mo‘oki‘ina ho‘oponopono: ke Ō o ka ‘ike ku‘una...

254
MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA HAWAI‘I MA KE KULA ‘O NĀWAHĪOKALANI‘ ŌPU‘U HE PEPA KĒIA I HO‘OUNA ‘IA I KA MĀHELE MULIPUKA O KE KULANUI O HAWAI‘I I MEA E HO‘OKŌ ‘IA AI NĀ KOINA O IA MĀHELE O KE KĒKELĒ LAE‘ULA MA KA HO‘ŌLA ‘ŌLELO A MO‘OMEHEU HAWAI‘I A ‘ŌIWI KEKEMAPA, MH 2010 Na Kauanoe P. W. Kamanā Kōmike Pepa Puka: Kalena Silva, Luna Kōmike Charles Langlas Sonia Juvik John Charlot Perry Gilmore

Upload: dangtram

Post on 28-Oct-2018

218 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA HAWAI‘I MA KE KULA ‘O NĀWAHĪOKALANI‘ŌPU‘U

HE PEPA KĒIA I HO‘OUNA ‘IA I KA MĀHELE MULIPUKA O KE KULANUI O HAWAI‘I I MEA E HO‘OKŌ ‘IA AI NĀ KOINA O IA

MĀHELE O KE

KĒKELĒ LAE‘ULA

MA KA

HO‘ŌLA ‘ŌLELO A MO‘OMEHEU HAWAI‘I A ‘ŌIWI

KEKEMAPA, MH 2010

Na

Kauanoe P. W. Kamanā

Kōmike Pepa Puka:

Kalena Silva, Luna Kōmike Charles Langlas

Sonia Juvik John Charlot Perry Gilmore

Page 2: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

UMI Number: 3438027

All rights reserved

INFORMATION TO ALL USERS The quality of this reproduction is dependent upon the quality of the copy submitted.

In the unlikely event that the author did not send a complete manuscript

and there are missing pages, these will be noted. Also, if material had to be removed, a note will indicate the deletion.

UMI 3438027

Copyright 2011 by ProQuest LLC. All rights reserved. This edition of the work is protected against

unauthorized copying under Title 17, United States Code.

ProQuest LLC 789 East Eisenhower Parkway

P.O. Box 1346 Ann Arbor, MI 48106-1346

Page 3: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

ii

Ho‘ola‘a

No ko‘u mau mākua me ko‘u kaikunāne.

Page 4: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

iii

Mana‘o Hō‘ulu‘ulu

No loko mai nō o ke aukahi ho‘okumu kula ‘ōlelo Hawai‘i (ho‘ōla ‘ōlelo me

ka mo‘omeheu Hawai‘i) i puka mai ai ka hana ho‘oponopono o Ke Kula ‘O

Nāwahīokalani‘ōpu‘u ma Kea‘au, Hawai‘i. He noi‘i kēia e hō‘oia ana i ka pa‘a o

nā ‘anu‘u ku‘una ‘ano nui o ka hana ho‘oponopono ma ka mo‘oki‘ina

ho‘oponopono o ia kula. Kūkulu ‘ia ia noi‘i ‘ana ma luna o: 1) ka mō‘aukala o ke

kula a me ka ho‘okumu ‘ana i kona mo‘oki‘ina ho‘oponopono; 2) ka wehewehena

no ia mea he ho‘oponopono i hō‘ili‘ili ‘ia mai loko mai nō o a) nā puke kālai‘ike no

ka ho‘oponopono, e) ka waihona kakaha o nā hana ho‘oponopono o ia kula, a

me i) nā mo‘olelo waha no ka ho‘oponopono o loko o ko‘u ‘ohana pono‘ī; 3) ke

kuana‘ike kālaikuhi, he wehewehena a he ki‘ina hana ho‘i e mōakāka ai ia mea

he hana ho‘oponopono no ke kaiāulu ‘ōlelo Hawai‘i, a me 4) ke kālailaina

mo‘omeheu o ka mo‘oki‘ina o ia kula me ke kālele ma luna o ka ho‘ohālikelike a

me ka wehewehe i nā ‘ikepili no ka ho‘oponopono me nā pō‘aiapili i mālama ‘ia e

ka po‘e he Hawai‘i ka hapanui a he Hawai‘i ho‘i ko lākou kuana‘ike ao ma‘amau.

Ho‘ākāka ‘ia: 1) nā ‘anu‘u o ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono o

Nāwahīokalani‘ōpu‘u, 2) nā la‘ana o ka hana ho‘oponopono o ia kula, a me 3) ka

papa helu o nā māhele hana i like ma waena o ka ho‘oponopono ku‘una me ko

ke kula. ‘O ka hua nui na‘e o kēia noi‘i, ‘o ia ka ho‘āhuwale a hō‘oia ‘ana i ka loa‘a

o nā loina a me nā ‘anu‘u nui o ka hana ho‘oponopono Hawai‘i ku‘una ma ka

mo‘oki‘ina ho‘oponopono o Ke Kula ‘O Nāwahīokalani‘ōpu‘u.

Page 5: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

iv

Abstract

The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at Ke Kula

‘o Nāwahīokalani‘opu‘u school grew out of the grassroots efforts to reestablish

schools through the Hawaiian language. This research examines the elements of

traditional “ho‘oponopono” in the schoolʼs “mo‘oki‘ina ho‘oponopono” conflict

resolution system. This work includes: 1) a historical overview of the school and

the establishment of the “mo‘oki‘ina ho‘oponopono” there; 2) a description of

“ho‘oponopono,” including: a) related academic publications, e) a record of

ho‘oponopono incidences at the school, and i) an oral history of “ho‘oponopono”

in my own family; 3) the theoretical orientation, description, and application of the

“mo‘oki‘ina” as found in specific contexts of use at Nāwahīokalani‘ōpu‘u; and 4) a

cultural analysis of the “mo‘oki‘ina” at the school, with emphasis on comparing

and interpreting data on “ho‘oponopono” in contexts where Hawaiians comprise

the majority of the participants, and Hawaiian language, culture, and beliefs

predominate.

The study produces a detailed description of: 1) the stages of the

“mo‘oki‘ina ho‘oponopono,” 2) examples of the application of “ho‘oponopono” at

the school, and 3) common aspects of traditional conflict resolution as used in

various contexts. The overall outcome of this study shows that the “mo‘oki‘ina

ho‘oponopono” at Ke Kula ‘O Nāwahīokalani‘ōpu‘u reflects the fundamental

principles and contains the essential elements of traditional Hawaiian

“ho‘oponopono.”

Page 6: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

v

This study is written in Hawaiian with an English summary included in the

Appendix.

Page 7: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

vi

PAPA KUHIKUHI

Hoʻolaʻa ........................................................................................................................................................ii Manaʻo Hōʻuluʻulu ......................................................................................................................................iii Abstract........................................................................................................................................................ iv

HOʻOLAUNA .......................................................................................................................................................1 KA PŌʻAIAPILI MŌʻAUKALA O KA NOIʻI ʻANA .................................................................................................. 3 KE KAHUA O KA NOIʻI MA KĒIA PEPA ..............................................................................................................4 KA WAIWAI O KA NOIʻI MA KĒIA PEPA ............................................................................................................6 KE KAʻINA O NĀ MOKUNA ................................................................................................................................7

MOKUNA ʻEKAHI .............................................................................................................................................9 NO KA MŌʻAUKALA A HIʻOHIʻONA O KE KULA ʻO NĀWAHĪOKALANIʻŌPUʻU ......................9 MOKUNA ʻELUA .............................................................................................................................................29 KA MŌʻAUKALA O KA HOʻOPONOPONO MUA MA NĀWAHĪOKALANIʻŌPUʻU .....................29

2.1 KA ʻOLOKEʻA O NĀ ʻĀNUʻU O KA HANA MA KA HOʻOPONOPONO MUA LOA ..........................................31 2.2 NĀ HANA I ʻIKE ʻIA MA NĀ ʻANUʻU...........................................................................................................32

2.2.1 ʻIke ʻIa ka Pilikia...............................................................................................................................32 2.2.2 Nā Hiʻohiʻona o ka Hoʻokaʻaʻike ......................................................................................................33 2.2.3 Ke Aʻoaʻo i ka Haumāna i Hihia......................................................................................................34 2.2.4 Ka ʻOiaʻiʻo o ka Mihi, ke Kala, me ka Uku Pānaʻi .........................................................................34 2.2.5 Ka Manaʻo Aʻoaʻo o ke Kumu i ko ke Kula .....................................................................................36

2.3 NĀ WEHEWEHENA KUANAʻIKE O NĀ ʻANUʻU PĀKAHI.............................................................................36 2.3.1 Ka ʻIke ʻIa o ka Pilikia......................................................................................................................36 2.3.2 Ka Hoʻokaʻaʻike.................................................................................................................................37 2.3.3 Ke Aʻoaʻo i ka Haumāna ..................................................................................................................39 2.3.4 Ka ʻOiaʻiʻo o ka Mihi, ke Kala, me ka Uku Pānaʻi .........................................................................41 2.3.5 Ka Manaʻo Aʻoaʻo o ke Kumu i ko ke Kula .....................................................................................43

2.4 HOPENA .....................................................................................................................................................44 MOKUNA ʻEKOLU ..........................................................................................................................................46 NĀ PALAPALA KĀLAIʻIKE NO KA HOʻOPONOPONO.......................................................................46

3.1 NĀNĀ I KE KUMU, PUKE 1 ........................................................................................................................47 3.2 THE HAWAIIAN CHURCH OF THE LIVING GOD: AN EPISODE IN THE HAWAIIAN’S QUEST FOR SOCIAL IDENTITY ..........................................................................................................................................................53 3.3 STATUS AND CONFLICT: AN ETHNOGRAPHIC STUDY OF AN INDEPENDENT HAWAIIAN CHURCH ........57

3.3.1 Ka Hoʻohālikelike ʻAna.....................................................................................................................70 MOKUNA ʻEHĀ ................................................................................................................................................74 NO KA HĀNAI ʻIA MA KA ʻOHANA ..........................................................................................................74 MOKUNA ʻELIMA...........................................................................................................................................96 KE KUANAʻIKE NOʻONOʻO A ME KA MOʻOKIʻINA ...........................................................................96

5.1 KE KUMU HONUA MAULI OLA.................................................................................................................96 5.2 KA NUʻUKIA O KE KULA ʻO NĀWAHĪOKALANIʻŌPUʻU: “NO ʻANEʻI KO KĀKOU OLA”........................102 5.3 KA MOʻOKIʻINA .......................................................................................................................................102 5.4 NĀ MOʻOKIʻINA MA NĀWAHĪOKALANIʻŌPUʻU........................................................................................104

5.4.1 Ka Moʻokiʻina Kaʻina Moʻokūʻauhau.............................................................................................104 5.4.2 Moʻokiʻina Piko ...............................................................................................................................106 5.4.3 Ke ʻOki Piko ....................................................................................................................................108

Page 8: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

vii

5.4.4 Ka Moʻokiʻina Wehena Makahiki ..................................................................................................110 5.4.5 Moʻokiʻina Hoʻokipa .......................................................................................................................111 5.4.6 Moʻokiʻina ʻUo Mamo.....................................................................................................................113 5.4.7 Moʻokiʻina Hui Kīpaepae ...............................................................................................................116 5.4.8 Moʻokiʻina Pule Nāwahīokalaniʻōpuʻu ..........................................................................................117 5.4.9 Moʻokiʻina Pule Puka Kula ............................................................................................................119 5.3.10 Ka Hoʻokumu Moʻokiʻina .............................................................................................................123

MOKUNA ʻEONO...........................................................................................................................................126 KA MOʻOKIʻINA HOʻOPONOPONO MA NĀWAHĪOKALANIʻŌPUʻU...........................................126

6.1 KE KUANAʻIKE HOʻOHOLO MANAʻO NO KA HANA MOʻOKIʻINA HOʻOPONOPONO................................130 6.1.1 Ka Pilikia ........................................................................................................................................134 6.1.2 Ka ʻOhi ʻIkepili................................................................................................................................135 6.1.3 Ka Hālāwai Kūkā ...........................................................................................................................137 6.1.4 Ka Hana E Hoʻokō ʻIa e ka Lawehala...........................................................................................140 6.1.5 Nā Kulekele Chapter 19 .................................................................................................................141

MOKUNA ʻEHIKU .........................................................................................................................................146 KA ʻOHI ME KE KĀLAILAI ʻIKEPILI.....................................................................................................146

7.1 KA WAIHONA ʻIKEPILI HOʻOPONOPONO.................................................................................................147 7.2 KE KĀLAILAI ʻIKEPILI .............................................................................................................................151 7.3 NĀ PAE ʻIKE NO KA PILIKIA ....................................................................................................................153 7.4 KA MAHIKI ʻANA.....................................................................................................................................155 7.5 KA PALENA PAU O KA MOʻOKIʻINA HOʻOPONOPONO ............................................................................161 7.6 KA LAʻANA ʻOI KELAKELA O KA MOʻOKIʻINA HOʻOPONOPONO............................................................163

MOKUNA ʻEWALU .......................................................................................................................................167 KA HOʻOHANA ʻANA I KA MOʻOKIʻINA HOʻOPONOPONO ..........................................................167

8.1 HE HIHIA O NĀ HAUMĀNA HAKAKĀ ......................................................................................................168 8.1.1 Ka ʻIke ʻIa o ka Pilikia....................................................................................................................168 8.1.2 Nā Hiʻohiʻona o ka Hoʻokaʻaʻike ....................................................................................................169 8.1.3 Ka Hālāwai Kūkā/Hoʻomalu/Mahiki.............................................................................................170 8.1.4 Ka Mihi, ke Kala, ke Aʻoaʻo Laulā a me ka Lūlū Lima/ke Apo Aloha.........................................171 8.1.5 Ka Hana Pānaʻi ..............................................................................................................................171 8.1.6 Chapter 19.......................................................................................................................................171 8.1.7 Aʻoaʻo a Hōʻoia/Pani ......................................................................................................................172

8.2 KE KĀLAILAI ʻANA I KA HIHIA O NĀ HAUMĀNA HAKAKĀ ...................................................................172 8.2.1 Ka ʻIke ʻIa o ka Pilikia....................................................................................................................172 8.2.2 Nā Hiʻohiʻona o ka Hoʻokaʻaʻike ....................................................................................................174 8.2.3 Ka Hālāwai Kūkā/Hoʻomalu/Mahiki.............................................................................................177 8.2.4 Ka Mihi, ke Kala, ke Aʻoaʻo Laulā, a me ka Lūlū Lima/ke Apo Aloha........................................183 8.2.5 Ka Hana Pānaʻi ..............................................................................................................................185 8.2.6 Chapter 19.......................................................................................................................................188 8.2.7 Aʻoaʻo a Hōʻoia/Pani ......................................................................................................................189

MOKUNA ʻEIWA ...........................................................................................................................................191 KE KĀLAILAINA PAEPAE KUʻUNA HOʻOPONOPONO MA NĀWAHĪOKALANIʻŌPUʻU......191 PANINA.............................................................................................................................................................217 PĀKUʻINA ........................................................................................................................................................226

ENGLISH SUMMARY OF “MOʻOKIʻINA HOʻOPONOPONO”: THE CONTINUITY OF TRADITIONAL HAWAIIAN CONFLICT RESOLUTION AT KE KULA ʻO NĀWAHĪOKALANIʻŌPUʻU............................................................226

Chapter One .............................................................................................................................................226 Overview...................................................................................................................................................226

Page 9: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

viii

Chapter Two.............................................................................................................................................228 History of the First Incidence of “Hoʻoponopono” at Nāwahī ............................................................228 Chapters Three and Four ........................................................................................................................230 Literature Review on Conflict Resolution & Personal Upbringing .....................................................230 Chapters Five and Six..............................................................................................................................232 The System of Conflict Resolution at Nāwahīokalaniʻōpuʻu .................................................................232 Decision-Making Framework .................................................................................................................234 Chapters Seven and Eight .......................................................................................................................234 Examples of Conflict Resolution at Nāwahīokalaniʻōpuʻu ....................................................................234 Chapter Nine ............................................................................................................................................238 Common Factors Found in Research Data on Traditional ..................................................................238 Conflict Resolution ..................................................................................................................................238

PAPA KŪMOLE..............................................................................................................................................241 NĀ KŪHIA O HOPE ......................................................................................................................................243

Page 10: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

ix

Papa Pakuhi

1. Pakuhi 1.1: Nā Makahiki a me nā Hanana Nui i Ho‘okumu ‘Ia ai ‘o Nāwahīokalani‘ōpu‘u ... 12 2. Pakuhi 1.2: Ka Heluna Haumāna ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u ................................................... 27 3. Pakuhi 3.1: Nā ‘Anu‘u a Wehewehena o kā Pūku‘i .................................................................. 54 4. Pakuhi 3.2: Nā ‘Anu‘u a Wehewehena o kā Aiona................................................................... 58 5. Pakuhi 3.3: Ka ‘Anu‘u Ho‘oponopono a me ka Wehewehena Pae o kā Peterson ................ 62 6. Pakuhi 3.4: Ka ‘Anu‘u Kumuhana a me ka Wehewehena Pae o kā Peterson....................... 63 7. Pakuhi 3.5: Nā Kumu e ‘Imi ai i ke Kumuhana ......................................................................... 65 8. Pakuhi 3.6: Nā ‘Anu‘u Hana Ho‘oponopono ma nā Palapala ‘Ekolu ...................................... 71 9. Pakuhi 4.1: Ka Hana Mēheuheu Ho‘oponopono o Ko‘u Hānai ‘Ia ‘Ana ................................ 93 10. Pakuhi 4.2: Kuana‘ike ‘Ohana ................................................................................................. 94 11. Pakuhi 5.1: No ke Kū ‘Ana ma ka Piko ...................................................................................107 12. Pakuhi 5.2: Mo‘oki‘ina Piko Kakahiaka ...................................................................................107 13. Pakuhi 5.3: Mo‘oki‘ina Wehena Makahiki ...............................................................................111 14. Pakuhi 5.4: Mo‘oki‘ina Ho‘okipa...............................................................................................112 15. Pakuhi 5.5: Mo‘oki‘ina Hui Kīpaepae ......................................................................................117 16. Pakuhi 5.6: Mo‘oki‘ina Pule Nāwahīokalani‘ōpu‘u..................................................................119 17. Pakuhi 5.7: Mo‘oki‘ina Pule Puka Kula....................................................................................120 18. Pakuhi 6.1: Ka Mo‘oki‘ina Ho‘oponopono ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u.....................................129 19. Pakuhi 7.1: Nā La‘ana Ho‘oponopono ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u..........................................149 20. Pakuhi 7.2: Nā Hihia i ‘Ike Pinepine ‘Ia ...................................................................................150 21. Pakuhi 7.3: Huinanui ‘Ikepili Pepa ...........................................................................................152 22. Pakuhi 7.4: Nā Pae ‘Ike Hihia ..................................................................................................154 23. Pakuhi 7.5: Hakakā ‘Ohana-La‘ana Mahiki.............................................................................157 24. Pakuhi 7.6: Nā La‘ana Hihia me nā Pae Mahiki .....................................................................157 25. Pakuhi 7.7: Nā La‘ana Hihia me nā ‘Anu‘u Ho‘oponopono....................................................158 26. Pakuhi 7.8: Nā ‘Anu‘u Kō o nā La‘ana Ho‘oponopono...........................................................162 27. Pakuhi 7.9: Ho‘ohālikelike La‘ana............................................................................................163 28. Pakuhi 8.1: Ka La‘ana Hihia: Nā ‘Anu‘u a Wehewehena Mo‘oki‘ina Ho‘oponopono ...........173 29. Pakuhi 9.1: Ka Ho‘ohālilelike ‘ana me kā Nāwahīokalani‘ōpu‘u ...........................................195 30. Pakuhi 9.2: Nā ‘Anu‘u a Pae Ho‘oponopono i kā Pūku‘i me Kā Nāwahīokalani‘ōpu‘u........196 31. Pakuhi 9.3: Nā ‘Anu‘u a Pae Ho‘oponopono I kā Aiona me Peterson me Ko

Nāwahīokalani‘ōpu‘u ................................................................................................................199 32. Pakuhi 9.4: Nā ‘Anu‘u a Pae Ho‘oponopono no Ko‘u Hānai ‘Ia ‘Ana a no ko

Nāwahīokalani‘ōpu‘u ................................................................................................................204 33. Pakuhi 9.5: Nā ‘Ao‘ao Nui i Komo ma nā Pō‘aiapili Ku‘una a Pau........................................209

Page 11: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

Ho‘olauna

“Ke kala aku nei au ia oe a pela noho‘i au e kala ia mai ai.”

Nānā I Ke Kumu. Puke 1. ‘Ao‘ao 75.

He hana ku‘una Hawai‘i ka hana ho‘oponopono, a no loko mai nō ia o ka

‘ohana Hawai‘i. Mai ka wā ma mua mai, ua mālama ‘ia nā hana ho‘oponopono

ma waena o ko ka ‘ohana Hawai‘i, akā na‘e, ma ke au manawa, ua lawe a

ho‘ohana pū ‘ia ia mau hana ma waho a‘e o ka pō‘aipili ‘ohana. Ma muli o ke

kama‘āina a me ka mākaukau o kekahi po‘e Hawai‘i i ka hana ho‘oponopono ma

ka ‘ohana, pēlā i hiki ai ke kō ka hana ho‘oponopono ma waho a‘e o ia pō‘aiapili

ma‘amau o ka ‘ohana. Ma ka no‘ono‘o Hawai‘i, nānā nui ‘ia ka lawena hana, ‘o ia

ka mea e hō‘oia‘i‘o ai i ka na‘auao a me ka mākau o ke kanaka ‘imi

ho‘oponopono. Ma ka ‘ohana nō e a‘o mua ai no ke kuana‘ike e hua mai ai ka

lawena kūpono. Wahi a Kahiko, “‘Ike aku, ‘ike mai: kōkua aku, kōkua mai; pēlā

ihola ka nohona ‘ohana.”i A no laila, inā e kia mau i ka mana‘o nui o ka

ho‘oponopono, ‘o ia ho‘i ka ‘imi mau ‘ana o ke kanaka i ka hana pono, a inā ho‘i e

ho‘okō ‘ia ma ka paepae ‘ike ku‘una i a‘o ‘ia ma ka ‘ohana, pēlā e kō maika‘i ai ka

hana ho‘oponopono ma waho a‘e o ka pō‘aiapili ‘ohana.

‘O ka pahuhopu nui o kēia pepa ka hō‘oia ‘ana he hana ku‘una Hawai‘i ka

hana ho‘oponopono ma Ke Kula ‘o Nāwahīokalani‘ōpu‘u, he pō‘aiapili hou ma

waho a‘e o ka ‘ohana Hawai‘i. Ma ka ‘ike ‘ana i ia hana he hana ku‘una Hawai‘i,

Page 12: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

2

he hō‘oia pū nō ho‘i ia i ka hiki ke ho‘ohana ‘oia‘i‘o ‘ia ke ki‘ina ku‘una Hawai‘i ma

ka pō‘aiapili kula i kēia au hou. He ho‘oikaika ia ki‘ina hana i ke kuana‘ike Hawai‘i

ma waena o nā haumāna, nā kumu, nā limahana a me nā ‘ohana. He mea nui

kēia ‘oiai ‘a‘ole nō i like ka pa‘a o ka mo‘omeheu Hawai‘i o ka ‘ohana o kēia wā e

like me ko ka wā ma mua. Ma ke au manawa a‘o haumāna, ua lilo kēia hana he

hana mo‘oki‘ina, he ki‘ina hana pa‘amau ho‘i e ho‘oikaika ai i ka ‘ike ku‘una i

waena o ka po‘e ma ke kula. No laila, ho‘ohana ‘ia nō ka hana ho‘oponopono no

ka ho‘oholomua ‘ana i ka papahana kula a no ka ho‘oikaika pū ‘ana i ke

kuana‘ike ku‘una i waena o ko ke kula. ‘O ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono kekahi o

nā ki‘ina mea nui e kahukahu ai i ke kuana‘ike kūikawā o ke kula mauli ola

Hawai‘i ‘o Nāwahīokalani‘ōpu‘u.

He mana‘olana ko‘u e lilo kēia hana noi‘i a palapala ‘ana nō ho‘i he hua e

ho‘ākea ai i ke kuana‘ike ho‘ona‘auao e laha nei i kēia wā. ‘Oiai he ki‘ina kēia i

kumu mai i waena o ka Hawai‘i, he waiwai ia ki‘ina no nā haumāna hele kula a no

nā kumu pū ho‘i e ‘imi ana i ka laikini a‘o i ko Hawai‘i nei mai ka pae kula kamali‘i

a hiki loa aku i ka pae kulanui. He ho‘okahi wale nō māhele ka hana

ho‘oponopono o ke a‘o ‘ana. A no laila, he ko‘iko‘i ka hō‘ike mōakāka ‘ana no ka

waiwai o ka hana mo‘omeheu a me ka ‘ike ku‘una Hawai‘i ma ke a‘o ‘ana i ko

Hawai‘i po‘e kānaka. ‘Oiai ‘o Hawai‘i nei kēia, he pōmaika‘i ka loa‘a o ka ho‘oilina

‘ike a na‘auao i waiho ‘ia no nā hanauna hou e ka po‘e o ka wā ma mua. No

kākou ke kuleana o ka ho‘ohana a me ka ho‘oulu hou a‘e i ia ‘ike.

Page 13: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

3

Ka Pō‘aiapili Mō‘aukala o ka Noi‘i ‘Ana

Ma muli o ka ho‘okahuli ‘ia o ke aupuni mō‘ī Hawai‘i ma ka makahiki 1893,

ua wāwahi ‘ia ke kūlana mana o ka ‘ōlelo a me ka mo‘omeheu Hawai‘i. Eia na‘e,

ma ka ‘Aha Kumukānāwai o ka makahiki 1978, ua lilo ka ‘ōlelo Hawai‘i ‘o ia

kekahi o nā ‘ōlelo kūhelu ‘elua me ka ‘ōlelo Pelekānia. He ke‘ehina ko‘iko‘i nō ia i

wehe ho‘i i ke ala e ho‘okumu ‘ia ai nā papahana ho‘ōla ‘ōlelo a me ka

mo‘omeheu ma Hawai‘i nei.

Ma nā makahiki ma hope mai, ua ‘imi ‘ia ka ho‘ololi i nā kānāwai

‘āke‘ake‘a, a ua noke aku i ka ho‘okumu i nā papahana kula kaiā‘ōlelo Hawai‘i.

Ua ho‘okumu ‘ia ka papahana ‘Aha Pūnana Leo (‘APL) ma ka makahiki 1983, a

ua ho‘omaka ‘ia akula ho‘i nā kula kamali‘i ‘ōlelo Hawai‘i. He ho‘omaka nō ia i ka

ho‘okumu piha ‘ana i ka ‘ōnaehana papahana ho‘ona‘auao Hawai‘i mai ka pae

kula kamali‘i a hiki i ka pae kulanui. Ua loa‘a mai nei kēia mau hua a pau ma muli

o ka paio like ‘ana me ko ke aupuni a me ko ke kaiaulu no ka pono o ka

pahuhopu nui, ‘o ia ke ola o ka ‘ōlelo a me ka mo‘omeheu. ‘A‘ole na‘e i nui ke

kāko‘o ma ia mau makahiki mua loa no ka malihini a me ka ‘oko‘a ho‘i o ke

kuana‘ike o ka lehulehu. Eia na‘e, ma ke au manawa, ua mohala maila ke

kama‘āina a me ke kāko‘o i ka papahana kaiā‘ōlelo Hawai‘i.

I kēia lā, mau nō ka paio ‘ana no ia ‘ano kula ‘ana a me ka ho‘olaha ‘ana

ho‘i i nā kaiā‘ōlelo Hawai‘i he pō‘aiapili ho‘ona‘auao ma‘amau ma Hawai‘i nei. Inā

nō na‘e i loa‘a ‘ole ka ‘ike wānana ma ke au manawa a me ke kūpa‘a like ma

hope o ke kuana‘ike ku‘una Hawai‘i mai kinohi mai, ‘a‘ole nō i loa‘a ka hua hana i

loa‘a mai i kēia wā.

Page 14: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

4

Ke Kahua o ka Noi‘i ma Kēia Pepa

Ma ke au manawa, ua kupu mai nō nā ha‘awina ho‘oponopono. I ka ‘ike

‘ana i ka pilikia ke kupu mai ma ke kula, ua ‘ike wau no ko‘u no‘ono‘o koke i ka

‘ike i a‘o ‘ia ma ka ‘ohana. Ma muli o ka puka o ka hua maika‘i ma ia ki‘ina, ua

ho‘omau i ka ho‘ohana i ko‘u ‘ike pēlā. Pēlā nō i maopopo ai ia‘u ka waiwai o ka

‘ike ku‘una ‘ohana Hawai‘i ma ka papahana ho‘ōla ‘ōlelo a mo‘omeheu Hawai‘i:

Ma ko‘u ‘ike maka ‘ana nō. He kuana‘ike Hawai‘i ke kūkulu ‘ana i ka ‘ike hou ma

luna o ka ‘ike a me ka mākau i loa‘a mai ma ka ‘ohana Hawai‘i. Wahi a Kahiko,

“Mai kāpae i ke a‘o a ka makua, aia he ola ma laila.”ii I ko‘u mana‘o, ‘o ke ola ka

hiki ke ho‘ohana i ia ‘ike ma ke au manawa. Ke ho‘ākea ‘ia ka ‘ike pēlā, e

mōakāka ana ka waiwai a me ka waiwai ‘ole o ka ‘ike hou.

Ma muli o ko‘u kuleana ma ka haku ‘ana i ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono a

me ko‘u komo ‘ana ma ka ho‘okumu ‘ana i ke kula, ua mōakāka ka pilina a ka

mo‘oki‘ina ho‘oponopono me ka hana ho‘ōla ‘ōlelo a mo‘omeheu Hawai‘i. Ua

loa‘a mai ka mo‘oki‘ina ma ka ‘imi ‘ana i ka ho‘oponopono pilikia ma ia mau

makahiki. No laila, ua mōakāka ke kumu a me ka pō‘aiapili mō‘aukala i haku ‘ia ai

ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono.

I mea e hō‘oia ai i nā ha‘awina ho‘oponopono ma ka ‘ohana ma ka

manawa a‘u i noi‘i ai no kēia pepa, ua kama‘ilio a kālailai au i ia ‘ike me ko‘u

kaikunāne, ‘o Creighton Kahananui Kamanā, ‘oiai he kumuhana kama‘āina iā

māua ka ho‘oponopono ma ka ‘ohana. He pa‘akikī nō ke a‘o ‘ana i ia ‘ano ‘ike ma

kekahi ‘ano ki‘ina hou a‘e, koe ma ka noho pū me ka ‘ohana. Ma ka hana nō e ili

mai ai a e pa‘a ai ka ‘ike ma ka ‘ohana; pēlā nō e ili hou a‘e ai ma luna o nā

Page 15: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

5

haumāna ma ke kula ‘ōlelo Hawai‘i. He ki‘ina a‘o ‘ohana ka ‘imi mua ma ka

lawena hana, a e ho‘olauna i ke a‘oa‘o ma o ia lawena hana. A laila, ho‘onui ‘ia

ka ‘ike ma ka launa me ko ke ao ākea. Ua ho‘ohana au i ka ‘ike i loa‘a mai ma ka

‘ohana, a laila ua ho‘ohui pū i ka ‘ike i a‘o ‘ia ma nā waihona kālai‘ike.

Ma luna o ka ‘ike i loa‘a mua, ua hiki ke wae maika‘i i nā palapala noi‘i i

kākau ‘ia no ka hana ho‘oponopono. Ua koho wau i nā palapala kālai‘ike i kālele

ma luna o ke ki‘ina hana na ka po‘e lāhui Hawai‘i. ‘O ka mua ma ka ‘ohana

Hawai‘i, a laila ma nā pō‘aiapili ‘ē a‘e i ‘ākoakoa ai ka po‘e Hawai‘i, ‘oiai ‘o ka ‘ike

ku‘una ka ‘ike waiwai e loa‘a mai ai. Ma waho a‘e o ko‘u hānai ‘ia ‘ana, e kālailai

ana au i ‘ekolu palapala kālai‘ike: 1) Nānā I Ke Kumu na Pūku‘i, Haertig and Lee,

2) The Hawaiian Church of the Living God: An Episode in the Hawaiianʼs Quest

for Social Identity na Darrow L. Aiona, a me 3) Status and Conflict: An

Ethnographic Study of an Independent Hawaiian Church na John Peterson.

‘Oiai ua ho‘okumu ‘ia ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono ma

Nāwahīokalani‘ōpu‘u ma ka makahiki 1994-95, a ‘oiai ho‘i he kumu a alaka‘i wau

ma ia kula i ia wā, ua komo kino wau ma ka ho‘okō ‘ana i ia mo‘oki‘ina ma laila, e

like nō me ka ‘ōlelo ku‘una, “Ma ka hana nō ka ‘ike.” Ma ka makahiki 1996, ua

ho‘omaka wau e palapala a ‘ohi i nā kakaha e wehewehe ana no ka hana

ho‘oponopono i nā hihia haumāna i ia wā, a ua mālama i waihona kakaha a hiki i

ke kupulau o ka makahiki 2009. Ua lilo ‘o kēia ka waihona ‘ikepili e hō‘ike ana i

ka mohala ‘ana o ka hana ho‘oponopono ma ia mau makahiki kula. Ma ka nānā

‘ana i ia ‘ikepili i ahuwale ai nā māhele nui o ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono, ka

Page 16: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

6

pinepine o ka loa‘a a me ka loa‘a ‘ole o nā māhele, a me ka pilina i waena o ia

mau māhele hana.

Ka Waiwai o ka Noi‘i ma Kēia Pepa

He waiwai kēia noi‘i ‘ana no ka papahana ho‘ōla ‘ōlelo me ka mo‘omeheu,

no ka mea he mau ki‘ina e ola ai ka ‘ike ku‘una ma ka ho‘ohana ‘ana. Pēlā nō e

‘ike hou ‘ia ai ka mo‘omeheu a e lohe hou ‘ia ai ho‘i ka ‘ōlelo Hawai‘i ma Hawai‘i

nei. Ma waho a‘e o ka ‘ohana, ‘o ke kula kekahi wahi nui e a‘o ai nā keiki a me nā

‘ōpio no ka ‘ike a me ka na‘auao e pono ai ko lākou wā kanaka makua. He

ko‘iko‘i ka ho‘olauna nui ‘ana i ka ‘ike ku‘una ma ka lawena e pono ai ka piko‘u

Hawai‘i o nā haumāna ma ke kaiāulu kula.

‘O ke ki‘ina noi‘i pū kekahi mea nui no ka papahana ho‘ōla ‘ōlelo me ka

mo‘omeheu. Inā e launa ke ki‘ina noi‘i me ke kuana‘ike ao o ka papahana, e ‘oi

aku ana ka papaha o ka puka mai o ka hua waiwai e pono ai ka ikaika o ka

papahana. He kōkua pū ia ki‘ina i ka papahana kālai‘ike ho‘ona‘auao ku‘una

Hawai‘i ma ke kulanui, ‘oiai he ho‘oulu i ke kuana‘ike ao, a he ha‘awina mākau

a‘o ho‘i na nā haumāna e lilo ana i kumu ma ka papahana. A hiki i kēia manawa,

kālele nā papahana kālai‘ike kulanui i ke kuana‘ike ao ‘Amelika ma‘amau, a he

ho‘ākea kuana‘ike ka nānā ‘ana i ko ka Hawai‘i. He ko‘iko‘i ka ho‘oponopono ‘ana

ma ka ma‘i‘o o ka papahana kulanui i mōakāka a mākaukau nā haumāna kulanui

ke komo maoli ma ka hana ma ke kula ‘ōlelo Hawai‘i a ma nā ‘oihana like ‘ole e

waiho ana i mua o lākou ke puka aku.

Page 17: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

7

Ma muli o kēia ‘ano noi‘i ‘ana, e ‘ike ana pehea e ho‘ohana ai i ka hana

ho‘oponopono ma ke ‘ano he hana ku‘una ma ke kula. E ulu ana ke kuana‘ike no

ka waiwai o ka ‘ike ku‘una ma nā hana ma‘amau o kēlā me kēia lā, inā ma ke

kula a i ‘ole paha ma kekahi pō‘aiapili kaiāulu ‘ōlelo Hawai‘i. E a‘o ana pehea e

komo a ‘auamo aku ai i ke kuleana hana ma ka pākahi a ma ke ‘ano he kaiāulu

Hawai‘i. Mana‘olana wau e komo ana ka hoihoi o ka po‘e haumāna, nā kumu a

me nā limahana i ka ‘imi hou a ho‘ohana pū i ka ‘ike mai ka wā ma mua mai no

ka pono o nā hana ma‘amau o kēia wā. Pēlā e mau ai ko Hawai‘i ho‘oilina

makamae no kēia mua aku.

Ke Ka‘ina o nā Mokuna

Wehewehe ka Mokuna ‘Ekahi i ka mō‘aukala a hi‘ohi‘ona o Ke Kula ‘O

Nāwahīokalani‘ōpu‘u. He ho‘olauna i nā hanana nui i wehe i ke ala i ho‘okumu ‘ia

ai ke kula. Hō‘ike ka Mokuna ‘Elua i ka mō‘aukala o ka ho‘oponopono mua ma

Nāwahīokalani‘ōpu‘u, ‘o ka wā ho‘i i ho‘okumu ‘ia ai ka mo‘oki‘ina kūhelu i

ho‘ohana ‘ia ma hope mai. Wehewehe ka Mokuna ‘Ekolu no ‘ekolu palapala

kālai‘ike i ho‘ohana ‘ia no ka noi‘i ho‘oponopono ‘ana. Ho‘olauna ka Mokuna ‘Ehā

i ko‘u hānai ‘ia ‘ana ma ka ‘ohana, a ho‘ākāka ia i ka hana ho‘oponopono a nā

mākua a me ke kuana‘ike ‘ohana ma ka laulā. Wehewehe ka Mokuna ‘Elima i ke

kuana‘ike no‘ono‘o ma ka mo‘oki‘ina. ‘O ia kuana‘ike ke kahua o ka ho‘oholo ‘ana

i ka mana‘o, ma nā hana mea nui o ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono. Hō‘ike ka

Mokuna ‘Eono i nā ‘ao‘ao a pau o ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono ma

Nāwahīokalani‘ōpu‘u, he ho‘omohala ho‘i i ka ho‘akāka no ia mo‘oki‘ina ma ke

Page 18: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

8

kiko‘ī. Helu a kālailai ka Mokuna ‘Ehiku i ka ‘ohi me ke kālailai ‘ikepili mo‘oki‘ina

a‘u i ‘ohi ai ma nā makahiki hana ma ke kula. Wehewehe ka Mokuna ‘Ewalu no

ka ho‘ohana ‘ana i ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono me ke kālele ma luna o ho‘okahi

la‘ana i ‘ike ‘ia ai ka ho‘ohana piha ‘ia ‘ana o ia mo‘oki‘ina ma ke kula.

Ho‘ohālikelike a kālailai ka Mokuna ‘Eiwa i ka paepae ku‘una ho‘oponopono ma

Nāwahīokalani‘ōpu‘u me ka mea i ‘ike ‘ia ma kou hānai ‘ia ‘ana a ma nā palapala

kālai‘ike ‘ekolu. ‘O ka hana ho‘ohua nō ho‘i ia i ka ha‘awina nui o kēia noi‘i ‘ana,

he hō‘oia i ka mana‘o he hana ku‘una ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono ma Ke Kula ‘O

Nāwahīokalani‘ōpu‘u.

Page 19: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

9

Mokuna ‘Ekahi

No ka Mō‘aukala a Hi‘ohi‘ona o Ke Kula ‘O Nāwahīokalani‘ōpu‘u

‘O Ke Kula ‘O Nāwahīokalani‘ōpu‘u ka hua o ke alu like ‘ana o ka po‘e he

nui, a ‘o ka mole kumu i loa‘a ai ia kula i kēia lā, ‘o ia ka piliwi i ka hiki ke loa‘a

hou mai he kula ‘ōlelo Hawai‘i mai ka pae kula ha‘aha‘a a i ka papa 12 ma

Hawai‘i nei. ‘O ka mea nui ‘o ia ka piliwi a me ka ho‘oikaika ma luna o ka ho‘ōla

‘ōlelo me ka mo‘omeheu. Wahi a Pūku‘i, ua kapa ‘ia kēia ki‘ina he kūkulu

kumuhana. ‘O ka ho‘oulu ‘ana ho‘i ia o ka mana o kēlā me kēia kanaka i mea e

alu like ai lākou ma ka no‘ono‘o me ka ‘uhane. A me ke kōkua pū o ke akua, pēlā

e ‘imi ‘ia ai ka ho‘okō pahuhopu nui ke ho‘oholo lōkahi ‘ia i waena o lākou. ‘O Ke

Kula ‘O Nāwahīokalani‘ōpu‘u ka hua o ia ki‘ina hana ku‘una.iii

Ua ho‘omohala ‘ia ia papahana ma luna o ke kahua ‘ike i waele mua ‘ia

no ka pae kula kamali‘i o ka ‘APL. Ma ka nānā ‘ana i ka hana a ka po‘e kahiko a

me ke kālailai pū ‘ana i ka loli o ka nohona ma ke au manawa, ua loa‘a mai nā

ha‘awina ko‘iko‘i e pono ai ka ho‘oholomua i ka papahana kula ‘ōlelo Hawai‘i i

kēia wā. Ua pōmaika‘i ko Hawai‘i i ka na‘auao o ka Hawai‘i o ka wā ma mua, a na

ka po‘e o kēia wā nō e ‘auamo i ka ho‘omau aku no nā hanauna hou. ‘O ia mau

ha‘awina i ‘apo ‘ia ma ka ho‘okumu ‘ana i nā kula Pūnana Leo ka paepae ‘ike i

pa‘a ai ‘o Nāwahiokalani‘ōpu‘u.

Page 20: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

10

E kālele ana kēia mokuna e kālele ana ma luna o nā hana ‘ano nui a‘u i

‘ike ai mai ka makahiki 1978, ka wā ho‘i i lilo ai ka ‘ōlelo Hawai‘i he ‘ōlelo kūhelu

o ka moku‘āina nei a hiki mai i kēia manawa. Ma kēlā me kēia ke‘ehina i mua, ua

pa‘a maila nā ha‘awina ‘o ke kūkulu kumuhana a me ka ‘imi paupauaho ‘ole a kō

ka pahuhopu o kēlā ke‘ehina kēia ke‘ehina. He mau hua lanakila e kūkulu hou ‘ia

ai ke kumuhana hou e kia ai. Ma muli o ia mau ha‘awina hana o ia mau makahiki

i kupu mai ai ka hana ho‘oponopono i ‘ike mua ‘ia ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u, ‘o ia

ka hua o ka ‘ike a ko ke kula i a‘o ai mai ia mau makahiki mua loa mai nō.

Ma mua o ka ho‘okahuli ‘ia ‘ana o ke aupuni mō‘ī a me ka ho‘ololi ‘ia ‘ana

o nā kānāwai ho‘ona‘auao, ‘o ka ‘ōlelo Hawai‘i ka ‘ōlelo o nā kula o Hawai‘i nei.

Ua ho‘ohana ka po‘e kahiko i ka ‘ike hou i loa‘a mai iā lākou ma ka nānā ‘ana i ka

hana a ka po‘e mikioneli i hō‘ea mai no ka ha‘i ‘euanelio. Ua ‘ike ‘ia ka waiwai o

ka mākau kākau a me ka heluhelu, he mau ‘enehana hou nō ia e pa‘a ai ka ‘ike

Hawai‘i ma kekahi ‘ano i ‘ike ‘ole ‘ia ma mua. He pa‘a nō ho‘i ka mana‘o ma ka

pepa, a ua hiki ke unuhi hou maila ma ka heluhelu ‘ana. He hō‘ailona ka nui o ka

waihona mo‘okalaleo e koe mai nei i ka nui ho‘i o ko lākou ohohia lua ‘ole i ka

‘enehana heluhelu me ke kākau a me ka pa‘a o ka waihona na‘auao Hawai‘i no

ko Hawai‘i po‘e. Ua noke akula ka po‘e i ka ho‘olilo i ia ‘enehana he ki‘ina e pa‘a

ai nā mo‘olelo ku‘una, nā kānāwai o ka ‘āina, ka ‘ike mo‘omeheu a me nā ‘ano

‘ike like ‘ole ‘ē a‘e e mālama aku ai i ka ‘ike a me ka na‘auao o ka lāhui. Ua

ho‘ohana pū i ke kākau a me ka heluhelu no ka ho‘ākea ‘ana i ke kuana‘ike ao o

ko Hawai‘i po‘e. Ua unuhi i nā mo‘olelo ku‘una Pelekānia ma ka ‘ōlelo Hawai‘i. I

Page 21: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

11

ia wā, ‘o Hawai‘i kahi ho‘okahi i ho‘āhu nui ‘ia ai ka waihona ‘ike palapala o nā

lāhui ‘ōiwi. Aia ka nui o ia mau palapala ma ka Hale Waihona Palapala Kahiko

ma Honolulu, O‘ahu. He ha‘awina nui iā kākou ia ‘a‘a ‘ana a ka po‘e o ka wā ma

mua. A ma muli o ia ‘a‘a ‘ana a me ka wānana akamai ‘ana no ka mālama i ia

mau palapala waiwai, pēlā i loa‘a mai nei iā kākou ia waihona palapala

mo‘okalaleo i kēia wā. Aia ma lalo iho nei ka Pakuhi 1.1 e hō‘ike ana i nā hanana

nui o ka mō‘aukala i ho‘okumu ‘ia ai Ke Kula ‘O Nāwahīokalani‘ōpu‘u.

Ma hope o ke 80 a ‘oi makahiki, ua ho‘iho‘i ‘ia ka ‘ōlelo Hawai‘i i kona

kūlana kūhelu ma kona ‘āina pono‘ī ‘o Hawai‘i nei. Na ka Pelekikena o ka ‘Aha

Kumukānāwai o ka makahiki 1978, na John Waihe‘e i hāpai i ‘elua koina e ‘ike ‘ia

ma ke Kumukānāwai o ke aupuni Hawai‘i. ‘O ka mua, ‘o ia ka ho‘olilo ‘ana i ka

‘ōlelo Hawai‘i he ‘ōlelo kūhelu o ka moku‘āina ‘o Hawai‘i nei e like ho‘i me ke

kūlana e kū ana no ka ‘ōlelo Pelekānia i ia wā. ‘O ka lua, ‘o ia ka hāpai kūikawā

‘ia o ka ‘ōlelo Hawai‘i he ‘ōlelo e ho‘opaipai kūikawā ‘ia ma Hawai‘i nei. Ua puka

nā koina ‘elua ma ke Kumukānāwai ma ka makahiki 1980. He ke‘ehina kēia mau

kānāwai hou i wehe ai i ka ‘īpuka e ho‘okumu hou a‘e ai i ke kula ‘ōlelo Hawai‘i e

like nō me ka wā o ke aupuni mō‘ī. ‘Akahi a ‘ike ko Hawai‘i a pau i ke kūlana

kūhelu like o ka ‘ōlelo Hawai‘i, ka ‘ōlelo ‘ōiwi ho‘i o ka ‘āina, me ka ‘ōlelo

Pelekānia, he ‘ōlelo lāhui ‘ē no waho mai.

Mai ia manawa, ua lana ka mana‘o o mākou nā kumu a me nā

haumāna ‘ōlelo Hawa‘i‘i i ka hiki ke ho‘oikaika i ka papahana Hawai‘i ma

ka pae kulanui i mea ho‘i e ho‘onui ai i ka heluna kānaka ‘ōlelo Hawai‘i,

Page 22: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

12

Pakuhi 1.1

‘oiai ua emi loa nā mānaleo i ia wā. Ma mua o ia wā, ua loa‘a nō ka papa ‘ōlelo

Hawai‘i ma kekahi mau kula ki‘eki‘e a ma ka pae kulanui ma ke ‘ano he papa

‘ōlelo ‘ē ma‘amau. ‘O Ke Kulanui o Hawai‘i ma Mānoa kahi nui o ka papahana

‘ōlelo Hawai‘i i ia wā. Ua loa‘a nā mānaleo i piha he 70 a ‘oi makahiki i launa pū

mai me nā kumu a me nā haumāna kulanui. Nui ka pōmaika‘i o ko ka papahana i

ko ka mānaleo aloha i ka ‘ōlelo a me ke kāko‘o a mana‘olana ma luna o ka

1978

1982

1983

1984

1985

1986

Hilo.

1987

1989

1991

1994 .

1995

1997

1998

Ola.1999

2001

Page 23: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

13

papahana ‘ōlelo Hawai‘i ma ke kulanui. Kohu mea, ua pā ko ka mānaleo na‘au,

he aloha ho‘i i ka ‘ike i ka po‘e ‘ōpiopio e ‘i‘ini nei i ke a‘o i ka ‘ōlelo me ka

mo‘omeheu Hawai‘i. He hali‘a pū nō paha no ko lākou wā ‘ōpiopio me ka ‘ohana.

Ua mana‘o mākou, inā nō e ikaika ka papahana ‘ōlelo Hawai‘i ma ke

kulanui, e pi‘i ana ka heluna kānaka ‘ōlelo Hawai‘i. Ma ka ho‘opi‘i ‘ia ‘ana o ka

heluna, he waiwai pū ka ho‘ā‘o i ki‘ina hou e ho‘okumu ai i ke kaia‘ōlelo Hawai‘i

ma ke kulanui. ‘O ia ho‘i, ke hoihoi nā haumāna i ka ‘ōlelo Hawai‘i, ‘a‘ole nō i

pono e ho‘ohana i ka ‘ōlelo Pelekānia. E ho‘olilo ‘ia kēia he wā e ho‘okolohua ai i

ka ho‘ohana piha ‘ana i ka ‘ōlelo ma ka papa a ma ka haku ha‘awina ‘ana.

I ia manawa like nō, e ‘imi ana ke Kauka David Purcell, ke po‘o o ka

Mokuna Humanities o Ke Kulanui o Hawai‘i ma Hilo i kanaka nāna e ho‘okumu i

ka papahana laepua ha‘awina Hawai‘i ma laila. Aia nō māua ‘o ka‘u kāne ‘o

William “Pila” Wilson e hana ana ma Ke Kulanui o Hawai‘i ma Mānoa i ia

manawa, a ua lele aku ‘o Purcell a me kāna wahine i Honolulu no ke kama‘ilio

‘ana no ia kūlana hana ma Hilo. I ka wā o ka Mele Manaka o ia makahiki 1978,

ua ho‘opa‘a ‘o Wilson i hālāwai me Edith Kanaka‘ole e nīnau ai iā ia no ko Wilson

‘auamo ‘ana i kēia kuleana hana ma Ke Kulanui ma Hilo. ‘Oiai ‘o Kanaka‘ole ka

mea i ho‘omohala nui i ka papahana o Ke Kulanui a hiki i ia wā, a ua loa‘a nō

kekahi mau ālaina e ho‘opilikia ana i ka holomua o ka ho‘okumu ‘ana i ka

papahana Laepua Ha‘awina Hawai‘i, he mea nui iā Wilson ka hui kama‘ilio mua

‘ana me Kanaka‘ole. Ua paipai akula ‘o ia iā Wilson e hele mai i ke kulanui, a e

kōkua nō ho‘i, ‘oiai ‘a‘ole nō i lawa nā kumu, a ua pono e kōkua i nā haumāna i

Page 24: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

14

loa‘a. ‘O ko Wilson noi akula nō ia i ia kūlana, a ua hai ‘ia ‘o ia he Polopeka

Kāko‘o ma Ke Kulanui o Hawai‘i ma Hilo ma ia makahiki 1978 nō. Ua ne‘e maila

‘o ia mai Honolulu mai a ho‘okahi makahiki ma hope mai, ua ne‘e pū maila wau.

‘O kona kuleana nui i hai ‘ia ai ‘o ia, ‘o ia ka ho‘okumu ‘ana i ka Papahana

Laepua Ha‘awina Hawai‘i. ‘Akahi a pa‘a kūhelu ke kūlana kulanui ma Hilo ma ka

makahiki 1970, a ua kau ka mana‘olana i ka hiki ke kūkulu i papahana kaia‘ōlelo

a mo‘omeheu Hawai‘i ma Hilo. Aia nō ‘o Kanaka‘ole a me kāna mau kaikamāhine

‘elua ‘o Pualani a me Nālani e a‘o ana, a ua komo pū wau ma ke a‘o i ka papa

‘ōlelo Hawai‘i makahiki ‘elua i ia wā kekahi. Ua hana pū ‘o Wilson lāua ‘o

Kanaka‘ole ma ka ho‘oholomua ‘ana i ka papahana a hiki i ko Kanaka‘ole hala

‘ana ma ka hā‘ulelau o ka makahiki 1979.

Ma ka makahiki 1982, ua ho‘okumu ‘ia ka Papahana Laepua Ha‘awina

Hawai‘i ma Ke Kulanui o Hawai‘i ma Hilo, a ua ho‘okumu ‘ia ho‘i ka Māhele

Ha‘awina Hawai‘i i ia wā ho‘okahi. Ua noi wau i kūlana hana ma ia māhele, a ua

hai ‘ia ma ka mahina ‘o Ianuali, makahiki 1980. He wā ulu nō ia no ka Papahana

Ha‘awina Hawai‘i a no ia kulanui hou pū kekahi. Ua kūkulu ‘ia ka papahana ma

luna o ka hana a ka po‘e i hō‘ea mua mai, a ua ho‘omohala ‘ia ma ke kia ma luna

o ka ho‘ōla ‘ōlelo me ka ho‘oikaika kuana‘ike Hawai‘i pū.

Ma ka makahiki 1983, ua ho‘okumu ‘ia ka papahana ‘APL nona ka nu‘ukia,

“E Ola Ka ‘Ōlelo Hawai‘i.” I ia wā, ‘o Larry Kimura ka pelekikena, ‘o Sam No‘eau

Warner ke kākau‘ōlelo, a ‘o Byron “Hōkūlani” Cleeland ka pu‘ukū. ‘O Ileialoha

Beniamina, Wilson, Paul “Koki” Williams a me a‘u nā lālā kāko‘o. Ua ‘imi koke

Page 25: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

15

akula i kūlana pā‘oihana ‘auhau ‘ole no ka ‘APL, a ua ho‘oholo like no ka ‘imi mua

‘ana ma ka pae kula kamali‘i, pēlā e ho‘oikaika ai i ka ‘ōlelo a me ka mo‘omeheu

Hawai‘i. E ho‘omaka nō ho‘i i ka wā ‘oi kamali‘i loa o ke keiki, ma kona wā pili loa

i nā mākua, ma kona wahi “pūnana” ho‘i e a‘o ai i kāna ‘ōlelo, ‘o ka ‘ōlelo Hawai‘i.

‘O ia ka wā ho‘okahi i ‘imi pū ai ‘o Ke Kōhanga Reo ma Aotearoa i ia pahuhopu

ho‘okahi no kā lākou ‘ōlelo me ka mo‘omeheu Māori. He ki‘ina ka ho‘okumu kula

kamali‘i ‘ōlelo Hawai‘i e ho‘ohuli ai i ke kuana‘ike i ho‘onāwaliwali loa i ka ‘ōlelo a

me ka mo‘omeheu. He ke‘ehina hou e kanu hou ai i ka hoihoi o ka ‘ohana i ke a‘o

i ka ‘ōlelo Hawai‘i.

I mea e hō‘oia ai i ka ho‘oholomua o ia papahana ‘APL, ua hālāwai ka

papa alaka‘i, a ua ‘ae akula wau i ka ‘auamo i ke kuleana ho‘olālā a ho‘okele i ka

ho‘okumu ‘ana i ke kula Pūnana Leo. No laila, ua ha‘alele wau i ko‘u kūlana ma

ke kulanui ma Hilo ma waena o nā makahiki 1984-1986 i loa‘a ka mea e kālele

ana ma ka wehe ‘ana i ke kula mua. Ma waena o ia mau makahiki, ua hana pū

wau me Hōkūlani Cleeland ma Kaua‘i a me Larry Kimura ma Honolulu ma ka

ho‘okumu ‘ana i nā kula ma Kaua‘i me O‘ahu, a ua hana me ko Hilo po‘e no ko

Hilo kula. Ua lele i waena o nā mokupuni, a ua mālama ‘ia nā hālāwai ho‘onui ‘ike

a me nā papahana haku ha‘awina e pono ai nā kula. Ua ‘imi wau i ka ho‘onui ‘ike

mai nā kula ‘ōlelo Pelekānia ‘oi kelakela ma Hawai‘i i ia wā, a ua ho‘ohana i ia

‘ike no ka pono o ia papahana kula ‘ōlelo Hawai‘i piha, ‘o ka Pūnana Leo. ‘A‘ole

nō i hiki ke hahai wale, akā, ua pono e wae i nā mea nui i pono ai ka laikini kula

kamali‘i o ka moku‘āina a e wae pū ho‘i i nā ‘ao‘ao o ka hana e kāko‘o ana i ke

Page 26: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

16

kuana‘ike a‘o Hawai‘i. ‘O ka ho‘oikaika i ka ‘ike ku‘una a me ka ho‘oma‘ama‘a

‘ana i ka mālama mau i ka ‘ōlelo Hawai‘i wale nō, ‘o ia nā ha‘awina nui no ka po‘e

a pau o ka papahana. He mea hou loa ka ho‘ohana ‘ole ‘ana i ka ‘ōlelo

Pelekānia ma waena o mākou, a no ia kumu, ua pono e lula iā mākou iho a ‘ōlelo

Hawai‘i wale nō. He kuleana nui kēia no ka po‘e alaka‘i a me nā limahana e hana

pū ana me nā keiki. Ua lilo ia mau po‘e he mau kumu ho‘ohālike no nā ‘ohana

Pūnana Leo a me nā haumāna kulanui e ‘imi kēkelē ana.

Ua ho‘okumu ‘ia ke kula Pūnana Leo mua loa ma ka makahiki 1984 ma

Kekaha, Kaua‘i, a ua kapa ‘ia ia kula ‘o ka Pūnana Leo o Kekaha. A hiki i kēia lā,

‘a‘ole nō i loa‘a hou kekahi kula Pūnana Leo i pōmaika‘i like i ka nui o nā kumu

mānaleo Hawai‘i. He po‘e kumu ‘ōlelo Hawai‘i Ni‘ihau ia mau mānaleo no ia

kaiāulu nō. Na Hōkūlani Cleeland i komo nui ma ka ho‘okumu ‘ana i ia kula iā ia e

a‘o ana ma Ke Kula Ki‘eki‘e O Kaua‘i. Ma ka hala ‘ana o nā makahiki, ua

kama‘āina nā lālā o ka ‘APL i nā ‘ohana Ni‘ihau, a mai waena mai nō o ia mau

‘ohana i hai ‘ia ai nā kumu mua: ‘o Loke Kalīloa, Elama Kanahele, Pua Lee, a me

Pualei Kaliko.

Ma hope o ia makamua o ka wehena kula ‘ana, ma ka makahiki 1985, ua

ho‘okumu ‘ia ka Pūnana Leo o Hilo, a laila, ka Pūnana Leo o Honolulu ho‘okahi

pule ma hope pono. Ua pōmaika‘i ko Hilo mau ‘ohana i ka loa‘a o Mrs. Helen

Haleola Lee Hong, he mānaleo no Puna, Hawai‘i. Ua hai pū ‘ia nā haumāna

mēkia Ha‘awina Hawai‘i ma Ke Kulanui O Hawai‘i ma Hilo: ‘o Lehua Tan-Anzai,

Hōkūlani Kaikaina, a me Melelani Spencer. ‘O Martha Mānoanoa Lum Ho,

Page 27: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

17

Joseph Pu‘ipu‘i Maka‘ai, Elizabeth Makuakāne a me Lilia Hokoana kekahi mau

mānaleo kama‘āina ‘ē a‘e no Hawai‘i mokupuni i komo pū ma ke a‘o ma ia mau

makahiki mua ma ka Pūnana Leo o Hilo.

No loko mai nō o nā mānaleo Ni‘ihau nā kumu kūmau o ka Pūnana Leo o

Honolulu, ‘o Lolena Nicholas, Ulu Chock, a me Ipo Kanahele. Ua komo pū aku

‘elua mānaleo kōkua no ka ‘āina ‘o Kona, ‘o Hi‘ilei Kaina a me Maka‘ai iā ia e

noho ana ma Honolulu. Ua pōmaika‘i nā keiki i ka lohe i ka ‘ōlelo Hawai‘i a ka

mānaleo no loko a no waho ho‘i o Ni‘ihau i ia mau makahiki mua loa o ka

papahana ma ka Pūnana Leo o Honolulu. Na Larry Kimura nō i komo nui ma ka

ho‘okumu ‘ana i ke kula ma Honolulu i ia mau makahiki āna i a‘o ai ma Ke

Kulanui o Hawai‘i ma Mānoa.

I ia mau lā, he mea nui ke komo pū o nā mānaleo me nā haumāna hele

kulanui ma ke a‘o ‘ana i nā kamali‘i a me nā mākua ma ke kula. Ma ka hala ‘ana

o nā makahiki, ua emi ka nui o nā mānaleo no waho o Ni‘ihau, a ua pōmaika‘i ko

ka papahana i ia mau makahiki he pōkole loa a lākou i komo like ai ma ka ho‘oili

‘ike ma luna o nā ‘ohana me nā keiki. Pōmaika‘i pū nō ho‘i ka loa‘a o nā mānaleo

‘ōlelo Hawai‘i Ni‘ihau a hiki loa mai i kēia wā. ‘O ka ho‘olauna ‘ana i nā mānaleo

me nā haumāna hele kulanui kekahi ki‘ina nui e ho‘oikaika ai i ka ‘ōlelo. Ma ia

ki‘ina hana i ulu ai ka mākau a‘o kaila kauhale a me ka mākau a‘o kaila kula

kamali‘i i waena o nā kumu. I kēia lā, ua loa‘a he 11 kula Pūnana Leo ma Hawai‘i

pae‘āina.

Page 28: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

18

I ka ulu ‘ana o nā keiki, ua ho‘onui ‘ia ka papahana ma ka Pūnana Leo i

loa‘a nā ha‘awina no nā keiki papa mālaa‘o. Ma ia ho‘ākea ‘ana i ka papahana,

ua ho‘okumu ‘ia Ka Papahana Kaiapuni Hawai‘i ma ka Pūnana Leo O Hilo. Na

Kahikāhealani Wight i ‘auamo i ke a‘o i ka papahana mālaa‘o i ia wā, a ua

ho‘ohana ‘o ia i nā ha‘awina mākau ‘ōlelo Hawai‘i e ho‘okolohua ‘ia ana i ia wā.

Ma ia manawa nō i ho‘omaka ai ka ‘APL e kālailai i ka mālama i ke kūlana

kula kū‘oko‘a, e like ho‘i me ko ke kula kamali‘i ‘o ka Pūnana Leo, a i ‘ole paha i

ka ‘imi i ke ka‘a o kēia Papahana Kaiapuni Hawai‘i ma lalo o ka ‘Oihana

Ho‘ona‘auao. Inā nō e lilo he kula aupuni, ‘a‘ole ana pono nā ‘ohana e uku no ka

hele kula ‘ana, e like ho‘i me ko nā kula ‘ōlelo Pelekānia. He kuleana kīwila nō

ho‘i ia. ‘O ko mākou ho‘oholo akula nō ia i ka mana‘o e ‘imi i ka ‘auamo o ka

‘Oihana Ho‘ona‘auao i ia kuleana kāko‘o i ka ‘ōlelo me ka mo‘omeheu ma ke kula

no ko Hawai‘i a puni. ‘Oiai ua kūhelu like ka ‘ōlelo Hawai‘i a me ka ‘ōlelo

Pelekānia ma Hawai‘i nei i ia wā, pēlā i koho ai nā ‘ohana i ka ‘ōlelo e

ho‘ona‘auao ‘ia ai kā lākou mau kamali‘i. E waiho a‘e i ka mana koho na nā

‘ohana nō e ho‘oholo. Ma ia makahiki mua o ke a‘o mālaa‘o ma ka Pūnana Leo o

Hilo, ua ‘imi ‘ia ka ho‘omau ‘ana o ka papahana ma o ka ‘Oihana Ho‘ona‘auao

moku‘āina.

Ua alu like nā lālā o ka ‘APL a me nā kenekoa kāko‘o o ka ‘aha‘ōlelo ma

ka haku kānāwai a me ka hana ho‘opaipai ma ia mau makahiki mua mai a hiki i

ia wā. A ma ka makahiki 1987, me ke kāko‘o o ka Haku o ke Ke‘ena ‘Oihana

Ho‘ona‘auao o Hawai‘i nei, o Charles Toguchi, a o ka Luna Ho‘omalu o ka Papa

Page 29: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

19

Alaka‘i ‘Oihana Ho‘ona‘auao, o Francis McMillan, ua ‘āpono kūhelu ia Papa

Alaka‘i ‘Oihana Ho‘ona‘auao i ka ho‘okumu kūhelu ‘ana i ka Hawaiian Language

Immersion Program. Ua ho‘oholo i ka mālama i ‘elua papahana pailaka ma ‘elua

kula aupuni. Aia kekahi ma Ke Kula Ha‘aha‘a O Keaukaha ma Hilo, Hawai‘i a me

kekahi ma Ke Kula Ha‘aha‘a O Waiau, O‘ahu.

Ua ho‘ohiki ka ‘APL i ka Papa Alaka‘i ‘Oihana Ho‘ona‘auao i ka ‘auamo i

ke kuleana o ka haku ha‘awina me ka ‘imi ‘ana i nā kumu no ia mau kula. No

laila, ua komo kino nā lālā o ka ‘APL, nā hoa kumu ‘ōlelo Hawai‘i, nā ‘ohana, nā

haumāna kulanui, a me nā hoa ‘ōiwi ‘ē a‘e e ho‘ōla ana i ka ‘ōlelo ma ko lākou

‘āina pono‘ī, a alu like ma ka ho‘olako i nā kula hou ‘elua.

Ma ia hā‘ulelau ma hope pono iho o ka ‘āpono ‘ana ma Iulai, ua wehe ‘ia

ka ‘īpuka o ka Papa Kaiapuni o Keaukaha a me ka Papa Kaiapuni o Waiau, he

mau papa i ho‘ohui ‘ia ai ka papa mālaa‘o me ka papa ‘ekahi.

Ma hope o ka ‘imi ikaika ‘ana o ko ka ‘APL, ua ‘āpono ‘ia maila ‘elua kumu,

‘o Puanani Wilhelm no Ke Kula Kaiapuni O Keaukaha a me Alohalani Kaina

(Alohalani Housman i kēia manawa) no Ke Kula Kaiapuni O Waiau. Nui ka

mahalo i nā po‘okumu mua loa i ‘ae mai i ka ho‘ā‘o i ka papahana ma kā lāua

kula i ia wā, iā Richard Seely ho‘i ke po‘okumu ma Keaukaha a iā Diana Oshiro

ke po‘okumu ma Waiau. Pēlā i hiki ai i nā keiki Pūnana Leo ke ho‘omau ma ke

ala ‘imi na‘auao ma o ka ‘ōlelo Hawai‘i.

Nui nā ha‘awina pū‘ika‘ika i ‘ike ‘ia ma ka ulu ‘ana o ka papahana. ‘O ka

‘imi ‘ana i ke kumu a‘o, ka ho‘olako ‘ana i ka ha‘awina, ka ho‘ohuli mana‘o ‘ana,

Page 30: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

20

‘o ia nā ha‘awina hana i ‘ike mua ‘ia. ‘O ka ‘ao‘ao hou na‘e o ia wā, ‘o ia ka

ho‘omanawanui a kūpa‘a o ka po‘e ma ka ho‘oikaika papahana, i ke alo nō o ka

‘oko‘a loa o ke kuana‘ike o ko ke kahua kula ‘ōlelo Pelekānia piha. ‘A‘ole ‘o ke

kūpa‘a me ka ho‘omanawanui he mau ‘ao‘ao malihini iā mākou, akā, ‘o ke kupu

nui mai o nā ālaina ma ka ulu ‘ana o ka papahana, ‘o ia nā ha‘awina i ho‘ā‘o nui

mai i ke kūpa‘a o ko ka papahana. Ua pa‘akikī no ka lohe nui ‘ia o ka ‘ōlelo

Pelekānia ma ke kula, a no ka mana‘o o kekahi po‘e ‘ōlelo Pelekānia he waiwai

‘ole ka papahana ‘ōlelo Hawai‘i. Ke no‘ono‘o a‘e i ia mau lā, ua lilo ia mau

ha‘awina pū‘ika‘ika he mau ha‘awina ho‘oikaika no ka lanakila. Inā he keiki, he

‘ohana, a he limahana paha, he hua lanakila nō ia o ka na‘auao i ili i ka po‘e a

pau i kūpa‘a ma hope o ka papahana. Mau nō ka ‘oia‘i‘o o kēia ma ka ‘uhane a

me ke kino kanaka o ko ka papahana a hiki i kēia lā.

Ma ka makahiki 1989, ma hope o ka ‘imi ikaika me ka ho‘okele nui ‘ana o

ke Kia‘āina John Waihe‘e, a o ke Kenekoa Clayton Hee, ma ka ‘aha‘ōlelo, ua

ho‘okumu ‘ia ka Hale Kuamo‘o, he hale ho‘omohala ha‘awina ma ka Māhele

Ha‘awina Hawai‘i ma Hilo. He wahi ho‘olako ia i nā pono ha‘awina e ho‘ohana ‘ia

ma nā kula Pūnana Leo a me nā Kula Kaiapuni a pau o Hawai‘i nei. Na‘u i

‘auamo i ke kuleana alaka‘i mua o ka Hale Kuamo‘o i ia wā. I loko nō o ka loa‘a

‘ole o kekahi lumi pa‘a e hana ai, ua ho‘olālā a ho‘omākaukau i nā papahana

ho‘omohala ha‘awina ma nā holoē ma waho pono o ko mākou mau ke‘ena hana

ma ka hale lumi papa ‘o Kanaka‘ole. I loko nō o ka loa‘a ‘ole o ke kūlana kūhelu,

ua ho‘omaka ‘ē i ka ho‘okō hana pēlā mai mua mai nō, no ke kōkua ma ka

Page 31: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

21

ho‘olako pono ha‘awina ma nā kahua kula ‘ōlelo Hawai‘i. He hana ma‘amau nō

ke komo wale ‘ana i ka hana, a laila, ka ‘imi ‘ana aku i ke kūlana kūhelu ma hope.

I ka manawa i pa‘a ai ia kūlana, ua loa‘a he ‘anu‘u hou e pono ai.

Ma ka holo ‘ana o nā makahiki me ka ulu nui ‘ana a‘e o ka heluna

haumāna, ua kupu a‘ela ka nīnūnē ma nā kaiāulu a pau no ka hana e pono ai ka

pi‘i ‘ana a‘e o nā kamali‘i i ka pae kula waena. No laila, ma hope o ke kūkā

kama‘ilio ‘ana o ko ka ‘APL, ua ho‘oholo ihola i ka ‘imi i kahua kula ka‘awale ma

Hilo, ‘a‘ole e hele nā haumāna i kahi ma‘amau i Ke Kula Waena O Hilo. Ua komo

ka hopohopo i ka hiki ke mālama i ka Papahana Kaiapuni Hawai‘i ikaika ma ke

kula waena ‘ōlelo Pelekānia, ‘oiai ‘ewalu wale nō haumāna ma ka papa alaka‘i o

ka papahana, a he 700 ka huinanui o nā haumāna ma ia kula.

Na māua ‘o Nāmaka Rawlins, ka luna ho‘okele o ka ‘APL, i ‘imi i wahi

kūpono no nā haumāna ma nā hale pule, ma ka ‘āina ‘oi‘enehana, a ma nā hale

kahiko i hiki paha ke kūkulu a kāpili hou ‘ia. ‘A‘ole nō na‘e i loa‘a kekahi wahi

kūpono. A laila, ua ho‘oholo ka ‘APL e ho‘opukapuka ma ka ho‘oka‘awale ‘ana i

kālā ho‘olimalima ke‘ena hale ma ka papahele ‘ekolu o kekahi hale pā‘oihana ma

Hilo Kaona. Ua pōmaika‘i i ka loa‘a o ke kālā e ho‘olilo ‘ia e ka ‘APL ma ia

makahiki ko‘iko‘i hou a‘e o ka papahana.

