Miluša Žugić

Priručnik za građane o mehanizmima učešća u procesu odlučivanja na lokalnom nivou

IZDAVAČ OPŠTINA NIKŠIĆ

2

Miluša Žugić

Priručnik za građane o mehanizmima učešća u procesu odlučivanja na lokalnom nivou

Izdavači:

Opština Nikšić

Program za socijalnu transformaciju (Matra) Ministarstva spoljnjih poslova Holandije

Lektura i korektura: Miluša Bakrač

Primjerci ovog Priručnika su besplatni

Opština Nikšić zadržava sva izdavačka prava nad materijalom

3

SADRŽAJ

Umjesto predgovora………………………………...……....……3

Pojam lokalne samouprave……………………….......….....….…4

Šta je učešće građana ?...................................................................4

Zašto je važno učešće građana na lokalnom nivou?.......................6

Informisanost građana....................................................................7

Ko treba da učestvuje u donošenju odluka?.................................11

Šta dobijate aktivnim učešćem?...................................................13

Načini učešća građana..................................................................14

Mjesne zajednice-uloga i formiranje mjesnih centara..................19

4

UMJESTO PREDGOVORA

Prilikom izrade Priručnika korišćen je materijal iz Priručnika za opšti i specifični model treninga o učešću građana u donošenju odluka na lokalnom nivou, u čijoj pripremi je autorka takođe učestvovala. Korišćene su i publikacije Opštine Nikšić, Vodič za građane za ostvarivanje prava na informaciju i Vodič kroz lokalnu administraciju, kao i brošure Centra za razvoj nevladinih organizacija o oblicima učešća građana u donošenju odluka na lokalnom nivou. Ovaj Priručnik namijenjen je građanima Nikšića s namjerom da poveća njihovo učešće u donošenju odluka na lokalnom nivou. Nastao je kao proizvod VNG projekta koji, zajedno sa Zajednicom opština Crne Gore i holandskom organizacijom Matra, realizuje radna grupa koju sačinjavaju predstavnici Opštine Nikšić i nevladinih organizacija Nikšića. Projekat Jačanje odgovornosti i transparentnosti na lokalnom nivou u Crnoj Gori je finansijski podržan od strane Programa za socijalnu transformaciju(Matra)i Ministarstva spoljnjih poslova Holandije. U okviru ovog projekta planirane su brojne aktivnosti kao što su: izrada Priručnika za građane o njihovom učešću u donošenju odluka na lokalnom nivou, izrada i promocija komunikacione strategije, postavljanje osnova za osnivanje Informacionog centra u Opštini Nikšić, kao i studijska posjeta gradovima Crne Gore koji već imaju iskustva u radu Informacionog centra. Izradom Priručnika građani će se informisati o mogućnostima učešća u donošenju odluka na lokalnom novou. Njegovom promocijom i distribucijom obezbijediće se dugoročna i pravovremena informisanost građana, a samim tim, povećaće se i njihovo učešće u javnim raspravama, tribinama, radu radnih tijela, i pospiješiti njihove inicijative, sugestije i prijedlozi od značaja za ostvarivanje njihovih interesa.

5

Da bi ostvarivala dobre rezultate u korist svojih građana, lokalna samouprava treba da ima podsticajno i aktivno okruženje. U tom cilju treba saradnički da djeluje sa privatnim sektorom i građanima. Tako se stvara društvo za sve u kojem svi učestvuju u donošenju odluka na lokalnom nivou. Lokalna samouprava treba da se ponaša odgovorno i transparentno i u skladu sa Etičkim kodeksom koji je usvojen.

6

POJAM LOKALNE SAMOUPRAVE

Građani sami kreiraju uslove života u svojoj zajednici jer je lokalna samouprava najdirektniji odnos građana i države. Dobro uređena i razvijena lokalna samouprava za svakog građanina je izvor sigurnosti i institucionalni oslonac u rješavanju njegovih problema, kao i problema društva u cjelini. Između građana i lokalne samouprave treba da postoji partnerski, odgovoran odnos, a sve aktivnosti transparentno realizovane. Veoma je važno da je lokalna samouprava decentralizovana, da ima veći nivo ovlašćenja i izvore finansiranja kojima upravlja slobodno kao i da ima legitimitet i široku autonomiju u odlučivanju o svim pitanjima od interesa u zajednici. Takođe je značajno da se sve odluke kreiraju u partnestvu sa preostala dva sektora u društvu. Takav rad lokalne samouprave zasniva se na sljedećim principima: Pravna sigurnost – djelovanje lokalne samouprave u skladu sa zakonima koje garantuje pravna država podrazumijeva vladavinu zakona. Odgovornost – sve odluke se donose odgovorno(u skladu sa potrebama zajednice) i usmjerene su na poboljšanje uslova za život u njoj. Transparentnost – je javnost poslovanja u odnosu na sve ostale subjekte u zajednici, uključivanje građana u donošenje odluka i redovno i detaljno informisanje o svim aktivnostima koje utiču na njih. Efikasnost i efektivnost - lokalna samouprava treba da ostvari planirane ciljeve. Izbor ciljeva i njihovo ostvarivanje su ključni pokazatelji uspješnosti organa uprave u realizaciji njihove misije.

