mga tuntunin sa pagbabaybay
TRANSCRIPT
Filipino 1Group 3:
Mga Tuntunin sa Pagbabaybay
Gabay sa Ortograpiya ng Wikang Filipino
Ito ay binubuo ng mga kalakaran kung
paano sumusulat ang mga Pilipino sa ating pambansang
wika. Dito natin makikita ang mga
tuntunin sa paggamit at
pagbigkas ng mga simbolo.
1.) Mga Grapema
Ang pagsulat ng mga simbolo
Mga Grapema
a.) Letra – ang serye nag mga letra na tinatawag na alpabeto, kung saan ang alpabetong Filipino ay binubuo ng dalawampu’t walong letra.
Aa“ey”
Bb“bi”
Cc“si”
Dd“di”
Ee“i”
Ff“ef”
Gg“ji”
Hh“eych”
Ii“ay”
Jj“jey”
Kk“key”
Ll“el”
Mm“em”
Nn“en”
Ññ“enye”
NGng“enji”
Oo“o”
Pp“pi”
Qq“kyu”
Rr“ar”
Ss“es”
Tt“ti”
Uu“yu”
Vv“vi”
Ww“dobolyu”
Xx“eks”
Yy“way”
Zz“zi”
b.) Hindi Letra – maaaring buuin ng:
Paiwa ( ` ) at Pakupya ( ^ ) – na simbolo ng impit na tunog ( ´ )Tudlik na pahilis ( ` ) na simbolo ng diin at/o haba.
Bantas, gaya ng tuldok ( . ), pananong ( ? ), padamdam ( ! ), kuwit ( , ), tuldok-kuwit ( ; ), tutuldok ( : ), kudlit ( ’ ), at gitling ( - ).
Mga Grapema
2.) Mga Tuntuning
Panlahat sa Pagbaybay
a.) Pasalitang Pagbaybay
Ang mga salita ay nabibigkas sa maaayos na pagkakasunod-sunod ng mga lettrang bumubuo dito. Base ito sa ating mga Alpabeto Pasulat Pabigkas
Salita MansanasLubidArmas
/em-ey-en-es-ey-en-ey-es//el-yu-bi-ay-di/
/ey-ar-em-ey-es/
Pantig MagBa
Nang
/em-ey-ji//bi-ey/
/en-ey-en-ji/
Akronim:CAR
(Cordillera Administrative Region)/si-ey-ar/
DOLE(Department of Labor and
Employment)
/di-o-el-i/
MERALCO(Manila Electric Company)
/em-i-ar-ey-el-si-o/
Daglat
Atty.(Attorney o Abogado)
/capital ey-ti-ti-way/
AR.(Architect)
/kapital ey - kapital ar/
Engr.(Engineer)
/kapital i-en-ji-ar/
Inisyal ng Tao
GMA(Gloria Macapagal Arroyo)
/ji-em-ey/
MAP(Michael Andrillo Parreño)
/em-ey-pi/
CMR(Claro M. Recto)
/si-em-ar/
Inisyal ng Samahan/Institusyon
ICES(Integrated Civil Engineering
Students)
/ay-si-i-es/
UIC(University of Immaculate
Conception)
/yu-ay-si/
PNP(Philippine National Police)
/pi-en-pi/
Simbolong Pang-agham/Pangmatematika
Al(Aluminum)
/ey-el/
CO(Carbon dioxide)
/si-o-tu/
Km(kilometer)
/key-em/
b.) Pasulat na Pagbaybay
Panatilihin ang orihinal na anyo ng mga salitang mula sa ibang kututbong wika sa Pilipinas.
Vakúl (Ivatan) Panakip sa ulo na yari sa palmera
Payyo/payew (Ifugaw) Tawag sa palayan ng mga Ifugaw
Banamu (Hudhud) Tawag sa Hagdan-hagdang palayan nila
Tnalák o t’nalák (T’boli) Habing yari sa abaka ng mga T’boli
Butanding (Bicol) Isang whale shark
Cabalén (Pampango) kababayan
Hádja Babaeng Muslim na nagsasagawa ng banal na paglalakbay sa Mecca
Mga salitang galing sa banyaga na dapat panatilihin ang orihinal na anyo nito
Status quo Samurai French friesBouquet Pizza pie Sheik
Mga salitang mula sa Español, baybayin ito ayon sa ABAKADA
familia Pamilyabaño Banyo
cheque tsekemaquina makina
Bérde Berdeng-berde
Kapé Kapeng-kapé
Karné Karneng-karné
Libre Libreng-libre
Suwerte Suwerteng-suwerte
Sa Pag-uulit ng salitang-ugat na nagtatapos sa patinig e hindi ito
pinapalitan ng letrang i. Kinakabitan ng pang-ugnay o linker (-ng) at ginagamitan ng gitling sa pagitan ng salitang-
ugat.