‘O ke kapa inoa ‘ana kekahi kuleana i ‘auamo ma‘amau ‘ia e ke Ke‘ena

‘Oihana Ho‘ona‘auao, akā, ua kāko‘o ikaika mākou i ka mana‘o na Wilson i hāpai

no ka ho‘ohanohano ‘ana iā Iosepa Kaho‘oluhi Nāwahī, he kumu ho‘ohālike

hanohano no Puna i kūpa‘a ma hope o ka lāhui ma ka wā o ke aupuni mō‘ī. Na

Page 32: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

22

Larry Kimura i ‘imi i hālāwai me Mrs. Emma Ahuna, ka mo‘opuna a Nāwahī. A ua

hele like akula mākou ‘o Kimura, Wilson, a me Rawlins e noi i ka ho‘ohana i ka

inoa o kona kupuna kāne ‘o ia ka inoa no ia kula hou. Ma hope o ke kama‘ilio

‘ana me kā Mrs. Ahuna mau keiki, ‘a‘ole nō i ‘emo a ‘āpono ha‘aheo mai i ke

kapa ‘ia o ke kula no ka inoa o ko lākou kupuna aloha.

No laila, ma ka makahiki 1994, ua ho‘okumu ‘ia Ke Kula ‘O

Nāwahīokalani‘ōpu‘u. Ua mālama ‘ia he ‘aha‘aina nui ma Hilo Kaona nō, a ua

kono ‘ia nā ‘ahahui Hawai‘i, ko Hilo po‘e hanohano a me nā kāko‘o ‘ē a‘e a pau o

ka ‘ōlelo Hawai‘i o Hilo nei. Ua hū nō ho‘i ke aloha a me ke ohohia o ka po‘e i ia

ahiahi, a ua ‘ike ihola ko laila po‘e a pau, ua hō‘ea akula nō i ka pae puka hou o

ke ala i ka lanakila.

‘Oiai he ‘anu‘u ko‘iko‘i hou a‘e nō ia e pono ai ka pa‘a piha o ka papahana,

ua ho‘oholo māua ‘o Wilson e ha‘alele hou wau i ka‘u hana ma ke kulanui i hiki

ia‘u ke kōkua ma ka ho‘okele ‘ana. No laila, ua ha‘alele ma nā makahiki 1994-

1997 no ka ho‘okele a me ke komo pū ho‘i ma ke a‘o ‘ana i nā haumāna kula

waena. Ua ‘imi a loa‘a maila ka palapala a‘oakumu ‘oihana ho‘ona‘auao ma ka

papahana ‘ōlelo Pelekānia i hiki ia‘u ke a‘o i nā haumāna i ia wā. Ua ‘auamo pū

aku me nā hoa kumu, ‘o Lehua Veincent, Alohalani Housman, a me Māhealani

Jones i ke kuleana a‘o a me ka ho‘omohala papa ha‘awina no nā pae papa 6, 7 a

me ka 8. Ua ‘āpono ‘ia ka ne‘e o nā haumāna, he 36 ka nui, mai Ke Kula

Kaiapuni O Keaukaha a i Ke Kula ‘O Nāwahīokalani‘ōpu‘u i ia makahiki kula

1994-1995. ‘A‘ole nō i komo kino nā haumāna o ka Papahana Kula Kaiapuni ma

Page 33: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

23

Ke Kula Waena O Hilo, akā, ua ka‘a ka papahana kūhelu ma lalo o ka malu o Ke

Kula Waena O Hilo i ia wā. Ua lilo ‘o Nāwahīokalani‘ōpu‘u ke ala e kō ai ka

palapala puka kula ki‘eki‘e kaia‘ōlelo Hawai‘i, ‘o Ke Kula Kaiapuni Hawai‘i.

I kēia lā, ua mohala maila Ke Kula ‘O Nāwahīokalani‘ōpu‘u mai ka papa

mālaa‘o a hiki loa aku i ka pae ‘ōpio o ka papa 12. Ua ne‘e aku ka pae kula

waena a me ke kula ki‘eki‘e ma ka makahiki kula 1995-1996, a aia nō ma Kea‘au

mai ia wā mai nō a hiki i kēia manawa.

‘Ekolu makahiki ma hope o ka ho‘okumu ‘ana i Ke Kula ‘O

Nāwahīokalani‘ōpu‘u, ua puka hou maila kekahi hua kānāwai i ‘imi nui ‘ia. Ma ka

makahiki 1997, me ke kōkua nui o ka mea hanohano, o ke Kenekoa Daniel

Inouye, ua kau ka ‘Aha‘ōlelo o ka Moku‘āīna ‘o Hawai‘i he kānāwai e koi ana i ka

ho‘okumu ‘ia o Ke Koleke ‘Ōlelo Hawai‘i ma Ke Kulanui o Hawai‘i ma Hilo. Ua

kapa ‘ia akula ‘o Ka Haka ‘Ula O Ke‘elikōlani, he ho‘ohanohano i ke ali‘i wahine ‘o

Luka Keanolani Kanāhoahoa Ke‘elikōlani no kona ‘ano kūpa‘a loa ma hope o ka

‘ōlelo me ka mo‘omeheu Hawai‘i. A ma ia koleke e ka‘a ai ka papahana mua - a

mulipuka, ka papahana ho‘omākaukau kumu, a me ka papahana kula

ho‘okolohua. Ua ka‘a pū ka Hale Kuamo‘o ma lalo o ke koleke ma ia wā kekahi.

Ua ‘ike ‘ia kēia he ‘ōnaehana ho‘ona‘auao ‘ōlelo Hawai‘i piha e ho‘olako a kōkua

ana i ke kaiāulu ‘ōlelo Hawai‘i mai Hawai‘i a i Ni‘ihau. Ua ho‘omaka e hoihoi pū

mai ko waho po‘e i ia mau lako ha‘awina.

Aia ma ia kānāwai ka ‘ōlelo e ka‘a kūhelu ai Ke Kula ‘O

Nāwahīokalani‘ōpu‘u he kula ho‘okolohua ma lalo o ke koleke, me ka ‘ōlelo pū no

Page 34: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

24

ka hiki ke ho‘okumu hou aku i mau kula ho‘okolohua hou a‘e e like me ka mea e

pono ai. Ma ia ‘ōlelo i pa‘a ai ka ‘ōnaehana e ‘auamo like ai ka pae kulanui a me

ka pae ‘oihana ho‘ona‘auao i ke kuleana ho‘ona‘auao kaia‘ōlelo Hawai‘i no nā

haumāna ‘ōlelo Hawai‘i. Ua ho‘i akula wau i ko‘u kūlana ma ke koleke i ia wā,

akā, ua ho‘omau ma ka‘u hana ho‘okele papahana ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u mai

ia manawa a hiki i kēia lā. ‘Oiai ‘o Nāwahīokalani‘ōpu‘u ka mua, ua ulu a loa‘a

mai he mau kula ho‘okolohua hou a‘e o ke koleke i kēia wā.

‘O ka puke ‘o Ke Kumu Honua Mauli Ola kekahi hua hana ko‘iko‘i i

palapala ‘ia ma ka makahiki 1998. Ma hope o ka ‘umi a ‘oi makahiki o ka hana

ma ka papahana, ua ho‘ākoakoa mākou he kōmike kūkā i ‘auamo i ke kuleana o

ke kālailai a me ka palapala i ke ki‘ina no‘ono‘o i ho‘okahua ‘ia ai ka papahana

kaia‘ōlelo Hawai‘i ma kona ‘ano nui. ‘O kēia nā inoa o nā lālā o ia kōmike: ‘O

Elizabeth Kauahipaula, Elama Kanahele, Larry Kimura, William Wilson, Kalena

Silva, Makalapua Alencastre, Keiki Kawai‘ae‘a, Kalani Akana a me a‘u. Ua

ho‘oka‘awale i manawa e hui kūkā ai ma kekahi hale ho‘olimalima ma ka Luapele

i Kīlauea, a e ho‘oholo ai me ka mōakāka i ka paepae no‘ono‘o o kā mākou hana

ho‘ona‘auao. ‘O ia ka paepae no‘ono‘o i ho‘okumu ‘ia ai nā kula Pūnana Leo a

me ia mau kahua kula ‘ē a‘e i mohala mai ai ke kula kaiapuni ma ia mau

makahiki ma hope mai. Mai ia wā a hiki i kēia manawa, ho‘ohana nui ‘ia kēia

puke ma nā kahua kula me nā ke‘ena ‘APL, ma Ka Haka ‘Ula ‘O Ke‘elikōlani, a

me nā kula ho‘okolohua o ke koleke pū kekahi. Ua kākau ‘ia he hō‘ulu‘ulu mana‘o

o ka ‘ōlelo Hawai‘i ma ‘ehā ‘ōlelo ‘ē, ‘o ka ‘ōlelo Kepanī, ka ‘ōlelo Palani, ka ‘ōlelo

Page 35: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

25

Sepania me ka ‘ōlelo Pelekānia. Ma muli ia mau unuhina o ko mākou ‘i‘ini e

ka‘ana like aku i nā hana kuana‘ike ao Hawai‘i me ko waho po‘e. Pēlā nō paha e

kōkua aku ai i nā lāhui ‘ōiwi e ka‘a ana ma lalo o ka malu o nā aupuni ia mau

‘ōlelo nui, a e ‘imi ana ho‘i i ke ola o kā lākou ‘ōlelo me ka mo‘omeheu. Pēlā nō

ho‘i paha e kāko‘o ai ia mau aupuni nei (‘o ke Kepanī, ka Palani, ka Sepania, a

me nā aupuni ‘ōlelo Pelekānia) i ia mau lāhui ‘ōiwi.

Ma ka makahiki 1999, ua puka ‘elima haumāna, ‘o ia ka papa mua o Ke

Kula ‘O Nāwahīokalani‘ōpu‘u. Ua nui nā kāko‘o, nā kumu, a me nā ‘ohana i komo

a alu like ma ka hana i hua mai ai ia mau lā nui o ka pule puka kula. Mai ka wā i

ho‘omaka ai ke kula ma Hilo Kaona a hiki i kēia wā, ua ka‘a kekahi pae o ka

papahana ma lalo o ka ‘Oihana Ho‘ona‘auao ma o ka papahana Kula Ki‘eki‘e o

Hilo. I ko‘u mana‘o, he hō‘ailona ka puka kula ‘ana i ka puka pū o ka hua o ia

pilina ma waena o nā papahana ho‘ona‘auao aupuni Hawai‘i a me ka papahana

kū‘oko‘a ‘o ka ‘APL. Inā nō e mōakāka ka hopena e ‘imi ‘ia ana, a e hiki ke

‘auamo i ke kuleana e ho‘okō ai i ia hopena, he waiwai loa ka hana pū ‘ana o ke

aupuni a me ka ‘oihana kū‘oko‘a. He pae ana lanakila ‘i‘o nō ia puka kula ‘ana no

ka papahana ho‘ōla ‘ōlelo a no ka ho‘oikaika mo‘omeheu pū nō kekahi.

I ka makahiki 2001, ua lilo ka pae kula ha‘aha‘a o Ke Kula ‘O

Nāwahīokalani‘ōpu‘u he kula ho‘āmana ma lalo o ke aupuni Hawai‘i. ‘Oiai he

mea hou loa ke kula ho‘āmana ma Hawai‘i nei i ia wā, ua lana ka mana‘o e

ho‘olilo i ia aukahi kula ho‘āmana he pōmaika‘i e ho‘oikaika ai i ka papahana ma

Nāwahīokalani‘ōpu‘u, a keu aku no ka loa‘a ‘ole o ke kula ha‘aha‘a ma ia wā. Ua

Page 36: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

26

noi a ua ‘āpono ‘ia maila ka ho‘okumu ‘ana i Ke Kula ‘O Nāwahīokalani‘ōpu‘u Iki.

I loko nō o ia nūhou lanakila, ‘o ia mau pa‘akikī nō ka ho‘omākaukau ‘ana i nā

mea kiko‘ī a ko‘iko‘i ho‘i e pono ai ka ho‘omaka ‘ana o nā keiki e kūkali ana mai

ka Pūnana Leo a mai waho pū kekahi. No loko mai nō na‘e o Ke Kula Kaiapuni O

Keaukaha, no Ka ‘Umeke Kā‘eo, ka nui o nā keiki i noi komo ma

Nāwahīokalani‘ōpu‘u Iki. No laila, ma ia makahiki mua, ua nui nā papa i ho‘ohui

‘ia nā pae a i a‘o like ‘ia e mākou. Ua a‘o ‘o Alohalani Housman i ka papa hui pū

‘ia, ‘o ka mālaa‘o, ka ‘ekahi, a me ka ‘elua, a na‘u i a‘o i ka papa hui pū ‘ia, ‘o ka

‘ekolu, ka ‘ehā, a me ka ‘elima. Ma ia makahiki mai, ua a‘o ‘o Kaiolohia Say i ka

papa hui pū ‘ia, ‘o ka mālaa‘o a me ka ‘ekahi, na Alohalani ka papa hui pū ‘ia, ‘o

ka ‘elua a me ka ‘ekolu, a na‘u ka papa hui pū ‘ia, ‘o ka ‘ehā, ka ‘elima, a me ka

‘eono. Pēia nō ka ‘auamo ‘ana i ke kuleana a‘o i hiki ke holomua ka hana. ‘Oiai

‘a‘ole nō i lawa nā kumu, ua ho‘ohui i nā papa, a ua ho‘olālā nā kumu a me nā

kāko‘o kulanui i nā ha‘awina e pono ai ke a‘o ‘ana i nā haumāna. Pēlā i ho‘omaka

ai ka papahana mai kinohi mai nō ma ka pae kula kamali‘i ma ka Pūnana Leo a

ma ke kula kaiapuni nō ho‘i kekahi. Ua ho‘ohana i ka mea i loa‘a, a ua alu like ma

ka ho‘ohua ‘oi kelakela. Ma ka hala ‘ana o nā makahiki ma Ke Kula ‘O

Nāwahīokalani‘ōpu‘u Iki, ua ho‘onui pākahi a‘e i nā ‘anu‘u papa, a ma ka lua o nā

makahiki (2002-2003) o ka papahana kula ho‘āmana, ua pa‘a nā ‘anu‘u papa a

pau mai ka mālaa‘o a hiki i ka papa 12.

Aia ma lalo iho nei ka Pakuhi 1.2 i helu papa ‘ia ai ka heluna haumāna i

loa‘a ma ka ho‘omaka ‘ana ma Hilo Kaona a me ka nui o nā haumāna i loa‘a i

Page 37: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

27

kēia makahiki ma ke kula ma Kea‘au. Ua ulu ka nui o nā haumāna, a e puka ana

ka 13 o nā papa i ka makahiki 2011.

Pakuhi 1.2

I kēia manawa, aia ka Pūnana Leo o Hilo ma ke kahua kula ho‘okahi me

Ke Kula ‘O Nāwahīokalani‘ōpu‘u. Ke mālama ‘ia nei ka papahana pae kula

kamali‘i a me ka pae kula hi‘ipēpē e ho‘omaka ai nā pēpē i piha ‘eono pule. No

laila, ua pa‘a ka papahana mai ka pae pēpē a hiki i ke kula ki‘eki‘e ma ka honua

kula ho‘okahi. He la‘ana nui ke aukahi ho‘ōla ‘ōlelo a mo‘omeheu Hawai‘i o ka

‘imi ‘ana i ka pono no ka hanauna hou.

Ma ka nānā ‘ana i ka mō‘aukala, ua ‘ike ‘ia nā ‘anu‘u nui o ka

ho‘oponopono ma ke ‘ano he ki‘ina Hawai‘i. ‘A‘ole nō i ‘imi ‘ia ma ke ‘ano he

‘ōnaehana pa‘a o ka ho‘oponopono i ia wā, akā, ua ho‘oholo ‘ia ka hana ma ke

kuana‘ike e pono ai.

Papa 1994-95 2009-1012 1311 1510 89 158 8 107 14 96 14 135 224 193 172 161 20M 34

papahana

papahana

Page 38: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

28

Ma ka Mokuna ‘Elua, wehewehe piha ‘ia ka la‘ana mua loa o ka hana

ho‘oponopono i ‘ike ‘ia ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u. ‘O ka maka mua nō ia o ka ulu

o ka ‘ike me ka na‘auao i waena o ko ke kula no ka hana ho‘oponopono. Ma luna

o ia paepae ‘ike i pa‘a ai ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono i ho‘ohana ‘ia mai ia wā

mai.

Page 39: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

29

Mokuna ‘Elua

Ka Mō‘aukala o ka Ho‘oponopono Mua ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u

Ma ka makahiki 1992-1993, ma hope o ka paio nui ‘ana o nā mākua a me

ke kāko‘o pū ‘ana o ke po‘okumu ‘o Mr. Richard Seely, ua ‘āpono ‘ia ka noho ‘ana

o ka papa alaka‘i ma Ke Kula Kaiapuni O Keaukaha no ka papa 7. Pēlā i loa‘a ai

ho‘okahi hou makahiki e ho‘omākaukau ai no ka pae kula waena ‘ōlelo Hawai‘i.

Me ia ana nō e mau ai ka pa‘a o ka pū‘ulu haumāna o ka ho‘omaka loa ‘ana o ka

papahana i ka makahiki 1987. He ko‘iko‘i ka ho‘oholo ‘ia o ia nīnūnē ‘o ka noho

me ka ha‘alele i ‘ole ho‘i e lilo ka mākau ‘ōlelo Hawai‘i o kēia wahi pū‘ulu

haumāna ‘ewalu he mea ‘ole i waena o ke au nui ‘ōlelo Pelekānia e holo ana i

waena o ko Ke Kula Waena O Hilo.

Ma ʻAukake o ka makahiki 1994, ua komo he 36 haumāna o ka papa 6, 7,

8 o ke Kula Kaiapuni O Keaukaha i loko o ka papahana kula o Ke Kula ‘O

Nāwahīokalani‘ōpu‘u. Ua komo ia papa alaka‘i me nā haumāna o ka papa ‘eono

me ka papa ‘ehiku ma ke kahua kula hou o Ke Kula ‘O Nāwahīokalani‘ōpu‘u. Aia

i loko o kēia heluna nā haumāna Pūnana Leo o Hilo i ho‘omau aku i Keaukaha.

‘O kēia nā haumāna o nā papa mua loa o ka papahana kula kaiapuni ma

Keaukaha. Na ka ‘oihana ho‘ona‘auao o ka moku‘āina i ho‘olako mai i ‘ekolu

kūlana kumu a‘o no ia makahiki hou a na ka ‘APL i hai i nā kumu keu i komo pū

aku ma ia wā ko‘iko‘i o ka ho‘omohala papahana kaiapuni Hawai‘i ma Hilo nei.

Ma muli ho‘i o ka loa‘a ‘ole o kahi kūpono e mālama ‘ia ai ka papahana, ua

Page 40: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

30

ho‘oholo akula ka ‘APL nāna e ‘auamo piha i ka uku ho‘olimalima ‘ia o kekahi

papahele hale pā‘oihana kahiko ma Hilo Kaona.

Me ia ‘ano alu like ‘ana o ka po‘e i pa‘a ai nā hi‘ohi‘ona nui me ke kiko‘ī o

ka papahana ho‘ona‘auao ma ia kahua kula hou. A ma ka nānā ‘ana i ka po‘e e

alu like ana, kohu mea ua pi‘i a ulu a‘e nō ho‘i ka noke paupauaho ‘ole i ka

ho‘opa‘a ‘ia o ka papahana ‘oi kelakela ma nā ‘ano a pau. Ma muli ho‘i o ka

pōmaika‘i ‘o ka hiki ke ho‘oulu, ho‘ololi a haku hou i ka papahana ma kekahi mau

‘ano i hiki ‘ole ke hana ‘ia ma mua, no laila, ua alu nā limahana a me nā ‘ohana

ma luna o ka ho‘okā‘oi i ka papahana ho‘ona‘auao o ke kula. Inā ua nele ma

kekahi ‘ano, ‘o ka ‘imi koke akula nō ia i ka mea e pono ai ka holomua. ‘A‘ohe

nānā ‘ia o ka mana‘o wāwahi a kānalua paha. Inā ua loa‘a ke kānalua i waena o

nā ‘ohana, ‘a‘ole nō ‘emo a nalowale ia ha‘awina o ka na‘au, ‘oiai ua ‘ikemaka ‘ia

ka holomua o ka hana o kēlā lā kēia lā.

‘O kekahi ki‘ina nui o ka ho‘oikaika papahana, ‘o ia ka haku ‘ia o nā

‘ōnaehana e mālama ‘ia ai nā loina Hawai‘i ma ke ‘ano he hana kūmau o kēlā me

kēia lā. Ho‘ākoakoa ‘ia ka po‘e ma kahi i mana‘o ‘ia he ko‘iko‘i i ka papahana a

komo like ka po‘e ma ka hana. Ma ia ‘ākoakoa ‘ana, ho‘okuleana ‘ia ka po‘e

alaka‘i na lākou e ho‘okele i ka hana ma kekahi ka‘ina i ho‘oholo mua ‘ia i waena

o nā kumu. He mea ma‘amau ka mālama ‘ia o ka wehena lā, he mālama loina

ho‘opono ma nā kula kamali‘i Pūnana Leo a me nā Kula Kaiapuni Hawai‘i a pau o

Hawai‘i nei. A no laila, i nā haumāna ma ke Kula Kaiapuni Hawai‘i o Keaukaha

ma Hilo, ua hele lākou a ma‘a i ka ‘ākoakoa ‘ana i nā kakahiaka a pau ma mua o

Page 41: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

31

ka ho‘omaka ‘ana o ke kula. ‘O ia kekahi o nā ‘ākoakoa kūmau o ka lā. No laila,

ua ho‘omau ‘ia akula ia hana ma Ke Kula ‘O Nāwahīokalani‘ōpu‘u. Eia na‘e, ma

muli o ka ‘oko‘a o ka ho‘onohonoho ‘ia o nā lumi me nā holoē nō ho‘i o ia wahi,

ua haku hou ‘ia ke ‘ano o ke komo ‘ana ma ka wehena lā. Ho‘ākoakoa ‘ia ka po‘e

a pau ma ka lumi ‘āmui no ka wehena lā. Ho‘omākaukau nā haumāna ma waho

o ka ‘īpuka o ka lumi a ‘ākoakoa nā kumu ma loko. Pēlā ka hana i nā kakahiaka

a pau a i kekahi lā i kupu mai ai ke kumu e mohala mai ai kekahi ‘ōnaehana hou

loa ma ke kula.

Eia ma lalo iho nei ka hana i ‘ike ‘ia i ia lā ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u. ‘O ka

ho‘omaka nō ho‘i ia o ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono o Ke Kula ‘O

Nāwahīokalani‘ōpu‘u, ke kumuhana nui o kēia pepa.

2.1 Ka ‘Oloke‘a o nā ‘Ānu‘u o ka Hana ma ka Ho‘oponopono Mua Loa

I. ‘Ike ‘ia ka pilikia e a‘u

II. Nā hi‘ohi‘ona o ka ho‘oka‘a‘ike

a. Ho‘oholo nā kumu i ke kali a kō ka ho‘oponopono, a laila, e

ho‘oka‘a‘ike me ka ‘ohana.

e. Ho‘oka‘a‘ike me ka po‘e i loko o ka hihia

i. A‘oa‘o au i nā haumāna hihia

o. Mihi ka lawehala, kala, a uku pāna‘i

1. Mihi i ko ka hale ‘aila

a. Kala ko ka hale ‘aila

Page 42: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

32

e. Noi i hana uku pāna‘i e pono ai

2. Mihi i mua o ko ke kula

a. Kala ko ke kula

e. Noi i hana uku pāna‘i e pono ai

u. A‘oa‘o ke kumu

1. Ho‘oka‘a‘ike me ka ‘ohana o nā haumāna lawehala ma hope

o ke kō o nā pae ho‘oponopono a pau.

2. Hana i uku pāna‘i ma ke kula

2.2 Nā Hana I ‘Ike ‘Ia ma nā ‘Anu‘u

2.2.1 ‘Ike ‘Ia ka Pilikia

Ma ka hola 7:50 o kēlā me kēia kakahiaka, kū lālani nā haumāna ma waho

o ka ‘īpuka ma ka lānai e puni ana ka hale e kali ana i ke komo no ka papahana

wehena lā. Kapa ‘ia kahi e mālama ‘ia ai nei papahana, ‘o ia ka lumi ‘āmui. Aia

ke kula ma ka papahele ‘ekolu, ke ki‘eki‘e loa o ka hale ke‘ena i ho‘olimalima ‘ia

ai nā lumi papa. A ma lalo pono o kahi a nā haumāna e kū lālani ana, he hale

‘aila e ho‘okū lālani ‘ia ana nā ka‘a i lawe ‘ia no ka ho‘oponopono ‘ia. ‘O ka

ma‘amau, ho‘okani ‘ia ka pū ma ka hola 7:50, ‘o ka hō‘ailona nō ia o ka wā e

puka aku ai nā haumāna a e ho‘omākaukau no ke ka‘i ‘ana mai i loko o ka lumi

‘āmui. Kali nā kumu ma loko o ka lumi ‘āmui. Ke maluhia nā haumāna ma waho

ma ka lānai, a laila, wehe ‘ia ka ‘īpuka e kekahi kumu e komo nui mai ai nā

haumāna. I kekahi lā, iā mākou kumu e kali ana ma loko o ka lumi ‘āmui, ua ‘ike

‘ia akula ka lohi o ka ho‘omalu ‘ia iho o nā haumāna. I ia manawa wau i ho‘oholo

Page 43: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

33

ai i ka puka koke i waho e ‘imi ai ho‘i i ke kumu o ka lohi. Ia‘u e puka ana i waho,

‘alawa akula wau i kekahi pū‘ulu haumāna e wala‘au ana kekahi me kekahi, a

kohu mea e nānā ana ‘elua o lākou i lalo i nā ka‘a i ho‘okū ‘ia ma ka hale ‘aila ma

ka ‘āpana ‘āina e pili ana. I ia kekona nō, ia‘u e nānā ana iā lāua, ua ho‘oku‘u

kekahi i ka hā‘ae o kona waha a kuha mālie mai kona wahi lehelehe iho a hā‘ule i

lalo loa. ‘O ko‘u kāhea ‘o‘ole‘a koke akula nō ia iā lāua e ho‘i me a‘u i loko o

kekahi o nā lumi papa e kali ai. Ma hope o kēlā,‘a‘ole nō i pono e ho‘omalu hou i

nā haumāna ‘ē a‘e a lālani wale a‘ela nō lākou me ka wikiwiki a komo maila i loko

o ka lumi ‘āmui e kū ai ma ko lākou wahi ka‘ina mo‘okū‘auhau (ke ka‘ina i komo

ai nā keiki ma ka papahana ma ka ho‘ohana ‘ana i ka ‘ōlelo Hawai‘i i kēlā lā kēia

lā) ma nā noho papa lā‘au e waiho ana i laila.

2.2.2 Nā Hi‘ohi‘ona o ka Ho‘oka‘a‘ike

Puana ‘ia ke mele mua a ho‘omaka ‘ia a‘ela ka papahana wehena lā

ma‘amau. Mau nō na‘e ke ka‘awale o nā haumāna ‘elua a me a‘u ma kekahi

lumi. E kama‘ilio ana wau me lāua i ia manawa, a e ho‘olohe ana nō ho‘i i ko lāua

mau mana‘o wehewehe me ka ‘oia‘i‘o. ‘A‘ole ma ke ‘ano he hō‘alo‘alo. I loko nō o

ka wā pōkole loa, ua ‘ike ihola wau, he hō‘ailona maika‘i nō ho‘i kēia mau mana‘o

o ko lāua maopopo no ke kūpono ‘ole o kā lāua hana. I ka lohe ‘ia o ia ‘ano

mana‘o a me ka ‘ike pū ‘ia o ka lawena kino e pono ai, ‘o ko‘u maopopo ihola nō

ia i ka holo maika‘i o ka hana ho‘oponopono. Wehewehe wau no ka hewa o kā

lāua hana me ka hō‘oia pū i ke komo o ka ‘ike e ulu hou ai ko lāua na‘auao no ka

hana pono. E pa‘a ana nō kekahi ha‘awina waiwai iā lāua. Ua ho‘oholo pū i ke

Page 44: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

34

kali ‘ana a pau ka ho‘oponopono ‘ana, a laila, e ho‘oka‘a‘ike me ka ‘ohana o nā

haumāna.

2.2.3 Ke A‘oa‘o i ka Haumāna i Hihia

Ua ma‘alahi ke a‘oa‘o ‘ana iā lāua i ia lā. Ma muli o ka ho‘oka‘a‘ike maika‘i

ma waena o mākou, ua ho‘olohe pono lāua i ka wehewehe ‘ana no ka hana

ho‘oponopono e ho‘okō ‘ia a me ke kumu o ka hana pēlā. Ua kūkā mākou no ka

mana‘o e holoi lāua i ke ka‘a i ho‘opilikia ‘ia, ‘o ia ka hana pāna‘i e kō ai ka

ho‘oponopono. Nānā kiko‘ī ‘ia ke kuleana e ‘auamo ‘ia ma mua o ka haku o ka

hale ‘aila, a laila, ma mua o ko ke kula. Hō‘ike pū ‘ia no ka ho‘oka‘a‘ike me ka

‘ohana ma ka hale kekahi.

A no laila, ma hope o ke kūkā ‘ana,‘o ke alaka‘i ‘ia akula nō ia o nā

haumāna e a‘u a i ka hale ‘aila e mihi ai.

2.2.4 Ka ‘Oia‘i‘o o ka Mihi, ke Kala, me ka Uku Pāna‘i

I ka launa ‘ana me ka haku hale ‘aila, ho‘opuka koke akula nā haumāna i

ko lāua mo‘olelo me ka na‘au ha‘aha‘a me ke kūpono ho‘i o ka lawena

ho‘okanaka makua. Ma ia wā nō i ‘ike ai ia haku i ka ‘oiai‘o o ia mihi ‘ana, a ua

ho‘omaka a‘ela i ka mo‘olelo no kona kuleana e uku ‘ia ai ‘o ia. Mōakāka koke

ihola i nā haumāna ka mana‘o nui o ka waiwai kālā, ke kuleana ho‘okō me ka

hilina‘i ‘ia o kēia kanaka e ka mea uku iā ia. ‘O ke ola me ka make nō ia o kāna

pā‘oihana, he kuleana ko‘iko‘i nō ia. Ho‘olohe akula nā haumāna, a laila, hāpai

akula i ka mana‘o e holoi paha i ke ka‘a, he uku pāna‘i nō ia no ka hana hewa a

lāua. Hō‘ole koke maila ka haku iā lāua me ka ho‘opuka no kona mana‘o he lawa

Page 45: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

35

loa kēia a‘oa‘o ‘ana iā lāua. E ho‘oku‘u ‘ia, ‘a‘ole nō e hana hou. Nui kona ‘olu‘olu

me ke aloha a pā ka na‘au o nā haumāna i ia ‘ano huhū ‘ole ona. Ua lūlū lima ia

kanaka me nā haumāna. ‘O ka mahalo akula nō ia o mākou, a ho‘i akula i ke

kula. Ua kō kēia pae hana i nā haumāna.

Ma ‘ane‘i kākou e ‘ike ai no ka mihi i mua o ko ke kula. E like ho‘i me ka

hana i ‘ike ‘ia ma ka iho ‘ana i ka hale ‘aila, pēlā nō ma ka ho‘i ‘ana a‘e. Ho‘opuka

au i nā mana‘o paipai iā lāua a hō‘oia no ka hana e ho‘okō ‘ia i mua o ko ke kula.

No laila, i ka hō‘ea o mākou i ka lumi ‘āmui, e noho ana nā haumāna ma

nā lālani mo‘okū‘auhau e like nō me ka mau ke mālama ‘ia ka hana kūhelu ma ia

lumi. Aia pū nā kumu ‘ē a‘e e kali pū ana me ka ho‘omanawanui. I ka ‘ike ‘ia o ka

hō‘ailona o ka mākaukau, ‘o ko mākou komo akula nō ia i ka lumi a ka‘i pololei nā

haumāna ‘elua i mua o ke anaina haumāna e kali ana. Huli maila kekahi ia‘u

kohu mea e hō‘oia ana no ka ho‘omaka, a laila, ua ho‘omaka akula nō. Ho‘opuka

koke ‘ia akula ka mihi e kekahi haumāna, a laila, e kekahi, a wehewehe pū ‘ia e

a‘u ke kumu o ia mihi ‘ana. Ma hope o kēlā, ua hāpai ‘ia e nā haumāna ka hana

pāna‘i i ke kula. ‘O ka ‘ohi‘ohi ‘ōpala a me ka ho‘oma‘ema‘e i ka lua, ‘o ia ana ka

hana. I ka pau pono ‘ana o kā lāua ‘ōlelo, ua ho‘okele au i ka ho‘oulu wale ‘ia o

ka ‘ike ma waena o nā haumāna ‘ē a‘e o ke kula no ke kala ‘ana. A hahai wale ka

po‘e a pau i ia a‘oa‘o ‘ana ma ka ho‘opuka waha ‘ia penei: “‘Ae, ua kala ‘ia.” Pēlā

i a‘oa‘o ‘ia ai nā haumāna a i kala ‘ia a‘e ai nō ho‘i nā haumāna no ka hana hewa.

Page 46: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

36

2.2.5 Ka Mana‘o A‘oa‘o o ke Kumu i ko ke Kula

Ma hope o nā hana a pau, ua kū wau i mua o ko ke kula a a‘oa‘o no

nā ha‘awina nui i ‘ike ‘ia. Hō‘ulu‘ulu ‘ia nā mana‘o nui i ‘ike ‘ia mai ka wā i ‘ike ‘ia

ai ka pilikia a hiki loa mai i ia wā e pani ai.

I ia manawa nō i ho‘okumu mua ‘ia ai kēia ki‘ina ho‘oikaika kuana‘ike

ku‘una ‘o ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono.

2.3 Nā Wehewehena Kuana‘ike o nā ‘Anu‘u Pākahi

2.3.1 Ka ‘Ike ‘Ia o ka Pilikia

He mākau a he na‘auao ka hiki ke ‘ike i ka pilikia ke kupu mai. Hō‘oia koke

‘ia ka pa‘a a pa‘a ‘ole o ia mākau a na‘auao mo‘omeheu ke hua mai ka ‘ike a ka

maka a me ka lohe a ka pepeiao. Pelā nō ho‘i e ola ai ka mo‘omeheu Hawai‘i,

ma ka hō‘oia‘i‘o a hō‘oia i ka launa o ka lawena me ke kuana‘ike Hawai‘i i kēlā

me kēia lā. Inā ‘a‘ole mōakāka ia kuana‘ike Hawai‘i, he hana nui ka ‘ike ‘ia o nā

hi‘ohi‘ona like ‘ole o ka pono me ka pono ‘ole ke kupu mai. ‘Oiai he nui a lehulehu

ho‘i ia mau hi‘ohi‘ona, he mea nui ka ‘imi mau i ka ho‘oulu mākaukau ma kēia

hana. He makakau ko‘iko‘i kēia no ke kumu kula o ke kula ‘ōlelo Hawai‘i, ‘oiai ‘o

ka ho‘oulu kuana‘ike Hawai‘i ka pahuhopu nui o ka papahana. Ke alu like nā

kumu ma ka hana pū me ka ‘imi mau i ia pahuhopu, ‘o ka ili mōakāka wale nō

koe o ka maopopo i waena o nā haumāna. Ke kupu mai ka pilikia a e ‘ike koke ‘ia

e kekahi kumu a haumāna paha, nui ka papaha o ka holopono o ka mo‘oki‘ina

ho‘oponopono. Inā ‘a‘ohe lōkahi o ka po‘e alaka‘i, ‘o nā kumu nō ho‘i, a malihini

nā haumāna i ia kuana‘ike, he hana nui ana ka ho‘oponopono ‘ana, ‘oiai ho‘oku‘u

Page 47: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

37

‘ia nō paha ia ‘ano lawena hemahema ma nā kula kuana‘ike Pelekānia ma‘amau

ma Hawai‘i nei. No laila, he ho‘okumu maoli kēia hana i kekahi hana ‘oko‘a e ‘ike

‘ole ‘ia nei ma nā kula ‘ē a‘e. Ma ka hō‘ike mau ‘ia o ka mālama i ka lawena

kūpono me ka ho‘oponopono ‘ia o ka lawena kūpono ‘ole e ulu ai ka makakau

kuana‘ike Hawai‘i. Ma kēia pō‘aiapili hāiki ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u Kaona, ua

‘ikemaka ‘ia ke kuha ma luna o nā ka‘a a me nā mea nāna i hana. No laila, he

pa‘akikī ka hō‘ole ‘ia e ka haumāna. Inā ‘a‘ole nō i ‘ikemaka ‘ia ka hana, kālele ‘ia

nā ‘ao‘ao ‘ē a‘e o ka mākau ‘ike lawena. He kuhi a kālailai ka hana me ka

mana‘olana e puka mai ana ka hua e pono ai ka ho‘oka‘a‘ike maika‘i ke a‘oa‘o i

ka haumāna.

2.3.2 Ka Ho‘oka‘a‘ike

‘O ka ho‘oka‘a‘ike ka mea nui ma ka pae kama‘ilio me nā haumāna i hihia.

Inā malihini ke kumu i ka haumāna, ‘o ka makamua paha ia o ka ho‘okama‘āina. I

loko nō o kēia kama‘āina ‘ole, hiki nō ke holopono ka ho‘oka‘a‘ike ‘ana. Eia na‘e,

‘a‘ole kēia he pō‘aipili ma‘amau ma ke kula ‘ōlelo Hawai‘i, ‘oiai he kaiāulu li‘ili‘i nō

ia a kama‘āina nā ‘ohana, nā haumāna, a me nā kumu kekahi i kekahi. Inā nō

kama‘āina ke kumu i ka haumāna, e kūkulu ‘ia ka ho‘oka‘a‘ike ma luna o ka pilina

i pa‘a mua. I kekahi manawa, holopono ka ho‘oka‘a‘ike a i kekahi manawa, ‘a‘ole.

‘A‘ole ‘o ke kama‘āina wale nō ka mea e puka ai kēia hana. ‘O ka ‘i‘ini nui o ke

kumu i ka hana ho‘opono, kona hā‘awipio ‘ole ma luna o ka ‘ike o ka haumāna a

me ka ‘imi ‘o‘ole‘a i ka lanakila, ‘o ia nā mea e pono ai. Ke ‘ike ka haumāna i kēia

Page 48: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

38

no kāna kumu, ‘o kona hilina‘i piha wale ana nō ka hopena. He kuleana nui kēia

na ke kumu e ‘auamo a pāna‘i ka haumāna.

Ma ‘ane‘i hou nō e ‘ike ai i ka mea nui o ka mākau me ka na‘auao o ke

kumu ma ke kuana‘ike Hawai‘i ma ka ho‘okō i ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono. He

aha ke ‘ano o ka pilina i pa‘a mua? Ua loa‘a anei ka hilina‘i i waena o lākou, ‘a‘ole

paha? ‘O ka mea nui ka hiki ke ‘imi ‘ia ka ho‘oponopono me ka ‘ae ‘ole i ka

ho‘ohihia hou ‘ia ma ka no‘ono‘o me ka ha‘awina o ka na‘au. Ma keia pō‘aiapili

mua ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u Kaona, aia nā haumāna ma ka pae kula waena a

kama‘āina loa nā kumu a me nā haumāna kekahi i kekahi. No laila, nui ka ‘ike o

nā haumāna no ka lawena pono me ka pono ‘ole, eia na‘e, i kekahi manawa,

‘olu‘olu nō kekahi o lākou i ka ‘imi hana me ka hana kolohe. ‘O ka waiho ‘ia o

lākou e launa i waho ma ka lānai, ‘o ia kekahi hō‘ailona o ka hilina‘i ‘ia o ka

haumāna he kanaka makua ke ‘ano. ‘A‘ole pono ka loa‘a mau o ke kumu nāna e

kia‘i iā lākou. I ka nui o ka manawa, ‘a‘ole nō pilikia nā haumāna akā i ia lā na‘e,

ua ‘oko‘a ka hopena. ‘O ka hiki ‘ole paha ke hikaho‘omalu ‘o ia kekahi kumu, a ua

ho‘omaka a‘ela ka po‘e e wala‘au a komo i ka hana e ‘olu‘olu ai ka na‘au. E like

nō me ka lō‘ihi hou a‘e o ka ho‘oku‘u ‘ia, pēlā e ulu ai a helele‘i loa ka hana pono.

Lalau ka no‘ono‘o a pēlā nō ka hana. A ‘o ia lawena a pau, he pono a pono ‘ole

paha, he mau hō‘ailona ia e ho‘ohana ‘ia e ke kumu ke kama‘ilio pū me ka

haumāna.

Ma luna o ia kuana‘ike me ke kama‘āina pū i ka haumāna e a‘oa‘o ai ke

kumu i ka haumāna. Eia hou kākou ke ‘ike hou nei no ka mea nui o ka mākau

Page 49: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

39

maka‘ike a ke kumu a me ka mākau unuhi mana‘o e pono ai ka holomua o ka

haumāna. Ke hele a kuluma kēia mākau o ke kumu, pēlā e ulu ai kona na‘auao

ma ia ‘oihana he kumu kula. Kia mau ke kumu ma luna o ka holomua o ka

haumāna me kona ‘ike a na‘auao no kona mana iho. Inā ‘a‘ole lawa ka ‘ike o ke

kumu no nā hi‘ohi‘ona o ia pō‘aiapili, he hana nui ke kōkua i ka haumāna. ‘O

kekahi, ‘o ia ka mālama pū ‘ia o ka mana o ka haumāna me kona ‘ike. He ko‘iko‘i

ka no‘ono‘o ‘ia o ka haumāna he kanaka ‘ike no ka hana pono me ka hana pono

‘ole. Inā ‘a‘ole mōakāka iā ia ka ‘oko‘a, e a‘oa‘o ke kumu iā ia ma ke ‘ano he

ho‘omana‘o, ‘a‘ole ma ke ‘ano he kanaka maopopo ‘ole loa. Loa‘a kona ‘ike, ‘o ka

pilikia na‘e, ‘a‘ole nō paha i pa‘a pono i kekahi manawa. Pēlā ka mana‘o o ke

kumu no kāna haumāna, ‘a‘ole ‘o ia e hana‘ino ‘ia. A pēlā ko ka haumāna mana‘o

no ke kumu, ‘a‘ole e hana‘ino ‘ia ke kumu ma ke ‘ano he kanaka a ma ke ‘ano

ho‘i he ho‘okele o ka ho‘ona‘auao. He pilina ho‘āno kēia kekahi i kekahi, he

pō‘aiapili ko‘iko‘i ho‘i e ho‘opuka ‘oia‘i‘o ‘ia ai ka mana‘o ke ho‘oka‘a‘ike.

2.3.3 Ke A‘oa‘o i ka Haumāna

He ho‘okele ke a‘oa‘o. Ke ‘oia‘i‘o ka pilina a ke kumu me ka haumāna, hiki

i ke kumu ke ho‘omohala i ke kuanaʼike kālailai o ka haumāna. ‘O ka lawena ka

hua o ia ‘ike. Ma laila e hō‘oia ai i ke kuluma me ke kuluma ‘ole o ka hana i ke

kanaka. ‘O ke ki‘ina i ho‘ohana ‘ia ma ia manawa mua o ka ho‘oponopono ma ke

kaona, ‘o ia ka ho‘ono‘ono‘o ‘ana a‘e i ka haumāna. Ho‘ono‘ono‘o ‘ia ka haumāna

ma ka nīnau ‘oko‘a wale ‘ana aku iā ia. Eia na‘e, ua haku ‘ia ka nīnau ma ke ‘ano

he ‘ōhi‘u i ka ‘ikepili ho‘ohihia a loa‘a mai ka ‘oia‘i‘o. Ma kēia ‘ōhi‘u ‘ana na‘e e

Page 50: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

40

hō‘ike pū ‘ia ai nō ho‘i ka mālama ‘ia o ka mana kanaka. ‘A‘ole e kula‘i a wāwahi

akā e hāpai a ho‘okele. I loko nō o kēia, he ‘o‘ole‘a nō ke ‘ano o ka nīnau me ka

‘ōlelo a ke kumu. ‘O kā ka haumāna, ‘o ia ka ho‘olohe me ka no‘ono‘o hou, he

nanalu a ulu mai ka mōakāka i loko ona. Pono e hiki iā ia ke ho‘omanawanui a

kāohi i kona mau mana‘o a i ka wā kūpono e ho‘opuka waha ‘ia ai. Na ke kumu

kēlā e maka‘ala aku. I ia wā kūpono e ho‘opuka ‘ia ai ka mana‘o, pono e

ho‘opuka ka haumāna me ka ma‘ema‘e, ‘a‘ole me ke kāpulu me ka no‘ono‘o ‘ole.

‘O ka hō‘ailona ia o ka na‘auao me ke kanaka makua o ia haumāna. Ho‘olohe

piha ke kumu a kālailai pū. Hiki ke ho‘omau me kēia a hō‘ea i kekahi pae ‘ike e

ho‘omau ai i kekahi ‘anu‘u hana hou a‘e. Aia ia kuleana hana i ke kumu, nāna e

ho‘okele a ho‘oholomua a hiki i ka pae hou.

I kekahi manawa, ke ‘olu‘olu ka haumāna, nāna nō e hāpai i ka hana e

ho‘oponopono ai i ka pilikia. I kekahi manawa, ke paipai ke kumu ma ka nīnau,

“He aha ka hana i kēia manawa?” a ma ka pane ‘ana mai, hō‘ike ‘ia mai ka

hā‘ina. Pēlā ka hana a nā haumāna ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u Kaona, “E mihi

paha i ka luna o ka hale ‘aila?” a ‘o ke kāko‘o wale nō koe o ke kumu. Ke pono e

ho‘ono‘ono‘o hou a‘e i ka haumāna, na ke kumu e ho‘oholo a hana aku a loa‘a

kekahi mana‘o e pono ai. ‘O ia ka hopena ‘oi kelakela, ‘a‘ole na ke kumu e hāpai.

‘O ka ho‘oulu nō ho‘i ia o ka mana hikaho‘oponopono i loko o ka haumāna. Inā

he hana nui na‘e, na ke kumu nō e kōkua ma ka hāpai i mana‘o a i ‘elua paha

mana‘o i wae ‘ia ai kekahi.

Page 51: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

41

No laila, ʻo ke kālailai me ke kaupaona ʻana ka mākau e a‘oa‘o ‘ia ana e ke

kumu. A ma ka ho‘okele ‘ana i ka haumāna e ‘imi i ka hā‘ina ma o ka

ho‘oma‘ama‘a ‘ana i kēia mau mākau ‘o ke kālailai me ke kaupaona, pēlā e ulu ai

ka ‘ike hikaho‘oponopono. Ke kuluma ia ‘ike, lilo ia haumāna he kumu ho‘ohālike

o ke kuana‘ike ho‘opono. Ma ka launa ‘ana me nā hoa, pēlā e ili wale ai ia

kuana‘ike ma luna o ha‘i. Ma ke au o ka manawa, e lilo pū nō kēia ‘ike he waiwai

e a‘oa‘o ‘oko‘a pū ‘ia i waena o nā pōki‘i, he a‘o nō ho‘i i nā keiki i hānau ‘ia ma

hope ona.

No laila, he nui nā ‘ao‘ao o ke a‘oa‘o: 1) ‘o ka lilo ‘ana o ke kanaka he

kumu ho‘ohālike o ka ho‘opono a ma ka nānā me ka ho‘opili wale ‘ana aku nō e

a‘o ai ‘o ha‘i, 2) ‘o ka ho‘ohana ‘ia o ka ‘ōlelo pōkole, he nīnau paha e ho‘oulu ai i

ka ‘ike a ke kumu no ke a‘oa‘o, 3) ‘o ka ho‘olohe, ke kālailai me ka nanalu kekahi

o nā mākau e ho‘oulu ai i ka ‘ike e pono ai ke a‘oa‘o, 4) ‘o ka hiki ke ho‘olauna i

nā mana‘o nōhihi a e unuhi ‘ia he mana‘o nōhie, ‘o ia kekahi mākau e pono ai ke

a‘oa‘o. No laila, ke ho‘ohana ‘ia kēia mau mākau me ka na‘auao, nui ka papaha o

ka ho‘oulu ‘ia o ka haumāna he kanaka makua.

2.3.4 Ka ‘Oia‘i‘o o ka Mihi, ke Kala, me ka Uku Pāna‘i

‘O ka mihi kekahi pae e ho‘okō ‘ia ma ka ho‘oponopono. ‘A‘ole ka

ho‘opuka waha wale ‘ia nō o ka ‘ōlelo he mihi ka hana e pono ai. E like nō me nā

pae ‘ē a‘e o ka ho‘oponopono, e hana ‘ia me ka ‘oia‘i‘o. No laila, inā ua kō ka

hana o nā pae ‘ē a‘e, e ‘oia‘i‘o ana kēia mihi ‘ana. A i mea e hō‘ike ai i ka na‘au

ho‘opono o ke kanaka i hana hewa, e ʻimi ‘o ia i wahi hana pāna‘i, he ho‘iho‘i a

Page 52: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

42

kōkua manawale‘a aku i ke kanaka i hana‘ino ‘ia. Pēlā nō i a‘oa‘o ‘ia ai nā

haumāna ma ia lā o ke kuha ‘ana. Ke pau ke a‘oa‘o ‘ana, e komo ma ka pae

ho‘okō. ‘A‘ole nō nui ka ‘ōlelo ‘ana i ia wā, he mau mana‘o paipai pōkole wale nō.

Kūkulu ‘ia kēia ma luna o ka mana‘o kāko‘o a hō‘oia wale nō i ka pa‘a o ka ‘ike a

nā haumāna, ‘oiai ‘a‘ole kūpono ka nīnau mai ia‘u i mua o ka haku o ka hale ‘aila.

Pono e hana ‘ia ma mua ma ke ka‘awale. Ke kū i mua ona, e ho‘opuka mana‘o

me ke kānalua ‘ole.

‘O ia lawena e hō‘ike ana i ka ha‘aha‘a o ka na‘au, ‘o ia kekahi ‘ao‘ao

hō‘oia‘i‘o o ka mihi. Inā he pā‘ani ka haumāna, ‘a‘ole lohe ‘ia ka mana‘o e kūkā ‘ia

ana a e kauka‘i wale na kekahi e ho‘opuka mana‘o, he hana nui ka hilina‘i ‘ia a

‘oia‘i‘o ka mihi ‘ana. Mana‘o paha kekahi po‘e e ho‘oku‘u i ka haumāna, ‘a‘ole

pono e ‘o‘ole‘a ma ka ho‘okele ‘oiai he ‘ōpiopio wale nō. Eia na‘e, ke pa‘a ka ‘ike

‘oi ‘ōpiopio loa a inā ho‘i i ‘ike ‘ia ka hiki ke ho‘okō maika‘i ‘ia ma ia pae makahiki,

e paipai ‘ia ka ho‘okō aku ke o‘o a‘e. Pēlā ka hana i ia lā. Ua ‘ike ‘ia ke ka‘a o ka

‘ike ma waena o nā haumāna me ka haku ma ka hale ‘aila, a ua pa‘a ma ka lūlū

lima ‘ana. He hō‘ailona kēlā o ka ‘oia‘i‘o i hō‘ike ‘ia ma ka lawena a me ka ‘ōlelo a

nā haumāna.

He ‘oko‘a ka mihi ma ke ākea i mua ho‘i o ka po‘e kama‘āina a pau, ‘a‘ole

ma kekahi wahi ka‘awale i waena o kekahi mau po‘e wale nō. ‘Oi aku ka hiki ke

‘ike ‘ia ka ‘oia‘i‘o ma muli o ke kama‘āina o kekahi i kekahi. Mihi akula lāua ma

luna o ka mana‘o minamina i ka ho‘ohilahila ‘ia o ka inoa o ke kula me nā kānaka

‘ē a‘e o ka ‘ohana kula. Nānā ‘ia ka nui po‘e ma o ka hana a ke kanaka ho‘okahi.

Page 53: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

43

‘O ia ke kuana‘ike. ‘A‘ole hiki ke ho‘oka‘awale ‘ia ka hana a kekahi kanaka, ‘a‘ole

loa ‘ike ‘ia e ke kaiāulu. Ua a‘o lākou a pau no ke kala ‘ana a no ka ho‘oku‘u i ka

ho‘ohalahala me ka hauwala‘au ke hemahema ka hana a ha‘i. I ia manawa nō i

‘ike maoli ai nā kumu i ka ‘ao‘ao ikaika me ke ‘ano kanaka makua o ka haumāna

‘ōpiopio. He ho‘olana nō ho‘i i ka nani o ka hana a ke kanaka ke ha‘aha‘a kona

na‘au a ke hō‘ike aku i ka hiki iā ia ke ho‘okō i ka hana i mana‘o ‘ia he pa‘akikī

loa.

He mea ma‘amau pū ka ‘imi ‘ia o kekahi hana e ho‘iho‘i ai i ka pono i ka

nui po‘e o ke kula. A pēlā i hāpai ‘ia ai ka mana‘o e ho‘oma‘ema‘e ‘ia ke kahua

kula. Pōmaika‘i ka po‘e a pau i kēia wahi hana a lāua.

He ko‘iko‘i pū ka ho‘opuka waha ‘ia o ke kala ‘ana i waena o ka po‘e. He

kōkua ia i ka po‘e ma ke ‘oki i ka ho‘omauhala i ke kanaka hana hewa. He

ho‘oku‘u, ‘a‘ole e ‘imi mākaia a ho‘opa‘i hou aku. E ho‘oku‘u piha a ‘ae i ke noi

ha‘aha‘a e lohe ‘ia ana, ‘o ia ke pani o ka hihia. ‘Oiai he kanaka ke kanaka, he

waiwai nō ka ho‘omana‘o ‘ana i ke kanaka no kāna ‘ōlelo he kala inā nō e poina

‘ia i kekahi lā.

2.3.5 Ka Mana‘o A‘oa‘o o ke Kumu i ko ke Kula

Ma ‘ane‘i e a‘oa‘o ai ke kumu i ka nui po‘e i ‘ole e hala nā ha‘awina waiwai

i ka‘a i ia lā. He hō‘ulu‘ulu mana‘o e pono ai nā haumāna a me nā kumu. Noho ka

po‘e a pau a ho‘olohe pono, ‘a‘ohe mana‘o hou e hāpai ‘ia, ‘a‘ohe nīnau, ‘o ka

nanalu me ka ‘apo wale i ka mana‘o ho‘oholomua. ‘A‘ole e namunamu,

pekapeka, a ho‘omauhala. A‘oa‘o ‘ia ka po‘e no ka maka‘ala i kēia mau ha‘awina

Page 54: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

44

o ka hihia. He mau ha‘awina kēia e pā ai ka po‘e a pau, ‘a‘ole i kēia mau

haumāna wale nō. E wānana i mua, ‘a‘ole e hihia hou.

2.4 Hopena

Wahi a Kahiko, “Ma ka hana ka ‘ike,”iv ke komo i ka hana e komo ana ka

‘ike. Pēlā i a‘o ‘ia ai nā haumāna no ka hana ho‘oponopono ma kēia ka mua o

kona ‘ike ‘ia ma ke Kula ‘O Nāwahīokalani‘ōpu‘u. Ho‘āno ‘ia ka mana ho‘okele o

ke kumu a ho‘āno pū ‘ia ka mana o ka ‘ōpio, he haumāna a‘o. Ke mālama ‘ia ka

mana kanaka, e ulu ka hilina‘i a emi mai nā ‘āke‘ake‘a me nā mana‘o ho‘ohihia a

ho‘olalau i ka ho‘okō i ka pahuhopu e ‘imi ‘ia ana. Ke ‘ike ‘ia kekahi hana kūpono

‘ole, ‘a‘ole e ho‘oku‘u. E ‘imi i ke kōkua ma kekahi ‘ano, he nui a he li‘ili‘i paha. He

‘a‘a kēia i ka ‘imi i ka ‘ikepili e pono ai ke kōkua. Inā like ke kuana‘ike o ka po‘e,

‘a‘ole pono e ‘imi nui i ka ‘ikepili ‘oiai e kōkua mai ana nā kānaka ‘ē a‘e.

Ua kūkulu ‘ia kēia ki‘ina ho‘oponopono ma ko‘u na‘au, a ua mohala ka

hana a me ka mana‘o ma luna o ka ‘ike ku‘una i pa‘a mua ia‘u mai ka wā ma

mua. ‘O ka hāpai ‘ana i ka nu‘ukia, “No ‘Ane‘i Ko Kākou Ola,”v ‘o ia ke ola o ka

‘ōlelo me ka mo‘omeheu a me ka mālama mau i ka ho‘opono ma ka hana ‘imi

na‘auao, ‘o ia ke kahua e kūkulu ‘ia ai ka papahana o kēlā me kēia lā. Ua

ho‘ohana ‘ia ka ‘ike i loa‘a ia‘u i mea ho‘okele i ka papahana a hua mai kēia

mo‘oki‘ina ma ke kula. Ke lōkahi ko ke kula me nā ‘ohana ma luna o kēia

kuana‘ike, e pi‘i ka papaha o ka puka lanakila ma nā ‘ao‘ao a‘o a pau no ka pono

o ka haumāna, ke kumu, me ka ‘ohana.

Page 55: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

45

Ma ka holo ‘ana o ka manawa, ua ‘ike ‘ia ka māhuahua a‘e o ke kuana‘ike

Hawai‘i o ko ka papahana, a ‘ike pū ‘ia nō ho‘i ka ulu o ke kūlana kanaka makua

o nā haumāna. Ho‘oikaika ‘ia ka lōkahi o ka po‘e ma hope o kēia hana

ho‘oponopono he hana Hawai‘i, a he hana waiwai e mālama ‘ia. Ma hope o ia lā,

ua lilo kēia he mo‘oki‘ina kūmau i mālama ‘ia i ka wā i kupu mai ai ka pilikia nui.

Aia ma ka Mokuna ‘Ekolu ka wehewehena no nā palapala kālai‘ike i noi‘i

‘ia e a‘u no ka ho‘oponopono. I loko nō o ke kāka‘ikahi o nā palapala kālai‘ike i

pa‘i ‘ia no ia hana, ua pōmaika‘i ka‘u noi‘i ‘ana i ka hua hana a ‘ekolu kānaka i

komo aku i ka pō‘aiapili ho‘oponopono o ka wā ma mua, ‘o Mary Kawena Pūku‘i,

Darrow L. Aiona a me John Peterson.

Page 56: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

46

Mokuna ‘Ekolu

Nā Palapala Kālai‘ike no ka Ho‘oponopono He kāka‘ikahi nā palapala kālai‘ike i kākau ‘ia no ka ho‘oponopono.

Ua loa‘a ‘ekolu o ia ‘ano palapala i kākau ‘ia i waena o nā makahiki 1959-1975.

‘O ka waiwai o ia mau palapala, ‘o ia ka wehewehe ‘ana o nā mea kākau no ka

‘ikepili ku‘una i ‘ike maka ‘ia. Ma ka heluhelu ‘ana i kēia mau palapala, ua loa‘a

mai ka ‘ike no nā ‘anu‘u a me ke kuana‘ike o ka hana ho‘oponopono ma ia mau

pō‘aiapili ‘ekolu.

Ma muli o ka ‘oko‘a o ka pō‘aiapili o ia mau noi‘i ‘ana, ua ho‘onohonoho au

i ka ‘ikepili ma luna o ‘ehā aumana‘o i ‘ike ‘ia ma nā palapala ‘ekolu penei: (1) ka

hana ho‘oponopono, (2) ke kuana‘ike kaiāulu, (3) ka ‘ike alaka‘i, a me (4) ke

kuana‘ike ‘ōlelo. Ua wae i ia mau po‘omana‘o no ka nui o ka ‘ikepili i loa‘a mai ma

ia mau palapala, a no ke ko‘iko‘i ho‘i o ia ‘ikepili i ka‘u e noi‘i ana no ka hana

ho‘oponopono. Ua wae i nā mana‘o nui wale nō, ‘a‘ole i helu ‘ia nā mana‘o kiko‘ī

a pau. Ma hope o ka wehewehe ‘ana no ka ‘ikepili i loa‘a ma nā palapala pākahi,

ua ho‘ohālikelike a kālailai ‘ia ka like me ka ‘oko‘a i waena o ia mau palapala

‘ekolu.

Ua ho‘ohana wau i ‘elua hua‘ōlelo ‘ano nui no ka wehewehe ‘ana i ka

mana‘o o nā mea kākau. ‘O ka ‘anu‘u nā māhele hana ‘ano nui o ka hana

ho‘oponopono, a ‘o nā pae hana nā māhele hana e ka‘a ana ma lalo o ka ‘anu‘u.

‘Oiai ua like ke kapa ‘ana o kekahi o nā hua‘ōlelo ma nā palapala ‘ekolu, ‘a‘ole nō

i like loa nā mana‘o. No laila, ua ho‘ohana wau i ia mau hua‘ōlelo ‘elua i mea e

Page 57: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

47

hō‘akāka ai i ka mana‘o o nā mea kākau, a i mea ho‘i e ‘ike ai ka mea heluhelu

no ka ‘oko‘a o ka ho‘ohana ‘ia o nā hua‘ōlelo i waena o ia mau palapala.

3.1 Nānā i ke Kumu, Puke 1

‘O ka mua o nā palapala, ‘o ia ka puke ‘o Nānā I Ke Kumu Puke 1 na Mary

Kawena Pūku‘i, E. W. Haertig a me Catherine A. Lee i kākau ma ka makahiki

1972. Ua kākau i ia puke ma lalo o ke Queen Lili‘uokalani Childrensʼ Center (‘o

QLCC), me ka mana‘o e lilo kēia i puke a‘oa‘o na nā limahana ‘oihana kōkua e

‘auamo ana i ke kuleana hana me ka po‘e Hawai‘i. He puke kēia i laha no ka nui

a me ka waiwai o kona ‘ikepili mo‘omeheu Hawai‘i. Ua ‘ohi ‘o Pūku‘i mā i kekahi o

ia mau ‘ikepili mai waena mai o nā ‘ohana Hawai‘i i kipa i QLCC. ‘O ka nui na‘e o

ka ‘ike a me nā mo‘olelo i palapala ‘ia, ua loa‘a mua mai nō ma muli o ka mākau

noi‘i a me ka na‘auao i pa‘a mua iā Pūku‘i, he kupa o ka ‘āina a he loea o ka

mo‘omeheu Hawai‘i. Wahi a Pūku‘i:

Our attempt was not for scholarliness, nor for research in the scientific meaning of the term. Instead, the effort has been to capture the freshness, the intimacy and the ʻalivenessʼ of Hawaiian

ideas put into action. Rather, we hope it is a source book on life as it has been—and often is—still lived.vi

Ua mōakāka ma ia ‘ōlelo puana‘ī a Pūku‘i ka mea nui o ke kōkua ‘ana i ka

po‘e, ‘a‘ole o ka noi‘i kālai‘ike. ‘Oiai ua makemake ‘o Pūku‘i e waiho i kēia ‘ikepili i

mea kōkua i ka po‘e Hawai‘i, a ua nui loa nā kumuhana i hiki ke noi‘i ‘ia, ua

‘aelike i waena o lākou ka Hawaiian Culture Study Committee o QLCC e

ho‘ohana i kēia ki‘ina ma ka wae i nā kumuhana e kālele ‘ia ma ka puke. Aia nā

Page 58: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

48

hā‘ina i nā nīnau ma lalo iho nei ka ho‘oholo ‘ana no ke komo a me ke komo ‘ole

o kekahi kumuhana ma ka puke:

1. Has the known, identified concept or custom had some effect on lives of Hawaiians within the last ten years?

2. Have Center clients or associates asked for information or showed concern about this specific topic?

3. Or, has the topic been implicitly referred to in dreams recalled or other communications from the unconscious?

4. Or, has the Hawaiian idea or custom influenced lives and been the subject of concern and inquiry—even though the person concerned no longer recalled the Hawaiian terms that described it?vii

Ma ia mau hā‘ina i ho‘ohua ‘ia mai ai nā kumuhana ko‘iko‘i i pā ai ka po‘e Hawai‘i

o ia wā. Pēlā ho‘i i lilo ai he mau kumuhana nui no nā limahana ‘oihana kōkua

ma QLCC. He ki‘ina waiwai nō ho‘i ia ma ke kōkua koke ‘ana i ka po‘e. ‘O ka

hana ho‘oponopono kekahi o ia mau kumuhana nui i puka mai. ‘Oiai ua

ho‘oka‘awale ‘ia mai ka ‘ao‘ao 60-70 o ka puke no ka wehewehe i ia hana ma ke

‘ano he ‘ōnaehana, ua loa‘a pū ka wehewehena no nā ‘anu‘u a me nā kuleana

kiko‘ī e pono ai ia ‘ōnaehana nui ‘o ka hana ho‘oponopono ma nā ‘ao‘ao 71-90 o

ka puke. A ma ‘ō aku o ia huinanui o nā ‘ao‘ao puke he 30, ua loa‘a pū ka ‘ikepili

waiwai no ka hana ho‘oponopono ma ‘ō a ma ‘ane‘i ma nā ‘ao‘ao ‘ē a‘e ho‘i o ka

puke.

Page 59: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

49

Ma ka ‘ohi ‘ana i ia mau ‘ikepili o ka puke, ua ‘ike ‘ia kekahi o nā māhele

ma‘amau o ka hana ho‘oponopono ma ka ‘ohana, ‘o ia ka: (1) Pule Wehe, (2)

Kūkulu Kumuhana, (3) Mahiki, (4) Hikaloi, (5) Mālama i ka ‘Oia‘i‘o, (6) Ho‘omalu,

(7) Ho‘okele Nīnau, (8) Ho‘opuka Waha i ka ‘Oia‘i‘o no ka Hewa, (9) Hana

Pāna‘i, (10) Mihi/Kala, a me ka (11) Pule Ho‘oku‘u. ‘Oiai ua ho‘ohana ‘o Pūku‘i i

nā hua‘ōlelo Pelekānia a me ka Hawai‘i no ia mau hana ho‘oponopono, ua ‘imi

wau i ke kālele ma ka ‘ōlelo Hawai‘i i mea e hō‘ike ai i ka launa o ka mana‘o nui o

ia mau hana. Ma hope o ka Pule Ho‘oku‘u, hō‘oia hou ke alaka‘i i ka Ho‘omalu

ma ka ho‘opuka waha ‘ana no ka hō‘ea i ka pau ‘ana o ka ho‘oponopono.

Ho‘omana‘o ‘o ia no ka ho‘oku‘u ‘ana i ka pilikia, ‘a‘ole e hāpai hou ‘ia. Ua pau a

ua ho‘i hou mai ka maluhia ma waena o ko ka ‘ohana.

‘O ka ho‘oponopono ka hana i hō‘oia i ka maluhia me ka hiki i nā kānaka

ke alu like ma luna o ka hana e pono ai ka ‘ohana me ke kaiāulu. Inā ua kupu

mai ka pilikia, ‘imi ka ‘ohana i ka ho‘oponopono. Inā ‘a‘ole nō i maka‘ala ‘ia nā

pilikia, ua hiki ke ulu a hihia, a ulu pū ka nui o ka po‘e i pā i ia mau pilikia. ‘O ka

mākaukau o ke kuana‘ike no‘ono‘o kekahi koina e pono ai ka ho‘oponopono, e

la‘a me: (1) ke kāko‘o o ka lawehala i ka ‘imi i ka ho‘oponopono, (2) ka ‘ōlelo me

ka ‘oia‘i‘o a me ka ho‘okamani ‘ole, (3) ke kāohi ‘ole i ka ‘ike i mua o ka po‘e, a

me (4) ka pule, ka mihi a me ke kala me ke aloha. ‘A‘ohe lama, no ka mea pā

wale ka na‘au o ke kanaka ke inu lama, a he hana nui ke kia o ka mana‘o ma ka

hana ho‘oponopono. He ho‘opupū a ho‘ohihia hou a‘e nō i ka holomua o ka hana.

Ke ho‘oponopono ‘ia na‘e ka pilikia, ho‘i hou ka mea hewa ma ke ala o ka pono.

Page 60: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

50

Pēlā e pa‘a maika‘i hou ai ka pilina a ka mea hewa me ka ‘ohana, a pēlā e

maika‘i hou ai ka pilina a ka ‘ohana me ka ‘aumakua.

‘O ka Moe‘uhane me ka Wehe Paipala kekahi mau hana ku‘una i ‘ike ‘ia

ma nā la‘ana mo‘olelo ho‘oponopono. Na ke alaka‘i i ho‘ohana i kēia mau ki‘ina e

hu‘e ai i nā hō‘ailona ma ka ‘imi ‘ana i ka mole o ka pilikia o ke kanaka. Ma hope

o ka hō‘ea ‘ana o ka po‘e mikioneli, ua ho‘ohana ka Hawai‘i i ka Paipala i mea e

hō‘ike ai i ka mana‘o o ke akua no ka pilikia. Ua wehe wale ‘ia ka Paipala a

heluhelu ‘ia kekahi o nā paukū. Na ke alaka‘i i wehewehe i ka mana‘o o ia paukū

me ka pilina i ka pilikia e mahiki ‘ia ana. Inā nō e moe‘uhane ke kanaka a

wehewehe ‘ia ka mana‘o o ia moe‘uhane, ua hiki pū i ke alaka‘i ke ‘imi hou i

mana‘o ma o ka Wehe Paipala. Ma ka ho‘olauna ‘ana i nā hō‘ailona a pau, ua ‘oi

aku paha ka mōakāka no ka mole o ka pilikia i ke alaka‘i.

Ua kākau ‘ia kekahi mau mana‘o a‘oa‘o no nā limahana o QLCC i mea e

‘ike ai ho‘i i ka waiwai o ka ‘ike Wehe Paipala ma kā lākou hana me ka po‘e

Hawai‘i. ‘Oiai ua hiki i ke kanaka pilikia ke wehe i ka Paipala a kuhi wale aku i

paukū e heluhelu waha ‘ia, ua hiki nō i ka limahana ke a‘o no ia kanaka pilikia ma

ka ho‘olohe ‘ana i kona wehewehe ‘ana no ia paukū. Ma ia wehewehe ‘ana, e

hō‘ike ana i kekahi mau hi‘ohi‘ona o kona no‘ono‘o. No laila, i loko nō o ka pono

koho wale ‘ia o ka paukū, ua loa‘a nō ka ha‘awina ‘ike waiwai ma laila no ia

limahana ke‘ena.

I ka mana‘o o Pūku‘i mā, he kuleana ‘ohana ka hana ho‘oponopono ma ka

mana‘o o ke kaiāulu Hawai‘i. He hana pilikino nō ia i komo ai ke kanaka ma ke

Page 61: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

51

kūkā kekahi me kekahi. Ma ia kūkā ‘ana i puka mai ai nā ‘ōlelo e ahuwale ai ka

hana hewa a ke kanaka. Ua ho‘opuka pū ‘ia nā mana‘o e ho‘oku‘u ai i ia hana

hewa, a ke mihi ‘oia‘i‘o ke kanaka, ua pono e kala ‘ia. Wahi a Pūku‘i, ‘oiai he

pilikino loa, ‘a‘ole i ‘ike nui ‘ia ia ho‘oponopono ‘ana ma ke ākea. Inā nō e

ho‘ohana ‘ia ma ke ākea i mua o nā kānaka he nui, ma ka li‘ili‘i loa, ‘o nā ‘anu‘u

nui e pono loa e mālama ‘ia, ‘o ia ka pule ‘ana a me ka ho‘omalu ‘ana i ka po‘e. I

ko‘u mana‘o, ua hiki pū ke mālama i kekahi o nā ‘anu‘u ‘ē a‘e e like ho‘i me ke

Kūkulu Kumuhana a me ka Mihi me ke Kala pū paha ke kūpono ma ke ākea. E

hō‘oia wale mai ana ‘o Pūku‘i no ka mea nui o ka ‘anu‘u Pule a me ka Ho‘omalu,

‘o ia nā hana e mālama ‘ia ma ke ākea.

