རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས།༢༠༢༠

བར་ལམ།

རྒྱལ་འོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས། དཔལ་ལྡན་འབྲུག་གཞུང།

༄༅ ། ། ད པ ལ ་ ལྡ ན ་ འ བྲུ ག ་ པ ་ ཕྱོ ག ས ་ ལས ་ རྣ

མ ་ རྒྱལ ། །

༄༅།།རྒྱལ་ཡོ

ངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས།

Natio

nal E

nvironment Com

mis

sio

n

This document has been prepared by the National Environment Commission.

© 2019

National Environment Commission Secretariat

Royal Government of Bhutan

བར་ལམ།

1

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས།༢༠༢༠

བར་ལམ།

རྒྱལ་འོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས། དཔལ་ལྡན་འབྲུག་གཞུང།

2

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

3

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ང་བཅས་ཨ་རྟག་ར་ རང་གི་མནོ་ཤུགས་དང་འབད་བརྩན་གྱི་ནང་ དམིགས་གཏད་གཅིག་གི་ཐོག་ལས་ རྒྱལ་ཁབ་གཅིག་འབད་སྡོདདགོ། ང་བཅས་ཀྱིས་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ རང་གི་ཨ་ལོ་ཚུ་ལུ་ རྩིས་སྤྲོད་འབད་བའི་སྐབས་ རྒྱལ་ཁབ་རང་དབང་རང་བརྩན་དང་སྒྲིང་སྒྲིང་རྐྱངམ་ཅིག་འབད་མེན་པར་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཕྱུག་པོའི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་འབད་ རྩིས་སྤྲོད་དགོ

- དཔལ་མི་དབང་མངའ་བདག་རྒྱལ་པོ།

4

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

5

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ བར་ལམ་གྱི་གོང་འཕེལ་རྗེས་སུ་འབྲང་དགོ་ དེ་ཡང་ ཚན་རིག་དང་གསོ་བ་ དེ་ལས་འཕྲུལ་རིག་ལྡན་པའི་དོན་སྐྱོད་ཀྱི་དོན་ལུ་ ང་བཅས་རའི་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་ ཡར་རྒྱས་གཏང་དགོ་པའི་ དགོས་འདོད་ཚུ་ ངོས་འཛིན་འབད་ཚུགས་པའི་ གོང་འཕེལ་ཅིག་ཨིན། དེའི་སྐབས་ ང་བཅས་རའི་ ཕྱུག་པོའི་ ལམ་སྲོལ་གྱི་སྲོལ་ཁྱུན་དང་སྔར་སྲོལ་གྱི་

བརྩི་མཐོང་ དེ་ལས་ རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་གཞི་རྟེན་ཚུ་ མི་ཉམས་རྒྱུན་སྐྱོང་འབད་དགོ།

ལོ་བརྒྱའི་དུས་ཡུན་ཡོངས་རྫོགས་ནང་ འབྲུག་མི་ཚུ་གིས་ ཁོང་རའི་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་འདི་ རྩ་ཆེན་སྦེ་བདག་འཛིན་འཐབ་སྟེ་ཡོད་པའི་ཁར་ ཚེ་སྲོག་ག་རའི་ འབྱུང་ཁུངས་ཅིག་འབད་ བརྩི་མཐོང་བསྐྱེད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ལུ་ སྔར་སྲོལ་གྱི་དོད་མོས་འདི་གིས་ ང་བཅས་ར་ཆ་ཁྱབ་ འབྱོར་ལྡན་དང་ཉམས་མེད་ཀྱི་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་མཉམ་གཅིག་ དུས་རབས་ ༢༠ པའི་ནང་ བསྐྱལ་ཏེ་ཡོད། ང་བཅས་ག་ར་ འཕྲོ་མཐུད་དེ་ར་ མཐུན་ཏོག་ཏོ་སྦེ་ སྡོད་ནི་དང་ ང་བཅས་

རའི་ ཕྱུག་པོའི་སྲོལ་ཁྱུན་འདི་ མ་འོངས་པའི་མི་རབས་ལུ་ རྩིས་སྤྲོད་ནིའི་ རེ་འདོད་བསྐྱེདཔ་ཨིན།

- དཔལ་མི་དབང་འབྲུག་རྒྱལ་བཞི་པ་ འཇིགས་མེད་སེང་གེ་དབང་ཕྱུག་མཆོག

6

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

གདོང་ཕྱོགས། ངོ་སྤྲོད།

ལེའུ་ ༡ པ། གལ་གནད་་ཆེ་བའི་ སྲིད་བྱུས་ཀྱི་བཀོད་ཁྲམ།ལེའུ་ ༢ པ། ས་གཞི། ༄ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༡ པ། ཚད་སྙོམས་ལྡན་པའི་ ས་གཞི་ལག་ལེན་འཆར་གཞི། ༄ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༢ པ། རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཅན་ གྲ་སྒྲིག་དང་གདོང་ལེན་ རྒྱ་སྐྱེད།༄ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༣ པ། ས་གཞི་མར་ཉམས་བཀག་འཛིན། ༄ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༤ པ། མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་ས་གཤིས་མཐུན་པའི་འཁོར་ལམ་དང་ གཞི་རྟེན་རྒྱ་སྐྱེད།༄ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༥ པ། སོ་ནམ་ཡུན་བརྟན་དང་ས་གཤིས་དང་མཐུནམ་བཟོ་ནི། ༄ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༦ པ། ཡུན་བརྟན་ས་གཏེར་ཕྱིར་བཏོན་འཛིན་སྐྱོང། ༄ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༧ པ། རང་བཞིན་མཐུན་པའི་ གཞི་ཆགས་ངེས་བརྟན་བཟོ་ནི། ༄ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༨ པ། ཕྱགས་སྙིགས་བཀག་དམ་དང་འཛིན་སྐྱོང་སྒྲིང་སྒྲིང་བཟོ་ནི།

ལེའུ་ ༣ པ། རླུང།ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༩ ། དུ་རླུང་བར་ཞུགས་ལྡན་པ། ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༠ ། རླུང་གི་སྤུས་ཚད་ཡར་རྒྱས།ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༡ ། ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་དམའ་བའི་སྐྱེལ་འདྲེན་རྒྱ་སྐྱེད། ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༢ ། གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་འཕྲུལ་རིགས་ཆ་འཇོག་དང་ལག་ལེན། ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༣ ། སླར་བྱུང་ནུས་ཤུགས་ཅན་གྱི་ལས་སྡེ་གོང་འཕེལ། ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༤ ། ནུས་ཤུགས་ཡར་རྒྱས། ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༥ ། ཁྱིམ་སྡེ་གི་གཙོག་རླུང་མར་ཕབ། ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༦ ། རླུང་ཚུབས་ཀྱི་ཉེན་བརྡ་འབད་ནི།

ནང་དོན།

7

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ལེའུ་བཞི་པ། ཆུ །༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༧ ། འབྲེལ་མཐུན་ཡོད་པའི་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེན་འཛིན་སྐྱོང་ལག་ལེན་དང་གཞི་བཙུགས། ༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༨ ། གཙང་ཆུ་གཙོག་གྲིབ་ཞུགས་ནི་བཀག་དམ། ༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༩ ། ཉེན་སྲུང་ལྡན་པའི་ ཆབ་གསང་དང་འཐུང་ཆུའི་གོ་སྐབས་ཡར་རྒྱས། ༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༠ ། ཆུ་རུད་ལས་བརྟེན་པའི་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་ཚུ་གི་གནོད་རྐྱེན་མར་ཕབ།༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་་དམིགས་དོན་ ༢༡ ། ཡུན་བརྟན་ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་གོང་འཕེལ་ངེས་བརྟེན་བཟོ་ནི། ༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༢ ། ནུས་ཤུགས་ལྡན་པའི་ ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་ལག་ལེན་ངེས་བརྟན་བཟོ་ནི།

ལེའུ་ལྔ་པ། ཚེ་སྲོག༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༣ ། མི་དང་རི་དྭགས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་ཡུན་བརྟན་འཛིན་སྐྱོང། ༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༤། ཡུན་བརྟན་ནགས་ཚལ་འཛིན་སྐྱོང་རྒྱབ་སྐྱོར།༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༥ ། འབྲུག་གི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཉམས་སྲུང། ༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༦ ། སྲུང་སྐྱོབ་ས་ཁོངས་ཡོངས་འབྲེལ་ ཡུན་བརྟན་བཟོ་བ།༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༧ ། ཡུན་བརྟན་བལྟ་བཤལ་གོང་འཕེལ་གཏང། ༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༨ ། རི་དྭགས་ཀྱི་སྲོག་ཆགས་ཧམ་འཛུལ་བཀག་དམ། ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་བསྡུ་ལེན་དང་ཚོང་འབྲེལ། ༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༩། ཕྱིའི་བཙན་འཛུལ་རིགས་སྣ་ཁྱབ་སྤེལ་བཀག་དམ། ༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༣༠། ལོ་ཐོག་དང་སྒོ་ནོར་རིགས་སྣ་ཉམས་སྲུང། ༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༣༡ ། རིགས་མཚན་ཁེ་ཕན་བགོ་བཤའ།

ལེའུ་དྲུག་པ། མདུན་དུ་ཕྱོགས་པའི་ཆ་རྒྱེན།

མཇུག་བསྡུ་དང་བལྟ་རྟོག་གི་སྔོན་སྐྱོད།

ཟུར་སྦྲགས།

8

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

༈ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ ང་བཅས་རའི་ འགྱུར་བ་མེད་པའི་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཀྱི་ནང་ རྩ་ཅན་གྱི་ཕ་གཞིས་ཅིག་འབད་ བྱིན་གྱིས་བརླབས་ཏེ་ཡོད། ལོ་ལས་ལོ་ བཅད་དེ་ ད་ལྟོ་ཚུན་གྱི་རིང་ལུ་ གསོལ་ར་འདི་ཡང་ གཏིང་ཟབ་པའི་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་དམིགས་གཏད་དང་ མི་དབང་རྒྱལ་པོ་རིམ་བྱོན་ཚུ་གྱི་ མཁྱེན་རྒྱ་ཆེ་ བའི་ གཞིས་གཉེར་གྱི་ཐོག་ལས་ མི་ཉམས་རྒྱུན་སྐྱོང་ ལེགས་ཤོམ་སྦེ་འཐབ་སྟེ་ཡོད། མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ སྲིད་བྱུས་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ བརྟན་ཏོག་ཏོ་ཚུ་ གིས་ ང་བཅས་རའི་ ནགས་ཚལ་དང་ཆུ་ དེ་ལས་ ཤིང་སྣ་དང་སྲོག་ཆགས་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་ ཡུན་བརྟན་འཛིན་སྐྱོང་ ངེས་བརྟན་བཟོ་ཚུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན།

སྤྱི་ལོ་ ༡༩༩༠ སྤྱི་ཟླ་ ༥ པའི་ ས་རོ་གི་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་ ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་གྱི་ གྲྲོས་ཆོད་ཆ་འཇོག་འབད་བའི་དུས་ལས་ཚུར་ ང་བཅས་ཀྱིས་ རེ་ འདོད་བསྐྱེད་མི་དང་འཁྲིལ་ གྲུབ་འབྲས་ཚུ་འབག་འོང་ཚུགས་ཏེ་ཡོད། གྲྲོས་ཆོད་འདི་ མི་དབང་འབྲུག་རྒྱལ་བཞི་པ་ དཔལ་འཇིགས་མེད་སེང་གེ་དབང་ཕྱུག་མཆོག་གི་བཀའ་རྒྱ་དང་འཁྲིལ་ དུས་གཅིག་ཏུ་ སྤྱི་ལོ་ ༡༩༩༢ གི་ རི་བོ་ འཛམ་གླིང་དབུ་ཁྲིད་ཞལ་འཛོམས་ཀྱི་ཧེ་མ་ གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་ འབྲུག་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཉམས་སྲུང་སྲིད་བྱུས་ བརྩི་འཇོག་འབད་ནིའི་ནང་ རང་བཞིན་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ ཡུན་བརྟན་ལག་ལེན་ ངེས་བརྟན་བཟོ་བའི་ འགྱུར་རིམ་ཅིག་ཨིན། འདི་གི་ཤུལ་ལས་ར་ སྤྱི་ལོ་ ༡༩༩༨ གི་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས་འདི་གིས་ དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་དང་ ང་ བཅས་རའི་ རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་གཞི་རྟེན་ ཕྱུག་པོའི་ ལམ་སྲོལ་ཅན་གྱི་སྲོལ་ཁྱུན་དང་ ནང་འཁོད་ཀྱི་བརྩི་མཐོང་ཚུ་གི་ མི་ཉམས་རྒྱུན་སྐྱོང་གི་བར་ན་ ཚད་མཉམ་འཚོལ་བའི་ བར་ལམ་ལྡན་པའི་གོང་འཕེལ་གྱི་ཐབས་ལམ་ གཙོ་བོར་བཏོན་ཏེ་ཡོད།

དེའི་སྐབས་ རང་བཞིན་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཉམས་སྲུང་འབད་ནི་འདི་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ གོང་འཕེལ་ལམ་འགྲུལ་གྱི་སྲིད་བྱུས་ནང་ གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ར་ཡོདཔ་ཨིན། དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གྱི་གོམ་ཚད་ མགྱོགས་དྲགས་སྦེ་འགྱོ་མི་འདི་གིས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་ སྐྱེ་ལྡན་གནས་སྟངས་རིམ་ལུགས་ལུ་ གནོན་ཤུགས་ བྱིན་ཏེ་ཡོད། འདས་པའི་ ལོ་ངོ་ བཅུ་ཕྲག་གཉིས་ཀྱི་དུས་ཚད་ལུ་ རྒྱབ་ལོག་བལྟཝ་ད་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་དང་པའི་སྐབས་ལས་ར་ མཁྱེན་གཟྱིགས་ཆེ་བའི་ མི་དབང་རྒྱལ་པོ་རིམ་བྱོན་ཚུ་གིས་ རྩ་བརྟན་དང་ལམ་སྟོན་མཛད་གནང་བའི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཉམས་སྲུང་གི་ལམ་ མཐར་འཁྱོལ་ ཅན་ཅིག་སྦེ་བརྒལ་ཏེ་ཡོད། ང་བཅས་ཀྱིས་ རང་བཞིན་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ ལོག་སྤྱོད་འབད་བཏུབ་པའི་ གོང་འཕེལ་གྱི་རྒྱུ་དངོས་སྦེ་མེན་པར་ ཁག་ཆེ་དྲགས་སྦེ་ ཡུན་བརྟན་མི་སྡེ་དང་ དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གྱི་བྱ་རིམ་ལུ་ དོན་ཁུངས་ཡོད་པའི་ བརྩི་འཇོག་འབད་ཚུགས་པའི་ དྲན་པ་དང་ཤེས་རབ་ཀྱི་ཐོག་ལས་ མི་ཉམས་རྒྱུན་སྐྱོང་འབད་ བའི་ གསོལ་ར་ཅིག་སྦེ་ མཐོང་བའི་ དམིགས་བསལ་གྱི་གོང་འཕེལ་ལྡན་པའི་ ཐབས་བྱུས་ འཕྲོ་མཐུད་དེ་ འཛིན་སྐྱོང་འཐབ་ཚུགས་ཏེ་ཡོད།

བསྐྱར་བཟོ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༠ ཅན་མའི་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་འདི་གིས་ ཁུངས་སྐྱེལ་བཏུབ་པའི་ དཔལ་འབྱོར་དང་ མི་སྡེ་གོང་འཕེལ་ རྒྱ་སྐྱེད་གཏང་བའི་ སྐྱེ་ལྡན་གནས་སྟངས་ ཚད་མཉམ་ལྡན་པའི་ ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་ རྩ་བརྟན་བཟོ་ནིའི་དོན་ལུ་ རྩ་ཁྲིམས་ཀྱི་འགན་དབང་ཚུ་ འགྲུབ་ནིའི་ནང གདོང་ལེན་གསརཔ་ཚུ་དང་འབྲེལ་བའི་དཀའ་ངལ་བསལ་ནིའི་ གཅིག་མཐུན་གྱི་འབད་བརྩོན་ ཧེང་སྐལ་ར་སྒྲིང་སྒྲིང་་བཟོ་ནི་ འཕྲོ་མཐུད་ནི་ཨིནམ་ལས་ ང་སེམས་དགའ་སྟེ་ཡོད་ཟེར་སླབ་ནི་ཨིན། ཡིག་ཆ་འདི་གིས་ གདོང་ལེན་གཞན་ཚུ་གི་གྲལ་ལས་ ཚ་གང་གཙོ་ཅན་ཚུ་ དཔེར་ན་ ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་དང་ ས་ གཤིས་འཕོ་འགྱུར་ རླུང་དང་ཆུའི་སྤུས་ཚད་སྲུང་སྐྱོབ་ དེ་ལས་ དོན་སྨིན་ཅན་གྱི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ ཞབས་ཏོག་སྐྱེལ་སྤྲོད་ཀྱི་ དཀའ་ངལ་ཚུ་ བསལ་ནི་འདི་ གིས་ དམིགས་བསལ་དུ་ ང་སེམས་དགའ་ཡི།

9

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

10

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

མི་དབང་འབྲུག་རྒྱལ་ལྔ་པ་ དཔལ་འཇིགས་མེད་ཁེ་སར་རྣམ་རྒྱལ་དབང་ཕྱུག་མཆོག་གི་ མཁྱེན་རྒྱ་ཆེ་བའི་ལམ་སྟོན་དང་ དཔེ་སྟོན་གྱི་དབུ་ཁྲིད་བཟང་པོའི་ མངའ་འོག་ལུ་ འཕྲོ་མཐུད་དེ་ར་ ཡར་རྒྱས་ཀྱི་གོམ་པ་མདུན་དུ་སྤོ་མི་དང་གྲལ་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ སྲུང་སྐྱོབ་དང་ཉམས་སྲུང་འབད་ནིའི་ གལ་ཅན་གྱི་འགན་ཁུར་དང་ཁས་ལེན་ཚུ་ བསྲུང་ནི་དང་ ཡུན་བརྟན་ལྡན་པའི་ ཤེས་བཞིན་ཅན་གྱི་ལམ་དུ་ འཛུལ་ནི་འདི་ འབྲུག་པའི་མི་ཁུངས་ག་ར་གི་ ལཱ་འགན་ཨིན།

ཤུལ་མའི་མི་རབས་ཀྱི་དོན་ལུ་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ བདག་འཛིན་འཐབ་མི་ཨིནམ་ལས་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ ཡུན་བརྟན་ཅན་གྱི་ མ་འོངས་པའི་དུས་ ངེས་ བརྟན་བཟོ་ནིའི་ ཁས་ལེན་གྱི་ནང་ གཙོ་ཅན་ཅིག་འབད་འོང་དགོ། ང་བཅས་ཀྱིས་ ཤུལ་མའི་དུས་རབས་ཀྱི་དོན་ལུ་ ལམ་བཟང་སྟེ་འགྱོ་མི་དང་གྲལ་ ང་གིས་ མི་ངོ་དང་མི་སྡེ་ དེ་ལས་ ཚོགས་སྡེ་ཚུ་གིས་ ང་བཅས་རའི་ རང་བཞིན་གྱི་སྲོལ་ཁྱུན་ ཡར་འཕར་དང་ མི་ཉམས་རྒྱུན་སྐྱོང་འབད་ཐབས་ལུ་ རྒྱབ་སྐྱོར་དང་ཁས་ལེན་ དེ་ལས་ འབད་བརྩན་ཚུ་ འཕྲོ་མཐུད་ནི་ནང་ ལཱ་གཅིག་ཁར་འབད་ནི་གི་ ནན་སྐུལ་འབདཝ་ཨིན།

མི་དབང་རྒྱལ་བཙུན། ཨ་ཞེ་རྗེ་བཙུན་པདྨ།

11

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

འབྲུག་གི་སབ་ཁྲ།

The Middle Path - NATIONAL ENVIRONMENT STRATEGY 2020

12

བ་དམརཔོ་འདི་བསད་ཟ་བ་བཞོ་ཟཝ་དྲག– འབྲག་པཔ་དད་གགམམ། –

13

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཡིག་ཆ་འདི རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ཡོད་པའི་ འབྲེལ་ཡོད་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་གི་སྲིད་བྱུས་དང་ ཁྲིམས་ལུགས་ དེ་ལས་ ཚད་འཛིན་ག་ར་དང་མཉམ་ རིམ་སྒྲིག་ཐོག་ལས་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་འཆར་གཞི་གསརཔ་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༠ ལས་ ༢༠༣༠ ཚུན་ འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། ཐབས་བྱུས་འདི་གིས་ཉམས་སྲུང་དང་ལྡན་པའི་ གོང་འཕེལ་ཚད་འཛིན་འབད་ནི་དང་ གཞུང་གི་ལཱ་ཁོངས་ཚུ་ལས་འགོ་བཙུགས་སྟེ་ ས་གནས་གཞུང་ཚུན་ཚད་ལུ་ ཁྲིམས་ལུགས་གཞི་བཙུགས་དང་ལག་ལེན་ རྒྱ་སྐྱེད་གཏང་ཚུགསཔ་ཨིན།

ཐབས་བྱུས་འདི་ འབྲེལ་མཐུན་ཡོད་པའི་ སྲིད་བྱུས་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ཚུ་ དམིགས་དོན་ཆ་ཚང་ འབྲེལ་འཐུན་བཟོ་ཐོག་ལས་ ལམ་སྟོན་འབད་ནི་ལུ་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན། ངོ་སྤྲོད་འདི་ནང་ལུ་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས་གསརཔ་གི་ དམིགས་ཡུལ་དང་དོན་གཅོད་ཚུ་ཡང་ ཚུད་དེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ འདི་གིས་སྤྱི་ལོ་ ༡༩༩༨ ལོ་ལས་ཚུར་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་འཁོད་ཀྱི་གོང་འཕེལ་གནས་སྟངས་དང་ སྤྱིར་བཏང་ རྒྱལ་སྤྱིའི་སྐོར་ བཅུད་སྡུད་དེ་ཡོདཔ་ཨིནམ་ད་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་སྐབས་ལྡན་དང་ རྒྱུ་མཚན་དེ་ལས་ འགན་དབང་ཚུ་ཡང་ ངོ་སྤྲོད་འབད་དེ་ཡོད། ལེའུ་དང་པའི་ནང་ གལ་གནད་ཆེ་བའི་ སྲིད་བྱུས་ཀྱི་འཆར་བཀོད་དང་རྒྱལ་སྤྱིའི་འགན་དབང་ཚུ་་ཡང་ གསལ་སྟོན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན།དམིགས་གཏད།མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་ དམིགས་གཏད་འདི་་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ རྒྱུན་སྐྱོང་འབད་ཐོག་ལས་ དུས་ད་ལྟ་བ་དང་ མ་འོངས་པའི་ མི་རྒྱུད་ཚུ་གི་དོན་ལུ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ ཧིང་སངས་ས་དང་ ཡུན་བརྟན་གནས་ཐབས་ལུ་ དམིགས་པ་བསྐྱེདཔ་ཨིན། དམིགས་གཏད་འདི་ཡང་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་ལྷན་ཚོགས་དང་ བུ་ཀྲན་ ༢༠༢༠ གི་དམིགས་གཏད་ གཞི་བདེ་དང་གོང་འཕེལ་ དེ་ལས་ དགའ་སྐྱིད་ཟེར་མི་དང་འབྲེལ་མཐུན་ཡོདཔ་ཨིན།

དམིགས་དོན།རང་བཞིན་གནས་སྟངས་གི་འགྱུར་ཁྱད་ ཚད་འཛིན་འབད་ནི་དང་ ཡུན་བརྟན་དང་ལྡན་པའི་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་གིས་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་དང་འབྲེལ་བའི་ གནད་དོན་ག་ར་གི་ རང་དབང་ཅན་་གྱི་ལས་ཚོགས་གཙོ་བོ་ཅན་ རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་བརྒྱུད་དེ་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཉམས་སྲུང་དང་སྲུང་སྐྱོབ་འབད་ནི་འདི་ཨིན། ཐབས་བྱུས་གསརཔ་གི་རྒྱབ་ཁུངས།སྤྱི་ལོ་ ༡༩༩༨ ཅན་མའི་ སྔོན་གོང་གི་ བར་ཚད་གྱི་ཡིག་ཆ་འདི་ དུས་རབས་ ༢༡ པའི་ནང་འགོ་བཙུགས་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་ ལོ་བརྒྱ་ལས་བཅད་དེ དུས་རབས་ ༢༠ པའི་ནང་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་གི་ཐོན་སྐྱེད་དང་ ནགས་ཚལ་གྱིས་རྒྱ་ཆེཝ་སྦེ་ཁྱབ་སྟེ་ཡོདཔ་ལས་ཨིན་པས། རྒྱལ་ཁབ་གོང་འཕེལ་གྱི་འགྱུར་བ་ལས་བརྟེན་ཏེ་ མ་འོངས་མི་སེར་ཚུ་གི་མི་ཚེའི་གནས་སྟངས་ ཡར་དྲག་བཟོ་ནི་དང་ སྔར་སྲོལ་གྱི་ལམ་ལུགས་སྲོལ་བདག་འཛིན་འབད་ནི་ དེ་ལས་ རྒྱལ་རབ་དང་ལྡན་པའི་ སྲོལ་རྒྱུན་ཚུ་ རྒྱུན་སྐྱོང་འབད་ཐབས་ལུ བར་ཚད་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་ བརྩམས་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན་མས། ང་བཅས་རའི་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ ཆག་ཉེན་ཅན་གྱི་ གངས་རི་གིས སྐོར་ཏེ་ཡོད་པའི་ སྐྱེ་ལྡན་གནས་སྟངས་དང་ སྐྱེ་ལྡན་རིགས་སྣ་ཚུ་ གནམ་གཤིས་འགྱུར་བ་ལས་བརྟེན་ ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་ལས་ ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་འདི་ གལ་ཅན་ཅིག་ཨིན།

འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས་ཚུ་མ་བརྩམས་པའི་སྔོན་ལས་ར་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ ཉམས་སྲུང་འབད་ནི་འདི་ གལ་ཅན་ཅིག་འབད་འཐོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་འདི་ གཞུང་དང་སྒེར་སྡེ་གི་ལཱ་གཡོག་ས་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་ཁག་ཆེ་བའི་གནད་དོན་ཅིག་ཨིན། ལྷག་པར་དུ་ གཙུགས་སྡེའི་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་འཛིན་སྐྱོང་གི་གོ་རྟོགས་འདི་ ལས་སྡེ་དག་པ་ཅིག་གི་སྔར་སྲོལ་ཤེས་བྱའི་རིག་གནས་ལས་ལྷག་སྟེ་ ཡར་འཕེལ་འགྱོ་སྟེ་ཡོད།

ངོ་སྤྲོད།

14

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་འབྲེལ་བའི་ གནད་དོན་ རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་ལག་ལེན་དང་ ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་ དེ་ལས་གནམ་གཤིས་འགྱུར་བ་ལས་བརྟེན་པའི རང་བཞིན་གི་རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་ཚུ་ གདོང་ལེན་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ སྲིད་བྱུས་དང་ ཁྲིམས་ལུགས་ཚུ་གསར་བརྩམས་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན།

དབང་ཕྱུག་རྒྱལ་འཛིན་གྱི་ བཀའ་རྒྱ་དང་ ལམ་སྟོན་ལྟར་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༨ ལོར་ སྲིད་ལྡན་གྱི་རིང་ལུགས་ རྒྱལ་བརྒྱུད་ཀྱི་རིམ་ལུགས་ལས་ རྩ་ཁྲིམས་ཅན་གྱི་རྒྱལ་བརྒྱུད་ཀྱིས་འཛིན་པའི་དམངས་གཙོའི་་གཞུང་ལུ་ འགྱུར་བཅོས་སོང་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་གཞུང་ལྟེ་བ་འདི་ བཙག་འཐུ་ལས་འགྲུབ་པའི་ ལྷན་རྒྱས་གཞུང་ཚོགས་ཀྱིས་ གཞུང་སྐྱོང་མཛདཔ་མ་ཚད་ ས་གནས་གཞུང་འདི་ རང་སོའི་ འདེམས་ཁོངས་ཚུ་ལས་ བཙག་འཐུ་གྲུབ་པའི་ མི་སྡེ་འགོ་ཁྲིདཔ་ཚུ་གིས་ སྐྱོང་དོ་ཡོདཔ་ཨིན།

སྤྱི་ལོ་ ༡༩༩༠ གི་ལོ་གི་ནང་འཁོད་ལུ་ ལོ་ལྟར་བཞིན་དུ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ མི་རློབས་ རྒྱ་ཆ་ལས་ ༣་༡ གི་ཡར་སེང་སོང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། འཕྲལ་ཁམས་ཅིག་གི་ལོ་ནང་ལུ་ མི་རློབས་ཀྱི་བརྒྱ་ཆ་ ༡་༨ མར་བབ་འགྱོ་སྟེ་ཡོད་པ་ཨིན། མི་འབོར་ཞིབ་རྩིས་ཀྱི་ སའི་ཆགས་ལུགས་ཡང་ མི་ཚུ་གྲྲོང་གསེབ་ལས་ཁྲོམ་ཁར་དང་ ཤར་ལས་ནུབ་ཁ་ཐུག་ལུ་ གཞི་སྤོ་སྟེ་འགྱོཝ་ལས་བརྟེན་ བསྒྱུར་བཅོས་གལ་ཅན་ཅིག་འབད་འགྱོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན།

ཁྲོམ་ཚོགས་གོང་འཕེལ་གྱི་འགྱུར་བ་འདི་ མགྱོགས་དྲག་འབད་འགྱོ་དོ་ཡོདཔ་པ་གི་མ་ཚད་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༥ ལས་ ༢༠༡༧ གི་རིང་ལུ་ ཁྲོམ་ཚོགས་མི་རློབས་བརྒྱ་ཆ ༣༠་༩ ལས་ ༣༧་༨་ལུ་ ཡར་སེང་འགྱོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། ཐིམ་ཕུག་ས་གནས་འདི་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ རྒྱལ་ས་ལྟེ་བ་འབད་ནི་འདི་གིས་ ཁྲོམ་ཚོགས་ཀྱི་མི་རློབས་བརྒྱ་ཆ་ལས་ ཕྱེད་ཀ་དེ་་ཅིག་ རང་སོའི་མི་ཚེ་སྐྱོང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། ཁྲོམ་སྡེ་འདི་ནང་ལུ་ འགྲུལ་འཁོར་གྱི་གངས་ཁ་ཡར་སེང་དང་ མི་མང་གིས་ བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་ཁང་ནང་ལས་ཐོན་པའི་ ཐོན་དངོས་ཚུ་ཟ་སྤྱོད་ལྡན་པའི་ གདོང་ལེན་ཚུ་ བྱུང་སྟེ་ཡོད།

འཕྲལ་གྱི་ལོ་དག་པ་ཅིག་གི་ནང་འཁོད་ནང་ལུ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱི་དང་ ལུངས་ཕྱོགས་ཀྱི་ ཡུན་བརྟན་གྱི་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ གོང་འཕེལ་གཏང་ནིའི་ཚོགས་པ་ཚུ་དང་གཅིག་ཁར་ འབྲེལ་མཐུན་ལེགས་ཤོམ་བཟོ་སྟེ་ཡོད། ཚོགས་སྡེ་ཚུ་ཡང་ སྤྱི་ལོ་ ༡༩༩༢ ལུ་ འཛམ་གླིང་མཐའ་སྐོར་གནས་

སྟངས་ གོང་འཕེལ་གྲྲོས་ཚོགས་ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་གོང་འཕེལ་གྱི་ལྷན་འཛོམས་ཀྱི་སྐབས་ལུ་ གསལ་སྟོན་བྱུང་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་ སྐྱེ་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་ལྷན་འཛོམས་དང་ འཛམ་གླིང་ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་གཞི་བཀོད་ལྷན་འཛོམས་ དེ་ལས་འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ བྱེ་ཐང་ཚད་འཛིན་ ལྷན་འཛོམས་ ཚུ་ཨིན་མས།

དེ་གི་ཁ་སྐོང་ལུ་ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟང་དང་འབྲེལ་བའི་ ཆིངས་ཡིག་དང་ ཡན་ལག་ཐབས་ལམ་གྱི་ཚོགས་པ་ཅིག་ཨིན། དེ་ཚུ་གཤམ་ལུ་གཟྱིགས་ཚུགས། འདི་ཡང་ ལོ་ངོ་ ༡༠ གི་ཡུན་བརྟན་ ཉོ་སྤྱོད་དང་བཟོ་སྐྲུན་ལས་རིམ་གཞི་བཀོད་ རྒྱལ་ཁབ་བསྡོམས་གྱི་ ༡༠ གི་ཕན་ཚུན་གྱི་སྲིད་གཞུང་བཀོད་ཚོགས་ཚུ་ཁོངས་སུ་ཚུགཔ་ཨིན།

འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༣༠ ལོ་ཚུན་གྱི་ ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་དང་ ཡར་དྲག་གཏང་ནི་གྲྲོས་གཞི་ཚུ་ སྤྱིར་བཏང་རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་གྲུབ་ཐབས་ལུ་དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་དེ་ ས་གནས་ནང་འཁོད་ཀྱི་གྲྲོས་གཞི་ཅིག་ གཞི་བཙུགས་འབད་ཡི།

ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ དང་ ༢༠༢༣ ཅན་མའི་ནང་ གསལ་སྟོན་འབད་དེ་ཡོད་མི་ནང་ ལོ་ལྔའི་་འཆར་གཞི་ཚུ་དང་འཁྲིལ་ སྲིད་བྱུས་དང་ ལས་རིམ་སྣ་ཚོགས་བརྩམས་ཐོག་ལས་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ རྒྱ་ཚད་ཀྱི་དབུལ་ཕོངས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་ཚུ་བསལ་ཚུགས་ཏེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ མི་སེར་ཚུ་གི་འོང་འབབ་ཡང་ལེགས་ཤོམ་བཟོ་སྟེ་ཡོད། རྒྱལ་ཡོངས་དབུལ་ཕོངས་ཀྱི་རྒྱུག་ཚད་འདི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༧ ལས་ ༢༠༡༧ གི་རིང་ལུ་ རྒྱ་ཆ་ ༢༣་༣ ལས་ ༨་༢ ལུ་མར་ཕབ་འབད་ཚུགས་ཏེ་ཡོད། ལོ་འདི་གི་ནང་འཁོད་ནང་ལུ་ར་ གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་དབུལ་ཕོངས་གནས་ཚད་ བརྒྱ་ཆ་ ༣༠་༩ ལས་ ༡༡་༩ ལུ་མར་བབ་སོང་སྟེ་ཡོད། དེ་དང་གཅིག་ཁར་ ཁྲོམ་ཚོགས་ཀྱི་དབུལ་ཕོངས་ཡང་ བརྒྱ་ཆ་ ༢ ལས་ ༠་༧ ལུ་བཀལ་གནང་ཡོདཔ་ཨིན། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ གི་ལོ་ནང་ལུ་ འཚོ་ཙམ་གནས་སྟངས་གྱི་ དབུལ་ཕོངས་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༡་༥ ལུ་ལྷོད་དེ་ཡོད། གྲུབ་འབྲས་འདི་ཚུ་ལས་བརྟེན་ དུས་མཉམ་དུ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ རྒྱ་ཆེ་བའི་ དབུལ་ཕོངས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་ཚུ་ རྩ་མེད་གཏང་ཚུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཤེས།

གོང་འཕེལ་དང་འབྲེལ་བའི་ གདོང་ལེན་ མང་རབས་ཅིག་ཡོད་དེ་

15

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ར་འབད་རུང་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ གོང་འཕེལ་ཉུང་ཤོས་འབད་ འགྱོ་སྟེ་ཡོད་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གནས་ཚད་ལས་ འཐོན་ནིའི་དོན་ལུ་ གོང་འཕེལ་གྱི་འགྱུར་བ་ཚུ་འབག་འོང་པའི་་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན། གནས་ཚད་འདི་ལས སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༣ གི་ལོ་ལུ་ བཏོན་ཚུགས་ནི་ཨིནམ་ད་ འདི་གྲུབ་ནི་ལུ་ ཚད་གཞི་ ༣ ལས་ ༢ ༼མི་རེ་རེ་གི་ རྒྱལ་ཡོངས་འོང་འབབ་ཡོངས་བསྡོམས་དང་ མིའི་རྒྱུ་དངོས་ཀྱི་ཀ་རིམ་ཟུར་ཤོག༽)གྲུབ་ཚུགས་ཏེ་ཡོད།

དཔལ་འབྱོར་ཉེན་ཅན་ ཀ་རིམ་ཟུར་ཤོག་འདི་གིས་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ གློག་མེ་ཕྱིར་ཚོང་དང་ ཡུན་རིང་གི་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་སོར་འགྱུར་ དེ་ལས་ འོང་འབབ་ཁྲལ་གྱི་གཞི་རྟེན་དང་འབྲེལ་བའི་ བརྟེན་འབྱུང་གི་གདོང་ལེན་ཚུ་ གཟུགས་བརྙན་འབད་ཝ་ཨིན། འདི་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་དཔལ་འབྱོར་ཉེན་འཚུབ་ཡང་ གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན། ལོ་ངོ་བཅུ་ཕྲག་གཉིས་ཀྱི་རིང་ལུ་ བཟོ་བསྐྲུན་རྒྱ་སྐྱེད་དང་ ཁེ་ཕན་ལྡན་པའི་གོང་འཕེལ་ དེ་ལས་ ཁྲོམ་ཚོགས་མི་རློབས་ཀྱི་དགོས་འདོད་འགྲུབ་ནིའི་གནོན་ཤུགས་ ཡར་འཕར་འགྱོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། གནོད་དོན་འདི་དང་་གཅིག་ཁར་ རླུང་མ་དང་ཆུའི་བཙོག་གྲིབ་ ས་གཞི་གུས་ཉམས་དང་ཕྱགས་སྙིགས་ཁྱབ་སྤེལ་ དེ་ལས་བཙན་དྲགས་ལྡན་པའི་ གོང་འཕེལ་ཚད་འཛིན་འབད་ནིའི་ གདོང་ལེན་ཚུ་བྱུང་སྟེ་ཡེདཔ་ཨིན།

མི་འབོར་ཞིབ་རྩིས་ཀྱི་ འཕོ་འགྱུར་དང་ཁྲོམ་ཚོགས་གོང་འཕེལ་འདི་གིས་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཐོན་སྐྱེད་ལུ་ ཐད་ཀར་དང་ཐད་ཀར་མ་ཡིན་པའི་ གནོན་ཤུགས་བྱིནམ་ཨིན། ནགས་ཚལ་གྱི་ས་ཁོངས་མང་ཤོས་ཅིག་ར་ མེ་རྐྱུན་དང་ མི་སྡེ་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གྱི་ལཱ་ ལམ་བསལ་དང་ གཞི་རྟེན་མཁོ་གྲུབ་དེ་ལས་ ས་གཏེར་ལཱ་ཚུ་འབད་བའི་སྐབས་ འབྱང་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། གོང་འཕེལ་

གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་ལས་བརྟེན་ ནགས་ཚལ་གྱི་ས་ཁོངས་འབྱང་དོ་ཡོད་པ་གི་མ་ཚད་ སེམས་ཅན་ཁྱམས་སའི་ ས་ཁོངས་ཚུ་མར་མཉམ་བཅུགཔ་ཨིན། སྐྱེ་ལྡན་རིགས་སྣ་ལུ་གནོད་པ་སྦོམ་བྱུངནི་དང་ མི་དང་རི་དྭགས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་ཡང་ འཐོནམ་ཨིན། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ ཤར་ཕྱོགས་ཧི་མ་ལ་ཡ་གངས་ཅན་གྱི་ལུངས་ཕྱོགས་ ས་གཤིས་འགྱུར་འབྲེལ་དང་བསྟུན་པའི་ བྱེམ་སྦོམ་ཕོག་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོད་སའི་ ས་ཁོངས་གི་གྲངས་སུ་ཚུདསཔ་ཨིན། མངའ་སྡེ་དེའི་ འཁྱེག་ཕུང་ཚུ་མགྱོགས་དྲག་འབད་བཞུ་དོ་ཡོདཔ་ད་ ཆར་རླུང་ལས་བརྟེན་ ས་རུད་དང་ ཆུ་རུད་ཀྱི་རྐྱན་ངན་བྱུང་ས་ཡང་མཐོང་ཚུགསཔ་ཨིན།

ལོ་སྟོང་གོང་འཕེལ་ དམིགས་གཏད་གསརཔ་ནང་ ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་གྱི་དགོངས་དོན་འདི་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ཀྱི་འཆར་བཀོད་ནང་ཚུད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན་ དེ་ཡང་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ཡོད་པའི་ གཙུག་སྡེ་ཚུ་དང་ ལས་ཚོགས་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་ ཁ་གསལ་འབད་གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད། (དགོངས་དོན་དང་འབྲེལ་བའི་དཔེ་རིས་དང་དམིགས་དོན་ དེ་ལས་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་བྱ་རིམ་ནང་ལུ་གཟྱིགས་གནང ) དེ་དང་གཅིག་ཁར་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་ ཐབས་བྱུས་ཀྱིས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལུ་འགྱུར་ཁྱད་ཡོད་པའི་ དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་ ལམ་སྟོན་འབད་དེ་ ཡོདཔ་ཨིན། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་དང་མཐའ་སྐར་གནས་སྟངས་ འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནི་ནང་ལུ་ རྒྱལ་ཁབ་ཚུ་ལས་ དྲག་ཤོས་ཅིག་འབད་ངོས་འཛིན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། ཁས་ཕན་ཅན་གྱི་ཚོང་འབྲེལ་དང་ ཉམས་སྲུང་དང་ལྡན་པའི་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནི་འདི་ གདོང་ལེན་ཅན་ཅིག་འབད་འཐོན་ཏེ་ཡོད།

16

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

17

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma Tshering, NEC

ལེའུ་ ༡ པ། གལ་གནད་་ཆེ་བའི་ སྲིད་བྱུས་ཀྱི་

བཀོད་ཁྲམ།

18

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་གསརཔ་གི་ རྒྱལ་གནད་ཆེ་བའི་བཀོད་ཁྲམ་འདི་ རྒྱ་ཡོངས་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་གཙོ་ཅན་ཚུ་དང་ རྒྱལ་སྤྱིའི་ཕྱོགས་སྣ་མང་བའི་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་གི་ཆིངས་ཡིག་ཚུ་ལས་ གསར་གྲུབ་འབད་ཡོདཔ་ཨིན། གལ་གནད་ཅན་གྱི་ ཡིག་རིགས་གཙོ་ཅན་ག་ར་ ངེས་གསལ་ཅན་གྱི་ སྲིད་བྱུས་ ཁྲིམས་དང་ ཁྲིམས་ལུགས་ཚད་འཛིན་དང་བཅདཔ་འབད་ ལེའུ་འདི་ནང་བཀོད་ཐོག་ལས་ གཤམ་གསལ་ལྟར་ གྲྲོས་བཤད་རྐྱབ་སྟེ་ཡོད།

འབྲུག་གི་རྩ་ཁྲིམས་ཆེན་མོ། ༢༠༠༨ ཅན་མ། མི་སྡེ་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གཏང་བའི་སྐབས་ གཞུང་གི་ཧོང་ལས་ སྐྱེ་ལྡན་གནས་རིགས་སྣ་ཚད་སྙོམས་ལྡན་པའི་ ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་ གཏན་ཏོག་ཏོ་དང་ སྒྲིང་སྒྲིང དེ་ལས་ ཉེན་སྲུང་ཅན་ བཞག་དགོཔ་འབད་ རྩ་ཁྲིམས་ཆེན་མོ་ནང་དུ་ བཀོད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། འབྲུག་གི་རྩ་ཁྲིམས་ཆེན་མོའི་རྩ་ཚན་ ལྔ་པའི་ནང་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ ནགས་ཚལ་གྱི་ཁྱབ་ཚད་ ཉུང་ཤོས་ར་བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༦༠ དུས་གཏན་རྐྱང་ བདག་འཛིན་འབད་དེ་བཞག་དགོ་པའི་ འགན་ཁུར་གཞུང་ལུ་ཡོདཔ་འབད་ གསལ་སྟོན་འབད་དེ་ཡོད། དེ་མ་ཚད་ རྩ་ཚན་ལྔ་པ་ལྟར་ གཞུང་གི་སྤྱི་ཚོགས་དང་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མི་སེར་རེ་རེ་བཞིན་དུ་ལུ་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཉམས་སྲུང་འབད་དགོ་པའི་ དབང་ཆ་ཡོད་པའི་ཁར་ འགན་ཁུར་ཕོགཔ་མ་ཚད་ གོང་འཕེལ་གྱི་འཆར་གཞི་དང་ལཱ་ག་ཅི་ར་འབད་རུང་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཉམས་སྲུང་འབད་དགོཔ་གི་སྐོར་བཀོད་དེ་ཡོད། དེ་ཡང༔

༄ འཕྲལ་དང་ཕུགས་ཀྱི་མི་རབས་རིམ་པའི་མཐའ་དོན་ལུ་ འབྲུག་མི་ཆ་མཉམ་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རང་བཞིན་ཐོན་ཁུངས་ཚུ་དང་ མཐའ་འཁོར་གྱི་གཉེར་འཛིན་འབད་མི་ཅིག་ཨིན་པའི་ཁར་ མཐའ་འཁོར་ལུ་ཕན་པའི་གོམས་སྲོལ་དང་སྲིད་བྱུས་ཚུ་ ཆ་འཇོག་དང་རྒྱབ་སྐྱོར་གྱི་ཐོག་ལས་ སྒྲ་སྐད་ མཐོང་སྣང་དང་ གཟུགས་ཅན་གྱི་བཙོག་གྲིབ་ཚུ་བརྩི་བའི་རང་བཞིན་མཐའ་འཁོར་གྱི་ཉེན་སྐྱོབ་དང་ འབྲུག་གི་ཀུན་ཚང་སྐྱེ་ལྡན་རིགས་སྣའི་སྲུང་འཛིན་ སྣོད་བཅུད་ཉམས་ཆག་གི་རིགས་ སྔོན་འགོག་འབད་ནི་འདི་ མི་སེར་ཆ་མཉམ་གྱི་ གཞི་རྟེན་འགན་ཁུར་ཨིན།

༄ རྒྱལ་གཞུང་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གྲིབ་མ་མེད་པའི་མཐའ་འཁོར་གྱི་ཉེན་སྐྱོབ་དང་སྲུང་འཛིན་ ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་དང་ སྐྱེ་ལྡན་རིགས་སྣའི་ཉེན་སྲུང་ འབད་དགོཔ་མ་ཚད་ བཙོག་གྲིབ་དང་ སྣོད་བཅུད་ཀྱི་ཉམས་ཆག་སྔོན་འགོག་འབད་དགོཔ་ དེ་ལས་ ཁུངས་ལྡན་དཔལ་འབྱོར་དང མི་ངོ་གོང་འཕེལ་

གཏང་བའི་སྐབས་ སྣོད་བཅུད་ཚད་མཉམ་ལྡན་པའི་ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་ མཐའ་བཙན་བཟོ་དགོ།

བུ་ཀྲན་ ༢༠༢༠ ། གཞི་བདེ་གོང་འཕེལ་དང་ དགའ་སྐྱིད་ཀྱི་ དམིགས་གཏད། སྥྱི་ལོ་ ༡༩༩༩ གི་ལོ་ནང་ དཔེ་སྐྲུན་འབད་མི་ གཞི་བདེ་གོང་འཕེལ་དང་དགའ་སྐྱིད་ཀྱི་ཐབས་བྱུས་ བུ་ཀྲན་ ༢༠༢༠ འདི་གིས་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ཀྱི་ལྟ་བ་འདི་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ གོང་འཕེལ་གཙོ་ཅན་ཚུ་གི་དགོང་དོན་སྦེ་ གཏན་འཁེལ་གྲུབ་སྟེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ དམིགས་དོན་ཚུ་ཡང་ ཁ་གསལ་སྦེ་གཤམ་གསལ་ལྟར་ གསལ་སྟོན་འབད་དེ་ཡོད།

རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ཀྱི་ལྟ་བ་འདི་གིས་ དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་འདི་ གལ་ཅན་ཅིག་འབད་བརྩིཝ་མ་ཚད་ གྲུབ་འབྲས་ཆེ་བའི་ལས་སྣ་ རྒྱ་སྐྱེད་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ ཐབས་ལམ་གཙོ་ཅན་ཅིག་ཨིན། གདོང་ལེན་ཅིགཔ་འདི་ ནང་དོན་རིག་པ་དང་ རྒྱུ་ཆ་ལྡན་པའི་གོང་འཕེལ་འདྲ་མཉམ་བཟོ་ནི་འདི་ཨིན། ཡིག་ཆ་འདི་ མི་སྟོབས་གོང་འཕེལ་ ལམ་སྲོལ་དང་སྲོལ་རྒྱུན་ ཚད་སྙོམས་དང་འདྲ་མཉམ་ཡོད་པའི་གོང་འཕེལ་དང་གཞུང་སྐྱོང་ དེ་ལས་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཉམས་སྲུང་གི་དམིགས་དོན་ལྔ་ལུ་ དབྱེ་ཁ་ཕྱེད་དེ་ཡོད། དམིགས་དོན་རེ་རེ་གི་ དམིགས་ཚད་འདི་ཚུ་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལས་ ༢༠༢༣ གི་འཆར་གཞི་ ༡༢ ཅན་མ་བརྩི་སྟེ་ ཤུལ་མའི་ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་ནང་ ཁག་ཆེཝ་འབད་འཐོན་ཏེ་ཡོད།

སྤྱི་ ༢༠༢༠ གི་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་དམིགས་གཏད་གཤམ་གསལ་ལྟར་ཡོད་མི་ཚུ་ཡང་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༠ ལོ་ནང་ ང་བཅས་རའི་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༦༠ ནགས་ཚལ་གྱི་རྒྱན༌ཏེ་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ཅིག་འབད་འོང་ནི་ཨིནམ་ད་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་གླིང་ག་དང་སྐྱེད་ཚལ་ དེ་ལས་སྲུང་སྐྱོབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ངོས་འཛིན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ལས་ ཕྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ མི་སྡེ་གནས་སྟངས་ཚུ་ལས་ མ་འདྲཝ་ཅིག་འོང་ནི་ཨིན་མས། ང་བཅས་ཀྱི་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབ་ཐབས་ལམ་ཚུ་ འགྱུར་མེད་ཅིག་འབད་མི་འོང། ཐབས་ལམ་ཚུ་ནུས་རྩལ་ཅན་དང་ གོང་འཕེལ་ལྡན་པའི་ དོན་འགྲེལ་ཡོདཔ་བཟོ་ནི་ཚུ་ཨིན། འདི་ཡང་ རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ཉམས་སྲུང་འབད་དེ་བཞག་ནི་རྐྱངམ་ཅིག་མེན་པར་ བདག་འཛིན་དང་ཤེས་རབ་ལྡན་པའི་ ཡུན་བརྟན་མི་སྡེ་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གྱི་གཞི་རྩ་ལྡནམ་བཟོ་ནི་ལུ་ ཕན་རོགས་འབད་ཚུགས།

19

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

དོན་འབྲེལ་འདི་ཡང་ ང་བཅས་རའི་ཕྱུག་པོའི་སྐྱེ་ལྡན་རིགས་སྣ་ལུ་ཡང་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད་པ་ཅིན་ ལོ་ངོ་བཅ་ཕྲག་གཉིས་ཀྱི་རིང་ལུ་ དཔལ་འབྱོར་ཀྱི་ལས་སྣ་ཚུ་གྱི་གཞི་རྩ་འབད་འགྱུར་ནི་ཨིནམ་མ་ཚད་ འདི་གི་ཕྱིར་ཚོང་འོང་འབབ་དང་སྤུས་ཚད་ཅན་གྱི་ལཱ་གཡོག་གི་གོ་སྐབས་ཚུ་གི་ འབྱུང་ཁུངས་ཅིག་ལུའགྱུར་ཚུགས་ནི་ཨིན། འདི་གིས་ འགྲྲོ་བ་མི་རིག་ལུ་ ཕན་ནིའི་དོནལུ་ ང་བཅས་རའི་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ འཕྲུལ་རིགས་གོང་འཕེལ་ཅན་ལུ་ འགྱུར་ནི་ལུ་ འོས་འབབ་ཡོདཔ་ཨིན།

དོན་འབྲེལ་དེ་ཡང་་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་མི་སྡེ་གོང་འཕེལ་ལས་འགུལ་གྱི་ ཁྲིམས་མཐུན་གྱི་འགན་དབང་ལེན་ནི་དང་ བརྟག་ཞིབ་ཁ་གསལ་འབད་ནིའི་ནུས་ཚད་ཀྱི་ལམ་ལུགས་་གཞི་བཙུགས་ཏེ ཕན་རོགས་འབད་ཚུགས། བརྟག་ཞིབ་འདི་ཚུ་ཡང་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གནས་ཚད་ནང་རྐྱངམ་ཅིག་མེན་པར་ རྫོང་ཁག་དང་རྒེད་འོག་གི་གནས་ཚད་ལུ་ཡང་ ་གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་གྲྲོས་ཐག་ཆོད་ནི་གི་དོན་ལུ་ ངེས་པར་མཁོ་བའི་ དུས་རྒྱན་གྱི་ཆ་ཤས་ཅིག་འབད་འགྱུར་ནིའི་འོས་འབབ་ཡོད། དུས་ད་རེས་ལས་འགོ་བཙུགས་ཏེ་ ལོ་ངོ་བཅུ་ཕྲག་གཉིས་ཀྱི་རིང་ལུ་ གཡག་འཚོ་མི་ཚུ་ཡང་ འབྲུག་པའི་མི་རློབས་ཀྱི་གྲངས་སུ་ཚུད་དེ་ར་སྡོད་འོང། འཇིག་ཉེན་དང་ དཀའ་སྡུག་ཆེ་བའི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ནང་ལུ་ ལོ་ངོ་བརྒྱ་ལས་ལྷག་སྟེ་ འགྲྲོ་བ་མི་དང་འབྲེལ་བའི་ ལས་སྣ་ཚུ་ཡུན་བརྟན་གནས་པའི་་བློ་གྲྲོས་ དེ་ལས་ ཧི་མ་ལ་ཡ་གངས་ཅན་ལུ་ཆགས་པའི་ རྒྱལ་བརྒྱུད་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ མི་དང་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཀྱི་བར་ན་ མཐུན་འབྲེལ་མ་འདྲཝ་ཡོད་པའི་དཔེ་སྟོནམ་ལས་ ང་བཅས་ཀྱིས་ ཁོང་གིས་འབད་མི་གི་ལཱ་གཡོག་ལུ་ དཔའ་ཉམས་བསྐྱེད་འོང།

རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས།ག་ནི་བ་དབུ་འཕང་མཐོ་བའི་ མ་འོངས་མངོན་གཟྱིགས་ཅན་གྱི་རྒྱལཔོ་དང་ དམངས་གཙོའི་ལམ་ལུགས་རྒྱུན་བརྟན་འབད་ ཡོད་པའི་ཡིད་ཆེས་ཀྱིས་ ང་བཅས་རའི་རྒྱལ་ཁབ་དེ་ ཡར་རྒྱས་འགྱོ་བཞིན་པ་ཡོད། ཡར་རྒྱས་ཀྱི་རྩ་བ་དེ་ཡང་ གཙོ་བོ་རང་ མི་སྡེ་དང་དཔལ་འབྱོར་ ཆོས་འབྲེལ་དང་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ དེ་ཚུ་གིས་ཤུགས་སྣོན་ལས་བརྟེན་ བདེ་སྐྱིད་ཀྱི་ཉི་མ་ ཤར་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན་ནོ། བྱེ་བྲག་ཏུ་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ཟེར་བའི་ ཚིག་གི་ཐ་སྙད་ཡང་ དེང་སང་ ཡར་རྒྱས་གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་ མངོན་གསལ་ཅན་གྱི་གྲུབ་མཐའ་ལས་ འབྱུང་ཡོདཔ་དང་ མི་དབང་འབྲུག་རྒྱལ་བཞི་པ་མཆོག་གིས་ སྤྱི་ལོ་༡༩༧༠ གིས་ལོ་

གྲངས་ལུ་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ཀྱི་ལྟ་བ་ འགོ་ཐོག་གཞི་བཙུགས་ འབད་བའི་བསྒང་ལུ་ རྒྱལ་ཡོངས་ ནང་འཁོད་འཐོན་ཁུངས་ཡོངས་བསྡོམས་ལས་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་འདི་ ཁག་ཆེ་ཟེར་ གསུངས་གནང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན།

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༠ གིས་དམིགས་གཏད་གསལ་བཤད་ནང་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ཀྱི་ དགོངས་དོན་ འགྱུར་བཅོས་འབད་དེ་ཡོདཔ་དང་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ཀྱི་ཀ་ཆེན་བཞི་པོ་ནི།

༄ འདྲ་མཉམ་ལྡན་པའི་ མི་སྡེའི་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ། ༄ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབ། ༄ ལམ་སྲོལ་མི་ཉམས་རྒྱུན་སྐྱོང་དང་ཡར་རྒྱས། ༄ གཞུང་སྐྱོང་ལེགས་ལྡན་ ཡར་རྒྱས།།

རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ཀྱི་དམིགས་ཡུལ་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབ་འབད་ནི་དང་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་དེ་ ཡུན་བརྟན་འབད་ བཞག་དགོ་པ་ཅིན་ ཟུར་གནས་ལུ་སྡོད་དེ་ ལཱ་འབད་བ་ཙམ་གྱི་ དོན་གྲུབ་མི་ཚུགས། ཕན་ཚུན་གྱི་མཐུན་འབྲེལ་ཚུ་ ཤེས་རྟོགས་འབྱུང་བཞིནམ་ལས་ཚུར་ འབྲུག་གཞུང་གིས་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབ་ཀྱི་ཐབས་ལམ་འདི་ གཞུང་དང་ལས་སྡེ་ དེ་ལས་ ས་གནས་གཞུང་གི་གནས་ཚད་ལུ་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་འབྲེལ་བའི་གནད་དོན་ཚུ་གཙོ་རིམ་བཟུང་ཐོག་ལས་ ཕན་ཚུན་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་ བརྗོད་དོན་ཅིག་འབད་ཐོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། སྲིད་བྱུས་ཚུ་ཡང་ ཡུན་བརྟན་དང་འབྲེལ་བའི་གནད་དོན་ཚུ་དང་འགྲྲོ་བ་མིའི་གཞི་བདེ་་གི་ཕོན་ཤུགས་ཚུ་ ཁྲིམས་མཐུན་གྱི་ཐོག་ལས་བསྐྱར་ཞིབ་ འབད་ནིའི་འགན་དབང་ཡོདཔ་ཨིན།

རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ འཇལ་ཚད་དེ་ཡང་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ཀྱི་སྒྱུར་ཨང་ ལག་ལེན་འཐབ་དོ་ཡོདཔ་དང་ བཅུད་བསྡུ་བ་་ཅིན་ ཀ་ཆེན་བཞི་གིས་མངའ་འོག་ལུ་ གཞིས་གནས་ ༩ ཡོདཔ་ཨིན།

ཤེས་བྱའི་རིག་གནས་ཚུ་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་མི་སྡེ་བརྟག་ཞིབ་ཀྱི་ གཞི་རྟེན་ཨིན་མི་ ཀ་རིམ་ཟུར་ཤོག་ ༣༨ དང་ བརྡ་མཚན་ ༣༣ དེ་ལས་ འ་གྱུར་ལྡོག་ཅནམ་ ༡༢༨ གིས་འཐེབ་སྦེ་རྒྱབ་སྣོན་འབདཝ་ཨིན།

20

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཐབས་བྱུས། ༡༩༩༨། སྤྱི་ལོ ༡༩༩༨ ཀྱི་ལོར་ བར་ལམ་ཟེར་བའི་ དོན་ཚན་འདི་གི་ཐོག་ལུ་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་ དཔེ་སྐྲུན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ཐབས་བྱུས་ཀྱི་ མ་དཔེ་ནང་ འབྲུག་གི་ཡར་རྒྱས་ཀྱི་དགོངས་དོན་དེ་ ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་གྱི་སྐབས་དོན་ནང་ལུ བཙུགས་ཏེ་ཡོད། བར་ལམ་གྱི་ཡིག་ཆ་འདི་གིས འབྲུག་པའི་ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་གྱི་སྐབས་དོན་དང་དགོངས་དོན་ཚུ་ འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་ཡོད་པའི་ཁར་ གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་གི་དོན་ལུ་ དཔལ་འབྱོར་གྱི་གོ་སྐབས་ གཙོ་ཅན ༣ ངོས་འཛིན་འབད་དེ་ཡོད། དེ་ཡངཿ༄ ཆུ་རྐའི་ས་ཁོངས་ འཛིན་སྐྱོང་དང་འཁྲིལ་ ཆུ་བརྟེན་གློག་

མེ་ གོང་འཕེལ།

༄ ས་གཞི་འཛིན་སྐྱོང་དང་འཁྲིལ་བའི་ སོ་ནམ་གོང་འཕེལ། ༄ དོན་སྨིན་ཅན་གྱི་བཙོག་གྲིབ་འཛིན་སྐྱོང་ཐབས་ལམ་དང་

མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་འཁྲིལ་བའི་ བཟོ་གྲྭ་གོང་འཕེལ་ཚུ་ཨིན།

དམིགས་བསལ་གྱི་ཁག་ཆེ་བའི་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་ལམ་སྲོལ་ལྡན་པའི ངོས་ལེན་ཅན་གྱི་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་ ས་ཁོངས་ཚུ་ བར་ལམ་གྱི་ཐབས་བྱུས་ཀྱིས་ བརྟག་ཞིབ་འབད་དེ་ཡོད། ས་ཁོངས་ཚུ་ཡང་ བལྟ་བཤལ་ འཁོར་ལམ་ ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་གྱི་དངུལ་འབྲེལ་ཐབས་ལམ་ མི་མང་འཕྲེད་བསྟེན་ ཁྲོམ་ཚོགས་གོང་འཕེལ་ ཕོ་མོ་དང་ གྲྲོང་གསེབ་ ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཕན་གནོད་བརྟག་ཞིབ་དང་ མི་རློབས་ཚུ་ཨིན། དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་འཆར་གཞི་དང་སྲིད་

