Morsmålets  plass    i  barnehage  og  skole  

 Målfrid  Bleka,  NAFO  

 h;p://nafo.hioa.no    

Ny  ne;side!  :)  

Språklig  mangold  i  dagens  Norge  

I  dag  snakkes  det  over  300  ulike  språk  i  Norge.      Mange  barn  og  unge  vokser  opp  med  flere  språk  og  at  de  har  andre  morsmål  enn  norsk.      Vi  lever  i  en  flerspråklig  virkelighet  som  på  mange  måter  er  en  berikelse  for  både  samfunnet  og  for  den  enkelte.      (Wilhelmsen,  Holth,  Kleven  og  Risberg  2013)      

”Store  gu;er  snakker  norsk!”  Hanna  er  bekymret  for  sønnenes  norskspråklige  utvikling.  Hun  og  mannen  har  et  annet  morsmål  enn  norsk.  Sønnen  deres  på  4  år  er  født  i  Norge  og  har  gå;  i  barnehage  siden  han    var  to.  Hjemme  snakker  de  stort  se;  morsmålet.  (…)    På  spørsmål  om  sønnen  har  et  godt  utviklet  morsmål  og  om  han  også  har  mulighet  Wl  å  beny;e  morsmålet  i  barnehagen,  svarer  moren  at  han  forstår  morsmålet  godt,  men  han  nekter  å  snakke  noe  annet  enn  norsk.      Når  Hanna  spør  sønnen  om  hvorfor  han  ikke  vil  snakke  morsmålet  med  henne,  svarer  han:  ”Fordi  store  gu;er  snakker  norsk,  mamma!”    

                                         (Gjervan  og  Svolsbru  i  Barnehagefolk  3  2013)  

Flerspråklighet  en  styrke  

•  styrker  evnen  Wl  kreaWvitet  og    Wl  å  ta  andres  perspekWv  

•  bidrar  Wl  en  større  åpenhet  for  andre  kulturer  •  gir  forståelsen  for  at  erfaringer  kan  tolkes    og  formidles  på  ulike  måter    

•  tospråklige  utvikler  demens  flere  år  senere  enn  e;språklige  personer                          (Bentzen  2012)  

Morsmål  som  minoritetsspråk  

Når  morsmålet  er  et  minoritetsspråk  i  et  samfunn  kommer  det  oZe  i  en  utsa;  posisjon.      I  dag  er  det  fakWsk  slik  at  6  %  av  verdens  språk  snakkes  av  94  %  av  verdens  befolkning.      UNESCO  antar  at  halvparten  av  verdens  6700  språk  står  i  fare  for  å  forsvinne  innen  de  neste  100  årene.    

Språk  og  idenWtet    

Det  er  gjennom  våre  ulike  språk  at  vi  gir  u;rykk  for  hvem  vi  er  og  hvordan  vi  oppfa;er  verden.      Språkene  vi  snakker  preger  både  vår  kultur  og  idenWtet.      Mange  av  de  Wngene  vi  gjør  for  første  gang  i  livet  skjer  på  morsmålet.  Slik  blir  morsmålet  innvevd  i  våre  ulike  opplevelser  og  erfaringer  og  gjør  oss  Wl  de  menneskene  vi  er.    

Muligheter  Wl  å  snakke  sine  ulike  språk  

 For  at  barn  og  unge  skal  utvikle  sin  flerspråklighet  trenger  de  rikelig  anledning  Wl  å  bruke  sine  ulike  språk.      I  hvilken  grad  barn  ønsker  å  beny;e  sine  morsmål  vil  være  avhengig  av  den  stø;en  og  anerkjennelsen  de  møter,  både  i  familien,  i  barnehagen,  på  skolen,  på  biblioteket,  blant  venner  og  ellers  i  samfunnet.  

Morsmål  kan  defineres  som      

•  det  språket  barnet  lærer  først,    •  det  språket  barnet  forstår  best  eller    •  det  språket  barnet  idenWfiserer  seg  med.    

           (Engen  og  Kulbrandstad  2000)    

 

Morsmål  og  flerspråklighet    i  barnehage  og  skole  

Hvilke  forpliktelser  gir  rammeplanen?

