1

MOKUNA I

ÿO këia moÿolelo o ÿAukelenuiaÿïkü, ÿo ia kekahi o nä moÿolelo kaulana loa ma Hawaiÿi nei. ÿO Kuaihelani ka ÿäina. ÿO ÿÏkü ke käne, he aliÿi. ÿO Kapapaiäkea ka wahine. Na läua nä keiki he ÿumikumamälua. E hoÿomaka ana ka ÿölelo ma Kuaihelani. Eia nä inoa o nä keiki: Kekamakahinuiaÿïkü, Küaÿïkü, Nohoaÿïkü, Heleaÿïkü, Kapukapuaÿïkü, Heaaÿïkü, Lonoheaÿïkü, Näaÿïkü, Noiaÿïkü, ÿÏkümailani me ÿAukelenuiaÿïkü. He mau käne, a me Kaomeaaÿïkü, he wahine. ÿO ÿAukelenuiaÿïkü ka mea nona këia moÿolelo. Mai ka hiapo a ka mua ponoÿï o ÿAukelenuiaÿïkü, ÿaÿole ÿo ÿÏkü i hiÿi, ÿaÿole i lawelawe, ÿaÿole hoÿi i hoÿoili i ka ÿäina no kekahi o läkou. ÿAÿole nö hoÿi i hoÿopunahele. A iä ÿAukelenuiaÿïkü, mälama ÿo ÿÏkü, lawelawe a hiÿi, a hoÿoili i kona kapu a me ka ÿäina nona. A no këia punahele ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ko läkou makuakäne, ua huhü kona mau hoahänau iä ia, a ua ÿimi läkou i mea nona e make ai. Wahi a ko läkou kaikuaÿana loa, a Kamakahinuiaÿïkü, “Kupanaha ko käkou makuakäne! Iaÿu hoÿi, i ke keiki mua, ÿaÿole i hoÿoili mai i kona kapu a me ka ÿäina. A i ke keiki hope loa, iä ia kä e hoÿoili ai!” ÿO ka hana nui a nä kaikuaÿana o ÿAukelenuiaÿïkü, ÿo ka mokomoko, ÿo ka häkökö, ke kuÿikuÿi, a me nä mea ikaika ÿë aÿe. A ma këia mea, ua lilo läkou he poÿe kaulana no Kuaihelani ma këia hana. A ÿo läkou ka ÿoi o ka ikaika ma ia hana. A ua hele läkou e kaÿapuni ma ka ÿäina a puni, ÿaÿole mea ÿaÿa mai iä läkou. Iä läkou e kaÿapuni ana i ka ÿäina ÿo Kuaihelani, kaulana akula ka ikaika o Keÿalohikïkaupeÿa. No Kauaÿi ia kanaka. ÿO kona ikaika, he uhaki wale nö i ke kanaka. A hiki läkou nei i laila, hoÿokahi nö puÿupuÿu, waiho ana i lalo. Kaÿapuni läkou a puni ÿo Kauaÿi, ÿaÿohe mea ÿaÿa mai iä läkou. Iä läkou nei ma Kauaÿi, kuÿi akula ka lohe, ÿekolu o Oÿahu kanaka ikaika loa. ÿO ko läkou mau inoa, ÿo Kaikipaÿananea, ÿo Kupukupukehaikalani, ÿo Kupukupukehaiaÿïkü. ÿAÿohe pü kö momona o Oÿahu nei iä läkou. A hiki läkou i Oÿahu nei, häkökö ihola läkou. Hoÿokahi nö puÿupuÿu, waiho ana ua mau känaka ala o Oÿahu nei i lalo. A haÿalele ihola läkou, hele läkou a Maui. E noho ana ÿo Käkaÿalaneo, ke aliÿi o Maui. Häkökö nö, make nö iä läkou nei. Iä läkou ma Maui e kaÿapuni ana, kaulana maila ÿo Kepakaÿiliÿula i ka ikaika a me ke koa. E hiki iä ia ke haÿihaÿi i ke kanaka, a ÿo ia ka ÿoi o Hawaiÿi a

2

puni. A lohe läkou i kona kaulana i ka ikaika, makaÿu ihola läkou a hoÿi maila i Kuaihelani. A hiki läkou i Kuaihelani, kükulu ihola läkou i nä hana leÿaleÿa a pau loa; ka häkökö, ka mokomoko, ke kuÿikuÿi, ka honuhonu, ka pühenehene, ka hula, ÿolohü, ka lele kawa, ka paheÿe, a me nä hana ÿë aÿe. Ma këia mau hana leÿaleÿa a läkou a pau loa, ua hoÿoulu läkou i mea e hele mai ai ko läkou kaikaina ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, a laila, pepehi läkou iä ia a make. No ka mea, ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, ua paÿa loa ia i ka pälama ÿia e ko läkou makuakäne, e ÿÏkü, ma ke ÿano kapu aliÿi, a me ka punahele loa. Ma këia noho kapu ÿana o ÿAukelenuiaÿïkü, ua lohe ÿia akula ka pihe ÿuä a nä kaikuaÿana ona e leÿaleÿa ana. A laila, nïnau akula ÿo ÿAukelenuiaÿïkü iä ÿÏkü, ko läkou makuakäne, “He pihe aha këia o kai e ÿuä nei?” Haÿi aku ka makuakäne, “He häkökö.” “Pehea ia mea?” “ ÿElua kanaka, kü i luna. Kulaÿi kekahi i kekahi, a hina kekahi, a laila, ÿuä ka ÿaha. ÿO ia këlä pihe äu e lohe lä i ka ÿuäÿuä mai.” A laila, ÿï aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “Makemake wale.” Pëlä nö ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ninaninau mau ai i ko läkou makuakäne. A laila, nonoi akula ia e iho e nänä. Höÿole mai ko läkou makuakäne, “Ma muli ÿoe make i ou mau kaikuaÿana. No ka mea, ua hoÿomauhala ou kaikauaÿana iä ÿoe e noho nei.” Nïnau akula ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “He aha ka hala i hoÿomau ai?” ÿÏ aku ka makuakäne, “He hala. ÿO ia kuÿu hoÿoili ÿana i ke kapu nou a me ke aupuni. No laila, mai iho ÿoe, o make auaneÿi i ou mau kaikuaÿana.” A hala he anahulu, a laila, lohe hou ÿia maila ka pihe ÿuä hou. ÿAÿole ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i haÿi aku i ko läkou makuakäne no këia leo ÿuä hou. Kü aÿela ia a iho malü i kai e nänä ai, me ka ÿike ÿole o ko läkou makuakäne. Aia ma ka lima o ÿAukelenuiaÿïkü, he pua e paÿa ana. A hiki ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ka hale o nä kaikuaÿana, kaka ihola ÿo ia i ka pua, lele akula ka pua a komo i ka hale o kona poÿe kaikuaÿana. A komo ka pua a ÿAukelenuiaÿïkü i loko o ka hale, lälau ihola nä kaikuaÿana a ÿölelo ihola, “Kupanaha! ÿO kä käkou pua he paukü. ÿO këia pua hoÿi, he ÿöwili!” Iä läkou e ÿölelo ana, lälau maila kekahi kaikuaÿana o ÿAukelenuiaÿïkü i ka pua, a ÿölelo maila, “ ÿAÿole këia he pua ÿë; ÿo ka pua nö këia a ko käkou kaikaina, a ÿAukelenuiaÿïkü.” Iä ia e ÿölelo ana, lälau maila ÿo Kekamakahinuiaÿïkü, ke kaikuaÿana huhü o läkou, a haÿihaÿi ihola i ka pua a hakihaki loa. Ma hope o ko läkou ÿike ÿana i ka pua, hiki maila ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i mua o läkou, a kü ihola ma waho o ka pä o ka hale. Iä ÿAukelenuiaÿïkü e kü ana ma laila, nänä akula kona

3

4

mau kaikuaÿana a pau iä ia. He mea ÿë ke kanaka maikaÿi. Ua like kona ÿili me ka maiÿa pala melemele. A ÿo kona mau ÿönohi maka, me he ÿöpuÿu maiÿa lä o ka hua ÿana o ka wä hou. A he pololei hoÿi kona kino; ÿaÿohe puÿu, ÿaÿohe keÿe, ÿaÿohe ona mea e like ai. ÿO ka lehulehu e piha ana, mahalo akula läkou i ke kino o ÿAukelenuiaÿïkü i ka maikaÿi launa ÿole. Iä läkou e mahalo ana, ua hoÿopiha loa ÿia ko läkou kaikuaÿana mua loa i ka huhü no ÿAukelenuiaÿïkü, a ÿano ÿë aÿela kona mau helehelena. A laila, kënä akula ia i kekahi o kona mau muli iho, e hele aku e nïnau iä ÿAukelenuiaÿïkü i ke kumu o kona iho ÿana mai. ÿO ka inoa o ia mea ÿo Küaÿïkü. A hiki ia i mua o ÿAukelenuiaÿïkü, nïnau akula, “He aha käu huakaÿi o ka iho ÿana mai?” ÿÏ aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “I ka leÿaleÿa.” Hoÿi akula ÿo Küaÿïkü, a i ke kaikuaÿana huhü o läkou, haÿi akula. A lohe ia, hoÿouna akula iä Küaÿïkü, e hele a e kuÿi aku i hoÿokahi puÿupuÿu iä ÿAukelenuiaÿïkü. Iä ia i hele ai a kuÿi iä ÿAukelenuiaÿïkü, ÿaÿole i hina. ÿAÿole hoÿi i ÿeha ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, akä, ÿo kona lima ka i haki. Kuÿi hou kekahi lima, haki hou nö; pau loa nä lima ÿelua. A pau ke kuÿi ÿana iä ÿAukelenuiaÿïkü, kaha akula, hoÿi. I ia wä ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i hopu aku ai a paÿa i nä lima, pöpö aÿela ia a kiola akula i ka ÿaekai. A ÿike nä mea a pau loa i ka ikaika o ÿAukelenuiaÿïkü, ÿuä aÿe läkou a haÿalele, a ÿölelo ihola, “ ÿAkahi wale nö mea i hina ai, a i haÿi ai nä lima o Küaÿïkü.” A ma hope o këia, puka hou mai kekahi kaikuaÿana ona me ka manaÿo e pepehi iä ÿAukelenuiaÿïkü. He ÿoi ia ma ka häkökö ÿana; i luna nö, haÿi ke kanaka. A iä ÿAukelenuiaÿïkü, ÿaÿohe hina, ÿaÿohe ÿeha. A ÿike ihola ia, ÿaÿohe hina o ÿAukelenuiaÿïkü, hoÿi akula. I ia wä ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i lälau ai a kiola i loko o ke kai. ÿUä aÿela nä känaka. Pëlä nö ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i hakakä ai me kona poÿe kaikuaÿana a pau loa. Näna wale nö ka ÿeha, a koe ke kaikuaÿana huhü ona. A ÿike ua kaikuaÿana huhü lä o ÿAukelenuiaÿïkü, ua pau loa nä kaikaina i ka ÿeha, hele maila ia me kona huhü loa iä ÿAukelenuiaÿïkü, me ka manaÿo e lälau a kiola i loko o ke kai. Akä, i kona hana ÿana pëlä i kona pökiÿi, ÿaÿole i kö. Iä läua i hakakä ai me ÿAukelenuiaÿïkü me ka ikaika loa, ÿaÿohe hina o ÿAukelenuiaÿïkü. Ma këia hakakä ÿana o läua, ua paupauaho loa kona kaikuaÿana. No laila, haÿalele ihola kona kaikuaÿana i ka manaÿo hakakä, a hoÿi akula. Iä ia e hoÿi ana, lälau akula ÿo ÿAukelenuiaÿïkü iä ia, hopu akula a kiola i loko o ke kai. Ma këia häÿule ÿana i loko o ke kai, pau aÿela kona manaÿo hanaÿino

5

iä ÿAukelenuiaÿïkü. Hoÿi maila ua kaikuaÿana huhü lä, a hoÿomalimali iä ÿAukelenuiaÿïkü. ÿÏ akula ia iä ÿAukelenuiaÿïkü, “Pau ka hakakä, ka huhü, e noho aloha, he hakakä-a-hoahänau, he kaikuaÿana, he kaikaina.” Kono maila ua kaikuaÿana lä iä ÿAukelenuiaÿïkü e hoÿi i ka hale. ÿAe akula ia, e manaÿo ana he ÿoiaÿiÿo. A komo läua i loko o ka hale, i ia wä i wehe ai ua kaikuaÿana ala i ke pani o ka waha o ka lua o Kamoÿoÿïnanea. Lälau maila ua kaikuaÿana lä iä ÿAukelenuiaÿïkü, a kiola akula i lalo o ka lua. Ma laila läkou i manaÿo ai e make ÿo ÿAukelenuiaÿïkü.

6

MOKUNA II

Ma ÿaneÿi e ÿike ai käkou i ka pöÿino o ÿAukelenuiaÿïkü a me kona pakele ÿana i ka make a kona kaikuaÿana huhü, aloha ÿole. A häÿule ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i loko o ka lua, kähea iho ua kaikuaÿana huhü lä, penei: “E Kamoÿoÿïnanea ë, eia mai ko ÿai lä, ÿai ÿia mai.” Iä ia e kähea ana, holo maila kekahi kaikuaÿana o ÿAukelenuiaÿïkü (he kaikuaÿana aloha iä ia), kähea ihola ma ka waha o ka lua, “E Kamoÿoÿïnanea ë, mai ÿai mai ÿoe! ÿO ko moÿopuna mai nö, ÿo ÿAukelenuiaÿïkü e lele akula.” Ma këia häÿule ÿana o ÿAukelenuiaÿïkü, ua ÿoliÿoli loa kona poÿe kaikuaÿana huhü iä ia no ka make ÿana. E manaÿo ana läkou ua make ÿiÿo nö ÿo ÿAukelenuiaÿïkü. Ma këia häÿule ÿana o ÿAukelenuiaÿïkü, manaÿo läkou, ua lilo kona kapu i mea ÿole, a ua nele ka ÿölelo hoÿoilina a ko läkou makuakäne ma luna ona, a ua lilo i mea ÿole loa. A häÿule ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i lalo o ka lua, aia hoÿi, ÿelua kanaka e noho ana. Ma mua o ko ÿAukelenuiaÿïkü häÿule ÿana, ko läua häÿule ÿana i lalo o ka lua. Na ua poÿe kaikuaÿana lä nö o ÿAukelenuiaÿïkü i kiola. ÿIke maila ua mau känaka ala iä ÿAukelenuiaÿïkü, minamina ihola läua, no ka maikaÿi o nä helehelena o ÿAukelenuiaÿïkü ke nänä aku, no ka maikaÿi a me ke kïnä ÿole o kona ÿano i mua o läua. Iä läua e kamaÿilio ana, lohe akula ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, nïnau akula ia, “He aha kä ÿolua e kamaÿilio nei?” ÿÏ mai läua, “E minamina ana mäua iä ÿoe.” A lohe ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, nïnau akula ia, “I ke aha hoÿi?” Wahi a ua mau känaka nei, “I ka make i ka moÿo, iä Kamoÿoÿïnanea.” ÿÏ aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “Ähea puka mai ka moÿo?” ÿÏ mai ua mau känaka nei, “Aia a piÿi mai ke kai, a emi aku, piÿi hou mai a emi aku, a laila, höÿea hou mai ke kai, a laila, piÿi pü mai me ka moÿo. ÿO ka make kä hoÿi ia o käkou.” A pau ka ÿölelo ÿana a läua iä ÿAukelenuiaÿïkü. Ma hope o laila, piÿi maila ua moÿo nei ÿo Kamoÿoÿïnanea, a kähea maila, “E ÿAukelenuiaÿïkü ë! Hö mai ÿoe i kekahi kanaka i meaÿai naÿu.” ÿÏ aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “Häÿawi aku auaneÿi au iä ÿoe, i aha hoÿi koÿu hoanoho o këia wahi mehameha?” A laila, nalowale akula ua moÿo nei mai ko läkou mau maka aku. Ma ko läkou ÿike ÿana aku i ka helehelena o ka moÿo, he mea ÿë ka weliweli a me ka makaÿu launa ÿole. A he mea kaumaha loa ia i ka manaÿo o ua mau känaka nei. A nalo ka moÿo mai ko läkou maka aku, ÿï maila ua mau känaka nei iä ÿAukelenuiaÿïkü, “Kupanaha! Eia kä ua loaÿa kou inoa i ka moÿo! ÿAkahi wale

7

8

nö hana äna i pakele ai. Inä e höÿea mai ua moÿo nei, ÿo ka manawa ia e pau ai i ka ÿai ÿia. Akä, ÿänö ke ÿike nei mäua, ua pakele i këia wä, a inä e nalowale loa, pakele mäua i ka make.” Iä läkou e kamaÿilio ana, höÿea hou maila ua moÿo nei, a kähea maila, “E ÿAukelenuiaÿïkü ë! E häÿawi mai ÿoe i kekahi kanaka naÿu.” Höÿole aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, ÿï maila ia, “E häÿawi mai ÿoe iaÿu i hoÿokahi kanaka. I aha käu uku o ka hiki ÿana mai i ÿaneÿi? No ka mea, ua häÿawi ÿia mai ÿoe ma ke ÿano he kanaka make, e ÿai aku au iä ÿoe. Akä, nänä aÿe nei au iä ÿoe, a ÿo ka mea ÿoe i puka pono aku mai loko oÿu. No laila, ÿaÿole au e ÿai aku iä ÿoe.” Ma këia ÿölelo a ua moÿo lä, ua ÿae aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, a ua manaÿo ihola ia e hoÿokö i ka ÿölelo a kona kupunawahine moÿo, a Kamoÿoÿïnanea. I ia wä, häÿawi aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i hoÿokahi kanaka i ua moÿo nei. I ka manawa i loaÿa ai iä ia, ÿo ia ka manawa i ÿike ÿia ai, ua nalo koke i loko o ka ÿöpü. A pau ia kanaka, nonoi hou maila ua moÿo nei iä ÿAukelenuiaÿïkü i ka lua o ke kanaka. Häÿawi akula nö ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ia kanaka, a pau nö iä ia i ka ÿai ÿia. A pau nä känaka ÿelua, koe ihola ÿo ÿAukelenuiaÿïkü. I ia wä, hoÿi maila ua moÿo nei a noho i luna. ÿÖlelo maila ua moÿo nei iä ÿAukelenuiaÿïkü, “E kiÿi ÿoe i ÿelua lau ÿape.” A loaÿa nä lau ÿape iä ÿAukelenuiaÿïkü, lawe akula ia i mua o ua moÿo nei. A luaÿi ihola ua moÿo nei i luna o nä lau ÿape ÿelua, a piha aÿela. ÿÏ akula ia iä ÿAukelenuiaÿïkü, “E ka moÿopuna, e nänä ÿoe.” Nänä ihola ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, a laila, ÿï maila ua moÿo nei, “He mau ÿäina këia e kü nei i loko o ka lau ÿape. He ÿäina nui, he ÿäina ÿuÿuku, he ÿäina mahana, he ÿäina wela, he ÿäina anu. ÿO këia mau ÿäina naÿe ÿelua, ÿo Hölanikü, ÿo Hölanimoe, he mau ÿäina maikaÿi loa këia. He nui nä pono o ke kanaka e noho ai; he ÿai, he iÿa, he kö, he ÿuala, he maiÿa, he ÿawa, he ÿulu, a me nä meaÿai küpono a pau loa. Mai këia wahi aÿu e ÿölelo nei iä ÿoe, ma laila ÿoe e hele ai.” A pau nei mau ÿölelo a ua moÿo lä iä ÿAukelenuiaÿïkü, ÿï akula ia, “E moe i lalo.” Moe ihola ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i lalo, paÿa akula ua moÿo nei ma ka pühaka o ka moÿopuna. “E kuÿu moÿopuna, ou kaikuaÿana, e pau ana läkou i ka make iä ÿoe, a e lilo ana ÿoe i aliÿi ma luna o läkou. No ka mea, ua hanaÿino läkou iä ÿoe.” Haÿi hou akula nö ua moÿo nei, i käna moÿopuna, iä ÿAukelenuiaÿïkü, “ ÿO këia ÿäina naÿe, ÿeono malama e mälamalama ai, a ÿeono malama e pouli ai. Mai hele ÿoe ma laila o make ÿoe. No ka mea, ma mua aku o këia wahi, he kai ÿömaÿomaÿo, a hala ia, he kai ÿulaÿula aku. Mai hele ÿoe ma laila o make ÿoe. No ka mea, mai