21

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

བྱུས་ནང་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་བསམ་ཞིབ་ཚུ་ འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་ནི་གི་དོན་ལུ་ གཡོག་སྡེ་ཚུ་གི་དགོས་འདོད་གཙོ་ཅན་ ༥ གསལ་སྟོན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། དགོས་མཁོ་ཚུ་ཡང་ བརྡ་དོན་ལམ་ལུགས་དང་ ཞིབ་འཚོལ་ གཡོག་སྡེ་གོང་འཕེལ་དང་ མི་མང་འབྲེལ་གཏོགས་ སྲིད་བྱུས་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ སྦྱོང་བརྡ་དང་ཤེས་རིག་ ལྟ་རྟོག་དབྱེ་ཞིབ་དང་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ཚུ་ཨིན།

རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ སྲུང་སྐྱོབ་ཀྱི་བཅའ་ཁྲིམས་ ༢༠༠༧ ཅན་མ། བཅའ་ཁྲིམས་འདི་གིས རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་ལྷན་ཚོགས་དང་གཞན་ འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན་ རྫོང་ཁག་གི་གནས་ཚད་དང མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་ འབྲེལ་མཐུན་ཡོད་པའི་ ཁྲིམས་ཞིབ་ཚོགས་པ་ཚུ་གི་ལཱ་འགན་ཡང་ གཞི་འགམ་བཙུགསཔ་ཨིན། བློན་ཆེན་གྱིས་དབུ་ཁྲིད་འཛིན་མི་ ལྷན་རྒྱས་དང་འབྲེལ་མཐུནཡོད་པའི་ གྲྲོས་ཐག་གཅད་ནི་ནང རང་དབང་ཡོད་པའི་ལས་ཚོགས་ཅིག་འབདཝ་ལས་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་ལུ་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཞིབ་དཔྱད་ བདེན་དཔྱད་ གཞི་བཙུགས་དང་ཉེས་ཆད་ཀྱི་བྱ་སྒོའི་རིམ་པ་ལྡན་པའི་ རླུང་དང་ཆུ་གི་སྤུས་ཚད་ ས་གཞི་ལག་ལེན་གྱི་འགྱུར་བ་ཚུ་ལྟ་རྟོག་འབད་ནི་གི་ འགན་དབང་ཡོདཔ་ཨིན། མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་བརྡ་དོན་ལམ་ལུགས་ཚུ་ ལག་ལེན་འཐབ་ནི་དང རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་དུས་རྒྱུན་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ གནས་རིམ་སྙན་ཞུ་ཚུ་ གསལ་སྟོན་འབད་དགོ

བཅའ་ཁྲིམས་འདི་ནང་ལུ་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ སྒྲིང་སྒྲིང་དང་ཉེན་སྲུང་ཅན་བཞག་ནི་གི་ གཞི་རྩའི་འགན་དབང་ མི་རབས་བརྒྱུད་པའི་དྲང་བདེན་ དོགས་ཟོནགྱི་གཞི་རྩ་ རྒྱུ་ཆ་སླར་བཟོ་དང་ སླར་སྤྱོད་དེ་ལས་ མར་ཕབ་ཀྱི་གཞི་རྩ་དང བཙོག་པ་བཟོ་མི་གིས་གླ་རིན་སྤྲོད་དགོ་པའི་གཞི་རྩ་ དེ་ལས་ མི་ངོ་རང་གི་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་སྒྲིང་སྒྲིང་དང་ཉེན་སྲུང་ཅན་སྦེ་བཞག་ནི་ནང་ གནོད་པ་བྱུང་སྟེ་ཡོད་མི་དང་ གནོད་ནི་གི་ཉེན་ཁ་ཡོད་མི་ཚུ་ལུ་ བརྡ་དོན་དང་དྲང་བདེན་གྱི་རང་དབང་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན།

རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་བཅའ་ཁྲིམས་འདི་གིས་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབ་དང་རྒྱུན་གནས་གྱི་སྤྲོ་འཐུས་ ཁྲལ་གྱི་སྤྲོ་འཐུས་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་མཐུན་པའི་ ནུས་ཤུགས་ཅན་གྱི་འཕྲུལ་རིག་ནང་འདྲེན་འབདཝ་ད་གི་ཁྲལ་མར་ཕབ་དང རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་ལག་ལེན་གྱི་ཁྲལ་དང་

འཐུས་བཀལ་མི་ དེ་ལས་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཀྱི་ གནས་གོང་དང་རྒུས་འཐུས་སྤྲོད་ཐངས་ཀྱི་ཐབས་རིག་ཐབས་ལམ་ཚུ་ གྲངས་ཚུ་བཀོད་ཐོག་ལས་ དངུལ་འབྲེལ་ཐབས་ལམ་གྱི་རིམ་སྒྲིག་ཡང་ ངོས་ལེན་འབད་དེ་ཡོད།

དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གྱི་ སྲིད་བྱུས། ༢༠༡༦ ཅན་མ། དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གྱི་སྲིད་བྱུས་ ༢༠༡༦ འདི་གི་དམིགས་དོན་ ཡུན་བརྟན་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་ཨིན་མི་འདི་ ཁ་གསལ་ཅན་ཅིག་འབད་བཀོད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། སྲིད་བྱུད་དེ་གི་དམིགས་གཏད་འདི་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་དང་མི་སྡེ་ཤེས་ཡོན་ལྡན་པའི་ རང་གིས་བློ་གཏད་ཚུགས་པའི་ ཧོ་ལྗོངས་ཅན་གྱི་ དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་འདི་ཨིན།

སྲིད་བྱུས་ནང་ཡོད་པའི་ ཐབས་བྱུས་ཚུ་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟང་ཡུན་བརྟན་གནས་ཐབས་ཀྱི་ དགོས་དོན་ཚུ་གིས་བརྡ་སྤྲོད་འབད་དེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་། གལ་ཅན་གྱི་བྱེད་ལས་ཚུ་ཡང་༄ སྐྱེ་ལྡན་རིགས་སྣ་ལུ་ བྱེམ་དང་གནོད་པ་ཚུ་མར་ཕབ་འབད་

ཐོག་ལས་ དཔལ་འབྱོར་གྱི་གཞི་རྩ་སྣ་ཚོགས་བཟོ་ནི། ༄ རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ཡུན་བརྟན་གྱི་ཐོག་ལས་ བརྩི་

མཐོང་ཡོདཔ་བཟོ་ནི། ༄ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ རང་བཞིན་གྱི་སྨིན་པའི་ངོ་རྟགས་

ཅིག་འབད་ གོང་འཕེལ་གཏང་ནི། ༄ གྱུར་རྡོ་བུད་རྫས་ཀྱི་ བརྟེན་སྡོད་གནས་སྟངས་ མར་ཕབ་

འབད་ནི་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན།

ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་དུས་རིམ།སྤྱི་ལོ ༡༩༦༡ ལས་ད་ལྟོ་ཚུན་གྱི་རིང་ལུ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ དུས་སྐབས་འདི་ནང་ར་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ མི་སྡེ་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གྱི་གཙོ་རིམ་ཚུ་དང་ལས་རིམ་ཚུ་ འབྲེལ་མཐུད་འབད་མི་འདི་ རྗེས་སུ་འབྲང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། སྔོན་མའི་འཆར་གཞི་ཚུ་ སྐྱེལ་འདྲེན་གྱི་འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་ནི་དང་ ནང་འཁོད་ཀྱི་བརྡ་དོན་བརྒྱུད་འབྲེལ་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་ དེ་ལས་ ཕྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཚུ་དང་གཅིག་ཁར་མཐུན་འབྲེལ་བཟོ་ནི་གི་དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་དེཡོད་པའི་ རྟེན་གཞི་གོང་འཕེལ་ལུ་ གཙོ་བོར་བཟུང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། རིམ་བྱུང་གི་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་ཚུ་ འོང་པའི་སྐབས་ མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་གནས་ཚད་ཡང་ ཡར་སེང་འགྱོཝ་ཨིན། འདི་དང་གཅིག་ཁར་ གོང་འཕེལ་གྱི་གཙོ་རིམ་ཚུ་ཡང་ ཞབས་ཏོག་གི་དོན་ལུ་ རྟེན་གཞི་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་དང་

22

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

རང་དབང་ཅན་གྱི་དཔལ་འབྱོར་འགྲུབ་ནི་ དེ་ལས་ དབང་ཚད་ཕྱིརསྤེལ་ཚུ་ལས་གྲབ་སྟེ་ཡོད།

ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་བཅུ་གཉིས་པ་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལས ༢༠༢༣ གི་ནང་ རྒྱལ་ཡོངས་གྲུབ་འབྲས་ཀྱི་ས་ཁོངས་གཙོ་ཅན་ ༡༧ ཡུན་བརྟན་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་དང་ཐོན་སྐྱེད་ཅན་གྱི་ནུས་ཚད་ དེ་ལས་ དབུལ་ཕོངས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་མར་ཕབ་དང་འདྲ་མཉམ་ཡོདཔ་བཟོ་ནི་གི་གདོང་ལེན་ཚུ་ གཞི་བཙུགས་འབད་ཐོག་ལས་ ངོས་འཛིན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་དང་གཅིག་ཁར་ གོང་འཕེལ་ལྟ་རྟོག་གི་དོན་ལུ་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་བརྡ་སྟོན་ཚུ་ ལེའུ་ ༢ པ། ༣ པ། ༤ པ།་དང་ ༥་པ། དེ་ལས་ ༧ པ་ནང་ལུ་ གྲྲོས་བཤད་རྐྱབ་སྟེ་ཡོད་མི་བརྩི་ཏེ་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཡུན་བརྟན་བཞག་ནི་འདི་ སྲིད་བྱུས་ནང་ལུ ཁག་ཆེ་བའི་ བརྗོད་དོན་ཅིག་འབད་ བཀོད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན།

རྒྱལ་སྤྱིའི་ཁས་ལེན།ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་གྱི་དམིགས་དོན་ཚུ་ སྤྱི་ལོ ༢༠༡༥ ལས་ ༢༠༣༠ ཚུན་གྱི་ཡུན་བརྟད་གོང་འཕེལ་གྱི་ ཡོངས་ཁྱབ་ཀྱི་གྲྲོས་གཞི་འབད་ ངོས་འཛིན་འབད་དེ་ཡོདཔ་དང་གཅིག་ཁར་ འབྲུག་

ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་ ༡༢ པའི་རྒྱལ་ཡོངས་ གྲུབ་འབྲས་ཀྱི་ས་ཁོངས་གཙོ་ཅན། ༢༠༡༨ ལས ༢༠༢༣།

རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས འཛམ་གླིང་སྤྱི་ཚོགས་ལས་གྲུབ་སྟེ་ཡོད་པའི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༣༠ གི་ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་གྱི་གྲྲོས་གཞི་འདི་ ས་གནས་ནང་འཁོད་ལུ་ལག་ལེན་དང་་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་གིས་ ཁེས་ལེན་ཡོདཔ་ཨིན། ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་གྱི་གམིགས་དོན་ཚུ་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ཀྱི་དགོང་དོན་དང་གཞི་རྩ་ དེ་ལས་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་འབྲེལ་བའི་ དམིགས་དོན་ཚུ་ ཤུགས་ཅན་བཟོ་ནི་ལུ་ ཕན་རོགས་འབདཝ་ཨིན།

འབྲུག་རྒྱལ་གཞུང་གིས་ གྲྲོས་གཞི་ག་ར་གི་ལག་ལེན་མགྱོགས་ཚད་སེང་ཆས་འབད་ ལཱ་འབད་ཚུགས་མི་ ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་གྱི་དམིགས་དོན་ཚུ་ལས་ གསུམ་གཙོ་རིམ་བཟུང་སྟེ་ཡོད། དེ་ཡང་ ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་གྱི་དམིགས་དོན་ ༡ པ་ དབུལ་འཕོང་རྩ་མེད་གཏང་ནི་ དམིགས་དོན་ ༡༣ པ་ ས་གཤིས་དང་ལེན་དང་ དམིགས་དོན་ ༡༥ པ་ ཚེ་སྲོག་དང་ས་གཞི་ཚུ་ཨིན། ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་བཅུ་གཉིས་པ་ སྤྱི་ལོ ༢༠༡༨ ལས་༢༠༣༠ ཅན་མ་འདི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༣༠ གི་གཅིག་བསྡོམས་གྲུབ་འབྲས་ཅན་བཟོ་བའི་ གྲྲོས་གཞི་གི་བཀོད་ཁྲམ་ནང་ཡོད་པའི་ རྒྱལ་ཡོངས་གོང་འཕེལ་གྱི་དམིགས་དོན་ཚུ་ གསལ་སྟོན་འབད་ནིའི་གོ་སྐབས་ཅིག་འབད་ངོས་ལེན་འབད་དེ་ཡོད། འཆར་གཞི་འདི་ནང་ལུ་ཡོད་པའི་

23

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

Lead Agency Multilateral Environment Agreements

UNFCCC UNCBD UNCCD Ramsar Vienna Nagoya Basel Male’

NEC + + + + +

MoAF + +

NBC +

NSC +

MFA +

MoF +

MoLHR +

རྒྱལ་ཡོངས་གྲུབ་འབྲས་ཀྱི་ས་ཁོངས་གཙོ་ཅན ༡༧ འདི་ ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་གྱི་དམིགས་དོན་ཚུ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོདཔ་་ཨིན། བརྟག་ཞིབ་ཚུ་ཡང་ ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་གྱི་དམིགས་དོན་ཚུ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་འཆར་གཞི་དང་གཅིག་ཁར་ འབྲེལ་མཐུན་སྦོམ་ཡོདཔ་པའི་ གསལ་བསྒྲགས་འབད་དེ་ཡོད།

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༩ ལུ་ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱའི་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་ལྷན་འཛོམས་གཞི་བཀོད་གྲྲོས་ཚོགས་(UNFCCC)༡༥ པའི་ནང་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ ནག་རྫས་བར་གནས་དང་ རྒྱལ་ཅན་གྱི་རྩ་ཁྲིམས་དང་འཁྲིལ་ རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་ ནགས་ཚལ་བརྒྱ་ཆ ༦༠ བདག་བཟུང་འབད་ནི་གི་ཁེས་ལེན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། ཁེས་ལེན་འདི་ཡང་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༥ ལུ པེརིས་ཀྱི་ཆིངས་ཡིག་གི་དོན་ལུ་ ང་བཅསརའི་ཐོག་མའི་ རྒྱལ་ཡོངས་གཏན་འབེབབ་ཀྱི་ཞལ་འདེབས་(NDC)ནང་ ཡང་བསྐྱར་བཀོད་དེ་ཡོད། འཛམ་གླིང་རྒྱལ་ཁབ་ཡོངས་ལུ་ དྲན་གཏད་འབད་དེ་ཡོད་པའི སྙན་གྲགས་ཅན་གྱི་ཁེས་ལེན་དེའི་ཁ་སྐོང་ལུ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ ཕྱོགས་སྣ་མང་བའི་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ ཆིངས་ཡིག་གཙོ་ཅན་ཚུ་གི་ ཚོགས་པ་གཅིག་ཨིན། ཆིངས་ཡིག་ཚུ་གཤམ་གསལ་ལྟར་ ༄ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ སྐྱེས་ལྡན་རིག་སྣའི་ ལྷན་འཛོམས།

སྤྱི་ཟླ་ ༧ པ། སྤྱི་ལོ ༡༩༩༥།༄ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་ གཞི་བཀོད་

ལྷན་འཛོམས། སྤྱི་ཟླ་ ༧ པ། སྤྱི་ལོ ༡༩༩༥།༄ རྒྱལ་སྤྱའི་ སྟོང་ཉེན་ཅན་གྱི་རིགས་སྣ་ཚོང་འབྲེལ་ ལྷན་

འཛོམས། སྤྱི་ཟླ་ ༧ པ། སྤྱི་ལོ ༢༠༠༢།༄ ཝི་ཡ་ན དུག་ཁེབས་སྲུང་སྐྱོབ་ལྷན་འཛོམས། སྤྱི་ཟླ་ ༤

པ། སྤྱི་ལོ ༢༠༠༤།

་༄ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ ས་གཞི་མཐོང་ཉམས་བཀག་འཛིན་ལྷན་འཛོམས། སྤྱི་ཟླ་ ༤ པ། སྤྱི་ལོ ༢༠༠༣།

༄ རྒྱལ་སྤྱིའི་ སྔོ་ཚལ་ སྲུང་སྐྱོབ་ལྷན་འཛོམས། སྤྱི་ཟླ་ ༦ པ། སྤྱི་ལོ ༡༩༩༤།

༄ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ རྒྱ་མཚོའི་ཁྲིམས་ལུགས་ལྷན་འཛོམས། སྤྱི་ཟླ་ ༡༢ པ། སྤྱི་ལོ ༡༩༨༢།

༄ རམ་སར་ ཆུ་ཞིང་ ལྷན་འཛོམས། སྤྱི་ཟླ་ ༡ པ། སྤྱི་ལོ ༢༠༡༢།༄ ལྷོ་ཨེ་ཞི་ཡའི་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་གྱི་ཁྲིམས་ལུགས་

མཐུད་འབྲེལ། སྤྱི་ཟླ་ ༡ པ། སྤྱི་ལོ ༢༠༡༠།

འདི་གི་ཁ་སྐོང་ལུ་ འབྲུག་རྒྱལ་གཞུང་གིས་ ལོ་བཅུའི་ ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་བཟོ་བསྐྲུན་དང་ལག་ལེན་ རྟེན་གཞིའི་ལས་རིམ་ནང་འབྲེལ་ཁ་གཏོགས་ཏེ་ཡོད། འདི་གི་ལག་ལེན་འདི་ ཨེ་ཞི་ཡ་ལུང་ཕྱོགས་ཡོངས་རྫོགས་ཀྱི་ངོ་ཚབ་འབད་ ཇ་པཱན་རྒྱལ་ཁབ་དང་མཉམ་ རྒྱལ་སྤྱིའི་གཞུང་འབྲེལ་བཀོད་ཚོགས་བཅུ་ཐམ་གྱི་འཐུས་མི་ཅིག་ཨིན་མི་ ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་གི་དམིགས་དོན་བཅུ་གཉིས་པ་གི་དམིགས་ཚད་དང་པ་ཅིག་ཨིན།

འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ རྒྱལ་སྤྱིའི་འགན་འཁྲི་ཚུ་ འགྲུབ་ནི་ནང་ ངེས་བརྟེན་བཟོ་ཐབས་ལུ་ གཞུང་གི་ལས་སྡེ་མང་རབས་ཅིག་ལུ་ འགན་ཁུར་ཕོག་མི་དང་གྲལ་ གཤམ་ལུ་བཀོད་དེ་ཡོད་པའི་ཐིག་ཁྲམ་ནང་གི་ འགན་ཁྲི་གཙོ་ཅན་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན།

འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ གཞི་རྩ། འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་གཞི་རྩ་ཚུ་གིས་ འབྲུག་གི་སྲིད་བྱུས་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ དེ་ལས་ ཚད་འཛིན་ཚུ་གི་བཀོད་ཁྲམ་བརྡ་སྤྲོད་འབདཝ་ཨིན། འདི་ཚུ་ཡང་ ལེའུ་ ༢ པའི་དོན་ཚན་ ས་གཞི་་ ལེའུ་ ༣ པ་རླུང་ ལེའུ་

24

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

༤ ཆུ་ དེ་ལས་ ལེའུ་ ༥ པ་ ཚེ་སྲོག་ གི་ནང་ལུ་བཀོད་དེ་ཡོད་མི་ ཐད་ཀར་གྱི་ཐབས་བྱུས་ཅན་གྱི་ དམིགས་དོན་ཚུ་ གྲྲོས་བསྡུར་འབད་དེ་ཡོད། འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་གཞི་རྩ་ཚུ་ གཤམ་གསལ་ལྟར།

ལམ་སྲོལ་གྱི་ ཕན་གནད་དང་ གཅིག་སྒྲིལ། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ཀྱི་བཟོ་བཀོད་དང་སྲིད་བྱུས་ དེ་ལས་ གཙོ་རིམ་ཚུ་དང་འཁྲིལ་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟང་འཛིན་སྐྱོང་གྱི་ཐབས་བྱུས་དང་གཅིག་ཁར་ མཐོང་ཚུགས་མི་དང་ གཟུགས་སུ་མ་གྲུབ་པའི་ ལམ་སྲོལ་གྱི་སྲོལ་ཁྱུན་གྱི་ཆ་ཤས་ཚུ་ སྒྲིང་སྒྲིང་འབད་རྒྱུན་སྐྱོང་འབད་ནི་ནང་ གཙོར་བཏོན་པའི་བསྒང་ཡོདཔ་ཨིན། ཐབས་ལམ་འདི་གིས་ གཞི་བཙུགས་ཏེ་ཡོད་པའི་སྲིད་བྱུས་ཚུ་དང་ གོང་འཕེལ་གྱི་ཐབས་ཤེས་དྲག་ཤོས་ཚུ་ གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་མི་སྡེ་ཚུ་ལས་ཕར་ ལམ་སྲོལ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོདཔ་བཟོ་ནི་གི་དོན་ལུ ལམ་སྲོལ་གྱི་མཐོང་ཚུལ་སྣ་ཚོགས་ ཡོངས་རྫོགསཔ་སྦེ་ གལ་ཅན་དང་འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་ནི་ནང་ ཕན་ཐོགཔ་ཨིན།

ཡུན་བརྟན་ཉོ་སྤྱོད་དང་བཟོ་སྐྲུན། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ རྒྱལ་སྤྱིའི་ཚོང་རོགས་ཚུ་དང་གཅིག་ཁར་ སོ་ནམ་དང་བཟའ་འཐུང་ བཟོ་བསྐྲུན་དང་བལྟ་བཤལ་ དེ་ལས་ མི་མང་བདག་སྐྱོང་གྱི་གཡོག་སྡེ་ཚུ་ལུ་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་དེ ཡུན་བརྟན་ཉོ་སྤྱོད་དང་བཟོ་བསྐྲུན་གྱི་ དང་ལེན་འཆར་གཞི་ བཟོ་ནིའི་དོན་ལུ་ ལཱ་འབད་དེ་ར་ཡོད། མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་གི་ཕོག་ཤུགས་མར་ཕབ་བརྐྱབ་ནིའི་དོན་ལུ་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་དེ་ཡོད་མི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༢ ཅན་མའི་ འབྲུག་གི་ཉེར་སྤྱོད་རྒྱབ་སྲུང་གི་བཅའ་ཁྲིམས་ ནང་བཀོད་དེ་ཡོད་མི་ ཡུན་བརྟན་བཟོ་བསྐྲུན་དང་ཉོ་སྤྱོད་ཀྱི་གཞི་རྩ་ཚུ་ལུ་གཞི་བཞག་སྟེ་འགྲུབ་ནི་ཨིན་མས། (ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༥་ ༦་ ༧་ ༨་ ༡༤ དང ༢༢ ཚུ་གཟྱིགས་གནང།) འདི་གིས་ ཐོད་སྐྱེད་འཇོན་དྲགས་ཅན་གྱི་ཐབས་ལམ་ གཙོ་བོར་བཏོན་པའི་ དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གཏང་ཚུགསཔ་མ་ཚད་ འབྲེལ་མཐུན་གྱི་དཔལ་འབྱོར་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་ལུ་ཡང་ སེམས་ཤུགས་བསྐྱེད་བཅུགཔ་ཨིན། ནག་རྫས་ མར་ཕབ་ལྡན་པའི་ གོང་འཕེལ། འབྲུག་གི་ ནགས་ཚལ་གྱི་ཁྱབ་ཚད་ རྒྱུན་སྐྱོང་འབད་ནི་གི་ སྲིད་བྱུས་འདི་གིས་ ང་བཅས་རའི་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ ནག་རྫས་མེད་པའི་ རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་འབད་བཟོ་ཚུགས་དེ་ཡོད། (ལེའུ་ ༣ པ་ གཟྱིགས་གནང) བཟོ་སྐྲུན་དང་སྐྱེལ་འདྲེན་ དེ་ལས བཟོ་གྲྭའི་ས་ཁོངས་ནང་འཐོན་པའི་ ནག་རླུང་མར་ཕབ་ཀྱི་ཐབས་བྱུས་ཀྱིས་ཡང་ མཉམ་འབྲེལ་འབད་དེ་ཡོད། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༢ གི་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་ཐབས་

བྱུས་དང་ ནག་རླུང་མར་ཕབ་ལྡན་པའི་ དང་ལེན་འཆར་གཞི་ནང་བཀོད་ཡོད་མི་ ནག་རླུང་མར་ཕབ་ལྡན་པའི་ གོང་འཕེལ་གྱི་ཐབས་ལམ་དེ་གིས་ ནུས་ཤུགས་ཅན་གྱི་བཟོ་གྲྭ་དང་ ལོ་ཐོག་ཐོན་སྐྱེད་ སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་འཚོ་སྐྱོང་དང་ ཁྲོམ་སྡེའི་ རུལ་མ་བཏུབ་པའི་ཕྱགས་སྙིགས་ དེ་ལས་ འཁོར་ལམ་སྐྱེལ་འདྲེན་ དང་ ཁྱིམ་གྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ལས་འབྱུང་བའི་ཐོན་རླུང་འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནི་གི་གདམ་ཁ་ཚུ་ བཅུད་བསྡུཝ་ཨིན། དེ་མ་ཚད་ཐབས་ལམ་འདི་ རིམ་གྱི་འབད་ སྲིད་བྱུས་ཚུ་གི་གཞི་འགམ་ཅིག་ལུ་འགྱུར་དོ་ཡོདཔ་ཨིན།

ཕོ་མོའི་ངོས་ལེན་ གོང་འཕེལ། དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་ མགྱོགས་དྲགས་འབད་འགྱོ་མི་དང་གཅིག་ཁར་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ཕོ་མོ་འདྲ་མཉམ་གྱི་ཁྱད་པར་འདི་ སྦོམ་སྦེ་ར་མར་ཕབ་འབད་ཚུགས་དེ་ཡོད། ཕོ་མོ་འདྲ་མཉམ་གྱི་སྲིད་བྱུས་ཀྱི་ཟྱིན་བྲིས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ ཅན་མ་འདི་གིས ཕོ་མོ་གཉིས་ཆ་ར་ལུ་ རང་སོའི་འོས་འབབ་དང་འཁྲིལ་རེ་འདོད་འགྲབ་ནི་དོན་ལུ གོ་སྐབས་འདྲ་མཉམ་བྱིན་ནི་དང་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་གི་ མི་སྡེ་དང་དཔལ་འབྱོར་དེ་ལས་ སྲིད་བྱུས་གོང་འཕེལ་ཚུ་ལས་གཅིག་མཚུངས་སྦེ་ཕན་ཐོགས་ནི་གི་དོན་ལུ་ འདྲ་མཉམ་རྒྱ་ཆེ་དྲགས་འབད་ཉམས་སུ་བླང་པའི་ མི་སྡེ་ཅིག་ལུ་རེ་བ་བསྐྱེད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། ཕོ་མོའི་ངོས་ལེན་གོང་འཕེལ་གྱི་ ཐབས་ལམ་འདི་གིས་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་གི་སྲིད་བྱུས་དང་ལས་རིམ་གཞི་བཙུགས་བརྩི་སྟེ གོང་འཕེལ་གྱི་ལཱ་ཁོངས་ཚུ་ལས་ཕར་ ཕོ་མོ་འདྲ་མཉམ་དང་ ཨམ་སྲུའི་དབང་ཆ་བྱིན་ནི་དང་ འདི་དང་འབྲེལ་བའི་དཀའ་ངལ་བསལ་ནི་ནང་ ཕན་ཐོགས་ཏེ་ཡོད།

དབུལ་ཕོངས་དང་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ གཙོ་བོར་བཏོན། རྒྱལ་སྤྱིའི་ ཚོང་རོགས་ཚུ་གི་རྒྱབ་སྐྱོར་ཐོག་ལས མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ལས་རིམ་ཚུ་ནང་ དབུལ་ཕོངས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་མར་ཕབ་འབད་ནི་དང་ མི་སྡེ་སྲུང་སྐྱོབ་དང་ འཚོ་གཡོག་གསར་བཏོད་ དབུལ་ཕོངས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་བསལ་ནི་དང་འདྲ་མཉམ་གོང་འཕེལ་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་དེ་ཡོད་པའི་ ལས་རིམ་གཞན་ཚུ་ནང་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཡུན་བརྟན་བཞག་ནི་གི་དོན་ལུ་ བརྩན་ཤུགས་བསྐྱེད་དེ་ཡོད།

མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང དབུལ་ཕོངས་གཙོ་བོར་བཏོན་པའི་ ཐབས་ལམ་དེའི་ལས་རིམ་ཚུ་ ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་ཁྱབ་སྤེལ་གཏང་བའི་ སྲུང་སྐྱོབ་ལྡན་པའི་ དཔལ་འབྱོར་ཐབས་ཤེས་ཅིག་འབད་གྲུབ་ཚུགས་པའི་ གཞུང་གི་འཆར་གཞི་དང་ འཆར་དངུལ་གྱི་བྱ་སྒོའི་ལམ་ལུགས་ཚུ་ནང་ འབྲེལ་མཐུད་བཟོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན།

25

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Dorji Phuntsho, NEC

26

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

27

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ལེའུ་༢ པ། ས་གཞི།

© Karma Tshering, NEC

28

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ ཤར་ཕྱོགས་ཧི་མ་ལ་ཡ་ལུ་ ཆགས་ཏེ་ཡོད་པའི་ སྐོབས་ཚུད་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཨིནམ་ད་ ས་གནས་ཀྱི་རྒྱ་ཚད་ཡང་ཀི་ལོ་མི་ཊར་༣༨་༣༩༤་ ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་ བྱང་ཁ་ཐུག་ལུ་ རྒྱ་ནག་དང་ ལྷོ་དང་ཤར་དེ་ལས་ ནུབ་ཁ་ཐུག་ལུ་ རྒྱ་གར་རྒྱལ་ཁབ་གཉིས་ཀྱི་སྦུག་ན་ ཚུད་དེ་ཡོད། འབྲུག་གི་དངོས་གནས་མཐོ་ཚད་ཀྱི་ཁྱད་པར་འདི་ཡང་ རྒྱ་མཚོའི་ཁ་ཚད་ལས་ མི་ཀྲར་ ༡༠༠ ལས་མཐོ་ཤོས་ ༧༠༠༠ དེ་ཅིག་ཡོད་མི་འདི་གིས འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ལུ་ ཕྲ་བ་ས་གཤིས་དང་འབྲེལ་བའི་ཁྱད་པར་དང སོ་ནམ་དང་སྐྱེ་ལྡན་གནས་སྟངས་ཀྱི་ལམ་ལུགས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ དེ་ལས་ སྐྱེ་ལྡན་རིགས་སྣའི་རྒྱུ་དངོས་ཚུ་ཐོབཔ་བཟོཝ་ཨིན། སོ་ནམ་འདི་འབྲུག་གི་ མི་རློབས་བརྒྱ་ཆ་མཐོ་ཤོས་ (༥༦་༧༦)༡ ལཱ་གཡོག་སྤྲོད་མི་ ས་ཁོངས་ཅིག་སྦེ་་ཡོད་དེ་འབད་རུང་ ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་དང་བལྟ་བཤལ་གཉིསཔ་འདི་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་འོང་འབབ་བཟོ་མི་གཙོ་ཅན་ཅིག་ཨིན། ལཱ་གཡོག་གི་ས་ཁོངས་ཚུ་ག་ར་ རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་གཞི་རྟེན་དང ཡུན་བརྟན་ས་གཞི་ལག་ལེན་ལུ་ བརྟེན་སྡོདཔ་ཨིན། ཨིན་རུང་འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ ས་གཞི་ཡོངས་བསྡོམས་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༦༠ དེཅིག་ དུས་རྒྱུན་དུ ནགས་ཚལ་གྱི་གང་སྟེ་བཞག་ནི་གི་ རྩ་ཁྲིམས་ཅན་གྱི་ དགོས་མཁོ་ཚུ བསྲུང་ནི་གི་ ཁས་ལེན་འབད་དེ་ཡོད། ང་བཅས་ཀྱིས་ མི་སྡེ་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གྱི་དགོས་དོན་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ཡར་ཕར་གཏང་ནི་གི་དོན་ལས་ ས་གཞི་ལེགས་ཤོམ་སྦེ་ལག་སྤྱོད་འབད་དགོཔ་ཨིན།

འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་འདི་ ཨེ་ཞི་ཡ་ལུ་ཡོད་པའི་ གཙང་སྦྲ་ལྡན་པའི་རླུང་མ་དང་ཆུ་ དེ་ལས་ གནའ་དུས་ཀྱི་ནགས་ཚལ་ཡོད་པའི་ སྔར་བཞིན་གྱི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་གྲལ་ལས་ ཅིག་ཨིན། ཨིན་རུང་ གྲྲོང་གསེབ་ལས་ཁྲོམ་ཁར་ གཞི་སྤོ་་བའི་གངས་ཁ་ཡར་སེང་དང་ ཁྲོམ་ཚོགས་མི་རློབས་གོང་འཕེལ་ འགྲུལ་འཁོར་ནང་འདྲེན་ཡར་སེང་དང་ ཐབ་ཤིང་དང་འཁོར་ལམ་དགོས་འདོད་ཡར་འཕེལ་ དེ་ལས་ བཟོ་སྐྲུན་ཚུ་ལས་བརྟེན་ མ་འོངས་པའི་ནང་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་རྒྱུ་དངོས་ལུ་ གནོད་རྐྱེན་མང་རབས་ཅིག་འོང་ནི་ཨིན་མས། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་གྱི་ཕོག་ཤུགས་ལས་བརྟེན་པའི་ ཉེན་ཁ་སྦོམ་ཡོདཔ་ཨིན། ཡུན་རིང་གི་ནམ་དགུན་གྱི་སྐམ་པའི་དུས་ཚུ་ལས་བརྟེན་ ས་གནས་ནང་འཁོད་ ཆུ་མ་ལང་བའི་ དཀའ་ངལ་དང་ ནགས་ཚལ་༢ མེ་རྐྱེན་ཚུ་གི་ གནོད་རྐྱེན་མང་སུ་འཐོན་ནི་འགོ་བཙུགས་ཡོདཔ་མ་ཚད་ ཆར་ཤུགས་ཚུ་ལས་བརྟེན་པའི་ ས་རུད་དང་ཆུ་རུད་ འཁྱེག་ཚུ་བཞུ་ནི་

དང་ དེར་བརྟེན་གྱི་ འཁྱེག་མཚོ་འགས་ཏེ་ཆུ་རུད་འཐོན་ནི་ དེ་ལས་ གནོད་ཅན་དང་ ནད་གཞི་ཚུ་འབྱུང་ནི་གི་ཉེན་ཁ་ཡོད། གདོང་ལེན་འདི་ཚུ་ལས་བརྟེན་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ ཀ་ཆེན་བཞི་གི་ལམ་སྟོན་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ རྩ་ཁྲིམས་ཀྱི་གཞི་བཀོད་ནང་འཁོད་ཀྱི་ མི་སྡེ་དཔལ་འབྱོར་དང་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ཚུ་འགྲུབ་ནིའི་དོན་ལུ་ ས་གཞི་ལག་ལེན་འཆར་གཞི་དང་ ཡུན་བརྟན་ས་གཞི་འཛིན་སྐྱོང་གྱི་ འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ཐབས་ལམ་ དགོཔ་འཐོན་ཏེ་ཡོད། ཆ་ཤས་འདི་གིས་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཐབས་བྱུས་ཀྱིས་ངོས་ལེན་འབད་བའི་ ས་གཞི་དང་འབྲེལ་བའི་ གདོང་ལེན་རིམ་འབྱུང་ཚུ་ འཚོལ་ཞིབ་འབདཝ་ཨིན།

ས་གཞི་ལག་ལེན་དང་འབྲེལ་བའི་ གདོང་ལེན། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ རྒྱལ་ཁབ་ཆུང་ཀུ་ཅིག་ཨིན་པའི་ཁར་ གངས་ཅན་ཚུ་གིས་སྐོར་ཏེ་ཡོདཔ་ལས་ གོང་འཕེལ་གྱི་ལཱ་ཚུ་གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་འགོ་འདྲེན་འཐབ་ནི་འདི་ གདོང་ལེན་ཅན་ཅིག་འབད་ཡོདཔ་ཨིན། ས་དབྱིབས་ཆགས་ལུགས་ཀྱི་གནས་སྟངས་དང་འཁྲིལཝ་ད་ སོ་ནམ་གྱི་ས་གཞི་བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༣༡ དེ་ཅིག་ གྱེན་གཟར་དྲགས་ཡོད་པའི་ས་གནས་ བརྒྱ་ཆ་ ༥༠ དང་ དེའི་ཡར་བཅས་ གནས་ཏེ་ཡོད། རྟེན་གཞི་ རྒྱ་སྐྱེད་དང་ ཁྲོམ་ཚོགས་གོང་འཕེལ་ དེ་ལས་ སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་ཚུ་ལས་བརྟེན་ གཙང་ཆུ་དང་ལུང་གཤོང་ དེ་ལས་ གྱེན་གཟར་དྲགས་མེད་པའི་ ས་གནས་ཚུ་ནང་ འགྲན་ཟླ་ཅན་གྱི་གནོན་ཤུགས་ ཡོདཔ་ཨིན། རྩ་ཁྲིམས་ཀྱི་དགོས་མཁོ་དང་འཁྲིལ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་ཆ་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ཉུང་ཤོས་ ༦༠ ནགས་ཚལ་གྱི་ཁྱབ་སྟེ་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ཅིག་འབད་བཞག་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན་རུང་ འདི་ལས་ལྷག་སྟེ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལུ་ ས་ཁོངས་ཡོངས་བསྡོམས་༣ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༧༡ གི་བརྩི་ ནགས་ཚལ་གྱི་ཁྱབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། ད་ལྟོའི་དུས་ལུ ས་གཞི་ཡོངས་བསྡོམས་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༣ སོ་ནམ་ཞིང་༤ ལཱ་གི་དོན་ལུ་ ལག་ལེན་འཐབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། སོ་ནམ་ལཱ་གིས་ བཟའ་འཐུང་ཉེན་སྲུང་དང་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མི་རློབས་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༥༧༥ གི་འཚོ་བའི་མཐུན་རྐྱེན་ རྒྱབ་སྐྱོར་འབདཝ་མ་ཚད་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ནང་འཁོད་ཐོན་དངོས་ཡོངས་བསྡོམས་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༡༧་༤༦ བཟོ་ཚུགསཔ་ལས་བརྟེན་ སོ་ནམ་ས་གཞི་ལག་ལེན་ ཡར་སེང་འབད་ནི་གི་གནོན་ཤུགས་ཡོདཔ་ཨིན།

ད་ལྟོའི་དུས་ལུ སྐྱེ་ནུས་ཀྱི་རྒྱུག་ཚད་ ༡་༧ ལུ་ལྷོད་དེ་ཡོད་རུང་ འབྲུག་གི་མི་རློབས་ ༧༣༥༥༣༣༧ ཡོད་མི་དང་འབྲེལ་ འདས་པའི་

29

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

དུས་དང་ཕྱདཔ་ད་ མི་རློབས་ཡར་སེང་ འགྲྲོས་ཀྱིས་སྦེ་འགྱོ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་འབདཝ་ད་ ད་རིས་ཀྱི་མི་རློབས་ཀྱི་རྒྱ་ཚད་དང་ དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་ལས་བརྟེན་ ནགས་ཚལ་དང་སོ་ནམ་ས་ཞིང་བསྒྱུར་བཅོས་ཀྱི་གནོན་ཤུགས་ཡང་ བཙུགསཔ་ཨིན། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༣ ལུ་ བར་ཚད་ལྡན་པའི་འོང་འབབ་ཡོད་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གནས་རིམ་ལས་ ཐོན་ནི་གི་དུས་ཚད་ཨིནམ་ད་གཅིག་ཁར་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ མི་སེར་རེ་རེ་ལུ་བསྟུན་པའི་ ནང་འཁོད་ཐོན་དངོས་ཡོངས་བསྡོམས་དེ་ ལོ་ངོ་ བཅུ་ཕྲག་གཉིས་ཀྱི་རིང་ལུ་ ཡར་སེང་འགྱོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན།༨ གནས་སྟངས་ལ་ལུ་ཅིག་ནང་ལུ་ ཞིང་ཆུ་མ་ལང་པའི་དཀའ་ངལ་དང་ གནད་དོན་གཞན་ ཆུ་ཞིང་ནང་ཡུན་རིང་གི་དུས་ལུ་༩ མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་གི་ལཱ་ཚུ་ བཀག་འཛིན་འབདཝ་ལས་བརྟེན་ གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་མི་སྡེ་ཚུ་གིས་ རང་གིས་བཟའ་སྤྱོད་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ཆུ་ཞིང་ཚུ་ གེ་ར་ སྐམ་ཞིང་དང་འབྲེལ་བའི་ སོ་ནམ་གྱི་ལཱ་འབད་ནི་གི་དོན་ལུ་ བསྒྱུར་སྤྱོད་འབད་བའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན། གནད་དོན་འདི་གིས་འབད་ ང་བཅས་རའི་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ ཕྱི་རྒྱལ་ཁབ་ལས་ཆུམ་ནང་འདྲེན་འབད་ནི་ ཡར་སེང་འགྱོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན།༡༠ བཅུད་ཅན་ཡོད་པའི་ ས་གཞི་གཞན་ཚུ་ཡང་ རྟེན་གཞི་གོང་འཕེལ་གྱི་ལཱ་ ས་ནོམ་ཞིང་ལམ་བསལ་ནི་དང་གློག་མེ་བཀྲམ་སྤེལ་འབད་ནི་ གཏེར་རྫས་བཏོན་ནི་དང་བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་ཁར་ཡང་རྒྱས་གཏང་ནི་ དེ་ལས་ ཁྲོམ་ཚོགས་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་ཚུ་ལས་ གནོན་ཤུགས་ཕོག་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན།༡༡

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༩ དང་ ༢༠༡༥ ནང་འཁོད་ གཞུང་གི་ས་གཞི་ ཡོངས་བསྡོམས་ ཧེག་ཊར་ ༢༧༣༩ དེ་ཅིག་ སོ་ནམ་གོང་འཕེལ་གྱི་ལཱ་ གཏེར་རྫས་བཏོན་ནི་དང་ ཚོང་གྲྭ་དང་ལས་འཛིན་ཚུ་བརྩི་སྟེ་ བཟོ་གྲྭའི་ལས་འགུལ་ཚུ་ལུ་ གླ་ཁར་སྤྲོད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན།༡༢ ཚད་ཅན་གྱི་ས་གཞི་ཐོན་སྐྱེད་ བགོ་སྐལ་འབད་ནི་གི་དོན་ལུ་ ལམ་ལུགས་དང་འཁྲུལ་བའི་ སྲིད་བྱུས་ དགོས་མཁོ་ཡོདཔ་བཟོ་ནིའི་ཕྱིར་དུ་ གཞུང་གི་ས་གཞི་ གླ་ཁར་སྤྲོད་ནི་གི་སྲོལ་ འཕྲོ་མཐུད་དེ་ར་ཡོདཔ་ཨིན། གོང་འཕེལ་དང་ལྡན་པའི་ ཨེབ་ཤུགས་ཚུ་ཡར་སེང་འགྱོཝ་ད་གཅིག་ཁར་ མི་སྡེ་དང་ འཆར་གཞི་གོང་འཕེལ་ཚུ་དང་བསྟུན་པའི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ ཕན་གནོད་ཚུ་བརྩི་འཇོག་འབད་དགོཔ་ ཁག་ཆེཝ་ཨིནམ་མ་ཚད་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལུ་ཕོག་པའི་ གནོད་རྐྱན་ཚུ་མར་ཕབ་འབད་དགོ།

གཞུང་གི་ས་གཞི་ཚུལ་མིན་བདག་བཟུང་དང་ ཅ་དངོས་ཐོ་གཞུང་གི་ངོས་ཚིག་གསལ་ཏོག་ཏོ་མེད་མི་དང་འབྲེལ་ ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ནགས་ཚལ་ཚུ་ ས་ནོམ་ས་ཞིང་ལུ་བསྒྱུར་བཅོས་འབད་

དེ་ གཞུང་གི་ས་གཞི་ཧམ་འཛུལ་འབད་ནི་དང་ ས་གཞི་གི་ཁྲམ་སྤོ་སོར་འབད་ནི་ དེ་ལས་ གཞིས་ཆགས་ཀྱི་གོང་འཕེལ་ཚུ་ གདོང་ཅན་ཅིག་འབད་ཡོདཔ་ཨིན།༡༣

རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་གྱི་ ཕོག་ཤུགས་དང་འབྲེལ་བའི་ གདོང་ལེན། འབྲུག་རྒྱ་ཁབ་འདི་ ཧི་མ་ལ་ཡན་གངས་གཤོང་གི་སྦུག་ལུ་ཆགས་ཏེ་ཡོདཔ་ལས་བརྟེན་ སྐྱེ་ལྡན་གནས་སྟངས་རིམ་ལུགས་ཡང་ འཇིག་ཉེན་ཅན་ཅིག་སྦེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ ས་ཡོམ་ལས་བརྟེན་རྐྱེན་ངན་དང་གྱེན་གཟར་དྲགས་ཡོད་པའི་ གངས་ཅན་ཚུ་ལས་མར་འབབ་ རྒྱ་ཚད་ཆུང་བའི་༡༤ ལུང་གཤོང་མཐའམ་བདའ་སྟེ་ ཆུ་རུད་ཀྱི་རྐྱེན་ངན་འབྱུང་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་ཨིན། ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་ལས་བརྟེན་ རང་བཞིན་གྱི་རྐྱེན་ངན་འབྱུང་ནིའི་ཉེན་ཁ་རྒྱ་ཆེ་དྲགས་སྦེ་ར་ འོང་ནི་ཨིན་མས། སྤྱི་ལོ་༡༥ ༢༠༦༥ ལུ་ ཨཡི་པི་སི་སི་གི་དམིགས་ཚད་དང་འཁྲིལ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ ལོ་བསྟར་བཞིན་དུ་ ཆར་ཞོད་ཡར་སེང་ མི་ལི་མི་ཀྲར་ ༥༠༠ ལས་ ༦༠༠ ཚུན་དང་ བསིལ་དྲོད་ཀྱི་ཚད་ ཌིགིརི་ སེནཊྱིགེརེཌ་ ༣་༥ གི་ཡར་འཕར་འགྱོ་ནི་ཨིན་མས། གནས་སྡུད་ཚུ་ ཚད་ཅིག་ལས་བརྒལ་མེད་རུང་ འཕྲལ་ཁམས་ཀྱི་ལོ་འདི་ནང་ར་ གནམ་གཤིས་ཀྱི་འོད་ཚད་དང་བསྐྱར་འབྱུང་ ཡར་འཕར་འགྱོ་སྟེ་ཡོདཔ་མི་ཚུ་ ཞིབ་རྟོག་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། ཆརཔ་ཤུགས་སྦེ་རྐྱབ་ལས་བརྟེན་འབྱུང་མི་ ཆུ་རུད་དང་ས་རུད་ ཡུན་རིང་གི་གནམ་གཤིས་ སྐམ་ཀྲོག་ཀྲོ་ལས་འབྱུང་བའི་ གནོད་རྐྱེན་ཆེ་བའི་ ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་ སེརཝ་དང་ཆར་རླུང་ཚུ་ རྒྱུན་མ་ཆད་པར་རྐྱབ་ནི་ཡོདཔ་མ་ཚད་ གནོན་པ་སྦོམ་བཀལཝ་ཨིན། འདི་གིས་དཔལ་འབྱོར་དང་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ལུ་ གནོད་པ་སྦོམ་ཡོདཔ་ཨིན།༡༦

འཁྱེག་ཕུང་ཚུ་བཞུ་བའི་སྐབས་ འཁྱེག་མཚོ་འགས་ཏེ་འཐོན་པའི་ཆུ་རུད་ཚུ་གི་ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་ཨིན། ས་གནས་ནང་འཁོད་ཀྱི་ཆར་འབབ་ཀྱི་གནས་སྟངས་བསྒྱུརཝ་ལས་ ས་གནས་ལ་ལུ་ཅིག་ནང་ གནམ་སྐམ་ཀྲོག་ཀྲོ་སྦེ་སྡོད་པའི་དུས་་ལུ་ ཆར་ཆུ་དཀོན་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། ལོ་ངོ་ ༢༥ གི་རིང་ལུ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ གལ་གནད་ཆེ་བའི་ ཆར་ཆུ་ལས་བརྟེན་པའི་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་ཚུ་མཐོང་ཚུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་ ༦ དེ་ཡང༔ དང་པ། སྤྱི་ལོ་ ༡༩༩༤ གི་ ཀླུའི་འཁྱེག་མཚོ་འགས་ཏེ་ཐོན་པའི་ཆུ་རུད་ གཉིས་པ། ཕུན་ཚོགས་གླིང་དུ་ཐོན་ཡོད་པའི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༠ ལོའི་ ནམ་བྱཱར་གྱི་ཆརཔ་ལས་བརྟེན་པའི་ ཆུ་རུད་ གསུམ་པ། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༤་ གི་ ཤར་ཕྱོགས་འབྲུག་གི་ནམ་བྱཱར་ལས་འབྱུང་བའི་ ཆུ་རུད་ བཞི་པ། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༩ གི་ རླུང་འཚུབ་ཨཡི་ལ་ལས་བརྟེན་པའི་ ཆུ་རུད་ ལྔ་པ། སྤྱི་ལོ་༢༠༢༥ གི་ ལེམ་ཐང་མཚོ་འགས་ཏེ་ཐོན་པའི་ ཆུ་རུད་དང་

30

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

དྲུག་པ། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༦ གི་ ལྷོ་ཕྱོགས་འབྲུག་གི་ ནམ་བྱཱར་ལས་ཐོན་པའི་ ཆུ་རུད་ཚུ་ཨིན་ནོ། ས་གཞི་རྒྱ་ཚད་དང་ མི་རློབས་དེ་ལས་ དཔལ་འབྱོར་གནས་སྟངས་ཆུང་ཀུ་ཡོད་མི་ གོང་འཕེལ་ཉུང་མཐའ་སྦེ་འགྱོ་སྟེ་ཡོད་པའི་འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་བཟུམ་ཅིག་ནང་ རྐྱེན་ངན་འཚུབ་ཅན་འདི་གིས་ གནོད་རྐྱེན་སྦོམ་སྦེ་རྐྱབ་ཨིན། འདི་གིས་མ་ཚད་པར་ གོང་འཕེལ་ཡར་དྲག་གི་བཀག་ཆ་ཡང་ ལོ་ངོ་ལེ་ཤ་ཅིག་གི་རིང་ལུ་ ཡར་ཕར་འགྱོ་སྟེ་ཡོད།

ས་གཞི་མར་ཉམས་དང་འབྲེལ་བའི་ གདོང་ལེན། ས་གཞི་མཐོ་ཚད་དང་སའི་དབྱིབས་རྩུབ་དྲག་འབད་ཡོད་ནི་འདི་གིས་ ང་བཅས་རའི་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ ས་གཞི་བཅུད་ཅན་ལྡན་པའི་ ཐོན་སྐྱེད་ ཉུང་མཐའ་ལས་བརྒལ་མེདཔ་ཨིན། ས་གཞི་ལག་ལེན་གྱི་གོ་སྐབས་དང་ བཟའ་སྤྱོད་འབད་བཏུབ་པའི་ བཅུད་ཅན་ལྡན་པའི་ས་གཞི་འདི་ གྲྲོང་གསེབ་མི་སྡེ་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་དང་གཞི་བདེ་ དེ་ལས་ རྒྱལ་ཡོངས་བཟའ་འཐུང་ཉེན་སྲུང་གི་དོན་ལུ་ རྩ་ཅན་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཅིག་ཨིན། ལོ་ངོ་བཅུ་ཕྲག་གི་རིང་ལུ་ མི་རློབས་ཡར་སེང་དང་གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་ལས་བརྟེན་ དབྱེ་ཁ་མ་འདྲ་བའི་ས་གཞི་མར་ཉམས་ ཡར་སེང་འགྱོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། བརྟག་ཞིབ་ཚུ་གི་བཀོད་མི་ནང་ ཆུར་བརྟེན་ས་གཞི་མར་ཉམས་ གཙོ་བོ་ར་ ཆུ་གཡུར་ ས་རུད་དང་རྫ་རོང་འབྱུང་བ་ དེ་ལས་ ས་གནས་ནང་འཁོད་ལས་ ཆུ་རུད་ཐོན་ནི་ཚུ་ ཡོངས་གྲགས་ཅན་དང་རྐྱེན་ངན་འཚབ་ཅན་ཅིག་ཨིན།

འདི་ཡང་ ཆར་འབབ་ཀྱི་གནས་སྟངས་འགྱུརཝ་ད་གཅིག་ཁར་ རྐྱེན་ངན་ཡང་འདི་དང་བསྟུན་འཐོན་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། ས་གནས་ཀྱི་ རྫས་སྦྱོར་མར་ཉམས་འདི་ རང་བཞིན་གྱི་སྨིན་པའི་ དངོས་རྫས་མར་ཕབ་འགྱོ་ནི་དང་ས་བཅུད་ཉམས་ནི་ ཡང་ན་ འབུཔ་སྨན་དང་རྫས་ལུད་ མང་སུ་ལག་ལེན་འཐབ་སྟེ་ ས་གཞི་བཙོག་གྲིབ་ཞུགས་བཅུག་ནི་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན། དངོས་ཁམས་མར་ཉམས་འདི་ སྟེང་ས་མར་ཕབ་འགྱོ་ནི་དང་ བར་ས་དམ་ཞིབ་ཅན་འགྱོ་ནི་ཚུ་ རྒྱལ་གནད་ཅན་ཅིག་ཨིན། གདོང་ལེན་གཞན་ཡང་ ལོ་ཐོག་འོས་འབབ་ཡོད་མེད་དང་ བཏུབ་མ་བཏུབ་ཀྱི་བརྡ་དོན་ཡོད་པའི་ རྒྱལ་ཡོངས་ས་གཞིའི་སྲབ་ཁྲ་ཡོངས་རྫོགས་མེདཔ་ལས་ ས་གཞི་ཚུ་ལེགས་ཤོམ་སྦེ་ལག་ལེན་འཐབ་མ་ཚུགསཔ་ཨིན།

རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་གནས་མང་ཤོས་ཅིག་ནང་ར་ གྱེན་གཟར་དྲགས་ཡོད་པའི་ གངས་ཅན་གྱི་ས་གནས་ནང་ སྐམ་ཞིང་ལུ་བརྟེན་པའི་ སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་འབད་དོ་ཡོདཔ་ལས་ སྟེང་ས་འཕྱག་འབག་མི་ལས་བརྟེན་ སའི་བཅུད་མར་ཉམས་འགྱོཝ་ཨིན། འདི་གིས་ལོ་ཐོག་ཡར་

འཕར་དང་ ཐོན་སྐྱེད་ལུ་གནོདཔ་ཨིན། ས་གཞི་མར་ཉམས་བཅུག་པའི་ ཐད་ཀར་གྱི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཚུ་ཡང་ ཚད་མེད་ཀྱི་ཐོག་ལས་རྩྭ་འབྲོག་ནང་གཏང་ནི་དང་ཡུན་བརྟན་མེད་པའི་སོ་ནམ་གྱི་ལཱ་ སྐྱོ་དྲགས་ལྡན་པའི་ཞིང་ཆུ་གི་ལམ་ལུགས་འཛིན་སྐྱོང་དང་ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་ ཚད་ལས་བརྒལ་བའི་ནགས་ཚལ་ལག་ལེན་དངབཟོ་གྲྭ་དང་འབྲེལ་བའི་ལས་སྣ་ ཁྲོམ་ཚོགས་ཡར་རྒྱས་དང་རྟེན་གཞི་གོང་འཕེལ་(དམིགས་བསལ་དུ་ འཁོར་ལམ་བཟོ་སྐྲུན) དེ་ལས་ འོས་འབབ་མེད་པའི་གཏེར་རྫས་བཏོན་ནི་དངསྐྱོ་དྲགས་ཅན་གྱི་ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན། ཐད་ཀར་མིན་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཚུ་ཡང་ མི་རློབས་ཡར་སེང་དང་གཞི་བཀོད་ དབུལ་ཕོངས་དང་ས་གཤིས་འཕོ་བསྒྱུར་ དེ་ལས་ སྲིད་བྱུས་དང་གཙུག་སྡེ་དང་འབྲེལ་བའི་གནད་དོན་ཚུ་ཨིན། དབུལ་ཕོངས་༡༧ དང་ས་གཞི་མར་ཉམས་གཉིས་ དབྱེ་བ་ཕྱེ་མ་ཚུགས་པའི་ མཐུན་འབྲེལ་ཡོདཔ་ཨིན། སྐྱོ་དྲགས་ཅན་གྱི་མི་སྡེ་ཚུ་ རང་སོའི་མི་ཚེ་འཚོ་ཐབས་ལུ་ ཐད་ཀར་དུ་ སྐྱེ་ལྡན་རིགས་སྣའི་ ཞབས་ཏོག་ལུ་བརྟེན་སྡོད་དོ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ འདི་དང་གཅིག་ཁར་ ས་གཞི་མར་ཉམས་ཀྱི་གནོན་ཤུགས་ཚུ་ ནམ་རྒྱུན་བཟོད་དགོཔ་འཐོན་དོ་ཡོདཔ་ཨིན།

རྟེན་གཞི་དང་འབྲེལ་བའི་ གདོང་ལེན། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་འཁོར་ལམ་འཐུད་འབྲེལ་འདི་ གཞུང་ལམ་དང་སོ་ནམ་ཞིང་ལམ་བརྩི་སྟེ་ ཀི་ལོ་མི་ཀྲར་ཡོངས་བསྡོམས་ ༡༨༣༩༥ ཡོདཔ་ཨིན། འཁོར་ལམ་ཚུ་བཟོ་སྐྲུན་འབད་བའི་བསྒང་ལས་ར་ ཉེན་སྲུང་གི་རྩིགཔ་དང་ཟམ་པ་ ས་འོག་ཆུ་ལམ་དང་རྐང་ལམ་ དེ་ལས་ ས་མཚམས་རྟེན་གཞི་ཚུ་བསྒྲུབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན་མས། འདི་གིས་འབད་ གུང་པ་བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༩༢ དེ་ཅིག་ དུས་ཡུན་སྐར་མ་ ༣༠ གི་ནངའཁོད་ འཁོར་ལམ་ལས་ལམ་འགྱོ་སྟེ་ལྷོད་ཚུགས་པའི་ས་གནས་ནང་སྡོད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་མས།༡༨ གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་མི་སྡེ་མང་ཤོས་ཅིག་གི་དོན་ལུ་ འཁོར་ལམ་དང་ཟམ་ཕུད་རྡོག་གཅིགཔ་འདི་ ཚོང་འབྲལ་འཐབ་ནི་དང་མི་སྡེ་ཞབས་ཏོག་ཞུ་ནིའི་དོན་ལས་ ཁག་ཆེ་བའི་སྲོག་ཤིང་བཟུམ་ཅིག་ཨིན་མས། ཨིན་རུང་མེདཔ་ཐལ་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོད་མི་ཅིག་ཨིན་མས། འཁོར་ལམ་མཐུད་འབྲེལ་དང་གཞན་ མི་མང་གཞི་རྟེན་མཁོ་ཆས་ ཞིང་ཆུའི་གཡུར་བ་དང་ ཆུའི་གཡུར་བ་བསལ་ནི་གི་ལམ་ལུགས གློག་ཐག་དང་ཆུར་བརྟེན་གློག་མེའི་མཐུན་རྐྱེན་ དེ་ལས་གཞུང་གི་ཞབས་ཏོག་ཚུ་ག་ར་ ས་ཡོམ་དང་ཆུ་རུད་དེ་ལས་ས་རུད་ལས་བརྟེན་ མེདཔ་གཏང་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་ཨིན། ལོ་ ༡༥ གི་རིང་ལུ་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་ཚུ་གི་བསྐྱར་འབྱུང་དང་ཕོག་ཤུགས་ཡར་སེང་འགྱོ་སྟེ་ཡོད།༡༩ ད་རུང་ཆར་ཞོད་ཡར་འཕར་འགྱོ་སྟེ་ཡོདཔ་དང་འབྲེལ་ ཕོ་ཚོད་དཔག་མ་ཚུགསཔ་པའི་

31

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma Tshering, NEC

དུས་ཚད་དང་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་ཚུ་ལས་བརྟེན་ ཉམས་གསོ་གི་ལཱ་གི་དོན་ལུ་ ཟད་འགྲྲོ་མང་རབ་ཅིག་གཏང་དགོཔ་ཐོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན།

སའི་དབྱིབས་དང་ འཇིག་ཉེན་ཅན་གྱི་ས་ཁམས་ཀྱི་གནས་སྟངས་དང་འཁྲིལ་ གྱེན་གཟར་དྲགས་ལྡན་པའི་ས་གནས་ཚུ་ནང་ ལྗིད་ཅན་གྱི་འཕྲུལ་ཆས་ལག་ལེན་འཐབ་སྟེ་ འཁོར་ལམ་བཟོ་སྐྲུན་འབད་བའི་སྐབས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་འབྲེལ་བའི་གདོང་ལེན་ཚུ འབྱུང་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། ཟད་འགྲྲོ་ཉུང་ཙམ་བཏང་ཐོག་ལས་ བཟོ་སྐྲུན་འབད་བའི་ས་ནོམ་ཞིང་ལམ་ཚུ་ མང་ཤོས་ར་ བཟོ་བཀོདའཆར་གཞི་དང་མ་འཁྲིལ་བ་རྐྱབ་སྟེ་ཡོད་པའི་གུ་ རྒྱུན་སྐྱོང་དང་བདག་འཛིན་མ་འབད་བ་བཀོག་བཞག་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ལས་ ཆུ་གཡུར་དང་རྩིག་རྟེན་གྱི་གཞི་བཀོད་ཚུ་ མཐོང་ནི་དཀོན་དྲགས་ཡོདཔ་ད་ གནད་དོན་འདི་ལས་བརྟེན་ ལམ་གྱི་སྦོ་ལོག་དང་འོག་ལས་ཕར་ འཕྲལ་འཕྲལ་ར་ ས་གཞི་མར་ཆག་འགྱོ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་འབད་ ས་ཆའི་མཐོང་སྣང་ འདྲོག་སི་སི་ཅིག་ལུ་འགྱུར་དོ་ཡོདཔ་ལས་ བལྟ་བཤལ་གྱི་འོས་འབབ་ཡང་མར་ཉམས་འགྱོཝ་ཨིན། འཆར་གཞི་མེད་པའི་ སོ་ནམ་ཞིང་ལམ་བསལ་མི་འདི་གིས་ ས་གནས་ལ་ལུ་ཅིག་ནང་ སེམས་ཁམས་དང་ལམ་སྲོལ་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་ སའི་ཆགས་ཚུལ་ལུ་ གནད་རྐྱེན་རྐྱབ་ནི་གི་ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་ཨིན། དཔེར་ན་ འཁོར་ལམ་ཚུ་ སྟེས་དབང་གི་འབད་ བསྣོལ་ཏེ་འགྱོ་བའི་ རྒྱལ་རབས་ལྡན་པའི་ ཆོས་ཕྱོགས་ཀྱི་ས་ཁོངས་རྩ་ཅན་ཚུ་ལུ་ གནོད་ནི་གི་ཉེན་ཁ་ཡོད།