Kapi;el  2.5  Språklig  kompetanse    En  rekke  barn  har  et  annet  morsmål  enn  norsk  og  lærer  norsk  som  andrespråk  i  barnehagen.      Det  er  vikWg  at  barna  blir  forstå;  og  får  mulighet  for  å  u;rykke  seg.      Barnehagen  må  stø;e  at  barn  bruker  si;  morsmål  og  samWdig  arbeide  akWvt  med  å  fremme  barnas  norskspråklige  kompetanse.      (Kunnskapsdepartementet  2011:35)  

10

Skolens  forpliktelser  overfor    minoritetsspråklige  elever:    Opplæringslovens  §  2.8      

 Elevar  i  grunnskolen  med  anna  morsmål  enn  norsk  og  samisk  har  re;  Wl  særskild  norskopplæring  Wl  dei  har  Wlstrekkeleg  dugleik  i  norsk  Wl  å  følgje  den  vanlege  opplæringa  i  skolen.      Om  nødvendig  har  slike  elevar  også  re;  Wl  morsmålsopplæring,  tospråkleg  fagopplæring  eller  begge  delar.  

 

Språkene  stø;er  hverandre  

•  Tospråklig  utvikling  er  en  helhetlig  utvikling  der  begge  språkene  utvikles.  

•  Et  godt  utviklet  førstespråk  stø;er  utviklingen  av  andrespråket.  

•  Skal  et  barn  bli  god  i  norsk  som  andrespråk,  må  vi  styrke  barnets  førstespråk!                                                  (Anne  Høigård  2009)  

13  

Hvordan  snakker  vi  om  barnas  språkkompetanse?  

 ”De  mangler  så  mange  begrep!”      (oZe  sagt  om  minoritetsspråklige  barnehagebarn)  

   De  fleste  barn  har  aldersadekvate  begreper.  Det  de  minoritetsspråklige  oZe  mangler,  er  u#rykket/ordet  på  norsk.                                  (Anne  Høigård  2009)          

 Det  tar  lang  Wd  å  utvikle  språket  som  tankeredskap,  opp  Wl  5  –  7  år,  og  det  er  vikWg  å  være  klar  over  at  elevene  trenger  spesiell  stø;e  for  språkutviklingen  i  hele  denne  perioden,  Wl  tross  for  at  de  kanskje  snakker  norsk  på  en  slik  måte  i  hverdagslige  sammenhenger  at  det  ikke  virker  som  de  har  noen  språkproblemer.  

 (Hyltenstam  1996)  

 

Det  å  formidle  egne  tanker  og  erfaringer,    lære  og  Wlegne  seg  ny  kunnskap,  skjer  le;est  på  det  språket  du  kan  best.    

 

16  

Morsmålets  betydning    for  læring  og  utvikling  

•  Iden1tetsutvikling:    Relasjoner  Wl  foreldre/familie  

•  Kogni1v  utvikling:      Å  ulolde  seg  på  si;  alders-­‐  og  utviklingsnivå  

•  Språkutvikling:    VikWg  for  andrespråksutviklingen  

           Individuell  og  samfunnsmessig  kapital!                                                                  (Valvatne  og  Sandvik  2007)  

     IdenWtetsbekreZelse    

§  Anerkjennelse  for  den  du  er  

§  Gjenkjennelse  i  barnehagens  og  skolens  innhold  

§  Muligheten  Wl  å  forstå  og  bli  forstå;  

§  Meningsfull  hverdag  

§  Re;  Wl  å  være  forskjellig    og  unik  

§  Å  være  en  del  av  fellesskapet  

 PerspekWvutvidelse  

 •  Du  utvider  din  forståelse  av  verden  •  Du  møter  ulike  språk  og  kulturer  som  en  naturlig  del  av  hverdagen  

•  Mangfold  og  forskjellighet  anerkjennes  •  Flerkulturell    kompetanse  og  anWrasisme  utvikles  

Kunnskapsdepartementet  (KD)  har  iniWert  to  prosjekter  ledet  av  NAFO    

Kompetansetiltak for flerspråklige assistenter

Pilotprosjektet tospråklig assistanse i barnehagen

h;p://barnehageipraksis.no/skal-­‐vi-­‐leke-­‐buWkk/    

Prosjekt  om  tospråklig  assistanse:  «Skal  vi  leke  buWkk?»  

Hovedfunn  

Tospråklige  assistenters  deltagelse  i  barnehagens  arbeid  hadde  stor  betydning  for  både  barnas  bruk  av  morsmål  og  norske  språk.      