9

koÿu wä käne ÿole koÿu hele ÿana ma këia ÿäina, a hiki i koÿu wä luahine, ÿaÿole i puni iaÿu. ÿO ka inoa o ua ÿäina lä ÿo Kaläkeÿenuiakäne. A ÿo ke kuahiwi, ua kau nä hökü i luna, a ÿo nä känaka, he ÿuÿuku loa. A ÿo ka mea nona ua ÿäina lä, ÿo Nämakaokahaÿi, he aliÿi wahine. A he mau kaikunäne kona ÿehä, ÿo Känemoe, ÿo Käneÿäpua, ÿo Lëÿäpua, a me Kahaumäna. ÿElua kauä, ÿo ÿÜpoho, a me Häÿäpuaÿïnanea. ÿO ke kiaÿi o ka ÿäina, ÿo Moelä, he ÿïlio. ÿEkolu manu, ÿo Manuea, ÿo Kïwaha, a me Halulu. ÿO ia nä känaka o ia ÿäina. ÿAÿohe nui, no ka mea, he pau i ka ÿai ÿia e ke akua.” A pau ka ÿölelo ÿana a ka moÿo iä ÿAukelenuiaÿïkü, a laila, käpili ihola ia i pahu no ke akua o ÿAukelenuiaÿïkü. A paÿa ka pahu, hoÿö ihola ia i ke akua i loko, ÿo ia ÿo Lonoikoualiÿi. A ÿölelo maila iä ÿAukelenuiaÿïkü, “ ÿO ko akua nö nei, puni ko ÿäina iä ÿoe. Eia ko ÿai a me ko iÿa, ÿo Laukahi. He lau mäÿona. Pä nö i ka lehelehe, mäÿona. ÿO ka manawa e mäÿona ai, ÿehä malama e noho ai, a laila, ÿai hou.” Lälau ihola ua kupunawahine nei i ke koÿi a me ka pahi, a hahao ihola i loko o ka pahu, a ÿoÿoki ihola i kona huelo. A häÿawi akula i ka moÿopuna, ÿï akula, “ ÿO kuÿu kino maoli këia, ÿo ia kaiä ÿoe. A ÿo kuÿu päÿü ÿai kaua, a me kuÿu kähili ÿai kaua, no ko kaikuahine ia. ÿO ke ÿano o këia, inä e päÿü i kuÿu päÿü, a kähili i kuÿu kähili ÿai kaua, häÿule i lalo, lilo nä känaka i lehu.” Ma këia mau mea a pau loa, ua haÿi aku ua moÿo nei iä ÿAukelenuiaÿïkü, a ua aÿo aku i nä mea mana a pau loa. A koe naÿe ka inoa o ke kaikuahine o ÿAukelenuiaÿïkü, ÿaÿole i haÿi aku ua moÿo lä. Eia kä auaneÿi ÿo Nämakaokahaÿi nö. Ma këia nalowale ÿana o ÿAukelenuiaÿïkü, ua nui ke aloha o ko läkou makuakäne nona, a ua kanikau ia me ke aloha i nä lä a pau loa. A ua hoÿokë ÿai a ua hoÿohiki iho ÿo ia ÿaÿole e ÿai i ka ÿai a make ia, no ka minamina iä ÿAukelenuiaÿïkü. Akä, ÿo ka makuahine o ÿAukelenuiaÿïkü, ÿaÿole ona manaÿo ua make, ÿaÿole ona ÿae i ka ÿölelo a käna käne, e hoÿokë ÿai, a e kanikau. No ka mea, ua ÿike nö ia, ÿaÿole i make, ÿaÿole nö hoÿi i ÿai kona makuahine moÿo, ÿo ia ÿo Kamoÿoÿïnanea. Ma käna ÿölelo i mua o käna käne, “Inä hoÿi hä ia e ÿai i kaÿu ponoÿï, a laila, ma mua ia e ÿai mai ai iaÿu, a ma hope i kaÿu ponoÿï. Ke ÿölelo aku nei au iä ÿoe, aia nö ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i lalo, kahi i aÿo ai me ke kupunawahine i nä mea a pau loa. ÿAÿole i make, he hoÿi mai koe i luna nei.” Ma këia mau ÿölelo a ka wahine, ua kö nö.

10

MOKUNA III

A pau nä mea a pau loa i ka loaÿa iä ÿAukelenuiaÿïkü, i ia wä, kau aÿela ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i luna o ka moÿo. Häpai aÿela ia iä ÿAukelenuiaÿïkü a kau i luna o ka lua, a hoÿi akula ka moÿo i lalo o ka lua. A hoÿi akula ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, lälau ihola ia i ka pahu o ke akua ona, a me ka läÿau, a hiÿi aÿela, a hoÿi akula i ka hale. Iä ÿAukelenuiaÿïkü i hiki ai i ka hale, uë maila kona makuakäne a me nä aliÿi a pau loa. Ma ÿaneÿi e ÿike ai käkou, ua pololei nä ÿölelo a Kapapaiäkea i käna käne, iä ÿÏkü, no ka make ÿole o ÿAukelenuiaÿïkü i ka moÿo. Iä ÿAukelenuiaÿïkü e uë ana me nä mäkua, lohe akula nä kaikuaÿana o ÿAukelenuiaÿïkü e heÿenalu ana, i këia pihe e uë ana. Nïnau aÿela, “No wai lä këia pihe e uë nei?” “No ÿAukelenuiaÿïkü.” A lohe nä kaikuaÿana no ÿAukelenuiaÿïkü këia pihe e uë nei, hilahila loa läkou i ke ola hou ÿana o ko läkou pökiÿi, o ÿAukelenuiaÿïkü. A no ko läkou hilahila, manaÿo ihola läkou e hana i waÿa kaulua a holo i ka ÿäina ÿë. Pae akula läkou mai ka heÿenalu aku a uka, piÿi akula i ke kuahiwi. Ma këia noho ÿana a läkou i ke kuahiwi, ÿelua mahina i hala. Ma hope o laila, piÿi akula ÿo ÿAukelenuiaÿïkü. ÿO ke kumu o ÿAukelenuiaÿïkü o ka piÿi ÿana, ÿo ke käpili manu. A loaÿa ka manu iä ia, pülehu ihola ia a moÿa. A iä ia e ÿai ana, hiki maila kona mau kaikuaÿana, hao aÿela i ka manu, a pau iä läkou. Nele ihola ÿo ÿAukelenuiaÿïkü. I loko o ia wä, kënä akula ke kaikuaÿana huhü iä ÿAukelenuiaÿïkü, e hele i wai. Iä ÿAukelenuiaÿïkü e ukuhi ana i ka wai, hiki akula ua kaikuaÿana huhü lä, a papani ihola i ka waha o ka pünäwai. A paÿa ihola ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i lalo o ka lua wai, a make ihola. A make ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, hoÿi akula ua kaikuaÿana lä a hiki i kahi a nä kaikaina e noho ana. Nïnau maila ke kaikuaÿana aloha iä ia, “ ÿAuhea ko käkou pökiÿi?” ÿÏ akula ia, “ ÿAÿole au i ÿike iä ia, ÿaÿole launa, ÿaÿole nö hoÿi ma kaÿu wahi i hele aku nei.” Ma hope o ia ÿölelo ÿana, kü aÿela ke kaikuaÿana aloha o ÿAukelenuiaÿïkü, a huli akula. Ma këia huli ÿana, hiki akula ia i ka hale, ÿaÿole i hoÿi ÿo ÿAukelenuiaÿïkü. Lälau akula ia i ka malo a lei aÿela i kona ÿäÿï, a uë ihola. Iä ia e uë ana, lohe akula ko läkou makuakäne ÿo ÿÏkü, nïnau aÿela, “ ÿO wai këia e uë nei?” “ ÿO au nö, ÿo ÿÏkümailani.” “E uë ana ÿoe i ke aha?” “E uë ana au iä ÿAukelenuiaÿïkü, ua make.” A lohe ka makuakäne, uë ihola ia.

11

A ma hope o këia uë ÿana, piÿi akula ÿo ÿÏkümailani e huli. Ma mua aÿe o kona piÿi ÿana, ÿölelo aku ko läkou makuakäne iä ia, “I piÿi ÿoe a loaÿa ko kaikaina, e hoÿihoÿi mai ÿoe a hiki i ka hale nei.” Ma mua aÿe o ka piÿi ÿana o ÿÏkümailani, ÿölelo aku ia i ko läkou makuakäne, “Ë! Ke piÿi nei au. I nänä aÿe ÿoe a i ÿä ke ahi, ua loaÿa ko keiki, a i ÿä ÿole mai, ÿaÿole i loaÿa iaÿu.” A pau käna kamaÿilio ÿana, piÿi akula ÿo ÿÏkümailani e huli. A hiki ia i ka pünäwai, nänä ihola ia, ua paÿa ÿo luna i ke pani ÿia i ka pöhaku. Wehe aÿela ia i ka pöhaku, a nänä ihola i lalo o ka pünäwai. E kü ana ÿo ÿAukelenuiaÿïkü. Ua hele a wïwï, a ua koe iki kahi hanu. Lälau ihola ÿo ÿÏkümailani, a huki aÿela i luna, honi ihola läua, a uë ihola. A pau ko läua uë ÿana, hoÿä aÿela ÿo ÿÏkümailani i ke ahi. A ÿike maila ko läkou makuakäne, manaÿo ihola ia, ua loaÿa ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, ÿaÿole i make. A loaÿa ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, hoÿi maila läua a hiki i ka hale, kahi o ko läua makuakäne e noho ana. Lele maila ko läua makuakäne, uë a me nä mea a pau loa. ÿO ka nui o nä lä o këia kaÿawale ÿana, ÿewalu lä. Ma mua aÿe o ka loaÿa ÿana o ÿAukelenuiaÿïkü, ua paÿa ka waÿa kaulua o nä kaikuaÿana i ke käpili, ua mäkaukau e holo, ua lana i loko o ke kai. Ma këia ola hou ÿana o ÿAukelenuiaÿïkü, ua lohe ua kaikuaÿana huhü lokoÿino nei ë, ua hoÿi mai ÿo ÿAukeleniaÿïkü, a nona këia mäkena e uë ÿia mai nei. No laila, kënä aÿela ia e hoÿomäkaukau ka holo, e kahu ke ö, a e ÿeÿe i luna o ka waÿa kaulua.

12

MOKUNA IV

A mäkaukau ka holo o ka waÿa kaulua, nïnau akula ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i kona kaikuaÿana ÿoluÿolu, iä ÿÏkümailani, “E holo ana ko ÿoukou waÿa kaulua i hea?” “I ka ÿimi ÿäina.” Wahi a ÿAukelenuiaÿïkü, “A i aha ÿia nö kä hoÿi këia ÿäina?” ÿÏ mai ÿo ÿÏkümailani, “Ua hilahila ke kaikuaÿana o käkou i ko ola hou ÿana mai nei. No laila këia holo o ka waÿa, e ÿimi ÿäina. A loaÿa ka ÿäina iä mäkou, ma loko o ka ikaika, a laila, ÿo ko mäkou ÿäina ia e noho ai.” A lohe ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ko läkou holo, nonoi akula ia, “ ÿO au kekahi e holo me ÿoukou.” ÿÖlelo mai kona kaikuaÿana ÿo ÿÏkümailani, “ ÿAÿole ÿoe e holo me mäkou, no ka mea, ÿaÿohe o mäkou kumu ÿë aÿe o ka holo, ÿo ÿoe wale nö. Inä ÿoe i make aku nei, ÿaÿole mäkou e haÿalele iä Kuaihelani nei.” Ma këia ÿölelo höÿole a kona kaikuaÿana, hoÿopuka aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i käna mau ÿölelo aloha, “ ÿË, pöä wale ka hele aku a ko haÿi ÿäina, make. Moe ÿia ka iwi ÿaoÿao e ke kanaka ÿë, e ke aikäne. ÿAÿole hoÿi ÿo ka pökiÿi, ÿo ka hoa i hänau pü ÿia mai ai, mai loko mai o ka ÿaÿa hoÿokahi. No laila, ke nonoi aku nei au, ÿo au kekahi e holo me ÿoukou. I make ÿoukou, koÿu poÿe kaikuaÿana, a laila, make pü aku au. A laila, kaulana ka inoa i hope nei, ÿÿO mea mä, make pü nö me ko läkou pökiÿi.’ No laila, ÿaÿole e waia ka inoa ma hope nei.” Ma këia mau ÿölelo a käkou e lohe nei, he mea ÿë ko ÿAukelenuiaÿïkü ÿimi hala ÿana, a hilahila ÿole nö hoÿi, me kona ÿike pono iho nö, na kona mau kaikuaÿana kona pilikia. ÿO ka mea äiwa loa aku kä ia i ka hahai e hoÿomano ai. No laila, inä he ÿoiaÿiÿo na ko ÿAukelenuiaÿïkü waha ponoÿï këia, ua ÿae ÿia kona mau pöÿino, a ua pono nö ia ke make. Akä, ma këia koi ÿana a ÿAukelenuiaÿïkü, ua loaÿa i kona poÿe kaikuaÿana ka pono a me ke ola. A ua loaÿa hoÿi ka pömaikaÿi i ÿölelo ÿia e ke kupunawahine moÿo iä ÿAukelenuiaÿïkü. A ua hoÿokö ÿia hoÿi käna mau ÿölelo wänana no ÿAukelenuiaÿïkü ma këia holo ÿana o ka waÿa kaulua. A pau kä ÿAukelenuiaÿïkü ÿölelo ÿana, ÿï mai kona kaikuaÿana ÿoluÿolu, ÿo ÿÏkümailani, “ ÿAÿole ÿoe e holo iaÿu. Akä, e hele ÿoe a ke keiki a käkou, ÿölelo aku. A i ÿae mai, a laila ÿoe holo.” ÿÏ aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “Pehea auaneÿi au e ÿölelo aku ai e hoÿolohe mai ai këlä iaÿu?” “E hele ÿoe a kähea aku ma kona inoa ponoÿï, penei: “E Kaumaiilunaohölanikü ë! E kähea mai ÿoe iaÿu e piÿi aku käua i luna o ka waÿa kaulua, e leÿaleÿa ai käua, e päÿani ai. ÿAÿole ÿoe e kohu me këia poÿe

13

14

ÿelemäkule. ÿO au kou hoa e kohu ai, he kamaliÿi, he kamaliÿi.” A pau ke aÿoaÿo ÿana a kona kaikuaÿana iä ia, ÿölelo mai ko läkou makuakäne iä ia, “E kuÿu keiki, mai hele ÿoe o make hou ÿoe. No ka mea, ÿaÿole ÿoe i pakele i ko käkou wä e noho pü nei. Äiwa loa aku ÿoe a hele. ÿO kou make ÿana nö ia, ÿaÿole mäua e ÿike iä ÿoe.” ÿÏ aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “ ÿAÿole au e noho me ÿolua. E hele ana au e mäkaÿikaÿi, a e nänä i nä ÿäina o loko o ke kai. No laila, e hele ana au.” Ma hope o këia ÿölelo ÿana, iho akula ÿo ÿAukelenuiaÿïkü me kona kaikuaÿana, me ÿÏkümailani a hiki i ka waÿa kaulua. Piÿi akula kona kaikuaÿana i luna o ka waÿa, noho ihola ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i lalo, ma lalo o ka ÿaekai. A laila, kähea akula ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ke keiki. A pau ke kähea ÿana a ÿAukelenuiaÿïkü, kähea maila ke keiki, “Piÿi mai, e kuÿu makuakäne i luna nei o ka waÿa.” Ma këia kähea ÿana o ke keiki, piÿi akula ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i luna o ka waÿa kaulua. A ÿo nä kaikuaÿana ona, ÿaÿole a läkou ÿölelo no ÿAukelenuiaÿïkü, no ka mea, ÿo ke keiki, ÿo ia kä läkou mea nui. Ma käna mea e ÿölelo ai, ma laila nä mäkua ona a pau loa. No ke keiki, he kapu ikaika loa kona. Inä e ÿölelo e make, make nö. Inä ÿölelo e moe, moe nö. Inä ÿölelo e hele, hele nö. No laila, he kapu kona kino a me käna ÿölelo; ÿaÿole e höÿole, ÿaÿole hoÿi he leo hiki ma mua ona. ÿO ia wale nö ka leo ÿoi. Iä ÿAukelenuiaÿïkü i luna o ka waÿa kaulua, ÿölelo akula ia i ke keiki e kiÿi i ka läÿau a läua. A lohe ke keiki, kënä aÿela ia i nä känaka e kiÿi i ka läÿau a läua. A hiki maila ka läÿau a läua i luna o ka waÿa, i ia manawa, holo ka waÿa kaulua mai ka ÿäina aku ÿo Kuaihelani. Ma këia holo ÿana, ÿehä o läkou malama i ka moana. Pau ka ÿai, ka iÿa, ka wai. Pau nä känaka i ka make i ka pöloli, a pilikia loa ihola nä mäkuakäne i ka pöloli. A loaÿa nä mäkuakäne i ka pöloli, noho ihola läkou i lalo o ka waÿa kaulua, ÿo ÿAukelenuiaÿïkü a me ke keiki i luna. A löÿihi nä lä i hala, haÿohaÿo ihola ke keiki, iho akula ia i lalo e nänä ai. Aia hoÿi, e waiho ana kona mau mäkua i ka pöloli a me ka näwaliwali no ka ÿai ÿole. Piÿi aÿela ua keiki lä a luna o ka umauma o Kekamakahinuiaÿïkü, kona makuakäne ponoÿï, ke kaikuaÿana ÿinoÿino huhü o ÿAukelenuiaÿïkü. Nänä aÿela kona mau maka i ke keiki, a ÿölelo aÿela, “ ÿÜ, aloha! ÿAÿole o mäkou. Ua nui nä lä i hala o ka noho ÿana i ke ao. ÿO ÿoe kä hoÿi. Ua pau ka ÿai a me ka iÿa, ka wai, a koe ÿelua puna kö wale nö.” ÿÏ aku ke keiki, “ ÿAÿohe oÿu pilikia i ka ÿai. No ka mea, he ÿai nö kä kuÿu makuakäne, he lau. Hoÿopä wale mai nö i ka lehelehe, ÿo ka mäÿona nö ia. ÿEhä malama e noho ai me ka mäÿona.” A pau kä läua ÿölelo ÿana, hoÿi akula ia me nä waimaka e heleleÿi ana a hiki i mua o ÿAukelenuiaÿïkü. Nïnau maila

15

16

kona makuakäne, “E uë ana ÿoe i ke aha, a he waimaka aha nei e heleleÿi mai nei?” ÿÏ aku ke keiki, “E uë ana au no Kekamakahinuiaÿïkü. Ua kokoke e make i ka pöloli. Hele aku nei au, e mauliÿawa ana.” ÿÖlelo aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “E kuÿu keiki, a, mai make ÿoe a me ou makuakäne i ka moana nei inä ÿaÿole au e holo pü mai me ÿoukou, no ka mea, he ÿenemi nö au no ko makuakäne. Akä, ma ka hänau ÿana mai a nä mäkua, ÿaÿole au e hana e like me ko läkou manaÿo ÿino iaÿu. No laila, e kuÿu keiki, eia ka ÿai a me ka iÿa i loko o ka läÿau a käua.” ÿO ka inoa o ua läÿau nei, ÿo Kaÿiwakaÿapu. “E kiÿi ÿoe a hemo, na ka ÿai, na ka iÿa, na ke kapa, a me nä mea a pau loa e hele mai i waho nei.” A hana akula ua keiki lä e like me nä ÿölelo a ÿAukelenuiaÿïkü, loaÿa ihola nä mea a pau loa. ÿAi ihola nä mäkuakäne a pau, nä ÿöhua ÿeÿe waÿa kaulua a me ka poÿe lawelawe. A ola aÿela, pau akula ka pöniuniu pöloli a me ka näwaliwali ÿana. A ola läkou i këia make ÿana i ka pöloli, holo hou läkou ÿehä mälama hou i ka moana. ÿUhaÿuha läkou i ka ÿai a me ka iÿa, ka wai, a me nä pono a pau loa i loaÿa iä läkou mai loko mai o ka läÿau mana a ÿAukelenuiaÿïkü. A pau nä malama ÿehä ma këia holo ÿana i ka moana, hoÿomaka kä lä mua o ka lima o ka malama. I ia wä, haÿi aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i kona ÿike i nä kaikuaÿana, a me nä känaka a pau o luna o ka waÿa, “ ÿApöpö, ÿike käkou i ka ÿäina, a kü nö i ia lä. ÿO ka inoa o ua ÿäina ala ÿo Hölanikü. He nui nä meaÿai o ia ÿäina; ka ÿai, ka ÿawa, ke kö, ka maiÿa, ka niu, a me nä mea a pau loa.” A hala ka lä äna i hoÿäkäka ai, hiki mai ka lua o ka lä, ÿo ia käna lä i ÿölelo ai e kü i ka ÿäina ÿo Hölanikü. I ke kakahiaka nui, ÿike mua ÿia maila ke kuahiwi o ka ÿäina. Awakea, kü läkou i ka ÿäina. Ma këia kü ÿana, lele akula nä känaka i uka. Loaÿa ka ÿai, ka wai, ka iÿa, ka ÿawa, a me nä mea ÿë aÿe. ÿO ka nui o ko läkou manawa i laila, ÿehä pö, ÿehä ao. Kau läkou i ka waÿa kaulua a holo akula. Ma këia holo ÿana, ÿehä o läkou malama i ka moana. A pau ia mau malama ÿehä, haÿi aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü iä läkou, “ ÿApöpö käkou kü i ka ÿäina.” A lohe nä kaikuaÿana, ÿölelo mai läkou, “Wahaheÿe ÿoe.” Akä, ÿaÿohe mea näna e höÿole mai ÿo ÿAukelenuiaÿïkü ma kona mau ÿano ÿike a me ke akamai. Ua ÿae nö ka poÿe holo waÿa a pau loa. A ÿo nä kaikuaÿana wale nö ka poÿe höÿole, no ko läkou ÿöpü ÿinoÿino iä ÿAukelenuiaÿïkü. A kokoke maila ka lä a ÿAukelenuiaÿïkü i ÿölelo ai, ÿike akula läkou i ka ÿäina ÿo Kaläkeÿenuiakäne. Ma ia lä a pö, a ao, a kakahiaka, kü läkou i ka ÿäina. ÿO ke aliÿi o ua ÿäina ala he wahine, ÿo Nämakaokahaÿi ka inoa.

