Mi trng l g

Mi trng l g ?

My chc nm gn y, cng vi qu trnh nhim mi trng v ph hoi sinh thi ngy cng nghim trng, vn mi trng ngy cng ni bt v tr thnh vn bn lun hng ngy ca nhn dn v cc nh chnh tr ng u cc nc. ng thi vi vic trin khai cng tc bo v mi trng, cc c quan chnh ph v cc t chc qun chng hu quan lin tip ra i ti cc nc v lm xut hin mt ngnh khoa hc mi - khoa hc mi trng. Cun sch ny s gii p cc vn t ra trong bo v mi trng. ng nhin, vn u tin chng ta gp phi l: mi trng l g?

Ni mt cch n gin, mi trng l tt c mi th xung quanh chng ta. Ni c th hn, v d nh trong mt mi trng ph thng c s no m cc bn tr ang hc tp, vn trng c rt nhiu cy xanh, hoa ti, khng kh trong lnh, t ting n rt ph hp vi vic hc bi ca cc bn, lc bn c th ni rng: mi trng hc tp ca chng em rt tt. i vi cc hc sinh th vn trng l mi trng hc tp ca cc bn. Cng vy, cc c ch cng nhn nh my, b con dn ph thnh th, b con nng dn nng thn, cc chin s n bin phng, u c mi trng ring ca h. Ni tm li, mi trng l mt trung tm c th i vi nhng nhn t xung quanh trung tm . V vy nhng trung tm khc nhau th mi trng cng ln nh khc nhau. i vi hc sinh v cng nhn th vn trng v nh my l mi trng ca h - l nhng mi trng nh. i vi ton nhn loi, c tri t, bu kh quyn, bin, lc a u thuc phm vi mi trng ca loi ngi - l mi trng ln. Hng ngy chng ta ni bo v mi trng tc l va ni ti cc mi trng nh nh trng hc, nh my, ng ph, cnh ng..., va ni ti mi trng ln nh mt vng, mt quc gia hoc c tri t.

T " mi trng" s dng trong cc vn kin, bo ch, i pht thanh m chng ta thng thy l th hin khi nim "mi trng ln" gm mi trng t nhin, mi trng nhn to v c mi trng i sng, mi trng sinh thi.

Mi trng t nhin l tng th cc nhn t t nhin xung quanh chng ta nh: bu kh quyn, nc, thc vt, ng vt, th nhng, nham thch, khong sn, bc x mt tri,...

Mi trng nhn to l h thng mi trng c to ra do con ngi li dng t nhin, ci to t nhin. V mi trng nhn to c sng to v pht trin trn c s mi trng t nhin, bi vy mi trng nhn to b mi trng t nhin chi phi v ngc li n cng nh hng nhiu ti mi trng t nhin.

V sao cn bo v mi trng ?

Bo v mi trng tc l bo v mi trng sinh tn ca loi ngi khi b nhim v ph hoi, khin cho mi trng t nhin cng ph hp vi sn xut v i sng loi ngi; ng thi bo v tt cc loi sinh vt trong th gii t nhin, loi tr nhng nhn t bt li ph hoi mi trng, nh hng xu ti i sng v sinh tn ca loi ngi.

Vn mi trng va l mt vn kinh t va l mt vn x hi. Kinh t tng trng, x hi pht trin khng nhng cn c khoa hc k thut tin tin m c ngun ti nguyn mi trng h tr. V d mt ngi mun leo ni, leo c mt on phi dng li ngh ngi v n ung, nhng nc v thc n u bn c, thm ch khng kh ht th cng khng trong sch...Bn th ngh xem vn ng vin leo ni c tro ti c nh ni cao nht khng ?

Tng trng kinh t cng ging nh leo ni, mi trng c v nh nc, thc phm v khng kh cn dng. Nu nh khng c ngun ti nguyn mi trng gip c lc th bt c nc no cng khng th y nn kinh t ln c. Bi vy ni ti bo v mi trng tc l bo v sn xut. Mi trng sn xut, mi trng i sng v mi trng sinh tn tt p chnh l c s ca s pht trin kinh t x hi. Nu c s ny b ph hoi khng nhng s nh hng ti pht trin kinh t m cn nh hng ti n nh x hi.

Trong qu trnh pht trin kinh t ca cc nc pht trin, do mi trng b nhim nn cc nc b thin nhin " trng pht", buc h phi tin hnh x l nhim v bo v mi trng. Bin php u tin h p dng l hnh thc lp php: cc cp chnh quyn t trung ng n a phng cn c vo cht lng mi trng ca tng khu vc v tc hi ca nhim mi trng i vi nhn dn tng ni m a ra nhng php lnh tng xng, ng thi cn c vo nhng php lnh gim st cc nh my, x nghip ci tin cng ngh, khng ch ti a vic lm nhim mi trng.

V d nm 1952 thnh ph London b khi v sng m bao ph, chnh ph Anh lin ban hnh "Lut lm trong sch khng kh.""Qui nh i vi cc nh my sn xut kim". n nm 1967 chnh ph Anh li ban hnh qui nh v chiu cao cc ng khi nh my. Nh c nhng o lut ny, cc nh my, x nghip London u c gng ci tin l t, thnh phn nhin liu, tng thm cao cc ng khi...gip cho lng kh cacbonic thi ra gim dn. Nhng nh my, x nghip v l do no khng th chp hnh cc o lut k trn th b hn ch cung cp nhin liu. Chnh ph Anh cn c cc kim sot vin n tn cc nh my gim st vic thc thi php lut. Nhng bin php gip cho thnh ph London khi phc c b mt vn ni ting trn th gii.

Trong thp k 60, vic pht trin kinh t t khin mi trng t nhin cc o ca Nht bn b ph hoi nng n. Chnh ph Nht bn buc phi ch ti vn ny. Nm 1967, chnh ph Nht bn ban hnh "Lut c bn i vi vic gy tn hi li ch cng cng", n nm 1970 li ban hnh "Lut hn ch khi bi", "Lut hn ch nc thi ca nh my", "Php lnh gim st kim tra cht lng nc dng" v.v... Cc php lnh, iu l o lut k trn ch yu l nhm phng chng nhim kh quyn v ngun nc. Sau hn 10 nm tch cc thc hin, mi trng ca Nht bn c ci thin mt bc nht nh.

Bo v mi trng l nhu cu pht trin kinh t, l nhu cu trong cuc sng thng ngy ca nhn dn. Mun bo v mi trng, trc tin phi ban hnh cc o lut cn thit, tip phi gim st thc hin v cui cng l tuyn truyn gii thch nhn dn tham gia thc hin. C c 3 yu t th bt c khu vc no, bt c nh my x nghip no cng bo v tt c mi trng, pht trin c kinh t v n nh c i sng ca nhn dn.

V sao ni con ngi v mi trng lun thng nht vi nhau ?

u thp k 70, nh ho hc a cu ngi Anh Hamilton a ra mt k hoch thc nghim ngoi sc tng tng: gim nh hm lng cc nguyn t ha hc trong , bi t, giy, c, lng thc v mu, no ca con ngi. Mi ngi hi ng mc ch ca thc nghim l g ? Hamilton ni ng mun xc nh xem hm lng cc nguyn t ha hc trong c th con ngi v mi vt cht trong mi trng sng ca con ngi c lin quan g khng? Lc nhiu ngi rt thc mc k hoch thc nghim ca Hamilton v gia v con ngi c g lin quan ti nhau? Nhng Hamilton kin tr tin hnh thc nghim khoa hc gim nh hn 60 loi nguyn t ho hc v pht hin ra t l hm lng cc nguyn t ho hc trong mu ngi trng lp rt k l vi t l hm lng cc nguyn t ho hc trong lp v tri t. iu c ngha l gia mu ngi v lp v tri t c nhiu im ging nhau. V d 4 loi nguyn t ha hc l Cacbon (C), hydro (H), oxy (O), nit (N) chim ti 99,4 % khi lng ca con ngi; ng thi 4 loi nguyn t ha hc cng chim khi lng ln nht trong thnh phn v tri t.

Kt qu thc nghim ny xem ra rt kh gii thch, nhng li hon ton ph hp vi thc t. Anghen ni rt ng: " Bn thn con ngi l sn phm ca t nhin, con ngi tn ti trong mi trng t nhin v cng pht trin vi mi trng t nhin ". Xt v mt trit hc th iu ny khng kh gii thch v xt v mt sinh thi hc cng vy. Vt cht trong c th con ngi l do mi trng t nhin cung cp. Khng kh con ngi ht th, nc con ngi ung u ly t mi trng t nhin. Thc n ca con ngi xt cho cng cng l ly t mi trng t nhin: la go, hoa mu, rau xanh, tri cy u mc t t, tm c ln ln trong nc sng, h, bin... C nhng khu vc trong mi trng t nhin thiu nguyn t Selen (Se) th ngi sng cng thiu nguyn t Selen trong c th. Thiu cht Selen, con ngi d mc bnh vim khp xng. Nhng bnh nhn ny nu c b sung mt s mui Selen v vitamin E, bnh s chuyn bin tt. Ty c nhiu ngi ln, nguyn nhn l trong c th h thiu nguyn t km (Zn). Hm lng km trong mi trng t nhin nhng vng rt thp, nn cy lng thc trng c cng thiu cht km, nh hng ti s pht trin ton din ca con ngi.

Tri t ang thay i, mi trng cng ang thay i, nhng qu trnh thay i ny din ra rt chm chp. Nu hm lng mt nguyn t ha hc no trong mi trng t nhin bin i qu nhanh th con ngi s khng kp thch ng. V d, nguyn t ha hc cadimi (Cd) vn nm rt su trong lng t, nhng khi khai thc qung ngi ta o c cadimi ln mt t, kt qu l cadimi ngm vo t trng trt, lng thc v c th con ngi. Hm lng cadimi trong c th tng ln t ngt khin nhiu ngi mc bnh au xng. iu ny chng t rng, s thng nht gia con ngi v mi trng lun dng cn bng, s thay i nh ny s khng ph v th thng nht , nhng nu vt qu phm vi gii hn th s ph v s cn bng. Trch nhim ca nhng ngi lm cng tc bo v mi trng l phi bo v rt cn thn s cn bng ny.

Th no l cn bng sinh thi ?

Vo ma h, nu bn c dp i cm tri trong rng su, bn s thy rng xanh l c mt th gii v cng phong ph. Trong rng c c, cc loi thc vt nh dng x, cy dy leo,...c nhng ng vt n c nh th, hu, nai,...ng vt n tht nh h, bo, s t,...Thc vt c xp l k sn xut s cp: thc vt ht nc v cc cht dinh dng di t, cht dip lc ca thc vt hp th nh sng mt tri v kh cacbonic trong khng kh, chuyn ha nng lng mt tri thnh nng lng ha hc v tn tr trong thn v l cy. ng vt n c c xp l k sn xut th nht, chng ch yu sng bng n cy c. ng vt n tht c xp l k sn xut th hai, chng ch yu sng bng n tht ng vt n c. Sau khi thc vt v ng vt cht i, xc ca chng c cc vi sinh vt phn gii thnh cht dinh dng ca thc vt, v vy vi sinh vt l k hon tr li mi trng t nhin. ng vt, thc vt, vi sinh vt v mi trng sinh tn ca chng da vo nhau, khng ch ln nhau v cng to thnh mt th thng nht. Cng vy, mt ng c, mt h nc, mt cnh ng la cng hnh thnh mt h thng sinh thi ring.

Qua h thng sinh thi rng trnh by trn c th thy rng, trong h sinh thi, vt cht v nng lng bin i tun hon theo biu : thc vt - ng vt n c - ng vt n tht - vi sinh vt - thc vt. Trong qu trnh bin i tun hon ca nng lng v vt cht, nu mt mt xch no c trc trc s nh hng ti c h thng tun hon. Gi d nh thc vt trong rng u cht ht, ng vt n c s khng c thc n v s cht i nu khng ri khi khu rng , ng vt n c khng cn th ng vt n tht cng khng sng c.

Trong iu kin nht nh, mt khu rng mc bao nhiu c, s c nui sng c bao nhiu ng vt n c, s ng vt n c c th nui sng c bao nhiu ng vt n tht,...ni chung nhng s lng c th xc nh c v c bn. Lc ny gia cc khu trong h sinh thi s duy tr mt trng thi n nh tng i. chnh l cn bng sinh thi.

Cn bng sinh thi khng phi l bt bin m ch n nh tng i. V d, nu mt khu trong h sinh thi c thay i nh th kh nng t iu tit ca h thng s nhanh chng iu chnh cc khu khc thch nghi theo v to ra s cn bng mi. Nu trong h sinh thi ca mt khu rng t nhin thiu c th ng vt n c v ng vt n tht s gim i tng ng v xut hin trng thi mi tng i n nh. Cn c theo nguyn l , c lc chng ta c th to ra mt h sinh thi l tng thay th cn bng sinh thi c. Nhng s cn bng sinh thi rt mng manh v kh nng t iu tit ca h sinh thi cng rt c hn. Nu con ngi can thip qu mc vo h sinh thi hoc lm tri vi quy lut t nhin th h sinh thi s mt kh nng t iu tit, n lc ton b h sinh thi s b nh hng v b ph hoi nghim trng. C ni mun c t trng cy lng thc t rng, cy c b t tri khin ng vt n c v ng vt n tht khng c mi trng sinh sng, v vy h sinh thi ca khu rng b ph hoi hon ton.

V sao cn khng ch tng dn s ?

Trung quc l nc ng dn nht th gii: hn 1,2 t ngi. Gn y Trung quc chiu rng ri b phim gio dc sinh c k hoch tn l "ng chen ln na". Trong phim c cnh dn chng cc thnh ph Trung quc xp hng di chen y nhau ln xe but v xe la. B phim hi c tot ln ch cn bo ng l: loi ngi sng trn Tri t rt ng v ang tng trng vi tc ng s.

Dn s th gii hin nay gn trn 6 t ngi. D on n nm 2000 s l 6,35 t ngi. Con s khin bt c ai quan tm ti nhn loi cng phi git mnh lo lng, nhng iu ng s hn l tc tng dn s th gii ang din ra rt nhanh. Hin nay trn th gii bnh qun mi giy c 3 tr em ra i, mi ngy nhn loi sn sinh ra 30 vn tr em. Vi tc sinh ny th n nm 2120 dn s th gii s vt qu 15 t ngi. Lc mi ni trn th gii u lm vo cnh t cht ngi ng. V tip vi nghn nm na, trng lng ca nhn loi s ln hn trng lng Tri t, hu qu s ra sao ?

Dn s cng nhiu, sc p v thc phm, lng thc, nng lng, mi trng, ti nguyn cng ngy cng ln. Ly mt vi sn phm thng dng ca con ngi lm v d: Nm 1976 bnh qun mi ngi dn trn th gii n ht 342kg lng thc, nm 1977 gim xung cn 318 kg; nm 1976 lng tht b v tht cu tiu th bnh qun mi ngi l 11,8 kg v 1,9 kg, nm 1991 gim xung cn 10,9 kg v 1,8 kg; nm 1970 th gii tiu th c nhiu nht, bnh qun mi ngi 19,5 kg, nm 1991 gim xung cn 16,5 kg. V ngun ti nguyn khong sn v thy in, vi trnh k thut hin nay loi ngi ang ng trc kh khn rt ln, vic cung cp nng lng ngy cng cng thng, in sn xut ra khng dng, trong khi cht thi cng nghip ngy cng gy nhim nghim trng mi trng t nhin. Mun gim bt nhng sc p , nht thit phi khng ch t l tng dn s, ng thi phi hp vi cc mt khc.

