MGA KLASE-KLASENG TEKNOLOHIYA ALANG SA PAGDUMALA SA MAIS

GIYA SA PAGTANUM SA MAIS

1. Pagpili sa Binhi

Hybrid-Mapalit sa mga Agricultural Supply Open Pollinated Varieties (OPV’s) e.g, IPB, CMU ug uban pa. Mapalit sa mga seed growers. Ang DA-10 pinaagi sa Research Center niini nagprodyus ug OPV seeds isip suporta sa mga umahan sa rehiyon nga nagtanum ug OPV. Kini iapod-apod sa mga mag-uuma pinaagi sa probinsyal ug municipal LGU’s. Pag preparer sa Binhi- Girekomendar ang paggamit sa Bio-N. (ang pamaagi sa paggamit sa Bio-N makit sa pahina 6) 2. Pag-kuha sa sampol sa yuta para ipa-analisar

Alang sa episyente nga pagtanum ug mais girekomendar ang pag-analisar sa yuta sa dili

pa darohon mga usa ka bulan sa dili pa magtanum. Kini pagahimuon aron mahibaloan ang pH

PASIUNA

And mais maoy ikaduha nga staple food sa nasud sunod sa

humay. Mga 1/5 sa populasyon sa nasud nagadepende sa “white

corn” isip pagkaon. Ngani ang mais gitumbok nga maoy mosangga sa

kakulangon sa bugas humay sa nasud. Ang mais usab gigamit isip

bahog sa hayop ug usab pang industriyang pag-proseso. Tungod

niini, gikinahanglan ang padayon nga paghatag ug mga bag-ong

teknolohiya ngadto sa mga mag-uuma sa mais aron molambo ang

ilang ani ug kita.

level o ka aslom (acidity) sa yuta. Ang mais nagkinahanglan ug 5.5 o 7 pH level sa yuta. Kung

ubos niini ang level nagpasabotr ng aslom o acidic ang yuta nga gikinahanglan butangan kini ug

lime o apog sumala sa girekomandar. (Ang pamaagi sa pagkuha sa sampol sa yuta para ipa-

analisar makita sa pahina 8).

3. Pag-andam sa yuta

3.1 Conventional Tillage – mao kini ang pagdaro ug pagkaras sa makaduha aron mapughay ug mapulpog pag-ayo ang yuta.

3.2 Conservation Tillage 3.1 Minimum Tillage – pagdaro sa maka-usa lamang uban sa pagspray ug pamatay – sagbot (herbicide) aron makunhuran ang pagkaanod sa sustansya sa yuta niini. 4. Pag-tudling, Pag-abono ug Pag-tanum

Kon dili mapa-analisar ang yuta, ang DA adunay rekomendasyon sa gidaghanon sa hybrid

ug OPV.

Basal:

Hybrid - 4 bags complete (14-14-14) 2.5 bags di-ammomium phosphate (18-46-0) 1 bag muriate of potash (0-0-60) 10 bags ete OPV 6 bags sagana 100 or 30 bags ete 3 bags 16-20-0 1 bag 0-0-60 Ang pagtudling himoon sa gilay-on nga 70 cm sa hybrid ug 75 cm sa OPV. Ipugas ang usa

ka binhi sa mais sa tudling nga may gilay-on nga 22 cm sa hybrid ug 25 cm sa OPV. Kini nga

gilay-on sa pagtanum mohatag ug 65,000 ka punoan sa mais nga hybrid ug 53,000 ku punoan sa

mais nga OPV matag ektarya.

Unahon pagbutang ang abono nga organic (ete) diha sa tudling ug dayon isunod ang

inorganic pinaagi sa pagkatag o drill method. Tabunan sa pino nga yuta sa dili pa ibutang ang

binhi sa mais.

5. Pag-abli – (Off-barring)

Ang pag-abli paghimuon sa 12 ngadto sa 15 ka adlaw human sa pagpugas

6. Pag-guna/Limpyo, Pagside-dress ug Pagsira

Ang pag-limpyo sa tudling nga gitamnan sa mais pagahimuon sulod sa 25-30 ka adlaw

human sa pagtanum.