17

ÿÏ aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i nä kaikuaÿana, “Iaÿu ka ÿölelo o ka waÿa kaulua o käkou.” ÿÏ mai nä kaikuaÿana, “ ÿAÿole nö hoÿi i käpili i waÿa nou, a laila nö hoÿi, ÿölelo.” ÿÏ aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “Inä iaÿu ka ÿölelo o ka waÿa, ola käkou. Inä iä ÿoukou, make käkou, ÿaÿole e ola.” ÿÖlelo mai nä kaikuaÿana iä ÿAukelenuiaÿïkü, “I hea lä käu aÿo ÿana i neia mea he ikaika a me ke koa i ÿölelo ai ÿoe ma luna o mäkou, e noho mälie, a ÿo ÿoe ka wahaÿölelo.” “He ÿoiaÿiÿo ia, inä he kaua ma ka lima, a ma ke alo, a laila, na ÿoukou ka ÿeha a me ka make. Akä, inä he kaua poÿipü, ÿaÿole e loaÿa iä ÿoukou. No laila au i ÿölelo ai, e make ana käkou.” ÿÏ mai nä kaikuaÿana, “ ÿAÿole nö äu ÿölelo no këia mau mea a pau loa. Aia nö i ko mäkou manaÿo. E noho mälie nö ÿoe.” Ma këia mau ÿölelo a kona mau kaikuaÿana, noho mälie ihola ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, ÿaÿohe ÿölelo aku. A kokoke läkou i ka ÿäina, nänä maila ke aliÿi wahine ÿo Nämakaokahaÿi, a ÿike i ka waÿa kaulua e kü ana i ke awa. Kënä aÿela ia i kona mau kaikunäne manu ÿehä e lele e nïnau i ka waÿa i ka hana i holo mai ai. ÿO ka inoa o nä kaikunäne o Nämakaokahaÿi, ÿo Känemoe, Käneÿäpua, Lëÿäpua, Kahaumäna. Lele akula läkou ma nä kino manu a kau i luna o nä pou o ka waÿa. Nïnau ihola läkou, “He aha ka hana a ka waÿa o ka holo ÿana mai i ÿaneÿi?” ÿÏ aku nä kaikuaÿana, “He waÿa kaua.” A lohe ua mau manu lä, hoÿi akula läkou a hiki i o Nämakaokahaÿi. Nïnau maila, “He waÿa aha këlä waÿa kaulua?” “He waÿa kaua.” A lohe ÿo Nämakaokahaÿi, puka maila a kü i waho me ka päÿü ÿai kaua a me ke kähili kaua ona. Akä, ma mua aÿe o ka lohe ÿana o Nämakaokahaÿi i nä kaikunäne manu ona, ÿölelo aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i nä kaikuaÿana ona, “ ÿË, ÿauhea ÿoukou! I hele hou mai nä manu e nïnau i ka waÿa kaulua nei, e haÿi aku ÿoukou, he waÿa mäkaÿikaÿi këia, ÿaÿohe waÿa kaua.” Iä ÿAukelenuiaÿïkü e ÿölelo ana, hiki maila nä manu i ka waÿa kaulua, a nïnau hou maila, “He aha ka hana a këia waÿa o ka holo ÿana mai i ÿaneÿi?” ÿÏ aku nä kaikuaÿana o ÿAukelenuiaÿïkü, “He waÿa kaua.”

18

MOKUNA V

A hoÿi nä kaikunäne manu o Nämakaokahaÿi mai ka waÿa kaulua aku, a laila, lälau ihola ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ka pahu läÿau äna, a kiola i loko o ke kai. No ka mea, ua maopopo iä ia, e make ana nä kaikuaÿana a me ka waÿa iä Nämakaokahaÿi. A häÿule ka läÿau i loko o ke kai, lele akula ÿo ÿAukelenuiaÿïkü ma hope, a ÿau akula i loko o ke kai. Iä ÿAukelenuiaÿïkü e ÿau ana, kähea aku ke keiki ma hope. ÿÖlelo aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “ ÿAÿole ÿoe e pono ke ÿau mai. Noho nö pëia.” Iä ia e ÿölelo ana i ke keiki, kü maila ÿo Nämakaokahaÿi i ke kahakai. Lälau i kona päÿü ÿai kaua, a päÿü aÿela ma hope. Lälau iho i ke kähili a kuehu aÿela i ka lewa. I ia wä, lilo aÿela ka waÿa kaulua a me nä kaikuaÿana o ÿAukelenuiaÿïkü i lehu. Nänä aÿela ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, ÿaÿohe kü mai o ka waÿa kaulua. Huli akula nö ia me käna läÿau ÿo Kaÿiwakaÿapu. Ma këia mau paukü i käkau ÿia, ua hoÿokö ÿia nä ÿölelo a ka moÿo iä ÿAukelenuiaÿïkü, iä ia e noho ana i lalo o ka lua. A ma këia käkau hou ÿana, e ÿike käkou i ko ÿAukelenuiaÿïkü hana ÿana me kona akua, a me ka lilo ÿana o Nämakaokahaÿi i wahine näna. A pae akula ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i uka, kauö akula ia i ka paukü läÿau a waiho i ka ÿae one. Hele akula ia a ma lalo o ka ÿekoko, moe ihola no ka luhi i ke kai. Iä ÿAukelenuiaÿïkü e moe ana, hiki maila ÿo Moelä, he ÿïlio kiaÿi ia no ka ÿäina. Honi akula ia i ka hauhauna kanaka, a hae akula. Iä ia e hae ana, ÿöÿili aÿela ÿo Nämakaokahaÿi i waho, a kähea akula i nä kaikunäne manu ona ÿehä, a hiki maila läkou. ÿÏ akula ÿo Nämakaokahaÿi, “E ÿimi aÿe ÿoukou i këia mea a ka ÿïlio e hae nei. He kanaka paha no luna o ka waÿa, ua pae aÿe nei paha i uka. ÿAkahi ka hae o ka ÿïlio.” ÿÏ aku nä kaikunäne, “Hoÿouna ÿia aku äu kauä wahine ÿelua.” Ua maikaÿi ia ÿölelo i ka manaÿo o ke aliÿi wahine, a kähea akula ÿo Nämakaokahaÿi i nä kauä wahine ÿelua, iä ÿÜpoho a me Häÿäpuaÿïnanea. A hiki maila läua i mua o ke aliÿi wahine, ÿölelo akula ke aliÿi iä läua, “E ÿimi ÿolua i ka mea a ka ÿïlio e hae nei. Inä i loaÿa iä ÿolua, e pepehi ÿolua a make.” Iä läua e hele ana e ÿimi, ÿölelo ihola ÿo Lonoikoualiÿi, ke akua o ÿAukelenuiaÿïkü, “ ÿË! Eia ka make o käua, ke hele mai nei e ÿimi iä ÿoe. E ala ÿoe.” Ala aÿela ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, a ÿaÿahu ihola i ke kapa lehu ona. Ma hope o këia ala

19

20

ÿana o ÿAukelenuiaÿïkü, aÿoaÿo aku ÿo Lonoikoualiÿi iä ia penei: “Inä i hiki mai nä wähine ÿelua, he mau wähine maikaÿi, ÿo ko läua mau ÿano naÿe, he moÿo, he ÿiole; ÿo ÿÜpoho ka ÿiole, ÿo Häÿäpuaÿïnanea ka moÿo. A hiki mai läua, e waiho aku ÿoe i mua o läua i ke aloha o këia ÿäina penei: ÿE walina hoÿi iä ÿoe e ÿÜpoho, e walina hoÿi iä ÿoe e Häÿäpuaÿïnanea,’ na läua ia e hilahila iä ÿoe i ka loaÿa mua o ko läua inoa, a laila, ola ÿoe.” A pau ka ÿölelo ÿana a Lonoikoualiÿi iä ÿAukelenuiaÿïkü, hiki maila ÿo ÿÜpoho a me Häÿäpuaÿïnanea. Iä läua e hele mai ana, waiho mua aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ke aloha iä läua, “E walina iä ÿoe e ÿÜpoho, e walina iä ÿoe e Häÿäpuaÿïnanea.” A lohe läua i ka leo aloha o ÿAukelenuiaÿïkü, hilahila ihola läua no ka loaÿa o ko läua inoa iä ia. ÿÏ aku ÿo ÿÜpoho iä Häÿäpuaÿïnanea, “I aha lä auaneÿi kä käua uku i ka mea näna i kähea mai i ko käua mau inoa?” ÿÏ aku kekahi, “E hoÿokäne käua.” ÿAe akula kekahi, “ ÿAe.” Hele akula läua a noho ma ka ÿaoÿao o ÿAukelenuiaÿïkü.

21

MOKUNA VI

A launa aÿela läkou nei ÿekolu, ÿelua wahine, hoÿokahi käne, ÿo ÿAukelenuiaÿïkü a pau kä läkou mau ÿölelo höÿinäÿinau, häÿule ihola läkou, könane. ÿÖlelo aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i nä wähine,

“ ÿO ke kuÿi këia, ÿo ka holo këlä, Moe käwä, häpala ka ÿele, Na ke kea ka ÿai, Kü ka ÿehu o nä waÿa liÿiliÿi, I ke keiki o Kuaihelani.”

A pau ka nanea ÿana, ÿölelo aku nä wähine iä ÿAukelenuiaÿïkü, “I hoÿouna ÿia mai nei mäua e make ÿoe. No ka mea, ua ÿike ÿia ÿoe e ka ÿïlio a ke aliÿi wahine o mäkou, e Moelä. Akä, e hoÿi ana mäua a höÿole aku ÿaÿole i loaÿa iä mäua. A näna ia e hoÿouna mai i luna hou.” A hiki läua i mua o ke aliÿi wahine, ÿo Nämakaokahaÿi, nïnau maila ia, “ ÿAuhea kä ÿolua mea i huli aku nei?” ÿÏ aku nä wähine, “ ÿAÿole i loaÿa iä mäua. A luna mäua o ka pali a me ka läÿau, ÿaÿohe loaÿa iki. A uka mäua, a kai mäua, ÿaÿohe loaÿa iki.” Wahi a läua iä Nämakaokahaÿi, “Ua kuhihewa paha ka ÿïlio, i ka hohono o ke koko i luna o ka mea ÿaekai, he kanaka, no laila, hae.” Iä läua e ÿölelo ana, kuÿu hou aÿela ke aliÿi wahine i ka ÿïlio äna, iä Moelä. ÿAÿohe hae a koe aku. Hämama ka waha, kaÿawale ÿo luna me lalo. Iä Moelä e hana ana, kähea akula ÿo Nämakaokahaÿi i nä kaikunäne manu ona ÿehä e hele mai. ÿO ia ÿo Känemoe, Käneÿäpua, Lëÿäpua, Kahaumäna. A hiki läkou i mua o ke aliÿi wahine, ÿölelo akula ia, “E ÿimi ÿoukou i këia mea a Moelä e hae nei, he kanaka paha, ÿaÿole paha. He aha lä?” A pau ka ÿölelo ÿana, i ia wä, lele läkou. Iä läkou e mäkaukau ana e lele, ÿölelo aku ÿo Lonoikoualiÿi iä ÿAukelenuiaÿïkü, “E ÿAukelenuiaÿïkü! Eia këia make o käua, ke lele mai nei. A hiki mai läkou ÿehä, e aloha aku ÿoe iä läkou, e like me ko aloha i nä wähine.” A hiki läkou i mua o ÿAukelenuiaÿïkü, kähea maila ÿo ÿAukelenuiaÿïkü me ka leo aloha, penei: “E walina iä ÿoe e Känemoe. E walina iä ÿoe e Käneÿäpua. E wälina iä ÿoe e Lëÿäpua. E wälina iä ÿoe e Kahaumäna.” Aloha maila nö hoÿi läkou iä ÿAukelenuiaÿïkü, “E walina hoÿi ÿoe.” Ma hope o ke aloha ÿana mai a

22

ÿAukelenuiaÿïkü iä läkou, kamaÿilio malü ihola läkou no ka loaÿa o ko läkou inoa. ÿÖlelo aÿela ÿo Känemoe, “Kupanaha! I hea lä kahi i loaÿa ai ÿo ko käkou inoa iä ia? A i aha lä auaneÿi kä käkou uku iä ia?” ÿÏ maila kekahi, “Hoÿokahi nö a käkou uku iä ia, ÿo ke kaikuahine o käkou i wahine näna. A laila, ÿo ko käkou kaikoÿeke këia.” ÿAe maila ko läkou nui, a laila, ÿölelo akula läkou i këia mau ÿölelo iä ÿAukelenuiaÿïkü, a he mea ÿoluÿolu loa ia i ko ÿAukelenuiaÿïkü manaÿo. A pau ke kamaÿilio ÿana me ÿAukelenuiaÿïkü, hoÿi akula läkou i ka hale. A hiki läkou, nïnau maila ÿo Nämakaokahaÿi, “ ÿAuhea kä ÿoukou mea i huli aku nei?” ÿÏ aku nä kaikunäne, “Eia aÿe ma hope. Ua hoÿokäne aku nei mäkou näu i loaÿa ona kaikoÿeke no mäkou. No ka mea, he kanaka maikaÿi; ÿaÿole kïnä mai luna a lalo. Ua like nö me ÿoe. No laila, ua pono nö ÿoe ke lawe, ÿo käu käne ia.” Ma këia mau ÿölelo a kona mau kaikunäne, he mea ÿoluÿolu loa ia i ka manaÿo o ke aliÿi wahine, ÿo Nämakaokahaÿi. Ma ÿaneÿi, e ÿölelo iki käkou no ka ÿölelo a ke akua o ÿAkelenuiaÿïkü iä ia, a Lonoikoualiÿi. ÿÏ aku ÿo Lonoikoualiÿi iä ÿAukelenuiaÿïkü, “Ua hala këia mau make o käua ma hope. ÿO ka make koe ma mua o käua, ÿo ka make ia, mäinoino käua. I hele käua a hiki i ka hale o ke aliÿi wahine, mai komo ÿoe i loko o make ÿoe. Kü nö ÿoe ma waho o ka puka. No ka mea, e höÿike mai ana nä mea make i mua ou. ÿO nä mea mua e kuÿu ÿia mai i mua ou, nä wähine i hele mua aÿe ai. A i aloha mai läua iä ÿoe, pakele ÿoe (ÿo ia këia aloha walina). A hala ia make ou, a laila, ÿo nä meaÿai nö kekahi mea e make ai ÿoe. No laila, e hoÿolohe mai ÿoe. Inä i hänai ÿia mai ÿoe, ÿo ka ipu e ulu ana me ke kä a me ka lau, aia i laila ka ÿai, ka iÿa, ka wai.” ÿO këia mau mea a pau loa kä ke akua o ÿAukelenuiaÿïkü i ÿölelo mai ai iä ia, a Lonoikoualiÿi. A pau kä läua ÿölelo ÿana, a laila, hele akula ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i kahi o Nämakaokahaÿi. A hiki ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i kahi o Nämakaokahaÿi, kü ihola ia ma ka puka o ka hale. Aloha maila nä mea a pau iä ia. Ma hope o ke aloha ÿana, kähea maila läkou iä ÿAukelenuiaÿïkü e komo ma loko o ka hale. ÿAÿole këia i komo i loko. Kü ihola nö ÿo ÿAukelenuiaÿïkü ma laila. Ma ÿaneÿi e ÿike ai käkou i ke kö ÿana o nä ÿölelo a ke akua o ÿAukelenuiaÿïkü, a i ka mana nö hoÿi o ÿAukelenuiaÿïkü. Iä ÿAukelenuiaÿïkü e kü ana ma ka puka o ka hale o Nämakaokahaÿi, kuÿu ÿia maila nä wähine ÿelua, ÿo ia ÿo ÿÜpoho, Häÿäpuaÿïnanea. Kënä akula ÿo Nämakaokahaÿi, “E ÿÜpoho a me Häÿäpuaÿïnanea, kä ÿolua make hoÿi.” I ia wä, huli ua mau wähine nei, nänä iä ÿAukelenuiaÿïkü, a ÿike, ÿo ke keiki i loaÿa mua ai iä läua. Hilahila ihola läua a holo akula. Holo ÿo ÿÜpoho, he wahine ÿiole, a noho i

23

24

ka poÿopoÿo. Holo ÿo Häÿäpuaÿïnanea, he wahine moÿo, a pili i ka läÿau. Hala këia make o ÿAukelenuiaÿïkü. Ma hope o läua, kuÿu ÿia mai ÿo Moelä, he ÿïlio kiaÿi no ka ÿäina. I ke kokoke ÿana iä ÿAukelenuiaÿïkü, hämama ka waha, kekë ka niho, wehe ke ä luna a me ke ä lalo, lele mai, nanahu iä ÿAukelenuiaÿïkü. ÿAÿole i moku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü. Pili ÿë ka ÿïlio i ke kapa lehu o ÿAukelenuiaÿïkü, a make ihola. Lilo ihola ka ÿïlio i lehu. A ÿike ke aliÿi wahine ua make käna ÿïlio, minamina ihola ia me ke aloha, a külou ihola i lalo e uë ana i ke aloha. A make käna ÿïlio, kënä aÿela ia i kona mau kaikunäne ÿehä, iä Känemoe, Käneÿäpua, Lëÿäpua, Kahaumäna, ÿï aku ÿo Nämakaokahaÿi, “Kä ÿoukou make hoÿi paha. E lälau iho ÿoukou iä ia nei a lawe aku i mua e ÿai ai.” A lohe ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i këia ÿölelo, komo akula ia i loko o kauhale. A ÿike maila nä kaikunäne ÿehä o Nämakaokahaÿi, moe a leho ihola läkou. ÿO Känemoe, küapöhaku aÿela ia, a moe ihola ma ka puka o ka hale. ÿO Käneÿäpua, lilo aÿela i paukü läÿau, a waiho ihola. ÿO Lëÿäpua, lilo aÿela ia i puna. Kahaumäna, lilo aÿela i ÿalä. ÿO këia mau mea a pau loa, ua hilahila iä ÿAukelenuiaÿïkü, no laila, ua peÿe läkou a pau. A hala këia mau mea ma hope iä ÿAukelenuiaÿïkü, hiki akula ia i kahi e ulu ana ÿo ka ipu. Lälau akula ia i ka ÿumeke a wehe aÿela, noho ihola, ÿai. Pëlä ka iÿa, ka wai. Iä ÿAukelenuiaÿïkü e ÿai ana, ÿölelo ihola nä kaikunäne o Nämakaokahaÿi, “Kupanaha këia kanaka o ka mana! Ke ÿai mai nei i kä käkou ÿai. ÿO wai lä kona mea i ÿike ai i kahi o kä käkou? No ka mea, ua waiho ÿia aku nei nä meaÿai i mua ona, ÿaÿohe ona ÿai.” A pau këia mau mea i ka ÿike ÿia e ÿAukelenuiaÿïkü, a laila, kü maila nä kaikunäne o Nämakaokahaÿi i luna me ko läkou mau kino kanaka. Ma hope o ko läkou hoÿäÿo ÿana iä ÿAukelenuiaÿïkü, noÿonoÿo ihola ÿo ÿAukelenuiaÿïkü me ka maÿalea. Kaumaha akula ia ma ke ÿano o ke akua, e hoÿolilo ana iä Nämakaokahaÿi a me nä kaikunäne i akua nona penei. Kähea aÿela ÿo

ÿAukelenuiaÿïkü me ka leo nui,

“E nä ÿaumäkua o ka pö, nä ÿaumäkua o ke ao; Nämakaokahaÿi, Känemoe, Käneÿäpua, Lëÿäpua, Kahaumäna, ÿÜpoho, Häÿäpuaÿïnanea, Moelä.

25

E ola iaÿu, e piÿi kuahiwi, E ka ÿaÿe kuahiwi, E ola i kä ÿoukou pulapula, E ola iaÿu, i kanaka o kai, Eia mai ka ÿai lä,

ÿÄmama, ua noa.”