སོ་ནམ་ས་གཞི་དང་འབྲེལ་བའི་ གདོང་ལེན། ལོ་ངོ་བཅུ་ཕྲག་གི་རིང་ལུ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སོ་ནམ་ཐོན་སྐྱེད་ཡར་དྲག་འགྱོ་མི་འདི་གིས་ ཁྱིམ་གུང་དང་རྒེད་འོག་ དེ་ལས་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་གནས་ཚད་ཀྱི་བཟའ་འཐུང་རང་མགོ་རང་འདྲོང་གི་དམིགས་དོན་འགྲུབ་ནིའི་དོན་ལུ་ གལ་གནད་ཅན་ཅིག་སྦེ་ ཕན་གྲྲོགས་འབད་དེ་ཡོད།༢༠ ས་ཁོངས་ལ་ལུ་ཅིག་ནང་ལུ་ ཟ་འཐུང་རང་མགོ་རང་འདྲོང་གི་དམིགས་དོན་འདི་ཡང་ དེང་སང་ལམ་ལུགས་དང་དུས་མཐུན་སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་དང་ ཐོན་སྐྱེད་ཤུགས་ཅན་ དེ་ལས་ ཚོང་ལས་ཐོན་སྐྱེད་རྒྱ་སྐྱེད་ དཔེར་ན་ ཤ་དང་འབྲུ་སྣ་དེ་ལས་ རྡོ་སྣུམ་ རྒྱ་སེང་འབད་ཐོག་ལས་ འགྲུབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། ས་ཁོངས་གཞན་ཚུ་ནང་ འཚོ་ཙམ་ལྡན་པའི་ མི་སེར་ཉམ་ཆུང་ཚུ་ལུ་༢༡ གཞུང་གི་ཁ་ཐུག་ལས་ ཆུ་གཡུར་དང་ཐོན་སྐྱེད་ཆེ་བའི་ལོ་ཐོག་སྣ་མང་ དེ་ལས་སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་གྱི་རིགས་རྒྱུད་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་གིས་ཞབས་ཏོག་ཚུ་ཐོབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་མ་ཚད་ཐོན་

སྐྱེད་ཡར་སེང་རྐྱབ་ནིའི་དོན་ལུ་ སྔར་སྲོལ་གྱི་ཤེས་བྱ་དང་དེང་སང་གི་ཐབས་ཤེས་སྣ་ཚོགས་ ལག་ལེན་གྱི་རྒྱབ་སྐྱོར་ཡང་ཐོབ་་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་དང་གཅིག་ཁར་ ས་གནས་དག་པ་ཅིག་ནང་ལུ་ ཡུན་རིང་དང་ ཆ་མི་སྙོམ་པའི་ རྫས་ལུད་ཚུ་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་ ཉམས་སྲུང་དང་ལྡན་པའི་ཆུ་འཛིན་སྐྱོང་དང་དགོས་མཁོ་དང་བསྟུན་པའི་སྟེང་ས་མེད་པའི་ གྱེན་གཟར་ཡོད་པའི་ས་གནས་ཚུ་ནང་ བྱཱ་ལཱ་འབད་ནི་ ལོ་ཐོག་གི་ཨ་རོ་ཚུ་མེ་གཏང་ནི་ ལོ་ཐོག་སྣ་ཚོགས་བཏབ་ནིའི་ལཱ་འཐུས་ཤོར་དང་ ས་བཅུད་རྒྱུན་སྐྱོང་འཐབ་ནིའི་དོན་ལུ་ ཞིང་སྟོང་ཡུན་རིང་མ་བཞག་པའི་ རྩེ་རི་སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་ཚུ་བརྩི་ཐོག་ ཡུན་བརྟེན་མེད་པའི་ ས་ནོམ་ཞིང་ལཱ་ཚུ་འཕྲོ་མཐུད་དེ་ར་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། ཆུ་རུད་ལས་བརྟེན་ས་གཞི་ཚུ་ ཆུ་གི་འཕྱག་བདའ་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ ཞིང་ཆུ་དཔག་ནིའི་དོན་ལུ་ ཆུ་གཡུར་ཚུ་ ས་ལག་ལེན་འཐབ་སྟེ་བཟོ་སྐྲུན་འབད་ནི་དང་ ཆུ་གཡུར་འཛིན་སྐྱོང་དང་བདག་འཛིན་ལེགས་ཤོམ་མེད་མི་ དེ་ལས་ ས་ནོམ་ཞིང་ལམ་ཚུ་སྐྱོ་དྲགས་སྦེ་བཟོ་སྐྲུན་འབད་མི་འདི་གིས་ ཆུ་རུད་དང་ས་རུད་འཐོན་ནི་གི་ཉེན་ཁ་ཡོད། རྒྱ་ཚད་ལྡན་པའི་ སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་རུ་ཚན་འདི་ མི་སྡེ་འཚོ་སྐྱོང་གི་དོན་ལུ་ གལ་ཅན་ཅིག་ཨིན་རུ་ རྩ་འབྲོག་ནང་གཏང་ནི་གི་གང་ཁ་མང་པ་ཅིན་ སྐྱེ་ལྡན་གནས་སྟངས་ལུ་ གནད་པ་སྦོམ་བཀལ་ནི་གི་ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་ཨིན།

ཡུན་བརྟན་དངའབྲེལ་བའི་ གདོང་ལན་གཞན་ཡང་ ས་གཞི་ཁ་བཏོར་འགྱོ་བའི་དཀའ་ངལ་ཡོདཔ་ཨིན། གནད་དོན་དེ་ལས་

32

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

བརྟེན་ འོས་འབབ་ལྡན་པའི་ སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་གི་དོན་ལུ་ ས་གཞི་མ་ལང་པའི་ གདོང་ལན་འབྱུང་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། བཟའ་སྤྱོད་འབད་བཏུབ་པའི་ས་གཞི་ལ་ལུ་ཅིག་ ཁྲོམ་ཚོགས་གོང་འཕེལ་ལས་བརྟེན་འབྱང་བཏོར་ཤོར་ཏེ་ཡོད་པའི་ཁར་ ས་ཁོངས་གཞན་ཚུ་ ས་གཞི་མར་ཆག་དང་ བཅུད་མེད་པའི་དཀའ་ངལ་བྱུང་སྟེ་ཡོད། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་མང་ཤོས་ཅིག་ནང་ ས་གཞི་སྟོངམ་དང་ བཟའ་སྤྱོད་མ་འབད་བར་ལུད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་གི་མ་ཚད་པར་ ས་གཞི་ལ་ལུ་ བྱཱ་གི་ལཱ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ཆུ་ཞིང་ཚུ་ སྐམ་ཞིང་ལུ་བསྒྱུར་བཅོས་འབད་དེ་ཡོད།༢༢ དེ་སྦེ་བྱུང་དགོ་པའི་གནད་དོན་གཙོ་བོ་ར་ ལས་མི་དང་ཞིང་ཆུ་མ་ལང་མི་དང་ དེ་ལས་ཆུའི་རྐ་སྐམ་འགྱོ་མི་ཚུ་ཨིན། གནས་སྟངས་དེ་ཡང་ ས་གཤིས་བསྒྱུར་འབྲེལ་གྱི་ ཆར་འབབ་ལུ་འགྱུར་ཁྱད་ཕོག་མི་ལས་བརྟེན་ སྐྱོ་དྲགས་ཅིག་ལུ་འགྱུར་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། རྫོང་ཁག་ལ་ལུ་ཅིག་ནང་ལུ་ ནམ་བྱཱར་གྱི་ཆརཔ་འཕྱིས་སུ་ཅིག་འབད་རྐྱབ་མི་ལས་བརྟེན་ ཆར་དཀོན་གྱི་དུས་ཤར་ནི་གི་ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ ལོ་ཐོག་ཡང་མཐར་འཁྱོལ་ཅན་ཅིག་སྦེ་སྐྱེས་མ་ཚུགས་པའི་གནས་སྟངས་འབྱུང་སྲིད། ཨིན་རུང་ས་ཁོངས་གཞན་ཁར་ལས་ཕར་ ཆརཔ་ཤུགས་སྦེ་རྐྱབ་མི་ལས་བརྟེན་ ལོ་ཐོག་ཚུ་མེདཔ་གཏང་ནི་དང་ སོ་ནམ་ས་གཞི་ཆུ་གིས་འཕྱག་བདའ་ནི་གི་ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་ཨིན།

གདོང་ལན་གཞན་ཡང་ ལོ་ཐོག་ཚུ་རི་དྭགས་སེམས་ཅན་གྱི་གནདཔ་བཀལ་ནི་དང་ གློ་བུར་དུ་ན་ཚ་དང་ གནོད་འབུབ་འཐོན་ནི་ དེ་ལས་ ཕོ་སྐྱེས་ཚུ་གིས་ཁྲོམ་ཁར་ ལཱ་གཡོག་འཚོལ་ཏེ་འགྱོ་མི་ལས་བརྟེན་ གྲྲོང་གསེབ་ནང་ལུ་ ལས་མི་མ་ལང་བའི་དཀའ་ངལ་ཚུ་ཨིན།༢༣

ས་གཏེར་གྱི་ལཱ་དང་འབྲེལ་བའི་གདོང་ལན། ས་གཏེར་ཚུ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་གི་བསྟན་རྩའི་མང་དངུལ་དང་འབྲེལ་བའི་ ཆ་ཤས་གཙོ་ཅན་ཅིག་ཨིན། དེ་ཡང་ སྤྱི་ལོ་ ༡༩༩༨ གི་ཡིག་ཆ་༼བར་ལམ༽ནང་ ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་གྱི་ཐབས་ལམ་གལ་ཅན་ཅིག་སྦེ་ གཙོ་བོར་བཏོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་དང་གཅིག་ཁར་ ས་གཏེར་ལོག་སྤྱོད་ཡང་ འགྲྲོ་བ་མིའི་གཞི་བདེ་དང མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབ་ དེ་ལས་རྒྱལ་ཁབ་ནང་གི་ ཆོས་ཕྱོགས་དང་ལམ་སྲོལ་ཅན་གྱི་སྲོལ་ཁྱུན་མི་ཉམས་རྒྱུན་སྐྱོང་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་འཛིན་སྐྱོང་འབད་དགོཔ་ཨིན། འབྲུག་གི་བཟོ་གྲྭ་ཁང་ཚུ་ འཕྲལ་གྱི་ལོ་ཁམས་ཅིག་ནང་ གོང་འཕེལ་རྒྱུན་བརྟན་སྦེ་འགྱོ་སྟེ་ཡོད།༢༤ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༤ ལས་ ༢༠༡༦ གི་ནང་འཁོད་ལུ་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ ས་གཏེར་རྡོ་

བཏོན་གྱི་བཟོ་གྲྭ་ ༦༥ དང་གཏེར་རྫས་བཏོན་ནིའི་བཟོ་གྲྭ་ ༣༧ ས་གནས་ཀྱི་ཁྱབ་ཚད་ ཧེག་ཊར་ ༨༡༢ དང་ ༡༢༥༥༢༥ འབད་མི་ བཀོལ་སྤྱོད་འབད་དེ་སྡོད་ཡོདཔ་ཨིན་མས། དེ་ཡང་ས་གཏེར་གྱི་ལཱ་ ཙུ་ནེ་རྡོ། རྡོ་སོལ། ལྕགས་རྡོ། རྡོ་གནག། སྨན་རྡོ། རྡོ་དཀར། ཤེལ་རྡོ། རྡོ་ཁྲ་ཅནམ། རྡོ་ཀ་མ་རུ་པ།

རྡོ་ནག་དང་དོ་ལོ་མའིཊ་ཚུ་ ཕྱིར་བཏོན་འབད་ཡོདཔ་ཨིན་མས།ཚད་འཛིན་མེད་པའི་ས་གཏེར་རྡོ་བཏོན་དང་ ས་ཁོངས་ལ་ལུ་ཅིག་ནང་ ཕྱི་དངོས་རྡོ་དང་རྡོ་ཕུ་ དེ་ལས་བྱེམ་ཚུ་བསྡུ་ལེན་འབད་མི་ལས་བརྟེན་ སྒང་ལོགས་དང་ཆུའི་འགྲམ་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་ ས་རུད་དང་ཆུ་རུད་ཀྱི་རྒྱུ་རྐྱེན་འབད་དེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ ཐལཝ་ལས་བརྟེན་རླུང་མ་བཙོག་གྲིབ་ཞུགས་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་མ་ཚད་ཁྲིམས་ལྡན་གྱི་ས་གཏེར་རྡོ་བཏོན་དང་ གཏེར་རྫས་ཕྱིར་བཏོན་གྱི་ལཱ་ཚུ་གིས་ སའི་ཆགས་ལུགས་བསྒྱུར་བཅོས་འབད་གཏངམ་ཨིན་པའི་ཁར་ དེ་གིས་ མི་སྡེ་དང་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ལུ་ འཚུབ་ཅན་གྱི་བྱེམ་ཕོག་དོ་ཡོདཔ་ཨིན།་ ཕོག་ཤུགས་ཚུ་ཡང་ ས་གཞི་མེདཔ་གཏང་ནི་དང་དོང་སྤེད་མི་དང་རྫས་བམ་འགས་མི་ལས་བརྟེན་ སེར་གུ་འཐོན་ནི་ ཉེན་ཅན་གྱི་ས་ཁོངས་ལས་ ཕྱིར་བཏོན་འབད་ནི་དང་ས་ཁོངས་སེལ་ནི་ རང་བཞིན་གྱི་སྔོ་ཤིང་ཚུ་ལུ་གནས་རྐྱེན་ སྙིགས་ཆགས་དང་ཆུའི་བཙོག་གྲིབ་ འཚེར་སྒྲ་ཅན་དང་རླུང་མ་བཙོག་གྲིབ་ཞུགས་ནི་ཚུ་ཨིན། དེ་མ་ཚད་ ཐལཝ་དང་རྡུལ་ཕྲན་ཚུ་གིས་ མིའི་གཟུགས་ཁམས་དང་ འཚོ་བའི་མཐུན་རྐྱེན་ སོ་ནམ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ལུ་གནད་རྐྱེན་རྐྱབ་ཨིན།

དེའི་གནས་སྟངས་དང་དཀའ་ངལ་ཚུ་བསལ་ནིའི་དོན་ལུ་ ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་སྲིད་བྱུས་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ཚུ་སྐྱོ་དྲགས་ཅིག་སྦེ་ ལག་ལེན་འཐབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། དཔེར་ན་ ཐལཝ་ཚུ་མར་ཕབ་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ ཆུ་གཏོར་ནི་མེདཔ་ སྐྱེས་ལྡན་སྔོ་ཤིང་བསྐྱར་གསོ་འབད་ནི་མེདཔ་དང་ ཕན་ཐོག་ཅན་གྱི་སྟེང་ས་ཆུ་གིས་འཕྱག་བདའ་བཅུག་མི་ཚུ་ཨིན།

འཆར་གཞི་དང་ལག་ལེན་གྱི་སྐབས་ལུ་ རྐྱེན་ངན་འཚུབ་ཅན་ཚུ་ མར་ཕབ་རྐྱབ་ནིའི་དོན་ལུ་ དམ་དྲགས་ཅན་གྱི་ཁྲིམས་དང་སྲིད་བྱུས་ དེ་ལས་ཁྲིམས་ལུགས་ཚད་འཛིན་ཚུ་བརྩམས་ཏེ་ཡོད། ཨིན་རུང་ ལས་སྡེ་ཚུ་གི་བར་ན་མཉམ་འབྲེལ་དང་ བརྡ་དོན་ངེས་མེད་ཀྱི་གཙུག་སྡེའི་ ཁྲིམས་ལུགས་གཞི་བཙུགས་ཐབས་ལམ་ དེ་ལས་ ས་གཏེར་གྱི་ལས་སྡེ་ཚུ་དང་གཞུང་གི་ནང་འཁོད་ འཕྲུལ་རིག་ལྟ་རྟོག་དང་ལམ་སྟོན་བྱིན་ནིའི་ ལྕོགས་གྲུབ་མེད་ནི་འདི་གིས་ ཁྲིམས་ལུགས་ཚུ་ལག་ལེན་འཐབ་མ་ཚུགས་པར་ཡོདཔ་ཨིན།

33

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma Tshering, NEC

ཁྲོམས་ཚོགས་གོང་འཕེལ་དང་འབྲེལ་བའི་གདོང་ལན། འཕྲལ་གྱི་ལོ་ངོ་བཅུ་ཕྲག་གི་རིང་ལུ་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ ཁྲོམ་ཚོགས་གོ་འཕེལ་མགྱོགས་དྲགས་སྦེ་ འགྱོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་དུས་ནམ་འགྱུར་བ་དང་གྲྲོང་གསེབ་ལས་ཁྲོམ་ཁར་དང་ ཤར་ཕྱོགས་ལས་ནུབ་ཁ་ཐུག་ལུ་ ཡུན་རིང་སྦེ་ གནས་སྤོ་འོང་མི་ལས་བརྟེན་ཨིན་མས། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༢ ལུ་ འབྲུག་གི་མི་རློབས་ཡོངས་བསྡོམས་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༡༥ དེ་ཅིག་ཁྲོམ་ཚོགས་ཀྱི་མི་རློབས་ཨིནམ་སྦེ་ཚད་རྩིས་བཏོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། ད་རུང་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ ལུ་ཁྲོམ་ཚོགས་ཀྱི་མི་རློབས་ཕྱེད་ཀ་དེ་ཅིག་ ཐིམ་ཕུ་དང་ཕུན་ཚོགས་གླིང་ལུ་གནས་ཏེ་ཡོད་མི་དང་འབྲེལ་ ཁྲོམ་ཚོགས་ཀྱི་མི་རློབས་ བརྒྱ་ཆ་ ༡༥ ལས་ ༣༧་༨ ལུ་ཡར་སེང་འགྱོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན་མས།༢༦ ཁྲོམ་སྡེ་ཀ་པ་ ཡང་ན་ ཁྲོམ་ཚོགས་གཙོ་ཅན་བཞི་གི་ཁ་སྐོང་ལུ་ རྫོང་ཁག་ཁྲོམ་སྡེ་དང་ཡན་ལག་ཁྲོམ་སྡེ་༼འཕྲུལ་སྐར་ཁྲོམ༽ས་མཚམས་བཀལ་དེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ ངོས་ལེན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། ཁྲོམ་སྡེའི་འཆར་གཞི་ཚུ་ མ་བརྩམ་པའི་ཧེ་མ་ལས་ར་ ཁྲོམ་ཚོགས་རྒྱ་སྐྱེད་འགྱོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱུ་མཚན་འདི་གིས་འབད་གཞི་རྟེན༌མཁོ༌ཆས༌མ༌ལང༌བའི༌དཀའ༌ངལ༌དང༌ ས༌གཞི༌ཁེ༌ཚོང༌ ཁྲིམས༌འགལ༌དང༌འཆར༌གཞི༌དང་མ་འཁྲིལ་བའི་གོང་འཕེལ་ ས་གཞི་མཐོང་ཉམས་དང་ནགས་ཚལ་ལུ་གནོད་རྐྱེན་ དེ་ལས་རྐྱེན་ངན་འཚུབ་ཅན་ཚུ་གི་ ཉེན་ཁ་ཡང་སྦོམ་སྦེ་ར་བྱུངམ་ཨིན།

གྲྲོང་གསེབ་ལས་ཁྲོམ་ཁར་གནས་སྤོ་སྟེ་འགྱོ་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ལས་བརྟེན་ མི་སྡེ་ཉན་སྲུང་དང་ལྡནམ་སྦེ་བཞག་ནི་དང་ སྔར་སྲོལ་གྱི་ལམ་ལུགས་དང་འཁྲིལ་ཁྱིམ་རྐྱབ་ནིའི་དུས་ཁར་འབབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། ཁྲོམ་སྡེ་དང་ཁྲོམ་ཚོགས་སྦོམ་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་ རྟེན་གཞི་ཚུལ་མཐུན་དང་ ཟད་འགྲྲོ་གཏང་ཚུགས་པའི་སྡོད་ཁྱིམ་མེད་མི་དེ་ལས་ ཁྱིམ་གྱི་ཁང་གླ་ མཐོ་དྲགས་འབད་ཡོད་མི་ ཆུ་གཡུར་དང་གཙང་སྒྲ་ འཐུང་ཆུ་དང་ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་གི་ གཞི་རྟེན་མཁོ་ཆས་མ་ལང་མི་ཚུ་ ཚ་གང་ཅན་ཅིག་འབད་ཡོདཔ་ཨིན། ཁྲོམ་ཁར་ལུ་མི་རློབས་མང་མི་ལས་བརྟེན་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་གདོང་ལེན་ རླུང་མ་དང་ཆུའི་གཙོག་གྲིབ་ཞུགས་ནི་དང་ འགྲུལ་འཁོར་དང་ཁྱིམ་མ་ཤོང་བའི་དཀའ་ངལ་ ཚོང་འབྲེལ་གྱི་ལས་སྣ་དང་ བཟོ་སྐྲུན་གྱི་ལཱ་ དེ་ལས་ འགྲུལ་འཁོར་ཚུ་ལས་བརྟེན་ མི་མང་ལུ་འཚེར་སྒྲ་བསྐྱེདཔ་ཨིན། ཁྲོམ་ཚོགས་ཀྱི་གླིང་ག་ནང་ལས་ཕར་མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ར་འབད་རུང་ ཁྲོམ་གྱི་མི་སྡེ་ནང་ལས་ཕར་ ཉེན་སྲུང་དང་ལྡན་པའི་ མི་ལམ་དང་ མི་མང་འབྲེལ་གཏོགས་དང་ ལཱ་འབད་སའི་ས་ཁོངས་ དེ་ལས་སྤྲོ་འཆམ་དང་རྩེད་རིགས་ཀྱི་ས་ཁོངས་མེད་པའི་དཀའ་ངལ་ཡོད། ཁྲོམ་ཚོགས་གོང་འཕེལ་གྱི་སྲིད་བྱུས་དང་ ཁྲིམས་ལུགས་ཚད་འཛིན་ཚུ་ ཡོད་དེ་ར་འབད་རུང་ མི་

མང་དངུལ་འབྲེལ་གྱི་ལྟ་རྟོག་དང་ ལག་ལེན་གྱི་ཐབས་ལམ་མེད་མི་དང་ མི་མང་གོ་རྟོག་དང་རྒྱབ་སྐྱོར་མེདཔ་ཨིན།

ཕྱགས་སྙིགས་དང་འབྲེལ་བའི་གདོང་ལན། ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་འདི་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ གདོང་ལན་ཆེ་དྲགས་ཅིག་ཨིན། དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གྱི་ལཱ་འབད་བའི་སྐབས་ འདི་གིས ཆུ་དང་རླུང་མ་དེ་ལས་ ས་གཞི་གི་སྤུས་ཚད་ དེ་གིས་མ་ཚད་པར་ མིའི་ཚེ་སྲོག་ལུ་ བྱེམ་སྦོམ་ར་ཕོགཔ་ཨིན། མི་རློབས་གོང་འཕེལ་དང་ དཔལ་འབྱོར་གྱི་ལས་སྣ་ཡར་འཕར་འགྱོ་མི་ དེ་ལས་ ཁྲོམ་ཚོགས་གོང་འཕེལ་དང་ཉོ་སྤྱོད་ལག་ལེན་ཚུ་ལས་བརྟེན་ ཕྱགས་སྙིགས་མང་སུ་ཐོན་དོ་ཡོདཔ་ཚད་ ཆུ་དང་རླུང་མ་གཙོག་གྲིབ་ཞུགསཔ་ཨིན། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༨༢༧ ལུ་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་འཁོད་ལས་ཕྱགས་སྙིགས་ཡོངས་བསྡོམས་ བདུན་ཕྲག་རེ་ལུ་ ཊཱྲོན་ ༨༦༡་༣༦ ཐོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན།

སྔན་གོང་གི་སྲིད་བྱུས་དམ་དམ་ག་དེ་ཅིག་ར་ ཡོད་དེ་འབད་རུང་ གཙུག་སྡེ་ནང་ལས་ཕར་ ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་གི་འཆར་གཞི་མཉམ་འབྲེལ་དང་ སྲིད་བྱུས་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ཚུ་ གཞི་བཙུགས་དང་ལག་ལེན་འཐབ་ནིའི་མི་སྟོབས་དང་ དངུལ་འབྲེལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་མེདཔ་ཨིན།

འཕྲལ་ཁམས་ཅིག་ཁར་ ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་གི་ གཞི་རྟེན་མཁོ་ཆས་ཚུ་བསྒྲུབ་པའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་གྲྲོང་གསེབ་ཚུ་ནང་ཕར་ ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་གི་དཀའ་ངལ་ཐོན་མི་ལས་བརྟེན་ གསོ་བའི་ལས་བྱེདཔ་ཚུ་གིས་ ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་

34

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

འབད་ཐབས་ལུ་དམིགས་ཏེ་ ཕྱགས་སྙིགས་ཚུ་བླུགས་སའི་སྣོད་དང་དོང་ཚུ་ལག་ལེན་འཐབ་དགོ་པའི་ གོ་བརྡ་སྤེལ་ཐོག་ལས་ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་རྒྱ་སྐྱེད་གཏང་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། ཁྲོམ་ཚོགས་ལྟེབ་ནང་ལས་ཕར་ ཕྱགས་སྙིགས་བསྡུ་ལེན་གྱི་ལམ་ལུགས་ཚུ་ གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད་རུང་ ཕྱགས་སྙིགས་ས་བཀབ་དང་ གཙོག་ཆུ་འཛིན་སྐྱོང་ལམ་ལུགས་ཚུ་ལེགས་ཤོམ་མེདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་ ཆབ་གསང་བསགས་མཛོད་ཚུ་ འཕྲལ་འཕྲལ་ར་ འཛག་འགྱོ་ས་མཐོང་ཨིན། ནང་འདྲེན་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ཚོང་ཉོ་སྤྱོད་འབད་མི་ལས་བརྟེན་ རུལ་མ་བཏུབ་པའི་ ཕྱགས་སྙིགས་ཡར་སེང་འགྱོ་མི་ལས་བརྟེན་ མཐའ་འཁོར་གཙོག་གྲིབ་ཞུགས་ནི་དང་ འདི་ཚུ་བཀོག་སའི་དཀའ་ངལ་ཐོནམ་ཨིན། དེ་ཡང་ སྔར་སྲོལ་གྱི་འབྲུག་པའི་མི་སྡེ་ནང་ ཕྱགས་སྙིགས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་མེདཔ་ཨིན། ཕྱགས་སྙིགས་ཚུ་བསྐྱར་བཅོས་དང་སླར་བཟོ་འབད་ནིདི་དོན་ལུ་ ཁྲིམས་སྲུང་འགག་སྡེ་གི་ཧོང་ལས་ བཙན་ཤུགས་བསྐྱེད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། ཕྱགས་སྙིགས་ཕྱི་བསལ་རྐྱབ་སའི་ས་ཁོངས་དག་པ་ཅིག་ཡོད་དེ་ར་འབད་རུང་ གཙོག་ཆུ་སྨན་བཅོས་འབད་ནིའི་ལམ་ལུགས་མེདཔ་ཨིན། པ་ས་ཁ་གི་བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་ཁང་ལས་གཞན་བཟོ་གྲྭ་ཚུ་ནང་ ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་གི་ས་ཁོངས་མེདཔ་ཨིན། ད་ལྟོའི་བར་ན་ཡང་ གཙོག་གྲིབ་ཞུགས་པའི་ཐོན་རླུང་དང་གཙོག་ཆུ་ལྟ་རྟོག་འབད་ནིའི་ཐབས་ལམ་ཚུ་བཏོན་ཏེ་མེདཔ་ལས་ ས་ཁོངས་དང་ཆུ་ལུ་གཙོག་གྲིབ་ཞུགས་ཏེ་ཡོད། དེ་གི་མ་ཚད་པར་ མཛེས་ཆ་དང་ལྡན་པའི་ སའི་ཆགས་ལུགས་ བཤིག་འགྱོ་བའི་ཉན་ཁ་ཡོད། ལྕོགས་གྲུབ་དང་ཐོན་སྐྱེད་ དེ་ལས་ མཐུན་རྐྱེན་ཚུ་མེད་ནི་འདི་གིས སྨན་ཁང་ལས་འཐོན་པའི་ཕྱགས་སྙིགས་དང་ གློག་འཕྲུལ་ལས་བརྒྱུད་པའི་ཕྱགས་སྙིགས་ཚུ་གི་གདོང་ལེན་སྦོམ་ཡོདཔ་ཨིན།

ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་སྲིད་བྱུས་དང་ཁྲིམས་ དེ་ལས་ཁྲིམས་ལུགས་ཚད་འཛིན་དང་ལམ་སྟོན་ཚུ་ལུ་ གཞི་བཞག་ཐོག་ལུ་ འབྲུག་གི་རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་ཀྱི་ནང་ གཤམ་ལུ་ཡོད་པའི་ ས་གཞི་དང་འབྲེལ་བའི་ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ཚུ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ཡངཿ༄ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༡ པ། ཚད་སྙོམས་ལྡན་པའི་

ས་གཞི་ལག་ལེན་འཆར་གཞི། ༄ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༢ པ། རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཅན་

གྲ་སྒྲིག་དང་གདོང་ལེན་ རྒྱ་སྐྱེད།༄ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༣ པ། ས་གཞི་མར་ཉམས་

བཀག་འཛིན། ༄ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༤ པ། མཐའ་འཁོར་གནས་

སྟངས་དང་ས་གཤིས་མཐུན་པའི་འཁོར་ལམ་དང་ གཞི་རྟེན་རྒྱ་སྐྱེད།

༄ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༥ པ། སོ་ནམ་ཡུན་བརྟན་དང་ས་གཤིས་མཐུནམ་བཟོ་ནི།

༄ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༦ པ། ཡུན་བརྟན་ས་གཏེར་ཕྱིར་བཏོན་འཛིན་སྐྱོང།

༄ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༧ པ། རང་བཞིན་མཐུན་པའི་ གཞི་ཆགས་ངེས་བརྟན་བཟོ་ནི།

༄ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༨ པ། ཕྱགས་སྙིགས་བཀག་དམ་དང་འཛིན་སྐྱོང་སྒྲིང་སྒྲིང་བཟོ་ནི།

35

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཡིག་ཆ་གཙོ་བོ། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།

འབྲུག་གི་ས་གཞི་བཅའ་ཁྲིམས། ༢༠༠༧།

རྒྱལ་ཡོངས་ས་ཆགས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱི་གཞི་འགམ་བཙུགསཔ་མ་ཚད་ མི་སྡེ་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་དང་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་བརྟན་ཏོག་ཏོ་གནས་ཐབས་ལུ་ ས་གཞི་ལག་ལེན་དང་བདག་དབང་ཚད་འཛིན་འབདཝ་ཨིན།

རྒྱལ་ཡོངས་ས་ཆ་ལྷན་ཚོགས།བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག། ནགས་ཚལ་དང་སོ་ནམ་ལྷན་ཁག།ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག།ཁྲོམ་སྡེ་བདག་སྐྱོང་ཚུ། ས་གཞི་གླ་ཁར་སྤྲོད་པའི་བཅའ་ཡིག་

ཁྲིམས་ལུགས་ཚད་འཛིན། ༢༠༠༨།

རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གསོག་འཇོག་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ནགས་ཚལ་གྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ ས་གཏེར་དང་ཆུ་བརྟེན་ གློག་མེ་དེ་ལས་ཚོང་འབྲེལ་གྱི་སོ་ནམ་ལ་སོགས་པ་ཚུ་ གི་དོན་ལུ གླ་ཁར་གཏང་ནིའི་ བཅའ་ཁྲིམས་དང ཁྲིམས་ལུགས་ ཚད་འཛིན་འབདཝ་ཨིན།

རྒྱལ་ཡོངས་ས་གཞི་ལག་ལེན་དང་ ས་ཁོངས་བགོ་བཤའ་གི་ ལག་ལེན་ ལམ་སྟོན་ཚུ། ༢༠༡༨།

ས་ཁོངས་བགོ་བཤའ་གི་བསྟར་སྤྱོད་དེ་གིས་ བཞི་བདེ་ལྡན་པའི་རྒྱལ་ཡོངས་ས་གཞི་ལག་ལེན་དང་ གཞུང་སྐྱོང་ལམལུགས་ གཞི་བཙུགས་འབདཝ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་ས་ཆ་ ལྷན་ཚོགས།

རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ ལྷན་ཚོགས།རྒྱལ་ཡོངས་ས་ཆའི་བརྡ་དོན་སྲིད་བྱུས།

༢༠༡༨། གཙུག་སྡེ་དང་ ཁུངས་ལྡན་ས་ཆའི་བརྡ་དོན་ཐོབ་དབང་དང་བགོ་བཤའ་ཐབས ་ལམ ་ག ྱི་ ཁྲིམས ་ལྡན་གཞི ་བཀོན་གཞི ་བཙུགས་ འབདཝ་ཨིན།

བཟོ་གྲྭའི་ས་ཁོངས་གོང་འཕེལ་གྱི་ལམ་སྟོན།

བཟོ་གྲྭའི་གླིང་ག་དང་ བཟོ་གྲྭ་ཁག་ཚན་གྱི་གཞིས་ཁང་ གཞི་བཙུགས་འབདཝ་ཨིནམ་ཚད་ ས་གཞི་ལག་ལེན་ ཡར་འཕར་གཏངམ་ཨིན།

བཟོ་གྲྭ་ལས་ཁུངས། བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག།

ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༡ པ། ཚད་སྙོམས་ལྡན་པའི་ ས་གཞི་ལག་ལེན་འཆར་གཞི།

རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཐབས་བྱུས་ཀྱི་ཐོག་ལས་ གླ་ཁར་གཏང་ནི། ས་གཞི་ཐོན་སྐྱེད་དཀོན་དྲགས་ཡོད་པའི་གནོན་ཤུགས་ཡར་འཕར་འགྱོ་མི་དང་ མི་མང་གི་གཞི་བདེ་དང་དགའ་སྐྱིད་་ལུ་ གནས་རྐྱེན་བཀག་འཛིན་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་ལམ་སྟོན་འབད་དགོཔ་ཡོད་མི་དང་བསྟུན་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ གཞུང་གི་ས་ཆ་གླ་ཁར་གཏང་ནིའི་ནང་ ལམ་ལུགས་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་དོན་ལུ་བརྩན་ཤུགས་བསྐྱེད་བའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་ ས་ཆ་ལག་ལེན་གྱི་ལག་འཁྱེར་སྤྲོད་ཐོག་ལས་ གཞུང་གི་ས་ཆ་ ན་གཞོན་ཚུ་གི་་དོན་ལུ་ སོ་ནམ་དང་འབྲེལ་བའི་ བཟོ་སྦྱོར་འཕྲུལ་ཁང་གཞི་བཙུགས་དང་གཡོག་གི་གོ་སྐབས་བཟོ་ནི་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན།

མ་འོངས་པའི་དོན་ལུ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་གཞི་ཚད་ཅན་ཚུ་ ཡུན་བརྟན་འཛིན་སྐྱོང་དང་ བག་ཡོད་ཀྱི་ཐོག་ལས་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་དང་ ཕན་ཐོགས་ཅན་གྱི་ལམ་སྲོལ་ལྡན་པའི་སའི་ཆགས་ལུགས་ཡུན་བརྟན་གནས་ཐབས་ལུ འཆར་གཞི་བརྩམ་ནི་ནང་གཞུང་གི་ཧོང་ལས་ གཙོ་བོར་བཏོན་པའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་ཆ་གླ་ཁར་གཏང་ནིའི་བཅའ་ཁྲིམས་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ཚད་འཛིན་ ༢༠༡༨ ཅན་མ་དེ་གིས་ ས་གཏེར་ཕྱིར་བཏོན་དང་ཚོང་འབྲེལ་གྱི་སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་ ཚོང་འབྲེལ་ལས་སྣ་ རྩྭ་འབྲོག་དང་སྲོག་ཤིང་༼འདབ་མ་བསྡུ་ལེན་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ གསོག་འཇོག་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ཤིང་རྣམས༽དང་གཞུང་མིན་ལས་ཚོགས་ཚུ་གི་དོན་ལུ་

Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

36

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

རྫོང་ཁག་དང་ཁྲོམ་སྡེའི་གནས་ཚད་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་གཞུང་གི་གསོག་འཇོག་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ནགས་ཚལ་གི་ས་ཁོངས་གླ་ཁར་སྤྲོད་ནིའི་ནང་ ལམ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན། མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཕོགས་ཤུགས་བརྟག་ཞིབ་ སྒྲིང་སྒྲིང་བཟོ་བ། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༠ གི་ལོ་གྲངས་ལུ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་བརྟག་ཞིབ་ཀྱི་བཅའ་ཁྲིམས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༠ ཅན་མ་དང་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཉོག་མེད་ཀྱི་ལས་འགུལ་ཁྲིམས་ལུགས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༦ ཅན་མའི་ཐོག་ལས་ ས་ཆ་ལག་ལེན་དང་གོང་འཕེལ་གྱི་གྲྲོས་ཐག་ཆོད་ནིའི་བྱ་རིམ་ནང་དུ་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཕོགས་ཤུགས་ཀྱི་བརྟག་ཞིབ་ གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད། ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་བརྟག་ཞིབ་ཀྱི་ཁྲིམས་ལུགས་ ༢༠༠༢་ཅན་མ་དང་འཁྲིལ་ ལས་འགུལ་བཟོ་མི་་ཚུ་གིས མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་བརྟག་ཞིབ་འབད་དགོ་པའི་ འགན་དབང་ཕོགཔ་ཨིན། དེ་གི་མ་ཚད་པར་ མི་སྡེ་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་དང་རྒྱ་ཆེ་བའི་ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་བརྟག་ཞིབ་འབད་དགོ་པའི་ འགན་ཁུར་ཡོདཔ་ཨིན། ས་སྒོ་ག་ཏེ་ཁག་ཆེ་ས་ཡོད་སར་ གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་ལམ་སྟོན་འབད་ནི་དང་གནོད་རྐྱེན་མར་ཕབ་རྐྱབ་ནིའི་དོན་ལུ་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་མི་སྡེ་འཛིན་སྐྱོང་གཞི་བཀོད་ཡང་ གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད། ཁྲིམས་ལུགས་འདི་ལུ་གནས་པའི་ དང་ལེན་ཚུ་གིས་ རྐྱན་ངན་མར་ཕབ་ཀྱི་ལག་ལེན་གོ་རིམ་ཡང་ གཞི་བཙུགས་འབདཝ་ཨིན། གནད་དོན་འདི་ལས་བརྟེན་ མི་སྡེ་དང་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་འབྲེལ་བའི་ གནད་རྐྱེན་མར་ཕབ་རྐྱབ་ཚུགསཔ་ཨིན་པའི་ བྱ་ཐབས་མེད་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ཡང་ རྐྱེན་ངན་མར་ཕབ་གཏང་ཚུགསཔ་ཨིན། མེ་ཚེ་ཉམས་གསོ་གི་ཐབས་ལམ་ཚུ་ཡང་ གཞི་བཙུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན།

ས་གཞི་ལག་་ལེན་དང་གཞུང་སྐྱོང་ལམ་ལུགས་གཞི་བཙུགས། སྤྱི་ལོ ༢༠༡༨ ལུ་འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ འབྲེལ་མཐུན་གྱི་མི་སྡེ་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གྱི་དོན་ལུ་ མཐུན་བསྒྲིགས་ཡོད་པའི་ ས་གཞི་ལག་ལེན་དང་ གཞུང་སྐྱོང་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་དོན་ལུ་ རྒྱལ་ཡོངས་ས་གཞི་ལག་ལེན་དང་སྐལ་བགོ་ལག་ལེན་ལམ་སྟོན་ གསལ་སྟོན་འབད་དེ་ཡོད། ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས་འདི་གིས་ འཕྲལ་མགྱོགས་ར་དགོས་པའི་ དུས་ད་ལྟ་དང་མ་འོངས་པའི་ ས་གཞི་དགོས་མཁོ་ཚུ་ ས་གཞི་ལག་ལེན་གྱི་མཁོ་འདོད་དབྱེ་ཞིབ་འབད་དེ་

མི་སྡེ་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་དང་ མི་སེར་གྱི་དོན་ལུ་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ རྩ་གཏན་བཟོ་ནི་ དེ་ལས་ལམ་སྲོལ་ལྡན་པའི་ སིའི་ཆགས་ལུགས་ སྲུང་སྐྱོབ་འབད་ནི་ ངོས་ལེན་འབདཝ་ཨིན། འདི་ཡང་འདྲ་མཉམ་ཡོད་པའི་ ཞབས་ཏོག་སྤྲོད་ནི་དང་ཁྲོམ་ཚོགས་གོང་འཕེལ་གྱི་ཚད་ མར་ཕབ་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ གྲྲོང་གསེབ་དང་ཁྲོམ་ཚོགས་ནང་ མི་སྡེ་དཔལ་འབྱོར་ཚད་སྙོམས་ལྡནམ་སྦེ་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན། དང་ལེན་དེ་ཡང་ རྒྱལ་ཡོངས་ས་གཞི་ལག་ལེན་དང་ སྐལ་བགོ་བསྟར་སྤྱོད་འདི་གིས་ ལས་ཚབ་ཚུ་གི་བར་ན་ མཉམ་འབྲེལ་དང་ལག་ལེན་ཡར་བསྐྱེད་གཏང་ནི་ནང་ ཕན་ཐབས་འབདཝ་མ་ཚད་ ལས་ཚོགས་མཉམ་འབྲེལ་ཡང་སྒྲིང་སྒྲིང་བཟོ་དོ་ཡོད་མི་དང་འབྲེལ་ ས་ཆ་འཛིན་སྐྱོང་གི་ཚན་རིག་གཞི་རྟེན་ དེ་ལས་སྤྱིར་བཏང་རྒྱལ་ཁབ་གོང་འཕེལ་གྱི་དམིགས་གཏད་ཡང་ གྲུབ་ཚུགསཔ་ཨིན། ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་རྒྱལ་ཡོངས་གླིང་ག་ཚུ་དང་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣའི་བར་ཁྱམས་ སོ་ནམ་ས་གཞི་དང་བཟོ་གྲྭ་ས་ཁོངས་ འགྲྲོ་བ་མིའི་གཞི་ཆགས་ དེ་ལས་ སྲོལ་རྒྱུན་ཚུ་ ལོག་སྟེ་ཁྲིམས་མཐུན་དང་ས་མཚམས་བཀལ་ནི་ཨིན།

སྤྱོད་བཏུབ་པའི་ས་ཞིང་ཚུ་ལག་ལེན་མཐོ་ཤོས་ཡོདཔ་བཟོ་ནི། རྒྱལ་ཡོངས་ས་ཆ་ལག་ལེན་དང་འཛིན་སྐྱོང་གི་དམིགས་དོན་གཅིགཔ་འདི་ དགོས་མཁོ་དང་འོས་འབབ་དབྱེ་ཞིབ་ལུ་གཞི་བཞག་ཐོག་ལས་ ས་ཆ་ལག་ལེན་མཐོ་ཤོས་ཡོདཔ་བཟོ་ནི་འདི་ཨིན། རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ བཟའ་སྤྱོད་འབད་བཏུབ་མི་དང་ བཅུད་ཡོད་པའི་ས་ཞིང་བརྒྱ་ཆ་ལས་ཉུང་ཤོས་ཡོད་མི་དང་ རྩ་ཁྲིམས་ཅན་གྱི་དགོངས་དོན་ལྟར་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ནགས་ཚལ་བརྒྱ་ཆ་ ༦༠ ཁྱབ་སྟེ་བཞག་དགོ་མི་དང་འཁྲིལ་ འོས་འབབ་ཡོད་པའི་ས་གཞི་ཚུ་གེ་ར་ འཚོ་བ་སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་གི་དོན་ལུ་ ལག་ལེན་ཤུགས་ཆེ་སུ་འབད་འཐབ་དགོཔ་མ་ཚད་ ཡུན་བརྟན་བཞག་དགོཔ་ཨིན། ལམ་ལུགས་དང་འཁྲིལ་བའི་ ས་ཆ་འཛིན་སྐྱོང་དང་ མི་སེར་ས་ནོམ་ཞིང་ལཱ་འབད་མི་ཚུ་གི་རྒྱུ་གྲུབ་ཞབས་ཏོག་འབྲེལ་མཐུན་གྱིས་ བཟའ་སྤྱོད་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ས་གཞི་ཚུ་ནང་དང་བསྒྱུར་སྤྱོད་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ས་ཆ་ནང་ ཡུན་བརྟན་སོ་ནམ་རྒྱ་སྐྱེད་འབད་ཚུགས། འདི་གིས་ས་གཞི་སྟོངམ་༼ས་བཅུད་ཉམས་གསོ་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་བཞག་པའི་ས་ཚ་ལས་གཞན༽ལུད་ནི་ལས་བཀག་ཚུགས་པའི་ཁར་ ས་གཞི་རྒྱ་ཆེ་དྲག་སྦེ་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་དང་ ལོ་ཐོག་སྣ་ཚོགས་སྐྱེ་ནིའི་དོན་ལུ་ ཕན་ཐབས་འབདཝ་ཨིན། ས་གཤིས་འགྱུར་འབྲེལ་གྱི་ཕོག་ཤུགས་བཟོད་ཚུགས་པའི་གནས་སྟངས་ཚུ་ སེམས་ཁར་བཞག་ཐོག་ལས་ འོས་འབབ་དང་འཁྲིལ་ ས་གཞི་བསྐྱར་བཅོས་ཀྱི་ལཱ་འབད་བཏུབ་ཨིན།

37

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma Tshering, NEC

༄ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༢ པ། རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་ གྲ་སྒྲིག་དང་གདོང་ལེན་ རྒྱ་སྐྱེད།ཡིག་ཆ་གཙོ་བོ། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།

འབྲུག་གི་རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་འཛིན་སྐྱོང་ བཅའ་ཡིག་ ༢༠༡༣ ཅན་མ།

མི་སྡེ་གྲལ་གཏོགས་ཀྱི་ཐོག་ལས་ རྐྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་དང་ གཙོ་བོ་ར་ རྐྱེན་ངན་མར་ཕབ་རྐྱབ་ནིའི་དོན་ལུ་ གཙུག་སྡེ་སྒྲིང་སྒྲིང་ བཟོཝ་ཨིན།

རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་འཛིན་སྐྱོང་ལས་ཁུངས། ས་གནས་གཞུང་སྐྱོང་ལས་ཁུངས། ནང་སྲིད་དང་སྲོལ་འཛིན་ལྷན་ཁག། རྒྱལ་ཡོངས་ཆུ་དཔྱད་དང་གནམ་གཤིས་རིག་པའི་ལྟེ་བ། རྒྱལ་ཡོངས་རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་འཛིན་སྐྱོང་དབང་འཛིན།རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་ གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས། རྒྱལ་ཡོངས་ས་ཆ་ལྷན་ཚོགས། བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག།

རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཅན་འཛིན་སྐྱོང་གི་ བཅའ་ཡིག་དང་ཁྲིམས་ལུགས། ༢༠༡༤ ཅན་མ།

གདོང་ལན་དང་ཟུག་འཇོམས་ལག་ལེན་གྱི་སྐབས་ལུ་ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ཚོགས་པ་ཚུ་ལུ་ འགོ་འདྲེན་དང་ལྷན་ཐབས་ཀྱི་ ཐབས་ལམ་ཚུ་གཞི་བཙུགས་འབདཝ་ཨིན།

རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་དང་འབྲེལ་བའི་ཉེན་ཁ་ འཛིན་སྐྱོང་ཐབས་བྱུས། ཉེན་སྲུང་དང་བཟོད་བསྲན་ཅན་གྱི་དགའ་བའི་འབྲུག ༢༠༡༧ ཅན་མ།

རྐྱེན་ངན་ཚབས་་དང་འབྲེལ་བའི་ཉེན་ཁ་དང་འབྲེལ་བའི་འཛིན་སྐྱོང་དང་ ལས་སྡེ་དང་ལས་ཚོགས་ཚུ་གི་འགན་ དབང་ དེ་ལས་ ས་གཤིས་ འཕོ་འགྱུར་གྱི་འབྲེལ་ མཐུན་དང་ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་གྱི་ ལམ་སྟོན་བྱིནམ་ཨིན།

རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་དང་འབྲེལ་བའི་ ཉེན་ཁ་འཛིན་སྐྱོང་གི་ འཆར་གཞི། འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་གཞི་བཀོད་ལྷན་འཛོམས་དང་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་གྱི་ཉེན་ཁ་མར་ཕབ་ལྡན་པའི་སེན་གྲའི་གཞི་བཀོད་ཀྱི་ངོ་རྟགས་བཟུམ་ཅིག་སྦེ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་ལས་བརྟེན་ རྐྱེན་ངན་ཚུ་བྱུང་སྟེ་ར་འབད་རུང་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་གྱི་ཉེན་ཁ་མར་ཕབ་རྐྱབ་ནིའི་དོན་ལུ་ སྲིད་བྱུས་མང་རབ་ཅིག་ བརྩམས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། འབྲུག་གི་

རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་གྱི་ཉེན་ཁ་འཛིན་སྐྱོང་ཐབས་བྱུས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ ཅན་མ་འདི་ འབྲུག་གི་རྐྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་གི་བཅའ་ཡིག་ ༢༠༡༣ དང་གཅིག་ཁར་ མཐུན་སྒྲིག་འབད་དེ་ཡོད། དེ་ཡང་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞིའི་བྱ་རིམ་ནང་ཡོད་པའི་ གཞི་རྩ་དང་ཐབས་བྱུས་ ཉེན་ཁ་བཀག་ཐབས་་དང་མར་ཕབ་གི་ལས་རིམ་ཚུ་ ལམ་སྟོན་འབད་ནིའི་གདམ་ཁ་ སྒྲ་སྒྲིག་དང་གློ་བུར་གྱི་གདོང་ལེན་ རྐྱེན་ངན་ཚུབས་ཅན་གྱི་གནས་སྟངས་ལས་ སླར་རྙེད་དང་བསྐྱར་བཅོས་ཐབས་ལམ་ཚུ་གིས་ ལམ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན། དེ་ཡང་ མ་འོང་གི་

Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

38

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

གོང་གི་ཉན་བརྡ་དང་མི་སྡེ་ཚུ་ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ལས་ཕྱིར་བཏོན་ རྐྱེན་ངན་ཚུ་བྱུང་བའི་སྐབས་ འཚོལ་ཞིབ་དང་སྲོག་སྐྱབས་ཀྱི་ལས་རིམ་འགོ་འདྲེན་འཐབ་ནི་ རྫོང་ཁག་དང་རྒེད་འོག་གི་གནས་ཚད་ནང་ འཁྲུལ་སྐར་གྱི་འགྲུལ་འཕྲིན་དང་ཝི་ཨེཆ་ཨེཕ་༼VHF༽ལག་ལེན་གྱི་ཐོག་ལས་ གློ་བུར་གྱི་བརྡ་དོན་སྤྲོད་ནི་ དེ་ལས་ གློ་བུར་གསོ་བའི་མཐུན་རྐྱེན་དང་བཟའ་འཐུང་ དེ་ལས་ ཆུ་བཀྲམ་སྤེལ་གྲ་སྒྲིག་གི་འཆར་གཞི་བརྩི་ཐོག་ལས གཞུང་གི་ལས་སྡེ་མང་རབ་དང་གཅིག་ཁར་ ལྕོགས་གྲུབ་གོང་འཕེལ་གཏང་ནིའི་ཐབས་ལམ་སྒྲིག་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། ནང་སྲིད་དང་སྲོལ་འཛིན་ལྷན་ཁག་གི་ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་གྱི་ཉེན་ཁ་མར་ཕབ་དང་འཛིན་སྐྱོང་འདི་གིས རྐྱེན་ཚབས་ཆེན་གྱི་ཉེན་ཁ་ མར་ཕབ་ཀྱི་གྲ་སྒྲིག་དང་གདོང་ལེན་ དེ་ལས་ སླར་རྙེད་ཀྱི་འོས་འབབ་ཚུ་རྩ་གཏན་བཟོ་ཚུགས། དང་ལེན་གཙོ་བོ་ཅན་ཚུ་ཡང་ རྒྱལ་ཡོངས་དང་རྫོང་ཁག་གི་གནས་ཚད་ལུ་ རྐྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་གི་ལྷན་ཚོགས་དང་ འཆར་གཞི་གི་ཐོག་ལས་ གློ་བུར་ལག་ལེན་གྱི་ལྟེ་བ་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་ཚུ་ཨིན། སྦྱོང་བརྡར་སྤྲོ་ད་དེ་ཡོད་པའི་ འཚོལ་ཞིབ་དང་སྲོག་སྐྱབས་ དེ་ལས་གདོང་ལེན་གྱི་སྡེ་ཚན་འདི་ གློ་བུར་གསོ་བའི་ཞབས་ཏོག་དང་ མི་མང་གཟུགས་ཁམས་འཕྲོད་བསྟེན་གྱི་མགྲྲོན་སྐྱོང་པ་ཚུ་གིས་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་ཚུ་ བྱུང་བའི་སྐབས་ གྲྲོགས་རམ་འབད་ནི་ཨིན།

ཉེན་ཅན་གྱི་མི་སྡེ་ཚུ་ལུ་ སྔོན་གོང་གི་ཉན་བརྡ་ཚུ་སྤྲོད་། གནམ་གཤིས་འཕོ་བསྒྱུར་གྱི་ཕོག་ཤུགས་དང་འབྲེལ་མཐུན་ཡོད་མི་དང་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་ཡར་འཕར་འགྱོཝ་ལས་བརྟེན་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ དུས་དངོས་བརྒྱུད་འབྲེལ་གྱི་གནམ་གཤིས་བལྟ་རྟོག་དང་ སྔོན་བཤད་ཀྱི་ཞབས་ཏོག་ལྟེ་བ་ གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད། འདི་གི་གནམ་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་ ས་རུད་དང་ཅུ་རུད་ དེ་ལས་ འཁྱེག་མཚོ་འགས་འགྱོ་མི་ལས་བརྟེན་ ཆུ་རུད་སྦོམ་ཐོནམ་ད་ བརྡ་དོན་སྤྲོད་ལེན་འབད་ནི་ལམ་ལུགས་ཡང་སྒྲིང་སྒྲིང་བཟོ་ཚུགསཔ་ཨིན། རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་བྱུང་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ལས་ ཕྱིར་བཏོན་འབད་དེ་སྲོག་སྐྱབས་འབད་ནི་བརྩི་སྟེ་ ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་མི་སྡེ་ཚུ་གི་དོན་ལུ་ གློ་བུར་གྲ་སྒྲིག་གི་འཆར་གཞི་ཐོག་ལས་ མི་མང་གི་གོ་ཤེས་ཡར་དྲགས་གཏང་ཚུགས། དེ་དང་གཅིག་ཁར་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་འདི་ གཙུག་སྡེའི་རངབཞིན་རྐྱེན་ངན་ཚུ་ དུས་རྒྱུན་ལྟ་རྟོག་དང་དབྱེ་ཞིབ་ དེ་ལས་ སྔ་གོང་གི་ཉན་བརྡ་འབད་ནིའི་ལམ་ལུགས་གི་ གཞི་རྟེན་མཁོ་ཆས་དང་འོས་འབབ་ཚུ་སྒྲིང་སྒྲིང་བཟོ་ནིའི་དང་ལེན་འབད་དེ་ རྒྱལ་ཡོངས་ཆུ་དཔྱད་དང་གནམ་གཤིས་རིག་པའི་ལྟེ་བའི ༼ཆུ་དཔྱད་རིག་པ་དང་ ཆུ་གི་ཐོན་སྐྱེད་བརྡ་དོན་དང་ སྔ་གོང་གི་ཉན་བརྡ་ཞབས་ཏོག༽ཐོག་ལས་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན།

མཐའ་དོན་ལུ་དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་དེ་ ཡོད་པའི་ཁར་ གཞུང་གི་གནས་ཚད་ག་རའི་ནང་ བར་ཚད་ཀྱི་རྐྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་འཆར་གཞི་ བསྒྲུབ་ནིའི་ནང་ ལམ་སྟོན་བྱིནམ་ཨིན། དེ་མ་ཚད་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༥ ལས་ ༢༠༣༠ གི་ སེན་གྲའི་གཞི་བཀོད་ཀྱི་དང་ལེན་ཚུ་གི་གཙོ་རིམ་བཞི་དང་གཅིག་ཁར་ འབྲེལ་མཐུན་ཡོདཔ་ཨིན།

ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་གྱི་ཕོག་ཤུགས་ཚུ་དང་མཐུན་འགྱུར། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ རྒྱལ་ཡོངས་དང་ལེན་ཅན་གྱི་འབྲེལ་མཐུན་ལས་རིམ་ སྤྱ་ལོ་ ༢༠༠༦ ཅན་མ་༼སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༢ ལུ་དུས་མཐུན་བཟོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན༽་ རྒྱལ་ཡོངས་ སེམས་ཤུགས་བསྐྱེད་པའི་ཞལ་འདེབས་ སྤྱི་ལོ ༢༠༡༥ ཅན་མ་འདི་གི་ཐོག་ལས་ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་ལྷན་འཛོམས་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་འབྲེལ་མཐུན་གྱི་འཆར་གཞི་ གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན། འདི་ཡང་ ཆུ་དཔྱད་དང་གནམ་གཤིས་རིག་པའི་ བརྒྱུད་འབྲེལ་དང་གནམ་གཤིས་ དེ་ལས་ འཇིག་རྟེན་དང་ས་གོ་རྒྱ་ཚད་ཀྱི་ ཆུ་རུད་བལྟ་རྟོག་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན། ལས་རིམ་འདི་གིས་ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་ རྐྱན་ངན་བཟོད་བསྲན་འབད་ནི་དང་གདོང་ལན་འབད་ནིའི་ དང་ལེན་ཚུ་ གཤམ་ལུ་ཡོད་མི་ཚུ་ལུ་དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ཡངཿ ༡༽ ཆུ་དཔྱད་དང་གནམ་གཤིས་འགྱུར་འབྲེལ་གྱི་བལྟ་རྟོག་དང་ འཕྲུལ་སྐར་གྱི་གཞི་རྟེན་དང་ རྒྱང་རིང་འཕྲུལ་ཆས་ཀྱི་བདའ་ཟུན་དང་ཤེས་རྟོགས་ ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་འདི་ཨིན།༢༽ ཉེན་འཚུབས་ཆེ་བའི་འཁྱེག་མཚོ་ དུས་རྒྱུན་བརྟག་ཞིབ་དང་ འཁྱེག་མཚོ་འགས་ཏེ་ཐོན་པའི་ཆུ་རུད་ སྔོན་གོང་ལས་ བལྟ་རྟོག་འབད་ནིའི་ ཉན་བརྡ་གི་ལམ་ལུགས་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི། ༣༽ ཆུ་རུད་དང་ས་རུད་ཀྱི་ བལྟ་རྟོག་དབྱེ་ཞིབ་དང་ སྔན་གོང་གི་ཉན་བརྡ་ལམ་ལུགས་། ༤༽ ནགས་ཚལ་དང་ཆར་རླུང་གི་ཉེན་ཁ་བརྟག་ཞིབ་དང་འཛིན་སྐྱོང། ༥༽ རང་བཞིན་གྱི་རྐྱེན་ངན་ཚུ་ བཟོད་ཚུགས་པའི་ བཟོད་བསྲན་ཅན་གྱི་ འཁོར་ལམ་དང་མི་མང་གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་ དེ་ལས་ འགྲྲོ་བ་མིའི་གཞི་ཆགས། ༦༽ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་ གདོང་ལེན་གྱི་དོན་ལུ་ གློ་བུར་གསོ་བའི་ཞབས་ཏོག་ཡར་རྒྱས་དང་ མི་མང་གཟུགས་ཁམས་འཕྲོད་བསྟེན་འཛིན་སྐྱོང། ༧༽ རྒྱལ་ཡོངས་དང་ས་གནས་གཞུང་གི་གནས་ཚད་ལུ་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་གྱི་སྒྲ་སྒྲིགས་དང་གདོང་ལན་ཚུ་ཨིན།

རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་གྱི་སྒྲ་སྒྲིགས་དང་ གདོང་ལན་རྩ་བརྟན་བཟོ། རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་དང་འབྲེལ་བའི་ ཉེན་ཁ་ འཛིན་སྐྱོང་གི་ཐབས་བྱུས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ ཅན་མ་འཁྲིལ་ རྒྱལ་གཞུང་འབྲུག་གིས་ སྔོན་

39

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

༄ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༣ པ། ས་གཞི་མར་ཉམས་ བཀག་འཛིན། ཡིག་ཆ་གཙོ་བོ། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།

ས་གཞི་མར་ཉམས་བཀག་ནིའི་རྒྱལ ་ཡོངས ་ལག ་ལེན་ལས ་རིམ།༢༠༡༤།

སའི་ཆགས་ལུགས་དང་ལྡན་པའི་ དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་དང་ མཛེས་ཆ་དང་ཅན་གྱི་རྩིས་མཐོང་ཚུ་བདག་འཛིན་ འབད་ནི་གི་དོན་ལུ་ ཡུན་བརྟན་ས་གཞི་འཛིན་སྐྱོང་གི་ཐོག་ལས ས་ཆ་མར་ཉམས་དང་ དེའི་ཕོག་ཤུགས་ཚུ་བཀག་ཐབས་དང་ མར་ཕབ་འབད་ནི་གི་དམིགས་གཏད་སྐྱེདཔ་ཨིན།

ནགས་ཚལ་དང་སོ་ནམ་ལྷན་ཁག། རྒྱལ་ཡོངས་སའི་ཞབས་ཏོག་ལྟེ་བ། སོ་ནམ་ལས་ཁུངས། ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས། སྒོ་ནོར་ལས་ཁུངས། ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག། ལམ་བསལ་ལས་ཁུངས།ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་ གནས་སྟང་ལྷན་ཚོགས། རྫོང་ཁག་དང་རྒེད་འོག་བདག་སྐྱོང། རྒྱལ་ཡོངས་དྲུང་ཆེན་ཡིག་ཚང། གཏན་གས་ལྷན་ཁག། ས་གཏེར་ལས་ཁུངས། སླར་འབྱུང་ནུས་ཤུགས་ལས་ཁུངས། བཟོ་གྲྭ་ལས་ཁུངས། ནང་སྲིད་དང་སྲོལ་འཛིན་ལྷན་ ཁག། རྐྱན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་ལས་ཁུངས།