Human malimyo ang umahan, abonohan (side-dress) ug 3 ka sako nga urea sa hybrid ug

2-3 sako nga urea sa OPV depende sa kambokon sa mais. Paghuman sa pag-abono sundan

dayon sa pagtabon para dili mausik ang abono ug aron usab mapatay ang sagbot ug mahabokan

usab ang mais.

7. Pag-patay sa mga Insekto

7.1 Balolu (cutworm)

Ang pag-gamit sa chemical baiting girekomendar sa pagsumpo sa balolu diha sa

pagpanurok sa mais, Ang chemical baiting mao ang paggamit sa insecticide+asukal o

molasses+ corn bran/rice bran. Ibutang ang chemical baiting sa matag puno-an sa mais

kon gikinahanglan o didto lang sa may mga kadaut. Kini nga pamaagi dili kaayo epekyibo

kon adunay ulan. Girekomendar gihapon ang pag spray sa kemikal kon gikinahanglan.

7.2 Corn Borer

Sumpo-a ang corn borer pinaagi sa pagbutang ug trichogramma. Ang trichogramma usa

ka biological control sa corn borer. Kini ibutag sulod sa 30 ka adlaw human sa pag-pugas

sa may gidaghanon nga 100 cards matag ektarya. Ibutang ang trichogramma sa may

gilay-on nga 10mx10m. Ang tricho-cards mapalit sa tag P1.00/card didto sa DA-Regional

Crop Protection Center, Bangcud , Malaybalay City o kaha kontaka lang ang inyong

Agricultural Technician alang sa dugang kasayuran. Pero kon grabe na ang kadaut (over

the tolerable limit) mag spray ug insecticide ssa girekomendar nga gidaghanon.

Ang ikaduha nga pamaagi sa pagsumpo sa corn borer mao ang pagputol sa banay sa

mais. Putlon nag matag 3 ka tudling ug ibilin ang usa ka tudling nga dili putlon ang

banay. Himoon kini nga pamaagi hangtud mahuman ang usa ka ektarya. (Ang pamaagi

sa pagsumpo sa Corn Borer gamit ang Trichogramma makita sa pahina 10).

8. Pag-sanggi ug mga angayan nga buhaton

8.1 Ang pagsanggi sa mais maga depende sa barayti ug klima sa maong lugar. Kasagaran ang mais sanggion sulod sa 105-120 ka adlaw human sa pagpugas diha sa medyo init nga lugar. Apan moabot usab kini ngadto sa 150 ka adlaw sa mabugnaw nga lugar.

8.2 Ibulad sa adlaw ang sinangging mais o tipuso sulod sa 2-3 ka adlaw o sa mechanical dryer 6-8 ka oras hangtud nga moabot sa 17-18 ka porsiyento (17-18%) ang kaumogon o moisture content niini aron masiguro nga gahi na ang lugas niini aron usab malikayan ang pagkabuak ug pagkadugmok sa lugas kung kini pagaluboon na.

8.3 Ibulad na usab ang gilubo nga mais 1-2 ka adlaw hangtod nga

maabot sa dose porsiyento (12%) ang moisture content niini

aron maayo ang pagkahipos niini ug aron usab malikayan ang

pag-atake sa peste sama sa mag o aflatoxin.

8.4 Ihipos ug ibutang ang gibulad nga mais sa limpyo, uga ug

adunay igong hangin nga lugar aron malikayan ang pagdugok sa

mga peste ug insekto, ilaga ug uban pang mga element sama sa

ulan ug init nga panahon.

8.5 Aron malikayan ang pagtubo sa amag o aflatoxin,

gikinahanglan nga kanunay uga, limpyo ug maayo ang kondisyon

sa pagproseso, pagbiyahe ug pag-hipos sa mga sinakong mais sa

maong lugar.