Iä ÿAukelenuiaÿïkü e kaumaha ana i ko läkou mau inoa, he mea ÿakaÿaka loa ia na läkou, a he mea haÿohaÿo nö hoÿi i ko läkou lohe ÿana. Wahi a läkou, “Ua pau loa ko käkou mau inoa i ka loaÿa iä ia. ÿO käkou ihola nö kä paha kona mau akua.” No këia haÿohaÿo o läkou i këia mau hana maÿalea a ÿAukelenuiaÿïkü, nïnau akula läkou, “ ÿO kou mau akua ihola nö ia?” “ ÿAe, ÿo koÿu mau akua nö ia mai koÿu mau küpuna mai, a koÿu mau mäkua, a loaÿa mai au.” A lohe läkou i këia mau ÿölelo a ÿAukelenuiaÿïkü, kënä maila, “E hana hou mai ana ÿoe?” ÿÏ aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “He kaÿao auaneÿi o hoÿi hou aku. Hoÿokahi nö kaumaha ÿana i ke akua, ÿo ka pono. No ka mea, ÿo kaÿu wale nö ia e päÿü nei i ke akua,

“Make ke kanaka, kau i luna o ka lele, Make ka puaÿa, kau i luna o ka lele, Make ka ÿïlio, ka moa, kau i luna o ka lele, Ka maiÿa, ka ÿawa, kau i luna o ka lele,

Ka niu, ka iÿa ÿula, kau i luna o ka lele.

ÿO këia mau mea a pau loa, he kau wale nö i luna o ka lele na ke akua. ÿAÿole au i ÿike i ka pömaikaÿi a ke akua iaÿu. Inä paha he hänai i kekahi kanaka, inä ua ola nä iwi.” Ma këia mau ÿölelo maÿalea a ÿAukelenuiaÿïkü, ua loaÿa mai iä ia ka pömaikaÿi a me ka pono. A ua pakele ÿo ia i ka make a Nämakaokahaÿi. I ka lohe ÿana o ua poÿe kaikunäne nei o Nämakaokahaÿi i këia mau ÿölelo maÿalea a ÿAukelenuiaÿïkü, ÿölelo maila läkou, “I këia lä e ÿike ai ÿoe i ka pono a ke akua, a e uku ÿia ai käu mälama ÿana, a e hoÿi ai kou mau lilo a pau loa.”

26

MOKUNA VII

A laila, ÿölelo maila nä kaikunäne o Nämakaokahaÿi iä ÿAukelenuiaÿïkü, “ ÿË! ÿAuhea ÿoe! E hoÿolohe mai ÿoe i këia mau ÿölelo. I kähea mai ko wahine iä ÿoe e hele aku ÿoe ma laila, mai hele ÿoe o make ÿoe. I kähea mai e hele aku ÿoe a ma ka puka, mai hele nö ÿoe, o make ÿoe. I kähea mai e piÿi aku ÿoe i luna o ka huÿa moena, mai piÿi ÿoe, o make nö ÿoe. No laila, e hele nö ÿoe a ma ka puka, noho. Näna auaneÿi ia e kähea mai iä ÿoe, e moe ÿolua. Mai ÿae aku ÿoe, o make ÿoe. Akä, e piÿi aÿe naÿe ÿoe a luna o ka umauma, noho iho ÿoe, a laila, kani iho ko ÿuhü, a i nïnau këlä iä ÿoe no këia kaniÿuhü äu, haÿi aku ÿoe, he ÿono i ka ÿai. A inä këlä i ÿölelo mai iä ÿoe e hoÿi mai i ÿaneÿi e ÿai ai, a laila, pono. No ka mea, ÿo ko wahine, he akua; ÿaÿohe kanaka.” Ma këia mau ÿölelo a nä kaikunäne o Nämakaokahaÿi, he mea ÿoluÿolu loa ia iä ÿAukelenuiaÿïkü. Ma këia mau mea a pau, ua hoÿokö ÿia ka ÿölelo a ÿAukelenuiaÿïkü i kaumaha ai i nä akua a ua kökua ÿia mai ÿo ia. Noho ihola ÿo ÿAukelenuiaÿïkü me Nämakaokahaÿi, he käne a he wahine. A ma këia noho ÿana o läua, ua loaÿa kä läua keiki. ÿAÿole naÿe i hänau, e häpai ana nö. A laila, hele akula ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ka ÿauÿau me käna wahine. Iä läua e ÿauÿau ana, he mea mau iä ÿAukelenuiaÿïkü ka hele e nänä i ka pahu o ke akua ona, o Lonoikoualiÿi, e waiho ana ma ka ÿaeone. A kokoke ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i kahi o ka pahu e waiho ana, lohe akula ia i ka leo o kona akua, o Lonoikoualiÿi, e kähea mai ana, “E ÿAukelenuiaÿïkü ë! Make käua! Eia ÿo Halulu ka manu ÿai kanaka mai ka lani mai.” A lohe ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, huli aÿela ia a nänä i ka lani.

27

28

MOKUNA VIII

Ua paÿapü ka mälamalama o ka lä i nä ÿëheu o Halulu. A pau kä ÿAukelenuiaÿïkü nänä ÿana i luna, lälau akula ia i ka pahu o kona akua, o Lonoikoualiÿi. Iä ia e lälau ana a paÿa aku ka lima i ka pahu, i ia wä, loaÿa ke poÿo o ÿAukelenuiaÿïkü iä Halulu, a komo i kona waha, a lawe ÿia akula i luna o ka pali. Aia hoÿi ma ka pali he ana, kahi o ua manu nei, o Halulu e noho ai. Lawe ÿia akula ÿo ÿAukelenuiaÿïkü a laila, hoÿonoho. Aia ma loko o ke ana ÿehä kanaka e noho ana, he meaÿai nö na ua manu lä. Iä ÿAukelenuiaÿïkü i hiki ai i laila, aloha maila läkou, a minamina loa maila iä ÿAukelenuiaÿïkü no ka make i ka manu, iä Halulu. Iä läkou e kamaÿilio ana, nïnau aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “He aha kä ÿoukou e kamaÿilio nei?” “E minamina ana mäkou iä ÿoe, i ko kanaka maikaÿi, i ka pau i ka ÿai ÿia e ka manu.” Nïnau aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ua poÿe känaka ala, “Pehea e kiÿi mai ai ua manu lä?” “ ÿO ka ÿëheu ÿäkau mua e kiÿi mai ai, pau ÿelua kanaka i ka ÿai ÿia. A hala ia, iho mai ka ÿëheu hema, a loaÿa ÿelua kanaka, iho mai ka nuku ma hope.” Nïnau hou aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “ ÿO wai nä känaka o ÿoukou e kiÿi ÿë ÿia mai ana?” “ ÿO mäua.” Pëlä ka ÿölelo a ia mau känaka. “He hohonu nö anei ke ana i loko lilo?” “ ÿAe, he hohonu nö.” ÿÏ aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “E neÿe loa ÿolua, a loko lilo, noho mai. Na ka ÿëheu ia e kïkoÿo aku, a laila, ÿoÿoki au ma ka puka nei. ÿO kä läua nei, ÿo ka hoÿä i ke ahi.” Iä läkou e kamaÿilio ana no nä mea e pili ana i ka make o ua manu nei, komo ana ka ÿëheu ÿäkau o ua manu nei. Kokolo akula a loaÿa ua mau känaka nei i loko lilo o ke ana. ÿÜmiÿi maila ka ÿëheu a paÿa ua mau känaka nei. A mäkaukau ka ÿëheu e lawe mai iä läua, kähea mai läua iä ÿAukelenuiaÿïkü, “Eia mäua i luna o ka ÿëheu kahi i kau ai.” A lohe ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, wehe aÿela ia i ka pahu, lälau ihola i ke koÿi, a ÿoÿoki ihola i ka ÿëheu o ua manu nei, a moku ihola. A moku ka ÿëheu ÿäkau, iho maila ka ÿëheu hema. ÿOÿoki ihola nö ÿo ÿAukelenuiaÿïkü. Moku, kiola nö këia mau känaka i loko o ke ahi. Ma hope o ka moku ÿana o nä ÿëheu, iho maila ka nuku, ÿoÿoki aku ana ÿo ÿAukelenuiaÿïkü. Kaÿawale ke poÿo me ke kino. A make ua manu nei ÿo Halulu, huhuki aÿela ia i nä hulu ma ke poÿo o ua manu lä, a kiola maila i lalo. ÿO këia hulu i huhuki ÿia e ÿAukelenuiaÿïkü, lele

29

maila ia a ma ke alo o Nämakaokahaÿi, ÿike ihola ia, ÿo nä hulu i ke poÿo o ka manu, o Halulu. Ma ÿaneÿi, e kamaÿilio ÿuÿuku käkou no ka manu a me Nämakaokahaÿi i ko läua pili ÿana ma ke kumu. He kaikunäne ÿo Halulu Manu no Nämakaokahaÿi, ke aliÿi wahine o ka ÿäina o Kaläkeÿenuiakäne. A ÿike ÿo Nämakaokahaÿi ua make ÿo Halulu, kona kaikunäne, kähea akula ia i kona mau kaikunäne, iä Känemoe, Lëÿäpua, Kahaumäna, Käneÿäpua. ÿÏ aku ÿo Nämakaokahaÿi iä läkou, “Eia ÿo Hinawaiköliÿi, nä hulu i ka lae o Halulu, ua make, ua pepehi ÿia.” A lohe nä kaikunäne, ÿölelo akula iä Nämakaokahaÿi, “Ua pono nö ia ke make, no ka mea, he hanaÿino käna, he ÿai i ke kanaka.” Ma këia make ÿana o ua manu nei iä ÿAukelenuiaÿïkü, ÿokiÿoki ihola läkou i ka ÿiÿo a köÿala akula i luna o ke ahi, a ÿai ihola läkou. Ma hope o laila, ÿimi ihola läkou i alanui e hoÿi ai i lalo nei. Akä, e noho ana i ia wä, ko Halulu lua, he manu nö ÿo Kïwaha ka inoa. Häÿawi maila ia iä ÿAukelenuiaÿïkü i alanui; ÿo ia ke änuenue poÿomuku. ÿEkolu ÿano; he lenalena, he ÿula, he ÿömaÿomaÿo. A ma laila läkou i hoÿi ai a hiki i lalo. Ma këia mau hana a pau a ÿAukelenuiaÿïkü, ua mahalo nä känaka ÿehä iä ia, no kona mälama ÿana iä läkou i loko o ka make a me ke alanui kahi o läkou i hoÿi ai i lalo. A ua aloha läkou iä ia. A hiki ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i lalo me nä känaka, lawe aÿela ÿo Kïwaha i ke alanui änuenue i ka pali. Ma hope o laila, nïnau aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i nä känaka, “He aha kä ÿoukou mau mea ÿono?” ÿÏ mai läkou, “He kö kaÿu, he ÿuala kaÿu, he maiÿa kaÿu, he kalo kaÿu.” ÿÖlelo aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü iä läkou, “He kapu ke kö na kuÿu keiki, inä e ÿai, ÿo kona manawa ia e make ai. Pëlä ka ÿuala, ka maiÿa, ke kalo. No laila, mai noho ÿoukou a lälau i këia mau mea a pau loa, ke hele käkou ma ke alanui o make ÿoukou.” A pau ke aÿo ÿana o ÿAukelenuiaÿïkü iä läkou, a laila, hele akula läkou. Ma këia hele ÿana, ÿaÿole läkou i mälama i nä ÿölelo a ÿAukelenuiaÿïkü. ÿO ke kanaka puni kö, lälau akula ia i ka puna o ke kö, a make ihola ia. Pëlä läkou a pau loa ÿehä. Ua make läkou ma muli o kä läkou mau mea i ÿono ai, a papale i nä ÿölelo aÿo a ÿAukelenuiaÿïkü. A pau läkou i ka lilo i ka make, koe ihola ÿo ÿAukelenuiaÿïkü. Hoÿi akula ia a hiki i ka hale. ÿIke maila ka wahine me nä kaikoÿeke, uë maila, a häläwai aÿela läkou me ka ÿoluÿolu aloha. Ma hope o këia häläwai ÿana, noho pü ihola läua, he käne a he wahine. Ma këia noho ÿana, ua uhi ÿia ko läua mau manaÿo i ke aloha a

30

me ka manaÿo. A hala ka wä löÿihi o këia noho ÿana, ua uhi ÿia ka manaÿo o ke aliÿi no käna käne, a ua pau kona manaÿo ma luna o ÿAukelenuiaÿïkü. No laila, häÿawi maila ÿo Nämakaokahaÿi, käna wahine, i ke ea o ka ÿäina a me nä mea a pau loa i loko o ko ÿAukelenuiaÿïkü lima a me kona mau kino ÿano akua kekahi. I kekahi lä, komo akula ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i loko o ka hale e ÿai ai. Iä ia e ÿai ana, wehe malü aÿela ÿo Nämakaokahaÿi i ka pahu o ke akua o ÿAukelenuiaÿïkü, a nänä i loko. E waiho ana ke koÿi a me ka pahi i loko. Lälau ihola ia ma ka ÿoi o ke koÿi a hamo ihola. Moku aÿela ka lima, a kahe ke koko. No laila, pane ihola ÿo Nämakaokahaÿi, “Kupanaha! He mea maikaÿi nö kä hoÿi kä kuÿu käne e hünä nei!” A pau kona nänä ÿana, hünä ihola ia. A pau ka ÿai ÿana o ÿAukelenuiaÿïkü, hoÿi maila ia a noho. Hoÿomaoe akula ÿo Nämakaokahaÿi iä ia, “ ÿEä! He aha käu mau mea maikaÿi o ka hele ÿana mai?” Lälau ihola ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ka pahu a wehe aÿela. Lälau ihola i ke koÿi a me ka pahi, a häÿawi akula iä Nämakaokahaÿi me ka ÿölelo aku, “ ÿO këia mau mea ÿelua nä mea maikaÿi aÿu i lawe mai ai mai ka ÿäina ÿo Kuaihelani mai. A ÿo ia mau mea ÿelua a me kuÿu akua, ÿakolu mea maikaÿi loa.” A lohe ÿo Nämakaokahaÿi i këia mau ÿölelo a ÿAukelenuiaÿïkü, ÿölelo akula ia i käna käne, “ ÿË! ÿO käu mea maikaÿi, ÿo kaÿu mea maikaÿi. Hoÿoili na kä käua keiki!” Ma këia wahi aku, e ÿike käkou i ka mana o Nämakaokahaÿi a me kona make ÿole i nei mea ÿoi ÿo ke koÿi, a e maopopo nö auaneÿi iä käkou he ÿano akua nö kona. A pau ko läua kamaÿilio ÿana no ke koÿi a me ka pahi, ÿölelo aku ÿo Nämakaokahaÿi i käna käne, iä ÿAukelenuiaÿïkü, “E ÿoki mai ÿoe iaÿu i ke koÿi.” ÿÏ aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “Kupanaha ÿoe! ÿO ÿoe nö kuÿu wahine ponoÿï, a pehea lä au e ÿoÿoki aku ai iä ÿoe a make iho? E aho i ke kanaka ÿë au e ÿoÿoki ai i ke koÿi a moku, a i ÿole ia, he hoa hakakä, ÿaÿole ÿo ÿoe, ÿo koÿu ÿiÿo ponoÿï.” ÿÏ mai ka wahine, “Kähähä! E häÿawi hoÿi paha auaneÿi ÿoe i ke koÿi iä haÿi, lilo hoÿi ka mea maikaÿi a kä käua keiki. No laila, e hoÿäÿo mai nö ÿoe iaÿu.” A no ko Nämakaokahaÿi paÿakikï loa, ÿae aku käna käne. Ma këia ÿae ÿana o käna käne, ua lilo ia i mea ÿoluÿolu loa iä Nämakaokahaÿi. Ma hope o këia ÿae ÿana o ÿAukelenuiaÿïkü e ÿoÿoki aku iä Nämakaokahaÿi i ke koÿi, hoÿolei loa akula nä wäwae o Nämakaokahaÿi a pololei. ÿOÿoki ihola ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ke koÿi.

31

MOKUNA IX

Ua ÿölelo ÿia ma ka mokuna mua iho o këia moÿolelo, ÿo ke koÿi a me ka pahi kä ÿAukelenuiaÿïkü mau waiwai. A ma këia käkau ÿana e ÿölelo ÿia ana ke ÿoki ÿana o ÿAukelenuiaÿïkü i käna wahine i ke koÿi. Iä ÿAukelenuiaÿïkü i ÿoÿoki ai iä Nämakaokahaÿi i ke koÿi, moku aÿela kona mau wäwae a kaÿawale loa. A ma këia moku ÿana o kona mau wäwae, he mea leÿaleÿa ihola ia i ko Nämakaokahaÿi manaÿo. ÿÏ aku ÿo Nämakaokahaÿi iä ÿAukelenuiaÿïkü, “ ÿÜ! ÿAkahi kä ka mea maikaÿi nui wale äu. E ÿoki hou mai ana ÿoe.” A lohe ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, ÿoÿoki akula ia i ke koÿi, a moku nä ÿoloÿolo wäwae. Pëlä nö kä ÿAukelenuiaÿïkü ÿoÿoki ÿana a hiki i ke poÿo. Ma hope o këia ÿokiÿoki ÿana, ua kaÿawale loa këlä wahi këia wahi o ke kino o Nämakaokahaÿi. Akä, ÿaÿole naÿe he pau o ka ÿölelo ma kona waha. A pau loa ke kino o Nämakaokahaÿi i ka moku i ke koÿi a ÿAukelenuiaÿïkü, nïnau aÿela ke poÿo o Nämakaokahaÿi iä ÿAukelenuiaÿïkü, “ ÿEä! Pau aÿela käu mea maikaÿi, e ke käne?” “ ÿAe, ua pau loa aÿela. No ka mea, a moku këia mea he kanaka, he make kona hope.” Ma hope o këia ÿölelo a ÿAukelenuiaÿïkü, pane mai ÿo Nämakaokahaÿi, “ ÿAe, pau aÿela käu mea maikaÿi, ÿo kaÿu mea maikaÿi koe.” Ma këia ÿölelo a Nämakaokahaÿi, hoÿi aÿela kona kino a hui ma kahi mua. Pëlä nä wahi a pau loa i kaÿawale, a ola aÿela ia e like me ma mua. Kähea akula ia i kona mau kaikuanäne ÿehä, ÿo ia ÿo Käneÿäpua, Känemoe, Lëÿäpua, Kahaumäna. A hiki maila nä kaikunäne i mua o ko läkou kaikuahine, ÿo Nämakaokahaÿi, ÿï akula ia, “E aha lä au, e pali paha au?” ÿAe akula nä kaikunäne, “ ÿAe, e pali ÿoe.” I ia wä, kü ana ua pali, lele koaÿe, laumania, nanao, nihinihi. Hamo aÿela ÿo ÿAukelenuiaÿïkü me ka makaÿu a me ka hopohopo. A laila, ÿöÿili aÿela ÿo Nämakaokahaÿi a kü ana ma luna o ka wëlau o ka pali. A nänä iho i ke käne me ka nïnau iho, “E aha ana ÿoe?” ÿÏ aku ke käne, “E mahalo iho ana au. ÿO käu mea maikaÿi, ÿo kaÿu mea maikaÿi. Na kä käua keiki ia.” Ma këia ÿölelo a ÿAukelenuiaÿïkü, he kanaaho wale aÿe nö, he makaÿu kona e noho ana. Iä Nämakaokahaÿi e kü ana i luna o ka pali, kähea ihola i nä kaikunäne ona ÿehä, “E aha lä au, e kai paha?” ÿAe aku nä kaikunäne, “ ÿAe, e kai ÿoe.” Lilo aÿela ka ÿäina i kai. He nalu ma nä wahi a pau loa, ÿaÿohe wahi kaÿawale i koe. A ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, i loko o ka manawa e poÿi nei ka nalu, ÿöÿili aÿela ÿo

32

33

Nämakaokahaÿi, a nïnau maila i ke käne, “E ÿAukelenuiaÿïkü, e aha ana ÿoe?” ÿÏ aku ke käne, “E mahalo aÿe ana au i këia mea maikaÿi äu.” A ma hope o ke kai, kuÿu ihola ÿo Nämakaokahaÿi i ke kino ahi ona. Pau aÿela ka ÿäina i ke ahi a puni, ÿaÿohe wahi i koe. A ÿo ke käne hoÿi ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, aia i loko o ka lapalapa o ke ahi kahi i noho ai. A laila, nïnau iho ka wahine, “E aha ana ÿoe e ÿAukelenuiaÿïkü?” “E mahalo aÿe ana au i këia mea maikaÿi äu, ÿo ke ahi.” ÿO këia mau mea ÿekolu, ÿo ka pali, ÿo ke kai, ÿo ke ahi, he mau kino läkou no Nämakaokahaÿi ma kona ÿano akua. Koe naÿe ke kino lele ona, ua häÿawi aku ia i käna käne i ia mau mea a pau. A ÿo ke kino lele o Nämakaokahaÿi, ua ÿauÿa ia i käna käne. ÿAÿole i häÿawi aku, no kona manaÿo, o lele auaneÿi, nele ia i ke käne ÿole, no laila, ÿauÿa ia. Akä, ÿo nä kaikunäne ona, ua manaÿo läkou e höÿike malü i ko läkou kaikoÿeke i ia kino.