7

ŠTA JE UČEŠĆE GRAĐANA? Lokalna samouprava koja posluje transparentno i odgovorno uliva povjerenje i sigurnost građanima. Ako žele veća ovlašćenja i lokalne samouprave moraju pokazati sposobnost da zajedno sa građanima odgovorno i transparentno vrše svoju funkciju. Građani treba da shvate i prihvate da je novac kojim raspolaže lokalna samouprava novac građana i on ne može da se raspodjeljuje prema nahođenju nekog pojedinca, već planski, odgovorno i transparentno, služeći interesu građana. Znači, to građanima daje pravo i obavezu da se uključe u donošenje odluka na lokalnom nivou, a lokalnoj samoupravi upravljački kapacitet koji preduzima efektivne i vidljive akcije protiv korupcije. Građani mogu učestvovati u donošenju odluka neposredno ili predstavnički. Neposredno je kada građani direktno učestvuju u donošenju odluka, a predstavnički kada ih zastupaju izabrani predstavnici. Prednost neposrednog nad predstavničkim učešćem je to što se ograničava moć predstavnika građana. Vlast pripada narodu, pa on treba da je vrši neposredno, barem u jednom dijelu, ne prenoseći je u potpunosti na izabrane predstavnike. Izborom svojih predstavnika u lokalne i centralne predstavničke organe (skupštine), građani ne prenose na njih u cjelini svoje pravo na upravljanje lokalnom zajednicom i državom, ali i pored toga u današnjem društvu većina demokratija su predstavničke. Građani treba da budu zadovoljni društvom i lokalnom samoupravom u kojoj žive, ali i da snose odgovornost za odluke koje se donose. Građani treba da se udružuju na osnovu sopstvenih interesa i želja. Udružuju se u organizacije koje se tradicionalno

8

nazivaju interesne grupe, a među njima nijesu samo nevladine organizacije već i sindikati, strukovna udruženja, privredne komore, vjerske zajednice, studentska udruženja, kulturna društva, sportski klubovi, neformalne grupe i sl. Savremeno društvo sve više teži podsticanju ideje decentralizacije, regionalizacije i ravnomjernog regionalnog razvoja kao i uspostavljanju kvalitetnije medijske infrastrukture radi podizanja opšte političke i građanske svijesti. Pored javnog i privatnog sektora, postoji i treći – civilni sektor, u kome građani i njihova udruženja dobijaju sve veći broj uloga.

9

ZAŠTO JE VAŽNO UČEŠĆE GRAĐANA NA LOKALNOM NIVOU?

Lokalne vlasti imaju značajnu ulogu u poboljšanju životnih uslova građana i razvoju demokratije na lokalnom nivou. Međutim, problemi(socijalni, ekonomski, kulturni i problemi narušavanja životne sredine) sa kojima se građani suočavaju su ogromni, tako da je od velikog značaja svaki pokušaj inovacija, kreativnosti i napora da se oni riješe, jer svi hoćemo da imamo efikasnu lokalnu samoupravu, a to nije lako i to zavisi od mnigih činilaca. Ipak, lokalna samouprava mora biti servis za sve svoje građane i omogućiti im punopravno učešće u donošenju odluka. Ako građani ne učestvuju aktivno u životu zajednice, postoji opasnost da prestanu da budu učesnici demokratskog procesa i postanu samo posmatrači. Kada se to dogodi, vlast donosi sve odluke bez njihovog uticaja. Najočigledniji oblik učešća građana su izbori. Na taj način se izabranim predstavnicima daje legitimitet. Međutim, kada su predstavnici izabrani, građani i dalje treba da prate šta se s njima događa, kakve odluke donose i kako obavljaju svoju dužnost. Pravo građana na učešće u upravljanju na lokalnom nivou je njihovo izvorno pravo i princip demokratskog uređenja. Učestvujući u procesu donošenja političkih odluka, građani usmjeravaju poteze predstavničkih organa ili sami donose određene političke odluke i odlučuju o kvalitetu javnih usluga ili sami rješavaju određene probleme u svom naselju i lokalnoj zajednici. Umjesto slabo zainteresovanih i neaktivnih birača, oni postaju aktivni politički subjekti i preuzimaju na sebe odgovornost za donošenje političkih odluka. Na taj način oni poboljšavaju funkcionisanje organa vlasti, uspostavljaju partnerstvo sa tim organima i doprinose poboljšanju uslova individualnog i javnog života.

