AZRBAYCAN RESPUBLIKASI KND TSRRFATI NAZIRLIYI AZRBAYCAN DVLT AQRAR UNIVERSITETI

Zoobaytarlq v mtnaslq fakltsi YOLUXMAYAN XSTLIKLR KAFEDRASI MHAZIRNIN MVZUSU: Hzm zvlrinin, byrklrin v sidik xarc kanallarn xstliklri

Mhaziri: ba mllim Mmmdov Hmz Bayram olu

Gnc-2009

MHAZIRNIN PLANI Hzm zvlrinin, byrklrin v sidik xarc kanallarn xstliklri haqqnda mumi mlumat.Stomatit, qastroenterit xstliklrini izah etmli.Nefrit xstliyinin etiologiyas, diaqnostikas, malic v profilaktikas.Nefroz xstliyinin etiologiyas, diaqnostikas, malic v profilaktikas.Pielit xstliyinin etiologiyas, diaqnostikas, malic v profilaktikas.

Mhazir mtnin mvafiq dbiyyatlar T.B.sgndrov, F.N.Nsibov- Xrda heyvanlarn xstliklri. Bak-2009...- . -1997...- . , -1995.

Stomatit Stomatit az boluunun selikli qiasnn iltihabdr. Gediin gr iti v xroniki, iltihabi prosesin xarakterin gr is kataral, vezikulyoz, xoral, difteritli, fleqmonozlu v qanqrenozlu stomatitlr tfriq edilir. Mnyin gr stomatitlri birincili v ikincili olaraq blrlr. Etiologiya. Binircili stomatitlr mexaniki, kimyvi, termiki v bioloji amillrin tsiri nticsind yaranr. Ikincili stomatitlr is baqa xstliklrin (sinqa, pellaqra, krli diabet, nefrit, qastroenterit, taun v s.) nticsind zn biruz verir. Bzn dilrin kariesi zaman da stomatit yaranr.lamtlr. Gedn prosesin xarakterindn v xstliyin hans mrhld olmasndan asl olaraq, kliniki lamtlr dyikn olur. Adtn proses kataral iltihabdan balayr. Bu mrhld gcl tprck ifraz, yan, ehtiyatla yem qbul etm v bzn yemdn imtina kimi lamtlr zn gstrir. Selikli qia hiperemiyalar v zrind boz rngli rp mahid edilir. Xoral stomatilrd proses adtn, daman selikli qiasndan, ksici v kpk dilrin trafndan balayr. Damaq ikin, qrmzmtl-gy rngd olmaqla, zif toxunmadan qanaxma yaranr. Toxumalarda gedn paralanma nticsind xoralar ml glir ki, onlarn dib hisssind lm toxumalar olur. Bzn proses o qdr drinlir ki, htta nnin smk sas da clb olunur.

Qanqrenozlu stomatit. Xstliyin bu formasna noma da deyilir. Bu stomatitin ox ar formas olub, daman, yanan v dilin selikli v selikalt qiasnda gedn, inkiafda olan rm prosesidir. Noma itahann olmamas, titrtm (tm), salivasiya, dodaqlarn imsi v azdan funtli iyin glmsi il zn biruz verir. Xst heyvanda udlaqarxas v nalt limfa dynlri byyr. Malic. Xst itlr v piiklr ox ehtiyatla, az boluuna duru yemlr (bulyon, sup, sd v s.) tkrlr.Az boluunun selikli qiasn dezinfeksiyaedici mhlullarla (1-2%-li soda, 3%-li hidrogen-peroksid, 3%-li bor turusu, 0,1%-li kalium- hipermanqanat, 2%-li natrium-salisilat, 1:15000- furasillin) pirisin kmkliyi il yuyurlar. Zdlnmi nahiyylri Lyuqol mhlulu v qliserin qar, gm-nitrat v 1%-li metilen abs mhlullar il ilyirlr. Xoral stomatitd v limfa dynlrind iltihab olduqda, parenteral olaraq tetrasiklin qrupu antibiotiklrdn (tetrasiklin, oksitetrasiklin, oxtra, oxsivet, oletetrin, oksigel v s.) istifad edilir.Sulfanilamidlrdn sasn norsulfazol, etazol v sulfodimezin ttbiq edilir. A, B v C qrupu vitaminlrin ttbiqi d mslhtdir.

