Осебпазирї ба оќибатҳои таuирёбии

иќлим

Модули 2

Маќсади модул

• Маҳфумҳои асосии осебпазирӣ ба таъuирёбии иќлим

• Гузаронидани баходихии осебпазирӣ

• Ниошндиҳандаҳои асосии мониторинги осебпазирӣ

Осебпазирӣ чї маъно дорад?

- Осебпазирӣ ба таuирёбии иклим –ин дараҷаест,ки дар он системаҳои геофизики, биологи ва иҷтимоию иќтисоди ба оќибатҳои мухолифи таuирёбии иклим, дучор мешаванд, ва имконияти бартараф намудани ин оќибатҳоро надоранд.

Тавсифи Осебпазирї

Беҳимоягӣ метавонад, масъалан, дар шакли ҳимоя набудан аз хушксолӣ, ё ихтилофот, ё баландшавии нархҳо, ё аз шароитҳои иҷтимоию – иќтисодӣ ва шароитхои экологӣ. Осебпазирӣ на факат вобаста аз бему{офизатии система{о, балки аз дараҷаи таъсирпазирии иншо{от{ои махсус шароит{о (системаи экологӣ, дарё, хоҷаги, мамлакат, минтаќа)ва иќтидори мутобикшавй низ вобаста аст. .

БеҳимоягӣТаъсирпази

рӣ

Таъсири эҳтимолӣ

Иќтидори мутобикшавй

Осебпазирӣ

Мисоли Таъсир:таuирёбии боришот ва

осебпазирїТаuирёбии вазъи хаво

Таъсири Экологӣ ва Системавӣ

Таъсир ба некуахволии одамон

Саломатии ахолӣ

Амнияти Озукавори

Бехатариичисмонї

Таъсири Иҷтимоию-иктисодї

Боришот Обхези Беморихо, вобаста ба сифати об

Зарари киштукор

Микдори фавт ва вайрони{о

Заррари молӣ

Хушксоли ­Нимгуруснагӣ

Камшавии {осил

Мисол: Таъсири Хушксоли дар Тоҷикистон

Камшавии {осил

Нимгуруснагӣ

Му{оҷират

Кор дар гуруњњо

• Ба гуруњњо таќсим шавед.

• Ноњия ё мањалаеро (шањр,ноњия, ќишлок, ҷамоат, гуруњње аз ҷамоат– масъалан гуруњњи занон)интихоб кунед, ки дар бораи он маълумот дошта бошед.

Ба саво{лои зеррин ҷавоб ди{ед:

• Таъсири ассосии (1-2 мисол{оро) муаян кунед, ки дар но{ия/ҷамоат/ гуру{{и интихобкардаи шумо, мушо{{ида карда мешавад.

• Таъuирпазирихои ассосии (норасоии захирахои озука, тухмӣ,восита{ои пулиро……) муаян кунед.

• Иќтидори мутобикшавии асосиро(тачрибаи анъанавии заминдори дастгирии чамоат,тачрибаи мубориза бар зидди беобӣ, обхезӣ- масъалан таъсири об ба бино{о) -ро муаян кунед.

• Маълумоти мухтасарро такдим кунед

Гузаронидани ба{оди{ии осебпазирї ба таъuирёбии

иќлим

Меъери гузаронидани бањодињии осебпазирї ба

таѓирёбии иќлим• Дониш ва тачриба бояд хаматарафа ва

гуногуншакл бошанд (бо муносибат нисбати иштироки якљоя)

• Баходихии осебпазирї бояд дар чои муаян гузаронида шавад

• Таuирёбии умумичахони низ ба назар гирифта шавад.

• Намудхои гуногуни иќтидори мутобикшавй дар бањодихии осебпазири ба назар гирифтан лозим аст.

• Љанбањои институционалиеро, ки на танхо барои бањодихии осебпазири инчунин амалигардонии чорабинихои мутобикшави равона карда шудаанд, бояд барраси гаррданд.

Осебпазирї нисбат ба чї, кай ва дар куљо?

• Нисбат ба чї: масъалан, нисбат ба чунин љараёнњои ба мисли беморй ё таuирёбии муњит.

• Кай: Осебпазирї - чараени паїдархам ва таъсироти сахт ба саломатии инсонї ва системахои экологї ва бо мурури замон иќтидори мутобикшавй доимо тагир меёбанд.

• Дар кучо: Байни мамлакатњо,минтакањо,чамеахо ва хатто хочагихо фаркияти осебпазирї вучуд дорад.

Мониторинги осебпазирї

• Барои гузаронидани мониторинги осебпазирї ва дарачаи осебпазирї ба таъғирёбии иқлим мо метавонем нишондињандањоро муаян кунем.

• Ин нишондињандањо барои муаян кардани таъғирот бо гузаштани вакти муаян истифода бурда мешаванд.

Мисоли НишондињандањоНишондињандањо барои ташхиси бемухофизатї ва таъсирпазирї истифода бурда мешаванд.