10

Opšti zakonski okvir za učešće građana na lokalnom nivou uređen je Zakonom o lokalnoj samoupravi i drugim zakonima koji razrađuju ostvarivanje pojedinih političkih prava i, naročito, zakonima kojima se vrši decentralizacija pojedinih poslova centralne vlasti na jedinice lokalne samouprave. Građani koji imaju biračko pravo i prebivalište na području opštine treba da budu nosioci prava na upravljanje poslovima lokalne samouprave. Veoma je važno i partnerstvo, a ono se zasniva na povjerenju!

11

INFORMISANOST GRAĐANA

Da bi građani učestvovali u donošenju odluka, prije svega treba da budu dobro informisani. Ta informisanost se ostvaruje na dva načina. Prvi je od strane lokalne samouprave, a drugi da se građani informišu koristeći prava iz Zakona o slobodnom pristupu informacijama.

Opština Nikšić ima svoj sajt na kome plasira informacije o svom radu, o javnim raspravama, detaljnim urbanističkim planovima, predlozima i nacrtima zakona, odlukama i drugim informacijama bitnim za građane. Takođe koristi lokalni javni servis, pa putem najava na RTV Nikšić građanima pruža informacije iz svog djelokruga aktivnosti i planiranja.

Kad se radi o nekim veoma važnim pitanjima za rad njenih organa i tijela, lokalna samouprava obavještava predstavnike NVO i građana i putem telefona. Postoji i Dan otvorenih vrata za NVO, i tom prilikom predstavnici Opštine razmjenjuju informacije, predloge i planove sa predstavnicima građana.

Prije donošenja programa razvoja opštine, prostornih i urbanističkih planova, budžeta i opštih akata kojima se utvrđuju prava i obaveze građana, Opština organizuje javnu raspravu koja traje najmanje petnaest dana. Pozive sa programom javne rasprave, organi lokalne uprave upućuju putem medija, a objavljuju ih i na oglasnoj tabli Opštine i veb-sajtu(Web site).

Javna rasprava je najčešći mehanizam uključivanja građana u procese odlučivanja na lokalnom nivou i organizuje se radi dobijanja informacija od strane gradjana o nacrtu nekog dokumenta ili akta. U tom periodu građani mogu svoje sugestije i predloge dostaviti organima lokalne samouprave pismeno ili usmeno, a na centralnoj javnoj raspravi i putem ličnog prisustva i direktnog učešća. Opština Nikšić je osmislila, odštampala i distribuirala svojim građanima publikaciju Vodič za gradjane o ostvarivanju prava na informaciju. Ova publikacija nastala je kao proizvod

12

implementacije Zakona o slobodnom pristupu informacija koji je Skupština Crne Gore donijela u novembru 2005. godine. Ovim Zakonom regulisano je osnovno demokratsko pravo građana na informisanje. Svaka lokalna samouprava i svi njeni organi, prema ovom Zakonu, su dužni da obezbijede pristup informacijama svim domaćim i stranim pravnim i fizičkim licima, u skladu sa Zakonom. U Nikšiću djeluje Lokalni javni srevis RTNK, preko koga se građani svakodnevno informišu o radu lokalne samouprave i svim značajnim dešavanjima u gradu. Takođe se, povodom 18. seprembra – Dana opštine, uz dnevne novine Pobjeda besplatno distribuira dodatak o ostvarenim aktivnostima lokalne samouprave u periodu izmedju dva praznika. Informisanje građana se vrši i posredstvom pisanih i štampanih medija, putem intervjua, obavještenja, press konferencija, kao i veb sajta (Web site) Opštine Nikšić www. niksic. me. Svi akti, za koje je to zakonom propisano, objavljuju se u Službenom listu Crne Gore(opštinski propisi). Da bi se ostvario pristup informacijama, potrebno je pokrenuti postupak pismenim zahtjevom, bez obaveze obrazlaganja razloga za traženje pristupa informacijama. Propisani obrazac zahtjeva se može preuzeti u Građanskom birou Opštine Nikšić, a ako je zahtjev nepotpun ili nerazumljiv, može se dobiti uputstvo za popunjavanje obrasca. Zahtjev se može podnijeti na više načina:

• neposredno na arhivi u Građanskom birou, • poštom, na adresu Opštine - Njegoševa 18, sa naznakom,

kojem organu Opštine je namijenjen, • na e-mail organa lokalne samouprave, • na fax organa kojem se upućuje zahtjev.