34

MOKUNA X

Ma ÿaneÿi, e hoÿolohe käkou i nä ÿölelo nïnau a nä kaikoÿeke o ÿAukelenuiaÿïkü ÿehä, a e nänä käkou i ko läkou aloha i ko läkou kaikoÿeke. A e hoÿomanaÿo iho i nä ÿölelo mua i hala, penei: “I këia lä e ÿike ai ÿoe i ka pono o ke akua.” Nïnau maila nä kaikoÿeke o ÿAukelenuiaÿïkü, “ ÿEä! Ua häÿawi mai anei ko wahine iä ÿoe i nä kino ona a pau loa?” “ ÿAe.” Pëlä ÿo ÿAukelenuiaÿïkü. “Nä kino hea ka mea a ko wahine i häÿawi mai ai iä ÿoe?” “ ÿO ke kino pali, ÿo ke kino kai, ÿo ke kino ahi.” ÿÏ aku nä kaikoÿeke, “ ÿAÿole i pau loa maila nä kino o ko wahine. Koe akula ke kino lele iä ÿoe.” “ ÿAe, ua ÿauÿa kuÿu wahine i ia mea, ÿaÿole i häÿawi mai iaÿu.” ÿÏ aku nä kaikoÿeke, “No ka manaÿo o ko wahine, o lele loa ÿoe a nalowale, ÿaÿole e hoÿi hou mai. No laila, ÿauÿa këlä.” Ma hope o këia mau ÿölelo, ÿï aku nä kaikoÿeke, “E aÿo käkou iä ÿoe i ke kino lele o ko wahine, i ÿike ÿoe. Eia naÿe, mai ÿölelo ÿoe i ko wahine.” I ka pö, moe ihola ÿo Nämakaokahaÿi i ko läua wahi, ÿo ÿAukelenuiaÿïkü hoÿi, a me nä kaikoÿeke, he hale ÿë aku. A ma ia hale, ma laila läkou i aÿo ai iä ÿAukelenuiaÿïkü i ka lele. ÿÏ aku läkou iä ÿAukelenuiaÿïkü, “E lele ÿoe a luna o ka ipu, kau.” Lele aÿela ÿo ÿAukelenuiaÿïkü a kau ana i luna o ka ipu. “E lele hou ÿoe a kau i luna o ka lohelau o ka hale.” Lele aÿela nö ÿo ÿAukelenuiaÿïkü a kau ana i luna o laila, a mai laila iho, häÿule hou ana i lalo. Ma këia häÿule ÿana o ÿAukelenuiaÿïkü, ua lohe ÿo Nämakaokahaÿi. Ala maila a kahi a nä kaikunäne e aÿo ana iä ÿAukelenuiaÿïkü, nïnau maila, “E aha ana ÿoukou?” “E kuÿi ana mäkou.” “Pehea ia mea?” “Penei: ÿO Känemoe ma ÿö mai e kü ai, kuÿi mai, a ÿo Käneÿäpua ma ÿaneÿi aku e kuÿi ai. A hina iho nei ÿo Käneÿäpua, ÿo ia ka halulu äu i lohe akula.” A lohe ÿo Nämakaokahaÿi, ÿï maila, “ ÿÜ! Eia nö kä hoÿi he mea maikaÿi aku nö koe a kuÿu käne, ÿo ka hünä mai nei kä ia iaÿu; ÿaÿohe haÿi mai. Hoehaÿa nö hoÿi ÿoe e ke käne lä.” Ma hope o laila, hoÿi akula ÿo Nämakaokahaÿi i ko läua hale e moe ai. A hoÿi këlä, lele hou aÿela ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i luna o ka lohelau. ÿAÿohe kau, häÿule ihola i lalo, pahü ana. Lohe hou ÿo Nämakaokahaÿi i ka halulu. Hele maila ia a hiki, ÿölelo maila i nä kaikunäne, “E oÿu poÿe kaikunäne, e aÿo ana paha ÿoukou i kuÿu käne i ka lele i luna?” “ ÿAÿole, e häkökö ana mäkou.” “Pehea ia mea?” “Penei: Ma ÿö mai kekahi, ma ÿaneÿi aku kekahi. ÿApo nä lima, a laila, kulaÿi. A ÿo ka mea e hina ana, ÿo ia ka halulu äu e lohe lä.”

35

36

Ma këia mau ÿölelo, hoÿi akula nö ÿo Nämakaokahaÿi, moe i ko läua hale. Lele hou aÿela ÿo ÿAukelenuiaÿïkü ma loko aÿe o ka hale a höÿea ma luna o kaupoku, a puka i waho o ka hale. Ma këia puka ÿana, lele nö ÿo ÿAukelenuiaÿïkü a nalowale i ka lewa kiÿekiÿe loa. ÿAÿole hiki i nä kaikoÿeke ke ÿike aÿe. Ma hope o këia lele ÿana, hoÿi ihola ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, a hiki i lalo. ÿÏ aku nä kaikoÿeke, “Ua ÿike ÿoe i ka lele.” A loaÿa ke kino lele iä ÿAukelenuiaÿïkü, ÿaÿohe mea i koe me käna wahine, me Nämakaokahaÿi, ua pau loa i ke käne. Iä läua e noho pü ana, he käne a he wahine, ua ÿaÿaki ke aloha me ka hoÿopaÿa i ko läua mau kino, a ua akäka loa ka häpai keiki o käna wahine akua, o Nämakaokahaÿi. Eia naÿe, ÿaÿole i hänau, e häpai ana nö i loko o ka ÿöpü. Ua kapa ÿo Nämakaokahaÿi i ka inoa ke hänau aÿe, ÿo Kauilanuimakaÿehaikalani. ÿO ia këlä uila a käkou e ÿike nei i loko o ka wä ua. A ÿo kä ÿAukelenuiaÿïkü inoa hoÿi i kapa iho ai no ua keiki nei, ÿo ka inoa o ke akua ona, ÿo Lonoikoualiÿi. A no ka nui loa o ko Nämakaokahaÿi aloha i ke käne, iä ÿAukelenuiaÿïkü, no laila, pili paÿa loa läua i ke kau a me ka hoÿoili, i ka lä a me ka ua, i ka wä wï a me ka wä mäÿona, i ka pö a me ke ao, i nä lä a pau loa. No laila, ua hoÿoili aku ÿo Nämakaokahaÿi i kona waiwai a pau loa, mai luna a lalo, mai uka a kai, mai ka mea ÿuÿuku a ka mea nui, mai loko a waho, ma luna o käna käne.

37

MOKUNA XI

Iä ÿAukelenuiaÿïkü e noho pü ana me käna wahine, me Nämakaokahaÿi, ua mäkaukau ko ka wahine manaÿo e hoÿoili i nä mea a pau ma luna o ÿAukelenuiaÿïkü. No laila, kähea akula ÿo Nämakaokahaÿi i nä kaikunäne ona, iä Känemoe, Käneÿäpua, Lëÿäpua, Kahaumäna. A hiki maila läkou, ÿölelo aku ko läkou kaikuahine, ÿï akula iä läkou, “E piÿi ÿoukou i luna a ÿölelo aku i kuÿu makuakäne a me kuÿu kaikunäne, ÿo Küwahailo ka makuakäne, ÿo Makaliÿi ke kaikunäne. E ÿölelo aku ÿoukou, ua hoÿoili au i nä mea a pau no kuÿu käne. ÿO luna, ÿo lalo, ÿo uka, ÿo kai, ÿo ka hao pae, ÿo ka meki kü i ka honua, ÿo ka palaoa, o ka ÿea makauliÿi, ÿo ka maulele i ka ÿäina, ÿo ka huhui hökü. A e ÿölelo aku nö hoÿi ÿoukou i kuÿu makuakäne a me kuÿu kaikunäne, ua pau loa këia mau mea a pau ma luna o kuÿu käne i ka hoÿoili ÿia. A e lawe pü aku ÿoukou i kuÿu käne i ÿike mai läua.” Ma këia mau ÿölelo a Nämakaokahaÿi, he mea ÿoluÿolu loa ia iä läkou. Ma këia wahi a käkou e hoÿolohe nei, e noÿonoÿo iho käkou me ka manaÿo ÿoiaÿiÿo, i luna o ka lani këia lele ÿana o ÿAukelenuiaÿïkü me nä kaikoÿeke. Ma hope o ko Nämakaokahaÿi ÿölelo ÿana mai iä läkou, lele akula läkou a ke kuahiwi, hoÿomaha. A ma ia lele ÿana, ua hala aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ka lani. Ma këia lele ÿana o ÿAukelenuiaÿïkü, hiki mua akula ia i kahi o käna wahine, o Nämakaokahaÿi. He wahi kapu loa ia, ÿaÿohe mea hele ma laila. Iä ÿAukelenuiaÿïkü e kü ana ma kahi kapu o Nämakaokahaÿi, nänä akula ÿo Küwahailo, a ÿölelo iho i loko ona, “Auë! Make kuÿu kaikamahine. Ke hiki nei ke kupu i luna nei. No ka mea, ÿaÿohe kanaka näna e piÿi mai ÿo luna nei. Hiki nö ke kanaka, ua make ÿo lalo.” Ma këia lele ÿana o ÿAukelenuiaÿïkü i luna i ka lani, ÿaÿole ona manaÿo he kaua, a he hakakä. Ua lele ÿo ia me ka nanea wale nö. Akä, ma loko o ka ÿölelo a kona akua iä ia, a Lonokoualiÿi, he kaua. Penei nä ÿölelo: “E ÿAukelenuiaÿïkü ë! Make käua. Eia lä he kaua ko luna nei. E ÿaÿahu ÿoe i ko kapa lehu mai ko poÿo a ko mänea wäwae. Mai lohi ÿoe o make auaneÿi.” Ma këia mau ÿölelo a ke akua iä ÿAukelenuiaÿïkü, ma laila i maopopo ai he kaua ko luna. Ma hope o ka ÿölelo a ke akua iä ÿAukelenuiaÿïkü, ÿöÿili maila ka momoku ahi mai loko mai o ka lima o Küwahailo a ÿä ana i ka honua. ÿO ka inoa o ua momoku ahi lä, ÿo Kukuÿena. A ma hope ona kuÿu ÿia maila ka pöhaku ÿo ÿIkuä, he pöhaku

38

köÿeleÿele. ÿO ia ka hekili. A pä këia mau mea i ke kapa lehu o ÿAukelenuiaÿïkü, he mea ÿole läua, he ÿöpala, he mea uhäuhä na ka makani. Ma këia moÿolelo, ua ÿölelo ÿia, i ka wä i pä ai ka hekili i ke kapa lehu o ÿAukelenuiaÿïkü, no laila mai ka nakeke o ka hëkili a hiki i këia lä. A mao aÿela ka momoku ahi a me ka pöhaku, nänä akula ÿo Küwahailo iä ÿAukelenuiaÿïkü e kü mai ana nö, ÿaÿole i make. He mea kaumaha loa ia i ko Küwahailo manaÿo ÿana, a he mea ÿinoÿino loa i kona ÿike ÿana aku e ola mai ana kona ÿenemi, ke ÿahi kananä o Kuaihelani. I ia wä, kuÿu hou ÿo Küwahailo i ka lua o ka momoku ahi, ÿo ia ÿo Mähuÿia. A kuÿu hou i ka lua o ka pöhaku, ÿo ia ÿo Welehu, ÿo ka lua ia o nä hekili ikaika loa. Nakeke, ÿöpaÿipaÿi ka lani, näueue nä kükulu o ka honua, haki kaikoÿo o ka moana, nakaka nä pöhaku, kahakö ka pali, lele ke koaÿe. I ka pä ÿana i ke kapa lehu o ÿAukelenuiaÿïkü, ua lilo ia i mea ÿole. He aha lä kona ÿano? He puahiohio paha. A hala këia make a Küwahailo, i nänä aku ka hana i ka ÿoiÿoi o Kuaihelani, e kü mai ana nö, ÿaÿole i make, ÿï iho ÿo Küwahailo, “Kä! ÿAkahi nö ka make ÿole o nei kanaka! No ka mea, ÿo ka pau nö këia o nä mea make, ÿaÿohe make iho.” Ma ÿaneÿi, e hoÿomaha iki käkou i ka hoÿolohe ÿana no Küwahailo a me ÿAukelenuiaÿïkü, a e kamaÿilio käkou no nä kaikunäne o Nämakaokahaÿi, nä kaikoÿeke o ÿAukelenuiaÿïkü. Ma këia lele ÿana o läkou mai ka honua aÿe a ka lani, ua päkeu aku ko ÿAukelenuiaÿïkü lele i ko nä kaikoÿeke. No ka mea, hoÿokahi lä, hoÿokahi pö o ka lele ÿana o ÿAukelenuiaÿïkü mai ka honua aÿe a ka lani. ÿElima lä, ÿelima pö o ka lele ÿana o nä kaikoÿeke, hiki i ka lani. Ma loko o ka manawa lele o nä kaikoÿeke, ko Küwahailo manawa i kaua ai me ÿAukelenuiaÿïkü i ka lani. A hiki nä kaikoÿeke i luna ma kahi kaÿawale i ko Küwahailo wahi, ÿike mua ÿia maila ka momoku ahi ÿo Kukuÿena a me ka pöhaku köÿeleÿele ÿo ÿIkuä e lele mai ana i mua o läkou. Uë ihola läkou i ko läkou kaikoÿeke i ka make, holo akula läkou a moe leho i ke kahawai ÿalä. A pau ka lele ÿana mai o ke ahi a me ka hekili, mao aÿela, ÿike akula läkou iä ÿAukelenuiaÿïkü e kü mai ana. Iä läkou e nänä ana iä ÿAukelenuiaÿïkü, kähea akula läkou e hele mai a moealeho pü iho me läkou ma ke köä o ka ÿalä. No ka mea, hoÿokahi make i koe, ÿo ia këlä ahi hope a me ka hekili a Küwahailo. ÿÏ aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü iä läkou, “Moe ÿia nö ÿoukou ma laila, ma ÿaneÿi nö au e kü ai, a pepehi aku iä Küwahailo.” A hala nä make a Küwahailo i hope, ÿöÿili akula nä keiki a kü ana i mua o Küwahailo. Nïnau mai ko läkou makuakäne, “Pehea ko ÿoukou kaikuahine?”

39

40

“Aia nö ke noho lä.” “A no hea hoÿi nei kanaka kupua?” “ ÿO ko hünöna ia, ÿo ke käne ia a Nämakaokahaÿi.” A lohe ÿo Küwahailo i këia ÿölelo a nä keiki, kü ihola ia me ka makaÿu a me ka haÿalulu, a noÿonoÿo ihola ia i käna mea e hana aku ai iä ÿAukelenuiaÿïkü, ka ihu käÿeÿaÿeÿa o Kuaihelani. ÿÏ akula ia i käna hünöna, “ ÿË! I mua ou au i hana aku ai i ka hewa, a me ka pono ÿole. A no laila, ke waiho aku nei au i ka möhai i mua ou, ÿelua lau kanaka.” A hiki ÿo Küwahailo me nä lau kanaka ÿelua i mua o ÿAukelenuiaÿïkü, nïnau mai ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “He kanaka aha këia?” ÿÖlelo mai kona makuahünöwai, “He möhai iä ÿoe.” ÿÏ aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “Ua oki ke kanaka. No ka moÿopuna, a no ka ÿäina nö hoÿi.” Ma hope o laila, haÿi akula nä keiki iä Küwahailo, “He ÿölelo kä mäkou i hoÿouna ÿia mai nei e ko kaikamahine e haÿi aku iä ÿoe.” Nïnau aku ÿo Küwahailo, “He aha käna ÿölelo iä ÿoukou?” “Eia käna ÿölelo iä mäkou, ÿÿO luna, ÿo lalo, ÿo uka, ÿo kai, ma luna o ka hünöna. Ma lalo aku ÿoe e noho ai a me nä mea a pau loa.’” Ma këia mau ÿölelo a nä keiki, he mea ÿoluÿolu loa ia i ko Küwahailo manaÿo. ÿAe ma hope o këia ÿölelo ÿana, ÿahaÿölelo ihola läkou. Ma këia ÿahaÿölelo ÿana, hele maila ÿo Makaliÿi e häläwai me ÿAukelenuiaÿïkü. Ma këia hele ÿana mai o Makaliÿi, hele pü maila me käna wahine, me Malanaikuaheahea. Ma ÿaneÿi e kamaÿilio ÿuÿuku no ka wahine a Makaliÿi. ÿO këia wahine ÿo Malanaikuaheahea, he wahine maikaÿi a me ka nani loa o kona kino ke nänä aku. Ua like me ka ÿula o ke ahi ka ÿula. I kona kü ÿana a hele mai kona hale noho mai, ua päkü ÿia ka mälamalama o ka lä, a pouli. Neÿe maila ka uakoko, uhi maila ka ÿohu, kokolo maila ka noe, häliÿi maila ke ÿawa, kahe maila ka wai ÿula, ÿölapa ka uila. Ma hope o këia mau mea, ÿike ÿia maila ke kino o Malanaikuaheahea e hele mai ana ma luna o ka welelau o ka lima o nä känaka. Ua nani loa me ka hiwahiwa ua wahine lä ke nänä aku. No ka mea, ua hoÿohiluhilu loa ÿo Makaliÿi i käna wahine, a ua nani loa. ÿO ka lä, ua pau ia ma hope ona. ÿO ke änuenue, ma lalo o kona mau wäwae. A ÿike ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i këia mau mea a pau i mua ona, a me ka wahine a Makaliÿi, ua maÿule kona manaÿo, ua pöniuniu kona lunaÿikehala, a ua maÿule kona noÿonoÿo kanaka. No laila, ÿölelo ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, e hoÿi i lalo nei.

41

MOKUNA XII

A hiki ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i mua o käna wahine a me kä läua keiki, noho ihola läua he käne a he wahine, a hala ÿelua malama. I ia wä, moe ihola ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ke awakea, a i loko o këia moe ÿana, ÿike akula ia ma ka moeÿuhane i ka ÿuhane o käna keiki, ÿo Kaumaiilunaohölanikü. ÿO këia keiki a ÿAukelenuiaÿïkü, ÿo ia nö këlä keiki a läkou i holo pü mai ai mai Kuaihelani mai, ke keiki ponoÿï hoÿi a këlä kaikuaÿana huhü o ÿAukelenuiaÿïkü, a Kekamakahinuiaÿïkü. A ÿike ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ka ÿuhane o ua keiki lä, uë ihola ia i loko o kona wä hiamoe, a puoho aÿela me ia uë nö. Ma këia ala ÿana, kau maila ka häliÿaliÿa iä ÿAukelenuiaÿïkü no ke keiki a me nä kaikuaÿana. No laila, uë hämama aÿela ia. Iä ÿAukelenuiaÿïkü e uë hämama ana, nïnau akula käna wahine ÿo Nämakaokahaÿi, “He aha hoÿi käu e uë nei?” “E uë ana au i ke aloha i kuÿu keiki.” “Ua loaÿa keiki nö kä ÿoe?” “ ÿAÿohe naÿu, na koÿu kaikuaÿana. I ka lä a mäkou i kü mai ai i ÿaneÿi ka make ÿana. A ma loko o kuÿu moeÿuhane, ÿike aku nei au i kona ÿuhane e piÿi mai ana mai loko mai o ke kai. ÿO ia ka makamua o nä ÿuhane a pau loa.” A lohe käna wahine i këia ÿölelo a käna käne, ÿï maila ia, “Ua ola ko keiki.” ÿÏ aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “Pehea e ola ai?” ÿÏ mai käna wahine, “Aia a hoÿolohe ÿoe i kaÿu ÿölelo, a laila, ola ko keiki.” “Pehea au e hoÿolohe ai?” “E lawe ÿoe i ka ÿai a me ka iÿa a waho. I laila ÿoe e ÿai ai. Mälia o ÿike mai ka ÿuhane o ko keiki i ko ÿai aku, hele mai. A i hiki mai ka ÿuhane o ko keiki i ko alo, mai hopu ÿoe. A i hele a kü ma ko kua, mai hopu nö ÿoe. Akä, i hele mai a noho i luna o ko ÿühä, a laila ÿoe e hopu aÿe. Ola ko keiki a me ou kaikuaÿana, ÿaÿole make. No ka mea, e piÿi ana ka ÿuhane i ke kuahiwi, i ka ÿai piÿoi.” Ma hope o këia mau ÿölelo, hana akula ÿo ÿAukelenuiaÿïkü e like me nä ÿölelo a käna wahine. Iä ia e ÿai ana, launa maila ka ÿuhane o ke keiki. ÿÏ aku ka wahine iä ÿAukelenuiaÿïkü, “E wikiwiki käu ÿai ÿana i noho paÿa mai ka ÿuhane o ko keiki.” Iä ÿAukelenuiaÿïkü e ÿai wikiwiki ana, pöÿai maila ka ÿuhane o ke keiki ma kona mau ÿaoÿao a pau loa, ma ke kua a ma ke alo. No këia kokoke loa o ka ÿuhane o ua keiki lä, hopu akula ÿo ÿAukelenuiaÿïkü. I ia wä, nalowale ka ÿuhane o ke keiki. ÿÏ aku ka wahine, “ ÿAÿole e loaÿa ko keiki. Ua wikiwiki ÿoe i ka hopu. Inä ÿoe i hoÿolohe i kaÿu ÿölelo, inä ua ola ko keiki. Ua make loa akula ka ÿuhane o ko keiki.”