Yem borusunun txanmasBzn yem borusu qida maddlri v ya yaban cismlrl txanr. Itlrd bu patologiya, adtn, kklri anadan ayrdqdan sonra ba verir (sd dvrndn sonra). Txanma tam v ya natamam ola bilr. Yem borusunun tam txanmasnda, boru tamamil oraya dm cisml tutulub- txanr. Natamam txanmada is duru yemlr yem borusundan keir. Etiologiya. Itlrd yem borusunun txanmas t, balq v smk qrqlar vasitsil ba verir. Adtn txanma, heyvan yemlri acgzlkl yedikd yaranr. ksr hallarda itlrin yem borusunun txanmasna sbb, yax bimmi qrdaq v vtrlr olur. Kklr is ox vaxt yaban cismlri udduqda, yem borusunda txanma yaranr.lamtlr. Xstliyin lamtlri qfltn yaranr. It yemi qbul etdikd narahatlq hiss olunur. Sonra yem borusunun txanm hisssind iltihab inkiaf etdiyindn, hmin nahiyy iir v arl olur. Yem borusu txanm itlr tez-tez udqunurlar. Bzn yemi qbul edir, ancaq uda bilmdiklrindn geriy qaytarrlar.

Diaqnoz kliniki lamtlr v anamnez mlumatlarna saslanr. Diaqnozu dqiqldirmk n, yem borusunun zondlanmas v rentgenoskopiyas aparlmaldr. Malic. sas mqsd yem borusunun keiriciliyini tmin etmkdir. Txanma yem borusunun udlaq v boyun nahiyylrind olduqda, yaban cismi v ya qida maddsini kornsanqn kmkliyi il xarmaq mmkndr. Digr hallarda, yaban cismi zondun kmkliyi il mdy trf itlmy alrlar. Bu tdbiri apardqda, yem borusunda spazman gtrmk n, drialt olaraq, atropin, papaverin, platifillin v ya aminazin inyeksiya edilmlidir. Yem borusunda ar hissiyatn gtrmk n is zonddan oraya 2-3%-li novokain mhlulu yeridirlr.Qeyd olunan sullarla yaban cismi yem borusundan azad etmk mmkn olmadqda, mliyyat apararaq, yem borusunun divarn ab oradan yaban cismi xarrlar. mliyyat aparlm itlri bir ne gn duru yemlrl (lazm gldikd zond vasitsil) qidalandrrlar. Lazm gldikd zlii olaraq, antibiotiklr inyeksiya edirlr.

Qastroenterit Qastroenterit mdnin v nazik barsaq bsinin iltihabdr. Proses selikli qia v onun drin qatlar clb olunmaqla, funksiya pozunluu yaranr. Gediin gr iti v xroniki, iltihabn xarakterin gr kataral, hemorroji, xoral v irinli, mnyin gr is birincili v ikincili qastroenteritlr mvcuddur.Etiologiya. Xstliyin sas yaranma sbblri, itlr pis keyfiyytli (rm, qcqrm, bakteriyalarla zngin) v donmu yemlrin verilmsi, yemlm rejiminin pozulmas v hddn artq ox yemlmdir. Itlrd qastroenterit ksr hallarda, barsaq plrinin patogen hala keib, selikli qialarn iltihablamas il sciyylnir. Buna sbb orqanizmin rezistentliyinin aa dmsi v ziflmsidir. Prosesd hminin stafilakokklar v digr bakteriyalar da itirak ed bilr.

Itlrin digr xstliklrinin (qaraciyr v byrk xstliklri, kolibakterioz, salmonellyoz, taun v s.) mrkkblmsi kimi d qastroenterit yarana bilir.lamtlr. Md v barsaqlarn selikli qialarnda gedn patoloji proseslrdn asl olaraq, kliniki lamtlr zn biruz verir.Xst itd v piikd itaha pozulur, yan yaranr. Hrkt v i qabiliyyti kskin olaraq mhdudlar. mumi bdn hrarti 400C v yksk olur. mumi vziyyt lgn, halsz olmaqla, tez-tez sanc lamtlri grnr. rk vurular v tonlar gclnir. Nbz tez v aritmikdir. Barsaqlarda peristaltika yksk olduundan, oradan gcl qurultu ssi glir. Intoksikasiya v autointoksikasiya gclndikc barsaqlarda peristaltika ssi nisbtn zif eidilir. Xstliyin balancnda kal ox, sonra is az ifraz olunur. Kaln grnmsi v formas iltihabn xarakterindn asldr. Iltihab kataral olduqda, kal duru, sulu, yapqanl olmaqla, ox funtli iylnir, trkibind oxlu miqdarda hzm olunmam yem qrntlar v selik olur. Hemorroji iltihabda is kaln trkibind qan laxtalar akar edilir. ksr hallarda kal ktlsi, brabr kild, hray v ya pald rng boyanr. Selikli qiada gedn iltihabi proses krupoz xarakterli olarsa, kalda brk konsistensiyal fibrin laxtalar grnr. Proses difterik olduqda is fibrin laxtalar il yana nekrozlam toxumalar da nzr arpr.Irinli v fleqmonozlu qastroenteritlrd, kal ktlsind irin, selik, qan laxtalar v lm toxumalar akar edilir.