Informacija se može dobiti neposrednim uvidom u određenoj

službi ili organu lokalne samouprave, prepisivanjem informacije u

13

prostorijama organa uprave ili dostavljanjem prepisane informacije pismenim putem poštom i elektronski Kako će jedna lokalna samouprava, NVO, ili privredni subjekt najbolje povećati stepen povjerenja ostalih subjekata u zajednici? Kada posluje transparentno i odgovorno prema svim članovima te zajednice. Takvo poslovanje podrazumijeva saradnju i povjerenje sva tri sektora, a to je uslov za dostizanje održivog razvoja kao osnovnog principa lokalne samouprave, ali i krajnjeg cilja svih sektora u zajednici. Opština Nikšić je odštampala i prezentovala građanima i Vodič kroz lokalnu administraciju jer građani često nijesu upoznati sa svojim pravima i načinom na koji mogu ostvariti različite usluge u lokalnoj samoupravi, koje su nadležnosti lokalne uprave i koje zahtjeve mogu realizovati i na koji način. Često se građani za sve svoje potrebe obraćaju direktno predsjedniku Opštine iako postoje službe i organi u Opštini Nikšić koji imaju različite nadležnosti i preko kojih će građani lakše i efikasnije riješiti neki svoj zahtjev ili potrebu. U ovoj publikaciji su jasno razgraničene nadležnosti svih organa i službi lokalne samouprave, a o njima se možete informisati u aneksu ovog Priručnika - Predsjednik Opštine i služba predsjednika Opštine. Građani sva pitanja koja upućuju predsjedniku Opštine, treba prvo da dostave Službi predsjednika (SO Nikšić, I sprat, kancelarija broj 15) koja će imati više vremena za njih i pomoći im da ostvare svoja prava. Kontakt sa ovom službom mogu ostvariti i putem telefona na broj, 214-239, kao i putem e-maila, predsjedniknk@t-com.me. U ovoj službi građani mogu ostvariti pravo na jednokratnu novčanu pomoć i prijem kod predsjednika ili potpredsjednika Opštine. - Građani se mogu obratiti Skupštinskoj službi u kancelarijama 7 i 13 koje se nalaze na I spratu Opštine ili na

14

brojeve telefona, 213-076, 213-073 i 213-097, ili na e-mail soniksic@t-com.me. -Zahtjevi za Službu glavnog administratora mogu se dostaviti na I spratu( kancelarija broj 2) ili na brojeve telefona, 200-485 i 200-486 i e-mail: soniksicga@t-com.me, a prava koja građani mogu ostvariti su: ispitivanje i ocjena zakonitosti postupaka. - U okviru Službe za zajedničke poslove djeluje Gradjanski biro (prizemlje zgrade Opštine) gdje se primaju upravna i neupravna akta koja se odnose na lokalnu upravu, daju informacije, zavode, obrađuju, otpremaju i dostavljaju pisma na date adrese.Kontakt telefon je 212-077. - Sekretarijat za društvene djelatnosti i opšte upravne poslove nalazi se na II spratu, a uslužni brojevi telefona su: 213-115, 213-074 i 212-502. -Prostorije Sekretarijata za privredu i finansije nalaze se na I i IV spratu, kontakt broj telefona je 213-146; e-mail spfnk@t-com.me. -Sekretarijat za sport nalazi se u ulici Dragice Pravice b. b. Kontakt brojevi telefona su 243-950 i 243- 951. Prava iz oblasti sporta, građani mogu ostvariti pismenim zahtjevom u slobodnoj formi. -Direkcija za imovinu, čija nadležnost su imovinsko- -pravna pitanja, nalazi se u Ulici Dragice Pravice b.b. . -Agencija za projektovanje i planiranje nalazi se na VIII spratu Opštine Nikšić, kancelarija broj 10. Kontakt broj telefona: 213-065; e-mail: appnk@t-com.me . -Komunalna policija nalazi se u Ulici Njegoševoj. Brojevi telefona za kontakt su: 200-924 i 220-088; e-mail: komunal.policija@t-com.me. Građani zahtjeve iz oblasti nadležnosti Komunalne policije podnose usmeno(lično i posredstvom telefona) i pismeno. -Služba zaštite i spasavanja nalazi se u Ul. Stojana Kovačevića br. 19, a brojevi telefona za kontakt su: 220-041, 220-040.