Ua no‘ono‘o ‘ia ka ho‘oponopono ma ke ‘ano he ho‘okahi ‘ōnaehana i pili

ai nā ‘anu‘u hana kekahi me kekahi. ‘A‘ole i nānā ka‘awale ‘ia kekahi pae hana

kiko‘ī me ka no‘ono‘o ‘ole i ka pili i nā pae hana ‘ē a‘e o ka ‘ōnaehana nui he

ho‘oponopono. I nā manawa a pau, nānā nui ‘ia nā akua (‘o Iehowa a me nā

‘aumākua) no: (1) ka hō‘ike ‘ana i ke ala pono, (2) ke kōkua ma ka ‘imi i ka mole

o ka pilikia, (3) ke ‘oki ‘ana i nā mea ‘ino, a me (4) ke kia‘i a mālama ‘ana i ka

po‘e. A no laila, ua ‘imi ‘ia ka ‘ike mai ia ‘ao‘ao pili ‘uhane ma o ka maka‘ala i nā

hō‘ailona a me nā ‘ouli. Ke mōakāka ia mau hō‘ailona a me nā ‘ōuli i ka mea

alaka‘i, ua hiki nō ho‘i iā ia ke ho‘oholo pehea e ho‘okele ai i ka hana

ho‘oponopono. Ua ho‘oholo pū ke alaka‘i no ka ho‘olauna, ka ho‘omohala, me ka

ho‘oka‘awale paha i nā pae hana ho‘oponopono e like me kona mana‘o he

kūpono. Wahi a Pūku‘i, ‘o ka mea nui ka ho‘olauna ‘ana i nā ‘anu‘u nui o ka

Page 62: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

52

‘ōnaehana piha a me ka ‘imi nui ‘ana ma nā pae hihia he mahiki. I ka mana‘o o

Kauka Haertig, ke kauka ho‘oponopono no‘ono‘o o ke kōmike hana, ‘o ka hana

ho‘oponopono Hawai‘i kekahi o nā hana ‘oi kelakela o ia ‘ano a puni ka honua.

He ko‘iko‘i ka ‘ike pehea e no‘ono‘o ‘ia ai ka loa‘a o ka pilikia ma ke

kuana‘ike Hawai‘i. Ua kapa ‘ia ia mea he “Hala,” a no‘ono‘o ‘ia kohu mea he

kaula e pa‘a ai ka mea lawehala, ka luaahi, a me ka hewa i hana ‘ia. He pilina

hukihuki nō ia, a e like nō me ka nui o ka pā o ka na‘au o ke kanaka i ia “Hala,”

pēlā ka hihi o ia mau ha‘awina na‘au kekahi ma luna o kekahi. Ke pi‘i ka huhū, a

puka paha ka ‘ōlelo ho‘omauhala, a ‘imi ‘ia aku ka mākaia, pēlā nō e ulu ai ia

“Hala” me ka hihia pū o nā ha‘awina na‘au. Kohu mea, he kaula nō ia i hihia i ka

nui hīpu‘u e hukihuki ana kekahi ma luna o kekahi a pa‘a loa.

He pili ke kuana‘ike no ka “Hihia” i ka hana e kō ai ka “Mahiki.” Inā nō e

no‘ono‘o ‘ia ka “Hihia” ‘o ia ka hopena o ka nui o ka “Hala,” e ‘imi ‘ia ka “Mahiki”

ma ka wāwahi ‘ana i nā “Hala” pākahi. Ua mahiki ‘ia nā “Hala” pākahi e like me

ka ihi ‘ana i ka ‘ili o ka hua‘ai. ‘Oiai ua pili nā “Hala” kekahi i kekahi, ua pono e

wāwahi ‘ia kekahi me ka maopopo pū i ka pili o ia “Hala” i ho‘okahi a ‘elua hou

a‘e paha mea ʻē a‘e. He ha‘awina nō ho‘i ia maopopo e pono ai ka mea

ho‘oponopono i hiki iā ia ke wānana i ka mahiki pākahi ‘ana.

Ke mālama ‘ia ka ho‘oponopono ma ka ‘ohana, na kekahi kupuna o ka

‘ohana e alaka‘i. Ua ‘imi pū ka po‘e i ke kōkua o ke kahuna lapa‘au no ia hana

kekahi. Aia nō i ka ‘ohana me ka pō‘aiapili i ‘imi ai i ke kanaka nāna e alaka‘i ma

ka ho‘oponopono. He mea ma‘amau ke kama‘āina o ka po‘e kekahi i kekahi. A

Page 63: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

53

ua maopopo pū, ke ‘ae ke kanaka e alaka‘i i ka ho‘oponopono, e lilo pū iā ia ka

mana piha o ka ho‘okele ma luna o lākou. He kanaka ‘olu‘olu ‘o ia, a ho‘ohana ‘o

ia i ke ki‘ina nīnau i mea e paipai ai i ka po‘e e ho‘opuka i ka mana‘o me ka

‘oia‘i‘o. Ua hiki pū iā ia ke ho‘okele a mālama i ka maluhia o ke kūkā ‘ana. ‘A‘ole

‘o ia ho‘oku‘u i ka po‘e e hele a hihia i loko o ka ha‘awina o ka na‘au. Ua hō‘oia

mau ‘o ia i kona kuleana ho‘okele ma ke koi i ka po‘e e ‘ōlelo pololei iā ia, ‘a‘ole i

nā kānaka ‘ē a‘e ma ka ho‘oponopono.

‘Oiai ua kākau ‘ia kēia puke ma ka ‘ōlelo Pelekānia, ua nui nā hua‘ōlelo

Hawai‘i i ho‘ohana ‘ia no ka wehewehe ‘ana i nā hana ku‘una ma ka

ho‘oponopono. Ua kūkulu ‘ia ka wehewehe ‘ana no ka ho‘oponopono ma luna o

ka mana‘o o ia mau hua‘ōlelo. Ma muli o kēia, ua ahuwale ka mana‘o he ko‘iko‘i

ka ‘ōlelo Hawai‘i ma ka hana ho‘oponopono. Ua wehewehe kiko‘ī ‘ia ka mana‘o o

nā hua‘ōlelo ‘ano nui, a ua ho‘olauna ‘ia ia mau hua‘ōlelo kekahi me kekahi. Ma

ka hana ‘ana pēlā, ua ‘oi aku ka mōakāka i ka mea heluhelu ke kuana‘ike no ka

ho‘oponopono a me ka hua e ‘imi ‘ia ana ma ia hana. Aia ma lalo iho nei ka

Pakuhi 3.1 e hō‘ike ana i kā Pūku‘i i hō‘akāka ai no nā ‘anu‘u ho‘oponopono a me

ka wehewehena pōkole no ia mau ‘anu‘u.

3.2 The Hawaiian Church of the Living God: An Episode in the Hawaiianʼs Quest for Social Identity

‘O ka lua o nā palapala, ‘o ia ka pepa laeo‘o, ‘o The Hawaiian

Church of the Living God: An Episode in the Hawaiianʼs Quest for Social

Identity na Darrow L. Aiona i kākau ma ka makahiki 1959.

Page 64: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

54

Pakuhi 3.1

Ua noi‘i ‘o Aiona ma ka ‘ekalasia o ka hale pule ‘o Ka Mauna O ‘Oliveta ma

Waikāne ma ka mokupuni ‘o O‘ahu, ma muli o kona hānai ‘ia a kama‘āina loa i ia

‘ekalesia. I ia wā o kona noi‘i ‘ana, ua hoihoi ‘o ia i kāna i ‘ike ai no ke aukahi

nativistic e laha ana a puni ke ao (Aiona 1959, 5). A ua kuhi ‘o ia, he aukahi

nativistic nō paha kāna i ‘ike ai ma ka ‘ekalesia ‘o Ka Mauna O ‘Oliveta, he

‘ekalesia o ka Ho‘omana O Ke Akua Ola. Wehewehe ‘o ia i ke aukahi nativistic

me kēia: “One may define a nativistic movement as any conscious organized

attempt on the part of a societyʼs members to revive or perpetuate selected

aspects of its culture.”viii

Wehewehena

Pule Spirtual acknowledgement of traditional gods/Christian gods.

Statement of Problem Clarification of problem to be solved, or potential problem from getting worse.

Setting Problems RightCorrecting each problem at every step of

sessions result.

"Very Spirit of Truth""A quality of absolute truthfulness and

spirit of truth'."

Keeping CalmControling emotions by directing discussion

through leader. "Calming tempers, encouraging self-inquiry into actions,

motives and feelings or simply for rest…."

Questioning by Leader Use of questioning as a way to collect information from involved participants.

Mutual Forgiveness"Honest confession to the gods (or God)…."

Mutual releasing of participants from experienced guilt, grudges and strain.

Restitution Actual restoration of what was lost or arranging such a restoration.

Pule Spirtual acknowledgement of traditional gods/Christian gods.

Page 65: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

55

Wahi a Aiona, ‘oiai ua emi ka ikaika o ka mo‘omeheu Hawai‘i i waena o ka

po‘e Hawai‘i, a ua pono ho‘i e ho‘okama‘āina i ka nohona hou o ka lāhui ‘ē, ua

like nō paha ia me nā la‘ana lāhui i ‘ike ‘ia ma ke au nativistic o ia wā. Ua

ho‘ohālikelike i ia kūlana o ka Hawai‘i me ke kūlana o ka po‘e ‘ōiwi ‘ē a‘e i pilikia

pū i nā lāhui ‘Eulopa ho‘okolonaio. No ia kumu ‘o ia i ho‘oholo ai e noi‘i i waena o

kona mau hoahānau nō o ka ‘ekalesia ma Ka Mauna O ‘Oliveta. Eia ma lalo iho

nei kāna pahuhopu no ia noi‘i ‘ana:

The purpose of the present study is to describe and analyse a particular historical manifestation of such a religious nativistic movement in Hawai‘i and to relate it to the body of sociological and anthropological studies and theories about social movements as expressions of social unrest and about the behavior of peoples whose organized folk—or rural—culture suffers the impact of western industrial urban civilization.ix

‘Oiai wehewehe a kālailai ‘o ‘Aiona no ka ‘ekalesia ma Ka Mauna O

‘Oliveta a me ke aukahi nativistic o ia ‘ekalesia ma ka laulā, ua wae wau i nā

māhele o kāna palapala i loa‘a ka ‘ikepili no ka hana ho‘oponopono. I kekahi

manawa, ho‘opuka kiko‘ī ‘o Aiona no ka hana ho‘oponopono ma ke ‘ano he

‘ōnaehana pa‘a. I ka nui na‘e o ka manawa, ‘a‘ole nō i ahuwale loa no ke kau

li‘ili‘i o ka ‘ike ma ‘ō a ma ‘ane‘i ma kāna pepa, ‘a‘ole ho‘i i hō‘ike ‘ia ma ho‘okahi

māhele. Ma ka laulā, ua loa‘a ka hana no nā pilikia i ho‘oponopono wikiwiki ‘ia a

Page 66: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

56

no nā pilikia hāko‘iko‘i i ‘imi ai ka mea alaka‘i i nā hana hou a‘e e pono ai ia

ho‘oponopono ‘ana.

Wahi a Aiona, ua pili ka hana ho‘oponopono i ka ho‘ōla ‘ana i ka ma‘i o ke

kanaka. Inā ma‘i ke kanaka ma ke kino a ma ka no‘ono‘o paha, ua mana‘o ko ka

‘ekalesia he hō‘ailona ia ma‘i o kekahi hana hewa. A i mea e ho‘ōla ai i ia ma‘i,

ua pono e ‘imi i ka mole kumu o ia hana hewa ‘ana. ‘A‘ole nō i loa‘a kekahi

kanaka alaka‘i kūmau no kēia hana, akā, ua ‘imi ‘ia ke kanaka kōkua i loa‘a ka

‘ike me ka pilina i ke kanaka i pilikia. Na ia kanaka alaka‘i i ‘auamo i ke kuleana o

ka ‘imi, ka wānana, a me ka wehewehe no nā hō‘ailona e ‘ike ‘ia ma ka hana

ho‘oponopono. ‘O nā kāula nō ia mau alaka‘i i ‘imi ‘ia no ka hana ho‘oponopono. I

ka mana‘o o ka ‘ekalesia, na ke akua nō i ho‘āmana iā ia i mea ho‘ōla a

ho‘oka‘awale ho‘i i nā ha‘awina ālai o ka no‘ono‘o kanaka. Pēlā ‘o ia e ‘imi ai i ka

mole o ka pilikia e ho‘oponopono ‘ia.

‘O nā hana ho‘oponopono ma‘amau i ho‘okō ‘ia e ka mea alaka‘i ke pilikia

kekahi kanaka, ‘o ia ka: (1) Pule, (2) Wehe Paipala, (3) Kū i ke Kumuhana, (4)

Wehewehe Moe‘uhane, a me ka (5) Ho‘okē‘ai. Na ke alaka‘i i ho‘okele i ka

holomua o ka ho‘oponopono ‘ana. Na ka lawehala i wehe i ka Paipala a na ke

alaka‘i i unuhi a wehewehe i ka mana‘o o ka ‘ōlelo Paipala.x Nona pū ke kuleana

o ka hō‘ike i ka lawehala no ka moe‘uhanea me ka ho‘oholo ‘ana no ka ho‘okē‘ai.

‘O ia mau ‘ao‘ao ‘o ka Wehe Paipala, ka Wehewehe Moe‘uhane, a me ka

Ho‘okē‘ai nā ki‘ina e ‘ike ai ke alaka‘i no ka mole kumu o ka pilikia o ke kanaka, a

pēlā nō i ‘ike ai no ka hana e lapa‘au aku ai. ‘Oiai ‘a‘ole nō i helu ‘ia ka Mihi a me

Page 67: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

57

ke Kala e like ho‘i me nā ‘anu‘u ‘elima o luna a‘e nei, ua hō‘ike mai nō ‘o Aiona i

ka loa‘a o nā pae hana e hō‘oia‘i‘o ana i ke kala ‘ana a me ka mihi ‘ana i waena o

ka po‘e.

Ua ‘ano like ka pilina i waena o ke alaka‘i a me ke kanaka pilikia me ko ka

‘ohana. He ‘ano pili makua me ke keiki nō ia. I kekahi manawa, ua pilikoko nō

lāua, akā, ‘a‘ole nō i nā manawa a pau. Eia na‘e, ‘o ia nō ke kuana‘ike e pono ai

ka holomua maika‘i o ka hana ho‘oponopono. Pēlā e loa‘a ai ka ho‘āno a me ka

hā‘awipio ‘ole i ‘ike ‘ia ma ka ‘ohana. Ho‘okele ke alaka‘i ma ka pule, ka ho‘olohe,

ke a‘oa‘o, a me ka hana pū aku me ka lawehala, i loa‘a mai ka ‘ike i ke alaka‘i i

hiki iā ia ke ho‘okele a puka ka hana ho‘oponopono. Nona ia kuleana nui. E noke

ana ke alaka‘i i ka ho‘iho‘i i ia kanaka ma ke ala kūpono ma ka ‘imi a me ke ‘oki

‘ana i ka mole o kona pilikia. Aia ma lalo iho nei ka Pakuhi 3.2 e hō‘ike ana i kā

Aiona i ho‘ākāka ai no nā ‘anu‘u ho‘oponopono a me ka wehewehena pōkole no

ia mau ‘anu‘u.

3.3 Status and Conflict: An Ethnographic Study of an Independent Hawaiian Church

‘O ke kolu o nā palapala, ‘o ia ka pepa lae‘ula ‘o Status and Conflict: An

Ethnographic Study of an Independent Hawaiian Church na John Peterson i

kākau ma ka makahiki 1975. Ua noi‘i ‘o ia i ka ‘ekalesia ‘o Ieruselema Pōmaika‘i

ma ka mokupuni ‘o Moloka‘i. He ‘ekalesia nō ia o ka Ho‘omana O Ke Akua Ola.

Page 68: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

58

Pakuhi 3.2

Aia ma lalo iho nei ka pahuhopu nui o kā Peterson pepa:

The overall objective of this dissertation, while building on the understanding of previous research, is to consider Hawaiian behavior as a dynamic ongoing process in order to indicate more fully how various aspects of Hawaiian life, behavior and culture

function together.

…there are three other objectives included in this dissertation. First, it seeks to document an organization that has great significance to all Hawaiians, that is, beyond the active or core membership of the

Wehewehena

Pule

Wehe Paipala

mai i ka mole kumu o ka pilikia.

mea e pono

ka mea e pono ai.

Page 69: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

59

church. This significance is basically found in the potential services offered by the church through its curing rituals [ho‘oponopono]. Second, the dissertation seeks to outline more fully the ideology of Hawaiians by which they not only define their identity but with which they seek to understand and interact with the world. The final issue to which this dissertation is directed is the general area of problem solving.xi

Wahi a Peterson, ua mālama mua ‘ia ka hana ho‘oponopono ma waena o

ko ka ‘ohana no ka lapa‘au ‘ana i ke kanaka ke ma‘i ma ke kino, ma ka no‘ono‘o,

a ke hana hewa. I ka hala ‘ana o nā makahiki, ua ho‘omaka e ‘ike ‘ia ia hana i

waena o ka ‘ekalesia. ‘O ka mea nui na‘e, ‘o ia ka mākaukau o ka no‘ono‘o o ka

po‘e e komo ana i ka hana ho‘oponopono. Ua kapa ‘ia ke alaka‘i ‘o ia ka Ho‘ōla.

Nāna e hō‘oia i ia mākaukau o ka po‘e a e ho‘okele ho‘i i nā ‘anu‘u hana a me nā

pae hana o ka hana ho‘oponopono. Ua kapa ‘ia ke kanaka e ho‘oponopono ‘ia

kona pilikia ‘o ia ka Nāwaliwali. No ka Ho‘ōla nō ke kuleana ‘o ka ‘imi ‘ana i ke

kumu o ia kūlana nāwaliwali ona.

Ua mana‘o ‘ia he maika‘i ke loa‘a ka pili koko i waena o lāua, ‘oiai he

kōkua ke kama‘āina kekahi i kekahi. ‘Oiai, i ka nui o ka manawa, ‘a‘ole pēlā ka

hopena, ua ‘imi nō i kekahi i kama‘āina i ka Nāwaliwali a i loa‘a ho‘i ka ‘ike no ka

pilikia e ho‘oponopono ‘ia ana.

Mana‘o ka ‘ekalesia, loa‘a ‘elua māhele o ka hana ho‘oponopono: ‘o

kekahi ‘o ia ka ‘anu‘u Ho‘oponopono, a ‘o kekahi ‘o ia ka ‘Anu‘u Kumuhana. ‘O ka

hana ma ka ‘anu‘u Ho‘oponopono ke ki‘ina hana na ka Ho‘ōla e ho‘ohana no ka

Page 70: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

60

ho‘oma‘ema‘e i ka ‘ao‘ao pili ‘uhane o ka Nāwaliwali. I ka ho‘okō ‘ana i ia hana,

ua mākaukau ke kuana‘ike no‘ono‘o o ka Nāwaliwali no ka ho‘omau aku i ke

Kumuhana. ‘O ke Kumuhana ke ki‘ina hana na ka Ho‘ōla e ho‘ohana no ka hu‘e

‘ana i ka mole o ka pilikia. I ka manawa e ‘ike ai ka Ho‘ōla i ia mole pilikia, ua hiki

ho‘i iā ia ke ‘imi pono i ka hā‘ina, i ka hana ho‘i e ho‘ōki ai i ka pilikia. Ma muli o

ka ho‘okō a mākaukau o ka Nāwaliwali no ka hana Ho‘oponopono, e hahai ana

nō ‘o ia i ke a‘oa‘o ‘ana a ka Ho‘ōla.

Wahi a Peterson, ‘oiai ua ho‘ā‘o ‘o ia e wehewehe ka‘awale no ka hana

ma ka ‘anu‘u Ho‘oponopono a me ka ‘anu‘u Kumuhana, ‘a‘ole nō i ahuwale ka

‘oko‘a ke komo i ka hana, ‘oiai ma ka ‘ekalesia, ua no‘ono‘o ‘ia ia mau ‘anu‘u

‘elua ma ke ‘ano he ho‘okahi ‘ōnaehana nui. Aia nō a komo maoli i ka hana, a

laila na ka Ho‘ōla e ho‘oholo pehea e ho‘ohana ai i nā pae hana kiko‘ī o ia mau

‘anu‘u hana no ka pono o ka Nāwaliwali.

Ua wehewehe ‘o Peterson no ‘elua ki‘ina o ka ‘anu‘u Ho‘oponopono ma ka

‘ekalesia, ‘o ka informal a me ka formal. No ka pono o kēia pepa noi‘i, ua kapa

wau i ka informal, he ki‘ina meheuheu no kona ‘ano he kupu wale mai, a i ka

formal, he ki‘ina mo‘omēheu pa‘a no ka loa‘a o nā ‘anu‘u a me nā ka‘ina hana i

hahai ‘ia. Aia ma lalo iho nei nā ‘oloke‘a e hō‘ike ana i nā mana‘o nui a me nā

pae hana o ia mau ki‘ina ‘elua o ka ‘anu‘u Ho‘oponopono:

No ke ki‘ina mēheuheu o ka ‘anu‘u Ho‘oponopono

1. Mai waena mai o ka po‘e i ‘ākoakoa no ke kōkua ma ka pilikia, e lilo ke

kuleana alaka‘i i ke kanaka komo nui ma ka ‘ōlelo me ka hana.

Page 71: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

61

2. He pahuhopu ma‘amau ka pule ‘ana a me ka ‘imi ‘ana i kōkua no ka

‘ohana i pilikia, aia i ke ‘ano o ka pilikia ke ki‘ina ho‘opuka mana‘o ma ka

pule ‘ana.

3. ‘A‘ole i koi ‘ia kekahi ka‘ina hana me nā pule kiko‘ī.

4. Aia ka holomua o ka hana i ke ‘ano o ka pilikia a me ke ki‘ina hana a nā

kānaka kōkua.

‘O ka hihia launa kanaka ka pilikia ma‘amau i ‘ike ‘ia ma kēia ki‘ina

ho‘oponopono. ‘O ka pahuhopu nui o ia ki‘ina ka wikiwiki o ka ho‘oponopono ‘ana

i ka ha‘awina na‘au e laha ana i waena o ka po‘e. Ke hana koke me ka wikiwiki i

hiki, ‘a‘ole nō paha e laha a māhuahua hou a‘e ia pilikia.

Ua ho‘ohana ‘ia ke ki‘ina mo‘omeheu pa‘a e ka Ho‘ōla no nā pilikia ko‘iko‘i

i pono ai ka ‘imi nui me ke kālailai. Ua ‘oko‘a nā pae hana o ke ki‘ina mo‘omeheu

pa‘a ma muli o ka ‘imi kūhelu ‘ia o ka Ho‘ōla a me ka pa‘a o nā pule a me ke

ka‘ina hana i hiki ke hahai ‘ia. Ma ka li‘ili‘i, ua loa‘a ‘ekolu kānaka ma ia ki‘ina: ‘o

ka Ho‘ōla, ka Nāwaliwali a me ho‘okahi hou a‘e i kono pū ‘ia no kona ‘ike no ka

pilikia. He waiwai ka loa‘a o ke kolu o nā kānaka i mea kōkua i ka Ho‘ōla. I ka nui

o ka manawa, ua komo pū nā kānaka ‘ē a‘e i loa‘a ke kuleana kōkua ma laila.

Ma hope o ke koho ‘ana i Ho‘ōla nāna e alaka‘i i ka hana, ua hahai ‘ia ke

ki‘ina mo‘omeheu pa‘a o ka Ho‘oponopono. Aia ma lalo iho nei ka Pakuhi 3.3 e

hō‘ike ana i nā pae hana o ka ‘anu‘u Ho‘oponopono a me ka wehewehena no ia

mau pae.

Page 72: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

62

Inā he kūpono i ka mana‘o o ka Hō‘ola, ua hiki ke noi i ka Nāwaliwali e

Wehe ‘Ōlelo. ‘O ia ho‘i ka wehe ‘ana i ka Paipala me ka heluhelu pū i paukū i

mea kōkua ma ko ka Ho‘ōla ‘imi ‘ana i ka mole

Pakuhi 3.3

pilikia. Ma ka ‘ike o ka Ho‘ōla i ka mana‘o o ia paukū, ‘imi pū aku ‘o ia i ka

ho‘opili i ia mana‘o i ka pilikia o ka Nāwaliwali. Ma ia kālailai ‘ana e mohala iki mai

ai ka mole o ka pilikia. ‘Oiai ua hiki ke ho‘ohana i ka Wehe ‘Ōlelo ma ke ki‘ina

mēheuheu a me ke ki‘ina mo‘omeheu pa‘a, ‘o kahi ma‘amau o ka Wehe ‘Ōlelo,

aia ma ka ‘anu‘u Kumuhana ma ka mo‘omeheu pa‘a.

Wehewehena

Pule

•No ka "Forgiveness, protection and guidance."

mua o ke alo o ke akua.

•"Consecration prayer"

Iehowa.

Pule Mahiki

•"Rebuking prayer"

Page 73: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

63

I ka manawa e ho‘oholo ai ka Ho‘ōla i ka mālama Kumuhana, e kālele nui

a‘e ‘o ia ma nā pae hana e ho‘ohua ana i nā hō‘ailona o ka mole o ka pilikia. ‘O

ka ma‘amau, ‘ekolu lā ka lō‘ihi o ia hana. ‘Oiai ua pa‘a ke ka‘ina o nā pae hana,

na ka Ho‘ōla nō e ho‘oholo pehea e kālele ai ma ia mau hana. ‘O ka pule a me ka

ho‘okē‘ai nā hana i kālele ‘ia ma ke Kumuhana. He mau pae hana nō ho‘i i

ho‘oulu ‘ia ma luna o ka hua o ke ki‘ina mēheuheu o ka hana ho‘oponopono.

Aia ma lalo iho nei ka Pakuhi 3.4 e hō‘ike ana i nā pae hana o ka ‘anu‘u

Kumuhana a me ka wehewehena no ia mau pae.

Pakuhi 3.4

‘O kekahi mea nui ma ke Kumuhana ka hu‘e ‘ana i nā mana‘o a pau. Ma

ka hana pū ‘ana o ka Nāwaliwali me ka Ho‘ōla, pēlā e hua mai ai ka hana. Inā nō

e maluhia a ha‘aha‘a ka na‘au o lāua a me nā kānaka ‘ē a‘e e komo ana, ua hiki

Pae Kumuhana Wehewehena

Pule Mihi

Pule Noi

ka hana Kumuhana.

hana hewa a me ka hana e pono ai.

Page 74: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

64

ke ho‘okō i nā ha‘awina o ke Kumuhana, ka Pule, ka Moe‘uhane, i ka Wehe

‘Ōlelo a me ka Ho‘okē‘ai. Ua ho‘ohana ‘ia ka Ho‘okē‘ai no ke kia ‘ana o ka

mana‘o o ia kanaka ma luna o ke Kumuhana. He ki‘ina ia e maluhia a ha‘aha‘a ai

ka na‘au i hiki ke pule ma luna o ke Kumuhana. E like nō me ka mau, na ka

Ho‘ōla e ho‘oholo inā ua hu‘e ‘ia nā mea nui a pau. I ka wā e unuhi ai i ka mana‘o

no ka Wehe ‘Ōlelo a me ka Moe‘uhane, he kōkua nō ia Ho‘okē‘ai ‘ana ma ka

ho‘olōkahi ‘ana i ka po‘e. ‘Oiai he mau ki‘ina ka Wehe ‘Ōlelo me ka Moe‘uhane e

ho‘oka‘a‘ike ai ke akua me ke kanaka, he mea nui ka mana‘o o ka Ho‘ōla i nā

hoahānau o ka ‘ekalesia. ‘O ke kama‘ilio me ke alu like ma luna o ka lōkahi o ka

no‘ono‘o a me ka ‘imi a loa‘a ka hopena kūpono, ‘o ia ka hua e maha ai ka na‘au

o ka po‘e. A pēlā e ‘ike ai ka Ho‘ōla no ke pani i nā ‘anu‘u Ho‘oponopono me ke

Kumuhana.

Ua hiki i ke kanaka ke ‘imi i ke Kumuhana no kekahi mau pahuhopu, ‘a‘ole

‘o ka ma‘i o ke kino me ka no‘ono‘o wale nō. Aia ma lalo iho nei ka Pakuhi 3.5 e

ho‘oka‘ina ana i nā pahuhopu a me nā hana e kō ai i ‘imi pinepine ‘ia ai ke

Kumuhana. Ma ka nānā ‘ana i ia pakuhi, ua hiki ke ‘ike i ke ‘ano o ka mākaukau e

pono ai ka hana a ka Ho‘ōla. Wahi a Peterson, ua laha ke kālena o nā Ho‘ōla i

waena o ka ‘ekalesia, a no laila, ua hiki iā lākou ke ‘imi i ka mea nona ke kālena

e pono ai. Ma ke kuana‘ike ao na‘e o ka ‘ekalesia, ‘o ka helu ‘ehā ka mea ko‘iko‘i

e pono e kālele ‘ia. Ma nā la‘ana a pau, na ka Ho‘ōla nō e ho‘oholo pehea e

ho‘ohana ai i nā pule a me ka ho‘okē‘ai a pehea ho‘i e no‘ono‘o ai ka Nāwaliwali i

ia mau hana ke kōkua i kāna e ‘imi ana.

Page 75: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

65

Pakuhi 3.5

I ka mana‘o o ka ‘ekalesia, he hana ho‘oluhi ka hana Kumuhana i ka

Nāwaliwali, he ‘ano pōpilikia a he mōlia nō ho‘i kona noke me ka hā‘awipio ‘ole.

No ia kumu i mana‘o ai lākou, he ala ke Kumuhana e pono ai ka mihi. He hō‘ike

ke kō o ia hana i ka mihi ‘oia‘i‘o a ka Nāwaliwali. Ua pono e ‘ike ‘ia ma ka hana a

ke kino a me ka mākaukau ma ka ‘uhane. ‘Oiai ua loa‘a ka pae hana pule mihi

ma ke Kumuhana, he mihi nō ka mana‘o nui o ka ‘anu‘u holo‘oko‘a ‘o ke

Kumuhana. ‘O ka pahuhopu nui ka noke i ka ‘imi i ka mole o ka pilikia i hiki ke kō

ka ha‘awina nui o ka mahiki ‘ana, a ho‘oponopono maika‘i ‘ia ka pilikia. A ‘o ka

ho‘okō ‘ana a ka Nāwaliwali i ka hana i koi ‘ia, ‘o ia ka hō‘ailona ‘oia‘i‘o o ka na‘au

ha‘aha‘a, he kū i ka mihi.

Na ka Ho‘ōla nō e ho‘oholo i ka hola e ho‘omaka a ho‘opau ai ho‘i ka

Nāwaliwali i ka ho‘okē‘ai. Loa‘a pū ka po‘e komo ma ka ho‘okē‘ai ma ke ‘ano he

kōkua a kāko‘o i ka Nāwaliwali. Ua ‘ike ‘ia ka loli o ka no‘ono‘o i waena o ko ka

‘ekalesia no ka lō‘ihi me ka pōkole o nā hola ho‘okē‘ai e pono ai. Wahi a nā

1

2

3

He pilikia paha no ka molaki, ke

4ma ke kino.

Pahuhopu

Page 76: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

66

hoahānau ‘elemākule a luāhine, i ka wā ma mua, ua ho‘okē‘ai no ‘ekolu lā piha;

eia na‘e i ia wā hou, ‘a‘ole nō i like ka ikaika me ka hilina‘i o nā hoahānau i ke

akua. A no laila, ua ho‘ēmi ‘ia ka nui o nā hola ho‘okē‘ai ma ka 12 hola o ka

ho‘okahi lā. ‘O ka mea nui ka hiki i ia kanaka ke kia i kona mana‘o ma luna o ka

pahuhopu nui o ke Kumuhana, ‘a‘ole e ‘ae i ke kīkahō ma ia ho‘oikaika ‘ana. Ua

mana‘o ‘ia ka hele ‘ana i ka hana he hana kikahō a ho‘olalau i ka no‘ono‘o o ia

kanaka. He pa‘akikī ka mālama ‘ana i ke kia o ka mana‘o ma ke Kumuhana ke

ha‘alele a ho‘i, pau, ha‘alele nō ho‘i a ho‘i hou. E aho ka ho‘opōkole i nā hola i

‘oia‘i‘o a waiwai ka hua o ka pae hana.

I ko‘u mana‘o, ‘a‘ole i makemake i ka ho‘okō wale aku i nā hola inā ‘a‘ole i

‘oia‘i‘o ka hana. Ua hiki ke no‘ono‘o ‘ia kēia loli he ho‘onāwaliwali, a ua hiki pū ke

no‘ono‘o ‘ia he ho‘oikaika pū. I loko nō o ko lākou maopopo no ia wā, ua ‘ike nō

paha lākou i kekahi mau kumu e ho‘ēmi ai i ka lō‘ihi o ka ho‘okē‘ai. Ua pili nō

paha ia loli o ka no‘ono‘o i ka ‘oko‘a o ka nohona kanaka a me ka no‘ono‘o ‘ana o

ka hanauna hou. Ma muli nō paha o ka ‘oko‘a o ia wā hou, ua ‘imi aku a ho‘oholo

i ka ho‘ēmi i nā hola ho‘okē‘ai, ‘o ia nō ka hana ho‘oikaika e puka ai ma ia ‘anu‘u

Kumuhana.

Ua loa‘a ‘elua ‘ao‘ao o ka Ho‘ōla i mākaukau ma kāna hana: (1) ka hiki ke

launa maika‘i me nā hoahānau o ka ‘ekalesia a me (2) ka loa‘a o ka mākau unuhi

hō‘ailona ma ka wehewehe mana‘o no ka moe‘uhane a me ka Wehe ‘Ōlelo. He

mana ko ka Ho‘ōla no ka hiki iā ia ke kālailai, unuhi, a wehewehe i ia mau

mana‘o.

Page 77: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

67

Ua loa‘a kekahi mau ‘ano o ka mea alaka‘i, inā he “Ho‘ōla” a i ‘ole paha he

alaka‘i o kekahi ‘ano ma ka ‘ekalesia. Aia ma lalo iho nei kekahi o ia mau ‘ao‘ao o

ke alaka‘i: (1) hiki ke hana pū me ka po‘e a mālama i ka pilina maika‘i me nā hoa,

(2) ‘a‘ole e ho‘oki‘eki‘e, (3) ho‘omanawanui me ke ‘o‘ole‘a pū, (4) mana‘o‘i‘o me

ka ho‘olana mana‘o, (5) ‘a‘ole e kāohi i ka ‘ike, (6) ho‘oholo mana‘o, (7) na‘auao,

(8) ‘auamo kuleana, (9) ‘a‘ole pī ma ke kōkua ma ka manawa a me ka hana. He

mea ma‘amau ka ho‘okuleana ‘ana o ke alaka‘i i ka po‘e, ‘a‘ole nāna nā hana a

pau.

Ua mālama ka ‘ekalesia i ka papa kūhelu i hō‘ike no ke ka‘ina hana a me

ka mana‘o nui o ka Ho‘oponopono a me ke Kumuhana. ‘O nā kiakona o ka

‘ekalesia ka po‘e komo ma ia papa. Na lākou e a‘o no nā ‘anu‘u hana i hiki ke lilo

i Ho‘ōla a e kōkua ma ka ‘ekalesia. ‘Oiai e a‘o piha ‘ia nā pae hana o ka

Ho‘oponopono a me ke Kumuhana, ‘a‘ole na‘e i hō‘ike pehea e ho‘ohana ai i ia

‘ike ke kupu mai nā pilikia like ‘ole. Na ia Ho‘ōla nō e ho‘oholo pehea e ho‘ohana

ai i kona ‘ike ke komo maoli i ka hana me nā kānaka ma ka Ho‘oponopono me ke

Kumuhana. He la‘ana ke a‘o ‘ana no ka pae hana Wehe ‘Ōlelo. ‘O ka mana‘o nui

o ka paukū Paipala a me nā hō‘ailona no ka ho‘okele ‘ana, ‘o ia nā mea nui i ‘imi

‘ia. ‘A‘ole no i a‘o ‘ia nā kiakona no ka po‘aipili kiko‘ī e ho‘ohana ‘ia ai ka hana

wehe Paipala. Kohu mea ‘o ia ke ki‘ina a‘o ma ia papa, ua hō‘ike no nā ‘anu‘u a

me nā pae hana o ka Ho‘oponopono a me ke Kumuhana, akā, na ka Ho‘ōla nō e

ho‘oholo pehea e ho‘ohana ai i ia ‘ike.

Page 78: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

68

Ua kākau ‘o Peterson no ka hiki i ka Ho‘ōla ke ho‘okaualewa i ka ‘ao‘ao

‘uhane me ka ‘ao‘ao kino, he ki‘ina mea nui o ka ‘ekalesia. ‘O ka mākau

ho‘okaualewa ka hiki i ka Ho‘ōla ke ‘ike i ka ‘eko‘a o ka ‘ao‘ao ‘uhane me ka

‘ao‘ao kino, a laila, e ho‘ohana i ia ‘ike ma ka hana ho‘oponopono. ‘A‘ole nō e

nānā i ka pilikia wale nō, akā, e nānā i ke ka‘ina hana i hua mai ai ka pilikia. He

aha nā ha‘awina o ke kino, a he aha ho‘i nā ha‘awina o ka ‘uhane? ‘O ia ‘ano

nīnau ke ala e hua mai ai ka ‘ike e kōkua ai i ka Ho‘ōla. Ua loa‘a kēia kuana‘ike

ma muli o ka ma‘a i ka nānā i ka ‘ikepili ma ke kuana‘ike ho‘okaualewa i ka

maluhia. Inā nō ma ka hana ho‘oponopono ma ka pō‘aiapili hāko‘iko‘i a i ‘ole

paha ma ka hana ma‘amau o kēlā lā kēia lā, he ki‘ina mea nui nō ka

ho‘okaualewa ‘ana i ka ‘ike no ka mālama ‘ana i ka lōkahi o ka ‘ekalesia, a no ka

mālama pū ‘ana ho‘i i ka pilina a ke kino a me ka ‘uhane.

‘O ka mana‘o he Hawai‘i ka ho‘omana Kalikiano, a ‘o ka hana Hawai‘i he

hana na ke Akua i ho‘okele, ‘o ia kekahi mau hua o ka hana ho‘okaualewa a me

ka ho‘olōkahi no ka pono o ka nui po‘e. ‘O kekahi la‘ana ‘o ia ka no‘ono‘o i ka

wehewehe hō‘ailona he ‘ōlelo ia mai ke Akua mai. Inā he moe‘uhane a i ‘ole paha

he paukū i heluhelu ‘ia ma ka Paipala, na ke Akua nō i ho‘ouna mai e ho‘okele i

ka hana a ke kanaka. Ua pa‘a ma ke ‘ano he kuana‘ike Hawai‘i maoli, he hana e

pono ai ka ‘ekalesia holo‘oko‘a.

He mea nui ka hilina‘i i waena o nā po‘e a pau i loko o ka ho‘oponopono

‘ana a i waho pū, ke launa kekahi me kekahi. ‘Oiai, wahi a Peterson, ‘a‘ole nō i

maika‘i ke kuana‘ike o ka Hawai‘i nona iho i ia wā, ua ‘ike pinepine ‘ia ka

Page 79: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

69

ho‘āhewa, ka huhū, me ka hilina‘i ‘ole. No ia kumu i lilo ai ka Pule Hāmau he

ki‘ina e noi ai iā Iehowa e ho‘oikaika mai i hiki ho‘i i nā hoahānau ke ho‘okō i kā

lākou e ‘imi ana. Ua mana‘o ‘ia ka Pūle Hāmau he wā ho‘omaluhia, eia na‘e, ua

hiki nō ke lilo i wā e hu‘e ai i ka hihia. He kōkua ia hu‘e ‘ana ke hana ‘ia me ke

aloha a me ka na‘au ha‘aha‘a.

Ua mana‘o ka ‘ekalesia he ‘oko‘a ke kaila alaka‘i a ke kāne a me ka

wahine. Ua nānā ‘ia ke kāne he alaka‘i ma muli o kāna lawena kāne a me kona

na‘auao ma kāna hana. Ua nānā ‘ia ka wahine he alaka‘i ma muli o kāna lawena

wahine a me kona na‘auao ma ka hana me ke kanaka a me ka ho‘olālā i ka hana

e hua mai ai ka pahuhopu. ‘O ka mālama hālāwai kūhelu kekahi o ia ‘ano hana

wali i ka wahine. Inā nō he kāne a i ‘ole paha he wahine, e kōkua ka po‘e e like

me ka mea e pono ai ka ‘ekalesia. He mea nui ka hiki ke ho‘okaualewa i ka pilina

a ke kino a me ka ‘uhane ma nā hana a pau.

Ua minamina ka po‘e i ka ‘ōlelo Hawai‘i ma ka ‘ekalesia, no ka mea ua

no‘ono‘o ‘ia ka ‘ōlelo he pilina me ka po‘e kahiko, a ‘o ia pilina ke ala e na‘auao ai

ke kanaka. No kekahi po‘e, he mea maika‘i ia pilina, a no kekahi, ‘a‘ole no i

makemake ‘ia ma muli nō o ka pilina i ka ho‘omana kahiko, ‘a‘ole ho‘i i ke akua

Kalikiano. I loko nō o ka ‘oko‘a o ia mau no‘ono‘o, ua loa‘a pū ka hiki ke

ho‘okaualewa i ia mau ‘ao‘ao ‘elua. Ma ‘ane‘i e ‘ike hou ai i ka waiwai o ia ki‘ina

ho‘okaualewa no ke kanaka alaka‘i.

Inā nō e no‘ono‘o ‘ia ka hana a nā akua kahiko ‘o ia ka hana a ke akua

Kalikiano, ʻa‘ole nō i loa‘a ka hukihuki ma waena o ia mau no‘ono‘o ‘oko‘a. ‘O ka

Page 80: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

70

‘ōlelo Hawai‘i ka ‘ōlelo a Iehowa, a ke heluhelu i ka Paipala, e ho‘ohana ‘ia ana

ka ‘ōlelo Hawai‘i e ke akua no ia ho‘oka‘a‘ike ‘ana. ‘O ka ho‘ohana ‘ana i nā

hua‘ōlelo Hawai‘i ma ka wehewehena ho‘oponopono, ‘o ia kekahi hō‘ailona o ka

mana o ka ‘ōlelo ma ka ‘ekalesia. ‘Oiai ka ‘ōlelo Hawai‘i ka ‘ōlelo kahiko, a ‘o ia

pū ka ‘ōlelo a ke akua e ho‘ohana ana ma nā pae hana ho‘oponopono, ua lōkahi

ka mana‘o o nā hoahānau a pau, ‘o ia ho‘i, ‘a‘ole ka ‘ōlelo Hawai‘i he pilikia. Aia

ho‘i ka ‘ike no ka hana ho‘oponopono ma ka mana‘o o nā hua‘ōlelo no nā ‘anu‘u

me nā pae hana. No ia mau kumu, ua ‘imi kekahi po‘e i ke Kumuhana no ke a‘o

‘ana i ka ‘ōlelo Hawai‘i. Ma kēia mau la‘ana i ‘ike ‘ia ai ka mea nui o ka

ho‘okaualewa ‘ana ma ka ‘ao‘ao ‘uhane a me ka ‘ao‘ao kino pū kekahi.

3.3.1 Ka Ho‘ohālikelike ‘Ana

Ua loa‘a ‘elima ‘anu‘u hana nui i like i waena o nā palapala ‘ekolu e pili

ana no ka hana ho‘oponopono. ‘O ia ka (1) Pule, (2) Kumuhana, (3) Wehe

Paipala/Wehe ‘Ōlelo, (4) Mihi, a me ke (5) Kala. ‘O kēia nā hana i wehewehe a

kālailai nui ‘ia ma nā palapala ‘ekolu, e hō‘ike ana i ke ko‘iko‘i o ia mau hana mai

ka wā i kākau ‘ia ai kā Aiona palapala ma ka makahiki 1959 a i kā Peterson ma

ka makahiki 1975. Aia ma lalo iho nei ka Pakuhi 3.6 e hō‘ike ana i nā ‘anu‘u hana

ho‘oponopono ma nā palapala ‘ekolu.

He hō‘ike ke kiko hō‘oia i nā ‘anu‘u hana ma nā palapala ‘ekolu, a he

hō‘ike ke kiko nīnau i ko‘u kuhi i ka loa‘a o ia mau ‘anu‘u hana ma ia mau

pō‘aiapili. ‘Oiai ua ‘oko‘a ke kālele a me ke kaila o ke kākau ‘ana ma ia mau

Page 81: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

71

Pakuhi 3.6

palapala, ‘a‘ole nō i komo ka wehewehena no nā ‘anu‘u i kiko nīnau ‘ia e like me

ka wehewehe piha ‘ana no nā ‘anu‘u i kiko hō‘oia ‘ia. ‘O ka mea nui na‘e no kēia

pepa nei, ‘o ia ka ‘ike i ia mau hana ma kekahi ‘ano ma ka hana ho‘oponopono.

‘A‘ohe palapala i komo ‘ole ai kekahi ‘ano ‘ikepili a la‘ana paha no ia mau hana a

pau.

‘Oiai ua ‘ohi ‘o Aiona me Peterson i kā lāua ‘ikepili ma ‘elua ‘ekalesia

‘oko‘a a ma QLCC i ‘ohi ai ‘o Pūku‘i, ua palapala ia mau mea kākau ma ke ‘ano i

pono ai ma ia mau pō‘aiapili hana. Ma ka laulā, ua launa ka mana‘o o lākou no

ka hana ho‘oponopono. ‘O ka ho‘oponopono ka hana e ho‘opololei ai i ka hana

hewa, a ‘o ke kūkulu kumuhana ka hana e ‘imi ai i ka mole kumu o ka pilikia a

kumumana‘o paha. Ua ‘ike na‘e i ka ‘oko‘a o ka ho‘ohana ‘ia o ia ‘ike ma nā

palapala ‘ekolu. ‘Oiai na Peterson wale nō i hō‘ike no ke a‘o ‘ana ma ka ‘ekalesia

Hana Aiona Peterson1 Pule ✔ ✔ ✔

2 Kumuhana ✔ ✔ ✔

3 ✔ ✔ ✔

4 Mihi ✔ ✔ ✔

5 Kala ✔ ✔ ✔

6 Mahiki ✔ ? ✔

7 ✔ ? ✔

8 ✔ ? ?9 ? ✔ ✔

10 ? ✔ ✔

Page 82: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

72

no nā ‘anu‘u hana, a na ka Ho‘ōla e ho‘oholo pehea e ho‘ohana ai i ka ‘ike, ua

loa‘a nō ia ‘ano kuana‘ike ma ko‘u heluhelu ‘ana i nā palapala ‘ē a‘e ‘elua.

No laila, ‘oiai no‘ono‘o ‘ia ka ho‘oponopono no ka wā pilikia i ka nui o ka

manawa, ua ho‘ohana pū ‘ia nō ia hana no nā kumu ko‘iko‘i ‘ē a‘e e like me ka

‘imi i ka na‘auao a me ka hana e ho‘oholomua ai i ka noho ‘ana o ka po‘e. Ke

nānā na‘e i ka nui o nā la‘ana ma kēia mau palapala ‘ekolu, ‘o ka ho‘ōla i ka ma‘i

a me ka ho‘oma‘ema‘e i ka no‘ono‘o a hana a ke kanaka, ‘o ia nā kumu nui ‘elua i

‘imi ai ka po‘e i ka ho‘oponopono me ke kūkulu ‘ana i ke Kumuhana.

Ua loa‘a ‘ewalu pae hana i loko o nā ‘anu‘u na ke alaka‘i e ho‘ohana ma

ka ho‘okele ‘ana i ka hana ho‘oponopono. ‘O ia nō ka: (1) paipai i ka hikaloi, (2)

mālama i ka pilina ‘oia‘i‘o, (3) ho‘okele i ka nīnau me ka pane ‘ana, (4) ho‘okele i

ka hu‘e piha i ka mana‘o, (5) hō‘oia i ka ho‘opuka waha ‘ia o ka mana‘o nui, (6)

ho‘omana‘o i ka po‘e no nā mana‘o i ho‘opuka ‘ia, (7) ho‘olohe me ke kālailai i nā

mea i lohe ‘ia, a me ka (8) wehewehe i nā hō‘ailona a me nā mana‘o nui e

mohala ana. Ua ‘oi aku ka nui o ka mea i ‘ike ‘ia no ia mau pae hana ma nā

palapala a Pūku‘i me Peterson, akā ua lawa ka nui o ka mea i ‘ike ‘ia ma kā

Aiona e kuhi ai i ka like o nā hana ma ke ‘ano nui.

Ma ka Mokuna ‘Ehā, e wehewehe ana no ka ‘ike i loa‘a mai no ka hana

ho‘oponopono ma ko‘u hāna‘i ‘ia ‘ana ma Kalihi, O‘ahu me Kalama‘ula, Moloka‘i.

‘Oiai ma ka ‘ohana nō e pa‘a ai ke kahua ‘ike mo‘omeheu no ka lawena a ke kino

a me ka ha‘awina pū ho‘i o ka pili ‘uhane, he pō‘aiapili mea nui nō ia e hō‘ike ai

Page 83: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

73

no ko‘u kuana‘ike ma ka ho‘omohala ‘ana i ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono ma

Nāwahīokalani‘ōpu‘u.

Page 84: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

74

Mokuna ‘Ehā

No ka Hānai ‘Ia ma ka ‘Ohana Ma muli o ke ‘ano o ka hana ho‘oponopono, he mea ma‘amau ke komo

wale ‘ana mai o ka ‘ike no ia hana ma ke au wale ‘ana o ka manawa me ka launa

like ‘ana o nā kanaka kekahi me kekahi. ‘O ia mau hana ma‘amau o kēlā lā kēia

lā, ‘o ia nā hana mēheuheu i ‘ike pinepine ‘ia i waena o ka po‘e. A ‘o ka ‘ike

mēheuheu ka paepae ‘ike i kūkulu ‘ia ai ka mo‘omeheu. He mea nui ka ‘ike no ka

pilina o ka mēheuheu a me ka mo‘omeheu ma ke kālailai ‘ana i ka ho‘oponopono

ma ka ‘ohana.

I mea e kōkua ai ia‘u ma ka ‘ohi ‘ikepili me ke kālailai ‘ana i ia mau ‘ao‘ao

‘elua ‘o ka mēheuheu a me ka mo‘omeheu, ua hele wau i Maui e hui kama‘ilio ai

me ko‘u kaikunāne ‘o Creighton Kahananui Kamanā. Aia mākou me ka ‘ohana

ma laila mai ka lā 25 a i ka lā 28 o Nowemapa 2009. Ua nānā i nā puke

mo‘okū‘auhau o ka ‘ohana, a ua ho‘opa‘a pū i nā hola kama‘ilio ma ka pahu pa‘i

wikiō. I kekahi manawa, ua komo kekahi o ka ‘ohana ma ke kūkā ‘ana, a ua

hoihoi ke kālailai ‘ana i ke kuana‘ike i liliuewe i waena o nā hanauna ‘ohana.

Ua ho‘oholo māua ‘o ko‘u kaikunāne i ka ho‘omaka i ka ‘ohi ‘ikepili ‘ana

ma ka mo‘olelo no ka ‘ohana ma ka laulā, a laila, e kia ke kūkā kama‘ilio ‘ana ma

luna o ka hana ho‘oponopono. Ua waiwai ka hui kino ‘ana i mea e hō‘oia ai i nā

mo‘olelo a‘u i lohe mua ai, a pēlā i mōakāka ai ka ‘ao‘ao mēheuheu a me ka

mo‘omeheu hana ho‘oponopono ma ka ‘ohana.

Page 85: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

75

Eia ma lalo iho nei kahi ‘ike mo‘okū‘auhau no ka ‘ohana a me ko māua

hānai ‘ia ‘ana. Mai luna mai o ia mau ‘ao‘ao mēheuheu i mohala mai ai ko‘u ‘ike

no ka hana ho‘oponopono. Ua lilo nō ho‘i i kahua no‘ono‘o a kālailai no ka‘u mau

hana mai ia wā loa mai.

Ua hānau ‘ia wau ma Kalihi ma ka mokupuni ‘o O‘ahu e ko‘u mau mākua

‘o Paul Kia‘ipō a me Ella Kauanoe Ka‘ai Kamanā. Ua hānau ‘ia lāua ‘elua ma ka

makahiki 1911. He Hawai‘i piha ko‘u makuakāne, a he ‘ekolu hapahā Hawai‘i

ko‘u makuahine. Ua hānau ko lāua mau mākua a pau i ka wā o ke aupuni mō‘ī.

I ka makahiki 1938, ua hānau mai ko‘u kaikunāne, ‘o Creighton. ‘Elua wale

nō māua, a he 13 makahiki ke ka‘awale o ko māua hānau ‘ana. No ia ka‘awale,

kohu mea lā, he huakahi nō ho‘i māua ‘elua. No Kohala, Hawai‘i me Waimea,

Kaua‘i nā kūpuna o ko māua makuakāne, a no Waikīkī me Honolulu nā mākua o

ko māua makuahine. Ua pōmaika‘i ko‘u mau kūpuna ma nā ‘ao‘a‘o ‘elua, no ka

mea, ‘o lākou kekahi o nā ‘ohana mua loa i loa‘a ka ‘āina ho‘opulapula ma

Kalama‘ula ma ka mokupuni ‘o Moloka‘i. Ma laila i hānai ‘ia ai ko‘u makuahine,

akā, ma Honolulu i hānau a hānai ‘ia ai ko‘u makuakāne a hiki i ka wā i ne‘e ai i

Moloka‘i i kona wā ‘ōpiopio. Mai ia manawa a hiki i kēia wā, ‘o Moloka‘i ka ‘āina

aloha a ka ‘ohana. Ua pōmaika‘i nō ho‘i wau i ka hiki ke noho ma kahi kiwikā ma

Honolulu, a ua noho pū ma kahi kua‘āina ma Moloka‘i. Ke ho‘oku‘u ‘ia au mai ke

kula aku no ka wā ho‘omaha, i Moloka‘i aku nō wau i nā manawa a pau.

Ua pili loa mākou ‘o ko‘u mau hoahānau ma ka ‘ao‘ao o ko‘u makuahine, a

‘oiai ‘o māua ‘o ko‘u hoahānau ‘o Kalola nā hānauhope loa ‘elua o ka hanauna,

Page 86: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

76

ua ili mai iā māua nā ha‘awina o ke a‘o mai ka hanauna makua a me nā

hoahānau i hānau ‘ia he 20 a ‘oi makahiki ma mua o māua. Ua lawe pū ‘ia māua

me lākou, a ua launa pū me nā ‘elemākule a luāhine o ka ‘ohana ma Moloka‘i.

Ho‘omaopopo wau i ka lawena a ia mau kūpuna me ka mēheuheu o ka noho like

‘ana o ia wā. He mea nui ka ‘auamo i ka hana a me ke ka‘analike kekahi me

kekahi. Ua palekana a ua lako ka noho ‘ana. Nui ka ‘ohana a ua nui pū ka launa

hau‘oli ‘ana o mākou ma laila.

Ua mo‘olelo mai ko‘u kaikunāne no ka hele pū me ko māua

kupunawahine, ‘o Tūtū Kūkeaka, i ka holoholo ma Kapuāiwa, he ulu niu i ka lihi

kai o Kalama‘ula. ‘Oiai he keiki li‘ili‘i wale nō, ‘a‘ole ‘o ia i maopopo no ke aha i

ho‘oku‘u ‘ia ai ka ‘ama‘ama me ka ‘ōpae ke pa‘a i ka ‘upena. Ua ho‘opiha mua

ihola ‘o Tūtū i kāna wahi kini i ka ‘ōpae a ho‘oku‘u i ke koena. Ua wae i ‘elua

paha ‘ama‘ama, ‘o ka nui e pono ai ia lā a ua ho‘oku‘u hou akula i ke koena. He

‘ike mēheuheu nō ia i hō‘oia i ka lako o ka mea‘ai na kekahi kanaka no kekahi lā.

‘O ko‘u makuakāne ka‘u kumu ho‘ohālike no ke kanaka Hawai‘i. He

kanaka lō‘ihi a pūkonakona o kona kino. Nui pū kona aloha i ko‘u makuahine me

ka ‘ohana. ‘A‘ole ‘o ia i ‘ōlelo nui, akā, ua wali iā ia ka mākau ho‘oka‘a‘ike ma

kāna lawena. Nāna nō i a‘o mai iā māua no ka wiwo me ke aloha i ka makuahine.

Ma ia hō‘ike ‘ana no ka ho‘āno i ka makuahine, pēlā i komo ai ko māua ‘ike no ka

ho‘āno i ko māua makuahine a me nā hanauna mākua a me nā kūpuna kekahi.

Ua a‘o pū ‘o ia ia‘u no ka nui o ka ‘ike i loa‘a ma waho o ke a‘o kula ‘ana. Nāna i

hō‘ike mai no ka maka‘ala me ke kālailai i nā mea ahuwale ‘ole i ka maka. Ua a‘o

Page 87: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

77

mai ‘o ia no ka wānana ma ka nānā ‘ana i ka pō‘aiapili. Ua mākaukau ‘o ia ma ka

hakuahua ‘ana, ‘o ka hiki ho‘i iā ia ke ‘ike i ho‘okahi mana‘o nui iā ia e kālailai ana

i nā mea ‘oko‘a like ‘ole. I ka wā e ho‘oholo ai i kona mana‘o, e ho‘okō ana nō ‘o

ia ma luna o kona mākau me kona ‘ike. ‘Oiai he kumu ho‘ohālike ‘o ia na māua,

ua nui nā ha‘awina i pa‘a iā māua ma ka nānā a ho‘olohe wale ‘ana iā ia. A ma

ke ‘ano he keiki, no māua nō ke kuleana ‘o ka maka‘ala i ka hana a ka makua.

Ua hala ka makuakāne o ko‘u pāpā iā ia he pēpē wale nō, a ua hānai ‘ia

akula me kona mau kaikua‘ana ‘elua ma Pālama ma Honolulu. Ua pa‘akikī ka

noho ‘ana, a ua ‘o‘ole‘a loa kona makuahine, ‘o Ida

Kūkeakaikawaili‘ulāomānāmekeonekanionōhili Iakona Kamanā. Ma ka papa

‘ewalu, ua ha‘alele ko‘u pāpā i ke kula i hiki ke hana a kōkua i ka ‘ohana. Ua

‘īnea ka noho ‘ana i ia wā.

Ua hānai ‘ia ‘o Tūtū Kūkeaka ma Waimea, Kaua‘i, a ma kona wā ‘ōpiopio,

ua komo ‘o ia i ke a‘o i ka hula ma ka ‘ohana. Ma ka hala na‘e o nā makahiki me

ka ne‘e ‘ana mai laila mai, ua ha‘alele loa i ka hula, a ua komo akula i hoahānau

ma kekahi ‘ekalesia Ho‘omana Na‘auao, ‘o ia ‘o Ke Alaula O Ka Mālamalama.

Aia ia ‘ekalesia ma Honolulu a hiki i kēia lā. Ma hope, ua lilo ‘o Tūtū Kūkeaka i

kahunapule no ia ho‘omana ma kekahi ‘ekalesia o Moloka‘i.

Na ko‘u mau mākua me ko‘u kaikunāne i mo‘olelo mai no ke komo ana ‘o

Tūtū Kūkeaka ma ka hana ho‘oponopono ma Moloka‘i. ‘Oiai ua komo piha ma ka

‘ekalesia Ho‘omana Na‘auao, ua ‘ike pū ‘o ia no ka ‘ao‘ao ho‘omana kahiko e

mālama ‘ia ana ma ke kaiaulu i ia wā. ‘O kona ho‘olauna ‘ana i nā ‘ao‘ao

Page 88: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

78

ho‘omana ‘elua ka mākau a na‘auao i pono ai kāna hana ho‘oponopono ke noi ‘ia

kona kōkua.

Ua ‘ike maka ko‘u makuakāne me ko‘u kaikunāne i kā Tūtū Kūkeaka i

hana ai, a ua lohe pepeiao wau no ia mau mo‘olelo mai ko‘u wā li‘ili‘i. Ua pili

kekahi o ia mau mo‘olelo i ka pilikia o ka po‘e i ka hana mālama pū‘olo. ‘O ia ka

mālama ‘ana i kekahi mea, he lā‘au a iwi ‘ohana paha i ho‘omanamana ‘ia a i

ho‘ouna ‘ia ai ka ‘uhane iā ha‘i no ka hana ‘ino a kolohe paha. A i kekahi

manawa, ua lilo ka ‘ohana he luaahi o ia pū‘olo ma muli o ka mālama kūpono ‘ole

‘ia. No ko Tūtū ‘ano he wahine haipule, a no kona noke nui i ka ho‘oka‘awale i nā

mea ‘ino, ua hele nō a kōkua ma ka mahiki ‘ana. He mea ma‘amau ka lawe pū i

kōkua, ‘o ka ma‘amau kekahi o ko‘u mau ‘anakala. Ua hele pū ka mo‘opuna, ‘o

ko‘u kaikunāne ho‘i, i kekahi manawa. He kamali‘i wale nō i ia manawa. I ka wā i

loa‘a ai ko Tūtū mana‘o, ua ho‘ouna i ko‘u ‘anakala e ‘imi i ka pū‘olo ma kahi i

ho‘ohuoi ‘ia. I ka wā i loa‘a ai iā ia, ‘o ka puhi akula nō ia ma ke ahi. Ua

ho‘omana‘o ko‘u kaikunāne i kekahi mahiki ‘ana i lohe ‘ia ai ka leo uē ma ka puhi

‘ana i ka pū‘olo. ‘A‘ole nō i maka‘u a kānalua iki ‘o Tūtū. Ma muli o ia ‘ano ona,

‘a‘ole nō i kānalua nā keiki a me ka po‘e e pili ana. Ua pule a ho‘opuka waha i ka

‘ōlelo mahiki a ‘a‘a loa ‘o ia i ka wāwahi i ka mana o ia ‘uhane ‘ino. ‘O ko Tūtū

ikaika a hilina‘i i ka mana o ke akua, ‘o ia kekahi mau ‘ao‘ao nui o kona kūlana

kanaka. ‘O Tūtū nō ko‘u kumu ho‘ohālike nui no ke alaka‘i me ka ho‘opono.

‘O ko‘u makuahine kekahi kumu ho‘ohālike o ia ‘ano. Ua hānai ‘ia ‘o ia ma

ka ‘ohana i ‘imi nui i ka na‘auao hele kula a i komo piha i ka Ho‘omana Kalawina.

Page 89: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

79

‘Eiwa keiki o kona ‘ohana. ‘O ke a‘o kamali‘i a me ke komo piha i ka hana

haipule, ‘o ia kona mau ‘i‘ini nui, he mau pulakaumaka aloha nō ho‘i iā ia. Ua

puka ‘o ia ma ke Kula ‘o Kamehameha ma ka makahiki 1929, a hele akula i ka

“Territorial Normal School.”xii Ua loa‘a pū iā ia he kēkelē laepua ma ka

ho‘ona‘auao ma Ke Kulanui o Hawai‘i-Mānoa. Ua launa kāna i ‘imi ai me ka hana

a ka ‘ohana. He po‘okumu kula ko‘u kupuna kāne, a ua lilo kekahi mau

kaikamāhine o ka ‘ohana he mau kumu kula, a he mau po‘okumu kula kekahi.

I ka wā i loa‘a ai ka pilikia i waena o ka ‘ohana o ko‘u makuahine, nāna nō

i komo a kōkua ma ka ho‘oponopono ‘ana. ‘A‘ole wau i noho me lākou, akā, ua

hiki ke lohe iā lākou e kama‘ilio ana, a e uē ana i kekahi manawa. Ua pili loa

lākou ma ke ‘ano he ‘ohana, a ua hilina‘i nui ‘ia ko‘u makuahine. Ke ho‘opuka ‘o

ia i kona mana‘o, kohu mea ua ho‘olohe ‘ia nō. ‘O kona mākau ho‘olohe aku nō

paha kekahi kumu i ho‘olohe pū mai ai ka po‘e i kona mau mana‘o. ‘A‘ole nō wau

i ‘ike a lohe no ka pi‘i loa o ka huhū, ka hakakā me ka pupuka o ka na‘au a me ka

‘ōlelo ke alaka‘i ‘o ia. Ua loa‘a nō ka hihia ma ka ‘ohana, akā, ‘a‘ole nō i hele a

helele‘i ka pilina a ka po‘e. Mai ka wā ma mua o ko‘u hānau ‘ia ‘ana, no ko‘u

makuahine ia kuleana o ka mālama i ka maluhia o ka ‘ohana.

Ua loa‘a he mau kāhunapule, he mau kiakona, a he mau kumu kula

kāpaki kekahi i waena o ka ‘ohana o ko‘u makuahine. He hana ma‘amau ka pule

ma mua o ka ‘ai ‘ana, ka mālama i ka pule ‘ohana, a me ka pule ma mua o ka

hiamoe ‘ana. Ua mālama mau ‘ia ka pule ‘ohana i ke kakahiaka ma ka wā e ala

ai. ‘O ka pule, ka hīmeni, ka heluhelu ha‘awina haipule, a me ka paukū pa‘ana‘au

Page 90: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

80

nā hana kūmau o ka pule ‘ohana. Ke kupu mai ka pilikia, hāpai mau ‘ia ka pule i

ke akua. Ke pōmaika‘i ka ‘ohana ma kekahi ‘ano, ua hāpai ‘ia ka pule kekahi. Ua

lilo ia mau hana mēheuheu he mea nui ma muli o ke alaka‘i kūpa‘a ‘ana o nā

mākua me nā kūpuna ma ka ‘ohana. He mau kumu ho‘ohālike lākou na‘u ma ke

alaka‘i ‘ana, ma ka pili ‘uhane, a me ke kālai‘ike pū.

E like ho‘i me ko‘u makuakāne, ua lilo ko‘u makuahine he kumu ho‘ohālike

na‘u. Ua a‘oa‘o mau ‘o ia ma luna o nā kumu pono ma ka no‘ono‘o ‘ohana, a ma

ia no‘ono‘o i mole ai kona kuana‘ike ao a i ho‘oholo ai ho‘i i kāna mau hana a

pau. Ua no‘ono‘o mau ‘o ia iā ha‘i me ka mana‘o kōkua a mana‘olana i nā

manawa a pau. Nona mai ka ha‘awina ‘o ka ho‘omanawanui me ka hā‘awipio

‘ole. ‘O kona ‘ano ‘imi mau i ka pono a me ka ‘oia‘i‘o, pēia i ho‘omohala ‘ia ai ko‘u

kuana‘ike ao. ‘O kāna ki‘ina hana mau ke kālele ma ka lanakila a me ka ho‘opuka

mana‘o me ka ‘oia‘i‘o a me ke aloha. Ua ‘eleu ‘o ia ma ka wae ‘ana i nā hua‘ōlelo

e pono ai ka ho‘ouka ‘ana i kona mau mana‘o. Nāna i hō‘ike mai no ka mana nui

o ka ‘ōlelo. Ma muli o ia mau mākau a na‘auao ho‘i, ua ‘ike pinepine wau iā ia ma

ka hana ho‘oponopono ‘ana ke kupu mai ka pilikia ma ka ‘ohana, ma ke kula, a

ma ka ‘ekalesia pū kekahi. Ua kauka‘i ‘ia nō ‘o ia ma ia hana.

He kumu kula ko‘u makuahine ma ke kula ha‘aha‘a o ke Kula ‘o

Kamehameha. A ma ka makahiki 1967, ma hope o ke a‘o ‘ana ma laila no 23

makahiki, ua hala ‘o ia. I ia wā, aia au ma ka papa ‘umi. Ua piha he 29 makahiki i

ko‘u kaikunāne i ia wā, he wā ona ma ka ‘Oihana Māka‘i ma Maui. Ua uhi ‘ia mai

mākou i ka lu‘ulu‘u, a ua oki loa ia ha‘awina ma luna o ko‘u makuakāne. Ma ia wā

Page 91: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

81

wau i ‘ike maoli ai no nā ha‘awina nui a ko‘u mau mākua i ho‘oili mai ai no ka

mālama ‘ohana. Mai ko‘u wā kamali‘i a hiki i ia wā, ua noke lāua i ka

ho‘omākaukau ia‘u i ‘ike wau no ia mau mea ‘o ka mōlia, ka pili ‘uhane a me ke

aloha ‘ohana. ‘O ka lawa me ka ‘ole, koe aku ia, ua ho‘ohana na‘e wau i ko lāua

‘ike ‘o‘ole‘a i ili ma luna o‘u. A pēlā ho‘i i hiki ai ia‘u ke ‘auamo i ke kuleana hana e

waiho ana i mua o‘u i ia wā. Ma ia manawa nō wau i ‘ike ‘i‘o ai i ka na‘auao o ko‘u

mau mākua.

‘Oiai ma ka ‘ohana wau i ‘ike ai no ka Hawai‘i, he mau Hawai‘i nō ko‘u po‘e

launa nui mai ka wā kamali‘i. Ua pāku‘i ‘ia ia ‘ano i ko‘u hele kula ‘ana, ‘oiai he

haumāna au no ke Kula ‘o Kamehameha mai ka papa mālaa‘o a hiki i ko‘u puka

‘ana mai ke kula ki‘eki‘e. I ko‘u mau lā ma laila, nui nā haumāna i loa‘a nā mākua

Hawai‘i ma nā ‘ao‘ao mākua ‘elua. ‘A‘ole wau i launa nui me ka po‘e koko Hawai‘i

‘ole ma waho o ke kula a komo wau i ke kulanui. Ma laila wau i ‘ike ai no ka launa

‘ana me ke kamakūloko lāhui ‘ē. Ua hoihoi nō ho‘i wau i ka hau‘oli a launa maika‘i

o mākou ma ia mau makahiki hele kulanui.

Nui ka po‘e Hawai‘i i noho ma Kalihi iā mākou ma laila. Inā ua hele i ka

hale o nā hoakaiahome, ua ‘ai pū wau me lākou, a ua ‘ano like ke ‘ano o nā lula

ma ka hale. He mea ma‘amau ka noho pū ‘ana o nā kūpuna, nā mākua, a me nā

keiki ma ka hale ho‘okahi. ‘Oiai ua a‘o ko‘u makuahine ma Kamehameha, a hele

kekahi o nā hoakaiahome i laila, ua kau pū me māua i ke kakahiaka nui a pi‘i a‘e i

ke kula. Ua kōkua mākou kekahi i kekahi.

Page 92: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

82

‘O Kawaiaha‘o ka ‘ekalesia o ka ‘ohana ma Honolulu. A ‘oiai he kiakona

ko‘u makuahine ma ia ‘ekalesia, ‘a‘ole nō i hala ho‘okahi Lāpule a lānui ho‘i i ka

hele ‘ole ‘ia o laila. Ma laila wau i papekiko ‘ia ai a i male ai. Ma laila ho‘i i

mālama ai ka ‘ohana i ka ho‘olewa o ko‘u mau mākua. He ‘ohana ke ‘ano o ka

pilina ma ka ‘ekalesia Hawai‘i. Nui ka po‘e Hawai‘i ma Kawaiaha‘o, a ua mālama

‘ia nā papahana e like ho‘i me ka hana ma waena o ko‘u ‘ohana pono‘ī. He hana

like, kāko‘o, a kōkua. Ke kupu mai ka pilikia, ua pule a ‘imi like i ka hana e pono

ai. Ua ‘ike wau no ke komo kauhale i kipa ai ko‘u makuahine me nā kiakona i ka

hale o nā lālā o ka ‘ekalesia no ka pule, ka launa, me ka heluhelu Paipala. Ma ka

‘ekalesia pū wau i a‘o ai no ka mihi a me ke kala ‘ana. Inā e mihi ke kanaka, e

kala ‘ia nō. Ma ka hahai i ke kauoha a ke Akua, pēlā e hō‘ike ai i ka hilina‘i a me

ke aloha i ke Akua. Pēia ihola nō ko‘u mana‘o no ko‘u mau mākua: ma ka hahai

‘ana i ke a‘o a lāua, pēlā au i hō‘ike ai i ko‘u hilina‘i i ko lāua ‘ike no ko‘u pono.

Ua pili wau me kekahi mau hoaaloha ma Kamehameha i like ke ‘ano me

ko‘u. He po‘e haipule ka nui o ko‘u mau hoapili, a ua ‘ano like ke ‘ano o ka hānai

‘ia ‘ana o mākou ma ka hale. He mau Hawai‘i nā mākua ‘elua o lākou a pau. Inā

ua noho pū ma ko ha‘i hale, ua hele like mākou i ka halepule o ia ‘ohana, inā he

Kākōlika, he Molemona, a i ‘ole paha he Kalawina, ‘a‘ole ia he pilikia. ‘Oiai he

kula ho‘omana Kalawina ‘o Kamehameha, ua like loa nō nā papahana pili ‘uhane

me ko ka ‘ekalesia ‘o Kawaiaha‘o.

Ia‘u ma Kamehameha, ho‘omaopopo wau i ke koi ‘ana o ke kumu i ka

haumāna e mihi waha ke hana hewa, akā na‘e ‘a‘ole nō i noi i kekahi e kala aku.