Xst heyvann qarn nahiyysini palpasiya edrkn, barsaqlarda kpn olmas, md v barsaqlarda ar, qara ciyrin bymsi v arl olmas nzr arpr.Sidik ifraz ox gec-gec olmaqla, trkibind zlal akar edilir. kntd leykositlr, byrk hceyrlri v bzn eritrositlr grnr. Sidiyin sxl ykslmkl, qlvilir.Xst heyvanda uzunmddtli ishal olduqda, qanda hemoqlobinin miqdar, eritrosit v leykositlrin say artr. Eritrositlrin km srti ziflyir, qan zrdabnda bilirubinin miqdar ykslir.Xstlik inkiaf etdikc, intoksikasiyann gclnmsi il laqdar olaraq, heyvan sstlir, bzn koma vziyytin dr.Diaqnoz. sasn kliniki lamtlr v yemlrin trkibinin mayinsi nzrd tutulmaldr. Diaqnozu dqiqldirmk n hzm sistemini patologiyaya uradan infeksion v invazion xstliklr tfriq edilmlidir.Malic. Ilk olaraq xstliyi yaradan sbbi aradan gtrmk lazmdr. Xst heyvana tam sakitlik vermkl, phriz yemlr v oxlu maye verilmlidir. Yax olar ki, veriln suyun trkibin drman bitkilrindn (altey kk, alfey yarpa, pald kk, andz kk, obanyast iyi, at abald v s.) hazrlanm dmlmlr lav edilsin.

Qeyd ediln dmlmlr qlyukoza, ixtiol v tanalbin d lav etmk olar.Xstnin orqanizmi ox zif, arq v susuzlam olduqda dz barsaa qidalandrc v malicvi mhlullar yeridirlr. Bu mqsdl, 5%-li qlyukoza mhlulu, 0,5-1%-li natrium xlorid mhlulu, Ringer- Lok mhlulu; dy, vlmir v ktan toxumu dmlmsi (hlimi); toyuq v ya mal ti bulyonu v sd yeridilir. Qeyd ediln mhlullar gnd 2-4 df olmaqla, itlr 100-500 ml, piiklr is 50-100 ml yeridirlr. Xst itlr hminin dezinfeksiyaedici imal d ttbiq edirlr. Bunun n 0,5%-li kalium-hipermanqanat, 1%-li natrium hidrokarbonat (soda) v obanyast iyinin dmlmsindn istifad olunur.Orqanizmd susuzlamann qarsn almaq n venadaxili olaraq, hr kq diri ktly 5-10 ml gemodez, Ringer-Lok, qlyukoza v s. mhlullar yeridilir. Hzm prosesini yaxladrmaq mqsdil, yemlmdn vvl hr kq diri ktly 300-500 t.v. pepsin, 0,1-0,3 mq tripsin v ya 0,01-0,07 q pankreatin verilir.

Ar sindromunu aradan gtrmk n is belalgin, belastazin (gnd 2-3 df, bir hb), besalol, almagel (gnd 4 df 1-2 ay qa), qastroform (gnd 3 df, 1-2 hb) v ya imodium (gnd 2 df, 1 kapsul) ttbiq edilir.Antibiotiklrin v sulfanilamid preparatlarnn ttbiqi d gstrilidir. Antibiotiklrdn levomitsetin, eritromitsin, oletetrin, tetrasiklin v streptomitsin, sulfanilamidlrdn is sulqin v ftalazol ildilir. Hminin, nitrofuran birlmlri d, furadonin v furazalidon (hr kq diri ktly 0,05 q) da yax tsir gstrir. Xst orqanizmin mqavimtini artrmaq v passiv immunitet yaratmaq mqsdil qammaqlobulin v ya immunoqlobulin (drialt v ya zlii, hr kq diri ktly 0,5-2 ml) ttbiq edilir. Bu mqsdl, hr kq diri ktly 2 ml (2-3 gn fasil il) zlii olaraq, sitrat qan da ttbiq edil bilr. Vitaminlrdn is B qrupu, askorbin turusu v kompleks vitaminlrin ttbiqi yax ntic verir. Allergik vziyytin qarsn almaq n, histaminleyhi preparat-lardan, dimedrol, diazalin, diprazin, pipolfen, tavegil, suprastin v s. istifad olunur.

Hepatit Bu qaraciyrin diffuz xarakterli iltihab olub, qaraciyr toxuma v hceyrlrinin hiperemiyas, hceyr infiltrasiyas, dnvr distrofiyas v paralanmas il sciyylnir. Xstlik nticsind maddlr mbadilsi v orqanizmin mdafi qabiliyyti pozulur. Hepatit iti v xroniki gedi malikdir.Etiologiya. Xstlik sasn, qaraciyr toksiki, infeksion v allergik amillr tsir etdikd yaranr. Msln, mineral mnli (fosfor, mrgm, zookumarin v s.) snaye zhrlri (benzol, toluol), zhrli bitkilr v xarab olmu yemlrl zhrlndikd hepatit yarana bilir. Toksiki hepatit, drman preparatlarnn (sulfanilamidlr, antibiotiklr v s.) yksk dozada ttbiq etdikd d zn gstr bilir. Qeyd ediln preparatlar, yksk dozada iltdikd, orqanizmd sensibilizasiya ba verir. Bu is z nvbsind allergik hepatitin yaranmasna sbb olur.