Мисол{ои нишонди{анда{ои мониторинги бемуњофизати

 Такроршавии офатњои табии, вобаста ба таъғиребии иқлим (обхезї, беобї)

Миқдори Рузњо боришот/ њарорати ( яъне зиёдтар аз

миқдори муқараршуда ) ғайримуқаррарї

Миқдори рузњои сармои бармањал

Мисоли Нишондињандањо Нишонди{анда{ои мониторинги бемуњофизати

• Шумораи ањолии бо офатхои табии дучор шуда (масалан, беобї,обхезї, хар як ходиса дар як сол)

• Инфраструктураи харобшуда (масъалан, дарози, масохат ва намуди рохи бо обхези вайроншуда , хар як ходиса дар тули 1 сол)

• Заминистифодабари (масъалан, таъгиребии майдони чарогохо е чангалхо)

• Миқдори кифояи ѓизо (масъалан,захираи озуқавори барои муддати муқарраршуда).

• Фоизи хољагињое, ки берун аз њадди қашшоқи зиндаги мекунанд.

• Дараљаи саводнокї. • Беморї ва системаи

тандурустї.

Мисоли Нишондињандањо (озуќа)

Мисоли Нишондињандањо

• Нишондињандањо барои мониторинги иќтидори мутобиќшавї.

• Дастрас кардани маълумот дар бораи вазъи обу хаво ва иклим (интернет, радио).

• Микдори љойњо барои нигоњ доштани озуқаворї.

• Микдор ва андозаи системањои обёри барои як хољагии дењқконї.

• Инфрасохтор ва роњњо (аз он љумла, роњњои ба обхезї тобовар).

• Миқдори паногоњњои њангомї обхезї.

• Микдори беморхонањо, духтурон ва нуқтањои ёрии тиљилї.

• %заминњои бо зироатњои устуворї кишт кардашудаи хољагии қишлоқ.

Бањодињии Осебпазирї дар ноњияњои Тољикистон

 • Бењимоягї нисбат ба таъѓир ва таъѓирёбандагии иклим

дар ВМКБ ва водињои Хатлони Љанубї бо сабаби вобастагии таъѓирёбии ғайриодии харорат ва пањншавиии њарорат, њармоња бештар мушохида карда мешавад.

• Таъсирпазирї нисбатан баланд дар њудуди шарқии куњии РТР бо сабаби вобастагии ноњия аз хољагии қишлоқ, инчунин таъсирпазирї нисбат баофатњои табии ва сатњи пасти амниятии озукавориї мебошад. Таъсирпазирї инчунин дар љануби Суғд, шимоли –шарқии Хатлон, Заравшон ва ВМКБ низ баназар мерасад.

• Иќтидори мутобиќшавї Баландтарин иктидор дар ВМКБ бо сабаби дараљаи баланди саводнокї ва гуногунии манбаи даромад; инчунин дар љанубу шарќии Хатлон ва дар РТР низ гуногунии манбаи даромад ва дараљаи баланди саводнокї ба назар мерасад.

Индекси осебпазирї дар Тоҷикистон

(маҷмуаи нишондиҳандаҳо)

0.0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

11: U

rban

7: S

outh

east

Kha

tlon

hills

4: W

est R

RS

low

land

, T

ursu

nzad

e-Sha

krin

av-G

issa

r

1: N

orth

Sug

hd lo

wla

nds

10: G

BA

O

3: R

RS-S

ogd:

Var

zob-

Zar

afsh

an-Sur

khob

5: W

est R

RS

hils

, R

udak

i-Vak

hdat

6: S

outh

Kha

tlon

low

land

s

8: N

E K

hatlo

n hi

lls

2: S

outh

Sug

hd h

ills,

P

edhz

kent-S

hakh

rista

n-G

anch

i

9: E

ast R

RS

mou

ntai

ns

Exposure Sensitivity 1-Adaptive capacity

World Bank Poverty Reduction and Economic Management Unit, Europe and Central Asia Region (2011)

Бемухофизатй Сусти Имконияти Мувофикшави Адаптационный потенциал

Шах

р

Чан

уби

шар

кии

Ха

тлон

Гарб

и ап

адны

й Н

ТМ

Шим

олй

Суг

д

ГБА

О

НТМ

, Вар

зоб,

Зе

равш

ан

Гарб

и Н

ТМ,

Руда

ки,

Вах

дат

Чан

уби

Хатл

он

Шим

оли

Шар

ки Х

атло

н

Чан

уби

Суг

д

Шар

ки Н

ТМ

Кор дар гуруҳҳо • Ба гуруҳҳои худ баргашта дар (муддати 5

даќиќа) тарафҳои осебпазириро (таъсир,таъсирпазири, иктидор) барраси кунед.

• Дар гуруҳҳо аз иштирокчиён хоњиш кунед,ки нишондихандахои эҳтимолие, ки барои мониторинги таъсирпазирї истифода бурда мешаванд, муаян кунанд.

• Барои муњокима 15 даќиќа дода мешавад.

• Дар болои флипчарт нависед.