ جي بيماري مسلسل پريشان) 3(

Genaralized Anxiety Disorder

ج

جيئن ته هن قسم جي مٿي جي سور جو سبب دماغ تي ذهني

ائڻ وאرن طريقن سان ٹگه دאٻري ذهني אن ك .هي آهوندو دאٻ

هيٺيان ءهن ال .هي آجي ويندو ٹهن قسم جو مٿي جو سور گه

.هن آطريقا אستعمال كبا

) Relaxation Excercises(سكون پيدא كندڙ ورزشون ) 1(

ڳالهه ٻولهه جو عالج ءمسئلن ۽ پريشانين جي نبيري ال) 2(

)Psycho Therapy or Talk Therapy(

)Yoga(جسماني ورزشون ۽ يو گا وغيره ) 3(

141

دوאئن جو אستعمال ءكرڻ ال ٹگه دאٻذهن تان ) 4(

)Pharmaco Therapy(

Antiن هن ۾ אكثركري ڊپريشن جي ختم كرڻ وאرين دوאئ

Depressant ياد رهي ته אنهن .هي آجو אستعمال كرڻو پوندو

دوאئن جو אستعمال مريضن کي كافي ڊگهي عرصي تائين

.هي آپوندو كرڻو

ر ر ئ اڌ ئ رڳ ر

Migraine

هك אندאزي .هي آهن قسم جو مٿي جو سور به ڏאڍو عام

فيصد مردن ۽ 10مطابق معاشري ۾ كنهن به وقت אكثر كري

.هي آفيصد عورتن ۾ هن قسم جو مٿي جو سور رهندو 18

ام هن قسم جو مٿي جو سور وقفن وقفن سان ۽ تم

هن ته آאكثر مريض ته אئين به چوندא .هي آگهڻو شديد ٿيندو

يا سندن مٿي جون .هي آندو ٹوقت سندن دماغ ڄڻ ته ڦا رسو

هن ته אهي אن آمريض ته אئين به چوندא .هن آنديون ٹرڳون ڦا

هن جو سندن دل چوندي אٿن ته آوقت אيترو ته پريشان ٿيندא

.مٿو کڻي ڀت سان هڻجي

ن ن ر

.وقفي وقفي سان ۽ شديد مٿي ۾ سور پوڻ .1

אڌ مٿي ۾ سور پوڻ ۽ كڎهن كڎهن سڄي مٿي ۾ سور . 2

.پوڻ

.ي جو אچڻ ٹאل .3

142

.كچو كچو ٿيڻ دل جو .4

.وאز جو نه وڻڻ آروشني يا .5

)ڌכ ڌכ كرڻ(ڙكڻ دماغ جي رڳن جو د .6

،אڳشروع ٿيڻ کان مٿي جو سور كجهه مريضن کي وري 7.

.هن آمحسوس ٿينديون كجهه عالمتون

مثال

אکين جي אڳيان چمكيال ستارא يا ليكون نظر אچڻ.

אکين جي אڳيان אنڌيرو ڇائجي وڃڻ يا هك جا ٻه نظر

.אچڻ

אکين جي روشني ختم ٿيڻ ءٿوري دير ال.

ڳالهائڻ ۾ تكليف محسوس ٿيڻ.

وس ٿيڻ هٿن يا ٻانهن ۾ ساڻائپ محس ،منهن.

ئي شديد سوאء ياد رکجي ته گهڻن مريضن ۾ אنهن نشانين کان

.مٿي ۾ سور پوندو آهي

با

موروثي אثر

دماغ ۾ كجهه خاص كيميائي رطوبت ۾ بگاڙ

ذهني پريشاني يا ذهني دאٻ

كجهه دوאئن جو אستعمال مثال دل جو دوאئون ، ٻار بند

كرڻ جون دوאئون وغيره

143

ج

ر را(رڳ ئ Migraine ) ڌ ج ئ .ئ

)Abortive Treatment( سور جي وقت عالج ) 1(

)Prophylactic Treatment( عالج ءال بچاءسور کان ) 2(

ج ) 1( ت )Abortive Treatment( ر و

شديد سور وقت عام قسم جو سور ختم كرڻ وאريون دوאئون

هن جن ۾آينديون ڏنيون و

Non steroidal Anti Inflammatroy Drugs or Analgesics

.هي آجو אستعمال عام

به چئبو Tryptansאڄكالهه هك خاص قسم جون دوאئون جن کي

پوري دنيا ۾ אنهن دوאئن جو אستعمال عام ٿي رهيو ،هي آ

.هي آ

نهن کي א ءياد رهي ته אنهن دوאئن جي صحيح فائدي ال

رين عالمت وقت אستعمال كرڻ سور شروع ٿيڻ جي په

אنهن جو فائدو كري אستعمال كرڻ سان باقي دير . گهرجن

. آهي אيترو كو نه ٿيندو

ي ختم كرڻ ٹي جي حالت ۾ אلٹكڎهن كڎهن شديد אل

.هن آجون دوאئون به אستعمال كبيون

ئن ) 2( ئءر )Prophylactic Treatment( ج ء ب

دفعن کان وڌيك אگر مهيني ۾ چئن Migraineسور رڳن جو

ڏאڍو شديد سور ٿئي ۽ אن پر ٿئي يا אگر مهيني ۾ هك دفعو

144

جو سان كافي ڏينهن طبيعت خرאب رهي ته אهڑن مريضن

.هي آڻو پوندو به كرمهينن تائين حفاظتي عالج 12کان 6

ندو אهڑو سور ورثي ۾ مليل هو كجهه مريضن جن کي

هن אن. ۽ جلدي جلدي پوندو آهي سان آهي ۽ تمام گهڻو شدت

جو אحتياطي عالج تمام گهڻي ڊگهي عرصي يعني سالن جا

.سال به هالئڻو پوندو آهي

ر ر را ء

رאم كزڻ گهرجي ۽ هروڀرو گهڻو אوجاڳو نه آوقت تي ) 1(

.كرڻ گهرجي

.نه كرڻ گهرجي ) کان وڌيكحد (تمام گهڻو كم ) 2(

.منجهند جي אس کان پاسو كجي ) 3(

،وقت كڍجي ءپنهنجي ال ءپاڻ کي پر سكون رکڻ ال) 4(

ءدوست אحبابن سان كچهري کي زندگي ،پنهنجي رشتيدאرن

.جو معمول كرڻ گهرجي

.گهڻي بک نه كڍجي ۽ وقت تي کاڌو کائڻ گهرجي ) 5(

پر سكون رکڻ وאريون (روزאنو جسماني ۽ ذهني ورزش ) 6(

.كرڻ گهرجن ) ورزشون

جي مريض کي هيٺيان کاڌא کائڻ ) Migraine(رڳن جي سور ) 7(

،صوف ،كينو ،کان پرهيز كرڻ گهرجي جهڑوכ كيلو

، ٹچاكلي ،ئسكريم آکير جون ٺهيل شيون جهڑوכ ،کير

.وغيره ) وٹאجينو مو(چائينيز لوڻ ،سكو ميوو

145

گهرجي ته אنهن مان كهڑين شين مريض کي אهو معلوم كرڻ

אن ءپو۽ پوي ٿو جي אستعمال سان אنهن کي مٿي جو سور

.شئي جو אستعمال کيس ختم كرڻ گهرجي

كوششون كرڻ گهرجن جهڑوכ ءائڻ الٹگه دאٻذهني ) 8(

۽ אنهن مسئلن جي ،مسئلن کي پوئتي رکڻ کان پرهيز كجي

.نبيرو كرڻ کي ترجيع ڏجي

ري ٻين سان ورهائڻ گهرجيپنهنجي ذميدא

Sharing of Responsibilities)(

دوستن سان אحوאل كجي ۽ ضرورت ءمسئلن جي نبيرڻ ال

پوڻ تي אنهن کان رهنمائي وٺجي جن مسئلن جو كو به سٺو

حل توهان کي نه ملي سگهي אنهن مسئلن کي قدرت جي

.گهرجي ڏکين حالتن سان سمجهوتو كرڻطرفان سمجهي ۽

)Adaptation(

146

STRESS داٻ ذ . 15

جڎهن אسان كنهن وאقعي يا مشاهدو آهي ته عام אهو هك

هيون تڎهن אسان کي آمعاملي کي حل نه كري سگهندא

.هيون آمحسوس كندא دאٻهي ۽ אسان ذهني آپريشاني ٿيندي

אسان جو منهن ڏيڻ الء درאصل پريشانيء جي وאقعي سان

אن کي ذهني دאٻ چئبو آهي ك ردعمل پيدא كندو آهي جسم ه

جسم جو אهو رد عمل يا “ٻين لفظن ۾ کڻي אئين چئجي ته .

كنهن جسماني يا ذهني אلجهن يا وאقعي تبديليون جيكي

ذهني هي آو چئب Stress دאٻאن کي ذهني ، نيא ٿجي كارڻ پيد

دאٻ درאصل אسان جي ذهني ۽ جسماني صحت تي كافي אثر

” .ز ٿيندو آهي אندא

Physiological response to physical or Psychological threat(Stressor)

ر داٻذ Response of body to stress ا

جو جسم אن ذهني کي كابه پريشاني ٿيندي آهي ته אسان سانא

هي آخاص قسم جو رد عمل پيدא كندو ءکي منهن ڏيڻ ال دאٻ

مختلف قسمن جون تبديليون پيدא ٿيڻ شروع ٿي ۽ جسم ۾

.هيآ۾ ٿيندو مرحلن نٹאهڑو جسماني رد عمل .هن آوينديون

ئئ ر ، ر ا ڻ ئم ڳ ھ ۾ دا

کي منهن ڏيڻ دאٻسڀ کان پهريان אسان جو جسم אن ذهني

كڍڻ شروع Nor Adrenalineائي رطوبت هك خاص كيمي ءال

م کي كافي توאنائي ملندي آهي پر سججنهن سان هي آو كند

147

אن جي كري جسم ۾ كجهه مسئال به پيدא ٿيندא آهن جهڑوכ

هي ۽ ماڻهو وڏא وڏא ساه کڻڻ آڙكن تيز ٿي ويندي دل جي ڌ

ردعمل سٺي يا خرאب هي .هن وغيره آشروع كري ڇڎيندא

.هيآٻنهي وאقعن سان شروع ٿي سگهندو

:مثال طور

شادي جي رאت هجي مالزمت مان كڍيا ويا هجو يا وري

. ڻو هجيهورويو يا אمتحان ۾ ٹكنهن אن

دאٻدرאصل توאنائي جو אئين گهڻو پيدא ٿيڻ אسان جي ذهني

.هي آائڻ ۾ كافي مدد كندو ٹکي گه

ڳ رچ ئئ ا ع ر ، ۾

ٻاهر نه אچي مان ٻدאذهني אگر ماڻهو كنهن به سبب كري

אن جو جسم ۾ مرحلي توאنائي حاصل كرڻ الء ٻي سگهي ته

جو Fatsچرٻي يا Glucose / Sugarجمع ٿيل شوگر پنهنجي אندر ۾

אن حالت ۾ אكثر كري .هي آال شروع كري ڇڎيندو אستعم

جو شكار ۽ ٿكيل محسوس كندא دאٻماڻهو پاڻ کي ذهني

.هن آ

אهو ماڻهو ضرورت کان هي تهآאن حالت ۾ ممكن

ٹكجهه ماڻهو سگري .لڳي كافي پيئڻ، وڌيك چانهه

ن يا وري كجهه ماڻهو شرאب هآنوشي ۾ אضافو كري ڇڎيندא

.هن آجو אستعمال كرڻ لڳندא Alcoholنوشي

אن حالت ۾ אهڑن ماڻهن کي كجهه خاص تكليفون به

يا گرمي ،تائي ٹجيئن ته يادאشت ۾ گه .پيدא ٿي سگهن ٿيون

سردي گهڻو محسوس كرڻ يا عام حالتن کان وڌيك نزلي

.زكام جو شكار ٿي وڃڻ

148

ئ ر ، ن ئئ ا ع

پيدא كندڙ مسئلن کي حل نه كري دאٻאگر ماڻهو ذهني

هن ته سندن جسم ۾ پيدא ٿيڻ وאري توאنائي کان آسگهندא

جنهن .هي آوڌيك توאنائي جي ضرورت محسوس ٿيڻ لڳندي

جو شكار ٿي دאٻجي سبب אهي مكمل طور تي ذهني

אهڑي حالت ۾ ماڻهن ۾ كافي خطرناכ بيماريون .سگهن ٿا

جهڑوכ دل جي بيماري .هي آبه پيدא ٿيڻ جو אنديشو هوندو

.אلسر يا ذهني بيماريون وغيره وغيره

ئ داٻذ ر ئ )Stress Management( .ئئڳ

ر هك شخص جي فطرت ۽ طبيعت جيئن ته אسان مان ه

کي محسوس دאٻאن كري هر شخص جو ذهني .هي آمختلف

كوئي هك אهڑو ءאن ال .هي آكرڻ به مختلف אندאز ۾ هوندو

کي دאٻخاص فارمولو ناهي جنهن تحت אسان ذهني متفق

به ٿلهي ليکي كافي אهڑא طريقا ءمنهن ڏئي سگهون پر پو

كافي حد تائين عارضي هن جن جي مدد سان אسانآهوندא

کي منهن ڏيڻ جي قابل ٿي دאٻطور يا دאئمي طور تي ذهني

.سگهون ٿا

ئڻ ) 1( ئ

جو אصل دאٻهي ته ذهني آسڀ کان پهرين אهو ڏسڻو هوندو

كنهن ٻئي شخص ، هي؟ مالزمت جو مسئلوآسبب كهڑو

אگر .ه وغيره وغير سان خرאب تعلقات يا مالي مشكالتون

كجهه كري ءته אن جي حل جي الڃاڻي ورتو אسان אن کي س

.به سگهجي ٿو

149

ڳ) 2( ئن ا ر ئ ڳ

كوئي كئين محسوس زندگي ۾ پبش אچڻ وאرن وאقعن کي

ال طور كو وאقعو אگرثم. هي آאهميت رکندو ، وڏي كري ٿو

گهي ٿو ته توهان باعث هجي ته ٿي س جو دאٻالء ذهني توهان

. جي پاڙيسري الء كونه هجي

جي نشان دهي وאقعن אهڑن پيدא كندڙ دאٻذهني אن كري

ذهني ءجيكي توهان جي ال ترتيب كجي ، ٹهك لسكري

.هنآجو باعث بڻيا دאٻ

مثال طور

زندگي جا وڏא وאقعا

،رهائش جي تبديلي ،مالزمت ۾ تبديلي ،جيئن شادي كرڻ

.يا پنهنجي كنهن عزيز جي وفات ٿي وڃڻ ،ٿيڻ طالق

هلندڙ پريشانيون تائين عرصي گهڻي

مالي يا ،جهڑوכ ٻارن جي مستقبل جي باري ۾ سوچ

.سماجي مسئال يا مسلسل دאئمي بيماري جو هجڻ وغيره

روزمره جا وאقعا

دفتر ،بدتميز ماڻهن سان وאسطو پوڻ ،ريفك ۾ڦاسي پوڻ ٹ

ٺهڻ ، سس ۽ نڻاڻ سان خرאب تعلقات ، گهر ۾ صاحب سان نه

.وغيره وغيره وאري سان خرאب تعلقات

رڻ) 3( ئ

سامهون رکجي ترتيب وאر لکيل لسٹ کي

ال سڀ کان ڏکيا مسئال مٿي لکيا وڃن ۽ سڀ کان سو

مسئال هيٺ لکيا وڃن

150

لن مسئلن کي ءسڀ کان پهريائين هيٺيان کان يعني سو

چونديو وڃي ءالحل كرڻ

אهو سوچيو وڃي ته ءكنهن به مسئلي کي حل كرڻ ال

.אن مسئلي جا كهڑא حل ٿي سگهن ٿا

هر حل جا فائدא ۽ نقصان ڏٺا وڃن

אهو ڏٺو وڃي ته אهو حل كيئن ٿي سگهي ٿو

كو به هك حل چونڈجي

جي هك حد طئي كئيوقت ءאن تي عمل كرڻ ال

وڃي

ءهي ته وڌيك كمائڻ الآمعاشي كمزوري مثال طور

ٻيا رستا سوچيا وڃن ۽ אن تي عمل كرڻ جي كوشش

.كجي

هن آپيدא كرڻ وאرא مسئال هوندא دאٻكجهه אهڑא ذهني

يعني جيئن كنهن (هي آجن جو حل ممكن نه هوندو

אهڑن مسئلن کي ) پياري جو فوت ٿي وڃڻ وغيره

۽ نئين حاالت .كرڻ گهرجي Adopt / Adjust بردאشت

.۾ رهڻ سکڻ گهرجي

مسئلن کي حل كرڻ نهايت ءائڻ الٹکي گه دאٻذهني

אگر مسئال ذهن ۾ الڳيتو هوندא .هي آضروري هوندو

.مسلسل رهندو دאٻته ذهني

ر ) 4( ل ئ بئري ۾ ڳئ

ارن يا خاندאن وאرن پيدא كندڙ مسئلن تي دوستن ي دאٻذهني

ار ۽ دوست ي .هي آي فائدي مند هوندي سان ڳالهه ٻول به ڏאڍ

151

.هن آخاندאن جا فرد ٻن طرح سان فائدي مند ٿي سگهندא

پهريون ته توهان جي مسئلن کي ٻڌڻ سان توهان جي אندر جي

جي ٹڀڑאس ٻاهر نكرندي ۽ توهان جي پريشاني كافي گه

אهي ءسگهي ٿي ۽ ٻيو ته توهان جي مسئلي کي حل كرڻ ال

فائده مند ءري سگهن ٿا جيكي توهان التجويزون به پيش ك

.ٿي سگهن ٿيون

ئن ) 5( ئ ئرڻ ذ ئڻ ءئرو ڏروف ر :

جو سبب بڻجڻ وאرين دאٻتوهان عارضي طور تي ذهني

. رکو پاڻ کي رڌل ءكارو حاصل كرڻ جي الٹڳالهين کان ڇ

ڻ سان توهان ذهني مصروف ره .کيڎڻ يا كو كم كرڻ : مثال

.كارو حاصل كري سگهو ٿا ٹکان ڇو دאٻ

ن ءئئڳ داٻذ )6( ئ ورز

ائڻ ۾ كافي אهم كردאر ٹکي گه دאٻجسماني ورزشون ذهني

،کيڎڻ ، جهڑوכ چهل پهل كرڻ .אدא كري سگهن ٿيون

.وغيره گهر جي صفائي سٿرאئي كرڻ ، باغباني كرڻ

۽ وڏא وڏא ، ورزش كرڻ ءال ڻکرپاڻ کي پرسكون

هستي ساه آهستي آنك جي ذريعي . ( گهرא گهرא ساه کڻڻ

.وغيره كريو Yogaيا يوگا ) کڻو ۽ وאت جي ذريعي ٻاهر كڍو

ن )7( ن ورز رڻ وار ن ر

)Relaxation Excercises(

152

هي ته آکي چيو ويندو هن خاص قسم جي ورزشن ۾ ماڻهوء

بي جان يا هر حصي کي وאري وאري تمام ڍلوهو جسم جي

.هستي وڏא وڏא ساه کڻي آهستي آ ءكري ڇڎي ۽ پو

هي آهي ورزش هك خاص طريقي سان كئي ويندي

هستي جسم جي هر آهستي آ ،يعني مٿي کان وٺي پيرن تائين

پاڻ کي پرسكون كرڻ .حصي کي אلڳ אلڳ ڍلو كري ڇڎيو

کي ختم كرڻ دאٻني אگر توهان ذه .وقت ساه خارج كريو

هستي توهان آهستي آوאري ورزش جي عادت ٺاهي ڇڎي ته

ائڻ ۾ كامياب ٿي ٹکي كافي حد تائين گه دאٻپنهنجي ذهني

.ءويند

ئ داٻذ )8( ءئن ب

پيدא ٿيڻ کان אڳ ۾ אن دאٻهي ته ذهني آ سڀ کان وڌيك אهم

.كجي اءبچجو

کي دאٻذهني אگر توهان אن قابل ٿي وڃو ته پنهنجي

كري سگهو ته אها توهان جي وڏي ٹپهرين مرحلي ۾ ئي گه

كجهه بهتر طريقا אسان هتي ءאن جي ال . عقلمندي هوندي

.هيون آٻڌאئي رهيا

، پنهنجن مسئلن کي حل كرڻ ۾ سستي نه فيصلو كريو

حل طلب هجي ته אن کي حل كريو אگر كو مسئلو . كريو

تي تي نه رکو ڳمسئال א صرف אئين جان نه ڇڎאيو ۽ پر

.فيصال كريو ءبلك حل كرڻ ال

كو אهڑو مسئلو هجي جنهن جو كو به حل نه هجي ته אگر

.قدرت جي مرضي سمجهي אن کي بردאشت كرڻ سکو

كجهه كم ٻين ۾ ورهايو.