Infeksion hepatit sasn virus mnli hepatitlr aid olunur. Bunlar birincili xstlikdir. Ancaq, ksr hallarda bir ox infeksion v invazion xstliklrd ikincili xstlik kimi hepatit zn biruz verir. Xstliyin yaranmasnda kmki amil kimi, venoz durunluu v orqanizmin mumi zifliyini misal gstrmk olar. lamtlr. Kskin hepatitin sas simptomu parenximatoz sarlqdr. Selikli qialar v konyunktiva sar rng boyanr. mumi simptomlara is temperaturun ykslmsi, itahann olmamas, yan, qusma, ishal v qbzlik aiddir. Qaraciyr nahiyysini palpasiya v perkussiya etdikd ar hissiyyat yaranr. ksr hallarda qaraciyr byyr. Allergik mnli hepatitlrd drid qanma, spm v qann gec laxtalanmas ba verir. Sidik tndlir, trkibind zlal, d piqmentlri v bilirubin akar edilir. Qanda is bilirubinin faizi ox yksk olur. Xst it tez bir zamanda arqlayr.Bakterial toksinlr v kimyvi zhrlr qaraciyr uzunmddtli tsir gstrdikd, xroniki hepatitlr yaranr. Xroniki hepatitin sas lamtlri hemorroji diatez v assitdir.Diaqnoz. Anamnez mlumatlarna, qann kliniki, biokimyvi mayinlrin v sidiyin laborator mayinlrin sasn qoyulur. Qanda yksk sviyyd bilirubin, sidikd urobilin, kalda is sterkobilinin azalmas akar edilmlidir.

Malic. Xstliyin etiologiyas mlum olduqda, etiotrop malic aparlr.Xst heyvann yemlndirilmsin (phriz yemlm) xsusi diqqt yetirilmlidir. Yem payndan yal v piyli yemlr birdflik knarla-drlmaldr. Sutkalq aclq dietas ttbiq edilir. Malicnin 2-4 c gnndn balayaraq yem payna dy, herkules v ya qarabaaq lav olunur. Sonrak gnlr itin yemin az miqdarda t qiymsi v qatq lav etmk olar.Xstliyin malicsind drman bitkilrindn d geni istifad olunur (itburnu, obanyast v s.).Bir ox alimlrin fikrinc, itlrd hepatitlrin malicsind sas sindrom v simptomlar aradan gtrlmlidir:-hepatonekroz- B qrupu vitaminlri, essensiale, Liv-52, leqalon v tkvenol ttbiq edilir;-xolestaz- arksicilr v spazmolittiklr ttbiq edilir (no-pa, baralgin, sedalgin v s.);-qaraciyrd sintez pozunluu- kazein hidrolizat v levamin ttbiq edilir;-ensefalopatiya laktuloza, neomitsin, metranidozol, penisillin, bitsillin v s. ttbiq edilir;-orqanizmd susuzlama- izotonik natrium-xlorid, Ringer-Lok, gemodez, aussoli, disoli v s. ildilir;-intoksikasiya-qlyukoza, C vitamini, heksametilentetramin ttbiq edilir. Toksiki hepatitlrd is qastroenterit v intoksikasiya hallar olduundan, mdni zif kalium-hipermanqanat mhlulu il yuyurlar. Sensibilizasiyan v allergik vziyyti gtrmk n prednizalon, hidrokortizon v dimedrol inyeksiya edilir.

BYRKLRIN V SIDIK IXARICI KANALLARIN XSTLIKLRIXrda ev heyvanlarnda byrk xstliklrin ox, sidik xarc kanallarn xstliklrin is bir qdr az tsadf edilir. Yal itlrd byrk xstliklri daha ox qeyd alnr. Bu xstliklrin yaranmasna tkan vern amillrdn n sas, byrklrin anatomo-fizioloji xsusiyytlridir. Bel ki, itlrd byrk lyni olmur, bu is infeksiyann tez bir zamanda parenximaya kemsin sbb olur.Itlrd v piiklrd byrklrin, sidik xarc kanallarnn xstliklri birincili v ikincili ola bilir. Ancaq, ksr hallarda ikincili olaraq, infeksion, invazion v yoluxmayan xstliklrin mrkkblmsi kimi tzahr edir.Xrda ev heyvanlarnda n ox tsadf ediln byrk xstliklri-nefritlr, nefrozlar v piolenefritlr, sidik xarc kanallarn xstliklrindn is urosistit v sidik dalardr. Byrk v sidikxarc kanallarn xstliyin dlalt edn sindromlar v simptomlar aadaklardr.