”Vi  ser  også  hvor  vikWg  foreldrene  er  i  forhold  Wl  å  styrke  språkmiljøet  i  barnehagen.  Vi  snakker  mer  med  foreldrene  om  språk  enn  Wdligere.        Vi  føler  at  vi  har  få;  bedre  kontakt  med  foreldrene  og  at  de  har  få;  en  mye  større  forståelse  for  vår  jobb.  De  ser  at  barna  lærer  mye  ved  å  leke.  Det  har  bli;  le;ere  å  prate  med  foreldrene  i  garderoben.  Vi  har  et  felles  mål.”  

                               (Lundedalen  barnehage)    

InformasjonsheZe    Barn  i  flerspråklige  familier  

•  Kan  barn  lære  to  eller  flere  språk  samWdig?  •  Hvilke  språk  skal  foreldrene  snakke  med  barna  sine?  •  Hva  kan  foreldre  gjøre  for  å  stø;e  barnas  utvikling  på  

morsmålet  og  på  norsk?  •  Bør  barnet  ha  tospråklig  assistent  i  barnehagen?    •  Osv.    •  HeZet  kan  lastes  ned  her:  h;p://nafo.hioa.no/wp-­‐content/

uploads/2013/04/Barn-­‐i-­‐flerspråklige-­‐familier.pdf  

Hva  hemmer    og  fremmer    

et  godt  språkmiljø  i  barnehagen?  

KriWske  faktorer  i  andrspråksinnlæringen  

•  Hvis  morsmålets  betydning  tones  ned  •  Hvis  andrespråket  ersta;er  og  fortrenger  morsmålet  •  Hvis  det  pedagogiske  opplegget  blir  for  snevert  orientert  

om  språksWmulering  •  Hvis  en  bevisst  plasserer  barn  med  felles  morsmål  i  ulike  

grupper  og  slik  ”tvinger”  barn  Wl  å  bruke  andrespråket  

                                       (S.  Sand  2008)  

Trekk  ved  barnehager  som  fremmer  andrespråksinnlæring  

•  En  god  relasjon  mellom  barn  og  voksne.    

•  Gode  relasjoner  mellom  barn  med  norsk  som  morsmål  og  barn  med  norsk  som  andrespråk.  

•  MoWvasjon  og  behov  for  å  snakke.  

•  En  organisering  med  ruWner  der  akWviteter  skjer  på  regelmessig  og  forutsigbare  måter  for  barna.  

•  Språkrike  omgivelser  der  de  voksne  bruker  språket  på  måter  som  fremmer  både  språkforståelse  og  samtale  hos  barna.    

•  Et  personale  som  samarbeider  med  foreldrene  om  barnas              flerspråklige  utvikling.  

                         (S.  Sand  2008)      

•  Barnehagemiljøer  som  anerkjenner  barns  tospråklighet  kan  bidra  Wl  å  understø;e  senere  leseforståelse.    

 

•  Barnehager  som  Wlbyr  et  godt  språkmiljø,  ser  ut  Wl  å  kunne  snu  læringsforløp  slik  at  barn  starter  sin  skolegang  med  andre  forutsetninger  enn  de  ellers  ville  gjort.  

 

•  MoWvasjonen  Wl  å  bli  språk-­‐  og  tekstbruker  forutse;er  at  barnet  får  språklige  og  tekstlige  erfaringer  i  relasjoner  preget  av  varme  og  omsorg.                            (V.  Grøver  Aukrust  2006)  

 

Tidlig  språksWmulering  og  livslang  læring  –    en  kunnskapsoversikt:  

Barnehagens  to  språktoner  

 Personalet  i  barnehagen  bruker  to  ulike  språktoner      når  de  snakker  med  barn,      en  ”undervisningstone”  og      en  ”utvekslingstone”  

   Hvilken  tone  man  møter,  avhenger  bl.a.  av  barnets  kjønn  og  etnisitet.      

                       (Charlo;e  Palludan  2007)  

Praksis  i  en  daginsWtuWon  

•  Hva  skjer  i  praksis  i  en  dansk  daginsWtusjon  med  barn  med  forskjellig  kulturell  og  sosial  bakgrunn?  

•  Er  det  en  reel  integrasjon  mellom  barna?  

•  Hva  bestemmer  barns  sosiale  preferanser?    