Hin nay, trc tnh hnh dn s th gii ang tng mnh, c ngi t cu hi: " Vy tri t c th nui c bao nhiu ngi ? ". Nu bnh qun mt ngy mi ngi tiu th s nhit lng tng ng vi 9200 jun th mt nm s tiu th 35,5 x 10 5 jun. Mi nm thc vt trn tri t hp th c t nh mt tri 165 x 10 15 gam cht hu c, tng ng vi 2761 x 10 15 jun nhit lng. S lng nhit lng c th dng cho 800 t ngi. Nhng l iu qu cch xa thc t v cho n nay loi ngi mi ch khai thc c 0,5 tng nhit lng t ngun thc vt. Vi khoa hc k thut tin tin, d c li dng o 1% tng nhit lng t ngun thc vt th Tri t cng ch c th nui sng o 8 t ngi. Thc t liu Tri t c th nui o s ngi ng nh vy khng, iu ny rt kh ni v tnh ton trn l thuyt cha th ng hon ton vi thc t. Bi vy nhn loi cha nn vi vng chy ngay ti gii hn nguy him: 8 t ngi.

V sao 5 cuc khng hong kinh t ln hin nay trn th gii u lin quan ti mi trng ?

Hin nay ton th gii ang ng trc mt lot kh khn, trong c 5 cuc khng hong ln l dn s, lng thc, nng lng, ti nguyn v sinh thi. Nm cuc khng hong ln ny u lin quan rt cht ch vi mi trng.

Gc r ca mi vn l s bng n dn s. Hin nay dn s th gii vt qu 5 t ngi v ang tip tc tng nhanh vi tc hn 100 triu ngi/nm. Dn s qu ng khng nhng i hi cn nhiu lng thc m cng tiu th nhiu nng lng, ti nguyn; kh thi do con ngi thi ra ngy cng tng lm nhim bu kh quyn; nc thi, rc cng nghip cng tng khng ngng theo tc tng dn s. Ngoi ra, cc vn nh giao thng chen chc, nn thiu nh , v...v u gn vi dn s. Tt c nhng vn u tr thnh sc p rt ln i vi mi trng.

Sn xut lng thc i hi c nhiu rung t. Vic khai hoang ba bi kh trnh khi khin mt s ni b sa mc ho v t trng trt b xi mn; vic ti tiu khng thch hp khin cho t trng trt b chua mn; vic s dng ba bi thuc tr su, phn ho hc khin nng sn b nhim v cn lm nhim c mi trng chung.

Vic s dng ngy cng nhiu nng lng lm cho khng kh b nhim. Nng kh cacbonic tng ln khin kh hu trn tri t nng dn. Cc hp cht c cha lu hunh v Ni t l nguyn nhn gy ra cc trn ma a xt, nh hng tai hi n mi trng sinh thi ca nhn loi trn Tri t.

Ngun ti nguyn ang cn kit cng lm cho mi trng cng xu i, cc khong sn ht dn khin cho con ngi phi i tm v khai thc cc m qung non, hng ni t o bi ra c ln cht qung ang l vn mi trng nan gii i vi cc nc. Ngun ti nguyn sinh vt c th ti sinh cng ang b con ngi cht ph, nh bt qu mc, ph hoi nghim trng cc mi trng sinh thi rng, ng c, h, bin...

Cc vn dn s, lng thc, nng lng, ti nguyn, nhim mi trng ang y nhanh tin trnh ph hoi sinh thi. Cc hin tng sinh vt b tuyt chng, sa mc lan rng, t b xi mn, t trng trt b chua mn, din tch rng b thu hp, tho nguyn cn ci,... ang pht trin vi nhp kh m ngn chn c v e da trc tip ti mi trng sinh tn ca loi ngi.

Xt theo quan im tng th, Tri t l mt th thng nht, loi ngi sng trn Tri t c lin quan cht ch vi vn vt v nh hng ln nhau, nu mt khu no ny sinh trc trc tt s nh hng ti cc khu khc. Mi quan h gia 5 cuc khng hong ln cng nh vy, bng n dn s v cc mt khc. Nm cuc khng hong ln ang thc y ln nhau, hnh thnh mt vng tun hon c tnh. Bi vy, vic bo v mi trng khng th gii quyt tng vn mt m phi tin hnh ng b bt u t vic khng ch t l tng dn s, c nh vy mi c th ng thi gii quyt c cc vn dn s, nng lng, ti nguyn, lng thc v sinh thi.

V sao ni " ch c mt Tri t"

Mt nh khoa hc vit mt cun sch tn l " Ch c mt Tri t". Bi v trong v tr mnh mng tuy c rt nhiu tinh cu nhng ch c mt tinh cu c gi l "Tri t". Cun sch ch ra rng, cc hin tng hin nay trn Tri t nh dn s tng t, lng thc eo hp, ti nguyn cn kit, nng lng thiu thn, nhim mi trng, mt cn bng sinh thi,... ang uy hip nghim trng s sinh tn v pht trin ca loi ngi. Do cn khng ch tc tng dn s, qu trng ti nguyn, bo v mi trng, khng nn hu hoi "khu vn" ca mnh, bi l nhn loi ch c mt khu vn, l Tri t. Nu khng bo v tt khu vn , s c ngy loi ngi khng c ch dung thn.

Loi ngi l a con cng ca Tri t. Tri t l chic ni c mt khng hai ca loi ngi. Tri t c bu kh quyn bao la cha nhiu xy tha cho loi ngi ht th, c cc i dng mnh mng, nhng lc a rng ln, c cc ngun khong sn phong ph, cc loi sinh vt mun mu mun v, c bit l Tri t c nhit kh hu m p him c trong v tr. Nhit trn Tri t cao nht khng qu 50 C, lnh nht khng di m 88 C, chnh lch nhit gia phn ln cc a phng khng qu 80 C. Vi nhit va phi nh vy, loi ngi v vn vt trn Tri t mi sinh tn v pht trin c. V vy ni Tri t l ci ni ca loi ngi qu khng ngoa cht no.

Chc s c bn hi, trong v tr bao la vi hng h sa s tinh cu, chng l ch c mt tinh cu duy nht c iu kin cho loi ngi tn ti v sinh sng ? tr li cu hi ny v cng l vn bc mn b mt ca v tr, nhng nm gn y mt s quc gia khng tic tin ca lin tip phng ln v tr ht phi thuyn ny ti thit b thm him khc tm b bn ca con ngi ngoi Tri t. Vy kt qu tm kim ra sao ? Nh chng ta bit, cho n nay con ngi vn cha c c thng tin no ng phn khi. Cc thit b thm him v tr cng cho bit trn cc tinh cu khc khng c iu kin cho con ngi sinh sng. V d, xa nay trong dn gian c truyn thuyt ni rng trn Mt trng c cung Qung hn, c th ngc, c ch Hng Nga, c cy a, ch Cui, ... Nhng kt qu thm d cho thy trn Mt trng khng c khng kh nh trn Tri t, cng khng c nc, ngay c t cng rt t, ni g n cc sinh vt sng! Ni trn Mt trng c cung Qung hn ch ng mt na v trn chng c "cung in" no ht nhng " hn" th c tha, v b mt sau ca Mt trng khng c nh sng mt tri lnh ti -183 C, trong khi na Mt trng hng v pha Mt tri li nng ti 127 C. Vi nhit cao nh vy con ngi lm sao sng ni ! Ngay c sao Ha lu nay ngi ta vn hy vng c s sng, nhng kt qu thm d khin hy vng tan thnh my khi. Nhit thp trn sao Ha l -132 C, cao nht l 28 C. Thc ra iu ny khng c g c bit, vn ng quan tm l trn sao Ha khng c nc, ch c mt cht xu khng kh, nhng khng kh khng th dng th v thnh phn ch yu gm kh cacbonic (CO2 ) v kh argon (Ar). Cng vy, nhng tinh cu lng ging gn gi ca Tri t khng c iu kin cho sinh vt bc cao tn ti.

Xem ra cch ni " ch c mt Tri t " rt ph hp vi thc t. Chng ta - lp con chu sng trn Tri t l no li khng yu mn v bo v ci ni duy nht ca loi ngi.

Th no l nhim kh quyn ?

Kh quyn l khng kh m chng ta thng ni hng ngy. Khng kh l nhn t quan trng cho s sinh tn ca loi ngi. Con ngi c th nhn n sut 5 tun lin v nhn ung sut 5 ngy lin m vn sng, nhng s cht nu khng c th trong 5 pht.

Bnh thng, hng ngy mi ngi chng ta ht th khong 2 vn ln, ht vo v th ra t 10 - 12 m3 khng kh. Lng kh ny gp 10 ln khi lng n v gp 6 ln khi lng ung ca ngi n ung khe nht. Nu phi vn ng mnh, lng khng kh ht th cn nhiu hn na.

Trong iu kin bnh thng, trong khng kh c 20,95% oxy, 78% ni t, kh cacbonic ch chim 0,027%, nhng do cc hot ng ca con ngi, thnh phn khng kh thay i rt nhiu: kh cacbonic tng ln, bi, hi nc v cc cht kh c hi cng nhiu ln. Lc ny kh quyn b nhim.

S nhim kh quyn ch yu biu hin qua hm lng bi, hi nc, cc hp cht cha ni t v lu hunh, ...tng ln trong khng kh. V vy cn c nhng qui nh v tiu chun cht lng ca kh quyn, gip mi ngi chng ta c mt thc o chung xc nh kh quyn c b nhim hay khng v mc nhim n u.

Mt khi kh quyn b nhim, cc cht c hi s xm nhp vo c th con ngi gy ra nhng tn hi v sc khe nh ng c cp tnh, ng c mn tnh,...

Thng 12 nm 1930 kh hu thnh ph Mons nc B thay i bt thng, bu tri lng im khng c khin khi thi ca cc nh my c lun qun trong thnh ph cht hp, hu qu l hn 6000 ngi b mc bnh ng h hp, trong c 63 ngi cht. Trong kh quyn b nhim c hn 30 ho cht gy bnh ung th. V d trong khi thuc l c cht benzen khin ngi ht v c nhng ngi xung quanh d b ung th phi. Kh quyn b nhim cn tc ng n mt ngi, nh hng khng tt ti th lc, khin nhiu ngi b mc bnh vim gic mc mt v vim mi.

Kh quyn b nhim khng nhng trc tip e da sc khe con ngi m cn nh hng rt ln ti kh hu. Hin nay cc nc trn th gii ang lo ngi v ba mi e da ln lin quan ti s nhim kh quyn, l: ma a xt, hiu ng nh knh v thng tng ozon.

V sao Tri t m dn ln ?

Nhiu ngi cao tui u cm thy khong hai ba chc nm gn y ma ng c ngn dn, thi tit ma ng khng lnh lm, ngc li thi tit ma h mi nm u nng hn. Thc ra khng c Trung quc m mi ni trn th gii u c hin tng kh hu m dn ln.

V sao Tri t li m dn ln ? Chng ta u bit tri t v tng ngoi ca Tri t c bao bc bi bu kh quyn dy c. Kh cacbonic chim mt t l nht nh trong kh quyn (thng l 0,027 phn trm th tch kh quyn ). Lng kh cacbonic ny c kh nng hp th nhit lng pht ra t v Tri t v ta vo v tr. Kh cacbonic bao bc Tri t ging nh mt mi nh mng, t bao nm nay Tri t "sng" di mi nh mng . Lng kh cacbonic khng l do cc ni la trn Tri t phun ra c cc rng cy v thm thc vt trn mt t cng nh nc bin v cc thc vt di bin hp th ht, nn hm lng kh cacbonic trong kh quyn lun c duy tr t l k trn.

Cc nh khoa hc cho bit, t u th k XX n nhng nm bn mi ca th k ny, kh hu trn Tri t dn m ln, t nhng nm bn mi n nhng nm by mi kh hu c nhng dao ng nh, t nhng nm by mi n n u thp k tm mi nhit Tri t tng ln nhanh chng, thp k tm mi tr thnh 10 nm m p nht ca th k ny.

V sao xut hin hin tng trn ? Gn 100 nm qua, cc nc trn th gii xy dng hng lot trm quan trc. Cc c liu thu thp c ca 100 triu trm quan trc trn t lin v 600 trm trn bin cho thy, xu hng thay i nhit Bc v Nam bn cu c bn nh nhau, trong 100 nm t thp k 80 ca th k XIX n thp k 80 ca th k XX, bnh qun nhit trn Tri t tng ln 0,6 C.

Cc nh khoa hc phn tch v kt lun, nguyn nhn khin Tri t m dn ln ch yu l do nhng hot ng bt hp l ca con ngi gy ra.

V d: vic cht ph qu nhiu cy ci trong rng, chn th gia sc qu nhiu trn cc tho nguyn lm gim bt din tch thm thc vt c kh nng hp th kh cacbonic v nh ra kh xy. Tu thuyn i li qu nhiu trn cc i dng lm nhim mt bin, nht l xng du (do tu thuyn thi ra hoc do m tu ch du) lm nhim nhiu vng bin rng khin nc bin khng th hp th c kh cacbonic nh bnh thng. Li na, do cng nghip pht trin, nhiu nh my mi c xy dng tiu th nhiu nhin liu v x ra nhiu khi thi lm tng lng kh cacbonic trong khng kh. Ba hin tng trn khin cho hm lng cacbonic trong kh quyn tng ln c ngha l "mi nh" bao ph Tri t ngy cng dy hn. Nhit lng to ra t v Tri t b tng kh cacbonic (mi nh) ngn chn khng khuych tn c vo v tr, chnh l "hiu ng nh knh" hin tng ny ging nh cc nh knh trng rau ma ng cc nc hn i, nh sng Mt tri c th xuyn qua mi nh knh nhng nhit lng bn trong khng ta ra ngoi uc.

"Hiu ng nh knh" c nh hng g ti nhn loi? Tri t m dn ln khin dn c sng nhng vng thuc v chung ca Tri t b hun nng nhiu, tri t ma, xut hin nhiu t hn hn nh hng ti sn xut nng, lm nghip.

Do Tri t m ln, cc ni bng Nam cc tan dn, mc nc bin dng cao thm, nhng thnh ph ven bin c th b ngp v b mt Tri t s thay i khc hn hin nay.

ngn chn hin tng ny, cc nc trn th gii nht thit phi ng thi p dng cc bin php tch cc. Mt mt gim bt s dng than , du m, kh t; mt mt tch cc trng cy gy rng tng din tch thm thc vt hp th kh cacbonic, nhm a lng kh ny tr li t l trc y. Mun vy, ton th gii phi cng nhau phi hp hnh ng nhiu hn na.

V sao trn khng trung li c ma a xt ?

Chng ta ai cng nhn thy tri ma, thm ch nhiu bn tr cn chy nhy n a trong mn ma ri. Nhng cc bn c bit khng, nhng nm gn y trn Tri t xut hin nhiu trn ma a xt - tc l nc ma c v chua nh dm !

Thng 4 nm 1981, thnh ph Trng khnh (Trung quc) c trn ma a xt, xt nghim cho thy pH trong nc ma trung bnh l 4,6, thp nht l 3; v chua ca nc ma chng km g dm chng ta n hng ngy.

pH l n v o chua ca dung dch ho cht. pH cng thp th chua cng cao. Nc ma c pH di 5,6 c gi l ma a xt.