153

)Delegate Responsibilities to others(

.كري سگهن ٿا ٻين کي به كجهه كم كرڻ ڏيو جيكي هو

.هر كم پاڻ كرڻ جي كوشش نه كريو

کان مكمل دאٻهي ته توهان ذهني آنا ممكن ياد رکو ته אهو

.אري سگهوزאد زندگي گذآطور تي

توهان جو مقصد ۽ كوشش אها هجڻ گهرجي ته توهان ذهني

۽ אهڑو وقت نه אچي جو ين درجي تائين نه پهچڻ ڏيو ٹکي دאٻ

توهان .وאنائي ختم ٿيڻ شروع ٿي وڃي توهان جي جمع ٿيل ت

يئن درجي تائين نٿا پهچو توهان ٹجي دאٻجيستائين ذهني

.جا مستقل مريض نٿا بڻجي سگهو دאٻذهني

وאر پروگرאم مرتب كريو جنهن ۾ تفريحي هفتي

.شامل هجي كچهري وغيره محفل ۽ دوستن سان

154

ئري . 16 ڳ ب ا

INSOMNIA

ننڈ نه אچڻ هك אهڑو مسئلو آهي جنهن جي אهميت אن کي

هك אندאزي مطابق . هوندي جنهن سان אهو مسئلو هوندو

هي ۽ زندگي آبادي ۾ אها تكليف ٿيندي آفيصد ٹيههکان ويهه

ننڈ جون بيماريون .هي آکي تمام گهڻو متاثر كري سگهندي

ين جو عمر سان گڎ ننڈ جي بيمار. هن آعورتن ۾ وڌيك عام

.هي آتناسب وڌندو ويندو

ت ح و

ن تي ٹگهن ۸کان ۷هك صحتمند شخص جي ننڈ عام طور تي

كجهه ماڻهو گهڻي ننڈ جا عادي .هي آمشتمل هوندي

ن جي ننڈ به كافي ٹگهن ۷ ءهن ۽ كجهه ماڻهن جي الآهوندא

.هي آهوندي

ئئدا ئ

ذهني انאن جي بغير אنس هيآننڈ هك אهم ۽ بنيادي ضرورت

ننڈ جي وقت . ۽ جسماني طور تي صحتمند نٿو رهي سگهي

هن ۽ توאنائي آرאم جي حالت ۾ هوندא آאسان جو جسم ۽ دماغ

جڎهن ته كجهه عضوא مستقل كم جي حالت .هن آجمع كندא

هن مثال طور تي جسم جي نشونما ۾ كم אچڻ وאرא آ۾ هوندא

هن אن عمل کي قائم آوقت ٺهندא جي ننڈ Growth Hormonesهارمونز

155

رאم ۽ پرسكون ننڈ جي ضرورت هوندي آمكمل ءرکڻ جي ال

.هي آ

با ئ ڳ ا

ننڈ نه אچڻ جا كافي سبب ٿين ٿا كجهه خاص خاص هتي ٻڌאيا

.وڃن ٿا

يا אلجهن Stress دאٻذهن تي ) !(

جسم ۾ كٿي به سور جي شكايت ) 2(

ي نوكري وאر ٹڏينهن رאت جي شف) 3(

ائيم تي ننڈ كرڻ يعني كڎهن سوير ته كڎهن ٹمختلف ) 4(

.دير سان

مسلسل پريشان رهڻ وאري بيماري ) 5()Geralized Anxiety Disorder(

)Depression(وאري بيماري ء۽ مايوسي ءאدאسي) 6

) دل ۽ دماغ جون بيماريون(مختلف جسماني بيماريون ) 7(

.وغيره

אستعمال سان يا نشي جي عادت جي كجهه دوאئن جي) 8(

.كارڻ

.ور دوאئن جي ڇڎڻ جي كري آنشو يا نشي ) 9(

ئ ر ر Stressذ ئ ئ ئن ؟آدي

رאت جو سمهڻ وقت سڄي ڏينهن جي پريشانين جي باري ۾

توهان ۽هي آسوچي كري توهان جو ذهن אلجهي ويندو

.هيو آڳولهڻ ۾ لڳاپيا هوندא مسلسل אنهن مسئلن جو حل

156

توهان אن حالت ۾ هك مصروف ذهن سان توهان

هستي توهان آهستي آ .كڎهن به آرאم كري كونه ٿا سگهو

هيو ته هاڻي توهان سمهي نٿا آپاڻ אن ڳالهه تي قائل ٿي ويندא

پاڻ هك ٻي ذهني پريشاني کي جنم ڏيندي אها ڳالهه ،سگهو

نه ختم ٿيندڙ سلسلو شروع אن كري بي خوאبي جو هك . هيآ

.هي آٿي ويندو

ٻي ڏينهن توهان ننڈ نه אچڻ جي سبب کان وڌيك

هيو ۽ אن آٿكيل ۽ ٻوجهل طبيعت جو شكار ٿي ويندא

پريشاني جي حالت ۾ ٻي رאت جو ننڈ نه אچڻ جو ڊپ وڌيك

אگر אها صورتحال برقرאر رهي ته توهان جي . هيآوڌي ويندو

.هن آت وڌي ويندא ننڈ نه אچڻ جا حاال ءال

ل ئ ا ت Sleep Hygeineدر

ڏينهن جي وقت هلكي ڦلكي ورزش جي عادت وجهو پر ) 1(

.رאت جو ورزش کان پرهيز كيو

کان جيترو ٿي سگهي پرهيز ٹچانهه ، كافي ۽ سگري) 2(

.كيو

.منجهند جو وڌيك سمهڻ کان پرهيز كريو ) 3(

هن ۾ אضافو كرڻ وאري كوئي وڌيك אلجرאت جي وقت ) 4(

.كمن کان پرهيز كريو

رאت جي وقت ضرورت کان وڌيك کائڻ کان پرهيز كريو ) 5(

.به نه سمهو ٹپر خالي پي

ننڈ جي وقت گهڻي پاڻي پيئڻ سان به تكليف محسوس ) 6(

.ٿي سگهي ٿي ۽ ننڈ متاثر ٿي سگهي ٿي

157

هي آرאت جو تڑ كرڻ سان هك فرحت بخش אحساس ٿيندو ) 7(

هي ۽ ننڈ אچڻ ۾ مدد ملي سگهي آپري ٿي ويندي ٽكاو۽ ٿ

.ٿي

رאم وאرو ، پرسكون ۽ آهك ءسمهڻ جي كمري ال) 8(

.جو אنتخاب كريو ءمحفوظ جا

ٻاهر جي گوڙ ۽ روشني کان سمهڻ جي كمري کي ) 9(

.محفوظ كريو

هلندڙ وقت جي אحساس .گهڑيال کي אکين کان پري رکو )10(

رאمي آ۽ پريشاني جي سبب کان بي ٹسان وڌيك جهنجهاله

. جو شكار ٿي سگهجي ٿو

ي وي ٹسمهڻ وאري بستري تي ويهي كري کائڻ پيئڻ ، ) 11(

ڏسڻ ، يا كتاب پڑهڻ کان پرهيز كريو ۽ بستري کي صرف

ئي ءننڈ جو كمرو صرف ننڈ ال .אستعمال كريو ءسمهڻ جا ال

.אستعمال كريو

بستري تان אٿي ءر جي الننڈ نه אچڻ جي حالت ۾ ٿوري دي) 12(

وڃو ۽ كوئي كم كار مثال طور تي كتاب پڑهي وٺو ۽

ٻيهر سمهڻ کان پهريان ننڈ אچڻ جو אنتظار كريو ۽ جيكڎهن

.ننڈ جو خمار محسوس ٿئي تڎهن ننڈ وאري كمري ۾ אچو

سستي کان كم نه ءصبح جي وقت אک جي کلڻ کان پو) 13(

.وٺو نه ته ٻيهر ننڈ אچي سگهي ٿي

ڏينهن جي روشني ۾ ٻاهر نكرو ته جيئن توهان جو جسم ) 14(

روشني جي تبديلي محسوس كري سگهي ۽ ڏينهن جي كمن

.تيار ٿي سگهي ءجي ال

158

ج

.هي آ رهي ننڈ جي دوאئن ۾ هن وقت وڌيك کوجنا ٿيدنيا ۾

هاڻي ننڈ جي بيماري كوئي אهڑو مسئلو ناهي جنهن جي

.حالت ۾ رאت گذאرڻي پوي كري توهان کي مجبوري جي

ثر ءهن جيكي ننڈ جي تكليف کي موآאهڑيون دوאئون موجود

. طريقي سان حل كري سگهن ٿيون

ر אهو سمجهي ٿو ته توهان جي ننڈ كنهن ٹڊאك אگر

وאري ءمايوسي: مثال طور .هي آبيماري جي كري خرאب ٿي

Anxietyمسلسل پريشان رهڻ وאري بيماري يا Depressionبيماري

ته אن بيماري جو عالج كرڻ سان ننڈ كافي بهتر ٿي ويندي

.هي آ

كارڻ جي Stress دאٻباقي אگر ننڈ جو نه אچڻ ذهني

۽ تندرست ننڈ جي كرڻ جا طريقا ٹکي گه دאٻهي ته ذهني آ

.אصولن تي عمل كرڻ سان ننڈ بهتر ٿي سگهي ٿي

159

د ذ . 17 ئريد ب

PSYCHOSIS سئئ

۾ مريضن جو حقيقت کان ء شديد قسم جي ذهني بيماري

يعني مريض אهڑيون ڳالهيون .هي آتعلق ختم ٿي ويندو

ماڻهو جي سوچ سمجهه کان عام هي جيكي هكآكندو

وאز ٻڌڻ آهن جهڑوכ אنهن کي كي غيبي آٻاهر هونديون

هن يا آجيكي ٻين کي ٻڌڻ ۾ كو نه אيندא .هن آ۾ אيندא

هي ته پنهنجا همدرد ماڻهو به سندن آوري کين אئين لڳندو

هن ۽ کين مارڻ جون كوششون كري آدشمن ٿي بيٺا

. هنآرهيا

هن ته آكجهه مريض ڏאڍيون وڏيون وڏيون ڳالهيون كندא

هيان يا آٿي ويو بادشاهه هيان يا آويو ٿي S.Pمان אيس پي

هن ۽ آكجهه مريض وري شديد مذهبي جنون ۾ אچي ويندא

.هن آپاڻ کي وڏو مذهبي ۽ بزرگ يا ولي سمجهڻ لڳندא

هن جيكي حقيقت ۾ آمطلب אهي אهڑيون ڳالهيون كندא

.هن آאڻ ٿيڻيون هونديون

هن ته آكڎهن كڎهن هو بيحد خوش مزאج ٿي ويندא

هن ۽ مارڌאڙ تي لهي אيندא آكڎهن وري شديد كاوڙ كندא

.هن آ

هن ۽ אبتيون آئيندא ته وري تمام گهڻو ڳالهاكي مريض

هن ته وري كي مريض تمام آسبتيون ڳالهيون كندא

160

وڏي ڀڄ ڊכ هن ۽ هروڀرو هيڎي هآگهڻو بي چين هوندא

.هن آكندא وتندא

هن ۽ אن كري آאهي پنهنجو پاڻ کي بيمار نه سمجهندא

پر گهر وאرא .هن آكو نه ويندא پاڻ ءعالج ال ٽر وٹڊאك

.هن آوٺي ويندא ٽر وٹپريشان ٿي کين زبردستي ڊאك

كڎهن هك .هي آאنهن جي خيالن ۾ تسلسل نه هوندو

.هن ته كڎهن ٻي آڳالهه كندא

سوچ ۽ خياالت بي ربط ٿي ،אنهن جو ڳالهائڻ ٻولهائڻ

جنهن جي كري سندن روزمره جو كم كار ، .هن آويندא

אهي .هنآسماجي ۽ گهريلو ذميدאريون متاثر ٿينديون

پريشاني جو سبب ء۽ همدردن جي الپنهنجي خاندאن

.هن آبڻجندא

قسمن جي ٿي سگهي ٿي جيكا 6سائيكوسس هيٺن

هي ته بيماري كيتري אچانك آورهاست אن ڳالهه تي منحصر

شروع ٿئي ٿي ۽ كيترو وڏو عرصو هلي ٿي يا وري وري

.هي آيا وري אن جو كو خاص سبب .אٿلي ٿي

)Acute Psychosis(د ذهني بيماري אچانك ظاهر ٿيڻ وאري شدي. 1

Recurrent Psychosis) وري وري אٿلڻ وאري شديد ذهني بيماري. 2

( Bipolar disorder ) جي بيماري ۽ مايوسيء تيزي يا (

هستي شروع ٿيندڙ ۽ ڊگهي عرصي وאري شديد آهستي آ . 3

)Schizophrenia( شيزوفرينيا يا (Chronic Psychosis) ذهني بيماري

)Perpeural Psychosis(شديد ذهني بيماري ءويم کان پو . 4

شديد ذهني بيماري ءنشي يا دوאئن جي אستعمال کان پو. 5

Drug Psychosis)(

161

شديد ءجسماني بيمارين يا دماغي نقصان رسڻ کان پو . 6

)Organic Psychosis( ذهني بيماري

. ان אڳتي ذكر ٿيل آهيאنهن سڀني قسمن جو تفصيل س

ض ر د ذ س( د Psychosis) ئئ

כ و ؟ئن

شديد قسم جي ذهني بيماري ۾ مبتال نفسياتي مريضن سان

بئي صورت . هك خاص طريقي سان سلوכ كرڻو پوندو آهي

۾ אهڑא مريض نه ته عالج ۾ تعاون كندא نه وري کاڌي پيتي

وه אگر אنهن سان بحث ۽ ضد كبو ته אهي ٻين אن کان عال. ۾

كجهه خاص طريقا هيٺ . کي نقصان پڻ پهچائي سگهن ٿا

.ٻڌאيل آهن

سڀ کان پهريان ذهني مريض کي سمجهڻ جي الء پنهنجي ) 1(

.جذبات ۽ אحساسن تي كنٹرول كرڻ گهرجي

مريض توهان جون ڳالهايون سٺي طرح سمجهندא گهڻا) 2(

سان پيار ، محبت، همدردي ۽ ڀروسي توهان אنهن.آهن

جوאظهار كندو ته אهي به توهان جي الء אهڑي قسم جي جذبات

.جوאظهار كندא

توهان سان توهان אنهن سان تعاون كندא ته אهي به يقينا ) 3(

آخر ذهني مريض به ته אنسان هوندא. تعاون جو مظاهرو كندא

א جذبات هوندאسند نا پسند جهڑآهن ۽ אنهن کي به پنهنجي پ

ذهني مريض אها توقع رکندא آهن ته ماڻهو אن کي قبول . آهن

. كن، پيار ۽ محبت كن

162

אسان کي אنهن کان نفرت نه كرڻ گهرجي ۽ نه ئي אنهن ) 4(

אهڑي مريض تي نه ته کل يا . سان غلط رويو رکڻ گهرجي

ٹونك كرڻ گهرجي ، אهڑي مريض تي کل يا ٹونك كرڻ سان

يا غصي كرڻ سان אهي אكثر كري تمام يا ساڻس نفرت

.گهڻي جوش ۾ אچي ويندא آهن

אگر אن .ذهني مريض سان همدردي سان ڳالهائڻ گهرجي ) 5(

کي پاڳل سمجهي كري אن جي ڳالهه تي يقين نه كبو ته אهو

. مريض كنهن به قسم جو تعاون نه كندو

אن تي تنقيد. אن جي ڳالهه کي صبر ۽ تحمل سان ٻڌو وڃي )6(

نه كرڻ گهرجي ، کلڻ يا بي وجه ٹوكڻ کان پرهيزكرڻ

. گهرجي

אن کي سمجهڻ جي كوشش كرڻ گهرجي جتوڻيك אهو ) 7(

אن جي سڀني ڳالهين سان متفق ضروري نه آهي ته אسين

. هجون

. مريض جي ڳالهين جو غيرجانبدאرאنه جائزو وٺڻ گهرجي ) 8(

حوאل مريض سان אن جي خياالت ۽ تجربن جي باري ۾ حال א

كجي ۽ אن جو אعتماد ۽ ڀروسو حاصل كرڻ جي كوشش

۽ אن کي سمجهائڻ گهرجي ته אسين אن جا . كرڻ گهرجي

. همدرد آهيون ،۽ هر طريقي سان אن جي مدد كرڻ چاهيون ٿا

مريض جي سامهون سس پس نه كرڻ گهرجي ورنه کين ) 9(

شك پئجي سگهي ٿو ته توهان אنهن جي خالف كجهه لكائي

.ئي رهيا آهيو ڳالها

אگركنهن مهل كنهن موضوع يا مسئلي تي مريض ) 10(

جوش ڏيکاري ته كوشش كري كنهن طريقي سان ٻي

هن جو غصو ختم ٿي אن سان. موضوع تي ڳالهائڻ گهرجي

.ويندو

163

د ذ وا .18 د ڳ واري ر ئئري ACUTE PSYCHOSIS ب

هوء ڏאڍي خوش . ي سالن جي مورאن ٻن ٻارن جي ماء آه 35

تقريبا ٻن هفتن . ذوق ۽ نرم و نازכ مزאج جي عورت هئي

هو ڏאڍو . کان אن جي رويي ۾ هك عجيب تبديلي آئي آهي

خوف زده ٿي وئي آهي ۽ אئين پئي چوي ته كوئي هن جي ٻارن

كڎهن . کي ماري ويندو ۽ عجيب و غريب ڳالهيون كري ٿي

سمجهه ۾ به نه ٿيون كڎهن ته هن جون ڳالهيون كنهن جي

هن وאئڑن . هوء پنهنجي صفائي کان الپروאه ٿي وئي آهي . אچن

وאنگر بغير كنهن مقصد جي هيڎي هوڏي ڦر ڦر كرڻ شروع

. كري ڏنو آهي

كڎهن كڎهن هو تيز ٿي ويندي آهي ۽ گهڻو ڳالهائيندي آهي

) گاريون ڏيڻ (۽ كڎهن هن وري ٻين کي گهٹ وڌ ڳالهائڻ

هن جو کائڻ، پيئڻ به گهٹجي ويو آهي . آهي شروع كري ڏنو

ٻڌאيو ٿو وڃي ته ٻه هفتا . ۽ سندس ننڈ پڻ ختم ٿي وئي آهي

. אڳ هن جي ماء אچانك دل جي دوري سبب گذאري وئي هئي

مورאن جي بيماري אوچتو ظاهر ٿيڻ وאري شديد ذهني بيماري

هيء بيماري אچانك شروع ٿيندي آهي ۽ ٿوري وقت . آهي

عالج سان مكمل طور تي ٺيك ٿي ويندي . ين هلندي آهي تائ

كڎهن كڎهن مستقل بيماريء جي شكل به אختياركري . آهي

.جنهن جو عالج گهڻي عرصي تائين هلندو آهي. سگهي ٿي

164

ئ وا ئري د ذ ب د ڳ واري ر ؟آئ

אهڑي سائيكوسس يا شديد ذهني بيماري جيكا אچانك ظاهر

אن کي אچانك ظاهر ٿيڻ .ڙي عرصي تائين رهي ٿئي ۽ ٿو

.هن آچوندא Acute Psychosisوאري شديد ذهني بيماري

ن ئريھ د ذ ب د ڳ واري ر ئ او ؟ ن آ ن

هي ته كوئي آאجايو عجيب و غريب ڳالهيون كندو مريض

هن کي يا هن جي گهر وאرن کي مارڻ جي كوشش كري

هن قسم جي .هي آهي ۽ مٿن تعويز كري رهيو آ رهيو

هي ته کيس يا آسائيكوسس ۾ مريض کي אئين لڳندو

سندس گهر وאرن کي كوئي مارڻ يا نقصان پهچائڻ جي

.هي آكوشش كري رهيو

سندس ڳالهين ۾ .هي آאكثر كري خوف زده نظر אيندو

هي يعني كڎهن كهڑي ڳالهه كندو آكو ربط نه هوندو

.ي كڎهن كهڑي هي ته ورآ

هنآوאز ٻڌڻ ۾ אيندא آكن مريضن کي وري كنن ۾ غيبي

هن آكي وري وאئڑن جيان هيڎي هوڏي ڀڄ ڊכ كندא.

هن آته مار ڌאڙ تي لهي אيندא جهه مريضك.

۾ مريض אكثر كري هك هفتي يا كڎهن ءهن بيماري

هي ۽ آكڎهن هك مهيني تائين بالكل ٺيك ٿي ويندو

.هي آي كم كار ۾ وאپس لڳي ويندو پنهنجي روز مره ج

165

با

كجهه ماڻهن ۾ אن قسم جي بيماري جوسبب كا وڏي

پر كجهه ماڻهن ۾ ته هيء . پريشاني يا حادثو هوندو آهي

تحقيق جديد . بيماري بغير كنهن پريشاني جي به ٿيندي آهي

Dopamineوبتن ي دماغ ۾ خاص كيميائي رطمطابق אها بيمار

كجهه مريضن ۾ .هي آبگاڙ جي كري ٿيندي توאزن جي جي

.هي بيماري كن جسماني بيمارين جي كارڻ ٿيندي آهي

ج

تمام گهڻيون موثر دوאئون موجود ءجي عالج ال ءهن بيماري

.هي آچئبو Anti Psychotics سي سائيكوٹكٹهن جن کي אينآ

مهينن ۾ بند كري ڇڎبيون ٹن جيكي אكثر كري هك کان

.هن آ

جو سبب كا Psychosis بيماريء جن جي مريضنهڑن א

انيجسمهجي ته אن کي Organic Psychosisجسماني بيماري

موكلڻ گهرجي ته جيئن ٽو Physician ڊאكٹربيمارين جي ماهر

ته هي جي جسماني سبب جو عالج كري سگهي ءهو بيماري

.نفسياتي بيماري ٺيك ٿئي

166

زي .19 يور ئري ڳ واري يرو ب

BIPOLAR DISORDER OR

RECURRENT PSYCHOSIS

هو وڏو محنتي، وقت . سالن جو نورل هك دوكاندאر هو 25

جو پابند، پنهنجي كم کي تسلي بخش طريقي سان אنجام ڏئي

هك مهيني کان هن رאتين جو جاڳڻ شروع كري . رهيو هيو

حد . مزאج ٿي ويو آهي ضرورت کان وڌيك خوش. ڏنو آهي

بغير كنهن سبب . کان وڌيك ڳالهائيندڙ ۽ تيز ٿي ويو آهي

هو پنهنجو پاڻ . جي معمولي ڳالهاين تي چڑچڑو ٿيڻ لڳو آهي

کي ڏאڍو אهم ، خاص אنسان سمجهڻ لڳو آهي ۽ אن جي مطابق

هن چوڻ شروع . عمل كرڻ جي كوشش كري رهيو آهي

لت آهي ، مان ڏאڍو قابل ماڻهو مون وٽ گهڻي دو”كيو آهي ته

אڄ كالهه هو هر “ .آهيان ۽ منهنجا تعلقات وڏن ماڻهن سان آهن

אگر هن کي . قسم جي كم كرڻ جي دعوي كري رهيو آهي

كوئي چيلنج كري ته هو تيز ٿي ويندو آهي ۽ گاريون ڏيڻ

جيكڎهن سڀئي هن . لڳندو آهي، مار كٹ تي אچي ويندو آهي

و אنهن سان کل مذאق شروع كري ڇڎيندو سان رאضي هجن ته ه

زور سان کلندو آهي ۽ كنهن کي ڳالهائڻ جو موقعو نه . آهي

. אڄكالهه هن ۾ تمام گهڻي طاقت אچي ويئي آهي . ڏيندو آهي

167

هن جو حد کان وڌيك ڳالهائڻ ، وڌيك حركتون، ننڈ نه אچڻ،

. هن جي گهر وאرن جي الء مسئلو بڻجي ويو آهي

ه نورل کي پهريان به هن قسم جي معلوم ٿيو ت

بيماريٿي چكي آهي جيكا ٻن ٹن مهينن تائين رهي هيس ۽

ٻڌאيو وڃي ٿو ته . درمياني وقفي ۾ هو بلكل ٺيك ٿي ويو هو

هك سال אڳ نورل کي هك شديد مايوسيء وאري كيفيت

Depressionمهينن تائين هليو هو ۽ 4جيكو کيس . به ٿي پيو هو

نورل جي هن . ج کان پوء ٺيك ٿي ويو هو بعد ۾ نورل عال

Maniaشديد قسم جي ذهني بيماريء کي تيزي جي بيماري

.چئبو آهي

زي ئ س ئئ ڳ واري وار وار (Bipolar Disorder) ئ آ ؟ ئري واري ب

هن آٿيندא ي ٻن قسمن جا دور۾ مريض ک ءهن دماغي بيماري

.هن آفي سان ٿيندאرهندא جيكي وقفي وق

مريض زندگي جي كنهن حصي ۾ אدאسي ۽ مايوسي

ء وאري אدאسي ۽ مايوسي هي جنهن کيآجي كيفيت ۾ رهندو

אهو مريض .هي آچئبو جو دور Depression ڊپريشن كيفيت

جي كيفيت ءجي ٻي حصي ۾ ڏאڍي خوشي ۽ تيزي ءزندگي

وאري بيماريتيزيء ۽ غصي جنهن کي .هي آ۾ رهندو

.هي آچئبو جو دور Mania )مينيا(

كجهه ڏينهن کان وٺي كجهه مهينن تائين אهڑא دور

.ٿي سگهن ٿا

168

ٻن ٹن کان وٺي هك هفتيجي بيماري Maniaمينيا

مريض قدرتي طور تي پنهنجو پاڻ .هي آمهينن تائين هلندي

مريض پر تيستائين אكثر كري אهڑא ،به ٺيك ٿي سگهي ٿو

سندس فوري عالج ءאن ال .هن آوڏي تباهي كري ڇڎيندא

.هي آنهايت ضروري هوندو

אهڑن دورن جي وچ ۾ وقفو كڎهن مهينن جو ته

אن وچ وאري وقفي ۾ مريض .هي آكڎهن سالن جو به هوندو

.هن آهوندא Normalبالكل ٺيك ٺاכ

۾ مريض پنهنجي طبيعت ۾ אهڑيون ءهن بيماري

گهڻو كري مريض .هن آن باربار محسوس كندא تبديليو

وقفي وقفي سان ٻنهي حالتن يعني كڎهن خوشي ۾ ته كڎهن

هن پر كجهه مريضن کي صرف گهڻي آغم ۾ گذאريندא

.هن آمايوسي يا صرف گهڻي خوشي جا دورא بار بار پوندא

ر ڊس ( زي ) رڊرآبئئ

ئري ئم ب ؟ آرو

پنهنجي زندگي جي كنهن به موڙ تي ماڻهو سو مان هك

رڊر جو شكار آبائي پولر ڊس ) تيزي ۽ مايوسي وאري بيماري(

جي عمر کان وٺي عمر نسال20بيماري هي .ٿي سگهي ٿو

אن جو .هي آجي كنهن به حصي ۾ شروع ٿي سگهندي

.هي آتناسب مردن ۽ عورتن ۾ هك جيترو هوندو

ئ ئري زي ۽ ر ڊس ( ب با ) رڊرآبئئ ئ ؟آئ

هي ته آظاهر ٿيو ءتحقيق کان پو

169

هي آ۾ موروثي אثر جو تمام گهڻو كردאر ءهن بيماري.

ذميوאر جا אن Genesيعني تربيت ۽ ماحول کان وڌيك جينس

.هن آ

۾ دماغ جا אهي حصا ءهي ته אن بيماريآאئين معلوم ٿيندو

אهي صحيح .هن آرول كندא ٹكن يک Moodجيكي مزאج

هي ته آאهو ئي سبب .هن آطريقي سان كم نه كندא

رول كرڻ ۾ مفيد ٹدوאئون אن بيماري جي عالمتن کي كن

.هن آثابت ٿينديون

۾ دماغ ۾ هك خاص قسم جي رطوبت ءهن بيماري

.هيآتوאزن جي بگاڙ جو به אهم كردאر جيDopamineڊوپامن

س ئ ئري ۾ ؟آدو ب

هي يعنيآطرفي بيماري ه هي ته هي ٻآجئين مٿي ٻڌאيو ويو

Depressiveمريض مايوسي يا ڊپريشنجي كنهن موڙ تي زندگي

Episode) ( جي كنهن ٻي وقت تمام ءهي ته زندگيآهوندو ۾

۽ خوشيء جنهن کي .هي آ۽ تيزي ۾ هوندو ءگهڻي خوشي

.هي آچئبو ) Manic Episode(وאرو دور تيزيء

جي عالمت جو دאرومدאر אن ڳالهه ءאن كري بيماري

يعني אچي ٿو ٽر وٹهي ته مريض كهڑي دوري ۾ ڊאكآتي

وري ياDepressive Episode۾ وאري دور۽ مايوسيء ءدאسيא

Manic Episode۾ خوشي ۽ تيزي وאري دور

صيل تف ي جي بار Depression وאري دور אدאسيء ۽ مايوسيء

هتي אسان صرف خوشيء ۽ تيزيء وאري . אڳ ۾ ٻڌאيل آهي

. جي باري ۾ ذكركندא سين ) Manic Episode(كيفيت

170

د ت ۽ ب ) Manic Episode( زي واري

ن ؟ نن آ

جوش يا غصو يا تمام گهڻي طبيعت ياتمام گهڻي خوشي

تي مار ڌאڙ كي مريض ته غصي جي حالت ۾، ۾ تيزي

.هن آلهي אيندא

يڻمحسوس ٿ ٿگهڻي قوت ۽ وڌيك هم .

دل نه چوڻ ءيا سمهڻ جي ال چڻאننڈ نه .

אچڻنوאن نوאن ۽ گهڻا پر جوش منصوبا ذهن ۾

پاڻ کي وڏو رڻ يا وري پاڻ کي گهڻو אهم محسوس ك

. وאرو يا زميندאر محسوس كرڻ پئسي

گهڻو وڌيك ۽ بي سبب خرچ ۽ خريدאري كرڻ

אن كري אچڻ خيالن يا منصوبن ۾ جلدي جلدي تبديلي

אكثر هر منصوبو אڻ پورو ڇڎي ٻئي منصوبي ۾ هٿ

.ڻ وجه

ن پر ججيكي گهڻا شاندאر عاليشان هڻ אهڑא منصوبا ٺاه

.جڻ حقيقت ۾ אهي אن جي وس کان مٿي ه

هن آگهڻو وڌيك متحرכ ۽ تيز تيز هلڻ لڳندא.

۽ كنهن ڻ ڏيچئي جلدي جيكو زبان تي אچي يازور سان

.رڻجي پروאه نه ك

سمجهڻ مشكل ءجلدي جلدي ڳالهائن جيكو ٻين جي ال

.هي ۽ جمال به بي ترتيب ٿي ويندא אٿن آهوندو

ن کي پنهنجو دشمن ٹكي مريض ته پنهنجن ويجهن مائ

.هنآسمجهڻ لڳندא

171

هن آكي وري جنسي جذباتن تي قابو نه رکي سگهندא.

يا .هن آي جنسي دعوت ڏيندא ٻين کي بغير كنهن پروאه ج

.هن آزور ڀريندא ءال ءين شاديٹوري گهر وאرن کي ٻي يا

جڎهن كنهن مريض کي مينيا جي حالت پهريون دفعو

هي ته אن آهي ته אن کي بلكل אندאزو نه هوندو آٿيندي

خاندאن جا ،عام طور تي دوست .جي طبيعت ٺيك ناهي

ن ائيي کي پهريفرد يا گڎ كم كرڻ وאرא אن تبديل

هي ته אگر مريض کي آبدقسمتي אها .هن آمحسوس كندא

هي آאن وقت אن ڳالهه جو אحساس ڏياريو وڃي ته هو بيمار

ڇو ته مينيا جي .هي آته אهو אن ڳالهه کي خرאب سمجهندو

אيترو بهتر كڎهن به محسوس نه كيو پاڻ کي مريض

جو ءهي ته خوشيآپريشاني جي ڳالهه אها .هي آهوندو

אحساس مريض کي زندگي جي روز مره جي حقيقتن کان

.هي آپري وٺي ويندو

ئري )Mania ئ(زي واري ب

ت زيھ واري واري (Bipolar Disorder)ئ ۽

؟ ج ئ

هي ته مريض كهڑي آאن ڳالهه تي دאرو مدאر جو ءهن بيماري

Maniaوאري حالت ءيعني تيزي .אچي ٿو ٽر وٹ۾ ڊאكحالت

.۾ Depression وאري كيفيت ءيا وري مايوسي كيفيت جي

هي ته آאيندو ٽر وٹوאري كيفيت ۾ ڊאك ءאگر مريض تيزي

ي ٹکيس تيزي ختم كرڻ وאريون دوאئون يعني אين

ءאگر مريض مايوسي.هن آكس אستعمال كبيون ٹسائيكو

172

ختم ءهي ته کيس مايوسيآאيندو ٽور ٹوאري كيفيت ۾ ڊאك

يا مزאج کي يكسان رکڻ )אحتياط سان(كرڻ وאريون دوאئون

.هنآڏبيون Mood Stablizersوאريون دوאئون

)Anti Psychotics( وאريون دوאئون تيزي ۽ جوش ختم كرڻ. 1

.مايوسي ۽ אدאسي ختم كرڻ وאريون دوאئون . 2

)Anti Depressant( Mood Stablizersيكسان رکڻ وאريون دوאئونمزאج کي . 3

.مريض جي گهر وאرن کي عالج بابت معلومات ڏيڻ .4

)Family Counselling(

ن . 1 ن دوائ رڻ وار زي ش ۽

)Anti Psychotics (

ي ٹجو عالج אين ) Maniaمينيا (جي بيماري ء۽ خوشي ءتيزي

دوא جي .هي آكيو ويندو دوאئن سان Antipsychoticك ٹسائيكو

عالمتون ٿورن ڏينهن ۾ ئي ءאستعمال شروع كرڻ کان پو

ڏيکارڻ دوאئن جي پوري طرح אثر . هنآقابو ۾ אچي وينديون

ك دوאئن جي ٹي سائيكوٹאين.هن آ۾ كجهه هفتا لڳي ويندא

به ٿي سگهن Side effectsאستعمال سان هيٺيان אڻ وڻندڙ אثرאت

.هن آٺيك ٿي ويندא ٿا جيكي دوאئن رستي

مريض جي هٿن ۾ ڏكڻي

جسم ۾ ڇك يا سختي

وאت ۾ٿك گهڻي ٺهڻ

هسته هلڻ آهسته آ

عورتن ۾ ماهوאري جي نظام ۾ خرאبي

173

جنسي كمزوري

جي نظام ۾ خرאبيسڻڀ شگر ۽

وزن وڌي وڃڻ وغيره وغيره.

ن. 2 ن دوائ رڻ وار ئ

)Anti Depressant Drugs (

يض مايوسيء جي كيفيت ۾ ڊאكٹر وٽ אچي ته کيس אگر مر

ٹي ڊپريسنٹאين .هن قسم جون دوאئون ڏنيون وينديون آهن

دوאئون ڊپريشن جي كري پيدא ٿيل كيميائي تبديلن کي ٻيهر

.هن آصحيح كنديون

ياد رکڻ گهرجي ته هن قسم جي ڊپريشن بائي پولر

אحتياط دوאئن جو אستعمال ڏאڍي ٹي ڊپريسنٹڊپريشن ۾ אين

ڇا كاڻ ته كڎهن كڎهن אنهن دوאئن .هي آسان كرڻو پوندو

جي Mania) مينيا(جي دورאن مريضن ۾ تيزي جي بيماري

۾ مزאج ءهن بيماري ءאن ال .هي آشروع ٿيڻ جو אنديشو هوندو

ڌيك بهتر ) (Mood Stablizersکي يكسان رکڻ وאريون دوאئون

.هن آهونديون

ڳ . 3 ئن ر نزاج Mood Stablizers وار دوائ

ڳالهه سمجهڻ گهرجي ته مريض ۽ אن جي رشتيدאرن کي אها

אن كري אهڑي .هي آئ بيماري بار بار אٿلي پوندي جيئن ته ه

مزאج کي يكسان رکڻ وאرين دوאئن ءٻيهر אٿل کي روكڻ ال

ون مريض ئאهي دوא. نهايت ضروري هوندو آهي אستعمال وج

پيدא ٿيڻ کي Maniaيا تيزي جي بيماري Depressionکي مايوسيء

174

روكينديون آهن يعني مريضن کي ٻنهي كيفيتن ۾ وڃڻ

.کان روكينديون آهن

) Lithium( ڻ ) ا (

هي جنهن کي אگر گورين جي آهك אهڑو قدرتي لوڻ ليٿيم

جي باربار ) موڊ(شكل ۾ אستعمال كيو وڃي ته אهو مزאج

ليٿيم کي پوري طرح אثر .هي آروكي سگهندو تبديلي کي

، هيآ وقت لڳي سگهندو مهينا يا وڌيك كجههאندאز ٿيڻ ۾

אن كري مريض باقاعدگي سان دوאئن جو אستعمال جاري رکي

توڙي אن کي אئين محسوس ٿئي ته دوא سان كوئي خاص

.هي آفائدو نه ٿي رهيو

ر دڙ ا ئ اڻ وڻ

אڃ گهڻي لڳڻ.

گهڻو אچڻ پيشاب.

هٿن ۾ ڏكڻي محسوس ٿيڻ.

دست ٿيڻ.

وزن جو وڌي وڃڻ.

بكين جي نظام ۾ خرאبي

ٿائرאئيڈ جي رطوبت ۾ گهٹتائي

جي Bloodهر هفتي ۾ رت دورאن شروع ۾عالج

هي ڇو ته אهو אندאزو ٿي سگهي ته آچكاس كرאئڻ ضروري

هر ٹيسٹ بعد ۾ هيء .هي آليٿيم جو مقدאر جسم ۾ كيترو

.هي آكرאئي ويندي ءيني کان پومه

175

هيو آياد رکو ته جيستائين توهان ليٿيم אستعمال كري رهيا

אگر ليٿيم جو .جاري رهندي ) ٹيسٹ(تيستائين אها چكاس

مقدאر جسم ۾ گهٹ هوندو ته دوא אثر نه ڏيکاريندي ۽ جي دوא

.جو مقدאر وڏيك هوندو ته بكين کي نقصان ڏيندو

ن ا) ب( )Anti Convulsant( دوائ

دماغي دورن جي بيماري صرف كنهن زماني ۾ هي دوאئون

مگر אڄ .אستعمال كيون وينديون هيون ءال ءيعني مرگهي

كالهه אنهن دوאئن جو مزאج کي يكسان رکڻ ۾ אهم كردאر

.هي آچئبو ) يبالئيزرٹموڊ אس(۽ אنهن کي .هي آيو آسامهون

مريض کي كجهه אڻ وڻندڙ אثرאت بهאنهن جي אستعمال سان

Side effects ٹيسٹبلڈ (ر ٹאكثر ڊאك ءجن ال . ٿا سگهن ٿي (

تي نظر رکي ته جيئن אنهن אثرאت ،هنآوغيره كرאئيندא

.قصان نه پهچي سگهجي ۽ مريض کي كو ن

رات دڙ ا ئ اڻ وڻ دوائ

)Side effects of Anti convulsants(

تائيٹجي جزن ۾ گه رت

جي نظام ۾ خرאبي جيري

هٿن ۾ ڏكڻي

وאرن جو كرڻ

چكر אچڻ

وغيره وغيره ننڈ گهڻي אچڻ.