8.6 Aron malikayan usab ang problema sa mga bokbok,

bombahan o ihumol ang sako sa solusyon nga pamatay insekto ug

ibuklad kini, ayha dayon isulod ang gilubo nga mais.

BIO-N PARA SA MAIS

Unsa ang Bio-N

Ang Bio-N usa ka microbial-based fertilizer para sa mais. Gihimo kini gikan sa usa ka

micro-organisms nga maoy magpabalhin sa nitrogen nga gikan sa hangin aron mahimong

ammonia, nga maoy makapahatag ug igong nitrogen nga gikinahanglan sa mais.

Mga Kaayohan nga makuha sa Bio-N

Makapadalai sa pagtubo sa mais ug makapadaghan sa

gamut.

Mopuli hangtud sa 30-50% sa total nga gikinahanglan nga

nitrogen sa mais.

Maghupot sa natural nga kinaiya sa yuta ug katambokon niini.

Makapahimsog sa tanum bisan pa man sa panahon sa

ting-init ug sa pag-atake sa mga peste.

Makadugang sa abot ug kita.

Unsaon Pag-gamit

Unom (6) ka putos (200 gramo matag putos) nga Bio-N ang magamit sa usa (1) ka bag (18g) nga binhi sa mais.

Ibutang ang binhi nga mais sa sudlanan.

Basaon gamay ug ibub-bod ang Bio-N.

Isagol hangtud nga mabutangan ang tanang mais.

Itanum dayon kini sa labing dali nga panahon. Siguroha nga dili mabulad sa adlaw ang

binudburan sa Bio-N nga mais.

Limitasyon

Ang Bio-N magsilbi lamang nga nitrogen supplemental sa mais. Busa, gikinahanglan usab

nga mogamit ug 50% complete fertilizer aron matagbo usab ang ubang mga nutrients nga

gikinahanglan sa mais sama sa phosphorus ug potassium

Mga Angay Bantayan

Likayan ngfa mabulad ang Bio-N sa adlaw o sa mga lugar nga init (high temperature)

Ang Bio-N molungtad lamang ngadto sa tulo (3) ka bulan, busa, bantayan ang expiry

date nga nahisulat sa label o sa putos sa maong produkto.

Kung mahimo, siguroa nga adunay igo nga kabas-on ang yuta sa inyong kaumahan

Pila ug asa mapalit ang Bio-N

P 60.00 kada pakete (200 gramo) lamang ang presyo sa Bio-N.

Kini mapalit sa opisina sa:

Regional Soil and Testing Laboratory (RSTL) Department of Agriculture A. Luna St., Cagayan de Oro City

City Agriculture Office Bonifacio St., Poblacion Valencia City

Misamis Occidental Enterprise Development and Research Center (MOEDRC) Pines, Oroquieta City

MGA PAMAAGI SA PAGKUHA SA SAMPOL SA YUTA

1. Andamon ang mga mosunod: balde, pala, sundang plastic o sako nga sudlan sa yuta.

2. Bahinon ang luna basis a mga mosunod nga kinaiya sa yuta:

1. Kolor sa yuta 2. Plastada sa luna (patag, hanay-ay o bungtod) 3. Grano sa yuta (sama sa balason o pilit nga yuta) 4. Matang sa mga tanom sa imaging ting-tanom. 5. Kadaghanon sa abono o hugaw sa hayop nga gibutang sa milabay nga ting-tanom

3.Markahan ang sampol kung asa siya nga plastada nakuha. Hinloan ang bahin nga pagakuhaan sa sport sample. Kuhaon ang mga bato, hugaw ug mga sagbot ibabaw niini.

4.Magkalot ug 6 pulgada o usa ka dangaw nga kalawomon. Maghiwa

lamang ug yuta usa ka pulgada (1”) ka baga ug tulo hangtud upat (3-4)

ka lapad nga yuta kilid sa bangag. Kini para sa tanom susama sa humay,

mais, utanon, lagutmon ug uban pa nga mabaw nga gamut nga tanom

(gitawag kini ug “top soil spot sample”).