                                                                                                             (Bundgaard  &  Gulløv  2008)    

         

Sosiale  preferanser  blant  barn  

•  Mønster  i  barns  valg  av  lekekamerater    •  Tendens  Wl  at  etnisk  danske  middelklassebarn  leker  sammen  og  at  minoritetsbarn  leker  sammen                                                                    (Bundgaard  &  Gulløv  2008)        

Mulige  årsaker  

•  Språk  •  Materielle  erfaringer  •  Pedagogiske  akWviteter  •  Referanser  •  Relasjoner  utenfor      insWtusjonen                    (Bundgaard  &  Gulløv  2008)      

Mulige  konsekvenser  •  Forskjellige  erfaringer  kan  føre  Wl  sosiale  oppdelinger  

•  Noen  minoritetsbarn  erfarer  at  de  ikke  inkluderes  i  de  dominerende  relasjonene  og  akWvitetene  

•  De  minoritetsspråklige  barna  foretrekker  hverandres  selskap  –  på  tvers  av  religiøse,  etniske  og  språklige  forskjeller  

 •  Disse  erfaringer  kan  påvirke  de  minoritetsspråklige  barnas  

Wlgang  Wl  vennskap  og  pedagogiske  akWviteter  fremover                            (Helle  Bundgaard  &  Eva  Gulløv  2008)      

Filmer  om  flerkulturell  opplæring  i  barnehage  og  skole  h;p://www.skoleipraksis.no/flerkulturell-­‐opplering/filmer/    

 Lesevenner    

Åsen  skole  og  Solheim  barnehage    

”SpråkløZet”  i  Bærum  kommune  -­‐  samarbeid  med  biblioteket  

 h;p://barnehageipraksis.no/sprakloZet-­‐i-­‐

baerum-­‐kommune/    

et  ne;sted  med    flerspråklige  læringsressurser  for  

barnehager  og  skoler  www.morsmal.no  

Ne;ressurser  på    12  ulike  språk    for  barnehager  og  skoler  

N  

Nyheter  om  morsmål  og  flerspråklighet  i  barnehage,  skole  og  samfunn  

Egne  grunnskolesider  med  aktuelt  stoff  

En  nivåbasert  meny  for  grunnskolen    Morsmål  og  tospråklig  fagopplæring    

ArWkler  med  norsk  ingress,    forankret  i  kompetansemål  i  KunnskapsløZet  

Aktuelle  ne;ressurser  for  grunnskoler  

Egne  barnehagesider  med  aktuelt  stoff    

En  tospråklig  barnehagemeny  på  språksidene  

حول  روض  األطفال  Barnehage  

Sanger  og  musikk      

Rim  og  regler  

Les  og  ly;  Wl  en  bok    

Lån  en  bok  

Andre  bøker      

  موسيقى  و  أغاني      أناشيد  و  قوافي   

  اقرأ  و  استمع  الى  كتاب   

  استعر  كتاب   

  كتب  أخرى 

ArWklene  på  språksidene  har  en  norsk  ingress  

Aktuelle  ne;ressurser  for  barnehager  

Li;eratur  og  ne;steder  Bundgaard,  H.  og  Gulløv,  E.  (2008):  Forskel  og  fællesskab:  minoritetsbørn  i  dagins5tu5on  København:  Hans  Reitzel    Høigård,  A.  (2013):  Barns  språkutvikling  Muntlig  og  skriZlig  Oslo.  Universitetsforlaget.    Grøver  Aukrust,  V.  (2006):  Tidlig  språksWmulering  og  livslang  læring  –  en  kunnskapsoversikt  Utdannings-­‐  og  forskningsdepartementet    h;p://www.regjeringen.no/upload/kilde/ufd/rap/2005/0032/ddd/pdfv/267903-­‐aukrust_spraksWmulering.pdf      Palludan,  C.  (2006)  Børnehaven  gør  en  forskel  København.  Danmarks  Pædagogiske  Universitets  Forlag.    Sand,  S.  (2008):Ulikhet  og  fellesskap  Flerkulturell  pedagogikk  i  barnehagen.  Oplandske  Bokforlag.    Valvatne,  H.  og  Sandvik,  M.  (2007):  Barn,  språk  og  kultur  Språkutviklingen  fram  5l  sjuårsalderen.  Oslo.  Cappelen  Akademiske    Wilhelmsen,  Holth,  Kleven  og  Risberg  (2013):  Minoritetsspråk  i  Norge.  En  kartlegging  av  eksisterende  datakilder  og  drøDing  av  ulike  fremgangsmåter  for  sta5s5kk  om  språk  Notater  8/2013    h;p://www.ssb.no/utdanning/arWkler-­‐og-­‐publikasjoner/_a;achment/100940?_ts=13d3a8c3cf0    NAFOs  ne;adresse:  h;p://nafo.hioa.no      Tema  morsmål:  www.morsmal.no