MINIGRAMMATIKK Dei viktigaste reglane for nynorsk rettskriving i tråd med den gjeldande nynorskrettskrivinga som trådde i kraft 1. juli 2012.

• Systemet med sideformer blei avskaffa, slik at alle skrivemåtar og bøyingar er likeverdige. • Nokre former gjekk ut av rettskrivinga, slik som: drømme, mye, bare og noen.

Denne minigrammatikken tar for seg nokre av hovudreglane for nynorsk.

1. SUBSTANTIV

1.1 HANKJØNN FÅR ENDINGANE – AR OG –ANE I FLEIRTAL:

Ein gut – guten – gutar – gutane 1.1.2 Ord som ender på –nad - vallfritt: –er og –ene ELLER –ar og –ane i fleirtal: Ein søknad – søknaden – søknader/-ar – søknadene/-ane Ein lovnad – lovnaden – lovnader/-ar – lovnadene/-ane 1.1.3 Uregelrett – som bokmål: Ein far – faren –fedrar – fedrane Ein mann – mannen – menn – mennene Lista er ikkje fullstendig. 1.1.4. Med vokalskifte – som bokmål: Ein fot – foten – føter – føtene Ein bror – broren – brør – brørne Lista er ikkje fullstendig. 1.1.5 Ikkje som bokmål: Ein nagl – naglen – negler – neglene Ein son – sonen – søner – sønene Lista er ikkje fullstendig.

1.2.HOKJØNNSORD FÅR ENDINGANE –ER OG ENE I FLEIRTAL:

Ei jente – jenta – jenter – jentene 1.2.1 Ord som ender på –ing, får –ar og –ane i fleirtal: Ei dronning – dronninga – fleire dronningar – alle dronningane

1.3.INKJEKJØNN HAR INGA ENDING I UBESTEMT FLEIRTAL OG ENDINGA – A I BESTEMT FLEIRTAL:

Eit hus – huset – hus – husa

1.4 ANNA KJØNN ENN PÅ BOKMÅL

• Ein medlem • Ein bodskap • Ein dialekt • Ei utsegn

Lista er ikkje fullstendig.

2. VERB

2.1 NÅR ER DET –AR I PRESENS OG NÅR BLIR DET –ER?

A-ending i fortid gir –ar i presens: Å slutte – sluttar – slutta – slutta Å hoppe – hoppar – hoppa - hoppa te/de-ending i fortid gir –er i presens: Å køyre – køyrer – køyrde – køyrt Å begynne – begynner – begynte – begynt

2.2. J ELLER IKKJE (DEI VIKTIGASTE)

Valfritt: Å ønsk(j)e/ynsk(j)e Å merk(j)e Å styrk(j)e Å stykk(j)e opp Å skygg(j)e Å søkk(j)e Å tenk(j)e

2.3 ALLTID MED J.

Desse har ofte berre éi staving i presens og kan vere vanskelege å få rett: Selje – sel – selde – selt Telje – tel – talde – talt Velje – vel – valde - valt Krevje – krev – kravde – kravt Skilje – skil – skilde – skilt Spørje – spør – spurde – spurt Venje – ven – vande – vant

2.4 ANDRE STERKE VERB I NYNORSK

Drepe – drep – drap – drepe Grave – grev – grov – grave Lese – les – las –lese Skine – skin – skein – skine Vekse – veks – vakse/voks – vakse Suge – syg – saug – soge Lista er ikkje fullstendig.

2.5 SVAKE VERB I NYNORSK (STERKE I BOKMÅL):

Hjelpe – hjelper – hjelpte – hjelpt

Sleppe – slepper – sleppte – sleppt Treffe – treffer – trefte – treft Strekk(j)e – strekk(j)er – strekte – strekt Tvinge – tvingar – tvinga – tvinga Lista er ikkje fullstendig.

3. SAMSVARSBØYING

På nynorsk bøyast verbet i kjønn og tal etter substantivet Hankjønn eintal: Villaen er bygd Hankjønn fleirtal: Tekstane er lesne Hokjønn eintal: Hytta er ferdig Hokjønn fleirtal: Hyttene er ferdige Inkjekjøn eintal: Huset er bygd Inkjekjøn fleirtal: Husa er bygde

4. ANDRE REGLAR

4.1 DETERMINATIV

Hankjønn Hokjønn Inkjekjøn Fleirtal Nokon Noka Noko Nokre/nokon Annan Anna Anna Andre Ingen Inga Ikkje noko/inkje Ingen

Eksempel: Ein annan gong – i ei anna tid Nokon eg kjenner, skjønner ikkje noko Ingen kjenner dagen, før ein veit om noko skjer.

4.2 IKKJE DEN, MEN HO/HAN

Du kan ikkje bruke det personlege pronomenet ‘den’ på nynorsk. Når vi viser til eit substantiv, bruker vi ‘han’ når vi viser til eit hankjønnsord og ‘ho’ når vi viser til eit hokjønnsord. Eksempel: Eg måtte vaske bilen etter fjellturen fordi han hadde blitt så skitten. Dersom avisa ikkje ligg på den staden ho bruker ligge, har hunden tatt ho.

4.3 DE ELLER DYKK?

De er subjektet i setninga, medan dykk er objektet. De er altså dei om står for/utfører ei handling, medan dykk er dei som handlinga rettar seg mot. Eksempel: Er de (subjekt) sikre på at det er slik? Meld ifrå dersom de (subjekt) ikkje kan komme. Eg (subjekt) såg dykk i går utanfor kinoen. Eg (subjekt) vil gjerne fortelje dykk noko.

5. KONSEKVENSLISTE

Når du skriv, ikkje vakle mellom formene. Har du valt byggje i staden for bygge, må du fortsette å bruke forma utan –j der det er mogleg.

Skriv du nynorsk basert på 2012-norma, bør du velje moderne nynorsk – som løk i staden for lauk, allmenn i staden for ålmenn, da i staden for då og blir i staden for vert. Det er mest naturleg for oss på Vestlandet å velje infinitiv som ender på - e (høyre) i staden for –a (høyra). Ver konsekvent og vel det som ligg nærast dialekta di!

6.MEIR HJELP

Her er ein litt større gramatikk og fine øvingar: http://elevrom.sprakradet.no/skolen/minigrammatikk Bruk ordlista flittig – øving gjer meister og det går fortare etter kvart. Last gjerne ned appen på telefonen eller ha ho open på PCen når du skriv. ordbok.uib.no Lukke til! Kjelder: Språkrådet sin minigramatikk på nettstaden Språkrådet.no På saklista – Språk og saksbehandling på papir og nett av Jan Olav Fretland VGskole.no