འབྲུག་ རྒྱལ་ཡོངས་གཞི་མར་ཆག་སྙན་ཞུ། ༢༠༡༥ །

ས ་ཆ་མར་ཆག་གདོང་ལན་འབད་ནི་གི ་དོན་ལུ ་རྒྱལ་ ཡོངས་ ཨེལ་དྲཱི་ཨེན་ ཁས་བླངས་དམིག་གཏད་དང་ཐབས་བྱུས་ཀྱིས་ རྒྱལ་ཡོངས་ལག་ལེན་འཆར་གཞི་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་གི་ དམིགས་གཏད་ བསྐྱེདཔ་ཨིན།

སོ་ནམ་ས་གཞི་གོང་འཕེལ་ལམ་ སྟོན། ༢༠༡༧།

ཡུན་བརྟན་སོ་ནམ་ཐོན་སྐྱེད་་ལུ་ གནོད་པའི་ ས་ཆ་མར་ཆག་དང་ ཞིང་སྟོངམ་ལ་སོགས་པ་་ལུད་པའི་དཀའ་ ངལ་ བསལ་ནི་ནང་སྤུས་ཚད་ལྡན་པའི་ ས་གཞི་གོང་འཕེལ་ གཏང་ནི་གི་དམིགས་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན།

ས་གཞི་མར་ཆགས་དང་ཡུན་བརྟན་ས་གཞི་འཛིན་སྐྱོང་གཉིས་ འབྲེལ་མཐུན་ཡོདཔ་ལས་ གོ་ལུ་བཀོད་དེ་ཡོད་པའི་སྲིད་བྱུས་ཚུ་ལས་གཞན་ ས་གཞི་མར་ཆག་གདོང་ལེན་འབད་ནི་གིས་དོན་ལུ་ སྲིད་བྱུས་ཐེབ་མང་རབ་ཅིག་འབྲེལ་བ་ཡོདཔ་ཨིན། སྲིད་བྱུས་ཚུ་ཡང་ སོ་ནམ་ས་གཞི་གོང་འཕེལ་ལམ་སྟོན་ ༢༠༡༧ ཅན་མ། སོ་ནམ་ཞིང་ལམ་ལམ་སྟོན་ ༢༠༡༣ ཅན་མ། རྒྱལ་ཡོངས་ནགས་ཚལ་སྲིད་བྱུས་ ༢༠༠༩ ཅན་མ། རྒྱལ་ཡོངས་བཟའ་འཐུང་དང་ཟད་བཅུད་ཉེན་སྲུང་སྲིད་བྱུས་ ༢༠༡༤ ཅན་མ། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས་ ༡༩༩༨ ཅན་མ། འབྲུག་གི་འཐུང་ཆུའི་སྲིད་བྱུས ༢༠༠༧ ཅན་མ། རྒྱལ་ཡོངས་ཁྲོམ་ཚོགས་གོང་འཕེལ་ཐབས་བྱུས་ ༢༠༠༨ ཅན་མ་དང་ འབྲུག་གི་ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་གོང་འཕེལ་སྲིད་བྱུས་༢༠༠༨ ཅན་མ་ཚུ་ཨིན།

འབྲེལ་ཡོད་ཀྱི་ཁྲིམས་ལུགས་ཚུ་ཡང་ ནགས་ཚལ་དང་རང་བཞིན་སྲུང་སྐྱོབ་བཅའ་ཁྲིམས་ ༡༩༩༥ ཅན་མ། ས་གཏེར་འཛིན་སྐྱོང་གི་བཅའ་ཁྲིམས ༡༩༩༥་ཅན་མ། མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་བརྟག་ཞིབ་བཅའ་ཁྲིམས་ ༢༠༠༠་ཅན་མ། འབྲུག་གི་འཁོར་ལམ་བཅའ་ཁྲིམས་ ༢༠༡༤ ཅན་མ། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབས་བཅའ་ཁྲིམས ༢༠༠༧ ཅན་མ། འབྲུག་གི་སའིྱི་བཅའ་ཁྲིམས་ ༢༠༠༧ ཅན་མ་དང་ ཕྱགས་སྙིགས་བཀག་དམ་དང་འཛིན་སྐྱོང་གི་བཅའ་ཁྲིམས་ ༢༠༠༩ ཅན་མ་ཚུདཔ་ཨིན།

ས་གཞི་མར་ཆག་ མར་ཕབ་ཀྱི་ འཆར་གཞི། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༣ གི་ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ བྱེ་ཐང་ཚད་འཛིན་འབད་ནིའི་ལྷན་འཛོམས་ཀྱི་ངོ་རྟགས་བཟུམ་ཅིག་སྦེ་ འབྲུག་རྒྱལ་

Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

40

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཁབ་ཀྱིས་ ས་གཞི་མར་ཆག་མར་ཕབ་ཀྱི་དོན་ལུ་ བརྩོན་ཤུགས་བསྐྱེད་དེ་ཡོད། འདི་སྤྱི་ལོ་ ༢༠༣༠ ལུ་ ས་ཆ་ མར་ཆག་མར་ཕབ་འབད་ནིའདི་་ རྒྱལ་སྤྱིའི་གནས་ཚད་ཀྱི་ཁེས་ལེན་ཨིན། ཁེས་ལན་དེ་ ལྟར་ ས་ཆ་ མར་ཆག་འགྱོ་སྟེ་ཡོད་མི་ཚུ་ འཕྲལ་མགྱོགས་ར་ སོ་ནམ་ས་ཞིང་དང་ནགས་ཚལ་དེ་ལས་ ཆུ་ཞིང་ལུ་བསྒྱུར་བཅོས་འབད་དགོཔ་སྦེ་བཀོད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༠ གི་འཆར་གཞི་དང་འཁྲིལ་ ས་ཆ་མར་ཆག་བཀག་འཛིན་འབད་ནི་གི་ འབྲུག་རྒྱལ་ཡོངས་ལག་ལེན་ལས་རིམ་ ༢༠༡༤་ ཅན་མ་འདི་ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ བྱེ་ཐང་ཚད་འཛིན་འབད་ནིའི་ལྷན་འཛོམས་ ལོ་བཅུའི་འཆར་གཞི་༼༢༠༠༨ ལས་ ༢༠༡༨༽དང་གཅིག་ཁར་འབྲེལ་མཐུན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། འབྲུག་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་ས་ཆ་མར་ཆག་གི་སྙན་ཞུ་འདི་གིས་ ཡུན་བརྟན་ས་གཞི་འཛིན་སྐྱོང་གི་ཐབས་ལམ་དང་འབྲེལ་བའི་དམིགས་གཏད་ཚུ་བསྐྱེད་དོ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་འཁོད་ལས་ཐོན་མི་དང་ ཚོང་ལས་ཀྱི་རིགས་སྣ་གཉིས་ཆ་ར་ལག་ལེན་འཐབ་ཐོག་ལས་ ནགས་ཚལ་བསྐྱར་གསོ་འབད་ནི་དང་ཤིང་གི་ཚབ་མ་འཇུག་བཏུབ་པའི་ འཐོན་དངོས་ཚུ་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་ རྩྭ་འབྲོག་དང་སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་གྱི་རིགས་རྒྱུད་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་ ཆུ་ཞིང་སྲུང་སྐྱོབ་འབད་ནི་ དེ་ལས་ ས་ཆ་ མར་ཆག་ཤུགས་སྦེ་ར་འགྱོ་མི་ཚུ་ བསྐྱར་བཅོས་འབད་ནི་གི་དམིགས་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན། དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ ས་ཆ་ མར་ཆག་གི་སྲབ་ཁྲ་དང་བལྟ་རྟོག་ དེ་ལས ཡོངས་འབྲེལ་གྱི་ཐོག་ལས་ རང་བཞིན་གྱི་སྨིན་པའི་ སའི་ནག་རྫས་བསག་མཛོད་ཀྱི་སྲབ་ཁྲ་བཟོ་ནི་ཚུ་ཨིན།

ས་གཞི་མར་ཆག་ མར་ཕབ་འབད། རྒྱལ་ཡོངས་ལག་ལེན་ལས་རིམ་འདི་གིས་ གོང་ལུ་བཀོད་དེ་ཡོད་པའི་འགན་དབང་ཅན་གྱི་ སྲིད་བྱུས་གྲངས་སུ་བརྩི་ཐོག་ལས་ སོ་ནམ་ས་ཞིང་དང་ཐང་ དེ་ལས་ནགས་ཚལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ ལེ་ཤ་ཁྱབ་སྟེ་ཡོདཔ་བཟོ་ནིའི་དོན་ལུ་ གནད་དོན་སྣ་མང་ཐབས་བྱུས་ཚུ་ གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན། གནད་དོན་འདི་ཡང་ གཤམ་ལུ་བཀོད་དེ་ཡོད་མི་ཚུ་གིས་བསྒྲུབ་ཚུགསཔ་ཨིན། དེ་ཡང༔ དང་པ། སའི་ཆགས་ལུགས་དང་ཆུ་རྐའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ རྒྱུན་སྐྱོང་འཐབ་ནི་གི་དོན་ལུ་ ནགས་ཚལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ཡུན་བརྟན་ལག་ལེན་དང་ཉམས་གསོ་ དེ་ལས་ སྲུང་སྐྱོབ་འབད་ནི། གཉིས་པ། སོ་ནམ་ཐོན་སྐྱེད་དང་རྒྱུན་བརྟན་གྱི་སོ་ནམ་ས་གཞི་ཚུ་ བདག་འཛིན་འབད་བའི་ཐོག་ལས་ མི་མང་འཚོ་བའི་མཐུན་རྐྱེན་ཡར་དྲགས་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ ཡུན་བརྟན་སོ་ནམ་གོང་འཕེལ་དང་ ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི། གསུམ་པ། གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་ནང་ ས་ཆ་མར་ཆག་དང་

འབྲེལ་བའི་ ཉེན་ཚུབས་ཡོད་མི་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་འཛིན་སྐྱོང་གི་ཐབས་ལམ་འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་ནི། བཞི་པ། ས་གཞི་མར་ཆག་དང་གདོང་ལེན་འབད་ནིའི་ གཙུགས་སྡེའི་འོས་འབབ་དང་ལམ་ལུགས་ཚུ་སྒྲིང་སྒྲིང་བཟོ་ནི། ལྔ་པ། ཡུན་བརྟན་ས་གཞི་འཛིན་སྐྱོང་གི་དོན་ལུ་ མི་མང་རྒྱབ་སྐྱོར་དང་སྲིད་བྱུས་ བརྡ་དོན་དང་ སྐུལ་ཁྱབ་བརྡ་སྤྲོད་དེ་ལས་ ཤེས་ཡོན་གྱི་ཐོག་ལས་ ཡར་འཕར་གཏང་ནི་ཚུ་ཨིན།

ཡུན་བརྟན་ས་གཞི་འཛིན་སྐྱོང་ ལག་ལེན་འཐབ། འབྲུག་གི་ཡུན་བརྟན་ས་གཞི་འཛིན་སྐྱོང་གི་ཆ་ཤས་གཅིགཔ་འདི་ གྱེན་གཟར་དྲགས་ཡོད་པའི་ ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ལུ་ ལོ་ཐོག་གི་དོན་ལུ་ ཨ་རིང་གི་ཚིགས་ཚུ་བཟོ་སྟེ་ ས་གཞི་གོང་འཕེལ་གཏང་བཞིན་ན་ ས་བཅུད་མར་ཉམས་དང་ ཆུ་རུད་བཀག་ནི་འདི་ཨིན། ཡུན་བརྟན་ས་གཞི་འཛིན་སྐྱོང་གི་ལམ་སྟོན་ཐབས་ཤེས་དྲགས་ཤོས་ སོ་ནམ་ཞིང་ལམ་དང་ས་གཞི་གོང་འཕེལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ཡུན་བརྟན་ས་གཞི་འཛིན་སྐྱོང་ཐབས་བྱུས་འདི་ རྒྱལ་ཡོངས་སའི་ཞབས་ཏོག་ལྟེ་བ་ནང་ དུས་རྒྱུན་གྱི་ལས་རིམ་ཅིག་སྦེ་གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད། རྒྱལ་སྤྱིའི་ཚོགས་པ་དང་འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ བྱེ་ཐང་ཚད་འཛིན་ལྷན་འཛོམས་མཉམ་འབྲེལ་ཐོག་ལས་ ཉེན་འཚུབ་ཆེ་བའི་ སོ་ནམ་ས་གཞི་མར་ཆག་དང་ ནགས་ཚལ་གྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ གང་དང་རྩིགཔ་ ཆུ་གཡུར་བརྟན་ཏོག་ཏོ་བཟོ་ནིའི་ཆུ་བྱག་བཟོ་སྐྲུན་ སྦ་དང་འཕྲལ་མགྱོགས་ར་སྐྱེ་བཏུབ་པའི་ རིགས་སྣ་ ཨཱལནསི་ ནེཔཱལེནསིས་༼AlnusNepalensis༽ ཚུ་བཙུགས་ནི་གི་གཞི་བཙུགས་འབད་བཞིནམ་ལས་ མོ་བཏབ་ཀྱི་ལས་སྣ་ཚུ་འགོ་འདྲེན་འཐབ་ནིའི་དོན་ལུ་ བརྩན་ཤུགས་བསྐྱེད་བའི་བསྒང་ར་ཡོད། དེ་བཟུམ་གི་ལས་སྣ་ཚུ་ གཙོ་བོ་ར་ གྲྲོང་གསེབ་དང་ལས་མི་གི་དཀའ་ངལ་ཡོད་སའི་མི་སྡེ་ཚུ་ནང་ གདོང་ལན་་ཅན་ཅིག་སྦེ་ཡོད་པ་ཨིན་རུང་ ས་གཞི་དང་ནགས་ཚལ་ཐོན་ཁུངས་ཡོདཔ་བཟོ་ནི་དང་ གྱེན་གཟར་དྲགས་ཡོད་པའི་ ས་ཁོངས་བརྟན་ཏོག་ཏོ་བཟོ་ནི་གི་དོན་ལུ་ ཁག་ཆེ་དྲགས་ཨིན།

མར་ཆག་ཡོད་པའི་ སའི་ཆགས་ལུགས་ ཉམས་གསོ་འབད། འབྲུག་རྒྱལ་ཡོངས་ནགས་ཚལ་གྱི་སྲིད་བྱུས་ སྤྱི་ལེ་ ༢༠༡༠ ཅན་མ་འདི་གིས་ སྐྱེས་ཚལ་དང་ལོ་ཐོག་བཙུགས་ནི་ མི་སྡེ་དང་གྲྲོང་སྡེ་ནགས་ཚལ་གྱི་རྒྱབ་སྐྱོར་ཚུ་བརྩི་སྟེ་ ནགས་ཚལ་བསྐྱར་གསོ་དང་ ཆུ་འབབ་ས་གནས་གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་རིམ་ཚུ་གི་ཐོག་ལས་ ས་གཞི་མར་ཆགས་ཡོད་མི་ཚུ་ བསྐྱར་བཅོས་དང་ སླར་བཅོས་འབད་ནི་ནང་ གཙོ་རིམ་བཟུངམ་ཨིན། མར་ཆག་འགྱོ་བའི་ ཆུ་

41

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

འབབ་ས་ཁོངས་ཚུ་གི་དོན་ལུ་ འཛིན་སྐྱོང་འཆར་གཞི་གསརཔ་ བརྒྱད་སྒྲུབ་སྟེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ བརྟག་ཞིབ ༡༢༠ ཡང་ བཟོ་ཚར་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན་མས། གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་དང་ ནགས་ཚལ་ལས་ཁུངས་དང་ གཱིརིན་བུ་ཀྲན་ལས་འཛིན་གཉིས་ཀྱིས་ ནགས་ཚལ་བསྐྱར་གསོ་གི་ལས་སྣ་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་འཁོད་ཀྱི་སྐྱེད་ལྡན་རིགས་སྣ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་ཤིང་ ཙནྡན་ཤིང།་ ཀོང་ཤིང། ལྕང་མ་

ཤིང། དཀར་ཤིང་དང་ སི་སི་ཤིང་ཚུ་ བཙུགས་མི་བརྩི་སྟེ་ ཤིང་རིགས་བཙུགས་ནིའི་ལས་སྣ་ མང་རབ་ཅིག་འགོ་འདྲེན་འཐབ་སྟེ་ཡོད། ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་རྐྱེན་ངན་བྱུང་ནི་ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་ གཞུང་ལམ་གྱི་སྦོ་ལོགས་ཁར་ཡོད་པའི་ གྱེན་གཟར་དྲགས་ཚུ་ བརྟན་ཏོག་ཏོ་བཟོ་ནི་དང་ ས་ཁོངས་བསྐྱར་བཅོས་འབད་ནི་གི་ལཱ་ཚུ་འགོ་འདྲེན་འཐབ་སྟེ་ཡོད།

༄ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༤ པ། མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་ ས་གཤིས་མཐུན་པའི་འཁོར་ལམ་ གཞི་རྟེན་རྒྱ་སྐྱེད།

ཡིག་ཆ་གཙོ་བོ། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན། འབྲུག་གི་འཁོར་ལམ་བཅའ་ཡིག་༢༠༡༣ ཅན་མ།

འཁོར་ལམ་བཟོ་སྐྲུན་དང་ རྒྱུན་སྐྱོང་གི་གནས་ཚད་ གཞི་བཙུགས་འབདཝ་ཨིན།

ལམ་བསལ་ལས་ཁུངས། བཟོ་སྐྲུན་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས། ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག། ས་གཏེར་ལས་ཁུངས།བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག།རྫོང་ཁག་ ཁྲོམ་སྡེ་དང་རྒེད་འོག་བདག་སྐྱོང།

འབྲུག་གི་འཁོར་ལམ་བཅའ་ཡིག ་ དང་ཁྲིམས ་ལུགས ། ༢༠༡༦།

འཁོར་ལམ་སྤྱོད་མི་དང་ གཞུང་གི་ལཱ་འགན་དང་འགན་ཁུར་ དེ་ལས་ གནས་ཚད་ཚུ་ དུས་མཐུན་བཟོཝ་ཨིན།

རྐྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་ཐབས་བྱུས། ༢༠༡༧ ཅན་མ།

འཁོར་ལམ་དང་ཟམ་པ་ཉེན་སྲུང་གི་གང་གི་དོན་ལུ་དུས་མཐུན་བཟོ་སྟེ་ཡོད་པའི་ ཉེན་སྐྱོན་གྱི་བརྡ་དོན་སྟོན་ནིའི་ བསྐྱར་བཅོས་ འབད་དེ་ཡོད་པའི་ བཟོ་སྐྲུན་ གྱི་གནས་ཚད་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན།

རྐྱན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་ལས་ཁུངས། ས་གནས་གཞུང་སྐྱོང་ལས་ཁུངས། ནང་སྲིད་དང་སྲོལ་ འཛིན་ལྷན་ཁག།རྒྱལ་ཡོངས་རྐྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་དབང་འཛིན།

གནམ་གཤིས་དང་མཐུན་པའི་ སྐྱེལ་འདྲེན་གྱི་གཞི་རྟེན་མཁོ་ཆས།སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༦ ཅན་མ་གི་ རྒྱལ་ཡོངས་ལག་ལེན་གྱི་འབྲེལ་མཐུན་ལས་རིམ་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༢ ལུ་དུས་མཐུན་བཟོ་མི་འདི་གིས་ ས་རུད་བརྟག་ཞིབ་འགོ་འདྲེན་དང་ སྔ་གོང་གི་ཉེན་བརྡ་ལམ་ལུགས་གཞི་བཙུགས་དེ་ལས་ ལམ་བསལ་ལས་ཁུངས་ནང་ལུ་ ས་ཆའི་འཕྲུལ་རིགས་སྡེ་ཕྲན་ སྒྲིང་སྒྲིངབཟོ་ནི་བརྩི་ཐོག་ལས་ གཞུང་ལམ་ཁག་ཆེ་ཧིང་དང་ གནམ་གཤིས་ལས་བརྟེན་པའི་རྐྱེན་

ངན་ཚབས་ཅན་ཚུ་ལས་ འཁོར་ལམ་ཉེན་སྲུང་འབད་ནི་གི་ གཙོ་བོ་རིམ་བཟུང་སྟེ་ཡོད། འབྲུག་གི་ རྒྱལ་ཡོངས་གཏན་འབེབས་ཞལ་འདེབས་ ༢༠༡༥ ཅན་མ་འདི་གིས་ འཛམས་གླིང་རྒྱལ་སྤྱའི་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་གཞི་བཀོད་ལྷན་འཛོམས་ཀྱི་ཐོག་ལས་ ས་རུད་དང་ཆུ་རུད་ལས་བཟོད་ཚུགས་པའི་ གནམ་གཤིས་དང་མཐུན་པའི་ སྐྱེལ་འདྲེན་གྱི་གཞི་རྟེན་མཁོ་ཆས་ ལག་ལེན་འཐབ་སྟེ་བཟོ་ནི་གི་ ཁེས་ལུན་འབདཝ་ཨིན།

Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

42

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma C. Nyedrup, NEC

འཁོར་ལམ་དང་ཟམ་པ་ཚུ་གསརཔ་བཟོ་སྐྲུན་དང་ རྐྱེན་ངན་གྱི་མེདཔ་བཏང་བའི་གཞི་རྟེན་མཁོ་ཆས་ཚུ་ ལོག་བཟོ་སྐྲུན་དང་རྒྱུན་སྐྱོང་འབད་ནི་གི་དོན་ལུ་ གནམ་གཤིས་དང་འབྲེལ་མཐུན་ཡང་ན་ བཟོད་ཚུགས་པའི་ བཟོ་སྐྲུན་གྱི་ཐབས་ལམ་ཚུ་དགོཔ་ཐོན་དེ་ཡོད། ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་གཞི་རྟེན་མཁོ་ཆས་ཚུ་ ཉེན་ཅན་གྱི་ས་ཁོངས་ནང་ལུ་ ལག་ལེན་ལེགས་ཤོམ་འཐབ་ཚུགས། ཐབས་ལམ་དེ་གིས་འཁོར་ལམ་སེལ་ནིའི་དོན་ལུ་ ཟད་འགྲྲོ་སྦོམ་གནས་དོ་ཡོད་རུང་ གནམ་བྱཱར་ཆར་ཆུ་འབབ་པའི་དུས་ལུ་ འཁོར་ལམ་ཉམས་གསོ་དང་ ལོག་སྟེ་བཟོ་སྐྲུན་འབད་མ་དགོཔ་ལས་བརྟེན་ མ་དངུལ་གསོག་འཇོག་འབད་ཚུགས།༢༨ གྱེན་གཟར་དྲགས་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ ཐིམ་ཕུ་དང་བཀྲ་ཤིས་སྒང་དེ་ལས་ དགེ་ལེགས་ཕུ་དང་དཀྲོང་གསར་གྱི་བར་ན་གི་ གཞུང་ལམ་བཟོ་སྐྲུན་འཐུས་ཤོར་ཏེ་ཡོད་པའི་ གནས་སྡུད་གཞི་མཛོད་དེ གསར་སྒྲུབ་འབད་དེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ སའི་གནོད་རྐྱེན་དང་ཉེན་ཁ་བརྟག་ཞིབ་དང་ གནམ་གཤིས་དང་མཟུན་པའི་ རྒྱུ་དངོས་འཛིན་སྐྱོང་འཆར་གཞི་གི་ཐོག་ལས་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་འཁོད་ཀྱི་ཉེན་ཅན་གྱི་ གཞུང་ལམ་ག་ར་ དུས་མཐུན་བཟོ་ནིའི་ གཙོ་རིམ་ཟུང་སྟེ་ཡོད།

མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་མཐུན་པའི་ འཁོར་ལམ་བཟོ་སྐྲུན་འབད། ལོ་ངོ་བཅུ་ཕྲག་གཉིས་ཀྱི་རིང་ལུ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་དང་ལམ་སྲོལ་ཅན་གྱི་སྲོལ་ཁྱུན་ས་ཁོངས་ཚུ་ལུ་གནོད་རྐྱེན་བཀག་ནིའི་འཆར་གཞི་བརྩམ་ནི་ནང་ཡར་རྒྱས་འགྱོ་སྟེ་ཡོད། འཁོར་ལམ་གྱི་ཉེ་འདབས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ལུ་གནོད་པ་མར་ཕབ་ དེ་ཡང་ ས་གོ་མནོ་ས་ལས་ཕར་ འཕྲུལ་ཆས་ལག་ལེན་འཐབ་སྟེ་ ས་བརྐོ་ནི་ཚུ་སང་ནི་ རྫས་བམ་བཀལ་ནི་མར་ཕབ་དང་ ཐབས་ཤེས་ཀྱི་ཐོག་ལས་ཚད་འཛིན་འབད་ནི་ ལམ་བཟོ་སྐྲུན་འབད་བའི་སྐབས་ འཕྲུལ་ཆས་ཚུ་མར་འབབ་མི་འགྱོ་ནིའི་དོན་ལུ་ ཤིང་དུམ་དང་རྡོ་ཕུ་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་ ཆུ་འཛིན་སྐྱོང་ལེགས་ཤོམ་འཐབ་ནི་ བཟོ་སྐྲུན་འབད་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ ཉེན་སྲུང་གི་རྩིགཔ་ཚུ་རྐྱབ་སྟེ་ བརྟན་ཏོག་ཏོ་བཟོ་ནི་ སྟེང་ས་ཉམས་གསོ་འབད་ནི་གི་དོན་ལུ་ བཟོ་རིག་གི་ཐོག་ལས་ སྐྱེས་ཚལ་བསྐྱར་བཅོས་འབད་ཐོག་ལས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་མཐུན་པའི་ འཁོར་ལམ་བཟོ་སྐྲུན་འབད་ནི་ནང་ གོང་འཕེལ་སོང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། ས་རུད་དང་ཆུ་རུད་ཀྱིས་མེདཔ་གཏང་བའི་ འཁོར་ལམ་ཚུ་ ཐབས་ཤེས་གསརཔ་གི་ཐོག་ལས་ ཉམས་བཅོས་འབད་དེ་ཡོད། དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ འདི་བཟུམ་གི་ལག་ལེན་ཐབས་ཤེས་ དྲགས་ཤོས་ཀྱི་ཐོག་ལས་ འཁོར་ལམ་བཟོ་སྐྲུན་གྱི་འཆར་དངུལ་བགོ་བཀྲམ་དང་འཆར་གཞི་ཚུ་ རྒྱ་སྐྱེད་གཏང་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན།

སོ་ནམ་ཞིང་ལམ་གྱི་འཆར་གཞི་ ལེགས་ཤོམ་སྦེ་བརྩམ་དགོ། ས་ནམ་ཞིང་ལམ་ཚུ་ གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་མི་སྡེ་ནང་ལས་ཕར་ ཚོང་འབྲེལ་འཐབ་ནི་དང་ བརྡ་དོན་སྤྲོད་ལེན་འབད་ནི་དང་ དེ་ལས་ འཐུད་འབྲེལ་འབད་ནི་གི་ཞབས་ཏོག་སྤྲོད་ནི་ལུ་ གལ་ཆེ་དྲག་ཅིག་ཨིན། ལམ་སྲོལ་དང་ཆོས་ཕྱོགས་ཀྱི་སའི་ཆགས་ལུགས་ དེ་ལས་རྒྱལ་རབས་དང་ལྡན་པའི་ ས་ཁོངས་ཚུ་ལུ་ གནོད་རྐྱེན་ཡོད་མེད་དབྱེ་བ་ཕྱེ་ནི་ཚུ་བརྩི་སྟེ་ འཁོར་ལམ་ཚུ་བཟོ་སྐྲུན་མ་འབད་བའི་ཧེ་མ་ བརྟག་ཞིབ་དང་དགོས་མཁོ་ཞིབ་དཔྱད་འབད་ཐོག་ལས་ ས་ནོམ་ཞིང་ལམ་གྱི་ལམ་སྟོན་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༣ ཅན་མ་དང་འཁྲིལ་གནས་བཅུག་ནིའི་དོན་ལུ་ གཞུང་གི་ཁ་ཐུག་ལས་བརྩན་ཤུགས་བསྐྱེད་བའི་བསྒང་ར་ཡོད། འཁོར་ལམ་ཚུ་བཟོ་སྐྲུན་འབད་བའི་སྐབས་དང་ བཟོ་སྐྲུན་འབད་ཚར་བའི་ཤུལ་ལས་ ཉམས་བཅོས་འབད་ནི་གི་དོ་ལུ་ མཐུན་རྐྱེན་ལངམ་དགོཔ་ཨིན་ དེ་ཡང་བཟོ་སྐྲུན་འབད་བའི་དུས་ལུ་ ཆརཔ་ཤུགས་སྦེ་རྐྱབ་སྟེ་ ས་ཁོངས་སྟོངམ་ནང་ ས་རུད་དང་ཆུ་རུད་ བཀག་ཐབས་འབད་ནིའི་དོན་་ལུ་ཨིན། མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་མཐུན་པའི་ཐབས་ལམ་ཚུ་ གཞི་བཟུང་སྟེ་ ལག་ལེན་དང་ཕན་ཐོག་ཅན་གྱི་འཁོར་་ལམ་ཉམས་བཅོས་ཀྱི་གཞི་བཀོད་ཚུ་ སྒྲུབ་ནིའི་དོན་ལུ་ རྫོང་ཁག་དང་རྒེད་འོག་གི་འཆར་དངུལ་བགོ་བཀྲམ་འདི་ གཙོ་རིམ་བཟུང་དགོཔ་ཨིན། ལས་སྣ་ཁག་ཆེ་ཤོས་འདི་ རྒེད་འོག་གི་འགོ་ཁྲིདཔ་ཚུ་དང་གཅིག་ཁར་ མི་སྡེ་ཚུ་ནང་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་ གནམ་གཤིས་འབྲེལ་མཐུན་གྱི་བཟོ་སྐྲུན་གྱི་འོས་འབབ་ གོང་འཕེལ་གཏང་ནིའདི་ཨིན།

43

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

༄ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༥ ་པ། སོ་ནམ་ཡུན་བརྟན་དང་ས་གཤིས་མཐུནམ་བཟོ་ནི། ཡིག་ཆ་གཙོ་བོ། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།

འབྲུག་གི་སྒོ་ནོར་བཅའ་ཡིག་ ༢༠༠༡ ཅན་མ།

ནད་གཞི་བཀག་ཐབས་འབད་ནི་དང་ ཐོན་སྐྱེད་ཡར་དྲགས་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་གྱི་རིགས་བརྒྱུད་དང་ གཟུགས་ཁམས་འཕྲོད་བསྟེན་ དེ་ལས་ ཐོན་ཁུངས་ཚུ་ ཚད་འཛིན་འབདཝ་ཨིན། སྒོ་ནོ་ལས་ཁུངས།

སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག། སོ་ནམ་ལས་ཁུངས།སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག།འབུབ་སྨན་གྱི་བཅའ་ཡིག་

༢༠༠༠ ཅན་མ།

སྨན་འབུབ་ལགལེན་དང་ཚོང་འབྲེལ་དེ་ལས་ ནང་འདྲེན་་ཚད་འཛིན་འབད་བའི་ལམ་ལུགས་གཙོ་བོ་ཅན་དང་གཅིག་ཁར་ རང་བཞིན་གྱི་སྨིན་པའི་ སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་དང་འབྲེལ་མཐུན་གྱི་གནོད་འབུབ་འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནི་གི་སེམས་ཤུགས་བསྐྱེད་བཅུགཔ་ཨིན།

རྒྱལ་ཡོངས་ལག་ལེན་གྱི་འབྲེལ་མཐུན་ལས་རིམ། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༦ ཅན་མ། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༢ ལོར་ དུས་མཐུན་བཟོ་ཡོདཔ།

ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་སོ་ནམ་ཉེན་ཅན་དང་ ཆར་ཆུ་བསྡུ་ལེན་དང་ གནམ་གཤིས་སྔོན་བཤད་འབད་ནི་ གཙོ་རིམ་བཟུམ་ཨིན།

སྲིད་བྱུས་དང་འཆར་གཞི་སྡེ་ཚན།སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག།

བཟའ་འཐུང་དང་ཟས་བཅུད་ཉེན་སྲུང་གི་ སྲིད་བྱུས། ༢༠༡༤ ཅན་མ།

མི་སྡེ་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ཉེན་སྲུང་དང་ ཟས་བཅུད་ལྡན་པའི་བཟའ་འཐུང་ ལངམ་སྦེ་འཐོབ་པའི་ གོ་སྐབས་སྤྲོད་དེ་ མི་སྟོབས་ སྒྲིང་སྒྲིང་སྦེ་བཞག་ནིའི་ འོས་མཐུན་ཅན་གྱི་གནས་སྟངས་ བཟོ་ནིའི་དམིགས་གཏད་ བསྐྱེདཔ་ཨིན།

སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག། སྒོ་ནོར་དང་ནགས་ཚལ་ལས་ཁུངས། སོ་ནམ་ལས་ཁུངས།གསོ་བའི་ལྷན་ཁག ཚོང་འབྲེལ་ལས་ཁུངས། བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག།

རྒྱལ་ཡོངས་ཆུ་གཡུར་འཆར་གཞི་གཙོ་བོ་ཅན། ༢༠༡༦ ཅན་མ།

གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་འོངས་འབབ་དང་བཟའ་འཐུང་ཉེན་སྲུང་གི་དོན་ལས་ ལོ་ངོ ༡༥ གི་ས་གཤིས་འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ ཆུ་གཡུར་ལམ་ལུགས་གོང་འཕེལ་གྱི་ ལག་ལེན་འཆར་གཞི་ གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན།

ཆུ་གཡུར་སྡེ་ཚན། སོ་ནམ་ལས་ཁུངས། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག་།

རྒྱལ་ཡོངས་ རང་བཞིན་གྱི་སྨིན་པའི་ སོ་ནམ་ གཞི་བཀོད། ༢༠༠༧ ཅན་མ།

ཡུན་བརྟན་སོ་ནམ་ལག་ལེན་ཅིག་འབད་རང་བཞིན་གྱི་སྨྱིན་པའི་ སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་རྒྱ་སྐྱེད་གཏང་བའི་ ལམ་སྟོན་གྱི་གཞི་རྩ ་ཚུ་ སྟོནམ་ཨིན།

ནགས་ཚལ་དང་སོ་ནམ་ལྷན་ཁག།

Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

44

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

སོ་ནམ་ལས་སྡེ་ཚུ་ ཡུན་བརྟན་འཛིན་སྐྱོང་འཐབ་ནི་གི་ཁག་ཆེ་བའི་ལམ་སྟོན་ཚུ་ གོང་གི་སྲིད་བྱུས་དང་ བཅའ་ཡིག་ དེ་ལས་ འབྲུག་གི་སོན་བཅའ་ཡིག་ ༢༠༠༠ ཅན་མ་ སྒོ་ནོར་གྱི་བཅའ་ཡིག་ ༢༠༠༡ ཅན་མ། སྒོ་ནོར་གྱི་ལས་སྡེ་གོང་འཕེལ་སྲིད་བྱུས་ ༢༠༡༢ ཅན་མ་ སྒོ་ནོར་གྱི་བཅའ་ཁྲིམས་དང་ ཁྲིམས་ལུགས་ཚད་འཛིན་ ༢༠༡༧ ཅན་མ། ལེགས་བཅོས་བཅའ་ཡིག་ ༢༠༠༩ ཅན་མ།་ བཟའ་འཐུང་གི་བཅའ་ཡིག་ ༢༠༠༥ ཅན་མ། སའི་བཅའ་ཡིག་ ༢༠༠༧ ཅན་མ། སྐྱེ་ལྡན་ཉེན་སྲུང་བཅའ་ཡིག་ ༢༠༡༥ ཅན་མ། འཐུང་ཆུའི་བཅའ་ཡིག་ ༢༠༡༡ ཅན་མ་ རྒྱལ་ཡོངས་ཆུ་འདྲེན་སྲིད་བྱུས་ ༢༠༡༢ ཅན་མ། རང་བཞིན་སླར་འབྱུང་ཐོན་སྐྱེད་ ཞིབ་འཚོལ་ སྲིད་བྱུས་ ༢༠༡༢ ཅན་མ་ དང་ འཐུང་ཆུའི་ཁྲིམས་ལུགས་ ༢༠༡༤ ཅན་མ་གིས་ སྒྲུབ་སྟེ་ཡོད།

སོ་ནམ་ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་ལས་ ཉེན་སྲུང་འབད་དགོ། འབྲུག་གི་བཟའ་འཐུང་དང་ཟད་བཅུད་ཉེན་སྲུང་གི་སྲིད་བྱུས་ ༢༠༡༤ ཅན་མ་འདི་གིས་ ཚ་དྲོད་དང་ཆར་འབབ་འགྱུར་འབྲེལ་ལས་བརྟེན་ ལོ་ཐོག་ཐོན་ཁུངས་ལུ་གནོད་ནི་དང་ གནམ་གཤིས་འགྱུར་འབྲེལ་གྱི་གནོད་རྐྱན་ལས་བརྟེན་ ལོ་ཐོག་ མེདཔ་ཐལ་ནི་དང་གྲལ་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་ལས་བརྟེན་ ལོ་ཐོག་གི་ཐོན་ཁུངས་ལུ་གནོད་པ་འོང་ནི་ཨིན་པའི་ ངོས་ལེན་འབདཝ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་ ས་གཞི་མར་ཆག་གདོང་ལེན་དང་ལག་ལེན་འཆར་གཞི་ ༢༠༡༤ འདི་གིས་ ཡུན་བརྟེན་སོ་ནམ་ས་གཞི་ལག་ལེན་འཛིན་སྐྱོང་ སྒྲིང་སྒྲིང་བཟོ་ནི་ནང་ བརྩན་ཤུགས་བསྐྱེདཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་ལག་ལེན་གྱི་འབྲེལ་མཐུན་ལས་རིམ་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༦ ཅན་མ་ ༼སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༢་ལུ་དུས་མཐུན་བཟོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན༽ འདི་གིས་ འབྲེལ་མཐུན་གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན། ལས་སྣ་ཚུ་ཡང་ དྲོད་ཤུགས་དང་ཆར་དཀོན་བཟོད་ཚུགས་པའི་ ལོ་ཐོག་དང་ སྒོ་ནོར་རིགས་སྣ་ཡོདཔ་བཟོ་ནི་ ཨ་རིང་དང་སྲབ་ཁྲ་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་ གྱེན་གཟར་དྲགས་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ ས་རུད་དང་ཆུ་རུད་མར་ཕབ་འབད་ནི་གི་དོན་ལུ་ ནགས་ཚལ་རྒྱ་སྐྱེད་གཏང་ནི་ ལོ་ཐོག་གི་ཐོན་སྐྱེད་ལེགས་ཤོམ་མེད་པའི་སྐབས་དང་ རང་བཞིན་གྱི་རྐྱེན་ངན་ལས་བརྟེན་ ལོ་ཐོག་མེདཔ་གཏང་བའི་དུས་ལུ་ ལག་ལེན་འཐབ་ནི་འི་དོན་ལུ་ ལོ་ཐོག་ཚུ་ བསགས་བཞགས་སའི་བསག་མཛོད་ དུས་མཐུན་བཟོ་ནི་ཚུ་ཨིན། ས་གཤིས་དང་རྐྱེན་ཚབས་ཆེན་བཟོད་བསྲན་ཅན་གྱི་གོང་འཕེལ་ སོ་ནམ་གྱི་ལས་སྡེ་ཚུ་ནང་ལུ་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་གདོང་ལེན་གྱི་སྲིད་བྱུས་ཚུ་ སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་དང་གནམ་གཤིས་ལུ་གཙོག་གྲིབ་མ་ཞུགས་པའི་ འཕྲུལ་རིགས་ཚུ་ གནོད་འབུབ་དང་ནད་གཞི་ དེ་

ལས་རྐྱེན་ངན་ཚུ་ འཛིན་སྐྱོང་འཐབ་ནིའི་དོན་ལུ་ ནགས་ཚལ་དང་སོ་ནམ་ལྷན་ཁག་གིས་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་འགོ་བཙུགས་ཏེ་ཡོད། ཁུངས་ལྡན་གྱི་གནམ་གཤིས་དང་ས་གཤིས་སྔོན་བཤད་ཡར་རྒྱས་ སོ་ནམ་དང་མཁའ་འགྲུལ་ གནམ་གཤིས་ཉན་བརྡ་ཞབས་ཏོག་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་འབྲེལ་མཐུན་གྱི་སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་བརྩི་ཐོག་ལས་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་བཟོད་བསྲོན་གོངའཕེལ་གཏང་ནིའི་ གནམ་གཤིས་དང་ ས་གཤིས་ཀྱི་ཞབས་ཏོག་གི་དོན་ལུ་ རྒྱལ་ཡོངས་ཆུ་དཔྱད་དང་གནམ་གཤིས་རིག་པའི་ལྟེ་བ་གིས་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་ དང་ལེན་འབད་བའི་བསྒང་ཡོདཔ་ཨིན།

ཞིང་ཆུ་ལངམ་སྦེ་སྤོད་དགོཔ། རྒྱལ་ཡོངས་ཆུ་འདྲེན་འཆར་གཞི་གཙོ་བོ་ཅན་ ༢༠༡༦ ཅན་མ་འདི་གིས་ དུས་ནམ་ ཆུའི་ལང་ཚད་ལུ་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་གྱི་ཕོག་ཤུགས་ཡོད་དེ་རའབད་རུང་ སོ་ནམ་ལས་སྡེ་གི་དམིགས་དོན་ བཟའ་འཐུང་དང་ཟས་བཅུད་ཁྱི་ཉེན་སྲུང་དང་ གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་འོང་འབབ་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ ལོ་ངོ་ ༡༥ གི་ལག་ལེན་འཆར་གཞི་ དང་ས་གཤིས་དང་འབྲེལ་མཐུན་ཡོད་པའི་ ཆུར་འདྲེན་ལམ་ལུགས་དང་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ ཞིང་ཆུ་ལངམ་སྦེ་བཟོ་ནི་དགི་དོན་ལུ་ གོང་འཕེལ་གྱི་ལམ་སྟོན་སབ་ཁྲ་ གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན། སོ་ནམ་ལས་ཁུངས་ནང་དུ་ཡོད་པའི་ བཟོ་རིག་སྡེ་ཚན་འདི་གིས རྫོང་ཁག་དང་ ཆུ་ལག་སྤྱོད་འབད་བའི་ཚོགས་པ་ཚུ་ལུ་ ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ མི་སྡེ་གི་འཛིན་སྐྱོང་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ཆུར་འདྲེན་ལམ་ལུགས་ཚུ་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་ས་གཞི་ཁ་སྐོང་ ཨེ་ཀར་ ༦༤༠༠༠ ནང་ དུས་ད་རེས་ར་ རྒྱ་བསྐྱེད་འབད་ནི་དང་ ཐབས་ཤེས་གསརཔ་གི་ཐོག་ལས་ ས་གཞི་ཨེ་ཀར་ ༡༩༠༠༠ དེ་ཅིག་ ལོ་ཐོག་སྐྱེ་བཏུབ་པའི་ ཆུར་འདྲེན་གྱི་ས་ཁོངས་རེ་རེ་བཞིན་དུ གོང་འཕེལ་གཏང་ཐོག་ལས་ རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་ནི་ཨིན། ལག་ལེན་གཙོ་ཅན་ཚུ་ཡང་ ཆུ་དུང་དང་ཆུ་གཡུར་ ཆུ་འཛག་མི་ཚུ་ ཉམས་བཅོས་འབད་ནིའི་ རྒྱབ་སྐྱོར་དང་ ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ཆུ་ཞིང་ཚུ་ སྐམ་ཞིང་ལུ་ བསྒྱུར་བཅོས་འབད་ནི་ལས་བཀག་ནིའི་དོན་ལུ་ ཆུ་བཀྲམ་སྤེལ་འབད་ནི་ཚུ་ཨིན། དང་ལེན་འདི་ཚུ་ ཞིང་ཆུ་མི་ཉམས་རྒྱུན་སྐྱོང་འབད་ནི་དང་ ས་གཞི་བསྒྱུར་བཅོས་ལྟ་བརྟོག་འབད་ནིའི་ གོ་རྟོགས་དང་ཤེས་ཡོན་གྱི་ ལྷན་ཐབས་འབད་ནི་ཨིན།

སོ་ནམ་ས་ཞིང་གི་ཐོན་ཁུངས་ ཡར་དྲགས་གཏང། མ་རྩ ་གཞི་བཙུགས་ག་དེམ་ཅིག་ཡར་སེང་འགྱོ་སྟེ་འབད་རུང་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ སོ་ནམ་ཐོན་ཁུངས་ཉུང་སུ་ཡོད་མི་གྲངས་

45

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Dorji Phuntsho, NEC

སུ་བརྩི་ཐོག་ སོ་ནམ་གོང་འཕེལ་གྱི་གདོང་ལན་ཚུ་ བྱུང་ང་སྟེ་ར་ཡོད། དཀའ་ངལ་སེལ་ནིའི་ཐབས་ལམ་གཙོ་ཅན་གཅིགཔ་འདི་ སོ་ནམ་འཕྲུལ་ཆས་ལག་ལེན་རྒྱ་སྐྱེད་གཏང་ནི་དང་ རིན་གོང་མར་ཕབ་ཀྱི་ཐོག་ལས་ འཕྲུལ་ཆས་བཀྲམ་སྤེལ་འབད་ནི་ འདི་དང་གཅིག་ཁར་ ཞིང་ཆུ་ལངམ་སྦེ་བཏོན་འབྱིན་ནི་ སྤུས་ཚད་ལྡན་པའི་སོན་སྤྲོད་ནི་ དེ་ལས་ ས་གཤིས་དང་འབྲེལ་མཐུན་ཡོད་པའི་འཕྲལ་ཆས་ ལག་ལེན་འཐབ་ཐོག་ལས་ ས་ཞིང་སྟོངམ་བཟའ་སྤྱོད་འབད་ནི་དང་ ད་ལྟོ་ཟ་སྤྱོད་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ས་ཞིང་ཚུ་ནང་ ལོ་ཐོག་སྣ་ཚོགས་བཙུགས་ནི་གི་ བློ་སྟོབས་བསྐྱེད་བཅུག་ནི་ཚུ་ཨིན། ལོ་ཐོག་སྐོར་རྒྱབ་འབད་བཙུགས་ནི་དང་ སྟབས་གཅིག་ཁར་སླ་བསྲེ་སྟེ་བཏབ་ནི་འདི་ སོ་ནམ་རྒྱ་སྐྱེད་ཞབས་ཏོག་གིས་ གཙོ་བོ་ར་རྒྱལ་ཁབ་་ཀྱི་ཤར་ཕྱོགས་རྫོང་ཁག་ཚུ་ནང་ གནས་སྤོ་གཞི་ཆགས་ཀྱི་ཐོག་ལས་ སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་འབད་མ་བཏུབ་པའི་ ས་ཁོངས་༼ནོར་བུ་སྒང་དང་ བདེ་ཆེན་གླིང༽ནང་ལུ་ ས་བཅུད་མར་ཕབ་ཀྱི་དཀའ་ངལ་སེལ་ནི་དང་ ས་བཅུད་བསྐྱར་གསོ་འབད་ནི་ཚུ་ རྒྱབ་སྐྱོར་འབདཝ་ཨིན། སྔར་སྲོལ་གྱི་ལམ་ལུགས་ཐོག་ལས་ ཤིང་གི་འདམ་མ་ཚུ་ལག་ལེན་འཐབ་སྟེ་ ལུད་བཟོ་ནི་དང་ མལ་ལུད་བཟོ་ནི་གི་སེམས་ཤུགས་བསྐྱེད་བཅུགཔ་ཨིན། གཞུང་གིས་མི་སེར་སོ་ནམ་པ་ཚུ་གི་ཐོན་ཁུངས་དང་ཐོན་སྐྱེད་ཡར་སེང་གཏང་ནི་དང་ གོང་ཚད་རྩ་བརྟན་བཟོ་ནི་ དེ་ལས་ ཕྱིར་ཚོང་རྒྱ་སྐྱེད་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ན་གཞོན་ཚུ་ ཚོང་འབྲེལ་གྱི་སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་འབད་ནི་དང་ སོ་ནམ་ཞིང་ལཱཔ་གི་ དངུལ་འབྲེལ་གྱི་སྤྲོ་འཐུས་ཚུ་ཞིབ་དཔྱད་འབད་ནི་ནང་ འབྲེལ་གཏོགས་འབད་ཐབས་

ཀྱི་ དང་ལེན་འབདཝ་ཨིན། འོས་འབབ་ག་ཏེ་ཡོད་ས་དང་ སྲུང་སྐྱོབ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་སོ་ནམ་གི་ལཱ་ལུ་ གཞུང་གི་ཁ་ཐུག་ལས་གྲྲོགས་རམ་ཚུ་ བྱིན་ནི་ཨིན། དཔེར་ན་ སྔོ་ཚལ་ཤེལ་ཁྱིམ་དང་ ས་འོག་སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་འབད་ནི་ དེ་ལས་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་ དྲོད་ཤུགས་དང་ ཆར་དཀོན་གྱི་གནས་སྟངས་ཚུ་ བཟོད་བསྲན་འབད་ཚུགས་པའི་ ལོ་ཐོག་རྒྱ་སྐྱེད་གཏང་ནི་ཚུ་ཨིན།

བཀག་ཆ་མེད་པའི་ རྩ་འབྲོག་མར་ཕབ་འབད། སྒོ་ནོར་ལས་ཁུངས་གོང་འཕེལ་གྱི་སྲིད་བྱུས་ ༢༠༡༢ ཅན་མ་དང་བསྟུན་ སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག་གིས ཡུན་བརྟན་ས་གཤིས་དང་མཐུན་པའི་ སོ་ནམ་དང་སྒོ་ནོར་གསོ་སྐྱོང་གོང་འཕེལ་གཏངམ་ཨིན། མི་སེར་སོ་ནམ་པ་ཚུ་ སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་ ནགས་ཚལ་ག་ཏེ་ཡོད་སར་ དགའ་དགའཝ་སྦེ་ རྩ་འབྲོག་གཏང་ནི་ མར་ཕབ་འབ་དནི་དང་ སེམས་ཅན་ཚུ་ཁྱིམ་གཅིག་ནང་བཞག་སྟེ་ གསོ་སྐྱོང་འབད་ནི་གི་སེམས་ཤུགས་བྱིནམ་ཨིན། ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་གྱི་གནས་སྟངས་བཟོད་བསྲུན་འབད་ཚུགས་པའི་ སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་གྱི་རིགས་སྣ་ཡར་རྒྱས་གཏང་ཐོག་ལས་ ཐོན་ཁུངས་མེད་པའི་སྒོ་ནོར་གྱི་རིགས་ བ་དང་ལུག་ དེ་ལས་ར་གི་རུ་ཚན་ཚུ་ རྩ་མེད་གཏང་ནི་དང་མར་ཕབ་འབད་ནི་ལུ་ཡང་བློ་སྟོབས་བྱིནམ་ཨིན། སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་ཚུ་ལུ་ ཟས་བཅུད་ལྡན་པའི་ཆག་བྱིན་ནི་གི་དོན་ལུ་ རྩྭ་ཆག་འཐོན་པའི་ ལོ་ཐོག་བཙུགས་ནི་འདི་གལ་ཆེ་དྲགས་ཅིག་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་གཏན་འབེབ་ཞལ་འདེབས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༥ ཅན་མ་འདི་གིས་ འཛམས་གླིང་རྒྱལ་སྤྱའི་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་

46

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

གཞི་བཀོད་ལྷན་འཛོམས་ཀྱི་ཐོག་ལས་ བཟོད་བསྲོན་ཡོད་པའི་ སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་གསོ་སྐྱོང་ སྒོ་ནོར་གྱི་རིགས་སྣ་ རྒྱ་སྐྱེད་དང་ཉེན་བཅོལ་གྱི་འཅར་གཞི་ དེ་ལས་ སེམས་ཅན་ཚུ་གཅིག་ཁར་བཞག་སྟེ་ རང་བཞིན་གྱི་རྫས་རླུངས་ཐོན་སྐྱེད་བཟོ་ནི་གི་ཁེས་ལེན་ཡང་ བསྐྱར་ཞིབ་འབདཝ་ཨིན། དེ་མ་ཚད་ ས་ནམ་དང་འབྲེལ་བའི་ནགས་ཚལ་བསྐྱར་གསོ་དང་ རྩ་འབྲོག་གི་ཐབས་ལམ་ཚུ་ རྩ་ཆག་ཐོན་སྐྱེད་བཟོ་ནི་དང་ རང་བཞིན་གྱི་སྨིན་པའི་སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་ དེ་ལས་ སོ་ནམ་ཉམས་སྲུང་དང་ཡུད་བརྟན་ས་གཞི་འཛིན་སྐྱོང་ལག་ལེན་ཁག་ཆེ་བའི་བསྐོར་ གཙོ་རིམ་བཟུངམ་ཨིན་།

རང་བཞིན་གྱི་སྨིན་པའི་སོ་ནམ་རྒྱ་སྐྱེད་འབད།རྒྱལ་ཡོངས་རང་བཞིན་གྱི་སྨིན་པའི་སོ་ནམ་གཞི་བཀོད་ སྤྱ་ལོ་ ༢༠༠༧ ཅན་མ་འདི་གིས་ལམ་སྟོན་ཐོག་ ལོ་ངོ་བཅུ་ཕྲག་གི་རིང་ལུ སོ་ནམ་གྱི་ལས་སྡེ་ཚུ་ རང་བཞིན་གྱི་སྨིན་པའི་སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་ལུ་ བརྩན་ཤུགས་བསྐྱེད་དོ་ ཡོད་ནི་དེ་གིས ཨེཞིཡ་དང་འཛམ་གླིང་གི་གནས་ཚད་ལུ་ འོས་མཐུན་གྱི་ཚོང་འབྲེལ་དང་ ཚོང་ལམ་གྱི་གོ་སྐབས་བཟོ་ཚུགས་ཏེ་ཡོད། ནང་འཁོད་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༧༠ དེ་ཅིག་རྫས་སྦྱོར་གྱི་ལུད་དང་ འབུབ་སྨན་ལག་ལེན་མ་འཐབ་པར་ ཡར་སེང་རྐྱབ་ཡོད་པའི་ཚད་རྩིས་བཏོན་ཡོདཔ་ཨིན་པའི་ཁར་ འདི་གིས་ ས་གཞི་སླར་སྤྱོད་འབད་ནི་ནང་ཡང་ཕན་ཐོག་བྱུང་སྟེ་ཡོད། མི་མང་ཤོས་ཀྱིས་ རང་བཞིན་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཡར་དྲགས་གཏང་ནི་ནང་འོས་འབབ་ཡོད་པའི་ཐབས་བྱུས་འདི་ རྫས་སྦྱོར་དང་ འབུབ་སྨན་ཚུ་ལག་ལེན་མ་འཐབ་པར་ སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་འབད་ནི་ཨིནམ་སྦེ་ཤེསཔ་ཨིན། འབྲུག་གི་རང་བཞིན་སླར་འབྱུང་ཐོན་སྐྱེད་ཚོང་འབྲེལ་སྲིད་བྱུས་ ༢༠༡༧ ཅན་མ་འདི་གིས རང་བཞིན་གྱི་སོ་ནམ་ཞིང་ལཱཔ་ཚུ་ལུ་འབྲུག་ནང་འཁོད་ཀྱི་ཐོན་ཁུངས་དང་ འབྲུག་གི་ཐོན་སྐྱེད་ཟེར་བའི་མིང་རྟགས་ཐོག་ལས་ ལུང་ཕྱོགས་དང་རྒྱལ་སྤྱི་གི་ཚོང་ལས་ཚུ་ནང་ རང་གི་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལས་འཐོན་པའི་ ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ཕྱིར་བཙོང་འབད་ནི་ནང་ བློ་སྟོབས་བསྐྱེད་བཅུགཔ་ཨིན། སོ་ནམ་ལྷན་ཁག་གིས་འགོ་འདྲེན་འཐབ་སྟེ་ཡོད་པའི་ ལོ་ལྔའི་རང་བཞིན་གྱི་སྨིན་པའི་སོ་ནམ་གྱི་ལས་རིམ་གཙོ་ཅན་ འདི་གིས བརྩི་མཐོང་ཡོད་པའི་ རང་བཞིན་སོ་ནམ་འཐུད་འབྲེལ་དང་རང་བཞིན་གྱི་སྨིན་པའི་སོ་ནམ་ལག་ལེན་ངོ་སྦྱོར་ལམ་ལུགས་གོང་འཕེལ་གྱི་དོན་ལུ་ ཁྱིམ་གུང་ ༣༣༠༠༠༠ ལུ་རྒྱུ་སྒྲབ་དང་སོན་གྱི་ཐོབ་ལམ་བྱིན་ཐོག་ལས་ རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱུད་ཀྱི་ ཉེར་སྤྱོད་མཁོ་ཆས་ ༡༢ ཚོང་འབྲེལ་འབད་ནིའི་དམིགས་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན།༢༩ གཞུང་གི་ཧོང་ལས་ ས་གཞི་ལག་ལེན་གྱི་ངོ་སྦྱོར་ལག་འཁྱེར་ལག་དེབ་ཅིག་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུག་འབད་

ཐོག་ལས་ ན་གཞོན་ཚུ་ རང་བཞིན་སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་དང་ཚོང་འབྲེལ་ནང་འབྲེལ་གཏོགས་ གོང་འཕེལ་གཏང་བཅུག་ནིའི་ནང་ དང་ལེན་འབད་བའི་བསྒང་ཡོད།

ཡུན་བརྟན་ནང་འདེབས་ལག་ལེན་རྒྱ་སྐྱེད་འབད།ལོ་ངོ་ བཅུ་ཕྲག་གཉིས་ཀྱི་རིང་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་དོན་ལུ་ འབུབ་སྨན་གྱི་གོང་ཚད་མར་ཕབ་རྩ་མེད་དང་ ཚོང་ལས་ཚུ་ནང་ ཉེན་ཚུབས་ཅན་གྱི་ རྫས་སྦྱོར་བཀག་འཛིན་འབད་མི་འདི་གིས་ འབུབ་སྨན་ལག་ལེན་མར་ཕབ་སོང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། ཧོན་ལྡུམ་ཚུ་མེདཔ་བཟོ་ནིའི་དོན་ལུ་ལག་ལེན་འཐབ་ཡོད་པའི་ རྫས་སྦྱོར་ཚུ་ འབུབ་སྨན་བཅའ་ཡིག་ དམ་དམ་སྦེ་ བསྟར་སྤྱོད་དང་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ཐོག་ལས་ ཡོངས་སུ་རྫོགསཔ་སྦེ་བཀག་འཛིན་འབད་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་ལ་ལུ་ཅིག་ནང་ལས་ཕར་ འཕྲལ་གྱི་ལོ་ཁམས་ཅིག་ནང་ འོང་འབབ་བཟོ་ནིའི་ལོ་ཐོག་ ཨེ་ཕཱལ་དང་ཀེ་བ་ཚུ་བཙུགས་ནིའི་དོན་ལུ་ རྫས་སྦྱོར་ལག་ལེན་ཡར་སེང་འགྱོ་སྟེ་ཡོད། དེ་ཡང་ མ་འོངས་པ་ལུ་ ལོ་ཐོག་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་ལུ་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་ཕོག་ཤུགས་ཚུ་ གདོན་ལན་འབད་ཐབས་ལུ་ ལག་སྤྱོད་འབད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་མས། རྫས་སྦྱོར་ལག་ལེན་འདི་གིས་ ཐོན་ཁུངས་ཡར་དྲགས་གཏང་སྟེ་ཡོད་རུང་ ས་གནས་ལ་ལུ་ཅིག་ནང་ ཚད་མེད་ཀྱི་ཐོག་ལས་ལག་ལེན་འཐབ་ཡོདཔ་ལས་བརྟེན་ ས་གཞི་དང་ཆུའི་མཐུན་རྐྱེན་བཙོག་གྲིབ་ཞུགས་ཏེ་ཡོད། རང་བཞིན་གྱི་སྨིན་པའི་ ཡུན་བརྟན་སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་གི་རྒྱབ་སྐྱོར་སྦེ་ རྫོང་ཁག་བདག་སྐྱོང་གིས་ མལ་ལུད་ཀྱི་ལྷན་ཐབས་སྦེ་ རང་བཞིན་གྱི་སྐྱེས་ལྡན་དང་མཐུན་པའི་ རྫས་ལུད་ དེ་ལས་སྔར་སྲོལ་ གནོད་འབུབ་ཚད་འཛིན་གྱི་ཤེས་རྒྱ་དང་འཁྲིལ་ རང་བཞིན་དང་མཐུན་པའི་རྫས་ལུད་བཀྲམ་སྤེལ་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ནང་བཟོ་ཚོང་ལས་ཚུ་གི་འོས་འབབ་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་གི་ རྒྱབ་སྐྱོར་འབདཝ་ཨིན། ས་གཤིས་འགྱུར་འབྲེལ་དང་བསྟུན་པའི་ གནོད་འབུབ་དང་ནད་གཞི་ཚུ་གདོང་ལེན་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ཞིབ་འཚོལ་འབད་བའི་བསྒང་ཡོདཔ་ཨིན། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ ཡུན་བརྟན་་ཉོ་སྤྱོད་དང་ཐོན་སྐྱུྤེད་གསར་བཏོདདང་གཅིག་ཁར་ འབྲེལ་གཏོགས་འབད་བའི་ཐོག་ལས་ བུད་རྫས་དང་རྫས་ལུད་ཀྱི་དོན་ལུ ལོ་ཐོག་གི་རྒྱུ་ལྷག་ཚུ་ ལུད་དང་རྫས་རླུངས་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ་བཟོ་ནི་ཡར་འཕར་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ སོ་ནམ་གྱི་ལས་སྡེ་ཚུ་ནང་ རྒྱུན་སྐྱོང་ལྡན་པའི་ དཔལ་འབྱོར་གྱི་ཐབས་ལམ་ ལག་ལེན་འཐབ་ནིའི་ཕྱིར་དུ་ གཙུག་སྡེའི་འཕྲུལ་རིགས་ཡར་རྒྱས་གཏང་ཐབས་ལུ་ དང་ལེན་ཚུ་འབད་བའི་བསྒང་ཡོདཔ་ཨིན།