42

43

Ma këia ÿölelo a käna wahine, he mea kaumaha loa ia i ko ÿAukelenuiaÿïkü manaÿo, a ua hoÿomaopopo loa ihola ia e like me nä ÿölelo a käna wahine; e make ÿiÿo ana nö ka ÿuhane o ke keiki. No laila, hoÿokë ÿai ihola ÿo ÿAukelenuiaÿïkü. Ma loko o nä lä ÿelima a me nä pö ÿelima, ÿaÿohe ÿai i ka ÿai, ÿaÿohe inu i ka wai. Pëlä nö a pau nä mea ÿë aÿe no ka nui o ke aloha i ke keiki. A ÿike ÿo Nämakaokahaÿi i ko ÿAukelenuiaÿïkü hoÿokë ÿai, ÿï aku ia i käna käne, “He aha kou mea i haÿalele ai i ka ÿai?” ÿÏ aku ke käne, “Ua ÿike nö ÿoe, e ka wahine, i ke kumu o koÿu hoÿokë ÿai ÿana. ÿO ia nö ka ÿuhane o kuÿu keiki. No laila, aia a pau aÿe kuÿu kaumaha, a laila, ÿai aku nö au i ka ÿai.” No këia mea, komo maila ke aloha i loko o ka wahine no käna käne. No laila, ÿölelo akula ia i ke käne, “Aia a nui ko ikaika, ola ko keiki a me ou kaikuaÿana. Akä, i emi ko ikaika, ÿaÿole e ola ko keiki a me ou kaikuaÿana.” ÿÏ aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ka wahine, “He aha ia mea aÿu e hana aku ai me ka ikaika?” “ ÿO ka wai ola loa a Käne. Inä i loaÿa iä ÿoe, ola ko keiki a me ou kaikuaÿana.” Ma këia ÿölelo a käna wahine, lälau ihola ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ka ÿai a me ka iÿa, a ÿai ihola. ÿO ke kumu o ka ÿai ÿana, ÿo ka lohe ÿana i ka mea e loaÿa ai ÿo ka ÿuhane o ke keiki a me nä kaikuaÿana ona. Ma hope o ka ÿai ÿana, nïnau aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ka wahine, “Ma hea koÿu alanui e kiÿi ai i ka wai ola loa a Käne?” ÿÏ aku ka wahine, “Eia ko alanui e hele ai; mai ke alo o käua a ka hikina a ka lä. Ma laila ÿoe e hele ai, loaÿa ka wai ola a Käne.”

44

MOKUNA XIII

Ma ÿaneÿi e ÿike ai käkou i ko ÿAukelenuiaÿïkü mana a me kona hele ÿana i ka ÿäina malihini e huli i ka wai ola a Käne. ÿÖlelo aku ka wahine i käne käne, “Ma luna o këia kaha pololei ÿoe e hele ai, ma laila ÿoe e lele pololei ai. Mai lele ÿoe ma ka hema o ke kaha o hala ÿoe i ka lewa, make ÿoe. A mai lele ÿoe ma ka ÿäkau o ke kaha o häÿule ÿoe i ka nenelu, make ÿoe. ÿAÿole ÿoe e ola. ÿO këia mau ÿölelo a pau loa, e hoÿopaÿa ÿoe ma ko naÿau.” A pau nä ÿölelo a ka wahine i käna käne, lälau akula ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ka pahu o kona akua, ÿo Lonoikoualiÿi, hoÿokomo aÿela ma loko o kona pöÿaeÿae, ÿaÿahu ihola i ke kapa lehu ma waho ona. A mäkaukau ko ÿAukelenuiaÿïkü hele, lele akula ia a aloha i ka wahine, honi ihola läua. A pau ke aloha ÿana o ÿAukelenuiaÿïkü me käna wahine ÿo Nämakaokahaÿi, lele akula ia ma ka hikina a ka lä. A hala ka mahina hoÿokahi o ko ÿAukelenuiaÿïkü lele ÿana, hemo aÿela ÿo Nämakaokahaÿi a waho o ka hale, nänä aÿela. Ma hope o këia nänä ÿana, noho ihola ÿo Nämakaokahaÿi hoÿokahi mahina hou. ÿAlua mahina, hemo aÿela a waho, nänä. I nänä aÿe ka hana, e lele ana nö ke käne. Noho hou ihola ia, kakali hoÿokahi mahina hou. A hala ia mahina, nänä hou aÿela ia. ÿAÿohe ÿike ÿia o ÿAukelenuiaÿïkü. Ma këia nalo ÿana o ÿAukelenuiaÿïkü mai ko Nämakaokahaÿi maka aku, manaÿo ihola ia ua make käna käne no ka lele ÿana ma waho o ke kaha pololei. Ma kona noÿonoÿo, ua häÿule ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ka nenelu o ka lewa nuÿu a me ka lewa lani. Ma hope o këia, uë hämama aÿela ÿo Nämakaokahaÿi i ke aloha i ke käne. Ma këia uë ÿana, lohe akula nä kaikunäne i këia leo uë. Hele maila läkou e ÿike, nïnau maila, “He aha käu e uë nei?” “ ÿO ke kaikoÿeke o ÿoukou, ua make.” Ma këia wahi, e kamaÿilio iki käkou no nä mea a pau loa i ko läkou uë ÿana a me ke kanikau ÿana no ÿAukelenuiaÿïkü. A hiki nä kaikunäne i mua o Nämakaokahaÿi, kënä akula ia, “E kiÿi i nä mea a pau o luna e iho mai e kanikau no ÿAukelenuiaÿïkü. ÿO ia ka pö, ke ao, ka lä, ka hökü, ka hekili, ke änuenue, ka uila, ka waipuÿilani, ka ÿohu, ka ua noe, ka mahina, ÿo ia ÿo Kaukihikamalama (he kupunakäne no Nämakaokahaÿi). ÿO läkou a pau loa, inä ÿaÿole läkou e hiki mai e uë i kuÿu käne, pau loa läkou i ka make iaÿu.” Ma hope o këia ÿölelo ÿana, ua kiÿina nä mea a pau loa, a ua ÿäkoakoa mai

45

läkou i loko o ka wä pökole loa no ka makaÿu o make iä Nämakaokahaÿi. A hiki mai këia poÿe, kënä hou akula ÿo Nämakaokahaÿi, “E kiÿi i ko ka lani poÿe, ÿo ia këia, Küwahailo, Makaliÿi, Kamalanaikuaheahea, Kukuÿena, Mähuÿia, ÿIkuä, Welehu. ÿO këia poÿe a pau loa, e iho mai läkou i lalo nei e uë kanikau ai i kuÿu käne. Inä ÿaÿole läkou e hiki mai i kaÿu kauoha, pau läkou i ka make iaÿu. A e ÿölelo aku ÿoukou i kuÿu kaikunäne, iä Makaliÿi, pau ka hele ÿana mai o ka wahine ma luna o ka lima o nä känaka. Inä ia e höÿole i këia, make ia iaÿu i këia lä.” Ma hope o këia mau ÿölelo, ua mäkaukau nä mea a pau loa, a ua ÿäkoakoa i loko o ka wä pökole. ÿO ka hana a këia poÿe a pau loa, ÿo ke kanikau i ke käne a ke aliÿi wahine, ÿo ia nö ÿo ÿAukelenuiaÿïkü. Ma këia kamaÿilio ÿana, e hoÿi hou käkou e ÿölelo no ka lele ÿana o ÿAukelenuiaÿïkü. Ma këia lele ÿana o ÿAukelenuiaÿïkü, ÿaÿole ÿo ia i lele pono ma luna o ke au o ke kaha pololei, no laila, ua häÿule loa kona lele ÿana ma ke nenelu o ka lewa, a kokoke loa e make. A ma këia lele ÿana hoÿi, ua lolohi loa, ÿo ia hoÿi, ua luhi loa, ko ÿAukelenuiaÿïkü lima i ka paÿa i ka pahu o kona aku, ÿo Lonoikoualiÿi. No laila, hoÿololi aÿela ia ma kekahi ÿaoÿao. Ma këia hoÿololi ÿana, ÿike ihola ÿo Lonoikoualiÿi, ke akua, ua haÿalele läua i ke au o ke kaha, kahi a Nämakaokahaÿi i ÿölelo mai ai. No laila, ÿölelo aÿela ÿo Lonoikoualiÿi iä ÿAukelenuiaÿïkü, “Ke lele nei käua ma kahi ÿë, ÿaÿole ma luna o ke au o ka ÿäina. Aia ke ÿä maila ke ahi i ka honua. Ua pau nä mea a pau loa i lalo, a hoÿokahi wale nö mea i koe i luna nei.” Nïnau aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “ ÿO wai ka mea i koe i luna nei?” ÿÏ aku ÿo Lonoikoualiÿi, kona akua, “ ÿO këlä mea e kau maila, e lele pono ÿoe, a laila, püliki ÿoe a paÿa loa, a laila, ola käua.” E pono e ÿölelo ÿuÿuku käkou no këlä mea a ke akua o ÿAukelenuiaÿïkü e kuhikuhi nei, i maopopo. ÿO ke kupunakäne ia o Nämakaokahaÿi, ÿo Kaukihikamalama (he mahina). ÿO kona mea i lohi ai i luna a ÿike ÿia ai e Lonoikoualiÿi, ÿo ka hoÿomäkaukau ÿana i ö nona e lele ai mai luna mai a ka honua. Akä, ma mua o kona mäkaukau ÿana e lele, ua paÿa i ka hopu ÿia e ÿAukelenuiaÿïkü. A ma këia hopu ÿana a ÿAukelenuiaÿïkü, ua puahilohilo ka mahina ke nänä aku. ÿO ke kumu i puahilohilo ai ÿo ka mahina, ÿo ka püliki ÿana o ÿAukelenuiaÿïkü. Pëlä ka mea i ÿölelo ÿia ma loko o këia moÿolelo. A kau ÿo ÿAukelenuiaÿïkü a me Lonoikoualiÿi i luna o ka mahina, nïnau aÿela ka mahina me ka hoÿokae iä ÿAukelenuiaÿïkü, “Na wai ke kupu ÿo ÿoe, e kënä kanaka hoÿokano? ÿAÿole i piÿi ÿia koÿu kua e kaÿu moÿopuna ponoÿï,

46

e Nämakaokahaÿi, a iä ÿoe, piÿi ÿia ana koÿu kua.” “Näu nö ke kupu, ÿo au nei lä.” “Naÿu na wai?” ÿÏ aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “Näu nö.” ÿÖlelo aÿe ÿo Kaukihikamalama, “ ÿO ia ana kahi o ka pili ÿana!” “ ÿO au ke keiki a Kapapaiäkea läua o ÿÏkü.” ÿÏ mai ÿo Kaukihikamalama, “ ÿO ka hänai nö ÿoe a Kapöÿino läua ÿo Kamoÿoÿïnanea?” “ ÿAe, ÿo au nö.” ÿÏ mai ka mahina, “Mai make, e kuÿu haku.” Ma këia kamaÿilio ÿana a ÿAukelenuiaÿïkü me Kaukihikamalama i ka lani, ua lohe ÿo Nämakaokahaÿi i lalo nei i ko läua ÿölelo ÿana. I ia wä, ÿakahi nö a maopopo iä ia, ÿo ÿAukelenuiaÿïkü këia. No ka mea, ÿo ka inoa o ÿAukelenuiaÿïkü iä läkou, ÿo Kanakaokai. No laila, ÿölelo aÿela ÿo Nämakaokahaÿi i kona makuakäne a me kona mau kaikunäne, “Kupanaha! Kainö he kanaka ÿë këia, ÿaÿole kä! Eia nö kä ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, ke keiki a Kapapaiäkea läua ÿo ÿÏkü, ka hänai a Kapöÿino läua ÿo Kamoÿoÿïnanea.” Ma hope o laila, kähea aÿela ÿo Nämakaokahaÿi iä Kaukihikamalama e lele mai me ka moÿopuna, ÿo ia ÿo ÿAukelenuiaÿïkü. A hoÿi maila ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ka honua, kënä aÿela ÿo Nämakaokahaÿi i nä mea hoÿomälamalama a pau loa e lele i luna o ka lani, i mälamalama ÿo ÿAukelenuiaÿïkü ke hoÿi mai, ÿo ia ka lä, ke ao, ka uila, ke ahi. A hiki ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i lalo nei, uë ihola läkou. A pau ka uë ÿana, mäkaukau ÿo Küwahailo, Makaliÿi, Malanaikuaheahea, Kaukihika-malama e hoÿi. A pau läkou i ka hoÿi i luna o ka lani, noho ihola ÿo ÿAukelenuiaÿïkü me Nämakaokahaÿi he manawa löÿihi loa ma ke ÿano o ke käne a me ka wahine. A ma hope o laila, ÿölelo aku ÿo Nämakaokahaÿi i ke käne, “E ÿimi hou aÿe ÿoe i ka wai ola loa a Käne.” ÿAe aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i këia ÿölelo a käna wahine. A laila, ÿölelo aku ÿo Nämakaokahaÿi, “Ke hoÿomoe nei au i këia ÿau hau mai ka puka o ka hale o käua a ka hikina a ka lä. No laila, e nänä pono ÿoe me ka mälama loa. Ma ÿaneÿi ÿoe e hele ai, mai këia kihi a këlä kihi, ma luna pono o ke au o ka ÿäina a me ke kaha pololei loa. Mai lele ÿoe ma këia ÿaoÿao a ma këlä ÿaoÿao, o make ÿoe.” A pau ke kamaÿilio ÿana a Nämakaokahaÿi iä ÿAukelenuiaÿïkü, lele akula ia i ka lani, a kü ma ke kaÿe o ka lua. Aia i lalo o ia lua ka wai ola loa a Käne. ÿO ka löÿihi naÿe o ka manawa o ka lele ÿana, ÿeono mahina. Ma këia kü ÿana o ÿAukelenuiaÿïkü i luna o ke kaÿe o ka lua, lele akula ia a kau ana i luna o Känenaÿiau. He kiaÿi ia i hoÿonoho ÿia ma laila e nänä a pepehi aku i ke kupu hiki ma laila. Na Kamohoaliÿi i hoÿonoho aku i laila. Iä ÿAukelenuiaÿïkü e kü ana ma kona kua, nïnau aÿela ia me ka huhü hoÿokae, “ ÿË! Hoÿokano wale ÿoe?

47

Na wai ke kupu ÿo ÿoe?” ÿAÿole i piÿi ÿia koÿu kua e kaÿu moÿopuna, e Kamohoaliÿi, a iä ÿoe kä hoÿi piÿi ÿia koÿu kua.” ÿÏ iho ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “Näu nö.” “Naÿu na wai?ÿÿ “ ÿO ke keiki au a Kapapaiäkea läua ÿo ÿÏkü.” “ ÿO ka moÿopuna ÿoe a Kapöÿino läua me Kamoÿoÿïnanea?” ÿAe aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “ ÿAe.” A lohe këlä i këia mau ÿölelo a ÿAukelenuiaÿïkü, aloha maila ia, “E walina hoÿi iä ÿoe, e kuÿu haku. He aha käu huakaÿi o ka hiki ÿana mai?” ÿÖlelo aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “I kiÿi mai nei au i ka wai ola loa a Käne no kuÿu keiki a me oÿu kaikuaÿana.” Nïnau mai ÿo Känenaÿiau, “Ua pau loa naÿe paha?” ÿÏ aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “ ÿAÿole i pau.” ÿÏ maila këlä, “Nänä ÿia i kuÿu piko.” Iä ÿAukelenuiaÿïkü e nänä ana i ka piko, kuhikuhi maila këlä i ke ala e lele ai. “ ÿAuhea ÿoe. Mai lele ma këia ÿaoÿao o pä ÿoe i ka ÿohe. No ka mea, inä e pä ka ÿohe, ÿo ka halulu nö ia o ka ÿohe. A lohe ko kaikuaÿana, paÿa ka wai, ÿaÿole e loaÿa mai iä ÿoe. No laila, ma ÿaneÿi ÿoe e lele ai, a laila, loaÿa iä ÿoe ka wai ola loa a Käne.” A pau ka ÿölelo ÿana iä ÿAukelenuiaÿïkü. Ma hope o laila, lele akula ÿo ÿAukelenuiaÿïkü a kau ana i luna o Hawewe. E like me nä ÿölelo i këlä mau mea i hala aku, pëlä nö ka ÿölelo ÿana ma ÿaneÿi. ÿÏ mai ÿo Hawewe, “E kuÿu haku, he aha käu huakaÿi o ka hiki ÿana mai?” “I hele mai nei au e ÿimi i ka wai ola a Käne.” I ia wä, ÿölelo mai ÿo Hawewe, “Mai lele ÿoe ma ka ÿaoÿao hema o pä auaneÿi ka lama iä ÿoe, halulu. ÿO ia halulu, a lohe ko kaikuaÿana i lalo, loaÿa ÿole ka wai ola a Käne iä ÿoe. No laila, ma ÿaneÿi ÿoe e lele ai, a laila, loaÿa iä ÿoe ka wai ola a Käne.” ÿO këia mau känaka ÿelua, he mau küpunakäne no ÿAukelenuiaÿïkü ma ka ÿaoÿao o kona makuahine, ÿo Kapapaiäkea. ÿO ka nui a me ka löÿihi o ka manawa o ÿAukelenuiaÿïkü i lele ai mai ke kanaka mua a këia kanaka hope, ÿelua mahina o ka lele ÿana. A haÿalele ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ke kamaÿilio ÿana me Hawewe, lele hou maila ÿo ÿAukelenuiaÿïkü a kau i luna o Känenaenae. A pau kä ÿAukelenuiaÿïkü ÿölelo ÿana nona a me kona mau mäkua, komo akula ia, ÿölelo ma ko Känenaenae pepeiao. Maopopo ua pili loa ÿo ÿAukelenuiaÿïkü iä ia, a laila, uë ihola ia iä ÿAukelenuiaÿïkü. A pau ka uë ÿana, nïnau akula, “He aha ka huakaÿi a kuÿu haku o ka hiki ÿana mai?” ÿÏ aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “I kiÿi mai nei au i ka wai ola loa a Käne no kuÿu keiki a me oÿu kaikuaÿana.” Nïnau mai ÿo Känenaenae, “Ua pau loa naÿe paha?” “ ÿAÿole i pau loa.” “ ÿAe, ua loaÿa. Nänä ÿia i kuÿu piko i pololei.” Iä ÿAukelenuiaÿïkü e nänä ana, ÿï maila këlä, “Mai lele auaneÿi ÿoe ma këia ÿaoÿao lä o pä ÿoe i ka loulu, halulu. ÿO ia halulu, a lohe ko kaikuaÿana i lalo, paÿa ka wai ola

48

a Käne, ÿaÿole e loaÿa mai iä ÿoe. No laila, ma ÿaneÿi ÿoe e lele ai. Ma këia lele ÿana äu a hiki ÿoe i lalo i ko kupunakäne, a näna ÿoe e ÿölelo mai, a laila, loaÿa ka wai iä ÿoe.” Ma hope o këia ÿölelo ÿana a läua, lele maila ÿo ÿAukelenuiaÿïkü a kau ana i luna o Kuemanu. ÿÖlelo iho ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “Näu nö ke kupu ÿo au.” Nïnau mai këlä, “Naÿu na wai?” “ ÿO ke keiki au a Kapapaiäkea läua ÿo ÿÏkü.” A lohe ÿo Kuemanu i këia mau ÿölelo, uë ihola ia iä ÿAukelenuiaÿïkü, a nïnau aÿela, “ ÿO ka moÿopuna nö ÿoe a Kapöÿino läua ÿo Kamoÿoÿïnanea?” ÿAe aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “ ÿAe, ÿo au nö kä läua moÿopuna.” A laila, nïnau maila ÿo Kuemanu, “He aha käu huakaÿi nui o ka hiki ÿana mai?” ÿÏ aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “I hele mai au e ÿimi i ka wai ola loa a Käne no kuÿu keiki a me oÿu kaikuaÿana.” “ ÿAe, ua loaÿa. O iho i lalo i ko kupunawahine, aia i lalo kahi i noho ai i ke kumu o ka pali. ÿO ia ÿo Luahinekaikapu, ua makapö naÿe. A hiki ÿoe, e pülehu maiÿa ana këlä, hoÿokahi käuna maiÿa. I lälau auaneÿi këlä hoÿokahi, lälau ÿoe hoÿokahi. Pëlä a pau nä maiÿa ÿehä. A laila, näna ia e lälau iho a nele, ÿölelo iho, penei: ÿNo hea lä hoÿi këia kalohe i hiki mai nei?ÿ A laila, lälau këlä i ka lehu a lü ma ka ÿaoÿao ÿäkau, holo ÿoe ma ka ÿaoÿao hema e kü ai. A pau ia, lü hou këlä ma ka ÿaoÿao hema. Holo ÿoe ma ka ÿaoÿao ÿäkau e kü ai. Ma hope o laila, nänä aku ÿoe i ka lälau i ka lehu a honi i ka ihu. A i kihe këlä ma këia nänä ÿana, ua honi i ka hohono kanaka. A laila, mälama ÿoe iä ÿoe iho o make ÿoe i ka luahine. Nänä aku ÿoe, hoÿokahi make i koe; lälau këlä i ka iÿe hohoa a hili iä ÿoe. Holo ÿoe ma ka hema. A huli ma ka hema e hili ai, holo ÿoe ma ka ÿäkau. A hala këia mau mea, a laila, holo ÿoe a piÿi i luna o ke kua e noho ai.” Ma ÿaneÿi, e waiho käkou i nä ÿölelo o ka launa ÿana o ÿAukelenuiaÿïkü me ke kupunawahine a kona kupunakäne i aÿoaÿo mai ai. A e ÿölelo käkou no ka pau ÿana o nä mea make a ka luahine iä ÿAukelenuiaÿïkü a me nä ÿölelo hope. A pau nä mea make a ke kupunawahine, a laila, piÿi aÿela ÿo ÿAukelenuiaÿïkü a noho ihola i luna o ka ÿühä. Nïnau aÿela ke kupunawahine, “Na wai ke kupu ÿo ÿoe?” ÿÏ aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “Näu nö.” “Naÿu na wai?” “ ÿO au nö ke keiki a Kapapaiäkea a me ÿÏkü.” A lohe ke kupunawahine, ÿölelo aÿela ia iä ÿAukelenuiaÿïkü, “ ÿO ka moÿopuna nö ÿoe a Kapöÿino läua ÿo Kamoÿoÿïnanea?” ÿAe aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “ ÿAe.” I ia wä, nïnau maila kona kupunawahine, “He aha ka huakaÿi nui a kuÿu haku o ka hiki ÿana mai i ÿaneÿi?” “I kiÿi mai nei au i ka wai ola loa a Käne no kuÿu keiki a me oÿu kaikuaÿana.” Nïnau aku ke kupunawahine