Page 93: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

83

Ma laila kekahi ‘oko‘a i ko‘u a‘o ‘ana ma Kawaiaha‘o. Mana‘o wau, ua ho‘oholo

wale ke kumu e like me kona mana‘o he kūpono no ia wā. Ma ke kula ha‘aha‘a,

ua lawa ka mihi waha ‘ana me ka nuku a a‘oa‘o pū a ke kumu. Ma ka nui ‘ana a‘e

o mākou i Kamehameha, ua ho‘opa‘i ‘ia ma ka ho‘ouna i ke ke‘ena po‘okumu, ke

kelepona ‘ana i nā mākua, a me ka ho‘okō i ka hana pāna‘i. ‘Oiai he kula kū‘oko‘a

‘o Kamehameha, ua kīpaku pū ‘ia nā haumāna ke ‘a‘e i nā lula nui o ke kula. Ua

ha‘i ‘ia mai mākou no ka nui o nā haumāna e kūkali ana i ke komo i

Kamehameha. ‘A‘ole nō i pono e ho‘omanawanui i nā keiki pilikia a ho‘olohe ‘ole.

He kuana‘ike ‘oko‘a kēia i ko ka ‘ohana, no ka mea, he hana nui ke ‘oki ‘ia inā he

‘ohana.

No ka ‘āina haole ka nui o ka‘u mau kumu kula, a kāka‘ikahi ka Hawai‘i i

a‘o mai iā mākou. No laila, ua ‘oko‘a ke ‘ano o ka ho‘oka‘a‘ike ‘ana a me ka

ho‘opa‘i ‘ana i nā haumāna. Ua malihini mākou i ia ki‘ina a lākou iā mākou ma ke

kula ha‘aha‘a, akā, ma ka hala ‘ana o nā makahiki, ua hele mākou a kama‘āina

loa ia mau hana. He ki‘ina kuana‘ike ‘Amelika nō ia. ‘Oiai ua loa‘a ka ‘oko‘a o kēlā

me kēia kumu, ua like na‘e lākou ma kekahi mau ‘ano: (1) ua nui ka ‘ōlelo waha

‘ana, a (2) ua pono e nānā pololei iā lākou ma ka maka ke nuku ‘ia. Kohu mea

ma ka ‘ōlelo nui ‘ana, e ‘oi aku ana ka mōakāka o ka mana‘o i ka haumāna, a ke

nānā pololei ma ka maka, he hō‘oia ia i ka ho‘olohe pono ‘ana a ka haumāna. Ua

‘oko‘a ka pilina me lākou, ‘a‘ole nō i like me ka pilina makua ma ka ‘ohana, ‘a‘ole

nō i like me ko nā kumu Hawai‘i. Inā nō na‘e he mea nui, ua ha‘i ‘ia nā mākua, a

ua ho‘oponopono ‘ia nō ma ka hale.

Page 94: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

84

Inā ua loa‘a ke kumu Hawai‘i, ua launa nō kona ‘ano me ko ka ‘ohana ma

ka lawena a me ke ‘ano o ka ‘ōlelo kekahi. Ua nui ke aloha, akā, ua nui pū me ke

‘o‘ole‘a ma luna o mākou. Ua hiki ke ‘ike i ka mana‘o o ke kumu ma mua o kona

ho‘opuka ‘ana i kekahi hua‘ōlelo. Ke ho‘opuka ‘ia, e ‘imi ana i ka ‘ōlelo e mōakaka

loa ai kona mana‘o i ka haumāna. ‘O ia mākau ho‘opuka a ho‘opuka ‘ole i ka

‘ōlelo me ka ho‘olauna ‘ana i ke ki‘inaleo, ka ‘ōlelo ‘ole a me ka lawena, ‘o ia ke

‘ano o ka ho‘oka‘a‘ike i a‘o ‘ia ma ka ‘ohana. Ua ‘oko‘a ke ‘ano o ka ho‘āno ‘ia o

nā kumu Hawai‘i, no ka mea, ua ‘ike mākou i ka launa ‘ana o ka mākau a me ka

‘ike o ke kumu me ko ka makua. ‘Imi ke kumu Hawai‘i i ke kama‘āina loa i ka

haumāna, ma waho a‘e o ke a‘o ha‘awina wale nō. No laila, ma muli paha o ia

mau kumu i ‘oi aku ai ka wiwo i ke kumu Hawai‘i. A ke hana kolohe ma ke kula, a

na ke kumu Hawai‘i e ho‘oka‘a‘ike me ka makua, e lohe ‘oko‘a ‘ia ana e ka

makua. Ua loa‘a nō ka hopena ma ka hale inā na ke kumu Hawai‘i a i ‘ole na ke

kumu Hawai‘i ‘ole paha i hō‘ike aku i nā mākua. Eia na‘e, i ko‘u mana‘o, ua ‘oko‘a

ke ‘ano o ka ‘ikepili na nā kumu i hō‘ike aku i nā mākua. ‘O ia ka mea hoihoi no

ka pilina i waena o ke kumu, ka haumāna a me ka makua. Ma hope o nā hana a

pau, ho‘i ka mana i ka makua, na lāua e ho‘oponopono i ka hana a ka haumāna

ma ka hale.

Ua kāko‘o piha ko‘u mau mākua i ko ke kula. ‘A‘ole loa wau i lohe iā lāua e

paio ana me ke kumu no ko‘u pono. Ua kāko‘o piha ‘ia na‘e wau ma ka hale i

puka pono ka‘u hana ma ke kula. I ia mau makahiki kula, ‘o ia ka mana‘o o ko‘u

Page 95: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

85

mau mākua, no ka ‘ohana ke kuleana ‘o ka ho‘oulu i ka ‘ike i pa‘a ‘ole ia‘u ma ke

kula.

Ma ke kālailai ‘ana i ko‘u kuana‘ike no‘ono‘o a me ka ho‘oholo mana‘o ho‘i

no ka hana ho‘oponopono, ua loa‘a mai nō ko‘u ‘ike nui mai loko mai o ka ‘ohana.

He mau la‘ana ka mihi ‘ana a me ke kala ‘ana. ‘A‘ole wau ho‘omana‘o i ka mihi

‘ana o ko‘u mau mākua ke ho‘opa‘i ‘ia wau. Pēlā pū ka ho‘omana‘o ‘ana o ko‘u

kaikunāne. ‘A‘ole nō i mihi ko‘u mau mākua, no ka mea ‘a‘ole kā lāua hana

ho‘opa‘i he hana hewa. I ka wā o ka‘u hana pono ‘ole, ua ‘ike wau i ka pā o ko

lāua na‘au i ko‘u kaumaha, he aloha nō paha ia pā o ka na‘au. I kekahi manawa,

ua hō‘ike mai ko‘u makuakāne i kona aloha ma ke pani ‘ana i kekahi o kona mau

maka i mea hō‘aka‘aka ho‘i ia‘u. He hana ma‘amau pū ho‘i ka hele ‘ana mai o

ko‘u makuahine ia‘u no ke kama‘ilio a a‘oa‘o hou i pa‘a maika‘i ia ha‘awina o ka

hana hewa. Wahi a ko‘u kaikunāne, ‘a‘ole nō i loa‘a kekahi hana hō‘aka‘aka ma

hope o kona ho‘opa‘i ‘ia ‘ana. I ko‘u mana‘o, ua pili nō ho‘i ia ‘oko‘a i ko‘u pilina

kaikamahine i kahi Pāpā. Ma ka hala ‘ana o nā makahiki, ua ‘ike wau no ka

mana‘o o ka ho‘i wale ‘ana aku i ka hana ma‘amau ma hope o ka ho‘opa‘i ‘ana.

‘O ka ho‘i ‘ana i ka hana ma‘amau ke pani no ka mihi me ke kala, no ka mea, ua

ho‘oku‘u i ka pilikia, a ‘o ia ka makemake o ka lawehala a me ka mea i hana

hewa ‘ia. Ke pau ka ho‘opa‘i ‘ana, ua ho‘oku‘u pū ‘ia ka huhū. Ma kēia hana wau i

‘ike ai no ka palena ma waena o ka wā pilikia me ka wā pilikia ‘ole. Ke pau ka

ho‘oponopono ‘ana, ‘a‘ole nō e ‘imi a hu‘e hou ‘ia. Ma hope o ka ho‘opa‘i ‘ana, ua

pau ka pilikia. He wikiwiki a ‘o‘ole‘a ka ho‘opa‘i ‘ana. Me ia ‘ano nō ka wikiwiki a

Page 96: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

86

me ka ‘eleu e pa‘a ai ka ha‘awina o ka hana pono i ke keiki. Ke hihia hou na‘e i ia

pilikia ho‘okahi ma hope o ia ho‘oponopono ‘ana, e ho‘opa‘i hou ‘ia ana nō. Ma ke

a‘o ‘ana no ka mihi a me ke kala ‘ana ma ke kula me ka hale pule, ua a‘o pū no

ka ‘oko‘a loa o ke kuana‘ike ma ia mau wahi. I kekahi manawa, kohu mea, ua

lawa ka mihi ‘ana ma ka waha. I kekahi wā, ua ho‘okumu ‘ia kekahi mau hana ‘ē

a‘e e hō‘oia‘i‘o ai i ia mihi ‘ana, ‘o ka hana pāna‘i a hana ho‘oluhi a ho‘ohilahila

wale nō paha. ‘A‘ole nō i like ka hana ma ke kula me ko ka hale pule, akā, ua

mōakāka ia‘u ka mea nui o ka ‘oia‘i‘o ke mihi a kala aku i kekahi. Ua ho‘opili wau

a kūkulu i ia mau ‘ike ma ke kula me ka hale pule ma luna o ke kuana‘ike o ka

‘ohana. Ma ka ‘ohana wau i a‘o ai no ka mea nui o ka ‘oia‘i‘o, no ka mea, ua loa‘a

koke ka hopena inā ‘a‘ole i ‘oia‘i‘o ka hana ma ka hale. Ma ka ‘ohana, he mea nui

ka ‘eleu i ke a‘o no ka hana pono. ‘Oiai pēlā i a‘o ‘ia ai māua ‘o ko‘u kaikunāne,

‘a‘ole nō māua i pilikia ma ke kula a me nā wahi ‘ē a‘e ma muli o ke ‘ano o ke a‘o

‘ana ma ka hale.

I ko‘u mana‘o, ma ke kuana‘ike o ka ‘ohana, ‘a‘ohe waiwai o ka mihi waha,

inā ‘a‘ole nō i ‘oia‘i‘o ka mana‘o o ia mihi ‘ana. Aia nō ka ‘oia‘i‘o ma ka lawena a

me ka hana, ‘o ia nā hō‘ailona maoli o ka pa‘a o ka ‘ike iā māua ‘o ko‘u

kaikunāne ke hana hewa. Ma ka hana nō ka ‘ike. Inā ua hana pono, ‘a‘ole pilikia.

Inā ‘a‘ole, ua loa‘a nō ka ho‘opa‘i.

‘O ka hana pāna‘i kekahi hana i loa‘a ‘ole ma ko‘u ‘ohana. I ko‘u mana‘o,

ma muli paha o ka mana‘o, he mea ma‘amau ke kōkua i ka ‘ohana. Ke hana

hewa ke kanaka, ‘o kona ho‘i i ka hana ma‘amau, ‘o ia ka no‘ono‘o hou i ka

Page 97: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

87

‘ohana me ka hana pū no ka pono o ka nui. ‘O ia ke kahua ‘ike ma‘amau e ola ai

ka ‘ohana. He mea ho‘ohilahila ‘ohana ke komo ke kanaka ma ka hana pono ‘ole,

‘oiai he wā nō ia e no‘ono‘o ai ke kanaka iā ia iho, ‘o ia ka mea nui. ‘A‘ole

no‘ono‘o ke kanaka hewa i ka nui po‘e, i ka ‘ohana ho‘i. E like nō me ka mea i ‘ike

‘ia ma ka mihi me ke kala, he hoihoi ka ‘ike pū i ka mea nui o ka ho‘i ‘ana i ka

hana pono, ‘o ia ka ho‘i ‘ana i ka hana ma‘amau.

He ki‘ina nohie ka hana ho‘oponopono ma ka ‘ohana, a ua mālama ‘ia nō

me ke ‘o‘ole‘a a me ke aloha pū. Aia ma lalo iho nei ka ‘oloke‘a o ka hana

ho‘oponopono ma ka ‘ohana.

I. Mālama ka ‘ohana i ka hana pono.

II. Ho‘opa‘i ‘ia ke kanaka ke ‘a‘e i ia ‘ike.

III. Na ka makua e ho‘oponopono i ka hana a ke keiki:

a. ma ka lawena

b. ma ka nuku waha

c. ma ka ‘ili

IV. Ho‘i i ka hana ma‘amau, ua pau, ‘a‘ole e hana hou ke keiki.

Ma ka ho‘oponopono ‘ana, ua hiki ke pilikia hou ke keiki ke hana ‘o ia i

kekahi o kēia mau mea: (1) kūpono ‘ole ke ki‘ina leo, (2) kūpono ‘ole ka lawena,

(3) lohe ‘ia ke kani‘uhū, (4) nānā pololei i ka maka o ka makua, (5) ‘ōlelo wale me

ka nīnau ‘ole ‘ia. ‘A‘ole māua i ‘a‘a i ka hana i ka helu (4) me ka (5), ‘oiai ua a‘o

mua, ‘a‘ole ia mau mea he kūpono i ke alo o ka makua.

Page 98: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

88

Ua ‘oko‘a ke ‘ano o ka ho‘okele me ke alaka‘i ‘ana o ko‘u makuahine me

ko‘u makuakāne ma ka hale. No laila, ke pilikia māua, ua ‘oko‘a ka ha‘awina i ‘ike

‘ia ke komo ko‘u makuahine a ke komo ho‘i ko‘u makuakāne ma ka

ho‘oponopono. Ho‘okahi wale nō mea i mōakāka iā māua, ‘o ia ka pi‘i o ka huhū

o ko‘u makuakāne inā ‘a‘ole i ho‘āno ‘ia ko‘u makuahine. ‘A‘ole nō ko‘u

makuakāne i ho‘omanawanui i ka ho‘āno ‘ole ‘ia ona kekahi. ‘Elua lula nōhie a

ko‘u makuakāne i a‘o waha ai i ko‘u kaikunāne: mai ho‘opunipuni a mai ‘aihue.

Ma waho o kēlā, ua a‘o mai ma ke komo ‘ana i ka hana. Ke a‘o ‘ia kekahi

ha‘awina o ka hana pono, ua pono e ho‘okō, ‘a‘ole e ‘a‘e i ia ‘ike. Inā nō e ‘a‘e ‘ia,

ua loa‘a i ka ho‘opa‘i.

‘O kekahi ‘ao‘ao hoihoi o ka ho‘oka‘a‘ike ma waena o māua nā keiki, me

ko‘u makuakāne, ‘o ia ka ho‘ohana ‘ana i ka nīnau no ka ‘ohi ‘ikepili me ka

ho‘onanalu nō ho‘i. Aia ma lalo iho nei kekahi la‘ana o ia pō‘aiapili:

I. Pō‘aiapili

a. E kahi ‘umi‘umi ana ko‘u makuakāne ma ke kinika o ka lumi ‘au‘au

b. E kū ana ko‘u makuahine me ko‘u kaikunāne ma ka ‘īpuka o ka

lumi ‘au‘au

II. ‘Ōlelo Ho‘oka‘a‘ike

a. E ho‘ohalahala ana ko‘u makuahine i ko‘u makuakāne no kekahi

hana hemahema āna i hana ai

b. ‘A‘ohe ‘ōlelo a ko‘u makuakāne

Page 99: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

89

c. Ma hope o kekahi wā, ua ho‘opuka leo iki ko‘u kaikunāne penei,

“Shut up, Mā, let ʼum go.”

d. Ua nānā ko‘u makuakāne iā ia ma ke aniani kilohi, a iā ia e kāwele

ana i kona maka, ua ho‘opuka penei, “What you said, Boy?” Ua huli

akula me ka hele a kokoke iā lāua.

e. ‘Ōlelo akula ko‘u kaikunāne, “I said, ʻQuiet, Mā.ʼ”

f. Pane akula ko‘u makuakāne, “No, you said, ʻShut upʼ… How old

you?”

g. Pane akula ko‘u kaikunāne, “Sixteen,” a laila ua ho‘oili ko‘u

makuakāne i ka ha‘awina o ka ‘ili ma luna ona.

Ua ‘ike ko‘u makuakāne i ka ‘ōlelo a ko‘u kaikunāne a me ka hā‘ina o kāna

mau nīnau ma mua o kona nīnau ‘ana. Eia na‘e, ua ho‘ohana ‘ia no ka hō‘oia ma

ka ‘ike pehea e pane ai ko‘u kaikunāne. Ma ka ho‘opuka i ko‘u makuakāne i

kekahi ‘ōlelo ‘oko‘a i kāna i lohe ai, ua pi‘i hou a‘e kona huhū no ka ‘oia‘i‘o ‘ole o

ka pane ‘ana a ko‘u kaikunāne. Ua ho‘opuka ko‘u makuakāne i ka ‘ōlelo pololei i

mea e ‘ike ai ko‘u kaikunāne, (1) ua lohe ‘ia nō ka ‘ōlelo mua a ko‘u kaikunāne, a

(2) ua ‘ike ko‘u makuakāne no ka ‘oia‘i‘o ‘ole o ka pane a ko‘u kaikunāne i ka

nīnau. Ma ka nīnau ‘ana o ko‘u makuakāne no ka nui o nā makahiki o ko‘u

kaikunāne, ua makemake e hō‘ike iā ia ‘a‘ole ka ‘ōpio i piha nā makahiki he 16 iā

ia a kanaka ho‘i paha i piha nā makahiki he 35 e ‘ōlelo ana i kona makuahine

pēlā. ‘O ia ka mana‘o o ia nīnau. ‘Oiai he ho‘okahi wale nō la‘ana, ua ‘ike

pinepine ‘ia kēia ki‘ina ho‘oka‘a‘ike ma ka pō‘aiapili ho‘oponopono ma ka ‘ohana.

Page 100: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

90

Ua ho‘ohana ‘ia ka nīnau no ka ‘ohi ‘ikepili a no ke a‘oa‘o a ho‘okele pū. Ua

ahuwale ma ia la‘ana ka mana o ka makua ma luna o ke keiki, a me ke ‘ano o ke

kuana‘ike nīnau he mēheuheu ho‘oka‘a‘ike waiwai nō. ‘O ka poina ‘ole ‘ia o nā

hana kiko‘ī o ia mo‘olelo ka hua e hō‘oia ana i ia waiwai iā māua ‘o ko‘u

kaikunāne.

Na ko‘u makuahine i nuku a a‘oa‘o nui me ke pa‘i pū ke pono. Na ko‘u

makuakāne i komo ke huhū a pīhoihoi ko‘u makuahine a i ‘ole paha inā mana‘o

‘o ia ua ‘a‘e wale ‘ia kekahi lula nui. Ho‘omaopopo wau i kekahi wā i huhū ai wau i

ko‘u makuahine, a ua noi ‘o ia ia‘u e hā‘awi iā ia i kekahi pū‘olo li‘ili‘i e waiho ana

ma ka pūne‘e. Ua lālau akula a kuala iā ia. ‘O ke kū maila nō ia o ko‘u

makuakāne, a ‘o ka‘u wale nō i ho‘omana‘o ai, ‘o ia ke kau o nā hōkū ma ko‘u

waihona no‘ono‘o. ‘O ia ho‘okahi ka manawa a‘u i ho‘omaopopo ai no ka ho‘opa‘i

‘ana mai o ko‘u makuakāne ma ka ‘ili. Ua mōakāka, ‘a‘ole nō i pono e hana hou.

‘O ko‘u kaikunāne na‘e ka mea i ‘ike maoli i ia mau ha‘awina o ka ‘ili. ‘O ka

ma‘amau, hahai ko‘u makuahine, a nuku hou mai me ke a‘oa‘o pū no kā māua

hana hewa.

‘A‘ole nō māua i ‘ike i ka hakakā nui ‘ana o ko māua mau mākua. ‘Oiai ua

‘oko‘a ko lāua ‘ano kanaka, ua ‘ike pū lāua no ka launa maika‘i o ia ‘oko‘a. ‘O ia

nō kekahi kumu o ka pa‘a o ko lāua pilina. ‘O ko‘u makuahine ka mea ‘imi mau i

ka na‘auao ma ke kula, ‘a‘ole ‘o ia hā‘awipio, a nui kona mana‘olana me ke kōkua

iā ha‘i. He kanaka ‘olu‘olu ko‘u makuakāne, akā, ke ‘ike i kekahi mea kūpono ‘ole

a i ‘ole paha e ‘imi hana ana kekahi iā ia, ‘a‘ohe ona kānalua i ka ho‘oponopono

Page 101: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

91

aku. I ko‘u mana‘o, ua pa‘a ia ‘ao‘ao ona mai kona hānai ‘ia ‘ana ma Pālama. Ua

‘ike pinepine ‘ia ka hakakā a pepehi ma waena o nā ‘auna kanaka no Kaka‘ako,

Pālama me Liliha i ia mau lā, a ‘o ko‘u makuakāne me kona mau kaikua‘ana pū

kekahi i hihia ma ia ‘ano. Eia na‘e, ‘o ka ho‘āno ‘ana o ko‘u makuakāne i kona

makuahine, ‘o ia kekahi ha‘awina āna i ili mai ai ma luna o māua ‘o ko‘u

kaikunāne. He mea nui ko‘u makuahine iā ia a iā māua nō ho‘i kekahi.

Ma muli o kēia ki‘ina ho‘oponopono ma ka hale, ‘a‘ole nō i pono e ‘imi i

kekahi mau ki‘ina ‘ē a‘e ma waho o ka hale. No laila, ‘a‘ole māua ho‘omaopopo i

ka ho‘ohilahila ‘ia o māua e lāua a nuku ho‘opa‘i ‘ia no kekahi hana kūpono ‘ole

ma ke ākea. Inā aia māua me nā hoahānau, ua nuku a pa‘i ‘ia nā hoahānau e nā

‘anakē me nā ‘anakala. ‘A‘ole i ho‘oka‘awale ‘ia no ka ho‘oponopono ma kahi ‘ē.

Ua hana ‘ia i mua o nā ‘ohana a pau, a ua mālama ‘ia mākou he mau keiki na

lākou. Ua a‘o iā mākou ma ka ‘ohana. No māua ‘o ko‘u kaikunāne, ua a‘o mua

ma ka hale me nā mākua, a laila me ka nui ‘ohana.

Inā nō i loa‘a ke kumu e ho‘oponopono ai ma ke ākea, ua ho‘ohana ‘ia ka

lawena ahuwale ‘ole i ko waho po‘e, akā, ua ahuwale loa nō ia māua me nā

hoahānau. Ua ‘ike nō mākou no ka ha‘awina o ka ho‘ohilahila i ka ‘ohana, he

kūpono ‘ole ke launa me ko waho po‘e.xiii Ma ka haka pono wale ‘ana mai a ka

maka, he a‘o mai nō ia hana no ka ho‘oponopono koke aku. A i ‘ole paha inā ua

‘a‘e loa ka hana hemahema, a ua pi‘i mua ka huhū o ka makua, ‘o ka ‘ike akula

nō ia i ka ‘a‘ā a ka maka, ka nuku hāwanawana ma ka pepeiao me ka ‘iniki malū

nō ho‘i ma ka ‘ili. A ke hana mai pēlā, ‘a‘ole nō e hō‘ike ke keiki i kona mana‘o ma

Page 102: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

92

ka uē a ma ka ‘ōlelo hou aku. Ke lohe ‘ia ke kani a ka leo keiki, ‘ike hou ‘ia ka

ha‘awina malū ma ka ‘ili me ka ‘ōlelo ‘o‘ole‘a e ho‘ōki. I kekahi manawa, ho‘opuka

‘ia ka nīnau, “Do you want something to cry about?” A i ‘ole paha e pana wikiwiki

mai ma ka waha, ‘a‘ohe ‘ōlelo. Ua like ka mana‘o o ka nīnau me ka pana ‘ana ma

muli o ka wikiwiki i hana ‘ia ai. He ho‘opū‘iwa a ho‘ono‘ono‘o koke nō ho‘i i ke

keiki no kāna e hana ana. ‘O ka hāmau a ke keiki ka hō‘ailona o ka hahai i ke a‘o

a ka makua. ‘A‘ole nō ho‘i kēia he kumu e uē ai ke keiki, no ka mea ua hewa nō,

a e ho‘omana‘o ana ka makua ma ke ‘ano e ho‘ohilahila ‘ole ‘ia ai ka ‘ohana. ‘O

ka mea nui, ‘a‘ole nō i hiki i kekahi ke lohe i ia ho‘oka‘a‘ike ‘ana ma waena o ka

makua me ke keiki. I ko‘u mana‘o, he mau hana kēia e hō‘oia ana i ka mana‘o he

pololei ka pa‘a o ka ha‘awina i ke keiki ma ka hale, ‘a‘ole ma ke ākea e a‘o ai.

Ho‘onalo ka makua i ia ho‘oponopono ‘ana i ‘ole e hilahila ka ‘ohana. Inā, ‘a‘ole ia

mau hana he ho‘ohilahila ‘ohana, e hana wale mai nō paha ka makua me ka

no‘ono‘o ‘ole iā ha‘i. ‘A‘ole nō pēlā. Ua hele a mākaukau māua ‘o ko‘u kaikunāne

ma ka wānana i ka hopena iā māua ma ka hale. ‘Oiai ua loa‘a nō ka ‘ike no ka

ho‘oponopono malū ‘ana mai ma ke ākea, a ua hele a ‘ano ‘eleu māua ma ka

hikaho‘opololei i ka lawena ma mua o ka wā pilikia loa.

I ko‘u kipa ‘ana a me ke kama‘ilio ‘ana o māua ‘o ko‘u kaikunāne no nā

mo‘olelo ‘ohana, ua kama‘ilio kiko‘ī no ka hana ho‘oponopono ma ka ‘ohana. Ua

noho māua he mau hola me ke pa‘i wikiō ‘ana i ia mo‘olelo ‘ana. Ma ko‘u kālailai

‘ana i ia mau mana‘o a pau, ua puka mai kekahi mau mana‘o nui. A ua ‘ike wau i

Page 103: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

93

ia manawa no hea mai ko‘u kuana‘ike i kupu a mohala mai ai ka hana

ho‘oponopono ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u.

Aia ma lalo iho nei ka Pakuhi 4.1 e helu ana i ka hana mēheuheu

ho‘oponopono o ka wā o ko‘u hānai ‘ia ‘ana. Aia ma ka wehewehena nā mana‘o

hō‘akāka ma ke kiko‘ī.

Pakuhi 4.1

Wehewehena

ia manawa.

said, Boy?"

Page 104: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

94

Aia ma lalo iho nei ka Pakuhi 4.2 e helu wale ana i nā mana‘o nui o ke

kuana‘ike ‘ohana a me ka wehewehena e ho‘ākāka ana i ka pilina o kēlā me kēia

mana‘o i ka hana ho‘oponopono ma ka ‘ohana.

Pakuhi 4.2

Wehewehena

1

2

3

4

5

6hana pono.

7 makemake o ka makua.makua.

8

9

10 Wiwo i ka makua.

11

12

13 No ka makua ka mana piha.

Page 105: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

95

Nui ko‘u mahalo i nā ha‘awina i ili mai ma luna o‘u ma ko‘u hānai ‘ia ‘ana

ma ka ‘ohana a ma nā wahi alahula iā mākou. ‘O ka ‘ike no ka ho‘oponopono

kekahi o ia mau ha‘awina nui. A ‘oiai ua hala ia mau lā i hope, ‘a‘ole nō i emi mai

ka mea nui o ia ‘ike i loa‘a ia‘u ma ka ‘ohana. ‘O ia ka paepae ‘ike a‘u i ho‘ohana

ai ma ka‘u mau hana mai ia wā mai a hiki i kēia lā.

Ma ka Mokuna ‘Elima, e wehewehe ana no ke kuana‘ike no‘ono‘o no ka

hana mo‘oki‘ina ho‘oponopono ma Nāwahiokalani‘ōpu‘u. E ho‘olauna ana i nā

mana‘o ho‘okahua i ka mo‘oki‘ina a me nā la‘ana nui e ‘ike ‘ia ma ke kula i kēia

wā.

Page 106: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

96

Mokuna ‘Elima

Ke Kuana‘ike No‘ono‘o a me ka Mo‘oki‘ina Ua ho‘okumu ‘ia ka ‘ōnaehana ho‘ona‘auao kaia‘ōlelo Hawai‘i no ka

ho‘oulu ‘ana i ke kuana‘ike Hawai‘i, ‘o ia ke kahua ho‘ona‘auao. ‘Oiai he kula ‘o

Nāwahīokalani‘ōpu‘u no ia ‘ōnaehana ho‘ona‘auao kaia‘ōlelo Hawai‘i, alu like nā

haumāna, nā limahana, me nā ‘ohana ma luna o ia kuana‘ike ‘o ka ho‘oulu i

kahua ho‘ona‘auao Hawai‘i. Ho‘olako ‘ia he pō‘aiapili hana ma

Nāwahīokalani‘ōpu‘u e ulu ai ka mākau, ka na‘auao, me ka lawena e pono ai ke

a‘o ‘ana o ka haumāna. E komo like ka hanauna makua a kupuna paha, ‘o nā

kumu, nā limahana me nā mākua mea keiki ma ke kula ma ka hana like no ka

pono o ka haumāna. Ma ka ‘ike ‘ia o ka ‘imi o ka hanauna makua i ka ho‘okō

kuleana, pēlā nō ke kūpa‘a o ka haumāna ma ka ‘imi i ka ho‘okō i kona kuleana

hana he ‘imi mau i ka na‘auao. ‘Ike ‘o ia no ia kuleana i ke komo ʻana o ka ‘ohana

o ka hale me ka ‘ohana o ke kula ma ka ho‘oikaika ma luna o ke kanaka ho‘okahi

no ka pono o ka nui. He ho‘ailona ia o ka ili o ka ‘ike kanaka makua i kēia

haumāna ‘imi na‘auao. ‘O kona lanakila, ‘o ia ka lanakila o ka ‘ohana pono‘ī me

ko ke kula holo‘oko‘a.

5.1 Ke Kumu Honua Mauli Ola

‘O ke Kumu Honua Mauli Olaxiv ke kahua e kūkulu ‘ia ai ka papahana

holo‘oko‘a. ʻO ka mauli o ke kanaka kona waihona ʻuhane i pa‘a ai kona ʻike, ka

na‘auao, a me ke aloha no kona lāhui iho. ‘Ike ‘ia ka mauli o ke kanaka ma o

Page 107: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

97

kāna hana me kāna ‘ōlelo. He wehewehena ke Kumu Honua Mauli Ola i nā

hi‘ohi‘ona o ka mauli Hawai‘i. Ma o ia kālaimana‘o e ho‘oulu ‘ia ai ke kuana‘ike

no‘ono‘o i waena o ka po‘e o loko o ka papahana.

He ‘ekolu ‘ao‘ao nui o ke Kumu Honua Mauli Ola.‘O ke kuana‘ike no ka

hua‘ōlelo “piko” ke kumu i kapa ‘ia ai kekahi ‘ao‘ao o ke kālaimana‘o he mau piko,

he mau wahi ho‘i e pili ai ke kanaka i nā mea i waho o kona kino iho. He ‘ekolu

piko o ke kino kanaka. Komo ka ‘ike no ka pili o ke kanaka i ke ao ‘uhane ma o

ka piko ‘ī ma kona po‘o iho, i ke ao kupuna ma o ka piko ‘ō ma kona ‘ōpū iho a i

ke ao holo‘oko‘a ma o ka piko ‘ā ma kona wahi huna iho nō. He ho‘okumu

kuana‘ike ka no‘ono‘o i ka pili o ia mau ao i ke kino pono‘ī o ke kanaka, a he mau

piko ho‘i i pili maoli i ia mau ao. Ma o ka pilina piko ‘ī ka na‘auao no nā mea e ‘ike

‘ia me nā mea e ‘ike ‘ole ‘ia. ‘Oiai loa‘a ka ‘ike i ke kanaka, ‘a‘ole hiki ke ‘ike i nā

mea a pau. Ma o ka pilina piko ‘ō ka na‘auao no nā kānaka i pili mai ma ke koko.

‘O ka ‘ohana ka mole o ka lāhui. Ma o ka pilina piko ‘ā ka na‘auao no ka mea nui

o ka ‘imi i ka ‘ike hou. He kuleana ko ke kanaka, nāna e ‘imi a ho‘ākea i kona ‘ike.

No laila, he ha‘awina kēia e ho‘āhuwale ana i ke kanaka no ka mea nui o kona

pili i ia mau ao ‘o ke ao ‘uhane, ke ao kupuna, a me ke ao pilina hou. Aia i loko o

kēia mau pilina ka ulu o ka mana o ke kanaka.

Na kekahi ‘ao‘ao o ia kālaimana‘o e ho‘oulu ana i ke kuana‘ike no‘ono‘o, ‘o

ia nā honua ‘ekolu e noho ai ke kanaka. Inā ‘a‘ohe honua, ‘a‘ohe nō hiki i ke

kanaka ke ola. ‘O ka mua ka honua ‘iewe, ma ka pū‘ao o ka makuahine. Ma laila

e ho‘omaka ai ke ola o ke kanaka me ka pa‘a o kona kino. Ke hānau, a laila, e

Page 108: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

98

kanu ‘ia ka ‘iewe ma ka honua, he ho‘i i ko kākou ‘āina. ‘O ka lua o nā honua ‘o ia

ke kīpuka, kahi e mālama ‘ia ai ke kamali‘i. He wahi palekana a ‘olu‘olu e hānai

‘ia ai a nui. I ia wā e komo pū ai ma ke kolu o nā honua, ‘o ia ke ao holo‘oko‘a. E

lilo ke kino kanaka ‘o ia kona honua e lawe ‘ia ma nā wahi like ‘ole o ke ao. Pa‘a

kona mauli Hawai‘i, he kanaka no kēia ‘āina e ‘imi mau ana i ka ho‘i i ia ‘āina

pono‘ī nō ona. He pilina ko‘iko‘i ka pilina honua mai ka wā ma ka pū‘ao e kauka‘i

piha ana i ka makuahine a i ka honua kīpuka e noho pū ana ma lalo o ke kia‘i

‘ana mai o ka ‘ohana a hiki i ka pae honua ao holo‘oko‘a e puka ai i waho o ka

malu o ka ‘ohana. Ma o kēia kuana‘ike e na‘auao ai ke kanaka no ka mea nui o

ka honua, ka ‘āina me ka pili i ka ‘ohana. He kuana‘ike e pa‘a kino ai ke kanaka

iā Hawai‘i he ‘āina aloha. Pēlā i hiki ai ke puka i waho o Hawai‘i nei me ke

kānalua a hopohopo ‘ole. ‘O Hawai‘i maoli nō ka ‘āina he pili ‘ohana i ke kanaka

Hawai‘i.

‘O nā ‘ao‘ao ‘ehā o ka mauli kekahi māhele nui o ke Kumu Honua Mauli

Ola. ‘O ia ka ‘ao‘ao pili ‘uhane, ka ‘ōlelo Hawai‘i, ka lawena a me ka ‘ike ku‘una.

Hānau ‘ia ke kanaka me ka mana ‘uhane, a he pili ke kanaka i nā mea a

pau ma o ia mana ‘uhane. Kapa ‘ia kēia ‘o ia ka ‘ao‘ao pili ‘uhane o ke kanaka. ‘O

ke po‘o o ke kanaka kahi kapu loa o ke kino. Mai laila aku ka pilina i ke ao akua a

me ke ao ‘uhane.

‘O ka hiki ke oli i mele no nā akua Hawai‘i kahiko iā Kāne me Pele me ka

pule pū i ke akua Kalikiano, he hō‘ailona ia o ka ho‘āno i ke ao akua ma kona

‘ano ku‘una. Pēlā e a‘o ‘ia ai ko Nāwahīokalani‘ōpu‘u. Nānā ‘ia ke ao akua ma ke

Page 109: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

99

‘ano he kuana‘ike pili ‘uhane ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u, ‘a‘ole ia he kuana‘ike

ho‘omana akua. Na kēlā me kēia ‘ohana e ho‘oholo i ia hana ho‘omana ma ka

hale. Ma ka ho‘āno i ka mo‘okū‘auhau me ke ka‘ina hānau e ‘auamo ‘ia ai ke

kuleana hana. He mana pili ‘uhane kēia pilina i waena o ka po‘e ola me nā

kūpuna i hala i kēlā ao ma ‘ō. Ho‘oulu pū ‘ia ka ho‘āno i ka mana ‘uhane i loa‘a i

ke kanaka, a no laila, ‘a‘ole e hana ‘ino a wāwahi i ia mana. Paipai ‘ia ka mākau

maka‘ala a wānana ke ‘ike ‘ia nā hō‘ailona maika‘i a maika‘i ‘ole o ka hana a ke

kanaka. He mana pili ‘uhane ia ‘ike a me ka hiki ke ho‘oholo i ka hana e pono ai.

Ho‘oulu ‘ia kēia mau ‘ao‘ao o ka pili ‘uhane i waena o ko Nāwahīokalani‘ōpu‘u.

“‘O ka ‘ōlelo ke ka‘ā o ka mauli,”xv a na ka ‘ōlelo nō e ho‘oili i ke kuana‘ike

Hawai‘i mai kekahi hanauna kanaka a i kekahi hanauna aku. Aia i loko o ka ‘ōlelo

ka ‘ike no ka wā ma mua me ke kuana‘ike ho‘i e no‘ono‘o a ho‘oholo ‘ia ai nā

mana‘o nui o kēia au e holo nei. Ma kēia paepae no‘ono‘o e ho‘oholomua ai i ka

hana ko‘iko‘i me ka hana ma‘amau o kēlā me kēia lā. Ulu ka waihona ‘ike ‘ōlelo e

like me ka nui o ka pō‘aiapili e pono ai ka ho‘oka‘a‘ike i waena o nā kānaka.

Mālama ‘ia ka ‘ōlelo Hawai‘i ‘o ia ka ‘ōlelo o ke kula ‘o

Nāwahīokalani‘ōpu‘u, a no ia kumu i ‘imi ikaika ‘ia ai ke kūpa‘a o ka po‘e ma ke

kapu ‘ōlelo Hawai‘i mau. ‘A‘ole e ‘ōlelo Pelekānia inā ‘a‘ole i ho‘oholo ‘ia ka

pō‘aiapili e pono ai. ‘Oiai he ‘ōlelo Pelekānia ka nui o ka po‘e ma ka hale, he mea

nui ka maka‘ala ‘ia o kēia kuana‘ike mālama kapu i waena o ka po‘e i pa‘a pono

ka ‘ōlelo Hawai‘i. ‘A‘ole e helele‘i a komo wale ka namu Pelekānia a ka po‘e. Na

kēlā me kēia e maka‘ala a hō‘oia i ka pa‘a o kēia kuana‘ike i waena o nā alaka‘i,

Page 110: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

100

nā kumu, me nā haumāna. Mōakāka kēia i waena o nā mākua me ka ‘ohana, a

kauka‘i ‘ia nō ko lākou kāko‘o i ka mālama kapu ‘o ka ‘ōlelo Hawai‘i mau ma ke

kula. Kauka‘i pū ‘ia ko lākou ‘imi ikaika i ke a‘o me ka ho‘ohana i ka ‘ōlelo Hawai‘i

ma waho o ke kula.

‘O ka lawena a ke kanaka Hawai‘i kekahi hō‘ailona o ka pa‘a o ka mauli iā

ia. Aia ma ka mino‘aka a ka helehelena, ke kuhi a ka lima, ke au a ka wāwae me

ke kūlana o ke kino ke hele i waena o nā hoa kānaka. ‘O ka launa pū me nā hoa

like o ka lawena, ‘o ia kahi ‘olu‘olu e noho ai. Inā pa‘a nā ‘ao‘ao ‘ē a‘e o ka mauli,

e ‘ike ‘oia‘i‘o ‘ia ka lawena Hawai‘i a ke kanaka.

Ma muli o kona ‘ano ahuwale, he hō‘ike ka lawena i ka pumehana a me ka

ikaika o ka mauli Hawai‘i o nā haumāna, nā kumu, nā limahana, me nā ‘ohana

ma ka hale. Ma o ka lawena e ‘ike pū ‘ia ai ka pono me ka pono ‘ole o ka hana.

Inā he pili i ka hana ha‘awina, ‘o ka lawena pono, aia i ka ‘imi ‘ana o ke kumu i ka

hana e pono ai ka holomua o ka haumāna. Inā he pili i ka ‘auamo like ‘ia o ke

kuleana hana, aia ka lawena pono i ke kōkua like ‘ana o nā hoa haumāna a hoa

limahana paha. ‘Oiai komo pū nā mākua me nā kūpuna ma ka hana, e maka‘ala

pū ‘ia ka pono o ka lawena ma ia pō‘aiapili me lākou kekahi. Ke ‘ike ‘ia ka hana e

hau‘oli a ha‘aheo ai ka po‘e, loa‘a pū nā hana e mahalo a ho‘omaika‘i ‘ia ai ka

po‘e. No laila, ‘oiai hō‘ike ahuwale ka lawena i ka ‘ike na‘au me ka ‘ike no‘ono‘o o

ke kanaka, loa‘a pū ka mākau me ka na‘auao o nā hoa kānaka e hua mai ai ka

hana kūpono. Aia pū ma laila ke ola o ka mauli Hawai‘i.

Page 111: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

101

Aia ma ka ‘ao‘ao ‘ike ku‘una ka ho‘omau ‘ia ‘ana o ka hana Hawai‘i mai ka

wā ma mua i ho‘oili ‘ia mai ma luna o kākou i kēia wā. ‘O ka hula, ka lā‘au

lapa‘au, ka pule, ka lawai‘a, me nā hana lima like ‘ole, ‘o ia kekahi o ia ‘ano ‘ike.

He ‘ike ku‘una nā loina, a pēlā nō ka lawena a me ka ‘ōlelo e kō ai ia mau loina.

Ma ke komo ‘ana ma ia ‘ano hana e ulu pū ai ke kuana‘ike me ka lawena ‘auamo

kuleana e pono ai ka lāhui.

He hana ku‘una ka mālama ‘ia ‘ana o ke kula kaia‘ōlelo Hawai‘i. ‘O ka

pule, ka hīmeni, ka ho‘āno i ka po‘e hānau mua, ka ha‘i‘ōlelo ho‘okipa, ke komo i

ka hana, me ka ‘auamo kuleana, ‘o ia kekahi o nā hana ku‘una e mālama ‘ia nei

ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u. ‘O ka ho‘ohana a ho‘oulu ‘ia ‘ana o ka no‘ono‘o me ka

hana Hawai‘i kekahi ‘ao‘ao ku‘una. ‘O ke ‘ano o ke kūkulu ‘ia ‘ana o ka mana‘o

ha‘i‘ōlelo, ke ki‘ina hana e hō‘olu‘olu ai i ka malihini, me ke ‘ano o ka ‘ōlelo e ulu

ai ka ‘i‘ini o ka haumāna e ho‘opuka i ka mana‘o ‘oia‘i‘o, ‘a‘ole e ho‘opunipuni

mai, he ‘ike ku‘una nō ia mau mea a pau. Mai ka mole mai nō o ke aukahi ho‘ōla

‘ōlelo Hawai‘i a i nā hana ma‘amau a ke kanaka, hiki ke no‘ono‘o ‘ia kēia he ‘ike

ku‘una inā he hana e mau ai ka pumehana o ka mauli, he mauli Hawai‘i.

Ho‘oulu ‘ia ke kuana‘ike no‘ono‘o o ko Nāwahīokalani‘ōpu‘u ma luna o Ke

Kumu Honua Mauli Ola. Aia ia mau ‘ao‘ao a pau o ka mauli i wehewehe ‘ia a‘e

nei ma loko o ke kanaka ho‘okahi. He hana nui ka ho‘oka‘awale ‘ana i ia mau

‘ao‘ao, ‘oiai launa pū nā hi‘ohi‘ona o ka mauli kekahi me kekahi, a ‘ike ‘ia ka

ha‘awina o ia ‘ike ma o ka hana a ke kanaka.

Page 112: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

102

5.2 Ka Nu‘ukia o Ke Kula ‘O Nāwahīokalani‘ōpu‘u: “No ‘Ane‘i Ko Kākou Ola”

‘O ka nu‘ukia ka mākia nui e ho‘okumu a ho‘okele ‘ia ai ka papahana o

Nāwahīokalani‘ōpu‘u. Lilo ka mana‘o o ka ‘ōlelo nu‘ukia ‘o ia kekahi ‘ao‘ao o ka

ho‘oikaika kuana‘ike ku‘una. ‘O ka mana‘o o ka hua‘ōlelo nu‘u, ‘o ia ka wēkiu,

kahi ki‘eki‘e loa, a ‘o ka mana‘o o ka hua‘ōlelo kia, ‘o ia ke kau nui o ka mana‘o.

No laila, he hō‘ike mōakāka ka mana‘o o ka hua‘ōlelo nu‘ukia i ka hana e pono ai.

Ma ke kula ‘o Nāwahīokalani‘ōpu‘u, ua lilo ‘o No ‘Ane‘i Ko Kākou Ola,xvi ‘o ia ka

nu‘ukia o ke kula. He ho‘omana‘o ia i ka mea nui o ke kuleana o ka po‘e ma ka

hō‘oia‘i‘o i ka pilina o ke ola o ka mauli Hawai‘i o ke kanaka me ka ‘āina ‘o

Hawai‘i nei, ko kākou ‘āina aloha. Ma ka no‘ono‘o i ka nu‘ukia e hō‘oia ‘ia ai ka

waiwai o ka ‘ōnaehana, ka papahana, me ke ki‘ina hana ke ho‘okumu ‘ia he hana

hou, ke ho‘okō ‘ia ka hana o kēlā lā kēia lā, a ke ho‘ololi ‘ia ka hana no kekahi

kumu. ‘Oiai he mea nui ka loa‘a o ka nu‘ukia me ka ‘ike no kāna pilina i ke kō o

ke kūlana ki‘eki‘e loa no ka papahana, ‘o ka pili o ka mana‘o o ka nu‘ukia me ke

Kumu Honua Mauli Ola, ‘o ia kekahi hi‘ohi‘ona o ke ki‘ina e hō‘ea ai i ia pae

kūlana ki‘eki‘e loa. He hi‘ohi‘ona ho‘okele no‘ono‘o ke kālaimana‘o me ka nu‘ukia.

Ke mōakāka ia hi‘ohi‘ona i ko ke kula, a laila, hiki i ka po‘e ke kia ma luna o nā

hi‘ohi‘ona o ka ho‘oholo mana‘o me ka ho‘okō i ka hana e pono ai.

5.3 Ka Mo‘oki‘ina

‘O ka mo‘oki‘ina kekahi ka‘akālai e ikaika ai ka ho‘ohua ‘ana i ke kuana‘ike

Hawai‘i. He ki‘ina ia e ho‘okō ‘ia ai ka hana ma ke kula. ‘O ia ka pili o nā kānaka

Page 113: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

103

ma ka honua ho‘okahi e kia ana ma ka hana e ulu ai a pa‘a ke kuana‘ike ku‘una,

ke kuana‘ike Hawai‘i. Ma ia ki‘ina e ho‘olaha a ho‘okuluma hou ‘ia ai ka lawena

me ka no‘ono‘o Hawai‘i i waena o ka po‘e. ‘Oiai he ‘ano ‘ōnaehana nō ia, he

‘oko‘a nō na‘e ia ma muli o kona waiwai ‘ike ku‘una he Hawai‘i. Loa‘a ke ‘ano o

kona kūkulu ‘ia a ho‘okō ‘ia ‘ana. Ma ka puke wehewehe ‘ōlelo ‘o Mamaka Kaiao,

palapala ‘ia ka mana‘o o ka hua‘ōlelo ʻmo‘oki‘inaʼ no ke ka‘ina hana ma‘amau e

hahai ‘ia.xvii A ma ka nānā pili pono ‘ia ‘ana o ka mana‘o, ‘o ia ka ho‘onoho papa

‘ia ‘ana o kekahi mau ‘onina hana kekahi ma hope o kekahi. He laulā kēia

mana‘o pili pono o ka hua‘ōlelo, ‘a‘ole nō pili i ke kuana‘ike Hawai‘i wale nō. Ma

ko‘u kālailai ‘ana i ka mohala o ka papahana kula kaia‘ōlelo Hawai‘i, ua ‘ō‘ili mai

ka mana‘o i loko o‘u e ho‘ohana ‘ia ia hua‘ōlelo ‘o mo‘oki‘ina no ka hana pa‘amau

e ho‘oikaika ana i ke kuana‘ike Hawai‘i. Pēlā i ho‘okumu ‘ia ai ke ka‘ina hana ‘o

ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u. ‘Oiai ‘o ka mo‘oki‘ina

ho‘oponopono ho‘okahi wale nō o ka nui mo‘oki‘ina i loa‘a ma ke kula, ua like nō

ia me nā mo‘oki‘ina ‘ē a‘e ma ke ‘ano o kona kūkulu ‘ia a ho‘okō ‘ia ‘ana. I mea e

hō‘ike ai no nā mo‘oki‘ina ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u ma ka laulā, e wehewehe ‘ia

ana ia mau mana‘o ma ka nānā ‘ana i kēia mau nīnau ‘ekolu: 1) I mea aha kēia

mo‘oki‘ina? 2) He aha nā hana o kēia mo‘oki‘ina? a 3) Pehea e pili ai ka hana o

kēia mo‘oki‘ina i ka ho‘oulu kuana‘ike Hawai‘i? Aia ma lalo iho nei nā mo‘oki‘ina

‘ano nui i ho‘okumu ‘ia ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u, mai ka makahiki 1994 a hiki i

kēia manawa. Ua wae ‘ia kēia mau la‘ana no ka lō‘ihi o ka mālama ‘ia ‘ana me ka

pinepine o ka ho‘ohana ‘ia ma ka makahiki kula.

Page 114: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

104

5.4 Nā Mo‘oki‘ina ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u

5.4.1 Ka Mo‘oki‘ina Ka‘ina Mo‘okū‘auhau

Ho‘okumu ‘ia ka mo‘oki‘ina ka‘ina mo‘okū‘auhau i mea e ho‘omana‘o ai ka

po‘e i ka ‘ao‘ao pili ‘uhane ma ka lawena a ko Nāwahīokalani‘ōpu‘u. Ho‘opili ko

kākou mo‘okū‘auhau i nā kūpuna o ka wā i hala me nā hoakānaka e ola nei.

Mālama ‘ia ke ka‘ina mo‘okū‘auhau ke ‘ākoakoa kūhelu ka po‘e, a ua hiki nō ke

ho‘ohana ‘ia e like me ka mea e pono ai ka hana a nā kumu. Aia nō ka hopena o

ka ho‘oka‘ina mo‘okū‘auhau i ka po‘e o ke kula e ‘ākoakoa ana. Like ke ki‘ina

hana e pa‘a ai ke ka‘ina mo‘okū‘auhau, akā, ke komo kekahi mau po‘e hou a‘e no

waho mai i waena o ka po‘e ma‘amau, e loli paha ka hopena. Ma kēia mo‘oki‘ina

e ho‘omana‘o ‘ia ai ka po‘e i hala i kēlā ao ma ‘ō. Ke kū ma ke ka‘ina hānau,

ho‘omana‘o ‘ia nā mākua, nā kūpuna me ka po‘e i hala. He kuana‘ike no ka po‘e i

hala, ka po‘e ola a me ka po‘e i hānau ‘ole ‘ia.

Ke kū ma ke ka‘ina mo‘okū‘auhau, ho‘omana‘o ‘ia ka hahai a me ke

alaka‘i, a kahukahu pū ‘ia ke kuana‘ike ‘o ka mālama a me ka maka‘ala. ‘Oiai he

wahi hāiki ka Piko, lālani nā haumāna o ke kula ki‘eki‘e a me ke kula waena i kū

ka po‘e hānau mua i mua o nā pōki‘i. Lālani nā haumāna o ke kula ha‘aha‘a i hiki

i nā hānau mua ke maka‘ala i nā pōki‘i e kū ana i mua o lākou. Pēlā nō ho‘i e ‘ike

‘ia ai ka pilina me ke kuleana e lōkahi ai ke kanaka me kona mau hoa ‘ē a‘e a e

ho‘ālu like ‘ia ai ho‘i ka po‘e ma luna o ka papahana mauli Hawai‘i.

Ma ka lā mua o ke kula, lālani ka po‘e ma ke ka‘ina makahiki i komo mua

ai i ka papahana kaia‘ōlelo Hawai‘i. ‘O ke komo i ka papahana ka ho‘omaka o ka

Page 115: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

105

pilina a ka po‘e kekahi me kekahi a me ka no‘ono‘o pū ‘ia ‘ana o ka papahana

kaia‘ōlelo Hawai‘i he honua kīpuka e ho‘ōla ‘ia ai nā hi‘ohi‘ona nui o ka mauli

Hawai‘i. Ma hope o ka pa‘a ma ke ka‘ina makahiki komo papahana, kū ia po‘e

ma ke ka‘ina lā hānau. Me kēia pū e ‘ike ai no ka hānau mua a me nā pōki‘i, he

‘ike nō ho‘i ia e kōkua ana ma ka ‘auamo kuleana i waena o ia mau haumāna.

Ma ke kakahiaka lā hope o ka makahiki kula, mālama ‘ia ka mo‘oki‘ina e

wehe ai i ka lei Piko. A ‘o kekahi hana ma ia mo‘oki‘ina ‘o ia ka hele ‘ana o nā

haumāna o ka Papa 12 a kū i hope o ka lālani kumu. He ho‘okahi hou hō‘ailona e

hō‘oia ana i ka puka ‘ana o lākou. Ma hope o ia lā, e komo lākou ma ke ka‘ina

mo‘okū‘auhau o ka po‘e kumu a me nā limahana o ke kula ke kipa hou aku a i

‘ole paha ke komo pū i ka hana ma ke kahua kula. Inā nō pēlā, e ‘imi ia kanaka i

kona wahi ma ka makahiki i komo ai ma ka papahana, ma ke ka‘ina lā hānau a

me ho‘okahi hou hi‘ohi‘ona o a ho‘oka‘ina ‘ana. I mea e ho‘āno ai i nā kumu i a‘o

iā ia, e ho‘omana‘o i ke kumu mua i a‘o iā ia ma ka makahiki mua āna i komo ai i

ka papahana kaiā‘ōlelo Hawai‘i. E maka‘ala i kona ho‘olālani ‘ana iā ia iho i mua

o ia kumu. E kū hō‘ailona ia kumu no nā kumu a pau i a‘o i ia haumāna. He

ho‘āno i ke kūlana kumu a me ka pilina i ka haumāna.

Pēia ke ka‘ina no nā kumu, nā limahana, a me nā haumāna mai ka

mālaa‘o a hiki i ka papa 12. Ho‘okūkū ‘ia ka po‘e ma ke ka‘ina mo‘okū‘auhau ma

ka lā mua o ka makahiki kula, a mālama ‘ia pēlā a hiki i ka puka ‘ana o ka

haumāna ma ka papa 12.

Page 116: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

106

5.4.2 Mo‘oki‘ina Piko

Kapa ‘ia ka mo‘oki‘ina piko no ka mana‘o o ka hua‘ōlelo piko, ‘o ia ka

māhele kino kanaka e pili ai ka pēpē i ka makuahine. Ma ka pō‘aiapili kula ‘o

Nāwahīokalani‘ōpu‘u, kapa ‘ia ka ‘īpuka nui o ke kula ‘o ia ka piko, he hōnuanua

hana kūikawā. ‘O ka hōnuanua kekahi kīpuka hana ma ka honua kula. Lilo ka

piko o ke kula, ‘o ia kahi e ho‘omana‘o ai ka po‘e i ka pili i ka ‘ohana, ka ‘auamo

kuleana, a me ke aloha lāhui. He mo‘oki‘ina ho‘ākoakoa ka mo‘oki‘ina piko e

mālama ‘ia ma ka ho‘omaka ‘ana a me ka pau ‘ana o ka lā. Kū lālani

mo‘okū‘auhau nā kumu, nā haumāna, nā limahana, a me nā kānaka ‘ē a‘e a pau

i loa‘a ma ke kula ma ia mau manawa o ka lā. Kū nā haumāna ma kekahi ‘ao‘ao

a ‘o nā kumu ma kekahi ‘ao‘a‘o.

Aia ma lalo iho nei ka Pakuhi 5.1 e hō‘ike ana no ke kū ‘ana o ka po‘e ma

ka Piko i ke kakahiaka ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u. ‘O ia ka wā e komo ai i ka hana.

I ka wā e mālama ‘ia ai ka Piko ‘auinalā, kū nā kumu ma ka ‘ao‘ao hikina a e huli

ke alo o nā haumāna iā lākou. ‘O ia ka wā e ho‘i ai ma hope o ka hana.

Mālama ‘ia ke ka‘ina hana like ma ka hola like i ke kakahiaka me ka

‘auinalā. Aia ma lalo iho nei ka Pakuhi 5.2 e hō‘ike ana i ia ka‘ina hana o ka

Mo‘oki‘ina Piko.

Page 117: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

107

Pakuhi 5.1

HIKINA

KOMOHANA

Pakuhi 5.2

PIKO

NĀ HAUMĀNA

NĀWAHĪ NUI

WAHINE

HAUMĀNA

NĀWAHĪ

IKI WAHINE

HAUMĀNA

NĀWAHĪ

IKI

KĀNE

NĀ HAUMĀNA

NĀWAHĪ NUI KĀNE

HO‘OKANI

NĀ KUMU/LIMAHANA WAHINE

Nā ‘ohana/Nā Malihini wahine

KA LEI PIKO

NĀ KUMU/LIMAHANA KĀNE Nā ‘ohana/Nā Malihini kāne

Mo‘oki‘ina Piko Kakahiaka

1. Kū Ka‘ina Mo‘okū‘auhau ka po‘e 2. Ho‘okani ‘ia ka Pū 3. Mele Oli Noi Na‘auao: “Ua Ao Hawai‘i” 4. Hīmeni Aloha Lāhui: “Hawai‘i Pono‘ī” 5. Hai‘ōlelo Kumu Kāne: Mana‘o o ka Lā 6. Pule 7. Hīmeni: Koho ‘ia 8. Hai‘ōlelo Kumu Wahine: Mana‘o A‘oa‘o 9. Mele Oli Ku‘una: “Ka Wai a Kāne” 10. Mele Ho‘ohanohano: “Nāwahīokalani‘ōpu‘u” no Joseph

Kaho‘oluhi Nāwahī 11. Mele Oli Noi Komo: “Nihi ka Hele” 12. Mele Oli Kāhea: “Eia Puna Lā” 13. Nā Ho‘olaha 14. Leo Ho‘oku‘u

Page 118: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

108

Ho‘okuleana ‘ia ka po‘e alaka‘i ma ke ka‘ina mo‘okū‘auhau e ‘ike ‘ia ai ka

pilina o ka mākau alaka‘i me ka mākau hahai. Ho‘oulu nā hana a pau i ke

kuana‘ike Hawai‘i i waena o ka po‘e. Kū like nā keiki pae mālaa‘o a hiki aku i ka

pae makua me ka mākaukau e komo piha ai i ka hana.

Oli a hīmeni ‘ia nā mele i ulu ka na‘auao me ke aloha ke komo ka mana‘o

o nā hua‘ōlelo ma ka na‘au o ka po‘e. Na nā kumu e hāpai uluwale i ka mana‘o e

‘ike ‘ia ai ke kuleana kāne me ke kuleana wahine i lohe ‘ia ho‘i no ia mea he pono

a he pono ‘ole. Ho‘ohana ‘ia nā hua‘ōlelo, ka lawena, me nā mo‘olelo e mōakāka

ai ka mana‘o nui e hāpai ‘ia. Kūkulu ‘ia ka mana‘o a‘oa‘o ma luna o ka mana‘o nui

o ka lā. Ho‘opili ‘ia ka mana‘o o ka lā me nā hana ma‘amau ma ke kula. Ma o ka

mo‘oki‘ina piko ho‘i e komo kūmau ai ka po‘e o ke kula ma ka hō‘oia i ka no‘ono‘o

me ke kuana‘ike Hawai‘i.

5.4.3 Ke ‘Oki Piko

Kapa ‘ia kēia mo‘oki‘ina no ka hana ‘oki lei piko ma ka lā mua o ke kula, ‘o

ka ho‘omaka nō ia o ka makahiki kula hou i Iulai. Na nā kumu e haku he lei nui e

ho‘okau ‘ia ma luna pono o ka ‘īpuka nui o ke kula ma ia lā mua a e wehe ‘ia ma

ka lā hope o ke kula i Iune. He lei nona nā meakanu e kū hō‘ailona ana no nā

‘ao‘ao like ‘ole o ka hana pono. No ka lā‘ī ka mana‘o o ke ola kino maika‘i, no ka

‘ulu ka mana‘o e ulu ai ka ‘ike me ka na‘auao, no ka liko lehua ka mana‘o o ka

maiau me ka no‘eau, no ka ‘ohe ka mana‘o o ka ho‘oka‘awale ‘ana i nā mea

kikahō a no ke kukui ka mana‘o o ka ‘imi na‘auao, ‘o ia nā meakanu ma‘amau e

‘ohi ‘ia.

Page 119: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

109

Ho‘oka‘awale ‘ia nā kuleana hana, a laila, e ho‘i a noho pū ma ka piko e

ho‘okō ai i kēia kuleana haku lei a nā kumu Nāwahīokalani‘ōpu‘u. ‘Ākoakoa

nā kumu a pau ma ka lā ma mua pono o ka lā mua o ke kula a ‘ohi i nā meakanu

ma ka ‘āina nō o Nāwahīokalani‘ōpu‘u. Ma ka ‘imi pū‘ulu ‘ana i ka pa‘a o ka lei

piko, pēlā e hō‘oia ai nā kumu i ko lākou kuleana ma ka ho‘omākaukau me ka

ho‘okō no ka pono o nā haumāna o ke kula, i kēlā lā kēia lā o ka makahiki kula.

He kuleana ko nā kumu ma ka pākahi a ma ka pū‘ulu pū. He mea nui ko lākou

na‘auao ma nā hi‘ohi‘ona a pau o ia mau kuleana kumu ‘elua.

Ua like nō ke ka‘ina hana ma ka lā mua o ke kula me ka hana ma ka piko.

‘O ka ‘oko‘a wale nō, pani ‘ia ka hīmeni, ka mana‘o a‘oa‘o, me ke mele no Kāne

me ka papahana ‘oki piko. Ho‘okuleana ‘ia ka haumāna kāne ma ke ka‘ina

mo‘okū‘auhau nāna e ‘oki i ka lei piko, a na ka lua o nā kāne ma ke ka‘ina e

kōkua ma ka pa‘a i ka papa lā‘au e ‘oki ‘ia ai ka piko o ka lei. Ma hope o ia hana,

ho‘i aku lāua ma ka lālani haumāna, a ho‘omau aku ka mo‘oki‘ina piko ma‘amau.

Ma ka hana ku‘una kahiko, ‘oki ‘ia ka mau‘u e lewa ana i luna o ka ‘īpuka

o ka hale pili hou, ‘o ia ka hana e “hānau” ai ia hale hou. Lawe ‘ia kēia mana‘o

ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u a ho‘ohana ‘ia ma o ke ‘oki ‘ia o ka lei piko, he hō‘ailona

o ka ho‘omaka ‘ana o ka papahana makahiki kula hou. Ma ka pau ‘ana o ka

makahiki, wehe ‘ia ka lei a kanu ‘ia ma ka ‘āina ma kekahi wahi i ho‘okapu ‘ia no

ia hana.

Page 120: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

110

5.4.4 Ka Mo‘oki‘ina Wehena Makahiki

Kapa ‘ia kēia mo‘oki‘ina no ka wehe ‘ana i ka papahana makahiki kula

hou. ‘Oiai mālama ‘ia nā papahana kaia‘ōlelo Hawai‘i mai ka pae kamali‘i Pūnana

Leo a i ka pae kulanui ma luna o ke kālaimana‘o ho‘okahi ‘o ke Kumu Honua

Mauli Ola, ma laila nō ka pilina e launa like ai i ia wā.

‘Ākoakoa nui ko Nāwahīokalani‘ōpu‘u, ko ka Pūnana Leo o Hilo, ko ke

ke‘ena ‘Aha Pūnana Leo a me nā ‘elele o ke koleke ‘o Ka Haka ‘Ula O

Ke‘elikōlani ma ka hale ha‘uki o ke kula i ke kakahiaka o ka lā mua. Mālama ‘ia

ka mo‘oki‘ina wehena ma hope pono o ka mo‘oki‘ina ‘oki piko. No laila, he

ho‘omau kēia i ka ho‘oikaika i ke kuana‘ike ku‘una ma ka hō‘ike i ka pilina

mo‘okū‘auhau i waena o nā kula me nā ke‘ena hana, ma ke komo o ka po‘e ma

ka ‘auamo kuleana alaka‘i me ke kāko‘o, a ma ka ho‘opuka ‘ana ma ka ha‘i‘ōlelo i

nā mana‘o i loa‘a ka ‘i‘o me ka waiwai i ka po‘e ‘ākoakoa. Ho‘onohonoho ‘ia nā

māhele o ia mo‘oki‘ina ma ke ka‘ina i ho‘okumu ‘ia ai nā papahana pākahi, koho

‘ia nā mele ho‘ohanohano i nā papahana, a ho‘omana‘o a mahalo pū ‘ia ka nui o

ka hana a ka po‘e ma mua i loa‘a mai ai ka pōmaika‘i o kēia wā, he papahana

kula mauli ola Hawai‘i. ‘O kēia mo‘oki‘ina ka wā e a‘oa‘o, ho‘omana‘o, a hō‘oia ai i

ka mea nui o ke alu like mau ‘ana me ke akamai a me ka ‘oia‘i‘o. E like nō me nā

mo‘oki‘ina ‘ē a‘e, ma ka hui kino ‘ana e ulu ai ka mana o ka hana. Aia ma lalo iho

nei ka Pakuhi 5.3 e hō‘ike ana i ka Mo‘oki‘ina Wehena Makahiki.

Page 121: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

111

5.4.5 Mo‘oki‘ina Ho‘okipa

Ua kapa ‘ia ka mo‘oki‘ina ho‘okipa no kona mālama ‘ana i ka loina

lokomaika‘i a pāheahea o ke kama‘āina i ka malihini. He ho‘olauna a he

hō‘olu‘olu i ke kanaka ‘akahi a hiki mai i ke kula ‘o Nāwahīokalani‘ōpu‘u. No ke

kama‘āina, e hō‘oia pū ka mo‘oki‘ina ho‘okipa i ka kū‘i‘o o nā loina o ia hana ma o

ka hana ‘ana i ka lei e hā‘awi ‘ia, ka ho‘omākaukau ‘ana i ka ha‘i‘ōlelo ho‘okipa, a

me ke oli a hīmeni ‘ana i nā mele ho‘okipa. Ke lohe ‘ia ka ha‘i‘ōlelo na ke

kama‘āina, lohe ‘ia no ka malihini a me kāna pilina i ko ke kula. Ke lohe ‘ia ka

ha‘i‘ōlelo na ka malihini, lohe kiko‘ī ‘ia no ka malihini a me ke kumu o ka ‘imi ‘ana

i ke kipa mai. I kekahi manawa, loa‘a kekahi mele a hana kūikawā na ka malihini

Pakuhi 5.3

Mo‘oki‘ina Wehena Makahiki

1. Ho‘olauna 2. Ka Haka ‘Ula O Ke‘elikōlani

a. Ha‘i‘ōlelo: Ho‘olauna e. Mele Ho‘ohanohano: “Wahine Lei ‘Ula” no Luka

Keanolani Kanāhoahoa Ke‘elikōlani 3. ‘Aha Pūnana Leo

a. Ha‘i‘ōlelo: Ho‘olauna e. Mele Aloha ‘Ōlelo: “Hele Au i ka Pūnana Leo”

4. Nāwahīokalani‘ōpu‘u Nui a. Ha‘i‘ōlelo: Ho‘olauna e. Mele Nu‘ukia: “No ‘Ane‘i”

5. Nāwahīokalani‘ōpu‘u Iki a. Hai‘ōlelo: Ho‘olauna e. Mele Aloha No Joseph Kaho‘oluhi Nāwahī: Koho ‘ia

6. Nā Hana Ho‘onui ‘ike o ke Kauwela a. Ha‘i‘ōlelo: Ho‘olauna e. Mele: Koho ‘ia

7. Panina a. Ha‘i‘ōlelo: Hō‘ulu‘ulu Mana‘o/Pani e. Pule i. Mele Ho‘ohanohano: “Nani Nāwahīokalani‘ōpu‘u” no

Joseph Kaho‘oluhi Nāwahī 8. Ho‘oku‘u

Page 122: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

112

e hana a he mea waiwai ia ‘ao‘ao o ka pāheona e pā ai ka na‘au o ka po‘e

kama‘āina. He mea e ho‘ākea ‘ia ai ke kuana‘ike ao o ko ke kula. Ma o ke kā‘ana

like me ka launa pū ‘ana he kanaka me ke kanaka, ‘o ia ka waiwai o ka

mo‘oki‘ina ho‘okipa he ho‘olauna pū me ka malihini. He ‘ao‘ao ‘oia‘i‘o kēia o ke

kūlana kanaka makua, he hopena kuana‘ike o ka ho‘ona‘auao mauli Hawai‘i.

‘Ākoakoa a ho‘omākaukau ke kula holo‘oko‘a ma ka Piko ma mua o ka hiki

‘ana mai o ka malihini. Ma muli o ke ‘ano o kēia papahana ho‘ōla ‘ōlelo me ka

mo‘omeheu Hawai‘i, ‘o‘ili mai nā malihini i hoihoi i ia papahana mai Hawai‘i nei a

puni ke ao. Ke hō‘ea mai ia mau malihini, hele mua ka ‘elele kama‘āina o ke kula

e launa a wehewehe i ka malihini no ka hana ke ho‘okipa ‘ia ma ka piko. A

mākaukau, lohe ‘ia ka leo kāhea e kono aku ana i ka malihini e komo mai. Aia ma

lalo iho nei ka Pakuhi 5.4 e hō‘ike ana i ka Mo‘oki‘ina Ho‘okipa:

Pakuhi 5.4

Mo‘oki‘ina Ho‘okipa

1. Mele Heahea: “He mai” 2. Ha‘i‘ōlelo Ho‘okipa: Na ka Haumāna Kāne 3. Mele: Koho ‘ia 4. Ha‘i‘ōlelo Ho‘okipa: Na ke Kumu Kāne 5. Mele Ho‘ohanohano: “Nāwahīokalani‘ōpu‘u” no Joseph

Kaho‘oluhi Nāwahī 6. Ha‘i‘ōlelo: Na ka Malihini 7. (Mele/Hīmeni: Na ka Malihini) 8. Mele Noi Komo na ka ‘elele kama‘āina: “Nihi ka Hele” no Ke Kula

‘O Nāwahīokalani‘ōpu‘u [Mālama ‘ia kēia mele inā ‘a‘ole mālama ka malihini i mele noi komo.]

9. Mele Kāhea: “Eia Puna Lā” no Ke Kula ‘O Nāwahīokalani‘ōpu‘u 10. Mele Lei: “Nani Kea‘au” no Ke Kula ‘O Nāwahīokalani‘ōpu‘u 11. Ka‘i a Lūlū Lima Aloha 12. Māka‘ika‘i Kula 13. Launa me ka ‘Ai Mea‘ai Māmā

Page 123: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

113

Hīmeni a oli ‘ia nā mele launa o ka mana‘o nui i ka hana i ia wā.

Loa‘a nā mele e kono ana i ka malihini e pili mai, nā mele ho‘ohanohano iā

Nāwahī, nā mele ho‘olana mana‘o, a me nā mele ho‘okipa nui ‘ekolu ‘o ke noi, ke

kāhea, me ke mele lei. ‘O ka hana hope loa ma ka piko, ‘o ia ke ka‘i aloha ‘ana o

ka malihini i ka lālani ‘elele kama‘āina o ke kula. Ma hope o kēia, ha‘alele ka nui

po‘e, a lawe nā haumāna kula ki‘eki‘e i nā malihini i ka māka‘ika‘i kula. Ma ka

māka‘ika‘i ‘ana e ‘ike maka ai ka malihini i nā wahi a‘o, a e hiki ke launa ‘olu‘olu

me ka po‘e ma ka pū‘ulu li‘ili‘i. He wā ka ho‘okipa e ‘auamo ai nā haumāna o nā

pae like ‘ole mai ka mālaa‘o a i ka papa ‘umikūmālua i ke kuleana ha‘i‘ōlelo a

wehewehe no ka hana a lākou ke komo aku ka malihini ma ko lākou wahi hana.