15

Građani, posredstvom ove službe, ostvaruju prava iz oblasti spasavanja ljudi i materijalnih dobara i pružanja humanitarne pomoći. -Služba za zaštitu životne sredine nalazi se u Ul. Vuka Karadžića b. b. . Kontakt broj telefona je, 245-710; e-mail: eko_opstinank@t-com.me . -Služba za razvoj mjesnih zajednica nalazi se u Ul. Dragice Pravice b.b. . Kontakt broj telefona je 243-736. -Služba menadžera nalazi se na II spratu Opštine Nikšić. Brojevi telefona za kontakt: 220-104 i 220-105; e-mail: m.nk@t-com.me. -Sekretarijat za uređenje prostora i stambene poslove nalazi se na VIII spratu Opštine Nikšić. Kontakt brojevi telefona su 213-147 i 213-112. -Sekretarijat za komunalne poslove, saobraćaj i vode nalazi se na VII spratu Opštine Nikšić ( kancelarija broj 2) i na V spratu (kancelarije broj 1 i 6). Broj telefona za informacije je 213-103.

16

KO TREBA DA UČESTVUJE U DONOŠENJU ODLUKA ?

Glavni učesnici građanske participacije na lokalnom nivou su građani, ali pored njih postoje i institucije, neformalne grupe, NVO i svi oni koji mogu izvršiti uticaj na donošenje neke odlike u lokalnoj samoupravi.

Da bi neko učestvovao u tom procesu treba da zna, da pored prava na participaciju ima i svoje obaveze da bude spreman na promjenu stavova i ponašanja. Najčešće oblasti participacije su:

• javni saobraćaj i infrastruktura (putevi), • dovod električne energije, gasa, vode, • čišćenje, odnošenje smeća, otpadnih voda i materijala, • sport, rekreacija, održavanje zelenih površina, • škole, bolnice, socijalni rad, kulturne ustanove (biblioteke,

pozorišta), • javna bezbjednosti i sigurnost, • izrada prostornih planova razvoja i podsticanje

ekonomskog razvoja. Oblici saradnje predviđeni Zakonom o lokalnoj samoupravi (član 116) su: 1. informisanje, konsultovanje, 2. učešće u radu radnih grupa-tijela, 3. organizovanje zajedničkih događaja, 4. finansiranje projekata NVO, 5. obezbjeđivanje uslova za rad. Prema istraživanju koje kontinuirano realizuje Centar za razvoj NVO u Crnoj Gori svi ovi oblici saradnje su na dosta niskom nivou i potrebno ih je unaprijediti. Pet godina uzastopno rađeno je ovo istraživanje i u Nikšiću i pokazalo se da treba još mnogo raditi na uključivanju građana u donošenju odluka na lokalnom nivou. Da bi se povećalo učešće građana na lokalnom nivou neophodno je poštovanje određenih principa saradnje među sektorima kao što su:

17

• nepristrasnost i jednako uvažavanje svih, • transparentnost i • uzajamna korist.

Građani bi trebalo da postanu svjesni činjenice da je lokalna samouprava njihova svakodnevna, najbliža i najvažnija adresa na kojoj treba da traže odgovore, ali i na kojoj daju predloge rješenja za aktuelna pitanja u zajednici. Uloga svakog pojedinca u ovom procesu je veoma važna. Učešće građana u procesu kreiranja, donošenja i implementiranja odluka stvara aktivno civilno društvo odgovornih i angažovanih građana sa jedne, i produktivan privatni sektor, sa druge strane. Ako svim tim koordinira i upravlja aktivna, odgovorna i transparentna lokalna samouprava, onda ona sve više raste, razvija se i teži idealnoj. One lokalne samouprave koje prepoznaju značaj i u praksi koriste različite tehnike za komuniciranje sa građanima, jasno pokazuju svoju spremnost za uključivanje lokalnog stanovništva u rješavanje lokalnih problema. Nabrojaćemo neke od tehnika koje se mogu koristiti za veće uključivanje građana u proces donošenja odluka. Intervjui - su unaprijed pripremljeni razgovori o nekom problemu. Oni se realizuju brzo i jednostavno i lokalna samouprava ne troši sredstva za organizovanje istih. Skup mišljenja pojedinaca o nekom problemu je izuzetno značajan za njegovo rješavanje tako da je ova tehnika veoma korisna. Brainstorming (brzo i istovremeno prikupljanje informacija od više učesnika) se koristi za prikupljanje višestrukih pogleda i stavova velike grupe ljudi o nekom konkretnom problemu ili pitanju. Tehnika nominalne grupe (TNG) je složenija od brainstorminga jer zahtijeva postizanje konsenzusa u grupi, kao i više individualnog rada i planiranja. Fokus grupe se organzuju radi razmatranja nekog konkretnog pitanja uz pripremljeni set pitanja.