Sa pag-uulit ng salitang-ugat na nagtatapos sa patinig na o hindi ito pinapaitan ng letrang
u.Ginagamitan ng gitling sa pagitan ng salitang-ugat.
Ano Ano-anoSino Sino-sinoPito Pito-pitoHalo Halo-haloButo Buto-butoPiso Piso-pisoBato Bato-bato
Next
Mga salitang nabubuo sa pag-uulit ng salitang-ugat na hindi ginagamitan ng
gitling at may iba ng kahulugan.
Halimbawa:
Haluhalo (pagkain)Salusalo (piging o
handaan)Batubato (uri ng
ibon)
Ang huling pantig ng salitang-ugat na
nagtatapos sa e, ito ay nagiging i at ang o ay u.
Korté Kotihan
Atake Atakihin
Salbahe Salbahihin
Bálot Balútin
Hintô Hintuán
Bató Batuhín
Sine Sinehan
Bote Botehan
Onse Onsehan
base basehan mésa mísa
úso óso
téla tíla
babáe Hindi babái
búhos Hindi búhus
sampû Hindi sampô
Mga salitang nanatili ang e kahit hinuhulapian.
Salitang hindi pwedeng
palitan ng i ang e at o
ang u.Mga
hiram na salita sa katutubo
na ginagamitan ng e
at o.
3.) Ang Panghihiram
a.) Tumbasan
ng kasalukuyang leksikon sa Filipino ang mga salitang hiram o banyaga
rule tuntunin
narrative salaysay
skill ksanayan
banquet salusalo
tranquil panatag, tiwasay
b.) gamitin ang natatanging mga salita mula sa mga katutubong wika sa Pilipinas at panatilihin ang
orihinal na baybay.
• “bana” (Hiligaynon at Sugbuanong Binisaya) – tawag sa asawang lalaki
• “butanding” (Bicol) – whale shark• “imam” (Tausug) – twag sa paring Muslim• “cañao” (Igorot) – panseremonyang sayaw• “banhaw” (Visaya) – muling pagkabuhay• “Chidwai” (Ivatan) – biloy o dimple• “gahun” (Cebuano, Hiligaynon, Waray) -
kapangyarihan
Baybayin ang salita ayon sa ABAKADA
vocabulario bokabularyo
telefono telepono
celebracion selebrasyon
maquina makina
psicologia sikolohiya
c.) Mga salitang hiram sa Español.
estudyante Hindi istudyante
estilo Hindi istilo
espiritu Hindi ispiritu
estruktura Hindi istruktura
espesyal Hindi ispesyal
desgrasya Hindi disgrasya
politika Hindi pulitika
opisina Hindi upisina
tradisyonal Hindi tradisyunal
koryente Hindi kuryente
tornilyo Hindi turnilyo
Español Filipino
convencion kumbensiyon
conferencia kumperensya
convento kumbento
conforme kumporme
convulsion kumbulsiyon
d. Mga salitang hiram sa Español at Ingles: Kung hindi
tiyak ang pagtutumbas, hiramin ang orihinal na
Español at Ingles.
Español Filipino Inglesimagen imahen imagedialogo diyalogo dialogue
prioridad priyoridad priority
e. Panghihiram sa Wikang Ingles: Kung wikang Ingles
at iba pang wikang dayuhan ang
pinaghihiraman, panatilihin ang orihinal na ispelling.
toupee Habeas corpus
spaghetti bouquet
reservoir depot
f. Panatilihin ang orihinal na baybay ng mga salitang pantangi, teknikal,
pang-agham, at mga simbolong pang-agham at matematika.
Manuel Quezon varicose vein
Biñan, Laguna chemotherapy
Ablaza Bldg. videotape
Jose Reyes Hospital x-ray
Jhonson Wax carbon dioxide
Fe (iron) C (carbon)
ZnO (zinc oxide) V (velocity)
End
A Ba Ka Da E Ga Ha I La Ma Na O Pa Ra
Sa Ta U Wa Ya
Back Hiram
Ano Anu-anoSino Sinu-sinoPito Pitu-pitoHalo Halu-haloButo Butu-butoPiso Pisu-pisoBato Batu-bato
Back