49

iä ÿAukelenuiaÿïkü, “Ua pau loa naÿe paha?” “ ÿAÿole.” “E ka moÿopuna, e nänä mai ÿoe iaÿu, ÿaÿohe maka, ua makapö, ÿaÿohe ÿike aku. ÿAÿole paha auaneÿi e loaÿa ka wai ola loa a Käne.” Ma këia mau ÿölelo a kona kupunawahine, ua komo mai ke känalua iä ÿAukelenuiaÿïkü no ka hoÿokö ÿole ÿia o kona makemake. No laila, noÿonoÿo ihola ÿo ÿAukelenuiaÿïkü a maopopo iä ia, ÿï akula ia i ke kupunawahine, “E hele käua i waho.” A lohe ke kupunawahine, ÿae maila ia. Alakaÿi akula ÿo ÿAukelenuiaÿïkü a hiki i waho, hoÿomoe ihola i ke kupunawahine ma lalo o ke kumu niu. Piÿi aÿela ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i luna o ka niu a loaÿa ÿelua muÿo hou o ka niu. Ma hope o ka hahaki ÿana a ÿAukelenuiaÿïkü i nä muÿo niu ÿelua, kähea ihola ia i ke kupunawahine, “E Luahinekaikapu ë! Nänä aÿe ko maka i luna i ka lewa.” Iä Luahinekaikapu e huli ana ke alo a nänä i ka lani, i ia manawa i kiola ai ÿo ÿAukelenuiaÿïkü me ka ikaika loa i nä muÿo niu ÿelua i nä maka o Luahinekaikapu. A laila, puoho aÿela ia a uë ihola me ka leo nui, “Auë kuÿu make!!” Kähea iho ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “Mai uë ÿoe, hämau. ÿÄnaÿanai ÿia ko maka. Malia o möhala aÿe, ÿike ko maka.” A lohe ke kupunawahine i ka ÿölelo a käna moÿopuna, a ÿAukelenuiaiku, ÿänai koke aÿela ia i nä maka. Ma këia ÿänai ÿana, ua loaÿa mai ka ÿike i kona mau maka e like me ma mua. Kähea ihola ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “Pehea ko maka?” “Ua ÿike au.” Ma hope o laila, iho ihola ÿo ÿAukelenuiaÿïkü mai luna iho o ka niu a hiki i lalo. ÿÖlelo aku ÿo Luahinekaikapu iä ia, “E kiÿi ÿoe i ka pöhuehue a me ka ÿakoko.” A loaÿa maila ia mau mea i mua o ke alo o kona kupunawahine, kuÿi ihola ia me ka nänahu, ke kukui, ka lepo, a wali. A pau loa këia mau mea i ka ÿäkoakoa, ÿï aku ke kupunawahine i ka moÿopuna, “ ÿAkahi nö käua a hana iä ÿoe.” Ma ÿaneÿi e maopopo ai këia mau mea i hana ÿia. Eia ke ÿano, he mea hamo i ka lima o ÿAukelenuiaÿïkü i like me ko Kamohoaliÿi lima. Ma hope o këia mau mea, pena ihola ÿo Luahinekaikapu i ka lima o ÿAukelenuiaÿïkü a ÿeleÿele loa i like me ko Kamohoaliÿi lima ka ÿeleÿele. No ka mea, ÿo ka poÿe näna i kiaÿi ka wai ola a Käne, ua maÿa läkou i ka ÿeleÿele o ka lima, no ka mea, ÿo ka wai, ua paÿa i ka pülama ÿia me nä kiaÿi. A ÿo ka lima i päÿele ÿole ÿia a lälau, ÿaÿole e loaÿa mai ka wai. Ma hope o ka päÿele ÿana i nä lima o ÿAukelenuiaÿïkü, ÿölelo aku ke kupunawahine i ka moÿopuna, “Ma ÿaneÿi käua e noho ai. A pau ka hana ÿana mai

50

i ka ÿawa, a laila, hele aku ÿoe a ka puka. A hiki ÿoe ma ka puka, a laila, häÿawi ÿia mai ka wai iä ÿoe; he wai aumiki ia. Hoÿolei aku nö ÿoe, nanao hou aku nö ko lima, a i häÿawi hou mai auaneÿi iä ÿoe i ka wai i loko o ka huewai, a laila, ÿo ka wai ola kä hoÿi ia a Käne. Lawe mai ÿoe.” Ma këia mau ÿölelo a ke kupunawahine i ÿölelo ai i käna moÿopuna, hana akula nö ia e like me ia mau ÿölelo kuhikuhi. A hiki ÿo ÿAukelenuiaÿïkü ma ka puka o ka wai ola, noho ihola ia a liÿuliÿu, nanao akula nä lima ona i loko. Ma këia nanao ÿana, ua haÿohaÿo loa ka poÿe e noho ana e kiaÿi i loko o ka puka, no ka mea, ÿaÿole läkou i ÿike i ia mea ma mua. Ma këia haÿohaÿo o läkou, noÿonoÿo ihola i ka mea e pono ai. No laila, lälau läkou i ka ÿai a kau maila i luna o nä lima. Kiola aÿela ka lima o ia nei i ka ÿai. Häÿawi maila läkou i ka ÿai a kau i ka lima o ia nei. Kiola aÿela nö ka lima o ia nei, häÿule i lalo. No laila, noÿonoÿo ihola läkou i ke ÿano o këia lima päÿele e nanao nei. ÿÏ mai kekahi kiaÿi, “Malia paha, no ka wai ola a Käne këia lima e nanao nei.” ÿAe maila kekahi, “ ÿAe.” I ia wä, lälau akula läkou iä Huewaiakaÿula, kahi i waiho ai ÿo ka wai ola a Käne, häÿawi ihola i ka lima o ÿAukelenuiaÿïkü. A loaÿa ka huewai iä ÿAukelenuiaÿïkü, lawe aÿela ia a luna, hahaki aÿela ia i ka nuku o ka huewai, ninini ihola i ka wai i loko o käna huewai, a mokumoku aÿela i ka ÿaha o ka huewai, ÿo ia ÿo Paleaikaÿahalanalana. Ma hope o këia mau mea a pau loa, lele aÿela ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i luna ma kahi ÿë, ÿaÿole hoÿi i lele aku ma kahi o kona kupunawahine ÿo Luahinekaikapu. Akä, ua ÿike nö naÿe kona kupunawahine i këia lele ÿana, no laila, uë ihola ia i ke aloha i kona kaikaina ÿo Kamoÿoÿïnanea, a me Lonoikoualiÿi, ko läua kaikunäne. No laila, haku ihola ia i mele aloha no kona kaikaina. Penei ua mele lä:

“Kuhi aku au i Näpili, I ke ala a Känemakua i hele mai ai, Ka haku, ka lauoho o Kuliliÿikaua, He kanaka nö ÿo Lono ë! He hopu manawa no ÿUlaÿula i ke ahi, He kaua iä Kuluheiua, Make ai ua loku, Heÿe ai nä paka, ÿO ka ua kilikili kä,

51

52

ÿO ka ua hoÿomau, Hoÿomau ka ua i Kamakalana, Pili i ka hulu o Mäui, Poÿowai ÿo ÿÏkümailani. He kau he kau hoÿowiliwili, He kau he kau hoÿokoÿokoÿo, O ÿoki i ka piko, moku ke ewe. ÿO ÿoe kä ia, e ala e Lono, Ka honua äu i luna nei e Käne ë, Ka ÿomo wai, o nä pili wai, Ke lü ÿia aÿela e Lonowaimakua. E ka ua, e ka ua, Aloha ÿolua e lele lä ë, Aloha ka makani këhau noe o Kuaihelani.”

Iä ia e uë ana me këia mele, e lele ana nö ÿo ÿAukelenuiaÿïkü. Ma këia lele ÿana, ua komo ia i loko o ka lama, a ua pä kona kino i ka lama. No laila, ua ö ka lama a hiki i lalo i o Kamohoaliÿi lä. A laila, ala aÿela ÿo Kamohoaliÿi a hoÿolono ÿo ka hiki aku. A hala ÿelua mahina, ÿaÿohe höÿea aku i lalo. Lele hou akula nö ÿo ÿAukelenuiaÿïkü a komo i loko o ka loulu, halulu ana. ÿO ka hele nö ia o ka halulu o ka loulu a lohe o Kamohoaliÿi i lalo. Lele hou nö ÿo ÿAukelenuiaÿïkü a komo i ka ÿohe, ÿoë a me ka halulu. Lohe hou nö ÿo Kamohoaliÿi, akä, ua puka loa ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i luna o ka lua. Ma ÿaneÿi, e hoÿomaha ÿuÿuku iho käkou i ka ÿölelo a me ka hoÿolohe no ÿAukelenuiaÿïkü, a e hoÿolohe käkou no Kamohoaliÿi. Iä ÿAukelenuiaÿïkü i hiki ai i kahi o ka lama e kü ana, ua hiki aku ke ö ÿana o ka lama i nä pepeiao o Kamohoaliÿi. Akä, ua kakali ÿo ia no ka hiki aku a hala ÿelua mahina. Ma hope o këia mau malama ÿelua, ua lohe hou ÿia ka halulu o ka loulu. No laila, noÿonoÿo ihola ÿo Kamohoaliÿi, ma lalo mai këia kalohe, ÿaÿole ma luna aku nei. No ka mea, ÿo ka halulu o ka loulu, ua like ia me ka hëkili. ÿO ke ö o ka lama, ua like me ke kani o ka pü. ÿO ka ÿoë o ka ÿohe, me ke kai e poÿi ana i ka pali. Ma ke ÿano ÿokoÿa o ke kani o këia mau mea, ma laila i maopopo ai ma lalo mai këia kalohe. No laila, nïnau akula ia i ka poÿe näna i mälama ÿo Huewaiakaÿula, “ ÿAuhea ka huewai a me ke kökö ÿaha o ka hue?” ÿÏ mai nä kiaÿi, “Ua kiÿi mai ÿoe a lawe aku, ÿaÿole e

53

kala wale.” ÿÏ aku ÿo Kamohoaliÿi iä läkou, “ ÿAÿole au i kiÿi aku.” Ma hope o këia ÿölelo ÿana, lele akula ÿo Kamahoaliÿi a loaÿa ÿo Kuemanu, ke kiaÿi o ka lewa, nïnau akula ia, “ ÿAÿole anei ÿoe i ÿike i ke kanaka kalohe?” ÿÏ maila ÿo Kuemanu, “Ua ÿike au ma lalo mai nei, ÿo ko kaikaina, ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, i kiÿi mai nei i wai ola no ke keiki a me nä kaikuaÿana.” A lohe ÿo Kamohoaliÿi, ÿölelo akula ia, “He kanaka hanaÿino ia. ÿAÿole ia ÿo ka hana pono ÿana a ke kaikaina. ÿO ka hele mai a launa, he alo, he alo, kamaÿilio pono ana. Eia kä käna ke kiÿi ÿaihue. ÿAÿole au ÿähewa no kona lawe ÿana i ka wai ola, eia wale nö, no ka hanaÿino ÿana ona i ke kupunawahine o mäua, iä Huewaiakaÿula, a me ke kupunakäne o mäua ÿo Paleaikaÿahalanalana.” Eia ke ÿano, ÿo ka hahaki i ka nuku o ka huewai, ÿo ka mokumoku ÿana i ka ÿaha o waho e paÿa ai. A pau käna kamaÿilio ÿana me Kuemanu, i ia wä ÿo Kamohoaliÿi i hao ai i kona mana ma ka lele. ÿAÿole o kana mai o ka lele, me ko Kamohoaliÿi manaÿo e loaÿa ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, a laila, hana ma ka ÿaoÿao keikikäne. A hiki ÿo Kamohoaliÿi ma ke kaÿe o ka lua, nïnau akula ia i ke kiaÿi, iä Känenaÿiau, “ ÿAÿole anei ÿoe i ÿike i ke kanaka ma lalo mai nei?” “Ua ÿike au ÿo ko kaikaina, ÿo ÿAukelenuiaÿïkü.” “Pehea ka löÿihi o ka manawa o ka lele ÿana aku mai ÿaneÿi aku?” “Hoÿokahi makahiki me nä mahina ÿeono.” A lohe ÿo Kamohoaliÿi i këia ÿölelo, lälau akula i ka läÿau a Kekuaokalani, ÿo Hoÿolehelehekiÿi, a hoÿi akula i lalo o ka lua.

54

MOKUNA XIV

A hiki ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ka moana i make ai ke keiki me nä kaikuaÿana, nini ihola ia i ka wai ola i loko o ke kai a kokoke e pau ka wai, he hapalua ke koe. Iä ÿAukelenuiaÿïkü e nini ana, ÿike akula ÿo Nämakaokahaÿi i ke käne e nini ana i luna o ke kai, ÿaÿole naÿe he ola o ke keiki a me nä kaikuaÿana. Kähea akula ka wahine, “E ÿAukelenuiaÿïkü ë, hoÿi mai.” A hiki maila ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, ÿölelo aku ka wahine, “Halaÿoÿa ÿoe, e ke käne.” Ke ÿano o ia, mahaÿoi ÿoe e ke käne. Wahi a ka wahine, “Kainö ÿo ka ÿimi käu a loaÿa. Naÿu e hana aku, a laila, ola ko keiki me ou kaikuaÿana. ÿAÿole kä! ÿO ka hoÿi mai nö käu a hana naÿaupö e pau loa akula ka wai, ÿaÿole e ola ko keiki a me ou kaikuaÿana.” Eia ka mea hou, iä ÿAukelenuiaïkü i hiki ai ma ka hale, a launa me ka mea aloha he wahine, ma hope o laila, hänau kä läua keiki ÿo ia ÿo Kauilanuimakaÿehaikalani. ÿElua ÿano o ke keiki, he ÿano akua, a he ÿano kanaka. Ma ke kua o ua keiki lä, he pöhaku mai luna o ke poÿo a lalo o nä wäwae. A ma ke alo hoÿi, he kanaka mai luna a lalo o ke kino. ÿÏ aku ÿo Nämakaokahaÿi i ke käne, “Hö mai naÿu e hoÿöla ko keiki a me ou mau kaikuaÿana.” ÿAe maila ÿo ÿAukelenuiaÿïkü. Holo akula läkou a ka moana i make nui ai, lana ihola läkou i laila. ÿÖlelo aku ka wahine i ke käne, “E ninini iho ÿoe i ka wai ola a ka poho o ko lima, naÿu ia e lälau a käpï aku i luna o ke kai.” Ma hope o këia ÿölelo, hoÿokö ihola ÿo ÿAukelenuiaÿïkü. Lälau akula ÿo Nämakaokahaÿi me ka manamana o kona lima a käpï aÿela. A pau ke käpï ÿana, hoÿi maila läkou me ka nänä ÿole i hope a pae i uka, a laila, huli akula läkou a nänä i hope. Aia hoÿi e kü mai ana ka waÿa i ia manawa, a e piÿi ana nä känaka i luna o ke kia, e lawelawe ana i ke kaula a me nä peÿa. Ma hope naÿe o ka pae ÿana o ÿAukelenuiaÿïkü mä i uka, ÿölelo aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i kä läua keiki ponoÿï me Nämakaokahaÿi, ÿo ia ÿo Kauilanuimakaÿehaikalani, “ ÿË! I pae mai ou makuakäne me ko kaikuaÿana, a i hakakä ÿolua ÿeä, mai ÿölelo ÿino ÿoe. No ka mea, he keiki leo kapu, he keiki punahele, pane ka leo, make ke kanaka, kau i ka lele. No ka mea, ÿo oÿu kaikuaÿana lä, he manene wale ke lohe i nä ÿölelo pono ÿole. No laila, e noho mälie loa ÿoe, mai pane iki. ÿO ka noho ÿoluÿolu ko ÿolua pono. Pëlä hoÿi mäkou, ko ÿolua mau mäkua.” Ma këia mau ÿölelo a ka makuakäne, he ÿae wale nö kä ke keiki.

55

Iä ÿAukelenuiaÿïkü e ÿölelo ana no ke keiki, pae maila nä kaikuaÿana a me ke keiki i uka o ka ÿäina. Uë ihola läkou a pau me ke aloha, hoÿi akula a ka hale, noho ihola. Mai ka make ÿana a ke ola hou ÿana, ÿekolu makahiki ka löÿihi. Ma hope o ko läkou hui ÿana, häÿawi aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ka ÿäina a pau i nä kaikuaÿana. Eia ka lua, ÿo ka wahine ÿo Nämakaokahaÿi, häÿawi akula ia i kona mau kaikuaÿana, ÿo läkou ka mea mana ma luna o ka wahine. Me läkou ka moe ÿana, ka hele ÿana, ka noho ÿana. Penei ke ÿano o ka wahine i nä kaikuaÿana: hoÿokahi pö, hoÿokahi ao, e moe ai me kekahi kaikuaÿana. Pëlä a pau like läkou. Akä, ÿo ko läkou mua loa, ÿo ia ÿo Kekamakahinuiaÿïkü, ke kaikuaÿana huhü o ÿAukelenuiaÿïkü, ÿelua ona pö, ÿelua ao e moe ai me ka wahine a läkou, a laila pau. Mai ka hoÿomaka ÿana o këia moÿolelo e mälama ÿia a hiki i këia lä, ÿo wai lä ka mea like me ka mea hala ÿole, me ÿAukelenuiaÿïkü, ka häÿawi wale aku i kona pünäwai momona no haÿi? ÿAÿole he mea like. Ma loko o këia mau ÿölelo häÿawi a ÿAukelenuiaÿïkü i ka ÿäina a me ka wahine, ÿaÿohe ona kuleana pono i koe. Ua lilo ia i kuewa hoÿopili wale. Iä ia e noho haÿahaÿa ana, hoÿokahi äna hana; he kämäkoi ma nä lae kahakai i nä manawa a pau loa, a ua lilo loa ia i mea mäkaukau i ia hana. Iä ia e hana mau ana i ke kämäkoi, ua häläwai mai ÿo Pele läua ÿo Hiÿiaka me ia. He mau kaikaina läua no Nämakaokahaÿi. Iä läkou e häläwai ana ma kahi o ÿAukelenuiaÿïkü e kämäkoi ana, ua höÿaluaalu loa ÿia ko ÿAukelenuiaÿïkü manaÿo e ko läua mau helehelena kino, ÿo ia ÿo Pele a me Hiÿiaka. A he mea poina ÿole i ko ÿAukelenuiaÿïkü manaÿo ko Pele helehelena a me ko Hiÿiaka. Ua lilo ia mea he mea hanaÿino i ka manaÿo, a he mea hiaÿä loa i ka noho ÿana ma ka hale. Ma ka ÿölelo mua a käkou i ÿölelo aÿe nei, ua lilo loa ÿo Nämakaokahaÿi i nä kaikuaÿana, a ua nele ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ka wahine ÿole. Akä, ÿo ko Nämakaokahaÿi manaÿo, ÿaÿole i pau kona aloha iä ÿAukelenuiaÿïkü; e mau ana nö e like me ma mua. Iä ÿAukelenuiaÿïkü ma ka hale i ka pö, ÿaÿole äna mea ÿë aÿe e manaÿolana ai, a e noÿonoÿo mau ai, ÿo nä mea palupalu mau wale nö a këlä mau kaikamahine puÿu kuolo. No laila, hoÿolalau kä ÿAukelenuiaÿïkü hana i ke aho, ka makau, ke kämäkoi, e hamo ai me ka lohiÿau, a me ka ÿapa. Ma këia mau hana a ÿAukelenuiaÿïkü, he mau hana hoÿonalonalo i käna wahine, iä Nämakaokahaÿi i ÿike ÿole ÿia mai kona manaÿo hünä o loko. ÿEkolu lä o