18

ŠTA DOBIJATE AKTIVNIM UČEŠĆEM ?

Kada građani samo prisustvuju sastancima ili prezentacijama, javnim raspravama i sl. kako bi se bliže upoznali sa konkretnim odlukama ili programima, ili samo izlaze na izbore, to je pasivno učešće, a takvi građani nijesu dovoljno odgovorni. Zato se kod nas često dešava da se građani za svoje probleme i potrebe obraćaju Premijeru, Predsjedniku Vlade ili ministrima, ne shvatajući da je to pogrešan put. Na lokalnom nivou je najlakše predloženo rješenje primijeniti u praksi i vidjeti rezultate. Građani bi trebalo više da se interesuju i uključuju, a lokalna samouprava spremna da podrži i ohrabri njihovu zainteresovanost. (Čak i ako predlog koji dolazi od strane građana nije dobar, treba ga razraditi i pokušati preformulisanje tog predloga u rješenje koje će biti prihvatljivo i za jedne i druge.) Bilo bi poželjno da se u rješavanju nekog problema uključi i privatni sektor. Participacija potpomaže proces donošenja odluka, doprinosi boljem razumijevanju i saradnji između građana i lokalne samouprave kao i upoznavanju predstavnika vlasti sa problemima građana koji su ih izabrali. Lokalni funkcioneri i starješine organa lokalne samouprave su obavezni da odrede vrijeme za prijem građana i primaju građane. Organi lokalne uprave treba da imaju knjigu utisaka za građane i sanduče za primjedbe.

19

NAČINI UČEŠĆA GRAĐANA

Kod nas postoje razni oblici učešća građana u radu lokalne samouprave, a to su:

• inicijativa, • građanska inicijativa, • zbor građana, referendum (mjesni i opštinski), • građanska žalba i peticija, • i drugi oblici izjašnjavanja i odlučivanja utvrđeni

Statutom. Inicijativa je akt kojim građani kod organa lokalne samouprave pokreću rješavanje određenih pitanja za koja su zainteresovani, a može se pokrenuti radi razmatranja i odlučivanja o određenim pitanjima od interesa za lokalno stanovništvo u skladu sa zakonom. Inicijativu može podnijeti samo jedan građanin. Inicijative se mogu podnositi radi:

• utvrđivanja linija u gradskom i prigradskom saobraćaju, izgradnje, proširenja i uređenja groblja,

• asfaltiranja ulica, • pružanja komunalnih usluga, • razvoja i zaštite životne sredine, • boljeg informisanja, • utvrđivanja dužine radnog vremena u ugostiteljskim

objektima, • zaštite spomenika i spomen obilježja, • razvoja sporta, • razvoja kulture i umjetnosti, • zaštite od buke, • izgradnje infrastrukturnih objekata • i drugih pitanja zbog kojih se može podnijeti građanska

inicijativa.

20

O podnijetoj inicijativi opštinske službe moraju donijeti stav u roku od trideset dana i o tome obavijestiti podnosioca inicijative. Građanska inicijativa je akt (dokument) kojim se od nadležnih opštinskih organa traži donošenje novog ili promjena postojećeg akta koji utiče na ostvarenja naših prava i zadovoljenje naših potreba. Pokreće se radi:

• utvrđivanja poreza, • planiranja i uređenja prostora, • uređenja i korišćenja građevinskog zemljišta, • javnog prevoza putnika u gradskom i prigradskom

saobraćaju, • socijalne i dječje zaštite, • postavljanja privremenih objekata i • drugih pitanja iz nadležnosti lokalne samouprave.

Građansku inicijativu može pokrenuti grupa građana i za nju je potrebno obezbijediti određeni broj potpisa koji se razlikuje od grada do grada. Za Nikšić je potrebno prikupiti potpise 2% od upisanih birača u Birački spisak na posljednjim izborima. Svi potpisnici građanske inicijative moraju imati prebivalište na teritoriji opštine Nikšić. Broj i tačnost podataka provjerava Skupštinska služba, a ako je nepotpuna ili neprecizna, vraća se podnosiocu na doradu u roku od trideset dana. Skupština se o građanskoj inicijativi izjašnjava na sjednici Skupštine Opštine u roku od šezdeset dana i dužna je da na toj sjednici omogući prisustvo predstavnika podnosilaca inicijative. Donosi se zaključak o prihvatanju ili neprihvatanju inicijative. U slučaju neprihvatanja može se raspisati referendum u roku od devedeset dana. Zbor građana saziva nadležni organ mjesne zajednice, po sopstvenoj inicijativi ili na predlog odredjenog broja građana, radi dobijanja mišljenja o pojedinim pitanjima od lokalnog interesa. Može ga sazvati predsjednik Skupštine, predsjednik