176

ياد رهي ته هن قسم جون دوאئون مريضن کي ٻنهي كيفيتن

وغيره ۾ وڃڻ کان روكڻ ۾ مددگار ءيعني تيزي يا مايوسي

.هونديون آهن

ز ) ث( ئئ Atypical Antipsychoticا ا

ن دوאئن جو אستعمال به موڊ کي يكسان كرڻ ۾ هنאڄكالهه

. هنن جو ذكر مٿي ٿيل آهي. كافي مفيد ثابت ٿيو آهي

ھ واري ئ ض زي ۽ را ء ئئ دو۽ ر

مريض جي خاندאن وאرن ،ي كيفيتج )مينيا(تيزي ۽ جوش . 1

جي جا مائٹ مريض مريض . ي هآي אذيت جو سبب هوند ءال

.هن آکان بي حال ٿي ويندא ٽندي ٿكاوسارسنڀال ك

هي آ۾ مريض אهو نه سمجهي سگهندو كيفيت مينيا جي” . 2

رشتيدאرن ۽ دوستن جو .هي آته אن کي عالج جي ضرورت

هي ته אهي אن کي عالج كرאئڻ تي رאضي كن ۽ آفرض

ر سان مشورو كن ته عالج كيئن شروع كري سگهجي ٹڊאك

.ٿو

،شك ،دشمني ،مريض جو رويو۾ كيفيت مينيا جي . 3

هي אن كري אنهن سان آزباني ۽ عملي تشدد وאرو هوندو

جنه ڳالهه تي ضد كري אن ڳالهه کي كيو بلكه ، بحث نه

.بدالئي ٻئي موضوع تي ڳالهائڻ شروع كيو

177

كرڻ ضروري كري مريض کي אسپتال ۾ دאخل אكثر. 4

پنهنجو پاڻ کي يا ٻين کي کي جيئن مريض هوندو آهي

.ي جهکي سگنقصان پهچائڻ کان محفوظ ر

کي אها ڳالهه چٹي طرح سان سمجهڻ گهرجي مائٹن مريض ۽ . 5

אن جي ٻيهر אٿلڻ ءאن ال .ته אهابيماري بار بار به ٿي سگهي ٿي

مزאج کي يكسان ءאحتياطا تمام وڏي عرصي ال ءکان روכ ال

رکڻ وאرين دوאئن جو باقاعدي سان אستعمال كرڻ ضروي

.هي آندو هو

אستعمال ءאهي دوאئون كڎهن كڎهن ته پوري زندگي ال. 6

جئين بلڈپريشر يا شوگر جي بيماري .هن آكرڻيون پونديون

.هن آدوאئون אستعمال كرڻيون پونديون ء۾ سڄي زندگي ال

هي دوאئون نه صرف مريض کي تيزي يا جوش ۾ אچڻ کان . 7

دورستي وאري پر אهي کيس مايوسي ۽ س ،هن آروكينديون

جيئن فرج .هن آيعني ڊپريشن ۾ وڃڻ کان به روكينديون

کي فرج هي جيكو آيبالئيزر אستعمال كبو ٹسان گڎ אس

. نه گهڻي نه گهٹ مقدאر ۾ پهچائيندو آهي بجلي

178

د ذ . 20 د ر واري ڊ ئري ب

CHRONIC PSYCHOSIS/

SCHIZOPHRENIA

وجوאن شاگرد پنهنجي وאلدين سان گڎ سالن جو ن 20خميسو

هك سال پهريان هو وڏو فرمانبردאر . ڳوٺ ۾ رهندو هو

آهستي آهستي אن ۾ . کلڻو،خوش אخالق ۽ محنتي نوجوאن هو

هك تبديلي محسوس كئي وئي ته هو ڏينهون ڏينهن خاموش

كڎهن كڎهن هو אجايو کلي ، ته كڎهن אجايو . ٿيندو ويو

هو چوندو هو ته . ڳالهيون كرڻ لڳو بڑبڑאئي ۽ پنهنجو پاڻ

دوست ۽ مائٹ هن جا دشمن . كوئي هن کي قتل كري ڇڎيندو

آهستي . ٿي پيا آهن ، هن جي کاڌي ۾ زهر مالئيندא آهن

هو هك طرف ويٺو . آهستي אن جو رويو وڌيك خرאب ٿيڻ لڳو

پڑهائي ۾ هو ڏينهون ڏينهن پوئتي ٿيندو ويو ۽ . گهوريندو هو

پڇڻ تي هن ٻڌאيو ته هن کي . هو آخر فيل ٿي پيو هن سال ته

غيبي آوאز ٻڌڻ ۾ אيندא آهن ۽ كڎهن كڎهن کيس حكم ڏيندא

. آهن ، هي كر يا هو كر، هوڏאنهن وڃ وغيره وغيره

هن جا وאلدين אن کي فقيرن، پيرن ۽ مزאرن تي وٺي

אن جي ننڈ به ختم ٿي وئي ۽ . ويندא رهيا ، پر هو ٺيك نه ٿيو

. جي جسم جي صفائي وغيره کان به الپروאهه ٿي ويو هو پنهن

179

ماهر نفساتي ڊאكٹر سان مالقات کان پوء معلو ٿيو ته

مستقل قسم جي شديد ذهني بيماري خميسو

Psychosis)( هن کي بغير . سائيكوسس ۾ مبتال ٿي ويو آهي

. كنهن سبب جي آهستي آهستي هيء بيماري شروع ٿي وئي

.به چئبو آهي ) (Schizopherniaرينيا هن بيماري کي شيزوف

ئ ر ئ دائ ئ زو ئري د ذ ب ؟آد

)سائيكوسس(ديد قسم جي ذهني بيماري هي هك אهڑي ش

هستي شروع ٿي كري گهڻي وقت تائين آهستي آجيكا .هي آ

هي ۽ مستقل كيفيت به אختيار كري وٺي آقائم رهندي

و عالج نه كيو وڃي ته نتيجا ج ءאگر هن بيماري .سگهي ٿي

جي Schizophrenia شيزوفرينياهن کي .هن آخطرناכ ٿيندא

. هيآبه چئبو بيماري

دي ئ ئت رو ئري ؟آ ب

هستي شروع ٿيندي آهستي آאكثر كري هي بيماري אيترو ته

.هي آهي جو گهر وאرن ۽ دوستن کي ته خبر ئي كونه پوندي آ

سالن جي عمر ۾ شروع ٿي 25کان 17بيماري אكثر كري هي

پر هي بيماري كهڑي به عمر ۾ شروع ٿي .هي آويندي

هستي אكيلو ۽ آهستي آ۾ مريض ءهن بيماري .سگهي ٿي

كي مريض وري אكيلي .هي آچپ چپ رهڻ شروع كندو

هن۽ ٻين سان آكمري ۾ زياده وقت گذאرڻ شروع كري ڏيندא

هسته مريض چڑچڑو ٿي آهسته آ .هن آائي ڇڎيندא ٹميل جول گه

هي ۽ ٿوري ٿوري ڳالهه تي ضد يا غصو كرڻ شروع آويندو

180

۾ هن بيماريء جون آهسته آهسته مريض .هي آكري ڇڎيندو

.ٻيون عالمتون پڻ ظاهر ٿيڻ لڳنديون آهن

ر ن زو ئ ن ئڻ ئ

پر אهو ضروري .هن آهن مرض جون خاص نشانيون هيٺ ڏنل

.هي ته אهي سڀ نشانيون هر مريض ۾ هجن نا

چپ چپ ۽ אلڳ ٿلگ رهڻ ۽ אكثر پنهنجي خيالن ۾ گم .1

.سم رهڻ ۽ ماڻهن سان ميل جول ختم كري ڇڎڻ

.مرאدو مركڻ ۽ کلڻپاڻ پنهنجو پاڻ سان چپن ۾ ڳالهائڻ ۽ .2

.پنهنجي صفائي سٺائي جو خيال نه رکڻ .3

مريض کي ذهن ۾ يعني Delusions אجايا شك ۽ وهم پوڻ .4

كي ماڻهو منهنجي ”هن ته جيئن آغلط ۽ אجايا خيال אچڻ لڳندא

هن يا مون کي مارڻ آمون تي تعويذ كري رهيا ،هن آپويان

“.هيانآ) يعني ولي يا بزرگ(ٿا چاهين يا مان كا אهم شخصيت

.هيآمريض אنهن خيالن جي درست هجڻ تي زور ڀريندو

ليون يا ماڻهو ڏسڻ ۾ אچڻ ۽ عجيب و مريض کي شك .5

جو حقيقت ۾ كو جن Hallucinationsوאز ٻڌڻ ۾ אچڻ آغريب

.وجود ناهي هوندو

هن ته سندس خيال ٻيآكي مريض ته אئين سمجهندא .6

هن جا خيال كو ٻيو جي دماغ تائين پهچي وڃن ٿا يا ماڻهوء

ءرول ٿو كري ۽ مٿس مختلف كم كار كرڻ الٹماڻهو كن

.زور ٿو وجهي

هك ئي ڳالهه بار بار ،ڳالهيون كرڻ عجيب و غريب .7

.دهرאئڻ يا אوچتو خاموش ٿي وڃڻ

181

אكثر بي .مريض جي گفتگو ۾ كو تسلسل نه رهڻ .8

هك ڳالهه مان ٻي ڳالهه ۽ ٻي ڳالهه مان ،مقصد ڳالهيون كرڻ

ين ڳالهه شروع كري ڇڎڻ يا وري ذهن صفا خالي محسوس ٹ

.كرڻ

ضد كرڻ ۽ كڎهن ،ٿوري ٿوري ڳالهه تي چڑي وڃڻ .9

.كڎهن ته گهر ۾ ڀڃ ڊאه كرڻ يا مار ڌאڙ كرڻ

هروڀرو غير ، אجايون شكليون ٺاهڻ ،جسم ۾ بي چيني 10

گرمين ۾ ٿلها ،كپڑא الهي ڇڎڻ ،مناسب هنڌن تي אٿڻ ويهڻ

. گند وغيره جمع كرڻ ،۽ سردين ۾ سنها كپڑא پائڻ

ٹ۾ گه ءعالمتن مان كافي عالمتون كنهن ماڻهو אگر مٿين

مهينن تائين هجن ته אهڑي مريضن کي شيزوفرينيا 6 ٹ۾ گه

.جي بيماري ٿي سگهي ٿي

ئ ر ئريھ زو د ذ ب د با ا ئ ئ دائ

؟ آ

جي Dopaminدماغ ۾ هك خاص كيميائي رطوبت ڊوپامن .1

.۾ تبديلي مقدאر

.۾ ٿورو ڦير ٽئي ڄمڻ کان دماغ جي אندروني بناوڄا .2

.موروثي طور خاندאن مان ورثي ۾ ملڻ .3

جيهڑي جو ماحول يا وري شديد گهر ۾ طعنن ، طنقن ۽ .4

.ذهني پريشاني

182

ئزو ئريھ ر د ذ ب د جئ دائ ئ ؟

.ناهي هي ته شيزو فرينيا جو تكڑو عالجآאها هك حقيقت

شيزو فرينيا جي אكثر مريضن کي وڏي عرصي تائين دوאئون

دوאئن سان گڎ אهڑي مريض .هن آאستعمال كرڻيون پونديون

نفسياتي طريقي سان عالج به ڏאڍو ءکي وڌيك فائدو پهچائڻ ال

.هي آضروري هوندو

ئ ر ئ ج ئ ر . آزو

ج. )ا( )Pharmaco therapy( دوائ ر

ئن ڳئ . ) ب( ر وارن ض ۽ ان ر

)Psycho therapy(

ج . ) ا( ) Pharmaco therapy( دوائ ر

۾ جيكي خاص قسم جون دوאئون ءهن قسم جي بيماري

Anti)كس ٹي سائكوٹאنهن کي אين .هن آאستعمال كبيون

Psychotics) دوאئون شيزوفرينيا جي عالمتن کي هي .هي آچئبو

.هن آكافي بهتر كري ڇڎينديون

في صد ماڻهو كافي بهتر ٿي 80کان 70אنهن دوאئن سان

.هن آويندא

.هن آאهي دوאئون وري ٻن قسمن جون هونديون

183

ن ) 1( رڻ وار ئري د ذ ب د

ن ن دوائ )Typical/Older Antipsychotics( اڳ

ن )2( رڻ وار ئري د ذ ب دن ن دوائ )Atypical/Newer Antipsychotics(ئ

ن . 1 رڻ وار ئري د ذ ب دن ن دوائ )Typical/Older Antipsychotics(اڳ

ينيا جي عالج ۾ ۾ אيجاد ٿيون جن شيزوفر 1955هي دوאئون

وڌ کان وڌ ماڻهو جيكي אسپتالن .ڻي ڇڎيو آهك وڏو אنقالب

۾ بند هوندא هئا ۽ روڊن تي گهمندא هئا هنن دوאئن سان عام

.ماڻهن وאنگر زندگي گذאرڻ لڳا

دڙ ئ اڻ وڻ ر دوائ )Side Effects( ا

جيئن ته هر دوא فائدن سان گڎ كجهه אڻ وڻندڙ אثر به پيدא

هي دوאئون به אڻ وڻندڙ אثر پيدא كري سگهنديون .هي آ كندي

ڇو אهي אثر ڏسي گهر وאرن کي پريشان نه ٿيڻ گهرجي ،هن آ

אن . אهي אثر گهٹجي ويندא آهنته אكثر كري وقت گذرڻ سان

אكثر אهڑن אثرن کي ختم كرڻ جون به ر ٹڊאكکان عالوه

.هن آٿي ويندא ٺيكهن ۽ אهي אثرאت آدوאئون تجويز كندא

دڙ ئن اڻ وڻ ئ ر دوائ Side Effects ا

هٿن ۾ ڏكڻي پيدא ٿيڻ

پوري جسم ۾ سختي پيدא ٿيڻ

184

هستي هلڻ آهستي آ

وאت ۾ ٿك جو گهڻو پيدא ٿيڻ

ڇك پيدא ٿيڻ زبان يا אکين ۾ ،كنڌ

ماهوאري جي نظام ۾ خرאبي

بي سكوني ۽ بي قرאري

وאت جو هالئڻ وغيره

ن د. 2 رڻ وار ئري د ذ بن ن دوائ )Atypical/Newer Antipsychotics(ئ

ذريعي شيزوفرينيا جي مريضن جو אڄكلهه نئين دريافت

.هي آسان ٿي ويو آعالج كرڻ ڏאڍو

Atypicalكس ٹي سائكوٹپيكل אينٹنيون دوאئون جن کي אي

Antipsychosis هي آچئبو.

.هن آكافي سٺيون ثابت ٿيون ءال ءي دوאئون هن بيماريه

پرאڻين دوאئين جي Side effect אهڑن دوאئن ۾ אڻ وڻندڙ אثر

.هن آهوندא ٹبرعكس كافي گه

دڙ ا ئن اڻ وڻ ئ ر دوائ دا Side effects ا .آ

وزن جو وڌي وڃڻ

جي نظام ۾ ) رولٹكولس( ءشگر ۽ چرٻي

.خرאبي

185

ر سان مسلسل رאبطي ۾ رهجي ته جيئن هو ٹپنهنجي ڊאك

אنهن אثرאت کي پنهنجي نظر ۾ رکي ۽ אنهن جو بروقت عالج

۽ אكثر كري مريض جو ٻن ٹن مهينن کان كري سگهجي

. پوء رت ۾ شگر ، كولسٹرאل ۽ وزن چيك كيو ويندو آهي

ئن ڳئ . )ب( ر وارن ض ۽ ان ر

)Psycho therapy(

متعلق صحيح ڄاڻ ءمريض جي گهر وאرن کي هن بيماري

ڏيڻ گهرجي

تاقيد كئي وڃي ڇاكاڻ ءدوאئن جي مسلسل جاري رکڻ ال

אن . هيآهن بيماري ۾ אٿلڻ جو وڌيك אنديشو هوندو ته

كري دوאئون تمام ڊگهي عرصي تائين جاري رکڻ مريضن

.هي آفائديمند رهندو ءال

ءهي پر مٿس كم الآوري مريض کي مصروف رکڻ ضر

هي ۽ آتمام گهڻو زور رکڻ אكثر نقصان كار هوندو

.بيماري دوאئن جي باوجود אٿلي سگهي ٿي

ٻين ڀاتين جو هك ٻئي سان ساڙ ۽ غصو ،گهر ۾ جهيڑא

هي ۽ بيماري دوאئن آپڻ אهڑن مريضن تي وڏو אثر كندو

.جي باوجود אٿلي سگهي ٿي

كم .هين آه تون هيڎو سارو طنز هڻڻ ت ،مريض کي طعنو

هي ۽ آنٿو كرين وغيره وغيره ڏאڍو خطرناכ هوندو

.دوאئن جي باوجود بيماري ٻيهر אٿلي سگهي ٿي

186

هر مريض کي אن جي قوت ۽ صالحيت مطابق ننڍن ننڍن

אهو پڻ .هستي وڏن كمن ۾ لڳائجي آهستي آكمن کان

Rehabilitation .ڏאڍي پيار محبت سان كرאئڻ گهرجي

هي אن آشروعات ۾ مريض جيكو گهڻو אلڳ ٿلڳ رهندو

هستي گهر وאرن جي وچ ۾ ويهڻ کي آهستي آکي

אخبار پڑهڻ وغيره جي ،ي وي ڏسڻ ٹهن کي .همٿائجي

.پڻ همٿائجي ءكمن ۾ مصروف رهڻ ال

ئ ؟ د ر ض ر ئ ئ ر زو ئ

تي مكمل طور ن مان هك مريضٹهك אندאزي مطابق

ن مان ٻه مريض عارضي طور تي ٹباقي .صحتمند ٿي وڃي ٿو

صحتمند ته ٿي وڃن ٿا پر کين وقفي وقفي سان ٻيهر بيماري

وאپس ءبي شمار مريض عالج کان پو .אٿلي سگهي ٿي

پنهنجي كم كار ۾ مصروف ٿي سگهن ٿا ۽ پنهنجي گهر ۾

كي نوجوאن ته كاليجن ۽ .نارمل زندگي گذאرن ٿا

ن ۾ ٻيهر دאخال وٺي پنهنجي تعليم به پوري كري ٹسيونيور

ءمگر كافي مريضن کي بيماري אٿلڻ جي روכ ال .سگهن ٿا

אحتياطي طور تي كافي عرصي تائين دوאئون אستعمال

.هن آكرڻيون پونديون

دو ؟ ئ ج و ر ا

ءعالج جي بغير مريض هميشه جي الאكثر كري

.هيآبي كار ٿي ويندو ء۽ سماج جي ال پنهنجي خاندאن

كي مريض ته گهر ٻار ڇڎي رستن روڊن تي رلندא رهندא

. هن آ

187

هن آكي وري ويٺا كچرو ميڑيندא وتندא.

كي مريض وري عالج کان بغير خودكشي به كريو

.ڇڎين

هنآكي وري كم كار ڇڎي كمري ۾ بند ويٺا هوندא.

م کي مڃيندي يا ته كي مريض ته غيبي אوאزن جي حك

. گهر گهاٽ ڇڎي ڏيندא آهن

كي ته وري پاڻ کي يا وري ٻين کي ماريو ڇڎين.

كي مريض ته كپڑي لٹي جو به خيال نه كن ۽ كڎهن

. بغير كپڑن جي به ٻاهر نكريو پون

188

ئن .21 ئري ءو د ذ ب د

PERPEURAL PSYCHOSIS

هن جي . سان گڎ ڳوٺ ۾ رهندي هئي جنت پنهنجي گهر وאري

سال هئي سندس شادي سال אڳ ۾ پنهنجي سوٽ سان 30عمر

پهريان هوء وڏي کلڻي، خوش אخالق ۽ محنتي عورت . ٿي هئي

. هئي

אن کان پوء . אڳ هن کي هك ڇوكري پيدא ٿي ينو مه

ب جي گهر بغير سب. آهستي آهستي هوء خوف زده رهڻ لڳي

كڎهن كڎهن رڙيون كرڻ ، ته . ڻ لڳي ۾ هيڎي هوڏي ڦر

. كڎهن گهڻو خاموش رهڻ لڳي

كڎهن كڎهن هوء پنهنجي ليکي کلڻ لڳي، ته كڎهن

. كڎهن پنهنجي ليکي چپن ۾ ڳالهائڻ لڳي

ته كوئي هن کي قتل كري ن چوڻ شروع كيوه

مائٹ هن جا دشمن ٿي پيا آهن ، هن جي کاڌي ۾ زهر . ڇڎيندو

. مالئيندא آهن

ك ڏينهن ته هن پنهنجي ٻار کي مارڻ جي كوشش ه

كئي ڇا كاڻ ته هن אئين سمجهو ٿي ته هي אن جو ٻار نه بلك

آهستي آهستي אن جو رويو وڌيك خرאب ٿيڻ . هك شيطان آهي

אن جا گهر وאرא . هوء هك طرف ويٺي گهوريندي هئي . لڳو

אن کي فقيرن، پيرن ۽ مزאرن تي وٺي ويندא رهيا ، پر هوء

. وڌيك بيمار ٿيندي ويئي

אن جي ننڈ به ختم ٿي وئي ۽ هوء پنهنجي جسم جي

. صفائي جو خيال به نه كرڻ لڳي ۽ بلكل الپروאهه ٿي وئي

189

جنت هك خاص قسم جي شديد ذهني بيماري پرپورل

.۾مبتال ٿي وئي هئي Perpural Psychosisسائيكوسس

אن ،ذهني بيماري هي ته شديد آجيئن ته سائكوسس جو مطلب

هي אها شديد نفسياتي آكري پرپيورل سائيكوسس جو مطلب

אها .۾ ظاهر ٿئي ماء ءپو بيماري جيكا ٻار جي پيدאئش کان

هفتن جي אندر هك کان ٻن אكثر كري ٻار جي پيدאئش جي

.هي آظاهر ٿيندي

ئري د ذ ب د ء ئن ئم و ؟ ري آ

ماءجي ٻار مان صرف هك ٻارن ءنج سوهر پ پيدא ٿيڻ وאرن

. هي بيماري ٿي سگهي ٿي کي

ئن ئ ءو ئري د ذ ب ؟آد

كجهه عورتن ۾ אبتدאئي ڏينهن ۾ شديد ذهني ءويم کان پو

خيال ۽ هن بيماريء ۾ مريض جا . بيماري پيدא ٿي سگهي ٿي

.هن آٿي ويندא ٹپل ٹאحساس אل

ام گهڻو خوف زده ۽ پريشان ٿي كجهه عورتون تم

پنهنجي صفائي ۽ ٻار جو خيال كرڻ به ڇڎي . وينديون آهن

אن کي خيال אچي سگهن ٿا ته אن جو ٻار عجيب . هنآ ونڏيندي

يعني هو كوئي شيطان به ٿي سگهي ٿو ۽ ،هي آو غريب

.پيغمبر به ٿي سگهي ٿو

ته אن جي ذهن سگهي ٿو אن کي אئين به محسوس ٿي

جيكا אن کان אن .هي آكائي قوت قابو كري ويٺي کي ٻي

190

جي خالف ڳالهائڻ يا كم كرڻ تي مجبور كري ءجي مرضي

.هي آرهي

وאز ٻڌڻ ۾ אيندא آگهڻن مريضن کي كنن ۾ غيبي

جيكي אن سان يا אن جي جي ٻار جي باري ۾ ڳالهيون ،هنآ

.هنآكندא

كڎهن كڎهن אهي عورتون אهڑيون بي ربط ڳالهيون

كجهه .هيآكو به تسلسل كو نه هوندو هن جن جوآديون كن

.عورتون ته مدهوش يا وאئڑيون ٿي وينديون آهن

كجهه عورتن کي ويم کان پوء وאري شديد بيماري ٿي

جي طاقت ۽ خود هنته אن هنآ ونאئين محسوس كندي ته אهي

.هي آאعتمادي ۾ حد کان وڌيك אضافو ٿي ويو

جي كا به ضرورت رאم كرڻ آکي كجهه مريضن

هي ۽ سڄي رאت جاگڻ جي باوجود ننڈ جي آمحسوس نه ٿيندي

.אٿن ضرورت يا ٿكاوت محسوس نه ٿيندي

۽ هن آ ونڳالهائيندي وڌيكحد کان كجهه مريض وري

وڏאوڏא ،خريدאري كرڻ جهڑوכ هن،آ ونرهندي ونكم كندي

کي پوري طرح نئي ءمنصوبا ٺاهڻ ۽ پنهنجي گهر ۽ زندگي

جو مزאج بغير كنهن سبب جي گهڻو هنאن .سان ٺاهڻطريقي

کي كنهن אرאدي يا هنپر אگر אن .هي آخوش ٿي ويندو

منصوبي کان روكيو وڃي ته אهو ئي مزאج فورא شديد غصي

.هي آ۽ چڑچڑي پن ۾ به بدلجي سگهندو

كي مريض وري پنهنجو پاڻ ڳالهائيندא يا کلندא وتندא

.آهن

191

س ئئ رل ئريوئ ر د ذ ب د ء ئن

دي ؟ آ

بد ) ا( ن ئر

پرپيورل سائيكوسس جي ٿيڻ جو وڏو سبب هارمونس جون

هن جيكي ٻار جي ڄمڻ کان كجهه پهريان ۽ آאهي تبديليون

.هنآ۾ پيدא ٿينديون ماءبعد ۾

ر رو )ب( ا

ٿيڻ ۾ مبتال ءطور تي هن بيماري موروثي گهڻين مائرن ۾

. هيآهوندو موجود جو אمكان

ئ) ت( ن ۽ ئ ر رو

۾ زندگيء جي مختلف حالتن ۽ وאقعن جي عورتن وري ٻين

.سبب אن جو אمكان وڌي ويندوآهي

ئري د ذ ب د ء ئن ئ و ج ؟آ

رڻ .1 ئل ۾ دا ا

مان ءهن بيماري هي تهآسڀ کان پهريان ته אهو ڏسڻ ضروري

کي ماءאگر : مثال طور .يا ٻار کي كوئي خطرو ته ناهي ماء

جا يا ٻار کي نقصان پهچائڻ جا خيال אيندא هجن ته ءخودكشي

.هيآאهڑي صورتحال ۾ אسپتال ۾ دאخال ضروري

ئئا. 2 Anti Psychotic drugs ن دوا

ي فائديمند هوندو هن بيماري ۾ هنن دوאئن جو אستعمال كاف

.هنن دوאئن جو ذكر مٿي ڄاڻايل آهي .آهي

192

ج . 3 ھ Electroconvulsive therapyب

جيكي مائرون شديد سائيكوسس جو شكار هجن ۽ אن جي

يا אن جي ٻار جي زندگي کي خطرو هجي ته مريض کي جلدي

) كاٹجا جه ءبجلي(ي ٹ،سي ،אي ءجي ال ءصحتيابي

Electroconvulsive therapy عالج ۾ .هي آ كارگر ثابت ٿيندو ڏאڍو

هي ته بيماري جلدي ٺيك ٿي آאن ڳالهه جو خيال رکڻ ضروري

ٹ۾ گه ٹ۽ ٻار جو شروعاتي تعلق گه ماءوڃي ڇا كاڻ ته

.خرאب ٿئي

ئرڻ ر ئرن ئئرن

سان تعلق ماءٻار جو ٻار کي ماء جو کير پيارڻ جو عمل

هي אن كري كوشش آبرقرאر رکڻ ۾ אهم كردאر אدא كندو

هي ته אهڑيون دوאئون אستعمال كيون وڃن آكئي ويندي

.وڃن گهٹ مقدאر ۾ جيكي کير جي ذريعي ٻار ۾

ك دوאئون ٹي سائيكوٹسان گهڻيون אين ءخوش قسمتي

هن ته אنهن کي آمقدאر ۾ کير ۾ شامل ٿينديون ٹאيتري گه

ر کي کير پيارڻ ۾ كوئي وڏو خطرو نه אستعمال كرڻ سان ٻا

پر پوء به אهو ضروري آهي ته دوא کائڻ جي .هي آهوندو

پياري ڇو جو אن وقت ماء كالכ ٻن جي אندر ٻار کي کير نه

جي کير ۾ دوא جو مقدאر وڌيك هوندو آهي باقي دوא کائڻ جي

ٻن ٹن كالكن کان پوء ٻار کي ماء جو کير پياري سگهبو

. آهي

) بجليء جي جهٹكن( Electroconvulsive therapyيٹ אي سي

.به ٻار کي کير پيارڻ ۾كوئي خطرو ناهي گڎ سان

193

ي ويند ي ڏن ليٿيم لوڻ وאري دوא كجهه مائرن کيپر

אنكري جن مائرن .هيآ يخارج ٿيندگهڻي کير ۾ אها هيآ

کي אها دوא ڏني ويندي هجي אن جي ٻار کي بوتل جو کير

۽ کيس ماء جو کير نه پيارجي ڇو ته ليٿيم لوڻ گهرجي پيارڻ

.ٻار کي نقصان پهچائي سگهي ٿو

ئن رو ا ڳ ر ئري ؟ آ ب

هي ءتقريبا ويهه فيصد عورتن ۾ ٻئي ٻار جي پيدאئش کانپو

אنكري אهڑن .هي آبيماري ٻيهر ٿيڻ جو אنديشو هوندو

ڇا كاڻ .هي آي ضروري عورتن جي خاص سار سنڀال رکڻ ڏאڍ

جي نشاني ملي ءته אگر بيماري ٻيهر شروع ٿئي يا بيماري

ڊאكٹر سان جلدي رאبطو پنهنجي وغيره ته يٹيعني ننڈ ڦ

. كجي

كجهه عورتون ته אڄكالهه خاندאني منصوبه بندي جي

كن . باري ۾ سوچينديون آهن ته جيئن بيماري ٻيهر نه אٿلي

عرصي تاڱين אستعمال هڻي گکي دوאئون ٿوري مقدאر ۾

.ته بيماري ٻيهر نه אٿلي كرאئبيون آهن

ريض ۽ ڊאكٹر ملي كري אهڑين ڳالهين جو فيصلو م

.كندא آهن

194

ئل . 22 ئرڻ ا

ن ئر ئ ب

DRUG PSYCHOSIS

جون Psychosisيعني سائيكوسس ءيد بيماريهن قسم جي شد

جيكي بار بار ٿيڻ .هن آعالمتون ته אهي ساڳيون هونديون

وڏي عرصي وאري سائيكوسس يا Maniaوאري سائيكوسز

هك فرق .هن آ۾ هونديون Schizopherniaفرنيا عني شيزوي

بيماري نشي يا كجهه دوאئن جي هي ته هي آصرف אهو هوندو

هي ۽ אگر نشو يا אهي دوאئون بند آكري ٿيندي אستعمال جي

.هي آكري ڇڎجن ته مريض كافي بهتر ٿي ويندو

ئ ئرر ئ ئن ڻ ب ث .ئ بئ

ڀنگ 1

چرس 2

هيروئن 3

فيم آ 4

ور شيونآٻيون نشه 5

د د ئڻ ئل ب دوائ ا

ئري ري د Psychosisذ ب .ا

195

) Anti T.B Drugs( אستعمال ٿيندڙ دوאئون ءي بي الٹ) 1(

) Steroids( يرאئيڈس دوאئون ٹאس) 2(

) Benzodiazepines( ور گوريون آسكون ) 3(

وغيره ) Anti Depressants( ڊپريشن جون دوאئون ) 4(

ج

ختم كرڻ ۾ پڻ سائيكوسس کي ءهن قسم جي بيماري .1

אستعمال Anti Psychoticsكس ٹي سائيكوٹوאريون دوאئون אين

.هنآكبيون

کان ۽ نشوאستعمال كرڻ کان مريض کي אهڑيون دوאئون .2

۽ جيكي هن بيماريء جو كارڻ هوندא آهن هي آپرهيز كبي

هن آر אكثر ٻيون دوאئون تجويز كندא ٹאنهن جي بدلي ۾ ڊאك

.ن جيكي هي بيماري نه پيدא ك

196

ئر . 23 ئ ب ئ د با ئ

ئريئ ب

ORGANIC PSYCHOSIS

كجهه ماڻهن کي شديد ذهني بيماري يعني سائكوسز

يا دماغي نقصان رسڻ کان ءمختلف جسماني بيمارين کان پو

.هي آٿيندي ءپو

هه هيٺيون خاص هن قسم جي سائيكوسز ۾ كج

سان هن قسم جي جنهن جي مدد .هن آعالمتون هونديون

.هي آ۾ مدد ملندي ي سڃاڻجسائيكوسز

مريض کي ءאن ال .مدهوشي جي كيفيت طاري ٿيڻ ) 1(

س پاس جي ماڻهن جي سڃاڻپ آصحيح جڳهه ۽ ،صحيح وقت

.هي آ۾ تكليف ٿيندي

هن کيאئڑو ۽ شديد پريشان ٿيڻ جنمريض جو و) 2(

Confusional state هي آبه چئبو.

.هي آمريض وאئڑن جيان هيڎي هوڏي ڦرندو وتندو ) 3(

.هي آمريض کي شديد قسم جو خوف محسوس ٿيندو ) 4(

س پاس جا ماڻهو ڏאئيڻيون ۽ ڀوت نظر אيندא آكڎهن کيس

.אٿس

مريض ۾ سائيكوسز جي عالمتن کان عالوه ٻيون ) 5(

جهڑوכ .هن آكثر كري گڎ هونديون جسماني تكليفون א

.بخار وغيره

197

با

هن قسم جي بيماري يا سائيكوسز אكثر كري هيٺين سببن

جهڑوכ .هي آجي كري هوندي

)Menengitis( وڙ بخارگردن ت ،دماغي بخار ) 1(

) Head Injuries( مٿي جو ڌכ) 2(

)Epilepsy( كاٹجا جه ءمرگهي) 3(

)Infections( ۽ جسم ۾ ٻين جڳهن جي سوزش ءڇاتي ) 4(

) Uraemia( گردن جي خرאبي ) 5(

) Electrolyte Imbalance( وڌאئي ٹنمكيات جي گه) 6(

) Cerebro Vascular Accident( فالج) 7(

) Drug Intoxication( ءنشي يا دوאئن جي אستعمال کان پو) 8(

) Drug withdrawal( ءنشي جي ڇڎڻ کان پو) 9(

ءمٺن پيشابن ۽ بلڈ پريشر جي بيمارين کان پو ) 10(

(Endocrine Abnormalties)

ج

ذهني تكليفون هن قسم جي سائيكوسس ۾ مريضن جون

Anti Psychoticsكس ٹي سائيكوٹوزن ۾ אين ٹگه ءختم كرڻ ال

.هن آאستعمال كبيون

ءهي ته سائيكوسس بيماريآ پر سڀ کان אهم ڳالهه אها

هي ته هن سائيكوسس جو אصل آجي אصل جڑ معلوم كبي

.هيآאن جو عالج كرڻ شديد ضروري هوندو .هي آسبب ڇا

ورتي مدد کانPhysicianر ٹجسماني بيمارين جي ڊאك ءجنهن ال

.هي آويندي

198

ت . 24 ئدا ئ ئري ر ب و

زوري

ALZHEIMER’S DEMENTIA

ئب ئ ر ئ و زوري ت ؟آئدا

هي جنهن ۾ آطبعي لحاظ کان ويسر هك אهڑي حالت جو نالو

هي جو روزمره آٿي ويندي ٹאنسان جي يادאشت אيتري قدر گه

ته ءهون .هي آجي كم كار ۾ ڀل چك شروع ٿي ويندي

هي پر عمر وڌڻ سان آجو حصو ءننڍي ننڍي ڀل چك زندگي

جنهن کي وڏي عمر .هي آگهڻو ظاهر ٿي ويندي ءيعموما ه

هن ڀل چك جي حالت ۾ .هي آچئبو Senescenceجي ويسر

ياد ) ڳالهيون(کي روزمره جون شيون ءهك پوڙهي ماڻهو

هي مگر אن سان گهڻي آكرڻ ۾ ٿوري تكليف ٿيندي

.هي آپريشاني نه אيندي

ئري ر ب و

)Alzheimer’s Disease(Dementia ؟آ ئ

۾ مريض جي يادאشت تمام گهڻي متاثر ٿيندي ءهن بيماري

אها ويسر روزمره جي ڀل چك کان تمام گهڻي هوندي .هي آ

پر אگر אها ڀل چك אيتري گهڻي ٿي وڃي جو אن سان .هي آ

رشتيدאر يا دوست يا آس پاس جو ماحول به متاثر ٿيڻ شروع

ندي آهي جنهن کي ٿي وڃي ته هيء هك بيماري بڻجي وي

199

ٻين لفظن ۾ هن قسم جي .ويسر جي بيماري چئبو آهي

جنهن .هي آ۾ عمر سان گڎ دماغ به سكڑبو ويندو بيماري ء

ويكرא ٿيندא and Sulci Ventriclesجي كري دماغ ۾ موجود خال

وڌندڙ عمر אن سان گڎوگڎ مريض جي دماغ ۾ .هن آويندא

سنائل پليكس ن کيهي جنهآهك خاص تبديلي אيندي كري

.هي آچئبو ئينگلسٹ۽ نيورو فيبرلري

)Senile Plaques and Neuro Fibrillary Tangles(

ن ئ

مريضن کي شروعات ۾ پرאڻيون ڳالهيون ته ياد .1

هن پر روزمره جون تازيون ڳالهيون جلد آهونديون

.هن آوسري وينديون

ڻ شروع شروع ۾ مريض ننڍيون ننڍيون شيون وسار .2

هي جهڑوכ چاٻيون ۽ عينك هك هنڌ آشروع كندو

.رکي وسارڻ

جهڑوכ ماني کائي مره جون ڳالهيون وسارڻروز .3

پشاب كري ،نماز پڑهي وساري ڇڎڻ ،وساري ڇڎڻ

وساري ڇڎڻ ۽ ٻيهر ٻيهر پشاب كرڻ جي ضرورت

.محسوس كرڻ

گهر وאرن ۽ ءאڳتي هلي אهو ماڻهو رستا ڀلجڻ ۽ پو .4

.هي آبه وساري ويهندو دوستن جي سڃاڻپ

هٿ ڇڎאئي هيڎي هوڏي ڀڄڻ رڻ ، گوڙ گهمسان ك .5

. אت ڏينهن جو فرق به وساري ويهڻر، ڊكڻ

200

ئم ئري ر ب ر و ذائ ر ۾ ؟آئ ا ي ئ ا دي آ ؟

سالن جي عمر کان وڏن 60جيئن ته אكثر كري هي بيماري

سالن جي 65هي אن كري אهي ملك جن ۾ آماڻهن ۾ ٿيندي

ي بيماري אتي ههوندي آهي گهڻي بادي آعمر جي ماڻهن جي

.گهڻي هوندي آهي ننسبت

ئري با ئ ب ئص ؟آ ئ

ته سائنسي تحقيق אڃا تائين אن بيماري جي אصل سبب

.هي آمعلوم نه كري سگهي

ن بيماري ۾ يا ته قدرتي طور تي دماغ جا عموما ه

هن يا אن جو پاڻ ۾ آكرڻ ڇڎي ڏيندא كم Cellsجيوگهڑא

. هيآجي ويندو ٹتعلقاتي نظام هك ٻئي کان ك

كجهه ماڻهن ۾ بيماري خاندאني به ٿي سگهي ٿي.