NEFRITLRKskin qlomerulonefritIti gedili xstlik olub, infeksion-allergik etialogiyaldr. Iltihab nticsind byrklrd nefronun yumaqcq apparat zdlnir. Etiologiya. Xstlik infeksiyalar, allergik sensibilizasiyalar, soyuqlamalar v zdlnmlr nticsind yaranr. Qlomerulonefritin yaranmasnda sas etioloji faktor kimi, streptokokk infeksiyas (xsusil d hemolitik streptokokklar) yrnilir. Bu xstliyin yaranmasnda stafilakokklar v pnevmokokklar ikinci faktor hesab edilir.Alimlrin byk ksriyyti, nefriti, postinfeksion (infeksiyadan sonrak) allergik xstlik kimi nzrdn keirirlr. Qlomerulonefritin yaranmasnda da, spesifik byrk allergiyas xsusi hmiyyt malikdir. Allergiyan yaradan sbb is autosensibilizasiyadr. Digr sas sbblrdn biri d, soyuqlama v nmliyin ox olmasdr. Xrda heyvanlar saxlanan yerlrin hddn artq nmli olmas xstlik trd bilir. Soyuqlama nticsind yaranan sensibilizasiyann sas sbbi, qeyri fal antitellrin fallamas il izah edilir. Spesifik zrdablarn v vaksinlrin yeridilmsi nticsind yaranan nefritlr d istisna edilmir.

Sensibilizasiyann digr sbblri, yemlrin keyfiyytinin v saxlanma raitinin pis olmasdr.Bitki mnli bzi zhrlrin, yemlrin trkibin dmsi byrk toxumalarnda kimyvi travma yaradr ki, nticd nefrit inkiaf edir. Hminin, bzi kimyvi maddlrl (sleymani, skipidar, ikixromlukalium v s.) zhrlnmlr zaman da nefritlr yarana bilir.Heyvanlarn saxlanma raitinin pis olmas (ammonyakn yksk, digr zhrli qazlarn artq miqdarda olmas v s.) v drinin gigiyenik vziyytinin aa sviyyd olmas byrklrin zdlnmsin gtirib xara bilir. Btn bunlar sas verir ki, iti nefriti polietioloji, toksiki-allergik bir xstlik kimi nzrdn keirk.Simptomlar. Kliniki lamtlrin gr qlomerulonefritin formas ayrd edilir: hematurik, nefrotik v qarq.Xstliyin hematurik formasnda zif hipertenziya, hematuriya v dem sindromu mahid edilir. Nefrotik formada is gcl dem, proteinuriya, hipo- v disproteinemiya ba verir.

Qarq forma (protein-hematurik forma) daimi hipertenziya, dem sindromu, makrohematuriya v gcl proteinuriya il sciyylnir.Xstliyin yngl v ar gedili formalar da ayrd edilir. Nefritin yngl gedii ksr hallarda, demk olar ki, simptomsuz keir. Bel olduqda, xstliyin olub-olmamas ancaq sidiyin mayinsi il akar edilir. Yngl gedili nefritd heyvann mumi vziyytind halszlq, itahann ziflmsi v ox su qbul etmsi kimi hallar mahid edilir. mumi bdn hrarti normann yuxar srhddind olmaqla, nbz v arterial tzyiq yksk (17,0/6,0 q P2) olur. Byrk nahiyysini perkussiya etdikd ar reaksiyas mahid edilir.Qarnn aa hisssind drialt toxuma bo konsistensiyal olur. Sidikburaxma akt ox gec-gec ba verir. Sidiyin trkibind d bzi dyiikliklr olur; albuminuriya, kr, d piqmentlri v urobilin msbt ntic alnr. Sidik kntsnd is eritrositlr, byrk epitelisi v hialin silindrlr akar edilir. Xst heyvann qannda eritrositlrin say v hemoqlobinin miqdar azalr, leykositlrin say is ksin, oxalr.