21

Opštine i odbornik radi dobijanja mišljenja građana o pojedinim pitanjima od lokalnog interesa. Potrebno je da predlog potiče od najmanje jedan posto građana sa područja za koje se organizuje zbor. Zbor se saziva najmanje sedam dana prije održavanja. Obavještenje o predstojećem okupljanju građana objavljuje se u sredstvima informisanja ili ističe na oglasnim tablama mjesne zajednice i Skupštine opštine i slično. Zahtjev za sazivanje zbora mora biti u pismenoj formi i sadržati predlog pitanja koje će zbor da razmatra. (Ako ga podnose građani, mora sadržati ime i prezime, adresu, potpis i JMBG.) Za punovažno odlučivanje na zboru potrebno je da prisustvuje 3-5 % građana od ukupnog broja upisanih u Birački spisak. Zbor građana odlučuje većinom glasova prisutnih, a građani na zboru daju predloge opštinskim organima u vezi sa pripremom programa i planova za razvoj opštine, zaštitom prostora od bespravne gradnje i očuvanjem životne sredine. Građani mogu pokrenuti inicijative i predloge za osnivanje mjesnih zajednica i promjenu njihovih granica i druga pitanja od značaja za lokalno stanovništvo. Radi izjašnjavanja građana o određenim pitanjima iz nadležnosti Opštine može se raspisati referendum za teritoriju Opštine (opštinski referendum) ili za dio teritorije (mjesni referendum). Opštinski referendum raspisuje se radi:

• prethodnog izjašnjavanja građana o osnivanju novih opština, ukidanja ili spajanja postojećih i promjeni sjedišta Opštine,

• izgradnja kapitalnih investicija, • uvođenja samodoprinosa, • promjene imena grada, • pitanja o simbolima grada (himna, zastava, grb, praznik), • drugih pitanja, kad to ocijeni Skupština.

22

Za raspisivanje opštinskog referendum predlog mogu podnijeti predsjednik Opštine, najmanje trećina odbornika ili najmanje 3-5 % birača. Mjesni referendum se može raspisati za područje mjesne zajednice i to radi uvođenja mjesnog samodoprinosa, izgradnje objekata od mjesnog interesa, kao i drugih pitanja od interesa za građane sa tog područja.

Odluku o raspisivanju mjesnog referendum donosi Skupština Opštine na predlog najmanje 5 % birača sa područja Opštine, za koju se traži njegovo raspisivanje.

Mjesni referendum je uspio kada se ispune uslovi propisani za opštinski referendum. Pored neposrednog odlučivanja i izjašnjavanja, građani mogu učestvovati u ostvarivanju lokalne samouprave tako što će uputiti: peticiju, predlog ili žalbu. Svaki građanin ima pravo da podnese peticiju, predlog i građansku žalbu. Građansku žalbu mogu podnijeti građani, pravna lica i drugi subjekti u slučaju:

• povrede prava na lokalnu samoupravu, • ako Opština ne obezbijedi zaštitu i unapređenje

manjinskih prava, • ako organi uprave i javne službe ne obezbjeđuju

efikasnost i zakonitost rada, • ako se organi uprave i javne službe ne pridržavaju kodeksa

i standarda postupanja sa građanima, • ako organi lokalne samouprave i javne službe ne

obezbjeđuju javnost i transparentnost svog rada, • u slučaju mita ili korupcije.

Građanska žalba podnosi se Skupštini Opštine u slučaju povrede prava na lokalnu samoupravu i ako Opština ne obezbijedi zaštitu i unaprjeđenje manjinskih prava, a u svim drugim slučajevima podnosi se predsjedniku Opštine. Podnosi se u pismenoj formi i mora biti uredno potpisana. Organ, zadužen za odlučivanje po građanskoj žalbi, je obavezan da donese odluku,