Nm 1982, cng thnh ph Trng khnh li xut hin trn ma a xt c pH 4. Trn ma a xt ny nh hng nghim trng ti cy trng, hng lot cy lng thc b nhng chm sm trn l cy, cc mm cy mm r nh b h la, thm ch b cht kh. Trn ma cn ph hng chic cu ln bc qua sng Gia lng, buc chnh quyn a phng phi rt ngn chu k sa cha cu, khin cho kinh ph sa cha cu mi nm mt cao. Mng li dy in kim loi trong thnh ph b ma a xt n mn, gim 50% thi hn s dng !

V sao li xut hin nhng cn ma a xt?

Ngay t nm 1948, cc nh khoa hc Thy in qua kho st cc trm quan trc nc ma trong kh quyn pht hin ra nhng trn ma a xt c pH di 5,6. S d c ma a xt l v trong cc hot ng sn xut v sinh hot ca mnh, con ngi t nhiu than v du m, trong khi thi c cha kh sunfua ioxit (SO2) v kh ni t o xt (NO), ni t ioxit (NO2). Hai loi kh ny ho tan vi hi nc trong khng trung thnh cc ht a xt sufuric, a xt nitric v cc mui kim loi. Khi tri ma, nc ma mang theo nhng ht a xt k trn thnh ma a xt. mt s ni trn th gii ngi ta gi ma a xt l "thn cht trn khng trung" v n gy nguy hi rt ln cho loi ngi.

Ma a xt nh hng xu ti cc h nc. Canaa c hn 4000 h nc b a xt ho, cc sinh vt trong h u cht ht, nn cc h nc gi l "h cht".

Ma a xt cng nh hng xu ti rng. Tc hi ca ma axit rt r rt i vi cc thm thc vt xanh. Do b ma axit tn ph, Thy in mi nm tn tht ti 4,5 triu mt khi g. Sn lng g ca nhng khu rng pha ng nc M bnh qun mi nm gim 5% v ma axit.

Ma axit cng nh hng xu ti t ai, lm tng chua v lm gim mu m ca t, nhng nguyn t canxi, magi trong t rt cn thit cho cy trng b hao kit, t b thm ma axit nhanh chng bc mu.

Ma axit cn nh hng trc tip ti cy trng, lm gim tc dng quang hp ca l cy v kh nng khng su bnh ca cy trng, l ng nhin l sn lng cy trng s gim st.

gim bt tc hi ca ma axit, cc nh khoa hc xut mt lot bin php phng chng.

Ngay t nhng nm su mi, cc nh khoa hc kin ngh xy cc ng khi nh my cao hn 200 mt, thm ch ti 300 mt a kh thi vo tng cao khng trung, trnh gy nhim khng kh nhng vng c nh my. Nhng trn thc t d ng khi cao cng khng gii quyt c kh nng xy ra ma axit, ngc li do ng khi cao nn khi thi ra cng bay xa, phm vi ma axit cng m rng. M v Canaa thng tranh ci nhau v vn ma axit, li cho nhau v ng khi cao ca i phng gy ma axit trong lnh th nc mnh.

Hin nay cc nh khoa hc kin ngh cn x l nhin liu trc khi dng, kh ht cht lu hunh v c trong than trc khi t. Mt khc, i vi cht lu hunh hu c trong than khng x l c th p dng bin php tch v thu hi axit trong qu trnh t than, trit gim bt lng kh sunfua ioxit trong khi thi. l mt bin php cn bn gii quyt tc hi ca ma axit.

V sao thnh ph nhit trong ni thnh cao hn ngoi thnh ?

V ma h oi bc, nu bn sng trong thnh ph chc chn bn s mun ra ngoi thnh ph ngh ngi, v ngoi thnh c nhiu cy xanh ti tt, lng qu thong mt, mng ngi, ng rung bao la,... khin bn cm thy mt m d chu hn sng trong ni thnh. Ngc li n ma ng, khi gi ma ng bc thi, chc chn bn s thch sng thnh ph v hnh nh gi trong thnh ph khng mnh v lnh bng gi ngoi thnh. l v nhit ni thnh v ngoi thnh c s chnh lch ng k, ai cng c th cm nhn c.

Hin tng nhit ni thnh cao hn ngoi thnh c cc nh khoa hc gi l "hiu ng o nng", ging nh mt chic o nh gia i dng mnh mng lun cao hn mt bin mt cht.

Cn c vo t liu tch ly c cc nh khoa hc Trung quc cho bit, hiu ng o nng thnh ph Bc kinh lc cao nht l 6 -7 C, thnh ph Thin tn t 2 - 4 C. Cc nghin cu cn cho thy, thnh ph cng ln, dn s cng nhiu, khu cng nghip cng tp trung th hiu ng o nng cng r nt.

V sao nhit trong ni thnh li cao hn ngoi thnh? thnh ph c rt t khonh t trng (khng trng trt hoc xy dng g), nhng khonh t c ph xanh thc vt cng rt t, phn ln mt t trong thnh ph u ph b tng, xi mng hoc ri nha thnh qung trng hoc ng ph. V ma h, di nh mt tri chi chang, nhit b mt b tng hoc ng nha cao hn nhit khng kh t 5 - 8 C; trong khi nhit ti nhng rng cy hoc thm thc vt ngoi thnh li thp hn nhit khng kh t 2 - 3 C. Khi tri ma, nc ma ni thnh chy thot ht qua cc ng cng thot nc; trong khi nc ma ngoi thnh cn ngm li mt t v cc thm thc vt nn m ngoi thnh thng xuyn cao hn trong ni thnh.

Trong ni thnh c nhiu nh cao tng chen chc nhau, tc gi b gim thp nn khng kh trong ni thnh chm lu thng.

Ngoi ra, ni thnh cn l ni ng dn, tp trung nhiu nh my, s dng nhiu nhin liu vo sn xut nn khng kh thng xuyn b hun nng. Khu Manhattan, trung tm ca thnh ph New York (M) c nhiu to nh chc tri san st nhau, chnh l trung tm o nng ln nht thnh ph.

Do hiu ng o nng, v ma ng nc trong ni thnh ng bng chm hn ni thnh, v ma xun bng li tan sm hn. mt s thnh ph ln trn th gii, thi gian nc khng ng bng trong ma ng tng ln khong 30 ngy, s ngy tuyt ri v tuyt bao ph ni thnh t hn ngoi thnh, nhng lng ma li tng t 5 - 10%; s ngy c my m trong ni thnh cng nhiu hn ngoi thnh v c bit l lng bi t nhiu hn ngoi thnh ti trn 10 ln.

Hiu ng o nng hon ton l do con ngi gy ra v chng c li ch g i vi con ngi, thm ch cn c tc hi v nhiu mt. V vy, vic trnh xy ra hiu ng o nng hoc gim bt nh hng ca n hin ang l vn c cc nc cng nghip pht trin quan tm nghin cu.

V sao trong cc khu di tch lch s b "mt" dn ?

Nu bn c dp n tham quan cc di tch lch s nh C cung Bc kinh, kim t thp Ai cp, lng Taj Mahal n ,... bn s rt ngc nhin khi thy trn cc ct , tng c trm tr hoa vn tuyt p, xut hin nhng vt en li lm chm nh mt tm g mt. V sao vy ?

Cc nh khoa hc cho bit, th phm gy ra hin tng ny l khng kh trn vng tri nhng di tch lch s b nhim nghim trng.

Nhng kin trc bng cc di tch lch s vn c lm bng hoa qu nh i l, hn bch ngc rt cng v chu c ma gi hng nghn nm, nhng t my chc nm gn y nhng kin trc s bng nh mm ra, b bo mn khng u vi tc rt nhanh.

Trc y nhng thnh ph hoc khu dn c c cc di tch lch s thng l ni vui chi hng lc ca giai cp phong kin, qu tc. nhng thnh ph hoc khu dn c hu nh khng c nh my cng nghip, hoc ch c mt s t x nghip nh sn xut hng tiu dng. Nhng my chc nm qua,sn xut cng nghip ho c y mnh trn th gii, hu nh thnh ph no cng mc ln cc khu sn xut cng nghip tiu th lng nhin liu rt ln. Khi thi ca cc nh my u c cha kh cacbon ioxit (NO2). Nhng kh c hi nc trong khng kh ha tan thnh nhng ht nh cha a xt v bm vo bt c vt no trong khu vc . Khi gp , cc ht axit to thnh phn ng ho hc vi lm cho mm ra v mn dn. Qua nhiu nm thng nh vy cc kin trc s bng s b "mt".

Hin nay, cc ct , tng C cung (Bc kinh) ang b bo mn vi tc nhanh. Lng Taj Mahal ni ting n l mt trong 7 kin trc c ca th gii xy dng t hn 300 nm trc, hng nm thu ht nhiu du khch n thm. Gn y, do n xy dng nhiu nh my xung quanh khu vc ny, k c nh my lc du vi cng sut 6 triu tn/nm, khi thi ca cc nh my ang bin nhng kin trc trng nh sa ca lng thnh mu vng xn l ch.

Kin trc Kim t thp v tng khng l Sphinx mt ngi mnh s t Ai cp tn ti hn 5000 nm. Nhng my chc nm qua, hng lot nh my c xy dng khu vc ny v x ra nhiu kh thi c hi, khin cho Kim t thp v Sphinx b mc bnh "ln si" xut hin cc vt en lm tm. Chnh ph Ai cp phi chi hng vn la mi khi phc c phn no.

Nhng ht axit trong khng kh hin ang "gm nhm" dn cc di sn vn ho c lch s hng nghn nm ca nhn loi. Nguy c ny rt cn phi rung chung bo ng trn phm vi ton th gii.

Lm th no cu tng Sphinx?

Nm 1991, bo "Kim t thp" ca Ai cp ng bi ca cc nh khoa hc cnh bo v nhng cng trnh vn ho lch s ca nc ny. Bi bo cho bit, theo kt qu nghin cu, Sphinx mt ngi mnh s t c tc t 4600 nm trc hin ang c nguy c b rng phn u. B trng vn ho Ai cp triu tp cc chuyn gia tm bin php khc phc.

Tng Sphinx ng sng sng sa mc Ai cp sut 4600 nm khng suy chuyn, lm sao bng dng chnh ph Ai cp li t ra lo lng nh vy ?

Nguyn do l gn 50 nm qua, pho tng phi hng chu nhng tc hi nhim mi trng ( nhim kh quyn, nhim ngun nc ngm) nghim trng hn nhiu so vi nh hng ca ma gi sut my chc nm th k trc.

Lm th no cu pho tng ni ting ny ? Trc y, ngnh bo v di tch vn ha lch s ca Ai cp d nh dng xi mng hn p cho tng khi sp nhng cc chuyn gia bc b d nh v cht vi ca pho tng v xi mng s xy ra phn ng ha hc to ra mui cng tng nhanh qu trnh n mn vi. C ngi ngh dng mt vt g chng pha sau u pho tng, nhng phng n ny cng b bc b v ph v v p hon chnh ca Sphinx. Cho n cui nm 1991, chnh ph Ai cp vn cha tm ra bin php ti u no cu pho tng.

Nguy c sp tng Sphinx khng ch l mt vn c th ca Ai cp, m cn l ting chung bo ng cho c loi ngi thy rng nn khoa hc k thut hin i v cuc sng hin i trn th gii ngy mt lm nhim v tn ph cc di tch vn ho lch s. n lc nhn loi sng trn tri t khng th lm ng trc s nhim mi trng do chnh con ngi gy ra.

V sao sng m Lun n li gy cht ngi?

Bn c th tng tng c khng: cc cnh st giao thng eo khu trang phng c ng trn ng ph, cch khng xa l hng ngi i b v tng on t ang chui trong mn sng m dy c, xe no cng bt n pha nhng ch chiu sng m m. l cnh ng ph London khi xy ra s kin sng m nm 1952

London - th nc Anh xa nay vn c mnh danh l "thnh ph sng m". Nm 1873, t sng m ln do mt lng khi than khng l to thnh lm cho 2600 ngi dn thnh ph thit mng v mc bnh vim kh qun. Tip vo cc nm 1880 v 1882 li c hn 1000 ngi b khi than dy c nh sng m cp i tnh mng. Khng ch ring th London m cc khu cng nghip khc ca nc Anh cng xy ra nhng s kin tng t lm thit mng hn 1000 ngi dn v ti. Iu ng trch l chnh ph Anh hi nhm mt lm ng khin nn nhim mi trng khi than ngy cng trm trng, dn n hu qu ln nht lm chn ng ton th gii l "s kin sng m" London t 5 n 8-12-1952.

Trong thi gian , c thnh ph London chm ngp trong mn sng m dy c, ngi ta c cm gic nh c mt chic vung ln p trn vng tri London. Khi than do cc nh my v cc h dn c x ra b dn t di chic vung khin khng kh trong thnh ph b nhim rt nghim trng. Ngi i b trn ng ph lun b cay x mt mi v khi than, hng vn ngi dn London b tc ngc, au hng v cc bnh khc, ch trong ngy c thnh ph c hn 4000 ngi t vong, trong s cc nn nhn thit mng v khi than c 704 ngi cht v bnh vim ph qun, 281 ngi v bnh nhi mu c tim, 77 ngi v lao phi, ngoi ra l cc bnh vim gan, ung th phi v cc bnh ng h hp,...Sau 2 thng xy ra "s kin sng m" London, c khong 8000 ngi tip tc t vong.

C nc Anh nhn nho, chnh ph Anh buc phi t chc iu tra nguyn nhn dn n: "s kin sng m". Nhng do phm vi nhim mi trng qu rng rt kh cho vic iu tra , cng vi cng tc t chc iu tra khng trit nn khng tm ra c nguyn nhn chnh khc phc. V vy, n nm 1956, 1957 v 1962 London li tip tc xy ra "s kin sng m". Mi n nm 1963 chnh ph Anh mi lm sng t c nguyn do.

Nguyn nhn chnh gy ra vic sng m git ngi l phn ng ha hc gia bi than v sunfua ioxit (SO2).

Khi thi t cc ng khi nh my cha rt nhiu bi than v sunfua ioxit. Trong bi than c cha st trioxit (Fe2O3). St trioxit kt hp vi sunfua ioxit (SO2) thnh sunfua trioxit (SO3), sunfua trioxit tan trong hi nc thnh nhng ht axit sunfuaric (H2SO4). Nhng ht axit ny cng vi nhng ht sng m xm nhp vo h h hp ca con ngi v kch thch kh qun, phi gy ra cc bnh vim kh qun, vim phi, nht l nhng ngi ang mc bnh tim mch mn tnh, khin ngi bnh b cht rt nhanh. n y chc cc bn bit v sao sng m khi than li l th phm git ngi.

Nhng v sao London li xut hin sng m khi than? Th London ca nc Anh nm gn bin Manche (English channel), xa gn bn pha u l bin, khng kh nhiu hi nc nn y c nhiu sng m. ng thi, ngay t u th k ny Anh l mt nc cng nghip pht trin, sn xut cng nghip i hi tiu thc mt khi lng than rt ln. Trong thc t, mi tn than khi chy thi ra 50 - 100 kg kh sunfua ioxit (SO2), 9-11 kg bi than v 25-30 kg mui than. Nhng cht thi quyn vo sng m v l lng trong khng kh, bi vy Anh l nc sm nht trn th gii chu tc hi ca khi than.