Me kēia e komo nui ai nā haumāna me nā kumu ma ka nīnau me ke kūkā me ka

malihini, a pēlā e komo maoli ai i ka na‘au o ka malihini ka maopopo no ka

papahana mauli Hawai‘i. ‘Oiai noi a ‘āpono mua ‘ia ke kipa ‘ana mai o nā malihini

a pau, kama‘āina lākou i ka nu‘ukia o ke kula, a ‘i‘ini lākou i ke a‘o no ka pono o

kā lākou e hana nei ma ko lākou ‘āina. No laila, he kā‘ana kēia wā ho‘okipa i ka

‘ike i loa‘a ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u i mea kōkua i ka laha no ka waiwai o ka

ho‘ōla ‘ōlelo me ka ho‘oikaika mo‘omeheu ‘ōiwi ma nā ‘āina like ‘ole a pau. Pēlā

no nā malihini kāko‘o i ia mau ‘ano hana ma Hawai‘i nei a ma ‘ō aku.

5.4.6 Mo‘oki‘ina ‘Uo Mamo

Ua kapa ‘ia ka mo‘oki‘ina ‘Uo Mamo no ka mana‘o o ka hua‘ōlelo ‘uo, he

pū‘ulu hulu manu i nāki‘i ‘ia me ke olonā i ka wā kahiko i mea e haku ‘ia ai nā

mea hulu makamae e like nō ho‘i me ka ‘ahu‘ula, ka mahiole, me ka lei hulu. He

Page 124: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

114

manu ka mamo nona ka hulu melemele i mana‘o ‘ia he ‘oi kelakela, a kapa ‘ia ke

keiki he mamo no kona makamae i ke ola o ka ‘ōlelo me ka mo‘omeheu o ka

lāhui.

I mea e mōakāka ai ka ‘ōnaehana ho‘okele papahana, ho‘ohālikelike ‘ia ka

‘auamo kuleana ‘ana o nā kumu, nā haumāna, me nā mākua me ka ho‘ohui ‘ia

‘ana o nā hulu ma ka ‘uo mamo ku‘una. ‘O ka mo‘oki‘ina ‘Uo Mamo ka hana e

pa‘a ai ia mau pū‘ulu a me ke ‘ano o ka ‘auamo kuleana hana a ia mau po‘e.

Ho‘okahi pū‘ulu ‘uo mamo o kēlā me kēia papa, a ke hui like ia mau pū‘ulu ‘uo

mamo, kapa ‘ia ‘o lākou ka Lei ‘Uo Mamo. Ma o kēia ‘ōnaehana e ho‘oka‘a‘ike a

ho‘oulu ai i ke kuana‘ike alu like i waena o nā hanauna, ‘o ka makua, ka ‘ōpiopio

me ke keiki pū. Maka‘ala ‘ia nā hana e pono ai kēlā me kēia papa me ka no‘ono‘o

pū i ka pō‘aiapili e pono ai ke kula holo‘oko‘a. ‘A‘ole e no‘ono‘o ‘ia kekahi ‘ao‘ao

me ka no‘ono‘o ‘ole ‘ia o kekahi. ‘A‘ohe hana nui pili ‘ole i ka mo‘oki‘ina ‘Uo

Mamo. Inā he hanana kūikawā, he pilikia ma ka papa, he ‘imi kālā, a he kū‘ia

ko‘iko‘i paha, ho‘ohana ‘ia ka mo‘oki‘ina ‘Uo Mamo no ka ho‘oholomua ‘ana i ka

hana. Inā e ho‘okō ‘ia ka hana ma waena o nā haumāna, nā kumu, me nā

mākua, e ‘oi aku ana ka mōakāka o ka hana e pono ai ka pae alaka‘i nui o ke

kula. ‘Oiai ua loa‘a ka luna ho‘okele o ke kula, kauka‘i ‘ia ke kō o ka mo‘oki‘ina he

hana e kahe ai ke ka‘a‘ike, a he kōkua ma ka ho‘oholo mana‘o ‘ana i waena o nā

luna a me ka papa alaka‘i o ke kula.

Ho‘oulu ka mo‘oki‘ina ‘Uo Mamo i ke kuana‘ike Hawai‘i ma ka wae ‘ana i

nā ‘elele. ‘Imi ‘ia ka haumāna i hiki ke launa me nā ‘elele ‘Uo Mamo ‘ē a‘e o ka

Page 125: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

115

papa a i hiki ho‘i ke ho‘opuka i kona mana‘o no ka pono o kona mau

hoahaumāna. Kama‘āina loa ‘o ia i nā hoa, a ‘ike pū nō ho‘i i ka makemake nui o

nā mākua me nā kumu.

‘O ka ‘elele haumāna ‘oi kelakela ka mea i hiki ke kālailai i nā mea āna i

‘ike ai me ka pahuhopu e pono ai ka holomua o ka nui po‘e. Ke launa me nā

‘elele ‘uo mamo ‘ē a‘e o ka papa, ‘ike ‘o ia i kona kuleana, a hiki ke ho‘opuka

mana‘o me ka mōakāka me ka na‘auao. I kekahi manawa, ‘o ka haumāna mua

ma ke ka‘ina mo‘okū‘auhau ka ‘elele ‘Uo Mamo, eia na‘e, ‘a‘ole pēlā i nā manawa

a pau. Nānā ‘ia ka haumāna i laha mua kona mākaukau no kēia ‘ano kuleana

hana. Ua hō‘ike ‘o ia ma kāna hana o kēlā me kēia lā, a ‘ike ‘ia kēia i waena o nā

hoahaumāna me nā kumu. He pili kēia kuana‘ike wae i ka mo‘omeheu ku‘una,

‘oiai e nānā mau ‘ia ke kanaka i mana‘o ‘ia he mākaukau no ke kuleana e ‘imi ‘ia

ana, ‘a‘ole ho‘i e koho ‘ia ma ke ka‘ina mo‘okū‘auhau wale nō.

Ma ka ‘ao‘ao o ka ‘elele makua, wae ‘ia ka mea i hiki ke hana pū me nā

‘elele kumu a me ka haumāna. Nāna nō e ho‘oka‘a‘ike me nā hoamākua i ‘ike

lākou no ko lākou kuleana hana e pono ai kā lākou mau keiki a pau me ke kula.

Ma ‘ane‘i pū e ‘ike ‘ia ai ke koho ‘ia o ke kanaka mākaukau ma ka hana. Ua laha

mua ka mākau hana ma muli o ka mō‘aukala i pa‘a i waena o nā hoamākua a me

nā kumu. ‘O ke kanaka ‘eleu ma ka hana, ‘a‘a i ka ho‘okō me ka ho‘onui ‘ike, a

hāpai mau i ka pahuhopu nui o ke kula, ‘o ia ka ‘elele makua ‘oi kelakela e ‘imi

‘ia.

Page 126: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

116

I ka ho‘omaka ‘ana o ka makahiki kula, ‘ae like ‘ia na wai e ‘auamo i ke

kuleana kumu ‘uo mamo, a ho‘onohonoho ‘ia ia mau kumu i waena o nā papa

mālaa‘o a i ka 12. Ho‘okahi kumu o kēlā me kēia lumi papa. Ke hālāwai nā kumu

a loa‘a nā nīnūnē e kūkā ‘ia no kekahi haumāna a makua paha, na ia kumu nō e

a‘oa‘o aku i nā luna me nā kumu ‘ē a‘e e like me ka nui o kona ‘ike. Ke ‘auamo ‘ia

ke kuleana ‘o ka maka‘ala, ka ho‘oka‘a‘ike, me ka ho‘oponopono ma o ka

mo‘oki‘ina ‘Uo Mamo, pi‘i a‘e ka papaha o ka holomua o ka papahana nui.

5.4.7 Mo‘oki‘ina Hui Kīpaepae

Kapa ‘ia ka mo‘oki‘ina Hui Kīpaepae no ka mana‘o o ka hua‘ōlelo

kīpaepae he kahua hale e kūkulu ‘ia ai ka hale. He mana‘o kāko‘o a ho‘oikaika

hou i pa‘a maika‘i ka hale. Ho‘ākoakoa ‘ia ka hanauna makua me ka hanauna

kupuna no ka ho‘onui ‘ike ‘ōlelo Hawai‘i, ka hana lima, me ke a‘o no ka papahana

o ke kula a me ke aukahi ho‘ōla ‘ōlelo Hawai‘i. He koina kēia no nā ‘ohana

Pūnana Leo a he paipai ikaika ‘ia nā ‘ohana o Nāwahīokalani‘ōpu‘u e komo nui

mai. Hui nā ‘ohana me nā kumu ma ka Hui Kīpaepae ma ke ahiahi Po‘ahā o kēlā

me kēia pule o ka makahiki kula no ho‘okahi hola me ka hapa. ‘Ākoakoa ka po‘e

a pau ma ka hale ha‘uki o ke kula no ka wehena me ka panina, a ho‘oka‘awale

ma nā lumi papa e like me ka pae a‘o ‘ōlelo e pono ai. Aia ma lalo iho nei ka

Pakuhi 5.5 e hō‘ike ana i ka Mo‘oki‘ina Hui Kīpaepae.

Inā ‘apo ka ‘ohana i ka ‘ike o ke kīpaepae a ma ‘ō aku, e ‘oi aku ana ka

mākaukau ma ke kōkua ‘ana i nā haumāna a ma ka ho‘opuka mana‘o ‘ana no ka

papahana i ko waho po‘e. E ‘oi pū aku ana ka hiki ke kālailai a ho‘oholo mana‘o

Page 127: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

117

me ko loko po‘e. Ma ka holo ‘ana o ka manawa, komo ka ‘i‘ini i ka makua e ho‘i i

ke kulanui e a‘o ai. ‘Ike ‘ia nō ka waiwai o ia hana ma muli o ka nui o nā mākua

Pakuhi 5.5

i lilo i kumu a i limahana paha o ka papahana ma muli o ka ulu o ka mākaukau

ma ka ‘ōlelo Hawai‘i. He mea ko‘iko‘i loa ka loa‘a o ka makua na‘auao a

walewaha ma ka ‘ōlelo Hawai‘i. Pēlā e pa‘a ai ke kahua e kū ai ka “hale,” ‘o ka

hō‘ailona ia “hale” o ka papahana mauli Hawai‘i.

5.4.8 Mo‘oki‘ina Pule Nāwahīokalani‘ōpu‘u

Kapa ‘ia ka mo‘oki‘ina Pule Nāwahīokalani‘ōpu‘u ma muli o ka

ho‘oka‘awale ‘ana i pule mai ka Pō‘akahi a i ka Po‘alima nō ho‘i no ka

Mo‘oki‘ina Hui Kīpaepae

1. Wehena a. Ho‘okani ‘ia ka Pū e. Ha‘i‘ōlelo Kumu Kāne: Mana‘o Nui o ke Ahiahi i. Pule o. Mele: Koho ‘ia u. Ha‘i‘ōlelo Kumu Wahine: Mana‘o A‘oa‘o h. Mele/Hīmeni Kula k. Mele Oli Noi Komo: Koho ‘ia l. Mele Oli Kāhea: Koho ‘ia

2. Papa ‘Ōlelo Hawai‘i a. A‘o ‘Ōlelo e. Ho‘oikaika Kuana‘ike Hawai‘i (ke aukahi ho‘ōla ‘ōlelo, a me

ka hana lima) 3. Panina

a. Nā Ho‘olaha e. Ha‘i‘ōlelo Kumu: Mana‘o Hō‘ulu‘ulu i. Pule Ho‘oku‘u o. Mele Pani: Koho ‘ia

4. Ho‘oku‘u

Page 128: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

118

ho‘ohanohano ‘ana iā Iosepa Kaho‘oluhi Nāwahī, ke kanaka nona ka inoa o ke

kula.xviii ‘Oiai ua hala ‘o ia ma ka lā 12 o Kepakemapa, 1896, mālama ‘ia kēia

pule kūikawā ma ka ho‘omaka ‘ana o ka makahiki kula i Kepakemapa nō. Ma

hope pono o ka mo‘oki‘ina Piko, ‘ākoakoa ka po‘e a pau ma ka hale ha‘uki o ke

kula no ka papahana. Ho‘okuleana ‘ia nā papa a pau mai ka mālaa‘o a i ka papa

12 e noi‘i a ho‘omākaukau i wahi hō‘ike e ho‘oulu ai i ka na‘auao o ko ke kula no

Nāwahī. Kālele ‘ia ‘elua ‘ao‘ao ma ka noi‘i ‘ana, ‘o ia ka mo‘olelo no kona noho

‘ana a me ka ha‘awina āna i waiho ai he hō‘oilina no nā pua aloha ‘āina e waiho

nei. Aia ma lalo iho nei ka Pakuhi 5.6 e hō‘ike ana i ka Mo‘oki‘ina Pule

Nāwahīokalani‘ōpu‘u.

‘O ka ‘ike mo‘okū‘auhau ka ha‘awina nui o kēia mo‘oki‘ina. Ma ka noi‘i i ko

Nāwahī mo‘olelo me kāna hō‘oilina i waiho mai ai, pēlā e hiki ai ke ho‘ohana i ke

kālaimana‘o me ka nu‘ukia e pono ai ke a‘o i ka papa ha‘awina. Aia nō i ke kumu

ke kālena o ka ho‘olauna ‘ana i ka ma‘i‘o āna e a‘o ai ma ka lumi papa me ka

hana a kēia kanaka he kumu ho‘ohālike ‘o Iosepa Nāwahī. Wae ‘ia kekahi ‘ao‘ao

hoihoi o ko Nāwahī mo‘olelo, a komo nā haumāna ma ka ha‘i‘ōlelo, ka hīmeni, a

hana keaka paha i mea e ho‘āla a paipai ai nō ho‘i i ka ho‘onui ‘ike i waena o ko

ke kula. He pō‘aiapili e ho‘oma‘ama‘a ‘ia ai ka lawena me ka mākau ‘ike

ha‘i‘ōlelo, ke alu like ‘ana ma hope o ka pahuhopu ho‘okahi, me ke kālailai i ka

ho‘okō i ka hana ma ke kūlana ‘oi kelakela i mua o ka po‘e. Ke ka‘awale

nā ‘ohana, hele pū mai lākou no ka nānā ‘ana i ka papahana. ‘A‘ole nō i lō‘ihi ka

Page 129: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

119

Pakuhi 5.6

papahana, akā, he wā nō ia e ho‘onui ai nā ‘ohana i ko lākou ‘ike no Nāwahī a e

ulu pū ai ko lākou ha‘aheo i ka hana a kā lākou keiki.

5.4.9 Mo‘oki‘ina Pule Puka Kula

He mo‘oki‘ina nui ākea ka hana o ka pule puka kula. Aia ma ia mo‘oki‘ina

nā hana e pani ai i ka papahana kula ma Nāwahīokalanl‘ōpu‘u.xix Kapa ‘ia kēia

mo‘oki‘ina ma muli o 1) ka puka ‘ana o nā haumāna papa 12, a me 2) ka

ho‘onohonoho ‘ia ‘ana o ka papahana mai ka Po‘akahi a hiki i ka Po‘aono o ia

pule. Aia i loko o kēia mo‘oki‘ina nui ākea kekahi mau mo‘oki‘ina i ho‘onohonoho

‘ia ma ia pule, ‘o nā mo‘oki‘ina pani nō ho‘i kekahi e kālele ana ma luna o nā

Mo‘oki‘ina Pule Nāwahīokalani‘ōpu‘u

1. Wehena a. Ha‘i‘ōlelo Kumu Kāne: Mana‘o Nui o ka Papahana e. Hīmeni Ho‘ohanohano: “Nani Nāwahī” no Joseph

Kaho‘oluhi Nāwahī i. Ha‘i‘ōlelo Kumu Wahine: Mana‘o a‘oa‘o o. Hīmeni Ho‘ohanohano: “Hū Mai Ke Aloha” no Joseph

Kaho‘oluhi Nāwahī 2. Hō‘ike papa

a. Po‘akahi: Papa 12, 11 e. Po‘alua: Papa 10, 9 i. Po‘akolu: Papa 8, 7 o. Po‘ahā: Nāwahī Iki u. Po‘alima: Nā Ha‘awina Nui o ka Pule

Pā‘ina Awakea: Mea‘ai Hawai‘i 3. Panina

a. Ha‘i‘ōlelo: Hō‘ulu‘ulu Mana‘o e. Mele Oli Ho‘ohanohano: “Nāwahīokalani‘ōpu‘u” no

Joseph Kaho‘oluhi Nāwahī

4. Leo Ho‘oku‘u na ke alaka‘i nui o ka papahana

Page 130: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

120

ha‘awina ku‘una ko‘iko‘i o ke kula. ‘O ka hua nui o ia pule i ‘imi ‘ia, ‘o ia ka hō‘oia

‘ana i ka mo‘okū‘auhau ho‘ona‘auao kula mauli Hawai‘i a me ka ‘apo ‘ana o nā

haumāna i nā ha‘awina nui i ka panina o nā hana.

Aia ma lalo iho nei ka Pakuhi 5.7 e hō‘ike ana i ka Mo‘oki‘ina Pule Puka

Kula.

Pakuhi 5.7

Komo like nā haumāna a pau o ke kula waena me ke kula ki‘eki‘e, nā

kumu a me nā ‘ohana ma ka ho‘omākaukau ‘ana a me ka ‘auamo ‘ana i nā

kuleana hana a pau e pono ai.

Mo‘oki‘ina Pule Puka Kula

1. Po‘akahi a. Mo‘oki‘ina Ka‘i Mo‘okū‘auhau e. Ahiahi Ho‘olauna Aloha me nā ‘Ohana

2. Po‘alua

a. Mo‘oki‘ina ‘Aha Haipule ma ka Hale Pule ‘o Haili

3. Po‘akolu a. Mo‘oki‘ina ‘Aha Mokuola

4. Po‘ahā

a. Kūkulu a Ho‘omākaukau no ka Po‘aono

5. Po‘alima a. Hō‘aumoe ka Papa 12 me nā Kumu ma

Nāwahīokalani‘ōpu‘u

6. Po‘aono a. Mo‘oki‘ina ‘Aha Ho‘omoloa

Page 131: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

121

Ho‘onohonoho ‘ia nā hana o ka pule ma ke ka‘ina e ‘ike ‘ia ai ke kō o kēia

mau mana‘o nui: 1) ka ho‘i hou ‘ana i nā kīpuka ho‘ona‘auao no ka hō‘ike i ka

mahalo me ke aloha, 2) ke komo ma nā kīpuka mo‘okū‘auhau pili ‘uhane ma ka

hale pule Kalikiano ‘o Haili a me ka ‘au a puni ka pōhaku ‘o Mokuola, 3) ke komo

o nā haumāna ma ka ho‘omākaukau me ke a‘oa‘o ‘ia e nā kumu, a 4) ke komo

ma ka ‘aha e nāki‘i ‘ia ai ke kīhei he hana e kū hō‘ailona ana no ka ho‘okō piha

‘ia o ke kuleana ‘imi na‘auao ma ke kula ‘o Nāwahīokalani‘ōpu‘u.

No‘ono‘o ‘ia ke ka‘i mo‘okū‘auhau, ka ‘aha haipule, ka ‘aha mokuola a me

ka ‘aha ho‘omoloa he mau mo‘oki‘ina kūkā‘oko‘axx nō ma muli o ke ‘ano o ka

mālama ‘ia ‘ana o ia mau mo‘oki‘ina. Ma muli o ka pa‘a loa o ke kuana‘ike

mo‘oki‘ina ma waena o ka po‘e, ‘ike ‘ia ka ha‘awina o ia ‘ike ma ka lawena hana a

ka po‘e ke komo i ka hana ma‘amau. ‘A‘ole ma ka mo‘oki‘ina kūhelu wale nō. He

hō‘ailona maika‘i nō ia o ka ili a me ka lilo o ke kuana‘ike mo‘oki‘ina he mea

kuluma i waena o ka po‘e.

He hō‘oia ka mo‘oki‘ina ka‘i mo‘okū‘auhau i ka mahalo i ka mo‘okū‘auhau

ho‘ona‘auao o nā haumāna. Kipa nā kumu me nā haumāna i nā kīpuka

ho‘ona‘auao, i ka honua kula kamali‘i Pūnana Leo, i ke kula ha‘aha‘a ma

Keaukaha, a i ka hale mua o Nāwahīokalani‘ōpu‘u ma Hilo Kaona. Kipa pū lākou

i ka hē o Joseph Kaho‘oluhi Nāwahī ma ka pāilina ‘o Homelani. Ma ia ka‘i ‘ana e

ho‘omana‘o a e mahalo pū ai i nā kumu, nā limahana, me nā hoa haumāna i

kāko‘o iā lākou ma ia mau makahiki kula. Mai loko mai o ia mo‘okū‘auhau i puka

mai ai ka haumāna. ‘O kēia ‘ike mo‘okū‘auhau kekahi hi‘ohi‘ona o kona na‘auao.

Page 132: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

122

‘O ka ho‘omākaukau me ke kahukahu i ka ‘ike me ka na‘auao kekahi hana e pili

hou ai nā haumāna o ka papa 12 me nā kumu. He mea nui ia ma mua o ke komo

i ka mo‘oki‘ina ‘Aha Ho‘omoloa, ka hana hope ‘o ke ko‘iko‘i loa o nā mo‘oki‘ina a

pau o ka pule puka kula.

He hō‘oia ka mo‘oki‘ina ‘aha haipule ma ka Hale Pule ‘o Haili i ka

mo‘okū‘auhau pili ‘uhane Kalikiano, ‘oiai ‘o ke Kalawina ka mua o nā ho‘omana

Kalikiano i hō‘ea mai i Hawai‘i ma ka makahiki 1820. ‘O Haili pū nō ka hale pule i

hele ai ‘o Nāwahī mai kona wā kamali‘i mai nō. A pēlā ka mana‘o nui o ka

mo‘oki‘ina ‘Aha Mokuola ma Waiākea kai ma ke awa kū moku o Hilo, he kīpuka

mana pili ‘uhane ia wahi no ka ‘imi i ke ola kino maika‘i o ke kanaka. Mālama ‘ia

nā mele, nā mo‘olelo, me ka ‘au e kō ai ka ‘imi i ka ikaika o ka haumāna.

Ho‘oka‘ina ‘ia nā hana o ka mo‘oki‘ina ‘Aha Ho‘omoloa ma ke ‘ano he pani

no nā hana a pau o ka pule, he hō‘oia ho‘i i nā mana‘o nui ma o nā mele, nā

hula, a me nā ha‘i‘ōlelo, he ho‘ohanohano i ka mo‘okū‘auhau, a he hō‘oia pū nō

ho‘i i ke kuleana nui e ‘auamo ‘ia e ia mau haumāna e puka ana. ‘O ka ho‘omoloa

‘ia ‘ana o ke kīhei ma ka po‘ohiwi o ka haumāna, ‘o ia ka hana e kū hō‘ailona ana

no ka pa‘a pono iā ia o ka ‘ike e ho‘oku‘u a ha‘alele maika‘i ai ‘o ia i kona kūlana

haumāna ma ke kīpuka ho‘ona‘auao ‘o Nāwahīokalani‘ōpu‘u. E mau aku nō

kona ‘imi na‘auao ‘ana ma ka pae hou he kanaka makua. He ha‘awina nui kēia

na nā haumāna, na nā kumu, a na nā ‘ohana nō a pau.

Page 133: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

123

He wā hanohano ka wā e mālama ‘ia ai ka mo‘oki‘ina pule puka kula. Nui

ka hana a nui pū ka ha‘aheo me ka lana o ka mana‘o no ka hanauna hou e hāpai

ana i ka ‘ōlelo me ka mo‘omeheu Hawai‘i i luna.

5.3.10 Ka Ho‘okumu Mo‘oki‘ina

He ‘ōnaehana ka mo‘oki‘ina ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u. Kūkulu ‘ia nā ‘anu‘u

hana ma kēlā me kēia mo‘oki‘ina ma ke ‘ano e pili ai nā kānaka ma ka honua

ho‘okahi. ‘Imi ‘ia ka ho‘okumu mo‘oki‘ina i mea e ho‘iho‘i hou ‘ia ai ka mākau, ka

na‘auao me ka lawena ku‘una i waena o ka po‘e. Ma ka nānā ‘ana i ka

wehewehena o nā mo‘oki‘ina i helu ‘ia ma luna a‘e nei, hiki ke ‘ike ‘ia nā

hi‘ohi‘ona nui e like ai nā ‘ano a pau: 1) ka pili a nā kānaka, 2) ka ‘ākoakoa ma

kekahi honua kūikawā, a me 3) ke komo ma ka hana kuana‘ike Hawai‘i. ‘Oiai

‘a‘ole nō wau i lohe no kēia mau ‘ano ki‘ina hana ma ka pō‘aiapili kula ma mua, e

nānā ‘ia kēia ‘ōnaehana ma ke ‘ano he kōkua i ka ho‘omohala ‘ana i kekahi mau

hana ‘oko‘a e pono ai ka ‘ike ku‘una Hawai‘i o ka po‘e i kēia mua aku.

‘O ka mana‘o nui o ka pili a kānaka ma kēia pō‘aiapili, ‘o ia ka hiki ke hana

pū ma luna o ka mākau me ka na‘auao i loa‘a i kēlā me kēia kanaka. E pili ka

po‘e ma kekahi ‘ano e hua mai ai ke kālena o kēlā me kēia kanaka e kia like ai ka

po‘e ma luna o kekahi pahuhopu nui i ‘ae like ‘ia i waena o ia mau po‘e. I ka nui o

ka manawa, he pahuhopu nō ia e ho‘oulu ana i ka noho pono ‘ana o ka ‘ohana a

me ka ho‘oikaika ‘ana i ka papahana e pono ai ho‘i ka nui. Ma ka ‘oi kelakela o ka

mālama mo‘oki‘ina, he pahuhopu ia e ‘ume ana i ke komo ‘oia‘i‘o o ka po‘e ma ka

‘auamo kuleana a me ka lana o ka mana‘o. ‘A‘ole e wāwahi i ka holomua a

Page 134: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

124

ho‘ohuoi paha i nā hoa limahana. He mea nui pū ma kēia pilina ka hiki ke

wānana a ‘ike i nā hō‘ailona o ka pilikia a me ka loa‘a ho‘i o ka mākau

ho‘oka‘a‘ike a aloha e ho‘oponopono ‘ia ai ia mau pilikia. He mea nui ka hui kino

‘ana o ka po‘e ke mālama ‘ia ka mo‘oki‘ina. Pēlā e mau ai ka maiau me ka lōkahi

o ka hana a ka po‘e.

‘O kekahi mea nui o ka mo‘oki‘ina, ‘o ia kahi e hui ai ka po‘e o ke kula, he

‘āina, he hale, he kū‘ono paha, e mana‘o ‘ia ‘o ia kahi hua nui o ka pahuhopu o ia

mo‘oki‘ina. Ke mālama ‘ia pēia, ‘a‘ole e ʻike wale ʻia nō ka ulu o ka na‘auao o ka

po‘e me ke aloha i ka hopena ho‘okahi, akā, e ulu pū ana ka pilina aloha kekahi i

kekahi a i ia wahi ‘ākoakoa o ka po‘e. Pēlā ke kuana‘ike o kānaka no nā wahi like

‘ole, nā wahi alahula me nā wahi malihini. He kīpuka kahi e mālama ‘ia ai ka

mo‘oki‘ina, he wahi ‘olu‘olu a palekana. Ke ‘olu‘olu ma ia kīpuka, komo pū ke

aloha i ka hana, i nā hoa kānaka a i nā mea ho‘i i loa‘a ma ia wahi. Ma kēia

pō‘aiapili kiko‘ī, ho‘oikaika ka hana mo‘oki‘ina i ka pilina ku‘una ‘o ke aloha ‘āina.

Ke no‘ono‘o ‘ia nā kumu ho‘ohālike hanohano o ka lāhui mai ka wā ma

mua a hiki i kēia manawa, ‘o ko lākou na‘auao me ke kuluma o ka no‘ono‘o ‘imi

ikaika a maka‘u ‘ole i ka hana, ‘o ia ke ‘ano o ke kanaka maoli. No laila, e like me

ka ‘ōlelo ku‘una, “Ma ka hana ka ‘ike,” pēlā nō ma ka mo‘oki‘ina. Ke komo ke

kanaka i ka hana mo‘oki‘ina, ‘ike ‘o ia no nā lauana hana e ho‘āhuwale mai ai i ka

no‘ono‘o ku‘una. Ke nānā ka maka, e hana nō ka lima a pa‘a ka ha‘awina o ia

hana. ‘O ka hō‘ea kino kekahi hō‘ailona o ka ho‘okō. Ke hō‘ea, loa‘a ka po‘e

alaka‘i me ka po‘e hahai. ‘O ka ho‘āno me ka ho‘olohe, a ‘o ka nānā me ka maka

Page 135: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

125

‘ike, ‘o ia ke ‘ano o ka no‘ono‘o ke hahai. Inā he alaka‘i, e ho‘opuka ‘ia nā mana‘o

me ka ma‘ema‘e a me ka ‘oia‘i‘o, ‘a‘ole ho‘i me ke kīwala‘ō a no‘ono‘o ‘ole. Inā he

hīmeni a oli paha, e pohā ka leo a e no‘ono‘o ‘ia ka mana‘o o nā hua‘ōlelo. Ke

pule, e hana ‘ia nō me ka ‘oia‘i‘o i lohe ‘ia ka mana‘o pili ‘uhane. E pule a kia like

ka mana‘o o ka po‘e ma luna o ke kumuhana nui e hāpai ‘ia ana. ‘O ka ‘auamo

kuleana me ke kālailai pū i ka ‘ikepili i ka manawa ho‘okahi, ‘o ia ke ‘ano o ke

‘o‘ole‘a e pono ai. Ke ‘imi ‘ia ka hana me kēia, nui ka ulu o ka mākau me ka

na‘auao o ka po‘e. E like nō me nā hana a pau, pono e ho‘omākaukau, e

wānana, a e ho‘okō me ka ikaika a me ke aloha. ‘O ia ka hana e pono ai ke kō o

nā pahuhopu a pau o ke aukahi ho‘ōla ‘ōlelo Hawai‘i.

‘O ka mo‘oki‘ina kekahi ka‘akālai e ulu hou a‘e ai ke kuana‘ike Hawai‘i i

waena o ka po‘e ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u, ‘a‘ole no ke kama‘ilio a kūkā wale ‘ia

nō. ‘Oiai he honua kula ‘ōlelo Hawai‘i ‘o Nāwahīokalani‘ōpu‘u, ho‘ohana ‘ia ka wā

ma laila no ka hō‘oia‘i‘o ‘ana i ka mo‘omeheu Hawai‘i. ‘O ka mo‘oki‘ina ka hana e

alu like ai ka po‘e ma luna o ia mo‘omeheu.

Aia ma ka Mokuna ‘Eono ka wehewehena no ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono

ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u. He kū hō‘ailona ia mo‘oki‘ina i ka mea nui o ka ‘imi

ho‘oponopono ‘ana ke loa‘a ka pilikia ma ke kula. He mākau a he na‘auao ka hua

e ili ma luna o ka po‘e a pau ke komo ma ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono. He ‘ike

waiwai ia no ka hana me ko loko a me ko waho pū ho‘i o ka pō‘aiapili kula.

Page 136: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

126

Mokuna ‘Eono

Ka Mo‘oki‘ina Ho‘oponopono ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u ‘Oiai he kanaka ke kanaka, e puka mai ana nō nā hemahema ke hana pū

kekahi me kekahi. No ia kumu i loa‘a mai ai ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono ma

Nāwahīokalani‘ōpu‘u. Ma ke au manawa mai ka lā i haku mua ‘ia ai ma Hilo

Kaona a hiki i kēia manawa, ua ‘ike i ka waiwai o ia ki‘ina ma ka hana me nā

haumāna, nā limahana, a me nā ‘ohana o ke kula.

‘O ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono ka ‘ōnaehana hu‘e a mahiki i ka pilikia ke

kupu mai. I ka wā e maopopo ai ke alaka‘i o ka ho‘oponopono i ia mole o ka

pilikia, ua hiki iā ia ke wehewehe a kōkua i ka mea lawehala. Na ke alaka‘i nō e

ho‘okele a e a‘oa‘o ma ka hana ho‘oponopono. Ma ia a‘oa‘o ‘ana a ke alaka‘i a

ma ka ho‘okō ‘ana a ka lawehala i ia a‘oa‘o ‘ana, pēlā e mahiki ai i ka pilikia a e

pani ai i ka ho‘oponopono ‘ana.

Ua like ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono me nā mo‘oki‘ina ‘ē a‘e o ke kula no

ka loa‘a o nā māhele hana ‘ano nui, ‘o nā ‘anu‘u a me nā māhele hana e ka‘a ana

ma lalo o ka ‘anu‘u, ‘o nā pae hana. Ho‘okō ‘ia nā ‘anu‘u a me nā pae hana ma

lalo o ka ho‘okele ‘ana a ke alaka‘i, a na ka lawehala a me nā kānaka ‘ē a‘e e

ho‘ākoakoa ‘ia e hahai a ho‘okō. Inā na‘e ua nui ka hihia o nā pilikia like ‘ole, e

mahiki ke alaka‘i i kēlā me kēia pilikia pākahi a pau, a wāwahi pau loa ‘ia ka hihia

nui. Hiki ke lō‘ihi ia ‘ano ho‘oponopono ‘ana, akā, inā ua lōkahi a ikaika ka

no‘ono‘o ‘ana o ka po‘e, e holo pono ana ka hana. Ke ho‘okō maika‘i i ka

mo‘oki‘ina

Page 137: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

127

ho‘oponopono, e maluhia hou ana ka nohona o ka po‘e kekahi me kekahi, a laila,

ua hiki nō ho‘i ke ho‘oholomua hou a‘e i ka hana.

No loko mai nō o ka ‘ohana ka loina ho‘oponopono. Ke kupu mai ka hihia i

waena o ka po‘e pilikana ‘ohana, ‘imi koke ‘ia ka hana e ho‘onā ‘ia ai ka pilikia.

‘A‘ole nō i ho‘omanawanui ‘ia ka hihia, no ka mea e māhuahua hou a‘e ana ka

pilikia inā ‘a‘ole e maka‘ala koke ‘ia. Maka‘ala ‘ia nā hō‘ailona e ‘ike ‘ia ai ke kumu

o ka pilikia. He kuana‘ike kēia e pono ai ka ‘ike i ka ha‘awina ‘ino he ma‘i ma luna

o ke kino kanaka e like ho‘i me ka ma‘i. Inā paha he lili, he huhū, a i ‘ole paha he

pepehi, ‘a‘ole e ho‘oku‘u wale ‘ia ke kanaka e lilo he mea ho‘ohihia i ko ka

‘ohana. No ia kumu, pono nā pilikana e ‘imi i ka hana e ho‘ōki a ho‘oka‘awale ‘ia

ai ka pilikia. ‘O ka pa‘a like o ke kuana‘ike ‘ohana ka mea e pono ai ke kō o ka

ho‘oponopono.

Ma ka mo‘okū‘auhau e ‘ike ai ka po‘e na wai e ho‘okele i ka

ho‘oponopono. I ka wā e maopopo ai na wai e alaka‘i, e ‘auamo like ka po‘e a

pau i ke kuleana ‘o ka ‘imi i ka hopena e ulu ai ka pono me ka pilina maika‘i i

waena o ka po‘e. ‘O ka maopopo no ka pono me ka pono ‘ole ka mea e kō ai ka

hana ho‘oponopono. ‘O ka ‘ōlelo me ka ‘oia‘i‘o a me ka hilina‘i o ka na‘au nā

kumu pono e holomua ai ka hana. ‘A‘ole e ‘ae ke alaka‘i i ka ho‘omauhala a me

ka ‘imi mākaia. E ho‘okele ‘o ia me ka ho‘omalu i ka na‘au o ka po‘e a me ke kia

lōkahi o ka mana‘o ma luna o ka ‘imi ‘ana i ka hopena pono. ‘O ka ho‘okolokolo

mole pilikia, ka ‘ōhi‘u, a me ka hu‘e kekahi o nā mākau alaka‘i e ho‘ohua mai ai i

ke kūkā ‘oia‘i‘o ‘ana i waena o ka po‘e hihia. He kālena mālama a he ‘a‘a pū ka

Page 138: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

128

hana a ke alaka‘i. ‘O ka ho‘opili a me ka ho‘okaualewa ‘ana i ka mālama a me ka

‘a‘a i ka ‘imi, ‘o ia ke ki‘ina ‘oi kelakela o ka ho‘oponopono. Inā ‘a‘ole nō e ‘imi ‘ia

kēia kūlana maluhia, a ho‘oku‘u ‘ia ke kanaka e hana e like me ka pā o kona

na‘au me ka pi‘i paha o kona huhū, e lilo ana ia kanaka a me nā kānaka ‘ē a‘e he

mau luaahi o ia hihia.

‘Oiai he kanaka ke kanaka, e mau ana nō ka ‘ike ‘ia o ia mau ‘ao‘ao kīna‘u

o ke kanaka. Eia na‘e, ‘a‘ole nō e ‘ae ‘ia ka lilo o ke kanaka ho‘okahi ‘o ia ka mea

nui ma mua o ka nui po‘e. ‘O ka mea ‘āpiki nō na‘e, inā ‘a‘ole nō mākaukau ka

po‘e no ka ho‘oponopono, ‘a‘ole ana hiki ke ho‘okō. Pono e ho‘omanawanui, a

hala ka manawa, a laila paha, ua hiki ke ‘imi hou ma hope. Ma muli o ke

kuana‘ike no loko mai o ka ‘ohana a me ke kuana‘ike no ke alaka‘i ‘ana, pēlā i

kupu mai ai ka mo‘oki‘ina e ho‘ohana ‘ia nei ma ke kula ‘o Nāwahīokalani‘ōpu‘u i

kēia wā. Aia ma lalo iho nei ka Pakuhi 6.1 e hō‘ike ana i nā ‘anu‘u a pae hana a

me ka wehewehena no ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u.

Aia ma ka Pakuhi 6.1 nā ‘anu‘u a me nā pae nui a pau o ka mo‘oki‘ina. Aia nō

na‘e i ke ko‘iko‘i o ka pilikia, pēlā e ho‘oholo ai ke alaka‘i i nā ‘anu‘u hana e

ho‘okō ‘ia. Ua loa‘a ‘elua kūlana ko‘iko‘i o ka ho‘oponopono. Inā ua lilo ka pilikia

he hana e pā ai ko ke kula ma ka laulā, e ho‘ohana ‘ia nā ‘anu‘u a pae a pau i

helu ‘ia ma luna a‘e nei. Inā nō he pilikia i pā ai kekahi kanaka a pū‘ulu kanaka

paha e kū ka‘awale ana i ko ke kula ma ka laulā, e ho‘ohana ‘ia nā ‘Anu‘u A, E, I

a me ka O e like me ka mea e pono ai. Aia ma nā ‘anu‘u ‘ē a‘e nā hana e koi ana

i ka lawehala e ho‘okō i kona kuleana hana pāna‘i ma ka Piko i mua o ko ke kula,

Page 139: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

129

‘a‘ole ma ka hālāwai ka‘awale ma ke ke‘ena wale nō. He hopena nō ia no ka

pilikia ko‘iko‘i.

Pakuhi 6.1

Wehewehena

1. Pule 2. Kumuhana 3. Mahiki

o. Mihi/Kala u. Pule

ka Piko kakahiaka.

L. Chapter 19pono ai ka pilikia.

M. Pani

Page 140: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

130

Inā nō he pilikia ko‘iko‘i a ko‘iko‘i ‘ole paha, na ka mea alaka‘i nō e

ho‘oholo pehea e ho‘ohana ai i kēia mau pae hana o nā ‘anu‘u. Aia iā ia ka

ho‘ololi ‘ana ke kālele ma kekahi ‘anu‘u a ho‘oka‘ina hou ‘ana a‘e paha i nā pae

hana. Nāna e ho‘oholo iā ia e ho‘okele ana i ka hana me ka lawehala. ‘O ka mea

nui na‘e, e ho‘okō aku i nā ‘anu‘u a pau e pono ai ka pae ko‘iko‘i o ka pilikia.

6.1 Ke Kuana‘ike Ho‘oholo Mana‘o no ka Hana Mo‘oki‘ina Ho‘oponopono

He kuleana alaka‘i ko‘iko‘i ka ho‘oholo mana‘o ‘ana, ‘oiai ua nui nā

hi‘ohi‘ona o ke kālailai e pono ai ka hana ho‘okahi. I kekahi manawa, he mau

mana‘o ia e pono ai ka hana hikiāpoko a i kekahi manawa no ka

hikiāloa ho‘i. He mākau wānana ka ho‘oholo mana‘o ‘ana ma ka hana

ho‘oponopono. I kekahi manawa, inā ‘a‘ole nō e kālele koke ma ka ho‘oholo

mana‘o ma luna o kekahi pilikia, e nui a‘e ana ka hihia i waena o ka po‘e. E like

me ka nui ‘ana a‘e o ka hihia, pēlā e ‘oi aku ai ka hana ma ka wāwahi ‘ana. No

laila, he mea nui ka maka‘ala i ka wikiwiki a me ka mālie o ka ho‘oholo mana‘o

‘ana. ‘Oiai ‘o ke kūlana maluhia kekahi pahuhopu nui ma ka ho‘oholo mana‘o

‘ana, he mea nui ke kaupaona ‘ana i nā hana e ho‘ohua mai ana i ka hopena

maika‘i, ‘o ia ho‘i ‘o ke kūlana maluhia i waena o ka po‘e. Loa‘a nō ke kuleana

ho‘oholo mana‘o i kēlā me kēia kanaka i ka wā e ‘ike ai i kekahi pilikia. Akā, inā

‘a‘ole nō i hiki i ia po‘e ke ho‘oholomua i ia ho‘oponopono ‘ana, e ho‘i hou ana ia

kuleana i ka po‘e alaka‘i o ke kula.

Page 141: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

131

‘Oiai he kuana‘ike Hawai‘i ko ka papahana kula mauli ola o

Nāwahīokalani‘ōpu‘u, ua loa‘a pū nā kulekele aupuni e hahai pū ‘ia. No laila, ua

ho‘olauka‘i ‘ia ia mau kuleana i mea e kō ai nā ‘ao‘ao ‘elua, ma ke kuana‘ike

Hawai‘i a ma nā kulekele aupuni. No ke alaka‘i kula ke kuleana ‘o ka

ho‘okaualewa i nā kulekele aupuni ‘o Chapter 19 (ma lalo o Title 8, Subtitle 2.

Part 1 of the Hawaii Administrative Rules) a me nā ‘anu‘u a pae ku‘una o ka

mo‘oki‘ina ho‘oponopono. Pēlā e ho‘okō piha ai i ka hana ho‘oponopono no nā

hihia ko‘iko‘i o ke kula.

‘Elua alaka‘i nui o ka papahana kula, ‘o Kaleihōkū Kala‘i ma kona kūlana

Hope Po‘okumu a me a‘u ma ko‘u kūlana Po‘okumu. Aia kekahi hapa o ke

kula –– nā papa 9-12 –– ma lalo o ka malu o ke Kula Ki‘eki‘e ‘o Hilo, a ‘o kekahi

hapa –– nā papa M-8 –– he kula ho‘āmana ia. ‘Oiai he kula ho‘okolohua ‘o

Nāwahīokalani‘ōpu‘u ma lalo o Ka Haka ‘Ula O Ke‘elikōlani, ‘auamo wau i ke

kuleana alaka‘i ma ka ho‘okele a ho‘omohala i ka papahana kula mauli ola

Hawai‘i ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u. Hana pū māua ‘o Kala‘i ma ko māua kūlana i

kō nā pahuhopu nui o ke kula mauli ola Hawai‘i.

‘O ka ‘ōnaehana ho‘omo‘oki‘ina kekahi kumu i mōakāka ai ka ‘auamo

kuleana ‘ana i waena o nā limahana a me nā haumāna, a keu aku ma ka

mo‘oki‘ina ho‘oponopono. Aia ma ka Mokuna 5 ka wehewehena no nā mo‘oki‘ina

Ka‘ina Mo‘okū‘auhau a me ka ‘Uo Mamo, nā mea ‘elua e hō‘akāka kiko‘ī ai i ka

pilina ‘auamo kuleana i waena o ka po‘e. Ke kupu mai ka pilikia ma ke kula, imi

mua ‘ia ka ho‘oponopono ma luna o ka ‘ike i loa‘a ma ia mau mo‘oki‘ina ‘elua, a

Page 142: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

132

laila, inā ‘a‘ole kō, e lawe ‘ia i ke ke‘ena nui o ke kula, a na māua ‘o Kala‘i e komo

ma ka ho‘oponopono ‘ana.

Ma muli o ka mō‘aukala ho‘okumu mo‘oki‘ina ho‘oponopono a me ko‘u

‘auamo kuleana ma ke au manawa, a‘oa‘o wau i ka po‘e o ke kula no ka hana

ho‘oponopono ke kupu mai. E like nō me ka nui o ke komo ma ka hana

ho‘oponopono, pēlā e ulu ai ka mākaukau o nā kānaka ma ke alaka‘i ‘ana i ia

hana, a e ‘ike ai ho‘i no ka waiwai a me ka ‘oia‘i‘o o ia ki‘ina. E komo ia mākau

me ka na‘auao no ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono ma muli o ke komo ma ka wā e

kupu mai ai ka hihia, ‘a‘ole ma ke ‘ano he kumuhana kūkā ma hope o ka pau

‘ana. Inā na‘e ‘a‘ohe kuleana e komo piha ai i ka mo‘oki‘ina, e loa‘a ana ka

waiwai o ke kūkā ‘ana ke hālāwai nā kumu ma hope o ka pau ‘ana. ‘Oko‘a ka

ha‘awina e ili ana ma luna o ka po‘e ke komo ma ka ho‘oponopono ‘ana, akā

na‘e, ma ka laulā, e ulu ana nō ka ‘ike o ka po‘e a pau ke ho‘okō maika‘i ‘ia.

‘Auamo ‘oko‘a māua ‘o Kala‘i i ke kuleana ho‘oponopono, na‘u e alaka‘i

ma ka ‘ao‘ao ku‘una Hawai‘i, a nāna e kāko‘o a kōkua ma ka hō‘oia i ka ho‘okō

ma nā kulekele kula aupuni. Inā ‘a‘ole wau ma laila, nāna nō e ho‘okele ma ka

‘ao‘ao ku‘una, a e ho‘okuleana ‘o ia i kekahi nāna e kōkua ma ka ‘ao‘ao kula

aupuni. Ma ka li‘ili‘i, loa‘a māua me ka lawehala, akā, i ka nui o ka manawa loa‘a

pū kekahi po‘e hou a‘e ma ka ho‘oponopono ‘ana. Na māua nō e hō‘oia i ka

ho‘okō piha ‘ia o ka mo‘oki‘ina mai ka ho‘omaka ‘ana a hiki i ka pau loa ‘ana.

‘O kekahi ‘ao‘ao o ke kuana‘ike Hawai‘i e pono ai ka ho‘oponopono, ‘o ia

ke ‘ano o ka ho‘oka‘a‘ike ‘ana i mea e ulu ai ka mōakāka. Ke mōakāka i ka mea

Page 143: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

133

alaka‘i, ua hiki iā ia ke ho‘oholo i nā mana‘o e pono ai ka ho‘oponopono ‘ana.

Hō‘ike mai ka ‘ōlelo ku‘una i ka hana e pono ai: “Nānā ka maka, ho‘olohe ka

pepeiao, pa‘a ka waha.”xxi ‘O ka mana‘o nui o ia ‘ōlelo ku‘una, ‘o ia ka waiwai o

ka lonoa maka a lonoa pepeiao a me ke kaohi ‘ana i ka ‘ōlelo waha ke ‘imi ke

kanaka i ka ‘ike. He ‘oko‘a ia kuana‘ike i ke kuana‘ike ‘Amelika ma‘amau e paipai

ana i ka hāpai nīnau a me ke kama‘ilio kālailai i ka wā a‘o. Ma ka no‘ono‘o

Hawai‘i, he kīkahō ia mau hana i ka ‘apo mana‘o me ke a‘o. He kīkahō a

ho‘olalau i ka papahana a ke kanaka a‘o, a he kīkahō a ho‘olalau i ka lohe ‘ia o ia

ha‘awina a‘o. Ke nui ka po‘e kīkahō pēlā, ‘a‘ole ana e ka‘a ka ha‘awina a ka mea

a‘o. ‘A‘ole kūpono ka ‘ae wale ‘ana o ke kanaka a‘o i ke kīkahō mai. Ke ‘ae i ka

hana pēlā, e mana‘o ‘ia ana he kūpono ia hana pololei ‘ole. Loa‘a ka manawa

kūpono no ka nīnau me ke kūkā, ‘a‘ole nō i waena o ke a‘o ‘ana.

‘O ke Kumu Honua Mauli Ola ke kahua o ke kuana‘ike ho‘oholo mana‘o,

no ka mea no loko mai o ia kumu no‘ono‘o ka ‘ōlelo ku‘una e hō‘ike ana no ka

pono me ka pono ‘ole. ‘O ia nā ana ho‘ohālike e loiloi ‘ia ai ka hana a ke kanaka.

Ke kupu mai ka pilikia, na ia mau ana ho‘ohālike e ho‘omana‘o mai i ke kū a kū

‘ole paha o ka lawehala i ia mau ana ho‘ohālike. Aia ma lalo iho nei nā nīnau nui

e kālailai a ho‘oholo mana‘o ‘ia e ka mea alaka‘i ma ka ho‘okō ‘ana i ka

mo‘oki‘ina ho‘oponopono:

1. He aha ka pilikia?

2. He aha ka ‘ikepili waiwai e pono ai?

Page 144: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

134

3. ‘O wai ka po‘e e komo ana ma ka hālāwai kūkā?

4. He aha nā mea nui e ho‘omana‘o ai ma ka ho‘okele ‘ana i ka

ho‘oponopono?

5. He aha ka hana ho‘oponopono e ho‘okō ‘ia e ka lawehala?

6.1.1 Ka Pilikia

No kēlā me kēia kanaka ke kuleana ‘o ka ‘ike a me ka ho‘oholo inā ua

loa‘a ka pilikia maoli e nānā wikiwiki ‘ia paha, ‘a‘ole paha. Na nā kumu e

ho‘oponopono i nā pilikia ma‘amau o ka papa, i kekahi manawa na‘e e ki‘i ‘ia wau

a i ‘ole ‘o Kala‘i e kōkua koke aku, a ua hiki ke ho‘i nā kumu i ka hana ma‘amau.

Ma ia mau pō‘aiapili, 1) ua hiki ke a‘oa‘o aku i ke kumu, a nāna e ho‘oponopono,

2) ‘imi ‘ia ke kōkua ma ke kama‘ilio wale ‘ana aku me ke kanaka hihia a i ‘ole 3)

‘imi ‘ia ke kōkua ma o ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono piha. ‘O ka mea nui ka ‘ike

koke no ka pilikia ma ke ‘ano nui, a ho‘oholo no ka ho‘omau ‘ana i ka ‘imi i ka

ho‘oponopono e like me nā mana‘o o luna a‘e nei. Ua hiki iā māua ‘o Kala‘i ke

a‘oa‘o i nā kumu ma ka hana ho‘oponopono, no ka mea ua ulu ko māua

kama‘āina i ka mākau o nā kumu ma ka hana ho‘oponopono, a ua loa‘a pū nō

paha ke kama‘āina o māua i ko ke kumu pilina me ka lawehala, inā nō ka

lawehala he kanaka no loko mai nō o ke kula. Inā ‘a‘ole nō launa kūpono ke

kumu me ka lawehala, e kupu mai ana nō paha kekahi pilikia hou a‘e. He mākau

ka hiki ke wānana a ho‘oholo i ka hana e ho‘opau koke ai i ka pilikia, a i kekahi

manawa, ‘o ia ka ‘imi na kekahi e kama‘ilio me ka lawehala a i ‘ole e ‘imi ma ka

hana mo‘oki‘ina ho‘oponopono piha.

Page 145: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

135

6.1.2 Ka ‘Ohi ‘Ikepili

Ma kāna puke, Classical Hawaiian Education, wehewehe ‘o John Charlot

no ka mākaukau o ka Hawai‘i ma ka helu papa a ho‘opu‘ulu ‘ana i nā hua‘ōlelo

ma ke ‘ano he ka‘akālai e pa‘ana‘au maika‘i ai ka ‘ike ma ka waihona no‘ono‘o.

Wae‘anona ‘ia ka ma‘i‘o ma ke ‘ano he mau “papa helu hua‘ōlelo” i hiki ke ‘ohi

wikiwiki hou aku ke makemake ‘ia.xxii ‘Oiai ua pili nā mea a pau ma ke kuana‘ike

mo‘okū‘auhau, ua ma‘a ka po‘e kahiko i ka ho‘opa‘ana‘au i ka ‘ike ma luna o ka

pilina i waena o kēlā me kēia mea. I ko‘u mana‘o, ‘o ka hana ho‘oponopono

kekahi pō‘aiapili e ho‘ohana ai i ka waiwai o ia mākau ho‘opa‘ana‘au. ‘O ka helu

‘ana i nā inoa o nā hoahaumāna launa nui a me nā mea pili ‘ole loa paha kekahi

papa helu. ‘O ka helu ‘ana i nā hō‘ailona o ka ‘oia‘i‘o o ka na‘au o ke kanaka a i

‘ole paha ka helu ‘ana i nā hō‘ailona o ka ho‘opunipuni ‘ana, ‘o ia kekahi mau

papa helu. He waiwai ia ‘ike ma ke alaka‘i ‘ana i ka ho‘oponopono. Inā nō i ‘ike

mua ke kanaka i ka pilikia a i ‘ole paha no ke kanaka nāna e alaka‘i i ka Hālāwai

Kūkā, he waiwai ia mākau haku papa helu no ka ho‘ohua ‘ana i ka hana

ho‘oponopono.

Ma ka pō‘aiapili kula, he mākau kuleana alaka‘i ka hiki iā ia ke kūkulu ma

kona na‘au i waihona ‘ike no nā ‘ano mea like ‘ole i mana‘o ‘ia he waiwai no ka

pono o ka lawehala a me ka papahana kula. ‘O ka welo ‘ohana, ka mākau hana,

ke kālena a me ka na‘auao ho‘i o ke kanaka, ‘o ia kekahi mau po‘aiapili e haku ai

i papa helu.

He kōkua ke kuana‘ike mo‘okū‘auhau i ka pilina kanaka i waena o ka po‘e

ma ke kula. He kōkua ia i nā kumu a me nā alaka‘i ma ka haku ‘ana i papa helu e

Page 146: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

136

pono ai ka ho‘oponopono ‘ana. He waiwai ia ‘ike no ka ka launa a launa ‘ole paha

o nā haumāna a me nā ‘ohana, ka like a like ‘ole paha o ka ikaika ma ka ‘imi

na‘auao a me ka ‘imi ‘ōlelo Hawai‘i ‘ana pū kekahi. ‘O ka mole mana‘o o ka

wae‘anona ‘ana, ‘o ia ke kōkua ma ka ho‘omana‘o hou ‘ana i ia ‘ike ma ka wā e

pono ai. Ke ulu ka mākau me ka na‘auao o nā kumu me nā alaka‘i ma ka haku

papa helu, ‘a‘ole nō e pono ‘ohi wale i ka ‘ikepili ke kupu mai ka pilikia. He mea

nui ke kama‘āina i ka po‘e, a e maopopo no ka pō‘aiapili a me ka hana kiko‘ī i

‘ike ‘ia ma ia hihia. Mai loko mai nō o ia ‘ano papa helu ka paepae ‘ike e

ho‘ohana ‘ia ma ka hana ho‘oponopono.

‘A‘ole nō i ho‘ohana ‘ia ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono piha no nā pilikia like

‘ole a pau e kupu mai ana ma ke kula. Ua ho‘ohana ‘ia no nā hihia ‘ano nui wale

nō. I loko nō o ke ko‘iko‘i ‘ole paha o kekahi hihia, hahai ‘ia nō nā ‘anu‘u o ka

mo‘oki‘ina e like me ka nui e pono ai ia pilikia. ‘Imi like ‘ia ka lōkahi o ka kuana‘ike

ho‘oponopono no nā pilikia a pau, a ma ka hana nō e hele ai a ma‘a nā kumu o

ke kula i ke kālailai me ka ho‘okō i ka mo‘oki‘ina e like me ka mea e pono ai.

Ke komo ma ka hana mo‘oki‘ina ho‘oponopono piha ma ke ke‘ena nui o ke

kula, a laila, e ho‘omaka ma ka wae i nā kānaka nui e kama‘ilio pū ai. No loko

mai o ia mau waihona no‘ono‘o papa helu e ‘ike ai no ia mau kānaka. ‘O ka

pahuhopu nui ka ho‘opuka ‘oia‘i‘o ‘ana mai o ia mau kānaka no ka hihia.

Ho‘ohana wau i ka nīnau e hu‘e ai i ka mana‘o o ke kanaka, ‘a‘ole e kikahō, akā,

e ho‘olohe pono aku i ia mau mana‘o. He launa ia ki‘ina i ka ‘ōlelo ku‘una i

wehewehe ‘ia e Pūku‘i ma luna a‘e nei. Ma ia pae e ‘ike ai no ka‘u pilina a pilina

Page 147: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

137

‘ole paha me ia kanaka ma ka hua a hua ‘ole o ia ninaninau ‘ana. Inā paha ua ‘oi

aku ke kūpono na kekahi ka nīnau ‘ana, ‘a‘ole na‘u, pēlā e hana ai. ‘O ka mea

nui, e lohe ‘ia ka ‘oia‘i‘o e like me ka nui i hiki. ‘O ka wae ‘ana i ia kanaka alaka‘i

kekahi ‘ao‘ao o ke ka‘akālai e loa‘a mai ai ka ‘oia‘i‘o. Ma hope o ia ‘ohi, kālailai,

me ke kaupaona ‘ana i ka ‘ikepili i hō‘ike ‘ia mai, e ho‘oholo ‘ia ka hana e hana ai.

Ma ia manawa ana e ‘ike ai no ka po‘e e kono ‘ia e noho pū ma ka hālāwai kūkā,

‘o ia ka po‘e i loa‘a ka ‘ike e pono ai ka ho‘oponopono ‘ana.

6.1.3 Ka Hālāwai Kūkā

‘O ke kanaka i hana ‘ino ‘ia mai me ke kanaka nāna i hana ‘ino aku, ‘o ia

nā kānaka nui e noho pū ma ka Hālāwai Kūkā. I kekahi manawa, noi ‘ia ka po‘e i

maopopo nui no ka hihia e komo pū i hiki ho‘i ke kōkua ma ka hō‘ike mana‘o. Ma

ka li‘ili‘i, noho pū māua ‘o ka Hope Po‘okumu Kala‘i. Na‘u e ho‘okele i ka

ho‘oponopono ‘ana, a nāna e hō‘oia i ka pa‘a o ka ‘ikepili kūhelu ke pono

palapala ‘ia no ke kula. Inā nō na‘e he ko‘iko‘i loa ka pilikia, kelepona ‘ia nā

mākua o nā haumāna e komo pū mai. ‘A‘ole nō nui loa ka po‘e, ‘o ka po‘e wale

nō i ‘ike no ka hihia a i hiki ho‘i ke ho‘opuka mana‘o me ka ‘oia‘i‘o.

Na ke alaka‘i e ho‘okele i ka hana ma ka Hālāwai Kūkā. ‘O ka malama

‘ana i ka maluhia me ka ho‘olōkahi i ke kia nui o ka mana‘o o ka po‘e ma ka

ho‘oponopono, ‘o ia nā pahuhopu nui ma ia ho‘okele ana. Ho‘oholo ‘ia nā hana a

pau ma luna o ia mau pahuhopu. Ma ka pule wehe e noi ai i ke kōkua ma ka

‘ao‘ao pili ‘uhane no ka ho‘okō i ka hana. E ho‘opuka ‘ia ka ‘ōlelo e hō‘akāka ana

no ka pilikia, a e noi ana i ke kōkua ma ka mahiki ‘ana a ma ka ho‘omalu hou

Page 148: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

138

‘ana i ka hālāwai ke pi‘i ka huhū a ukiuki paha i waena o ka po‘e. Pau ka pule

‘ana, ho‘omōakāka aku wau i ke kumu o ka hui ‘ana me ka hana e komo ai ka

po‘e. Noi au i ka po‘e e ho‘olohe pono i ka mana‘o o kēlā me kēia kanaka. ‘A‘ohe

nīnau, ‘a‘ohe kūkā. Kālailai a hāpai wau i nā nīnau i mea hua‘i mana‘o a i mea

kōkua pū ma ka ho‘okele ‘ana i ka hana. Ho‘olohe pono ka po‘e a pau ke ‘ōlelo

kekahi. ‘A‘ohe kikahō, ‘a‘ohe nīnau i ia wā. He ‘o‘ole‘a ka ho‘okele ‘ana, akā,

‘a‘ole nō i loa‘a ka ‘ōlelo ho‘oweliweli. Inā lōkahi ka po‘e ma ka hana, ‘a‘ole nō

pa‘akikī ka ho‘okele ‘ana. No ka mea ho‘okele ke kuleana hō‘oia i ka hiki i kēlā

me kēia kanaka ke hō‘ike piha i kona mau mana‘o ‘oia‘i‘o me ke kikahō ‘ole o

kekahi kanaka ma kāna hana. Ke mālama ‘ia ka Hālāwai Kūkā pēlā, ‘oi aku ka

lohe mōakāka ‘ia o nā mana‘o a me ka hiki ke kālailai a ho‘oholo i ka hana e

pono ai.

He mea nui ke ‘ano o nā nīnau ho‘okolokolo e koho ‘ia, ‘oiai ua hiki ke lilo

ka nīnau he ki‘ina kōkua, a ua hiki pū ke lilo he mea ho‘olalau. I ka haku ‘ana i

nīnau kūpono, he mea nui ke kia ‘ana o ke alaka‘i ma luna o ka hua o ka

ho‘oponopono e wānana ‘ia ana, ‘a‘ole i ka ‘imi i ka nui loa o ka ‘ikepili i hiki ke

loa‘a no ka hihia. He ‘oko‘a a waiwai ka mana‘o ‘oia‘i‘o mai nā ‘ano mana‘o like

‘ole e puka mai ma muli o ka paipai hauwala‘au wale nō. Inā e akamai ke kūkā

‘ana a ka ho‘okele a e ‘eleu ka wae ki‘ina e kālele ai ma ia ho‘okele ‘ana, he

kōkua nui ia i ka po‘e ma ka hālāwai. ‘A‘ole pōhihihi a lalau nō ho‘i ka no‘ono‘o.

He hō‘ailona ko‘iko‘i ka ho‘opuka ‘oia‘i‘o o ke kanaka i kona mau mana‘o,

‘o ia ka hō‘ailona o ka hilina‘i piha i ka po‘e i ho‘ākoakoa ‘ia. I ka wā e ho‘opuka ai

Page 149: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

139

ke kanaka i kona mana‘o, ua maopopo iā ia e ho‘olohe ‘ia ana i ia wā ‘ānō. I

kekahi manawa, he wā pū nō ia e ho‘āhuwale ‘ia ai kona hemahema iho. He

hō‘ailona holomua, a he pae mana nui ia no ia kanaka a no ka po‘e ho‘olohe

pū kekahi. ‘O kēia kekahi pae nui o ka ho‘oponopono ‘ana, he ho‘omaka ia o ka

ho‘oku‘u i ka hewa me ka pilikia ma ka na‘au o nā kānaka a pau, a keu aku no ka

lawehala.

‘O ka mahiki ‘ana, ‘o ia ka wehe a me ka ho‘oku‘u ‘ana i nā pilikia pākahi a

pau i loa‘a. Ma ka mahiki ‘ana e a‘oa‘o pū ai ke alaka‘i no nā ha‘awina e puka mai

ana i ke kūkā mana‘o ‘ana. He hāpai ‘o ia i ka nīnau, ho‘olohe a kālailai i ka

mana‘o o ka po‘e, a a‘oa‘o aku e like me ka mea e pono ai ka mōakāka o ka

mana‘o nui i waena o ko ka hālāwai. ‘O ka hu‘e mana‘o, ka hāpai nīnau, a me ke

a‘oa‘o ke ki‘ina e mahiki ai i ia mau pilikia, a ma ia mau hana e ho‘āhuwale ai i ka

mole kumu o ia mau pilikia. He kōkua ka maopopo no ka mole kumu o ka pilikia i

ka ho‘oholo ‘ana no ka Hana Pāna‘i ke hiki aku i ia ‘anu‘u hana.

Na ke alaka‘i nō e ho‘oholo i ka wā e pani ai i ka Mahiki, a ho‘omau i ka

‘anu‘u ‘o ka Mihi, ke Kala a me ka Hana Pāna‘i. Ma kēia mau pae, ho‘omaka ka

po‘e e kama‘ilio a kālailai like me ka mana‘o paipai a me ke kāko‘o o ka po‘e, no

ka mea ua hiki i ka po‘e ke ‘ike i ka hua maika‘i o ka ‘imi ho‘oponopono i ahonui

‘ia. ‘A‘ole nō i pono e ho‘oholo no ka Mihi, ke Kala, a me ka Hana Pāna‘i ma ka

Hālāwai Kūkā. Na ke alaka‘i nō e ho‘oholo inā ua lawa kāna i ‘ike ai, a e pani i ka

ho‘oponopono ‘ana ma ka ho‘oku‘u ‘ana i ia hālāwai. ‘O ka mea nui ‘o ia ka hō‘oia

‘ana i ka ho‘okō piha aku i nā ‘anu‘u a pae hana a pau e pono ai. ‘O ia ka wā e

Page 150: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

140

mōakāka ai i ka lawehala a me nā kānaka ‘ano nui ‘ē a‘e i komo i ka hana

ho‘oponopono, ua hō‘ea nō i ka hopena o ka ho‘oponopono ‘ana. Inā e loa‘a ana

he hana pāna‘i, na ke alaka‘i nō e ho‘oka‘a‘ike me ka lawehala, a nāna e ho‘okō

me ke kāko‘o o kona ‘ohana me ko ke kula pū kekahi. Inā na‘e ‘a‘ole nō i lawa ka

Hālāwai Kūkā, na ke alaka‘i e ho‘omau i ka ‘imi ho‘oponopono ma nā ‘anu‘u ‘ē

a‘e o ka mo‘oki‘ina a pau piha e like me ka mea e pono ai.

Ma ka pule e ho‘omaka ai i ka Hālāwai Kūkā a ma ka pule nō e ho‘oku‘u ai

i ka hana ho‘oponopono. Na ka mea alaka‘i e ho‘opuka no ka ho‘oikaika ‘ana mai

i nā kānaka i hiki iā lākou ke ho‘okō i nā hana e pono loa ai ka hana

ho‘oponopono.

6.1.4 Ka Hana E Ho‘okō ‘Ia e ka Lawehala

Ho‘oholo ‘ia ka hana pāna‘i e like me ka mea e launa kūpono ana me ke

‘ano o ka pilikia. I kekahi manawa, ‘o ka Hālāwai Kūkā ka hana pāna‘i, a i kekahi

manawa ho‘i, ua pono e ho‘okō i kekahi o nā ‘anu‘u hou a‘e o ka mo‘oki‘ina

ho‘oponopono i hana pāna‘i. Ma ka nānā ‘ana i nā la‘ana ho‘oponopono, ua loa‘a

nō nā hana i lilo i hana pāna‘i kūikawā. Aia ia mau hana ma hope o ka ho‘okō ‘ia

o ka Hālāwai Kūkā, ‘oiai ‘o ia ka pō‘aiapili e ulu hou ai ke kama‘āina o ka mea

alaka‘i i ka lawehala. I kekahi manawa, ho‘opuka ka lawehala i kona mana‘o no

kāna e hana pāna‘i ai, a lilo ia mana‘o he kūpono a kūpono ‘ole paha i ka mana‘o

o ke alaka‘i. Ma ko‘u kuana‘ike, he hō‘ailona maika‘i ka hāpai ‘ana o ka lawehala

pēlā, he hō‘oia‘i‘o no kona ‘imi ‘ana i ka ho‘oponopono. Ma ka nui o nā la‘ana i

loa‘a, he ‘o‘ole‘a ka hana pāna‘i i hāpai ‘ia e ka lawehala. Inā na‘e ua launa nō

Page 151: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

141

me ke ko‘iko‘i o ka pilikia, a he kūpono no kona holomua, ua ‘ae ‘ia nō. Ua loa‘a

pū nā hana pāna‘i ‘o‘ole‘a na ke alaka‘i i ho‘oholo, a ua ho‘okō nō ka lawehala.

Ua kānalua a hilahila paha ma ka ho‘omaka ‘ana, akā, i ka ho‘omōakāka ‘ana

aku a mōakāka i ka haumāna ka mana‘o o ia hana pāna‘i, a i ka hō‘oia ‘ana aku i

kona mākau kanaka makua e kō ai ia hana, ua ho‘okō aku nō me ka ma‘ema‘e a

me ke kūpa‘a. Ma laila hou nō ka lawehala e a‘o ai i kekahi mau ha‘awina hou

nona iho a no kona mau hoakula. He mau ha‘awina ia no ka hilina‘i a me ka ‘ike,

ua hiki ke ho‘okō i ka hana i mana‘o ‘ia he pa‘akikī.

6.1.5 Nā Kulekele Chapter 19

A pau ka ‘imi ‘ana i ka ho‘oponopono ma o ke ki‘ina ku‘una o ke kula, loa‘a

pū ka ‘imi ‘ana ma o nā kulekele ho‘okele o ke ke‘ena ‘Oihana Ho‘ona‘auao ma

lalo o nā lula Ho‘okele Moku‘āina ‘o Hawai‘i nei. Ka‘a ma lalo o ia ke‘ena ‘Oihana

Ho‘ona‘auao ke ke‘ena Papahana Kula Aupuni. No loko mai o ia ke‘ena nā lula

ho‘oponopono no ka hana ha‘i kānāwai a ‘a‘e lula a nā haumāna hele kula

aupuni. Aia ia mau lula ho‘oponopono ma ka mokuna 19 o nā kulekele Papahana

Kula Aupuni, a pēlā i kapa ‘ia ai ‘o Chapter 19. Wehewehe piha ia mokuna i ka

loa me ka laulā o ke kahua no‘ono‘o, ka mana‘o o nā hua‘ōlelo ‘oihana a me nā

pō‘aiapili kālailai a ‘imi hopena e pono ai ka ho‘oponopono hihia o ka haumāna o

ke kula aupuni o Hawai‘i nei. Koi ‘ia nā kula aupuni a pau e hahai i nā kulekele o

ka Chapter 19 a me nā lula kiko‘ī o ke kula ke loa‘a ka pilikia ma waena o nā

haumāna ma ke kahua kula. Na nā kumu e haku i nā lula no ka lumi papa, na ke

kula e haku i nā lula nui ma ke kula, a laila, nānā ‘ia ka Chapter 19 no nā mea

Page 152: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

142

ko‘iko‘i loa ma ke ‘ano he ha‘i kānāwai a wāwahi nui ma kekahi ‘ano. He ki‘ina

aupuni nō ho‘i kēia e mālama ai i ka palekana, ka pono kaulike o ka ‘imi na‘auao,

a me ka ho‘onui ‘ike o ka haumāna.

Ma ka laulā, launa ka pahuhopu nui o ia mau lula aupuni me ko ka

mo‘oki‘ina ho‘oponopono. Ho‘ohana ‘ia nā ki‘ina ‘elua e like me ka mea e pono ai

ka haumāna me ke kaiāulu kula holo‘oko‘a. Ua ho‘oka‘a ‘ia nō ‘o Chapter 19 i

loko o ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono o ke kula. Ho‘ohana mua ‘ia ka hana ku‘una,

a laila, ‘imi ‘ia ka hana kula aupuni. Mai ka ho‘omaka ‘ana o

Nāwahīokalani‘ōpu‘u, pēia ka ho‘okele ‘ia ‘ana o ka hana ho‘oponopono.

Ho‘ohana ‘ia ka ikaika o ka mo‘omeheu Hawai‘i, ‘o ia ka mua; a laila, ho‘olauna

‘ia nā lula o ka ‘ōnaehana aupuni ma ke ‘ano he kāko‘o i ka hana ku‘una Hawai‘i.

Pēlā e ho‘oulu ‘ia ai ke kuana‘ike i loko o ka haumāna me nā limahana, ‘o ka

paepae ku‘una ke kahua no‘ono‘o e nānā ‘ia ai nā lula aupuni no ka

ho‘oponopono ‘ana.