47

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma Tshering, NEC

༄ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༦ ་པ། ཡུན་བརྟན་ས་གཏེར་ཕྱིར་བཏོན་འཛིན་སྐྱོང།ཡིག་ཆ་གཙོ་བོ། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།

འབྲུག་གི་ས་གཏེར་འཛིན་སྐྱོང་བཅའ་ཁྲིམས། ༡༩༩༥ ཅན་མ།

རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མི་སྡེ་ དཔལ་འབྱོར་གྱི་སྲིད་བྱུས་དང་མཐུན་པའི་ གཏེར་རྫས་ཕྱིར་བཏོན་ངེས་བརྟེན་ བཟོ་ནི།

ས་གཏེར་ལས་ཁུངས། བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག། ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག། གསོ་བའི་ལྷན་ཁག། ལཱ་གཡོག་ལྷན་ཁག།

ས་གཏེར་འཛིན་སྐྱོང་ཁྲིམས་ལུགས། ༢༠༠༢ ཅན་མ།

མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཁྲིམས་ལུགས་ཚུ་ བརྩི་སྟེ་ བཅའ་ཡིག་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་གི་ ལམ་ལུགས་ཚུ་ གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན།

དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་སྲིད་བྱུས། ༢༠༡༠ ཅན་མ།

ས་གཏེར་འདི་ གོང་འཕེལ་གྱི་གཞི་རྩ ་དང་འོས་འབབ་ཅན་གྱི་ དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གྱི ལས་སྡེ་ལྔ་གི་གྲལ་ལས་གཅིག་ ཨིནམ་འབད་ ངོས་འཛིན་འབདཝ་ཨིན།

གཏེར་རྫས་གོང་འཕེལ་སྲིད་བྱུས། ༢༠༡༧ ཅན་མ།

མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབ་ཀྱི་ གནས་ཚད་དང་དང་གྲལ་མཐའ་སྐོར་་གནས་སྟང་ བརྟག་ཞིབ་དང་ འཛིན་སྐྱོང་དེ་ལས་ རྐྱེན་ངན་མར་ཕབ་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་ ཚུ་གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན།

ས་གཏེར་ལས་ཁུངས།བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག།ས་གཏེར་ཚད་འཛིན་དབང་འཛིན་གསར་པ།

སྲུང་སྐྱོབ་དང་ སྲིད་གཞུང་ ཁྲིམས་ལུགས་ཚད་འཛིན་ རྩ་བརྟན་བཟོ་། ས་གཏེར་གོང་འཕེལ་སྲིད་བྱུས་ ༢༠༡༧ ཅན་མ་འདི་གིས་ ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་དང་ ཕན་ཚུན་དུས་ཉམ་གྱི་འདྲ་མཉམ་ གཙོ་བཏོན་གི་དོན་ལུ་ གཞུང་གིས་ ས་གཏེར་དང་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཁྲིམས་ལུགས་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་རྩ ་བརྟན་བཟོ་ནི་ནང་ བློ་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན། ས་གཏེར་གོང་འཕེལ་གྱི་གནས་རིམ་མ་འདྲཝ་ཚུ་ཡང་ ས་གཏེར་ཕྱིར་བཏོན་འབད་ནི་ལས་འགོ་བཙུགས་ཏེ་ ཐོན་སྐྱེད་བཟོ་ནི་དང་ ས་གཏེར་གྱི་ལཱ་སྒོ་བསྡམ་ནི་དང་ བསྐྱར་ཞིབ་འབད་ནི་ཚུ་ སྒྲ་དང་ཚན་རིག་དེ་ལས་ བཟོ་རིག་གི་གཞི་རྩ་ཚུ་ ཉེན་བརྡ་འབད་ནི་གི་ཐབས་ལམ་ལུ་ གཞི་བཞགཔ་ཨིན། དེ་ཡང་ མཉམ་འབྲེལ་གྱི་དོན་ལུ་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབ་དང་ཚད་འཛིན་ སྲིད་གཞུང་རྩ་བརྟན་བཟོ་ནི་ འབྲེལ་ཡོད་ཀྱི་ལས་སྡེ་དང་ལས་ཁུངས་ཚུ་ ཡར་དྲགས་བཟོ་ནི་ཚུདཔ་ཨིན། ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ཁྲིམས་ལུགས་ལུ་ གཞུང་དང་སྒེར་སྡེ་མཉམ་འབྲེལ་གསརཔ་དང་དུས་མཐུན་བཐོ་སྟེ་

Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

ཡོད་མི་ཚུ་ལུ་ མཆོག་ཐམ་སྤྲོད་ནིའི་དོན་ལུ་ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་བརྟག་ཞིབ་ཚུ་རྒྱབ་སྣོན་འབདཝ་ཨིན། དམིགས་བསལ་གྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ མཐའ་འཁོར་གནས་

48

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

སྟངས་ཀྱི་འོས་འབབ་དང་འཁྲིལ་ མགྱོགས་ཚད་ལྡན་པའི་ ས་གཏེར་ཕྱིར་བཏོན་ ཚད་འཛིན་འབད་ནི་གི་དོན་ལུ་ ཤུགས་གཏད་ཀྱི་ས་གཏེར་ཚུ་ནང་ འོས་འབབ་དང་རིམ་གྱི་བསགས་པའི་ཕོགས་ཤུགས་བལྟ་རྟོགས་འབད་དགོཔ་ཨིན། བལྟ་རྟོག་འདི་ཚུ་ཡང་ ཚུལ་མཐུན་བཟོ་སྟེ་ཡོད་པའི་ ས་གཏེར་གྱི་འཆར་གཞི་བཟོ་བཀོད་དང་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་འཛིན་སྐྱོང་དང་རྐྱེན་ངན་མར་ཕབ་ཀྱི་འཆར་གཞི་ཚུ་ཨིན། ས་གཏེར་འཁོར་རིམ་མཇུག་གི་སྐབས་ ས་གཏེར་མཇུག་བསྡུ་དང་བསྐྱར་བཅོས་འཆར་གཞི་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་གིས་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་བསྐྱར་གསོ་མང་དངུལ་ནང་ ཐོན་སྐྱེད་ལངམ་སྦེ་བཞག་དགོ་པའི་ དང་ལེན་གནས་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན།

ལས་སྡེ་ཚུ་གི་དོན་ལུ་ ཡུན་བརྟན་དང་འབྲེལ་བའི་འཆར་གཞི་བརྩམ། ང་བཅས་རའི་རྒྱལ་ཁབ་་འདི་ ས་གཏེར་གོང་འཕེལ་གྱི་འཆར་གཞི་ ༢༠༡༧ ཅན་མ་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་གནས་ཚད་ཁར་ ལྷོད་དེ་ཡོདཔ་ད་ ཚད་སྙོམས་ལྡན་པའི་འོང་འབབ་བཟོ་ནི་དང་ མི་མང་གཟུགས་ཁམས་དང་ བདེ་སྐྱིད་ཀྱི་ཐོག་ལས་ དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་ཚུ་བརྩི་སྟེ་ རང་བཞིན་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ལག་ལེན་ དང ་ཕྱིར་བཏོན་འབད་ནི་གི་གྲྲོས་ཐག་གཅད་་ནི་འདི་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ཀྱི་དགོས་མཁོ་ཚུ་གིས་ ལམ་སྟོན་འབད་ནི་ཨིན། འདི་དང་གཅིག་ཁར་ འབྲུག་གི་རྩ་ཁྲིམས་ཆེན་མའི་ནང་དུ་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༦༠ ནགས་ཚལ་གྱི་ཁྱབ་སྟེ་བཞག་དགོཔ་ཡོད་མི་འདི་གིས འོས་འབབ་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་ ས་གཏེར་དང་རྡོ་བཏོན་འབད་ནི་གི་ལཱ་ཚད་འཛིན་འབདཝ་ཨིན། སྲིད་བྱུས་ཀྱི་ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས་རྗེས་སུ་འཇུག་ཐོག་ལས་ ས་གཏེར་གྱི་བརྟག་ཞིབ་ཁ་གསལ་དང་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་གི་ས་ཁོངས་ག་ར་གི་ ས་གཏེར་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་ རྒྱ་ཚད་ཁ་གསལ་ཡོད་པའི་ སབ་ཁྲ་བཟོ་སྟེ་འཐུད་ནི་ཨིན། ས་གཏེར་དང་འབྲེལ་བའི་ ཚན་རིག་གི་བརྡ་དོན་དང་ གནས་གོང་ཁེས་ཕན་དབྱེ་ཞིབ་༼མི་སྡེ་དཔལ་འབྱོར་གོང་

འཕེལ་དང་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་གི་བརྩི་མཐོང་དང་མཉམ་༽ ལུ་གཞི་བཞག་སྟེ་ ཕན་ཚུན་དུས་ཉམས་ཀྱི་འདྲ་མཉམ་དང་ བརྩི་མཐོང་གི་གཞི་རྩ་དང་ ལག་ལེན་ཚུ་འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་སྟེ་ ཡུན་བརྟན་ས་གཏེར་གོང་འཕེལ་གྱི་དོན་ལུ་ ཡུན་རིང་གི་ རྒྱལ་ཡོངས་ས་གོ་འཆར་གཞི་ གསར་གཏད་འབད་ཚུགས་ནི་ཨིན།

གཏེར་རྫས་ལུ་བརྩི་མཐོང་ཡར་འཕར། གཏེར་རྫས་གོང་འཕེལ་སྲིད་བྱུས་ ༢༠༡༧ ཅན་མ་གི་བརྩི་མཐོང་གི་གཞི་རྩ་དང་འབྲེལ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ གཏེར་རྫས་ཕྱིར་བཏོན་འབད་ནིའི་བཟོ་གྲྭ་རྒྱ་སྐྱེད་དང་གཏེར་རྫས་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་དང་འབྲེལ་བའི་བརྩི་མཐོང་ གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་ནང་ བརྩོན་ཤུགས་བསྐྱེད་བའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་ ས་གཏེར་དང་འབྲེལ་བའི་འོང་འབབ་སྦོམ་བཟོ་ནི་དང་ ནང་འདྲེན་མར་ཕབ་དང་ ས་གཏེར་གྱི་བཟོ་གྲྭ་ནང་ཤེས་ཡོན་དང་རིག་རྩལ་གོང་འཕེལ་ དེ་ལས་ ལཱ་གཡོག་གི་གཞི་རྟེན་སྒྲུབ་ཚུགས།

འདི་དང་གཅིག་ཁར་ རྒྱལ་ཡོངས་ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་གི་ཐབས་བྱུས་ ༢༠༡༩ ཅན་མ་ནང་ཡོད་པའི་ འཁོར་རིམ་དཔལ་འབྱོར་གྱི་གཞི་རྩ་དང་འབྲེལ་ སྤུས་ཚད་དམའ་ཤོས་ལྡན་པའི་ལྕགས་རྡོ་གི་རྒྱུ་ཆ་སླ་བསྲེ་དང་ཕན་ཐབས་ཀྱི་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ དེ་ལས་གཏེར་རྫས་ཁ་སྐོང་སླར་རྙེད་ཐོག་ལས་ གཏེར་རྫས་ཕྱིར་བཏོན་འབད་ནི་གི་ཐབས་ལམ་ཡར་རྒྱས་གཏང་ཚུགས། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ གསར་གཏད་ཀྱིས་ ཡུན་བརྟན་ཉོ་སྤྱོད་དང་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་དོན་ལུ་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གཙུག་སྡེ་དང་ འཕྲུལ་རིག་འོས་འབབ་རྩ་བརྟན་བཟོ་ནིའི་ དམིགས་གཏད་བསྒྲུབ་ནི་ནང་ ས་གཏེར་ལས་སྡེ་འདི་ འོས་འབབ་ཅན་གྱི་དམིགས་ཡུལ་ཅིག་ཨིན། ས་གཏེར་དུས་རིམ་བརྟག་ཞིབ་དང་ སླར་བཟོ་གི་དོན་ལུ་ མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་གོ་སྐབས་ ངོས་འཛིན་འབད་ནི་གི་ ལག་ལེན་གཞི་རྟེན་འབད་ཚུགས་ནི་ཨིན།

49

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

༄ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༧ པ། རང་བཞིན་མཐུན་པའི་ གཞི་ཆགས་ངེས་བརྟན་བཟོ་ནི། ཡིག་ཆ་གཙོ་བོ། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།

མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཕོག་ཤུགས་མར་ཕབ་ལྡན་པའི་ ཁྲོམ་ཚོགས་དང་གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་གི་མི་སྟོབས་གཞི་ཆགས་གོང་འཕེལ་དང་འཆར་གཞིའི་ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས། ༢༠༡༣ ཅན་མ།

འཆར་གཞི་དང་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཉམས་སྲུང་བཟོ་སྐྲུན་ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་བཟོད་བསྲན་དང་ དབུལ་ཕོངས་ནང་བྱ་ ལེན་དྲགས་ཤོས་ལག་ལེན་ འཐབ་ཐོག་ལས་ ཁྲོམ་ཚོགས་དང་གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་གཞི་ཆགས་ཀྱི་ ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས་ གསལ་སྟོན་ འབདཝ་ཨིན།

ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག། འཆར་གཞི་སྡེ་ཚན། མི་སྟོབས་གཞིས་ཆགས་ལས་ཁུངས། བཟོ་སྐྲུན་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས། རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ལྷན་ཚོགས། རྒྱལ་ཡོངས་ས་ཆ་ལྷན་ཚོགས་དྲུང་ཆེན་ཡིག་ཚང། རྒྱལ་ཡོངས་ཨམ་སྲུ་དང་ཨ་ལོའི་ལྷན་ཚོགས། རྒྱལ་ཡོངས་ཁྱིམ་བཟོ་གོང་འཕེལ་ལས་འཛིན་ཚད། ས་གནས་གཞུང་སྐྱོང་ལས་ཁུངས། ནང་སྲིད་དང་སྲོལ་འཛིན་ལྷང་ཁག།ན་གཞོན་དང་རྩེད་རིགས་ལས་ཁུངས། ཤེས་རིག་ལྷན་ཁག། ཐིམ་ཕུ་ཁྲོམ་སྡེ། ཐིམ་ཕུ་རྫོང་ཁག། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས། རྒྱལ་ཡོངས་རྩིས་དཔྱད་བཀོད་འཛིན། ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁགསྲིད་བྱུད་དང་འཆར་གཞི་སྡེ་ཚན།

ས ་གོ ་ འཆར་གཞི ་གནས ་ཚད ། ༢༠༡༧ ཅན་མ།

རྒྱལ་ཡོངས་ལུང་ཕྱོགས་དང་ས ་གནས་གཞུང་གི ་འཆར་གཞི་ གནས་ཚད་གསལ་སྟོན་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་ལམ་སྲོལ་གྱི་ངོ་རྟགས་སྲུང་སྐྱོབ་ མི་མང་མཐུན་རྐྱེན་ དང་སྔོ་ལྗང་རིགས་སྣ་གསར་སྟོན་ གཞི་རྟེན་མཐུད་འབླེལ་ གྱི་འཆར་གཞི་ དེ་ལས་ས་གོ་དང་ཐོན་སྐྱེད་ཡུན་བརྟན་ལག་ལེན་ཐོག་ལས་ གོ་རིམ་ལྡན་པའི་འགྲྲོ་བ་མིའི་གཞིས་ ཆགས་ལམ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན།

རྒྱལ་ཡོངས་གཞིས་ཆགས་ཐབས་བྱུས། ༢༠༡༧ ཅན་མ།

དགོས་མཁོ་ཡོད་པའི་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ་ ས་གཞི། ཆུ། ནུས་ཤུགས། བཟའ་འཐུང་དང་བཟོ་སྐྲུན་གྱི་རྒྱུ་ཆ་ དེ་ལས་ ས་གཞི་ རླུང་དང་ཆུ་གི་ཕོག་ཤུགས་ཚུ་ངོས་ལེན་ འབད་ཐོག་ལས་ གྲྲོང་གསེབ་དང་ཁྲོམ་ཚོགས་གཞིས་ཆགས་ གོང་འཕེལ་གྱི་སབ་ཁྲ་གསར་བཏོན་དང་ འབྲེལ་མཐུན་དང་ ཚད་སྙོམས་ ལྡན་པའི་ལུང་ཕྱོགས་གོང་འཕེལ་གཏང་ནིའི་དམིགས་ གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན།

རྒྱལ་ཡོངས་གཞི་ཆགས་སྲིད་བྱུས།༢༠༡༩།

མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཡུན་བརྟན་དང་ལམ་སྲོལ་དེ་ལས་དཔལ་འབྱོར་ཤུགས་ཅན་དང་རྐྱེན་ངན་ཚབས་ ཆེན་བཟོད་བསྲོན་ཡོད་པའི་གཞི་ཆགས་ཀྱི་འཆར་གཞི་དང་གོང་འཕེལ་གྱི་གཞི་བཀོད་ གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན།

ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས།བཟོ་རིག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས། སོ་ནམས་དང་ནགས་ཚལ་ལས་ཁུངས། ནང་སྲིད་དང་སྲོལ་འཛིན་ལས་ཁུངས། རྒྱལ་ཡོངས ས་ཆ་ལྷན་ཚོགས་དྲུང་ཆེན་ཡིག་ཚང། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས། ས་གནས་གཞུང་སོགས།

Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

50

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཚད་སྙོམས་ལྡན་པའི་ལུང་ཕྱོགས་གོང་འཕེལ་ རྒྱ་སྐྱེད། ༢༠༠༨ ཅན་མ་གི་ འབྲུག་གི་ཁྲོམ་ཚོགས་གོང་འཕེལ་ཐབས་བྱུས་ གསར་སྟོན་འབད་བའི་སྐབས་ རྒྱལ་ཡོངས་གཞིས་ཆགས་ཐབས་བྱུས་ ༢༠༡༧ དང་ས་གོ་འཆར་གཞི་བཅའ་ཡིག་ཟྱིན་བྲིས་དང་ས་གོ་འཆར་གཞི་གནས་ཚད་ ༢༠༡༧ དེ་ལས་ རྒྱལ་ཡོངས་གཞི་ཆགས་ཐབས་བྱུས་ ༢༠༡༩ གི་ཐོག་ལས་ ཁྲོམ་ཚོགས་གོང་འཕེལ་གྱི་སྲིད་བྱུས་ཁ་གསལ་དང་ཁྲོམ་ཚོགས་ཀྱི་དམིགས་བསལ་གྱི་ཁྲིམས་ལུགས་ཚད་འཛིན་ གསར་བཏོན་དང་ དུས་མཐུན་བཟོ་དགོཔ་ཨིན། གཞིས་ཆགས་སྲིད་བྱུད་ཀྱི་ཟྱིན་བྲིས་འདི་དང་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་འབྲེལ་བའི་ཕོག་ཤུགས་མར་ཕབ་རྐྱབ་ནའི་དོན་ལུ་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཁྲོམ་ཚོགས་དང་གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་ནང་ལུ་གཞིས་ཆགས་གོང་འཕེལ་དང་འཆར་གཞི་གི་ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས་ ༢༠༡༣ གིས་ འོས་འབབ་ལྡན་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ལས་ཕར་ ཁྲོམ་ཆུང་ཀུ་རེ་ གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་ སེམས་ཤུགས་བསྐྱེད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། ཚད་སྙོམ་ལྡན་པའི་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་འདི་ གློག་མེད་དང་རྒྱང་འཕྲིན་གྱི་མཐུན་རྐྱེན་ཚུ་བརྩི་སྟེ་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་གཞི་ཆགས་འཆར་གཞི་བརྩམ་ནི་དང་ འདྲ་མཉམ་ལྡན་པའི་ཐོན་སྐྱེད་བགོ་བཀྲམ་འབད་ཐོག་ལས་ རྒྱ་སྐྱེད་གཏང་ཚུགས། འཆར་གཞི་འདི་བཟུམ་གྱིས་བརྩི་མཐོང་ཡོད་པའི་ཞིང་ལཱ་འབད་ནིའི་ས་གཞི་དང་ འཆར་གཞི་དང་མ་འཁྲིལ་བའི་གཞི་ཆགས་ ཡར་རྒྱས་བཀག་ནི་གི་དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་ནི་ཨིན།

འོས་འབབ་ལྡན་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་གཞི་ཆགས་ཀྱི་འཆར་གཞི་བརྩམ། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་གོ་རིམ་ལྡན་པའི་ས་གཞི་ལག་ལེན་གྱི་འཆར་གཞི་ ས་མཚམས་དང་ས་གནས་གཞུང་སྐྱོང་གི་ས་ཁོངས་ཀྱི་ ཡོངས་རྫོགས་ལུང་གཤོང་ས་གོ་འཆར་གཞི་ཀྱི་ཐོག་ལས་ གཞི་ཆགས་གོང་འཕེལ་དང་འཆར་གཞི་ནང་ དཔལ་འབྱོར་དང་མི་སྡེ་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་གནད་དོན་གཞི་བཞག་སྟེ་ གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་ཁས་ལེན་འབད་དེ་ཡོད། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་གོ་འཆར་གཞི་ ༢༠༡༧ ཅན་མ་འདི་གིས་ ས་གོརྒྱ་ཆུང་བའི་འཆར་གཞི་འདི་གིས་ དང་པ། རང་བཞིན་གྱི་ཐོན་སྐྱུད་ཚུ་༼སྲུང་སྐྱོབ་ས་ཁོངས་ ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་དང་སྒང་རི་ལ་སོགས༽ཁྲོམ་ཚོགས་གོང་འཕེལ་ལས་སྲུང་སྐྱོབ་འབད་དགོཔ། གཉིས་པ། ལམ་སྲོལ་ལྡན་པའི་ས་ཁོངས་དང་སའི་ཆགས་ལུགས་ཚུ་ནང་ གོང་འཕེལ་གྱི་གནོན་ཤུགས་བཀག་ནི། གསུམ་པ། འོས་འབབ་ལྡན་པའི་སོ་དམ་ཞིང་ལཱ་ རྒྱ་སྐྱེད། བཞི་པ། གོང་འཕེལ་གྱི་དོན་ལུ་ས་གོ་ཡོད་ལྡན། ལྔ་པ། མ་འོང་གོང་འཕེལ་གྱི་དོན་ལུ་ གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་གྱི་འཐུད་འབྲེལ་ཡོད་ལྡན། དྲུག་པ། གོང་འཕེལ་དང་དེའི་འཆར་དངུལ་

ལུ་གྲྲོགས་རམ་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ འོས་འབབ་ལྡན་པའི་ཆུ་དང་གློག་མེ་བཀྲམ་སྤེལ་དང་ བདུན་པ། རེ་འདོད་སྐྱེད་པའི་གཞི་ཆགས་གོང་འཕེལ་གྱི་གོ་སྐབས་ཡོད་ལྡན་བཟོ་ནིའི་ མི་འབོར་ཞིབ་རྩིས་ཀྱི་དམིགས་ཚད་ཚུ་བརྩི་ཐོག་ལས་ འཆར་གཞི་ས་ཁོངས་ཀྱི་འོས་འབབ་གཙོ་རིམ་བཟུང་དགོ་པའི་ ལམ་མཐོང་འཆར་གཞི་གསལ་བཏོན་འབདཝ་ཨིན། ལོ་ལྔའི་ས་གནས་གཞུང་གི་ གཞི་ཆགས་གོང་འཕེལ་ལས་རིམ་འདི་ནང་ ཕྱགས་སྙིགས་དང་གཙོག་གྲིབ་འཛིན་སྐྱོང་ལྡན་པའི་ ཚུལ་མཐུན་གྱི་གཞི་ཆགས་འཆར་གཞི་གིས་ལམ་སྟོན་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ཁྲོམ་ཚོགས་ཀྱི་གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་ འཁོར་ལམ་དང་མི་ལམ་ ཆུ་གཡུར་དང་འཐུང་ཆུ་ དེ་ལས་མི་མང་སྐྱེལ་འདྲེན་གྱི་ཞབས་ཏོག་ཚུ་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནིའི་ བྱ་ལེན་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན།

ཁྲོམ་ཚོགས་ཀྱི་ས་གཤིས་གཙང་སྒྲ་ལྡནམ་བཟོ། འབྲུག་གི་ རྒྱལ་ཡོངས་གཏན་འབེབ་ཞལ་འདེབས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༥ འདི་གིས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ ཁྲོམ་ཚོགས་ཀྱི་ས་གཤིས་གནས་སྟངས་ གཙང་སྒྲ་དང་ལྡན་ཏོག་ཏོ་བཟོ་ནིའི་ཁས་ལེན་གཙོ་རིམ་བཟུངམ་ཨིན། ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་མཐུན་འགྱུར་འདི་ ཆར་ཆུ་འཛིན་སྐྱོང་དང་ ནམ་བྱཱར་གྱི་ཆར་ཤུགས་དང་འབྲེལ་བའི་ གཙོག་གཡུར་འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནི་ཚུ་བརྩིཝ་ཨིན། འཕྲུལ་ཁང་དང་སྣུམ་འཁོར་ཚུ་ལས་ཐོན་པའི་ ནག་རླུང་མར་ཕབ་འདི་ རང་བཞིན་དང་མཐུན་པའི་བཟོ་སྐྲུན་འབད་ནི་དང་ འཇོན་ཐངས་ཡོད་པའི་ནུས་ཤུགས་ ཡུན་བརྟན་བཟོ་སྐྲུན་གྱི་ཐབས་ལམ་དང་ཁྲོམ་ཚོགས་ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་རྩ་བརྟན་བཟོ་ནི་ དེ་ལས་ ཁྲོམ་གྱི་ཁྱིམ་བཟོ་དང་བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་ཁང་གི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ ཤིང་བཙུགས་ནི་ཚུ་གི་ཐོག་ལས་ ཁྲོམ་ཚོགས་དང་གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་གཞི་ཆགས་ནང་ལས་ཕར་ མར་ཕབ་ལྡན་པའི་ནག་རླུང་གི་ཐབས་བྱུས་འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་ནི་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན། ཡུན་བརྟན་ཉོ་སྤྱོད་དང་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་དོན་ལུ་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གཙུག་སྡེ་འཕྲུལ་རིགས་ཀྱི་བཟོ་བཀོད་འོས་འབབ་དང་ལག་ལེན་ལེན་ དེ་ལས་ ཚན་རིག་གཞི་རྟེན་གྱི་སྲིད་བྱུས་ཐབས་ལམ་བལྟ་རྟོགས་ སྒྲིང་སྒྲིང་བཟོ་ནིའི་དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་པའི་ ཡུན་བརྟན་བཟོ་སྐྲུན་འདི་ག་ནི་བ་གལ་ཆེ་བའི་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ ཡུན་བརྟན་ཉོ་སྤྱོད་དང་ཐོན་སྐྱེད་གསར་གཏད་ནང་ འབྲེལ་ཁ་གཏོགས་པའི་ བརྗོད་དོན་ཅིག་ཨིན། ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག་གི་ ལས་རིམ་གཙོ་ཅན་གྱི་གསུམ་ཡང་ དང་པ། བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་ཁང་ཚུ་ནང་ གཙང་སྦྲ་ལྡན་པའི་གོང་འཕེལ་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི། གཉིས་པ། གཞིས་ཆགས་ཡུན་བརྟན་ཡར་འཕར་གཏང་ནི། ས་གཤིས་མཐུན་པའི་འཁོར་ལམ་འཐུད་འབྲེལ་ བདག་འཛིན་དང་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་ཚུ་ཨིན།

51

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

༄ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ ༨ པ། ཕྱགས་སྙིགས་བཀག་དམ་དང་འཛིན་སྐྱོང་ སྒྲིང་སྒྲིང་བཟོ་ནི། ཡིག་ཆ་གཙོ་བོ། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།

རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབ་བཅའ་ཡིག། ༢༠༠༧།

གལ་གནད་ཆེ་བའི་ཁྲིམ་ལུགས་ལྡན་པའི་མཐའ་སྐོར་གས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབ་དང་འཛིན་སྐྱོང་གི་གཞི་བཀོད་གཞི་བཙུགས་འབདཝ་ཨིན།

ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག།རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས། བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག།ཐིམ་ཕུ་དང་ཕུན་ཚོགས་གླིང་ཁྲོམ་སྡེ། གསོ་བའི་ལྷན་ཁག། ཤེས་རིག་ལྷན་ཁག། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག། འོང་འབབ་ དང་བཅའ་དམ་ལས་ཁུངས།གཞུང་ཆས་ལས་ཁུངས།དངུལ་རྩིས་ལྷན་ཁག། བརྡ་དོན་དང་བརྒྱུད་འབྲེལ་ལྷན་ཁག།འབྲུག་བལྟ་བཤལ་ཚོགས་སྡེ།རྒྱལ་གཞུང་བསྟན་སྲུང་ཡིག་ཚང། ཁྲོམ་སྡེ་། རྫོང་ཁགརྒེད་འོག་བདག་སྐྱོང།

ཕྱགས་སྙིགས་བཀག་དམ་དང་འཛིན་སྐྱོང་བཅའ་ཡིག། ༢༠༠༩།

ཕྱགས་སྙིགས་མར་ཕབ་། སླར་སྤྱོད། སླར་བཟོ། གཟུགས་ཅན་དང་གཤེར་ཁུ་ དེ་ལས་ རླུམ་ཅནམ་་གི་ཕྱགས་སྙིགས་ཚུ་ ཉེན་སྲུང་ཅན་གྱི་ཐོག་ལས་ བཀོ་ནིའི་ དམིགས་གཏད་སྐྱེདཔ་ཨིན།

ཕྱགས་སྙིགས་བཀག་དམ་དང་འཛིན་སྐྱོང་གི་ཁྲིམ་ལུགས། ༢༠༡༢ ། དང་དག་བཅོས། ༢༠༡༦ །

ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་ལམ་ལུགས་ནང་ལཱ་འགན་ཚུ་ངོས་འཛིན་འབདཝ་ཨིན། དེ་ཡང་ བལྟ་རྟོགས་དང་བསྡུ་ལེན་ཕྱི་བསལ་དང་སྨན་སྤྱོད་བསགས་མཛོད་དང་སྐྱེལ་འདྲེན་མར་ཕབ་དང་སླར་བཟོ་དང་སླར་སྤྱོད་གླ་ཆ་དང་ཉེས་བྱ་ དེ་ལས་ཁྲལ་བཀལ་ནི་ཁྲིམ་འགལ་གྱི་ཕྱགས་སྙིགས་བཀག་དམ་འབད་ནི་ཚུ་ཨིན།

སྨན་གྱི་ཕྱགས་སྙིགས་བཀོ་ནིའི་ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས། ༢༠༡༤ །

སྨན་གྱི་ཕྱགས་སྙིགས་ཕྱི་བསལ་དང་བསགས་མཛོད་དེ་ལས་ཉེན་ཅན་དང་ཉེན་ཁ་མེད་པའི་སྨན་རྫས་བཀོ་ནི་གི་ལམ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན།

འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་གཟུགས་ཅན་ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་ཐབས་བྱུས།

ཕྱགས་སྙིགས་བཀོ་སའི་ས་ཁོངས་ཡར་རྒྱས་དང་ ཕྱགས་སྙིགས་མར་ཕབ་ སླར་སྤྱོད་དང་སླར་བཟོ་གི་དུས་ཐུང་དང་བར་ཚད་ དེ་ལས་ ཡུན་རིང་གི་དམིགས་གཏད་གསར་བཀོད་ འབདཝ་ཨིན།

རྒྱལ་ཡོངས་ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༡༩ །

དུས་ཚོད་དང་འཁྲིལ་ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནི་ནང་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་དང་མཉམ་འབྲེལ་གྱི་དཀའ་ངལ་བསལ་ནི་གི་དམིགས་གཏད་དང་གྲལ་ ཕྱགས་སྙིགས་ལེགས་ཤོམ་སྦེ་འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་ཐབས་ལམ་རོང་ཆུའི་ཕྱགས་སྙིགས་དང་འབྲེལ་བ་འབདཝ་ཨིན།

འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་གི་ ལྕོགས་གྲུབ་གོང་འཕེལ་གཏང། སྔོན་གོང་གི་ རྒྱལ་ཡོངས་ཐབས་བྱུས་དང་ལག་ལེན་འཆར་གཞི་དང་ འབྲེལ་མཐུན་གྱི་གཟུགས་ཅན་གྱི་ཕྱགས་སྙིག་འཛིན་སྐྱོང་ ༢༠༠༧ ཅན་མ་དང་ རྒྱལ་ཡོངས་འབྲེལ་མཐུན་གཟུགས་ཅན་

ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་ཐབས་བྱུས་ ༢༠༡༤ ཅན་མ་བཟོ་མི་དང་བསྟུན་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ ཕན་ཚུན་གཙུག་སྡེའི་མཉམ་འབྲེལ་སྐྱོ་དགྲ་ཡོད་མི་དང་ ལས་མི་དང་འཆར་དངུལ་མ་ལང་མི་ ཁྲོམ་སྡེའི་འཕྲུལ་རིག་གི་ལྕོགས་གྲུབ་མེད་མི་ རྫོང་ཁག་དང་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་བའི་ལས་སྡེ་ཚུ་ མི་མང་གི་གོ་རྟོགས་

Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

52

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma Tshering, NEC

དང་མཉམ་འབྲེལ་མེད་མི་ཚུ་བརྩི་སྟེ་ གོང་གི་སྲིད་བྱུས་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་བའི་སྐབས་དཀའ་ངལ་བསལ་ནིའི་དོན་ལུ་ རྒྱལ་ཡོངས་ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་ ༢༠༡༩ ཅན་མ་ གསར་སྟོན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། ཐབས་བྱུས་འདི་གིས་ མི་མང་དང་བཟོ་གྲྭ་ གཞུང་མིན་ལས་ཚོགས་དང་ ལས་སྡེ་དང་ས་གནས་གཞུང་གི་དབང་འཛིན་ཚུ་གི་གནས་ཚད་ ཁྲོམ་སྡེ་དང་གོང་འཕེལ་གྱི་ཚོང་རོགས་ཚུ་གི་མཉམ་འབྲེལ་ཐོག་ལས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༣༠ ནང་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ཕྱགས་སྙིགས་མེད་པའི་ རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་བཟོ་ནི་གི་ ཡོངས་བསྡོམ་ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་ དམིགས་དོན་ གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་ ངོས་ལེན་འབདཝ་ཨིན། ཕྱགས་སྙིགས་མར་ཕབ་གཏང་ནིའི་ ཡུན་རིང་གི་དམིགས་དོན་གཙོ་བོ་དང་ཞབས་ཏོག་སྤྲོད་ནི་ཡར་རྒྱས་ གཞུང་གི་ལོ་ལྔིའ་ལས་རིམ་ ཕྱགས་སྙིགས་་བཀག་དམ་དང་འཛིན་སྐྱོང་རྩ་བརྟན་ དང་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་དྲུང་ཆེན་ཡིག་ཚང་གི་ཐོག་ལས་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ ཁ་གསལ་ཅན་གྱི་ སྒྲུབ་ཚུགས་པའི་ དུས་ཐུང་གི་དམིགས་ཚད་ཡང་ ལོ་ལྔ་གི་དོན་ལུ་ གཞི་་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད།

ཡུན་བརྟན་ཉོ་སྤྱོད་དང་ཐོན་སྐྱེད་ཡར་རྒྱས་གཏང།གཙོར་བཏོན་གསརཔ་ འགན་ཁུར་དང་ཕྱགས་སྙིགས་མར་ཕབ་དང་སླར་སྤྱོད་ དེ་ལས་་སླར་བཟོ་ཚུ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ རྒྱལ་སྤྱིའི་ཡུན་བརྟན་ཉོ་སྤྱོད་དང་ཐོན་སྐྱེད་གསར་གཏད་དང་ འབྲེལ་གཏོགས་འབད་མི་དང་མཉམ་༣༠ མཐུནམ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་ཐབས་བྱུས་ ༢༠༡༩ གི་སྔར་སྲོལ་ལམ་ལུགས་ཀྱི་ གོང་འཕེལ་བཟོ་བཀོད་ ཐོན་སྐྱེད་བཟོ་ནི་དང་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་ དེ་ལས་ ཕྱགས་སྙིག་བཀོ་ནི་ ཚུ་གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན། འདི་གིས ཡུན་བརྟན་དང་མ་ལྡན་པའི་ཕྱགས་སྙིགས་བཟོཝ་ཨིན། ཐབས་ལམ་གཞན་ཡང་ ཡུན་རིང་གི་དོན་ལུ་བརྩི་མཐོང་ཡོདཔ་བཟོ་ནི་དང་ ལག་ལེན་ཡར་སེང་གཏང་ནི་ དེ་ལས་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་གི་ཆ་ཤས་དང་རྒྱུ་ཆ་ཚུ་ བསྐྱར་བཟོ་འབད་ནིའི་དམིགས་གཏད་དེ་ ཐོན་ཁུངས་ཚུ་ ཉེ་འདབས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ ཚོང་འབྲེལ་འཐབ་པའི་ འཁོར་རིམ་དཔལ་འབྱོར་གྱི་བསམ་གཞི་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན། འདི་གིས་གསར་གཏད་ལྡན་པའི་དཔེ་ཚུ་ཡང་ སྒེར་གྱི་ལས་སྡེ་དང་ཁས་བླངས་པ་ཚུ་ལས་བྱུང་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་ དཔེར་ན་ པི་ཨི་ཀྲི་༼པོ་ལི་ཨི་ཐའི་ལིན༽ སླར་བཟོ་འབད་བའི་ བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་ཁང་དང་འབྲེལ་མཐུན་ཡོད་པའི་ སློབ་གྲྭ་ཚུ་གིས་ དམ་སྦྱིས་བསྡུ་ལེན་དང་ འཁོར་ལམ་རྩི་ནག་གཏང་ནི་གི་དོན་ལུ་ལག་ལེན་འཐབ་བཏུབ་པའི་རྒྱུ་ འགྱིབ་ཤོག་གི་ཕྱགས་སྙིགས་སླར་

བཟོ་འབད་ནིའི་འཕྲུལ་ཁང་གཞི་བཙུགས་ དེ་ལས་སྟར་གོ་དང་འདབ་མ་སྤུར་ནི་གི་དོན་ལུ་ ལག་ལེན་འཐབ་པའི་ཆུ་ཤོག་ ཚབ་སོར་འབད་ནི་ཚུ་ཨིན།

ཁྲོམ་སྡེའི་ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་ཡར་རྒྱས་གཏང།ཁྲོམ་ཚོགས་ལྟེ་བ་ཐིམ་དང་ཕུན་ཚོགས་གླིང་ནང་ ཚུལ་མཐུན་གྱི་ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནི་འདི་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་གི་གནོན་ཤུགས་ཆེ་བའི་ གདོང་ལེན་གཅིག་ཨིན། དེ་ཡང་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༨ ཀྱི་ལོ་ནང་ ཐིམ་ཕུག་ལུ་ དངོས་གཟུགས་ཅན་གྱི་ཕྱགས་སྙིགས་ ཊོན་ ༤༠ ཐོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན།༣༡ ཁྲོམ་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་ཕྱགས་སྙིགས་བཀོ་སའི་ས་དོང་མེད་མི་དང་ ཕྱགས་སྙིགས་ག་ལྷོད་སར་བཀོ་མི་ཚུ་ངེས་པར་དགོ་པའི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་དང་ཐབས་ལམ་གྱི་ཐོག་ལས་ བསྐྱར་བཅོས་འབད་དེ་ གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་ཕྱགས་སྙིགས་བཀོ་སའི་ས་གོ་ཅིག་ གཞི་བཙུགས་འབད་དགོཔ་ཡོད། ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་དམ་དྲག་ཡོད་པའི་ ཕྱགས་སྙིགས་བཀག་དམ་དང་འཛིན་སྐྱོང་བཅའ་ཡིག་ ༢༠༠༩ ཅན་མ་འདི་གིས་ ཁྲིམས་ འགལ་གི་ཐོག་ལས་ ཕྱགས་སྙིགས་བཀོ་ནི་དང་ ཕྱགས་སྙིགས་བཀོ་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་བརྟེན་ ཉེ་འདབས་ཀྱི་སའི་བཅུད་ལུ་ཐོ་ཕོགཔ་ལས་བཀག་ཚུགས། ཕྱགས་སྙིགས་ཕྱི་བསལ་རྐྱབ་ནིའི་ འབྲེལ་མཐུན་གྱི་ལམ་ལུགས་དང་གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་ ཕྱགས་སྙིགས་བཀོ་སའི་ས་གོ་ཚུ་ འོང་འབབ་བཟོ་ཚུགས་པའི་ འཁོར་རིམ་གྱི་དཔལ་འབྱོར་གྱི་གོ་སྐབས་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ གཞི་བཀོད་འབད་་ཚུགས། དཔེར་ན་ མལ་ལུད་དང་རྫས་རླུང་དེ་ལས་ གློག་འཕྲུལ་ལས་ཐོན་པའི་ ཕྱགས་སྙིགས་ ཕན་ཐོག་ཅན་གྱི་ལྕགས་ཀྱི་རིགས་ཚུ་ སླར་བཟོ་འབད་བའི་ཐོག་ལས་ གཞི་བཀོད་འབད་ཚུགསཔ་ཨིན། ཁྲོམ་ཚོགས་སྦོམ་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་ ལག་

53

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ལེན་གཙོཅན་ཚུ་ཡང་ ཕྱགས་སྙིགས་ཚུ་ཕྱི་བསལ་རྐྱབ་ནིའི་དོན་ལུ་ ཕྱགས་སྙིགས་ཀྱི་ཧོད་ཚུ་ཚོང་འབྲེལ་འབད་ཐོག་ལས་བཀྲམ་སྤེལ་དང་ཡར་རྒྱས་ལྡན་པའི་ ཕྱགས་སྙིགས་བསྡུ་ལེན་དང་ཕྱི་བསལ་ དེ་ལས་མི་ མངགོ་རྟོགས་དང་སྐུལ་ཁྱབ་བརྡ་སྤྲོད་འབད་ནི་ཚུ་ཨིན།

ཕྱགས་སྙིགས་ལས་ཐོན་པའི་ནག་རླུང་མར་ཕབ་འབད།འབྲུག་གི་རྒྱལ་ཡོངས་གཏན་འབེབ་ཞལ་འདེབས་ ༢༠༡༥ ནང་བཀོད་དེ་ཡོད་མི་ནང་ ཁྲོམ་སྡེའི་ཕྱགས་སྙིགས་མར་ཕབ་དང་སླར་བཟོ་ དེ་ལས་སླར་སྤྱོད་དང་སླར་རྙེད་ཀྱི་ཐབས་བྱུས་ཚུ་ ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་མར་ཕབ་འབད་ནིའི་ ཕན་ནུས་ཅན་གྱི་ཐབས་ལམ་དྲག་ཤོས་ཅིག་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་བརྡ་དོན་སྙན་ཞུ་གི་དོན་ལུ་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་ཐག་བཏོག་ནིའི་ནང་ ལག་ལེན་འཐབ་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ཅིག་ཨིན། ཕྱགས་སྙིགས་

བཀོ་སའི་ས་ཁོངས་ནང་སྲོག་རླུང་མེད་པ་ཕྱགས་སྙིགས་རུལ་མི་འདི་ལས་ ཐོན་པའི་རྫས་རླུངས་འདི་ མི་གི་བཟོ་བའི་ རྫས་རླུངས་ཅིག་ཨིནམ་མ་ཚད་ རྫས་རླུངས་འདི་ དྲོད་ཤུགས་ལེན་ནི་ནང་ དུ་རླུངས་ལས་ལྷག་པའི་འོས་འབབ་ཡོདཔ་ཨིན། ཕྱགས་སྙིགས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ལས་ཐོན་པའི་ རྫས་རླུངས་ཚུ་ ལག་ལེན་བཟོ་བཀོད་དྲག་པོའི་ཐོག་ལས་ རྒྱལ་ཡོངས་གློག་མེ་བཀྲམ་སྤེལ་གྱི་ལས་ཕྲན་དང་ འབྲེལ་འཐུད་འབད་དེ གློག་མེའི་ཐོན་ཤུགས་བཟོ་སྟེ་ སླར་རྙེད་ཚུགས་པའི་འོས་འབབ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་དང་གཅིག་ཁར་ ཁོར་རིམ་དཔལ་འབྱོར་གྱི་ཐབས་ལམ་གྱི་ཐོག་ལས་ ཕྱགས་སྙིགས་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ་ཚུ་ སླར་བཟོ་འབད་མི་དེ་གིས བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་ཁང་ཚུ་ལུ་ རང་བཞིན་རྒྱུ་ཆ་གི་ཐོན་སྐྱེད་ གདམ་ཁ་གཞན་ཡང་བྱིནམ་ཨིན། འདི་གིས ཐོན་སྐྱེད་ཕྱིར་བཏོན་དང་སྐྱེལ་འདྲེན་ བཟོ་སྐྲུན་ཚུ་ རྫས་རླུངས་ཐོན་པའི་རྒྱུ་ཆེ་ཤོས་ཅིག་འབདཝ་ལས་ རང་བཞིན་གྱི་རྒྱུ་ཆ་གསརཔ་གི་དགོས་འདོད་ཡང་མར་ཕབ་གཏངམ་ཨིན།

ལག་ལེན་འཆར་གཞི། ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་

དམིགས་དོན། ལས་སྡེ་གཙོ་ཅན། མཉམ་འབྲེལ་ལས་སྡེ། ཐབས་ལམ། ལས་དོན་བརྡ་མཚན།

༡། ཚད་སྙོམ་ལྡན་པའི་ས་གཞི་ལག་ལེན་འཆར་གཞི།

རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་ འཛོམས་ལྷན་ཚོགས། དང་རྒྱལ་ཡོངས་ས་ཆགས་ལྷན་ཚོགས།

སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག། བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག། ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས། ནང་སྲིད་དང་སྲོལ་འཛིན་ལྷན་ཁག།

རྒྱལ་ཡོངས་ས་གཞི་ལག་ལེན་དང་ས་ཁོངས་ལས་འགུལ།

འོས་འབབ་ལྡན་པའི་གཞི་ཆགས་ས་ ཁོངས་དང་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་་ས་ཁོངས་དེ་ལས་སོ་ནམ་ས་གཞི་ས་ཁོངས་ངོས་འཛིན།གཟུགས་སུ་གྲུབ་པའི་རྒྱལ་རབས་དང་ ལམ་སྲོལ་གྱི་ས་ཁོངས་ངོས་འཛིན་དང་ སབ་ཁྲ་བཟོ་ཡོདཔ།

༢། རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཅན་གྱི་སྒྲ་གྲིག་དང་གདོང་ལེན་གཞི་བཙུགས།

ནང་སྲིད་དང་སྲོལ་འཛིན་ལྷན་ཁག།

རྒྱལ་ཡོངས་ ཆུ་དཔྱད་དང་གནམ་གཤིས་ལྟེ་བ།བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག།ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག།ས་གནས་གཞུང།དངུལ་རྩིས་ལྷན་ཁག།

- རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཅན་དང་འབྲེལ་བའི་གནས་སྡུས་དང་བརྡ་དོན་ལམ་ལུགས།

- རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཅན་འཆར་གཞི་དང་གདོང་ལེན་མང་དངུལ།

- ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་༡༢ པ། འཚལ་ཞིབ་དང་ཉེན་སྐྱོབ་ ལྟེ་བ་དང་གློ་བུར་ལག་ལེན་ལྟེ་བ།

- རྒྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་དང་སྲིད་པའི་འཆར་གཞི་ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས།

རྒྱལ་ཡོངས་དང་ས་གནས་གཞུང་དེ་ལས་ལས་སྡེ་གི་གནས་ཚད་ལུ་ ཡོད་པའི་རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་དང་རྐྱེན་འབྱུང་སྲིད་པའི་ འཆར་གཞི།

54

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

- རྐྱེན་ཚབས་ཆེན་དངུལ་འབྲེལལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས།

༣། ས་གཞི་མར་ཆག་བཀག་འཛིན།

རྒྱལ་ཡོངས་སའི་ཞབས་ཏོག་ལྟེ་བ། སོ་ནམ་ལས་ཁུངས།སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག

རྫོང་ཁག། ས་གནས་གཞུང།རྐྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་ལས་ཁུང།

- འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་བྱེ་ཐང་ཚད་འཛིན་ལྷན་འཛོམས་ཀྱི་ས་ཆ་མར་ཆག་བར་གནས་ལས་འགུལ།

- སོ་ནམ་ས་གཞི་གོང་འཕེལ་ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས། ༢༠༡༧།

- འཛམ་གླིང་སའི་ཉིནམ།

- ས་ཁོངས་ཁྱབ་ཚད། - སེ་ཨེལ་ཨེམ་པི་འགོ་

འདྲེན་འཐབ་ཡོདཔ།

༤། མཐའ་འཁོར་གནས་ སྟངས་དང་ས་གཤིས་མཐུན་པའི་འཁོར་ལམ་དང་གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་གོང་འཕེལ།

ལམ་སེལ་ལས་ཁུངས། ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག།

ས་གཏེར་ལས་ཁུངས། བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག། ལམ་འགྲུལ་ཉེན་སྲུང་དང་སྐྱེལ་འདྲེན་དབང་འཛིན།བརྡ་དོན་དང་བརྒྱུད་འབྲེལ་ལྷན་ཁག། ཕྱི་རྒྱལ་གྲྲོགས་རམ།

- མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་མཐུན་པའི་འཁོར་ལམ་བཟོ་སྐྲུན་ཐབས་རིག་དང་ས་གཤིས་མཐུན་པའི་འཕྲུལ་རིགས་ལག་ལེན་འཐབ་སྟེ་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་གཞུང་ལམ་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི།

- ས་གཤིས་མཐུན་པའི་འཁོར་ལམ་ བཟོ་བཀོད།

- བཟོ་སྐྲུན་ དེ་ལས་ཉམས་སྤྱོད་ཀྱི་ལམ་མཐོང་ ཐབས་ཤེས་གོང་འཕེལ།

- ས་གཤིས་མཐུན་པའི་ འཁོར་ལམ་དཀྱུས་ཚད་ཡར་རྒྱས་་གཏང་ནི།

- གཞུང་ལམ་གྱི་སྦོ་ལོག་ཁར་ ཡོད་པའི་ ས་ཁོངས་བརྟན་ཏོག་ ཏོ་བཟོ་ནི་འགོ་འདྲེན།

༥། སོ་ནམ་ཡུན་བརྟན་དང་ས་གཤིས་མཐུནམ་བཟོ་ནི།

སོ་ནམ་ལས་ཁུངས།སྒོ་ནོར་ལས་ཁུངས།

རྫོང་ཁག། སོ་ནམ་མཐུན་རྐྱེན་ཁོང་འཕེལ་ལྟེ་བ། ལས་རིམ་གཙོ་ཆན། གྲྲོང་གསེབ་ས་གཞི་གོང་འཕེལ་ལྟེ་བ། རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་སློབ་གྲྭ། གྲྲོང་གསེབ་གོང་འཕེལ་སྦྱོང་བརྡར་ལྟེ་བ། རྒྱལ་ཡོངས་ཆུ་དཔྱད་དང་གནམ་གཤིས་ལྟེ་བ།

- རྒྱལ་ཁབ་ནང་གི་ས་གཤིས་མཐུན་པའི་སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ། རྒྱལ་ཁབ་གྱི་སྙན་གྲགས།

- འཆར་གཞི་བཅུ་གཉིས་པའི་ཡིག་ཆ།

- རྒྱལ་ཡོངས་ རང་བཞིན་གྱི་སྨིན་པའི་སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་ གཙོ་སྟོན་ལས་རིམ།

- སོ་ནམ་ཞིབ་འཚོལ་ཐབས་བྱུས། ༢༠༡༨ ལས་ ༢༠༢༨།

- སོ་ནམ་དང་ས་གཤིས་ཀྱི་ ཞབས་ཏོག་གི་སབ་ཁྲ།

- འཕྲུལ་རིགས་བཟོ་སྐྲུན་དང་ཆ་ འཇོག་གི་གངས་ཁ།

- ལག་ལེན་འཐབ་པའི་སོ་ནམ་དང་ས་གཤིས་ཀྱི་གྲྲོས་ཐགས་ཞབས་ཏོག་ལམ་ལུག།

55

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

༦། ཡུན་བརྟན་ས་གཏེར་ཕྱིར་བཏོན་འཛིན་སྐྱོང།

ས་གཏེར་ལས་ཁུངས།

ས་གནས་གཞུང། ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས།རང་བཞིན་སླར་བྱུང་ཐོན་སྐྱེད་ལས་འཛིན་ཚད། གཏེར་ཚོང་སྡེ།

- དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་སྲིད་བྱུས། ༢༠༡༠།

- ས་གཏེར་གོང་འཕེལ་འཆར་གཞི། ༢༠༡༧།

- འོང་འབབ་བཟོ་འདོན།- གཡོག་སྤྲོད། - མི་སྡེ་དང་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབ།

༧། གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་ཡུན་བརྟན་གཞི་ཆགས་་རྩ་བརྟན་བཟོ་ནི།

ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས།

ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག། རྒྱལ་ཡོངས་ས་ཆ་ལྷན་ཚོགས་ དྲུང་ ཆེན་ཡིག་ཚང། རྫོང་ཁག་བདག་སྐྱོང།

- ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ཁྲིམས་ལུགས་དང་ ལམ་མཐོང་ཐབསཤེས།

- ས་ཁོངས་འཆར་གཞི་བཅའ་ ཡིག་ཟྱིན་བྲིས།

- མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཕོག་ཤུགས་མར་ཕབ་གཏང་ ནིའི་གཞི་ཆགས་གོང་འཕེལ་ དང་འཆར་གཞི་གི་ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས།

- ས་གཤིས་མཐུན་འགྱུར་གྱི་ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་ལས་རིམ།

- བུ་ཀྲན་༢༠༣༠ གི་རྒྱལ་ ཡོངས་གོང་འཕེལ་འཆར་གཞི་

- ཡོངས་རྫོགས། - འབྲུག་བཟོ་སྐྲུན་བཅའ་ཡིག་ ༢༠༡༨།

- ས་ཁོངས་འཆར་གཞི་དང་གོང་འཕེལ་ཚད་འཛིན་ཁྲིམས་ལུགས།

- ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞིའི་ལས་སྣ། ས་གནས་གཞུང་གི་འཆར་གཞི་དང་གཞི་བཀོད་ལུང་ཕྱོགས་དང་ ལུང་གཤོང་ཚུ་བརྩི་སྟེ་ གནས་ཚད་ག་རའི་ནང་ས་ཁོངས་འཆར་གཞི་སྒྲ་སྒྲིག་ག་དང ་ཕན་རོགས།

- གཞི་ཆགས་དང་འབྲེལ་བའི་ཁྲིམས་ལུགས་དང་ གཞི་རྩ་གི་ གནད་དོན་གྱི་གོ་རྟོགས་དང་མཉམ་འབྲེལ་ལས་རིམ།

- གཞི་ཆགས་འཆར་གཞི་དང་འདི་གི་ལག་ལེན་གྱི་གོང་འཕེལ་བསྐྱར་ཞིབ་དང་འབྲེལ་མཐུན།

- གཞི་ཆགས་ཀྱི་འཆར་གཞི་སྒྲ་གྲིགས་དང་བསྐྱར་ཞིབ་དེ་ལས་ཕན་རོགས་འབད་ཡོདཔ།

- ༼མཐའ་འཁོར་གནས་་སྟང་དང་འབྲེལ་བའི་གནད་དོན་ཚུ་གི་

- དཀའ་ངལ་བསལ་ནི༽

56

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

༨། ཕྱགས་སྙིག་འཛིན་སྐྱོང་དང་ བཀག་དམ་ རྩ་བརྟན་བཟོ་དགོཔ།

ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག།གསོ་བའི་ལྷན་ཁག།གཏན་གས་ལྷན་ཁག།ནང་སྐྱོད་ལས་ཁུངས།ཚོང་འབྲེལ་ལས་ཁུངས།སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ ལྷན་ཁག ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས།སྒོ་ནོར་ལས་ཁུངས།སོ་ནམ་ལས་ཁུངས།དངུལ་རྩིས་ལྷན་ཁག།གཞུང་ཆས་ལས་ཁུངས།འོང་འབབ་དང་ཅ་དང་ལས་ཁུངས། བརྡ་དོན་དང་བརྒྱུད་འབྲེལ་ལྷན་ཁག།བརྡ་དོན་འཕྲུལ་རིགས་དང་རྒྱང་འཕྲུན་ལས་ཁུངས། ལམ་འགྲུལ་ཉེན་སྲུང་དང་ སྐྱེལ་འདྲེན་དབང་འཛིན། རྫོང་ཁག་བདག་སྐྱོང་རྒེད་འོག་བདག་སྐྱོང། ཁྲོམ་སྡེ།འབྲུག་སྨྱོ་རྫས་བཀག་འཛིན་དབང་འཛིན། གཞུང་མིན་ལས་ཚོགས།བརྡ་བརྒྱུད་ཡིག་ཚང།དམག་སྡེ།

- ཕྱགས་སྙིག་བཀག་དམ་དང་འཛིན་སྐྱོང་བཅའ་ཡིག་ ༢༠༠༩།

- ཕྱགས་སྙིགས་བཀག་དམ་དང་ འཛིན་སྐྱོང་ཁྲིམས་ལུགས་ ༢༠༡༢།

- དག་བཅོས་ ༢༠༡༦།- འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་གཟུགས་ཅན་ ཕྱགས་སྙིགས་

- འཛིན་སྐྱོང་འཆར་གཞི། ༢༠༡༤།

- རྒྱལ་ཡོངས་ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་ སྐྱོང་ཐབས་བྱུས། ༢༠༡༩།

- ཕྱགས་སྙིགས་བཟོ་སྐྲུན་ མར་ཕབ།

- ཕྱགས་སྙིགས་ཕྱི་བསལ་ ཡར་རྒྱས།

- ཕྱགས་སྙིགས་བསྐྱར་བཅོས་ ཡར་རྒྱས།

- ཕྱགས་སྙིགས་བསྡུ་ལེན་ཡར་རྒྱས།

- སྨན་སྤྱོད་མཐུན་རྐྱེན་ཡར་རྒྱས།

- ལོ་བསྟར་ལག་ལེན་འཆར་གཞི་དང་འབྲེལ་

- མཐུན་འབད་ཡོད།- ལྕོགས་གྲུབ་ཁོང་འཕེལ། - གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་ཕྱགས་སྙིགས་བཀོ་བ།

- སྲིད་བྱུས་དང་འཆར་གཞི་ལས་ཁུངས།

- ཨི་པི་ཨར༼EPR༽ གཞི་བཙུགས་འབད་ཡོདཔ།

57

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

མཇུག་ཐོ།༡https://www.statista.com,འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་ལས་སྡེ་ཚུ་གིས་གཡོག་སྤྲོད།༢ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས། ནགས་ཚལ་གྱི་གནས་སྟངས་དང་ཨང་རྩིས། ༢༠༡༨། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧་ལས་ ༢༠༡༨ བར་ན་ རྫོང་ཁག་ ༡༢་གི་ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་ཤོར་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་སྲུང་སྐྱོབ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ནགས་ཚལ་གྱི་ས་ཁོངས་ ཨེ་ཀར་ སྟོང་ཕྲག་ ༡༦༠༠༠ དེ་ཅིག་མེདཔ་གཏང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། ༣ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག། ནགས་ཚལ་གྱི་གནས་སྟངས་དང་ཨང་རྩིས། ༢༠༡༨། ༤སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག་གི་གསར་བཏོན་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ འབྲུག་གི་ས་གཞི་ལག་ལེན་དང་ས་ཁོངས་ཁྱབ་ཚད་ ༢༠༡༦ ཅན་མ་གི་བརྟག་ཞིབ་དང་འཁྲིལ་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༦ ལུ་ རྒྱལ་ཁབ་ས་ཁོངས་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༢་༧༥ སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་གི་ཁྱབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན་མས། ༥ལས་མི་མི་སྟོབས་བརྟག་ཞིབ། ༢༠༡༨ །༦རྒྱལ་ཡོངས་རྩིས་དཔྱད་བཀོད་འཛིན། འབྲུག་ཡུད་བལྟ། ༢༠༡༨ ། ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་བཅུ་གཉིས་པ། ༢༠༡༨ ལས ༢༠༢༣། ༧འབྲུག་གི་མི་རློབས་དང་ཁྱིམ་གྱི་གྲངས་རྩིས་ཀྱི་སྙན་ཞུ། ༢༠༡༧། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ གི་ འབྲུག་གི་མི་རློབས་དང་ཁྱིམ་གྱི་གྲངས་རྩིས་ཀྱི་སྙན་ཞུ་དང་རྫོང་ཁག་ ༢༠ གི་སྙན་ཞུ་ག་ར་ཡོངས་འབྲེལ་ www.nsb.gov.bt ལས་ཕབ་ལེན་འབད་ཚུགས།༨སྤྱི་ལོ ༢༠༡༨ ལུ་ ལོ་བསྟར་ ཡུ་ཨེས་ཌི་ ༢༢༧༧ ལྷོད་ཚུགས། སྤྱི་ལོ ༢༠༡༨ །་རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས། དཔལ་འབྱོར་སོར་འགྱུར་དང་མཐུན་འགྱུར་གི་ཐོག་ལས ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ། ༩རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་ བཟོ་བཀོད་ཀྱི་ཆ་ཤས་ཅིག་སྦེ་ གནད་དོན་ཚུ་ཡང་ རྫོང་ཁག་ར་གིས་ངོ་ཚབ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ དབང་འདུས་ཕོ་བྲང་དང་བུམ་ཐང་ ཕུན་ཚོགས་གླིང་དང་བཀྲ་ཤིས་སྒང་ ལུང་ཕྱོགས་ཞལ་འཛོམས་བཞི་ ནང་སྙན་ཞུ་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་བསྐྱར་བཟོ་དང་ རྒྱལ་ཡོངས་ཚོང་ལས་དང་ལས་བྱེད་ཚོགས་ཆུང་འཐུས་མི་ཞལ་འཛོམས། ༼སྤྱི་ཟླ་ ༡༠ པའི་ སྤྱི་ཚེས་ ༡༦ དང ༡༧། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༩ །༡༠སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག་གི་ རང་བཞིན་སླར་འབྱུང་ཐོན་སྐྱེད་གནས་སྡུད་དང་་འཁྲིལཝ་ད་ ནང་འདྲེན་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ མཁོ་ཆས་ཚུ་གི་གྲལ་ལས་ ཆུམ་འདི་ ཉེར་སྤྱོད་མཁོ་ཆས་གཙོ་ཅན་ཅགི་ཨིན་མས། དེ་ཡང་སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༢ ལུ་ མེ་ཊྱིག་ཊོན་ ༦༨༢༣༥ དང་ སྤྱི་ལོ ༢༠༡༦ ལུ་ མེ་ཊྱིག་ཊོན་ ༨༧༦༧༡ ནང་འདྲེན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཁབ་ནང་འཁོད་ཀྱི་ཆུམ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱིས་ མིའི་དགོས་འདོད་སྒྲུབ་མ་ཚུགས་པར་ཡོདཔ་ཨིན། ༡༡རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས། ༢༠༡༦ ། མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་གནས་ཚད་སྙན་ཞུ། ༡༢རྒྱལ་ཡོངས་ས་ཆ་ལྷན་ཚོགས། ༢༠༡༦ ། ༡༣སྐར་མ་ཆོས་སགྲྲོན་ཚེ་རིང། ༢༠༡༨ ། འབྲུག་རྒྱལ་གཞུང་གི་ས་ཆ་ཚུལ་མིན་བདག་བཟུང་རང་གཤིས་འཚོལ་ཞིབ། ཨེམ་ཨེས་སི་ སའི་བརྡ་དོན་ཚན་རིགས་དང་འཛམ་གླིང་བལྟ་རྟོག་ གཙུག་ལ་སློབ་སྡེ་གི་སློབ་ཚོགས་ལུ་ འཚོལ་ཞིབ་རྩོམ་ཡིག་ཕུལ་བ། ༼ཀྲོཡིཊ། ནི་དཱར་ལེནཌ༽༡༤འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༤༥ དེ་ཅིག་ མཐོ་ཆད་ མི་ཊར་ ༣༠༠༠ ཡོདཔ་ཨིན།