5.Magkuha ug sampol gikan sa dili moubos sa napulo (10) ka bangag

subay sa direksyon nga “zigzag” o “S”. Isulod ang mga sampol sa usa ka

sudlanan o plastic bag. Ikatag ang yuta sa brown paper o limpyo nga

sako o plastic. Ibutang sa landing aron ipauga pinaagi sa hangin lamang

(air dry). Pinuhon ug sagulon ug maayo ang pinauga nga yuta aron

mahimo nga composite sampol.

6.Magkuha ug tunga hangtud sa usa ka kilo sa composite sampol aron

ipa analisar sa soil laboratory.

7. Uban sa sampol ang mosunod nga impormasyon: ngalan,

address sa luna, plastada sa luna, kadak-on sa luna, matang sa

tanom, edad sa kahoy ug ipadala sa Regional Soil Testing

Laboratory (RSTL) sa Department of Agriculture, A. Luna St.,

Cagayan de Oro City aron mahatagan sa rekomendasyon sa

insaktong klase ug kadaghanon sa abono ug lime (apog) nga

gikinahanglan.

PAGSUMPO SA CORN BORER GAMIT ANG TRICHOGRAMMA

1.Makita ang itlog sa corn borer 25-30 ka adlaw human sa

pagpugas sa mais. Kini ang panahon sa pagbutang ug

TRICHOGRAMMA.

2.Ibitay ang Tricho-card sa dahon sa mais. Pilia ang labing lig-on

nga dahon aron malikayan ang pagkahulog sa Tricho-card.

3.Gikan sa Tricho-card, mogawas ang mga hingkod nga Tricho-gramma

nga andam na nga mo-itlog tulo ka oras human sa pag-asawahay

(mating).

4.Human sa pag-aswahay (mating), ang hingkod nga Trichogramma

mangita sa itlog sa corn borer aron ilang itlogan.

5. Ang itlog sa hingkod nga Trichogramma ideposito ngadto sa itlog sa

corn borer.

6. Moitum ang itlog sa corn borer human

gi-itlogan sa Trichogramma

7. Pito ka adlaw human gi-itlogan sa Trichogramma ang itlog sa corn

borer, mapusa kini ug mogawas ang lain na usab na henerasyon sa

Trichogramma. Molupad kini ug mangita na usab ug itlog sa corn

borer.

Mga Kaayohan ga makuha sa Trichogramma

1. Miminusan ang gastos ug madugangan ang kita sa magtanum ug mais.

2. Malungtaron ang pagsumpo sa corn borer.

3. Makaminus sa polusyon.

4. Mosanay o modaghan ang Trichogramma.

5. Maminusan ang importasyon sa kemikal.

6. Ug sayon rang gamiton.

Ang Trichogramma dili mahimong peste kay kini mangitlog lang sa itlog sa corn

borer ug dili usab mokaon o mosuyop sa tanum. Sila mabuhi lamang sa mga

dugos (honey dew) nga anaa sa dahon sa tanum.

Usa ka gatos (100) lang ka tricho-cards ang gikinahanglan sa usa ka ektarya nga

kamaisan. Kung gamay ra ang itlog sa corn borer sa usa ka ektarya nga kamaisan.

Kung gamay ra ang itlog sa corn borer sa usa ka ektaryang kamaisan, pewde ra

kining butangan ug setenta’y singko (75) ka tricho-cards.

Ang tricho-card makuha sa buhatan sa Regional Crop Protection Center (RCPC) sa

Depatment of Agriculture nga ana nahimutang duol sa Matin-ao Spring, Bangcud,

Malaybalay City.