He hana ma‘amau ka ho‘opili ‘ana i ka hana kuana‘ike mo‘oki‘ina me ke

kuana‘ike Chapter 19, kekahi i kekahi, a ua nui nā ‘ao‘ao o ia ho‘opili ‘ana. ‘Oiai

he pahuhopu ka ho‘oulu i ke kuana‘ike Hawai‘i i waena o nā haumāna, he

kuleana ko nā alaka‘i kula ma ka ho‘opili ‘ana i ia mau kuana‘ike ‘elua. Ke hiki ke

wehewehe no ka pilikia a me ka hopena, pēlā e

ho‘okō ai ka haumāna me ka maopopo, ‘a‘ole me ka hahai na‘aupō wale nō.

‘A‘ole nā kumu me nā alaka‘i e hana kohu mīkini ke ‘ano o ka no‘ono‘o. Inā

holopono nā ‘anu‘u hana ho‘oponopono ku‘una, a inā nō e pono e ‘imi ‘ia nā lula

Page 153: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

143

aupuni e ho‘oholomua ai i ka hana, ua hiki ke ho‘ākea i ka ‘ike o ka haumāna no

nā hopena e ili ma luna ona. E ‘auamo ‘o ia i kona kuleana ho‘oponopono, ‘a‘ole

‘o ia e huli na kekahi e ‘auamo nona. Inā pa‘a kēia kuana‘ike iā ia, e ulu ana kona

mākaukau he kanaka makua.

‘Oiai na nā kumu a me nā mākua e a‘oa‘o i ka haumāna no ka ho‘okanaka

makua ‘ana, he mea nui ka pa‘a o ke kūlana kanaka makua o ke kumu a me ka

makua, nā kumu ho‘ohālike ho‘i no ka haumāna. Ua loa‘a ka mākau a me ka

na‘auao ma ka ‘ohi ‘ikepili, ke kālailai, a me ke kaupaona ‘ana i nā mana‘o e

ho‘okele ai a puka ka hana pono. Na ke kumu me ka makua e a‘oa‘o i ka

haumāna no ia mākau ‘ike e pono ai ka ho‘oponopono ‘ana. He kuana‘ike ko‘iko‘i

ka ho‘okanaka makua ‘ana ‘oi ‘ōpiopio loa ka haumāna. ‘Oi aku ka holomua o ka

hana ho‘oponopono inā he kanaka makua ke kuana‘ike o ka po‘e.

‘Oiai ‘oko‘a kēlā me kēia kanaka, a ‘oiai ‘o ka mea nui ke kia lōkahi o nā

kumu me nā alaka‘i ma luna o ka ulu o ka haumāna, ‘ike ‘ia ka mōakāka ‘ole o ka

pahuhopu nui i kekahi manawa. ‘O kekahi po‘e, na ka na‘au nō e ho‘okele i ka

hana, a ‘o kekahi, na ka no‘ono‘o kālailai e ho‘okele. I kekahi manawa, launa

maika‘i ka mana‘o nui o ia mau kānaka, akā, i kekahi manawa, ‘a‘ole launa iki, a

lilo aku kēia he pilikia hou a‘e e nānā ‘ia. Inā ‘a‘ole nō e maka‘ala pono aku, hiki

ke hū hewa ka hana ho‘oponopono, ‘a‘ohe holomua. No ia kumu nō wau e

mana‘o nei he mea launa maika‘i ke kuana‘ike ku‘una ‘ohana Hawai‘i ma ka hana

ho‘oponopono. I loko nō o ka nōhihi o kēia hana, ‘imi ‘ia nō ka ikehu e noke ai a

puka ka ho‘oponopono. ‘A‘ole e hā‘awipio a loa‘a ka hua e pono ai. ‘Oiai ua hiki

Page 154: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

144

ke loa‘a kēia ‘ano kuana‘ike ma waho o ka ‘ohana, ‘o ka ‘ohana kahi ku‘una e

loa‘a ai ia ‘ano kuana‘ike. Ke puka ‘ole ka ho‘oponopono ma ka ‘ohana, ‘a‘ole

maika‘i ka noho like ‘ana o ka ‘ohana. Ke puka ‘ole ka ho‘oponopono ma ke kula,

‘a‘ole ana e ka‘a ka ha‘awina nui o ia hihia i ka haumāna, a pēlā nō ko ke kula.

‘A‘ole hiki ke ho‘okō i ka pahuhopu nui o ka papahana, ‘o ia ka ho‘ona‘auao, inā

ho‘oku‘u ‘ia ‘a‘ole e ho‘oponopono. Hiki ke ho‘okō ‘ia ke kuleana ho‘oponopono

ma ke kula inā e minamina nā kumu me nā alaka‘i i ka mākau me ka na‘auao o

ka haumāna a me ke kia ma luna o kona mau ‘ao‘ao ikaika. E ‘imi ‘ia pēlā, no ka

mea ‘o ia haumāna ka pulapula e laha hou a‘e ai ke ola o ka mauli Hawai‘i.

No laila, e no‘ono‘o ‘ia ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono he ki‘ina e ho‘okele ai i

ka ho‘oulu ‘ia ‘ana o ka haumāna i kona wā pilikia. Ke ho‘ohana ‘ia kēia ki‘ina ma

ke ‘ano he ‘ōnaehana ho‘oulu kuana‘ike ku‘una, e ‘ike pū ‘ia ana nō ka ulu o ia

kuana‘ike ma waena o nā kumu, nā alaka‘i, a me nā limahana ‘ē a‘e o ke kula.

‘Oiai he kumu ho‘ohālike ka hanauna makua no ka hanauna ma lalo ona, he

hō‘oia a he ho‘oikaika pū ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono i ka pilina a nā kūlana

hana ma waena o nā hanauna ‘elua. E ‘oi aku ana ka ikaika o ka pilina, ke lōkahi

nō ho‘i ka hana a ko ke kula me ko ka ‘ohana. ‘A‘ole e wāwahi, akā, e kāko‘o

kekahi i kekahi. Ua kūkulu ‘ia ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono ma luna o ke kuana‘ike

‘ohana Hawai‘i. Ke kupu mai ka pilikia, ua hiki nō ke ho‘oponopono ‘ia ke ‘imi like

ka po‘e a pau.

Aia ma ka Mokuna ‘Ehiku ke kālailai ‘ana no nā la‘ana mo‘oki‘ina

ho‘oponopono a‘u i ‘ohi ai ma ka‘u hana ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u. Mai

Page 155: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

145

loko mai nō o ia mau la‘ana i loa‘a mai ai ka mo‘oki‘ina piha e ho‘ohana ‘ia

ana ma ke kula i kēia manawa.

Page 156: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

146

Mokuna ‘Ehiku

Ka ‘Ohi Me Ke Kālailai ‘Ikepili Ma ka hala ‘ana o nā makahiki, ua puka mai ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono

ma Ke Kula ‘O Nāwahīokalani‘ōpu‘u o ko‘u komo kino ‘ana i ka hana

ho‘oponopono. Ma ko‘u ‘imi ‘ana i ka ‘ikepili e pono ai ia hana, ua komo ma ka

launa kanaka, a ua ho‘omāhuahua i ka mākau nīnau a kūkā e ulu ai ko‘u

maopopo no ka hihia. Ma ia kūkā ‘ana i komo pū ai ka ‘ike i waena o ka po‘e i

nīnau ‘ia no ka hana ho‘oponopono, a pēlā i laha ai maiā lākou aku i waena o nā

hoa. A ma ka holo ‘ana o nā makahiki, ua ulu mai ka lawena me ke kuana‘ike no

nā hana kiko‘ī e pono ai ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono. Ma muli o ka ‘ike o ka po‘e

no nā ‘anu‘u hana a me ke komo kino ‘ana ma ka ho‘oponopono, pēlā i puka mai

ai ia mau hana he mo‘oki‘ina. Ua ‘ike ka po‘e no ko lākou kuleana ma ka

ho‘ohua ‘ana i ia hana waiwai. ‘O ia ulu ‘ana o ko‘u ‘ike no ka pilikia me ke kō o

ka hana ho‘oholomua ho‘oponopono, ‘o ia nā hi‘ohi‘ona o ke ana loi e hō‘oia ai i

ka ‘auamo pololei ‘ia o ke alaka‘i ‘ana. ‘O ka ho‘okō ‘ana i ka ho‘oponopono ka

mea e ‘oia‘i‘o ai ka waiwai o ia mo‘oki‘ina a me nā mo‘oki‘ina ‘ē a‘e i waena o ka

po‘e.

Ma ka holo ‘ana o nā makahiki, ua lilo ka ho‘omo‘oki‘ina he hana kūmau

ma muli o ke kō nui o ka ho‘oponopono ‘ana. ‘A‘ole i kō mau, akā, ua kō i ka nui o

ka manawa.

Page 157: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

147

Ma kēia mokuna, e kālailai ana au i ka ‘ikepili a‘u i ‘ohi ai. Ma ia kālailai

‘ana e mōakāka mai ai nā hi‘ohi‘ona o ke kuana‘ike i lilo ai ka mo‘oki‘ina

ho‘oponopono he ‘ōnaehana kūmau a waiwai ma ke kula.

7.1 Ka Waihona ‘Ikepili Ho‘oponopono

Ma waena o ke kau kupulau o ka makahiki 1996 me ke kau kupulau o ka

makahiki 2009, ua mālama wau i “Waihona Kakaha Ho‘oponopono” e waiho ‘ia ai

ka‘u mau palapala kakaha me ka ‘ikepili i ‘ohi ‘ia ma ka hana ho‘oponopono ma

ke kula. Waiho ‘ia ia ‘ikepili ma kekahi wahī kūikawā, a ho‘āhu ‘ia ma ka‘u

pākaukau.

Mālama pū ‘ia ma ke ke‘ena kula he waihona ‘oko‘a, he waihona kūhelu

ho‘i no kēlā me kēia haumāna o ke kula. Ho‘okomo ‘ia nā palapala pilikino like

‘ole, he waihona mo‘o‘ikepili ho‘i, e mālama ‘ia ma ke ke‘ena mai ka wā e komo

ai ka haumāna i ke kula a hiki loa i kona puka ‘ana aku ma ka papa 12. Inā

ho‘opa‘i kūhelu ‘ia ka haumāna ma lalo o nā lula o Ke Ke‘ena ‘Oihana

Ho‘ona‘auao, ‘o ka Chapter 19, ua mālama ‘ia ka ‘ikepili ma ia waihona

mo‘o‘ikepili.

Aia i loko o ia “Waihona Kakaha Ho‘oponopono” nā palapala kakaha a‘u i

palapala ai ia‘u e alaka‘i ana i ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono ma ke kula. Ua loa‘a

ma ia waihona nā ‘āpana pepa no nā ‘ano ho‘oponopono like ‘ole: nā mea i

palapala ‘ia no ka haumāna ma ka mo‘o‘ikepili kūhelu ma lalo o ka Chapter 19 a

me nā la‘ana i pili ‘ole i ia mau lula. Inā ho‘i i ‘a‘e ‘ole ai ia hihia i nā lula o ka

Chapter 19, ‘a‘ole nō i palapala ‘ia ma ia waihona kūhelu. Eia na‘e, ‘oiai no‘ono‘o

Page 158: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

148

‘ia ka ho‘opa‘i Chapter 19 he māhele o ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono, ua loa‘a nō

ia ‘ano ‘ikepili ma ka “Waihona Kakaha Ho‘oponopono.”

Kālailai kēia pepa i ka ‘ikepili a‘u i ‘ohi ai ma ia mau makahiki he 13 no ka

pono o ka ho‘okō i ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono. ‘A‘ole nō ho‘opuka ‘ia nā inoa o

ka po‘e i komo ma ka mo‘oki‘ina, a ‘a‘ole nō ho‘i hō‘ike ‘ia kekahi ‘ano ‘ikepili

pilikino hou a‘e. ‘O ke kālailai ‘ōnaehana - ke ki‘ina ho‘i i kō ai ka ho‘oponopono -

‘o ia ka mea nui ma kēia pepa nei. ‘Oiai ‘o ka ho‘okō ‘ana, ‘o ia ka pahuhopu nui

o ka ho‘oponopono, aia ma ke ki‘ina ka mo‘omeheu e hō‘oia ‘ia nei ma kēia pepa.

Aia ma ia ki‘ina ka paepae ‘ike i mana‘o ‘ia he ‘ike ku‘una mai ka wā ma mua. E

ho‘ohana ‘ia ka‘u ‘ikepili i mea e ho‘omālamalama ai i ke ala i kō ai ka

ho‘oponopono ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u ma ia mau makahiki kula. He kōkua ia

‘ikepili ma ka nanalu i nā hi‘ohi‘ona kiko‘ī i lilo pono ai ka mo‘oki‘ina

ho‘oponopono he hana Hawai‘i waiwai ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u.

He 87 ka nui o nā la‘ana i loa‘a ma ka “Waihona Kakaha Ho‘oponopono.”

‘A‘ole ‘o kēia huinanui ka heluna piha o nā ho‘oponopono a pau loa i loa‘a ma ia

mau makahiki, akā, ‘o kēia nā la‘ana i loa‘a ai nā kakaha ma ka‘u waihona

pono‘ī.

Aia ma lalo iho nei ma ka Pakuhi 7.1 nā la‘ana he 87 i loa‘a no ke kau

hā‘ulelau (H) me ke kau kupulau (K) o nā makahiki kula i helu ‘ia.

Page 159: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

149

Pakuhi 7.1

Ma ka makahiki kula 1994-95, i ka wā i ho‘omaka ai ke kula, ua loa‘a he

36 haumāna ma ka papa ‘eono, ‘ehiku, me ka ‘ewalu. I ka makahiki kula 1995-

96, i ka ne‘e ‘ana i ke kahua kula hou ma Kea‘au, ua loa‘a ia mau haumāna he

36 no ho‘okahi hou makahiki. Ma waena o ka makahiki 1996 me ke kau kupulau

o ka makahiki 2001, ua pi‘i mālie ka nui o nā haumāna i kēlā me kēia makahiki, a

ua loa‘a ma kahi o ke 60 haumāna mai ka papa ‘ehiku a i ka papa 12.

Ma ke kau hā‘ulelau o ka makahiki 2001, ua ho‘omaka ‘o

Nāwahīokalani‘ōpu‘u Iki, ‘o ke kula ha‘aha‘a mai ka papa mālaa‘o a hiki i ka papa

‘elima. I ia makahiki mai, ua pi‘i nā haumāna a i ka papa ‘eono, a ua pa‘a ka

papahana kula ha‘aha‘a holo‘oko‘a mai ka papa mālaa‘o a i ka papa ‘eono. Ua

Makahiki KulaK96 - K98 4H98 - K99 5H99 - K00 5H00 - K01 6H01 - K02 13H02 - K03 19H03 - K04 15H04 - K05 7H05 - K06 3H06 - K07 4H07 - K08 2H08 - K09 4Huinanui 87

Page 160: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

150

loa‘a ma kahi o ke 40 haumāna kula ha‘aha‘a i ia manawa. Ma ke kapa inoa ‘ia ‘o

Nāwahīokalani‘ōpu‘u Iki, ua kapa pū ‘ia ka pae kula ki‘eki‘e, ‘o ia ‘o

Nāwahīokalani‘ōpu‘u Nui. Ma ka makahiki kula 2008-09, ua ka‘a pū ka papa

‘ehiku me ka papa ‘ewalu ma lalo o Nāwahīokalani‘ōpu‘u Iki, a ua ka‘a ka papa

‘eiwa a i ka 12 ma lalo o Nāwahīokalani‘ōpu‘u Nui. Ma ka makahiki kula 2009-10,

ua loa‘a he 161 haumāna ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u Iki a he 50 haumāna ma

Nāwahīokalani‘ōpu‘u Nui.

Ma waena o nā makahiki 2001-05, ua a‘o wau i ka papa 3, 4, 5, 6. No ia

kumu paha, ua ‘ohi nui i ka ‘ikepili ma muli o ko‘u hana pū ‘ana me nā haumāna i

nā lā a pau. Pēlā i lako nui ai ka‘u mau pepa ‘ikepili ma ka “Waihona Kakaha

Ho‘oponopono” i ia wā.

Ma nā ‘ikepili kakaha i loa‘a ia‘u, ua hiki ke ho‘opū‘ulu ‘ia ma ‘elima ‘ano

hihia i puka pinepine mai. Aia ma lalo iho nei ma ka Pakuhi 7.2 ia mau hihia

‘elima me ka heluna pinepine i ‘ike ‘ia.

Pakuhi 7.2

Hihia Heluna Pinepine

1keiki.

15

2 13

3 10

4 8

5 8

Page 161: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

151

‘Oiai ua helu ‘ia nā hihia i kupu pinepine mai, ‘a‘ole nō i like ka nui o ka

‘ikepili pepa ma‘i‘o i loa‘a no kēlā me kēia la‘ana. I kekahi manawa, loa‘a he wahi

memo pōkole e hō‘ike mai ana no kekahi pilikia i kupu mai a me kā ke kumu i

hana ai no ka ho‘oholomua ‘ana i ka ho‘oponopono i ia pilikia. I kekahi manawa

ho‘i, ua loa‘a nā ‘āpana pepa i kakaha ‘ia ai nā mana‘o holomua ma ka hālāwai

‘ana o nā kumu me ka ‘ohana o kekahi keiki i pilikia. ‘A‘ole na‘e wau i komo ma ia

mau hana ho‘oponopono, inā ua hiki i ke kumu ke alaka‘i.

Ma muli o ia mau kumu, ua nānā hou ‘ia ka waihona ma kekahi ‘ano e wae

‘ia ai nā la‘ana e kālailai ‘ia ma kēia pepa. He kōkua ka loa‘a o ka ‘ikepili pepa no

ke kōkua ma ko‘u ho‘omaopopo ‘ana i nā hi‘ohi‘ona o nā la‘ana pilikia. Pēlā e

lako ai ka ma‘i‘o e kālailai ‘ia ai ka paepae ku‘una o ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono.

7.2 Ke Kālailai ‘Ikepili

I mea e ho‘omākaukau ai no ke kālailai ‘ana i ka ‘ikepili i loa‘a, ua

nānā mua i ‘ekolu kumu e wae hou a‘e ai i ia mau la‘ana: (1) ka nui o ke kakaha i

loa‘a, (2) ke ko‘iko‘i o ka hana hewa, a me (3) ka nui o nā ‘anu‘u mo‘oki‘ina i

ho‘okō piha ‘ia. Ma ia wae ‘ana e hu‘e ai i ka ma‘i‘o e ho‘āhuwale ai i ka lauana o

ka paepae ‘ike ku‘una i loa‘a ma ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono ma

Nāwahīokalani‘ōpu‘u. Ke ‘ike ‘ia ia lauana e wae ‘ia ho‘okahi he la‘ana e

wehewehe piha ‘ia. ‘A‘ole ‘o ke komo hou i ke kālailai hihia ka mea nui o kēia

kālailai ‘ana.

Ua ho‘oholo wau e ho‘omaka ma luna o ko‘u ‘ike no (1) ka nui o nā ‘ao‘ao

‘ikepili pepa i loa‘a no kēlā me kēia la‘ana; a me (2) ko‘u ho‘omaopopo i ia la‘ana

Page 162: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

152

he kumu ho‘ohālike ‘oi kelakela o ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono. ‘O ia ho‘i, ua loa‘a

i ia la‘ana he mau hi‘ohi‘ona ki‘ina ho‘okō i nā hana ko‘iko‘i o ka ho‘oponopono.

‘A‘ole ia he mea i ‘ike ma‘amau ‘ia. Mai loko mai o ke 87 pau loa, ua wae ‘ia he

15 la‘ana. ‘Oiai waiwai ka ‘ikepili i loa‘a ma nā la‘ana ‘ē a‘e, ‘a‘ole nō i piha pono

ka ma‘i‘o o nā la‘ana e like me nā mea he 15 i wae ‘ia

Aia ma lalo iho nei ma ka Pakuhi 7.3 ka huina nui o nā ‘ao‘ao pepa ‘ikepili

pau loa a o nā ‘ao‘ao pepa ma‘i‘o ‘ano nui o nā la‘ana 15 pākahi.

Pakuhi 7.3

‘O ko‘u ho‘omaopopo mōakāka no kēia mau la‘ana, ua lilo ia he kōkua ma

ka wae ‘ana. Ua hiki ke ho‘omaopopo ma muli o ka ho‘opili ‘ana i ka ‘ikepili ma

ko‘u waihona no‘ono‘o. Ho‘omana‘o ‘ia kekahi hana ma muli o ka no‘ono‘o ‘ana i

kona pili i kekahi hana ‘ē a‘e. Ke ho‘omaopopo mōakāka ‘ia ka hana, ‘o ia kekahi

hō‘ailona o ke ko‘iko‘i o ia hana. I kekahi manawa, ho‘omaopopo wau i ia la‘ana

no ke ko‘iko‘i o ka hana hewa i ‘ike ‘ia. I kekahi manawa, he ho‘omana‘o no ka

Page 163: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

153

nui o ka hana i ‘auamo ‘ia ma ka ho‘oponopono ‘ana, a laila, ua puka a puka ‘ole

paha kekahi. ‘O ka lō‘ihi o ka manawa i ho‘olilo ‘ia a me ke ‘ano o nā ha‘awina i

a‘o ‘ia i waena o ka po‘e, ‘o ia kekahi mau kumu e poina ‘ole ‘ia ai kekahi la‘ana.

Pēlā ihola i wae pū ‘ia nā la‘ana he 15 ma luna o ia mau kuana‘ike.

I kekahi manawa, he pili ko‘u ho‘omaopopo i ka hana a nā kānaka i hihia.

E la‘a ho‘i me ka hiki i ka haumāna ke ho‘opuka piha i kona mana‘o me ka

maka‘u a kānalua ‘ole i ka hopena ‘o‘ole‘a e ili ana ma luna ona. A ma ka ‘ao‘ao o

ka ‘ohana, ‘o ka pū‘iwa me ka pā o ka na‘au o ka makua i ke ‘ano kanaka makua

o kāna keiki. He hō‘ike ka haumāna i ka ikaika o kona kuana‘ike ho‘oponopono a

me kona hilina‘i i ke alaka‘i ‘ia ma ia kuana‘ike ho‘oponopono nō. Ke ho‘opuka ka

haumāna i kona mau mana‘o ‘oia‘i‘o, lana ka mana‘o o ka po‘e a pau. He

ha‘awina ia no ka ‘ohana me ko ke kula. He mau mea kēia i ho‘omana‘o wale ‘ia

e a‘u, ‘a‘ole nō i palapala ‘ia ma ka pepa kakaha. I kekahi manawa, he pili i ko‘u

ho‘omaopopo no ka hiki i ka po‘e ke hō‘ike i ka ‘oia‘i‘o o ka na‘au i loko nō o ka

‘ike he mea ho‘ohilahila a kūpono ‘ole paha ke lohe aku. ‘O ka ‘imi ho‘oponopono

ka mea nui, ‘a‘ole ‘o ka ha‘awina hilahila o ka na‘au o ke kanaka.

7.3 Nā Pae ‘Ike no ka Pilikia

Ma ke kālailai ‘ana i nā la‘ana ho‘oponopono i wae ‘ia, he ‘elua nō ‘ao‘ao e

nānā ‘ia, ‘o nā mea ahuwale i ka nānā wale a ka maka he ‘ike pāpa‘u, a me ka

mole kumu pa‘a i kupu mai ai ia mau mea. Inā nō maopopo ia mau pae ‘ike, ua

hiki ke ho‘okō i ka ho‘oponopono a ‘ike ‘ia ka waiwai piha o ia mo‘oki‘ina.

Page 164: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

154

Aia ma lalo iho nei ma ka Pakuhi 7.4 nā pae ‘ike hihia – ‘o ka pāpa‘u me

ka mole kumu – o nā la‘ana 15 pākahi a pau.

Pakuhi 7.4

He kōkua ka mālama ‘ana i ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono ma luna o ua mau

pae ‘ike hihia ‘elua nei. Ho‘ohana ‘ia kēia ‘ikepili mai ka ‘anu‘u mua o ka

mo‘oki‘ina ho‘oponopono a hiki i ka mea hope loa. Ma ka holo ‘ana o ka hana

ho‘oponopono, ulu ka mōakāka no ka pololei me ka pololei ‘ole o ia mau pae ‘ike,

pēlā e maopopo mai ai ka hana e ho‘oholomua ai i ka ho‘oponopono ‘ana.

Mole Kumu1

2

3

4

5

6Pahi

7Pahu aku/ pahu mai

8papa hale kula

9Inu lama

10Hihia kumu/makua

11hale

12

13

14Uluhua i ka papahana kula

15

Page 165: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

155

7.4 Ka Mahiki ‘Ana

‘O ka mahikixxiii ka ‘īkoi o ka hana ho‘oponopono. ‘O ia ka hana e ‘oki ai i

ka pilikia. Mai ka wā e lohe mua ai no ka pilikia, hiki ke lilo kēlā me kēia hana he

hana e kōkua ai i ka mahiki, a i ‘ole he hana e ho‘onui ana i ka pilikia. Inā

mākaukau ka po‘e alaka‘i, ua hiki nō ke mahiki koke ‘ia nā pilikia ma mua o ka

ho‘ohihia nui ‘ana. Ke nui ka hihia, pono e mahiki ‘ia kēlā me kēia pilikia pākahi a

pau a kō ka ho‘oponopono ‘ana.

Ma ka nānā ‘ana i ka la‘ana ‘ekahi o ka Pakuhi 7.4, ‘o ka hakakā ‘ohana

kekahi la‘ana o ka hihia nui. Ua ‘ike ‘ia ka hakakā ‘ana o ka ‘ohana ma ke kahua

kula e ka po‘e e koe ana ma laila ma hope o ke kula. ‘O ia lawena ka hopena o

ka hihia nui i maka‘ala piha ‘ole ‘ia ma mua. Ua hele ka po‘e mākua a pīhoihoi

ma muli o ka ho‘ohuoi ‘ana i ka hana ‘ino ‘ia o kā lākou mau keiki. ‘Oiai aia hana

pīhoihoi ma hope o ke kula, ‘a‘ole nō i ‘ike koke ‘ia, a pēlā i māhuahua ai ka

hihia. No ia kumu i komo koke ai ka māka‘i, a ua ka‘a akula ma lalo o ia

‘ōnaehana kānāwai aupuni. Ma ia lā mai aku, ua ho‘omaka i ka ‘imi i ka

ho‘oponopono ma ka wā kula, ‘oiai ua pono nā keiki e ho‘i i ke kula, a aia nō

lākou ma ka mole o ia hihia nui. Ma ka hui ‘ana me nā haumāna, nā mākua a me

ka māka‘i i ho‘olālā ‘ia ai nā hālāwai kūkā ‘ana o ka po‘e ma ke kula. Ma ia

pō‘aiapili i mahiki kiko‘ī ai i nā pilikia a i ho‘omaka ai wau e ho‘opili hou i ka po‘e i

hiki ke ho‘i nā haumāna i ka hana. Ua kūkulu i ka mahiki o nā ‘ohana me ka loa‘a

pū o nā keiki e like me ka mea e pono ai. He la‘ana hihia nui kēia ma muli o

‘elima pilikia: (1) ka holoholo ‘ōlelo ‘ana o nā haumāna o ia mau ‘ohana no ko

Nāwahīokalani‘ōpu‘u me ko waho o ia kula, (2) he welo hakakā ko nā ‘ohana, (3)

Page 166: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

156

he malihini nā ‘ohana kekahi i kekahi, (4) ka pā o ka na‘au i ka pilina aloha

makua me kāna keiki, a me (5) ka pā o ka na‘au i ka huhū me ka ‘imi mākaia. I

mea e wāwahi ai i ia mau pilikia, ‘imi ‘ia (1) ka ho‘omalu ‘ana i ka po‘e i hiki ke

nanalu no ka hana hewa, (2) ka ho‘oulu i ka ho‘oha‘aha‘a i ka na‘au me ka

hikaloi, (3) ka paipai i ka hilina‘i me ka ho‘opuka mana‘o me ka ‘oia‘i‘o o ka na‘au,

(4) ka ‘i‘ini e mihi, e kala, a e hana pāna‘i, a me (5) ka ho‘i ‘ana o nā haumāna i

ka hana o ke kula me ke kāko‘o o ka ‘ohana.

He mau pahuhopu ia mau mea i ‘imi ‘ia ma ka hālāwai kūkā, akā, ua hiki

ke ho‘omaka koke i ka mahiki mai ka wā i ‘ike mua ‘ia ai ka pilikia. Ke komo wau

ma ke alaka‘i ‘ana i ka hālāwai kūkā, kia ko‘u mana‘o ma ka mahiki i nā pilikia ma

ka ho‘olohe mua ‘ana i ka mana‘o o ka po‘e. Pēlā wau e ‘ike ai no ke kuana‘ike o

ka po‘e me ka ‘ōlelo kūpono e ho‘opuka ‘ia. A laila, ma ka hāpai nīnau e paipai ai

i ka po‘e e kālailai mai i kā lākou hana pono‘ī iho nō.

Aia ma lalo iho nei ma ka Pakuhi 7.5 nā pilikia ‘elima o ia hakakā ‘ohana

me nā nīnau ‘ano nui e mahiki ‘ia ai. I mea e hō‘ike ai i ka nui o ka hana e

ho‘oponopono ai i nā hihia, aia ma lalo iho nei ka Pakuhi 7.6 e hō‘ike ana i nā

Pae Mahiki ‘Ekolu o ka ho‘oponopono ‘ana i nā hihia he 15. ‘O ka helu ‘ekolu ka

‘anu‘u hana nui loa, a ‘o ka ‘ekahi ka ‘anu‘u hana li‘ili‘i loa.

Page 167: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

157

Pakuhi 7.5

Pakuhi 7.6

Pilikia

1

2

3 Malihini

4 Aloha keiki Pehea e lilo ai ka mea nani i mea pupuka?

5

Page 168: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

158

Inā ‘o ka pae ‘ekolu o ka mahiki kekahi hō‘ailona o ka la‘ana waiwai i

hāpana kālailai, aia i waena o ia mau la‘ana ‘eono o ka pae ‘ekolu (1, 5, 9, 10,

14, 15) ka la‘ana e kālailai kiko‘ī ‘ia. Ua nui nā ‘ao‘ao ‘ikepili pepa no nā helu 1, 5,

me ka 14, he ‘elima na‘e ‘ao‘ao a emi mai no nā helu 9, 10 me ka 15.

I mea e hō‘ike mai ai i kekahi hi‘ohi‘ona hou a‘e e wae like ‘ia ai ka la‘ana

kālailai, ua kākuhi ‘ia ke komo o nā ‘ikepili ‘anu‘u ho‘oponopono ‘eono ‘o ia nā

‘anu‘u like i wehewehe mua ‘ia ma ka mokuna ‘ehā.

Aia ma lalo iho nei ma ka Pakuhi 7.7 nā la‘ana he 15 a pau me nā ‘anu‘u

ho‘oponopono i kō ai kēlā me kēia.

Pakuhi 7.7

❐ Pilikia Mihi/Kala Hana

1 ✓ ✓ ✓ ✓ ? ✓2 ✓ ✓ ✓ ✓ ? ✓3 ✓ ✓ ✓ ✓ ? ✓4 ✓ ✓ ✓ ✓ ? ✓5 ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓6 ✓ ✓ ✓ ? ? ❐7 ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ❐8 ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ❐9 ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓

10 ✓ ✓ ✓ ❐ ? ❐11 ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓12 ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓13 ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓14 ✓ ✓ ✓ ❐ ? ✓15 ✓ ✓ ✓ ✓ ? ❐

Page 169: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

159

Hō‘ike ka pakuhi ma luna a‘e nei ‘o nā ‘anu‘u kō mau i nā la‘ana 15 a pau,

‘o ia ka Pilikia, ka Ho‘oka‘a‘ike, me ka Hālāwai Kūkā. Ma ka ho‘okō ‘ana i nā

‘anu‘u mua ‘elua, pēlā e kūkulu ai i ka paepae ‘ike e ho‘omau a ho‘omau ‘ole ai

paha ma nā ‘anu‘u hou a‘e. He hō‘ailona ko‘iko‘i ka ho‘okō ‘ana i ka ‘anu‘u

Hālāwai Kūkā, ma laila nō i kō a pani ‘ia ai kekahi mau ho‘oponopono.

Ua kō ka ‘anu‘u mihi a me ke kala no ke komo o lāua ma ka hālāwai kūkā

a i ‘ole ma waho ma ka hōnuanua piko o ke kula. Mālama ‘ia ka ‘anu‘u mihi a me

ke kala i mua o ka po‘e a pau o ke kula inā ua mana‘o ‘ia he hihia nui nō ia. Lilo

ka hihia he mea nui inā, (1) ua ‘ike ‘ia ka pilikia ma ke ākea, a i ‘ole (2) ua lilo ia

hihia he ha‘awina ko‘iko‘i e pono ai ke a‘o ‘ia e ko ke kula holo‘oko‘a. Aia ka

ho‘oholo ‘ana e mālama i ka mihi me ke kala i ka hopena o ka hālāwai kūkā a i ka

hōnuanua piko paha i ka wā e hui ai.

Ke pono ‘ole ka mihi a me ke kala, ‘a‘ole pono ka hana pāna‘i no ka pili o

ia hana i ka mihi me ke kala. Ua ‘oi aku ka nui o nā mihi/kala ma mua o ka nui o

nā hana pāna‘i. He pili kēia i ke ‘ano o ka pāna‘i he hana maoli ia, ‘a‘ole he

ho‘opuka waha wale ‘ia o ka ‘ōlelo e like me ka mihi me ke kala. ‘O ka hana nui

na‘e o ka mihi me ke kala, ‘o ia ka maopopo loa ma ka papa na‘au ka mea i

ho‘opuka ‘oia‘i‘o ‘ia ma ka waha. Ke loa‘a ka hana pāna‘i, pono e ho‘okuleana ‘ia

he po‘e ho‘okele a e ho‘oholo ‘ia ka hana kūpono e ho‘okō ‘ia. He mea nui ka ‘ike

pehea e ho‘okō ai i ia hana. Aia ma ia ki‘ina ka ha‘awina nui ‘o ka ho‘okō, ‘a‘ole e

pono ho‘okō wale aku nō me ka hapapū a kāpulu paha. Ma ka nānā ‘ana i nā

la‘ana kiko‘ī i palapala ‘ia, ‘a‘ole nō i loa‘a mau ka ‘ikepili no ka ho‘okō me ka

Page 170: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

160

ho‘okō ‘ole ‘ia o ka hana pāna‘i. No laila, he hana nui ka ‘ike piha i ka ‘oia‘i‘o, ‘oiai

he kuhi wale ‘a‘ole i ho‘okō ‘ia inā ‘a‘ohe ‘ikepili pepa. He hō‘ailona nō paha kēia

o ka hemahema o ka mālama i ka hana pāna‘i ma ia mau la‘ana o ka palapala

kūmau ‘ole ‘ia paha. ‘A‘ole i mōakāka.

Ma nā la‘ana i loa‘a ‘ole ka ‘anu‘u mihi a me ke kala, ua ‘ike ‘ia ka papaha

o ka ho‘okō ‘ole ‘ia o ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono ma kona ‘ano nui. He hō‘ailona

paha kēia o ke ka‘a ‘ole o ka ha‘awina na‘au, ‘o ia ho‘i ‘o ka ho‘i i ka maluhia a

me ka ukiuki ‘ole o ka na‘au. Pēlā i hiki ‘ole ai i ke kanaka ke ho‘omanawanui, a

‘o ka ha‘alele papahana ka hopena. Ua loa‘a pū ho‘okahi la‘ana i kō ai ka

mo‘oki‘ina ho‘oponopono a i loa‘a ‘ole ka ‘ikepili no ka mihi me ke kala. Ma ke

kālailai ‘ana i ka ‘ikepili pepa o ia la‘ana, ua ‘ike mahu‘i i ke ‘ano na‘au ha‘aha‘a

me ka ‘apomana‘o o ia kanaka no ke ko‘iko‘i o kāna hana hewa. ‘O ke ‘ano o

kona ho‘opuka mana‘o ‘ana a me kona mau mana‘o kanaka makua, ‘o ia kekahi

mau hō‘ailona maika‘i o ke kō i ‘ike ‘ia. Ua ulu ke kuana‘ike o ka haumāna no ka

waiwai o ia ha‘awina. Ma kekahi ‘ano, he maika‘i ia hopena o ka ho‘oponopono i

loko nō o ka loa‘a ‘ole o kona ho‘opuka waha ‘ana i ka mihi me ke kala.

Ma ke a‘oa‘o laulā, ‘a‘ole nō i kō ma nā la‘ana i ho‘oponopono kūloko ‘ia

ma ka hālāwai kūkā a ma ka lumi papa paha. Ma hope o ia ‘ano a‘oa‘o ‘ana,

‘a‘ole pono pū ke a‘oa‘o laulāheEia na‘e, no kekahi hapa o nā la‘ana, ua ho‘okō

‘ia nō ma ka hōnuanua piko i mua o ka po‘e a pau o ke kula.

Page 171: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

161

7.5 Ka Palena Pau o ka Mo‘oki‘ina Ho‘oponopono

He waiwai ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono no ke kōkua i ka po‘e a pau o ke

kula ke kupu mai ka pilikia, akā, ‘o kekahi mea ko‘iko‘i, ‘o ia ka ‘ike i ka palena

pau o ka ‘imi i nā hā‘ina e pono ai. ‘O ka mea nui ka ho‘i ‘ana o ka haumāna i ka

hana, a pēlā no nā limahana o ke kula. Inā he mau mākua, e ho‘omana‘o ‘ia lāua

no ke kuleana e ‘auamo ‘ia, he kāko‘o i ke keiki, he haumāna ‘imi na‘auao. ‘A‘ole

e ālai i ka ho‘i o ka haumāna i kāna hana ko‘iko‘i, ‘o ka ho‘onui ‘ike ho‘i. Ke

alaka‘i i ka ho‘oponopono, he mea nui ka ‘ike no ka noke i mua me ka ho‘oku‘u

pū i ia noke ‘ana ke hō‘ea i ka pae puka o ka ho‘oponopono. Inā ua maha ka

na‘au o ka po‘e, a ua hiki ke ho‘i i ka hana ma‘amau me ka maluhia, ua kō a lawa

ka ho‘oponopono.

‘A‘ole e ho‘omau i ka ‘imi ma ‘ō aku o ia pae, ‘oiai ke ‘ike ‘ia ka maha o ka

na‘au o ka po‘e, he hō‘ailona ia o ka hiki i ka po‘e ke ho‘oku‘u i nā pilikia pilikino

‘ē a‘e no ka makemake e ho‘i aku i ka hana. ‘O ia ‘i‘ini o ka po‘e ka mea nui. ‘O ia

ka hō‘ailona e hō‘oia mai ana i ka hiki ke ho‘oku‘u ‘ia ka ‘imi ho‘oponopono ‘ana.

I kekahi manawa na‘e, loa‘a ka la‘ana i kō ai ka ho‘oponopono ma ka

laulā, akā, mau ka loa‘a o ke ālaina e ho‘opau piha ‘ole ‘ia ai ka ho‘oponopono

ma ka pō‘aiapili kula. I kekahi manawa, ua pili ia ālaina i ka lawa ‘ole o ka ‘ikepili

pilikia e ho‘oholomua ai. I kekahi manawa, lilo ka pilikia he mea pilikino loa. E

aho ka ho‘oku‘u me ka maluhia, ‘o ia ka hopena kūpono. Ua hiki ke ho‘oholo ‘ia

pēia, inā ‘a‘ole nō ho‘opilikia ia ha‘awina i nā kānaka ‘ē a‘e o ke kula. Kapa wau i

kēia he kō hapa. Ua kō ma ka nui, no ka mea ua ho‘i ka haumāna i ka ‘imi

na‘auao. Eia na‘e, ‘a‘ole ma ke ‘ano he kō piha loa.

Page 172: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

162

I kekahi manawa, ho‘oponopono ‘ia kekahi mau pilikia, akā, komo ka

ho‘omauhala me ka huikau o ka no‘ono‘o, a lilo ‘o ia ke kuana‘ike ma nā hana

ma‘amau o ka lā. Inā pēlā ka no‘ono‘o, ‘a‘ole nō ‘emo, helele‘i ka pilina me ko ke

kula, a ha‘alele nō ka ʻohana i ke kula. Kapa wau i kēia, he kō ‘ole o ka

ho‘oponopono, ‘oiai ‘a‘ole ho‘i ka haumāna i ka hana, a lilo ke kānalua o ka

‘ohana ‘o ia ka mea nui. He minamina loa kēia hopena no ka ulu me ka ikaika o

ka papahana.

Aia ma lalo iho nei ma ka Pakuhi 7.8 nā ‘anu‘u kō –– ke kō, ke kō hapa me

ke kō ‘ole –– o ka ho‘oponopono ma nā la‘ana he ‘umikūmālima. Ma ia pakuhi

ho‘okahi ka nui o nā lā i ho‘olilo ‘ia ma luna o ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono.

Pakuhi 7.8

Ma ka nānā ‘ana i ka nui o nā lā i ‘imi ai i ka hopena ho‘okō, ua loa‘a ka

pilina ma waena o ka lō‘ihi me ka pōkole o ka manawa i ho‘olilo ‘ia me nā pae kō

a kō ‘ole o ka hana. ‘O nā la‘ana kō ‘ole nā la‘ana nui loa o nā lā ‘imi i ka ho‘okō.

1 ✓ 82 ✓ 23 ✓ 14 ✓ 25 ✓ 26 ✓ 17 ✓ 18 ✓ 19 ✓ 310 ✓

11 ✓ 912 ✓ 313 ✓ 1414 ✓

15 ✓ 3

Page 173: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

163

Ua lilo nō ho‘i ia mau pō‘aiapili ‘elua he pulakaumaka i ‘auamo ‘ia ma nā

makahiki lō‘ihi. Ma muli o ka maha ‘ole o ka na‘au o ka makua no ka hana a ke

keiki ma ke kula, ua pono ke kula e noke i ka ho‘oponopono, ‘oiai ‘o ka ho‘i ‘ana o

ka haumāna i ka hana, ‘o ia ka pahuhopu nui. ‘O ka mea ‘apiki o ia mau

pō‘aiapili, ‘a‘ole nō i maha ka na‘au o nā ‘ohana e pono ai ka ho‘i o ka haumāna i

ka hana ma ka lumi papa.

7.6 Ka La‘ana ‘Oi Kelakela o ka Mo‘oki‘ina Ho‘oponopono

I mea ho‘ohālikelike, ua wae ‘ia ‘ekolu la‘ana ma waena o ka 15 i mana‘o

‘ia he maika‘i loa no ke ki‘ina ho‘oponopono, ‘o ia ka ‘elima, ka ‘ekahi, a me ka

‘eiwa. Ua ho‘onohonoho ‘ia ia mau la‘ana ‘ekolu ma ke ka‘ina mai ka ‘elima, ‘o ia

ka la‘ana maika‘i loa a i ka ‘eiwa.

Aia ma lalo iho nei ka Pakuhi 7.9 e ho‘ohālikelike ana i ka ‘ikepili piha no ia

mau la‘ana.

Pakuhi 7.9

‘Oiai ua like nā la‘ana ‘ekolu ma ka Pae Mahiki, nānā pū ‘ia ke ko‘iko‘i o ka

ma‘i‘o i loa‘a ma ka pepa a ma ka ‘ōlelo ma nā ‘Anu‘u Mo‘oki‘ina. Ma ko‘u alaka‘i

Helu Wehewehena Pae Mahiki Huinanui Heluna

nui

5 2 3 11 5 6

1 makua 8 3 8 4 5

9 imu lama 3 3 3 1 6

Page 174: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

164

‘ana, ua ‘ohi a kālailai i ia ma‘i‘o a pēlā e wae ai i nā mana‘o nui a e

ho‘okaualewa ai ho‘i i nā mana‘o kū‘ē‘ē. Me ia nō e wānana ai no ka ho‘okele

‘ana i mua a kō ka ho‘oponopono ‘ana.

‘O kekahi mea ko‘iko‘i ke komo ‘ana o ka ‘ohana ma ke kōkua i ka hana

ho‘oponopono. Ma nā la‘ana ‘elima a me ka ‘ekahi, ua hō‘ea kino ka ‘ohana i ke

kula, ‘a‘ole no ke kōkua i ke keiki pono‘ī, akā, ma ke ‘ano he ‘auamo kuleana ma

ka ‘imi i ka ho‘oponopono ‘ana me ka ‘ohana i hana ‘ino ‘ia a me ko ke kula ho‘i

kekahi. Aia ma ka la‘ana ‘elima na‘e ke kumu ho‘ohālike ‘oi kelakela o ka makua

ma ka lawena na‘au ha‘aha‘a a ho‘okipa i kekahi ‘ohana. He ho‘omakalahia ke

‘ano o ka mihi i mea e ho‘oku‘u ai ho‘i i ka hana hewa i waena o nā ‘ohana ‘elua.

He ko‘iko‘i pū ke ‘ano o ke komo ‘ana o nā haumāna ma ka

ho‘oponopono. ‘Oiai ua komo nā haumāna ma nā la‘ana a pau loa, ua ‘ike ‘ia ka

‘oi kelakela o ke kanaka makua o ka haumāna ma ka la‘ana ‘eiwa. Ma ka

ho‘ākoakoa ‘ana i ke kula ki‘eki‘e holo‘oko‘a, ua noi wau i nā haumāna e

ho‘opū‘ulu iā lākou i mea e hō‘ike ai ‘o wai ka po‘e i lawe i ka lama mai ka hale, i

inu i ka lama, i maopopo a ho‘oku‘u wale aku, a i maopopo ‘ole loa no ia hana

hewa. Ma ke kāhea pākahi ‘ana i ia mau pū‘ulu, ua hele wale aku me ka ‘ōlelo

‘ole i kahi i kuhi ‘ia a pau loa nā haumāna a pau i ka hele i ia mau pū‘ulu. I ko nā

hoa haumāna nānā ‘ana kekahi i kekahi, ‘a‘ohe nō nīnau a kānalua. Ma hope o

ia hana, ua ho‘omau aku i ka hui kama‘ilio ma ia mau pū‘ulu. ‘Oiai ua ho‘ā‘o nui

nā kumu i ka ‘imi i ia ‘ike ma kekahi mau ‘ano, ‘o ke noi wale aku ma ke ākea, ‘o

Page 175: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

165

ia ke ki‘ina i puka mai ai ka ‘oia‘i‘o. ‘O ia ‘ao‘ao ho‘okanaka makua kekahi lanakila

nui o ka haumāna.

‘Oiai a‘oa‘o ‘ia ka haumāna i nā lā a pau ma ke kula, he pahuhopu

ma‘amau ka ‘imi ‘ana i ka ho‘okanaka makua ‘ana a ka haumāna. A no nā mākua

na‘e, ‘a‘ole nō lohe nui i ke a‘oa‘o i lohe mau ‘ia e nā haumāna, nā kumu a me nā

limahana. No laila, ke hō‘ike mai ka ‘ohana i kekahi lawena a mana‘o ‘oi kelakela

ma ka ‘ao‘ao mauli, he mea nui no ho‘i e mahalo nui ‘ia. ‘A‘ole no ka pono o ka

makua, akā, no nā haumāna a me ke kuana‘ike no ke kūlana makua, he kumu

ho‘ohālike.

‘O ka nui o nā lā kekahi mea nōhihi ke no‘ono‘o a‘e. ‘Oiai e ‘imi ana ka

mea alaka‘i i ka ho‘oponopono pilikia me ka ‘eleu i hiki, aia nō a komo i ka hana,

a laila, e ‘ō‘ili mai ana ka ‘ike no ka nui o ka manawa e pono ai. Ke nānā a‘e i ka

heluna lā ma nā la‘ana, ‘a‘ole hiki ke ‘ike i nā hi‘ohi‘ona o ka hana ho‘oponopono

ma ka nānā wale ‘ana i ia mau heluna. Na ia mau hi‘ohi‘ona hana e ho‘ohua i ka

hopena me ka ‘eleu loa i hiki. A ‘o ia heluna lā ke ana manawa e hō‘ike ana i ka

nui o nā hana i pono ai ka ho‘oponopono ‘ana no ia mau po‘e ma kēlā me kēia

la‘ana.

Ua pa‘a ma ko‘u waihona ho‘omaopopo ka ‘ike no ke ko‘iko‘i o ka ma‘i‘o

ma ka pepa, ma ka ‘ōlelo a me ka lawena a nā kānaka no mau wā o nā la‘ana

hana ho‘oponopono. He nōhihi nō ho‘i ma muli o ke komo aku ma ke ao pili

‘uhane.

Page 176: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

166

Ma ka Mokuna ‘Ewalu, e wehewehe piha ‘ia ana ka la‘ana ‘oi kelakela i

wae ‘ia ma kēia mokuna. Ma ke kālailai ‘ana i nā hi‘ohi‘ona ‘ikepili o ia la‘ana, e

‘oi aku ana ka mōakāka o ka ‘ike no nā ‘ānu‘u pākahi a pēlā no ka mo‘oki‘ina nui.

E ho‘ohana ‘ia ia la‘ana ho‘okahi i mea e ho‘oulu ai ke kama‘āina o ka mea

heluhelu i ke kuana‘ike i kūkulu ‘ia ai ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono.

Page 177: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

167

Mokuna ‘Ewalu

Ka Ho‘ohana ‘Ana i ka Mo‘oki‘ina Ho‘oponopono Ua ne‘e ke kula i Kea‘au ma Puna ma ka makahiki 1994, a ua loa‘a ka

papa ‘ehiku, ‘ewalu, a me ka ‘eiwa i ia wā. Ua komo mai nā haumāna i puka mai

ka papa ‘eono o ke Kula Kaiapuni o Keaukaha ma ka papa ‘ehiku o

Nāwahīokalani‘ōpu‘u. Ma ka holo ‘ana o ka manawa, ua ulu a‘e ke kula ma ka

ho‘okahi papa i kēlā me kēia makahiki a hiki loa aku i ka papa 12. Ma ka

makahiki 2000, ua puka mua akula ‘elua papa, ‘o ko ka 1999 me ka 2000.

‘Oiai he kula ho‘okolohua ‘o Nāwahīokalani‘ōpu‘u, ua ho‘ā‘o nō i ka ‘ae i

kekahi mau haumāna ‘ōlelo Hawai‘i ‘ole ma ke kula. Ua mālama ‘ia ka nīnauele i

ka ‘ohana a i ka haumāna pū kekahi. ‘A‘ole nō i nui nā haumāna i ‘ae ‘ia, akā, ma

ko‘u ho‘omaopopo, ua kālailai nui ‘ia nā pō‘aiapili e ‘ae ‘ia ai ka haumāna. I

kekahi manawa, he ‘ohana ia i loa‘a ka pili i kekahi o nā ‘ohana i komo mua i ke

kula. Ua launa paha ma ka hale pule, ma ke kaiahome, a i ‘ole he ‘ohana

pilikoko. Ua lohe ‘ia ka maika‘i o ka papahana kula, a hoihoi ka ‘ohana i ka lilo o

ke keiki he haumāna ma ke kula. ‘Oiai nīnauele ‘ia ka haumāna a me ka ‘ohana,

ua hiki ke ‘ike no wai ka ‘i‘ini nui no ke komo i ke kula. No ka makua ia hoihoi i ka

nui o ka manawa, akā, ua loa‘a nō ka haumāna i ‘imi i ke komo me ke kāko‘o o

nā mākua. I ka nui o ka manawa, hoihoi ka makua i ka ‘ōlelo Hawai‘i ma muli o

kona mana‘o he Hawai‘i ‘o ia. Ua loa‘a pū he ‘ohana Polenesia i ne‘e mai i Hilo, a

ua lohe no ka ‘ōlelo Hawai‘i ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u. Hoihoi loa nā mākua, ‘oiai

he po‘e ‘ōlelo Polenesia lākou ma ka hale. Ua noi pū nā ‘ohana i loa‘a ‘ole ke

Page 178: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

168

koko Hawai‘i, akā, ua hānau a hānai ‘ia ma Hawai‘i nei. Inā ua maopopo ka

‘ohana i ka pahuhopu nui o ke kula, a ua ‘ae i ka ‘imi i ke a‘o i ka ‘ōlelo Hawai‘i, ‘o

ia ke ‘ano o ka ‘ohana e ‘ae ‘ia e komo.

No laila, ‘ike ‘ia nō nā haumāna ‘ōlelo Hawai‘i no ke Kula Kaiapuni o

Keaukaha a me kekahi haumāna hou ma ka papa ho‘okahi. ‘O nā haumāna

‘ōlelo Hawai‘i na‘e ka hapanui loa o nā haumāna ma ke kula. Aia ma lalo iho nei

ka wehewehena no kekahi hihia i kupu mai ma ka makahiki kula 2000-01. He

la‘ana ia e hō‘ike ana i ka ho‘opono o ka hana mo‘oki‘ina ho‘oponopono i waena

o nā haumāna, nā kumu a me ka ‘ohana. Ua ho‘ohana wau i mau inoa haku wale

i mālama ‘ia nā inoa maoli o nā kānaka i komo ma ia hihia.

8.1 He Hihia o nā Haumāna Hakakā

8.1.1 Ka ‘Ike ‘Ia o ka Pilikia

Ma ka hola 1:35, iā Nohea, kekahi o nā kumu, e ho‘i ana i kona lumi papa,

ua ‘ike akula ‘o ia i kānaka ma ka lepo, a ma kona nānā ‘ana, kohu mea e hakakā

ana. Aia kēia ma kahi kokoke i ka lumi papa, ma hope pono o ka hale ha‘uki o ke

kula. Hemo ka pale‘ili o kekahi, a ua pa‘a ihola ke kino o kekahi ma lalo ona. Ua

holo akula ‘o Nohea me ke kāhea pū i kōkua i kekahi o nā kumu, iā Kaleo, ma ka

lumi e pili ana. I ke kokoke ‘ana aku o lāua, ua ‘ike ‘ia akula ‘o wai ia mau

haumāna, he mau wāhine kā o ka papa ‘ewalu, ‘o Mahina nō ho‘i a me Kenui. Ua

ho‘oka‘awale ‘ia a‘ela lāua e nā kumu ‘elua, ‘oiai lāua e ho‘ā‘o nui ana e ku‘i aku

kekahi i kekahi. I ka ‘ike ‘ia o ka hakakā ‘ana, ua holo pū akula kekahi o nā

hoapapa, ‘o Kini me Lei‘ala e kōkua aku. Ua lawe aku ‘o Nohea iā Mahina i ke

Page 179: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

169

ke‘ena me ka noke pū i ka huhuki aku iā ia, ‘oiai ua pi‘i loa ko Mahina huhū. Ua

hahai akula ‘o Kini a i ka hō‘ea ‘ana i ke ke‘ena, ua ha‘i ‘o Nohea iā Mahina e

noho ma ka lumi kahu ma‘i a e kali ma laila, a ua noho pū ihola ‘o Kini me ia. Ua

hui pū ‘o Kenui me lākou ma ke ke‘ena, a ho‘i akula ‘o Kaleo i kāna hana ma ka

lumi papa. I ka puka ‘ana aku o Nohea ma ke ke‘ena, ua ‘ike ‘o ia i kekahi kumu,

iā Kimo, a ua noi akula iā ia e kōkua ma ka ho‘oponopono ‘ana i kēia hihia. Ua

‘ae akula ‘o ia a komo a‘ela i ke ke‘ena e kama‘ilio pū ai me nā haumāna. Ua

ho‘omau akula ‘o Nohea a hiki i kekahi hale a‘u e noho hālāwai ana,

ho‘omaopopo maila ia‘u no ka hihia, a laila, ua ho‘i akula i kāna hana ma ka lumi

papa.

8.1.2 Nā Hi‘ohi‘ona o ka Ho‘oka‘a‘ike

Ua ha‘alele koke akula wau i ka hālāwai a ho‘i i ke ke‘ena. I ko‘u hō‘ea

‘ana i ka lumi kahu ma‘i, aia ‘o Kimo ma laila me Mahina, Kenui, Kini, a me

Lei‘ala, a ua ki‘i pū ‘ia ‘o Kahaku, ko Kenui kaikunāne ma ka papa ‘ehiku. Ua

maluhia ka lumi, akā, mau nō ka huhū me ka uluhua o Mahina. ‘A‘ohe āna ‘ōlelo,

a ‘o ka noho wale ‘ana nō kāna me ke kulu pū o kona mau waimaka. Ua noi wau

iā Mahina me Kenui e pi‘i i ko‘u ke‘ena no ka hālāwai ‘ana, a ua hō‘ole maila ‘o

Mahina. Hāpai ‘ia e kekahi e mālama i ka hālāwai ma ka lumi kahu ma‘i nō, a

nīnau akula wau iā Mahina inā he kōkua ia mana‘o. Mea mai ‘o ia, ‘a‘ole ia he

mea nui, no laila, ua ho‘oholo ‘ia e mākou a pau e pi‘i i ke ke‘ena e ho‘oponopono

ai. I ia manawa, ua ha‘alele ‘o Kimo a ho‘i i kāna hana.

Page 180: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

170

8.1.3 Ka Hālāwai Kūkā/Ho‘omalu/Mahiki

Ua pi‘i a‘e mākou ‘eono i ka lumi hālāwai kūkā e pili pū ana me ko‘u

ke‘ena, ‘o Mahina a me Kenui (nā haumāna hihia ‘elua), ‘o Kini a me Lei‘ala (nā

hoaaloha i ‘ike maka i ka hakakā ‘ana), ‘o Kahaku (ke kaikūnane o Kenui), a me

a‘u. I ka hō‘ea ‘ana i ka lumi hālāwai, ua noho a puni ke pākaukau, a ua

ho‘omaka ma ka pule pōkole. A laila, ua noi au iā lākou a pau e kākau i ko lākou

mo‘olelo no nā mea i maopopo iā lākou. ‘A‘ohe kama‘ilio. Ka‘aka‘ahi ‘ia ka pepa

me ka peni a ua ho‘omaka a‘ela e kākau. I kā lākou mo‘olelo nō a pa‘a ma ka

pepa, a laila, ua noi au iā lākou e heluhelu waha pākahi mai. Ho‘olohe nā

kānaka ‘ē a‘e, ‘a‘ohe ‘ōlelo a kīkahō ke heluhelu ka hoa. Ma hope o ia hana, ua

hāpai wau i ka nīnau: Pehea kākou e ho‘oponopono ai i kēia pilikia? A laila, ua

noi iā lākou e pane waha mai ma ka mana‘o ka‘apuni. ‘O ia ka ho‘opuka mana‘o

‘ana ma ke ka‘ina a ka po‘e i noho ai. He ho‘omaka ma kekahi kanaka, a laila, e

ho‘omau aku ma ke kanaka e noho ana ma kona ‘ao‘ao. E ho‘omau aku pēlā a

ho‘opuka ‘ia ka mana‘o o kēlā me kēīa kanaka. ‘A‘ohe kanaka kikahō a hāpai

mana‘o, inā ‘a‘ole ia ‘o kona wā ho‘opuka mana‘o. Ma hope o ia hana, noi ‘ia

lākou e kākau i ko lākou mana‘o pani no ka ho‘oponopono ‘ana i ia hihia.

Heluhelu ka‘apuni maila lākou i ko lākou mau mana‘o. Hō‘ike akula au iā lākou no

ke kelepona ‘ia o nā mākua o Mahina lāua ‘o Kenui a no lāua mihi ‘ana i mua o

ko ke kula ma ka piko o ke kakahiaka o kekahi lā a‘e. A‘oa‘o ‘ia lāua no ia hana o

ke kakahiaka i hiki aku lāua me ka mākaukau. Ua mihi a kala pū kekahi i kekahi,

a pani ‘ia ka hālāwai kūkā me ka pule ho‘oku‘u.

Page 181: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

171

8.1.4 Ka Mihi, ke Kala, ke A‘oa‘o Laulā a me ka Lūlū Lima/ke Apo Aloha

I ia kakahiaka aku, ma ka mo‘oki‘ina piko ma‘amau, ua ho‘opuka pākahi

mai nā kaikamāhine ‘elua i mau mana‘o pōkole, a laila, ua mihi i mua o ko ke

kula. Ua hō‘ea pū ka makuahine o Kenui, a ua mihi pū ‘o ia no ka hana a kāna

kaikamahine. Ho‘olohe ‘ia nā mana‘o a kala ‘ia e ko laila po‘e. I ia manawa wau i

a‘oa‘o ai i ko ke kula no ka ha‘awina nui o ia hihia a me ka mea nui o ka ‘imi i ka

ho‘oponopono ke kupu mai ka pilikia i waena o ka po‘e. I ka pau piha ‘ana o ka

hana ma ka Piko, a laila, ua hele ka po‘e e lūlū lima a apo aloha i ia mau

haumāna ‘elua a me ka makua.

8.1.5 Ka Hana Pāna‘i

Ma hope pono o ia ‘ākoakoa ‘ana ma ka Piko, ua ho‘omaka nā

kaikamāhine ‘elua i ka hana pāna‘i. I loa‘a ke kanaka nāna e maka‘ala i ia hana,

ua ho‘okuleana ‘ia ‘o Nohea, ke kumu nāna i ‘ike mua i ka hakakā ‘ana. Ua

ho‘oholo wau i ka hana lei ‘awapuhi, ‘o ia kā lāua hana pāna‘i. E ‘ohi, kui, wahī, a

lawe i ho‘okahi lei pākahi i ka hale i ‘ālana no kēlā me kēia ‘ohana, he mihi no ka

ho‘ohilahila ‘ana i ka ‘ohana i mua o ko ke kula.

8.1.6 Chapter 19

I ka wā ho‘okahi i holomua ai ia mau hana o ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono,

ua ‘imi pū ka Hope Po‘okumu i ka ho‘opa‘i ‘ia o nā haumāna ma lalo o nā lula o

Chapter 19. ‘Oiai, he ‘a‘e lula kula aupuni ka hakakā, ua ‘imi ‘ia ka hopena

kūpono ma ka ‘anu‘u ho‘opa‘i e pono ai ke ka‘a maika‘i o ka ha‘awina ‘ike no nā

haumāna ‘elua.

Page 182: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

172

8.1.7 A‘oa‘o a Hō‘oia/Pani

I ka hala ‘ana o nā lā o kekahi pule aku, ua lohe ‘ia no ke kono ‘ana o ka

‘ohana o Kenui i ka ‘ohana o Mahina e hele i ka hale no ka ‘aina ahiahi. Ua hō‘ea

aku nō ka ‘ohana o Mahina, a ua launa like lākou i ia wā. Aia ma lalo iho nei ka

Pakuhi 8.1 e helu ana i nā ‘anu‘u ho‘oponopono a me ka wehewehena no ka

mana‘o o kēlā me kēia ‘anu‘u i kēia la‘ana kiko‘ī.

8.2 Ke Kālailai ‘Ana i ka Hihia o nā Haumāna Hakakā

8.2.1 Ka ‘Ike ‘Ia o ka Pilikia

Ma ka heluhelu ‘ana i kā nā haumāna i palapala ai no ka hihia ma ka hālāwai

kūkā, ua loa‘a mua kekahi mau hō‘ailona o ia pilikia i waena o Mahina me Kenui

ma mua loa o ke kumu ‘ana mai i ia lā. Eia na‘e, ‘a‘ohe kumu i lohe a ‘ike pono i

kekahi hō‘ailona o ka pilikia a hiki i ia lā o ka hakakā. Ma ka hele ‘ana o ke kumu

‘o Nohea mai kekahi lumi papa a i kekahi, ua ‘ike akula i nā haumāna e hakakā

‘ana. ‘Oiai ua ho‘omaka ‘ē ka hakakā ‘ana, ‘o kona holo koke akula nō ia e kāhea

i kekahi kumu, iā Kaleo, e ‘eleu aku lāua ma ke kōkua.

‘O ko Nohea ‘eleu i ka ‘ike i ka hakakā ‘ana a me ko Kaleo lohe ‘ana i ke

kāhea ‘ia e kōkua aku, ‘o ia nā mākau i pono ai ka ‘oni a ke kino e kōkua aku. He

hō‘ailona nō ho‘i kēia o ka pilina maika‘i o nā kumu i ‘ike i ke kuleana e komo

koke a kōkua ke kū mai ka pilikia. ‘A‘ole e no‘ono‘o no kekahi kanaka ia kuleana.

Ma ke kuana‘ike hanauna, he kuleana nui ko ke kumu kula ma luna o ka

haumāna. Ua ‘ano like ia kuleana me ko ka makua, he ho‘okele i ka hana pono

Page 183: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

173

Pakuhi 8.1

me ka palekana o ka haumāna. ‘O kekahi mea nui, ‘o ia ka wikiwiki o ke ‘oki ‘ia o

ka pilikia. I kekahi manawa na‘e, inā ‘ike ke kanaka ‘a‘ole paha ‘o ia ka mea

kūpono e kōkua ma muli paha o kekahi ‘ao‘ao nāwaliwali a hemahema paha,

‘a‘ole nō e komo. Ke komo ia ‘ano kanaka, he ho‘onui paha i ka pilikia a

Wehewehena

pahuhopu nui.

ma ka Piko kakahiaka.

Chapter 19

Page 184: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

174

ho‘omāhuahua i ka hana e pono e ho‘oponopono ‘ia. No laila, he mea nui ka

hikaloixxiv ‘ana, a me ka loiloi pū ‘ana aku i ka pō‘aiapili me ka mākaukau o nā

hoa kumu i loa‘a i ia wā.

‘O ka ho‘oholo mana‘o kekahi hana ko‘iko‘i e pono ai ka ho‘oholomua i ka

ho‘oponopono pilikia ‘ana. I loko o ka huhū o Mahina, ‘a‘ole i ho‘oku‘u ‘o Nohea iā

ia e hana e like me kona makemake. Ua huki ‘o ia iā Mahina i ke ke‘ena, ma ka

lumi kahu ma‘i e kali ai a ki‘i ‘ia aku nei wau ma kekahi o nā hale kula. ‘Ae pū ‘o

Nohea i kekahi o nā hoapapa e noho pū me Mahina a me Kenui ma ke ‘ano he

kōkua. Noi hou ‘o Nohea i ke kōkua o kekahi kumu, o Kimo, e kali pū ma ke

ke‘ena me nā haumāna, ‘oiai ua ho‘i akula ‘o Kaleo i ka papa. Nui nā mana‘o o

Nohea i ho‘oholo ai, a ‘a‘ole nō i ‘oi aku ka pi‘i o ka huhū o ia mau haumāna. Ua

hō‘oia i ka maka‘ala maika‘i ‘ia ma mua o ko Nohea ha‘alele ‘ana iā lākou. Nāna i

ho‘oholo i ka ‘imi ia‘u i loko nō o ka loa‘a o ka Hope Po‘okumu ma ke ke‘ena i ia

wā. He hō‘ailona kēia o ka mōakāka i waena o nā kumu no ko‘u kuleana ma ke

alaka‘i mo‘oki‘ina ho‘oponopono. Ke komo wau i ka hana, a laila, no‘u ke kuleana

‘o ka ho‘oholo mana‘o a me ka ho‘okō ‘ana i ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono. ‘Oiai ‘o

nā kumu me nā limahana nā kānaka ‘ike mua i ka pilikia ke kupu mai, no lākou

ke kuleana nui mua, ‘o ka hana ho‘onā hihia a hō‘ea aku ka haumāna i ke

ke‘ena.

8.2.2 Nā Hi‘ohi‘ona o ka Ho‘oka‘a‘ike

Iā māua ‘o Nohea e ho‘i ana i ke ke‘ena, ua hō‘ike piha mai ia‘u no ka

pō‘aiapili o ka hihia, nā haumāna, a me kāna i hana ai. I ko‘u hō‘ea ‘ana i ke

Page 185: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

175

ke‘ena, e uē ana ‘o Mahina, a e noho hāmau ana nā kānaka ‘ē a‘e. Mau nō ka

loa‘a o ke kumu o Kimo ma laila me lākou. Ma ka nānā ‘ana iā lākou, ua

ho‘omaka wau i ke kālailai ‘ana i ia pō‘aiapili. He kanaka kama‘āina loa ‘o Kimo i

ka hana me nā haumāna hihia. He mana‘o maika‘i ko ka hāmau o ka po‘e, a na

Kimo i ho‘okele i ia hopena. ‘Oiai e mau ana nō ka ukiuki i waena o nā haumāna,

ke ho‘opuka kekahi i wahi hua‘ōlelo i mana‘o ‘ia he ‘imi hana, e pi‘i hou a‘e ana

paha ka huhū a e pono ana e ho‘omalu hou aku. Ke noho hāmau, he wā nō ia e

nanalu ai a e no‘ono‘o hou ai i ka hana i ‘ike ‘ia. Ke noho a hāmau ka leo, emi pū

mai ke kikahō ma ka no‘ono‘o me ka hana, ‘oiai ua nui nō na‘e paha nā ‘ano

mana‘o like ‘ole e no‘ono‘o ‘ia ana i ia wā.

Ma ke Kumu Honua Mauli Ola, ua wehewehe ‘ia no ka hiki i ka ‘ōlelo ke

ho‘opunipuni, a pēlā nō inā ‘a‘ole nō loa‘a ka hilina‘i ke ho‘oka‘a‘ike ka po‘e

kekahi i kekahi. ‘Oiai ‘a‘ole i maopopo loa ka ‘oia‘i‘o me ka ‘oia‘i‘o ‘ole o ka ‘ōlelo

ma kēia pō‘aiapili, e aho ka noho hāmau. He waiwai ka pilina kama‘āina i waena

o nā haumāna me nā kumu ma mua o ka wā pilikia, akā, i loko nō o ia kama‘āina,

e aho ka noho hāmau. He kōkua ka mālama i ka hāmau a hiki i ka wā e komo ai

ma ka hālāwai kūkā.

E mau ana nō ka uē huhū ‘ana o Mahina, ‘o ia ho‘okahi wale nō. Ua noi

wau iā lāua ‘o Kenui e pi‘i i ke ke‘ena hālāwai ma ka papahele ‘elua. Ua hō‘ole

maila ‘o Mahina. Ua hāpai kekahi o nā hoa haumāna e mālama i ka hālāwai ma

laila, ma ka lumi kahu ma‘i. I ka nīnau ‘ana iā Mahina no ia mana‘o, wahi āna,

Page 186: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

176

‘a‘ole ia he mea nui. Me ia nō i pi‘i aku ai ka po‘e a pau, koe ‘o Kimo i ho‘i akula i

ka hana.

‘O ka ho‘omau ‘ana i ka uē ka hō‘ailona o ka mau o ka pā ikaika o ka

na‘au o ke kanaka. ‘A‘ole ana hiki ke no‘ono‘o me ka mōakāka inā pēlā. ‘O ko

Mahina hō‘ole ‘ana ia‘u kekahi hō‘ailona o ka pilikia o kona na‘au me kona

kuana‘ike no ka pilikia. E kāohi ana ‘o ia i kona mau mana‘o a pau, ‘a‘ole hoihoi i

ke kōkua ‘ia a ‘i‘ini wale ‘o ia i ka no‘ono‘o i kona ‘eha. Eia na‘e ma ka hāpai ‘ana

i ka mālama hālāwai ma ka lumi kahu ma‘i i loko nō o ko‘u ‘ike no ke kūpono ‘ole

o ka noho ma laila, ua hō‘ike mai ‘o ia no ke kū‘ē ‘ole i ka pi‘i i ka lumi hālāwai ma

ka papahele ‘elua. He ke‘ehina nō ia o ke kūkulu hou ‘ana i ka hilina‘i i waena o

māua. Inā na‘e ‘o ia i hō‘ole, e ho‘omau wau i ke a‘oa‘o iā ia no ka no‘ono‘o i nā

haumāna e komo ana i ka lumi kahu ma‘i. ‘A‘ole kūpono o ko mākou loa‘a ma

laila. I ko‘u mana‘o, e ‘ae no ‘o ia i ia manawa, inā ‘a‘ole i ‘ae mua mai. ‘Oiai ua

hiki ke kauoha wale aku iā ia e hele i ka lumi hālāwai, ua ho‘ohana wau i ia pilikia

‘o ka hō‘ole, he mea kōkua ma ka ho‘oulu i ka hilina‘i. He ha‘awina pū ia no nā

hoa haumāna ‘ē a‘e. Ma ka nānā me ka ho‘olohe lākou e a‘o ai no ka hana like

me ka ‘auamo i ke kuleana ho‘oholo mana‘o no ka pono o ka nui po‘e, ‘a‘ole no

ka makemake o ke kanaka ho‘okahi. Ma ko‘u kuleana alaka‘i, he mea nui ka

ho‘oholomua i ka ho‘oka‘a‘ike maika‘i i hiki i nā haumāna ke ho‘oponopono i ko

lākou mau pilikia iho a i hua pono ho‘i ka mo‘oki‘ina holo‘oko‘a i ia wā.