هي ته אن جي شروعات آ خاندאني ويسر جي خاصيت هي

جي ماڻهن ) سال تائين سٺکان چاليهه(عمر ٹنسبتن گه

.۾ به پيدא ٿي سگهي ٿي

هي ته אن آرو ضرور ثابت ٿي چكو جديد تحقيق سان אيت

گهٹتائي ۾ ائي رطوبتن بيماري ۾ دماغ ۾ كجهه كيمي

. هيآٿي ويندي

ري ؟ ئ ئڻ ئري ر ب و

جون نشانيون ءهي ته אن بيماريآ سڀ کان אهم ءאن جي ال

אن کان عالوه مريض جو طبعي معائنو .ماڻهن کي معلوم هجن

201

دماغ جو ، ٹيسٹجن ۾ رت جي ( ن ٹيسٹٻين ري ۽ ٹليبار

به كرڻا پوندא ) هن آאسكين وغيره شامل سي ٹي אيكسري يا

هن ته جيئن אلزאئيمر سان ملڻ جلڻ وאرين ٻين بيمارين ۾ آ

.فرق كيو وڃي

جديد سائنسي تحقيقات سان אڄكالهه كجهه אهڑيون

جي شروعات ءهن جيكي אگر بيماريآدوאئون אيجاد ٿيون

جي אثرن تي كافي حد تائين ءت אستعمال كجن ته بيماريوق

.قابو پائي سگهجي ٿو

ائل كولن ٹهك خاص دوאئن جو قسم جنهن کي אيسي

جي ) (Acetyl Choline Estrase Inhibitors ،رس ٹريس אنهيبيٹאس

هي پر آאستعمال سان نه صرف يادאشت ۾ كافي بهتري אيندي

ڙ رويو جهڑوכ گهڻي مريض جو گهر وאرن کي پريشان كند

.هي آڀڄ ڊכ كرڻ يا بيچين رهڻ پڻ كافي بهتر ٿي ويندو

پر אگر بيماري وڌي كري دماغ کي تمام گهڻي طرح

.سان متاثر كري ته كوئي دوא جو فائدو نه پهچندو

.هي آجي جلد تشخيص وڌيك אهم بيماريء ءאن ال

ر ئري ري ء ب ئ ئن ئ ؟

هي ته אن آאن سلسلي ۾ سڀ کان پهريان אهم نقطو אهو

بيماري جي نوعيت کي سمجهيو وڃي ۽ אهو مڃيو وڃي

.ته ويسر جي هي كمزوري مستقل طور تي رهندي

ن سان אلزאئيمر جي אحتياطي كم كيا وڃن ج אهڑא سڀ

تكليف ۽ كمزوري جي باوجود بهتر کان مريض کي אن

. و موقعو ملي سگهيبهتر زندگي گذאرڻ ج

202

ٹאنهن کي حادثاتي אيكسيڈن Accident ۽ ڌכInjury کان

. بچائڻ گهرجي

هن جو ترت אن ۽ ن جسماني بيمارين جي سڃاڻپאن جي ٻي

عالج كرאئڻ گهرجي جهڑوכ بخار کنگهه قبضي يا پيشاب

.جي خرאبي وغيره

مريض کي ذهني طور تي مصروف رکڻ گهرجي.

ٻاهر روزאنو سير كرڻ يا گهمڻ جي گهر جي ماحول کان

وٺي وڃڻ گهرجي ۽ جيستائين ممكن هجي אن کي گهر ءال

جي كم كار ۾ אن حد تائين مصروف ۽ شامل كرڻ

.گهرجي جنهن جو هو عادي هجي

پرאڻي ماحول ۽ جيستائين ممكن هجي مريض کي אن جي

کان جنهن جي عادت אنهن کي پهريان گهر ۾ رکڻ گهرجي

مستقل بدالئڻ سان ءجا يا كائي نئي جڳهههجي ڇو ته

.هن آبيماري جا אثر گهڻا وڌي ويندא

ئري ر ب دا ئDementiaو ئرڻ ا ئ ؟آ

אلزאئيمر کان عالوه ويسر جي تكليف هيٺين بيمارين ۾ به ٿي

.سگهي ٿي

.ڊپريشن يا مايوسي جي بيماري ) 1(

.مٿي جو ڌכ ) 2(

تي فالج يا دماغ جا ننڍא ننڍא فالج دماغ) 3(

)Multi Infarct Dementia (

203

ٿارאئيڈ غدود جي كمي) 4(

)Hypothyroidism(

جي كمي امن بيٹو) 5(

)Vitamin B-12(

.خورאכ ۾ אلمونيم جو گهڻو هجڻ )6(

)Aluminum Excess(

جي )Dementia(هي ته ويسر جي بيماري آאن كري אهو ضروري

يون تجويز كندא ٹيسٹمعالج هيٺيون אهم ءسڃاڻپ ال صحيح

جيئن אهڑن بيمارين جي אمكان کي خارج كري .هن آ

.سگهجي

)C.B.C( ٹيسٹرت جي ) 1(

) Folic Acid, B12( خون ۾ فولك אيسڈ) 2(

)Electro Encephalo Graphy) (E.E.G( אي אي جي ) 3(

) CT Scan( ي אسكينٹسي ) 4(

) Serum T3,T4,TSH( خون ۾ ٿارאئيڈ رطوبتون) 5(

)Lipid Profile( خون ۾ چرٻي) 6(

204

ئئ ۽ . 25

MENTAL RETARDATION

مورאن אچي אٺن سالن جي ٿي آهي پر אڃا تائين صحيح طرح

پنهنجا كپڑא پاڻ نٿي پائي سگهي، . سان ڳالهائي به نٿي سگهي

نه هوء گهڻي سمجهدאر آهي ۽ ٻن سالن کان אڃا پهرين كالس

هن جي عمر جا ٻياٻار אسكول ۾ کيس سادي يا موڳي . ۾ آهي

.كوئي هن سان گڎ کيڎڻ به پسند نه كندو آهي . نسمجهندא آه

אن جي ماء سان ڳالهائڻ سان معلوم ٿيو ته مورאن ٻين

هن جي ذهني نشونما۽ وאڌ به ڏאڍي . ٻارن کان مختلف آهي

هن جي ماء جو چوڻ آهي ته هن جي هلت چلت هك . آهسته آهي

هوء ته صحيح طريقي سان . چئن سالن جي ٻار وאنگر آهي

.سگهندي آهي به نه جيوهن

مهينن 3مورאن جي ماء جي چوڻ مطابق جڎهن مورאن

جي هئي ته هن کي دماغ جو بخار ٿيو هو جنهن ۾ هو بيهوش

. ٿي وئي هئي

هن جا وאلدين هن کي پيرن فقيرن وٽ به وٺي ويا هئا

مورאن درאصل . ڊאكٹرن به عالج كيو پر كوئي فائدو نه پيو

جن جي ذهانت گهٹ هوندي آهي אهڑن ٻارن אهڑن ٻارن مان آهي

.کي سادو يعني ذهني طور تي معذور چيو ويندو آهي

205

ئ ذوري ئ ذ ئغ ؟آد

ريون ڱ آאگر אسان پنهنجي هٿ کي ڏسون ته אسان کي سڀ

.كا ننڍي ته كا وڏي هوندي ، جيتريون نه لڳنديون هك

.هيآرق هوندو بلكل אهڑي طرح مختلف ماڻهن جي ذهنن ۾ ف

هي ته وري آكنهن جو ذهن وڌيك تيز يا هوشيار هوندو

جنهن .هي آكنهن جو ذهن وڌيك سست يا پوئتي پيل هوندو

هي ته אن کي אسان آجو ذهن وڌيك تيز ۽ چاالכ هوندو

هيون ۽ جنهن جو ذهن وري آهوشيار ۽ وڌيك ذهين سڎيندא

سادو ر ،אن کي אسان ذهني طور تي معذو هي تهآهوندو ٹگه

.هيون آعقل وאرو چوندא ٹيا گه

هي آدماغ אن کي چئبو ٹدرאصل ذهني معذوري يا گه

دماغ جي אوسر يا وאڌ يا ته ڄمڻ کان ئي يا وري ڄمڻ جنهن ۾

אهو ءאن ال .هي آبيمارين جي كري سست ٿي ويندي ءکان پو

سمجهه ۽ عقل ،ٻار ساڳئي عمر جي ٻارن کان كافي ڳالهين

جهڑوכ كا نئين .هي آکان پوئتي پئجي ويندو جي لحاظ

ڳالهين يا شين کي ياد رکڻ يا معاشري ۾ .ڳالهه يا كم سکڻ

ٻين ماڻهن سان هلت چلت يا كنهن به مسئلي يا مشكالت کي

.منهن ڏيڻ وغيره وغيره

אن كري אهو چوڻ صحيح ٿيندو ته ذهني معذوري

هي كائي پر .هي آجو نالو ءتائيٹدرאصل ذهانت جي گه

אهڑي حالت ۾ ٻار هر كم يا ڳالهه سکڻ ۾ .هي آبيماري نه

ساڻس ٻين ٻارن کان אهو به تڎهن جڎهن هي ۽آدير كندو

. هي آوڌيك محنت كبي

،ڳالهائڻ ،ويهڻ ،جهلڻ אهڑو ٻار كنڌ :مثال طور

هي ۽ אهو به تڎهن آگمهڻ وغيره وغيره ڏאڍي دير سان سکندو

.هي آي جڎهن ساڻس ڏאڍي محنت كب

206

ئم ري ذوري ؟ آذ

ٹٻار گه 3مان 100تحقيق مطابق كنهن به وقت معاشري ۾

چاهي אها معمولي يا ءهن پوآعقل وאرא هوندא ٹدماغ يا گه

ءهي ته ذهني معذوريآאهو پڻ ڏٺو ويو .وڏي درجي جي هجي

هي يعني ماڻهو אمير هجي آجو تناسب هر طبقي ۾ هكجيترو

.هي آجو تناسب هكجيترو ءب هجي ذهني معذورييا غري

دي رن در ذوري ؟آذ

.هي آن درجن جي هوندي ٹذهني معذوري

ذوري .1 در ذ

Mild Mental Retardation

كم كار جي ذهني معذوري ۾ אكثر ٻار پنهنجوهن درجي

ماني ،همڻ ڦرڻ گ ،وهنجڻ: جهڑوכ .هي آته كري سگهندو

هي آپر سندس ذهن يا عقل אيترو كو نه هوندو .کائڻ وغيره

אهڑא ٻار پڑهائي ۾ پوئتي .جو هو پڑهڻ ۾ هوشيار هجي

אهڑن ٻارن کي ٻيا ٻار جلد ئي بيوقوف بڻائي ويندא .هن آهوندא

אن .هن آندא אهڑא ٻار هلكو ڦلكو كم كار كري سگههن ۽ آ

ار ۾ لڳائجي ته هو كري אهڑن ٻارن کي كنهن كم ك

.هن آچٹي نموني گذאري ويندא ءپنهنجي زندگي

ذوري. 2 و در ذ

Moderate Mental Retardetion

هن درجي جي ذهني معذوري ۾ ٻار تعليم ته بلكل حاصل نه

پر هلكو ڦلكو كم كار به نه كري ،هنآكري سگهندא

ڑא ٻار پنهنجو ذאتي كم كار يعني ته אه ءهون .هن آسگهندא

207

پنهنجي صفائي جو خيال به نه كري ،وهنجڻ ،ماني کائڻ

هن پر אهڑن ٻارن تي محنت كبي ۽ אنهن كمن جي آسگهندא

کين تربيت ڏبي ته אهي پنهنجي ذאت جا كم كار كرڻ سکي

ٿورڙو ۽هن آتربيت سان אهي گمهي ڦري سگهندא .هن آويندא

.هن آא ڳالهائڻ به سکي ويند

ذوريوڏي در . 3 ذ

Severe Mental Retardation

هن درجي جي ذهني معذوري ۾ אهڑن ٻارن کي ننڍن ٻارن

ته ، نههن آאهي نه ته ڳالهائي سگهندא . هيآوאنگر پاليو ويندو

هن ۽ نه آهن ۽ نه وري ويهي سگهندא آپاڻ گمهي ڦري سگهندא

.هن آو خيال رکي سگهندא ئي پنهنجي پيشاب يا پاخاني ج

،هن آمطلب ته אهڑא ٻار ننڍڙن گود وאرن ٻارن وאنگر پاليا ويندא

.چاهي هو جوאن ٿي وڃن

ذوري ئڻ ھذ

Diagnosis of Mental Retardation

ذوري ئ ھذ ئئڳ ئ . آر

جي ) ذهني ۽ جسماني (ن جي نشونما کان א ماءٻار جي .1

. معلومات وٺڻباري

ٻار جو אسكول ۾ پڑهائي ۽ ٻين ٻارن سان رويو . 2

ڏيک جسماني ظاهري جو ٻار .3

ئئ ئءئر ) 1( ئ ن ان

کان ٻار جي אوسر يعني نشونما ماءهن طريقي سان ٻار جي

هي ته ٻار كهڑي عمر ۾ كنڌ جهلڻ آجي باري ۾ معلوم كبو

208

گهمڻ ۽ ڳالهائڻ ،אٿڻ ،كهڑي عمر ۾ ويهڻ .ع كيو شرو

.شروع كيو

هي אهي آאكثر ٻار جن کي ذهني معذوري هوندي

هن يعني جيئن אكثر آسڀئي عمل دير سان شروع كندא

،مهينن ۾ 6ويهڻ ،مهينن ۾ 3صحت مند ٻار كنڌ جهلڻ

سالن ۾ شروع كندא ٻنگمهڻ هك سال ۾ ۽ ڳالهائڻ ڏيڍ کان

وאرא ٻار אهي سڀ ءאن جي برعكس ذهني معذوري .هنآ

.هن آڳالهيون دير سان شروع كندא

ئن رو) 2( ئرن ئئ ۽ ل ۾ ئر ا

يعني .هي آكجهه ٻارن جي سڃاڻپ وري אسكول ۾ ٿيندي

אهي .هن آאهي هر ڳالهه سکڻ ۾ ٻين ٻارن کان دير كندא

אستاد جي ڏאڍين .هن آ پڑهائي ۾ ڏאڍא كچا يا پوئتي پيل هوندא

.هن آبه אهي אتي جو אتي هوندא ءكوششن کان پو

אهي سڄو .هن آشرאرتي به هوندא ضدي ۽ אكثر אهي ٻار ڏאڍא

هن ۽ ويڑه جهيڑ ۽ ڀڃ ڊאه ۾ هوندא آڏينهن حركت ۾ هوندא

.هن آ

ئ ڏ) 3( ري ئ ئر

جسماني شكل ۾ كجهه ذهني معذوري جي ٻارن جي

جنهن جي سبب كري אهي عام هن آجهه אهڑא نقص هوندא ك

شديد ذهني معذوري وאري ٻارن .هن آنظرאيندא منفرد ٻارن کان

ي ۽ وچولي هن پر معمولآ۾ جسماني نقص كافي گهڻا هوندא

درجي جي ذهني معذوري جي ٻارن ۾ جسماني نقص گهڻا نه

يندא نظر א Normalهن אن جي كري אهي بلكل ٺيك آهوندא

209

ذهني معذوري جي ٻارن ۾ كڎهن كڎهن هيٺيان .هن آ

جهڑوכ .جسماني نقص ٿي سگهن ٿا

ننڍو يا وڏو مٿو

ٹيڎيون אکيون

ٿلهي ، کهري چمڑي

ٿلهي زبان ٻاهر نكتل

بلكل ٺيك ئي ذهني معذور ٻار ٻين ٻارن وאنگر ياد رکو گهڻا

.هن آ ندאنظر אي

ذوري ئڻ ھذ دي ؟ آروري

هي ڇو ته آعقل وאري ٻار کي جلدي سڃائڻ ضروري ٹگه .1

وאلدين کي جلدي رهنمائي ملڻ سان ذهني معذوري جي ٻارن

.جي تربيت جلدي شروع ٿي ويندي

ته سان گڎ مرگهي يا ٻي بيماري هجي ءאگر ذهني معذوري . 2

אن جو بروقت عالج نه كرڻ سان ذهني معذوريء جي كيفيت

.ي سگهي ٿي אڃان وڌ

وאلدين کي صحيح رهنمائي ڏيڻ سان אهي ٻارن کي אهڑي . 3

هن نه ته هو ويچارא تعويز ۽ آحالت ۾ قبول كري ڇڎيندא

ضائع هرو ڀرو پئسو پنهنجو ءكا אستعمال كرڻ جي الٹوٹ

.هن آكندא

۽ ضد شرאرت ني معذوري جي אكثر ٻارن ۾ حركت ،ذه .4

و وقت سر عالج كرڻ سان جنهن ج .هي آ تمام گهڻي هوندو

.هن آکان بچي ويندא ءگهر وאرא كافي پريشاني

210

ئ ذوري با ذ ئ ئغ د

.ذهني معذوري گهڻن ئي سببن جي كري ٿي سگهي ٿي

۽ پيدאئش جي ءپيدאئش کانپو ،جيكي پيدאئش کان پهريان

جن مان كافي سببن تي قابو پائي .وقت ٿي سگهن ٿا

في ٻارن کي ذهني معذور ٿيڻ کان بچائي ۽ كا .سگهجي ٿو

.سگهجي ٿو

با ئر ئن وارا ر ئن دائش

يوڊين لوڻ جي آناقص خورאכ ،غذא ۾ ،کائڻ ٹجو گه ماء

ر سان مشورو كرڻ بغير دوאئن جو غير ٹڊאك ،كمي

کي كجهه جرאثيمن جون بيماريون ماء ، ضروري אستعمال

Measles ،تشك آSyphilis جو شرאب ۽ منشيات جو دورאن ماء حمل

.אستعمال وغيره

ته אنهن مڑني ڳالهين کي روكي و آهييאهو ڏٺو و

.هي آسگهجي ٿو ۽ אنهن جو عالج ممكن

کي صحت جي باري ۾ تعليم ڏيڻ ته هي قابل ماء

کائي ۽ کاڌو غذאئيت سان ڀرپور ماءهن ۽ אگر آعالج بيماريون

و كرאئيندي رهي ته ذهني وقت به وقت پنهنجو طبي معائن

.معذوري ٿيڻ کان كافي ٻارن کي بچائي سگهجي ٿو

۾ خرאبيء جي Genesكجهه ٻارن کي وري אن جي جينس

.كارڻ ذهني معذوري ٿيندي آهي

با ڳ وارا دائش دوران

ٻار جي پيدאئش جي وقت ٿيڻ وאريون تكليفون دماغ جي

طور אگر ٻار جي مثال .نقصان جو سبب بڻجي سگهن ٿيون

211

پيدאئش جو مرحلو ڊگهو ٿي وڃي يا ٻار جي پيدאئش وقت غلط

طريقي سان אوزאرن جو אستعمال كيو وڃي يا رت جو گهڻو

ساه نه کڻي ته ٻار ءאخرאج ٿي يا אگر ٻار پيدאئش کان فورא پو

.کي ذهني معذوري ٿي سگهي ٿي

ر کان ٹڏٺو وڃي ته אنهن مسئلن کي هك سٺي ڊאك

ئڻ سان روكي سگهجي ٿو ۽ كافي ٻارن کي ذهني ويم كرא

.معذور ٿيڻ کان بچائي سگهجي ٿو

ئن ڳ دائش با ءئر وارا

אكثر كري ٻار جي پيدאئش ته بلكل ٺيك ٺاכ ٿي ويندي

كجهه عمل ذهني معذوري جو سبب بڻجي ءهي پر אن کان پوآ

شروع جي ٻن سالن ۾ غذא جي :هن مثالآويندא

كن سان گڎ ٹكامڻ ، جه ،كجهه بيماريون ، جهڑوכيتائٹگه

Head Injuryٻار کي دماغي ڌכ ،جا دورא ءبخار ٿيڻ، مرگهي

אنهن بيمارين جي كري دماغ .وغيره Menengitisدماغي بخار

.چي سگهي ٿو قصان پهنکي Cellsجي جيوگهرڙن

ي وڃي ۽ پرگهور كئي صحت جي صحيح אگر אنهن ٻارن ج

کان ءج كرאيو وڃي ته كافي ٻار ذهني معذوريوقت سر عال

.بچي سگهن ٿا

جي ٻار ۾ ٻيا نقص يا شكايتون ءذهني معذوري

سمجهه وאري ٻار ۾ كافي ٻيا نقص به ٹذهني معذوري يا گه

جهڑوכ . ٿي سگهن ٿا

212

،ٻين ٻارن سان گهڻو وڙهڻ ،شرאرت ،تمام گهڻي حركت .1

، ۽ گهر ۾ ڀڃ ڊאه كرڻ وغيره אجايو ڊڄڻ ،אجايو گهڻو روئڻ

.هي آچئبو Behavior Problemsجنهن کي رويي جو مسئلو

جا ءكجهه ذهني معذور ٻارن کي مرگهي .جا دورא ءمرگهي . 2

هن جن جو אگر وقت سر عالج نه آدورא پڻ پوڻ شروع ٿي ويندא

.هي آكبو ته ذهني معذوري جي شدت אڃا وڌندي ويندي

)Managment(ج

دوאئن جو אستعمال ءياد رکجي ته ذهني معذوري جي عالج ال

باقي گهڻي قدر وאلدين کي تربيت جا طريقا .هي آٿيندو ٹگه

هن جن سان هو ٻار جي صحيح تربيت كري آٻڌאيا ويندא

.سگهن ٿا

ءאهو ياد رکڻ گهرجي ته ذهني معذوري جي عالج ال

ڌيك سٺو ۽ سڀ کان و .هي آسڀ کان سٺي جڳهه ٻار جو گهر

.كوششون كن ءتربيت ال هي ته ٻار جا وאلدين ساڻسآطريقو

باقي كو به ٻيو ماڻهو אيتري سٺي كوشش كو نه كري

.هن آهي جيترא אن جا وאلدين كندא آسگهندو

ج ذوري دو ذ ئن و ر

آ

ٻار کي عمر جي لحاظ سان אٿڻي ويهڻي ۽ كم كار .1

سيکارڻ

)Age Matched Training(

غلط رويي کي ٺيك كرڻ وאرא طريقا ضد ۽ . 2

)Behavior Management(

213

دوאئون الءمرگهي ۽ غلط رويي کي ٺيك كرڻ . 3

)Anti Convulsant Drugs (

ئرڻ . 1 ڻ ۽ ڻ و ئن ا ئظ ر ئر

)Training(

ذهني معذوري جي عالج جو אصل طريقو אهو ياد رکجي ته

هي ته אهڑن ٻارن جي وאلدين کي هن عالج جي طريقي تي آ

جيئن ته אهڑو ٻار אن .ڌيان ڏيڻ گهرجي ۽ عمل كرڻ گهرجي

אن كري گهر جا ڀاتي ٻار .هي آكافي وقت وٺندو ءتربيت ال

صبح جو هك كالכ : وقت کي ورهائي ڇڎين جهڑوכ ءال

ته منجهند جو وري گهر جو ٻيو ءته شام جو پيائيم ڏي ٹ ماء

אن طريقي سان گهر وאرא به كو نه ٿكبا ۽ ٻار .ائيم ڏي ٹڀاتي

ڇو ته هن عالج جي .ائيم به كافي سارو ملي ويندوٹکي

گهر وאرن کي .هن آطريقي سان فائدא كافي دير سان نظر אيندא

.صبر كرڻ گهرجي ۽ نا אميد نه ٿيڻ گهرجي

אهو پڻ سمجهڻ ۽ אن حقيقت کي تسليم وאلدين کي

ٹكرڻ گهزجي ته אسان جو אهو ٻار אسان جي ٻين ٻارن کان گه

رتبو ماڻي سگهندو ڇو ته خدא تعالي אن جو ذهن ٻين ٻارن کان

אن كري אهي هرو ڀرو جي گهڻي .هي آرکيو ٹٿورو گه

،ها .ن ۽ אيكسري كڍرאئڻ جي چكر ۾ نه پون ٹيسٹخرچن يا

يون يا ٹيسٹري سمجهي ٿو ته شايد كجهه ر ضروٹאگر ڊאك

.אيكسري كرאئي سگهي ٿو

214

ر ت رب

کي پنهنجي موجوده صالحيتن مطابق هك ذهني معذور ٻار

.تربيت ڏيڻ گهرجي

وאلدين کي אهو ڏسڻ گهرجي ته אسان جو ٻار ڇا كري

.سگهي ٿو ۽ عمر جي لحاظ کان ڇا نٿو كري سگهي

.جو پتو لڳائڻ گهرجي يعني ٻار جي ذهني حدن

ٻار جي ذهني نشونما ۽ ذهني عمر جي لحاظ کان אهو طئي

كيو وڃي ته هن عمر ۾ ٻار کي كهڑא كم كرڻ گهرجن

.ٺاهڻ گهرجي ٹאنهن كمن جي هك لس ء۽ پو

.مثال طور

،هك ٻن سالن جي ٻار کي گهر ڀاتين کي سڃاڻڻ گهرجي

ري جي پاڻ ننڍن جملن ۾ ڳالهائڻ ۽ بغير سها ،گهمڻ ۽ هلڻ

.بيهڻ گهرجي وغيره وغيره

مان جيكي كم ٻار نٿو كري سگهي ٹهاڻي אن لس

سان كم آپهريائين .אهي وאري وאري سان کڻڻ گهرجن

.ڏکيا كم سيکارجن ءسيکارجن ۽ پو

אن کي مختلف حصن ۾ ورهائڻ ءكنهن به كم سيکارڻ ال

אگر ٻار کي تڑ كرڻ نٿو אچي ۽ ته :گهرجي مثال طور

يائين ٻار کي صرف مڳو پكڑڻ سيکاريو ته مڳو پهر

جسم تي پاڻي وجهڻ سيکارڻ ءكيئن پكڑجي ۽ پو

ءאن کان پو .هي آگهرجي ته جسم تي پاڻي كيئن وجهبو

خر آאهو سيکارڻ گهرجي ته جسم تي صابڻ كيئن هڻجي ۽

.۾ جسم كيئن صاف كجي

۽ ي هك وقت صرف هك كم سيکارڻ گهرجيٻار ک

.ٻي كم ۾ هٿ وجهجي ءپو جڎهن אهو سکي ته

215

ن هفتن تائين روزאنو صرف אهو كم دهرאئڻ گهرجي ٹٻن.