MGA KASAGARANG SINTOMAS SA MAIS NGA KULANG SA SUSTANSYA

(COMMON NUTRIENT DEFICIENCY SYMPTOMS IN CORN)

Nitrogen (N) Deficient

Sintomas:

Dalag ang kolor nga porma ug “V” makita sa dahon

1. Ang dalag nga kolor nagsugod sa kinatumyan nga parte sa dahon

2. Gikan sa tumoy paingon sa taliwala nga parte sa dahon, pa-ubos hangtud pataas.

Hinugdan:

1. Kulang sa pagbutang sa gikinahanglan nga Nitroheno nga abono.

2. Kulang ang giban-bana nga Nitroheno nga makuha sa mga hugaw sa mananp o

manure.

3. Leaching of nitrate (rainfall/irrigation).

4. Pagwala sa Nitrogen isip gas human sa water ponding o sa compacted sites.

5. Kalit nga pag-init sa panahon.

Angayan Buhaton:

1. Insakto ang pagbutang sa Nitroheno nga abono.

2. Ipa analisar ang manure aron masayran ang Nitrogen niini.

3. Magbutang ug insakto nga kadaghanon sa tubig nga gikinahanglan sa yuta.

4. Mag insatalar ug mga drainage tiles sa mga gahion nga parte sa yuta.

5. Kung mahimo mag patubig.

Potassium (K) Deficient

Sintomas:

Adunay dalg ug kolor kape nga makita daplin sa dahon

1. Unang makita tumoy sa dahon.

2. Hangtud mopaingon sa taas nga parte sa dahon

Hinungdan:

1. Kulang sa Potassium nga abono.

2. Bugnaw/ting-ulan nga panahon

3. Kulang sa potassium nga hybrids

Angayan nga Buhaton

1. Magbutang ug insakto nga kadaghanon sa Potassium

2. Likayan ang sayo nga petsa sa pagtanum (malikayan ang sintomas) sa init sa

panahon.

3. Magtanum ug episyente sa K nga hybrids.

Magnesium (Mg) Deficient

Sintomas:

Adunay puti nga badlis sa ugat ugat sa dahon ug medyo adunay pagka kolor ube sa ubos

ug kilid nga bahin sa dahon

Hinungdan:

1. Kulang sa pag apog o lime ug sobra ang pag gamit sa Potassium.

Angayan Buhaton:

1. Gamit sa magnesium sulfate isip abono sa yuta o foliar fertilizer.

2. Gamit ug ubang klase sa Magnesium lakip na ang abono sama sa Dolomite ug rock

phosphate.

Phosphorus (P) Deficient

Sintomas:

Kolor ube ubos sa dahon

Hinungdan:

1. Kulang ang gikinahanglan nga Phosphorus nga abono.

2. Bugnaw/tugnaw nga panahon

3. Dili episyente sa Potassium ang hybrid nga tanum.

4. Posible nasunod sa ubang mga tanum.

Angayan Buhaton:

1. Mag apply ug Phosphorus nga abomo isip “starter”.

2. Likayan ang sayo nga petsa sa pagtanum (malikayan ang sintomas sa init nga

panahon)

3. Magtanum ug hybrid nga episyente sa Phosphorus.

Zinc (Zn) Deficient

Sintomas:

Dalag ang kolor sa taliwala nga parte sa dahon.

1. Nag gikan sa taas nga parte sa dahon.

2. Sa taliwala sa dahon hangtud pagawas sa dahon.

Hinungdan:

1. Kulang ang gikinahanglan nga Zn nga abono.

2. Taas ang pH level sa yuta (>7.5).

Angayan Buhaton:

1. Magbutang ug igo lang nga kadaghanon sa Zn nga abono isip “starter”.

2. Likayan ang pagtanum sa yuta nga taas ang pH level.

Sulfur (S) Deficient

Sintomas:

1. Gagmay ang kolor light green ang mais.

2. Dalag ang kolo sa dahon susama sa kulang sa Nitrohenong abono.

Hinungdan:

1. Sobra ulan sa gagmay pa ang mais gikan sa pagtanum.

Angayan nga Buhaton:

1. Magbutang ug abono nga may sulfur dapit sa tudling.

2. Gamit ug ammonium sulfate (NH4)2SO2 sa lugar nga kulang ug sulfate.