He mea nui ka ‘ike no ka ‘ao‘ao pili ‘uhane ke hana me nā haumāna i ko

lākou wā pilikia. ‘O ka mana‘olana me ka hā‘awipio ‘ole nā ha‘awina nui o ka

Page 187: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

177

‘ao‘ao pili ‘uhane e pono ai. Ke ‘ike ka haumāna no ka ha‘awina o ia ‘ao‘ao,

ho‘omaka ‘o ia e piliwi i ka hiki ke puka mai ia hihia aku. ‘O ia kekahi hua nui o ka

ho‘oka‘a‘ike maika‘i ‘ana. Pono e hiki ke ‘ike no ke ‘ano o ka haumāna me kona

pili a pili ‘ole me nā hoa haumāna a me nā kumu. Loa‘a pū ka ‘ike no ka welo

‘ohana, ‘oiai i kekahi manawa, he kōkua ma ka ho‘okele ‘ana i ka hana a ka

haumāna. Ke ho‘oka‘a‘ike me ka haumāna, ho‘ohana ‘ia ka ‘ikepili i ‘ike maka a

lohe pepeiao ‘ia i ia wā o ka hihia. Eia na‘e, ‘o ka mō‘aukala no ia haumāna, ‘o ia

ka ‘ao‘ao ‘ike e no‘ono‘o mua ‘ia, no ka mea e kūkulu ‘ia ke kuana‘ike hou ma

luna o ia paepae ‘ikepili no ka wā ma mua. ‘O ka ho‘opili i ka ‘ike hou me ka

‘ike kahiko, pēlā e ho‘oholo ai i ka hana e pono ai.

Aia ma ka ‘ike no ka mole kumu o ka pilikia ka hiki ke ho‘oka‘a‘ike a

ho‘oholomua i ka hana ho‘oponopono. He mea nui ke kālailai ‘ana a me ka wae

kūpono ‘ia o nā hua‘ōlelo nāna e ho‘omohala i ka mōakāka o ka mana‘o i waena

o ka po‘e. ‘O kēia ka mana o ka ‘ōlelo ke ho‘opuka waha ‘ia. Ma muli o ia mana,

he mea nui ka maka‘ala i ka hana pono, ‘oiai ua hiki i ka ‘ōlelo ke ho‘opunipuni

kekahi.

8.2.3 Ka Hālāwai Kūkā/Ho‘omalu/Mahiki

Ua ho‘omaka ka hālāwai ma ko‘u alaka‘i ‘ana i ka pule. Ma ia pule e

ho‘opuka ‘ia ai nā mana‘o nui o ia hui ‘ana. Ua noi ‘ia ke akua e kōkua mai ma ka

ho‘oikaika a ho‘ona‘auao ‘ana mai iā mākou i hiki ai iā mākou ke kōkua iā mākou

iho. Na ke akua nō e hō‘ike mai i ke ala e hahai ai, a na mākou nō e ‘imi ‘oia‘i‘o

aku i ka hopena e pono ai. Ua hāpai ‘ia nā inoa o nā haumāna e like me ka mea

Page 188: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

178

e pono ai ka mōakāka o ka pilikia i hihia ai ka po‘e, a ua hō‘ike pū ‘ia ka hua e

‘imi ‘ia ana. ‘O kekahi mea nui ke ‘oki ‘ia o ke komo ‘ana mai o nā mea kikahō a

kūpono ‘ole ma kā mākou hālāwai. Na ke akua nō e ho‘oka‘awale i ia mau mea a

pau i hiki ke mahiki pau loa ‘ia nā hana hewa a pau. Pau ka pule ‘ana, a laila, ua

ho‘omaka wau e hōʼike no ka pahuhopu nui o ia hui ‘ana. He pili loa ka mana‘o o

ka pule i ia pahuhopu nui ma ke kūkulu ‘ana i kekahi mana‘o ma luna o kekahi.

Ke ho‘opili ‘ia nā mana‘o, ‘oi aku ka mōakāka ke lohe aku, a he hō‘oia pū i ka

mākaukau o ka mea alaka‘i ma ka ho‘opuka mana‘o ‘ana. Ma kēia la‘ana, ‘a‘ole

nō i lō‘ihi ka pule me ka hō‘ike ‘ana i ka mana‘o nui. Ua ho‘okō ‘ia ia māhele

wehena hālāwai, a ua ho‘omau koke aku.

I ia wā, ua pau mua ka uē ‘ana o Mahina, a e kali mai ana nā haumāna e

hō‘ike aku au iā lākou i ka hana e hana ai. Ia‘u e ka‘aka‘ahi ana i wahi pepa me

ka peni, ua noi wau iā lākou e kākau i ko lākou mo‘olelo no ia hihia. Ho‘omana‘o

wau iā lākou no ke kākau ‘ana i ka inoa me ka lā ma luna o ka pepa. ‘A‘ole wau

‘ōlelo nui i ia wā, ‘o ia ka manawa e kākau ai, ‘a‘ohe nīnau. Iā lākou e kākau ana,

e nānā ana wau i kā lākou lawena a e maka‘ala ho‘i ana i ko lākou makemake e

ho‘oka‘a‘ike mai i kekahi mana‘o, ‘a‘ole paha. Ke pau ke kākau ‘ana o kekahi

haumāna, ho‘omanawanui ‘o ia a pau ka hana a nā haumāna a pau. ‘A‘ohe ‘ōlelo

i ia wā.

Ua noi ‘ia lākou e heluhelu waha pākahi mai i kā lākou mo‘olelo. I ka

ho‘opuka waha ‘ana mai o ka haumāna, ua lohe ‘o ia iā ia iho e heluhelu ana i ia

mau mana‘o i mua o ka po‘e, he ho‘opuka nō ia ma ke ākea. ‘A‘ole e palapala

Page 189: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

179

wale aku a hā‘awi na kekahi e heluhelu ma hope. He ha‘awina ho‘ā‘o ia ho‘opuka

waha ‘ana i ka mākau me ka na‘auao o ka haumāna ma ke kālailai a ho‘opuka

mana‘o ‘oia‘i‘o. I ia wā nō i lohe pū ai nā haumāna ‘ē a‘e a me a‘u i ia mau

mana‘o. He wā loiloi nō ia, a ma ia loiloi ‘ana i ‘ike ai ka po‘e no ka ‘oia‘i‘o a

‘oia‘i‘o ‘ole paha o kā lākou i palapala ai. Iā lākou e ho‘olohe ana i nā hoa, e loiloi

ana i ka pololei me ka pololei ‘ole o kā lākou i lohe ai, a e hō‘oia ana i ka pololei

me ka pololei ‘ole o kā lākou i palapala ai ma ka pepa. ‘Oiai ‘a‘ole nō i hiki ke

ho‘ololi i ka mea i palapala ‘ia, heluhelu ‘ia nō ka mo‘olelo i pa‘a mua ma ka pepa.

I kekahi manawa, lele ka haumāna i kekahi o nā lālani no ke kānalua i ka

ho‘opuka waha ‘ia o kekahi. ‘A‘ole ia he mea nui, ‘oiai ua ka‘a nō ka ha‘awina

hō‘oia‘i‘o i ia haumāna. Ma ka pau ‘ana, nui ka ha‘awina i a‘o ‘ia me ka‘u ‘ōlelo

‘ole ‘ana iā lākou. Kauka‘i wau ma luna o ia mau ha‘awina no ka mea, i ka wā

kūkā e ho‘opuka mana‘o ai nā haumāna, ua ‘oi loa aku ka papaha o ka ho‘opuka

‘oia‘i‘o ‘ia ‘ana mai o ko lākou mau mana‘o. ‘A‘ole nō i hiki ia‘u ke hō‘oia i nā

mana‘o e holo ana ma ka waihona no‘ono‘o o ia mau haumāna, akā, mana‘o

wau, ua ho‘āla ‘ia nō ko lākou mākau hikaloi ma muli o ia heluhelu ‘ana.

Ma hope o ia heluhelu ‘ana, ua noi ‘ia lākou e ho‘opuka mana‘o no ka

hana e ho‘oponopono ai i ka hihia. Ua wehewehe mua wau, ke ho‘opuka lākou i

ka mana‘o, e ‘ōlelo ana ia‘u wale nō. ‘A‘ole lākou ‘ōlelo kekahi i kekahi, inā ‘a‘ole

wau noi iā lākou e hana pēlā. He ki‘ina ho‘okele kēia e mau ai ka maluhia a e

lohe maika‘i ‘ia ai ka mana‘o. ‘O kekahi ki‘ina ho‘okele ka ho‘opuka mana‘o ma ke

ka‘ina e noho ai nā haumāna, ‘o ia ka mana‘o ka‘apuni. Inā ‘a‘ohe kumu e wae

Page 190: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

180

mua ‘ia ai kekahi haumāna ma mua o kekahi, e ho‘omaka wale ma ka haumāna

e noho ana ma ko‘u a‘oa‘o hema, a e ho‘omau a lohe ‘ia ko kēlā me kēia

haumāna. Na ke alaka‘i nō e ho‘oholo i ke ki‘ina hana e pono ai. Inā nō e wae

mua a i ‘ole e ho‘opuka mai ka hema a i ka ‘ākau, he waiwai ka lohe ‘ana i ka

mana‘o o kēlā me kēia kanaka me ke kīkahō ‘ole ‘ia. Ua hiki i ka haumāna ke noi

i ka ho‘ohala ‘ia o kona manawa a ho‘opuka ma hope. I ka nui na‘e o ka manawa,

‘a‘ole lākou noi pēlā. He hō‘ailona ka ho‘ohala ‘ana i ka mākaukau ‘ole o ka

haumāna no kekahi kumu. ‘O ka mea nui na‘e ka hō‘ea ‘ana o ka manawa e lohe

‘ia ai ka mana‘o o nā haumāna a pau.

I kekahi manawa, pono e paipai a kāko‘o i ka haumāna i hiki iā ia ke

ho‘opuka maika‘i i kona mana‘o. E ho‘opuka wau me kēia i kekahi manawa,

“Pehea?” a laila e kali wau i kona pane ‘ana mai, a i ‘ole paha ho‘opuka wau me

kēia, “He aha kāu e no‘ono‘o ana?” a laila e kali hou. ‘O ka mea nui ka

ho‘okama‘ilio ‘ana iā lākou ma kēia wā. ‘A‘ole maika‘i ko‘u ‘ōlelo nui ‘ana i ia wā,

no ka mea he kikahō nō ia ma ko ka haumāna ‘imi ‘ana i ka ho‘opuka i kona

mana‘o. Ke ho‘opuka ‘ia ka mana‘o, he mea nui ka ho‘olohe pono i hiki ia‘u ke:

(1) pane inā he nīnau; (2) hāpai i nīnau, a i ‘ole (3) ho‘oholo i ka ho‘okuleana i

kekahi haumāna nāna e ho‘opuka mana‘o no ke kumuhana e kama‘ilio ‘ia ana i ia

wā. He mau mana‘o kēia e ho‘oholo ‘ia ‘ānō, ke ho‘opuka ka haumāna i kona

mana‘o. Ma ka holo ‘ana o ka manawa, ua hiki ia‘u ke ‘ike i kekahi mau ha‘awina

nui i hiki ke a‘oa‘o ‘ia, akā, pono wau e ho‘oholo i ka manawa kūpono e hana ai

pēlā. Nānā wau i ka lawena a nā haumāna, a ho‘olohe wau i ka ma‘i‘o o kā lākou

Page 191: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

181

e ho‘opuka ai. Ma ke kālailai ‘ana i ia mau mea, a laila, hiki ke ho‘oholo no ke

a‘oa‘o ‘ana. Ia‘u e hana ana pēlā, mau nō ko‘u loiloi ‘ana i kā lākou lawena, he

mau hō‘ailona ia o ke komo me ke komo ‘ole o ka ‘ike no ka hihia e kūkā ‘ia ana.

‘A‘ole maika‘i ke a‘oa‘o me ka lō‘ihi. Pono e ho‘olauna mau mai i ka mana‘o o

nā haumāna a e noi paha i kekahi e ho‘opuka mana‘o ma ia wā o ke a‘oa‘o ‘ana.

Eia hou kekahi manawa e ho‘opili ai i nā mana‘o o nā haumāna me ko‘u mau

mana‘o a‘oa‘o. Pēia ke ‘ano o ke kūkulu mana‘o i hiki i nā haumāna ke hahai a

kāko‘o.

Ua noi ‘ia nā haumāna o ia lā e kākau i ko lākou mana‘o pani e pono ai ka

hana o ia lā me ka wānana i ka hana e ho‘omau ai. Ua mālama ‘ia kēia e like nō

me ka hana mua, ‘o ke kākau i ko lākou mo‘olelo no ka hihia. Ua heluhelu

ka‘apuni mai i kā lākou. Ma ka ho‘olohe ‘ana i nā mana‘o, ua ‘ike wau no ka

‘oia‘i‘o o ko lākou mau mana‘o. Ua lohe ‘ia nā mana‘o hikaloi i minamina ai

kekahi no ka ho‘ohenehene ‘ana a me kekahi no ka hiki ‘ole ke ho‘oponopono i

kona mau pilikia iho. Ua lawa kūpono nō a ua hiki ke ‘ike pū i ka maika‘i o

kā lākou lawena.

Ua hō‘ike au i nā haumāna ‘elua, iā Mahina me Kenui, no ke kelepona

‘ana o ke kula i ko lāua mau mākua. Ua a‘oa‘o pū no ko lāua kuleana ma ka

wehewehe ‘oia‘i‘o ‘ana i nā mākua no ka hihia i ‘ike ‘ia. Ma hope o ia a‘oa‘o ‘ana,

ua hilina‘i wale i ka ho‘okō ‘ia me ka maika‘i. Ke lohe mai ka ‘ohana mai, a laila,

‘ike ‘ia ka hua o ia hana a nā haumāna.

Page 192: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

182

Ua hō‘ike wau iā Mahina me Kenui no ko lāua kuleana mihi i ko ke kula

ma ka Piko o ia kakahiaka aku. Ho‘omana‘o ‘ia ka mea nui o ka ho‘omākaukau i

nā mana‘o e ho‘opuka ‘ia. Ua a‘oa‘o ‘ia lāua no: (1) ka ho‘onui i ka leo i hiki ke

lohe maika‘i ‘ia, (2) ka wehewehe ‘ana i ke kumu o ke kū ‘ana i mua o ka po‘e, a

me (3) ke noi ‘ana i ke kala ‘ia no ia hana hewa. Ua lilo he manawa pōkole no ka

hō‘oia ‘ana i ka mōakāka iā lāua. I ka pau ‘ana o ia hana, ua hāpai wau i ka

nīnau i mua o Mahina me Kenui penei, “He mana‘o e ho‘opuka ‘ia kekahi i

kekahi?” A laila, ‘o ia ka wā i mihi a kala ai lāua kekahi i kekahi. Ua ‘ike nā hoa

haumāna me ke kaikunāne o Kenui i kēia mihi ‘ana. He ho‘olana kēia i ka mana‘o

o ka po‘e a pau ma laila. Ma hope o ia hana, na‘u i hāpai i ka pule ho‘oku‘u. ‘O nā

mana‘o nui ka mahalo i ke akua no kona kōkua a me ka hāpai pū ‘ana i nā

mana‘o hō‘oia no nā ha‘awina nui i a‘o ‘ia ma ka ho‘oponopono ‘ana. Ua noi pū i

ke akua e ho‘omau i kona kia‘i ‘ana ma luna o nā haumāna, nā kumu, a me ka

‘ohana mai ia wā aku, ‘a‘ohe mea e ho‘ohihia hou mai. Ua pau ka pule ‘ana. Ma

mua o ka ha‘alele ‘ana, ua ho‘omana‘o wau iā lākou, ‘a‘ole nō e hele a wala‘au

kāpulu no kā mākou i hana ai. E mālama ma‘ema‘e mai i ka ‘ōlelo me ka lawena

ke ho‘oku‘u ‘ia e ha‘alele i ka lumi hālāwai. ‘A‘ole e ‘ae i ka po‘e e nīele mai a

hauwala‘au kekahi i kekahi. Ua mōakāka ia mau mana‘o, a ua ho‘oku‘u ‘ia ka

po‘e e kū i luna a ho‘omākaukau i ka ha‘alele. ‘O ka ‘apo kekahi i kekahi, ‘o ia ka

hana hope loa i ‘ike ‘ia.

Page 193: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

183

8.2.4 Ka Mihi, ke Kala, ke A‘oa‘o Laulā, a me ka Lūlū Lima/ke Apo Aloha

He mea nui ka ho‘oponopono ‘ana i nā hihia ma mua o ka napo‘o ‘ana o

ka lā, he ho‘opau a ho‘onalo ho‘i i ka pilikia ma ka iho ‘ana o ka lā i ke ahiahi. Ke

pi‘i hou mai ka lā, ua ho‘oku‘u mua ‘ia ka pilikia. He pahuhopu kēia e hō‘eleu ‘ia ai

ka ‘imi ho‘oponopono ‘ana. Ma kēia la‘ana, ua mihi a kala nā haumāna kekahi i

kekahi ma mua o ka napo‘o ‘ana o ka lā. Eia na‘e, ‘o ke kakahiaka o ia lā aku ka

wā a lāua e mihi ai i mua o ke kula. ‘Oiai ua ho‘okō ‘ia ka mihi me ke kala ‘ana i

waena o nā haumāna hihia ‘elua, ua pau mua ka hana nui e ho‘okō mua ‘ia. Ke

mihi i mua o ka po‘e, ‘o ia kekahi pae o ka mahiki ‘ana. Ua mālama ‘ia nō ka mihi

ākea ‘ana i ka wā i ‘ākoakoa ai ko ke kula ma ka papahana Piko o ke kakahiaka.

Ua hō‘ea maila nā haumāna ‘elua i ia kakahiaka me ka mākaukau no ke

kū i mua o ke kula. Ua hō‘ea pū ka makuahine o Kenui, a ua kū ma hope pono o

kahi a nā kumu e kū ana. He hō‘ailona ho‘okanaka makua ko ia mau haumāna

hō‘ea ‘ana i ke kula, ‘oiai ua hiki ke ‘imi i ka noho ma ka hale, ‘a‘ole e kū ma ka

Piko i ia lā. ‘A‘ole na‘e pēlā ka hana a lāua no ko lāua ‘ike ‘o ia kekahi hana e pau

pono ai ka hihia.

Ma ka papahana ma‘amau o ka Piko kakahiaka, ua loa‘a ka wā ma hope o

ka ha‘i‘ōlelo nui me ke mele e kāhea ‘ia ai ka haumāna no ka ho‘opuka mana‘o

‘ana. Pēlā ka hana ma ia kakahiaka. Ma ka nānā a ka maka a me ka ‘ōlelo penei

i kāhea ‘ia ai lāua, “‘Ae, he mana‘o ko kekahi mau haumāna i kēia manawa.” Ua

ha‘alele i ko lāua wahi ma ka lālani mo‘okū‘auhau o ka papa ‘ewalu, a hele maila

i waena o mākou nā kumu wahine me nā kumu kāne e kū ana ma lalo o ka lei

Piko. ‘A‘ole wau ho‘olauna a ‘ōlelo hou i ka lehulehu. Eia na‘e, ‘o ka maka‘ala i nā

Page 194: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

184

haumāna ‘elua ka mea nui ia‘u i ia wā. Ua paipai akula ma ka nānā wale ‘ana nō

a ‘ike ihola lāua, ‘o ia ka manawa e ho‘omaka ai i ka ho‘opuka mana‘o. Ua hahai

lāua i ke a‘oa‘o ‘ana a ho‘okō ma‘ema‘e lāua i ia mihi ‘ana.

‘Oiai ua hō‘ea pū mai ka makuahine o Kenui, ua hele ‘o ia a kū like me nā

kaikamāhine ‘elua. Ma hope o ka mihi ‘ana o kāna kaikamahine, ua mihi pū ka

makuahine. Ua ho‘opuka ‘o ia i kona mau mana‘o a‘oa‘o me ka ha‘aha‘a loa o

kona na‘au a me ka helele‘i pū o kona mau waimaka. ‘O ia kekahi la‘ana o ka

mana o ka ‘ōlelo ‘oia‘i‘o. Ma ka hana ‘ana i mua o ka po‘e ma ka Piko, ua lilo

maoli ia ‘ōlelo me ka lawena he ha‘awina ko‘iko‘i no ka po‘e a pau loa. ‘A‘ole e

maka‘u a kānalua i ka ho‘opuka i ka ‘oia‘i‘o, inā he hana ia no ka pono o ka nui

po‘e. He mea nui kēia mākau ho‘oka‘a‘ike ma ka mahiki a me ka ho‘oponopono.

Ua kala koke maila ko ke kula ma ka ‘ōlelo like ‘ana, “Ua kala ‘ia.” A laila,

ua ho‘i lāua i ko lāua wahi ma ka lālani mo‘okū‘auhau, a ho‘i ka makuahine ma

kahi a nā kumu e kū ana. I ia wā au i a‘oa‘o ai no ka ha‘awina nui o ia mea he

ho‘oponopono. He mea nui ka mahalo ‘ana i nā haumāna, ka makuahine, a me

nā kānaka ‘ē a‘e i komo a kōkua ma ia hana. Ke hana pēlā, he ho‘oulu i ke aloha

o ka po‘e i nā haumāna me ka ‘ohana i ka wā pilikia. E mahalo i kona ikaika,

‘a‘ole e wāwahi ma ka loiloi aloha ‘ole aku iā ia. ‘O kēia pū ka manawa e hō‘oia ai

i ka ‘ike no nā kumu ho‘opono i hua mai ma ka hihia. Ua ho‘oha‘aha‘a ia mau

po‘e i ka na‘au i mua o ka po‘e a pau a noi e kala ‘ia no ka hana hewa. He ‘ao‘ao

pa‘akikī nō ia o ke kuleana kanaka makua i hō‘ike ‘ia maila e lākou. Ma hope o ia

mau mana‘o, ua ho‘opuka au no nā hana ma‘amau e hihia ai ke kanaka, inā he

Page 195: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

185

haumāna a he kumu paha. He pili ka hihia i ka pā o ka na‘au o ke kanaka i

kekahi hana, a lilo ia ha‘awina o ka na‘au he pilikia. ‘O ka hauwala‘au, ka

holoholo ‘ōlelo kekahi mau hō‘ailona o ka pilikia. Eia na‘e, ‘a‘ole ia ‘o ka mole o

ka pilikia. ‘O ka mole pilikia ka mea i pono e maka‘ala ‘ia. A‘oa‘o ‘ia lākou no ke

kia ma ka ho‘okō ‘oi kelakela ‘ana i kā lākou mau ha‘awina. ‘A‘ole e ‘uha‘uha i nā

makahiki kula, no ka mea, e pau koke ana ia wā. I ka nui o ka manawa, kūkulu

wau i ka mana‘o a‘oa‘o i lohe ‘ia kekahi mana‘o e pono ai nā haumāna e puka

ana i ia makahiki a me nā haumāna kula waena me nā keiki li‘ili‘i. Ma hope o kēlā

e ki‘i wau i mana‘o no nā kumu me nā limahana. Loa‘a nō ka ha‘awina no ka po‘e

a pau. ‘O ia kekahi hua i loa‘a ke mālama ‘ia ka mihi ma ka Piko. ‘A‘ole na ka

po‘e hihia wale nō ka ha‘awina, akā, na ka po‘e a pau. He wā ho‘oulu nō ia i ke

kuana‘ike no ka ‘oia‘i‘o o ka maka‘ala, ka hana pono, a me ke aloha. Ke pa‘a ia

kuana‘ike, ua hiki ke ‘auamo kēlā me kēia kanaka i ‘ākoakoa mai i ia kakahiaka i

kona kuleana ‘o ka ho‘oponopono mau.

I ka wā i ho‘oku‘u ‘ia ai ka po‘e ma ka Piko i ia kakahiaka, ua ‘upu a‘e ke

aloha i ka po‘e hihia i ka pilikia, a keu aku i ka makuahine i kū a ha‘i‘ōlelo i mua o

ko ke kula. Ua aloha aku nā haumāna a me nā kumu ma ka lūlū lima a me ke

apo aloha. Ua kō maika‘i nā pae hana o ia ‘anu‘u.

8.2.5 Ka Hana Pāna‘i

I ka pō ma mua, ua ho‘oholo wau i kekahi hana pāna‘i e pono ai ia hihia.

Ma ka mālama hope o ke kula, he māla e ulu ana kahi kīhāpai pua ‘awapuhi

ke‘oke‘o. E pua nui ana ka ‘awapuhi i ia wā ma ‘Okakopa, a no laila wau i mana‘o

Page 196: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

186

ai he kūpono ka hana ‘ana i ka lei. He kūpono ka mana‘o o ka inoa o ia pua, ‘o ia

ka “puhi” ‘ana i nā mana‘o “‘awa‘awa” a pau loa ka hihia.

Ma hope pono o ka mihi ‘ana ma ka Piko, ua ho‘okuleana ‘ia kekahi kumu

e maka‘ala i nā haumāna i ho‘okō ma‘ema‘e ‘ia ka hana. Ua wehewehe wau i nā

haumāna ‘elua i ka hana, ‘oiai ua malihini i ka hana i ka lei ‘awapuhi. Ua

ho‘omana‘o ‘ia lāua no ka mea nui o ka no‘ono‘o me ka ‘ōlelo i nā mana‘o

kūpono, ‘a‘ole i nā mana‘o pono ‘ole ke hana i ka lei. He pili ‘uhane ia kuana‘ike

no ka mālama i nā mana‘o maika‘i i lilo ka lei he hua e kū hō‘ailona ‘oia‘i‘o ana no

ke pani ‘ana i ka ho‘oponopono. Ua mōakāka iā lāua ka mana‘o o ia a‘oa‘o ‘ana i

ia wā.

A laila, ua ho‘omākaukau i kahi hana ma ka hale kilo ma ka māla, a laila,

ua ho‘omaka i ka ‘ohi ‘ana i ka pua. Pau, ho‘omākaukau ‘ia ka pua. Ua ihi pākahi

i ka ‘ili wahī, a laila, ho‘omōhala a ho‘onohonoho ‘ia nā lihilihi i hiki ke humuhumu

pālahalaha ‘ia ka pua. ‘O ka ‘ūpiki ‘ia o ke ‘au ka hana hope a mākaukau ka pua.

Waiho ‘ia a paila mai ka nui e pono ai ka ho‘omaka ‘ana. I kekahi haumāna e

ho‘omākaukau ana i ka pua, e ho‘omākaukau ana kekahi i ke kaula me ka mānai,

a ho‘opulu a ho‘onohonoho i nā pua no ke kui ‘ana. Ua ho‘omaka kekahi

haumāna i ke kui a pa‘a ka lei. A laila, ua kuapo lāua i ke kuleana, a ho‘omaka

akula kekahi i ke kui lei. Ua hana lāua pēlā a pa‘a pono nā lei ‘elua. Ua ‘ohi ‘ia ka

lā‘ī e wahī pū‘olo ‘ia ai nā lei a ho‘oma‘ema‘e ‘ia ko lāua wahi hana ma ka hale

kilo.

Page 197: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

187

He kuana‘ike ku‘una ka ho‘iho‘i ‘ana i nā mea i ho‘ohana ‘ia i kahi kūpono,

ka ho‘iho‘i ‘ana i ka ‘ōpala pua ma lalo o ke kumu kukui ma ka māla, me ka

mālama ‘ana i ka lei i pa‘a kona nani no ka wā e hā‘awi ai i ia ‘ālana. Ua hana

lāua a waiho hou ‘ia ka hale kilo e like me ka wā i ho‘omaka ai i ka hana, he

ma‘ema‘e a mākaukau no ka ho‘ohana ‘ia e kekahi, inā ua makemake ‘ia. A pau

ia hana, ua mālama ‘ia nā lei ma ka pahuhau a pau ke kula, a ua ho‘i akula i ka

papa. Ma hope o ke kula, ua ho‘iho‘i aku lāua i nā lei i ka hale i ‘ālana no kā lāua

hana ho‘ohilahila iā lāua iho me ka ‘ohana.

‘O ke kuleana o ke kumu ka maka‘ala i ka ‘eleu me ka ma‘ema‘e o ka

hana a nā haumāna. He pane i ka nīnau a a‘oa‘o hou paha kekahi o kāna mau

hana akā, ‘o ka mea nui ka ho‘okō ‘ana me ka ho‘i ‘ana i ka papa. ‘A‘ole nō i

pono ia kumu e noho pa‘a me lāua, akā, ua pono e maka‘ala aku. ‘O ke kuleana

o nā haumāna ka ho‘okō pū i ka hana lei ‘ana i hiki ke lawe i ‘ālana i ka hale. ‘O

ke kōkua aku, kōkua mai kekahi ha‘awina nui. ‘O ka ‘imi me ka noke i ka hana

kekahi ha‘awina, ‘oiai ua malihini lāua ‘elua i ia ‘ano hana lei ‘ana. He hana

maiau ka hana lei ‘awapuhi no ka nui o ka hana ma ka ho‘omākaukau pua. I

kekahi manawa, pipili loa ka ‘ili wahī a pa‘akikī ka ho‘omohala ‘ana i nā lihilihi.

Ke nahae, ‘a‘ole hiki ke ho‘ohana ‘ia ka pua, no laila, ua ulu ka ho‘omanawanui i

waena o lāua ma ia milimili ‘ana i ka pua. Pēlā nō ke ‘ano ke kui i nā pua ma ka

mānai, ‘oiai pono e ho‘omohala a ho‘onohonoho i nā lihilihi a pili pono i nā pua i

kui mua ‘ia ma ke kaula. Ke huki wale ‘ia ma ke kui ‘ana, moku ke ‘au a helele‘i

ka pua. No laila, ua nui nā hana kiko‘ī o ka maiau e pono ai. A ma muli o ia ki‘ina,

Page 198: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

188

ua lilo kēia hana pāna‘i he waiwai loa ma ka ho‘olauna hou ‘ana i ia mau

haumāna kekahi i kekahi, he mau hoa pili ‘oko‘a i ia wā.

8.2.6 Chapter 19

Ma muli o ke ‘ano o kēia hihia haumāna, ua pono e ‘imi pū ‘ia ka hopena

ma o nā lula o Chapter 19. Ua loa‘a ‘ehā ‘anu‘u ho‘opa‘i ma ia ‘ōnaehana a ka‘a

ka hakakā ma ka ‘anu‘u ‘elua o ke ki‘eki‘e. Aia pū ma ia ‘anu‘u ho‘okahi me ka

hakakā, ka huki hewa ‘ia o ke oeoe kīnai ahi, ka pili waiwai, ka ‘imi ho‘onāukiuki

a ho‘okae, ka ‘aihue, a me ka ‘a‘e kapu ‘āina. Na ke kula e ho‘oholo i ka ho‘opa‘i

ma waena o kēia mau koho: (1) e ‘au‘a i ka haumāna e ho‘okō i ka ho‘opa‘i ma

ke kula a e ‘au‘a ‘ole paha a ho‘okō i ka ho‘opa‘i ma ka hale, (2) e ho‘oku‘u koke i

ka haumāna a no ka manawa paha ma muli o ka weliweli o ka pilikia, (3) e kuapo

kula ka haumāna, a i ‘ole (4) e kīpaku aku i ka haumāna. Aia i ke kula ka lō‘ihi

me ka pōkole o ka ho‘opa‘i. ‘Oiai ‘a‘ole wau ho‘ohana i ka ‘ikepili kūhelu ma ke

ke‘ena kula no kēia pepa kauka, ‘a‘ole hiki ia‘u ke hō‘oia i ka hopena i ‘ike ‘ia e

Mahina me Kenui. Eia na‘e, mana‘o wau ‘o ka hana pāna‘i ‘o ka hana lei i hui pū

‘ia me kekahi ‘ano ho‘opa‘i ‘au‘a pōmaika‘i ka hopena i ‘imi ‘ia. ‘O ka mea nui ka

maopopo i nā haumāna no ka pilina o ka kuana‘ike ho‘oponopono i nā lula o

Chapter 19, he ki‘ina e ulu ai ka na‘auao o ka haumāna no ka hana pono. He

mau ki‘ina mo‘omeheu ia, kekahi ma ke kuana‘ike Hawai‘i a ‘o kekahi ma ke

kuana‘ike kānāwai ‘Amelika. Ho‘opili ‘ia nā mea ‘elua, he mo‘oki‘ina

ho‘oponopono ma ke kula.

Page 199: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

189

8.2.7 A‘oa‘o a Hō‘oia/Pani

‘O kekahi hō‘ailona nani o ia ho‘oponopono ‘ana ma waena o Mahina me

Kenui, ‘o ia ka lohe no ke kono ‘ana o ka ‘ohana o Kenui i ka ‘ohana o Mahina i

pā‘ina ahiahi ma ko lākou hale. He lawena ‘oia‘i‘o ia hana o ka pa‘a o ke

kuana‘ike ho‘oponopono ma ka ‘ohana o Kenui. ‘O ia wale nō ka lua o nā

makahiki o ko Kenui noho haumāna ‘ana i Nāwahīokalani‘ōpu‘u, akā, he hō‘oia ia

kono ‘ana i ka ma‘a o ia ‘ohana i ka ho‘oponopono ke hana hewa. ‘A‘ole nō i loa‘a

kekahi ‘ohana i hana pēlā mai ia manawa a hiki i kēia lā. Ua loa‘a nō paha ka

mana‘o e hana ai pēlā, akā, ‘o ka ho‘oholo i ka mana‘o a ho‘okō, he ‘oko‘a ia. He

pili ia lawena ‘ohana i ka pahuhopu e ‘imi ‘ia ana ma ke kula. Ma ke kula, e

ho‘oholo ‘ia ka mana‘o ma luna o ke kuana‘ike Kumu Honua Mauli Ola, a laila, e

hō‘ike aku i ia kuana‘ike ma ka lawena. ‘O ia ka hana a ka ‘ohana o Kenui, he

kumu ho‘ohālike maika‘i lākou no nā ‘ohana ‘ē a‘e o ke kula. Ua hō‘ea nō ka

‘ohana o Mahina i ko Kenui hale. He pō‘aiapili ho‘ona‘auao maoli nō kēia no ka

‘ohana o Mahina, ‘oiai ua ho‘omaka ‘o ia ma ke kula kaiapuni ma ke kula

ha‘aha‘a, a ua malihini i ia ‘ohana hou ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u. He hō‘ailona ka

‘ae like ‘ana o lākou e launa pū no ka ho‘oku‘u piha ‘ia ‘ana o ka pilikia, ‘a‘ole e

hihia nā ‘ohana. I ka ‘ike ‘ana o nā haumāna i kēia ‘ao‘ao aloha o nā ‘ohana, he

ho‘opa‘a nō ia i pilina hou i waena o lāua. ‘A‘ole nō i lohe hou ‘ia kekahi pilikia i

waena o lāua.

Ma ka Mokuna ‘Eiwa, e kālailai ana i ka paepae ku‘una o ka

ho‘oponopono ma Ke Kula ‘O Nāwahīokalani‘ōpu‘u. Na ia kālailai ‘ana e hō‘oia

Page 200: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

190

ai, no loko mai nō o ka mo‘okū‘auhau Hawai‘i ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono o ke

kula.

Page 201: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

191

Mokuna ‘Eiwa

Ke Kālailaina Paepae Ku‘una Ho‘oponopono ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u

He mea nui ka mo‘okū‘auhau i ka Hawai‘i. Aia ma ka mo‘okū‘auhau

Hawai‘i ka ‘ike ku‘una e kūkulu ‘ia ai nā hana mo‘omeheu o ke au hou. ‘O ka

pahuhopu o kēia mokuna ka ho‘ohālikelike a kālailai ‘ana i nā hana

ho‘oponopono ‘ehā o ka wā ma mua i noi‘i ‘ia ma kēia pepa me ka hana

ho‘oponopono ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u. A ma ia ho‘ohālikelike a kālailai ‘ana e

‘ike ‘ia ai he mamo Hawai‘i nō ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono ma

Nāwahīokalani‘ōpu‘u i kēia wā.

‘O ka noi‘i ‘ana a Pūku‘i ka hana kahiko loa ke ho‘ohālikelike ‘ia me nā

palapala kālai‘ike a Aiona me Peterson. No kona wā i hānau ‘ia ai, no kona hānai

‘ia ‘ana, a no ka nui ho‘i o ka waihona ‘ike e waiho maila ma muli o kāna i mōlia

ai a i noke ai i ka ‘ohi, he hō‘oia ia i kona kuana‘ike he Hawai‘i, kona na‘auao a

me kona mākau noi‘i. He waiwai kona ‘ike no ka mana‘o o ka Hawai‘i no nā akua

kahiko a me ka wā i hō‘ea mai ai ke akua Kalikiano, ‘o Iehowa. Ua ‘oko‘a ke ‘ano

o kā Pūku‘i wehewehena no ka ulu me ka loli o ke kuana‘ike pili ‘uhane mai kā

Aiona me Peterson wehewehe ‘ana. Nui nā hua‘ōlelo Hawai‘i no nā hana ku‘una,

a ua hiki iā ia ke wehewehe ma ke kūkulu a ho‘opili i nā mana‘o kekahi i kekahi a

mōakāka i ka mea heluhelu ke kuana‘ike no‘ono‘o Hawai‘i.

Page 202: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

192

No ka hanauna ‘ōpio mai ‘o Aiona me Peterson. Aia ma kā lāua palapala

kālai‘ike nā kuhia i ka hana a Pūku‘i, he hō‘oia i ka waiwai o kāna hana iā lāua.

Ua ho‘ohana ‘o Aiona i ‘elua lola līpine i ‘oki ‘ia e Pūku‘i no ka hana

ho‘oponopono, a e waiho ana ho‘i ma ka Hale Hō‘ike‘ike o Kamehameha ma

Honolulu i ia manawa. ‘Oiai ua pa‘i ‘ia kā Pūku‘i puke ‘o Nānā i ke Kumu, Puke 1

iā ia e noi‘i ana, ua ho‘ohana ‘o Peterson i ia puke a me Place Names of Hawai‘i

ma kāna hana. Ua kālele ‘o Aiona a me Peterson ma luna o ka hana ma ka

‘ekalesia Kalikiano Hawai‘i, a ma ia noi‘i ‘ana ma ia pō‘aiapili i loa‘a ai ka ‘ike no

ka hana ho‘oponopono. Ua launa nō ko lāua mana‘o me ko Pūku‘i no ka hiki i ka

Hawai‘i ke ho‘olauna i ke kuana‘ike Hawai‘i me ko ke Kalikiano me ka pilikia ‘ole,

eia na‘e, ua ‘ike ‘ia nō ka ‘ā‘ume‘ume ‘ana ma waena o ko ka ‘ekalesia no ka ‘ike

Hawai‘i kahiko ma kā Peterson me Aiona noi‘i ‘ana. Ua mau ka loa‘a o ka nui o

nā hua‘ōlelo Hawai‘i ku‘una e wehewehe ana no ka hana ho‘oponopono ma ka

‘ekalesia, akā, no ko lāua kālele ma luna o ka loli o ke au a me nā ha‘awina e ili

ana ma luna o ka po‘e, pēlā i ‘ike ‘ia ai ka lolelua i waena o ko ke ‘ekalesia no nā

mea Hawai‘i a ku‘una i komo ‘ole i loko o kā Pūku‘i.

‘Oiai ma nā palapala ‘ekolu, ua loa‘a ka ‘ikepili no kekahi ‘ano hana pāna‘i

e pono ai ka hana hewa, ua wehewehe ‘o Pūku‘i no ka “restitution” ma ke ‘ano he

‘anu‘u hana o ka hana ho‘oponopono. Ua kālele ‘o Peterson ma nā ‘anu‘u hana

ma ka Ho‘oponopono a me ke Kumuhana, a ua kālele ‘o Aiona ma ka ‘anu‘u

hana ‘o ke Kumuhana. A ma ke Kumuhana i kō ai ka hana ‘ana i ka hana pāna‘i,

e like ho‘i me kā Peterson. Ma kā Aiona me Peterson na ke alaka‘i nō e a‘oa‘o i

Page 203: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

193

ka lawehala, a na ka lawehala e ho‘okō e like me ka mea e pono ai. I ka wā e

mihi ai i ke akua, a e hahai ai i ke a‘oa‘o no ka moe‘uhane me ka wehe paipala

‘ana, he ho‘okō nō ia i ka ho‘oponopono ‘ana. Ua hiki pū paha ke no‘ono‘o ‘ia ka

hana pāna‘i a Pūku‘i he hopena ma ia mau ‘ekalesia kekahi, akā, ‘a‘ole nō i helu

‘ia ma Aiona me Peterson pēlā. I ka manawa e kia lōkahi ai ka po‘e ma ke

kumuhana o ka ho‘oponopono, a i ka wā ho‘i e ho‘okō ai ka mea lawehala i ke

a‘oa‘o a ke alaka‘i, a laila, ‘ike ke alaka‘i a pani ‘o ia i ka hana. ‘O ka ho‘okō ‘ana i

ka ‘ōlelo a ke alaka‘i i ia wā o ka ho‘oponopono, ua hiki ke no‘ono‘o ‘ia ia ho‘okō

‘ana, he hana pāna‘i nō ia.

‘O ka‘u wehewehena no ko‘u hānai ‘ia ‘ana ka waihona ‘ike hou loa ke

ho‘ohālikelike ‘ia me ko luna a‘e nei. Ua hānau ‘ia wau ma ka hanauna ‘ōpiopio

mai, akā, ua koho wau i la‘ana ho‘oponopono ‘ohana i ‘ike ‘ia ma ka makahiki

1954, ka wā ho‘i i piha ai he 16 makahiki i ko‘u kaikunāne. No laila, ma kekahi

‘ano, ‘oiai ua kaulapa ka wā o ia la‘ana ‘ohana me ka wā noi‘i a Pūku‘i a me

Aiona ho‘i, ua hoihoi ka launa like o nā mana‘o ma ka ‘ao‘ao hana mēheuheu o

ka ‘ohana a me ka no‘ono‘o Hawai‘i Kalikiano.

‘Oiai ua ‘ohi i ia mau mana‘o ma ka ha‘i mo‘olelo ‘ana no ka hana

ho‘oponopono, ‘o ka hua ho‘i ka hana mēheuheu o ko māua ‘o ko‘u kaikunāne

hānai ‘ia ‘ana. ‘A‘ole i ahuwale nā ‘anu‘u hana e like me nā la‘ana ‘ē a‘e i noi‘i ‘ia

ma kēia pepa. Ma ke kālailai ‘ana na‘e i ia mau hana mēheuheu, ua loa‘a nō ka

launa me ia mau ‘anu‘u ho‘oponopono. ‘O ke kālailai ‘ana i kā Aiona me Peterson

no ka loa‘a o ka hana ho‘oponopono no nā pilikia hāko‘iko‘i a me ka loa‘a o ka

Page 204: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

194

hana ke kupu wale mai ka pilikia, ‘o ia kekahi māhele hana i hiki ke noi‘i ‘ia ma ka

pō‘aiapili ‘ohana. Eia na‘e, no ka pono o kēia noi‘i ‘ana, ua ‘imi ‘ia nā ‘ao‘ao

ku‘una o ka hana ho‘oponopono ma ka helu ‘ana i ka hana hāko‘iko‘i a ka hana

‘ekalesia me ko ka ‘ohana.

I mea e hō‘oia ai he hana Hawai‘i ku‘una ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono ma

Nāwahīokalani‘ōpu‘u, e kālailai ana i ka like a me ka ‘oko‘a ma waena o nā

la‘ana noi‘i a me ko ke kula. E ho‘ohālikelike ana i nā ‘anu‘u hana ho‘oponopono

ma ke kālailai ‘ana i nā pō‘aiapili noi‘i ma ka nānā ‘ana i: 1) kā Pūku‘i, 2) kā Aiona

me Peterson, a laila, 3) ko ko‘u hāna‘i ‘ia ‘ana. Ma ka ho‘ohālikelike ‘ana i ia mau

pō‘aiapili noi‘i me ko ke kula, e kākuhi ana i mea e hō‘ike ai i ka ‘ikepili me ka

mōakāka.

Aia ma lalo iho nei ka Pakuhi 9.1 e hō‘ike ana i nā pō‘aiapili

ho‘oponopono a Pūku‘i, Aiona, Peterson a me kā ko‘u hānai ‘ia ‘ana ma ke ‘ano

he ho‘ohālikelike me kā Nāwahīokalani‘ōpu‘u. Hō‘ike ‘ia nā ‘anu‘u hana ma ka

huapalapala hua ma‘aka a me nā pae hana ma ka hua helu. ‘Oiai i waena o nā

pō‘aiapili, ua hiki ke mōakāka ke kākuhi ‘ana i nā ‘anu‘u like a ‘oko‘a paha, ua

loa‘a pū ke kaulapa o ka ‘ikepili i mōakāka ‘ole ai ka mana‘o nui. No ia kumu wau

i ho‘ohana ai i ke kahaapo a me ke kahaapo kihikihi no ia mau mana‘o kūikawā.

Ua komo ke kahaapo inā ‘a‘ole ka mea kākau i helu papa i kekahi ‘anu‘u i loa‘a

ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u, akā, ua loa‘a na‘e ka mana‘o nui o ia ‘anu‘u ma ka

pō‘aiapili heluhelu o ia palapala kālai‘ike. Ua komo ke kahaapo kihikihi no ka

hō‘akāka pōkole.

Page 205: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

195

Aiona Peterson

ma lalo iho nei.) lalo iho nei.) lalo iho nei.]

1. Pule A. Pule A. Pule 1. Pule

3. Pule Mahiki

2. Kumuhana 3. Mahiki

maluhia

E. Statement of Problem E. Kumuhana

1. Pule Mihi 2. Pule Noi

ai, "What you said, Boy?"

you?"

I. Setting Problems Right

I. Wehe paipalaO. Wehewehe

[paipala] U., H., K., L.]

7. Mihi/Kala O. "Very Spirit of Truth" (Mihi/Kala) (Mihi/Kala)

8. Pule U. Keeping Calm (Pule) (Pule)

H. Questioning by LeaderK. Mutual Forgiveness

o lalo nei.]L. Restitution

L. Chapter 19 M. PuleM. Pani (Pani) (Pani)

Aloha)

(Pani)

195

Page 206: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

196

E nānā mua i ka pakuhi no nā pō‘aiapili a Puku‘i me ko Nāwahīokalani‘ōpu‘u. Aia

ma lalo iho nei ka Pakuhi 9.2 e helu papa ana i nā ‘anu‘u nui o ka hana

ho‘oponopono a Pūku‘i a me ko Nāwahīokalani‘ōpu‘u.

Pakuhi 9.2

Ma ke kula, he mea nui ka ‘ohi ‘ikepili no ka ‘ike ‘ia o ka pilikia a me ka

ho‘oka‘a‘ike ‘ana ma hope pono o ia ‘ike ‘ana. ‘Oiai ‘a‘ole ke kula he pō‘aiapili

‘ohana, ua nui nā kumuloli e maka‘ala ‘ia ma ka ‘imi ho‘oponopono. Ho‘ohana ‘ia

ma lalo iho nei.]

A. Pule 1. Pule

E. Statement of Problem 2. Kumuhana

I. Setting Problems Right 3. Mahiki

O. "Very Spirit of Truth"

U. Keeping Calm

H. Questioning by Leader

K. Mutual Forgiveness o. Mihi/Kala

u. Pule

L. Restitution

M. Pule

L. Chapter 19

(Pani) M. Pani

Page 207: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

197

ka ‘anu‘u hālāwai kūkā ma ke kula, ‘o ia ka hui kino ‘ana o ka po‘e, a ‘o ia pū ka

‘anu‘u e ka‘a ai ka nui o nā pae hana i like loa me kā Pūku‘i ma kāna ki‘ina

ho‘oponopono. Ua ‘oko‘a iki ma ke ‘ano o ka ho‘onohonoho ‘ana i nā pae hana

ma ke kula. Ke nānā a‘e i ka pakuhi, ua hiki ke ‘ike i ka pilina i waena o ka ‘anu‘u

me nā pae hana. Ua helu ‘o Pūku‘i i kāna mau ‘anu‘u, akā, ke heluhelu ‘ia kāna

mau mo‘olelo, ua ‘ike ‘ia ka ‘oko‘a o ka ho‘ohana ‘ia o ia mau ‘anu‘u ke komo ma

ka pō‘aiapili ho‘oponopono. ‘O ka mahiki ka wāwahi ‘ana i kēlā me kēia pilikia, no

laila, ‘o ka mālama ‘ana i ka ‘oia‘i‘o a me ka maluhia ke ki‘ina e pono ai ka

ho‘oka‘a‘ike maika‘i. ‘O ka nīnau a ke alaka‘i a me ka ‘imi ‘ana a me ke a‘oa‘o

‘ana i ka manawa ho‘okahi, ‘o ia ke ki‘ina e loa‘a ai ka ‘ikepili i ka mea alaka‘i. Ua

launa ia mau ki‘ina me kā Pūku‘i. ‘O ia nā mea e kō ai ka Mahiki, ‘o ia kā Pūku‘i

“Setting Things Right.” ‘O ka Mihi a me ke Kala kekahi pae hana o ka hālāwai

kūkā a me ke A‘oa‘o Laulā. Na ke alaka‘i e ho‘oholo no ka mihi ‘ana i mua o ko

ke kula, ‘a‘ole paha. Na ke alaka‘i nō e kālailai a e ho‘oholo i ka hana e pono ai.

No ia kumu wau e mana‘o nei, ‘a‘ole ‘o ke ka‘ina hāiki ka mea nui, akā ‘o ka

ho‘okele a me ka ho‘oholo ‘ana pehea e ho‘ohana ai i nā ‘anu‘u a me nā pae

hana, ‘o ia ka mea nui.

Ua helu ‘o Pūku‘i i ka Restitution he ‘anu‘u e ho‘oholo ai no ka ho‘opau

‘ana i ka pilikia. ‘O ka ho‘oholo ‘ana ka hana e pono ai. Aia ia kuleana i ka mea

alaka‘i. ‘A‘ole nō i like ke ‘ano o ka hana pāna‘i i nā manawa a pau ma ke kula, a

ma ka nānā ‘ana i ka ‘ikepili o nā la‘ana ma laila, na ke alaka‘i nō i ho‘oholo

pehea e ho‘okō ai.

Page 208: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

198

He mau hana hō‘oia a ho‘ohua i nā hana e pani ai i ka ho‘oponopono ‘ana.

‘O kekahi mea ‘oko‘a ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u mai kā Pūku‘i, ‘o ia ke kū ha‘i‘ōlelo

‘ana me ka mihi o ka lawehala i mua o ka po‘e i waho o ka ‘ohana, ‘o ko ke kula

ho‘i. I ka mana‘o o ke kula, ‘a‘ole kēia he ha‘awina no ka lawehala a me kona

‘ohana wale nō, akā, no ko ke kula kekahi. Pēlā e ulu ai ka pilina i waena o nā

haumāna a me nā ‘ohana o ke kula, he kohu like me ka ‘ohana o ka hale.

‘O ka ‘anu‘u Chapter 19 kekahi ‘anu‘u ‘oko‘a i kā Pūku‘i. I ka mana‘o o ke

kula, ‘oiai he ha‘awina aupuni ia i koi ‘ia mai, he mea nui ka hiki ke ho‘olauna i ia

ha‘awina me ke kuana‘ike Hawai‘i o ke kula. Aia nō kēia i nā alaka‘i e a‘oa‘o ana i

ka lawehala a me kona ‘ohana.

Ua hiki ke no‘ono‘o ‘ia ka mihi ‘ana i mua o ko ke kula a me ka ho‘okō ‘ana

i nā lula Chapter 19 he mau hana pāna‘i, he Restitution e ho‘okō ‘ia e ka

lawehala. A pēlā e kō ai ia ‘anu‘u i kekahi manawa. Na ke alaka‘i nō e ho‘oholo

no ke pani ‘ana, inā nō ma ka ‘ōlelo, “Ua pau,” a i ‘ole paha ma kekahi wahi hana

‘ē a‘e. Ua ‘ike ‘ia kēia ma kekahi o kā Pūku‘i mau mo‘olelo, a ‘o ia ke ‘ano o ka

hana ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u ke pani i ka ho‘oponopono.

Aia ma lalo iho nei ka Pakuhi 9.3 e helu papa ana i nā ‘anu‘u nui a me nā

pae o ka hana ho‘oponopono a Aiona me Peterson a me ko

Nāwahīokalani‘ōpu‘u. Ua ho‘onohonoho ‘ia ka ‘anu‘u mo‘oki‘ina kula ma waena o

ko Aiona me Peterson ma ka pakuhi i mea kōkua ma ka hō‘ike i ka launa ‘ana o

nā ‘ōnaehana ‘elua me ko ke kula mo‘oki‘ina. Ua ho‘onohonoho ‘ia nā ‘anu‘u a

me nā pae hana kula e like me ke ‘ano i ‘ike ‘ia ma ka ma‘amau ke ho‘okō ‘ia ka

Page 209: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

199

mo‘oki‘ina holo‘oko‘a. Aia nō na‘e i ke alaka‘i ka nui a me ke kāka‘ikahi o ka

‘anu‘u hana e pono ai ka ho‘oponopono ‘ana. Ua loa‘a ‘elima ‘anu‘u nui o kā

Aiona, a ‘elua ‘anu‘u nui o kā Peterson.

Pakuhi 9.3

Ua like kā Aiona, Peterson me ko ke kula no nā ‘anu‘u mua ‘elua ke

ho‘ohālikelike ‘ia. Ua helu lākou i nā ‘anu‘u ho‘oponopono, a ua hāpai pū i mau

la‘ana e hō‘ike ana i ka pō‘aiapili laulā o ia ho‘oponopono ‘ana. Ma ia pō‘aiapili i

loa‘a ai ka ‘ōlelo no ka pilikia kiko‘ī a me ka ho‘oka‘a‘ike ‘ana i waena o ka po‘e

no ia pilikia. No ia kumu i loa‘a ai nā ‘anu‘u mua ‘elua ma ke kahaapo no

Aiona Peterson

ma lalo iho nei.) ma lalo iho nei.)

A. Pule 1. Pule 1. Pule

3. Pule Mahiki

E. Kumuhana 2.Kumuhana 3. Mahiki 1. Pule Mihi

2. Pule Noi

I. Wehe paipala

(Mihi/Kala) o. Mihi/Kala (Mihi/Kala)

(Pule) u. Pule (Pule)

L. Chapter 19(Pani) M. Pani (Pani)

Page 210: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

200

kā Peterson me Aiona e like me ka‘u no Pūku‘i. ‘A‘ole ka mea kākau i helu i ia

hana he ‘anu‘u, akā, ua lawa ka ‘ikepili e mana‘o ai wau, ua loa‘a nō.

Ua ho‘onohonoho au i nā ‘anu‘u e like me ke ka‘ina i wehewehe ‘ia ma ka

Mokuna 3 no nā palapala kālai‘ike, ka Mokuna 6 no ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono

kula, a e mōakāka ai ka ho‘ohālikelike ‘ana. ‘Oiai ma ka ‘ekalesia Kalikiano

Hawai‘i kā Aiona me Peterson hana noi‘i, ua kālele nui nā ‘ekalesia ma ka ‘ao‘ao

pili ‘uhane i mea lapa‘au i ka ma‘i o ke kino a me ka ho‘oma‘ema‘e i ka no‘ono‘o o

ke kanaka pilikia. ‘O ke kālele nui ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u ka ‘imi ‘ana o nā

haumāna i ka na‘auao ma o ke kuana‘ike ku‘una Hawai‘i. I loko nō o ka ‘oko‘a o

ia mau kālele, ua hiki ke ‘ike i ka launa o nā ‘anu‘u hana.

Ua launa nō kā Aiona me Peterson ma ke kālele ma ka pule ‘ana, ke

kūkulu ‘ana i ke kumuhana, a me ke ki‘ina ‘imi hō‘ailona mai ke akua no ka

ho‘oponopono ‘ana. Ke ho‘ohālikelike ‘ia me ko ke kula, aia ia mau mea a pau

ma lalo o ka ‘anu‘u Hālāwai Kūkā, ‘o ka pule ‘ana, ka hāpai ‘ana i ke kumuhana a

me ka mahiki ‘ana ma ka nīnau a me ka hu‘e mana‘o ‘ana. ‘Oiai he ho‘oka‘a‘ike

ka pule i ke akua, ‘a‘ole nō i loa‘a ka wehe paipala, ka wehewehe moe‘uhane a

me ka ho‘okē‘ai ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u e like me ko ka ‘ekalesia a Aiona me

Peterson. ‘Oiai ho‘ohana ‘ia ia mau ki‘ina i mea kōkua ma ka ‘imi i mana‘o hou

ma ka ‘ekalesia, ua ho‘ohana ‘ia nō ka pule a me ka nīnau a hu‘e mana‘o ma ka

Hālāwai Kūkā i ki‘ina ‘imi mana‘o hou ma ka la‘ana kula.

He ki‘ina nui ka pule ‘ana ma nā pō‘aiapili ‘ekolu. Ma o ka pule e pai ai i ka

mana‘o noi i ke akua, a he mau mana‘o ho‘olōkahi pū nō ho‘i ia i nā kānaka e

Page 211: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

201

ho‘olohe ana. He mea nui ka lōkahi o ka po‘e ma ka ho‘okō kino i ka mana‘o e

pai ana i mua o ke akua. Ma kekahi ‘ano he a‘oa‘o ka pule, a ‘o ka ho‘okō i ka

hana, ‘o ia ka hopena e pono ai ka ho‘oponopono ‘ana. Ma laila kekahi like i

waena o nā pō‘aiapili ‘ekolu o luna a‘e nei. I loko nō o ka nui o nā ‘ano pule like

‘ole ma kekahi la‘ana, a ‘a‘ole nō i like ka nui ma kekahi, ‘o ia mau mole kumu ‘o

ka hāpai mana‘o i mua o ke akua a me ka ho‘olōkahi ‘ana i nā kānaka ma luna o

ka ho‘okō hana ho‘oponopono, ‘o ia nā mea e like ai nā pō‘aiapili ‘ekolu.

‘A‘ole i helu papa ‘o Aiona me Peterson i nā ‘anu‘u O., H., K., a me M. o ka

mo‘oki‘ina kula. Eia na‘e, e like nō me nā ‘anu‘u mua ‘elua, ua ‘ike ‘ia ka mana‘o

nui o ia mau ‘anu‘u ma kā lāua noi‘i ‘ana. No ia kumu i kākau ‘ia ai ka ‘anu‘u

mo‘oki‘ina kula ma ke kahaapo no kā Aiona me Peterson ‘ōnaehana.

‘A‘ole nō i loa‘a ka mana‘o nui o ke A‘oa‘o Laulā i loa‘a ma ke kula, ‘o ia nō

ka hō‘oia i ke ka‘a o ka ha‘awina nui o ka ho‘oponopono ‘ana i mua o ka po‘e a

pau, ‘a‘ole i mua o ka po‘e i pilikia wale nō. ‘O kēia ka hana i mālama ‘ia ma ka

Piko o ke kula i lilo ia pilikia he ha‘awina e na‘auao ai ka po‘e a pau no ko lākou

‘ano iho. Ua ho‘okō ‘ia me ka ‘oia‘i‘o a me ka na‘au ha‘aha‘a. Ua loa‘a na‘e

kekahi like me ko ka ‘ekalesia ma ka mana‘o nui o ke A‘oa‘o Laulā. He mea nui

ka mālama i ka po‘e, ‘a‘ole e hana ‘ino ma ka ho‘olaha wale aku i nā mea pilikino.

‘O ia ke kumu o ka mālama malū ‘ana i ka ‘ikepili no ka ho‘oponopono ma ka

‘ekalesia. Ua like nō ka mana‘o ma ke kula. I ka manawa e hō‘ea aku ai i ka Piko

no ka hō‘ike a ka lawehala i kona mana‘o, ua pau ke a‘oa‘o nui ‘ana iā ia a me ka

‘ohana. Ua hō‘ike mua ‘ia nō ke kāko‘o o ko ke kula ma ka hana ho‘oponopono, a

Page 212: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

202

he hō‘oia nō ia i ka ‘oia‘i‘o a me ka holomua o ka hana. I ka manawa e a‘oa‘o

laulā ai ke alaka‘i, ua hele a ma‘a ka po‘e i ka no‘ono‘o iā lākou iho me ka na‘au

ha‘aha‘a, a e no‘ono‘o i ka mea lawehala me ke aloha. ‘Oiai ua kūkulu ‘ia ia

kuana‘ike ma ka mo‘oki‘ina kula, ua like nō i ko ka ‘ekalesia mana‘o nui, ‘o ka

mālama i ke kanaka me ka ho‘oholomua i ka ho‘oponopono ‘ana.

He ‘anu‘u hana ‘oko‘a ka Chapter 19 i pili wale i nā kula ‘oihana

ho‘ona‘auao. ‘A‘ole nō i loa‘a ma ka ‘ekalesia.‘Oiai he pilina mo‘okū‘auhau

‘ekalesia ko Ka Mauna Oliveta a me Ieruselema Pōmaika‘i i ka Ho‘omana o Ke

Akua Ola, a ‘oiai he pilina pū ho‘i i ka ho‘omana makua ‘o ia ka Ho‘omana

Na‘auao, ua loa‘a nō paha kekahi mau mana‘o ho‘okele no ka hana

ho‘oponopono mai ka wā ma mua. Ua kākau ‘o Aiona me Peterson no ka mana‘o

o ka ho‘omana makua no ke kōkua ‘ana i ka lawehala a no nā hana kiko‘ī na ke

alaka‘i e ho‘okō. Eia na‘e, ‘a‘ole nō i like me ka mana kānawai o ka Chapter 19 e

koi ‘ia mai ana ma ke kula. He ‘oko‘a ke kānāwai ma ke kula a me ka pilina

makua ma ka ‘ekalesia. Ua like na‘e ke kula me ka ‘ekalesia ma kekahi ‘ano, ‘o ia

ho‘i ka mana‘o no loko mai nō ka hana ho‘oponopono, ‘a‘ole no waho mai. Inā

pono e ki‘i ‘ia ko waho, he hō‘ailona ia o ka hemahema nui loa.

Ma nā pō‘aiapili ‘ekolu, he mea nui ka mākaukau o ke alaka‘i ma ka

wehewehena no nā mea i ‘ike a lohe ‘ia ma ia mau ki‘ina, ‘oiai nāna nō e ho‘okele

i ka hana. Wahi a Aiona me Peterson, ‘imi ka po‘e pilikia i ke alaka‘i kālena ma ka

hana ho‘oponopono. Inā ‘a‘ole nō mākaukau kekahi alaka‘i, ‘imi hou ‘ia ka mea i

hiki ke kōkua. He kuana‘ike launa kēia me ko Nāwahīokalani‘ōpu‘u. ‘Oiai ua nui

Page 213: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

203

nā makahiki i noho ai wau he alaka‘i ma ka hana ho‘oponopono kula, ua ma‘a ko

ke kula i ke ki‘i koke ia‘u no ke kōkua ‘ana. Ma ka hala ‘ana o nā makahiki, a no

ka ho‘okō maika‘i ‘ana i ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono, ua ulu ke kuana‘ike a me ka

mākaukau o ka po‘e ma ka ‘auamo i ke kuleana alaka‘i ma mua o ka ‘imi ‘ana

ia‘u no ke kōkua ‘ana. ‘O ia kekahi ‘ao‘ao o ka ho‘okō pono ‘ana i ka mo‘oki‘ina

ho‘oponopono.

Ke komo wau a i ‘ole ka hope po‘okumu ma ka ho‘oponopono ‘ana, he

hō‘ailona ia o ke ko‘iko‘i o ka hana, a i ‘ole o ka hiki ‘ole i ka limahana ke alaka‘i i

ka ho‘oponopono ‘ana ma kekahi ‘ano. No laila, ke ho‘ohālikelike ‘ia me kā Aiona

me Peterson, ua ho‘ōnaehana ‘ia ke alaka‘i ‘ana ma ka mo‘oki‘ina kula. A ma ia

mo‘oki‘ina e ho‘okaualewa ai i ia kuleana alaka‘i e like me ka mea e pono ai. Ma

ka ‘ekalesia, ua ho‘ōnaehana ‘ia nō ke kuleana alaka‘i ma luna nō o ke a‘o o kā

lākou papahana haipule. ‘O ka mea nui o ke alaka‘i ‘ana ke kuana‘ike ku‘una no

ka hiki ke ho‘okaualewa i nā mea ‘ā‘ume‘ume loa, a hua mai ka lōkahi a me ka

maluhia i waena o ka po‘e. ‘O ia ka hana na ke alaka‘i. Aia ma lalo iho nei ka

Pakuhi 9.4 e helu papa ana i ka hana mēheuheu o ko‘u hāna‘i ‘ia ‘ana a me ko

Nāwahīokalani‘ōpu‘u.

Ua loa‘a mai nei ka ‘ikepili ho‘oponopono ‘ohana ma ka palapala ‘ana i nā

hana ho‘oponopono i ho‘omana‘o ‘ia e māua ‘o ko‘u kaikunāne. Ua mo‘olelo a

kālailai pū i nā la‘ana a me ka hana ma‘amau i ‘ike ‘ia ma ia mau makahiki i noho

pū ai ma ka ‘ohana. Ua koho i la‘ana ho‘oponopono i lohe mua ‘ia e a‘u a i hō‘oia

hou ‘ia ho‘i e ko‘u kaikunāne ma ko māua hui ‘ana. Ua koho wau i kēia ma muli

Page 214: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

204

Pakuhi 9.4

ka like loa o ko māua ho‘omana‘o ‘ana i ia la‘ana, a no ia kumu i hiki ai iā māua

ke kālailai pū i ka mole mana‘o o nā ‘anu‘u pākahi.

Ma ka nānā ‘ana i kēia la‘ana ‘ohana ma ka pakuhi, ua ‘oko‘a ka

wehewehena ‘anu‘u ke ho‘ohālikelike ‘ia me ko ke kula. ‘Oiai he mau hana

mēheuheu ka hana ‘ohana, a he mo‘oki‘ina ka hana kula, ua ho‘onohonoho wau i

nā ‘anu‘u i hiki i ka mea heluhelu ke ‘ike i ka launa me ka launa ‘ole ke

ho‘ohālikelike ‘ia ka mole mana‘o o nā ‘anu‘u pākahi.

ma lalo iho nei.)

1. Pule

2. Kumuhana

3. Mahiki

E., I., O., U., H., K., L.]

o. Mihi/Kala

u. Pule

L. Chapter 19

M. Pani

Page 215: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

205

‘A‘ole nō i loa‘a ka pilikia a hiki i ka wā i lohe ai ko‘u makuakāne i ka ‘ōlelo

hewa a ko‘u kaikunāne, a ua hō‘ike ‘o ia i ko‘u kaikunāne ma ka ‘a‘ā o kona maka

iā ia ma ke aniani kilohi. ‘O ia mau hana ‘elua ka ho‘omaka ‘ana o ka

ho‘oponopono ‘ana ma ia la‘ana. Ma ka hō‘ike ma ka lawena maka i maopopo ai

ko‘u kaikunāne, ‘a‘ole ana e ho‘oku‘u ‘ia kāna hana. ‘O ia nā ‘anu‘u mua ‘elua ma

ke kula, ‘o ka ‘ike ‘ia o ka pilikia a me ka ho‘oka‘a‘ike ‘ana. ‘Oiai ua ‘ike ‘ia nō

paha ka pilikia ma ke kula a ma ka ‘ohana paha, inā ‘a‘ole e ho‘oka‘a‘ike aku ma

kekahi ‘ano, ‘a‘ole ana e ho‘oponopono ‘ia ia pilikia.

Ma hope o ke komo o ka ‘ike o ko‘u makuakāne a me ko‘u kaikunāne no

ka pilikia, ua komo pū ka ‘ike pili ‘uhane a‘u i mana‘o ai he launa me ka ‘anu‘u

Pule ma ke kula. ‘O ka ‘i‘ini i ka loa‘a hou o ka hopena maika‘i, ‘o ke kūlana hana

pono, ‘o ia ‘ume ‘ana ka mana pili ‘uhane e pono ai ia hopena a ka mea alaka‘i e

noke ai. E like nō me ko nā palapala kālai‘ike i ho‘ohālikelike mua ‘ia, aia nō i ke

alaka‘i ka ho‘okele a me ka ho‘oholo mana‘o ‘ana. A ma ka ‘ohana, ‘o ia nā

mākua, ‘o ko‘u makuakāne ho‘i ma kēia la‘ana nei.

Ma ka ho‘ohālikelike ‘ana i nā pae hana o ka Hālāwai Kūkā a me nā ‘anu‘u

hana ma ka ‘ao‘ao no ko‘u hāna‘i ‘ia ‘ana, ua like ka ho‘okele ‘ana na ka mea

alaka‘i, akā, ‘a‘ole nō i like ka lō‘ihi o ka manawa e ka‘a ai ka hana mai kekahi

pae hana a i kekahi aku. Ma nā kekona a minuke wale nō paha ka lō‘ihi a kō ka

hana ma ka hale. Akā, he hālāwai e hui kino ai ka po‘e ma ke kula, a he wā nō ko

ia kama‘ilio a kālailai ‘ana i waena o ka mea alaka‘i me nā kānaka ‘ē a‘e i

ho‘ākoakoa ‘ia.

Page 216: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

206

Ma hope pono o ka nānā ‘ana o ko‘u makuakāne i ko‘u kaikunāne, ua ‘ike

‘o ia ma kona na‘au no ka ha‘awina e hiki mai ana. Ua kau ‘ānō nā ha‘awina pili

‘uhane ‘o ka minamina, ka maka‘u a me ka mana‘olana i ka hopena maika‘i. ‘O ia

mana‘olana ka pahuhopu o ka pule ‘ana, a ‘o ka minamina a me ka maka‘u ke

kumu o ka ‘imi ‘ana i ke kōkua ma ka pule ‘ana. ‘A‘ole ko‘u kaikunāne i ho‘opuka

no kona pule ‘ana i ia wā, akā, ‘o kāna e no‘ono‘o ana ka mole i like me ko ka

‘anu‘u Pule ma ka ‘ao‘ao kula. ‘O ka nīnau ‘ana o ko‘u makuakāne, “What you

said, Boy?” he hō‘oia ma ka ‘ōlelo waha i ke kumuhana nui āna e kūkulu ana i

mua o ko‘u kaikunāne. ‘Oiai ua ‘ike mua ko‘u kaikunāne no ia kumuhana, ‘o kona

koho hewa i nā hua‘ōlelo i ho‘opuka hāwanawana ‘ia i ko‘u makuahine, ma ka

ho‘opuka waha nō ko‘u makuakāne i kūkulu ai i ke kumuhana nui e

ho‘oponopono koke ‘ia. ‘O kona hāpai hou ‘ana i nīnau no ka nui o nā makahiki o

ko‘u kaikunāne ka hō‘ailona o ka ho‘oha‘aha‘a hou ‘ana aku iā ia. Ua hiki ho‘i ke

no‘ono‘o i ia mau nīnau ‘elua he ki‘ina mahiki kekahi. Ua mahiki i ka mana‘o he

kuleana ko ke keiki e ‘ōlelo i kona makuahine e like me kona makemake, a ua

mahiki pū ‘ia ka mana‘o ē ua lawa kona o‘o e ho‘opuka ai i kona mana‘o pēlā.

I ia mau kekona pōkole o ka nīnau ‘ana, ka pane ‘ana, ka ho‘olohe ‘ana

me ka ho‘oka‘a ‘ana i ka ‘ike i waena o lāua, ‘o ia ka wā ho‘omanawanui a

‘alo‘ahia ho‘i. ‘A‘ole nō ‘emo ho‘oili koke akula ko‘u makuakāne i ka ha‘awina o ka

‘ili ma luna o ko‘u kaikunāne. Ua launa kēia ha‘awina o ka hale me ka Hana

Pāna‘i ma ke kula e ho‘omanawanui ‘ia a e ho‘okō ‘ia ma muli o ka hana hewa a

ke kanaka. He ha‘awina ‘ili ka ma‘amau ma ka hale inā ‘a‘ole nō i ‘a‘apo ke keiki i

Page 217: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

207

ke a‘o no ka hana pono. ‘A‘ole nō loa‘a ia ‘ano ha‘awina ma ke kula. Na ke alaka‘i

o laila e ho‘oholo e like me ka mea e pono ai. E ‘imi ‘ia nā kulekele Chapter 19

ma ke kula inā ua ‘a‘e nā lula kula aupuni. He ki‘ina ka‘awale no ia hopena. Eia

na‘e ma ka hale, aia i ka makua ka mana piha. ‘O kāna e ho‘oholo ai, ‘o ia ke

ki‘ina a me ka hopena.