אنهن ٻارن سان ملي كري ءهنن ٻارن کي هدאيت ڏيڻ بجا

تڑ سيکارڻ وقت مڳي ۾ ٻار :كم كرڻ گهرجي جهڑوכ

.ٻار پاڻ ويٺو جسم تي پاڻي وجهي ءگڎ هٿ وجهن پو ماء۽

يعني تڑ كرڻ ٻار کي אهي كم رאند وאنگر سيکارجن

جيئن ،سيکارڻ وقت شروع ۾ جيئن پاڻي سان کيڎجي

.אهو ٻار کي هك رאند معلوم ٿئي

ٻار جڎهن كنهن به كم جو ٿورو حصو به صحيح كري ته

،جيئن ٻار کي شاباش چوڻ ،אن جي تعريف كرڻ گهرجي

.ڳلي لڳائڻ وغيره وغيره ،تاڙي وڄائڻ

אهو هيآياد رکجي ته جنهن كم جي تعريف كبي

هستي آهي ۽ سندس אها عادت آبار بار كندو ،كم ٻار

.هي آهستي پكي ٿيندي ويندي آ

אهڑي طريقي سان אگر ٻار کي ڳالهائڻ نه אيندو هجي ته

ٻار کي طوطي وאنگر پهريائين كو ننڍو لفظ سيکارڻ گهرجي

אگر ٻار אهو لفظ وאت سان چوي ته .بابا وغيره ،جهڑوכ אما

جيئن אهو .سندس تعريف كرڻ گهرجي אن تي تاڙي وڄائي

هستي ٻيا آهستي آ ءאن کان پو .ٻار بار بار אهو لفظ دهرאئي

אهي به رאند وאنگر جيئن .لفظ عمر جي لحاظ سان سيکارجن

.هي آمٿي ٻڌאيو ويو

ياد رکجي ته كافي وאلدين جن جا ٻار كونه ڳالهائيندא

ان جي تند هن ته ٻار جي زبآڳالهه تي زور ڏيندא آهن אن

אنهن .طاقت جا شربت ڏجن ءرאئجي يا كي ڳالهائڻ الٹك

صرف پئسي جو زيان .هي آڳالهين جو كو به فرق نه پوندو

.هي آهوندو

216

رڻ د ۽ 2. ئ ءط رو ر

Behavior Management

ءذهن وאرא كجهه ٻار گهر وאرن ال ٹياد رکڻ گهرجي ته گه

אهي ضد يا :هن جهڑوכ آالتون پيدא كري ڇڎيندא كافي مشك

سڄو ڏينهن گهر ۾ ڀڄ ڊכ يا ڀڃ ڊאه .هن آشرאرت گهڻي كندא

אگر ٻار سان אهو مسئلو هجي ته گهر وאرن کي .هن آكندא

هيٺيون طريقو אستعمال كرڻ گهرجي ياد رکجي ته אهو

طريقو هك ٺيك ٺاכ ذهن يا نارمل ذهن جي ٻار جي ضد کي

به אستعمال كري ءرول كرڻ الٹرڻ يا كنظابطي ۾ ك

.سگهجي ٿو

ٻار جڎهن كا به شرאرت نه كري يا بالكل سٺي طريقي

. سان گهر ۾ هلي ته سندس تعريف ضرور كرڻ گهرجي

(Encourage the Healthy or good behaviour)

كرڻ سان ٻار بار بار گهر وאرن جي سامهون سٺو ٿيڻ جي אن

ياد رکجي ته تعريف هر كنهن אنسان کي .هي آكوشش كندو

،سان ٹتعريف ٻار جي سامهون مسكرאه( .هي آسٺي لڳندي

)كا شئي ڏيڻ سان به ٿي سگهي ٿي ،تاڙي وڄائڻ سان

نه صرف אيترو پر گهر ۾ جڎهن ٻار جو پي אچي يا ٻيا گهر

جا فرد אچن ۽ אنهن کي ٻڌאئڻ گهرجي ته ٻار אڄ هي سٺو

هي كا به آالكل صبر ۾ رهيو هي يعني بآكم كيو

يعني ٻار جي تعريف .غيرهشرאرت نه كئي אٿائين وغيره و

.كرڻ گهرجي

ءضد پوري كرאئڻ ال ،گوڙ كري ،ٻار جڎهن ضد كري

هل هنگامو كري ته ٻار ڏאنهن ڌيان نه ڏيڻ گهرجي ۽

بلك אن .سندس אها ناجائز ضرورت پوري نه كرڻ گهرجي

217

ک سان ڏسجي پر مار موچڑא جي א ءجي سامهون ناپسندي

ٻار کي אهو ظاهر كرڻ گهرجي ته سندن אهو .نه هڻجن

.هي آضرورت ٻڌאئڻ جو طريقو کين ناپسند

)Discourage Unhealty or bad Behaviour (

ياد رکڻ گهرجي ته אكثر گهر وאرא ٻار جي غلط رويي تي

هن آهن پر نارאضگي تمام گهڻي كندא آنارאض ته ٿيندא

جنهن سان ٻار .هن آکين جسماني مار به ڏيندא جهڑوכ

.هي آوڏو ٿي پاڻ به مار موچڑא ڏيڻ سکي ويندو

אكثر هي تهآאن کان عالوه جڎهن ٻار گهر ۾ سٺو هلندو

אن مان ٻار .هن آنه ڏيندא Rewardאن کي شاباس گهر وאرא

هي ته سٺو هلڻ جو ته آالشعوري طور אهو نتيجو وٺندو

۾ ٹهي بلكه گوڙ گمسان كرڻ سان گهآكوئي فائدو نه

אهو ءאن ال .אمان ۽ بابا مون ڏאنهن ڏسن ته אٿا ٹگه

هي ته ٻار جي سٺي رويي جي تعريف كئي آضروري

.وڃي

אن طريقي سان ٻار جي چال چلن کي بدالئڻ ۾ كافي

گهر وאرن کي صبر كرڻ گهرجي الءאن .هي آوقت لڳندو

قن تي عمل جاري ۽ אنهن طري ۽ אميد رکڻ گهرجي

.رکجي

هي ته ڀل אها آياد رکجي ته אگر ٻار جي ضرورت جائز

هي ۽ אگر پوري آپوري كجي پر אگر אها ضرورت نا جائز

ٻار هل هنگامو يا كيترو به ضد ٿو ءكو نه ٿا كريو ۽ پو

ي אها نا جائز ضرورت پوري نه كري تڎهن به ٻار ج

.كجي

218

و ڏאڏي ٻار جو روئڻ بد قسمتي سان אكثر گهر وאرא يا ڏאڏ

هن ته ٺهيو آهن ۽ چوندא آگهڻي دير تائين ڏسي نه سگهندא

אئين كرڻ .كريو ۽ هاڻي ٻار جي אها ڳالهه مڃي وڃي

هي ته منهنجي گهڻي روئڻ سان آسان ٻار אهو سکي وٺندو

يا گوڙ گمسان كرڻ سان منهنجي هر ناجائز ضرورت

بڻجي پوري ٿي ويندي ۽ אئين אهو ضد كرڻ אن جي عادت

.هي آويندي

رڻ ر ۽. 3 ان ءط رو دوئ

ياد رکڻ گهرجي ته ذهني معذور ٻار کي אگر مرگهي جا

كا ٿين ته אنهن جو ترت عالج كرڻ ٹدورא يا هلكا جه

אگر .هن آثر دوאئون موجود ءكافي مو ءאن ال .گهرجي

كن جو عالج نه كبو ته אهي ذهني معذوري ٹאهڑن جه

.هنآي شدت کي אڃا وڌאئي ڇڎيندא وאر

زياده ،ٻين سان وڙهڻ جهڑڻ ،ڀڃ ڊאه ،ٻار جي غلط رويي

كافي ءאگر حد کان وڌيك هجي ته אن الحركت كرڻ

ائي ٹجن سان ٻار جي حركت كجهه گه .هن آ به دوאئون

ٹوאرن جي تكليف كافي گهאن سان گهر .سگهجي ٿي

هي ته אهو آندو هي ۽ ٻار אگر سكون ۾ هوآٿي ويندي

باقي אگر ٻار .هي آسمجهڻ ۽ سکڻ جي قابل به هوندو

هك هنڌ ويهندو ئي كو نه ته אن جو كنهن ڳالهه سکڻ جو

.ته سوאل ئي پيدא كو نه ٿيندو

219

ئڻ بئري ۾ ئغ واري ئدي د ئ

ر ئ ط

ئر ئ : ال ئ واري ئغ ئ ئدي د د

ئ ت ئر ئ ئن ئرڻ ربت ؟ئ

بلكل غلط: جوאب

ٻار جي شديد تنگ صرف دوאئن جو אستعمال אكثر كري

كندڙ رويي الء يا وري مرگهي جي جهٹكن کي ٺيك كرڻ

.الء كبو آهي

אكثر وאلدين אجايو ڊאكٹرن کي אن ڳالهه الء زور ڏيندא

لکي ڏيو جنهن سان آهن ته ٻار کي كا دماغي طاقت جي دوא

. ٻار جو دماغ ٺيك ٿي وڃي

درאصل دماغ جي طاقت جي كابه אهڑي دوא אڃا تائين אيجاد نه

ٿي آهي جيكا دماغ جي אن سست אوسر کي وڌאئي يا طاقت

.ڏي

אن جو مثال אئين سمجهجي ته جيئن אگر كنهن جو

نك ننڍو هجي ۽ ڊאكٹر کي چوي ته مون کي نك وڏي كرڻ

אهڑي كا به دوא نه آهي جيكا نك جي אوسر کي جي دوא ڏيو ته

אهو صرف ته فائدو رسندو آهي ٿورو گهڻوباقي . وڌאئي

ي نك نڍنجيئن هك ماء . سان ٿيندو آهي ورزشن يا تربيت

وאري ٻار جي نك کي آڍڻ سان ننڍي هوندي ئي نوكدאر

אهڑي طريقي سان دماغ جي سمجهه وڌאئڻ الء ٻار . كندي آهي

يا אگر ضرورت هجي ته . ي زور ڏيڻو پوندو آهي جي تربيت ت

لهين سان אنهن ڳا. جسماني ورزشون يا مالش كبي آهي

220

آهستي آهستي ٻار كافي كم . كافي فائدو پهنچندو آهي

.سکي ويندא آهن

پر אفسوس سان چوڻو پوي ٿو ته پوء به كافي وאلدين

ا جي ك) دماغي طاقت(ڊאكٹرن تي زور ڀريندא آهن ته ٻار کي

אن كري كافي ڊאكٹر ته وאلدين کي كافي . دوא لکي ڏيو

جيكي غلط آهن ۽ . مهانگيون دوאئون پڻ لکي ڏيندא آهن

يا وري كجهه وאلدين پيرن فقيرن . صرف پئسي جو زيان آهن

.تي وڃي كري وقت ضائع كندא آهن

אن الء وאلدين کي אهو سمجهڻ گهرجي ته אنهن جو

ٿي سگهي ٿو مگر אن جو אصل ذهني معذور ٻار كافي بهتر

جو طريقو جنهن Trainingحل آهي ٻار جي بار بار تربيت كرڻ

.پڻ هيٺ ٻڌאئجي ٿو

ج آ ئ : ال ذوريھ .ئدي ذ

بلكل غلط: جوאب

گهٹ عقل وאرن ڇوكرن ڇوكرين الء شادي هك وڏو درאصل

بيماريء گهڻائي وאلدين پنهنجي نياڻي جي. ٻوجهه هوندو آهي

جي ڳالهه لكائي אن جي شادي كرאئي ڇڎيندא آهن ڇو جو

سندن سوچ مطابق شادي کان پوء گهر جي ذميوאري سان هوء

ين אها به ڄاڻ هوندي آهي ته سندن کحاالنك . سکي ويندي

كيترين ئي كوششن جي باوجود هوء گهر جو كم كار

. صحيح طرح سان كونه كري سگهندي آهي

ه אسان جي معاشري ۾ سسون جيكي אڳ ذرא سوچو ت

ئي ويٺيون وڏون كڍن אهڑي ننهن کي كيئن بردאشت

ڇوكري ته گهر وאرن جي كمن كارين جو ٻوجهه . كنديون

سنڀارڻ جي قابل كونه هوندي آهي نتيجو سندن طالق يا

.ساري عمر ساهرن جي الن تان مار موچڑא

221

ن )ت(ئء . 26 راب ن

PERSONALITY DISORDERS

هي ته كو ماڻهو زياده غصي وאرو آאهو هك عام مشاهدو

كو ماڻهو ڏאڍو .هي آهي ته كو وري تمام ٿڌو هوندو آهوندو

.هي آهي ته كو وري تمام گهڻو حساس هوندو آشكي هوندو

ته ) يا لٻاڙي ڊאڙي(هن آكي ماڻهو وڏيون وڏيون ڊאڙون هڻندא

.هن آي نه ٿكندא كي وري سڄو ڏينهن پنهنجي تعريف كر

)پنهن جي منهن ميان مٺو (

مطلب ته هن دنيا ۾ خدא تعالي مختلف طبيعتن ۽

شخصيت سڀاء يا ٿلهي ليکي .هن آمزאجن جا ماڻهو پئدא كيا

Personality جي אندروني ۽ ٻاهرين ءدرאصل كنهن ماڻهو

ن رويي ۽ هلت چلت جي ساٻين ،سوچڻ جي אندאز ،طبيعت

.هي آطريقي کي چئبو

אكثر ماڻهن جي هلت چلت אن معاشري جي طور

אگر كنهن .هي آطريقن ۽ אصولن جي مطابقت سان هوندي

کان Social Normsجي شخصيت معاشري جي אصولن ءماڻهو

ڦريل هجي جو אن جي كري يا ته هو پاڻ پريشان رهي يا אيتري

معاشرو ،دوست ،אن جي هلت چلت جي كري אن جا گهر وאرא

جي ءن جو كم كار متاثر ٿئي ته چئبو ته אن ماڻهوا אي

אن کي .هي آشخصيت عام ماڻهن جي شخصيت کان بگڑيل

.هي آچئبو Personality Disorderشخصيت جي خرאبي

شخصيت جي خرאبي درאصل جوאني جي شروع ٿيڻ

سالن کان ئي ظاهر ٿي ويندي پندرهن ويهنسان ئي يعني

222

تائين ءي زندگيسان سـڄ ءيوڌאئ ٹ۽ ٿوري گهڻي گه .هيآ

.هي آرهندي

وאرن ماڻهن کي ڳالهه ٻولهه ذريعي ءشخصيت جي خرאبي

خاص طريقي سان پنهنجي طبيعت جي باري ۾ אحساس ڏياربو

هي ته توهان جي طبيعت جي كري ئي توهان کي مسئال آ

کيس پنهنجي شخصيت کي ءאن کان پو .درپيش אچن ٿا

هي ۽ אئين ئي كافي وڏن آي مدد كب ءبطي ۾ رکڻ الضا

.مشكالتن کان ماڻهون بچي سگهي ٿو

ئم ري

ماڻهن ۾ شخصيت جي خرאبي هوندي 20کان 10مان 100هر

אگر ذهني مريضن ۾ ڏٺو وڃي ته شخصيت جا مسئال אڌ .هي آ

سيكڑو مريضن ۾ موجود هوندא 50کان 30مريضن ۾ يعني

.هن آ

ري راب د ت ئ ڙدا

خاندאن ۽ معاشري ۾ كافي ،شخصيت جي خرאبي ماڻهن

אن خرאبي جي كري هيٺيان ، هيآمسئلن جو سبب بڻبي

.مسئال ٿي سگهن ٿا

.گهر ۾ جهيڑא جهڳڑא .1

.زאل ۽ مڑس جو پاڻ ۾ نه ٺهڻ . 2

.אسكول ۾ مسئال .3

.تي ٻين سان خرאب تعلقات ءكم وאري جا .4

.بيروزگاري . 5

.طالق ڏيڻ يا رنڈو ٿي رهڻ .6

223

.نشو كرڻ . 7

.پاڻ کي مارڻ يا نقصان ڏيڻ .8

،معاشري ۾ ڏوه كرڻ ۽ אن جوڏک نه ٿيڻ جهڑوכ چوري .9

،جوא کيڎڻ ،كوڙ ڳالهائڻ ،بم ڌماكا كرڻ ،غصو ،ڌאڙא

.جنسي ڏאڍאئي كرڻ

.ٻين تي جسماني تشدد كرڻ .10

.سان مشوره كرڻ رن ٹبار بار אسپتالن ۾ אچڻ ۽ ڊאك .11

.جو شكار ٿيڻ ٹحادثن يا אيكسيڈن .12

.وقت کان אڳ ۾ مري وڃڻ وغيره وغيره . 13

ئ رابئء ئ ت

)Personality Disorder (

سليقي سان كرڻ ۽ ههر ڳاله ،אصولن جو پابند אخالقيات ، .1

)Obsessive Compulsive(بي حد אحتياط كرڻ وאري شخصيت

ه تي ٻين کان هه ٻين تي ڀاڙڻ ۽ ننڍي ننڍي ڳالههر ڳال .2

)Dependant( مشورא وٺڻ وאري شخصيت

شرميلو يا پاسيرو رهڻ وאري شخصيت ،جاب كرڻ ح .3

)Avoidant(

، غصو אچڻ ۽ ٻين کي جنوني ،وه كرڻ ڏ ، ڻڻڙقانون ٹو .4

)Anti Social( אئڻ وאري شخصيتאيذ

)Border Line( شخصيت بارڊر الئين .5

)Histrionic(ه ڇكرאئڻ وאري شخصيت هپاڻ ڏאنهن توج . 6

پاڻ کي هروڀرو وڏو سمجهڻ يا پاڻ سان بيحد پيار كرڻ .7

)Narcistic( وאري شخصيت

)Paranoid( شكي مزאج شخصيت .8

224

)Schizoid( אلڳ ٿلڳ رهڻ وאري شخصيت .9

)Schizotytpal( شخصيت عجيب و غريب رويه وאري . 10

راب ت

אنهن . هيٺ سڀاء جي خرאبين جون نشانيون بيان ٿيل آهن

پر ، صرف هك نه جي ، نشانين مان אگر كنهن ماڻهوء ۾

۾ نشانيون موجود هجن سمجهجي ته אن ماڻهوء كافي

.ي چئبشخصيت جي خرאبي

يا رאبي جي كريجي خ به شخصيتجي كنهن אگر ياد رکجي

كري אن جا گهروאرא ، سڀاء ن جيא يا پريشان رهيماڻهو

يشان ٿينرپپڻ فرد אدوست ، گڎ كم كندڙ يا معاشري جا ٻيا

.אن ماڻهوء کي شخصيت جي خرאبي آهي ته ته سمجهجي ٿا

د .1 ئب ئت ۽ ا ئن ر ڳئ ،ا

راب ت رڻ واري ئط د ا رڻ ۽ ب

)Obsessive Compulsive Personality Disorder(

ماڻهن کي هن 8ماڻهن مان 100هي ته אندאز هر آאهو ڏٺو ويو

جنهن جي كري .هي آقسم جي شخصيت جي خرאبي هوندي

هن سان گڎ رهڻ وאرن ماڻهن کي كم كرڻ ۽ אٿڻي ويهڻي ۾

.هي آكالت ٿيندي ڏאڍي مش

ن ئ

،صولن تي پابند رهڻא ،ڳالهين کي تفصيل سان بيان كرڻ ) 1(

هر ،ون ٺاهڻ ٹكمن جون لس ،هر ڳالهه سليقي سان كرڻ

225

אهي ڳالهيون אيتريون ،ڳالهه كرڻ کان אڳ ۾ پروگرאم ٺاهڻ

.كرڻ جو אصل كم ئي رهجي وڃي يا دير سان ٿي

يا بلكل صحيح شفاف صاف ،ي هر كم توري تك) 2(

كرڻ جي كوشش جيئن אن ۾ كابه معمولي Perfectطريقي سان

هن آאكثر كم دير سان كندא אن كري אهي .نه هجي غلطي به

. هجن جيستائين אنهن جي معيار مطابق صحيح

پنهنجي زندگي حد کان وڌيك پنهنجي كم ڏאنهن وقف ) 3(

نه אيتري قدر جو پنهنجي سير و تفريح جو خيال ،كري ڇڎڻ

.رکڻ ۽ دوستن يارن سان به نه ملڻ جلڻ

طبيعت ،אخالقيات جو پابند ،محنتي ،تمام گهڻو אيماندאر ) 4(

خاص طور تي אخالقي ۽ (يا سخت مزאج ،۾ لچك جو نه هجڻ

)قانوني مسئلن تي

ڦٺي نه كرڻ ۽ ،كا به شئي كيڎي به غير ضروري هجي ) 5(

.هر شئي سانڀي رکڻ

ته ٻيا صحيح نه كندא ۽ كا به ذميوאري هر كم پاڻ كرڻ ) 6(

ماڻهو بالكل صحيح بشرطيك كو ٻيو .ٻين تي نه سونپڻ

.طريقي سان אن جي مزאج مطابق كري

ءپئسا حد کان وڌيك جمع كرڻ ال .سان هلڻ ءكنجوسي) 7(

.كم אچن ءئنده الآكوشان رهڻ ته جيئن

.هر ڳالهه ۾ سختي ڏيکارڻ ۽ ضدي هجڻ )8(

ئنر ڳ .2 ئڙڻ ۽ ب ي ڳئ ر ئ

راب ت رڻ واري ره ح

)Dependent Personality Disorder(

226

هن قسم جي شخصيت جا ماڻهون هر ڳالهه ٻين تي ڀاڙيندא

كو نه كري ءهن ۽ كو به كم ٻين کان مشوري کانسوאآ

.هن آسگهندא

ن ئ

كرڻ ۾ حل א ننڍא مسئال אكيلي سرروزمره جا ننڍ) 1(

مشكالت ٿيڻ ۽ هر فيصلي کان אڳ ٻين کان صالح مشوره ۽

.تسلي حاصل كرڻ

پنهنجي زندگي جي אهم فيصلن جي ذميوאري به ٻين مٿان ) 2(

.ڇڎڻ

אن خوف ،ٻين جي ڳالهين تي نا אتفاقي نه كري سگهڻ ) 3(

.کسجي وڃي نه کان ته متان אنهن جي همدردي يا مدد

كو به كم אكيلي سر شروع كرڻ ۾ تكليف محسوس ) 4(

ڇا كاڻ ته پاڻ ۾ אكيلي سر كم كرڻ جي خود (كرڻ

جيتوڻيك کين كم كرڻ جي طاقت ۽ ،אعتمادي نه هجڻ

.) هي آجذبو موجود هوندو

ٻين کان مدد حاصل كرڻ ۾ אنتها تائين پهچڻ אيتري قدر ) 5(

.هڻ پاڻ کي حد کان وڌيك تكليف ۾ وج ءجو ٻين ال

אكيالئي ۾ پاڻ کي پريشان محسوس كرڻ ته متان ) 6(

.پنهنجي صحيح سنڀال نه رکي سگهي

جي وڃي ته فوري ٻي ٹאگر هك سنڀال وאرو ماڻهو ك) 7(

ماڻهن سان رستو رکڻ ته جيئن אهو سندس پر گهور لهي

.سگهي

،سدאئين خيالن ۾ رهڻ ته متان هو אكيلو نه رهجي وڃي ) 8(

.لي سر نه كرڻي پوي کيس هر ڳالهه אكي

227

رڻ .3 س ڳ ،ئب ڳ ،ر رو ر ئ ئ ت )Avoidant Personality Disorder( واري

هن قسم جي شخصيت جا مالك אكثر ٻين جي سامهون وڃڻ

هي ته ٻيا آهن ۽ کين سدאئين אهو گمان رهندو آکان كيٻائيندא

معمولي ڳالهه اري ۾ ڇا چوندא ۽ پنهنجي باري ۾ چيلسندن ب

.هن آکي به پنهنجي باري ۾ طنز محسوس كندא

ن ئ

ٻين ماڻهن سان אهڑن كمن كرڻ کان كيٻائڻ جن ۾) 1(

هي ته متان ٻيا آگهڻي ميل جول هجي کين אهو خوف هوندو

.وכ كن يا کين غلط سمجهن ٹمٿن طنز يا سوאء אنهن جي جن ( ٻين ماڻهن سان ملڻ جلڻ کان كيٻائڻ ) 2(

).پك هجي ته אهي کين پسند كندא ۾

ٻين سان گهرو تعلقات رکڻ ۾ كيٻائڻ ته متان هو سندن ) 3(

.مزאق אڏאئين

،سدאئين خيالن ۾ رهڻ ته متان كو سندن مٿان چٿر كري ) 4(

.طنز كري يا كنهن محفل ۾ مزאق אڏאئي

ول کان كيٻائڻ ڇا كاڻ جو كنهن نئين ماڻهو سان ميل ج) 5(

.ابل نه سمجهڻ ن جي قپاڻ کي א

پاڻ کي پركشش نه ،سمجهڻ ٹپاڻ کي ٻين کان گه) 6(

ه هجڻ ته ٻين سان كيئن ميل ۽ کين אهو طريقو ن ،سمجهڻ

.ي جول كج

ن كمن ۾ وجهڻ کان كيبائڻ ته متان هو پاڻ کي نو) 7(

.صحيح نه كري سگهي

228

ڳ .4 ن رڻ ، ئ ڳ ،ڏو ۽ ب ، ارابزارڻ واري آ ت

)Anti Social Personality Disorder(

عورت هكيا نمرد ٻنماڻهن مان سوهي هر آאهو ڏٺو ويو

هن قسم .هي آهوندي هن قسم جي شخصيت جي خرאبي ۾

، هنآجي شخصيت ۾ אكثر ماڻهو قانون جي ڀڃكڑي كندא

هن پر خاص ڳالهه آزאريندא آ۽ ٻين کي هنآننڍא وڏא ڏوهه كندא

אها هوندي אٿن ته کين אنهن جو ڏک يا אحساس كو نه ٿيندو

، אن كري אهي هيآو ينددننکين پنهنجو ضمير كونه .هي آ

אهي ماڻهون ڏوهه كنهن .هن آبار بار ڏوه كندא رهندא

هن پر אهو سندن شخصيت آمجبوري جي كري كو نه كندא

.هي آجو هك حصو هوندو

ن ئ

۽ אهڑא كم كرڻ جنهن ۾ ،كرڻ قانون جو אحترאم نه ) 1(

جوא ،جهڑوכ چوري كرڻ ،کين گرفتار ٿيڻ جو خطرو هجي

.ڌאڙא هڻڻ وغيره ،جنسي ڏאڍאئي كرڻ ،جهگڑא كرڻ ،كيڎڻ

كوڙ ڳالهائڻ ۽ پنهنجو نالو بدالئڻ ،ٻين سان ڌوكو كرڻ ) 2(

.يعني عرف

.سوچڻ بغير كم كرڻ ) 3(

.جهگڑא كرڻ ،جنوني غصو אچڻ ) 4(

.ٻين جي يا پنهنجي حفاظت نه كرڻ ) 5(

پنهنجا ڌنڌא بار بار ،كنهن به كم ۾ مستقل مزאج نه رهڻ ) 6(

.بدالئڻ

.نه كرڻ تسليم غلطيکان پوء پنهنجي ڏوهن يا گناهن) 7(

229

انيون شאهڑن ماڻهن ۾ אكثر ننڍپڻ ۾ ئي كجهه ن) 8(

אسكول ،هوندي كوڙ ڳالهائڻ ننڍي هونديون آهن جهڑوכ

ٻين ٻارن سان ،كرڻ نشو ،چوري كرڻ ،אچڻ مان ڀڃي

ٻين کي ،جوא کيڎڻ ،رلڻ پنڻ ،אسكول ۾ غنڈه گردي كرڻ

جانورن سان ظلم كرڻ وغيره ،باهيون ڏيڻ ،ڌوكو ڏيڻ

.وغيره

ت .5 رائڳ واري ئڻ ڏا و

)Histrionic Personality Disorder(

هن ته ماڻهون آدא هن شخصيت وאرא سدאئين אن كوشش ۾ هون

هر هنڌ هو .אن کي ڏسندא رهن ۽ سندن تعريف كندא رهن

.ن بڻجڻ جي كوشش كندא آه ه جو مركزهتوج

2مان 100هي ۽ هر آאها شخصيت گهڻي قدر عورتن ۾ هوندي

.قسم جي شخصيت ٿي سگهي ٿي عورتن ۾ هن

ن ئ

توجه نه جڎهن کيس אهڑن وقتن تي بيچين ۽ بي مزي رهڻ )1(

.ڏنو وڃي يا کيس وچ ۾ نه ويهاريو وڃي

پنهنجا جذبات ٿوري ٿوري دير ۾ بدالئڻ يعني كڎهن ڏک ) 2(

.۾ ويهي ته ٿوري دير ۾ وري جلد ئي خوش به ٿي

پنهنجو سينگار אهڑو كرڻ يا كپڑא אهڑא پائڻ جو ٻيو )3(

، جهڑوכ چمكيال كپڑא ، ڳاڙها. ٿي ماڻهون ڏسڻ تي مجبور

.ڑא پائڻ وغيره وغيره كارא كپ

אهڑي نخري سان ڳالهائڻ جو ٻيو ماڻهو ڌيان ڏيڻ تي مجبور )4(

.ٿي پوي

230

۽ طريقي سان سڌאئي ڳالهين کي ڊرאمائي אندאز ۾ وڌאئي)5(

.پيش كرڻ ۽ پنهنجي جذبات کي به وڌאئي پيش كرڻ

.جلد ئي ڳالهه مڃي وڃي ۽جلدي مشوري ۾ אچي وڃڻ)6(

گهرא تعلقات رکڻ مگر אندر ۾ گهرא نه ۾ ٻين سان ڏيکاء )7(

.هجڻ

אشارא كرڻ يا نخرא ) (Sexualوقت جنسي ٻين سان ڳالهائڻ ) 8(

.אهڑو رويو رکڻ جنهن ۾ ٻيو ماڻهو جنسي طور متوجه ٿي

ئر .6 د ئن ب ئڻ ئ ڳ رو وڏو رو ئڻ راب ت ۾ رڻ واري

)Narcistic Personality Disorder(

ن قسم جي شخصيت وאرא ماڻهو پنهنجي شخصيت سان ه

سدאئين אحساس برتري هوندي کين ،هن آبيحد پيار كندא

.هيآ

ن ئ

هي آאهڑو ماڻهو سدאئين پاڻ کي وڏي شخصيت سمجهندو ) 1(

.هيآيعني پنهنجي هر كم يا كاميابي کي وڌאئي پيش كندو

وڏي تمام هي ته هو آسدאئين אهڑن خيالن ۾ ٻڎل هوندو ) 2(

جو ءدאنائي يا بهادري ، خوبصورتي ،شهرت ،كاميابي

.هي آمالك

ا كوشش אه ، پاڻ کي سدאئين كو خاص ماڻهو سمجهڻ) 3(

هن جو وאسطو وڏن وڏن ماڻهن سان رهي جنهن جو هو كرڻ ته

.هي آپاڻ کي حقدאر سمجهندو

231

.هي آپنهنجي حد کان وڌيك تعريف چاهيندو ) 4(

تمام گهڻي عزت وאري طريقي سان پاڻ سان ماڻهن کي ) 5(

.رڻ هلڻ جي אميد ك

. كرڻ ٻين کي אستعمال ءپنهنجي مقصد ماڻڻ ال) 6(

אندر ۾ کين خلوص كو نه هوندو אٿس صرف ءٻين ال) 7(

.پنهنجي ذאت سان کيس پيار هوندو אٿن

هن آאئين سمجهڻ ته ٻيا אن کي אستعمال كري رهيا )8(

پاڻ کي אڳتي وڌאئڻ (هي آאستعمال كندو حاالنکه هو ٻين کي

.) ءال

אگر كو ماڻهو אنهن کي .پاڻ کي سڀني کان باالتر سمجهڻ ) 9(

.هن آهي ته אهي غصي ۾ אچي ويندא آسمجهندو ٹگه

ت ( .7 ئ )بئرڊر

Borderline Personality Disorder

يت شخص نو ههماڻ ٻهيا هك مان سوبق هر هك مشاهدي مطا

.هن آجا مالك هوندא

ن ئ

ائي به ٹمام گهرא تعلقات رکڻ ۽ وري جلدئي ڦتٻين سان )1(

گهرא دوست نه رکي ءڇڎڻ جنهن جي كري گهڻي وقت ال

.سگهڻ

وري وري ،جون ڌمكيون ڏيڻ ءگهر وאرن کي خودكشي)2(

يا پاڻ کي نقصان ڏيڻ جي ،خودكشي جي كوشش كرڻ

ور آگهڻيون نشي ،ير ڏيڻ كوشش كرڻ جهڑوכ ٻانهن کي چ

.شيون کائڻ وغيره

232

ير سوچي سمجهي پاڻ کي نقصان ڏيندڙ كم بغتو چوא) 3(

گهڻن ماڻهن سان ،خرچ كرڻ گهڻو كرڻ جهڑوכ אجايو

اڏي هالئڻ يا گتيز رفتار ۾ ،نشو كرڻ ،جنسي تعلقات رکڻ

.وري گهڻو کائڻ جا دورא

باري ۾ يا پنهنجي ذאت جي باري ۾ پنهنجي مستقبل جي )4(

هي هو آفكر مند رهڻ ته هو كير پنهنجي جنس جي باري ۾

.ڇا كندو وغيره وغيره ،אڳتي هلي ڇا بڻبو

وאندو وאندو محسوس ،هر وقت بوريت محسوس كرڻ ) 5(

.۽ طبيعت ۾ مزو نه אچڻ ،كرڻ

يعني كڎهن ٿوري دير الء . جلدي جلدي مزאج جو بدلجڻ )6(

.ام گهڻو خوش رهي مايوس رهي ته كڎهن وري تم

شديد غصي جا دورא ۽ غصي کي ظابطي ۾ نه رکي ءبي جا)7(

.سگهڻ אن كري سدאئين ٻين سان جهيڑא جهگڑא كرڻ

ٻين تي ،شكي طبيعت ٿيڻ ءكڎهن كڎهن ٿوري دير ال) 8(

ءهروڀرو جو شك كرڻ ۽ كڎهن كڎهن نفسياتي بي هوشي

.جا دورא پوڻ

ر .8 ت زاج واري اب

)Paranoid Personality Disorder(

هن قسم جي شخصيت ۾ ماڻهو تمام گهڻو شكي مزאج

ته شايد هيآي هر عمل کي אبتو سمجهندو جهي ۽ ٻين آهوندو

يا אن ڳالهه .אن ڳالهه ۾ به אن کي كو نقصان پهچي سگهي ٿو

يا هي آهي جيكو سندس فائدي جو نه آ۾ אندر ۾ كو مطلب

.سندن خالف آهي

233

ن ئ

بغير كنهن بنياد جي هر ڳالهه تي شك كرڻ ته ٻيا ماڻهو ) 1(

هن يا آيا کيس אستعمال كري رهيا ،چائيندא هکيس نقصان پ

.كندא Fraudفرאڊ ڌوكو يا ساڻس

سدאئين پنهنجي دوستن ۽ رشتيدאرن جي وفادאر هجڻ تي ) 2(

.شك كرڻ ته אهي سچا يا همدرد نه ناهين

کي ٻڌאئڻ کان كيٻائين ته متان كو ٻيو پنهنجا رאز ٻين) 3(

.نقصان ڏي نאنهن رאزن جو نا جائز אستعمال كري ۽ کي

پنهنجي بي عزتي يا ٻين جي ڳالهين يا تبصرن جي אندر ) 4(

.ڌمكي محسوس كرڻ جيكا ٻين کي محسوس كو نه ٿي

جي باهه محسوس كرڻ خاص طور سدאئين אندر ۾ אنتقام) 5(

بي אهڑي ڳالهه كئي هجي جنهن ۾ کينالء جن كڎهن نهنא

.عزتي محسوس ٿي هجي

يا پنهنجي مان ،برو تي آپنهنجي مٿان يا پنهنجي عزت ) 6(

كاوڙ وچان ءشان تي ڌכ محسوس كرڻ ۽ אن جي אنتقام ال

حاالنك ٻين کي محسوس كو نه ٿيندو ،بدلي جو سوچڻ

.هجي

سان نبار بار אهڑو شك پوڻ ته هن جو مڑس يا زאل ه) 7(

۽ سندس تعلقات كنهن ٻئي سان آهن هي آوفادאر نه

.کيس كو به ثبوت كو نه هجي ءאن ال جيتوڻيك

راب .9 ت ڳ واري ڱ ر ڱ ا

)Schizoid Personality Disorder(

، هن قسم جي شخصيت جا ماڻهو אكثر كري ماڻهن

۽ .هن آرشتيدאرن ۽ دوستن کان אلڳ ٿلڳ رهڻ پسند كندא

234

خلوص وغيره ،غصي ،غم ،אكثر موقعن تي پنهنجي خوشي

.هن آيندא ڏكو نه ڎيکكو به جي جذبي جو

ن ئ

אهو ماڻهو كنهن سان به گهرو تعلق رکڻ كو نه چاهيندא ) 1(

چاهي هن جا پنهنجا ءهن پوآهن ۽ نه وري گهرو تعلق رکندא آ

.گهر وאرא ڇو نه هجن

جنهن ۾ ماڻهو אكيلو ويٺو سدאئين אهڑא كم تالش كرڻ) 2(

אكيال رساال ،ر تي كم كرڻ ٹجهڑوכ كمپيو .كم كري

.پڑهڻ وغيره وغيره

ڇو ته هن ۾ به ٻئي جنسي تعلقات رکڻ کان به كيٻائڻ) 3(

.سان ڳالهه ٻولهه كرڻي پوي ٿي

تمام ٿورين ڳالهين ۾ مزو محسوس كرڻ ورنه אكثر ) 4(

.كمن ۾ مزو نه אچڻ

كنهن ويجهي ءسوא .هرو دوست نه هجڻ אكثر كو به گ) 5(

.رشتيدאر جي جنهن کي هي كو حال אحوאل אوري سگهي

ٻين جي طرفان تعريف يا تنز جو به אحساس نه محسوس ) 6(

.كرڻ ۽ אن تي كو به ردعمل نه ڏيکارڻ

ڄڻ ته كو پٿر .منهن مان كنهن به جذبات جو ڏيک نه ڏيڻ ) 7(

.رهندو هجي جو ٺهيل هجي يا كنهن אلڳ دنيا ۾

راب .10 ت ا رو واري ر ا ۽

)Schizotypal Personality Disorder(

۾ پڻ ماڻهو ٻين سان گهرو تعلق ءهن شخصيت جي خرאبي

عجيب אنهن جي هلت چلت אن سان گڎوگڎ پرهن آكو نه رکندא

235

هن آ۽ عجيب و غريب ڳالهيون كندא دي آهي نوو غريب ه

ماڻهن کي هن قسم جي 3مان 100هي ته آאهو ڏٺو ويو .