༡༥ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་གྱི་ཕན་ཚུན་གཞུང་སྐྱོང་གྲྲོས་ཚོགས་ཀྱི་ བརྟག་ཞིབ་སྙན་ཞུ་ལྔ་པ། དཔེ་སྐྲུན་ ༢༠༡༤ །༡༦སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༩ གི་རླུང་ཚུབས་ཨཡི་ལ་ལས་བརྟན་པའི་ དཔལ་འབྱོར་ལུ་གནད་རྐྱེན་ ཡུ་ཨེས་ཌོ་ལར་ ས་ཡ་ ༡༥ ཚད་རྩིས་བཏོན་ཡོདཔ། ༡༧སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ གི་མི་རློབས་དང་ཁྱིམ་གྱི་གྲངས་རྩིས་ཡིག་ཚང་དང་འཁྲིལཝ་ད རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མི་རློབས་ཡོངས་བསྡོམས་ལས་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༨་༢ དེ་ཅིག་ རྒྱལ་ཡོངས་དབུལ་ཕོངས་ཀྱི་གྲལ་རིམ་ནང་ཡོདཔ་ཨིན། ༼ཟླཝ་གཅིག་ལུ་ མི་ངོ་རེ་རེ་ལུ་ དངུལ་ཀྲམ་ ༢༡༩༥་༩༥ ཐོབ་ཡོདཔ༽ ༢༠༡༧། ༡༨མི་རློབས་དང་ཁྱིམ་གྱི་གྲངས་རྩིས་ཡིག་ཚང། ༢༠༡༧ མི་རྩིས། འཁོར་ལམ་གྱི་འཐུད་འབྲེལ་རྒྱ་སྐྱེད་སོང་ཡོདཔ་མ་ཚད་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ ཁྱིམ་གུང་བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༩༢ དེ་ཅིག་ ཉེ་འདབས་ཀྱི་འཁོར་ལམ་ལས་ དུས་ཡུན་སྐར་མ་ ༣༠ གི་ས་ཁོངས་ནང་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་སྤྱི་ལོ ༢༠༠༥ ལུ་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༦༣་ལས་ ༢༠༡༧ ལུ་ ༩༢ ལུ་ཡར་སེང་སོང་ཡོདཔ་ཨིན།༡༩སྤྱི་ལོ ༢༠༠༤ གི་འབྲུག་ཤར་ཕྱོགས་རྫོང་ཁག་དྲུག་གི་ས་གཤིས་དང་འབྲེལ་བའི་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་འདི་གིས་ མིའི་ཚེ་སྲོག་ལུ་བར་ཆད་རྐྱབ་སྟེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ ཁྱིམ་དང་ལོ་ཐོག་ རྩྭ་འབྲོག་དང་གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་ ཞིང་ཆུའི་གཡུར་བ་དང་གློག་མེད་བཀྲམ་སྤེལ་གྱི་མཐུན་རྐྱེན་ ཟམ་པ་དེ་ལས་ སོ་ནམ་ཞིང་ལམ་ཚུ་ལུ་གནད་རྐྱེན་རྐྱབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན།༢༠བཟའའཐུང་ཉེན་སྲུང་འདི་གིས་ ཉོ་སྤྱོད་ཀྱི་དགོས་མཁོ་ཚུ་ སྒྲབ་ཚུགསཔ་ཨིན་མས། དེ་ཡང་ ཕྱི་ཁ་ལས་ཉོ་ནི་མེན་པར་ རང་བཟའ་སྤྱོད་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་བཏབ་པའི་ལོ་ཐོག་ཚུ་གི་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་ཐོག་ལས་སྒྲུབ་ཚུགསཔ་ཨིན། སྤྱི་ལོ་༢༠༡༧ གི་གྲངས་རྩིས་གཞི་རྟེན་གྱི་ཉིནམ་གི་སྔོན་གོང་གི་ ཟླཝ་བཅུ་གཉིས་ནང་ ཁྱིམ་གུང་བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༦་༢ བཟའ་ཚང་ནང་ལུ་ བཟའ་འཐུང་མ་ལང་པའི་དཀའ་ངལ་ ཕོགས་ཏེ་སྡོད་ཡོདཔ་ཨིན། ༼༢༠༡༧། འབྲུག་གི་མི་རླབས་དང་ཁྱིམ་གྱི་གྲངས་རྩིས་ རྒྱལ་ཡོངས་སྙན་ཞུ། ༽༢༡དུས་རྒྱུན་འབྲུག་གི་ཁྱིམ་གུང་ནང་འཁོད་ ༼༡༥༨་༥༡༣༽ཁྱིམ་གུང་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༦༠་༥ དེ་ཅིག་གིས་ ས་གཞི་ཡོདཔ་སྦེ་སྙན་ཞུ་འབད་ནུག། གྲྲོང་གསེབ་གྱི་ཁྱིམ་གུང་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༧༣ གི་རང་སོའི་ས་གཞི་མིང་ཐོ་བཀོད་དེ་ཡོདཔ་དང་ ཁྲོམ་ཁར་ལུ ཁྱིམ་གུང་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༣༨་༧ གི་ས་གཞི་ཡོདཔ་ཨིན་མས། ༢༢རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་ བཟོ་བཀོད་ཀྱི་ཆ་ཤས་ཅིག་སྦེ་ གནད་དོན་ཚུ་ཡང་ རྫོང་ཁག་ར་གིས་ངོ་ཚབ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ དབང་འདུས་ཕོ་བྲང་དང་བུམ་ཐང་ ཕུན་ཚོགས་གླིང་དང་བཀྲ་ཤིས་སྒང་ ལུང་ཕྱོགས་ཞལ་འཛོམས་བཞི་ ནང་སྙན་ཞུ་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་བསྐྱར་བཟོ་དང་ རྒྱལ་ཡོངས་ཚོང་ལས་དང་ལས་བྱེད་ཚོགས་ཆུང་འཐུས་མི་ཞལ་འཛོམས། ༼སྤྱི་ཟླ་ ༡༠ པའི་ སྤྱི་ཚེས་ ༡༦ དང ༡༧། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༩ །༢༣སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ གི་གྲངས་རྩིས་ལྟར་ སོ་ནམ་ཞིང་ལཱཔ་གི་ཁྱིམ་གུང་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༥༣ དེ་ཅིག་ ལས་མི་མ་ལང་བའི་དཀའ་ངལ་ཐོན་ཡོདཔ་ཨིན་མས། ༼འཐུས་མི ༼སྤྱི་ལོ ༢༠༡༧། འབྲུག་གི་མི་རློབས་དང་ཁྱིམ་གྱི་གྲངས་རྩིས་ རྒྱལ་ཡོངས་སྙན་ཞུ།༽༢༤ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་བཅུ་གཉིསཔ་འདི་གི་བརྡ་སྟོན་འབད་མི་ནང་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༩ ལུ་ གཞི་རྟེན་གྱི་ལྕགས་དང་ ཅ་དངོས་ཚུ་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ རྒྱ་གར་ལུ་ཕྱིར་བཙོང་གི་བརྒྱ་ཆ་ ༣༡ ལྷད་ནི་དང་ ས་གཏེར་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཡར་སེང་ བརྒྱ་ཆ་ ༡༡ འོང་ནི་ཨིནམ། ༢༥ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་བཅུ་གཉིས་པ། ༢༠༡༨ ལས ༢༠༢༣། ༢༦མི་རློབས་དང་ཁྱིམ་གྱི་གྲངས་རྩིས་ཡིག་ཚང། ༢༠༡༧ མི་རྩིས། ༢༧ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་བཅུ་གཉིས་པ། ༢༠༡༨ ལས ༢༠༢༣།

58

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠༢༨འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་མཐུན་པའི་ འཁོར་ལམ་ བཟོ་སྐྲུན་ ལས་འགུལ་འདི་གིས་ ཚད་རྩིས་བཏོན་མི་ནང་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་མཐུན་པའི་ འཁོར་ལམ་བཟོ་སྐྲུན་འབད་ནི་འདི་ ལམ་བཟོ་སྐྲུན་འབད་བའི་སྐབས་ དུས་རྙིང་འཁོར་ལམ་བཟོ་སྐྲུན་ལས་ལྷག་ བརྒྱ་ཆ་ ༡༥ ལས་༢༥ མཐོ་སུ་གནས་ནི་ཨིན། ཨིན་རུང་ གནས་གོང་ཐེབ་དེ་ཡང་ ཡུན་རིང་གི་དུས་ལུ་ ཉམས་བཅོས་ཀྱི་ལཱ་ཉུང་སུ་ཡོདཔ་ལས་ ལོ་ངོ་ ༧ ལས་ ༩ གི་བར་ན་ ཆ་མེད་འགྱོ་འོང། ཤུལ་ལས མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་མཐུན་པའི་ འཁོར་ལམ་འདི་ སྔོན་གོང་གི་ལམ་བཟོ་སྐྲུན་ལས་ཁེ་ཏོག་ཏོ་འོང་ནི་ཨིན། མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་མཐུན་པའི་ འཁོར་ལམ་ བཟོ་སྐྲུན་ ལས་འགུལ་འདི་གིས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་མཐུན་པའི་ འཁོར་ལམ་བཟོ་སྐྲུན་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ཀི་ལོ་མི་ཊར་རེ་ལུ་ ཟད་འགྲྲོ་ ཡུ་ཨེས་ཌོ་ལར་ ༦༠༠༠༠ ཚད་རྩིས་སྟོན་ཡོདཔ་ཨིན། ༢༩ཕྱིར་བཙོང་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ གདམ་ཁ་རྐྱབ་སྟེ་ཡོད་པའི་ ཉེར་སྤྱོད་མཁོ་ཆས་བརྒྱད་

དང་ ནང་འཁོད་ཉོ་སྤྱོད་གྱི་དོན་ལུ་བཞི་གི་ རང་བཞིན་གྱི་སྨིན་པའི་ཐོན་སྐྱེད་ བཟོ་ནིའི་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་ནི་ཨིན། ལས་རིམ་འདི་གིས་ ལོ་ལྔའི་ནང་འཁོད་ལུ སྐྱེ་ལྡན་གྱི་ནང་འདེབས་ མེ་ཀྲིག་ཊོན་ ༢༥༤༠༠༠ དེ་ཅིག་བཟོ་ནིའི་དམིགས་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན་མས། དེ་མ་ཚད་ འདི་གིས་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ ལཱ་གཡོག་གསརཔ་ ༡༥༠༠༠ དེ་ཅིག་བཟོ་ནི་དང་སོ་ནམ་ཞིང་ལཱཔ་ ༣༣༠༠༠ གི་རྩིས་འབྲེལ་གཏོགས་འབད་བཞག་ནི་གི་དམིགས་པ་ཡང་ བསྐྱེདཔ་ཨིན་མས། ལ་ལྔའི་འཆར་གཞི་བཅུ་གཉིས་པ། ༢༠༡༨ ལས ༢༠༢༣། ༣༠གསར་གཏད་འདི་ཚུ་གིས ཡུན་བརྟན་ཉོ་སྤྱོད་དང་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་དོན་ལུ་ ཚན་རིག་གཞི་བརྟེན་སྲིད་བྱུས་ཐབས་ལམ་ བཐོ་བཀོད་དང་ལག་ལེན་ དེ་ལས་བལྟ་རྟོགས་འབད་ནིའི་དོན་ལུ གཙུག་སྡེ་དང་འཕྲུལ་རིགས་ཀྱི་འོས་འབབ་རྩ་བརྟན་བཟོ་ནི་ལུ་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན། ༣༡ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་བཅུ་གཉིས་པ། ༢༠༡༨ ལས ༢༠༢༣ ནང་དཔེ་བཀོད་དེ་ཡོད།

59

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

60

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

61

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Dorji Phuntsho, NEC

ལེའུ་༣ པ། རླུང།

62

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma Tshering, NEC

འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་འདི་ འགྱུར་བ་མེད་པའི་མཐའ་སྐོར་ཅིག་ཨིན། འདི་ཡང་ ས་ཁོངས་རྒྱ་ཆེཝ་སྦེ་ནགས་ཚལ་གྱི་ཁྱབ་སྟེ་ཡོད་པའི་ཁར་ གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་ཆུ་དང་རླུང་གི་གང་སྟེ་ཡོད། མི་སེར་ག་ར་ལུ་ སྤུས་ཚད་ཡོད་པའི་ མི་ཚེ་སྐྱོང་ནི་འདི་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་ནང་ཚུད་དེ་ཡོད། དུ་རླུང་མེད་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་འབད་ནི་དེ་གིས་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་ཁབ་ཚུ་གི་གྲལ་ལས་དྲག་ཤོས་ཅིག་འབད་བརྩིཝ་ཨིན། དེ་ཡང་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་འདི་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ནགས་ཚལ་གྱི་ དུ་རླུངས་མར་ཕབ་འབད་ཚུགས་པའི་འོས་འབབ་ལས་ ལྷག་སྟེ་ཚད་འཛིན་འབད་ཚུགས་ཏེ་ཡོད། ཨིན་རུང་ ཁྲོམ་ཚོགས་གོང་འཕེལ་དང་དཔལ་འབྱོར་ཡར་རྒྱས་མཉམ་དུ་འགྱོ་མི་དང་གྲལ་ ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་ལས་བརྟེན་ རླུང་མ་གཙོག་གྲིབ་ཞུགས་པའི་གདོང་ལེན་ཚུ་བྱུང་པའི་བསྒང་ར་ཡོད།

གཙོག་རླུངས་ཕྱིར་ཐོན་དང་འབྲེལ་བའི་ གདོང་ལན།

འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ མི་རློབས་ཆུང་བའི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཨིན་རུ་ སླར་འབྱུང་ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་དང་ བཟོ་གྲྭ་ལས་སྡེ་ཚུ་གོང་འཕེལ་འགྱོ་བའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་འབད་ ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་འདི་ ད་ལྟོའི་བར་ན་ དམའ་སུ་སྦེ་ར་ཡོདཔ་ཨིན། འབྲུག་གི་རྩ་ཁྲིམས་ཆེན་མོ་འདི་ནང་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་༡ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༦༠ ནགས་ཚལ་གྱི་ཁྱབ་སྟེ་བཞག་དགོ་མི་འདི་གིས་ དུ་རླུགས་ཚད་འཛིན་འབད་ཚུགས། འདི་གིས་དུ་རླུངས ཕྱིར་་ཐོན་ལས་ལྷག་སྟེ་ ཚད་འཛིན་འབདཝ་་ཨིན། རྒྱུ་མཚན་འདི་ལས་བརྟེན་ ང་བཅས་རའི་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ དུ་རླུངས་མེད་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་འབད་གནས་ཚུགས། དེ་སྦེ་ཨིན་རུང་ སྐྱེལ་འདྲེན་དང་བཟོ་གྲྭ་ལས་སྡེ་ཚུ་ལས་ གཙོག་རླུང་མང་སུ་ཐོན་ཏེ་ཡོད། འདི་གིས་ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་དང་རླུང་མ་གཙོག་གྲིབ་ཞུགས་ནི་ན་ཡང་ རྒྱུ་རྐྱེན་འབད་དེ་ཡོད།

ནུས་ཤུགས་ཚུལ་མིན་ལག་ལེན། ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་འབད་བཅུག་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཅིགཔ་འདི་ གློ་མེ་དང་འགྱུར་རྡོ་ལས་བརྟེན་པའི་ ཚུལ་མིན་ནུས་ཤུགས་ལག་ལེན་འདི་ཨིན། སྤྱི་ལོ ༢༠༡༨ ལུ་ གློག་མེ་ཕྱིར་ཚོང་ལས་ཐོབ་པའི་ མང་དངུལ་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༦༧ འགྲྲོ་སོང་གཏང་ཐོག་ལས་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ ཡུཨེསི་ཌོ་ལར་ ས་ཡ་ ༡༠༨ གནས་པའི་ གྱུར་རྡོ་ལས་ཐོན་པའི་བུད་རྫས་ནང་འདྲེན་འབད་དེ་ཡོད།༢ ཉོ་སྤྱོད་མཐོ་ཤོས་འབད་བའི་ལས་སྡེ་འདི་༣ སྒྲིང་ཁྱིམ་༼ཁྱིམ་བཟོ། གཙུག་སྡེ། དང་ཚོང་ལས།༽བཟོ་གྲྭ༼རྩི་ས། བསྲེས་ལྕགས་དང་ཞུན་རྫས་བཟོ་གྲྭ༽དང་སྐྱེལ་འདྲེན་ལས་སྡེ་ཚུ་ཨིན།༤ ལོ་ངོ་བཅུ་ཕྲག་གཉིས་ཀྱི་རིང་ལུ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་བཟོ་སྐྲུན་ལས་སྡེ་དང་གློག་མེ་ལས་སྡེ་གཉིས་ གོང་འཕེལ་༥རྒྱ་ཆེ་དྲག་སྦེ་འགྱོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། ཨིན་རུང་ དེང་སངས་ཀྱི་བཟོ་སྐྲུན་འདི་ རང་བཞིན་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་མ་མཐུན་པར་ཡོད། སྒྲིང་ཁྱིམ་བཟོ་བསྐྲུན་འབད་བའི་སྐབས་ འབྲེལ་མཐུན་གྱི་བཟོ་བཀོད་དང་ཐབས་ལམ་ཚུལ་མཐུན་མེད་མི་འདི་གིས་ མི་ཚེའི་གནས་སྟངས་ལུ་ཐོ་ཕོག་སྟེ་ཡོད་ དེ་ཡང་ ས་ཁ་མཐོ་སར་ལུ་ གནམ་དགུན་གྱི་སྐབས་ གང་སྟེ་སྡོད་མ་ཚུགས་པའི་གནས་སྟངས་ལུ་ལྷོད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། སྤུས་ཚད་མེད་པའི་ སྒྲིང་ཁྱིམ་འདི་ཚུ་གིས་ནུས་ཤུགས་ ཉོ་སྤྱོད་ཡར་སེང་གཏང་ནི་འདི་གིས་ གལ་གནད་ཅན་གྱི་དཔལ་འབྱོར་དང་མཐའ་འཁོར་ དེ་ལས་ མི་སྡེ་གི་འགྲྲོ་སོང་ཡར་འཕར་གཏངམ་ཨིན།

ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་ལུ་བླ་གཏད། ད་ལྟོའི་དུས་ལུ་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་ག་ར་གི་ནང་ གློག་མེ་དགོས་མཁོ་འདི ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་ཐོག་ལས་བསྒྲུབ་ཚུགས་སྟེ་ཡོད། ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་འདི་ བསྐྱར་བཅོས་འབད་བཏུབ་མི་ཅིག་འབདཝ་ལས་ མི་སྡེ་དང་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལུ་གནད་པ་དུམ་དྲག་རེ་བྱུང་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་ ཆུ་བྱག་དང་ཆུ་མཛོད་ཚུ་ལས་ མིཐེན་རྫས་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་འབདཝ་ཨིནམ་མིའདི་གིས ནག་རླུང་ཡར་འཕར་གཏང་ནི་ནང་ཡང་རྒྱབ་སྐྱོར་འབདཝ་ཨིན། རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ མ་འོངས་ ཡུན་བརྟན་དང་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་མཐུན་པའི་ ནུས་ཤུགས་ཐོན་སྐྱེད་འབད་ནི་ནང་ གོང་གི་གནད་དོན་ཚུང་ཡང་ བསམ་ཞིབ་འབད་དགོཔ་ཁག་ཆེཝ་ཐོན་འོང།དེ་དང་གཅིག་ཁར་ ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་བཟོ་སྐྲུན་གྱི་འོས་འབབ་མར་ཆག་འགྱོ་ནིའི་ཉེན་ཁ་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་ ཆུ་་དཔྱད་ཀྱི་སྲིད་གཞུང་སོར་འགྱུར་དང་བསྟུནམ་ཨིན། འདི་ནང་འཁྱེག་ཕུང་འགས་ནི་དང་ ནམ་བྱཱར་གི་ཆར་ཆུ་ཚུདཔ་ཨིན། གློག་མེ་བཀྲམ་སྤེལ་ གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་ས་

63

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཁོངས་ག་ཏེ་ཡང་ཁྱབ་སྟེ་འབད་རུང་ གཡུས་སྒོ་ལ་ལུ་ཅིག་ནང་ལས་ཕར་ ཐབ་ཤིང་ཚུ་ གནད་དོན་གཞན་སྒྲུབ་ནིའི་དོན་ལུ་ལག་ལེན་འཐབ་ཨིན། འདི་གིས་ ནགས་ཚལ་ལུ་ བྱེམ་སྦོམ་ཕོག་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། གནམ་དགུན་ ཆར་ཆུ་དཀོན་པའི་དུས་ལུ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་དགོས་མཁོ་ཚུ་སྒྲུབ་ནི་གི་དོན་ལུ་ ཕྱི་རྒྱ་གར་ལས་གློག་མེ་ནང་འདྲེན་འབད་དགོཔ་ཐོནམ་ཨིན། ག་དེམ་ཅིག་འབད་ གློག་མེའི་ཐབས་ལམ་གཞན་ ཉི་དྲོད་གློག་ཤུགས་དང་ རླུང་མ་ལས་བརྒྱུད་པའི་ནུས་ཤུགས་ དེ་ལས་ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་ཆུང་བ་ཚུ་གཞི་བཙུགས་མ་ འབད་བ་ཅིན་ ནུས་ཤུགས་ཀྱི་དགོས་འདོད་གརྩོ་ཅན་སྒྲུབ་ནི་འདི་ གདོ་ལན་ཅན་ཅིག་འབད་ལུད་ནི་གི་ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་ཨིན།

རླུང་མ་གི་སྤུས་ཚད་སྐྱོ་དྲགས་ཅིག་ལུ་འགྱུར་བ། རླུང་མ་གཙོག་གྲིབ་ཞུགས་ནི་འདི་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཚ་རྒྱས་ཆེ་བའི་གནད་དོན་ཅིག་ཨིན། འདི་གིས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་མིའི་གཟུགས་ཁམས་འཕྲོད་བསྟེན་ལུ་ གནོད་པ་བྱུང་སྲིད། ལོ་ལྟར་རྡུལ་ཕྲན་གྱི་དཔྱ་སྙོམས་གནས་ཚད་༼རྒྱ་སྐྱེད་ཚད་ མཡིཀོརོམིཊར ༢་༥ ལས་༡༠༽འདི་ཐིམ་ཕུ་ལུ་ ཡར་སེང་འགྱོ་སྟེ་ཡོད། འཛམ་གླིང་གསོ་༦བའི་ཚོགས་པ་གི་བཀོད་མིའི་ནང་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༩ ལས་ར་ འདི་གི་གནས་ཚད་མཐོ་སུ་འབད་ར་ཡོདཔ་ཨིན། གནམ་དགུན་སྐམ་པའི་དུས་སུ་ རྡུལ་ཕྲན་གྱི་གནས་ཚད་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་གནས་ཚད་ གསུམ་ཁྱོན་རེ་ལུ་ མཡིཀོརོ་གརམ་ ༦༠ ལས་ལྷག་སྟེ་ ཡར་སེང་འགྱོ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། ཐིམ་ཕུ་དང་བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་ཁང་གཞན་ཁར་ལས་ཕར་ རྡུལ་ཕྲའདི་གི་ཁ་ཕྱོགས་ཡང་མར་ཕབ་འགྱོཝ་ཨིན། ༼རྡུལ་ཕྲན་གྱི་དཀྱིལ་ཐིག་ ༢་༥ ལས་མར་བཅད།༽ འདི་ཡང་ མིའི་གཟུགས་ཁམས་༧འཕྲོད་བརྟེན་ལུ་ གནོདཔ་ཨིན། རྒྱལ་སྤྱིའི་ཞིབ་འཚོལ་གྱི་གསལ་སྟོན་འབད་མི་ནང་ པ་ས་ཁ་ལུ་ ཕེ་རོ་སི་ལི་ཀཱྲོན་དང ལྕགས་ཀྱི་བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་ཁང་ལས་ རྡུལ་ཕྲན་ཕྱིར་ཐོན་༨ མེཀོརོ་མི་ཊར་ ༡༥༠ ཡོདཔ་སྦེ་མཐོང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན་པའི་ཁར་ པ་ས་ཁ་གི་རླུང་གི་སྤུས་ཚད་འདི་ རྒྱ་གར་དི་ལི་དང་ཀེ་རིཡོ་་གཉིས་ཀྱི་དུ་སྨུག་ཅན་ལས་ ལྷག་སྟེ་ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་སྦེ་མཐོང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན།

འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རླུང་མ་གཙོག་གྲིབ་ཞུགས་མི་འདི་གཙོ་བོ་ར་ ཌི་ཛལ་དང་པེཊོལ་ཐོག་ལས་འགྱོ་བའི་འགྲུལ་འཁོར་དང་བཟོ་གྲྭའི་ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་ སྐྱེ་མེད་ཀྱི་རྫས་སྦྱོར་དང་ ས་གཏེར་ཕྱིར་བཏོན་ འཁོར་ལམ་རྩི་ནག་མེ་གཏང་མི་ཚུ་ལས་བྱུང་བའི་ ཐལཝ་དངརྡོ་བཏོན་བཟོ་གྲྭ་ བཟོ་སྐྲུན་ས་ཁོངས་དང་ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་ སོ་

ནམ་ས་ཞིང་ལས་ཐོན་པའི་ཕྱགས་སྙིགས་མེ་གཏང་ནི་དང་ བཟོ་སྐྲུན་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ མེ་ག་མནོ་ས་གཏང་ནི་ འཁོར་ལམ་ཁར་རྡོ་ཆལ་བསྒྲིག་ནིའི་དོན་ལུ་ ལམ་གྱི་ཟུར་ཁ་ལས་ཕར་ རྩི་ནག་ག་མནོ་སར་མེ་གཏང་ནི་དང་ ཐབ་གཡོག་དང་དྲོད་སྐྱེད་ནིའི་དོན་ལུ་ ཤིང་མེ་གཏང་མི་ཚུ་བརྟེན་ཨིན་མས། འཕོ་སོར་ས་མཚམས་ཀྱི་རླུང་མ་གཙོག་གྲིབ་ཞུགས་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་ས་གནས་ པ་ས་ཁ་ལུ་ གནམ་དགུན་ལུ་ རླུང་ཁམས་ནང་ ས་སྨུག་རྒྱ་སྨུག་མཐོངམ་ཨིན།

གཙོག་གྲིབ་བཟོ་བའི་ལས་་སྣ་ཚུ་གི་ཁྲིམས་དང་སྲིད་བྱུས་ཚུ་ སྒྲིང་སྒྲིང་ཡོད་དེ་འབད་རུང་ དེའི་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་འདི་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྟབས་མ་བདེཝ་སྦོམ་ཤོས་ཅིག་ཨིན་མས། ཨིན་རུང་ འཕོ་སོར་ས་མཚམས་ཀྱི་གཙོག་གྲིབ་ཀྱི་དཀའ་ངལ་བསལ་མ་ཚུགས་པ་ཡོདཔ་ཨིན།

ནང་འཁོད་ཀྱི་རླུང་མ་གཙོག་གྲིབ། རླུང་མ་གཙོག་གྲིབ་སྐྱོ་ཤོས་ར་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་གཡུས་ཚན་ཚུ་ནང་ ཐོན་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། གོང་འཕེལ་འགྱོ་བའི་རྒྱལ་ཁབ་མང་ཤོས་ཅིག་ནང་ར་ གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་མི་སྡེ་ཚུ་གིས་ སྐྱེ་ཚལ་བུད་རྫས་༼ཤིང། ནོར་ལུད་དང་ ལོ་ཐོག་ལྷག་ལུས།༽ ཐབ་གཡོག་དང་དྲོད་སྐྱེད་ཀྱི་དོན་ལུ་ ནུས་ཤུགས་ཀྱི་ཐོན་ཁུངས་གརྩོ་བོ་ཅིག་སྦེ་ལག་ལེན་འཐབ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་བཟུམ་གྱི་བུད་རྫས་ཚུ་ སྔར་སྲོལ་གྱི་ཐབ་ཚུ་ནང་མེ་གཏངམ་ད་ གནོན་ཅན་གྱི་རྡུལ་ཕྲན་དང་དུ་པ་ཚུ་བྱུངམ་ཨིན། རླུང་མ་གཙོག་གྲིབ་ ཐབ་གཡོག་དང་དྲོད་སྐྱེད་ཀྱི་དོན་ལུ་ལག་ལེན་འཐབ་ཡོད་པའི་བུད་རྫས་ བྱུང་མི་འདི་ ཁྱིམ་གྱི་གཙོག་རླུང་ ༼HAP༽ ཟེར་མིང་བཏགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། ཨམ་སྲུ་དང་ཨ་ལོ་ཚུ་མང་ཤོས་ར་ཁྱིམ་ནང་ སྡོདཔ་ལས་བརྟེན་ དུས་རྒྱུན་ ཁྱིམ་གྱི་གཙོག་རླུང་དང་འབྲེལ་བ་བྱུངམ་ཨིན། འདི་གིས་ དབུགས་གཏོང་དང་འབྲེལ་བའི་ནད་གཞི གློཝ་དང་དོན་ཧིང་གི་ནད་གཞི་ཚུ་འཐོབ་ཨིན། ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་བཅུ་གཉིས་པ་དང་འཁྲིལཝ་ད་ བུད་རྫས་ཀྱི་དོན་ལུ་ལག་ལེན་འཐབ་སྟེ་ཡོད་པའི་ཤིང་འདི་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཡོངས་བསྡོམས་ཁྱིམ་གུང་རེ་རེ་གི་ ནུས་ཤུགས་སྤྱོད་ཚད་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༢༡ ཐོནམ་ཨིན་མས།༩ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་ཁབ་ག་ཏེ་ཡང་ གློག་མེ་གི་ཁྱབ་པའི་བསྒང་ཡོདཔ་ད་ ཞིབ་འཚོལ་ཚུ་གིས་བཀོད་མི་ནང་ གློག་མེ་གི་མཐུན་རྐྱེན་ཡོད་པའི་ཁྱིམ་གུང་ཚུ་གིས་ གློག་མེ་མེད་པའི་ཁྱིམ་གུང་ཚུ་ལས་ ཐབས་ཤིང་བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༢༥ ཉུངམ་སྦེ་ལག་ལེན་འཐབ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་མས།༡༠ ཁྱིམ་གྱི་གཙོག་རླུང་མར་ཕབ་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ཐབས་ལམ་ཚུ་བཏོན་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན་མས།

64

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Dorji Phuntsho, NEC

ཐིམ་ཕུ་དང་ཕུན་ཚོགས་གླིང་གི་ཁྲོམ་ཚོགས་ནང་ འགྲུལ་འཁོར་གྱི་གངས་ཁ་ཡར་འཕར་འགྱོ་མི་དང་གྲལ་ རྒྱུན་འགྲུལ་གྱི་དཀའ་ངལ་ ཡར་སེང་འགྱོ་བའི་བསྒང་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་ དུས་ཚད་འཕྲོ་བརླག་དང ཐོན་ཁུངས་ལུ་གནོད་རྐྱེན་ རླུང་མ་གཙོག་གྲིབ་དང་འཚེར་སྒྲ་ཡར་སེང་ དེ་ལས་ རྒྱུན་འགྲུལ་དང་འབྲེལ་བའི་ གློ་བུར་རྐྱེན་ངན་ཚུ་ཡང་བྱུང་སྟེ་ཡོད། འཁོར་ལམ་རྒྱ་སྐྱེད་འབད་ནི་དང་འགྲུལ་འཁོར་བཞག་སའི་ས་ཁོངས་བཟོ་ནི་ནང་བརྩན་ཤུགས་བསྐྱེད་མི་འདི་གིས་ འགྲུལ་འཁོར་མ་ཤོང་བའི་དཀའ་བསལ་ནི་ནང་ དུམ་དྲག་རེ་ཕན་ཐོག་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། མི་མང་སྐྱེལ་འདྲེན་གྱི་ཞབས་ཏོག་འཇོན་ཐངས་ཅན་ མེད་མི་འདི་གིས་ མི་ཚུ་གིས་སྒེར་སྡེ་གི་སྐྱེལ་འདྲེན་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་ལུ་ སེམས་ཤུགས་བསྐྱེད་བཅུགཔ་ཨིན། འདི་གིས་རླུང་མ་གཙོག་གྲིབ་ཞུགས་བཅུག་ནི་དང་ ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་ནང་རྒྱུ་རྐྱེན་འབད་དེ་ཡོད།

བག་མེད་བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་ཁང་གི་ཕོག་ཤུགས། / བྱེམ།རང་བཞིན་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལུ་ གཙོག་གྲིབ་ངོ་བོ་གཞན་དང ་ཐོན་སྐྱེད་ཕྱིར་བཏོན་གྱི་ཐོག་ལས་ དེ་ལས ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་དང་རླུང་མ་གཙོག་གྲིབ་ཞུགས་བཅུག་པའི་ལས་སྡེ་གཙོ་ཅན་འདི་ ཡར་ཕར་ཅན་གྱི་བཟོ་གྲྭ་ལས་སྡེ་ཚུ་ཨིན།༡༤ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་ཁང་མང་ཤོས་ར་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལས་ རང་བཞིན་གྱི་རྒྱུ་ཆ་ཕྱིར་བཏོན་ ཤིང་དང་རྡོ་ དེ་ལས་གཏེར་རྫས་ལུ་ བརྟེན་སྡོད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་

སྐྱེལ་འདྲེན་ལས་སྡེ་རྒྱ་སྐྱེད་གཏང་བ། རླུང་མ་གཙོག་གྲིབ་ཞུགས་བཅུག་པའི་ རྒྱུ་ཆ་གཙོ་བོ་ར་ ཌི་ཛལ་གི་ཐོག་ལས་འགྱོ་བའི་ ཀྲག་དང་བཱསི་ཚུ་བརྩི་སྟེ་ ལྗིད་ཅན་གྱི་འགྲུལ་འཁོར་ཚུ་དང་མི་ཚུ་སྐྱེལ་འདྲེན་འབད་བའི་ཀཱར་ཚུ་ཨིན་པས། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༥ གི་ཞིབ་འཚོལ་དང་འཁྲིལཝ་དང་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་གི་ནག་རླུང་ཕྱིར་འཐོན་བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༦༠ དང་ ནང་འཁོད་ཀྱི་གཙོག་རླུང་བཟོ་མི་བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༧༠ ཐོན་མི་འདི་ ལྗིད་ཅན་གྱི་འགྲུལ་འཁོར་ཚུ་ཨིནམ་འབད་ གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན་མས།༡༡ ལམ་འགྲུལ་ཉེན་སྲུང་དང་སྐྱེལ་འདྲེན་དབང་འཛིན་གྱིས་ སྤྱི་ཟླ ༦ པའི་སྤྱི་ཚེས་ ༣༠ སྤྱི་ལོ ༢༠༡༩ གི་ལོ་ནང་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ འགྲུལ་འཁོར་ ཡོངས་བསྡོམས་ ༡༠༣༨༡༤ ཡོདཔ་འབད་ ཐོ་བཀོད་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། ༼གངས་ཁ་འདི་ལས་ བརྒྱ་ཆ་ ༥༢ ཐིམ་ཕུ་ལུ་ཡོདཔ་ཨིན༽དེ་ཡང་ ལོ་ངོ་དག་པ་ཅིག་གི་ནང་འཁོད་ལུ་ ལོ་བསྟར་བཞིན་དུ་ འགྲུལ་འཁོར་བདག་དབང་འབད་བའི་གངས་ཁ་ བརྒྱ་ཆ་་ ༡༥ རེ་ཡར་སེང་འགྱོ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན།༡༢ ཨེཞིཡ་གོང་འཕེལ་དངུལ་ཁང་གི་སྙན་ཞུ་འདི་གིས་གྲྲོས་འཆར་བཀོད་མི་ནང་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༠ ལུ ག་དེམ་ཅིག་འབད་ གཙོག་རླུང་མར་ཕབ་ དང་ལེན་མ་འབད་བ་ཅིན་ ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་ཡང་ གསུམ་ལྟབ་ཀྱིས་ཡར་སེང་འགྱོ་ནི་ཨིན་མས། འདི་གིས་ རླུང་མ་གཙོག་གྲིབ་སྦོམ་ཞུགས་ནིའི་ཉེན་ཁ་ སྦོམ་ཡོདཔ་ཨིན་པའི་ཁར་ མིའི་ཚེ་སྲོག་དང་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལུ་ཡང་ གནོད་པ་ཡོདཔ་ཨིན་མས། དེ་གིས་མ་ཚད་པར་ དབུགས་རླུང་རྒྱ་ཆེཝ་སྦེ་ ཡར་འཕར་སོང་ནི་ཨིན་མས།༡༣

65

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཁང་གི་ལས་སྣ་ཚུ་གིས་ བཟོ་གྲྭ་གི་ཕྱགས་སྙིགས་ག་ལྷོད་བཀོག་ནི་དང་ བཙོག་ཆུ་ཕྱིརཐོན་ དེ་ལས་ནགས་ཚལ་དང་སོ་ནམ་ས་ཞིང་ཚུ་ བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་ཁང་གི་ས་གཞི་ གོང་འཕེལ་གྱི་དོན་ལུ་འགྱུར་བཅོས་འབད་མི་ཚུ་གིས་ས་གཞི་མར་ཆག་འགྱོ་ནི་ལུ་ རྒྱུ་རྐྱེན་འབདཝ་ཨིན།

ནུས་ཤུགས་ཚབས་ཆེན་གྱི་བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་ཁང་ རྩི་ས་དང་ཕེ་རོ་སི་ལི་ཀོན་ དེ་ལས་ཀེལཤིའམ་ཀརབའིཌ་གི་བཟོ་གྲྭ་ཚུ་གིས་ བཟོ་སྐྲུན་འབད་བའི་ལཱ་རིམ་ནང་ལག་ལེན་འཐབ་ཡོད་པའི་ གྱུར་རྡོ་གི་བུད་རྫས་ལས་བརྟེན་ དུ་རླུང་ལེ་ཤ་ཕྱིར་བཏོན་འབདཝ་ཨིན། འདི་གིས་ རླུང་མ་གཙོག་གྲིབ་ཞུགས་བཅུག་ནི་དང་ ནགས་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་འབད་ནི་ནང་རྒྱུ་རྐྱེན་འབདཝ་ཨིན། རླུང་མ་གཙོག་གྲིབ་ཞུགས་མ་བཅུག་ནིའི་ཐབས་ཤེས་ཚུ་སྒྲིག་ཐོག་ལས་ ཁྲིམས་ལུགས་དང་འཁྲིལཝ་ད་ བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་ཁང་ཚུ་་གིས་ འཕྲུལ་ཆས་གསརཔ་ཚུ་ལག་ལེན་འཐབ་དགོཔ་འབད་ཡོད་རུང་ ད་ལྟོའི་བར་ན་ཡང་ འཕྲུལ་ཆས་སྙིངམ་ར་ལག་ལེན་འཐབ་སྡོད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་བཟོ་གྲྭ་འཆར་གཞི་འདི་གིས་ བཟོ་གྲྭ་གི་གླིང་ག་དང་དཔལ་འབྱོར་ས་ཁོངས་བཟོ་ནིའི་དམིགས་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན། བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་ཁང་གོང་འཕེལ་དང་བསྟུན་ ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་གི་གདོང་ལན་ཡང་བྱུངམ་ཨིན། དེ་ཡང་རླུང་མ་གཙོག་གྲིབ་ཞུགས་ནི་དང་ བཙོག་ཆུ་ ཕྱིར་ཐོན་ དེ་ལས་འཚེར་སྒྲ་ཡར་ཕར་འགྱོ་བའི་ དཀའ་ངལ་ཡོདཔ་ཨིན་། གློ་བུར་གྱི་རྐྱེན་ངན་མར་ཕབ་འབད་ནི་དང་ ནད་གཞི་ཚུ་ བཀག་ཐབས་འབད་ནི་ དེ་ལས་ ལས་བྱེདཔ་ཚུ་གི་གཟུགས་ཁམས་འཕྲེད་བསྟེན་ལུ་ གནོད་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་རྟགས་ཞིབ་འབད་བའི་ཐབས་ལམ་ཚུ་ གཙོ་བོར་བཏོན་པའི་ མི་མང་གཟུགས་ཁམས་འཕྲོད་བསྟེན་བལྟ་རྟོག་ ལམ་ལུགས་ཅིག་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན།

ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་གྱི་གདོང་ལན་། གོང་ལུ་བཤད་དེ་ཡོད་པའི་ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེད་དང་འབྲེལ་་བའི་དཀའ་ངལ་ དེ་ལས་ལེའུ་གཉིས་པ་ནང་བཀོད་པའི་ ས་རུད་དང་ཆུ་རུད་ཀྱི་ཁ་སྐོང་ལུ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་གཞི་འཕོ་འགྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་ རླུང་ཚུབས་དང་ཆར་རླུང་ཚུ་འཕྲལ་འཕྲལ་ར་འབྱུང་ས་མཐོངམ་ཨིན།

སྔོན་མའི་དུས་ལུ་གནམ་གཤིས་གནས་སྟངས་འགྱུར་བ་དང་བསྟུན་ ཆརཔ་ཤུགས་དང་ ས་ཁོངས་ལ་ལུ་ཅིག་ནང་ ཆར་དཀོན་ལས་བརྟེན་ འཚོ་བའི་མཐུན་རྐྱེན་ལུ་ཐོ་ཕོག་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། རྫོང་་ཁག་ ༢༠ ནང་ལས་ཕར་ རླུང་ཚུབས་དང་འབྲེལ་བའི་རྐྱེན་ངན་ བྱུང་སྟེ་

ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་ཁྱིམ་ཐོག་ཤུབས་འབག་ནི་དང་མི་མང་གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་ དེ་ལས་སྔར་སྲོལ་གྱི་ཁྱིམ་ཚུ་ལུ་ གནོད་པ་རྐྱབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༩ གི་ བེང་གལ་གྱི་མཚོ་ཁུག་ལས་བྱུང་བའི་ རླུང་ཚུབས་ཨཡི་ལ་འདི་ གིས་ རྫོང་ཁག་ ༡༧ ལུ་གནད་རྐྱེན་རྐྱབ་སྟེ་ཡོདཔ་ད་ མི་བསྡོམས་ ༡༢ གི་ཚེ་སྲོག་བྱང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན་པའི་ཁར་ གནོད་རྐྱེན་གྱི་ཚད་རྩིས་ཡང་ ས་ཡ་ ༧༡༩ ཐོན་ཡོདཔ་ཨིན། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༡ ལུ་བྱུང་བའི་ རླུང་ཚུབས་འདི་གིས་ རྫོང་ཁག་ ༡༧ གི་ཁྱིམ་གུང་ ༡༤༡༤ དང་སློབ་གྲྭ་ ༥༧ ། ལྷ་ཁང་ ༧༧ དང རྒེད་འོག་ཡིག་ཚང་ ༤། དེ་ལས་ གསོ་བའི་ལྟེ་བ་ ༢༡ དང་སོ་ནམ་གྱི་ལྟེ་བ་ ༦ ལུ་གནོད་རྐྱེན་རྐྱབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༩༡༥ ལུ་ རླུང་ཚུབས་ཀྱི་ བཀྲ་ཤིས་སྒང་དང་མོང་མགར་ལུ་ ཁྱིམ་གུང་ ༦༠ དེ་ཅིག་མེདཔ་གཏང་ཡོདཔ་ཨིན་མས། མི་ཉམ་ཆུང་ཚུ་གི་ཁྱིམ་ཚུ་ རྩིགཔ་སྒྲིང་སྒྲིང་མེདཔ་ལས་བརྟེན་ཏེ་ གནོད་རྐྱེན་མངམ་བྱུང་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་མས། རྒྱལ་གཞུང་འབྲུག་གི་ འཕྲལ་གྱི་ལོ་ཁམས་ཅིག་ལུ་ མི་སེར་གྱི་ཁྱིམ་གུང་ཚུ་དང་ སོ་ནམ་གྱི་ལས་སྡེ་ཚུ་ལུ་ གནོད་རྐྱབ་མི་ལས་བརྟེན་ རླུང་ཚུབས་འདི་ ཉེན་འཚུབ་ཆེ་བའི་རྐྱེན་ཅིག་ཨིནམ་སྦེ་བཀོད་ཡོདཔ་ཨིན།

ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ སྲིད་བྱུས་དང་བཅའ་ཡིག་ དེ་ལས་ཁྲིམས་ལུགས་ཚད་འཛིན་དང་ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས་ཚུ་གི་ཐོག་ལས་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་ལུ་ རླུང་མ་དང་འབྲེལ་བའི་ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ཚུ་ཡང༔༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་༔ ༩། དུ་རླུང་བར་

ཞུགས་ལྡན་པ། ༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་༔ ༡༠། རླུང་གི་སྤུས་

ཚད་ཡར་རྒྱས།༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་༔ ༡༡། ནག་རླུང་ཕྱིར་

ཐོན་དམའ་བའི་ སྐྱེལ་འདྲེན་རྒྱ་བསྐྱེད། ༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་༔ ༡༢། གཙང་སྒྲ་ལྡན་

པའི་འཕྲུལ་རིགས་ཆ་འཇོག་དང་ལག་ལེན། ༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་༔ ༡༣། སླར་བྱུང་ནུས་

ཤུགས་ཅན་གྱི་ ལས་སྡེ་གོང་འཕེལ། ༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་༔ ༡༤། ནུས་ཤུགས་

ཡར་རྒྱས། ༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་༔ ༡༥། ཁྱིམ་སྡེ་གི་

གཙོག་རླུང་མར་ཕབ། ༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་༔ ༡༦། རླུང་ཚུབས་ཀྱི་

ཉེན་བརྡ་འབད་ནི།

66

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་༔ ༩ ། དུ་རླུང་བར་ཞུགས་ལྡན་པ། ཡིག་ཆ་གཙོ་བོ། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།རྒྱལ་ཡོངས་དུ་རླུང་མར་ཕབ་གོང་འཕེལ་དང་ལེན་འཆར་གཞི་དང་ ཐབས་བྱུས་ ༢༠༡༢།

ཁྱིམ་བཟོ་ལས་སྡེ་དང་སྐྱེལ་འདྲེན་ ཁོམས་སྡེའི་ཕྱགས་སྙིགས་སྒོ་ནོར་གསོ་སྐྱོང་དང་ ལོ་ཐོག་ཐོན་སྐྱེད་ དེ་ལས་ནུས་ཤུགས་ཅན་གྱི་བཟོ་གྲྭ་ཚུ་ལས་ ནག་རླུང་འཛིན་སྐྱོང་གི་གདམ་ཁ་གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་ལྷན་ཚོགས།

བསྟན་རྒྱས་ལྷན་གང།༼འདུན་དུ་བསྐྱེད་པ༽རྒྱལ་ཡོངས་གཏན་འབེབ་ཞལ་འདེབས།

དུ་རླུང་བར་ཞུགས་ཅན་གྱི་གོང་འཕེལ་གཞི་བཀོད་བཟོ་ནིའི་ ས་གཤིས་མཐུན་འགྱུར་གྱི་མ་རྩ ་གཞི་བཙུགས་དང་གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་ནུས་ཤུགས་རིགས་སྣ་གི་ཐབས་ལམ་གསལ་སྟོན་།

ནགས་ཚལ་དུ་རླུང་འཛིན་སྐྱོང། འབྲུགགི་རྩ་ཁྲིམ་ཆེན་མོའི་ནང་ དུས་རྒྱུན་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་ཆ་ བརྒྱ་ལས་ ༦༠ ནགས་ཚལ་གྱི་ཁྱབ་སྟེ་བཞག་ནིའི་རྩ་དོན་གྱི་ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ ས་གཤིས་འཕོ་ འགྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་ཕོག་ཤུགས་ཚད་འཛིན་འབད་ནི་ནང་ ཕན་རོགས་འབད་དེ་ཡོད། ཀོ་པེ་གེན་ལུ་འབད་ཚོགས་ཏེ་ཡོདཔ་པའི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༩ གི་རྒྱལ་སྤྱིའི་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་གཞི་བཀོད་ལྷན་འཛོམས་ ཐེངས་ ༡༥ པ་གི་ནང་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ གསལ་བསྒྲགས་ ཕྱིར་བཏོན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན་ དེ་ཡང་ འཛམ་གླིང་ཉེན་སྲུང་འབད་ནིའི་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་དང་ལྡན་པའི་ས་གཞི་ཟེར་བའི་ གསལ་བསྒྲགས་འབད་ཡོདཔ་ཨིན་མས།

དུས་ཨ་རྟག་ར་ ་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལས་ དུ་རླུང་ཕྱིར་བཏོན་འབད་མི་ལས་ལྷག་སྟེ་ ཚད་འཛིན་འབད་ནི་ནང་ བརྩན་ཤུགས་བསྐྱེད་ནི་དང་ དུ་རླུང་མར་ཕབ་འབད་སའི་ས་ཁོང་ཅིག་འབད་བཞག་ནི་གི་ ཁས་ལེན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། ཁས་ལེན་དེ་ཡང་ སྤྱི་ལོ ༢༠༡༥ ལུ་ པེརིས་ལུ་འབད་ རྒྱལ་ཡོངས་གཏན་འབེབ་ཞལ་འདེབས་ནང་ ཡང་སྐྱར་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ དུ་རླུང་མར་ཕབ་འབད་ནིའི་དམིགས་གཏད་ཡང་སྒྲུབ་ཚུགས་ཏེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ དུ་རླུང་ཕྱིར་བཏོན་འབད་ནི་ལས་ལྷག་སྟེ་ཚད་འཛིན་འབད་ཚུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་སྒྲུབ་ཚུགས་མི་རྒྱུ་མཚན་འདི་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ནགས་ཚལ་རྒྱ་ཆེ་ས་དང་ བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་ཁང་ཉུང་མི་ དེ་ལས་ ཆུ་

བརྟེན་གློག་མེ་ཚུ་ལས་བརྟེན་ ཨིན་མས། འཛམས་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་གཞི་བཀོད་ལྷན་འཛོམས་ལུ་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་ནག་རླུང་ཕྱིར་བཏོན་གྱི་སྙན་ཞུ་ཚུ་འབད་དེ་ར་ཡོདཔ་ཨིན་། ༼སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨༡༦ ལུ་ ནག་རླུང་ ཊོན་ས་ཡ་ ༧༠༩ ཚད་འཛིན་འབད་ཚུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། ནག་རླུང་མར་ཕབ་ལྡན་པའི་ ལས་སྡེ་གོང་འཕེལ་འཆར་གཞི་བརྩམ། དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གྱི་སྲིད་བྱུས་ ༢༠༡༦ ཅན་མ་དང་འཁྲིལཝ་ད་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་བར་ཚད་ལྡན་པའི་ དུ་རླུང་འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནི་གི་ཁས་ལེན་འབད་མི་འདི་གིས རྒྱལ་ཁབ་གསརཔ་ཟེར་བའི་བརྗོད་དོན་སྒྲུབ་ནི་ནང་ཡང་ ཕན་ཐོག་བྱུང་ཡོདཔ་ཨིན་། འཛམ་རྒྱལ་སྤྱིའི་གནས་སྟངས་དང་འབྲེལ་བའི་ ནག་རླུང་ཕྱིར་བཏོན་མར་ཕབ་ལྡན་པའི་ གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་ ཡར་རྒྱས་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་འབད་ཚགས་ཏེ་ཡོད། དེ་དང་གཅིག་ཁར་ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་དཔལ་འབྱོར་ལས་སྡེ་གཙོ་ཅན་ཚུ་གིས་ ལག་ལེན་དྲག་ཤོས་ཚུ་ལས་ལྷག་སྟེ་ ཡར་རྒྱས་གཏང་ཚུགས་ནི་ཨིན། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་གྱི་འཆར་གཞི་ཟྱིན་བྲིས་འདི་གིས་ ལས་སྡེ་ཚུ་ལས་ཐོན་པའི་ ནག་རླུང་ མ་འདྲཝ་ དུ་རླུང་དང་རྫས་རླུངས དེ་ལས་ནཡིཊོས་ཨོགསཡིཌ་ལ་སོགས་པ་ ཚད་འཛིན་འབད་ཚུགས་དེ་ཡོད།

Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

67

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་༔ ༡༠། རླུང་གི་སྤུས་ཚད་ཡར་རྒྱས།

འདི་གིས་དུ་རླུང་མར་ཕབ་ལྡན་པའི་ གོང་འཕེལ་གྱི་ལཱ་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་གི་ རྒྱལ་ཡོངས་ ཐབས་བྱུས་དང་དང་ལེན་འཆར་གཞི་ ༢༠༡༢ ཅན་མ་ སྒྲུབ་ནི་ནང་ ཕན་རོགས་འབད་ཚུགས་ཏེ་ཡོད། འདི་གིས་ནག་རླུང་འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནི་གི་དོན་ལུ་ ལས་སྡེའི་ཐབས་ལམ་ཚུ་ཡང་ གཤམ་ལུ་བཀོད་དེ་ཡོད་པའི་ དཔལ་འབྱོར་གྱི་ལས་སྡེ་ཚུ་གི་ཐོ་ལས་གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན། དང་པ། ནུས་ཤུགས་འཇོན་ཐངས་ཡོད་པའི་བཟོ་གྲྭ། གཉིས་པ། ལོ་ཐོ་ཐོན་སྐྱེད་དང་སྒོ་ནོར་གསོ་སྐྱོང་། གསུམ་པ། ཁྲོམ་སྡེའི་གཟུགས་ཅན་ཕྱགས་སྙིགས། བཞི་པ། འཁོར་ལམ་སྐྱེལ་འདྲེན། ལྔ་པ། སྡོད་

ཁང་ཚུ་ཨིན། འདི་ཚུ་ ལས་སྡེ་ག་ར་གི་ནག་རླུང་མར་ཕབ་འབད་དགོ་པའི་དང་ལེན་ བཀོད་དེ་ཡོད་པའི་ ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་སབ་ཁྲ་དང་ཐབས་བྱུས་ ༢༠༡༥ ཅན་མ་ ནང་དུ་ བཙུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། དམིགས་བསལ་གྱི་རྫས་རླུང་ཐོན་པའི་ས་ཁོངས་འདི་ སོ་ནམ་གྱི་ལས་སྡེ་ སྒོ་ནོར་གྱི་རིགས་ཡར་རྒྱས་དང་ བྱཱ་བཏབ་ནིའི་ལཱ་དང ཕྱགས་སྙིགས་ཀྱི་ལས་སྡེ་ ཕྱགས་སྙིགས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ རྫས་རླུང་བསྡུ་ལེན་འབད་ནིའི་ཐབས་ལམ་གཞི་བཙུགས་འབད་མི་ཚུ་ཨིན། ལས་སྡེ་གཞན་ ༼བཟོ་གྲྭ་དང་སྐྱེལ་འདྲེན་༽ཚུ་གཤམ་ལུ་གྲྲོས་བཤད་འབད་དེ་ཡོད།

ཡིག་ཆ་གཙོ་བོ། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབ་བཅའ་ཡིག། ༢༠༠༧།

མཐའ་འཁོར་གནས་འཛིན་སྐྱོང་དང་སྲུང་སྐྱོབ་ཀྱི་གལ་གནད་ཅན་གྱི་ཁྲིམས་ལུགས་ལྡན་པའི་གཞི་བཀོད་གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན།

རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས། གསོ་བའི་ལྷན་ཁག། བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག་སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག།ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས། ས་ཁོངས་སྡེ་ཚན།རྒྱལ་གཞུང་འབྲུག་གི་འགག་སྡེ། ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག།རྫོང་ཁག།ཁྲོམ་སྡེ།རྒེད་འོག།

ནགས ་ཚལ ་མེ ་རྐྱེན་ཁྲིམས ་ལུགས། ༢༠༡༢ །

གཞུང་གི་གནས་ཚད་ཚུ་གི་འགན་ཁུར་དང་གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་ཚུ་གི་སྦོ་ལོག་ཁར་མེ་རྐྱེན་མར་ཕབ་འབད་ནིའི་ དགོས་མཁོ་ དེ་ལས་སོ་ནམ་ཕྱགས་སྙིགས་མེ་གཏང་ནིའི་ཆོག་ཐམ་དང་དཔལ་འབྲོལར་གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་གི་ཉེན་སྲུང་ཐབས་ལམ་གསལ་སྟོན།

ཕྱགས་སྙིགས་བཀག་དམ་དང་འ ཛི ན ་ སྐྱོ ང་ ཁྲི མ ས ་ ལུ ག ས ༢༠༡༢།བསྐྱར་བཅོས་ ༢༠༡༦ །

རླུང་མ་བཙོག་པ་བཟོ་བའི་ ཕྱགས་སྙིགས་མེ་གཏང་ནི་ཚུ་བརྩི ་སྟེ་ ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནིའི་འགན་ཁུར་ངོས འཛིན་འབདཝ་ཨིན།

གཙོག་གྲིབ་ཀྱི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཚུ་གི་དཀའ་ངལ་བསལ། སྤྱིར་བཏང་ལུ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རླུངའདི་ གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་ རླུང་ཁམས་ཨིན་པའི་ངོས་ལེན་འབདཝ་ཨིན། འདི་གི་གནས་སྟངས་འདི་ ཁྲོམ་ཚོགས་དང་བཟོ་གྲྭ་གི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་ ཁྲོམ་ཚོགས་དང་བཟོ་གྲྭ་གོང་འཕེལ་འགྱོཝ་དང་གཅིག་ཁར་འགྱུར་འགྱོ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་

སྲུང་སྐྱོབ་བཅའ་ཡིག་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༧ ཅན་མ་འདི་གིས་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབ་དང་ འཛིན་སྐྱོང་གི་ཁྲིམས་ལྡན་གཞི་བཀོད་གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན། འདི་ནང་ལུ་གཙོག་གྲིབ་ཀྱི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཚུ་ གསལ་སྟོན་འབད་བའི་ ཁྲིམས་མང་རབ་ཅིག་ཡང་ཐོ་བཀོད་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་བརྟག་ཞིབ་བཅའ་ཡིག་ ༢༠༠༠ ཅན་

Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

68

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma Tshering, NEC

མ༼གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་སྣ་ བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་ཁང་དང་བཟོ་སྐྲུན་ དེ་ལས་ འཁོར་ལམ་རྩི་ནག་གཏང་ནི་ཚུ་ ཚད་འཛིན་འབདཝ་ཨིན༽ཕྱགས་སྙིག་བཀག་དམ་དང་འཛིན་སྐྱོང་བཅའ་ཡིག་ ༢༠༠༩ ཅན་མ་༼ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ཕྱགས་སྙིགས་མེ་གཏང་ནི་བཀག་དམ་དང་ སྤྱིར་བཏང་གི་ཕྱགས་སྙིགས་དང་བཟོ་སྐྲུན་ལས་ཐོན་པའི་རག་རོ་ འཛིན་སྐྱོང་༽

ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་ཁྲིམས་ལུགས། ༢༠༡༢ ཅན་མ༼ཚད་འཛིན་མེད་པའི་མེ་རྐྱེན་བཀག་དམ༽། རྒྱལ་ཡོངས་གཞི་ཆགས་ཐབས་བྱུས་ ༢༠༡༧ ཅན་མ་༼གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་མཐའ་འཁོར་འཛིན་སྐྱོང༽དང་འབྲུག་གི་ས་གནས་གཞུང་གི་བཅའ་ཡིག་ ༢༠༠༩ ཅན་མ་༼ཁྲོམ་སྡེའི་ས་ཁོངས་དང་ས་གནས་གཞུང་གི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་གིས་ལས་སྣ་ཚུ་གི་དོན་ལུ༽ཚུ་ཨིན། འགྲུལ་འཁོར་ཚུ་ག་ར་ གཙོག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་བརྟག་དཔྱད་ དགོཔ་ཨིནམ་ཚ་ཚད་ གློག་བརྟེན་འགྲུལ་འཁོར་དང་ མི་མང་སྐྱེལ་འདྲེན་ཞབས་ཏོག་ཡར་རྒྱས་གཏང་མི་འདི་གིས་ གཙོག་རླུང་མར་ཕབ་འབད་ནི་ལུ་ཕན་ཐོགས་བྱུངམ་ཨིན། གཙོག་རླུང་མར་ཕབ་གཏང་ནིའི་ཐབས་ལམ་གཞན་ཡང་ གཙོ་བོ་ར་གྲྲོང་གསེབ་ཚུ་ནང་ དུ་པ་མ་ཐོན་པའི་ཐབ་དང་གློག་མེ་གི་ཞབས་ཏོག་ གོང་ཚད་མར་ཕབ་ཀྱི་ཐོག་ལས་བྱིན་ནི་འདི་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་གྱི་སྲིད་བྱུས་གསརཔ་འདི་གིས་ རླུང་མ་གཙོག་གྲིབ་ཞུགས་པའི་ རྒྱུ་རྐྱེན་ཚུ་མར་ཕབ་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ དང་ལེན་ཚུ་གཙོ་རིམ་བཟུངམ་ཨིན།