Ua loa‘a ka mana‘o nui o ke Kumuhana ma ka ‘ohana. ‘A‘ole māua i ‘ike

no ka hua‘ōlelo “kumuhana” ma ka ‘ohana, akā ‘o ke ki‘ina a me ka mole mana‘o

o ke Kumuhana nā mea nui i a‘o ‘ia ma ka ‘ohana. He pili ia ‘ike i ka ho‘āno a me

ka hahai ‘ana i ke a‘o a ka makua. Inā ua hana hewa, ua maopopo, a ke ho‘opa‘i

‘ia nō ho‘i, ua maopopo no ke aha. Ma o ia mau ha‘awina au i ‘ike ai no ka ‘oko‘a

ma waena o ka ‘oia‘i‘o me ka ‘oia‘i‘o ‘ole. He pili ka ‘oia‘i‘o i ka hilina‘i. Ke hilina‘i i

ka makua, e ‘ike ana i ka ‘oia‘i‘o.

Ua like ka ‘ohana a me ke kula ma ke a‘oa‘o a hō‘oia ‘ana i ka ha‘awina a

me ka hō‘ike i ke aloha ma mua o ke pani ‘ana. Na ko‘u makuahine i hele koke a

mālama i ke a‘oa‘o ‘ana i ko‘u kaikunāne. Ua hele pū nō paha ‘o ia e a‘oa‘o i ko‘u

makuakāne kekahi. Ma hope o nā hana a pau, ua ho‘i wale i ka hana ma‘amau.

‘O ia ke pani ‘ana, ‘a‘ohe ‘ōlelo mihi a me ke kala, ‘a‘ole nō i lūlū lima a apo

aloha, ‘a‘ole nō i hāpai hou ‘ia ka pilikia. Ua pau ihola ma laila. ‘O ka ho‘i ‘ana i ka

ma‘amau, ‘o ka hana pono ho‘i, ‘o ia ka pilina aloha e pani ai. ‘O ka ho‘oku‘u piha

me ka hāpai hou ‘ole ‘ia o ka hewa, ‘o ia kekahi ‘ao‘ao o ke aloha. Wahi a ko‘u

kaikunāne, ua ‘ike nō ‘o ia no ka nui o ke aloha o ko‘u mau mākua iā ia. ‘A‘ole ia

mau ‘ano ha‘awina o ka ‘ili he kumu e aloha ‘ole ai i ka makua. Ua ‘ike ‘o ia ma

Page 218: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

208

kona na‘au i ke aloha o ko‘u makuakāne iā ia i loko nō o ke ‘o‘ole‘a o ka ha‘awina

‘ili. E ho‘okō ana ka makua i kona kuleana i ulu a nui ke keiki me ka maopopo no

ka hana pono.

Ma ke kula na‘e, ua loa‘a nā ‘anu‘u e ‘ike ‘ia ai ka lūlū lima me ke apo

aloha. Pēlā e hō‘ike ai i ke aloha me ka ho‘oku‘u ‘ana i ka hewa. ‘Oiai ua ‘ano like

ka pilina a ko ke kula me ko ka ‘ohana, ‘a‘ole nō i hiki ke like loa ma nā ‘ano a

pau. He launa ma ia pō‘aiapili kula e hō‘ike ai i ke aloha ma ka lawena kūpono.

‘O ke a‘oa‘o a me ka hō‘oia kekahi mea nui e pono ai no ka nui o ka po‘e ma ia

kaiāulu. Ke mōakāka a ho‘okō kēlā me kēia kanaka i ke kuleana hana, ua hiki i

ke alaka‘i ke pani pono i ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono.

Ke Kālailaina Laulā

No loko mai nō o ka ‘ohana Hawai‘i ka hana ho‘oponopono, a ua hō‘oia ‘ia

ia mana‘o ma nā palapala kālai‘ike a pau. He ki‘ina mo‘okū‘auhau Hawai‘i ka

ho‘ohana ‘ana i ka ‘ike i pa‘a mua i ke kanaka a kūkulu hou a‘e ma luna o ia ‘ike i

hua mai ka ‘ike hou. Pēlā i komo ai ka hana ho‘oponopono ma ka ‘ekalesia o ka

Mauna ‘Oliveta a me ko Ieruselema Pōmaika‘i, a ‘o Nāwahīokalani‘ōpu‘u kekahi

pō‘aiapili hou ma waho a‘e o ka ‘ohana e ‘ike ‘ia ai ka hana ho‘oponopono. Aia

ma lalo iho nei ka Pakuhi 9.5 e hō‘ike ana i nā ‘ao‘ao nui o ka hana

ho‘oponopono ke ho‘ohālikelike ‘ia nā la‘ana ku‘una na Pūku‘i, na Aiona me

Peterson a no ko‘u hānai ‘ia ‘ana pū kekahi.

‘Oiai he Hawai‘i ka hapanui o ka po‘e ma nā la‘ana ku‘una i noi‘i ‘ia, he

hō‘oia nō ia no ka hana ho‘oponopono he hana Hawai‘i nō. ‘O ka paepae ku‘una

Page 219: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

209

Hawai‘i ke kahua e pono ai ka pa‘a o ka hana ho‘oponopono a ka Hawai‘i a hiki i

kēia wā. Inā ‘a‘ole lōkahi ka po‘e ma ka mālama i ke kuana‘ike e pono ai nā

ha‘awina o ke kino a me ka pili ‘uhane, e moku ana ke ō o ka pilina mauli o ka

po‘e. No laila, ‘o ka ikaika o ka po‘e ma ia kuana‘ike ka mea nui. Pēlā ka pilina

ku‘una ma waena o ko ka ‘ohana. Ma ia kuana‘ike nō e maopopo ai ke kanaka

Pakuhi 9.5

no ka pono me ka pono ‘ole, a pēlā e maopopo ai no ka ‘imi i ka ho‘oponopono

‘ana ke kupu mai ka pilikia.

He Hawai‘i ke kuana‘ike o ka mea nāna e alaka‘i i ka hana ho‘oponopono.

‘O ke alaka‘i mākaukau loa ka mea i hiki ke ‘ike i ka mole o ka pilikia ke kū mai ka

1

2

3

4

5

6

7

8

Page 220: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

210

hihia i waena o ka po‘e. Ua hiki ho‘i ke ho‘okele me ke kaupaona a ho‘okaualewa

i kēlā me kēia mana‘o kiko‘ī, ma ke ‘ano e hua hou mai ai ka pilina maluhia o ka

po‘e. Pēlā nō ka ‘ike o ka makua ma ka ‘ohana. He kuana‘ike ku‘una nō ia i pili ai

kēlā me kēia ‘ike kiko‘ī a ma luna o ia ‘ike e ho‘ohana ai ka makua i kāna ki‘ina e

ho‘oponopono ai i ka pilikia.

He pono kona mākaukau ma kāna ki‘ina e ka‘a ai nā ha‘awina

ho‘oponopono. Ho‘okele ke alaka‘i i nā hana a pau me ka na‘au pili ‘uhane a me

ka ho‘omana‘o mau i ka mana o ke Akua. Pēlā i ‘ike nui ‘ia ai ka pule ‘ana ma nā

pō‘aiapili ho‘oponopono, he ho‘oka‘a‘ike nō ia me ke Akua. A ma nā hua‘ōlelo a

me ke ki‘ina ho‘opuka mana‘o e hō‘ike pū ai ke alaka‘i i kona na‘au pili ‘uhane.

Ma ka pō‘aiapili o ko‘u ‘ohana, ua lilo ke ki‘ina ho‘oponopono a ka makua ‘o ia ka

mea kahukahu i ka ‘imi a ka ‘ōpio i ka pule. ‘Oiai ua mālama ‘ia ma kona na‘au,

‘a‘ole ma ke ākea e like me nā pō‘aiapili ‘ē a‘e, he hō‘oia nō ia i ka ‘oia‘i‘o o ka

‘ike pili ‘uhane.

‘O ka pule ke ki‘ina nui e lohe ‘ia ai ke kumuhana nui o ka ho‘oponopono

‘ana. Ma hope o ia pule ‘ana, kahukahu ke alaka‘i i ka holomua o ka papahana

ma ka ho‘ohana ‘ana i kekahi mau hana kiko‘ī. ‘O ka paipai i ka mālama i ka

‘ōlelo ‘oia‘i‘o, ka mālama i ka maluhia a me ka mana‘olana, a me ka hāpai ‘ana i

ka nīnau i mea hu‘e mana‘o. Pēlā ‘o ia e ‘ike ai a e kūkulu ai ho‘i i ke a‘oa‘o ‘ana i

ka lawehala.

‘O ka mahiki ‘ana ka ‘īkoi o ka hana ho‘oponopono. ‘O ia ka pahuhopu nui

ma nā pō‘aiapili a pau, a ho‘ohana ‘ia nā ki‘ina o luna a‘e nei no ka ho‘okō ‘ana i

Page 221: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

211

ka mahiki. Aia i ke alaka‘i ke ‘ano o ka ho‘ohana ‘ia ‘ana o ia mau ki‘ina i mahiki

pākahi ‘ia nā pilikia a pau o ka hihia.

‘O ka mihi a me ke kala ‘ana kekahi mau ki‘ina nui, a na ke alaka‘i e

ho‘oholo pehea a i ka wā hea ho‘i e ho‘okō ‘ia ai kēia mau hana. Ua hiki ke

no‘ono‘o ‘ia ka mihi a me ke kala ‘ana he mau ‘ao‘ao o ka mahiki ‘ana i ka pilikia,

‘oiai he hō‘oia‘i‘o nō ho‘i ka mihi a me ke kala ‘ana i ka ho‘oku‘u i ka hewa a me

ka ‘ae pū i ka pili hou kekahi me kekahi.

‘O ka ho‘okō hana pāna‘i kekahi ki‘ina hou a‘e e ho‘okele ‘ia e ka mea

alaka‘i. Aia nō i kona mana‘o no ka hua o ka mahiki ‘ana, a laila, ho‘oholo ‘ia ka

hana e kō ai ka hana pāna‘i. ‘Oiai ‘a‘ole nō i like loa ma nā pō‘aiapili a pau, ua

loa‘a nō ka hana pāna‘i ma kekahi ‘ano.

Inā nō ma ke ke‘ena hana, ma ka ‘ekalesia, ma ka ‘ohana a i ‘ole paha ma

ke kula, hilina‘i ‘ia ke alaka‘i nāna e kōkua ma ka ho‘oponopono ‘ana a kō ka

hana. ‘O ia hilina‘i ka mole o ka pilina i waena o ke alaka‘i me nā kānaka āna e

kōkua ai. Mai loko mai nō o ka ‘ohana ka ‘ike no ka ho‘āno a me ka hilina‘i i ka

mea nāna e alaka‘i, ‘o ka makua ho‘i ia, a nāna e ho‘oholo no ka pono o ka

‘ohana. Ma ia pilina i waena o ka mea alaka‘i a me ka mea hahai, pēlā e kō ai ka

ho‘oponopono ‘ana ma kona ‘ano nui.

Ua loa‘a kēia mau ‘ao‘ao nui a pau ma ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono o

Nāwahīokalani‘ōpu‘u. He hō‘oia ia no ka paepae ku‘una Hawai‘i o ka hana

ho‘oponopono ma ke kula, a no ka hiki ke mālama ‘ia i kēia au hou a ma kekahi

wahi hou nō ho‘i ma ke kula. ‘Oiai ua ho‘okumu ‘ia ke Kula ‘o

Page 222: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

212

Nāwahīokalani‘ōpu‘u no ka ho‘oikaika ‘ana i ka mo‘omeheu a me ka ‘ōlelo

Hawai‘i, a ‘oiai ho‘i ua ho‘okumu pū ‘ia nā mo‘oki‘ina kula i mea e kō ai ia

ho‘oikaika ‘ana, ua lōkahi nō ko Nāwahīokalani‘ōpu‘u ma hope o ka mo‘oki‘ina

ho‘oponopono he hana Hawai‘i. Ua ulu ka lōkahi ma muli o ka ‘ike maka a komo

kino ‘ana o ko Nāwahīokalani‘ōpu‘u ma ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono. Ma ia komo

‘ana i komo pū ai ka na‘auao no kona waiwai a me kāna pilina i nā hana

mo‘oki‘ina ‘ē a‘e a pau o ke kula. ‘Oiai he Hawai‘i ka hapanui o ko ke kula, pēlā i

kama‘āina ai i ka ho‘oponopono he hana Hawai‘i a i hiki ho‘i ke komo me ka

mana‘olana i ke kō maika‘i o ia hana.

Ua loa‘a ka ‘oko‘a o ke ki‘ina e kō ai nā ‘anu‘u Kumuhana, Mahiki, Mihi,

Kala a Hana Pāna‘i ma ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono o ke kula. ‘O ke A‘oa‘o Laulā

kekahi o ia mau anu‘u i ‘oko‘a ai ke ki‘ina, a he hana ia i loa‘a ma ke kula, ‘a‘ole

ma nā pō‘aiapili ‘ē a‘e. Ma ka ‘anu‘u A‘oa‘o Laulā e ho‘opuka aku ai ke alaka‘i i ka

ha‘awina nui o nā mana‘o i ho‘opuka ‘ia ma ka Mihi me ke Kala. He wā ia e ‘imi

hou a‘e ai i ke kumuhana nui i kūkulu ‘ia ma ke Kumuhana, a e ho‘opili pū me ka

hua o ka Mihi me ke Kala, ‘akahi a ho‘okō ‘ia. Ma ka lohe ‘ana i ia wehewehena

ma ke ākea, he kōkua nō ho‘i ia i ka wāwahi i ka hihia, ka hua e ‘imi ‘ia e ke

alaka‘i ma ka Mahiki. Ua loa‘a mai ke A‘oa‘o Laulā mai ka makamua ma Hilo

Kaona a hiki i ka hana ma Kea‘au. E a‘o ka po‘e a pau ma ka nānā ‘ana i ka

ha‘awina i ili mai ma luna o ka hana hewa a ha‘i. He ki‘ina ia e hō‘oia ai i ka pilina

kaiāulu a ka po‘e ma ke kula. No ka po‘e a pau ke kuleana o ka mālama i ka

pono ma ke kula. E a‘o kēlā me kēia no ia kuleana ke hana hewa kekahi, ‘a‘ole

Page 223: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

213

na‘e ma ke ‘ano he hana ‘ino i ka lawehala, akā, ma ke ‘ano he kāko‘o, a he

ho‘onui ‘ike no ka maka‘ala i ka ‘auamo kuleana ho‘okanakamakua. I mea e ka‘a

ai ia ‘ike i ka lawehala a me nā kānaka a pau, ua loa‘a ke a‘oa‘o laulā ma ke kula.

Ua ‘oko‘a ia hana i ko nā la‘ana pō‘aiapili ‘ē a‘e, ma muli paha o ka mea nui o ka

ho‘onui ‘ike a me ka ho‘ona‘auo ma ka pō‘aiapili kula.

‘O ke kama‘āina o kekahi i kekahi, ‘o ia kekahi kumu e ‘oko‘a ai ke ki‘ina

ho‘oka‘a‘ike i waena o ka po‘e. Inā ua kama‘āina loa ka po‘e kekahi i kekahi, e

like ho‘i me ka pilina i waena o ka ‘ohana, a i ‘ole paha me ka pilina hoahana ke

hana pū no ka manawa lō‘ihi, ulu nō ke kama‘āina. Ma ia pilina e hiki ai ke

wanana i ka mana‘o a i kekahi manawa i ka hana a ha‘i. ‘A‘ole nō i pono e

ho‘opuka waha ‘ia nā mana‘o, ‘a‘ole ho‘i i pono ma ka lawena.

‘Oiai kama‘āina nō paha ka po‘e a pau, he wā e loa‘a ai ka mea malihini

ma kekahi ‘ano. ‘A‘ole mōakāka loa iā ia ka mana‘o i pa‘a i ka nui po‘e e kama‘ilio

ana. Ma ia pō‘aiaipili, e ho‘opuka waha ‘ia nō ka mana‘o a e hō‘ike pū ‘ia ma ka

lawena, ke ani ho‘i a ka lima me ka nānā paha a ka maka i mōakāka ka mana‘o.

‘O ka ho‘āhuwale i ka mana‘o ma ka ho‘opuka waha a i ‘ole paha ma ka lawena

ka hō‘ailona o ke kūlana ‘ike malihini o ia kanaka. ‘O ia kama‘āina me ka malihini

ke kumu e ‘oko‘a ai ke ki‘ina ho‘oka‘a‘ike. Mahalo ‘ia ka ‘a‘apo o ke kanaka ma ka

mākau ‘ike a me ka mākau lohe, pēlā e ulu ai ka na‘auao.xxv Inā pono e ‘ōlelo nui

‘ia, he hō‘ailona ia o ka hemahema o ia kanaka. Wahi a Kahiko, “Moe kokolo ka

uahi o Kula, he hau.”xxvi Mahalo ‘ia ka mio o ka hana ma ke kino a me ka

no‘ono‘o pū. He Hawai‘i ka hiki ke ho‘oka‘a‘ike wale aku a ‘apo koke ‘ia me ka

Page 224: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

214

‘ike nui ‘ole ‘ia e ka nui po‘e, ‘a‘ole nō mahalo ‘ia ka ho‘āhuwale ma ka ‘ōlelo nui

me ka ho‘onuinui nō ho‘i ma ka lawena.

‘Oiai he kanaka ke kanaka, ua loa‘a ka wā e kāohi ai a e ho‘āhuwale ai i

ka ha‘awina o ka na‘au. ‘A‘ole nō i ‘oko‘a loa ma waena o nā pō‘aiapili noi‘i, eia

na‘e ua loa‘a kekahi mau ‘oko‘a iki. ‘Oiai he pilina ‘ohana kā ka nui ma kā Pūku‘i

lā‘ana, a ua ‘ano like ia pilina i waena o ko ka pō‘aiapili ‘ekalesia, ua kupu mai nā

la‘ana o ke kāohi a me ka ho‘āhuwale pū ma nā la‘ana mo‘olelo ho‘oponopono a

pau. Ma ko‘u hānai ‘ia ‘ana, ‘a‘ole nō i loa‘a kekahi lawena aloha ahuwale loa ma

hope o ka ho‘oponopono ‘ana. Ua maopopo iā māua ‘o ko‘u kaikunāne no ko

māua aloha nui ‘ia, akā ‘a‘ole ‘o ka wā ho‘opa‘i ka wā i hō‘oia ‘ia ai ia mana‘o ‘o

ke aloha. ‘Oiai he pili ia ‘ike ia‘u pono‘ī me ko‘u kaikunāne, ‘a‘ole na kekahi i

unuhi a wehewehe i ko māua mau mana‘o, he ‘ikepili kiko‘ī loa nō ia no ka mole

o ke kuana‘ike ho‘oponopono ma ko‘u ‘ohana. Aia ka ‘oko‘a ma ke kuana‘ike

pilikino a me ke kuana‘ike wehewehena. ‘Oiai ua ‘ano like ka pilina ma ke kula a

me ka ‘ekalesia me kā ka ‘ohana, ua loa‘a nō kekahi mau ‘oko‘a. Ma

Nāwahīokalani‘ōpu‘u, ua loa‘a ka wā e paipai ai i ka po‘e e apo aloha a e lūlū

lima i mea hō‘oia ma ke ahuwale a me ka mōakāka. Ma muli o ka nui o nā ‘ohana

like ‘ole a me nā kuana‘ike ‘oko‘a i waena o lākou, he kōkua ka ho‘āhuwale

‘oia‘i‘o ‘ana i ia ‘ano lawena ma ka pō‘aiapili kula.

‘O ke kulekele Chapter 19 kekahi mea ‘oko‘a loa ma ka pō‘aiapili kula. He

koina ka hahai ‘ia ‘ana, akā, ua ‘ike ‘ia ka waiwai o ka nānā ‘ana i ka mo‘oki‘ina

ho‘oponopono ma mua o ka hahai ‘ana iā Chapter 19. ‘Oiai he ‘oko‘a loa ka

Page 225: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

215

Chapter 19, ua loa‘a nō ke kānāwai ma nā pō‘aiapili like ‘ole a pau. Inā ma ka

hana a Pūku‘i ma QLCC, ma kekahi ‘ekalesia Ho‘omana O Ke Akua Ola a i ‘ole

paha ma ka hale pono‘ī iho nō, ua loa‘a ke kānāwai e hahai ‘ia. Ua haku ‘ia ka

Chapter 19 no ka pō‘aipili pōpilikia o ka haumāna hele kula. Ua ho‘ohana ‘ia ka

mo‘oki‘ina ho‘oponopono ma ke ‘ano he ki‘ina mo‘omeheu Hawai‘i e launa ai me

ka hana a ka ‘ohana Hawai‘i. Ma muli o ka nu‘ukia a me ke kālaimana‘o o

Nāwahīokalani‘ōpu‘u, he waiwai ka loa‘a o ia mo‘oki‘ina i mea a‘oa‘o a

ho‘okama‘āina i nā ‘ohana malihini i ia ‘ano kuana‘ike no ka wā ho‘oponopono i

ka pilikia.

‘O ka hana pāna‘i kekahi ‘ao‘ao hoihoi o ka hana ho‘oponopono. Ua like

ko Nāwahīokalani‘ōpu‘u mo‘oki‘ina me nā la‘ana paepae ku‘una ma ka ho‘okō

hana pāna‘i. Inā nō e mana‘o ke alaka‘i ua hō‘ike ka mea lawehala i ka ‘oia‘i‘o o

kona minamina ma kāna e ho‘okō ai ma ka hana kūmau o ka ho‘oponopono,

‘a‘ole ke alaka‘i e noi ana i hana pāna‘i hou a‘e i waho o ia mau hana nui. Inā nō

e hahai a ho‘okō ka lawehala i ke a‘oa‘o a ke alaka‘i, he ho‘okō nō ia i ka hana

pāna‘i. Inā nō i pono e ‘auamo hou ‘ia kekahi hana pāna‘i keu, aia nō i ke alaka‘i

ka ho‘oholo ‘ana pēlā. Ma nā la‘ana mo‘oki‘ina kula, ua loa‘a ka manawa i lilo ai

ka ho‘okō i ka hālāwai kūkā, ‘o ia ka hana pāna‘i, a i kekahi manawa, ua loa‘a

hou kekahi mau hana ‘ē a‘e e ho‘okō ‘ia.

Ua palapala ‘o Pūku‘i no ka Restitution, a ‘a‘ole ‘o Aiona me Peterson i

hāpai i ia hana ma kā lāua wehewehena. I loko nō o ia ‘oko‘a, aia nō ke kumu

mana‘o o ia hana ma kā lāua mau ‘anu‘u hana ho‘oponopono. Ma ko‘u ‘ohana,

Page 226: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

216

he pani ka ho‘i ‘ana i ka hana ma‘amau. ‘A‘ole māua ‘o ko‘u kaikunāne

ho‘omana‘o i ke koi ‘ia e hele a hana i mea kūikawā ma hope o ka ho‘opa‘i ‘ia

‘ana. Ma hope pono iho o ia hana, ua pau ka ho‘oponopono ‘ana. Na ka makua i

ho‘oholo me kēlā ka hopena. No ia kumu wau e mana‘o nei ua like ka hana

pāna‘i ma ke kula i ko nā la‘ana paepae ku‘una. Aia nō i ka ‘ike a ke alaka‘i no ka

‘oia‘i‘o o ka minamina o ka lawehala i kāna i hana ai, a na ia alaka‘i nō e ho‘oholo

i ka ho‘ōki a ho‘omau paha ma ka ho‘oili ha‘awina pāna‘i e pono ai ke pani pono

‘ana.

‘Oiai ‘a‘ole nō i like loa ke ka‘ina hana ma nā pō‘aiapili a pau, ua ahuwale

nō ka nui o ka like ma ka paepae ku‘una i ‘ike ‘ia ma ka mole mana‘o o nā ‘anu‘u

me nā pae hana. Ua pa‘a nō kekahi mau hana ‘anu‘u kiko‘ī ma nā pō‘aiapili a

pau, a ua pa‘a like ke kuana‘ike no ke ko‘iko‘i o ke kuleana alaka‘i. Nāna nō e

ho‘oholo aku pehea e ho‘ohana ai i ia mau hana ‘anu‘u pākahi, a kō piha ka

ho‘oponopono ‘ana.

Page 227: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

217

Panina He hana ho‘oponopono ke aukahi ho‘ōla ‘ōlelo me ka mo‘omeheu Hawai‘i,

he ki‘ina e ho‘iho‘i hou ai i ka no‘ono‘o a me ka hana ma luna o nā mea pono. ‘O

ia pono ke kuana‘ike e pa‘a ai ka Hawai‘i he lāhui ola o kēia wā. He kuana‘ike

ku‘una ia i pa‘a i ka Hawai‘i mai ka wā ma mua loa mai. ‘O kā kākou ka

ho‘omana‘o ‘ana i ia ‘ike ku‘una ma kā kākou ‘ōlelo Hawai‘i ‘ana a ma ka hō‘ike

kino ‘ana ho‘i i ia kuana‘ike ku‘una ma ke ‘ano he kumu ho‘ohālike no ka

hanauna hou. Pēlā e alu like ai ma ka ho‘oponopono ‘ana i ke ola hou o ka ‘ōlelo

a me ka mo‘omeheu i kēia au e holo nei.

‘O Ke Kula ‘O Nāwahīokalani‘ōpu‘u ka hua o ke alu like ‘ana o ka po‘e he

nui e noke paupauaho ‘ole ana i ka ho‘ōla i ka ‘ōlelo a me ka mo‘omeheu

makuahine ma Hawai‘i nei. ‘O ka pahuhopu ka ho‘okumu hou ‘ana i papahana

ho‘ona‘auao ma loko o ka ‘ōlelo Hawai‘i piha. Ua kūkulu pākahikahi ‘ia nā papa

mai ka pae mālaa‘o a hiki loa mai i ka papa 12, a ua puka aku ka papa mua ma

ka makahiki 1999. Ma ke au o ka manawa, ua hele au a kama‘āina loa i ka hana

ho‘oponopono ma ke alaka‘i ‘ana i ia hana ma ke kula. ‘Oiai ‘o ka ‘imi i ka pono,

‘o ia ke ala ku‘una e kia mau ai i kēlā me kēia lā, he mea nui ka nānā me ke

kālailai ‘ana i nā mea e mālama a e wāwahi ‘ia paha ke kū mai nā ālaina

holomua. Ua hō‘oia‘i‘o hou ‘ia nō ia kuana‘ike ma ka ‘ike mua ‘ana i nā hana

hemahema i ka‘a ai ka hana ho‘oponopono mua ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u. ‘O ia

mau hana ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono e ho‘ohana ‘ia ana ma ke kula a hiki i kēia

wā.

Page 228: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

218

Wahi a Kahiko, I ka nānā nō a ‘ike, I ka ho‘olohe nō a ho‘omaopopo, I ka

hana nō a ‘ike.xxvii ‘Oiai he kuana‘ike ku‘una nō ia e ho‘oulu ‘ia ana ma ka

papahana kula, ua mohala mai ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono ma luna o ia ‘ano

ha‘awina nui. He kuleana ko ke kumu e lilo ana he kumu ho‘ohālike o ia ha‘awina

no‘ono‘o, a ua hiki mai nō ka wā a‘u i ‘ike ai no ka hō‘oia‘i‘o ‘ana i ia ha‘awina. Ma

ka ‘ike ‘ana i nā haumāna ‘elua e hana kūpono ‘ole ana, ua ho‘oholo koke i ka

ho‘oka‘awale ‘ana i manawa e nīnau ai a e ho‘olohe ai ho‘i i ko lāua mana‘o no ia

hana hemahema. Ma hope o ia mau hana, ua ho‘okele aku i ia mau haumāna ma

ka ho‘okō i nā pae hana e ulu ai ko lāua ‘ike no: 1) ka hana hewa a me ka pono,

2) ka mihi a me ke kala, 3) ka hana pāna‘i a me ka no‘ono‘o i nā hoakānaka. He

mau hi‘ohi‘ona nō ia o ka hana ho‘oponopono, he ‘auamo ho‘i i ke kuleana

ho‘okanaka makua.

Ma ke au manawa, ua ho‘omaka wau e kakaha i ka‘u e hana ana ke loa‘a

mai ka pilikia ma ke kula ‘o Nāwahiokalani‘ōpu‘u. He ki‘ina ia e pa‘a ai nā mana‘o

nui ia‘u e ho‘oponopono ana i nā pilikia o ke kula. ‘A‘ole wau i no‘ono‘o i ka noi‘i

‘ana e like me ka‘u e hana nei i kēia manawa. Ua ‘imi wale wau i ki‘ina e kōkua ai

ia‘u ma ka ho‘okele ‘ana. He hō‘oia ia mau kakaha i ka pololei o ko‘u lohe ‘ana a

me ka mōakāka o ko‘u no‘ono‘o i puka pono ho‘i ka hana. Ke hala kekahi

ho‘oponopono ‘ana a kū hou mai ka pilikia na ke kanaka ho‘okahi, he kōkua pū

nā kakaha ma ka ‘imi i ka molekumu o ia lawena hana a ka lawehala. ‘Oiai he

mau mana‘o pōkole ke kakaha, he hō‘ike nō i ke ka‘ina o nā hana a ka lawehala,

a ma laila paha kekahi lauana. I kekahi manawa, ‘o ia lauana nō paha ka

Page 229: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

219

mo‘olelo o ka hana e pono e ho‘oponopono ‘ia. ‘O ka ho‘omana‘o pololei ‘ana i ka

hana ka mea nui ke ho‘omaka i ke kālailai ‘ana. He kōkua nui ke kakaha ma ka

ho‘okō ‘ana i ka mo‘oki‘ina, no ka mea, he mea nui ka hiki ke no‘ono‘o i ka

mo‘oki‘ina ma ke ‘ano he kino piha me ka nānā i kēlā me kēia hi‘ohi‘ona i ka

manawa ho‘okahi. He kōkua ke kakaha i ka ho‘omana‘o ‘ana i kekahi o ia mau

hi‘ohi‘ona.

I mea e ho‘oholomua ai i ka hana ho‘oponopono, he ko‘iko‘i ka hiki i ka

mea alaka‘i ke ho‘ohana i kona ‘ike no ka wāwahi i nā hewa, ka mālama i ka

hana pono a nā kānaka a me ka wānana ‘ana i ka ho‘okō i ka ho‘oponopono

piha. Ua ‘oko‘a kēlā me kēia la‘ana ho‘oponopono, akā, ‘o nā mea ‘oi kelakela i

wae ‘ia nā mea i kō ma muli o ke ki‘ina ma ke alaka‘i ‘ana a me ke alu like ‘ana o

ka po‘e ma hope o ia alaka‘i ‘ana.

I ko‘u mana‘o, ua hele au a kama‘āina i ka ho‘okele ‘ana i ia mau hana

ho‘oponopono ma muli o ka ‘ike i pa‘a ma ko‘u hānai ‘ia ‘ana a me ka launa o ia

‘ike i nā pahuhopu ku‘una o ka papahana ho‘ōla ‘ōlelo me ka mo‘omeheu. No

loko mai nō o ka ‘ohana Hawai‘i ka hana ho‘oponopono o ka wā ma mua. ‘Oiai

ua ‘oko‘a ka pō‘aiapili ‘ohana me ka pō‘aiapili kula, ua loa‘a nō ka launa o ka

hana ku‘una a ko ka ‘ohana me ko ka papahana kula ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u.

I mea ho‘ākea ma kēia noi‘i ‘ana, ua ‘imi ‘ia he ‘ikepili ku‘una ma nā

palapala kālai‘ike a Mary Kawena Pūku‘i, Darrow L. Aiona a me John A.

Peterson. ‘O ka ‘ikepili o ia mau puke ke kahua i kālailai ‘ia ai ka mo‘oki‘ina

ho‘oponopono o ke kula a i lilo ho‘i he ala e hō‘ike ai he hana ku‘una nō ho‘i ia

Page 230: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

220

mo‘oki‘ina o ke kula. ‘Oiai ‘a‘ole ‘o ka hana ho‘oponopono ke kumuhana nui o ia

mau palapala, ua loa‘a nō nā la‘ana i ho‘ohua mai i ka lauana nui o ka hana

ho‘oponopono ku‘una Hawai‘i.

Ua kākau ‘o Pūku‘i i kāna palapala ma kona wā i hana ai ma Queen

Lili‘uokalani Childrenʼs Center, ma hope o kāna hana noi‘i lō‘ihi i nā mea Hawai‘i.

No ka nui o nā makahiki a me ke ko‘iko‘i o kāna mau hana, no Pūku‘i ka ‘oi o ka

mākaukau a me ka na‘auao ma ka mo‘omeheu Hawai‘i. He kupa o ka ‘āina a he

loea ma ka ‘imi a me ka ho‘opa‘a i nā mo‘olelo o ka Hawai‘i o kona wā. Wahi a

Pūku‘i, ‘a‘ole nō ho‘i kāna he hana noi‘i a kālailai ma‘amau. Iā ia ho‘i, ‘a‘ole ka

noi‘i a me ke kālailai ka mea nui, akā, ‘o ka ‘apo ‘ana i nā mana‘o nui a me ka

no‘ono‘o ‘ana o ka Hawai‘i ma ka nānā ‘ana i nā hana ma‘amau o kēlā me kēia

lā. Ua mana‘o ‘o ia he mau la‘ana hō‘oia kāna noi‘i a kālailai no ke ola o ia

mo‘omeheu Hawai‘i ku‘una i laha loa mai ka wā ma mua a hiki mai ho‘i i ia wā o

kāna hana kākau. ‘O ka ‘ekalesia Hawai‘i ke kumuhana nui o kā Aiona me kā

Peterson, a ma ia pō‘aiapili i loa‘a mai ai ka ‘ikepili no ka ho‘oponopono ‘ana. He

mau pō‘aiapili ko‘iko‘i ko nā ‘ekalesia Hawai‘i a me ko Pūku‘i wahi hana ma

QLCC ma muli o ka ‘ākoakoa nui ‘ana o ka Hawai‘i ma ia mau wahi.

Ma ka nānā ‘ana i ia mau palapala kālai‘ike ‘ekolu, ua mōakāka ka mea

nui o ka nānā ‘ana i ka hana ho‘oponopono ma ke ‘ano he māhele hana

ma‘amau o ka Hawai‘i. ‘A‘ole ia he hana ka‘awale, he pili aku nō i nā hana

ma‘amau o ke kaiāulu holo‘oko‘a.

Page 231: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

221

‘Oiai ua nui ka ‘ike e loa‘a i ke kanaka ke ‘imi aku, no loko mai nō na‘e o

ka ‘ohana nā ha‘awina nui o ke ola, a ma luna o ia mau ha‘awina e kūkulu ‘ia ai

ka ‘ike hou. Na ko‘u mau mākua i ho‘oili mai i ka ‘ike no ka mea nui o ka

ho‘opono, a ‘o kā lāua ki‘ina ho‘oponopono ka hana i Hawai‘i ai ko‘u kuana‘ike no

ka ho‘oponopono ‘ana. No loko mai nō o ia kuana‘ike i ulu mai ai ko‘u mākaukau

a na‘auao a mohala mai nō ka mo‘oki‘ina kula e kū nei.

He mea nui ka pule ‘ana ma nā la‘ana noi‘i a pau i nānā ‘ia no kēia pepa.

Ma ko‘u hānai ‘ia ‘ana ho‘i kekahi, ua loa‘a ka ‘ike no ka ‘ao‘ao pili ‘uhane a me

ka pule ma loko o ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono o Nāwahīokalani‘ōpu‘u. ‘Oiai

‘a‘ole nō i ‘ike ‘ia ka pule ma ka la‘ana ‘ohana e like ho‘i me ka mea i ‘ike ‘ia ma

nā la‘ana noi‘i ‘ē a‘e, ‘o ka ho‘omana‘o ‘ana i ka mea nui o ke akua, ‘o ia ka mea

nui. ‘O ka ho‘oha‘aha‘a i ka na‘au, ka hikaho‘omana‘o i ke kuleana hana a me ka

mana‘olana i ka ‘ike ‘ia o ka hopena maika‘i, ‘o ia kekahi mau ‘ao‘ao o ka ‘ike

pili‘uhane. ‘O ia nā ‘ao‘ao o ka pule waha ‘ana, e like me ko nā la‘ana noi‘i ‘ē a‘e,

a me ka pule ma ka na‘au o ke kanaka e like me ko ka la‘ana hānai ‘ohana o‘u.

Ua pa‘a ia‘u ka ‘ike no ka pule ‘ana ma ka ‘ohana nō, ma ka pule ‘ohana a ma ka

‘ekalesia pū nō ho‘i kekahi.

‘O kekahi ha‘awina nui i a‘o ‘ia ma ka ‘ohana, ‘o ia ka noke i ka mālama i

ka maluhia, a ua loa‘a ka maluhia ke ho‘omanawanui i nā hana ho‘ohuhū a

ho‘onāukiuki. ‘O ka hemahema na‘e o ia ‘ano ho‘omanawanui loa ‘ana, ‘o ia ka

hiki aku i ka palena pau o ka ho‘omanawanui a puka mai ka huhū. Inā e maka‘ala

mau i ia palena pau, ‘a‘ole nō pilikia nui, a ua hiki ke hua mai ka hopena maika‘i.

Page 232: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

222

‘O ka hopena maika‘i ka mea nui ma ka hana ho‘oponopono, ka hiki ke mālama i

ka maluhia ma ke kāohi ‘ana i nā ha‘awina ho‘ohemahema o ka na‘au a kō ka

ho‘oponopono ‘ana.

Na ko‘u mau mākua i a‘o mai no ka mākau nīnau, i mea hu‘e i ka ‘ikepili.

Ma kā lāua nīnau mai iā māua ‘o ko‘u kaikunāne ma ka wā ho‘oponopono, pēlā

māua i a‘o ai no ia ki‘ina a i ho‘ohana aku ai i ia ki‘ina ma ke o‘o ‘ana. Ua

ho‘ohana wau i ia ki‘ina ma ke alaka‘i ‘ana i ka Mahiki ma ka ho‘oponopono ‘ana

ma ka ‘ohana a ma ke kula pū kekahi.

He mau kumuho‘ohālike ko‘u mau mākua o ke alaka‘i maika‘i. ‘Oiai ua

‘oko‘a kā lāua ki‘ina alaka‘i kekahi mai kekahi, ua like nō lāua ma ka hō‘ike

mōakāka ‘ana mai i nā hi‘ohi‘ona o ia mākau. He mea nui ka ‘ike a me ka hana

pono; e ‘imi a ho‘okō i ka hana me ka ‘oi kelakela; e kōkua a no‘ono‘o iā ha‘i;

‘a‘ole e hā‘awipio; a e hana me ka no‘ono‘o ‘ole iā ‘oe iho. Inā nō e hemahema

ma ke alaka‘i ‘ana, e ili nō ka hopena o ia hemahema ma luna o ia kanaka

alaka‘i, a nāna nō e ‘auamo i ia hopena. Na lāua i hō‘ike mai no ka mea nui o ka

maka‘ala i nā hō‘ailona o ka pilikia. Pēlā e ho‘ālo ai i ka loa‘a o ka pilikia. ‘O nā

ha‘awina ho‘oponopono ‘ohana ke kahua ‘ike i ulu ai ko māua ‘o ko‘u kaikunāne

mākau alaka‘i ma ke ‘ano laulā.

Ua ulu ka hana ho‘oponopono ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u ma ka ho‘ohana

‘ana i ia mau ‘ike a pau. Ua komo pū mai nā kumu ‘ē a‘e i ia mau hana ma Hilo

Kaona. ‘Oiai he mau Hawai‘i ka nui o nā kumu i ia wā, ua komo ma ka hana

ho‘oponopono me ka maopopo no ka waiwai o ia ki‘ina Hawai‘i no nā haumāna,

Page 233: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

223

nā ‘ohana a me nā kumu nō ho‘i kekahi. “Ma ka hana ka ‘ike.” Pēlā i pa‘a ai iā

māua ‘o ko‘u kaikunāne ka ‘ike no ka ho‘oponopono, a pēlā i pa‘a ai i nā kumu,

nā haumāna, a me nā ‘ohana mai ia wā mua mai i ‘ike ‘ia ai ka mo‘oki‘ina

ho‘oponopono ma Nāwahīokalani‘ōpu‘u a hiki loa mai i kēia wā.

Ma muli o ka pō‘aiapili kula, ua mohala mai ka mo‘oki‘ina ma kekahi ‘ano i

‘oko‘a i ko ka ‘ohana a i ko kekahi mau pō‘aiapili ‘ē a‘e pū paha kekahi. ‘O ke

A‘oa‘o Laulā a me ka ho‘ohana ‘ana i ka Chapter 19 nā māhele i ‘oko‘a ai ka

mo‘oki‘ina kula. He ki‘ina ke A‘oa‘o Laulā i ka ho‘olaha ‘ana i ka ha‘awina nui i

‘ike ‘ia e ka mea lawehala a me nā kānaka i komo pū mai ma ka ho‘oponopono

‘ana. He ho‘oulu pū ke A‘oa‘o Laulā i ke kuana‘ike o ka hikaloi, ‘a‘ole e

ho‘ohalahala a ho‘oki‘eki‘e ma luna o nā hoa kānaka, inā nō he haumāna a i ‘ole

paha he kumu a limahana paha. ‘O kekahi ‘oko‘a ke koina hahai i nā lula aupuni i

ka Chapter 19 ke loa‘a ka pilikia ma nā kula aupuni a pau, a pēlā i loa‘a ai ia

māhele hana ma ka mo‘oki‘ina kula. Ma waho a‘e o ia mau māhele, ua pa‘a mua

nā ‘anu‘u a me nā pae hana nui nō ho‘i o ka hana ho‘oponopono i ko ke kula

mo‘oki‘ina.

‘Oiai ua kālele kēia pepa ma luna o ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono ma

Nāwahīokalani‘ōpu‘u, he pili nō ka hana ho‘oponopono Hawai‘i i nā pō‘aiapili like

‘ole a pau o ka nohona kanaka. Inā nō ma ka ‘ohana, ma kahi ‘oihana, a i ‘ole

paha ma nā wahi ho‘oluana a ho‘ohau‘oli pū kekahi. ‘O ka mālama ‘ana i ka

pono, ‘o ia ka no‘ono‘o me ka hana e maluhia ai ka nohona ‘ohana a me ko ke

kaiāulu. I ka wā ma mua, inā nō i mālama ‘ole ‘ia ka pono, ua mana‘o ‘ia ia hana

Page 234: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

224

he ho‘onāukiuki i nā ‘aumākua.xxviii ‘O ka ho‘omaopopo mau i ka pilina a ka hana

a ke kino a me ka ‘ike pili ‘uhane, ‘o ia ia mea he kuana‘ike ku‘una mai ka wā ma

mua. I loko nō o ka loli o ke au, he ko‘iko‘i ka hiki ke ho‘oulu i ia kuana‘ike ma

waho a‘e o ka honua kula i laha aku ma ke kaiāulu. E ho‘omākaukau a e

ho‘okino ‘ia ia mākau a na‘auao ku‘una no nā mamo Hawai‘i a me ko Hawai‘i a

pau.

He kōkua ka ‘imi ‘ana i nā kaiā‘ōlelo Hawai‘i ‘ē a‘e i loa‘a ka po‘e hoihoi i

ka ho‘ohana ‘ana i ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono. He hoihoi pū nō ho‘i ka ‘imi ‘ana i

nā pō‘aiapili ‘ē a‘e e mālama ‘ia ai ka hana ma‘amau ma ke kuana‘ike Hawai‘i. He

mea nui ka pa‘a o ke kuana‘ike Hawai‘i a me ka lōkahi i waena o ka po‘e. Akā,

inā ua pa‘a ia mau ‘ao‘ao a me ka mālama ‘ana ma ka ‘ōlelo Hawai‘i kekahi, e ulu

ana ka mole pa‘a o ka hana ho‘oponopono, he ‘ike ku‘una maoli e ola nei i kēia

wā.

He pili pū ka hana ho‘oponopono Hawai‘i i nā lāhui ‘ē i noho ma Hawai‘i

nei no nā hanauna he nui a i lilo ho‘i i po‘e kama‘āina. Ua hele a ma‘a ia mau

kānaka i ka mo‘omeheu ‘ōiwi o Hawai‘i nei. Ua hānai ‘ia kā lākou mau keiki ma

‘ane‘i, a ua male pū i ka Hawai‘i. No ia kumu i ulu ai ka ‘ike a me ke aloha i

nā hana Hawai‘i, a ua komo aku ka ‘ike no nā hana ku‘una Hawai‘i. He waiwai ka

hana ho‘oponopono no ia mau kānaka ma muli o ko lākou kuana‘ike no ka ‘āina

a me ka Hawai‘i.

‘O ka ‘Amelika ka lāhui ‘ē i ho‘oulu nui i kā lākou lawena a me ka

mo‘omeheu ma Hawai‘i nei. Inā nō lākou e ‘apo i ka ‘ike ku‘una no ka hana

Page 235: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

225

ho‘oponopono Hawai‘i, e ‘oko‘a nō paha ka hopena e ‘ike ‘ia me ko Hawai‘i po‘e

kama‘āina. ‘O ka hana ho‘oponopono ma Ke Kula ‘O Nāwahiokalani‘ōpu‘u kekahi

hana e hō‘oia‘i‘o ana i ka hua o ka mālama a me ka ‘imi mua ma ka hana ku‘una

ma mua o ka ‘imi ma nā lula aupuni o ka Chapter 19. He kuana‘ike kula Hawai‘i

ma‘amau ka maka‘ala a me ka mālama ‘ana i ka pono i kēlā me kēia lā. A ke

kupu mai ka pilikia, ua ‘imi i ka mo‘oki‘ina ho‘oponopono piha.

Ma ke ‘ano he ki‘ina ho‘oponopono pilikia, he waiwai ka hana

ho‘oponopono Hawai‘i no ko waho po‘e kekahi. ‘Oiai ua loa‘a nō paha ke ki‘ina

mo‘omeheu no ia hana ma nā lāhui like ‘ole, ua loa‘a pū paha ka waiwai o ko ka

Hawai‘i i ko ia mau lāhui. He kōkua ho‘i ko lākou ho‘omana‘o ‘ana i ko lākou hana

ku‘una, e like ho‘i me ko ka Hawai‘i. He hana ho‘i ia e ho‘oulu hou a‘e ana i ia ‘ike

ku‘una makamae ma ke au hou.

Page 236: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

226

Pāku‘ina

English Summary of “Mo‘oki‘ina Ho‘oponopono”: The Continuity of Traditional Hawaiian Conflict Resolution At Ke Kula ‘O

Nāwahīokalani‘ōpu‘u By Kauanoe Kamanā

Candidate for the Ph.D. in Hawaiian and Indigenous Language and Culture Revitalization University of Hawai‘i at Hilo

Chapter One

Overview

Over the past 27 years, the Hawaiian revitalization movement has

continued to prove that traditional Hawaiian culture has a distinctive role in

contemporary Hawai‘i. The establishment of Hawaiian medium education in the

private non-profit ‘Aha Pūnana Leo preschools in 1983 and subsequently in the

K-12 public schools in 1987, has provided a vital context where the culture and

language can once again grow and flourish in Hawai‘i. The school has become a

place where families, teachers and staff rally to bring together and strengthen

Hawaiian culture and language as essential elements of daily life in the home

and in the school. They work as a community to provide an educational

experience that is academically sound and grounded within a Hawaiian

worldview. This Hawaiian worldview as described in the Kumu Honua Mauli Ola

Page 237: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

227

(KHMO)xxix educational philosophy is the core of Hawaiian medium education at

Ke Kula ‘O Nāwahīokalani‘ōpu‘u (Nāwahī).

The purpose of this paper is to investigate an example of one traditional

practice that is reflective of the KHMO and relevant to the Nāwahī school

experience. This example is conflict resolution or what is more commonly known

in Hawaiian as “ho‘oponopono.” This study seeks to confirm the presence of

essential traditional Hawaiian cultural features within the contemporary process

of “ho‘oponopono” at Nāwahī. “Ho‘oponopono” traditionally embodies a particular

set of processes that convey distinctive Hawaiian perspectives on correct and

incorrect behavior. These processes are ordered and applied through the trusted

leadership of an individual who is well known within a given community and

considered to be skilled and knowledgable in implementing the “ho‘oponopono”

process. Here I examine the adaptation of “ho‘oponopono” to the school context

at Nāwahī with attention to Nāwahīʼs history and aspects of Hawaiian identity

relative to the process of “ho‘oponopono” as practiced in the Hawaiian home and

Hawaiian church.

The overall development of this paper involves: 1) the research and

analysis of “ho‘oponopono” as described in primary written sources and my

personal upbringing, 2) the description of the system of “ho‘oponopono” at

Nāwahī, 3) a review of all recorded examples of “ho‘oponopono” at Nāwahī, 4)

an analysis of selected examples of conflict and stages of resolution, 5) the

presentation of exemplary cases of “ho‘oponopono” at Nāwahī, 6) an analysis of

Page 238: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

228

common factors found in traditional “ho‘oponopono” in the family and church, and

finally, 7) a comparison and analysis of common traditional features found in

“ho‘oponopono” as practiced in the family, the church and at Nāwahī.

As director of the laboratory school program of the University of Hawai‘i at

Hiloʼs College of Hawaiian Language, Ka Haka ‘Ula O Ke‘elikōlani, and on-site

director at Nāwahī, my responsibility is to assure that the school culture and

academic curriculum reflect values and principles outlined in the Kumu Honua

Mauli Ola philosophy. This guiding philosophy serves as a grounding influence

that ensures traditional understandings and encourages perseverance and

overall program growth. It also provides a theoretical and practical framework

upon which day to day decision-making and actual application can be carried out.

It also serves as a grounding influence that ensures traditional understandings

and encourages perseverance and overall program growth.

Chapter Two

History of the First Incidence of “Ho‘oponopono” at Nāwahī

In the school year 1984-1985, an initial incident of student misbehavior

prompted systematizing the practice of “ho‘oponopono” at Nāwahī. This incident

expanded the understanding of “ho‘oponopono” at the school and formalized the

participation of individuals as members of the collective Nāwahī school

community. The resulting system of “ho‘oponopono” came to be termed, a

“mo‘oki‘ina ho‘oponopono.” The word “mo‘oki‘ina” is defined as “routine”xxx but it

is used here to describe an approach to strengthening traditional understandings

Page 239: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

229

and practices. In this case, those understandings and practices relate to

“ho‘oponopono.” The process involves a set of individuals who work together as

a group in achieving resolution. Like all “mo‘oki‘ina” at Nāwahī, “ho‘oponopono”

is practiced in a designated area. For “ho‘oponopono” the entire school property

is considered that designated area.

The “mo‘oki‘ina ho‘oponopono” came about spontaneously because of an

immediate need to correct inappropriate student behavior. This spontaneous

system became effective because teachers trusted the leadership and were

united in purpose. Students were also knowledgable of and accustomed to

culturally determined consequence despite there being no structured system at

Nāwahī prior to the formulation of the “mo‘oki‘ina ho‘oponopono.” Students,

teachers and families acquired a sense of awareness in terms of “ho‘oponopono”

because of the day-to-day school interaction, which provided on-going

opportunities to practice and learn basic fundamentals of Hawaiian culture and

values.

In order to assure the vitality of culture and language at Nāwahī, it has

been my responsibility to implement and assess systems like the “mo‘oki‘ina

ho‘oponopono” as strategies to actualize and monitor cultural well-being. It is

through vital cultural grounding and community well being that a sound Hawaiian

academic curriculum and pedagogy has developed at the school. Identifying,

managing and addressing problems whether complex or simple, are skills

integral to the revitalization of Hawaiian language and culture as well as to the

Page 240: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

230

basic functioning of a school. In the specific context of the “mo‘oki‘ina

ho‘oponopono”, I have assumed the leadership role in resolving major issues of

conflict resolution and through those efforts provide mentorship for teachers,

staff, families and students. These experiences cultivate Hawaiian perspectives

on personal responsibility and its relevance to understanding the importance of

the greater good.

Chapters Three and Four

Literature Review on Conflict Resolution & Personal Upbringing

There are three highly reputable academic studies of traditional Hawaiian

“ho‘oponopono,” written between 1959 and 1975 by scholars who collected and

analyzed data while working among practitioners of “ho‘oponopono.”

Mary Kawena Pūku‘i, a Hawaiian known widely for her perseverance in

documenting the living culture of the Hawaiian people published two volumes of

the book Nānā i ke Kumu,xxxi which describes the essential elements of the

process of “ho‘oponopono.” The contents of this book exhibit the depth of her

knowledge of language and culture and document actual examples of family

“ho‘oponopono” as collected by staff working at the Queen Lili‘uokalani Childrenʼs

Center (‘o QLCC). Pūku‘iʼs intention was to write a book that would become a

useful resource for staff members who would continue to work among Hawaiian

people. This book provides clear examples and native speaker facility in the use

of Hawaiian terminology. Pūku‘iʼs capability in this area sets her work apart, as

Page 241: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

231

language roots the process of “ho‘oponopono” within traditional Hawaiian

understandings.

The remaining two resources are doctoral dissertations: 1) The Hawaiian

Church of the Living God: An Episode in the Hawaiianʼs Quest for Social Identity

written by Darrow L. Aiona in 1959, and 2) Status and Conflict: An Ethnographic

Study of an Independent Hawaiian Church written by John Peterson in 1975.

They both include descriptions of “ho‘oponopono” as used in particular Hawaiian

denominations that blend western and precontact native Hawaiian religious

beliefs. Aionaʼs research took place at Ka Mauna O ‘Oliveta Church on O‘ahu

and Petersonʼs at Ieruselema Pomaika‘i Church on Moloka‘i. “Ho‘oponopono”

was not the focus of these two works, but both included substantial data on the

use of “ho‘oponopono” in the church context that proved valuable in my research.

Most of my personal experience with “ho‘oponopono” has come from the

teachings I received in being raised in an immediate and extended family with an

exceptionally strong native Hawaiian identity. In accordance with the traditional

saying, “Ma ka hana ka ‘ike,” ʻone learns by doingʼ, I acquired an inherent

understanding of what is “pono” or “goodness, uprightness, and well-being” and

what is not “pono” through my first hand experience with my family. In November

2009, I spent four days with by brother Creighton interviewing him and recording

our recollections of “ho‘oponopono” in our family. Both our parents were born in

1911, my brother in 1938 and I in 1951. Being raised in a strong Hawaiian family

provided the sound foundation upon which our individual Hawaiian identities were

Page 242: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

232

developed. As one of the last in my generation of cousins, I was fortunate to have

older relatives who maintained Hawaiian traditional customs as everyday

behavior. Although my brother and I were 13 years apart, we found that our

parents, aunties and uncles still maintained the same principles of “pono” in

raising the two of us.

Our collection of stories provided basic information that showed cultural

patterns that align with those described in the three studies mentioned above.

Although our family experiences were not formalized in the same way as the

cases of “ho‘oponopono” described by Pūku‘i, Aiona and Peterson, they did show

how our parents fulfilled their distinct roles and values similarly as they utilized

“ho‘oponopono” with my brother and myself. Our parents exercised clear

authority and implemented the process in ordered stages. Ultimately,

accountability, respect and a renewed sense of “pono” were instilled as a result.

Chapters Five and Six

The System of Conflict Resolution at Nāwahīokalani‘ōpu‘u

The process of “ho‘oponopono” originates in the Hawaiian family, and the

historical adaptation to the church context shows that it can be an effective

process used outside the family context as well. The first incidence of

“ho‘oponopono” at Nāwahī in 1994 reflected a family-like relationship between

teachers and students and succeeded in restoring “pono.” It also established the

core features of the “mo‘oki‘ina ho‘oponopono” that has evolved at the school

under my leadership.

Page 243: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

233

Table 6.1 below shows the essential and supporting stages of the

“mo‘oki‘ina ho‘oponopono” including interpretive descriptions of each of the

essential stages.

Table 6.1

Process Description

A. Problem is Observed• Any individual who observes an infraction determines an appropriate response. •Observed infractions may be addressed immediately through action and communication.

E. Aspects of Communication

•Determine who else should be involved, student may be taken to the main office.•Teacher/Staff resolve or conflict brought to the attention of the administrators. •Determine whether family is contacted immediately or at completion of the process. •Communicate with those involved in the problem and others as necessary.

I. Discussion Meeting 1. Spirtual Acknowledgement 2. Establishment of Purpose 3. Removal of Layers of Problem a. Maintain Maximum Level of Truth e. Maintain Control of Emotions i. Question/Uncover hidden thoughts/Advise o. Confess/Forgive u. Spiritual Acknowledgment

•Christian prayer requesting help in leadership, in overcoming obstacles in the process, and in strengthening those involved in the conflict resolution process. •Confirm a clear understanding of purpose amongst participants. •Maintain sense of calm in identifying the core of the conflict at hand by addressing and removing individual problems as layers that ultimately reveal the core issue.

O. Restitution•All participants successfully complete the conflict resolution process.•Plan and fulfill an act of restitution as necessary.

U. Advice for Broader Group

•Confirm and advise as to the major outcome learned from the conflict resolution to broaden the school's understanding while at the morning gathering of the entire school (Piko). •Expressions of confession and forgiveness are conveyed at the morning Piko, an understood facet of restitution.

H. Physical Expression of Closure•After dismissal at the Piko, individuals may physically express closure with those who conveyed feelings of confession by offering a handshake or embrace.

K. Advice/Confirmation•Communicate with the offender's family after all stages of the conflict resolution are complete. •Confirm among all involved a clear understanding of any/all unresolved details/activities.

L. Chapter 19

Education's rules of discipline.•Provide information to the student, family and the school community to help participants understand how consequences according to Chapter 19 relate to principals of the school's "mauli ola" system of conflict resolution.

M. Closure•Confirm that people's physical behavior and spiritual understanding support the integrity of the process, thereby signifying closure.

Page 244: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

234

Decision-Making Framework

The Kumu Honua Mauli Ola philosophy guides all decision-making at

Nāwahī. The faculty, staff, students and families strive to align day-to-day

instruction and behavior with those philosophical principals. In my leadership role

in conflict resolution, it is my responsibility to utilize particularly Hawaiian skills

and knowledge about the process in order to facilitate my decision-making during

each new episode of conflict. A leaderʼs clear understanding of “pono” facilitates

a positive outcome for each episode of conflict resolution. The prescribed nature

of the process of “ho‘oponopono” at Nāwahī and its flexible control of application

reflects uniquely Hawaiian aspects of decision-making and leadership. The

“mo‘oki‘ina ho‘oponopono” at Nāwahī also incorporates the State of Hawai‘iʼs

disciplinary rules and policies—Chapter 19—as required by law and as

applicable to each incident of conflict resolution. The overall system of conflict

resolution at Nāwahī is founded on the principles of the Kumu Honua Mauli Ola

and strives to perpetuate traditional Hawaiian understandings in the

contemporary context of the State public school system.

Chapters Seven and Eight

Examples of Conflict Resolution at Nāwahīokalani‘ōpu‘u

Between the spring semester 1996 and the fall semester 2009, I kept a

folder of notes that I collected on incidences of “ho‘oponopono” at Nāwahī. I have

notes on 87 examples of “ho‘oponopono” during that period of time.

Page 245: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

235

Table 7.1 below shows the 87 examples collected during the fall semester

(F) and the spring semester (Sp) of the corresponding school year.

Table 7.1

The criteria used to analyze the examples were: 1) the amount and quality

of information contained in the notes, 2) the severity of the offense, and 3) the

number of stages completed in the resolution process. After reviewing all 87

examples, all but 15 were eliminated due to the paucity of information contained

in the notes. Those fifteen were individually analyzed using the following criteria:

1) the essential core of information was extracted and compared, 2) a

quantitative rating was established to reflect the severity of the targeted offense,

School YearNumber of Examples

Sp96 - Sp98 4

F98 - Sp99 5

F99 - Sp00 5

F00 - Sp01 6

F01 - Sp02 13

F02 - Sp03 19

F03 - Sp04 15

F04 - Sp05 7

F05 - Sp06 3

F06 - Sp07 4

F07 - Sp08 2

F08 - Sp09 4

Total 87

Examples of Conflict Resolution at

Page 246: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

236

and 3) the discrete number of stages was determined for each resolution

process.

Table 7.7 below shows all 15 examples and the corresponding stages of

resolution completed. It is designed to show the presence of patterns indicative of

traditional Hawaiian “ho‘oponopono” at Nāwahī.

Table 7.7

After reviewing all 15 examples, three examples that ranked high in terms of

overall quality as exemplars of the process. Table 7.9 below shows the complete

information on those three exemplars.

! met

" not metRecognizeProblem

ImplementCommunication

Discussion Meeting

Confess/Forgive

RestitutionAdvice at

Piko

1 ! ! ! ! ? !2 ! ! ! ! ? !3 ! ! ! ! ? !4 ! ! ! ! ? !5 ! ! ! ! ! !6 ! ! ! ? ? "7 ! ! ! ! ! "8 ! ! ! ! ! "9 ! ! ! ! ! !

10 ! ! ! " ? "11 ! ! ! ! ! !12 ! ! ! ! ! !13 ! ! ! ! ! !14 ! ! ! " ? !15 ! ! ! ! ? "

Stages of Resolution

Ex

am

ple

s

Examples of Conflict and Stages of Resolution

Page 247: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

237

Table 7.9

Of those three, exemplar number five (#5) was selected and described in

further detail. All three exemplars documented student accountability, the unity

and quick response of the faculty and staff and the cooperation and support of

families. However, the factor that sets #5 apart is the way in which one set of

parents chose to show remorse for the actions of their child. After participating

completely in the “mo‘oki‘ina ho‘oponopono” process, they invited the family of

the other student to dinner at their home. This voluntary gesture speaks to a vital

understanding of “ho‘oponopono” within the family, an ideal that continues to be

fostered through the on-going practice of “ho‘oponopono” as a viable way to unite

school and family.

Example Number

DescriptionClosureFulfilled

Length of Process(Days)

Level of Difficulty

Total Pgs.of Data

Total Pgs. of Main

Data

Number of Stages

Completed

5 student fight yes 2 3 11 5 6

1 parent fight yes 8 3 8 4 5

9alcohol

consumptionyes 3 3 3 1 6

Description of Exemplary Conflict ResolutionE

xa

mp

les

Page 248: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

238

Chapter Nine

Common Factors Found in Research Data on Traditional

Conflict Resolution

As described by Pūku‘i, Peterson and Aiona, the practice of Hawaiian

“ho‘oponopono” originated within the family, and was subsequently practiced in

other Hawaiian contexts such as the Hawaiian church. There are several

common factors between the use of “ho‘oponopono” in the family and the church.

Table 9.4 below shows those factors found in “ho‘oponopono” as described by

Pūku‘i, Aiona and Peterson as well as those consistent with my personal

upbringing.

As a Hawaiian process, “ho‘oponopono” requires a set of skills and

knowledge in order to successfully unravel problems and regain a state of “pono”

in the minds and hearts of people within a community. The conscious

understanding of Hawaiian thinking and behavior much like that described in the

KHMO, underlies all decision-making and cooperative efforts put forth by

participants. There needs to be a clear sense of what is Hawaiian about

“ho‘oponopono” and how individual roles reflect that sense of understanding.

With such an understanding, individuals are able to work interdependently

whether in a leadership or supportive role and collectively help facilitate an

overall successful outcome.

Page 249: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

239

Table 9.4

A key factor of “ho‘oponopono” is a collective sense of spirituality and

trust. The leader uses skills and knowledge in a way that focuses the discussion

on a clear and relevant purpose. The spirit of the discussion is one that

encourages truth and self-control, thereby enabling the leader to pose questions

that are meant to help individuals express themselves more fully. This

information will help the leader unravel problems and provide meaningful advice.

1 All involved see the value of carrying out

2 The majority of all participants are ethnic Hawaiians.

3 appropriate Hawaiian skills and knowledge.

4 Prayer and spiritual connectedness are understood as

5

The leader:•Explains the focus/fundamental purpose

to participants.•Encourages truthfulness

•Encourages self-control and calmness•Uses questioning to bring clarity and to

give advice.

6 Seek ways to unravel problems at both the surface and deep levels.

7 The leader guides participants in the process of confessing and forgiving.

8 The leader guides and assures the fulfillment of restitution as appropriate.

Common Factors Found in Traditional Conflict Resolution

Page 250: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

240

At the appropriate time, the leader guides confession, forgiveness and the

fulfillment of restitution as necessary.

The relationship between leader and participants reflects the core values

and principles learned first in the Hawaiian family and practiced in the school

context. The trust among leader and participants encourages interpersonal

respect, accountability, and willingness to cooperate. This relationship facilitates

a successful outcome and is especially crucial when the infraction is serious.

The above factors are found in all of the traditional examples described in

the literature cited, in the example of my personal upbringing and in the system of

conflict resolution at Nāwahī as previously described in Table 6.1 above. Despite

the change of context and variation in time and generation of participants, the

essential elements of traditional Hawaiian “ho‘oponopono” are evident and

vibrant in the “mo‘oki‘ina ho‘oponopono” at Nāwahī.

Page 251: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

241

Papa Kūmole Aiona, Darrow. 1959. The Hawaiian Church of the Living God: An Episode in the

Hawaiianʼs Quest for Social Identity. M.A. Thesis, University of Hawaii. Handy, E. S. Craighill, and Mary Kawena Puku‘i. 1998. The Polynesian Family

System in Ka‘u, Hawai‘i. Honolulu, Hawai‘i: Mutual Publishing. Kōmike Hua‘ōlelo: Hale Kuamo‘o and ‘Aha Pūnana Leo. 2003. Māmaka Kaiao: A

Modern Hawaiian Vocabulary. 1996; 1998; 2000 ed. Honolulu: University of Hawai‘i Press.

Peterson, John. 1975. Status & Conflict: An Ethnographic Study of an

Independent Church. Dissertation. University of Hawai‘i. Pukui, Mary Kawena, E. W. Haertig, and Catherine A. Lee. 1972, 1979. Nānā i ke

Kumu: Look to the Source. Vol. 1. Honolulu: Hui Hānai, an auxiliary of the Queen Lili‘uokalani Children's Center, http://hawaiidigitallibrary.org/elib/cgi-bin/library?c=qlcc1&l=en; http://hawaiidigitallibrary.org/elib/cgi-bin/library?c=qlcc2&l=en.

Pukui, Mary Kawena, E. W. Haertig, and Catherine A. Lee. 1972, 1979. Nānā i ke

Kumu: Look to the Source. Vol. 2. Honolulu: Hui Hanai, an auxiliary of the Queen Lili‘uokalani Children's Center, http://hawaiidigitallibrary.org/elib/cgi-bin/library?c=qlcc1&l=en; http://hawaiidigitallibrary.org/elib/cgi-bin/library?c=qlcc2&l=en.

Pukui, Mary Kawena, and Dietrich Varez. 1983. ‘Ōlelo No‘eau: Hawaiian

Proverbs & Poetical Sayings. Bernice P. Bishop Museum Special Publication. Vol. 71. Honolulu, Hawai‘i: Bishop Museum Press.

‘Aha Pūnana Leo, Inc. Ka Haka ‘Ula O Ke‘elikōlani, Ke Kulanui o Hawai‘i ma Hilo. 2009. Kumu Honua Mauli Ola: He Kālaimana‘o Ho‘ona‘auao ‘Ōiwi Hawai‘i A Native Hawaiian Educational Philosophy Statement. Trans. English: William H. Wilson, Ph.D., Kalena Silva, Ph. D., Keiki Kawaia‘e‘a, and Nāmaka Rawlins Japanese: Yumiko Ohara, Ph.D. French: Sylvie Garnero. Spanish: Suzette Ridolfi. Vol. 1.

Charlot, John. 2005. Classical Hawaiian Education: Generations of Hawaiian

Culture; Moses Kuaea Nākuina: Hawaiian Novelist; and Approaches to the

Page 252: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

242

Academic Study of Hawaiian Literature and Culture. the Pacific Institute, Brigham Young University-Hawai‘i Campus, Lā‘ie, Hawai‘i, 2005. CD-ROM..

Chapter 19: Student Misconduct, Discipline, School Searches and Seizures,

Reporting Offenses, Police Interviews and Arrests, and Restitution for Vandalism; Hawaii Administrative Rules, Title 8, Department of Education, Subtitle 2, Education, Part 1, Public Schools, Chapter 19; http://lilinote.k12.hi.us/PUBLIC/ADMINR1.NSF/85255a0a0010ae82852555340060479d/4996c004afd7cbaf0a25675f006efbd9?OpenDocument

Sheldon, J. G. M. 1908; 1996. Ka Puke Mo‘olelo o Hon. Iosepa K. Nāwahī,

Editor. J. G. M. Sheldon. Honolulu Bulletin Publishing Company, Ltd.; Hong Kong: Like, E.L.; Prendergast, J.K.

Page 253: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

243

Nā Kūhia o Hope i (Handy and Pukui 1998, 183) ii (Handy and Pukui 1998, 194) iii (Pukui, Haertig, and Lee 2001, 1979, 78) iv (Pukui and Varez 1983 #2088, 227) v Ua mohala mai ka nu‘ukia ma ke kula ma Hilo Kaona i mea e ho‘omana‘o ai no ke kuleana o kākou ma ka hāpai mau i ka ‘ōlelo a me ka mo‘omeheu i luna, a me ka ho‘ohana ‘ana i ka ‘ike a me ka na‘auao ma ko kākou ‘āina aloha ‘o Hawai‘i. vi (Pukui, Haertig, and Lee 1972, 1979) vii (Pukui, Haertig, and Lee 1972, 1979) viii (Aiona, Darrow 1959, 1) ix (Aiona, Darrow 1959, 5) x (Aiona, Darrow 1959, 69) xi (Peterson, John 1975, 9-10. Na ka mea kākau i hoʻokomo i ka ʻōlelo ma ke kahaapo kihikihi.) xii ʻO ka “Territorial Normal School” kahi e loaʻa ai ka palapala aʻo no nā kumu ma ka makahiki 1896-1931. xiii (Pukui, Haertig, and Lee 1972, 1979, 54-55) xiv ('Aha Pūnana Leo, Inc. Ka Haka 'Ula O Keʻelikōlani, Ke Kulanui o Hawai'i ma Hilo 2009) xv ‘O kēia ka nu‘ukia o Ka Haka ‘Ula O Ke‘elikōlani, ke Koleke ‘Ōlelo Hawai‘i ma ke Kulanui o Hawai‘i ma Hilo. ‘O ka ‘ōlelo nō ka ma‘awe e pa‘a ai ka mauli o ke kanaka. xvi ʻO kēia ka nuʻukia o Ke Kula ʻO Nāwahīokalaniʻōpuʻu. Ua hoʻoholo i ka hoʻolilo i kēia he paepae kuanaʻike e hoʻomanaʻo ai nā haumāna a me ko ke kula a pau no ka mea nui o ka hoʻi i ko kākou ʻāina ʻo Hawaiʻi nei e kōkua ai i ka ʻohana a me ke kaiāulu no ka pono o nā hanauna hou. xvii (Kōmike Huaʻōlelo: Hale Kuamoʻo and ʻAha Pūnana Leo 2003, 140) xviii (Sheldon 1908; 1996) xix (Pukui, Haertig, and Lee 1972, 1979, 156-157) xx kū‘kā‘oko‘a – ʻO ke kūlana kūʻokoʻa o ke kanaka, ʻaʻohe luna nāna e noho mana ma luna ona. He huaʻōlelo i hōʻike ʻia mai e William Wilson no loko mai o ka moʻolelo ʻo ʻĪwanahō. xxi (Pukui and Varez 1983) xxii (Charlot 2005, 223,232) xxiii mahiki: ‘O ka wehe ‘ia o nā mea ‘ino e hihia ai ka po‘e. xxiv hikaloi: ‘o ka loiloi ‘ana o ke kanaka iā ia iho. xxv (Pukui, Haertig, and Lee 2001, 1979, 48-49) xxvi (Pukui and Varez 1983, #2170) xxvii (Pukui, Haertig, and Lee 1972, 1979, 48) xxviii (Handy and Pukui 1998, 142-143)

Page 254: MO‘OKI‘INA HO‘OPONOPONO: KE Ō O KA ‘IKE KU‘UNA …oki'ina_Ho'oponopono_-_Th.pdf · iv Abstract The practice of “ho‘oponopono,” or Hawaiian conflict resolution, at

244

xxix ('Aha Pūnana Leo, Inc. Ka Haka 'Ula O Ke‘elikōlani, Ke Kulanui o Hawai'i ma Hilo 2009) xxx (Kōmike Hua‘ōlelo: Hale Kuamo‘o and ‘Aha Pūnana Leo 2003) xxxi (Pukui, Haertig, and Lee 1972, 1979)