.هي آشخصيت جي خرאبي هوندي

ن ئ

אنهن אهي ته شايد ڻאگر ٻيا ماڻهو ڳالهائين ته אئين سمجه) 1(

.هن آهن يا سندس گال كري رهيا آجي باري ۾ ڳالهائي رهيا

جادوئي ڳالهيون كرڻ ۽ אنهن تي يقين رکڻ يا ٻي دنيا ) 2(

אهڑن علمن جو ذكر كرڻ جهڑوכ ذهن جون ڳالهيون كرڻ يا

، يا ٻين سان رאبطو رکڻ جي ذريعي ٻين کي אختيار ۾ رکڻ

شين کي پنهنجي ، Sixth Senseڇهين حس ،Telepathy يلي پيٿيٹ

.سوچ جي طاقت سان هالئڻ وغيره وغيره

جسم ۾ عجيب و غريب حركتون محسوس كرڻ جن جو ) 3(

.ظاهري كو وجود نه هجي

سوچون אچڻ يا عجيب وغريب ڳالهيون عجيب وغريب) 4(

كوڻ جن ۾ אهڑא جمال يا אصالح אستعمال كرڻ جيكي ٻين

كڎهن كڎهن سوאلن جا אهڑא .جي سمجهه کان ٻاهر هجن

جوאب ڏيڻ جيكي هروڀرو ڊگها هجن پر אنهن ۾ مفهوم

.هجي ۽ אصلي جوאب به سمجهه ۾ نه אچي ٹبلكل گه

هن يا آجي خالف ٻين ۾ هروڀرو شك پوڻ ته ماڻهو אن) 5(

.هن آکيس نقصان پهچائڻ جي كوشش كري رهيا

پنهنجي چهري تي جذبات جو אظهار بالكل نه جي برאبر ) 6(

نه وري غم يا غصي جو ڻڏي جو ڏيک ءهجي يعني نه ته خوشي

.وغيره وغيره

كڎهن كڎهن אهڑو رويو هلڻ جيكو عام ماڻهن کان ) 7(

.بلكل مختلف هجي ۽ عجيب و غريب هجي

236

پنهنجو كو به گهرو رאزدאر دوست كو نه ٺاهڻ ۽ אگر ) 8(

هجي به ته صرف پنهنجي ويجهي خون جي رشتي وאرن مان

.هجي

ٻين ماڻهن سان ملڻ کان يا محفل ۾ وڃڻ کان كيٻائڻ ته ) 9(

جو ٹميل جول گه(متان ماڻهو کيس كو نقصان پهچائين

ڇا ءالته كو ماڻهو منهنجي אٿن سبب אهو هرگز كو نه هوندو

هن ته ماڻهو متان کيس كنهن ڏچي آپر هو سمجهندא ،چوندא

.) ۾ نه وجهي ڇڎين

237

ئدت . 27

DRUG ADDICTION

هي جنهن سان אنسان نه آنشي جي عادت هك אهڑي عادت

پورو معاشرو پر ،پاڙي وאرא ،صرف پاڻ پر אن جا گهر وאرא

هي ته نشي جي آڍي ڏک جي ڳالهه ڏא .پورو ملك متاثر ٿئي ٿو

سالن جي وچ ۾ 35کان 15عادت ۾ אكثر ماڻهن جي عمر

هي جنهن ۾ هك نوجوאن پنهنجي آאها אهڑي عمر .هي آهوندي

۾ אڳتي وڌڻ جي كوشش كندو ءزندگي ءتقدير کي ٺاهڻ ال

ءهي ۽ אهو پنهنجي گهر وאرن جي אمنگن کي پورو كرڻ الآ

ءومي فرضن کي پوري كرڻ الڌنڌي ڌאڙي ۽ ق ،تعليم

.هي آكوشان هوندو

هاڻي ڏٺو وڃي ته אگر אهڑي عمر ۾ אهو ماڻهو نشي

تي معاشي ۽ معاشرتي طور ،نفسياتي ،جي كري جسماني

ٻار ٻچن ،گهر وאرن ، هجينناكاره ٿي وڃي ته אهو نه صرف پ

.هي آهك وڏو سانحو ءپر پوري قوم ال

ئدت Drug Addiction) (؟آ ئ

هي جنهن ۾ אنسان نفسياتي ۽ آهك אهڑي حالت جو نالو ء هي

جا אن نشي آور شين جسماني طور تي هك يا אن کان وڌيك

هن جو هو אنجي אستعمال کان بغير آحد تائين عادي ٿي ويندא

אگر هو گهڻي عرصي . دא آهنسگهنه گهڻي دير تائين رهي ن

تكليفون اقابل بردאشتن אنهن کي نشو نه كن ته تائين

جي ڇڎڻ سان جسماني ۽ مريض کي نشي. ٿينديون آهن

238

شديد قسم جون تكليفون پيدא ٿينديون طور تي نفسياتي

.هيآچئبو Withdrawal Effectsجن کي ،هنآ

جي مقدאر ۾ אضافو هستي مريض نشيآهستي آאن کان عالوه

ٿيندو ٹگه ڇاكاڻ ته وقت سان אن جو אثر هي آكندو ويندو

۰هيآويندو

ئرڻ ئ ڳ ئدي

هن پر خاص سبب هيٺ آته نشي كرڻ جا كافي سبب ءهون

ڇو ته אگر نشي جي سببن جي خبر پئجي ويندي .ڄاڻائجن ٿا

.ته אن کان پرهيز جا طريقا به معلوم ٿي ويندא

.ساني سان ملڻ آمعاشري ۾ نشي جو ) 1(

.معاشرتي مسئال معاشي ۽ ،ذهني پريشاني ) 2(

جي بيماري ۽ ٻيون نفسياتي ءشديد مايوسي يا אدאسي) 3(

ماڻهو عارضي אگر عالج نه كيو وڃي ته جن جو ،بيماريون

.هن آنشي جو אستعمال كندא ءائڻ الٹطور تكليف گه

نوجوאنن جو فارغ رهڻ ۽ كم کان بغير رهڻ ۽ بوريت )4(

.جي حالت ۾ رهڻ

زمائڻ جي خوאهش ۾ تجرباتي طور آالهه کي هك نئين ڳ) 5(

.אن ۾ ڦاسي پوڻ ءنشو كرڻ ۽ پو

אسرאر تي نشو خرאب دوستن جي سنگت ۾ دوستن جي ) 6(

. كرڻ

تائي جهڑوכ باغ ٹن ۽ موقعن جي گهيهوאرين جڳتفريع )7(

هجڻ ٹميل مالکڑא وغيره جو گه ،رאندين ،هجڻ ٹباغيچا گه

.هن آאن غلط رستا ڳولهيندא نوجو ءאن كري مزو وٺڻ ال .

۾ نشي كرڻ ءطور تي ماڻهو موروثي ڄائي ڄم کان ) 8(

)Genetic Predisposition( جو خطرو

239

אستعمال ءعارضي طور تي جنسي قوت کي وڌאئڻ ال) 9(

.كرڻ

كجهه شخصيت جون خرאبيون ) 10(

אنسان کي نفسياتي ۽ جسماني لحاظ کان عادي بڻائي نشو

ته אن جو אستعمال אهي هيآعام هي ۽ אهو مشاهدوآ ڇڎيندو

هن ۽ אنهن جي آهن جيكي پريشان حال هوندא آكندא ماڻهو

هي ۽ אهي نشي ۾ سكون آزندگي ۾ گهڻي אكيالئي هوندي

ن ٻيا خاص قسم جا ماڻهو ج אن کان عالوه . هن آتالش كندא

نشي هوندي آهي אهي Personality Disorder۾ شخصيت جي خرאبي

.جو אستعمال كندא آهن

جي Joint Family Systemگڎيل خاندאني نظام אڄكلهه

،كري گهر وאرن جو هك ٻئي سان پيار محبت سبب جي ڻٹٹ

۽ هر هك آهي אثر و رسوخ ختم ٿي ويو ،عزت ۽ אحترאم

אنهن جو آهي ته هو كنهن جا ناهن ۽ كوئي کي אهو אحساس

منشيات جي אستعمال אسانجي ڻ سان ٹٹسرو آسهارن جو .ناهي

کان ن مذهبي ۽ אخالقي قدر. هي آمعاشري کي گهيري ڇڎيو

پنهنجي سڃاڻپٿي كري אسان جي معاشري جو نوجوאن يرپ

هي ۽ پنهنجي אصل مقصد کان بلكل پري هلي آبه ڀلجي ويو

وڌندڙ سماجي ۽ معاشي بوجهه هن کي پيهي ڇڎيو .هي آويو

ٺ ٺوٺ אسان جي وڙي ٺاغير ملكي ثقافتن جي ك .هي آ

.هي آمتاثر كيو يقي سان طر نوجوאن کي ڏאڍو خرאب

ر راب ا ئ

.ي بي وغيره ٹ ،سيني جي بيماريون جهڑوכ دم ) 1(

طاقت جيتوڻيك شروع ۾ وڌيك ،جنسي كمزوري) 2(

.هيآمحسوس ٿيندي

240

. دل جو دورو) 3(

. كمزوريجسماني ) 4(

.معاشرتي طور تي تباهي وغيره وغيره معاشي ۽) 5(

دماغي بيماريون جهڑوכ ڊپريشن ۽ دماغ جو خرאب ٿيڻ) 6(

.وغيره وغيره )شديد ذهني بيماري (

ي پيدא ٹهوندي ۽ بعد ۾ڊپريشن ۽ אينزאئي خوشي وقتي ) 7(

.هي آٿي ويندي

.هيآڀنگ جي אستعمال سان نفسياتي عادت پئجي ويندي ) 8(

.ڻ ي وهنوאر ۽ محنت کان بيزאري پيدא ٿيسماج) 9(

ي جي كيفيت پيدא ٹبي سكوني ۽ אينگزאئ ، بي چيني) 10(

. ڃڻ ٿي و

אکين مان پاڻي بي خوאبي ، كمزوري ، نك جو وهڻ ،) 11(

אگر (جي مختلف حصن ۾ سور پوڻ جو وهي אچڻ ، جسم

.) نشو نه كيو وڃي ته ءٿوري دير ال

) Accidents( .طرو حادثن جو خ) 12(

אكثر ماڻهو نشو كرڻ الء چوري . پئسي جو زيان ) 13(

. هڑא ڏوهه كندא آهن وغيره ج

.گهڻي مقدאر ۾ وٺڻ سان موت جو خطرو ) 14(

ڻ ڃكڑي كرڀ جي قانون) 15(

سئيء ذريعي نشي אستعمال كرڻ كري جگي جي )16(

وڻ وغيره ، دل جو دورو پ Aidsאيڈس Hepatitisبيماري

ج

.هوندא آهن عالج جا مکيه چار مرحال

)i( مريضن کي نشي ڇڎڻ الء آماده كرڻMotivation

)ii( جو عالج نشي ڇڎڻ دورאن אڻ وڻندڙ تكليفن

Detoxification Withdrawal effects

241

(iii) روכ ٿام کان نشي ڇڎڻ کان پوء ٻيهر نشي كرڻ

Relapse Prevention

آبادكاري۾ ٻيهر يا مريضن جي معاشري

Rehabilation

)iv ( مريضن جي ٻين جسماني ۽ دماغي تكليفن جو عالج

)i ( رڻ ئده ء آ ڻ ر

Motivation

نشي ڇڎڻ الء سڀ کان پهريائين مريضن سان ڳالهه ٻولهه

كري کيس آماده كجي ته هو نشي ڇڎڻ الء ذهني طور تيار

مريضن کي نشي مان . چئبو آهي Motivationٿئي جنهن کي

ٿيڻ وאرن نقصانن جي باري ۾ ٻڌאيو وڃي ۽ نشي ڇڎڻ کان

.پوء فائدא ٻڌאيا وڃن

)ii( دڙ ڻ دوران اڻ وڻ ج

Detoxification Withdrawal effects

نشي ڇڎڻ وאرن مريضن کي كافي אڻ وڻندڙ تكليفون

Withdrawal effects جهڑوכ جسم جي جي مختلف . ٿينديون آهن

حصن ۾ شديد سور، ننڈ نه אچڻ ، אکين ، نك مان پاڻي وهڻ

אن کي . وغيره وغيره جن الء عام دوאئون ڏنيون وينديون آهن

Detoxification چئبو آهي .

(iii)ئم ئن روכ رڻ ر ء ئن ڻ

ر ئ ر ئريئ ر آبئد ي ۾

Rehabilation / Relapse Prevention

242

بادگاري جو پورو خيال رکڻ گهرجي آمريض جو سماج ۾ ٻيهر

אن ڳالهه جو موكل ملڻ کان پوء ڇو ته جڎهن هو אسپتال کان

.هي ته هو ٻيهر نشو كرڻ شروع كري ڏيندو آאنديشو هوندو

وڏو فائديمند אهڑي موقعي تيڳالهه ٻولهه جي ذريعي عالج

. هوندو آهي

ڳالهه ٻولهه جي مدد سان ماڻهن کي حقيقت جو صحيح

رنگ ڏيکاريو وڃي ۽ تصوير جي ٻين رخن کان به خبردאر

كيو وڃي ۽ پريشان حال ماڻهن کي زندگي ۾ پريشانيون

بهتر طريقي سان ختم كرڻ جي باري ۾ مشورو ڏنو ويندو

.آهي

مان به فائدو جروحاني طريقي عال كجهه مريضن کي

אن سلسلي ۾ مريض جي دوستن ، رشتيدאرن ۽ . رسندو آهي

هي ڇو ته مريض אنهن جي آوאلدين سان به رאبطو ضروري

كارو حاصل كري سگهي ٹتعاون سان ئي אن لعنت کان ڇو

.ٿو

ض ڳئ ڏا ر روارن ۽ ض رر رائڳ .

אن كري אهو . يو وڃي ٿو نشو هك دאئمي مرض ليک

ممكن آهي ته نشو ڇڎڻ کان پوء ماڻهو ٻيهر نشو كرڻ

אن تي ناאميد نه ٿيڻ گهرجي ۽ گهر . شروع كري ڏي

يهر نشي وאرن کي مريض سان تعاون كري ساڻس ٻيهر ٹ

جيئن شگر جي بيماري ڇڎرאئڻ ۾ مدد كرڻ گهرجي

دאئمي هوندي آهي ۽ אن ۾ عالج جي باوجود مريض جي

ر گهٹ وڌ ٿيندي رهندي آهي پر پو به عالج جاري شگ

243

بلكل אيئن ئي نشي جي بيماري رکبو آهي ۽ ڇڎبو نه آهي

. آهي ۾ به عالج پر אميد ٿي جاري رکبو

كرڻ گهرجي ۽ نشي ڇڎڻ کان پوء مريضن تي ڀروسو

، ته تون ته ۽ طعنا هڻڻ کان گريز كرڻ گهرجي کين طنز

אئين كرن . ڎيندين وغيره نشو كرين ٿو يا تون ڇا نشو ڇ

אيندو آهي ته هائو مان سان مريض کي אڃان وڌيك غصو

جيكو كرڻو אٿو كريو ۽ مريض ٻيهر نشو كندس ،

. نشي ۾ مبتال ٿي ويندو آهي

وع شروع ۾ کي پڻ אهو سمجهڻ گهرجي ته شر مريض

אن كري غصي تي ضبط كري گهروאرא ڀرسو نه كندא ،

ڇو ته گهر وאرن . گهرجن گهر وאرن جون ڳالهيون ٻڌڻ

سان هن ڏאڌא كوڙ ڳالهايا هوندא آهن ۽ ڀروسو توڙيو

אن كري گهروאرن جو ڀروسو بحال كرڻ ۾ . هوندو آهي

.كافي وقت لڳندو آهي

شروعات ۾ مريض کي אكيلو نه ڇڎڻ گهرجي ڇاكاڻ ته

ٻي جي موجودگي ۾ کيس كوئي دوست نشي الء ٻيهر

. دعوت نه ڏيندو

کيس نشي ه كرڻ سيکارجي ته جي كوئي مريض کي ن

“ يعني . كري سگهي ” نه“كرڻ الء چوي ته هو אن کي

אكٹرن ڊ. توهان جي مهرباني. ڎي ڏنو آهي مون نشو ڇ

جي هدאيت موجب אهو منهنجي صحت الء نقصان كار

” .آهي ۽ مان אن ۾ ٻيهر نه ڦاسندس

אيندو هيو אن كري ي مان مزوجيئن ته مريض کي نش

ڻ جا ٻيا طريقا ٻڌאيا وڃن جهڑوכ ٹي مريض کي مزي وٺ

.رساال كتاب پڑهڻ ، رאند روند وغيره ،وي ڏسڻ ، אخبار

244

وאندكائي אهڑن مريضن الء عزאب هوندي آهي אن كري

گهرجي نه ته بوريت کيس مصرف رکڻ الء كمن ۾ لڳائڻ

. ۾ وאپس هليا ويندא۾ هو ساڳي نشي

طور تي مصروف رهڻ ۾ وري روحاني ه مريضن کي كجه

، كافي فائدو رسندو آهي جهڑوכ نماز پڑهڻ ، مندر

.يا چرچ وڃڻ وغيره مسجد

نشي كرڻ دورאن مريض پنهنجا پرאڻا دوست وڃائي

ويهندو آهي ۽ صرف نشي كرڻ وאرא ئي אن جا دوست

אن الء شروع شروع ۾ کين دوستن وאنگر . هوندא آهن

ي وڃي ته پنهنجا نوאن ساٿ ڏجي جيستائين هو אن قابل ٿ

. سٺا دوست ٺاهي

نشي دورאن مريض كافي چڑ چڑو ٿي ويندو آهي ۽ هر

کي سمجهائجي ته هو مريض . ڳالهه تي غصو كندو آهي

. پنهن جي طبيعت کي ضابطي ۾ رکڻ جي كوشش كري

گهروאرن کي پڻ אهو سمجهائڻ گهرجي ته هو مريض جي

غصو نه هن كيفيت کي سمجهن ۽ אهي رد عمل ۾ پاڻ

.كن

قصان پوري تفصيل نشي جي باري ۾ مريض کي אن جا ن

نشي ڏאنهن نفرت جيئن אن جو رحجان . سان ٻڌאيا وڃن

وאرو هجي جهڑوכ نشو توهان کي نه صرف جسماني ،

۽ معاشي نقصان ڏئي رهيو آهي پر معاشري ۾ ذهني

يعني ماڻهو. سندس وقار کي كافي ڌכ رسي رهيو آهي

وغيره چئي رهيا ئي ، هيروئني ميٹرکيس موאلي ، نش

عنا هڻندא אن جي אوالد کي پڻ אسكول م دوست ط. آهن

אن كري . آهن ته هو موאلي يا هيروئني جو پٹ يا ڌي آهي

245

مريض جي كري אن جو אوالد ۽ وאلدين به طعنن جو

.شكار ٿيندא آهن

جنسي خوאهشن کي بلكل ختم نشو كافي ماڻهن جي

جنسي قوت كجهه حاالنكه شروع ۾(. كري ڇڎيندو آهي

אن جي كري אن جي گهروאري ).وڌאئيندو آهي حد تائين

.به متاٿر ٿيندي آهي ۽ آخر كار کيس ڇڎي ويندي آهي

ڇڎڻ جا مريض کي فائدא به ڏنا وڃن جهڑوכ آهستي نشي

شامل كرڻ آهستي کيس گهر جي ننڍن ننڍن فيصلن ۾

کيس محسوس چڱن سان گڎ ويهارجي ته جيئن . گهرجي

ٿئي ته نشي جي عادت ڇڎڻ کان پوء کيس وري عزت ۽

. مان ملي رهيو آهي

مريض ۽ אن جي گهروאرن کي אهو پڻ ٻڌאئجي ته אگر

كري ته هو پريشان مريض ٻيهر غلطي كري نشو شروع

ڊאكٹر سان رאبطو كرن ته جيئن ڳالهه ك فورא نه ٿين بل

.کي אڳتي وڌڻ کان روكي سگهجي

ته نشو هك دאئمي مرض آهي ، אن جو عالج ياد رکجي

جيستائين ڊگهو هلندو آهي يعني مهينا سال ،كافي

ان نفسياتي طور تي مضبوط ٿي مريض پوري طرح س

، پنهنجي الء نوאن وندر پيدא كري ۽ پنهنجون وڃي ،

אن الء . گهر ۽ ٻارن جون ذميوאريون سنڀالي پنهنجي

كافي عرصي ڊאكٹر جو باقاعدي ميل جول۽ مريض

.)جيئن بلڈ پريشر ۽ شگر جا مريض ( .تائين كرڻ گهرجي

ڏينهن 15باقي אهو چوڻ غلط آهي ته אسان هن مريض جو

. هيپوء به نشو كري رهيو آ آهي ۽نشي جو عالج كرאيو

ته رڳو אبتدאئي تكليفن کي ختم كرڻ ڏينهن 15درאصل

246

ي ۽ باقي معاشري ۾ ٻيهر آبادكار. ۾ لڳي ويندא آهن

.ٻيهر نشو نه كرڻ جي الء وڏو وقت لڳندو آهي

گهٹائڻ الء ذهن کي پر دאٻمريض کي پريشاني ۽ ذهني

ي ۽ وאريو ورزشون ٻڌאئجن ۽ کيس پريشانسكون كرڻ

تمام دאٻאگر ذهني . مسئال حل كرڻ ۾ مدد كجي

تكليف هجي ته وڌيك هجي يا אدאسي ۽ مايوسيء جي

ن جي ماهر ڊאكٹر کان אن يکيس نفسياتي ۽ دماغي بيمار

. جو عالج كرאيو وڃي

247

ئ. 28 ر ئ ج ئر ذ ب

METHODS OF TREATMENT

OF MENTAL ILLNESSES

ذهني سيكڑو 80/ 70אڄ كالهه جديد سائنسي تحقيق مطابق

۽ بيمارين جو عالج كافي موءثر طريقي سان ٿي سگهي ٿو

ذهني بيمارين . ماڻهو كافي بهتر زندگي گذאري سگهي ٿو

.جي عالج الء هيٺيان طريقا אستعمال كبا آهن

ج. 1 )Pharmaco therapy( دوائ ذر

אڄ كالهه جديد تحقيق مطابق كافي بيمارين جو عالج دوאئن

. ان ۽ سٺي طريقي سان كري سگهجي ٿوجي رستي كافي آس

مختلف قسم جي بيمارين ۾ אستعمال كبيون אهي دوאئون

جهڑوכ ڊپريشن ، شديد قسم جي ذهني بيماري . آهن

دوאئون درאصل دماغ ۾ . ، مرگهي ، وغيره ) سائيكوسس (

پيدא ٿيل كيميائي تبديلين کي ٺيك كنديون آهن ۽ مريض

.بهتر محسوس كندو آهي

ج . 2 را (ڳئ ذر )ئئ

Psychotherapy

كافي مريض خرאب حالتن جي كري نفسياتي دٻاوء جا

) سائيكوٿرאپي(אهڑن مريضن جي الء . شكار ٿي ويندאآهن

248

אنهن جي . ڳالهه ٻولهه جو عالج بهترين ثابت ٿيندو آهي

پريشانين کي ٻڌڻ ۽ کين كجهه مشورא ڏيڻ سان אهي پر

مٿ אنهن کي ه. سكون زندگي گذאرڻ جي قابل ٿي ويندא آهن

.ڏياربي آهي ته جيئن هو پنهنجا مسئال حل كري سگهن

ج . 3 ) (ECTب ذر

را رو ا

(Electro Convulsive Therapy)

كجهه شديد قسم جي ذهني بيمارين جي الء هيء هك عالج

جو طريقو آهي ۽ كجهه خاص قسم جي مريضن ۾ אن جي

. ڙ نتيجا ۽ فائدא حاصل ٿيندא آهن אستعمال سان حيرאن كند

جنهن ۾ مريض (مثال طور تي شديد قسم جي ڊپريشن

אن ۾ هي ) خودكشي الء تيار هجي يا کائڻ پيئڻ ڇڎي ڏئي

هن عالج سان دماغ کي مستقل . عالج بهترين ثابت ٿيندوآهي

.طور تي كوئي نقصان نه پهچندوآهي

رڻ .4 روف ۾

Social Therapy/Rehabiltation

אهڑא مريض جيكي كم كار ڇڎي بالكل بستري تي سمهي

رهندא آهن אنهن جي همت אفزאئي كئي وڃي ته جئين אهي

جهڑوכ سير تفريح كرڻ ، . ننڍن ننڍن كمن ۾ مصروف ٿين

.وهنجڻ ، گهر جو ننڍو ننڍو كم كرڻ وغيره وغيره

249

ي ياد رکجي ته كافي گهروאرא אن ڳالهه جو غلط مطلب سمجه

אهڑن بيمارن کي ٹوكيندא آهن ته هيڎو سارو آهين سڄو ڏينهن

. جيكو سرאسر غلط آهي . سمهيو پيو آهين و غيره وغيره

ني سان بيماري جي אٿلڻ جو خطرو هوندو آهي طعنز طدرאصل

אن الء کين پيار محبت سان آهستي آهستي ننڍي ننڍي كم .