Ngy nay khng ch ring th London ca Anh m nhiu thnh ph khc trn th gii cng ang chu hu qu tai hi ca khi than . V d thnh ph Bn kh ng bc Trung quc l mt khu cng nghip sn xut gang thp, than , xi mng. Mi nm thnh ph ny thi ra 9,1 tn mui than, 12,2 vn tn bi cng nghip. Xung quanh li l ni i bao bc nn khi thi c lun qun trong chic lng cho v quanh nm bao ph thnh ph nh mt chic "vung" v hnh. Hu qu l c 10 vn ngi Bn kh th c 9,3 ngi cht v bnh ng h hp, t l cht v bnh ung th trong 10 nm tng 2,35 ln, trong t l cht v ung th phi tng 3,2 ln. Thnh ph nhim ti mc nhn nh do v tinh nhn to chp, ngi ta thy khu vc ni thnh ch l mt m hnh m o.

V sao cnh st giao thng Nht bn li b ngt xu trn ng ph ?

Ti mt thnh ph ca Nht bn, dng xe c ng nh mc ci dn li mt ng t khi n ri li o o phng i khi n xanh. C nh vy dng xe c chy lin tc khng ngt, cnh st giao thng cng bn ti bi trong cng vic iu hnh cc tuyn ng. Bng dng mt cnh st giao thng long chong ri ng gc ngt xu.

Sau khi cp cu v ho nghim, cc bc s cho bit nguyn nhn khin ngi cnh st giao thng b ngt xu l nhim c kh cacbon oxit (CO). Kh cacbon oxit thng gi l hi ga. Nhng lm sao li xy ra chuyn nhim c hi ga trn ng ph ?

Vn l ch khi ng c t hot ng lun x ra kh thi trong c hi ga v mt hm lng nht nh ch. cc ng t, ng nm, do tn hiu giao thng lun thay i, t phi lin tc gim hoc tng tc , khi ng my hoc phanh gp nn x ra nhiu kh thi, trong lng hi xng v kh cacbon oxit tng gp 2 - 3 ln bnh thng, khin hm lng kh cacbon oxit trong khng kh cc nc ny tng ln ti 50 ppm (tc 50 phn triu), hm lng ch cng tng ln ti trn 4 mg/m3.

Sau khi vo phi, kh cacbon oxit ngm vo mu phn ng vi hng huyt cu lm gim kh nng hp th oxy ca mu, khin cc t chc thn kinh trn c th, nht l h thn kinh trung ng b thiu oxy nghim trng.

Khi hm lng kh cacbon oxit trong khng kh tng ln ti 30 ppm v ko di t 4 - 6 gi, con ngi s b nhim c nh nh: au u, hoa mt, tim p nhanh, bun nn, chn tay mi mt v c th b chong ngt. Nu lng kh cacbon oxit trong khng kh t ti mc 100 ppm, con ngi s b au u v nn ma; ti mc 120 ppm th tnh trng nhim c rt nng, ngi s m man; hm lng kh cacbon oxit ln ti 1000 ppm s dn n hu qu t vong ngay. Ngi cnh st Nht ngt xu trn ng ph chnh l do anh ta b nhim c kh cacbon oxit trong khng kh. V vy my nm gn y chnh ph Nht bn tng cng cng tc kim tra v khng ch hm lng kh cacbon oxit trong thnh ph bo v sc kho cho cc cnh st giao thng cng nh ngi i ng.

V sao thnh ph Los Angeles li xut hin sng khi mu xanh lam?

Los Angeles l thnh ph ln th ba M sau New york v Chicago. Los Angeles khng ch ni ting th gii v c trung tm in nh Hollywood m cn tng lm xn xao d lun th gii l thnh ph u tin xut hin sng khi mu xanh lam.

V sao Los Angeles li xut hin khi sng m mu xanh lam? Ngay t thp k 40 ca th k ny, thnh ph Los Angeles c ti 2,5 triu xe t cc loi, mi ngy tiu th hn 16 triu lt xng. n thp k 70, s t tng ln ti hn 4 triu chic, trong thnh ph chi cht ng cao tc, chim khong 30% din tch thnh ph. Mi ng cao tc bnh qun mi ngy c 17 vn lt xe t chy qua. Theo tnh ton, bnh qun mi ngy cc loi xe t thi ra hn 1000 tn kh cacbon hyroxit, hn 500 tn kh hp cht nit oxit, hn 4000 tn cacbon oxit. Lng kh thi ny chim khong 70% cc cht lm nhim khng kh thnh ph.

Thnh ph Los Angeles nm trn b Thi bnh dng, pha ty gip bin, ba pha cn li l ni vy quanh hnh thnh mt vng lng cho ng knh 50 km. Vi a hnh ny, khng kh trn mc nc bin lu thng rt chm chp, trn vng tri t b bin pha ty n qun o Hawai mi nm c khong 300 ngy xut hin tng kh nng di chuyn ngc t bin vo lc a. Tng kh nng ny nh mt chic vung p ln bu tri Los Angeles khin lng kh thi ra trong thnh ph c lun qun khng tan nhanh c. Hng ngy t 9 gi sng bt u hnh thnh mn sng khi, nng kh nit oxit (NO) tng dn. Khi nng kh nit oxit tng ti 10 ppm th bt u tch t kh ozon(O3). n khong 2 gi chiu, nng kh ozon m c nht v nng kh nit oxit gim dn, trong kh quyn xut hin mn sng khi mu xanh lam nht. Mn sng khi ny chnh l cc cht ho hc chu tc ng ca nh sng mt tri, nn c gi l "sng khi quang hc". V chiu Mt tri ln dn, mn sng khi xanh lam cng nht dn v bin mt.

S kin "sng khi mu xanh lam" xut hin thnh ph Los Angeles t nhng nm 40, nhng mi n nhng nm 50 ta mi gii thch c l do kh thi ca t gy ra.

Thng 9 nm 1955, do nhit thnh ph Los Angeles ln cao, nng sng khi m c ti mc 0,65 ppm nn ch trong vng 2 ngy c ti hn 400 ngi gi m cht (tng gp 4 ln ngy thng). Nhiu ngi khc cm thy nhc mt, au u, kh th. K t chnh quyn thnh ph Los Angeles hng ngy phi d bo cho dn chng bit v sng khi quang hc ca ngy hm sau. Ni chung, bnh qun mt nm Los Angeles c 5 ln bo ng v nng sng m quang hc qu cao (nm 1970 bo ng 9 ln). Ngy 17-9-1979, hm lng kh ozon trong kh quyn y t ti "gii hn nguy him" l 0,35 ppm.

Sng khi quang hc khng nhng c hi i vi sc kho con ngi m cn nh hng nghim trng ti thm thc vt. Trong nhng khong thi gian xut hin mn sng khi quang hc thnh ph Los Angeles th rau xanh vng ngoi thnh u chuyn t t rau xanh sang ta, khng ai dm n. Ngoi ra, hng lot cy ln b rng l. Rng thng ngoi thnh Los Angeles rng 6,5 hecta th 62% s cy b nh hng, trong 29% b kh cht. Sng khi quang hc cn nh hng xu ti hoa qu v cy lng thc, gy nhiu bnh tt cho gia sc, gia cm, cc mt hng cao su b lo ha rt nhanh, cc cng trnh kin trc nhanh chng b hy hoi.

Nm 1970 Tokyo (Nht bn) cng xut hin sng khi quang hc sut ma h.

Trong thp k 70, thnh ph Lan chu tnh Cam tc (Trung quc) sng khi quang hc ko di my ngy lin, ban ngy i t phi bt n pha mi nhn thy ng.

Cuc chin tranh vng Vnh c nh hng ti mi trng sinh thi khng?

Thng 5 nm 1991, Iran xut hin nhng ht " tuyt en". V sao c chuyn l lng vy? Xin tr li: l do cuc chin tranh vng Vnh gy ra.

Trong cuc chin tranh vng Vnh (thng 1-1991) hn 570 ging du ca Kuwait b t chy, khi la cun cun t cc ging du phun ra sut my thng lin lm en kt c bu tri Kuwait. Trong cc ct khi du c cha rt nhiu cht c hi, chng theo chiu gi bay sang vng tri Iran, qua vng tri Afghanistan v Hymalaya, cui cng sang n vng n v n dng. Khi en kt hp vi hi nc trong khng kh v ri xung thnh tuyt en hoc ma en nhng vng c lung khi en bay qua.

Cuc chin tranh vng Vnh Ba t (gi tt l cuc chin tranh vng Vnh) xy ra sng sm ngy 17-1-1991 gia lin qun do M ng u vi Iraq. Cuc chin tranh khc lit ny gy ra tai ha to ln cho nhn dn cc nc vng Vnh. Theo con s thng k, lng bom n s dng trong cuc chin tranh ny tng ng vi s lng bom n s dng trong chin tranh th gii th hai. Nhng thit hi v ngi, ng s, cu cng, nh ca,... c th thng k chnh xc v c th khi phc mt thi gian ngn, nhng nhng tai ha v mi trng sinh thi th khng th thng k ni v kh c th khc phc trong mt thi gian ngn.

Trong thi gian chin tranh, c khong 1 triu thng du th ra vnh Ba t lm nhim nghim trng vng bin ny, cc sinh vt sng bin b hu dit, cc nh my lc nc ngt ca cc nc ven bin b nhim nng n. Ngoi ra kh hu vng ny cng b nh hng ln, cc nc A rp vn kh hn, t ma cng b kh hn hn trc.

Cng trong cuc chin tranh , hn 570 ging du b t chy, trung bnh mi ngy c khong 120 triu la M du m bin thnh khi en bay ln khng trung. Theo tnh ton, trong thi gian xy ra cuc chin c khong 3 triu tn kh cacbon, cacbonic, cacbon hyroxit v cc ha cht c hi khc sn sinh ra t cc ging du b chy, lm nhim nghim trng vng tri, t ai, ngun nc, sinh vt, ... vng Vnh; ng thi cn nh hng xu ti mi trng sinh thi cc khu vc khc trn phm vi ton cu. My trm ging du b t chy nh nhng ng khi cc ln khng ngng ht khng kh lnh bn ngoi vo cung cp oxy cho m chy, gy ra cc lung gi c tc khc nhau xung quanh vng Vnh, khin cho kh hu trong vng khng n nh. V d, sau 5 thng xy ra chin tranh, ma h Jordan bng dng c nhit thp nht k t 68 nm trc. Trong khi du c nhiu kh sunfua ioxit (SO2) khin c khu vc xung quanh u xut hin ma axit. Trong nm 1991 Jordan xut hin my trn ma u l ma axit qu mc bnh thng. Ma axit ph hoi rng rt nghim trng.

Do du m chy khng ht nn trong khi du c nhiu cht c hi nh kh cacbon, cacbon hydro, v..v trc tip nh hng ti sc khe con ngi. Trong thi gian xy ra chin tranh vng Vnh, mt thng nhn M Kuwait ni: chng ti nh sng trong mt ng khi khng l. Bui sng ng dy lc 7 gi, vn rm ca s nhn ra ngoi, c bu tri vn ti sm nh lc 7 gi ti ! Khp mi ni th Kuwait u sc mi du chy, nhiu ngi b ho v nhc u. Tt c nhng ni c khi du bay qua u xy ra nhiu bnh tt v khng kh b nhim. Theo phn tch ca cc chuyn gia, cuc chin tranh vng Vnh s cn nh hng nghim trng v lu di i vi mi trng sinh thi khu vc ny.

V sao c hin tng thng tng ozon?

Thng 10 - 1995, cc nh khoa hc Anh pht hin thy tng kh ozon trn khng trung Nam cc xut hin mt "l thng" rt ln, bng din tch c nc M! Nm 1987, cc nh khoa hc Cng ha Lin bang c li pht hin tng kh ozon vng tri Bc cc c hin tng mng dn, iu ny c ngha l chng bao lu na tng ozon Bc cc cng s b thng. Tin ny nhanh chng c truyn khp th gii v lm chn ng d lun.

Tng ozon l g v v sao tng ny li b thng? Chng ta hy lm mt th nghim nh sau.

Bn ly mt t giy che nh nng Mt tri, pha di t giy s l mt bng rm. Nu bn khot mt l nh trn t giy, nh nng s chiu xuyn qua l thng chiu xung pha di t giy.

Kh ozon gm 3 nguyn t oxy (O3). Hm lng kh ozon trong khng kh rt thp, chim c mt phn triu, ch cao 25-30 km, kh ozon mi m c hn (chim t l mt phn mi vn trong kh quyn). Ngi ta gi tng kh quyn cao ny l tng ozon. Tng ozon ny ging nh t giy trong th nghim trn, hp th 90% tia t ngoi bc x t Mt tri, ch cho mt s t tia t ngoi ca Mt tri chiu xung Tri t, va cho s sng ca cc loi sinh vt. Nu tng ozon b thng (nh t giy b khot mt l nh), mt lng ln tia t ngoi s chiu thng xung Tri t. Con ngi sng trn Tri t s mc bnh ung th da, thc vt khng chu ni nhiu tia t ngoi chiu vo s b mt dn kh nng min dch, cc sinh vt di bin b tn thng v cht dn. Bi vy cc nc trn th gii u rt lo s trc hin tng thng tng ozon.

Nguyn nhn no dn n thng tng ozon? Cc nh khoa hc u cho rng, nguyn nhn ny c lin quan ti vic sn xut v s dng t lnh trn th gii. S d t lnh c th lm lnh v bo qun thc phm c lu l v trong h thng ng dn khp kn pha sau t lnh c cha loi dung dch freon th lng (thng gi l "gas"). Nh c dung dch ho hc ny t lnh mi lm lnh c, nu khng c n, t lnh s ch l chic t bnh thng.

Dung dch freon c th bay hi thnh th kh. Khi chuyn sang th kh, freon bc thng ln tng ozon trong kh quyn Tri t v ph v kt cu tng ny, lm gim nng kh ozon.

Khng nhng t lnh, my lnh cn dng n freon m trong dung dch git ty, bnh cu ha cng s dng freon v cc cht thuc dng freon. Trong qu trnh sn xut v s dng cc ha cht khng trnh khi tht thot mt lng ha cht dng freon bc hi bay ln ph hng tng ozon.

Qua chng ta thy rng, tng ozon b thng chnh l do cc cht kh thuc dng freon gy ra, cc ha cht khng t c trong thin nhin m do con ngi to ra. V vy chnh con ngi l th phm lm thng tng ozon e da sc khe ca chnh mnh.

Sm ngng sn xut v s dng cc ho cht dng freon l bin php hu hiu nht, r tin nht cu vn tng ozon. D lun quc t ang ku gi cc nc quan tm ti vn v cng quan trng ny. Nhiu cuc hi tho quc t bn tnh cc bin php khc phc nguy c thng rng tng ozon. 12 nc thuc khi cng ng chung chu u (EEC) nht tr n cui th k ny s chm dt sn xut v s dng cc ho cht thuc dng freon, ring B o nha v B tuyn b cm sn xut cc ho cht ny.

Nhng trong thc t ngy nay t lnh, my lnh, bnh cu ho v mt s dng c gia nh vn phi dng ti cc ha cht dng freon. V vy cc nh khoa hc ang nghin cu sn xut loi ho cht khc thay th cc ho cht dng freon, ng thi s chuyn giao k ngh sn xut cho cc nc thuc th gii th 3 (cc nc chm pht trin). C nh vy th vic ngng sn xut freon mi tr thnh hin thc. Mun t c yu cu thit thc ny, khng ch ring mt vi nc m c th gii u phi c gng th mi c th bo v c tng ozon ca Tri t.

V sao khng kh b bin rt trong lnh?