Xstliyin ar gediind heyvanlar hddn artq arqlayr v ox vaxt yatr. Bdn hrarti aa dr, nbz ziflyir, tnffs hrktlri azalr. Qarnn ventral hisssind ikinlik (dem) mahid edilir. rk tonlar pis eidilir, ktlir v ikinci aortal ton vurulanr. Anuriyaya ken oliquriya ba verir. Sidik bulanq olmaqla, trkibind zlal, kr, d piqmentlri, urobilin, eritrositlr, leykositlr v byrk epitelisi akar edilir. Hipoxrom anemiya zn gstrir.Byrk atmamazl mrhlsind ba beyin pozunluqlar stnlk tkil edir. Nzr arpacaq adinamiya, apatiya, yuxulu vziyyt v az hrktlilik yaranr. Grm v eitm ziflyir, hrkt koordinasiyas pozulur. Xstliyin bu mrhlsind heyvanlarda hipoproteinemiya, dispro-teinemiya, hiperazotemiya, hipoxloremiya v anemiya mahid edilir. Diaqnoz. Nefritin iti gediin diaqnoz qoymaq el bir tinlik trtmir. Anamnez mlumatlar, kliniki lamtlr, qan v sidiyin laborator mayinlri sas gtrlr. Diaqnoz qoyarkn simptomlarn (hematuriya, hipertoniya, dem) xsusiyytin fikir verilir. Qanda azotemiya, hipoxloremiya v anemiya akarlanr. Iti gedili nefritd oliquriya yaranr. Sidikd 1%-dk zlal, eritrositlr, leykositlr v byrk epitelisi akar olunur. Sidiyin rngi is t yuyuntusu rngini xatrladr.

Malic. Nefritl xst heyvanlarn malicsi kompleks klind aparlmaldr. Malic tdbirlri xstliyin sbblrinin aradan gtrl-msin, iltihabn inkiafna v intoksikasiyaya qar, diuzerin brpasna, su-elektrolit balansnn v turu-qlvi tarazlnn tnzimlnmsin ynldilir.Xst heyvanlarn yemlm v bslnmsin xsusi diqqt yetirilmlidir. Onlar quru, isti v yax ventilyasiya olunan yer keirib, drinin tmizliyi nzrdn qarlmamaldr.Xst it v piiy sd, rk, biirilmi vlmir yarmas v trvzlr verirlr. Drman preparatlarndan is, sasn, penisillin qrupu antibiotiklrdn (penisillin, bitsillin-3, bitsillin-5, ampitsillin, oksasillin, ampioks v s.) terapevtiki dozalarda istifad edilir. Antibakterial malic zaman byrklrin funksional pozunluqlar nzr alnmaldr. Penisillin qrupu antibiotiklrini ttbiq etmkd sas mqsd, byrk toxumasnda yaranm mikroblu-iltihabi prosesi zifltmk v aradan gtrmkdir. Kliniki mahidlr saslanaraq demk olar ki, qlomerulonefritl xst heyvanlar yalnz bir antibiotikl malic etdikd, problemi tam hll etmk mmkn olmur.Nefritlrin malicsind antibiotiklrl malicnin smrliliyini artrmaq n onlar patogenetik terapiya sullar il birg ttbiq etmk mslht grlr. Bu baxmdan V.V.Mosin sulu il srhd simpatik ktklrinin v ialat sinirlrinin novokain blokadasnn aparlmas tqdirlayiqdir. Qeyd ediln blokada sulu byrklrd gedn iltihab zifldir, orqanizmdki funksional pozunluqlar brpa edir v orqanizmin mumi mdafi qbiliyytini yksldir. Sonda blokada ttbiq edilmi heyvanlar daha tez mddt saalr.

Iti gedili nefritin malicsind vitamin preparatlarnn ttbiqi d yax ntic verir. Xsusil d A, D v E vitaminlrindn istifad etmk mslhtdir. Qeyd ediln vitaminlrin kompleks klind (trivit, tetravit) ttbiqi daha effektlidir.Byrk iltihablarnda sidikl oxlu miqdarda natrium itirilir. Ona gr d nefritli itlrd izotonik natrium-xlorid mhlulunun venadaxili olaraq yeridilmsi vacibdir. ksr hallarda natrium-xlorid mhlulunu brabr miqdarda 5%-li qlkoza mhlulu il birg inyeksiya edirlr. Vena daxilin yeridiln mhlul qar anabolik proseslri srtlndirrk, kalsiumun birlmi halda hceyrdaxili mkana kemsin rait yaradr. Byrk atmamazlqlar zaman yaranan toksinlri neytralladrmaq v orqanizmdn xarmaq mqsdil hr kq diri ktly 0,3 ml dozada, venadaxili olaraq gemodez inyeksiya edilir. Nefritlrin simptomatik malicsi xstliyin arlq sviyysin, bu v ya digr sindromun hans drcd olmasna saslanr. rk-damar sisteminin faliyytin xsusi diqqt yetirilmlidir. rk faliyytini tnzimlmk n kofein, kamfora ya v kordiamin mhlullarndan istifad edilmlidir. Masir dvrd heyvanlarda nefritlrin malicsind hormonal preparatlardan da (prednizalon, prednizon v hidrokortizon) istifad edilir. Bu preparatlar 7-8 gn mddtind, hr kq diri ktly 1 mq olaraq inyeksiya edirlr. Kortikosteroidlr iltihableyhi v desensibilizedici tsir malikdirlr.