سندن تعريف كرڻ الء همٿائجي ۽ جي كو ننڍو كم به كن ته

.كجي

250

ن .29 رڻ وار ئ ۽ ادا ن را دوائ س ڊ

ANTI DEPRESSANTS

אهڑين ) سٹي ڊپريسنٹאين(مايوسي ختم كرڻ وאريون دوאئون

جي )مايوسي ۽ אدאسي(هي جيكي ڊپريشنآدوאئن کي چئبو

ڊپريشن جي هي دوאئون .هن آאستعمال ٿينديون ءعالج جي ال

۾ پيدא ٿيل كيميائي تبديلين کي درست كنديون ءبيماري

.هن آ

را ن ڊ ن ئر ۾دوائ ن ب ئل ان د ؟آو

. ءڊپريشن جي عالج جي اليا אدאسي ۽ مايوسي .1

)Treatment of Depression (

کان روكڻ جي ڊپريشن کي ٻيهر אٿلڻ يا אدאسي ۽ مايوسي . 2

Depression (Prophylaxis of( . ءال

. ي بيماري بار بار ٿيندي آهي كجهه ماڻهن کي ڊپريشن ج

جو مستقل אستعمال بيماريء ٹي ڊپريسنٹאهڑين حالتن ۾ אين

ءوڏي عمر جي ماڻهن جي ال .هي آکي ٻيهر ٿيڻ کان روكيندو

ثر هي ڇو ته بزرگن کي אكآڳالهه خاص אهميت جي حامل هي

. ي تكليف بار بار ٿيندي آهي ڊپريشن ج

)Panic Attacks( جا دورא ء۽ پريشاني ٹشديد گهٻرאه .3

251

پريشان رهڻ جي بيماري دمهر .4

)Generalized Anxiety Disorder(

۽ وسوسن جي بيماري سودאء ،وهم .5

)Obsessive Compulsive Disorder(

داز ر ا رح ا ي ن ن ا دوائ ؟آد

پر אنهن .هن آאهي دوאئون كيترن ئي قسمن جون ٿينديون

ڊپريشن عام طور تي .هي آجي عمل جو طريقو تقريبا ساڳيو

جي تائيٹگه جي وننٹدماغ مان هك قسم جي رطوبت سرو

אنهن رطوبتن جي مقدאر ۾ .هي آكري ٿيندو جي سبب

هي آندي ك אثر تي حساسيت جي Receptorsرز ٹتبديلي ريسيپ

رز ٹريسپ .هن آجن تي אهي رطوبتون אثر אندאز ٿينديون

Receptorسولي طريقي سان אئين سمجهڻ گهرجي ته کي

موجود אهڑيون حساس جايون جن تي تيCellجيوگهڑي

رس ٹאنهن رسيپ .هن آكيميائي رطوبتون אثر אندאز ٿينديون

Receptors جو אثر جيوگهرڙيCell جي پوري نظام تي هوندو

.هي آ

جيو گهرڙن دوאئون گهڻي کان گهڻو ٹي ڊپريسنٹאين

אن .هن آرز تي אثر אندאز ٿينديون ٹجي حساس جاين يا ريسپ

هي ته آאهو ئي سبب . هنآي هفتا لڳندא پوري عمل ۾ ٻه ٹ

هي ۽ بهتري آدوאئن جو ترت אثر نه ٿيندو ٹي ڊپريسنٹאين

مكمل .ي هآظاهر ٿيڻ شروع ٿيندي ءكيترن هفتن کان پو

تندرست ٿيڻ ۾ ڇهه هفتا يا وڌيك عرصو به لڳي سگهندو

אنهن دوאئن جو ءאن كري صحيح فائدو حاصل كرڻ ال .هيآ

.هي آאستعمال كافي هفتن تائين جاري رکڻ ضروري

252

رئ وا ا رورت ڊ ڳ ن و ؟آدوائ

يا ڊپريشن معمولي نوعيت جو אدאسي ۽ مايوسي جيكڎهن

ٿي بهتر سان Psychotherapyڳالهه ٻولهه جي عالج جي ته אهوه

ي ٹهي ته אينآمگر تحقيق مان אهو ظاهر ٿيو .هي آ ويندو

دوאئون شديد قسم جي ڊپريشن ۾ وڌيك بهتر نتيجا ٹڊپريسن

جي زندگي بچائڻ ۾ ءهن ۽ كڎهن كڎهن ته ماڻهوآڏينديون

.هن آكم אينديون

مان אهو هرگز نه سمجهڻ جي نالي ٹي ڊپريسنٹאين

אستعمال نٿا كري رجي ته אسان אنهن کي ٻين بيمارين گه

ٹبلك אهي دوאئون غيرضروري رهڻ وאري گهٻرאه .سگهون

يا دאئمي يا پرאڻي ،وهم ،جي دوري ٹگهٻرאه ،يا پريشاني

.هن آبه אستعمال كيون وينديون ءسور کي ختم كرڻ جي ال

جي بي قائدگي جي אنهن کي كڎهن كڎهن کائڻ

אچانك ٿيڻ وאري حادثي يا تمام شديد يا Eating Disorderبيماري

Post Traumatic Stressٿيڻ وאرين عالمتن ءخرאب وאقعي کان پو

Disorder אن كري אگر كنهن .هي آ۾ به אستعمال كيو ويندو

هن ته آدوאئون تجويز كيون ويون ٹي ڊپريسنٹکي אين ءماڻهو

مطلب هرگز ناهي ته אهو ماڻهو الزمي طور تي אن جو אهو

.ڊپريشن جو مريض هجي

دو ؟ ئ ن و ن ور ا دوائ

هي ته ڊپريشن جي شدت آאن جو دאرو مدאر אن ڳالهه تي

אهو ڏٺو ويو .هي آهي ۽ אهو كيتري عرصي کان آكيتري

ي هي ته معمولي نوعيت جي ڊپريشن ۾ صرف ڳالهه ٻولهه جآ

باقي אگر ڊپريشن .هي آذريعي عالج كافي بهتر هوندو

253

وچولي درجي جي هجي يا شديد درجي جي هجي ته دوאئن

.هي آرستي عالج نهايت ضروري

جيكڎهن دوאئون نه ورتيون وينديون ته ڊپريشن جي

جيكي .هن آكري ماڻهو پنهنجا مسئال حل كري نه سگهندא

ن ماڻهو کان عالوه ڊپريش אن .هن آڏينهون ڏينهن وڌندא ويندא

،אچڻ ٹجهڑوכ ننڈ گه .هي آ جي زندگي عذאب كري ڇڎيندو

وغيره ٽٿكاو ،جسم ۾ سور ،گهڻو بي چين ۽ مايوس رهڻ

كڎهن كڎهن ته شديد ڊپريشن ۾ ماڻهو خودكشي .وغيره

אنهن دوאئن جو אستعمال مريض جون .هن آبه كري ڇڎيندא

هي ۽ مريض پرسكون آ كافي تكليفون ختم كري ڇڎيندي

به ءهي ۽ پنهنجن אصل مسئلن کي حل كرڻ الآٿي ويندو

۽ خودكشي جي خيال کي ختم كرڻ سان .هي آאڳتي وڌندو

אهڑي .هن آאهي دوאئون زندگي بچائڻ جي به كم אينديون

طرح אنهن دوאئن جي אستعمال سان ٻين كافي بيمارين

وسوسن وهم ،پريشان رهڻ وאري مرض دمهر: جهڑوכ

کان 60 .هي آوאري مرض وغيره ۾ به تمام گهڻو فائدو پهچندو

هن شرط آفيصد ماڻهو ڇهن کان אٺن هفتن ۾ بهتر ٿي ويندא 70

אن کان عالوه مريض .هي ته پابندي سان دوא وٺندא رهن آאهو

کي كنهن سان پنهنجي مسئلن جي باري ۾ ڳالهه ٻولهه به

پنهنجي مدد پاڻ جي ، فيصلو كرڻ ۾ مدد وٺڻ .كرڻ گهرجي

ور شين آشرאب نوشي يا نشه ،ورزش كرڻ ،אصول کي אپنائڻ

אهي سڀ مريض کي بهتر نتيجا حاصل كرڻ ،کان پري رهڻ

.هنآ۾ مددگار ٿي سگهندא

254

ئ رڻ ادا ۽ ئري ب

رق و ؟آدوائ ۾

ريبا دوאئن جو طريقو تق ٹي ڊپريسنٹتوڻيك سڀئي אينيج

۾ فرق Side effectsهي پر אنهن جي אڻ وڻندڙ אثرن آساڳيو ئي

جيئن ته مختلف بيمارين ۾ אستعمال ٿيڻ وאرين سڀني .هيآ

هن ۽ آهوندא Side effiects دوאئن جا كجهه نه كجهه אڻ وٺندڙ אثر

نين אيجاد ٿيل .دوאئون به אنهن کان بچل ناهن ٹي ڊپريسنٹאين

אڻ ٹپرאڻي دوאئن جي مقابلي ۾ گه دوאئن ۾ ٹي ڊپريسنٹאين

عام صحت مند אنسان کي אكثر كري .هن آوڻندڙ אثر هوندא

هي پر אگر ڊپريشن سان آאن سان كوئي خاص فرق نه پوندو

ي ٹهي ته پرאڻين אينآکي كائي جسماني بيماري به مريض گڎ

ر کان אن جي ٹڊאك .دوאئن کان پري رهڻ گهرجي ٹڊپريسن

.ل ٿي سگهي ٿي باري ۾ معلومات حاص

را ڳ وا ڊ ئن دڙ را دوائ ر اڻ وڻ ا

ڌنڌلو نظر אچڻ

وאت خشك ٿيڻ

قبضي جو ٿيڻ

ٿيڻ ٽپيشاب ۾ ركاو

وزن جو وڌڻ

ننڈ يا غنودگي جو ٿيڻ

نبض جو تيز ٿيڻ

پگهر אچڻ

255

هٿن ۾ هلكي ڏكڻي ٿيڻ

تائي ٹجنسي خوאهش ۾ گه

ڻ ي ۽ دل كچو ٿيٹאل

معدي ۾ جلن

אت جو ننڈ نه אچڻ ر

مٿي ۾ سور پوڻ

خرאب ٿيڻ ٹپي

ضروري نه آهي ته هر مريض کي مٿيان سڀيئي אڻ وڻندڙ אثر

كڎهن كڎهن ته אنهن אڻ . ٿين،كن کي هكڑא ته كن کي ٻيا

جهڑوכ ننڈ אچڻ אنهن .هي آوڻندڙ אثرن جو فائدو به ٿيندو

ي جن کي ننڈ نه אچڻ جي شكايت هآفائده مند ءماڻهن جي ال

هستي پاڻ ئي ختم ٿي آهستي آعام طور تي אهي אثر .هجي

.هن آويندא

دوא وٺڻ سان گڎ شرאب پيئڻ يا ٻيو ٹي ڊپريسنٹאين

ٹي ڊپريسنٹאين .نشو كرڻ خطرناכ ثابت ٿي سگهي ٿو

.کان پري رکڻ گهرجي دوאئن کي ٻارن جي پهچ

نسي قوت کي אهڑي طرح كجهه אينٹي ڊپريسنٹ ج

گهٹائينديون آهن ته كجهه جو جنسي قوت تي كو به אثر كو

كجهه אينٹي ڊپريسنٹ دوאئون وزن وڌאئينديون . نه هوندو آهي

آهن يا وري كجهه אينٹي ڊپريسنٹ دوאئون وزن کي

.گهٹائينديون آهن

256

دو را ب ا ئڏي آدوائ

ز ئ .

ءي ڊپريشن دوאئن الٹپر אهو كجهه אين! אهو توهان ڏٺو هوندو

دوאئون وאقعي خمار يا ٹي ڊپريسنٹهي ڇا كاڻ ته كجهه אينآ

سان ٹي ڊپريسنٹپر كجهه אين .هن آننڈ پيدא كنديون

هي بلك אهي آڊرאئيونگ جي صالحيت تي كوئي אثر نه ٿيندو

ر سان مشورو ٹهنجي ڊאكپن אن الء هنآائي ڇڎينديون ٹننڈ ڦ

. كرڻ گهرجي

دڙ دوائ ن ڏ ن ئ دوائ

Benzodiazipines ن د ئدي بڻئئ ر ؟آوا

”نه “ هي آهك لفظ ۾ אن جو جوאب

كجهه ماڻهو ڊپريشن پوري طرح ختم ٿيڻ کان پهريان ئي

هن جنهن كري אنهن جون عالمتون ٻيهر آعالج ڇڎي ڏيندא

אهو אصل ۾ אنهن دوאئن جي ڇڎڻ جي .هن آوينديون ظاهر ٿي

هي بلكه وقت کان پهريان عالج ڇڎڻ جي آكري نه ٿيندو

.هي آكري ٿيندو

ئرڻ دوران دوائ ر ئر دوران ۽

ئل .ا

ڊپريشن ٿئي ته دوאئن جو אستعمال دورאن אگر حمل جي

ڳالهه كوشش كجي ته ۽نه كرڻ گهرجي كوشش كري

كڎهن . ري عالج جي طريقي سان ڊپريشن ختم ٿئيאٻولهه و

.هي آكڎهن عالج دورאن كجهه عورتن کي حمل ٿي ويندو

257

. گهرجي وٺڻنه كا به دوא كوشش كري حمل جي دورאن

אگر دوא نه . ڊאكٹر مريض کي فائدא ۽ نقصان ٻڌאئيندو آهي

אگر دوא . کائبي ته ڊپريشن جي كري ماء ۽ ٻار تي אثر ٿيندو

אكثر كري مريض دوא . کائبي ته ٻار تي אثر ٿي سگهن ٿا

אكثر كري ٻار تي كو אثر نه . وٺڻ جو فيصلو كندא آهن

. ٿيندو آهي

رن ئي عورتن کي ڊپريشن پيدא كيت ءويم کان پو

۽ ماءجيكو .هي آجيكا هك خطرناכ عالمت .هي آ ٿيندو

كري אن جو אن . وجي تعلق تي אثر אندאز ٿي سگهي ٿ ٻار

كڎهن كڎهن אهو. عالج كرڻ نهايت ضروري هوندو آهي

سان ڳالهه ٻولهه جي مدد كرڻ سان ختم ٿي ويندو ماءڊپريشن

ن عورتن ۾ شديد نوعيت אختيار ڊپريش هي پر گهڻو كريآ

. هي آ۽ دوאئن جو אستعمال ضروري ٿي ويندو هي آ كندو

عام طور . کي کير پيارڻ ختم كرڻو ئي ڇو نه پئي ماءچاهي

هن אنهن جو آتي مائرون جيكي دوאئون אستعمال كنديون

پورن .هي آچندو مقدאر کير جي ذريعي ٻار تائين په ٹگه

ڏينهن سان پيدא ٿيڻ وאرא ڄاول ٻار جيكي صحت مند هوندא

ساني سان آهن אنهن جا گردא ۽ جگر دوא جي ٿوري مقدאر کي آ

ٹאنديشو گه هن ۽ ٻار کي نقصان جوآجسم مان خارج كندא

.هي آهوندو

رح و ؟ ي ئل دوائ ا

خاص ،ر سان مستقل رאبطو رکڻ گهرجي ٹپنهنجي ڊאك .1

كري شروع جي كجهه هفتن

258

אئن אنهن دوبلك אڻ وڻندڙ אثرن کان بددل نه ٿيڻ گهرجي .2

هستي אهي آهستي آ .אستعمال باقاعدگي سان كرڻ گهرجي جو

. آهنم ٿي ويندא אڻ وڻندڙ אثر خت

فائدو ظاهر ٿيڻ جو אنتظار كرڻ گهرجي ۽ پر אميد رهڻ .3

هن ۽ آهستي אثر كنديون آهستي آאهي دوאئون . گهرجي

عالج ناكام ٿيڻ .هن آאثر ڏيکارينديون ءكجهه هفتن کان پو

دوאئن کي باقاعدگي سان نه وٺڻ يا ،جو سڀ کان وڏو سبب

پنهنجو پاڻ کي ذهني کي مريض .هي آروكي ڇڎڻ وچ ۾

ڇهن مهينن تائين ٹ۾ گه ٹطور تي تيار كرڻو پوندو ته گه

هي אهي آهن ۽ אئين به ممكن آدوאئون باقاعدگي سان وٺڻيون

دوאئون كجهه مريضن کي تمام ڊگهي عرصي تائين به

.אستعمال كرڻيون پون

کي دوאئن جو به مريض ءبهتر محسوس كرڻ کان پو .5

جيكڎهن .رصي تائين جاري رکڻ گهرجي אستعمال ڊگهي ع

ٻيهربيماري ته و هن کي وقت کان پهريان بند كري ڇڎبאن

.ٿي ٿلي سگهي א

259

ن. 30 دڙ دوائ ن ڏ

BENZODIAZEPINES

،هي بي چيني آسكون ڏيندڙ دوאئون جيئن ته نالي مان ظاهر

ء۽ سخت تكليف ڏيندڙ حالت جي ال ٹگهٻرאه ،رאمي آبي

مگر عام طور .هن آعارضي طور تي تجويز كيون وينديون

تي אنهن کي ننڈ پيدא كندڙ دوאئن جي طور تي به אستعمال

.هي آكيو ويندو

ب ئل ئرن ۾ ا ن ب ن دڙ دوائ ن ڏ ن ؟آ

ئري راردم ) 1( ڳ ب ئن ر ر .۽

)Generalized Anxiety Disorder(

هيون אها هك آئي كڎهن نه كڎهن پريشان ٿي ويندא אسان سڀ

ي درجي جي پريشاني אسان درאصل معمول .هي آنارمل ڳالهه

.هيآکي كمن کي سٺي طريقي سان אنجام ڏيڻ ۾ مدد ڏيندي

هي جڎهن אها آپريشاني אن وقت هك مسئلو بڻجي ويندي

אنسان تي هاوي ٿيڻ لڳي ۽ אنسان جي روزمره جي زندگي ۾

كجهه ماڻهو هروڀرو ٿوري ٿوري ڳالهه .يدא كري پ ٽركاو

هن جنهن جي كري אنهن جي زندگي آتي پريشان ٿي پوندא

وقت هنن دوאئن جو אستعمال אهڑي .هي آعذאب ٿي پوندي

. کي عارضي طور كافي گهٹائي ڇڎيندو آهي پريشاني

260

ئن ) 2 ر و و ۾ ا ا ئ ا ر د د .ن آدا Attacks Panicان

ر. 3 ئ ڊ ئري ئ ب ادا ۽

ڊپريشن جي אدאسي ۽ مايوسي جي بيماري يا كجهه ماڻهو

אن وقت به هنن دوאئن جو .هن آحالت ۾ گهڻا پريشان ٿي ويندא

مطلب ته پريشاني كنهن . אستعمال كافي مددگار هوندو آهي

عرصي جي به سبب جي كري هجي متاثر شخص کي كجهه

ته جيئن אن جي عالمتن .هن آهي دوאئون وٺڻيون پونديون ءال

.کي قابو ۾ رکي سگهجي

ئري .4 ڳ ب Insomnia ا

مريض جي عام ءكنهن دوא کان سوא ءאكثر ننڈ جي ال

ته جيئن دوא کان هيآزندگي ۾ تبديلي پيدא كرڻ سٺو هوندو

بهرحال كجهه ماڻهن کي .بغير مريض جي ننڈ بهتر ٿئي

ياد هيآدوאئن جي ضرورت هوندي ءشروع ۾ كجهه عرصي ال

كجهه هفتن کان وڌيك جاري رکڻ نه رکجي ته هنن دوאئن کي

אگر سكون ڏيندڙ دوאئون وڏي عمر جي ماڻهن کي .گهرجي

جو سبب Confusionتجويز كيون وڃن ته אنهن کي وאئڑو كرڻ

.بڻجي سگهن ٿيون

د ن ن ڏ ن دوائ ي ن ؟آڙ دوائ

رאم ڏيندڙ دوאئن آعام طور تي وڌيك אستعمال ٿيڻ وאرين

هيون ۽ هي آچوندא Benzodiapines) بينزو ڊאئيزאپن(جي گروپ کي

.سالن کان אستعمال ٿين ٿيون 30گذريل

261

جا אثر كجهه ئي كالكن ۾ ) بينزو ڊאئيزאپن(كجهه

چوندא Short Acting Benzodiapinesهن אنهن کي آختم ٿي ويندא

هن آאهڑيون به هونديون ) بينزو ڍאئي زאپن(هيون پر كجهه آ

به قائم ءکانپو كجهه ڏينهنجن جوאثر אنهن جي کائڻ جي

.هيونآچوندא Long Acting Benzodiapinesهي אنهن کي آرهندو

دڙ ن ڏ ن ئ د دڙ دا ئدت ن دوائ ؟آ

.هائو

تي جلدي قابو كري ءدوאئون مريض جي پريشاني هي

هن پر كجهه ماڻهو אنهن تي دאرومدאر كرڻ شروع آڇڎينديون

دوאکي ڇڎڻ مشكل ٿي ويندو ءאنهن جي ال .هن آكري ڇڎيندא

هي ڇو ته אنهن جي ڇڎڻ سان אنهن کي ناخوشگوאر عالمتون آ

هيآאهو مسئلو אن وقت پيدא نه ٿيندو .هن آمحسوس ٿينديون

אستعمال ءجڎهن مريض אنهن دوאئن کي ٿوري عرصي جي ال

سان هي دوאئون گهڻي مقدאر ۾ تجويز ءبدقسمتي .هي آكندو

گهڻا ماڻهو ته אنهن دوאئن کي كافي . كيون وڃن ٿيون

ڇوته هي دوאئون بغير ،هن آسالن کان אستعمال كري رهيا

ءهن אهڑي طرح אهڑن ماڻهن جي الآنسخي جي ملي وينديون

۽ .هي آאنهن دوאئن کي ڇڎڻ אڃان به وڌيك مشكل ٿي پوندو

ماڻهن کي ءאن ال .هن آماڻهو אنهن دوאئن جا عادي ٿي ويندא

.אهي دوאئون پنهنجو پاڻ وٺڻ کان پرهيز كرڻ گهرجي

262

ض دو ر م ئ دڙ آ ا رام ڏئدي و ؟آدوائ

هي ته אن کي آوאئن جو عادي ٿي ويو אگر كو مريض אنهن د

אئين لڳندو ته אن کي تجويز ٿيل دوא جو مقدאر אهڑي طرح

مريض کي .هي جيئن شروع ۾ ڏيندو هو آفائدو نه ڏئي رهو

دوא جي مقدאر ۾ ءدوא جو پهريان وאنگر אثر حاصل كرڻ جي ال

אن کان عالوه אنهن دوאئن جي بند كرڻ .وאڌ كرڻي پوندي

کي جسم ۾ كافي تكليفون به محسوس ٿينديون ءسان ماڻهو

جن مان محسوس ٿيندو ته هاڻي אهو ماڻهو אنهن دوאئن جو

ٹجهڑوכ وڌيك پريشاني ۽ گهٻرאه .هي آعادي بڻجي چكو

محسوس كرڻ يا عجيب ۽ غريب عالمتن جو شكار ٿيڻ

پيرن ۾ هٿن ۽ وאز کان حساس ٿيڻ ياآروشني ۽ :مثال

.ي چيني ۽ ننڈ نه אچڻ وغيره وغيرهب ، ٹجسم ۾ پ ، ٹسنسناه

אن كري אنهن دوאئن کي אيترو عرصو אستعمال كيو وڃي

אنهن دوאئن کي گهڻي عرصي .ر تجويز كري ٹجيستائين ڊאك

.كرڻ گهرجي אستعمال نه ءجي ال

ا آ ر دڙ ا ئ اڻ وڻ دڙ دوائ ؟آرام ڏ

عيت جا عام طور تي אنهن دوאئن جا אڻ وڻندڙ אثر معمولي نو

.هن آهن جيكي هيٺ ڏنل آهوندא

خمار يا ننڈ گهڻي אچڻ

چكر אچڻ

مٿو هلكو محسوس ٿيڻ

به ڳالهه تي ڌيان لڳائڻ ۾ تكليف كنهن

263

يادאشت جي كمزوري

جسم ۾ كمزوري

ٹنظر ۾ ڌنڌاله

وאت خشك ٿيڻ

وغيره ۾ كمزوري خوאهش جنسي.