Nu bn c dp ra b bin, nht nh bn s cm thy khng kh b bin tht trong lnh, ht th khng kh bn s thy v cng sng khoi.

V sao khng kh bin li trong lnh?

Hng ngy sng bin khng ngng v vo b bin, thu triu lc ln lc xung em li cho b bin cnh sc ti p v ting sng v vui tai; ng thi cng em li m cn thit cho khng kh vng bin.

Khng kh vng b bin cha mt lng kh ln anion. Cc anion ny c gi l "vitamin khng kh", chng theo ng h hp vo c th con ngi, ci thin hot ng ca phi, tng thm kh nng hp th oxy v thi kh cacbonic. Thng thng nhng ni cng cng trong thnh ph, mi centimet khi khng kh c t 10-20 anion, trong phng c t 40-50 anion/1 cm3, bi c hoc cng vin c 100-200 anion/1 cm3, trong khi vng b bin c ti 10 000 anion/ 1 cm3, nhiu gp my trm ln so vi trong phng .

Cc anion ny l cc anion mang in nn c tc dng hn ch vi khun sinh si ny n. Mi trng nhiu anion s lm tng cng nng thn kinh giao cm ca con ngi, khin con ngi cm thy sng khoi vui v, tng thm hng cu trong mu.

Chnh v l , khng kh vng b bin rt c li cho sc kho con ngi. Hu nh ai cng cm thy khng kh b bin rt trong lnh, ht th vo tht sng khoi, c bit c li cho nhng ngi mc bnh thiu mu, sng phi, cao huyt p, suy nhc thn kinh, hen suyn, .... chnh l l do v sao cc tri iu dng ca cc nc ngy cng c xy dng nhiu vng b bin.

V sao bui sm, khng kh thnh ph li b nhim rt nng?

Hng ng h sng, mt t nh bng tnh, mt ngy mi bt u. Xa nay chng ta thng nghe ni "khng kh bui sm trong lnh nht" v mi ngi dn thnh ph thng tp luyn, chy nhy, hot ng th dc th thao vo sng sm hng ngy. Nhng gn y, cc nh khoa hc li cnh tnh rng: nhng thnh ph c ngnh cng nghip v giao thng vn ti pht trin, khng kh bui sm khng nhng khng trong lnh m cn b nhim rt nng.

V sao cc nh khoa hc li a ra kt lun tri ngc vi nhn nh lu nay ca nhiu ngi ? Mc trong lnh, ti mi ca khng kh c quyt nh bi thnh phn cc cht trong khng kh, nht l nhng cht nhim c hi cho c th con ngi. Vo ban ngy, nh nng Mt tri chiu sng vn vt, nhit khng kh tng cao, khi thi ca cc nh my, xe c v bi t ct do cc loi xe c cun ln bay l lng trong khng kh. n khi Mt tri ln v mn m bung xung nhit trong khng kh gim dn. Sau mt m di, mt t mt dn, nhit lng ta vo khng trung cch mt t my trm mt hnh thnh tng khng kh trn nng di lnh, ging nh chic ni p xung mt t. Lc ny khi thi ca cc nh my khng th bc ln cao ta vo tng my m ch lun qun gn mt t vi nng mi lc mt m c. Nu lc trn mt t lng gi, nhim khng kh s cng tng.

Khng kh bui sm mi ni thng pha ln sng m m c, l ng nhin khng kh bui sm thnh ph cng m c hn. Nm 1952 London xy ra s kin sng m ng vo bui sm. Ngoi ra, my v nhim khng kh nghim trng London cng u xy ra vo sng sm.

V l cc nh khoa hc kin ngh dn c cc thnh ph cng nghip nn chuyn thi gian tp th dc v thi gian rn luyn c th t sng sm sang khong 10 gi sng v 3 gi chiu l thch hp nht.

V sao thng xuyn tip xc vi aming s khng tt?

Aming c c im cch in, cch nhit, cch m, chu c nhit cao, chu c axit, kim v lu hng. V vy Aming c s dng rng ri vi khi lng rt ln. V d, cc ng dn nc nng thng c bc lp si bng aming, bn ngoi trt xi mng gi nhit; cng nhn lm vic ni c nhit cao thng c trang b tp d che ngc, i, chn v gng tay lm bng si bng aming chng hng.

Aming l nhng hp cht mui axit silic c khai thc m qung silic v gia cng thnh si bng aming dt thnh cc vt liu bo h lao ng k trn. Trong qu trnh sn xut cng nghip, c 1 tn si aming s c 10 g si bng aming tht thot ra mi trng. Cc nh khoa hc nghin cu v chng minh rng, cc si bi aming l lng trong khng kh, nu ht phi mt lng nht nh vo phi s gy ra cc bnh ung th phi, khi u vng ngc, ung th d dy, rut,v.v...

Nm 1955, nh khoa hc Anh Dore phn tch v thy rng, t l cht v ung th phi nhng cng nhn sn xut nguyn liu aming cch in cao gp 14 ln so vi nhng cng nhn khng tip xc vi aming. T nm 1967 n nm 1977, cc nh khoa hc Anh theo di sc khe ca 17 800 cng nhn M v Canaa sn xut nguyn liu si aming v thy rng,t l mc bnh ung th phi v u di da u rt cao. Cc cng nhn sn xut aming li thng mc qun o bo h v nh khin khng kh trong nh b nhim bi aming v l tt nhin ngi nh ca h cng d b ung th phi.

Rt nhiu ti liu quc t khng nh mt s thnh ph ln trn th gii b nhim bi aming. V d, hm lng bi aming trong khng kh ti cc thnh ph ln M l 0,1 - 100 mg/m3; Anh -0- 1 mg/m3; Php -0,2 - 1,5mg/m3; H lan -0,1 - 100mg/m3; Bc kinh (Trung quc ) -0,04- 1,06mg/m3. Nhng ngi thng xuyn tip xc vi si aming d b vim da do da lun b aming kch thch. Bi aming xm nhp vo c th s gy ra bnh bi phi. Khi mi mc bnh, bnh nhn c triu chng th gp, ho khan, khc ra m v kh th. Ngi bnh nng thy au ngc, tim p nhanh, st cn, cng nng ca phi gim st r rt. Thi gian bnh ung th do bi aming gy ra rt di. V d, thi gian bnh ung th phi t 15 - 20 nm nn rt kh pht hin. Bi vy cn sm phng nga bnh ung th do bi aming gy ra. Hin nay cc nh khoa hc ang nghin cu vt liu thay th aming ng thi hn ch ti a vic tip xc vi aming. cc thnh ph ln, ngi ta cm xy dng nh my sn xut si aming ng thi c gng khp kn dy chuyn t ng ho sn xut aming. Ngoi ra cn tng cng bo v lao ng cho cng nhn sn xut aming, nghim cm vt rc v cc ph thi aming ra ni cng cng. V sao ni nng dn cng c bnh ngh nghip?

Ni n bnh ngh nghip ngi ta thng ngh ngay n bnh phi ca cc cng nhn lm vic di hm l. Nhng hin nay cc nc nng nghip hin i, nng dn cng mc bnh ngh nghip - bnh phi.

Xa nay chng ta thng cho rng, nng dn cn c cy cy trn ng rung bao la, hng ngy tip xc nhiu vi nh sng mt tri v khng kh trong lnh, chc chn sc khe ca h s rt tt. Nhng cc nh khoa hc hin nay cho rng cn nhc nh nng dn ch phng mt bnh ngh nghip trong sn xut nng nghip gi l " bnh phi nng dn".

Chng ta u bit phi l c quan ch yu trong h h hp ca con ngi, phi hp th kh oxy thi ra kh cacbonic qua cc ph nang. Bnh phi ngi nng dn chnh l xut pht t ph nang. Bnh c triu chng kh th, tc ngc. Nguyn nhn gy ra loi bnh ny l do lao ng ngh nghip, bi vy n c gi l bnh ngh nghip ca nng dn.

Ngi nng dn thng xuyn phi lm vic sn phi, qut bi, phi phng, xay xt, sng sy, vn chuyn lng thc, rm c...Trong lng thc v rm c m t c rt nhiu bo t thc vt dng vi khun. Khi phi, nhng bo t ny bay vo khng kh. Cc nh khoa hc tnh c rng, trong thi gian lm vic nh kho v sn phi, bnh qun mi mt khi khng kh c 1,6 t bo t thc vt, nu mi pht ngi nng dn ht th vo phi 75 vn bo t thc vt th sau 4 - 8 gi s b ho, th gp, tc ngc, tm mi, ngi hm hp nng, s lnh, bi hoi ton thn. Nu ngng lm vic th sau 1- 2 ngy ngi mc bnh nh s dn, ngi bnh nng ko di t 1 tun n 10 ngy. Nu khng ch n cn bnh ny, ti pht nhiu ln th bnh s thnh mn tnh, tc l thnh bnh " bnh phi nng dn"; cng nng ca ph nang trong phi s suy gim.

Lm th no phng chng c bnh ngh nghip ny ca nng dn? Trc ht cn eo khu trang khi lm vic sn phi, nh kho,... cn lp t qut thng gi trong nh kho, trong phng xay xt lng thc cn c my ht bi gim bt hm lng bi trong khng kh. ng thi cn phng chng lng thc, rm c b m mc bin cht. Sau khi phi kh, lng thc, rm c cn ct gi cn thn trnh ma t.

Nu pht hin c triu trng" bnh phi nng dn", ngi bnh cn ngng lm vic nhng mi trng gy bnh v iu tr kp thi.

V sao cn tuyn truyn cai thuc l?

Bn bit ht thuc l c hi cho sc khe th no cha? Mt iu thuc l sn sinh ra 500 ml khi, trong khi thuc l cha hn 3000 cht ho hc trong c 20 cht c xc nhn l gy bnh ung th.

Nm 1852, nh ho hc Thy s Picoto ln u tin tm ra cht nicotin trong khi thuc l. Cht ny lm cho ngi ht thuc l m nghin v cng lm cho ngi ht t b nhim c mn tnh chuyn sang nhim c cp tnh.

Cc nh khoa hc chng minh rng: cht nicotin trong mt iu thuc l lm cht mt con chut, trong 20 iu lm cht mt con b. Trong mt cuc thi ht thuc l Php, mt ngi d thi ht lin 60 iu thuc l v b nhim c cht ngay ti ch.

Nm 1954, cc nh khoa hc tm ra cht benzen trong khi thuc l v chng minh c cht ny gy ra bnh ung th. Nm 1974, cc nh khoa hc li tm ra cht crizen v hp cht ca metyl v hp cht ca metyl vi hm lng kh cao trong khi thuc l, gp 5 ln cht benzen. Nhng cht ny khin ng vt nhim phi u mc bnh ung th vi t l 100%. Nm 1977 cc nh khoa hc li tm ra cht metyl hirazin gy bnh ung th, mi iu thuc l cha 0,15 mg ho cht ny.

Trong thuc l c cha nhiu cht gy bnh ung th, v vy nhng ngi ht nhiu thuc l d b ung th phi, ung th gan, v.v...

Nam n thanh nin ht thuc l s nh hng xu ti th h sau, nht l ph n ht thuc l trong thi gian c thai d b non, thai nhi nh cn, th cht thai nhi gim st d sinh bnh tt.

Khi thuc l khng nhng nh hng xu n ngi ht m cn lm nhim mi trng xung quanh, khin nhng ngi xung quanh tuy khng ht thuc cng thnh" ht " khi thuc l v d b ung th. V vy hin nay nhiu nc trn th gii cm ht thuc l nhng ni cng cng.

B thuc l tr thnh mt phong tro rng ri trn th gii, d l nc pht trin hay nc ang pht trin cng u quan tm n vn ny.

thc y phong tro b thuc l, th gii chn ngy 31 thng 5 hng nm lm " Ngy th gii khng ht thuc l".

V sao khng nn coi thng khng kh trong nh b nhim ?

Trong cuc i mi ngi c khong mt na thi gian sng trong nh. D nhng ngi chuyn lm vic ngoi tri cng phi tr v nh sau khi tan tm. Bi vy khng kh trong nh c trong sch hay khng nh hng rt ln n sc khe con ngi.

Nm 1979, mt cn b khoa hc thuc Cc bo v mi trng ca M dng thit b trc nghim kim tra cht lng khng kh nhiu a im trong thnh ph v ghi chp cc s liu thu c. ng rt ngc nhin khi thy cht lng khng kh trong phng v phng bp ca mi gia nh chng hn g cht lng khng kh cc vn phng, ngoi ng ph, trong xe t v trong qun c ph,...

V sao khng kh trong nh chng hn g khng kh nhng ni khc? Hin nay nhiu gia nh vn dng than l chnh nu cm, un nc, si m,v..v.Bp than thi ra mt lng kh cacbonic kh ln, nhng d dng bp ga hoc bp du trong nh cng khng trnh c lng kh cacbonic thi ra. Ngoi ra, trong qu trnh xo nu thc n s bc ra cc ht cht du m lm nhim khng kh trong bp.

Mt khc iu kin sng hin nay cc thnh ph cn cht chi, c th con ngi lun ta ra kh cacbonic v m hi, cha k nhng ngi ht thuc l thi ra mt lng ln khi thuc lm nhim khng kh trong nh . nhng ni n o hoc gi rt, cc gia nh thng ng kn ca s ( chng n v chng rt) khin cc loi kh c hi khng ra ngoi c.

Nhng dng mi s dng trong cc gia nh nh thm nilon, giy dn tng, nha, v...v cng em theo vo phng cc cht nhim nh toluen, metylbelzen, formaldehyl,... Nhng ho cht ny u c hi i vi sc khe con ngi.

Nu trong nh c nui ch, nui mo v trng nhiu hoa, cy cnh s lm tng thm lng kh cacbonic v mi hi trong phng . Bi bm v cc tp cht kh k trn lun bay l lng trong khng kh km theo cc loi vi trng, d nhin s nh hng khng tt ti sc kho con ngi.

Mun gii quyt vn nhim khng kh trong nh , cn m nhiu ca s thng kh, thng xuyn qut dn lau chi nh ca, lm v sinh c nhn u n v khng nn nui ng vt trong phng .

V sao ma phn mt cht th c li cho sc kho?

Vo nhng ngy c ma phn m t, ta thng cm thy sng khoi v tnh to hn cc ngy khc, nht l nhng vng kh hanh t ma.

V sao ma phn li khin con ngi cm thy d chu ?

Bi v trong khng kh kh hanh c rt nhiu bi bm, khin con ngi ht th s cm thy ngt ngt kh chu.

Ma phn ri ko theo hu nh tt c bi bm trong khng kh xung mt t. Cc nh khoa hc cho bit, mt s cht bi trong kh quyn c tnh phng x. Khi ma to nhng ht bi c tnh phng x ny khng c ra sch, nhng khi ma phn cc ht bi phng x h thp dn v mt i tnh phng x m khng lm nhim mi trng trn mt t.

Nhng ht ma phn lt pht s gt ra sch cc ht bi trong khng trung, lm khng kh trong sch, ng thi lm tng thm cc ht ion m trong khng kh. Chnh v vy m khi tri ma phn con ngi cm thy tm thn sng khoi, sc khe c tng thm.

V sao khng nn ngi mi thm ca cc sn phm ha cht?