Diuzeri yaxladrmaq v byrk damarlarnda tonik sxlmalar aradan gtrmk n 20-25%-li maqnezium-sulfat (20-25 ml) v 10%-li kalsium-qlyukonat (10-20 ml) inyeksiya edilir.Hminin, diuzeri brpa etmk mqsdil mxtlif drman bitkilrindn d (itburnu, adi razyana, ayqula, glxtimi v s.) istifad edilir.Profilaktika. Byrk xstliklri il mbarizd sas yerlrdn birini profilaktik tdbirlr tutur. Kskin nefritlrd sasn patogen amili, yni infeksiyan aradan gtrmk lazmdr. Birincili infeksiyalarn profilaktikas (md-barsaq v respirator) nzrdn qarlmamaldr.mumi profilaktikada yemlrin hazrlanmasna v mtmadi olaraq onlarn keyfiyytin nzart edilmlidir. rm, kiflnmi v qcqrm yemlr rasiona daxil edilmmlidir. Hminin soyuqlamalar yaradan rait aradan gtrlmli, heyvan-larn drisin yax qulluq edilmli v saxlandqlar yer tmizlnmlidir.Itlr mtmadi olaraq gzintiy xarlmaldr. nki, byrk xstliklrinin yaranma sbblrindn biri d adinamiyadr (hrktsizlik).

Lipoidli nefrozBu byrklrin toksiki-allergik mnli xstliyi olmaqla, zlal, lipid v su-duz mbadilsinin kskin pozunluu, hminin qvrm kanalcqlarda lipidlrin kmsi il sciyylnir.Etiologiya. Xstliyin yaranma sbblri bu gndk tam yrnilmmidir. Bel gman edirlr ki, toksiki maddlrin tsirindn, byrk yumaqcqlarnda yaranan antitellr, lipoidli nefrozun inkiafna tkan verir. Digr etioloji amillr d, virus v streptokokk infeksiyalar, xroniki irinli proseslr, raxit, yksk radioaktivlik, aa keyfiyytli yemlrl yemlndirm v s. istisna edilmir. lamtlr. Xstlik tdricn inkiaf edir. vvlc xstd ziflik, itahann pozulmas v suya artan tlbat mahid edilir. Sonra yumaq konsistensiyal ilr yaranr ki, onlara barmaqla tzyiq etdikd gec brpa olunan kklik qalr. rk tonlar ktlir. Hipoxrom mnli anemiya ba verir.

Piiklrd lipoidli nefrozun inkiaf byrklrin bymsin sbb olur. Sidikd hialinli v ya piyli silindrlr akar olunur. Biokimyvi mayind xolesterinin yksk olduu mlum olur. Lipoidli distrofiyann n sas gstricisi hiperxolesterinemiyadr. Diaqnoz anamnez mlumatlarna, xstliyin simptomlarna, sidiyin v qann mayinsin sasn qoyulur. Lipoidli nefroza xas olanlar aadaklardr: yksk drcli proteinuriya, qanda xolesterinin miqdarnn ykslmsi, sidikd lipoidlrin olmas, normal v ya aa qan tzyiqi. Malic. Xstlr veriln su v duzun miqdar azaldlmaldr. Lipoidli nefrozu yaradan sas xstliy qar antibiotiklr ttbiq edilmlidir. Diurezi gclndirmk mqsdil kalium-xlorid v sidikqovucular (laziks- teofillin v s.) ildilir. Patogenetik terapiya vasitlrindn is prednizalon yax ntic verir. Bu preparat, ilkin lipoidli-nefrotik sindromda 1 ayadk ttbiq edirlr. Intoksikasiyaya qar is 5-20%-li qlyukoza mhlulu kofeinl birg venaya inyeksiya edilir.Xstliyin btn mrhllrind vitaminlrin v fermentlrin ttbiqi gstrilidir. Profilaktika. sas tdbirlr yerli v xroniki infeksiyalarn vaxtnda malicsin ynldilir.

Byrk lyninin iltihab- PielitPielit byrk lyninin selikli qiasnn iltihabdr. ksr hallarda kataral, irinli v ya kataral-irinli formalarda tsadf edilir. Mnyin gr xstlik birincili v ikincili ola bilir. Pielit sasn itlrd, bzn is piiklrd d tsadf edilir.Etiologiya. Byrk lyninin iltihab sasn infeksiya v intoksikasiya nticsind ml glir. Bir ox infeksion xstliklr, leptospiroz, listerioz, stafilokokkoz v streptokokkoz pielitl nticlnir. Btn qeyd ediln amillrin tsiri saysind sidik, kanallarda v kisd lngidikc, qcqrr v nticd ml glmi zrrli mhsullar byrk lynini qcqlandrr v iltihab inkiaf edir.Byrk dalar da byrk lyninin selikli qiasn qcqlandrb iltihab yarada bilir. Byrk lyninin selikli qiasnda yaranm iltihab prosesi byrk toxumalarna, sidikxarc kanallarn selikli qiasna v nhayt sidik kissin d sirayt edir. Infeksiyann yuxarda qeyd ediln ardcllqla yaylmasna aa istiqamtli infeksiya deyirlr.