23

odnosno obavijestiti podnosioca, u roku od trideset dana od dana prijema. Odluku o uvodjenju samodoprinosa, donose građani neposredno, tajnim glasanjem i u skladu sa zakonom. O obliku i načinu neposrednog izjašnjavanja građana odlučuje Skupština Opštine većinom glasova od ukupnog broja odbornika. Inicijativu za donošenje odluke o samodoprinosu mogu podnijeti najmanje jedna trećina od ukupnog broja odbornika ili 20 % od ukupnog broja birača na teritoriji za koju se odluka donosi. Uz inicijativu za uvodjenje samodoprinosa, podnosi se Program kojim se utvrđuju izvori, namjena i način obezbjeđivanja ukupnih finansijskih sredstava za realizaciju samodoprinosa. Predlog odluke o samodoprinosu utvrđuje Skupština većinom glasova od ukupnog broja odbornika. Odlukom o uvodjenju samodoprinosa utvrdjuje se: namjena, područje, vrijeme za koje se uvodi samodoprinos, ukupan iznos sredstava koja se prikupljaju, obveznik samodoprinosa, lica koja se oslobađaju obaveze, visina samodoprinosa (osnovica, proporcionalna stopa i dr.), način obračunavanja i ostvarivanja nadzora građana nad namjenskim korišćenjem sredstava i druga pitanja od značaja za uvođenje samodoprinosa (Statut Opštine Nikšić). U Crnoj Gori nijesu dobro razvijeni mehanizmi građanske participacije. Imali smo više primjera inicijative i građanske inicijative dok su drugi oblici učešća vrlo rijetki. Postoje pozitivni primjeri iz Opštine Nikšić u kojoj je sprovedeno niz lokalnih inicijativa kao što su: Inicijativa o suživotu i toleranciji, inicijativa za pošumljavanje Trebjese, čišćenje korita Bistrice, obilježavanje pješačkih prelaza i slično. U Crnoj Gori je devetnaest od dvadeset jedne opštine donijelo Odluku o učešću građana, međutim ona se ne poštuje u dovoljnoj mjeri od strane lokalne samouprave.

24

Postoji i Savjet za zaštitu i razvoj lokalne samouprave kao i Institut prazne stolice, gdje građani mogu učestvovati u radu lokalnih parlamenata, međutim i oni slabo funkcionišu u većini opština u Crnoj Gori. Povećanje građanske participacije je neophodno kako bi organizacije civilnog društva postale ravnopravni partneri lokalnoj samoupravi u cilju ostvarivanja opšteg društvenog interesa, a takođe je neophodno povećanje njihovih kapaciteta kako bi se osposobile za složene procedure prilikom konkurisanja za IPA fondove. Obezbjeđivanje odgovarajućih mehanizama saradnje između države i civilnog društva mora imati odgovarajuće mjesto u okviru izgradnje pravne države.

25

MJESNE ZAJEDNICE-ULOGA I FORMIRANJE MJESNIH

CENTARA Građani u mjesnoj zajednici učestvuju u odlučivanju o ostvarivanju svojih zajedničkih potreba i interesa u oblastima: uređivanja naselja, stanovanja, komunalnih djelatnosti, socijalne i dječje zaštite, zdravstvene zaštite, kulture, fizičke kulture, informisanja, zaštite i unapređivanja životne sredine, zaštite potrošača i u drugim oblastima života i rada stanovništva na tom području. Građani u mjesnoj zajednici odlučuju putem svojih izabranih predstavnika u Savjetu mjesne zajednice, na zboru građana, referendumom i drugim oblicima izjašnjavanja, u skladu sa Statutom i ovom odlukom. Mjesna zajednica ostvaruje saradnju sa organima lokalne uprave, javnim službama i drugim subjektima i aktivno učestvuje u postupku javne rasprave pri donošenju programa razvoja, prostornih i urbanističkih planova, budžeta i drugih opštih akata. Nadležni organi lokalne uprave dužni su dostaviti mjesnoj zajednici podatke, odnosno izvještaje o ostvarivanju planova i programa javnih službi na odnosnom područiju. Mjesna zajednica ostvaruje saradnju sa nadležnim organom lokalne uprave u vršenju komunalnog nadzora i daje predloge, sugestije i mišljenja u cilju potpunijeg i efikasnijeg obezbjeđivanja komunalnog reda na njenom području. Radi ostvarivanja zajedničkih potreba i interesa građana na području više, teritorijalno povezanih i razvojno i ekonomski međusobno upućenih, mjesnih zajednica može se osnovati Mjesni centar. Inicijativu za osnivanje Mjesnog centra može podnijeti nadležni organ jedne ili više mjesnih zajednica. Inicijativa za osnivanje Mjesnog centra sadrži:

• naziv i sjedište,

26

• razloge za osnivanje, • način finansiranja i • druga pitanja od značaja za rad Mjesnog centra.

Lokalna samouprava Nikšića je prepoznala značaj uključivanja građana u procese donošenja odluka na lokalnom nivou. S druge strane, građani bi trebalo da u punoj mjeri koristite svoja prava za neposredno učešće i kontinuirano ukazuju na odgovorno i transparentno poslovanje. Samo tako će jačati lokalna zajednica uz obostranu korist, a uloga građana je da istraju, jer ništa se ne dešava preko noći, sve ovo je proces. I ova publikacija je doprinos Opštine Nikšić u ostvarivanju prava građana i njihovom učešću u donošenju odluka na lokalnom nivou.