56

ko ÿAukelenuiaÿïkü hele ÿana i ka lawaiÿa, a laila, komo maila ka noÿonoÿo i käna wahine no këia mau hana äna. He mea mau iä ia ka hele ÿana e lawaiÿa i ka wä kakahiaka nui o ka lä, a hiki i ka wä pöÿeleÿele o ke ahiahi, hoÿi mai. Ma këia hele ÿana a ÿAukelenuiaÿïkü, ua poina iä ia ke kaulaÿi ÿana i käna aho, ÿaÿole i hana e like me ma mua ke kaulaÿi i ke aho a maloÿo. A no ka maloÿo ÿole o ke aho, ua lilo ia i mea na käna wahine e noÿonoÿo ai. No këia mea, ua lilo ia i mea kaumaha no ÿAukelenuiaÿïkü. A hala këia lä, hiki hou mai kekahi lä, he mea mau nö ko ÿAukelenuiaÿïkü iho ÿana i ka mäkoikoi i kai a hiki i ke ahiahi, hoÿi akula me ka wahine. Ma mua aÿe naÿe o kona hoÿi ÿana me ka wahine, hou ihola i ke aho a me ka makau i loko o ka wai, i mea e manaÿo mai ai ka wahine i ka lawaiÿa. A hiki ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ka hale, hoÿokahi äna hana; ÿo ka milikaÿa i ke aho me ka makau. No kona hana mau i ia mea he milimili, ÿï aku ka wahine, penei: “Aia nö hoÿi ka mili a ke käne i ke aho, a he loaÿa ka iÿa e hele nei, ola lä hoÿi ke kiaÿi hale. ÿO käu hana nö ka milikaÿa i ke aho me ka makau, ÿaÿole naÿe he iÿa ke hoÿi mai. Pohö ka lä iä ÿoe.” ÿÏ aku ke käne, “Ua manaÿo anei ÿoe, e ka wahine, he mea hopuhopu wale ka iÿa o ka moana? O kiÿi aku a lawe mai. Kainö ÿo ke aho, ka makau, ÿo koÿu kuleana nö ia. ÿAÿohe ÿo ke kiÿi aku a lawe mai. Aia i ko ka iÿa manaÿo ka ÿai aÿe i kaÿu a me ka ÿole.” A ma hope o këia kamaÿilio, hele hou nö ÿo ÿAukelenuiaÿïkü e lawaiÿa a ahiahia pöÿeleÿele, hoÿi maila. ÿElua nö wahi iÿa, he mau wahi ÿäloÿiloÿi. ÿÏ aku ka wahine, “Kupanaha ÿoe! Pö ka lä ke hele, ÿo nä wahi iÿa ihola nö ia.” A hele hou ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i ka lawaiÿa, loaÿa hou iä ia ka ÿäpiki ma këia hele ÿana. Ua pau loa kona kino i ke nahu ÿia. A ÿo kona ÿäÿï, ua uwaÿu ÿia a weluwelu. A ahiahi, hoÿi maila me nä wahi iÿa ÿelua. A hiki i ka hale, nänä akula ÿo Nämakaokahaÿi i ke kino a me ka ÿäÿï; ua pau loa i ka uwaÿu ÿia. ÿÖlelo nanenane akula, “ ÿAe, ÿelua nö iÿa nanahu o ke kai, he manö, he puhi. E ke käne, kupanaha ka pau o kou ÿili i ke nahu ÿia, a me kou ÿäÿï i ka uwaÿu ÿia. ÿAÿole hoÿi äu manö me ka puhi e hoÿi mai nei.” A laila, ÿölelo mai ÿo ÿAukelenuiaÿïkü me ka maÿalea loa, “He mea kupanaha. Iaÿu i hiki ai i kai, hana ihola au i ka makau a paÿa i ka maunu, kuÿu akula i loko o ke kai. Ma këia kuÿu ÿana, ua mau i ke ÿäkoÿakoÿa o lalo. E luÿu aku ana au a hiki i lalo. A ea i luna, ÿaÿole au i ÿeha i këia luÿu ÿana. Hoÿi au a luna, kuÿu hou i ka makau, e mau hou iho ana. Ma këia mau ÿana o kuÿu makau, luÿu hou nö au, ÿo ka lua ia. A ma hope, mau hou nö; ÿo ke kolu ia o ka mau ÿana. Ma këia luÿu ÿana, loaÿa mai iaÿu ka ÿeha. Iaÿu i hoÿomaka ai

57

e luÿu, e mio aku ana ke kai iaÿu a hala i lalo loa. Loaÿa au i ke ÿäkoÿakoÿa, kuolo ÿia kuÿu kua a weluwelu. A pau ke kuolo ÿana, piÿi aÿela au a komo i këia halehale pupuhi. I laila, kuolo ÿia au e ka nalu i ÿö a i ÿaneÿi a pau kuÿu aho. Inä ÿo au a he keiki no ka uka lae läÿau, inä ua make. ÿAÿole lä ÿoe e ÿike i koÿu make ÿana. ÿEhia kä hoÿi mea aloha ÿo ko käua noho ÿana o ke ao.” Ma këia kamaÿilio ÿana, ua maopopo loa i nä kole maka palupalu a pau loa e nänä ana i këia moÿolelo, he kalohe ÿiÿo nö ÿo ÿAukelenuiaÿïkü. A ua pili mai nö ia hana mua i ka poÿe o neia mau lä e hoÿoipoipo ana. A no laila, he hana nö ia a ke keiki ÿAukelenuiaÿïkü e loaÿa ana i kona mau hoÿoilina o këia mau lä hope nei. A ma ÿaneÿi nö hoÿi e ÿike ai käkou i ko ka wahine puni ÿole.

58

MOKUNA XV

Ma këia mau ÿölelo a ÿAukelenuiaÿïkü, ÿaÿohe nalowale i käna wahine, iä Nämakaokahaÿi. ÿÏ aku ka wahine, “E ka maÿalea, kuhi ana anei ÿoe he naÿaupö au i käu mau hana a me käu mau ÿölelo hoÿopunipuni? Ua maopopo iaÿu, he wahine käu o kai e iho mau nei ÿoe i nä lä a pau loa. No laila, eia koÿu manaÿo iä ÿoe: E noa ko kino iä haÿi, ma waho, a ÿo ka ÿili a me ka ÿiÿo, naÿu ia na ka mea waiwai. ÿAÿole oÿu makemake e uwaÿu a e hana ÿino ÿia ÿoe.” Ma këia mau ÿölelo a ka wahine, he aha lä ia iä ÿAukelenuiaÿïkü? He mea ÿole. Hoÿomau akula nö ia i ka iho i ke kämäkoi. A ma këia iho ÿana a ÿAukelenuiaÿïkü, a hoÿi mai, ÿaÿohe kino i koe i ka uwaÿu a me ke nahu ÿia. A pëlä me ka ÿäÿï i ka uwaÿu ÿia. A ÿike ka wahine, ÿo Nämakaokahaÿi, i ka pau loa o ka ÿili o ke käne i ka uwaÿu ÿia a me ka hoÿolohe ÿole nö hoÿi o ke käne iä ia, ke aÿo aku. No laila, haÿalele ia i ka huhü i ke käne, a lilo kona huhü i nä kaikaina, iä Pele a me Hiÿiaka. Ma ÿaneÿi, e nänä pono käkou i ka huhü aloha ÿole o Nämakaokahaÿi i kona mau hoahänau o ka pupuÿu hoÿokahi a me ka lewalewa. A hoÿomaka ÿo Nämakaokahaÿi i ka huhü, lälau akula ia i nä kaikaina a pepehi. Ma këia pepehi ÿana o Nämakaokahaÿi, lele mai nä kaikunäne, kökua i nä kaikaina, pau pü i ka ÿeha. Lele liÿiliÿi nä kaikunäne me nä kaikaina iä Nämakaokahaÿi, a ua lanakila loa ia ma luna o läkou. No laila, makaÿu nä kaikaina, a hele aku ma kahi ÿë e noho ai. Ma këia noho ÿana ma laila, kiÿi akula nö ÿo Nämakaokahaÿi, hoÿokuke i nä kaikaina. Ma ka manaÿo o nä kaikaina, ua pau aÿela nö ka huhü o ko läua kaikuaÿana, o Nämakaokahaÿi. No ka huhü ÿino loa o ko läua kaikuaÿana, no laila, hoÿohiki ihola läua, ÿaÿole e hoÿi hou i hope, ÿaÿole hoÿi e noho i ka ÿäina hoÿokahi me ko läua kaikuaÿana, no ka makaÿu i ka huhü. No laila, ma këia kipaku ÿana, noÿonoÿo ihola läua i kahi e hele ai a noho, a ua loaÿa nö iä läua, ÿo Kauaÿi. Ma këia hele ÿana a läua, hiki läua ma ka ÿäina ÿo Kauaÿi a noho ihola me ko läua manaÿo e haÿalele ko läua kaikuaÿana i ka hahai iä läua. ÿO kahi a Pele läua ÿo Hiÿiaka i noho mua ai o Kauaÿi, ÿo Puÿukapele; aia ma ka hikina o Mänä. Iä läua e noho ana i laila, hoÿä aÿela läua i ke ahi ma laila. Ma këia ÿä ÿana o ke ahi, ua holo aku kona mälamalama i kahi kiÿekiÿe o Nuÿumealani, ÿo ia kahi a Nämakaokahaÿi e noho ana, nänä i nä kaikaina. Ua like paha ke kiÿekiÿe o ia ÿäina me ke kuahiwi ÿo Kaÿala.

59

60

Iä Pele mä e hoÿä ana i ke ahi a ÿike ÿo Nämakaokahaÿi, i ia wä nö ÿo Nämakaokahaÿi i hiki ai i Kauaÿi a hakakä me nä kaikaina. Ma këia hakakä ÿana, kokoke e lanakila ÿo Pele mä läua ÿo Hiÿiaka, akä, no ka nui loa o ko Nämakaokahaÿi ikaika, ua pio läua i ia lä. No laila, kipaku ÿia mai läua mai Kauaÿi mai, a hele a noho i Oÿahu. No këia hakakä ÿana, ua kapa ÿia këlä ÿäina ÿo Puÿukapele a hiki i këia lä. Ma hope o këia haÿalele ÿana iä Kauaÿi, hele maila ÿo Pele läua ÿo Hiÿiaka a noho i Keäliapaÿakai ma Moanalua, Oÿahu. Ma laila läua i ÿeli ai a käkä i ka lepo, a noho ihola ma laila. Ua lawe pü mai läua i ka manu a me ka paÿakai, a ma laila i häÿule ai këia mau mea, ÿo ka paÿakai a me ka manu. No laila, kapa ÿia këia mau inoa ÿelua ÿo Keäliamanu a me Keäliapaÿakai. Haÿalele läua iä Äliapaÿakai no ka päpaÿu, hele akula läua a noho i Lëÿahi. Iä läua e noho ana ma Lëÿahi, hoÿäÿo ihola läua i ke köhi i ka lepo no ka päpaÿu. Haÿalele läua a hele hou akula mai Lëÿahi aku a hiki i Molokaÿi, ma Kalaupapa. Noho ihola läua i laila. Ma këia noho ÿana i laila, köhi ihola läua i ka lepo a loaÿa ke kai o lalo. Haÿalele ihola läua iä Molokaÿi. Ua kapa ÿia naÿe ia lua a läua i köhi ai ÿo Kauhakö. Ma laila aku läua i hele ai a noho ma Haleakalä ma Maui. Köhi ihola läua i ka lua a hämama i luna o ke kuahiwi. Na Pele läua me Hiÿiaka ke ÿä o Hanakaÿieÿie ma Kahikinui. Ma ÿaneÿi käkou e ÿölelo ai no Nämakaokahaÿi. Iä Pele läua ÿo Hiÿiaka ma Kauaÿi, i ia wä läkou i hakakä ai me ka ikaika loa a pio ÿo Pele läua ÿo Hiÿiaka, hoÿokuke ÿia mai läua. Iä läua e hele ana ma ka hoÿokuke a Nämakaokahaÿi, hoÿi akula ÿo Nämakaokahaÿi a noho i Nuÿumealani, ÿo ia ka ÿäina kiÿekiÿe e nänä ana iä Maui. Iä Nämakaokahaÿi e noho ana i Nuÿumealani, ÿike maila ia iä Pele läua ÿo Hiÿiaka e hoÿä ana i ke ahi i luna o ke kuahiwi o Maui. A laila, haÿalele ÿo Nämakaokahaÿi iä Nuÿumealani, hele maila a hiki i Maui. Hakakä ihola läkou, a make loa ÿo Pele. Hoÿi akula ÿo Nämakaokahaÿi a noho i luna o Nuÿumealani. Ma hope o laila, nänä hou maila ÿo ia iä Hawaiÿi. Ma këia nänä ÿana, e ÿä hou aku ana ke ahi a Pele i Mauna Loa. No laila, haÿalele ÿo Nämakaokahaÿi i kona manaÿo e pepehi iä Pele läua ÿo Hiÿiaka. A hala ka wä löÿihi, hakakä nä keiki ÿelua. ÿO ke kumu o ka hakakä ÿana, i paÿi ÿia ka lae o Kauilanuimakaÿehaikalani e kona kaikuaÿana, ke keiki a ka mua loa o ÿAukelenuiaÿïkü; ÿo ia këlä keiki leo kapu loa. ÿÖlelo hoÿäkäka: ÿo këia mau keiki

61

ÿelua, hoÿokahi keiki kanaka, hoÿokahi keiki akua. ÿO ke keiki akua, ÿo Kauilanuimakaÿehaikalani. Iä läua e hakakä ana, ÿölelo aku ÿo Kauilanuimakaÿehaikalani,

penei:

“Ka poÿe make iki, He poÿe ÿai ÿoukou na ka ilo, He poÿe iwi kuakea, Na koÿu mau mäkua ÿoukou i hoÿöla, He poÿe ÿoukou a moe ana i lalo o ke kai;

Ua popo nä maka.”

Ma këia mau ÿölelo a ua keiki lä, ua huhü loa nä mäkua. No laila, päpä maila nä mäkua ÿaÿole e hoÿi i Kuaihelani, ko läkou ÿäina. A ÿike ko läkou kaikaina a me ka wahine e hoÿi ana, kaohi mai läua e noho, ÿaÿole e hoÿi. He mea ÿole ia i ko läkou manaÿo. A mäkaukau läkou e hoÿi, hoÿi maila läkou a ka moana, loÿohia läkou i ka pöÿino a me ka make. No laila, ua pale hou läkou i lalo o ka moana a make ihola. A ma ÿaneÿi, ua pau loa ka ÿölelo no läkou, ua make akula. A e ÿölelo käkou no nä mea i koe, no Nämakaokahaÿi a me ÿAukelenuiaÿïkü. A liÿuliÿu ko läua noho ÿana, he käne a he wahine, a ma hope o këia noho ÿoluÿolu ÿana, nonoi aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i käna wahine ÿo Nämakaokahaÿi, penei: “E kuÿu wahine, ua nui nä lä i hala iä käua o ka noho pü ÿana. A ua kokoke e make ma këia ÿäina malihini. No laila, ke nonoi aku nei au iä ÿoe, e ÿae mai ÿoe iaÿu e holo au e ÿike i nä mäkua o käua.”

62

63

MOKUNA XVI

Ma hope o ko Nämakaokahaÿi ÿae ÿana iä ÿAukelenuiaÿïkü e holo i Kuaihelani, hele akula ÿo ÿAukelenuiaÿïkü e haÿi i nä kaikoÿeke i kona hele. ÿO ia ÿo Känemoe, Käneÿäpua, Lëÿäpua, Kahaumäna. ÿÏ aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü i nä kaikoÿeke, “E hele ana au i ka ÿäina ÿo Kuaihelani e ÿike ai i nä mäkua o käkou.” A lohe nä kaikoÿeke, ÿae maila. A ÿo Känemoe, ÿo ka mua loa, ÿo ia kai ÿölelo mai e holo pü me ÿAukelenuiaÿïkü i Kuaihelani. E pono naÿe e ÿölelo käkou no Känemoe ma mua, i ÿole ÿoukou e haÿohaÿo, e ka poÿe e heluhelu ana. Ua ÿölelo ÿia ma loko o këia moÿolelo, ua hana ÿo Känemoe ma kona maÿalea. He mea makaÿu loa ia i ko Nämakaokahaÿi leo i kona mau kaikunäne. A no ka makaÿu o Känemoe iä Nämakaokahaÿi, no laila, noÿonoÿo ihola ia penei: e hiki iä ia ke hana i kona ÿuhane i kino ÿokoÿa, i pani nona e noho ai ma hope i ka wä e hea mai ai ÿo Nämakaokahaÿi. No laila, ua hana ÿia ko Känemoe ÿuhane ma ÿaneÿi i kino maoli. No laila, e hoÿolohe käkou i ka moÿolelo. Unuhi aÿela ÿo Känemoe i kona ÿuhane, a noho ihola me he kino kanaka ala. Kähea akula ÿo Känemoe e like me kä Nämakaokahaÿi kähea ÿana, penei: “Känemoe, Käneÿäpua, Lëÿäpua, Kahaumäna.” Ö like maila läkou a pau loa, ÿo nä kino maoli ÿekolu, ÿo ke kino ÿuhane hoÿokahi. Ua like nö nä leo o läkou ÿaÿole naÿe i ikaika loa. No laila, noho hou läua ma muli o kä Känemoe ÿölelo, e ÿölelo ana, “A ikaika ka leo o ka ÿuhane, a laila, holo käua i Kuaihelani.” A pau këia mau mea iä läua, holo akula läua a noho i Kuaihelani. ÿElua pö, ÿelua ao, hiki läua i Kuaihelani. Ma ko läua hiki ÿana i Kuaihelani, nänä akula läua. ÿAÿohe kü mai o ka hale, ÿaÿohe kanaka mäÿalo mai, ÿaÿohe mea kani, ÿaÿohe maikaÿi o ka ÿäina; he nähelehele wale nö. A ÿike läua i ke kanaka ÿole, iho akula läua i lalo i ka lua o ka moÿo e noho ana, ÿo ia ÿo Kamoÿoÿïnanea, këlä kupunawahine o ÿAukelenuiaÿïkü a käkou i ÿölelo mua ai ma ka hoÿomaka ÿana o këia moÿolelo. A hiki läua i ka lua, kähea ihola ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “E Kamoÿoÿïnanea ë!” ÿAÿole he leo i ÿölelo mai, no laila, manaÿo läua ua make. ÿO ke kumu naÿe o këia lohe ÿole o Kamoÿoÿïnanea, ua hoÿokuÿi ke koÿa o ka honua me ke koÿa o kona lae. No laila, lohe ÿole i ka leo kähea o ka moÿopuna o ÿAukelenuiaÿïkü. I ia wä, kü aÿela ÿo ÿAukelenuiaÿïkü a hehi ihola me kona ikaika loa i luna o ke koÿa e pili ana

64

65

i ka honua a me ka lae o kona kupunawahine, a haÿihaÿi ihola, a waiho wale ke kino o ke kupunawahine o Kamoÿoÿïnanea. A ÿike ÿia ke kino o Kamoÿoÿïnanea, ua hele a wïwï, ÿaÿohe kino. Kähea ihola ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “E Kamoÿoÿïnanea ë!” Ö aÿela ÿo Kamoÿoÿïnanea, “Ö.” Nänä aÿela ia, ÿo käna moÿopuna ÿo ÿAukelenuiaÿïkü. Aloha aÿela ia, “E walina ÿoe.” ÿÖlelo aÿe ke kupunawahine, “He aha ka huakaÿi i hiki mai ai?” “I hoÿi mai e ÿike iä ÿoukou.” Nïnau hou aku ÿo ÿAukelenuiaÿïkü, “ ÿAuhea ÿo ÿÏkü mä?” ÿÏ mai ÿo Kamoÿoÿïnanea, “Aia i Kauaÿi kahi i noho ai. ÿO ke kumu o ka hele, ÿo ka naÿauÿauä iä ÿoukou, i nä keiki, no ka pau loa i ka hele. I ka hiki ÿana aku nei o ko makuakäne, o ÿÏkü, i Kauaÿi, kaua ihola me ko Kauaÿi aliÿi, me Kükoaÿe. A lanakila ÿo ÿÏkü, noho ihola ia he aliÿi no Kauaÿi. A ma hope o këia noho ÿana, ua kaua hou läua no ko kaikuahine, i ka wahine maikaÿi, a ua pio ko makuakäne, ÿo ÿÏkü, iä Mäkükoaÿe.” ÿO ia ka pau ÿana o këia moÿolelo.