Trong thc t c cu chuyn nh th ny: gia nh bn D chuyn dn nh mi. B m bn D rt phn khi mua v mt s dng mi. Bn gh, ging t by trong cn phng mi cng lm tn thm v p ca cn phng, cc dng mi cng ta ra mi thm nh rt d chu. Nhng ch sau vi ngy nh mi, bn D thng ku nhc u, ton thn bi hoi, h i hc v l ch mun i ng. B m bn D rt lo lng lin i mi bc s n khm bnh cho bn. Bc s kt lun rng D b mc bnh nhim khng kh, nguyn nhn ch yu l cc dng mi trong phng cng nh lp giy nilon mi trn tng u ta ra mi thm nh, nu thng xuyn ht phi mi thm s b nhc u, mt mi. Bc s dn cn m ca cho khng kh trong phng lun lu thng v khng D lu trong phng, sau mt thi gian bnh s khi.

V sao khng nn ngi mi thm ca cc dng k trn ?

Trong cc ho cht c mt loi cht hu c gi l cht thm. Cht thm ny c mi thm nh d chu v tn ti trong rt nhiu loi vt cht. Thnh phn ch yu ca cht thm ny l benzen (C6H6).

Khi c mt phn vn cht thm benzen trong khng kh v con ngi ht th khng kh ny lin tc trong khng vi gi s b nhc u, mt mi. Nu con ngi sng v lm vic lu di trong mi trng khng kh th kh nng to ra huyt cu ca ty xng sng s b tn hi, dn n bnh thiu mu, thm ch dn n bnh mu trng.

Ti liu iu tra ca B lao ng M cho bit, t l t vong v bnh mu trng ca nhng ngi tip xc vi bezen cao gp 5 ln ngi bnh thng. T chc y t th gii xp cht benzen vo danh sch nhng ha cht gy bnh ung th. Mt s nc trn th gii quy nh ph n khng c lm cng vic tip xc vi bezen, cc cng nhn tip xc vi benzen phi thng xuyn thay i cng vic, hn ch ti a thi gian tip xc vi bezen.

Benzen v cc hp cht ca benzen u c c tnh d ho tan nn c ng dng rt rng ri. Trong thi i sn phm ho hc lun thay i ngy nay, benzen v cc hp cht ca bezen ngy cng c tn dng trit . Vecni, sn, keo dn, cht to bt..v..v u cn dng ti benzen. Bi vy cc dng gia nh, giy dn tng u ta mi benzen thm nh. Gp phi trng hp , chng ta cn tm cch thng gi trong phng gim ti thiu hm lng benzen trong khng kh. Sau mt thi gian benzen bay hi ht, sc khe ca chng ta s khng b e da na.

V sao khng nn ngi mi thm ca cc dng k trn? Trong cc ho cht c mt loi cht hu c gi l cht thm. Cht thm ny c mi thm nh d chu v tn ti trong rt nhiu loi vt cht. Thnh phn ch yu ca cht thm ny l benzen (C6H6).

Khi c mt phn vn cht thm benzen trong khng kh v con ngi ht th khng kh ny lin tc trong khng vi gi s b nhc u, mt mi. Nu con ngi sng v lm vic lu di trong mi trng khng kh th kh nng to ra huyt cu ca ty xng sng s b tn hi, dn n bnh thiu mu, thm ch dn n bnh mu trng.

Ti liu iu tra ca B lao ng M cho bit, t l t vong v bnh mu trng ca nhng ngi tip xc vi bezen cao gp 5 ln ngi bnh thng. T chc y t th gii xp cht benzen vo danh sch nhng ha cht gy bnh ung th. Mt s nc trn th gii quy nh ph n khng c lm cng vic tip xc vi bezen, cc cng nhn tip xc vi benzen phi thng xuyn thay i cng vic, hn ch ti a thi gian tip xc vi bezen.

Benzen v cc hp cht ca benzen u c c tnh d ho tan nn c ng dng rt rng ri. Trong thi i sn phm ho hc lun thay i ngy nay, benzen v cc hp cht ca bezen ngy cng c tn dng trit . Vecni, sn, keo dn, cht to bt..v..v u cn dng ti benzen. Bi vy cc dng gia nh, giy dn tng u ta mi benzen thm nh. Gp phi trng hp , chng ta cn tm cch thng gi trong phng gim ti thiu hm lng benzen trong khng kh. Sau mt thi gian benzen bay hi ht, sc khe ca chng ta s khng b e da na.

Th no l nc b nhim ?

Trn Tri t c 1,36 t km3 nc, trong 97,3% l nc bin. Cc ni bng tuyt Bc cc v Nam cc chim 2,14%, lng hi nc trong khng kh chim cha y 1%, lng nc ngt dng cho i sng v sn xut ca con ngi cng chim khng qu 1%. Trong tng s lng nc ngt k trn, lng nc ngm trong lng t chim 0,61%, lng nc ngt trn mt t bao gm cc sng ngi, h, ao chim 0,02%. Con s qu thc qu t i v chnh v ngun nc ngt t nh vy nn cng cn phi bo v chu o. Thng thng, khi ni nc b nhim, tuy cng bao hm c nc bin nhng ch yu l ni ti nc ngt b nhim. Nht l ngun nc thi v vt thi trong sinh hot v sn xut ca con ngi lm thay i thnh phn ha hc vn c ca nc ngt, nh hng ti s sinh tn ca cc sinh vt di nc, thm ch cn nh hng ti sc khe ca con ngi. Ngi ta gi l nc b nhim.

Trong nc b nhim c nhiu cht nh kim loi nng, cht hu c, cht v c, vi sinh vt gy bnh, cht phng x, v.v... C lc nhit lng cng l nhn t khin nc b nhim. Cc cht nhim trong nc trn mt t cn theo vng tun hon ca nc lm nhim ngun nc ngm di t su. Ngun nc ngm di t b nhim c khi phi mt hng trm nm mi x l c.

Nc b nhim s tc ng xu ti sc khe con ngi, ngh c v sn xut nng nghip.

nhim nc c nhiu dng. C dng nc mu en, l do cc cht nhim hu c lm thay i mu nc; c dng nc si bt, l do cc cht nhim hu c thi ra trong nc to ra bt kh. Qu trnh thi ra ca cc cht nhim hu c lm hao tn kh nhiu oxy trong nc, khin tm, c trong ao h khng cn oxy th cht ni hng lot.

Cng c sng, h, ao b nhim nghim trng nhng nhn bn ngoi rt kh pht hin v nc khng i mu, si bt,...Phi qua xt nghim bng cc thit b vt l, ha hc mi bit c nc b nhim. C sng, h b nhim nng nhng tm, c khng cht ngay m my nm sau, thm ch mi my nm sau mi mi c hin tng c cht. Dng nhim nc ny v vy c tc hi cng ln. Bi vy khng nn ngh rng khi nc ao h si bt, khng bin mu, tm c khng cht l khng b nhim!

V sao "nc chy cng thi"?

Nc sng sui chy quanh nm sut thng, c ni nc trong sut nhn thy tn y. Dn gian c cu " nc chy th khng thi" bi v nc chy khng ngng a khng kh vo nc, gip cc vi khun cn oxy trong nc cng sinh si ny n v n cc cht nhim trong nc, nc s c lm sch.

Nhng hin nay c nhng dng sng tuy nc chy sut ngy m nhng vn thi. Nhng dng sng quanh nm nc en s, thm ch cn bc mi hi thi.

Hin nay trn th gii c mt s dng sng ln ang b nhim nghim trng, tiu biu l:

Sng Hong ph Thng hi (Trung quc): y l ngun cung cp nc dng cho hn 12 triu dn thnh ph Thng hi. Nhng hn 30 nm qua, hu ht nc thi sinh hot v nc thi cng nghip ca thnh ph ng dn ny u vo sng Hong ph, khin cc vi khun cn oxy trong nc sng khng sng ni, ngc li cc vi khun khng cn oxy c dp sinh si ny n, ta ra mi hi thi kh chu. Thi gian nc sng Hong ph thi en mi nm mt di: u nhng nm 80 l 150 ngy/nm, n nm 1986 l 192 ngy, nm 1988 l 299 ngy v hin nay hu nh c nm nc sng u thi en !

Sng Volga nc Nga xa nay c nhn dn tru mn gi l "ngi m Nga". My chc nm qua dng sng ny hng chu nc thi cng nghip, du thi ca cc nh my lc du ca mt na nc Lin x (c). Do lng du thi ni ln trn mt sng qu nhiu nn c lc trn sng Volga xut hin hin tng k l: mt sng bc chy.

Sng Rhein l con sng ln nht Ty u. Khi ngun t Thy s, sng Rhein chy qua o, Php, c, H lan ri vo bin Bc vi tng chiu di ti 1320 km. Nhng t thp k 50, 60 n nay, con sng ny bin thnh "cng nc" cng cng ca cc nc Ty u: cc loi nc thi u ra sng Rhein khin nc sng mi nm mt c v en dn. cu vn dng sng Rhein, gn y cc nc Ty u thng nht p dng cc bin php khn cp x l nc thi trc khi vo sng, nhm tng bc ci thin cht nc ca dng sng ni ting ny.

V sao ni kh nng t lng trong v lm sch ca nc rt c hn?

Ni n nc tc l gm nc sng, nc h, nc ngm, nc bin v nc thi,v..v. Trc y ngi ta u thi nc bn v cht thi vo nhng ni c nhiu nc nh sng, h,...v trng ch kh nng t lng trong v lm sch ca nc. Nhng ngy nay, khi nn cng nghip pht trin nhanh chng, dn s tng cng vi tc cao, cht bn thi ra ngy cng nhiu, nu ch trng ch vo kh nng t lng trong v lm sch ca nc s khng p ng c v kh nng t nhin ca nc rt c hn.

Thng thng cht bn nhim chy vo nc u c mt phn nh tan trong nc v xy ra mt qu trnh chuyn ha. Do nc chy v cc phn t nc lun chuyn ng khin cc cht nhim tan v long dn trong nc. ng thi cng xy ra cc qu trnh chuyn ha, trong quan trng nht l qu trnh chuyn ha sinh vt. Cc tp cht hu c nh hp cht cacbon, protein,v..v c cc vi khun thch oxy phn hy dn v cui cng bin thnh cc cht v c n gin nh kh cacbonic, nc v kh amoniac,...Loi to v cc sinh vt sng trong nc c th trc tip hp th cc loi mui khong. Trong qu trnh chuyn ha sinh vt, kt cu phn t ca cc cht nhim s thay i, phn t ln chuyn thnh phn t nh, cht hu c phc tp chuyn thnh cht v c n gin khin cho tnh cht ha hc v c t ca cht nhim cng c s thay i tng xng. C nh vy cc cht nhim trong nc s c lm sch dn. Qu trnh chuyn ha ny c gi l " kh nng t lm sch ca nc". N i hi khng ngng c cung cp oxy. Ngun oxy trong nc ch yu da vo khng kh tip xc v ha tan trong nc, cng vi tc dng quang hp ca cc loi to s nh ra kh oxy. Nu nh cc cht nhim xm nhp vo trong nc qu nhiu, cc loi vi khun s dng ht lng oxy trong nc m vn khng phn gii ht cht nhim, trong khi khng kh trn mt nc khng cung cp oxy cho nc. Trong trng hp ny s xy ra qu trnh chuyn ha ngc li, tc l cc vi khun k kh s phn gii cht nhim. Kt qu t c s ngc li: nc chuyn sang mu en v hi thi, cc ng vt trong nc nh tm, c,...s cht v thiu oxy. Lc nc mt kh nng t lng trong v lm sch.

Qua chng ta thy, kh nng t lng trong v lm sch ca nc ch xy ra khi trong nc c mt lng oxy nht nh cc vi khun thch oxy sinh si v pht huy tc dng phn gii cht nhim. cng l gii hn t lng trong v lm sch ca nc. Kh nng t lng trong v lm sch ca nc lin quan ti lng nc nhiu hay t, nc chy nhanh hay chm v cu to ca y sng, y h,...Kh nng ny cng lin quan ti tnh cht ha hc ca cht lm nhim trong nc v ty thuc vo s quan tm ca con ngi. Nu mun cc ngun nc c kh nng ha tan oxy tng i cao th nn hn ch gii hn t lm sch ca cc ngun nc , hay ni cch khc l nn gim bt lng cht nhim trong nc.

Xut pht t nguyn l , cc c quan bo v mi trng cn nghin cu v c bin php qun l cht lng cc ngun nc, nghin cu tm hiu r c im cc ngun nc, nm chc quy lut chuyn ha cc cht nhim trong nc nhm va li dng ti a kh nng t lm sch ca cc ngun nc, va bo m duy tr c tiu chun cht lng ca ngun nc. iu quan trng l phi hn ch c lng cht nhim thi vo nc, ng thi x l s b cht nhim trc khi thi vo cc ngun nc cng cng.

V sao cn phng chng nc b bo ha cht dinh dng?

Ngun nc giu cht dinh dng th cc thc vt v ng vt ph du mi sinh si pht trin lm mi n cho tm c. Ngun nc giu cht dinh dng s duy tr c sinh vt tng i nhiu trong nc, tng sn lng tm c v c li cho pht trin ngh c. Nhng khi ngun nc t ti mc bo ha cht dinh dng th tnh hnh s khc hn. Ngay t th k XIX, sau khi ngi ta pht hin ra hin tng bo ha cht dinh dng h Bodensee (Thy s), cc nc khc cng ln lt xut hin cc h nc b bo ha cht dinh dng. c bit l t sau i chin th gii ln th 2 n nay, hin tng bo ha cht dinh dng trong cc ngun nc trn th gii ngy cng nghim trng, gy ra tc hi rt ln cho loi ngi. V vy hin nay cc nc trn th gii ang rt quan tm phng chng hin tng bo ha cht dinh dng trong cc ngun nc.

Th no l hin tng bo ha cht dinh dng trong nc? l do mi trng b nhim, cc cht dinh dng trong nc nhiu qu mc cn thit khin cc loi to ph du pht trin dy c trn mt nc, che kn cc ao h. Hu qu l nc trong ao h b thiu oxy, cc loi c tm khng sng c. Hng ngy mt khi lng ln to gi chm xung y nc v b cc vi khun phn gii cng lm hao tn lng oxy trong nc. Oxy trong nc cn kit nh hng xu ti trng tm c n thnh u trng. Thm vo , sau khi lp to cht i, cht protein b phn gii sn sinh ra cc c t nh hidroxilat, amoniac v cacbon hidroxit, v..v e da s sng ca cc loi. Kt cc h thng cn bng sinh thi trong nc b ph v, nh hng nghim trng ti ngh c cc ao h. Nhiu h nc v p nc ngt vn l ngun nc n ung, sinh hot ca con ngi. Nhng do trong nc c mt s loi to cha c t, nh to xanh, to bo t, to c mi tanh c v to t, chng khng nhng tiu dit cc ng vt trong nc m cn gy c hi cho ngi khi dng nc. Ngi b nhim c nh hu nh khng cm thy g khc thng, nhng nu nhim c nng c th b vim nhim d dy, ng rut, thm ch gy t vong. Bi vy ngun nc bo ha cht dinh dng cn nh hng xu ti sc khe con ngi.

Hin tng ngun nc b bo ha cht dinh dng cn lm mt m quan mi trng, nh hng ti ngnh du lch. Khch du lch thng thch n thm nhng ni sn thanh thy t thng thc khng kh trong lnh v ngm cnh sc thin nhin ti p. Nhng im du lch thng gn bin, bn cc h v p nc ln. Nhng nu c hin tng ngun nc b bo ha cht dinh dng, mt lng ln to ph du lm vn c ngun nc, trn mt h ni lu bu nhng m rong ru en s bc mi hi tanh kh chu, th hi khch du lch no cn mun n vn cnh nhng ni na?