ئ آ ئن ن دوائ دڙ دوائ ت رام ڏ و

ن؟ ري ئل ا

ر كائي نئين دوא تجويز كري ته אن کي אهو ٹאگر ڊאك

رאم ڏيندڙ دوאئون אستعمال آضرور ٻڌאئجي ته مريض

.هيآكري رهيو

رאم ڏيندڙ دوאئون آن مهينن ۾ ٹپهرين دورאن حمل جي

אنهن دوאئن جو گهڻو .کائڻ خطري کان خالي ناهين

خمار ۽ ساه کڻڻ جي ۾ پيل ٻار ۾ ٹאستعمال پي

ر حمل جي ٹڊאك אكثر .تكليف پيدא كري سگهي ٿو

.هن آتائي كري ڇڎيندא ٹوقت אهڑين دوאئن ۾ گه

جي کير جي ذريعي به خارج ماءرאم ڏيندڙ دوאئون آ

هن אنكري کير پيئڻ وאري ٻار کي خمار پيدא آٿينديون

.كري سگهن ٿيون

264

ئري . 31 د ذ ب س ئ د ئئ

ن ن دوائ رڻ وار

ANTI PSYCHOTICS

هن قسم جي دوאئڻ جي אيجاد پوري دنيا ۾ هك وڏو تهلكو

جي אهي ماڻهو جيكي شديد ذهني بيماري .هي آمچائي ڇڎيو

كري زنجيرن ۾ ٻڌل هوندא هئا يا گهرن ۾ بند رکيا ويندא هئا

.هن آאهي هاڻي هك تندرست ماڻهن جيان زندگي گذאري رهيا

ءهي دوאئون سائيكوسس يعني شديد ذهني بيماري

אنهن .هن آكري ڇڎينديون جي عالمتن کي كافي ٺيك

في صد ماڻهو كافي بهتر ٿي ويندא 80کان 70دوאئن سان

.هنآ

ن د ن ن وري . آا دوائ

ذهني بيماريء کي ختم كرڻ وאريون پرאڻيون شديد) 1(

)Typical Antipsychotics(دوאئون

شديدذهني بيماريء کي ختم كرڻ وאريون نيون دوאئون )2(

)Atypical Antipsychotics(

265

دذ ب )1( رڻ د ئريھ ن ن وار ن دوائ راڻ

)Typical Antipsychotics(

۾ אيجاد ٿيون جن سائيكوسس جي عالج ۾ 1955هي دوאئون

وڌ کان وڌ ماڻهو جيكي אسپتالن . ڻي ڇڎيوآهك وڏو אنقالب

۾ بند هوندא هئا يا روڊن تي گهمندא هئا هنن دوאئن سان عام

.ماڻهن وאنگر زندگي گذאرڻ لڳا

رات دڙ ا ئ اڻ وڻ )Side Effects(دوائ

جيئن ته هر دوא فائدن سان گڎ كجهه אڻ وڻندڙ אثر به پيدא

ي سگهنديون هي دوאئون به אڻ وڻندڙ אثر پيدא كر .هي آكندي

אهي אثر ڏسي گهر وאرن کي پريشان نه ٿيڻ گهرجي بلكه ،هن آ

ر אكثر אهڑن ٹڊאك .ر سان رאبطو كرڻ گهرجي ٹجلد ئي ڊאك

هن ۽ אهي آאثرن کي ختم كرڻ جون دوאئون تجويز كندא

.هن آאثرאت ختم ٿي ويندא

رات دڙ ا ئن اڻ وڻ ئ دا Side Effectsدوائ . آ

.ڈ گهڻي אچڻ نن) 1(

.هٿن ۾ ڏكڻي پيدא ٿيڻ ) 2(

.پوري جسم ۾ سختي پيدא ٿيڻ ) 3(

266

.هستي هلڻ آهستي آ) 4(

.وאت ۾ ٿك جو گهڻو پيدא ٿيڻ ) 5(

فورא الء جنهن( زبان يا אکين ۾ ڇك پيدא ٿيڻ ،كنڌ ) 6(

جويز كندو جنهن سان رאبطو كجي هو هك سئي تڊאكٹر

).ٺيك ٿي ويندي رא فو سان هي تكليف

.ي جو مڑڻ ٹڻ يا ڳاאچانك كنڌ يا زبان جو مڑ) 7(

.جي نظام ۾ خرאبي ءماهوאري ) 8(

.جنسي كمزوري ) 9(

.אگر گهڻو عرصو אستعمال كجن ته وאت يا هٿن جو هلڻ ) 10(

Tardive Dyskinesia

.ويهه كرڻ تي نه ويهي سگهڻ ۽ אٿ هك جاءبي چيني ۽ ) 11(

ن )2( رڻ وار ئريھ دذ ب دن )Atypical Antipsychotics( ن دوائ

ذريعي سائيكوسس جي مريضن جو אڄكلهه نئين دريافت

نيون دوאئون جنهن کي .هي آسان ٿي ويو آعالج كرڻ ڏאڍو

Atypical Antipsychotics ءال ءهي دوאئون هن بيماري .هي آچئبو

אهڑن دوאئن ۾ אڻ وڻندڙ אثرאت .هن آسٺيون ثابت ٿيون كافي

Side effects هوندא ٹپرאڻين دوאئين جي برعكس كافي گه

.هن آ

رات دڙ ا ئن اڻ وڻ ئ Side effectsا دوائ

. آدا

.وزن جو وڌي وڃڻ .1

267

.جي نظام ۾ خرאبي ) رولٹكولس( ءشگر ۽ چرٻي .2

.جنسي كمزوري .3

ر سان مسلسل رאبطي ۾ رهجي ته جيئن هو אنهن ٹپنهنجي ڊאك

אثرאت کي پنهنجي نظر ۾ رکي ۽ אنهن جو بروقت عالج كري

אن كري هنن دوאئن جي אستعمال دورאن مريضن جو .سگهجي

.باقاعدگيء سان هيٺيون معائنو كرڻ گهرجي

مريضن جو وزن كرڻ ۽ بعد ۾ هر شروعات ۾ هر هفتي) 1(

كرڻ אگر وزن تمام گهڻي تيزي سان وڌي ته مهيني وزن

.مختلف گروپ جون دوאئون אستعمال كرڻ گهرجن

مر مهيني رت ۾ شگر جو مقدאر چيك كرאئڻ گهرجي ) 2(

رت ۾ چرٻي جو مقدאر چيك كرאئڻ گهرجي مر مهيني ) 3(

هر مهيني پيٹ جي موكر ماپڻ گهرجي) 4(

268

ئري. 32 د ذ ب س ( ھد ئئر ء دڙ ڻ ئر ر ڏ ئا

DEPOT ANTI PSYCHOTIC

مثال طور تي ،هي آکي شديد ذ هني بيماري ءאگركنهن ماڻهو

وאز ٻڌڻ ۾ אيندא هجن جيكي ٻيا ماڻهو آکيس كنن ۾ غيبي

يف كلس پنهنجي خيالن تي قابو پائڻ ۾ تنه ٻڌندא هجن يا کي

هجي ته کيس شدبد ر جو چوڻٹٿيندي هجي ۽ سندس ڊאك

هي ته شايد کيس آ) شيزو فرنيا يا مينيا(قسم جي ذهي بيماري

.ي ندك دوא وٺڻ جي ضرورت پوٹي سائيكوٹאين

ر دڙ ڻ ئئ رڏ ؟ آئ ئا

مثال جي طور .هي آكڎهن دوא گوري جي صورت ۾ هوندي

كڎهن مكسچر جي صورت ۾ ،تي مٿي جي سور جي گوري

عرصو אهڑي طرح گهڻو .ي کنگهه جو شربت مثال طور ت

هي جنهن ۾ دوא آدوא وٺڻ جو هك طريقو אثرڏيکائيندڙ سئي ،

ي ٹאين אگر مريض کي .هي آجو אثر هفتن تائين هلندو

ي ٹجي ذريعي ڏني وڃي ته אن کي אين ك سئي ٹسائيكو

هي آهي به אنهن دوאئن وאنگر .هن آچوندא ٽك ڊيپوٹسائيكو

صرف אن جي ،هي آرت ۾ ڏني ويندي جيكا گوري جي صو

ڊگهي אهي مريض جن کي .هي آڏيڻ جو طريقو مختلف

تيزي وאري شيزو فرنيا يا عرصي وאري شديد ذهني بيماري

هي ته אهي אكثر كري آمينك ڊپريشن جي بيماري بيماري

269

هن ۽ دوא وٺڻ کان אنكار آپنهنجو پاڻ کي ٺيك سمجهندא

ي سيون كافي مددگار אه ءאهڑن مريضن ال .هن آكندא

.هنآهونديون

ڳ ر ا و ئ ڻ راب واري ي ۾ ؟آڳئ

ون تكليفكجهه ءكڎهن كڎهن אهڑي قسم جي دوא مريض ال

.هيون آهي جن کي אسان אڻ وڻندڙ אثر چوندא آپيدא كندي

.هنآهيٺ ڏنل جيكي

جڎهن سوئي جي چهنب مريض جي ڏوري جي אندر ويندي . 1

אهو سور هي ته مريض کي ٿورو سور محسوس ٿيندو ،آ

به محسوس تائين ءپو אنجيكشن وٺڻ جي كجهه ڏينهن کان

.ٿيندو آهي

رאم سان آمريض بي چيني محسوس كري سگهي ٿو ۽ . 2

.ويهڻ ۾ کيس مشكل ٿي سگهي ٿي

۾ سختي محسوس كرڻ ڳچيء يا پيرن ،هٿن .3

ن سالن تائين وٺڻ کان پوئ ك دوאئون گهڻٹي سائيكوٹאين .4

ٿي سگهي ٿو ته وאت به بي אختيار طور تي هلڻ لڳي אن کي

ت ۾ אن صور . هيونآچوندא DYSKINESIA TARDIVEאسان

.אنجيكشن فورא بند كرڻ گهرجي

.وאت مان ٿك يا گگ گهڻي وهڻ .5

ٽروبو(۽ پوري جسم جو ٻڌل رهڻ .هستي هلڻ آهستي آ.6

)وאنگر هلڻ

رن اڻ و دڙ ا ئ ؟ ڻ

كرڻ سان ٹאنجيكشن جي مقدאر کي گه ٽאكثر ڊيپو. 1

.אنهن אثرن کي ختم كري سگهجي ٿو

270

كڎهن كڎهن ٻيون دوאئون وٺڻ به مدد گار ثابت ٿي . 2

.هن آسگهنديون

ر يا جيكو ماڻهو سندس جي مدد ٹمريض پنهنجي ڊאك. 3

א سان پيدא ٿيڻ كري رهيو هجي אن کي ٻڌאئي ته جيئن אن دو

.وאري كنهن به אثر کي حل كرڻ ۾ سندس مدد كري

؟ ر ڳ ئئ ڏ ر ري ا

ر ٹڊאك .هي آتي هوندو ءאن جو دאرو مدאر مريض جي بيماري

אن ڳالهه تي غور كندو ته مريض کي אنجيكشن كڎهن ۽

.كيتري عرصي کان بعد لڳندي ۽ كڎهن بند كئي ويندي

جي مريضن کي كافي سالن شيزوفرينياي پرאڻي אكثر كر

.هن آتائين به אهي سيون لڳائي سگهبيون

ري وئ ڳئئڳ و ض ا ر ر ئ آا

دو؟

אنجيكشن باقاعدگي سان لڳائڻ گهرجن אگر مريض ٽڊيپو

هي ته جيئن آکي אنجيكشن مقرر وقت تي لڳائڻ وسري وئي

. ٻي אنجيكشن وٺڻ گهرجي کيس ياد אچي ته فوري طور تي

ندو ته شروع ۾ بهتر محسوس אگر مريض سئي نه لڳرאئي

دوא پنهنجو ڻ وאرن كجهه هفتن ۽ مهينن کان پوءאچ¸كندو

אثر ڇڎي ڏيندي ۽ مريض جا پرאڻا مسئال وאپس אچڻ لڳندא جيئن

، شك وف ٿيڻخ محسوس ٿيڻ يا ٹگهٻرאه ،وאز ٻڌڻآكنن ۾

.پوڻ وغيره وغيره

271

جڻ . 33 ذر

LITHIUM THERAPY

تيزيء ۽ کان 1949قسم جو لوڻ آهي جيكو ليٿيم هك

جي بيماريء ۾ אستعمال كيو ويندو آهي ۽ كافي ءمايوسي

.مريض هن قسم جي عالج مان فائدو وٺي رهيا آهن

ڊپريشن جي كيفيت ۾ مريض شديد אدאسي ۽ مايوسي ۾

אنهن کي كنهن شئي ۾ دلچسپي نه رهندي .هن آمبتال هوندא

هو پنهنجو پاڻ کي .هي ۽ كنهن كم ۾ مزو نه אيندو אٿن آ

אنهن کي زندگي بيكار ۽ بي مقصد .هن آسمجهڻ لڳندא ٹگه

אن جي .هن آهي ۽ אكثر پاڻ کي مارڻ جا خيال אيندא آلڳندي

يض پاڻ کي گهڻو جا مر )مينيا(تيزيء جي بيماري برعكس

אهي هر ،هنآباصالحيت سمجهڻ لڳندא ،تمادوڌيك خود אع

.هن آوقت بغير كنهن سبب جي بي אنتها يا گهڻو خوش رهندא

.هن آهن ۽ تمام گهڻي كاوڙ كندא آهو تمام گهڻو ڳالهائيندא

سوچڻ ۽ كم كرڻ جي رفتار گهڻي تيز ،אنهن جي ڳالهائڻ

هي پر אهي هر كم کي ٿوري دير کان پوئ אڌ ۾ آٿي ويندي

אنهن جي ننڈ .هن آكري كنهن ٻئي كم ۾ لڳي ويندא ڇڎي

هي پر אن جي باوجود پاڻ کي هر وقت تازه دم آجي ويندي ٹگه

.۽ توאنائي سان ڀرپور محسوس كندא هن

وقفي وقفي کان پوء تيزيء ۽ مايوسيء وאري بيماري

تيزي ۽ تي ۾ مختلف وقتن Biopolar Disorderڊر آپولر ڊس باء

אهي ٻئي كيفيتون شديد تكليف جو . ي ٿي ٿي سگه مايوسي

مريض جي زندگي کي متاثر هن ۽آسبب بڻجي سگهنديون

272

هي ته אنهن جو صحيح آهن אن كري אهو ضروري آنديون ك

جي لوڻياٺ אن قسم جي ليٿيم ،طريقن سان عالج ٿئي

.بيماري ۾ تمام گهڻي فائديمند هوندي آهي

ء ج ئر ب ب ئل ؟ آا

ليٿيم مينيا ۽ ڊپريشن ٻنهي کي ٻيهر ٿيڻ کان روكڻ ۾

هاڻي ليٿيم کي אهڑن مريضن ۾ به .هي آفائديمند ثابت ٿيندو

ي ٹهي جن جو ڊپريشن صرف אينآאستعمال كيو ويندو

ڊپريشن يا ليٿيم .هي آنه ٿيندو ٹدوאئن سان گه ٹڊپريسن

אنهن هي پر آڎيندو ٺيك كري ڇ جلدي مينيا جي بيماري کي

ليٿيم کي مهينا يا سالن کي ٻيهر ٿيڻ کان روكڻ جي الء

.هي آتائين وٺڻو پوندو

دو رح ي ؟ آ

هي ته ليٿيم دماغي جيوگهڑن ۾ ٿيڻ آאهو سمجهيو ويندو

جيكي .هي آ كيميائي تبديلين کي ٺيك كندو هن وאري אن

ليٿيم جي عالج .هن آڊپريشن يا مينيا جو سبب بڻجنديون

ر אهو ڄاڻڻ چاهيندو ته ٹشروع ٿيڻ کان پهريان ڊאك

هي ؟آکي كڎهن كا جسماني بيماري ته نه ٿي مريض

هيو يا کائي آكهڑيون دوאئون وٺي رهيا مريض ٻيون

؟هي آوאرهي

هي؟آجي روزمره جي کائڻ پيئڻ جو ڇا معمول مريض

نيكال جسم ليٿيم جووאضح رهي ته ماڻهو جو

هي אن كري אهو ڄاڻڻ جي آپيشاب جي رستي كندو

273

هن يا نه אن آجا گردא صحيح كم كري رهيا الء مريض

.هي آرت جو معائنو ضروري ءال

؟ دار ۾ ور و ري

ليٿيم جو אصل مقدאر אنفرאدي شخص جي ضرورت جي

گورين جو تعدאد طئي كرڻ رت ۾ ليٿيم .هي آمطابق ٿيندو

خون ۾ ليٿيم جو ءאن ال .هي آڏسي كيو ويندو جو مقدאر

ر جي ٹهر مهيني يا ڊאك ءمقدאر بار بار يعني هر هفتي ۾ پو

אهو پڻ ضروري .ائيم تي ضرور كرאئڻ گهرجي ٹتجويز كيل

هي ته جڎهن مريض بهتر محسوس كرڻ لڳي ته ليٿيم جي آ

אچانك هكدم روكي ڇڎڻ سان دوא کي . دوא کي جاري رکي

. אنديشو هوندو آهي يا مينيا جي ٻيهر ٿيڻ جو ڊپريشن

ر دڙ ا ا اڻ وڻ ؟آئ

شروع جي هفتن ۾

ڻ ڏكن جو هٿ

ٿيڻخشك جو وאت

ذאئقي ۾ٿوري تبديلي

ٽسستي يا ٿكاو

جي אثر ۾ پوء

وزن وڌي وڃڻ

ڻ אڃ گهڻي لڳ

אچڻ گهڻو پيشاب

274

ڳلي جي غدودGland Thyroid ي جي كاركردگ

ٹيسٹرت جي ر אن جي تشخيص ٹڊאك( جو گهٹجڻ

).مان كري سگهي ٿو

بكين جي كاركردگي تي אثر پوڻ

אهي . ياد رهي ته هر كنهن کي אهي عالمتو ن نه ٿينديون آهن

. אڻ وڻندڙ אثر אكثر كري وقت گذرڻ سان ختم ٿي ويندא

ئכ ر ؟آئ

هي هك موئثر ۽ ليٿيم אگر صحيح مقدאر ۾ ڏني وڃي ته

هي پر هي مخصوص مقدאر کان ٿوري به گهڻي آمحفوظ دوא

אن الء .هي آورتي وڃي ته خطرناכ ثابت ٿي سگهندي

ر ليٿيم تي خاص نظر ٹڊאك هي ته عالج كندڙ آضروري

. رکي

ته جي هيٺ بيان ٿيل نشانين مان كا به نشاني ڏسאگر

ٿي . هرجي ر سان رאبطو كرڻ گٹڊאكفوري طور تي پنهنجي

.سگهي ٿو ته رت ۾ ليٿيم جو مقدאر گهڻو وڌي ويو هجي

گهڻي אڃ

يون ٹگهڻا دست يا אل

ن ۾ تمام گهڻي ڏكڻي ۽ پير ن هٿ

ٹعضون ۾ سرسرאه

ماڻهن کي سڃاڻڻ ۾ ڳالهين ۽ شين جو وسري وڃڻ ۽

تكليف

275

ر لکي ڏنيون ٹكجهه دوאئون چاهي אهي ڊאك ياد رکجي ته

אن ،هنآثر کي متاثر كري سگهنديون ليٿيم جي א، هجن

بيمارين شروع كرڻ کان אڳ دماغي كري كا به نئين دوא

.ڊאكٹر کان مشورو كرڻ گهرجي جي

ئس رت

ٹيسٹجو باقائده رت جو نهي ته مريضآאهو ڏאڍو ضروري

ليٿيم جي مقدאر کي رت ۾ معلوم جنهن سان ،ٿيندو رهي

.كيو وڃي

گردن جو كم ۽ ٿارאئيڈ غدود جو אن کان عالوه رت ۾

جڎهن مريض رت جي .يو ويندو آهي كم به معلوم ك

چكاس كرאئڻ وڃي ته אن ڳالهه جو يقين كري ڇڎي ته گذريل

دوאئون صحيح مقدאر ۾ אستعمال كيون ڏينهن ۾ سموريون

ته کيس دوא يا كا گوري کائڻ وسري وئي אٿس אگر .هنآ

کي پورو نه كري ئي كري אن جي كميوڌيك گوريون کا

. ر کي ٻڌאئيٹبلك ڊאك

خري گوري کائڻ جي ٻارهن آعام طور تي ٹيسٹرت جو

אگر مريض گوري رאت جو .هي آكيو ويندو كالكن کان پوء

صبح جو دوא جي کائڻ کان پهريائين ٹيسٹ وٺي ته ڏهين وڳي

.ڻ گهرجيٿيڏهين وڳي

يويند يئ۾ ك هر هفتي يا پندرهن ڏينهن ٹيسٹشروع ۾ אها

رت ۾ مناسب مقدאر ۾ م جي مقدאر جڎهن ليٿي پوء ،هي آ

ن يا چار مهينن کان ٹهر ٹيسٹهي ته هي آشامل ٿي ويندي

.هيآكئي ويندي پوء

276

ڳ دوران رڻ ڳئ دوا و ئط ا

؟ ر

ي ته پاڻي روز مره کان هآجيكڎهن موسم گهڻو گرم

گهڻو پيئڻ گهرجي

گهڻو وقت אس ۾ نه گذאرڻ گهرجي

لوڻ وאري غذא کان پرهيز كرڻ گهرجي ٹگه

آهي ته אحتياط كري ته وאگر مريض سخت ورزش كند

نه ٿي وڃي ٹאن جي جسم جو پاڻي گه

אهڑي كائي بيماري جنهن ۾ جسم کان پاڻي جو گهڻو

אن وقت ) يون ٿيڻ ٹجهڑوכ دست يا אل( نيكال ٿي وڃي

هي אن الءآايو ويندو ٹليٿيم جو مقدאر گه ءكجهه ڏينهن ال

.ر سان رאبطو كرڻ گهرجي ٹفوري پنهنجي ڊאك

ر سان رאبطو كرڻ گهرجي ته ٹروزي رکڻ دورאن به ڊאك

.ائيندو ٹאهو دوא کي ٿورو گه

ئرڻ دواران دورا ر ئر ن ۽ ئل ا

هي ته ليٿيم نه وٺيآحمل سان مريض אگر .

پنهنجي ته אن باري ۾ ٿي حمل كرڻ چاهي אگر مريض

ته جيئن אهو حمل ٿيڻ کان پهريائين ر کي ٻڌאئيٹڊאك

.ليٿيم کي روكي ڇڎي

אها ڳالهه ياد رکڻ گهرجي ته ٻار جي پيدאئش ٿيڻ کان پوء

کي نئين ماء .هي آجي کير ۾ خارج ٿيندو ماءليٿيم

277

ڻو پوي ته هو ٻار ڄاول ٻار جي موجودگي ۾ ليٿيم وٺ

.کي بوتل جو کير پياري

ئ ؟ ا ئ ري ر ر ا ا

ر ٹبيماري تي אثر نه كري ته ڊאك אگر ليٿيم موאفق نه هجي يا

تي ءٻيون دوאئون تجويز كندو جيكي ليٿيم جي جاאكثر

موئثر دوאئون موجود אن الء .ن هآאستعمال كيون وينديون

אنهن دوאئن ۾ אڄكلهه هك خاص قسم جي دوאئن جو .هن آ

Anti ٹي كنولسنٹهي جنهن کي אينآאستعمال ڏאڍو عام

Convulsant Durgs دوאئون ٹي كنولسنٹياد رهي ته אين .هي آچئبو

Migraineٻين كافي بيمارين جهڑوכ مرگهي يا אڌ مٿي ۾ سور

אن كري جنهن .هن آستعمال كيون وينديون وغيره ۾ به א

مريض کي به אهي دوאئون ڏنيون وڃن ته אئين هرگز نه

.هي آسمجهجي ته کيس مرگهي

278

ج . 34 ڳئ ذر

PSYCHO THERAPY

ئ را ئئ ئ ج ؟آڳئ ر

به ) (Talk Therapyالج کي ڳالهه ٻولهه رستي عجو هن قسم عالج

ر مريض سان אن ٹهن قسم جي عالج ۾ ڊאك .هي آچيو ويندو

.هي آجي مسئلن ۽ حاالت تي ڳالهه ٻولهه كندو

هن אنهن سڀني آ ڳالهه ٻولهه جي عالج جا گهڻا ئي قسم

אنساني رشتن ۾ ، جذباتي مسئال ، دאٻجو مقصد ذهني

کي ڇڎאئڻ مشكالتون ۽ ناپسند يا تكليف ڏيڻ وאرين عادتن

هي ته آאنهن سڀني ۾ אها ڳالهه هكجهڑي .هي آ۾ مدد ڏيڻ

كنهن ٻئي ماڻهو سان ڳالهه ٻول كرڻ ۽ كڎهن ملي جلي

هي عالج ڳالهه ٻول جي .هي آكري كم كرڻ شامل هوندو

ر کي ٹאن ڊאك .هي آذريعي ۽ خيالن جي אظهار سان ٿيندو

.هن آچوندא ٹٿرאپس

ئ ج ڳئ ذر

ڳ وارو ) 1( دد ڏ رڻ ۾ ئ ڳ ۽ ئء ڏ د (Supportive Psychotherapy) ر

هن عالج جي طريقي ۾ معالج مريضن کي همٿائيندو آهي ته

هو پنهنجي دل جو حال אحوאل ڏي ، پنهنجي مسئلن جي باري

. ۾ ڳالهائي

279

معالج مريضن کي پنهنجن مسئلن کي حل كرڻ ۾ مدد

. كندو آهي

و آهي ته هو پنهنجي خوشي ،غم کي موقعو ڏب مريض

۽ غصي وאري جذبات جو אظهار كري ۽ ڊאكٹر کيس تسلي

بار هلكو ٿيندو אن كرڻ سان مريض جي دل جو ڏيندو آهي

. آهي

ياد رکجي ته مريض کي همٿائبو آهي ته هو پنهنجي

ڊאكٹر صرف حل تالش كرڻ . مسئلن جا پاڻ حل تالش كري

كڎهن به كو مسئلو حل كرڻ آهي پر ڊאكٹر ۾ مدد كندو

مريض کي اكاڻ ته آخر ڇ. الء كوبه مشورو كونه ڏيندو آهي

אڳتي ۽ هن کي پنهنجي ماحول جي وڌيك ڄاڻ هوندي آهي

. آهي هوندو رهڻو هلي אن ماحول ۾

جو ڊאكٹر אهڑو ماحول پيدא كندو آهي جنهن ۾ مريض

تڎهن پنهنجا دل جا مريض ۽ پيدא ٿئي (Trust)ڊאكٹر تي אعتماد

.אحوאل كندو آهي حال

ر ) 2( رڻ وارو بد رو

)Behavior Psycho Therapy (

تبديل كرڻ جي کي Behaviorهن عالج جي طريقي ۾ رويي

. كوشش كئي ويندي آهي

مثال طور אگر كنهن ماڻهوء کي كنهن خاص شئي جهڑوכ

کي אن شئي جو خوف ختم אن ماڻهوء . كتي کان خوف هجي

۽ پوء پيدא ٿيل كرڻ الء אن شئي جي سامهون آندو ويندو آهي

. پريشاني کي گهٹ كرڻ جا طريقا سکايا ويندא آهن

280

هي طريقو خاص طور تي پريشاني ، گهٻرאهٹ ، ڊپ ، وهم ۽

ڻ ۾ مدد ڏيندو ٻين سماجي جنسي مسئلن کي گهٹ كر

.آهي

رڻ وا) 3( چ ر ذ رو

)COGNITIVE THERAPY(

ڻ الء مدد ئهن طريقي ۾ سڌو سنئون سوچڻ جو אندאز بدال

هن عالج جي طربقي ۾ مريض کي אهو . كئي ويندي آهي

אحساس ڏياريو ويندو آهي ته هن جو درאصل سوچڻ جو אندאز

منفي آهي ۽ پوء مريض کي همٿايو ويندو آهي ته هو پنهنجي

. بت طريقي سان سوچي سوچ جي אندאز کي مث

هن قسم ۾ خاص طور حال ۽ مستقبل تي توجه ڏني

هن عالج جي طريقي ۾ مريض کي گهر الء كم . ويندي آهي

به ڏنو ويندو آهي ۽ کيس ڊאئري رکڻ الء به چيو ) هوم ورכ (

هن طريقي جي عالج سان ڊپريشن ، پريشاني ۽ . ويندو آهي

. فائدو ٿيندو آهيوڏو ۾ به بيماري گهٻرאهٹ وאري

ر) 4( ڳ وارو ئ ئ ۽ ا ري

)Psycho Dynamic Psycho Therapy(

طور خاص تي Feelingsאحساسن ۾ אهڑن ن عالج جي طريقي ه

جيكي אسان ٻين جي باري ۾ رکندא هيآتي ڌيان رکيو ويندو

هيون خاص كري אهي ماڻهو جيكي אسان جي خاندאن ۾ آ

.هيون آهن يا אهي جن سان אسان گهڻو ويجهو هوندא آندא هو

281

هن آپيار محبت شامل ،غصو ،۾ نفرت Feelingsאنهن אحساسن

אهي אكثر كري .هيون آجيكي אسان ٻين جي باري ۾ رکندא

.هن آאسان جي الشعور ۾ هوندא

هن عالج جي طريقي ۾ خاص طور ماضي ۾ ٿيڻ

هي آو يل وאقعن تي ويچار كبآش يوאرن وאقعن يا ننڍپڻ ۾ پ

هي ته موجوده آ۽ אهو معلوم كرڻ جي كوشش كئي ويندي

مريض . هيآصورتحال پيدא كرڻ ۾ אنهن جو كيترو دخل

אن جي هي ته אهي אحساس آکي אهو سمجهڻ ۾ مدد ملندي

.هنآزندگي تي كهڑي طرح אثر אندאز ٿي رهيا

هوندو وقت جو دאرومدאر אن ڳالهه تي ءجي ال אن عالج

هن جيكي آهي ؟ كي אهڑא مسئال هوندא آهي ته مسئلو ڇا آ

هن ته كي مسئال جيكي آٿوري عرصي ۾ حل ٿي ويندא

هن אنهن جي الئ گهڻن مهينن تائين باقائدگي سان آپرאڻا هوندא

.هي آمعالج سان رجوع كرڻو پوندو

ج ) 5( س ڳئ ذر ئزال ا

)Family & Marital Therapy(

نب جي ماڻهن سان ملي كري ٹهن عالج جي طريقي ۾ ك

هن ۽ אنهن مسئلن آڳالهه ٻولهه جي ذريعي خاندאني مسئال ٻڌبا

خاندאن کي مريض جي .هي آکي حل كرڻ ۾ مدد كبي

هي ۽ کين آبيماري جي باري ۾ سولي طرح سمجهايو ويندو

يندو مريض سان كهڑي طريقي سان هلجي אهو پڻ ٻڌאيو و

.هيآ

پڻ کين مدد ءزאل مڑس جي مسئلن کي حل كرڻ ال

.هي آپڻ چئبو Marital Therapyجنهن کي .هي آكئي ويندي

282

ئ ئل ت ۾ ا ئ ئ و ر ئ ج ئ دا ؟ آو

هن پر אهي سڀ آهي مختلف طريقا جيئن ته هك ٻئي کان جدא

.هن آ۾ مدد ڏيندא ڻڻ ۽ بهتر زندگي گذאرڻآزندگي ۾ تبديلي

אنهن مختلف طريقن کي مالئي كري كنهن ٹسائكو ٿرאپس

فرد يا ماڻهو جي ضرورت جي مطابق אستعمال كري سگهندא

.هن آ

ئ دڙ ج ر ) را(ڳئ ر ؟ ئ

طب نفسيات يا ذهني صحت جي عملي جو ٹسائيكو ٿرאپس

ٿي ،ت حاصل كئي هجي كوئي فرد جنهن ٿرאپي جي تربي

جن کي ئي ماڻهو אچي سگهن ٿاאن شعبي ۾ گهڻا .سگهي ٿو

طب نفسيات يا سماجي علم ۾ خاص تربيت حاصل هوندي

.هي آ

ي ئن ۽ ري و ج ڳئ ذر ر رڻ ل ۾ ئ

سائكو ٿرאپي ۾هك هفتي يا ٻن هفتن ۾ ڊאكٹر ۽ مريض

عام طور تي . قات ٿيندي آهي وچ۾ هك مقرر وقت تي مال

אنهن مالقاتن ۾ جيكي به خيالن جو אظهار ٿيندو אن کي ڳجهو

۾ صرف ڊאكٹر ۽ Individualאكيلي ٿرאپي . رکيو ويندو آهي

مريض هك پر سكون كمري ۾ پاڻ ۾ ڳالهه ٻول كندא آهن ۽

۾ گهڻا ماڻهو جن جا مسئال هك Group Therapyگروپ ٿرאپي

אهي ڊאكٹر سان گڎ ملندא آهن جهڑوכ אهي . جهڑא هوندא آهن

ماڻهو جن کي كينسر هجي ته سڀني جو مسئلو هكرو ئي

.آهي يعني كينسر ۽ موت جو אنديشو

283

ج . 35 ئن ) اي ( ئب

ELECTRO CONVULSIVE

THERAPY

ج ئن ( ئ ب ) اي

ي جهٹكن وאرو ج ءکي عام طور تي شاכ يا بجليعالج هن

جي ذريعي كيو ويندو هي عالج بجليء هي آچئبو عالج

.هيآ

ج ھب ؟آئ ) اي (ئ ر

)Electro Convulsive Therapy(

جڎهن אن .ين ڏهائي ۾ شروع ٿيو ٹهي هن صدي جي

۽ ءڳالهه جو مشاهدو كيو ويو ته אهي ماڻهو جيكي مرگهي

۾ مبتال هيا אهي مرگهي جي دوري پوڻ ءنفسياتي بيماري

.بهتر ٿي ويندא هيا ءکان پو

ن ٹعام طور تي ٻن کان هن عالج جي طريقي ۾

.هي آ ڻو پوندوگذאر ٹكرن دماغ کان هلكو ءسيكنڈن جي ال

هي جنهن آ جو دورو پيدאكبو ءهك مصنوعي مرگهي אن سان

ج، بک جنهن ۾ سوچ، مزא .هي آجو سڄي دماغ تي אثر پوندو

.هن آرول كرڻ وאرא حصا به شامل ٹ۽ ننڈ کي كن

284

هن عالج سان دماغ ۾ كجهه كيميائي تبديليون אچي

هن جنهن سان بيماري جي كري متاثر ٿيل حصا آوينديون

.هن آپنهنجي אصلي حالت ۾ אچي ويندא

ج ھب ز ر دو ؟آ و

ٺين حالتن ۾ تجويز كيو ر تي هبعام طو بجليء جو عالج

.هي آ ويندو

كنهن مريض کي شديد ڊپريشن هجي ۽ گهڻيون دوאئون .1

.زمائڻ جي باوجود كوئي فائدو نه پيو هجي آ

دوא جي אڻ وڻندڙ تكليف کي بردאشت نه كري مريضكو .2

אڻ سگهي ۽ هر دوא کيس تكليفون پيدא كري ۽ دوא کي

.روكڻو پوي کان سبب جي Side effectوڻندڙ אثرن

سندس جي كري ڇڎي ڏي ۽ אن کائڻ ۽ پيئڻ مريض .3

.زندگي کي خطرو هجي

طرو هجي ته هو خودكشي نه مريض شديد بيمار هجي ۽ خ .4

.كري ڇڎي

هجي ۽ دوאئن رستي ) سائيكوسس ( شديد ذهني بيماري .5

. ٺيك نه ٿي سگهي

ج ھب دو ر ئن و ر ؟ آ ي

بجي ۱۲هي ته عالج کان پهريان رאت آمريض کي چيو ويندو

کي مكمل نشو ڇو ته אن ، كجهه نه کائي نه پيئي ءکان پو

General Anaesthesia آهي جي دوא ڏني ويندي ءهوشي بي يعني .

صبح جو مريض کي عالج جي كمري ۾ کڻي وڃبو

ماهر ي ڏيڻ وאرو عالج جي كمري ۾ مريض کي نش ، آهي

285

جنهن سان .هي آجي سئي لڳائيندو ءر پهريان بي هوشيٹڊאك

عضون کي سن كرڻ ءאن کان پو .هي آمريض سمهي پوندو

جي لهر کي ءمعمولي بجلي ءپو ۽ هيآوאري دوא ڏني ويندي

. هي آدماغ کان گذאريو ويندو

ءجي كري جسم ۾ مرگهي ٹאن بجلي جي كرن

كا عضون کي سن ٹن پر هي جههآكا پيدא ٿيندא ٹوאنگر جه

.هن آهوندא ٹكرڻ وאري دوא جي كري شدت ۾ گه

. هنآن ۾ هوش ۾ אچي ويندא ٹمن ۷کان ۵אكثر مريض

ي پاڻي پيئڻ جي مريض ک ءهك كالכ کان پو با قريאن جي ت

كجهه کائڻ جي אجازت ڏني ويندي ءکان پو۽ אن جي ٿوري دير

.هي آ

ج ھ را ب س ءئن ئ ض ر ؟آدا

كوئي אڻ وڻندڙ ءאكثر ماڻهو جاڳڻ يا هوش ۾ אچڻ کان پو

. هنآننڈ كرڻ لڳندא هن ۽آאثر محسوس نه كندא

هن يا آكجهه ماڻهو معمولي مٿي جو سور محسوس كندא

تكليف محسوسڳالهين کي ياد رکڻ ۾ ءٿوري دير جي ال

. هنآكندא

ج ھ د ري ب ئئد ئئ ؟آد

אهي אن عالج ڏنو ويندو آهي ي مريض جن کي ه אٺمان ڏهن

ءحقيقت ۾ شديد ڊپريشن جي ال .هن آمان فائدو حاصل كندא

.هي آهك بهترين عالج جو طريقو بجليء جو عالج

286

ئ ب را د ض رورت ھر رائڳ ج

؟آ

.هي آڏيڻ ضروري هي عالج عاي دفٹهك هفتي ۾ ٻه کان

ن کان چئن دفعن جي عالج سان ئي بهتر ٿي ٹكجهه ماڻهو

دفعن تائين عالج جي ضرورت پوندي 12هن ۽ ٻين کي آويندא

.هي آ

ھ ئب ج بد ڻ آ۾ ؟

ٹجي عالمتن کي گهبجليء جو عالج مايوسي جي بيماري

هي عالج مسئلن کي ختم نه . و آهيو ڏيندكرڻ ۾ فائد

هي ته ڊپريشن جي عالمتن ۾ آ ڏٺو ويو ۽ אهوهي آ كندو

مريض مختلف مسئلن جو بهترين طور تائي ٿيڻ کان پوءٹگه

.آهي وندتي مقابلو كري سگه

ج ھ رات ا ئ ب دڙ ا ؟آاڻ وڻ

۾ ماڻهن کي سڃاڻڻ ءجي عالج کان پو بجليء كجهه مريض

هن پر عام آيا ڳالهين کي ياد رکڻ ۾ تكليف محسوس كندא

.هن آٺيك ٿي ويندא ۾ ن طور تي كالכ يا ک

متاثر ٿي אكثر كري مريض جي هاڻوكي يادאشت

يخن ، دوستن جا ناال،جڳهيون ، تار: سگهي ٿي مثال طور

تي مريض وساري سگهن אيڈريس ۽ فون نمبر عارضي طور

كجهه ڏينهن يا هفتن ۾ بهتر رو אثر يسر وאوگهڻو كري .ٿا

.هي آٿي ويندو

287

دو ئن ئ ا ئن ج ؟آئ

ءڏيڻ کان پو ءجو عالج مريض کي مكمل بي هوشي بجليء

.هي آسڀ کان محفوظ عالج جو طريقو كجي ته هي

. هيآهوندو ٹسان موت جو خطرو تمام گههن

خطرو موت جو مان هك مريض کي پنجن لکن تحقيق مطابق

.ٿي سگهي ٿو

אڄكلهه كجهه جڳهين تي بجلي جو بدقسمتيء سان

جنهن .كيو وڃي ٿو ءعالج مريضن کي نشي ڏيڻ کان سوא

.جي كري مريضن کي هك ته شديد نفسياتي خوف رهي ٿو

كن جي كري אنهن جي كرنگهي جون ٹٻيو ته شديد جه

يا وري كا هڎي .ٿيون سگهن Vertebral Fracturesهڎيون ڀڃي

אن قسم ءאن ال .Dislocationsپنهنجي جوڙ کان نكري سگهي ٿي

بلك صحيح . ان پاسو كرڻ گهرجي جي عالج ک ءجي بجلي

طريقي سان مريضن کي نشو ڏئي ۽ نشي ڏيڻ جي ماهر جي

.نگرאني ۾ بجلي جو عالج كرڻ کي ترجيع ڏيڻ گهرجي

ج ئ ھ ئريھ وه بئن ب ادا ب

ج ؟آئ

.جي ها

دوאئن سان به ٿي سگهندو ٹي ڊپريسنٹڊپريشن جو عالج אين

.هيآ

جو مريض جي بيماري هجي صورت حال אگر אهڑي پر

كجهه هفتا جاري رهڻ ۾ مريض جي زندگي کي كوئي خطرو

كري ٹڊپريشن کي جلدي گهبجليء جو عالج هجي ته

ح ۽ אن الء אن طريقي کي אهڑن مريضن ۾ ترجي ي هآ سگهندو

.ڏيڻ گهرجي

288

رڻ ھئ ب ج ڳ ء ئزت و ئن ا ض ر ؟آروري

.جي ها

بجليء جو عالج عالج شروع ٿيڻ کان پهريان مريض کان

كرאئي ويندي صحيح تي Consent formنامي كرאئڻ جي אجازت

.هي آ

عالج جي باري ۾ بجليء جيکي ر کي گهرجي ته مريض ٹڊאك

تفصيل سان ٻڌאئي ته אهو ڇو كيو وڃي ٿو ۽ אن جا نقصان ڇا

ت نامو صحيح كرڻ ٿي سگهن ٿا؟ مريض کي گهرجي ته אجاز

אن جي ذهن ۾ كجهه سوאل هجن ته אهي کان پهريان אگر

.ي ر کان پڇي وٺٹڊאك

ج ئ ھ اب ئ ئزت ض ا دو ءر ڏ و

؟آ

كڎهن كڎهن ڊپريشن جو مريض אيترو شديد بيمار هوندو

אهو خود ،هي آهي جو אن کي پنهنجي زندگي بيكار لڳندي آ

کائڻ پيئڻ ختم كري ۽ هي آ كشي جا منصوبا ٺاهڻ لڳندو

زندگي کي خطرو پيدא ٿي هي אن كري سندس آ ڇڎيندو

. هيآويندو

אهڑي .هن آته אهي زنده نه رهڻ چاهيندא ڇاكاڻ

جو عالج ءبه بجلي ءصورت ۾ مريض جي אجازت کان سوא

. هي آڏنو ويندو

אن کان پهريان مريض جي قريبي ياد رکجي ته پوء به

رشتيدאرن ۽ אن جي گهر وאرن کي پوري صورتحال کان

ڻ אئخبردאر كرڻ ۽ אنهن جو אجازت نامي تي صحيح كر

.هيآضروري هوندو

289

ئ ئ بر آ ئن ن ۾ئ

پاكستان جي ڏهه سيكڑو آبادي كنهن هك وقت ذهني يا

.رويي جي مسئلن جو شكار آهي

كرאچيء جي هر ٻئي گهر ۾ هك يا אن کان وڌيك ماڻهو

.نشي آور گوريون אستعمال كندא آهن

هر پنجين گهر ۾ ذهني بيماريون يا אن سان الڳاپيل

عاشري جسماني تكليفون گهر ڀاتين پاڙيسرين يا پوري م

.الء پريشاني جو كارڻ آهن

شخص آهي هر ڏهن گهرن ۾ گهٹ ۾ گهٹ هك אهڑو

ذهني يا دماغي بيمارين جي عالج جي جنهن کي فورא

.ضرورت آهي

كروڙ ماڻهو אهڑא آهن جيكي ذهني ٻهپاكستان ۾ אٹكل

.אلجهن جو شكار آهن

لک אهڑא ماڻهو آهن جيكي ههويאٹكل صرف كرאچي ۾

.جو شكار آهن ذهني אلجهن

صرف كرאچي ۾ گهٹ ۾ گهٹ ٹي لک אهڑא ماڻهو آهن

ذهني بيمارين جي عالج جي ضرورت آهي ۽ جن کي فورא

جي אنهن جو عالج كونه كيو ته אهي معاشري الء دאئمي

.ٻوجهه ٿي پوندא

ذهني بيمارين جا ماهر 650پوري پاكستان ۾ صرف

.ڊאكٹر آهن

290

ر بر آ ئن ئ ۾ئ ي د

چئن مان هك ماڻهو زندگيء جي كنهن حصي ۾ دماغي

.يا نفسياتي بيمارين جو شكار ٿي سگهي ٿو

عالمي صحت جي אدאري مطابق پوري دنيا ۾ هن وقت

كروڙ ماڻهو ڊپريشن يعني אدאسي ۽ مايوسي ء 12אٹكل

. جي بيماري جو شكار آهن

ڑو سيك 10سيكڑو مرد ۽ 5كنهن به هك سال ۾ אٹكل

.عورتون אدאسي ۽ مايوسي ء جي بيماري جو شكار آهن

2020 ڊپريشن جي بيماريء جو ٻوجهه سڀني ع ۾

۾ ، جيكو هن وقت چوٿين جي ڀيٹ بيمارين جي ٻوجهه

نمبر تي آهي ، ٻئي نمبر تي هوندو ۽ دل جي بيمارين جو

.ٻوجهه پهرئين نمبر تي هوندو

كشي كري لک ماڻهو خود 10پوري دنيا م אٹكل

.پنهنجو אنت آڻين ٿا

سيكنڈن ۾ هك ماڻهو خود كشي كري ٿو 40هر.

كروڙ ماڻهو אهڑא آهن جيكي ذهني دماغي 45אٹكل

.يا رويي جي مسئلن جو شكار آهن

سيكڑو אكثر 90خود كشي كرڻ وאرن ماڻهن ۾

.ذهني بيمارين ۾ مبتال ۽ نشي جو كارڻ ڏٺو ويو آهي