Hminin, iltihabi proses yuxar istiqamtli d ola bilr. Bu zaman infeksiya sidik kanalndan sidik kissin, oradan is sidikxarc kanallarla byrk lynin v nhayt byrk toxumasna yayla bilr. Bel infeksiyalarn inkiafna tkan vern amillr is soyuqlamalar v zilmlrdir.Bzi infeksiyalarda, msln, sistitlrd, cinsiyyt orqanlarnn xstliklrind v sepsisd mikroflorann qan v limfa vasitsil byrk lynin kemsi d istisna edilmir.Pielitin inkiafna tsir edn amillrdn biri d orqanizmin qeyri-spesifik rezistentliyinin aa dmsidir. ox nadir hallarda bitki v mineral mnli zhrlrl zhrlnmlr pielit yaradr. lamtlr. Pielit iti v xroniki gedili ola bilir. Iti gedili pielit temperaturun 400C-dk ykslmsi il mahid olunur. Yksk hrart nticsind xst heyvanda mumi ziflik ba verir. Byrk lynind inkiaf edn iltihabi proses heyvann gah sstlmsin, gah da narahatlna sbb olur. ksr hallarda sidik ifraz tez-tez v arl olur.Pielitin sas lamtlrindn biri d piuriyadr. Yni, sidikd irinin (leykositlrin) olmasdr. Sidikd irin olduundan bulanq rngli olur v knt vermir. Ancaq sidikd irin olduunu tam dqiqlikl sylmk n, onu mikroskop altnda mayin etmk lazmdr. Sidik kntsn mikroskopiya edrkn orada leykositlr, mikrob hceyrlri, byrk lyni epitelisi v trippelfosfat kristallar akar edilir.

Iti gedili pielit, ksr hallarda infeksiyann arlamasndan ba verdiyi n, bir ne hft davam ed bilir. Ancaq, malic tdbirlri vaxtnda aparlarsa xstlik he bir iz qoymadan keir.Xroniki pielitlr is sasn, byrk dalar olduqda mahid edilir. Ona gr d, xroniki pielitlr uzunsrn olur. Diaqnoz kliniki lamtlr v sidiyin laborator mayinlrin saslanr. Pielit xas olan lamtlr aadaklardr: byrk arlar, bulanql sidik, sidiyin trkibind zlal, leykositlr v epiteli hceyrlrinin olmas.Byrk lyninin iltihabna diaqnoz qoyarkn sidik kissinin v byrklrin iltihab fakt knarladrlmaldr. Unutmamaq lazmdr ki, pielonefrit xas olan lamtlr sidikd byrk epitelisinin v silindrik hceyrlrin olmasdr.Mualic. Ilk olaraq xstliyi trdn sbb aradan qaldrlmaldr. gr xstliyin yaranmasnda infeksion amil varsa, onda malic tdbirlri infeksion proses qar ynldilmlidir. Yox gr xstlik byrk dalar nticsind inkiaf edibs, onda byrk dalar xaric edilmlidir. Xst heyvann yemlm v bslm raiti d yaxladrlmaldr. Onu isti v tmiz yerd saxlamaqla, yem payna tez hzm gedn yemlr daxil edilmlidir.

Infeksion proseslr nticsind yaranm pielitin malicsind sulfanilamid preparatlarndan istifad edilir. Gnd 2 df hr kq diri ktly 0,03 q sulfadimezin, sulfasil v ya sulfalen ttbiq edilir.Infeksiyann ar formasnda antibiotiklr (ampioks, levomisetin, baytril, klaforan v s.) d ildilir. Sidik yollarnn infeksion xstliklrind is gnd 2 df hr kq diri ktly 5 mq furadonin, furaqin v ya furazalidon daxil verilir.Itlrd pielitin malicsind biseptol preparatnn da yax ntic verdiyi qeyd olunur. Biseptolu gnd 3 df, hr df 1 hb olmaqla daxil verirlr.Sidikqovucu drman bitkilrindn d istifad etmk mqsduyundur.Intoksikasiya olduqda, venadaxili olaraq, izotonik fizioloji mhlul v ya 5%-li qlkoza mhlulu inyeksiya edirlr.Profilaktika. Itlri v piiklri sidik yollarnn infeksiyalarndan qorumaq v doumdan sonrak arlamalarn qarsn almaq tlb olunur. Hminin, heyvanlarn toksiki drman preparatlar v kimyvi maddlrl zhrlnmlrdn qorunmas vacibdir.