Ngun nc bo ha cht dinh dng cn trc tip gy nhng tn tht kinh t. Mt s nh my lc nc dng nc nhng h b bo ha cht dinh dng, thng b tc h thng lc nc v trong nc c qu nhiu to xanh khin chu k lc nc phi rt ngn, tn nhiu nc sch thng ra h thng lc nc v phi s dng thm thuc kh trng, do vic x l nc cng kh khn, gi thnh sn xut nc my tng cao. Nghim trng hn l c mt s nh my nc buc phi di chuyn n ni khc, gy tn tht ln v kinh t!

Cc h nc c b "gi lo" v "cht" khng?

Khi con ngi ng trc mt h nc mnh mng ang ln tn gn sng, m mnh trong cnh sc tuyt p ca thin nhin, h u c ng rng cnh sc s phai m theo thi gian v h nc mnh mng cng s gi lo v cht i.

Cc h nc t nhin cng ging nh mi s vt khc trong thin nhin u tun theo mt tin trnh tt yu l sinh ra, pht trin, gi lo v tiu vong theo s bin thin ca iu kin t nhin. Thot tin, cc loi cht v c v hu c xung quanh h c ma go a y vo lng h, tr thnh cht dinh dng cho cc loi to v sinh vt ph du trong nc h. Dn dn trong h hnh thnh mt i gia nh sinh vt hi ha (tc mt h thng sinh thi) gm thc vt ph du, ng vt ph du v cc loi tm c. C nh vy nm ny qua nm khc, ngoi cht dinh dng t bn ngoi chy vo h, cc cht thi ca cc loi ng thc vt trong h cng xc cht thi ra ca chng cng chuyn ha thnh cht dinh dng. Mt phn cht dinh dng trong h theo nc h chy i ni khc, nhng phn ln lng ng li trong h gip cho cc loi to sinh si ny n rt nhanh; ng thi cc loi ng vt nguyn sinh nh trai, c sng bng thc vt ph du cng pht trin v sinh si rt nhanh, cc cht thi, v v xc cht ca chng t ng dn di y. Qu trnh c vy tip din tun hon khin lng h b nng cao dn, nc h ngy mt nng hn, s lng sinh vt ngy cng nhiu, nc h t trong xanh chuyn sang mu en, cc loi sinh vt cng c s thay i tng ng: ng thc vt v cc loi c bc cao sng tng nc su tha tht dn, cc loi to ph du sinh si ny n rt nhanh. C nh vy nc h t ch ngho cht dinh dng chuyn sang bo ha dinh dng, t h m su chuyn sang h m ly, gi lo dn v cui cng b tiu vong.

Qu trnh bo ha cht dinh dng trong t nhin din ra rt chm chp, ko di hng nghn, thm ch hnh triu nm. Nhng do s nhim mi trng do con ngi gy ra nn trong thc t qu trnh xy ra nhanh hn. Ngy nay cng nghip pht trin rt nhanh, dn s tng trng khng ngng cng vi tin b mau chng ca k thut nng nghip, con ngi s dng nhiu phn ha hc v thuc tr su khin cc cht giu dinh dng nh m, ln chy vo h ngy cng nhiu, hin tng bo ha cht dinh dng trong h ngy cng nghim trng.

Hin nay cc h nc ln ni ting trn th gii u ang ng trc nguy c b bo ha cht dinh dng, ang gi lo v cht dn. Chnh ph cc nc ang p dng cc bin php khn cp nh khi thng ngun nc t nhin chy vo h, x l nc thi trc khi chy vo h v thng xuyn no vt y h nhm ko di tui th cc h nc.

V sao nc h xut hin mu ?

Cc nh vn nh th thng miu t nc h xanh bic hoc trong sut gy n tng rt p cho ngi c. Nhng trong thc t, mt s h nc li c mu hoc cc mu sc khc l.

Nm 1820, h Bodensee min Trung Thy s bng dng mt i mu xanh vn c, mt h chuyn sang mu thm. Dn chng ven h cho rng l mu mu ca qun Php cht trn nm xa hin hnh ln. Chng l khong 300 nm trc xy ra mt trn kch chin gia qun Php v qun Thy s ti h ny. Tt nhin cc nh khoa hc khng chp nhn gi thuyt v nghin cu tm hiu nguyn nhn. Mt nh thc vt hc Geneve ly mu h nc h quan st di knh hin vi v pht hin ra mu trong nc khng phi mu mu m l mu ca mt loi to . y l ln u tin loi ngi pht hin ra hin tng bo ha cht dinh dng trong h nc. Hn 100 nm sau, cng vi s pht trin khng ngng ca khoa hc k thut, loi ngi hiu bit su v hin tng ny. Do yu t a l v iu kin t nhin khc nhau nn cc h nc bo ha cht dinh dng c cc loi to khc nhau sinh sng, khin nc h cng c mu sc khc nhau. V d nh h So, mt trong nm h ln ca Trung quc c nhiu loi to mu xanh g ng, khin nc h c nhng mng mu nh nhng tm thm xanh bic tri trn mt h. n ma h, nhng tm thm xanh g ng ny chuyn sang mu xanh thm, n ma ng li chuyn thnh vng.

Ngy nay, loi ngi khng nhng nhn thc c nc h bin i mu sc l do cc loi to sng trong h gy ra, m cn bit rng mt s loi to sinh si qu nhiu s lm thay i mi v ca nc h. Mt s loi to cn nh ra c t khin nh hng xu ti s sng ca cc loi tm c.

V sao khng th ty tin xy dng cc cng trnh thy li?

Dng sng cun cun chy em li nhiu nim vui v khng t ni bun cho dn chng hai bn b bi nhng trn l lt mi ma nc ln. phng chng l lt lan trn, nhiu nc xy dng cc p ngn sng ln, tn dng ti a tim nng ca cc dng sng phc v li ch con ngi. Bi vy nhiu ngi cho rng b cng sc ra xy dng cc cng trnh thy li ngy nay s em li li ch cho tng lai lu di.

Nhng thc t cho chng ta thy, cng trnh thy li khng th ty tin mun xy dng u cng c. V sao vy?

Bi v cc dng sng ln u bt ngun t nhiu dng sng sui nh. Cc dng sng ln di hng nghn km chy cun cun sut ngy m. Nu xy dng mt h thng p ngn sng, h cha nc dc theo dng sng, dng nc chy s b chn li, ngun nc h lu gim dn v trc tip nh hng ti giao thng ng thy, ngh c, ti tiu v ngun nc dng h lu, thm ch cn nh hng ti mi trng sinh thi, kh hu v th nhng h lu.

Trong v sau khi xy dng cc p nc ln thng gy ra ng t. p nc trn sng Tn phong ca Trung quc c xy dng nm 1959. T n nm 1972 xy ra 22 vn ln ng t, trong phn ln l nhng trn ng t cp rt nh. Nhng ngy 19-3-1962 xy ra trn ng t cp 6,1 Richter, lm p chn nc b h hi nng buc phi tho nc h x l v gia c li cng trnh thy li ny.

cc nc khc cng c hin tng tng t. V d p nc Konica n , p nc Kaiba Zambia sau khi xy dng xong mi pht hin ra l nhng ni thng xy ra ng t.

Khi xy dng cc cng trnh thy li, nu khng tnh ton k s lm thay i mi trng sinh thi, nh hng ti s sinh tn ca cc loi sinh vt sng di nc. Cng trnh thy li Ct chu trn sng Trng giang (Trung quc) tuy cung cp in di do cho thnh ph V hn, nhng lm mt i ging c ui trng v c hi qu him trn sng ny v p chn nc Ct chu chn mt ng di chuyn ca chng.

Dng sng Nil ni ting Ai cp c thng 7 - 8 hng nm li dng l lm ngp chm ng rung ven sng, ra sch lp mui mn trn mt t v lng ng lp ph sa mu m chng khc g mt ln bn phn. Dng sng Nil em li hnh phc cho nhn dn Ai cp ng nh h thng ni: "C sn Nil l c tt c"

Nhng vo nm 1959, chnh ph Ai cp cho xy dng p nc Assuan trn dng sng Nil. Cng trnh thy in ny hon thnh vo nm 1970, cung cp ngun in nng di do cho nhn dn Ai cp nhng cng gy nhiu nh hng xu.

Sau khi xy dng xong p nc, dng sng Nil khng gy l lt na. T ph sa v cc cht hu c lng ng di y p nc, khng cn b sung cho rung t hai bn b sng, ng thi ng rung pha h lu cng khng c ra mn nh trc, chua mn ca t trng ngy cng tng.

Ngoi ra, sau khi xy dng xong p nc Assuan, on sng pha h lu tr thnh "h nc" tng i tnh lng to iu kin thun li cho loi c vn mang vi trng ht mu sinh si ny n. Hu qu l nhiu ngi hai bn b sng Nil b mc bnh trng ht mu.

Do nh hng xu ca cc cng trnh thy li ln i vi mi trng sinh thi, " cn st thy in" trn th gii b ngui lnh i nhanh chng. Nhiu nc hy b k hoch xy dng, lm li lun chng kinh t khong mt na trong tng s 49 trm thy in c ln. Lin x (c) nh ch 4 cng trnh p nc ln d nh s xy dng, M cng hy b xy dng hn 100 p nc c hi cho mi trng sinh thi.

T nhng thc t trn cho ta thy, cc cng trnh thy li ln tuy em li li ch cho nhn dn nhng cng ph v mi trng sinh thi vng h lu. Bi vy trc khi xy dng cc cng trnh thy li ln, cn tnh ton k nh hng ca chng i vi mi trng sinh thi xung quanh.

Th no l tai ha do "xy dng" gy ra?

Tai ha do "xy dng" hon ton khc vi tai ha do thin nhin gy ra. Chng xy ra do cc cng trnh xy dng ca loi ngi ph hoi mi trng thin nhin. Mi n thp k 80 loi ngi mi nhn thc c tai ha ny, nhng ng tic l cho n nay ngi ta vn cha coi trng ng mc.

Thng 9-1985 thnh ph Mexico City xy ra trn ng t ln. Tuy trung tm ng t vng bin, cch thnh ph hn 400 km, nhng do chn ng mnh khin Mexico City b tn hi nng n. Cc nh khoa hc phn tch v thy rng, s d Mexico City b tn hi nng n l do hn 90% nc dng ca thnh ph ny c ht t lng t. Ngun nc ngm b khai thc qu mc khin mt t b st ln kh nhiu. Hn na Mexico City li nm trn vng t vn l lng cho ca mt chic h c xa c kt cu a tng khng vng chc, nn cc cng trnh kin trc trn mt t d sp , ngay khi b rung ng kh.

Mt s thnh ph ln Trung quc cng b ln do khai thc qu nhiu nc ngm. Theo tnh ton ca cc nh khoa hc Trung quc, thnh ph Bc kinh b ln vi tng din tch l 600 km2, t nm 1966-1987 thnh ph Thng hi b ln su 36,7mm; t nm 1959-1982 thnh ph Thin tn b ln su ti 2,15 m v ang ng trc nguy c b nc bin trn ngp. Hin nay nc sng Thin tn chy ra bin rt kh khn, thm ch c kh nng nc bin chy vo ngc vo dng sng. khc phc nguy c ny, t u thp k 80, thnh ph Thin tn phi dn nc ngt t ni khc v cung cp cho dn chng s dng.

Xy dng cng trnh dn dng cn trc tip v gin tip gy ra cc tai ha thin nhin nh st l ni, i, vi lp ng giao thng, lng bn,....

Bi vy cc nh khoa hc cho rng, trc khi xy dng cng trnh cn tnh ti kh nng cng trnh li di chng g trong tng a cht. Ch cn con ngi quan tm hn ti vn bo v mi trng th nhng tai ha xy ra do xy dng s gim bt nhiu. Con ngi khng nn n qu ng do chnh tay mnh trng.

V sao mt s thnh ph ln trn th gii ang chm dn?

Khng t thnh ph ln trn th gii mi nm mt chm dn vo lng t: thnh ph Mexico City - th ca Mexico - trong 20 qua ln su vo lng t ti 6m; cc thnh ph Tokyo v Osaka Nht bn mi nm ln hn 20 cm, thnh ph Thng hi Trung quc t nm 1921 n nm 1991 ln 1,6m, ni ln nhiu nht ti 2,37m.

Qua phn tch t m, cc nh khoa hc i ti kt lun: cc thnh ph ln trn th gii ln su vo lng t vi tc nhanh nh vy khng phi do v Tri t vn ng gy ra m hon ton do con ngi. Nguyn nhn ch yu l do con ngi ht qu nhiu ngun nc ngm di lng cc thnh ph. Nhng ni b ln nhiu nht chnh l nhng ni c nhiu nh my xy dng chen chc nhau v khoan nhiu ging ht nc.

V sao ht nc ngm li lm st ln mt t? Trc ht hy xt nghim v nguyn nhn hnh thnh ngun nc ngm. Cc tng di lng t sau nhiu nm b phong ha s hnh thnh nhiu l hng, khe nt v hc rng. Sau khi ri xung mt t, mt phn nc ma chy ra sng, h, ao, mt phn thm xung t v chy y vo cc khe, hc rng, hnh thnh cc ti nc ngm di lng t. Ngoi ra nc ngm cn c b sung bng nc sng, h thm vo v cn bng vi p lc t nhin ca mt t. Khi con ngi ht nc ngm, lng nc trong cc khe di lng t cn dn, cc khe b sc p nng dn nn co li, mt t st xung. Nc ngm b ht cng nhiu, mt t cng chm dn xung.

Lm th no phng chng hin tng ny ? Cc nh khoa hc da vo nguyn l "ht nc th t chm, bm nc th t ni" v p dng bin php "cn bng chm ni" khng ch mt t b chm dn. Vo ma ng ngi ta bm nc xung lng t mc nc ngm dng cao ti a, n ma h li ht nc ln dng v mt t s li chm xung. Lm nh vy cc nh khoa hc thc hin thnh cng phng n " cn bng chm ni". Thng hi ngi ta thc hin phng n ny t nm 1966 v mi nm u tng lng nc bm xung. Nm 1971 lng nc bm xung tng gp 5 ln nm 1966. K n nm 1971, mt t Thng hi c bn duy tr c cao nh nm 1965 v cha xy ra hin tng mt t chm thm xung.

Tuy vy, phng php bm nc xung lng t ch gip duy tr c mt lng nht nh nc ngm, ch khng phi l mc tiu lu di. Bi vy, i vi cc nh my gii quyt ngun nc dng, c gng tng nhanh vng tun hon s dng nc, tranh th s dng cc ngun nc sn c trn mt t, hn ch s dng ngun nc ngm. Ngoi ra cn m rng din tch trng cy xanh trong thnh ph, tng thm thm thc vt nc ma khng tri i ph phm m thm xung t b sung cho ngun nc ngm.

Mt t ln chm dn s gy ra cc hu qu tai hi nh: cc cng trnh kin trc b nt ln, sp , ng nc ngm b v, ng giao thng st l, nc bin c nguy c trn vo thnh ph....Bi vy cc thnh ph ln cn p dng mi bin php hn ch ti a tc chm ln ca mt t.

V sao khng nn bin bin thnh thng rc?