མེ་རྐྱེན་ལས་བརྟེན་པའི་གཙོག་གྲིབ་མར་ཕབ། གནམ་དགུན་སྐམ་པའི་དུས་ལུ་ རླུང་མ་བཙོག་པ་བཟོ་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཅིགཔ་འདི་ མེ་ལས་བརྟེན་ཏེ་བྱུངམ་ཨིན། དེ་ཡང་གནམ་དགུན་ལུ་ ཐབ་གཡོག་དང་དྲོད་སྐྱེད་ཀྱི་དོན་ལུ་ཤིང་མེ་གཏང་དོ་ཡོདཔ་ཨིནམ་མ་ཚད་ བཟོ་སྐྲུན་གྱི་ས་ཁོངས་ནང་ལུ་ མེ་གཏང་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་མས། ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས་དང་འཁྲིལཝ༌ད་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༨ ལས་ ༢༠༡༣ གི་བར་ ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་ཚར་ ༢༣༩ དེ་ཅིག་ལས་བརྟེན་ ས་ཆ་ཨེ་ཀཱར་ ༡༩༢༣༡ དེ་ཅིག་མེ་གི་ཚིག་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༨ ལུ་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་ཚར་ ༣༩ ཐོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་ མེ་རྐྱེན་མཐོ་ཤོས་ར་ དབང་འདུས་ཕོ་བྲང་ལུ་བྱུང་ཡོདཔ་ད་ ས་ཁོངས་མང་ཤོས་མེ་གིས་ཚིག་སྟེ་ཡོད་མི་འདི་ མོང་མགར་རྫོང་ཁག་ཨིན་མས།༼ཧེག་ཀྲཱར་ ༡༡༩༩༽༡༧། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཡོངས་རྫོགས་དང་འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་འཛིན་སྐྱོང་ཐབས་བྱུས་འདི་ནང་ སོ་ནམ་ལྷག་ལུད་དང་ཕྱགས་སྙིགས་ དེ་ལས་ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་ག་དེ་འབད་བཀག་ནི་ཨིན་ན་གི་ གོ་རྟོགས་དང་ སྐུལ་ཁྱབ་བརྡ་སྤྲོད་འབད་ནི་དང་འོས་འབབ་ལྡན་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ ཚད་འཛིན་ཡོད་པའི་མེ་ལག་ལེན་ཐབས་ཐངས་ཚུདཔ་ཨིན། དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་དང་ ཕྱགས་སྙིགས་ཚུ་མེ་གཏང་མི་ལུ་ ཉེས་བྱ་བཀལ་ནི་འདི་ཨིན།

69

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

རླུང་མ་གི་སྤུས་ཚད་ལྟ་རྟོག་ཡར་རྒྱས་གཏང །རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ འོས་འབབ་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ རླུང་གི་སྤུས་ཚད་ལྟ་རྟོག་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ རང་འགུལ་གྱི་ཞབས་ཏོག་ལྟེ་བ་ཚུ་གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་གནས་ཚད་དང་འཁྲིལ་ བཟོ་གྭ་འཕྲུལ་ཁང་ཚུ་ལས་ ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་དང་ གཙོག་ཆུ་ཚུ་ ཚད་འཛིན་དང་ལྟ་རྟོག་འབདཝ་ཨིན། གཙང་སྒྲ་དང་སྤུས་ཚད་ལྡན་པའི་རླུང་མ་གི་གནས་ཚད་འདི་ ས་གོ་གསུམ་ལུ་གཞི་བཞག་སྟེ་ལྟ་རྟོག་འབདཝ་ཨིན། དང་པ་ བཟོ་གྲྭ་ས་ཁོངས། གཉིས་པ ས་ཁོངས་སྣ་ཚོགས་༼ཁྱིམ་བཟོ་དང་ཚོང་ལས་ཀྱི་ལས་སྣ་ཚུ་ འགོ་འདྲེན་འཐབ་པའི་ས་ཁོངས༽དང་ཚོར་ཤུགས་ཅན་གྱི་ས་གོ་༼ཞིབ་ཚོར་ཅན་གྱི་དམིགས་གཏད་ཚུ་བསྐྱེད་དེ་ཡོད་པའི་ སྨན་ཁང་ སློབ་གྲྭ་དང་ཚོར་ཤུགས་ཅན་གྱི་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས༽ཚུ་ཨིན། མིའི་གཟུགས་ཁམས་འཕྲོད་བསྟེན་གྱི་ཕོག་ཤུགས་བལྟ་རྟོག་བརྩི་སྟེ་ གནས་བསྡུད་འཛིན་སྐྱོང་ལམ་ལུགས་བལྟ་རྟོག་ རྩ་བརྟན་དང་རྒྱ་སྐྱེད་འབད་ནི་འདི་ཁག་ཆེ་དྲག་ཅིག་འབད་ཐོན་ཏེ་ཡོད། དེ་ཡང་ རྡུལ་ཕྲན་གྱི་རྒྱ ཚད་གསུམ་ ལྟ་རྟོག་འབད་ནི་འདི་ཚུདཔ་ཨིན།

དང་པ་ རྩུབ་ཧྲག་ཧྲ་ ཡང་ན་ རྡུལ་ཕྲན་༡༠༼དཀྱིལ་ཐིག་ ༠་༡ མཡིཀོརོ་མིཊར་ལས་ཉུངམ༽སྤུས་ལེགས་ཡང་ན་རྡུལ་ཕྲན་༢་༥༼ དཀྱིལ་ཐིག་ ༠་༡ ལས་༢་༥ མཡིཀོརོ་མིཊར་༽སྤུས་ལེགས་དྲགོས་ཡང་ན་རྡུལ་ཕྲན་༠་༡༼ དཀྱིལ་ཐིག་ མཡིཀོརོ་མིཊར་ ༠་༡ ལས་ཉུངམ༽

དམིགས་བསལ་གྱི་རྡུལ་ཕྲན་ ༡༠ ཐིམ་ཕུ་དང་པ་ས་ཁ་ལུ་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་དེ་ཡོད་མི་འདི་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་བཅུ་གཉིས་ སྤྱི་ལོ ༢༠༡༨ ལས ༢༠༢༣ ནང་འབྲེལ་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད། དེ་ཡང་ རྡུལ་ཕྲན་ ༡༠ གི་གནས་ཚད་ ཐིམ་ཕུ་ལུ་ མཡིཀོརོ་མིཊར་ ༦༠ གི་འོག་ལུ་བཞག་ནི་དང་ པ་ས་ཁ་ལུ་ མཡིཀོརོ་མིཊར་ ༡༢༠ འོག་འཇུག་བཞག་ནི་ཨིན་མས། དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ གཙོག་གྲིབ་བཟོ་མི་གི་ རྒྱུ་ཆ་ཚུ་གི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་གནས་ཚད་བསྐྱར་ཞིབ་དང་ གཙོག་རླུང་ཐོན་སའི་ས་ཁོངས་ངོ་མ་ནང་དང་ ཉེ་འདབས་གཙོག་རླུང་ལྟ་རྟོག་ཡོངས་རྫོགས་སྦེ་ འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ལྟ་རྟོག་འབད་ཚུག་པའི་ལྟེ་བ་རེ་ གཞི་བཙུགས་འབད་དགོཔ་ཁག་ཆེ་བས།

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་༔ ༡༡ ། ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་དམའ་བའི་ སྐྱེལ་འདྲེན་རྒྱ་བསྐྱེད། ཡིག་ཆ་གཙོ་བོ། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།

རྒྱལ་ཡོངས་དུ་རླུང་མར་ཕབ་ལྡན་པའི་གོང་འཕེལ་གྱི་ཐབས་བྱུས་དང་ དང་ལེན་འཆར་གཞི། ༢༠༡༢ །

རིམ་བསགས་ཀྱི་ཁེ་ཕན་མང་རབ་ཐོག་ལས་སྐྱེལ་འདྲེན་གྱི་ལས་སྡེ་ནང་ འོས་འབབ་ལྡན་པའི་གཙོག་རླུང་མར་ཕབ་ དཔེ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན།

གསོ་བའི་ལྷན་ཁག། ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག་བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག། བརྡ་དོན་དང་བརྒྱུད་འབྲེལ་ལྷན་ཁག།ལམ་འགྲུལ་ཉེན་སྲུང་དང་སྐྱེལ་འདྲེན་དབང་འཛིན།རྫོང་ཁག་དང་ཁྲོམ་སྡེ་བདག་སྐྱོང།

འབྲུག་གི་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་སྲིད་བྱུས།༢༠༡༦ །

རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་དུ་རླུང་ མར་ཕབ་ལྡན་པའི་སྐྱེལ་འདྲེན་གོང་འཕེལ་གྱི་ སྲིད་བྱུས་གཞི་བཙུགས་འབདཝ་ཨིན།

སྐྱེལ་འདྲེན་ལས་སྡེ་དང་འབྲེལ་བའི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཕོག་ཤུགས་ ལྟ་རྟོག། འབྲུག་གི་རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེལ་འདྲེན་སྲིད་བྱུས་ ༢༠༡༧ ཅན་མ་འདི་

གིས་ འབྲུག་སྐྱེལ་འདྲེན་ ༢༠༤༠ འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་༡༨ དམིགས་གཏད་སྒྲུབ་ནིའི་བཟོ་བཀོད་འབད་ཡོདཔ་ཨིནམ་མ་ཚད་ འདི་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མི་རློབས་ག་ར་ལུ་

Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

70

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཉེན་སྲུང་དང་བློ་གཏད་ཅན་ བྱ་སྟབས་བདེ་་ཏོག་ཏོ་དང་ཁེ་ཕན་ཅན་ དེ་ལས་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟང་དང་ མཐུན་པའི་སྐྱེལ་འདྲེན་གྱི་ཞབས་ཏོག་ ལམ་ལུགས་སྤྲོད་ནིའི་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན། སྐྱེལ་འདྲེན་གྱི་ལས་སྡེ་འདི་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཁྲོམ་ཚོགས་ནང་ལས་ཕར་ རླུང་མ་གཙོག་གྲིབ་བཟོ་མི་དང་ ནག་རླུང་ཕྱིར་བཏོན་རྒྱུ་རྐྱེན་འབད་མི་སྦོམ་ཤོས་ཅིག་ཨིན་། རླུང་མ་གཙོག་པ་བཟོ་བའི་རྒྱུ་ཆ་ངོ་མ་ར་ མི་སྐྱེལ་འདྲེན་འབད་བའི་ཀཱར་དང་ལྗིད་ཅན་གྱི་འགྲུལ་འཁོར་ ཌཛལ་བླུགས་ཏེ་འགྱོ་མི་ ཀྲག་དང་བཱསི་ཆེ་འབྲིང་ཆུང་གསུམ་ཚུ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་ དུ་རླུང་མར་ཕབ་ལྡན་པའི་ གོང་འཕེལ་གྱི་ཐབས་བྱུས་དང་ དང་ལེན་འཆར་གཞི་ ༢༠༡༢ ཅན་མ་འདི་གིས་ བཀད་མི་ནང་ སྐྱེལ་འདྲེན་གྱི་ལས་སྡེ་འདི་ ནག་རླུང་ཕྱིར་བཏོན་འབད་བའི་ ལས་སྡེ་སྦོམ་ཤོས་ཅིག་ཨིན་མས། པེརིས་ཆིངས་ཡིག་ ༢༠༡༥ གི་རྒྱལ་ཡོངས་གཏན་འབེབ་ ཞལ་འདེབས་འདི་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ དུ་རླུང་མར་ཕབ་ལྡན་པའི་ སྐྱེལ་འདྲེན་ལམ་ལུགས་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་གི་ཐབས་ལམ་ཚུ་ གསལ་སྟོད་འབདཝ་ཨིན། ལས་སྡེ་ཚུ་ལས་ཐོན་པའི་གཙོག་རླུང་ཚུ་ གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་འགྲུལ་འཁོར་དང་བུད་རྫས་ སྒེར་སྡེ་གི་ཀཱར་དང་མི་མང་སྐྱེལ་འདྲེན་གསར་ཚབ་བཙུགས་ནི་དེ་ལས་ འགྲུལ་འཁོར་གྱི་ཕྱིར་ཐོན་གནས་ཚན་ གཞི་བཙུགས་འབད་ཐོག་ལས་མར་ཕབ་རྐྱབ་ཚུགས། དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ ད་ལྟོ་འགོ་འདྲེན་འཐབ་་སྟེ་ཡོད་པའི་ ཁྲོམ་ཚོགས་ རླུང་གི་སྤུས་ཚད་ཡར་རྒྱས་བལྟ་རྟོག་ལམ་ལུགས་གོང་འཕེལ་དང་ ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་བརྟག་ཞིབ་ཚུ་ཨིན།

མི་མང་སྐྱེལ་འདྲེན་ཡར་རྒྱས། མི་མང་སྐྱེལ་འདྲེན་ཡར་རྒྱས་གཏང་མི་འདི་གིས་ གཙོག་རླུང་དང་ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་མར་ཕབ་ ཐབས་ལམ་གཉིས་ཀྱི་ཐོག་ལས་ ཕན་རོགས་འབད་ཚུགས། དེ་ཡང་ དང་པ་ སྒེར་འཁོར་གྱི་དགོས་འདོད་མར་ཕབ་འབད་ཐོག་ལས་དང་ གཉིས་པ་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་མཐུན་པའི་ འགྲུལ་འཁོར་གསརཔ་་བཙུགས་ཐོག་ལས་རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་ཚུགས། དཔེར་ན་ གློག་མེ་ལུ་བརྟེན་པའི་འགྲུལ་འཁོར་བཱསི་བཙུགས་ནི་ཚུ་ཨིན། མི་མང་སྐྱེལ་འདྲེན་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནིའི་ཁེ་ལེན་འབད་མི་ནང་ རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེལ་འདྲེན་སྲུད་བྱུས་ཟྱིན་བྲིས་ ༢༠༡༧ ཅན་མ་གི་ཐོ་ལུ་སྒྲུབ་པའི་ འབྲུག་གི་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་སྲིད་བྱུས་ ༢༠༡༦ ཅན་མ་འདི་གིས་ གཙང་སྒྲ་དང་ཉེན་སྲུང་ བློ་གཏད་དང་ཟད་འགྲྲོ་གཏང་ཚུགས་པའི་ མི་མང་སྐྱེལ་འདྲེན་ཞབས་ཏོག་དགོཔ་ གཙོ་རིམ་བཟུངམ་ཨིན། ཁྲོམ་ཚོགས་སྦོམ་ཚུ་ནང་ལས་འགོ་བཙུགས་སྟེ་ སྲིད་བྱུས་འདི་གིས་ ལྗན་ཐངས་ཅན་གྱི་བཱསི་གི་ཞབས་ཏོག་དང་ ཕན་ཚུན་གྱི་ལམ་ལུགས་དེ་

ལས་ ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་འགྲུལ་འཁོར་རྒྱུན་འབྲེལ་གྱི་ དཀའ་ངལ་བསལ་ནིའི ཐབས་ཤེས་ཚུ་རྒྱ་སྐྱེད་གཏངམ་ཨིན། སྲིད་བྱུས་འདི་གིས་ སྒེར་སྡེ་ཀྱི་ལས་སྡེ་མཉམ་འབྲེལ་ཐོག་ལས་ ཁྲོམ་ཚོགས་སྦོམ་ནང་ལས་ཕར་ གློག་མེ་གི་ཐོག་ལས་འགྲྲོ་འགྲུལ་འབད་བཏུ་བ་མི་དང་ གློག་མེ་དང་་ས་སྣུམ་གཉིས་ཆ་ར་ལས་བརྟེན་འགྱོ་མི་ མི་མང་སྐྱེལ་འདྲེན་ལམ་ལུགས་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནིའི་ཁེ་ལེན་འབདཝ་ཨིན། ཐིམ་ཕུ་དང་ཕུན་ཚོགས་གླིང་ཁྲོམ་གཉིས་ཀྱི་ བཱསི་བཞག་ས་ཁོངས་ ཡར་རྒྱས་གཏང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་དང་གཅིག་ཁར་ འཁོར་ལམ་གྱི་ཟུར་ཁ་ལས་ཕར་ མི་འགྱོ་སའི་ལམ་ དང་ཟམ་ཚུ་ཡང་བསྐྱར་བཟོ་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱལ་སྤྱིའི་མཉམ་འབྲེལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ཁྲོམ་ཁར་ གློག་མེ་ལས་བརྟེན་པའི་བཱསི་དང་ས་སྣུམ་ལག་ལེན་ཐབས་ཏེ་འགྱོ་མི་གླ་འཁོར་ཚུ་ཡང་ གློག་མེ་ལས་བརྟེན་པའི་གླ་འཁོར་ལུ་ གསར་ཚབ་ དེ་ལས་གློག་ནུས་བླུག་པའི་འཕྲུལ་ཆས་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་ནང་ཡང་ རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་དེ་ཡོད། གསར་གཏད་ཚུ་ གལ་གནད་དང་འཁྲིལ་ རྒྱ་སྐྱེད་འབད་ནིའི་ དང་ལེན་འབད་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན།

འགྲུལ་འཁོར་ལས་ཐོན་པའི་ གཙོག་རླུང་ ཚད་འཛིན་ རྩ་བརྟན་བཟོ། ལོ་བསྟར་བཞིན་དུ་ འགྲུལ་འཁོར་ཚུ་ག་ར་ གཙོག་རླུང་བརྟག་ཞིབ་འབད་དེ་ཡོད་རུང་ འདི་གིས་ལམ་ལུགས་དང་མ་འཁྲིལ་བའི་འགྲུལ་འཁོར་ རྒྱུན་འབྲེལ་འབད་ནི་ལས་བཀག་མ་ཚུགས་པར་ཡོདཔ་ཨིན། འབྲུག་སྐྱེལ་འདྲེན་ ༢༠༤༠ འབྲེལ་མཐུན་ཡོད་པའི་ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་ དམིགས་གཏད་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༣ ཅན་མ་འདི་གིས་ གཙོག་རླུང་གི་རྒྱུ་ཆ་མར་ཕབ་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་ ཚད་འཛིན་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་དང་གནས་ཚད་སྒྲིང་སྒྲིང་དགོ་པའི་ གཙོ་རིམ་བཟུངམ་ཨིན།ཐབས་བྱུས་འདི་དང་མཉམ་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་ལྷན་ཚོགས་ཀྱི་ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ འཕྲུལ་རིགས་དངུལ་འབྲེལ་ཞབས་ཏོག་ཐོག་ལས་ རྒྱ་གར་གི་གནས་ཚད་དང་མཉམ་ ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ ཡུ་རོ་ ༢་ གི་ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་གྱི་གནས་ཚད་ལས་ ཡུ་རོ་ ༤ ལུ་བཀལ་དགོཔ་དང་ རང་བཞིན་གྱི་ཡུ་རོ་ ༦ ལུ་ལྷོད་ཚུགས་པའི་ནུས་པ་ཡོད་མི་ཅིག་ལུ་གནས་དགོ་པའི་རྒྱབ་སྣོན་དང་གྲལ་ སྲིད་བྱུས་གསལ་བཀོད་ཅིག་གསར་བཏོན་འབད་དེ་ཡོད།༡༩ གཙོག་རླུང་བལྟ་རྟོག་ལམ་ལུགས་ ཡར་རྒྱས་འདི་གིས་ ངོ་སྦྱོར་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ འགྲུལ་འཁོར་ཚུ་ ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་བལྟ་རྟོག་གི་གནས་ཚད་ངོ་བོ་དང་གཅིག་ཁར་ མཐུནམ་འབད་བཞག་ནི་ལུ་ ཕན་པ་་ཡོད། དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་འགྲུལ་འཁོར་བལྟ་རྟོག་ལམ་ལུགས་དང་ བརྟག་ཞིབ་ཀྱི་

71

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

བྱ་གོའི་རིམ་པ་ ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་ཚུ་ཨིན། འདི་གིས་ ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་མཐོ་སུ་ཐོན་མི་ ངོས་འཛིན་འབད་ཐོག་ལས་ དུས་རྒྱུན་འགྲུལ་འཁོར་ཉམས་བཅོས་འབད་ནི་གི་ སེམས་ཤུགས་བསྐྱེད་ཚུགས། དེ་མ་ཚད་ འགྲུལ་འཁོར་ཚུ་དུས་ཨ་རྟག་ར་ ཉམས་བཅོས་འབད་བཅུག་མི་འདི་གིས་ ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་གྱི་གནས་ཚད་ ངོ་བོ་དང་བསྟུན་གནས་ཚུགས།

ཁྲིམས་ལུགས་དང་དངུལ་འབྲེལ་གྱི་ཐབས་ལམ་ལག་ལེན། འབྲུག་སྐྱེལ་འདྲེན་ ༢༠༤༠ འབྲེལ་མཐུན་དང་ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་ དམིགས་གཏད་ ༢༠༡༣ ཅན་མ་གིས་ དུ་རླུང་མར་ཕབ་ལྡན་པའི་ འགྲུལ་འཁོར་དང་ གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་བུད་རྫས་བརྩི་སྟེ་ ས་གཤིས་མཐུན་འགྱུར་གྱི་འཕྲུལ་རིགས་ ཡར་རྒྱས་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ལག་ལེན་འཐབ་ཡོད་པའི་ ཁྲིམས་ལྡན་དང་དངུལ་འབྲེལ་གྱི་སྤྲོ་འཐུས་ཚུ་ གཙོ་བོར་བཏོན་ཏེ་ཡོད། ས་སྣུམ་ལས་བརྟེན་རྒྱུན་འགྲུལ་འབད་བའི་ འགྲུལ་འཁོར་ཚུ་ལས་ གློག་མེ་བརྟེན་པའི་

© Karma Tshering, NEC

འགྲུལ་འཁོར་ཚུ་གིས་ དུ་རླུང་ཉུང་ཤོས་ཕྱིར་བཏོན་འབདཝ་ཨིན། དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ དུ་རླུང་མར་ཕབ་ལྡན་པའི་ འགྲུལ་འཁོར་ཚུ་ལུ་ སྤྲོ་འཐུས་དང་ཁྲལ་མར་ཕབ་གཏང་ནི་ཚུ་ཨིན། དེ་དང་གཅིག་ཁར་ སྔོན་གོང་གི་འགྲུལ་འཁོར་ སྙིངམ་ནང་འདྲེན་འབད་ནི་བཀག་དམ་འབད་མི་འདི་གིས་ འགྲུལ་འཁོར་གསརཔ་ནང་འདྲེན་འབད་ནི་ནང་ ཁྲལ་ཡར་སེང་འགྱོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། གླ་འཁོར་གསརཔ་བདག་དབང་འབད་ནི་ཚུ་ཚད་འཛིན་འབད་དེ་ཡོད། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རྒྱ་གར་རྒྱལ་ཁབ་དང་གཅིག་ཁར་ སཱལ་ཕར་གྱི་ནང་དོན་གྱི་སྐོར་ ལག་སྟེ་བདེ་སྒྲིགས་བཟོ་སྟེ་ཡོད། ད་རུང་ དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ འཕྲོ་འཐུད་ བུད་རྫས་ཀྱི་སྤུས་ཚད་བརྟག་ཞིབ་འབད་ནི་དང་ བརྟག་ཞིབ་ཀྱི་བྱ་གོའི་ཐབས་ལམ་དུས་མཐུན་བཟོ་ནིའི་དོན་ལུ་ རྒྱ་གར་རྒྱལ་ཁབ་ལས་ནང་འདྲེན་འབད་བའི་བུད་རྫས་ཚུ་ འབྱུང་སའི་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གནས་ཚད་དང་མཐུན་དགོ་པའི་ ཁྲིམས་ལུགས་གསར་བཏོན་འབད་ནི་འདི་ཨིན།

72

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཡིག་ཆ་གཙོ་བོ། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་བརྟག་ཞིབ་བཅའ་ཡིག། ༢༠༠༠ ཅན་མ། བཟོ་གྲྭ་དང་ཁྲོམ་ཚོགས་གོང་འཕེལ་རྒྱང་འཕྲིན་གློག་ཐག་

དངའཁོར་ལམ་གཞུང་ལམ་དང་བལྟ་བཤལ་ས་གཏེར་དང་གློག་མེ དེ་ལས་ ནགས་ཚལ་ཚུ་གི་ལས་སྡེའི་ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས་ཚུ་བརྩི་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་བརྟག་ཞིབ་ཀྱི་ཁྲིམས་བཟོ་ཁྲིམས་ལུགས་དང་ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས།

རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས། བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག།ཚོང་འབྲེལ་དང་བཟོ་གྲྭ་གཏེར་རྫས་དང་ས་གཏེར་དེ་ལས་ནུས་ཤུགས་ལས་ཁུངས།ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག། རྫོང་ཁག་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཚོགས་ཆུང།

མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཉོག་མེད་ལས་འགུལ་གྱི་ཁྲིམ་ལུགས།༢༠༠༢ ཆན་མ།ལས་སྡེ་གི་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་བརྟག་ཞིབ་ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས།བཟོ་གྲྭ་ལས་སྡེ་། ས་གཏེར། བཟོ་སྐྲུན་དང་འབྲེལ་བའི་ཉེན་སྲུང་དང་ལཱ་གཡོག་གཟུགས ་ཁམས ་འཕྲོད་བསྟེན་དེ་ལས་ སྤྱིར་བཏངབཅང་ཡིག༢༠༠༦ ཆན་མ།

ཉེན་སྲུང་དང་གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་ལཱ་གཡོག་གནས་སྟངས་བཟོ་ནིའི་དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་པའི་དམིགས་བསལ་གྱི་ཁྲིམས་ལུགས་གཞི་བཙུགས།

ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག།

མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་གནང་བ་ཚུ་གི་ དགོས་མཁོ་བསྟར་བཅོས་འབད།གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་སྣ་ཁག་མ་འདྲཝ་ གཞུང་ལམ་དང་སྤྱིར་བཏང་འཁོར་ལམ་ བཟོ་གྲྭའི་ལས་འགུལ་ཚུ་དང་ས་གཏེར་ ནགས་ཚལ་དངགློག་མེ་རྒྱུན་འབྲེལ་ ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་དང་ ཁྲོམ་ཚོགས་གོང་འཕེལ་ དེ་ལས་བལྟ་བཤལ་ཚུ་ལུ་དགོ་པའི་ གནང་བ་དང་ཉོག་མེད་ལག་འཁྱེར་ དགོ་ནིའི་དོན་ལུ་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ ཐབས་ལམ་ཡོངས་རྫོགས་ཅིག་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་ ཕྱིར་བཏོན་ དང་ཕྱགས་སྙིགས་ དེ་ལས་རླུང་མ་གི་སྤུས་ཚད་ཚུ་གི་ཕོགས་ཤུགས་དང་འབྲེལ་བའི་དཀའ་ངལ་ཚུ་བསལཝ་ཨིན།

མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཉོག་མེད་ ལག་འཁྱེར་ཡོངས་རྫོགས་དེ་ཡང་ ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་ ལམ་སྲོལ་དང་སྲོལ་ཁྱུན་དང་འབྲེལ་བའི་ སྲུང་སྐྱོབ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ཡོད་པའི་ ལས་འགུལ་ཚུ་དང རྒྱ་ཚད་ལྡན་པའི་ ས་གཏེར་ལས་སྡེ་ དེ་ལས་ ལས་འགུལ་

སྦོམ་ཤོས་༼གློག་ཐག་རྒྱང་འཕྲིན་ བཟོ་གྲྭ་ས་ཁོངས དང་གཞུང་ལམ་༽ཚུ་གིདོན་ལུ་དགོཔ་ཨིན། མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་འབྲེལ་བའི་ ཉོག་མེ་ལས་འགུལ་ ཁྲིམས་ལུགས་ ༢༠༡༦ ཅན་མ་འདི་གིས་ ལས་འགུལ་རང་རྐྱང་གི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཉོག་མེད་ ལག་ལེན་དང་ ཉེན་བཅོལ་ཚུ་གཙོ་བོར་བཟུང་སྟེ་ཡོད་པའི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་བཅང་ཡིག་ ༢༠༠༠ ཅན་མ་གི་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་ཐབས་ལམ་དང་ འགན་ཁུར་ཚུ་ ག་ར་གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན། ཕྱགས་སྙིགས་བཀག་དམ་དང་འཛིན་སྐྱོང་ཁྲིམས་ལུགས་ ༢༠༡༢ འདི་གིས་ གློག་འཕྲུལ་དང་བཟོ་གྲྭ་ ཁྲོམ་སྡེ་དང་གསོ་བའི་ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་གི་ཐབས་ལམ་དང་རིམ་པ་ ཚུ་གསར་སྟོན་འབདཝ་ཨིན། ལོ་བསྟར་བཞིན་དུ་ བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་ཁང་ཚུ་གིས་ཁྲིམས་ལུགས་གནས་མ་གནས་བལྟ་རྟོག་ཚུ་ འབད་དེ་ར་ཡོདཔ་ཨིན་། ཁྲིམས་འགལ་ལུ་ཉེས་བྱ་ཡང་ཉུང་སུ་ཡོདཔ་ཨིན་། དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ ཁྲིམས་ལུགས་རྩ་བརྟན་བཟོ་ནི་འདི་ཨིན།

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་༔ ༡༢ ། གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་འཕྲུལ་རིགས་ཆ་འཇོག་དང་ལག་ལེན།

Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

73

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་འཕྲུལ་ཆས་ལག་ལེན་ནང་ མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་ཡར་རྒྱས་གཏང།པེརིས་ཀྱི་ཆིངས་ཡིག་དང་འབྲེལ་ རྒྱལ་ཡོངས་ གཏན་འབེབ་ ཞལ་འདེབས་ ༢༠༡༥ འདི་གིས་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་དུ་རླུང་མར་ཕབ་ལྡན་པའི་ ཡུན་བརྟན་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གྱི་དོན་ལུ་ གཙང་སྒྲ་དང་ རང་གིས་རང་ལུ་ བློ་གཏད་ཚུགས་པའི་ དཔལ་འབྱོར་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནིའི་ཁེ་ལེན་ གཤམ་ལུ་བཀལ་ཏེ་ཡོད་མི་ཚུ་གིས་ ཐོག་ལས་ འབདཝ་ཨིན། དེ་ཡང༔ དང་པ་ གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་འཕྲུལ་རིགས་དང་ལྗོན་ཐངས་ཅན་གྱི་ནུས་ཤུགས་ དེ་ལས་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་འཛིན་སྐྱོང་ནང་ མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ བཟོ་སྐྲུན་གྱི་བྱ་རིམ་ཚུ་ཡར་རྒྱས། གཉིས་པ་ གཙང་སྒྲ་དང་ལྗན་ཐངས་ཅན་གྱི་ལས་དོན་གྱི་ཐོག་ བཟོ་གྲྭ་ས་ཁོངས་གོང་འཕེལ་ འཛིན་སྐྱོང་ཡར་རྒྱས་། མཐའ་འཁོར་གནས་ལུགས་ལྟ་རྟོག་ལམ་ལུགས་རྩ་བརྟན་དང་ གཞི་བཙུགས་། བཞི་པ་ བརྩི་མཐོང་ལྡན་པའི་བཟོ་གྲྭ་གསར་བཙུགས་དང་ གཙང་སྒྲ་ཅན་གྱི་བཟོ་གྲྭ་དང་ཞབས་ཏོག་ནང་ མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་ཚུ་ཨིན། རྒྱལ་སྤྱིའི་མཉམ་འབྲེལ་ཚུ་གིས་ གཙང་སྒྲ་དང་ལྗན་ཐངས་ཅན་གྱི་ ས་པག་ཅུ་བཟོ་ནིའི་ འཕྲུལ་ཆས་དང་འབྲེལ་བའི་ ལས་འགུལ་དཔེ་སྟོན་འབད་དེ་ཡོད། དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་འཕྲུལ་ཆས་དང་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་འཛིན་སྐྱོང་གི་དངུལ་འབྲེལ་སེམས་ཤུགས་ཀྱི་སྤྲོ་འཐུད་ བརྟག་ཞིབ་འབད་བའི་བསྒང་ར་ཡོད། རྒྱལ་འཛིན་གཙུག་ལ་སློབ་སྡེ་འི་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་འདིགིས་ ཞིབ་འཚོལ་གྱི་གཞི་རྟེན་མཁོ་ཆས་དང་མཐུན་རྐྱེན་ཞབས་ཏོག་ དེ་ལས་ ཚན་རིག་གི་རྒྱལ་ཡོངས་སྲིད་བྱུས་གསརཔ་དང་ འཕྲུལ་རིག་གསར་གཏད་ཡར་རྒྱས་གཏང་་ཐོག་ལས ཞིབ་འཚོལ་གསར་གཏད་དང་ སློབ་གཉེར་གྲྲོགས་རམ་གྱི་གོ་སྐབས་ཚུ་བཟོ་ནིའི་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན།

ཡུན་བརྟན་ཉོ་སྤྱོད་ སེམས་ཤུགས། འབྲུག་གི་ཉེར་སྤྱོད་རྒྱབ་སྲུང་ བཅའ་ཡིག་ ༢༠༡༢ འདི་གིས་བཟོ་གྲྭ་ཚུ་གིས་ ནུས་ཤུགས་ཉེར་སྤྱོད་ ཆུ་དང་རླུང་གཙོག་གྲིབ་ གཙོག་ཆུ་དང་ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་ ཕྱགས་སྙིགས་སླར་བཟོ་དང་འབྲེལ་བའི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་གི་ ལག་ལེན་ཡར་རྒྱས་ཀྱི་དོན་ལུ་ ཕན་ཐོག་ཅན་གྱི་ཕོག་ཤུགས་བསྐྱེད་བཅུག་ནིའི་ ཉེར་སྤྱོདཔ་ཚུ་གིས་བདག་དབང་དང་ འགན་འཁུར་ གསར་བཏོན་འབདཝ་ཨིན། ཉེར་སྤྱོད་རྒྱབ་སྲུང་ཡིག་ཚང་གིས་ ཉེར་སྤྱོད་བཟོ་གྲྭ་ཚུ་གིས་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཕོགས་ཤུགས་དང་འབྲེལ་བའི་ བརྡ་དོན་སྤེལ་ཐོག་ལས་ ཡུན་བརྟན་ ཉེར་སྤྱོད་ སེམས་ཤུགས་བསྐྱེདཔ་ཨིན། སྐྱེད་ལྡན་ཚད་སྙོམས་ལྡནམ་སྦེ་བཞག་ཐབས་ལུ་ ཉེར་སྤྱོདཔ་ཚུ་གིས་ ཁོང་གིས་ཉོ་མི་ཅ་ཆས་ཚུ་གི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལུ་ གནོད་རྐྱེན་ཡོད་ལུགས་བསམ་ཞིབ་འབད་ནིའི་འགན་ཁུར་ཕོགཔ་ཨིན་། ཉེར་སྤྱོདཔ་ཚུ་ལུ་གདམ་ཁ་སྤྲོད་ནིའི་དོན་ལུ་ བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་ཁང་ཚུ་གིས་ མཁོ་ཆས་བཟོ་སྐྲུན་དང་ལག་ལེན་ དེ་ལས་ ཕྱགས་སྙིགས་དང་འབྲེལ་བའི་ཕོག་ཤུགས་ཚུ་ མ་གསང་བར ་གསལ་སྟོན་འབད་དགོཔ་ཨིན།

བཟོ་སྐྲུན་པ་དང་ བཀྲམ་སྤེལ་བ་ཚུ་གིས་ ཅ་དངོས་ཀྱི་ཐུབ་ཚད་ཚུ་ཡང་གསལ་སྟོན་འབད་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་མ་ཚད་ ཅ་དངོས་ཚུ་ཉམས་བཅོས་དང་ སོར་ཐེབ་ཅ་ཆས་ཐོབ་བཟོ་དགོཔ་ཨིན། དགོས་མཁོ་མེད་པའི་ ཉེར་སྤྱོད་མཁོ་ཆས་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་བཀག་དགོཔ་མ་ཚད་ ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ ལག་ལེན་ལེགས་ཤོམ་འཐབ་དགོཔ་ཨིན། དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ རྒྱལ་སྤྱིའི་ ཡུན་བརྟན་ཉོ་སྤྱོད་དང་ཐོན་སྐྱེད་མཉམ་འབྲེལ་དང་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ ཉེར་སྤྱོད་ཀྱི་གོ་རྟོག་དང་ཤེས་ཡོན་རྒྱ་བསྐྱེད་གཏང་མི་ཚུ་ཨིན།

74

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma Tshering, NEC

ཡིག་ཆ་གཙོ་བོ། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།

འབྲུག་ཡུན་བརྟན་ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་གོང་འཕེལ་སྲིད་བྱུས་ ༢༠༠༨ །

སླར་བྱུང་ ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་ལས་གཞན་སླར་བྱུང་ནུས་ ཤུགས་བྱུང་ཁུངས་སྣ་ཚོགས་བརྟེན་དགོ་པའི་ དགོས་མཁོ་ངོས་འཛིན།

བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག

དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་སྲིད་བྱུས་། ༢༠༡༠ །

སླར་བྱུང་ནུས་ཤུགས་ཐོན་སྐྱེད་རྒྱ་སྐྱེད་གཏང་ནིའི་སླར་བྱུང་ནུས་ཤུགས་སྲིད་བྱུས་ སོར་ཚབ་ཀྱི་དགོས་མཁོ་ངོས་འཛིན། བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག

འབྲུག་སླར་བྱུང་ནུས་ཤུགས་སྲིད་བྱུས།༢༠༡༡ །

གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་ སླར་བྱུང་ནུས་ཤུགས་ཀྱི་རྒྱུ་ཁུངས་སྤྱོད་ནིའི་ ནུས་ཤུགས་སྣ་ཚོགས་རྒྱ་བསྐྱེད་ཀྱི་ དུས་ཐུང་དང་ཡུན་རིང་གི་ དམིགས་དོན་ངོས་འཛིན།

བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག སླར་བྱུང་ནུས་ཤུགས་ལས་ཁུངས།

སླར་བྱུང་ནུས་ཤུགས་སྲིད་བྱུས་སོར་ཚབ། ༢༠༡༣ །

རྒྱ་ཚད་ཆུང་བའི་ ཉིན་དྲོད་ནུས་ཤུགས་དང་ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་ རྒྱ་སྐྱེད་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་གསར་བཏོན།

བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག སླར་བྱུང་ནུས་ཤུགས་ལས་ཁུངས། ་

སླར་བྱུང་ལས་སྡེ་སྣ་ཚོགས་རྒྱ་སྐྱེད་། འབྲུག་རྒྱལ་་ཁབ་ཀྱི་ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་རྒྱུན་སྐྱོང་ལུ་ བློ་གཏད་དེ་སྡོད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པའི་ཁར་ གློག་མེ་གི་དགོས་འདོད་ཡར་སེང་འགྱོ་སྟེ་ཡོད། འདི་གིས་དོན་ལུ་ སླར་བྱུང་ནུས་ཤུགས་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ ནུས་ཤུགས་བཀྲམ་སྤེལ་རྒྱ་སྐྱེད་འབད་ནིའི་དོན་ལུ གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་ སླརབྱུང་ནུས་ཤུགས་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་རྒྱུ་ཁུངས་སྣ་ཚོགས་འཚོལ་ཞིབ་འབད་ནིའི་དམིགས་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན། འདི་གིས་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་བསྟུན་པའི་ཕོག་ཤུགས་ཀྱི་ཉེན་ཚུབས་ཡོད་མི་དང་ གནམ་དགུན་སྐམ་པའི་དུས་ལུ་ གློག་མེ་གི་ལང་མ་ཚུགས་པའི་དཀའ་ངལ་བསལ་ནིའི་དོན་ལུ་ ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་ལུ་ལྷན་འབད་ཚུགས། འབྲུག་གི་སོར་ཚབ་སླར་བྱུང་ནུས་ཤུགས་ སྲིད་བྱུས་ ༢༠༡༣ ཅན་མ་འདི་གིས་ སོར་ཚབ་ཀྱི་རྒྱུ་ཁུངས་ ཉིན་དྲོད་གློག་མེ་འཕྲུལ་ཁང་༼ཕོ་ཀྲོ་ཝོལཊྱིག་དང་ཚ་དྲོད༽ རྒྱ་ཚད་ཆུང་བའི་ ཆུར་

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་༔ ༡༣ ། སླར་བྱུང་ནུས་ཤུགས་ཅན་གྱི་ལས་སྡེ་གོང་འཕེལ།

Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

75

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

བརྟེན་གློག་མེ་༢༠ ས་གཞི་ཚ་དྲོད་ཚད་འཛིན་ འཕྲུལ་ཁང་ རླུང་འཕྲུལ་དང་ རླུང་འཁོར་ སྐྱེས་ཚལ་དང་ སྐྱེས་ལྡན་ལས་ཐོན་པའི་ རྫས་རླུང་བཟོ་སྐྲུན་འཕྲུལ་ཁང་ཚུ་ རྒྱ་སྐྱེད་འབད་ནིའི་དམིགས་གཏད་སྐྱེདཔ་ཨིན། སླར་བྱུང་ནུས་ཤུགས་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་ཐོག་ལས་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༥ ལུ་ སྔོན་འགྲྲོའི་དམིགས་ཚད་ མེ་ག་ཝཊྱི་ ༢༠ བཏོན་ནའི་ འཆར་གཞི་བརྩམ་སྟེ་ཡོད།༢༡ དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ མ་འོང་པའི་ན་ འཕྲུལ་ཆས་ཚུ་ ཟད་འགྲྲོ་གཏང་ཚུགསཔ་དང་ འབྲེལ་མཐུན་ཡོདཔ་ དེ་ལས་ གོང་ཚད་ལྡན་ཏོག་ཏོ་བཟོ་ནིའི་ དམིགས་དོན་སྒྲུབ་ནིའི་ ཞིབ་འཚོལ་དང་ གོང་འཕེལ་གྱི་འཆར་གཞི་བརྩམ་དགོཔ་ཨིན།

གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་མི་སྡེ་ཚུ་ལུ་ ནུས་ཤུགས་ཀྱི་ཐོབ་ལམ་གོ་སྐབས་ཡོདཔ་བཟོ། མཐའ་ཟུར་ སྒང༌ཅན༌གྱི་མི་སྡེ་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་ དུས་མིན་ཅན་གྱི་གློག་རྒྱུན་བཀྲམ་སྤེལ་འདི་ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་ མང་རབ་ཅིག་ནང་བཙུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་ མི་སྡེ་ཚུ་ལུ་ ལམ་ལུགས་འདི་

བཟུམ་གཞི་བཙུགས་དང་ཉམས་སྤྱོད་འབད་ནིའི་ སྦྱོང་བརྡར་བྱིན་ནི་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན། གློག་མེ་གི་དོན་ལུ་ རྫོང་ཁག་ལ་ལུ་གཅིག་ནང་ལུ་ རླུང་འཕྲུལ་གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད་ འདི་གཞི་བཙུགས་འབདཝ་ད་ལུ་ ཉེ་འདབས་ཀྱི་མི་སྡེ་ཚུ་གི་དགའ་སྐྱིད་དང་ཞི་བདེ་ལུ་མ་གནོད་པ་འབད་ བཙུགས་ཏེ་ཡོད། མི་སྡེ་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་ ཐབ་གཡོག་གི་བུད་རྫས་སོར་ཚབ་འབད་ སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་ཚུ་ལས་ཐོན་པའི་ལུད་དང་ ཤིང་གི་རྩ་གདན་ལག་ལེན་འཐབ་སྟེ་བཟོ་བའི་ དུ་པ་མ་ཐོན་པའི་ཐབ་ཚུ་༢༢ ལག་ལེན་འཐབ་ནིའི་དོན་ལུ་ མི་སྡེ་ལུ་ སྦྱོང་བརྡར་ཚུ་བྱིན་སྟེ་ཡོད། ད་ལྟོ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ མཐའ་ཟུར་དང་ཁ་གཏོར་ཏེ་འགྱོ་བའི་ གྱི་གཡུས་ཚན་ཚུ་ནང་ གློག་མེ་རྒྱང་འཕྲིན་ ཉིན་དྲོད་དང་ གཞན་གྱི་ཞབས་ཏོག་ མ་ཐོབ་མི་ཚུ་ནང་ དབང་ཚད་འདྲ་མཉམ་ཡོད་པའི་ བགོ་བཀྲམ་བཟོ་སྐྲུན་ ལས་འགུལ་ཚུ་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་འདི་ཨིན།

76

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་༔ ༡༤ ། ནུས་ཤུགས་ཡར་རྒྱས།ཡྱིག་ཆ་གཙྲོ་བྲོ། འཇྲོན་ཐངས་ཅན་གྱྱི་དབང་འཛྱིན།

རྒྱལ་ཡོངས་ནུས་ཤུགས་དང་ཉམས་སྲུང་སྲིད་བྱུས་ ༢༠༡༩།

ཁྱིམ་སྡེ་འཕྲུལ་ཆས་དང་སྐྱེལ་འདྲེན་ བཟོ་གྲྭ་དང་ཁྱིམ་བཟོ་གི་ཉམས་སྲུང་ཐབས་ལམ་དང་ནུས་ཤུགས་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ ལམ་སྟོན་དེ་ལས་ མཁོ་མངག་ལྡན་པའི་ནུས་ཤུགས་འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནི་ནང་ཕན་ཐབས་འབདཝ་ཨིན།

སླར་བྱུང་ནུས་ཤུགས་ལས་ཁུངས།བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག།རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟང་ལྷན་ཚོགས། རྒྱལ་ཡོངས་ཁྱིམ་བཟོ་གོང་འཕེལ་ལས་འཛིན་ཚད། རྫོང་ཁག། ཁྲོམ་སྡེ།རྒེད་འོག་བདག་སྐྱོང།

ནུས་ཤུགས་ལམ་སྟོན་སྲབ་ཁྲ།༢༠༡༨།

བཟོ་གྲྭ་དང་ཁྱིམ་བཟོ་འཕྲུལ་ཆས་ཀྱི་རྒྱལ་ཡོངས་ནུས་ཤུགས་གསོག་འཇོག་དམིགས་ཚད་ སྒྲུབ་ནིའི་དགོས་འདོད་ཡོད་པའི་ཐབས་ལམ་ཚུ་ གཞི་བཙུགས་འབདཝ་ཨིན།

ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་མར་ཕབ་ཀྱི་དོན་ལུ་ ནུས་ཤུགས་ཡར་སེང།པེརིས་ཆིངས་ཡིག་ལྟར་ རྒྱལ་ཡོངས་གཏན་འབེབ་ཞལ་འདེབས་ ༢༠༡༥ ཅན་མ་དང་འཁྲིལཝ་ད་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ དུ་རླུང་མར་ཕབ་ལྡནམ་འབད་བཞག་ནི་གི་དོན་ལུ་ ནགས་ཚལ་གྱི་ཁྱབ་ཚད་བདག་འཛིན་འབད་ནི་རྐྱངམ་ཅིག་མེན་པར་ ནུས་ཤུགས་ཀྱི་དགོས་འདོད་འཛིན་སྐྱོང་འབད་ཐོག་ ནུས་ཤུགས་སྤྱོད་པའི་ ལས་སྡེ་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་ནག་རླུང་མར་ཕབ་ལྡན་པའི་ གོང་འཕེལ་གྱི་ཐབས་ལམ་ཚུ་ གཙོ་སྟོན་ནི་འདི་ཨིན། རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ གྱུར་རྡོ་གི་བུད་རྫས་ནང་འདྲེན་མར་ཕབ་འབད་ནི་དང་ གློག་མེ་ ཀི་ལོ་ཝཊྱི་ ༡༥༥ གསོག་འཇོག་འབད་ནིའི་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་པའི་ སྤྱི་ལོ་༢༠༡༩་ལུ་ གསར་བཏོན་འབད་བའི་ རྒྱལ་ཡོངས་ནུས་ཤུགས་དང་ཉམས་སྲུང་ སྲིད་བྱུས་ ༢༠༡༧ ཅན་མ་འདི་ནང་ ནུས་ཤུགས་དང་ཉམས་སྲུང་སྲིད་བྱུས་ ཁག་ཆེ་ཧིང་གི་ཐབས་ལམ་ཚུ་ བཀོད་དེ་ཡོད།༢༣

སླར་བྱུང་ནུས་ཤུགས་ལས་ཁུངས་ཀྱི་གསར་བཟོ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ འབྲུག་གི་ནུས་ཤུགས་ལམ་སྟོན་སྲབ་ཁྲ་ ༢༠༡༨ ཅན་མ་ འདི་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ རྒྱལ་ཡོངས་གཏན་འབེབ་ཞལ་འདེབས་ གི་དམིགས་ཚད་ དུ་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་ ས་ཡ་ ༠་༥༩ མར་ཕབ་ཚུགས་པའི་ འོས་འབབ་ཡོད་པའི་ ནུས་ཤུགས་འཇོན་ཐངས་དང་ཉམས་སྲུང་གི་ཐབས་ལམ་གཞི་བཙུགས་དང་ འབྲེལ་མཐུན་ཐོག་ལས་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ནག་རླུང་ཕྱིར་བཏོན་ལུ་ ནུས་ཤུགས་ཀྱི་ཕོག་ཤུགས་ཚུ་གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན།༢༤

ལས་སྡེ་དང་འབྲེལ་བའི་ ནུས་ཤུགས་གསོག་འཇོག་གི་ དམིགས་ཚད་སྒྲུབ། ནུས་ཤུགས་ལམ་སྟོན་སྲབ་ཁྲ་ ༢༠༡༨ ཅན་མ་འདི་གིས་ ལོ་ངོ་ ༡༥༢༥ གི་རིང་ལུ་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ ས་སྣུམ་ཊོན་ས་ཡ་ ༠་༢༠༦ གསོག་འཇོག་གི་དམིག་ཚད་ སྒྲུབ་ཚུགས་པའི་ཐབས་

Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

77

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma Tshering, NEC

ལམ་ཚུ་ ཁ་གསལ་སྦེ་བསྐྱེདཔ་ཨིན། ཐབས་ལམ་ཚུ་ཡང་ ལས་སྡེ་ཚུ་གི་བར་ན་དང ་གནས་མཚམས་གསུམ་ དེ་ཡང་ ལས་སྡེ་གསུམ་ ཁྱིམ་བཟོ་ལས་སྡེ དང་ འཕྲུས་རིགས་ལས་སྡེ་ དེ་ལས་ བཟོ་གྲྭ་ལས་སྡེ་༼ཐོན་སྐྱེད་དང་བཟོ་སྐྲུན༽ གི་དོན་ལུ་ དུས་ཐུང་ ༼ལོ་ལྔའི་འོག༽ འབྲིང་རིམ་༼ལོ་༦ ལས ༡༠ ཚུན༽ ཡུན་རིང་༼ལོ་ ༡༠ གི་འོག་འཇུག༽ཚུ་ཨིན། ནུས་ཤུགས་འཇོན་ཐངས་དང་ཉམས་སྲུང་གི་སྲིད་བྱུས་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ལམ་སྟོན་དང་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་གི་ཁོར་རིམ་དང་འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་ནིའི་དོན་ལུ་ ཞིབ་འཚོལ་མང་རབ་ཅིག་ལུ་གཞི་བཞག་སྟེ་ ནུས་ཤུགས་ལོག་སྤྱོད་འབད་བའི་ལས་སྡེ་རེ་རེ་གི་དོན་ལུ་ དང་ལེན་ཁ་གསལ་བཀོད་དེ་ཡོད།༢༦ དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ ནུས་ཤུགས་ཀྱི་ལག་ལེན་ས་གོ་དང་ ནུས་ཤུགས་ཉོ་སྤྱོད་མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་ཉུང་སུ་གཏང་ཐོག་ལས་ མར་ཕབ་གཏང་ཐངས་ཚུ་ ལྟ་རྟོགས་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ནུས་ཤུགས་མངམ་ལག་ལེན་འཐབ་པའི་བཟོ་གྲྭ་ཚུ་ནང་ ནུས་ཤུགས་ཀྱི་རྩིས་ཞིབ་དང ནུས་ཤུགས་ལྗོན་ཐངས་ཡོད་པའི་བཟོ་གྲྭ་དང་བཟོ་སྐྲུན་ཚུ་གི་དོན་ལུ་ དངུལ་སྐྱེད་ཉུང་སུ་ཡོད་པའི་ སྐྱིན་འགྲུལ་བྱིན་ནི་ཚུ་ཨིན།

ཡུན་བརྟན་བཟོ་སྐྲུན་རྒྱ་སྐྱེད་། མ་འོངས་པ་ལུ་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་བཟོ་སྐྲུན་དང་ཁྲོམ་ དེ་ལས་ཁྲོམ་ཚོགས་ཚུ་གར་ ནུས་ཤུགས་འཇོན་དྲགས་སྦེ་ ལག་ལེན་འཐབ་མི་ ཅིག་ལུ་བཟོ་ནིའི་དོན་ལུ་ རྒྱལ་གཞུང་འབྲུག་གིས་ ཚོང་ལས་ཚུ་ག་ར་ གསར་གཏད་དང་ སྐུལ་ཁྱབ་བརྡ་སྤྲོད་ དེ་ལས་ ལྕོགས་གྲུབ་དང་འོས་འབབ་གོང་འཕེལ་གྱི་དོན་ལུ་ གཅིག་ཁར་ཚོགས་ཏེ་ ཡུན་བརྟན་བཟོ་སྐྲུན་ གསར་གཏད་ གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་དམིགས་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན། གཞུང་གི་བཟོ་སྐྲུན་ག་རའི་ནང་ འཆར་གཞི་གསརཔ་དང་འཁྲིལ་ ནུས་ཤུགས་ཀྱི་རྩིས་ཞིབ་འབད་ནི་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་ཁྱིམ་བཟོ་གོང་འཕེལ་ལས་འཛིན་དང་ ལྷན་ཁག་ཚུ་གི་ཁྲོམ་གསརཔ་གི་དོན་ལུ་ གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་བཟོ་བཀོད་དང་ བར་ཤབ་ཀྱི་ རྒྱུ་ཆ་ཚུ་ ལག་ལེན་འཐབ་ནི་ནང་ སེམས་ཤུགས་སྤྲོད་ནི་ཨིན། དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ འོས་འབབ་དང་ལྕོག་གྲུབ་ ཡོངས་འབྲེལ་དང་ཤེས་ཡོན་བརྗེ་སོར་གྱི་ཐབས་ལམ་སྟོན་ནི་དང་ གསར་གཏད་དང་འཕྲུལ་རིགས་གོང་འཕེལ་ཡང་ བཀྲམ་སྤེལ་བ་དང་ རྒྱ་ཆ་ ལག་ལེན་དྲག་ཤོས་དང་ བར་ཤབ་ཀྱི་འཕྲུལ་རིགས་ དེ་ལས་མཟོ་སྐྲུན་ཚུ་གི་ དུས་མཐུན་བཟོ་སྟེ་ཡོད་པའི་བརྡ་དོན་གྱི་ཐོག་ལས་ སེམས་ཤུགས་བྱིན་ནི་ཚུ་ཨིན།

78

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་༔ ༡༥ ། ཁྱིམ་སྡེ་གི་གཙོག་རླུང་མར་ཕབ།ཡིག་ཆ་གཙོ་བོ། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།

རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབ་བཅའ་ཡིག། ༢༠༠༧།

གལ་གནད་ཅན་གྱི་ཁྲིམས་ལུགས་ལྡན་པའི་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབ་དང་འཛིན་སྐྱོང་བཅའ་ཡིག་གཞི་བཙུགས་འབདཝ་ཨིན།

གསོ་བའི་ལྷན་ཁག། སླར་བྱུང་ནུས་ཤུགས་ལས་ཁུངས། བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག།རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟང་ལྷན་ཙོགས། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག། རྫོང་ཁག། ཁྲོམ་སྡེ། རྒེད་འོག་བདག་སྐྱོང།

གཙོག་གྲིབ་མར་ཕབ་ཀྱི་ སྲིད་བྱུས་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་མི་སྡེ་ཚུ་གིས་ ཐབ་གཡོག་འབད་ནི་དང་དྲོད་སྐྱེད་ནིའི་ ནུས་ཤུགས་གཙོ་ཅན་ཅིག་འབདརྡོ་སོལ་དང་ སྐྱེས་ཚལལས་ཐོན་པའི་བུད་རྫས་༼ཤིང། ནོར་གྱི་ལུད་ དང་ལོ་ཐོག་ལྷག་ལུས་༽ལག་ལེན་འཐབ་ཨིན། བུད་རྫས་འདི་ཚུ་ སྔར་སྲོལ་གྱི་ཐབ་ནང་མེ་གཏང་བའི་སྐབས་ གཟུགས་ཁམས་འཕྲོད་བསྟེན་ལུ་གནོད་པའི་ ཉེན་ཅན་གྱི་དུ་པ་དང་རྡུལ་ཕྲན་ཚུ་ཐོནམ་ཨིན། ༼ཁྱིམ་སྡེའི་གཙོག་རླུང༽ འབྲུག་གི་ཞིབ་འཚོལ་གཅིག་དང་འཁྲིལཝ་ད་ ཁྱིམ་སྡེའི་གཙོག་རླུང་ནང་ རྡུལ་ཕྲན་སྤུས་ལེགས་དྲགོས་ ས་འོག་འཁོར་ལམ་ལས་ཐོན་པའི་ རྡུལ་ཕྲན་དང་ཚད་མཉམ་པའི་ ༼རྡུལ་ཕྲན་དངོས་རྫས་ མཡིཀོརོམིཊར་ ༠་༡་ ལས་ཉུངམ༽ ཐབ་གཡོག་འབདཝ་ད་ཐོན་དོ་ཡོདཔ་སྦེ་བཀོད་དེ་ཡོད།༢༧ ཨམ་སྲུ་དང་ཨ་ལོ་ཚུ་མང་ཤོས་ར་ཁྱིམ་ནང་སྡོད་ནི་འདི་གིས་ ཁྱིམ་ནང་ལས་ཐོན་པའི་གཙོག་རླུང་ཚུ་གིས་ དབུགས་གཏོང་ལེན་དང་འབྲེལ་བའི་ ནད་གཞི་ གློཝ་དང་དོན་ཧིན་གི་ནད་ཚུ་ ཐོབ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་ལྷན་ཚོགས་སྲིད་བྱུས་ཀྱི་ལས་དོན་ གཙོག་གྲིབ་མར་ཕབ་འབད་ནིའི་ཐབས་ལམ་དང་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་འཛིན་སྐྱོང་ལམ་ལུགས་ཚུ་ གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་འདི་ཨིན། ཁྱིམ་སྡེ་གི་གཙོག་རླུང་འདི་ད་ལྟོ་བར་ན་ཡང་ བལྟ་རྟོག་འབད་ནིའི་སྲིད་བྱུས་མེད་ནི་འདི་གིས་ དབྱེ་ཞིབ་

མ་འབད་བར་ཡོདཔ་ཨིན་རུང་ གཙོག་གྲིབ་མར་ཕབ་འབད་ནིའི་དོད་ལུ་ འཕྲུལ་རིགས་ཚུ་ བཀྲམ་སྤེལ་འབད་དེ་ཡོད།

ནུས་ཤུགས་ཅན་གྱི་ཐབ་བཀྲམ་སྤེལ། རྒྱལ་སྤྱིའི་མཉམ་འབྲེལ་ཐོག་ལས་ སླར་བྱུང་ནུས་ཤུགས་དང་ནགས་ཚལ་ གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས་གིས་ ནུས་ཤུགས་ལྡན་པའི་ཐབ་བཀྲམ་སྤེལ་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ཡུན་བརྟེན་གྲྲོང་གསེབ་ སྐྱེས་ཚལ་ལས་རིམ་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་བའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན། རྫོང་ཁག་དང་རྒེད་འོག་གི་གནས་ཚད་ནང་ མི་མང་གོ་བརྡ་སྤྲོད་ནི་དང་ གཞུང་གི་གོང་ཚད་མར་ཕབ་ཀྱི་ཐོག་ལས་ བྱིན་ཏེ་ཡོད་པའི་ ལྕགས་ལག་ལེན་འཐབ་སྟེ་ ཐབ་བཟོ་མི་ཚུ་ལུ་ གཞི་རྟེན་ཤེས་ཡོན་གྱི་སློབ་དཔོན་དང་ ཚོང་དཔོན་ཚུ་གི་སྦྱོངང་བརྡར་ཚུ་སྤྲོདཔ་ཨིན།

ཡར་དྲག་ལྡན་པའི་ཐབ་ཚུ་གི་དུ་པ་ ཉུང་སུ་ཐོན་དོ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ དུ་ཁུང་ཡང་ཚུལ་དང་མཐུན་ཏོག་ཏོ་སྦེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་ཁྱིམ་ནང་གི་གཙོག་རླུང་རྒྱ་ཆེཝ་སྦེ་མར་ཕབ་གཏངམ་ཨིན། དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ འདི་བཟུམ་གི་ཐབ་ཅོག་འཐདཔ་བཟོ་སྟེ་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་འཁོད་ ག་ར་ལུ་ཁྱབ་ཚུགསཔ་བཟོ་ནི་ཚུ་ཨིན།

Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

79

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma Tshering, NEC

གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་བུད་རྫས་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས། དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ འབྲུག་གཞུང་གིས་ གཤེར་ཁུ་ལྡན་པའི་ རྡོ་སྣུམ་རྫས་རླུངས་གོང་ཚད་མར་ཕབ་དང་ རྫས་རླུངས་འདི་ གཟུགས་ཅན་གྱི་བུད་རྫས་གཞན་དང་ ཐབ་ཤིང་ལས་ གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་

གདམ་ཁ་བྱིན་ནིའི་ ལས་སྣ་ཚུ་ཨིན། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རྒྱ་གར་རྒྱལ་ཁབ་ལས་ ཟླཝ་རེ་ལུ་ རྫས་རླུང་ མེཀྲིག་ཊོན་ ༧༠༠ རེ་ནང་འདྲེན་འབད་དེ་ གོང་ཚད་མར་ཕབ་ཀྱི་ཐོག་ལས་ སྤྲོདཔ་ཨིན། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༩ ལུ་ སྤྱིར་བཏང་གི་རྫས་རླུང་ཐེབ་ མེཀྲིག་ཊོན་ ༡༠༠༠ ནང་འདྲེན་འབད་དགོཔ་ཐོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། གོང་ཚདམར་ཕབ་ཀྱི་མེ་རླུང་རྒྱ་རྫི་ཚུ་མ་ལང་རུང་ སྤྱིར་བཏང་གི་མེ་རླུང་རྒྱ་རྫི་ གོང་ཚད་མར་ཕབ་མ་རྐྱབ་མི་ ལག་ལེན་འཐབ་མི་འདི་ ཉུང་སུ་ཅིག་ལས་འགལ་མེདཔ་ཨིན་མས།༢༨ ཁྲོམ་ཚོགས་སྦོམ་ནངལས་ཕར་ གོང་ཚད་མར་ཕབ་ལྡན་པའི་ མེ་རླུང་རྒྱ་རྫི་གི་དགོས་འདོད་ ཡར་སེང་འགྱོ་མི་འདི་གིས་ མི་མང་གིས་ འཕྲུལ་ཆས་འདི་ལུ་ངོས་ལེན་ཡོད་ལུགས་ཤེས་ཚུགསཔ་ཨིན། ཨིན་རུང་ རྫས་རླུང་འདི་གི་ཐོབ་ལམ་གྱི་གོ་སྐབས་དང་ ཟད་འགྲྲོ་དང་འབྲེལ་བའི་ གདོང་ལེན་བྱུངམ་ཨིན། གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་གཡུས་ཚན་ཚུ་ནང་ ཤུགས་ཅན་གྱི་ཐབ་གཡོག་ལག་ལེན་ ཆང་དང་ ནོར་གྱི་ཆག་བཟོ་མི་ལས་བརྟེན་ གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་བུད་རྫས་ཚུ་ ནུས་ཤུགས་ཅན་འབད་ལག་ལེན་འཐབ་ཚུགས་ནི་འདི་ གདོང་ཅན་ཅིག་འབད་ ཡོདཔ་ཨིན།