Thng 11-1971, trn vnh Mexico bn b pha Ty Thi bnh dng bng nhin bc la rng rc v chy sut na nm tri. Kh ai c th tin ni mt bin bc la, nhng li l s tht. Tt nhin khng phi l nc bin m l xng du ni trn nc bin bc chy. C nhiu nguyn nhn khin xng du loang trn mt bin, trong mt phn l do tu ch du gp s c trn du ra bin. V d thng 3-1967, tu ch du Calioen b m v va vo ngm eo bin La Manche, 11,8 vn tn du th trn ra mt bin; thng 6-1990, mt tu ch du khc khi i qua vnh Mexico gp s c v tht thot 162,77 triu lt du ra bin. Cng c nguyn nhn l do s c khi khai thc cc m du di y bin, hay do con ngi coi bin l thng rc, thi ra bin s xng du bn khng dng ti. Hng nm loi ngi thi ra bin ti hn 10 triu tn du bn, trong c khong 5 triu tn c thi ra qua cc dng sng v cc khu cng nghip ven bin, khong 1 triu tn do ra khoang cha ca cc tu ch du v du bn ca cc thuyn khc thi ra. Ngoi vic thi du bn ra bin, hng ngy loi ngi cn khng ngng ra bin mt khi lng ln cc cht thi cng nghip nh kim loi nng, thuc tr su, nc thi cng nghip v sinh hot, cht thi th rn v cc cht thi phng x,v...v. Bin c bin thnh mt thng rc khng l khng y.

Bin rng mnh mng v su thm, bin c th lm trong sch rt nhiu cht nhim do con ngi vo. Nhng nu con ngi c khng ngng vo bin cc loi cht thi vi khi lng rt ln v lin tc nh vy th bin d rng ln n my cng khng th chu ni. Ngay t mt chc nm trc, do con ngi vo bin qu nhiu cht nhim nn gy ra nhng tai ha nng n cho cc sinh vt hi dng v cho c loi ngi.

Vic coi bin l thng rc s dn n nhng hu qu m con ngi khng tng tng ni. My nm trc, mt con ra bin ln nng hn 900 kg b mc cn b bin x Gan. Ngi ta m con ra v pht hin trong rut ca n mt chic ti nilon kh 15 x 22 cm. Y l con ra bin ln nht th gii b tc rut cht v ti nilon. Trong thp k 70, vng bin i ty dng v bin Bc c hng chc vn con chim bin v v s c bin cht v nhim du.

Cc kim loi nng ra bin s tch t trong c th c bin. Khi con ngi n nhng con c c kim loi nng s b nhim c. Cn bnh Sugura m ng dn Nht bn mc phi l mt v d in hnh.

Cht thi phng x ra bin l iu cn ng ngi hn. Hin nay trong cc i dng c khong 20 triu curi cht phng x (mi curi cht phng x trong mt giy phng x 3,7 x 10 10 ln), gm stronti - 90(Sr), xezi - 137 (Cs) v cc cht ng v phng x c na thi gian phn r l 30 nm. Cc cht phng x ny trc tip tham gia vo cc hot ng thay i s sng ca sinh vt hi dng, qua xm nhp vo c th con ngi, lm tng nguy c b bnh ung th.

Ni tm li, loi ngi coi bin c l thng rc th rt cuc nhng rc ri s quay li gy ra tai ha cho con ngi. Chng ta cn bit rng, kh nng t lm sch cc cht nhim ca bin l c hn, bi vy con ngi cn phi x l trc khi ra bin cc cht nc thi, kh thi, rc ri...Khng nn v tit kim cng ca m ba ra bin, hu qu s cn ln hn nhiu.

V sao nc bin bin thnh mu ?

Nm 1971, vo mt bui sng sm ng dn vng bin Kagosin (Nht bn) bng chng kin mt hin tng k l: ch trong mt m nc bin ang t mu xanh chuyn sang mu , ging nh mt v thn no tri mt tm thm ln mt bin. Tin tc truyn i rt nhanh, dn chng cc vng ko nhau n b bin Kagosin ngm cnh p him c, ai cng tm tc khen.

Dn chng vng bin Kagosin u bit rng, khng phi l mt cnh p m l mt tai ha ln. Chng bao lu, gi t bin khi a vo mi tanh nng ri xut hin v s c cht ni tri dt vo b bin. n lc ng dn vng bin Kagosin mi hiu rng ngun sng ca h b cn kit.

Chuyn g xy ra vy ? l do nc thi sinh hot, nc thi cng nghip v phn ha hc ng rung ha ln vi nc ma chy ra bin Kagosin. L ra nc sng, nc rung chy ra bin em theo cc cht hu c v dinh dng nh cc hp cht ca Nit, photpho, cacbon vi t l thch hp s c ch cho bin. Nhng cc cht dinh dng qu nhiu khin nc bin b bo ha, chng tiu ha ht kh oxy ha tan trong nc bin khin tm c khng cn oxy th; ngc li, cc sinh vt ph du nh to sinh si rt nhanh. Mu ca nc bin chnh l mu ca mt loi to. Do cc loi to c mu khc nhau nn c khi nc bin chuyn thnh mu vng hoc mu xanh l cy.

Nc bin l k th ln ca ngh c. Bin u xut hin mu , c s b tiu dit v ngt th. Khng nhng th hin tng nc bin xut hin khng ngn nh o nh bin m tn ti kh lu. Nm 1971 nhiu vng bin Nht bn xut hin nc bin , c ni ko di ti hn 1700 ngy.

Mun phng nga hin tng nc bin , con ngi nht thit phi lm gim bt vic ra bin cc cht hu c v cc cht giu dinh dng. Nu khng, kh c th ngn nga c. Thng 8-1978, vng bin Bt hi Trung quc cng xut hin hin tng nc bin trn mt din tch 560 km2 sut hn 20 ngy. Cc nh khoa hc kt lun l do ngun nc thi t thnh ph Thin tn v Bc kinh gy ra. Qua c th thy rng, hin tng nc bin khng phi ly lan t nc khc sang m l "sn phm" ca chnh nhng nc khng bit bo v mi trng bin c.

V sao c th gii quan tm vic du trn ra bin trong chin tranh vng Vnh?

Ngy 17 - 1 - 1991, cuc chin tranh vng Vnh bng n. Ch my tun sau , mt lng du th tng ng vi 3 tu ch du c ln chy t Kuwait ra bin, to thnh mt di du loang di hn 50 km, rng hn 10 km. Di du ny c sng bin y dn v pha Nam, e da nh my lc nc bin ca A rp Xt, ng thi lm nhim c mt vng bin rng ln khin cc nc trong vng v trn th gii rt lo ngi. Nhiu chuyn gia ln li n tn hin trng nghin cu cc bin php ngn chn nhim lan rng v gim tc hi ca nhim mi trng.

V sao c th gii quan tm n vic du trn ra vng Vnh nh vy ? Ni mt cch n gin, y l s kin nhim du ln nht trn bin m hu qu ph hoi mi trng sinh thi s ht sc nghim trng. Trong lch s cng tng xy ra nhng bi hc v nhim du trn bin. Ch gn y thi - nm 1989 xy ra xy ra hai s kin nhim du. Ln th nht l ngy 2 - 3 - 1989, ti vng bin Hawaii, mt tu ch du ln ca M di 240 m b sng bo lm trn ra bin 44 vn lt du th; ln th hai, cng mt tu ch du ca M va vo ngm trong vng bin nc M, lm trn ra bin 37,58 triu lt du th, nhim mt vng b bin di 1287 dm, vt du ph kn 1600 km2 mt bin, khin sinh vt bin trong vng b tn hi rt nghim trng.

Chu hu qu u tin ca s nhim du l chim bin. Qua nhng hnh nh trn tivi trong thi gian ny ra chin tranh vng Vnh, chng ta c th thy nhng con chim bin b t sng du khng bay c, ch l nhng bc chn nng nhc trn bi bin. Nu nh khng c con ngi cu gip, chc chn chng s cht i v cht rt; nu du ngm vo c th chim s dn n cc bnh vim phi, bnh ng rut v bnh thn kinh; trng chim bin b t du cng rt kh khn n thnh chim con. i vi cc loi ng vt sng di bin do b ngt th v mng du loang kn trn nc bin chng s cht hng lot. S kin nhim du m vng bin San Francisco (M) Nm 1969 khin 5 con c voi, 4 con hi cu v mt s voi bin, s t bin,... b cht ngt. Ring loi c tuy c sc khng nht nh khi nc bin b nhim du mc nh, nhng nu b dnh du dnh vo mang, chng cng s cht ngt; mt s chng c tuy n thnh c con nhng s d dng, rt yu t v ch sng c vi ngy. Nhng vng nc bin b nhim nng thm ch cn bin thnh "vng trng", khng c sinh vt bin tn ti v phi sau 5 - 7 nm mi c th khi phc c s sng.

Mi lo ngi ca cc chuyn gia v mi trng khng ch dng li nhng hu qu k trn. Sau s kin nhim du vng bin San Francisco, mt chuyn giangnh c pht hin nhit nc trn mt bin vng b nhim du thp hn 2oC so vi nhit trung bnh 10 nm trc. iu ny lin quan ti vic mng du loang trn mt bin ngn cn nc bin bc hi nn nh hng ti s giao lu nhit lng trong kh quyn v i dng. Qua c th khng nh rng vic nhim du vng Vnh s nh hng xu ti kh hu khu vc ny. iu m cc nh khoa hc lo ngi hn na l n cn nh hng xu ti kh hu v sinh thi trong phm vi rng ln ngoi vng Vnh. Nu ng nh vy th hu qu s khng th lng trc c. Theo tnh ton ca cc nh khoa hc, mun x l sch vng nhim ny phi cn ti 100 nm, c ngha l mt em b nm nay 10 tui n cui i cng kh m chng kin ngy vng Vnh hon ton trong sch.

V sao bin s nng?

Nm 1969 nc M xy dng mt nh my in nguyn t trn b vnh Bistan. Trc khi xy dng nh my, thy triu ln theo hng ty nam v xung theo hng ng bc. Nhng sau khi nh my in nguyn t i vo hot ng, mi pht c hn 2000 m3 nc lm mt x ra bin khin thy triu b Vnh Bistan thay i theo hng ngc li. Khng nhng vy, nc nng do nh my x ra lm cho khp mt vng bin rng ln 60 ha vn c nhit mt nc 30 - 31 C tng ln ti 33 - 35 C, trong c 10 - 12 ha mt bin nhit ln ti 35 - 36 C. Xung quanh ng x nc nng nhit ln cao ti 40 C. Ni chung c khong hn 900 ha mt bin b nng ln do nc x ca nh my in nguyn t. Trong khu vc 10 - 12 ha nng nht hu nh khng tm thy bt k loi ng thc vt no. Cc loi to thng thy nh to xanh, to , to tm u b tuyt dit, ch cn st li loi to xanh lam. cc vng nc nng khc, cc loi ng thc vt bin cng gim i nhiu, nht l vo ma h ngi ta thng thy xc tm v cua nh cht ni trn mt nc.

y l mt v d in hnh v nhim nng trn bin.

V sao nhim nng khin xy ra mt lot thay i nh vy ?

l v nhit nc ln cao s lm gim lng kh oxy ha tan trong nc, nh hng ti qu trnh thay i t bo ca ng thc vt. Nu cc bn c dp quan st t m s thy nhiu hin tng xy ra khi nc b hun nng. Cc sinh vt quen sng nc bin c nhit bnh thng, khi nc bin nng ln, chng s cht hoc hoc chy trn ti vng nc khc mt hn. Mt s loi c do nhit nc bin tng cao khng tm c ti ni trng thch hp, hoc b nhm ln thi gian v a im nn khng thc hin c vic trng di truyn ni ging. Nhit nc bin ln cao khin sinh vt thch m p sinh si ny n nhanh chng, trong khi cc loi tm, c, trai, s,....c gi tr kinh t li gim i nhanh, dn n ph v mi trng sinh thi vn c trong vng bin . Nhng hin tng nh vy thng xy ra khi nhit nc bin tng ln trn 4 C. Bi vy ngi ta gi hin tng ngun nc nng hn 4 C so vi mc bnh thng khng ngng chy vo sng (hoc bin) l hin tng nhim nng. Trong thc t c khi khng cn nc nng n nh vy cng gy ra hin tng nhim nng. V d, ven b bin Washington (M) nc bin ma h nng hn bnh thng 0,5 C nhng cng khin cho cc loi sinh vt ph du c cht c sinh si ny n rt nhanh.

nhim nng ch yu l do cc ngun nc lm ngui mt thit b, my mc x ra, trong ch yu l ca ngnh cng nghip in lc. Cc ngnh cng nghip khc nh luyn kim, ha cht, du m, c kh,...cng gp phn ng k gy ra nhim nng, nhng hu qu ca ngnh cng nghip in lc l ng lu nht. Hin nay sn lng in ca ton th gii mi nm tng 7,2%, khong 10 nm sau s tng gp i. Ch ring Thy in c k hoch xy dng t nay n cui th k 10 - 12 nh my in nguyn t vi tng cng sut khong 3000 megaoat. Mi nh my mt giy x ra 150 m3 nc nng hn nc bin xung quanh ti 10 C, tng ng vi lng nc ca tt c cc sng ca Thy in chy ra bin. Vic ny chc chn s nh hng rt ln ti vng bin Thy in. Bi vy hin nay tuy hin tng nhim nng cha gy ra nhng tc hi ph bin, nhng chng bao lu na s tr thnh mt trong nhng mi e da ln nht i vi bin c.

nhim nng bin i khi cng c ch li nht nh. V d v ma ng nhit nc bin tng ln gip cho mt s loi c b rt cng. Nhng xt cho cng th li t hi nhiu. V vy ni chung vn nn tm cch ngn chn hin tng ny. c nhng xut dng ng dn di x nc lm ngui my ra vng bin xa b, hoc ht nc lnh y bin lm ngui my. Nhng phng n ny c hiu qu hay khng cn ch thc t tr li.

V sao Nht bn xy ra dch bnh Suruga?

Bnh Suruga l mt loi bnh thng thy Nht bn. V bnh ny khi ngun t vnh Suruga nn c ngi Nht gi tn nh vy.

Nhng nm 50, khu vc vnh Suruga bng xut hin mt loi bnh l. " C ang bi li trong bin t nhin ni phnh ln cht; chim ang bay trn tri ln c ri xung bin; trai s di bin thi cht hng lot; cc loi rong to kh a cht dn. Nghim trng hn l mo nh ca ng dn b in di hng lot, chng nhy ma, quay cung nho ln. C con cn nhy xung bin t st". y l on m u cun tiu thuyt " gc ni bng " ca mt nh vn Nht bn vit v dch bnh Suruga. Sau khng lu, con ngi vng ny cng mc mt bnh l ging nh mo in, ngi th b mo mm, ngi b qung g, nghnh ngng, ngi li b ri lon thn kinh, tay chn run ly by. C ngi b lit chn tay, nm lit ging hn 20 nm tri. C ngi cht sau my thng hoc my nm mc bnh, t l bnh nhn t vong ti 37%! Thot u ngi ta cho rng ch c mt s t ngi mc bnh ny, nhng sau bnh nhn ngy cng nhiu, cc bc s nh b tay ng nhn. Sau nhiu nm iu tra ca nhng ngi lm cng tc y t bo v mi trng, h pht hin phn ln ngi mc bnh Suruga l ng dn v cho rng ngun gc bnh l do n c bin. Nhng sau khi chnh quyn s ti thng bo cho dn chng khng n c bin, t l ngi mc bnh Suruga vn rt cao. Tnh trng ny ko di sut hn 20 nm. n nm 1979 c hn 30 000 ngi mc bnh Suruga, trong hn 200 ngi cht.

Bnh S