80

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Dorji Phuntsho, NEC

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་༔ ༡༦ ། རླུང་ཚུབས་ཀྱི་ཉེན་བརྡ་འབད་སྤྲོད། ཡིག་ཆ་གཙོ་བོ། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།

འབྲུག་གི་རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་འཛིན་སྐྱོང་བཅའ་ཡིག། ༢༠༡༣།

མི་སྡེ་འབྲེལ་གཏོགས་གི་ཐོག་ལས་མཉམ་འབྲེལ་གྱི་རྐྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་དངཉེ་ཁ་མར་ཕབ་གཙོ་སྟོན་པའི་གཙུག་སྡེ་ སྒྲིང་སྒྲིང་བཟོ་བ།

རྐྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་ཡིག་ཚང།ས་གནས་གཞུང་སྐྱོང་ལས་ཁུངས།ནང་སྲིད་དང་སྲོལ་འཛིན་ལྷན་ཁག།འབྲུག་ཉེན་བཅོལ་ལས་འཛིན་ཚད། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས། བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག།

རྐྱེན་ངན་ཙབས་ཅན་གྱི་ཉེན་ཁ་འཛིན་སྐྱོང་ཐབས་བྱུས། ཉེན་སྲུང་ཅན། བཟོད་སྲོན་ཅན།དགའ་སྐྱིད་ལྡན་པའི་འབྲུག།

རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་གྱི་ཉེན་ཁ་འཛིན་སྐྱོང་དང་ལས་ཚབ་དང ་ཚོང་ལས་ཚུ་གི་ལཱ་འགན་དེ་ལས་ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་འབྲེལ་མཐུན་དང་ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་མཉམ་འབྲེལ་གྱི་ལམ་སྟོན་བྱིནམ་ཨིན།

རླུང་འཚུབ་ཡར་ཕར་ཚད་འཛིན། རླུང་འཚུབ་ཀྱི་རྐྱེན་ངན་འདི་ རང་བཞིན་གྱི་རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཅན་གྱི་ཆ་ཚན་གཅིག་་ཨིན་པའི་པའི་ཁར་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་བསྟུན་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཅན་ཚུ་ འཕྲལ་འཕྲལ་ར་ བྱུང་ནི་གི་ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་ཨིན། རླུང་འཚུབ་འདི་ ང་བཅས་རའི་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ ཤིང་ཚུ་འགྱེལ་ནི་ ཁྱིམ་ཐོ་ཕྱག་འབག་ནི་ གློག་ཐག་བཏོན་བཀོ་ནི་ སྡོད་ཁྱིམ་དང་ ལོ་ཐོག་ དེ་ལས་ སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་ལུ་གནོད་པ་

བཀལ་བའི་ ཁྱབ་ཆེ་བའི་རྐྱེན་ངན་ཅིག་ཨིན། ལོ་ངོ་བཅུ་ཕྲག་གི་རིང་ལུ་ རྫོང་ཁག་ ༢༠ གི་ཁྱིམ་གུང་སྟོང་ཕྲག་ལྷགཔ་ཅིག་གི་སྡོད་ཁྱིམ་ཚུ་ལུ་ གནོད་རྐྱེན་རྐྱབ་སྟེ་ཡོད།༢༩ འབྲུག་གི་རྐྱེན་ངན་འཚབས་ཆེན་གྱི་ཉེན་ཁ་ འཛིན་སྐྱོང་ གནས་ཚད་བསྐྱར་ཞིབ་ ༢༠༡༤ འདི་གིས་བཀོད་ཡོད་མི་ནང་ ད་ལྟོ་བར་ན་བྱུང་བའི་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་གྱི་ཉེན་ཁ་ཚུ་ མ་འོངས་ གནོད་ཉེན་སྣ་ཚོགས་བལྟ་རྟོག་དང་སྲབ་ཁྲ་ནང་་ཚུད་དེ་ཡོད། འདི་གིས་འཕྲུལ་རིགས་ལྡན་པའི་ཞིབ་འཚོལ་འབད་ནི་དང་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་གདོང་ལེན་དང་འབྲེལ་བའི་ ལས་སྣ་ཚུ་བརྩམ་ནི་འི་ ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ལངམ་བཟོ་ཚུགསཔ་ཨིན། ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག་གི་ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་ལས་རིམ་འདི་གིས་ བཟོ་བསྐྲུན་ལས་སྡེ་ཚུ་ལུ་ ཁྱད་རིག་ལྡནམ་བཟོ་སྟེ་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་ཉེན་སྲུང་ཡོད་པའི་ བཟོ་སྐྲུན་གྱི་འཕྲུལ་རིགས་གོང་འཕེལ་དང་བཟོ་སྐྲུན་གྱི་ གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་སྤུས་ཚད་ཡར་རྒྱས་ གཏང་ཐོག་ལས་ གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་བཟོ་སྐྲུན་གོང་འཕེལ་ཡར་རྒྱས་འཕེལ་ནིའི་ རེ་འདོད་བསྐྱེདཔ་ཨིན།

རླུང་འཚུབ་ཀྱི་རྐྱེན་ངན་ཚུབས་ཆེན་ལུ་གདོང་ལེན། འབྲུག་གི་རྐྱེན་ངནཚབས་ཆེན་འཛིན་སྐྱོང་ཐབས་བྱུས་འདི་གིས་ སྡོད་ཁྱིམ་ལུ་གནོད་རྐྱེན་རྐྱབ་སྟེ་ཡོད་མི་ཚུ་ལུ་ གནས་སྐབས་ཀྱི་དོན་ལུ་ གུར་དང་ ས་གནས་གཞུང་གི་ཡིག་ཚང་དང་སྡོད་ཁྱིམ་རྐྱབ་བྱིན་ནིའི་ རྒྱབ་སྐྱོར་ཚུ་བྱིན་ཐོག་ལས་ རྐྱེན་ངན་གྱི་གདོང་

Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

81

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ལེན་ཚུ་འབདཝ་ཨིན། རྐྱེན་ངན་ཚུ་བྱུང་བའི་ཤུལ་ལས་ མི་སེར་ཚུ་ལུ་ རྫོངཁག་རྐྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་གི་ཡིག་ཚང་དང་དམག་སྡེ་ དེ་ལས་ཁས་བླངས་དམག་མི་ དུས་གསམཔ་ཚུ་གི་ མི་ཚེའི་གནས་སྟངས་འདི་ལོག་འབག་འོང་ནིའི་དོན་ལུ་ གྲྲོགས་རམ་ཚུ་འབདཝ་ཨིན། འབྲུག་རྒྱལ་གཞུང་གིས་ འབྲུག་རྒྱལ་གཞུང་ཉེན་བཅོལ་ལས་འཛིན་ཚད་ཀྱི་ཐོག་ལས་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་གྱིས་མེདཔ་གཏང་བའི་ ཁྱིམ་གུང་ཚུ་ལུ་ སྡོད་ཁྱིམ་ལོག་རྐྱབ་ནིའི་དོན་ལུ་ རྒུད་འཐུས་ཚུ་བྱིནམ་ཨིན།༣༠ རླུང་འཚུབ་ཀྱི་ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་ ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ ཁྱིམ་ཚུ་སྒྲིང་སྒྲིང་བཟོ་ནིའི་གྲྲོགས་རམ་འདི་གིས་ གནོད་རྐྱེན་ཚུ་བྱུང་བའི་སྐབས་ རྒུད་འཐུས་སྤྲོད་ནི་ཚུ་མར་ཕབ་འབད་ཚུགས་། འདི་གི་ཡུན་རིང་ལུ་ ཟད་འགྲྲོ་ཡང་ ལེ་ཤ་གི་མར་ཕབ་འབད་ཚུགས།

རླུང་འཚུབ་ཀྱི་ཐོག་མའི་ཉེན་བརྡ་སྤྲོད། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་་ཀྱི་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་ ཡང་ལས་ཡང་དུ་བྱུང་བའི་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་ཚུ་དང་མཐུན་འགྱུར་

འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ དུས་རྒྱུན་དུ་ རང་བཞིན་གྱི་ གནམ་གཤིས་བལྟ་རྟོག་དང་སྔོན་བཤད་ཀྱི་ལྟེ་བ་ཅིག་ གཞི་བ་ཙུགས་འབད་བའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་ རྐྱེན་ངན་ཚསབས་ཆེན་ཚུ་ བྱུང་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོད་པ་ཅིན་ མི་མང་གོ་བརྡ་སྤྲོད་ནི་དང་ མི་སྡེ་ཚུ་ རྐྱེན་ངན་གྱི་གནོད་རྐྱེན་རྐྱབ་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོད་མི་ཚུ་ལུ་ གློ་བུར་གྱི་སྒྲ་སྒྲིག་གི་འཆར་གཞི་བརྩམ་ནི་དང་ འོས་འབབ་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ ཉེན་སྐྱོབ་འབད་ནི་ཚུདཔ་ཨིན། ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་ཚུ་གི་ ཉེན་ཁ་མར་ཕབ་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ སྔོན་གོང་ལས་ཉེན་བརྡ་བྱིན་ནི་ ཉེན་ཁ་བརྟག་ཞིབ་འབད་ནི་ བལྟ་རྟོད་འབད་ནིའི་ གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་ དེ་ལས་ གཙུག་སྡེའི་ ལྕོགས་གྲུབ་དང་འོས་འབབ་ རྩ་བརྟན་བཟོ་ནིའི་དོན་ལུ་ རྒྱལ་ཡོངས་ཆུ་དཔྱད་དང་གནམ་གཤིས་རིག་པའི་ལྟེ་བ་གི་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་ ཆུ་དཔྱད་དང་འཁྱེག་ཆགས་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ དེ་ལས་ ཆུའི་ཐོད་སྐྱེད་བརྡ་དོན་ སྔོན་གོང་ཉེན་བརྡ་ཞབས་ཏོག་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་བའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན།

82

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཐབས་བྱུས་ཅན་གྱི་ལས་དོན། ས་ཆ་ལས་ཚབ། མཉམ་འབྲེལ་ལས་ཚབ།

༩། དུ་རླུང་མར་ཕབ་ལྡནམ་འབད་བཞག་ནི། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས།

སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག། བརྡ་དོན་དང་བརྒྱད་འབྲེལ་ལྷན་ཁག། ཞབས་ཏོག ་ལྷན་ཁག། གསོ་བའི་ལྷན་ཁག། བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག། འབྲུག་ཚོང་བསྒྲགས་དང་བཟོ་གྲྭ་ལས་སྡེ། འབྲུག་གི་བཟོ་གྲྭ་ཚོགས་པ། ས་གནས་གཞུང་། ཤེས་རིག་ལྷན་ཁག།

༡༠། གཙོག་རླུང་མར་ཕབ་ལྡན་པའི་སྐྱེལ་འདྲེན་གོང་འཕེལ།

རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་ སྟངས་ལྷན་ཚོགས། དང་ བརྡ་དོན་དང་བརྒྱད་འབྲེལ་ལྷན་ཁག།

ས་གནས་གཞུང་། ཤེས་རིག་ལྷན་ཁག།

༡༡། གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་འཕྲུལ་ཆས་དང་མཐུན་འགྱུར།

རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས།

བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག།འབྲུག་གི་བཟོ་གྲྭ་ཚོགས་པ། འབྲུག་ཚོང་བསྒྲགས་དང་བ་ཟོ་གྲྭ་ལས་སྡེ། བརྡ་དོན་དང་བརྒྱད་འབྲེལ་ལྷན་ཁག། གསོ་བའི་ལྷན་ཁག།འབྲུག་རྒྱུ་ནོར་གཞི་བཟུང་གི་འོག་ལུ་ཡོད་པའི་བཟོ་གྲྭ། ཤེས་རིག་ལྷན་ཁག།

༡༢། སླར་འབྱུང་ནུས་ཤུགས་ལས་ཧྡྤེ་གོང་འཕེལ། བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལྷན་

ཚོགས།

༡༣། ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་གྱི་ཉེན་ཁ་མར་ཕབ། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས། ས་གནས་གཞུང་། ཤེས་རིག་ལྷན་ཁག།

༡༤། རླུང་འཚུབ་ཀྱི་སྔོན་གོང་ ་ཉེན་བརྡ་འབད་ནི།

ནང་སྲིད་དང་སྲོལ་འཛིན་ལྷན་ཁག། རྒྱལ་ཡོངས་ཆུ་དཔྱད་དང་གནམ་གཤིས་རིག་པའི་ལྟེ་བ།

རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས། ས་གནས་གཞུང།

༡༥། རླུང་མ་གི་སྤུས་ཚད་ལྟ་རྟོག། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས།

བསྟན་རྒྱས་་ལྷན་ཁག།འབྲུག་གི་བཟོ་གྲྭ་ཚོགས་པ། འབྲུག་ཚོང་བསྒྲགས་དང་བ་ཟོ་གྲྭ་ལས་སྡེ། གསོ་བའི་ལྷན་ཁག། འབྲུག་རྒྱུ་ནོར་གཞི་བཟུང་གི་འོག་ལུ་ཡོད་པའི་བཟོ་གྲྭ།

༡༦། ཁྱིམ་སྡེའི་གཙོག་རླུང་མར་ཕབ། ཤེས་རིག་ལྷན་ཁག། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས།

ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག། ས་གནས་གཞུང། གསོ་བའི་ལྷན་ཁག།

༡༧། ནུས་ཤུགས་གོང་འཕེལ། བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག།ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག། འབྲུག་བལྟ་བཤལ་ཚོགས་སྡེ། ས་གནས་གཞུང་རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་ སྟངས་ལྷན་ཚོགས།

83

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

མཇུག་ཐོ། ༡ནགས་ཚལ་གྱི་དུ་རླུང་ལེ་ཤ་་མར་ཕབ་གཏངམ་ཨིན། འདི་གིས་ས་གཤིས་བརྟན་ཏོག་ཏོ་བཞག་ནི་ནང་ གྲྲོགས་རམ་འབདཝ་ཨིན། འདི་གིས་འབད་ ཧི་མ་ལ་ཡ་གི་ས་ཁོང་ཚུ་གིས་ ནགས་ཚལ་བདག་འཛིན་འབད་ནི་འདི་ གལ་ཅན་ཅིག་ཨིན། ༢འབྲུག་གི་ནུས་ཤུགས་ཉམས་སྲུང་གི་སྲིད་བྱུས་ འགོ་བཙུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། -www.xinhuanet.com༣སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༤ ལུ་འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ ས་སྣུམ་ ཡོངས་བསྡོམས་ ཊོན་ ༦༥༠༢༢༠ ཉོ་སྤྱོད་འབད་དེ་ཡོད། DNR, ༢༠༡༧། ༤རྒྱལ་གཞུང་འབྲུག་གི་སྙན་ཞུ་དང་འཁྲིལཝ་ད་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༤ ལུ་བཟོ་སྐྲུན་ལས་སྡེ་གིས་ ནུས་ཤུགས་ཡོངས་བསྡོམས་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༤༢ དང་ བཟོ་གྲྭ་ལས་སྡེ་གིས་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༣༧ དེ་ལས་སྐྱེལ་འདྲེན་ལས་སྡེ་་གིས་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༡༩ ཉོ་སྤྱོད་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། Bhutan EDD 2015, འབྲུག་ནུས་ཤུགས་བཟོ་སྐྲུན། བཟོ་གྲྭ་རྩིས་ཞིབ་སྙན་ཞུ། རྩི་ཞིབ་སྙན་ཞུ་ལག་ལེན། ནུས་ཤུགས་ལག་ལེན་དང་འབྲེལ་བའི་ དམིགས་བསལ་གྱི་འཕྲུལ་རིགས།༥སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ ལུ་བཟོ་སྐྲུན་ལས་སྡེ་ཚུ་གིས་ ཁ་འབགཔ་ ༣༨༦༦ ལུ་གཡོག་སྤྲོད་དེ་ཡོད་པའི་ཁར་ འབྲུག་གི་ ནང་འཁོད་འོང་འབབ་ཡོངས་བསྡོམས་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༡༥་༨༧ བཟོ་ཚུགས་ཏེ་ཡོད། འདི་དང་གཅིག་ཁར་ ལས་བྱེདཔ་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༣་༢ ལ་གཡོག་སྤྲོད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། DNR, 2017་༦འཛམ་གླིང་གསོ་བའི་ལས་སྡེ།༢༠༡༦།རྒྱལ་སྤྱིའི་ ཁྲོམ་ཚོགས་གཙོག་རླུང་གནས་བསྡུད། ༧འཛམ་གླིང་གསོ་བའི་ལས་སྡེ། ༢༠༡༦།༨འཛམ་གླིང་གསོ་བའི་ལས་སྡེ། ༢༠༡༦།༩རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ལྷན་ཚོགས། ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་ ༡༢ པ། ༢༠༡༨ ལས་ ༢༠༡༣། ཤོགས་གྲང་ ༥༡། ༡༠ནུས་ཤུགས་ལས་ཁུངས། ༢༠༠༥། འབྲུག་ནུས་ཤུགས་གནས་སྡུད་ ཡིག་དེབ། ཐིམ་ཕུ། བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག། འབྲུག་གཞུང།༡༡ཨེཞིཡ་གོང་འཕེལ་དངུལ་ཁང་ ༢༠༡༩ སྲིད་བྱུས་གསལ་བཀོད། འབྲུག་གི་གཙོག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་མར་ཕབ་ཀྱི་ལམ་སྟོན་སྲབ་ཁྲ་དང་ཐབས་བྱུས་ ༢༠༡༧ ལས་ ༢༠༢༥། ལམ་འགྲུལ་ཉེན་སྲུང་དང་སྐྱེལ་འདྲེན་དབང་འཛིན་དང་འཁྲིལཝ་ད་ ཨེཆ་ཌི་ཝི༼HD-

Vs༽འདི་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༦༠ བཏོན་མི་དང་ བརྒྱ་ཆ་ལས་༧༠ དང ༩༠ གཙོག་རླུང་གི་རྒྱུ་ཆ་བཏོན་མི་ཨིནམ་མ་ཚད་ འགྲུལ་འཁོར་ཡོངས་བསྡོམས་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༧༣ ཡོདཔ་ཨིན་མས།༡༢འགྲུལ་ཉེན་སྲུང་དང་སྐྱེལ་འདྲེན་དབང་འཛིན། www.rsta.gov.bt༡༣ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ འགྲུལ་འཁོར་མཁོ་སྒྲུབ་དང་ནང་འདྲེན་གྱི་གནས་ཚད་ལུ་ གཞི་བཞག་་ཐོག་ལས་དང་ མར་ཕབ་གཏང་ནིའི་སྲིད་བྱུས་མེ་མི་དང་གྲལ་ སྤྱི་ལོ ༢༠༣༠་ ལུ་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ འགྲུལ་འཁོར་ནང་འདྲེན་ བསྡོམས་ཀྱི་ལས་ཚན་ ༡༨༠༠༠༠ འོང་ནི་ཨིན་མས། ད་རུང་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༣༠ ནང་ལུ་ ནང་འཁོད་སྐྱེལ་འདྲེན་ལས་སྡེ་ཚུ་ལས་ དུ་རླུང་ ཊོན་ ༦༦༠༠༠༠ ཐོན་ནི་ཨིན་མས། ཨེཞིཡ་གོང་འཕེལ་དངུལ་ཁང། ༢༠༡༧། འབྲུག་གི་འགྲུལ་འཁོར་ལས་ཐོན་པའི་ གཙོག་རླུང་མར་ཕབ་ཀྱི་ལམ་སྟོན་ སྲབ་ཁྲ་དང་ཐབས་བྱུས་༢༠༡༧ ལས་ ༢༠༢༥། ༡༤སྤྱི་ལོ ༢༠༠༦ ལས་ ༢༠༡༢ གི་བར་ ནགས་ཚལ་ལུ་གཞི་བརྟེན་འབད་བའི་བཟོ་གྲྭ་ ༤༧༠ ལས་ ༩༥༤ ཡར་འཕར་འགྱོ་སྟེ་་ཡོདཔ་མ་ཚད་ ས་གཏེར་གྱི་བཟོ་གྲྭ ༩༡ ལས་ ༢༣༦ལུ་ཡར་སེང་འགྱོ་སྟེ་ཡོ་www.kuenselonline.comདང་www.xinhuanet.com

༡༥www.kuenselonline.com༡༦ནགས་ཚལ་ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་སྡེ་ཚན་ ༢༠༡༨། རྒྱལ་ཡོངས་ནགས་ཚལ་དངོས་ཆས་་ཐོ་གཞུང་སྙན་ཞུ་། རྒྱལ་ཡོངས་ནགས་ཚལ་ཐོན་སྐྱེད་གླེགས་བམ་ ༢ པ། ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག། དཔལ་ལྡན་འབྲུག་གཞུང། རྒྱལ་ཡོངས་ནགས་ཚལ་ གངོས་ཆས་ཐོ་གཞུང་ དང་འཁྲིལཝ་ད་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ ནགས་ཚལ་གྱིས་ དུ་རླུང་ ཊོན་ས་ཡ་ ༧༠༩ སྐྱེས་ཚལ་དང་ སའི་ནང་ལུ་ རང་བཞིན་གྱི་སྨིན་པའི་ རྫས་རླུངས་སྦེ་གསག་བཞག་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། ༡༧ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས། སྤྱི་ལོ ༢༠༡༨ གི་ནགས་ཚལ་གྱི་ གནས་སྟངས་དང་གངས་ཁ།༡༨ཨེ་ཤི་ཡ་གོང་འཕེལ་དངུལ་ཁང ༢༠༡༣། འབྲུག་སྐྱེལ་འདྲེན་ ༢༠༤༠ འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་གཏད།༡༩ཨེ་ཤི་ཡ་གོང་འཕེལ་དངུལ་ཁང ༢༠༡༩ གི་སྲིད་བྱུས་གསལ་བཀོད། འབྲུག་གི་འགྲུལ་འཁོར་ལས་ཐོན་པའི་ གཙོག་རླུང་མར་ཕབ་ཀྱི་ལམ་སྟོན་ སྲབ་ཁྲ་དང་ཐབས་བྱུས་༢༠༡༧ ལས་ ༢༠༢༥།༢༠ཨེ་ཤི་ཡ་གོང་འཕེལ་དངུལ་ཁང ༢༠༡༩། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༥ གི་གནས་ཚད་དང་ཕྱདཔ་ད་ སྤྱི་ལོ ༢༠༣༠ ལུ་ རྡུལ་ཕྲན་ཕྱིར་ཐོན་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༦༥ དང་ ནའི་ཊོརོས་ཨོག་སའིཌ ༼NOx༽ ཕྱིར་ཐོན་བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༤༠ མར་ཕབ་གཏང་ཚུགས་ནི་ཨིན་མས། ནག་རླུང་ཡང་ ཚད་འཛིན་འབད་ཚུགས་ནི་ཨིནམ་མ་ཚད་ དུ་རླུང་མར་ཕབ་གཏང་ནི་ཨིན། ༢༡ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་ ལས་འགུལ་ མེ་ག་ཝཊ་ ༢༥ ཁ་གསལ་བཀོདཔ། ༢༢བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག། ༢༠༡༣། སླར་བྱུང་ནུས་ཤུགས་ སྲིད་བྱུས་སོར་སབ། འདི་ནང་གློག་མེ་བཟོ་སྐྲུན་ཚུདཔ་ཨིན། ཀ། ཉིན་དྲོད་གློག་ཤུགས་ མེ་ག་ཝཊ་༥། ཁ། རླུང་འཕྲིན་གློག་ཤུགས་ མེ་ག་ཝཊ་༥། ག། སྐྱེས་ཚལ་གློག་ཤུགས མེ་ག་ཝཊ་། དང་ གློག་ཤུགས་བཟོ་སྐྲུན་ ཀ། སྐྱེལ་ཚལ་ནུས་ཤུགས་ལམ་ལུགས། ཁ། ཉིན་དྲོད་གློག་ཤུགས་ལམ་ལུགས། མེ་ག་ཝཊ་༣ འདྲ་མཉམ། ༢༣སྲིད་བྱུས་འདི་གི་སྐབས་ ལོ་ལྔའི་འོང་འབབ་ཁྲལ་གྱི་སྤུས་ཚད་ལྡན་པའི་ལས་འགུལ་ འདི་ཡང་ ལས་འགུལ་བཟོ་བཀོདཔ་དང་བཟོ་སྐྲུན་པ་དང་ དབུལ་ཕོངས་ཀྱི་གནས་ཚད་དང་ གཞན་ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་གནད་དོན་ཚུ་གི་ཐོག་ལས་ རྒྱལ་ཡོངས་ཚོགས་བསྡུ་གིས་ གསལ་བསྒྲགས་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ལས་འགུལ་ཚུ་ མཐའ་ཟུར་གི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་དོན་ལམ་ལུགས་འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་མི། ༢༤སླར་བྱུང་ནུས་ཤུགས་ལས་ཁུངས། བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག། ༢༠༡༧། རྒྱལ་ཡོངས་ནུས་ཤུགས་ཉམས་སྲུང་སྲིད་བྱུས། ༢༥སླར་བྱུང་ནུས་ཤུགས་ལས་ཁུངས། བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག། ༢༠༡༨། ནུས་ཤུགས་ཀྱི་ལམ་སྟོན་སབ་ཁྲ།༢༦བུ་ཀྲན་ཨི་ཨི་ཌི ༼EDD༽ ༢༠༡༥། འབྲུག་ནུས་ཤུགས་བཟོ་སྐྲུན། བཟོ་གྲྭ་རྩིས་ཞིབ་སྙན་ཞུ། རྩིས་ཞིབ་ལག་ལེན་ སྙན་ཞུ། ནུས་ཤུགས་ལག་ལེན་གྱིའཕྲུལ་རིགས་དམིགས་བསལ་བཀོད་པ།༢༧དབང་ཕྱུག་བསྟན་འཛིན། གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་གཡུས་ཁར་ ཨ་ལོ་ཚུ་གི་གཙོག་རླུང་དང་འབྲེལ་བ་།མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་འབྲེལ་བའི་ཞིབ་འཚོལ། ༡༤༠༔༦༩༡༔༦༩༨།༢༨བསྟན་རྒྱས་བློན་པོ་ ལོག་ནཏ་ཤར་མ་གི་ རྒྱལ་ཡོངས་ཚོགས་བསྡུ་ སྤྱི་ཟླ་༦ པའི་ སྤྱི་ཚེ་ ༡༤ གི་དྲི་བའི་ ལན་གསལ། ༢༩www.kuenselonline.com༣༠རྒྱལ་གཞུང་ཉེན་བཅོལ་ལས་འཛིན་ཚད་ཀྱིས་ ཁྱིམ་གུང་ ༣༠༠༠༠ དེ་ཅིག་ལུ་ རྒུད་འཐུས་ཚུ་སྤྲོདཔ་ཨིན། www.kuenselonline.com

84

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

85

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma Tshering, NEC

ལེའུ་༤ པ། ཆུ།

86

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma Tshering, NEC

འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་སྤུས་ཚད་ལྡན་པའི་ ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་མང་རབ་ཅིག་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་ ཁཝ་དང་འཁྱེག་ཕུང་ གཙང་ཆུ་དང་མཚོ་ རོང་ཆུ་དང་ཆུ་རང་བྱུང་ ཞིང་ཆུ་ དང་ཆར་ཆུ་ སའི་རློན་གཤེར་དང་ས་འོག་གི་ཆུ་ཚུ་ཨིན། མི་སྡེ་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་ ཆུ་བགོ་བཤའ་དང་མཉམ་འབྲེལ་འཛིན་སྐྱོང་ལག་ལེན་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་ཐོག་ལས་ ཆུ་གི་འབྲུག་མི་ཚུ་གི་ ལམ་སྲོལ་དང་སྲོལ་རྒྱུན་བདག་འཛིན་ལུ་ཕན་ཐོག་སྟེ་ཡོད། ཆུ་འདི་སེམས་ཁམས་དང་ཆོས་ཕྱོགས་ཀྱི་མཛད་སྒོ་གི་དོན་ལུ་གལ་ཆེ་དྲག་ཅིག་ཨིན་མ་ཚད་ལྷ་ཆོས་སྐྱོང་སྲུང་མ་རྣམས་ཀྱི་གནས་ཡང་ཨིན་མས།༡ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ག་ནི་བ་ཕྱུག་པོའི་ གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་ཆུ་འདི་ མིའི་ཚེྤེ་སྲོག་དང་ དཔལ་འབྱོར་གྱི་གཞི་རྟེན་ཅིག་ཨིན། འདི་ཡང་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་གྱི་གཞི་རྩ་ངོ་མ་ཅིག་ཨིན་མི་བཞི་ སོ་ནམ་དང་ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་ བལྟ་བཤལ་དང་ གནས་ཚད་ཆུང་བའི་བཟོ་གྲྭ་ཚུ་དང་ ཕྱི་གཟུགས་ སྨན་སྤྱོད་དང་ ཆོས་དང་འབྲེལ་བའི་དགོས་དོན་ཚུ་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ཡོད་པའི་ ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༩༠ དེ་ཅིག་ལག་ལེན་དངོས་འཐབ་འབདཝ་ཨིནམ་ཚད་ ནང་འཁོད་ཀྱི་མི་རློབས་ ཕྱེད་ཀ་དེ་ཅིག་ལུ་ ལཱ་གཡོག་གི་གོ་སྐབས་བྱིན་ཐོག་ལས་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ ནང་འཁོད་ཀྱི་འོང་འབབ་ཡོངས་བསྡོམས་ བརྒྱཆ་ལས་ ༡༥ བཟོཝ་ཨིན། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ ནུས་ཤུགས་ཀྱི་ལས་སྡེ་མང་ཤོས་ར་ ཆུར་བརྟན་གློག་མེ་འདི་ཨིན། ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་འདི་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་འོང་འབབ་བཟོ་མི་གཙོ་ཅན་ཅིག་ཨིན།༢

འབུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ ཆུ་ལངམ་སྦེ་ཡོད་དེ་ར་འབད་རུང་ གངས་རི་དང་ལུང་གཤོང་ཚུ་གི་སྐོར་ཏེ་ཡོད་པའི་ སའི་ཆགས་ལུགས་ལས་བརྟེན་ ཆུའི་ཐོད་སྐྱེད་མང་ཤོས་ཅིག་ར་ ལོང་སྤྱོད་མ་ཚུགས་པར་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ལས་བརྟེན་ གཙང་ཆུ་དང་རོང་ཆུ་ རང་བྱུང་གི་ཆུ་དང་ ས་འོག་ལས་འཐོན་པའི་ཆུ་ ལག་ལེན་འཐབ་སྟེ་ཡོད། ཆུའི་འབྱུང་ཁུངས་འདི་ཚུ་ཡང་ མིའི་ལས་སྣ་ རྩྭ་འབྲོག་དང་ནགས་ཚལ་ཐོན་སྐྱེད་ཕྱིར་ཐོན་ ས་གཏེར་རྡོ་བཏོན་ དེ་ལས་ ས་གཞི་འཕོ་འགྱུར་དང་བསྟུན་པའི་ གནམ་གཤིས་འགྱུར་འབྲེལ་གྱི་ཆར་ཤུགས་ཚུ་གི་མེདཔ་གཏང་ནིའི་་ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་ཨིན། ཆུའི་འཁོར་རིམ་གྱི་འགྱུར་བ་ གནམ་དགུན་ལུ་ ཆུ་སྐམ་མི་དང་ ནམ་བྱཱར་ ཆར་ཤུགས་ཚུ་ལས་བརྟེན་ ཆུ་རུད་ཐོན་ནི་དང་ཆུ་མ་ལང་བའི་དཀའ་ངལ་འདི་གིས་ ཞིང་ཆུ་དང་འཐུང་ཆུ་ དེ་ལས་ ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་ལུ་གནོད་ནིའི་ཉེན་ཁ་སྦོམ་ཡོད། ཁྲོམ་ཚོགས་གོང་འཕེལ་དང་མི་རློབས་ཡར་སེང་འགྱོ་མི་ལས་བརྟེན་ ཆུ་གི་སྤུས་ཚད་ལུ་ ཐོ་ཕོག་སྟེ་ཡོད་པའི་ཁར་ ཆུ་གཙོག་གྲིབ་ཞུགས་ནིའི་ཚ་གང་ཡང་ཡོདཔ་ཨིན། ལས་ཚན་འདི་གིས་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་ཀྱི་ ངོས་ལེན་

འབད་བའི་ཆུ་དང་འབྲེལ་བའི་གདོང་ལེན་ཚུ་ གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན།

ཆུ་གི་སྤུས་ཚད་དང་འབྲེལ་བའི་གདོང་ལེན། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱི་ཞིབ་འཚོལ་དང་ ལྟ་རྟོག་འདི་གིས གསལ་སྟོན་འབད་མི་ནང་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་རྒྱ་ཆེ་བའི་གནས་ཚད་ལུ་ གཙང་སྒྲ་ལྡནམ་སྦེ་ཡོདཔ་ཨིན་མས། ཨིན་རུང་ཁྲོམ་ཚོགས་གོང་འཕེལ་དང་ མི་རློབས་ཀྱི་གངས་ཁ་ ཡར་སེང་འགྱོཝ་ད་གཅིག་ཁར་ བཙོག་ཆུ་སྨན་བཅོས་དང་ཕྱགས་སྙིགས་བསྡུ་ལེན་གྱི་དཀའ་ངལ་ཡང་སྦོམ་སྦེ་ར་ཐོན་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་ཁྲོམ་དང་ཁྲོམ་ཚོགས་ཚུ་གི་་ཉེ་འདབས་ལུ་ཡོད་པའི་ གཙང་ཆུ་དང་རོང་ཆུ་གི་སྤུས་ཚད་ལུ་ཐོ་ཕོག་སྟེ་ཡོད། ཉེ་འདབས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་གི་གཙང་ཆུ་དང་མཚོ་ དེ་ལས་ས་འོག་ཏུ་ཡོད་པའི་ཆུ་ མང་ཤོས་ར་ ཁྲོམ་སྡེའི་བཙོག་ཆུ་དང་ཕྱགས་སྙིགས་ག་ལྷོད་སར་བཀོ་མི་ བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་ཁང་ཚུ་ལས་ཐོན་པའི་ བཙོག་ཆུ་དང་ས་གཏེར་ དེ་ལས་བཟོ་སྐྲུན་ཚུ་ལས་བརྟེན་ གཙོག་གྲིབ་ཞུགསཔ་ཨིན་པས། གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་ལས་བརྟེན་ གཙང་ཆུ་དང་རོང་ཆུ་ཚུ་ནང་ རག་རོ་དང་ཕྱགས་སྙིགས་ཡར་འཕར་འགྱོ་མི་འདི་གིས་ ཆུའི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ལུ་གནོདཔ་ཨིན།༣ སོ་ནམ་གྱི་དོན་ལུ་ལག་ལེན་འཐབ་པའི་ རྫས་ལུད་དང་སྨན་རྫས་ཚུ་གིས་ ཆུ་དང་ས་གཞི་ལུ་གནོད་རྐྱེན་ཡོད་ལུགས་ཚུ་ ལམ་ལུགས་དང་འཁྲིལ་ལྟ་རྟོག་མ་འབད་བར་ཡོདཔ་ཨིན།

ཁྲོམ་ཚོགས་སྦོམ་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་ བཙོག་ཆུ་ སྨན་བཅོས་འབད་ནིའི་འཕྲུལ་ཆས་ཚུ་ཡོད་དེ་འབད་རུང་ ཁྲོམ་ཆུང་ཀུ་དང་གྲྲོང་

87

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Dorji Phuntsho, NEC

གསེབ་ཀྱི་གཡུས་ཁར་ལས་ཕར་ བཙོག་ཆུ་འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ཆབ་མཛོད་དང་ས་དོང་སྤེད་དེ་བཟོ་བའི་ཆབ་གསང་ཚུ་ ལག་ལེན་འཐབ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། ཐིམ་ཕུ་༤ལུ་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༢༠ ལས་ཉུངམ་ ཁྱིམ་གུང་ཚུ་ བཙོག་དུང་གི་ལམ་ལུགས་ལག་ལེནའཐབ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་རུང་ མང་ཤོས་ར་ ནང་སྟོང་འགྲུལ་འཁོར་ལག་ལེན་འཐབ་སྟེ་ བཏོན་བཀོ་བའི་རང་སོའི་ཆབ་མཛོད་ལག་ལེན་འཐབ་ཨིན། ཆུ་གཙོག་པ་བཟོ་མི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཙོ་བོ་ར་ བཙོག་ཆུ་ འཛིན་སྐྱོང་ལེགས་ཤོམ་སྦེ་མ་འཐབ་པར་ བཞགཔ་ལས་བརྟེན་ཏེ་ཨིན་མས། ཐིམ་ཕུ་ཁྲོམ་གྱི་གཙོག་དུང་ཚུ་ཕྲངམ་ཕྲང་ས་ར་ གཙང་ཆུ་དང་འཐུད་འབྲེལ་འབད་དེ་ཡོད། མེ་མེ་ལ་ཁ་ལས་འཐོན་པའི་བཙོག་ཆུ་ཚུ་ཡང་ ཨོ་ལ་རོང་ཆུ་ནང་འཛུལ་ཏེ་ཡོད། འདི་དང་གཅིག་ཁར་ ཕྱགས་སྙིགས་ལས་ཐོན་པའི་ གཙོག་ཆུ་ཕྲངམ་ཕྲང་ས་ར་ ཨ་རྟག་གི་ཆུ་གཡུར་ནང་གཏང་མི་འདི་གིས་ གཙང་ཆུ་དང་རོང་ཆུ་བཙོག་པ་བཟོཝ་ཨིན། ཁྲོམ་ཚོགས་ཀྱི་མི་རློབས་ཡར་སེང་འགྱོ་མི་ལས་བརྟེན་ ཅ་ད་ངོས་ཉོ་སྤྱོད་ཀྱི་ལམ་ལུགས་འགྱུར་འགྱོ་མི་དང་ ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་གི་ཞབས་ཏོག་ག་དེ་ཅིག་བྱིན་དེ་ར་འབད་རུང་ གཙང་ཆུ་ནང་འགྱིབ་ཀྱི་ཕྱགས་སྙིགས་ཡར་སེང་འགྱོ་སྟེ་ཡོད། ཁྲོམ་ཁར་ལས་ཕར་ འགྲུལ་འཁོར་ཉམས་བཅོས་འབད་སའི་ སྣུམ་འཁོར་བཅོས་ཁང་མང་རབ་ཅིག་ཡོད་ནི་འདི་གིས་ ས་ཁོངས་འདི་ལས་ ས་སྣུམ་དང་འབྲེལ་བའི་ བཙོག་ཆུ་ཐོན་མི་འདི་ ཆུ་བཙོག་པ་བཟོ་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ངོ་མ་ཅིག་ཨིན།

འབྲུག་གི་མི་རློབས་བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༩༧ དེ་ཅིག་ འཐུང་ཆུ་གཙང་ཏོག་ཏོ་འཐུང་ནི་གི་གོ་སྐབས་འཐོབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན་རུང་ འཐུང་ཆུ་འདི་ཉེན་སྲུང་དང་ལྡནམ་མེདཔ་ཨིན། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ ལུ་འགོ་བཙུགས་ཏེ་ཡོད་པའི་ མི་སྡེ་འཐུང་ཆུའི་སྤུས་ཚད་ ལྟ་རྟོག་ལས་རིམ་འདི་གིས་ཐོབ་སྟེ་ཡོད་མི་ནང་ འབྲུག་གི་གཙང་ཆུ་ མང་ཤོས་ཅིག་ནང་ ཨི་ཀོ་ལི་གི་ཕྱ་འབུབ་ཡོདཔ་སྦེ་ བཀོད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། ཆུ་ནང་ལུ་ ཨི་ཀོ་ལི་ ཕྱ་འབུབ་ཡོད་པ་ཅིན་ ཆུ་འདི་འཐུང་མི་བཏུབ་ཨིན་མས། ༼ཆབ་གསང་གིས་བཙོག་གྲིབ་ཞུགས་པའི་རྟགས་སྟོནམ་ཨིན༽ ཆུ་གཙང་ཏོག་ཏོ་མེད་མི་ལས་བརྟེན་ ནད་གཞི་མང་རབ་ཅིག་ཐོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་ ནད་གཞི་ བཤལ་སྐྱུག་ནད་ ཚ་རིམ་གྱི་ནད་དང་ རྒྱུ་ཚད་ནད་ཚུ་ཨིན། ལོ་བསྟར་བཞིན་དུ་ འབྲུག་མི་མང་ཤོས་ར་ འཐུང་ཆུ་གཙང་སྒྲ་མེད་མི་ལས་བརྟེན་འཐོབ་པའི་ བཤལ་ནད་ཀྱི་ན་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱལ་འཛིན་ནད་གཞི་ཚད་འཛིན་ལྟེ་བ་དང་འཁྲིལཝ་ད་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༦ ལུ་དཔེ་ཚད་ ༥༧༤༠ དྲོད་ཚད་བཟོད་ཅན་གྱི་ལྟ་རྟོག་ནང་གཏང་མི་ནང་

བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༤༤་༣ འདི་མི་མང་གི་འཐུང་བཏུབ་༥ཡོདཔ་སྦེ་ཨིན་མས། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༦ གི་ཧེ་མ་ ཆུ་བཀྲམ་སྤེལ་འབད་མི་ཚུ་གིས་ ཆུ་་བརྟག་ཞིབ་དང་སྨན་བཅོས་ཀྱི་ལམ་ལུགས་ག་ནི་ཡང་ ལག་ལེན་མ་འཐབ་པར་ཡོདཔ་ཨིན། ཨིན་རུང་ ད་ལྟོའི་དུས་ལུ་ ལམ་ལུགས་ཚུ་གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད། འདི་ནང་གཙུག་སྡེའི་མཐུན་འབྲེལ་དང་ མ་དངུལ་ ཅ་ཆས་དང་མི་སྟོབས་ཀྱི་གདོང་ལེན་ཚུ་ བྱུང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན།

ཆུའི་ཁྱབ་ཚད་དང་ གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་དང་འབྲེལ་བའི་གདོང་ལེན། མི་ངོ་རེ་རེ་ལུ་ཆུ་ལངམ་སྦེ་ཡོད་དེ་ར་འབད་རུང་ གནམ་གཤིས་འགྱུར་འབྲེལ་ལས་བརྟེན་ དུས་ཚད་དང་བསྟུན་པའི་ཆུ་དང་ ནང་འཁོད་འཐུང་ཆུ་དང་ ཞིང་ཆུ་མ་ལང་བའི་དཀའ་ངལ་ཐོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་གོང་འཕེལ་ལུ་ཐོ་སྦོམ་ཕོག་སྟེ་ཡོད། གནམ་དགུན་གྱི་དུས་ལུ་ འཐུང་ཆུ་དང་ཞིང་ཆུ་གཉིས་ཆ་ར་ མ་ལང་པའི་དཀའ་ངལ་ཐོན་ཏེ་ཡོད། ཁྱིམ་ནང་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་དང་ གནས་ཚད་ཆུང་བའི་ ཆུར་འདྲེན་གྱི་་དོན་ལུ་ ཆུ་་རང་བྱུང་དང་ས་འོག་ལས་འཐོན་པའི་ཆུ་ལས་འོངམ་ཨིན། ནམ་བྱཱར་གི་ཆར་ཆུ་འབབ་པའི་དུས་འགྱུར་དང་ སྐྱེད་ལྡན་གནས་སྟངས་མར་ཉམས་ཐོག་ ཆུ་རུད་ཀྱི་རྐྱེན་ངན་ལས་བརྟེན་ ས་འོག་ཏུ་ཡོད་པའི་ཆུ་འབྱུང་ཁུངས་ཚུ་ ཕྱག་བདའཝ་ལས་ སྐམ་འགྱོ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། ཚན་རིག་པ་ཚུ་གིས་ཚད་རྩིས་བཏོན་ཏེ་ཡོད་མི་ནང་ སྤྱི་ལོ་ ༢༡༠༠ ལུ་ ལྷོ་ཨི་ཤི་ཡ་གི་རྒྱལ་ཁབ་ཚུ་གིས་ ནམ་སྐམ་༦པའི་དུས་ལུ་ ཆར་ཆུ་བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༥ མར་ཕབ་འགྱོཝ་ ཤེས་ཚུགས་ཟེར་ཨིན་མས། རྒྱལ་ཡོངས་ཆུར་འདྲེན་འཆར་གཞི་གཙོ་བོ་ ༢༠༡༦ དང་འཁྲིལཝ་ད་ སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ས་གཞི ཨེ་ཀར་ བརྒྱ་ཆ་ ༡༠༥༦༨༢ ལས་ ༦༤༢༤༨

88

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Dorji Phuntsho, NEC

དེ་ཅིག་ སྔར་སྲོལ་༧གྱི་ཆུར་འདྲེན་ལམ་ལུགས་ ཆར་ཆུ་ལུ་བརྟེན་སྡོད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་མས། ས་རོ་སྤུ་ན་ཁ་ ཐིམ་ཕུ་དང་དབང་འདུས་ཀྱི་ ས་ཁོང་ཚུ་ནང་ ཆུ་གསག་ནིའི་དོན་ལུ་བུག་དོང་ཚུ་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་ཡར་འཕར་འགྱོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱ་གར་གི་ས་མཚམས་བདའ་སྟེ་ཡོད་པའི་ ཐང་ཚུ་ནང་ ས་འོག་ལས་ཐོན་པའི་ཆུ་གི་ཐོན་སྐྱེད་ཡོད་དེ་ར་འབད་རུང་ ས་གཞི་མར་ཆག་འགྱོ་ནི་དང་གཙོག་གྲིབ་ཞུགས་ནི་ དེ་ལས་ ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་ ཚད་ལས་འགལ་ ལག་ལེན་འཐབ་ནི་གི་ཉེན་ཁ་ཚུ་ སང་ནིའི་དོན་ལུ་ དྲན་པ་བཏོན་ཐོག་ལས་ལག་ལེན་འཐབ་དགོཔ་ཨིན་མས།

ལོ་ངོ་བཅུ་ཕྲག་གསུམ་གྱི་རིག་ལུ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ གྲྲོང་གསེབ་དང་ཁྲོམ་ཁར་ལས་ཕར་ ཆུ་བཀྲམ་སྤེལ་འབད་ནི་དང་ གཙང་སྒྲ་འཕྲོད་བསྟེན་བཏོན་ནི་ནང་ གོང་འཕེལ་འགྱོ་སྟེ་ཡོདཔར་ཨིན།༨ ཨིན་རུང་ ཁྲོམ་དང་གྲྲོང་གསེབ་ནང་ ཆུ་བཀྲམ་སྤེལ་གྱི་དོན་ལུ་ ལག་ལེན་འཐབ་ཡོད་པའི་གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་ཚུ་ ཡར་རྒྱས་གཏང་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན། གཞི་ཆགས་ཁ་བཏོར་ཏེ་ཡོད་པའི་ ས་ཆའི་གནས་སྟངས་ལས་བརྟེན་ ཆུ་སྨན་བཅོས་ཀྱི་འཕྲུལ་ཁང་བཙུགས་མི་འདི་ བྱ་སྟབས་མ་བདེཝ་ཅིག་སྦེ་ཡོདཔ་ཨིན་པའི་ཁར་ གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་ ཆུ་དུང་དང་ཆུ་གསག་མཛོད་ དེ་ལས་ ཆུའི་ཁབ་ཏོ་ཚུ་ཡང་ཚད་ཅིག་ལས་འགལ་མེདཔ་ཨིན། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ གི་མི་རྩིས་དང་འཁྲིལཝ་ད་ ཁྱིམ་གུང་བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༨༡ གི་ དུས་རྒྱུན་ དྲོ་པ་དང་ཉིན་མ་ དེ་ལས་ ཕྱི་རུ་ ལང་པའི་ཆུ་གི་ཐོན་སྐྱེད་ཡོདཔ་ཨིན་མས།༩ དེ་ལས་ཁྱིམ་གུང་བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༡་༦ གིས་ ཆུ་དབོག་པར་ དུས་ཡུན་སྐར་མ་ ༣༠ གི་ས་ཁར་འགྱོ་དགོ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་མས། མི་སྡེ་ ༡༩ བརྩི་སྟེ་ ཁྱིམ་གུང་ ༣༣༦༡༠ གི་ཆུའི་རྐ་སྐམ་སོང་བའི་སྙན་ཞུ་ཚུ་འཕུལ་ཏེ་ཡོད།

གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་གཙང་སྒྲ་འཕྲོད་བསྟེན་གྱི་གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་ མང་ཆེ་ཤོས་ར་ ས་དོང་ཆབ་གསང་དང་ ཆུ་བཤལ་བཏུབ་པའི་གསང་ཆབ་ ཚུ་ཨིན་་མས། ཁྲོམ་ཚོགས་གཙང་སྒྲ་བཞག་ནིའི་དོན་ལུ་ གསག་མཛོད་ཚུ་ལག་ལེན་འཐབ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པའི་ཁར་ བཙོག་ཆུ་ཕྲངམ་ཕྲང་ས་ར་ མཐའ་འཁོར་ལས་ཕར་གཏང་དོ་ཡོདཔ་ཨིན།

ས་གཤིས་དང་འབྲེལ་བའི་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཅན་གྱི་གདོང་ལེན།འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ ཆུ་དང་འབྲེལ་བའི་རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཅན་གྱི་ཉེན་ཁ་ཡོད་ལུགས་ མི་མང་ག་ར་གི་ཤེསཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་ཆ་གི་གནས་སྟངས་ཚུ་གར་ གངས་ཅན་འབད་ནི་འདི་གིས་ ཆུ་

རུད་ལས་བརྟེན་ ས་གཞི་མགྱོགས་སུ་འབད་ཕྱག་བདའ་འགྱོ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། གཙང་ཆུ་ཡང་ གཏིང་ཟབ་དྲག་ཡོད་པའི་ ལུང་གཤོང་དང་ རྫ་རོང་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་འགྱོ་དོ་ཡོདཔ་ལས་ ནམ་བྱཱར་གི་དུས་ལུ་ ཆུ་སྦོམ་འགྱོཝ་ཨིན། ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་ལས་དང་འབྲེལ་བའི་ ཆར་ཤུགས་ལས་བརྟེན་ ཆུ་རུད་ ཁྱབ་ཆེ་དྲག་འབད་ཐོན་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོད།༡༡ འཕྲལ་གྱི་ལོ་ཁམས་ཅིག་ནང་བྱུང་བའི་ ཆུ་རུད་ཀྱི་རྐྱེན་ངན་ཚུ་ཡང་ སྤྱི་ལོ ༢༠༠༠ ལོར་ ཕུན་ཚོགས་གླིང་དང་ཐིམ་ཕུ་གི་གཞུང་ལམ་ཟླཝ་གཅིག་དེ་ཅིག་ གསུབ་བཞག་སྟེ་ཡོད་པའི་ ནམ་བྱཱར་གྱི་ཆར་ཤུགས་ལས་བརྟེན་བྱུང་བའི་ ཕུན་ཚོགས་གླིང་གི་ཆུ་རུད། སྤྱི་ལོ ༢༠༠༤ ཤར་ཕྱོགས་འབྲུག་གི་ནམ་བྱཱར་གྱི་ཆུ་རུད། རླུང་འཚུབ་ཨཡི་ལ་ལས་བརྟེན་པའི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༩ གི་ཆུ་རུད ། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༦ གི་ལྷོ་ཕྱོགས་ཁ་ཐུག་ལུ་བྱུང་བའི་ ཆུད་རུད། འདི་གིས་གསར་སང་གི་ཁྲོམ་ ཡོང་རྫོགས་ཕྱག་བདའ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། ཆུ་རུད་འདི་གིས་ ཆུ་བསག་སྟེ་ཡོད་པའི་ས་གཞི་ཚུ་ནང་ལས་ སའི་བཅུད་ཉམས་ཕྱག་བདའ་་ནི་ སྟེང་ས་ཕྱག་འབག་ནི་ ས་རུད་ཐོན་ནི་དང་ཆུ་ལམ་ཐོན་ནི་ཚུ་གི་ཐོག་ལས་ སའི་བཅུད་མར་ཉམས་བཅུགཔ་ཨིན། སྤྱི་ལོ ༢༠༠༣ གི་ལོ་ནང་ རྩ་ཏི་ཆུ་གི་གཙང་ཆུ་ལུ་ བྱུང་བའི་ ས་རུད་འདི་གིས་ ཆུ་ཁ་གློག་མེ་ལས་འགུལ་ལུ་ ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་ མཚོ་གཅིག་བྱུང་སྟེ་ཡོད་མི་འདི་ལས་བརྟེན་ ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་ཚུ་ལུ ཉེན་ཁ་ཡོད་ལུགས་ཚུ་ སྟོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན།

ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་བསྟུན་ ཚ་དྲོད་ཡར་སེང་འགྱོ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། འབྲུག་གི་འཁྱེག་ཕུང་ ༦༧༧ ཚུ་ཞུ་འགྱོ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན།༡༢ ཆུ་ལེ་ཤ་གསགཔ་ལས་བརྟེན་ ཆུ་གསུམ་ཁྱོན་མི་ཊར་ ས་ཡ་འབད་ ཕྱིར་ཐོན་ཐོག་ལས་ འགས་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་ཨིན། ཆུ་རུད་འདི་ལས་བརྟེན་ གཙང་ཆུ་ནང་རྡོ་དང་བྱེམ་ལ་སོགས་པ་ ཕྱགས་བདའཝ་ལས་ གློག་མེའི་གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་ལུ ་གནོད་

89

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma Tshering, NEC

རྐྱེན་རྐྱབ་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་ཨིན།༡༣ གནོད་དོན་འདི་ཚུ་ལས་བརྟེན་ཏེ་ ལོ་ངོ་ལྔ་ཅུ་གི་ནང་འཁོད་ འཁྱེག་མཚོ་འགས་ཏེ་བྱུང་བའི་ ཆུ་རུད་ཀྱི་རླབས་ཚད་ཡར་ཕར་འགྱོ་སྟེ་ཡོད། ལོ་ངོ་ ༤༠ གི་རིང་ལུ འཁྱེག་མཚོ་འགས་ཏེ་བྱུང་བའི་ ཆུ་རུད་ཀྱི་རྐྱེན་ ༥ དང་ ལོ་ངོ་ ༢༠༠ གི་ནང་འཁོད་ འདི་བཟུམ་གི་རྐྱེན་ངན་འཚུབ་ཆེན་ ༢༡ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ དྲན་ཐོ་བཀོད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན།

རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་འདི་ཡང་ སྤྱི་ལོ་ ༡༩༩༤ ལུ་བྱུང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་ ཤར་ཕྱོགས་ལུ་ཡོད་པའི་ ཀྲུཡི་འཁྱེག་མཙོ་འགས་པ་བརྟེན་ ཆུ་རུད་མཐོ་ཚད་ ༢ དང་ རིང་ཚད་ ཀི་ལོ་མིཊར་ ༢༠༠ ཐོན་ཡོདཔ་ཨིན་མས། རྐྱེན་ངན་འདི་ལས་བརྟེན་ མིའི་ཚེ་སྲོག་ ༢༠ བྱང་ཡོད་པའི་ཁར་ སྒོ་ནོར་གཡག་དང་འབྲུ་སྣ་གི་རིགས་ཚུ་ཕྱགས་བདའ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གི་མ་ཚད་པར་ ཁྱིམ་དང་ཆུ་འཁོར་ ཟམ་དང་ས་གཞི་ཚུ་ལུ་གནོད་རྐྱན་རྐྱབ་སྟེ་ཡོད། རྐྱེན་དེའི་ཤུལ་ར་ སྤྱི་ལོ་ ༡༩༩༨ ལུ་ ཙ་སྒྲིག་མཚོ་འགས་ཏེ་བྱུང་བའི་ཆུད་རུད་དང་ སྤྱི་ལོ ༢༠༠༨ ལུ་ འཛིན་དེན་ འཁྱེག་མཚོ་འགས་ཏེ་ཐོན་པའི་ ཆུ་རུད་ཚུ་བྱུང་ཡོདཔ་ཨིན་མས། འཁྱེག་མཚོ་འགས་ཏེ་བྱུང་བའི་ཆུ་རུད་གཙོ་ཅན་འདི་ མོ་ཆུ་གི་རྐ་ ལེམ་ཐང་མཚོ་འགས་མི་འདི་ཨིན། འདི་གིས་ས་གནས་ནང་འཁོད་ཀྱི་ཞིང་ཆུ་ བཀྲམ་སྤེལ་ལུ་གནོད་རྐྱེན་རྐྱབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན།

ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་དང་འབྲེལ་བའི་ གདོང་ལེན། ཆུར་བརྟན་གློག་མེ་འདི་ འབྲུག་་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་གྱི་སྲོག་ཤིང་ཅིག་ཨིན། འདི་གིས་ བཟོ་གྲྭ་ཚུ་་གི་དོན་ལུ་ ནུས་ཤུགས་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༧༢ དང་ ཁྱིམ་སྡེ་དགོས་མཁོ་གི་དོན་ལུ་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༣༤་༣ སྒྲུབ་ཚུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན།༡༤ གློག་མེ་འདི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་འོང་འབབ་བཟོ་མི་ ལས་སྡེ་སྦོམ་ཤོས་ཅིག་ཨིན་པའི་ཁར་ འདི་གིས་ལོ་ངོ་བཅུ་ཕྲག་གི་རིང་ལུ་ ཞབས་ཏོག་དང་མི་ཚེ་འཚོ་སྐྱོང་ཡར་རྒྱས་གཏང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། སའི་ཆགས་ཐངས་ གངས་རི་རྩུབ་དྲགས་ཡོད་ནི་འདི་གིས་དང་ མགྱོགས་ལྷད་ཅན་གྱི་གཙང་ཆུ་ཚུ་ འཁྱེག་ཕུང་དང་འཁྱེག་མཚོ་ ནམ་བྱཱར་གྱི་ཆརཔ་ དེ་ལས་ སྲུང་སྐྱོབ་འབད་དེ་་ཡོད་པའི་ ཆུའི་རྐ་ཚུ་ལུ་བརྟེན་ནི་འདི་གིས་ ང་བཅས་རའི་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ གློག་མེ་གི་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་བྱིན་རླབས་འཇུག་སྟེ་ཡོད། འདི་ཡང་ གློག་མེ་ མེ་ག་ཝཊ ༢༤༠༠༠ ཐོན་ནི་གི་འོས་འབབ་ཡོདཔ་ཨིན། གློག་མེ་གི་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་མར་ཕབ་གཏང་ནི་ནང་གྲྲོགས་རམ་འབད་བའི་ གཙང་སྒྲ་དང་སླར་འབྱུང་གི་ནུས་ཤུགས་བྱིནམ་ཨིན། ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་བཅུ་གཉིས་པ་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལས ༢༠༡༣ དང་འཁྲིལཝ་ད་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་

དཔལ་འབྱོར་གི་གནས་སྟངས་འདི་ སྣ་ཁག་ཅན་ཅིག་ལུ་འགྱུར་མ་ཚུགས་པར་ཡོདཔ་ཨིན། མང་ཤོས་ར་ གློག་མེ་འདི་ལུ་བློ་གཏད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། གློག་མེ་འདི་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་འོང་འབབ་༡༥ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༣༠ དེ་ཅིག་བཟོཝ་ཨིན།

གློག་མེ་གི་ལས་སྡེ་འདི་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་ རྐྱེན་ངན་ཕོག་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་ཨིན། འཁྱེག་མཚོ་འགས་ཏེ་བྱུང་བའི་ ཆུ་རུད་དང་བསྟུན་པའི་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་ ཆུ་བྱག་དང་གློག་མེའི་ གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་ལུ་ གནོད་པ་བྱུང་ནིའི་ ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་ཨིན། འཁྱེག་ཕུང་ཚུ་ཞུ་འགྱོ་མི་ལས་བརྟེན་ཏེ་ གཙང་ཆུའི་གནས་སྟངས་འགྱུར་འགྱོ་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་དང་གྲལ་ གློག་མེ་ལས་འགུལ་མང་རབ་ཅིག་གཞི་བཙུགས་འབད་མི་འདི་ལུ་ ཡང་ ཐོ་ཕོག་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་ཨིན། རྐྱེན་ངན་གཞན་ཡང་ ཆར་ཆུའི་གནས་སྟངས་ཚུ་ལེགས་ཤོམ་སྦེ་ཧ་མ་གོཝ་ལས་བརྟེན་ཏེ་ ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་གློག་མེ་འཕྲུལ་ཁང་ཚུ་ལུ་ གློག་མེ་གི་ནུས་ཤུགས་གསོག་འཇོག་འབད་ནིའི་ འོས་བབ་དང་ལྕོགས་གྲུབ་སྦོམ་ཅིག་མེདཔ་ལས་ ནུས་ཤུགས་ཐོན་སྐྱེད་འདི་ཡང་ དུས་ནམ་འགྱུར་བ་ལས་བརྟེན་ཏེ་ གཙང་ཆུའི་ རྒྱ་ཚད་དང་བསྟུན་ འགྱུར་འགྱོ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། ནུས་ཤུགས་ཐོན་སྐྱེད་འདི་ ཆར་ཆུ་ལས་བརྟེན་པའི་ ས་རུད་དང་ཆུ་རུད་ཚུ་བྱུང་བའི་སྐབས་ གཙང་ཆུ་ནང་ རྡོ་དང་བྱེམ་ལ་སོགས་པའི་ རག་རོ་ཚུ་ལས་བརྟེན་ མར་ཕབ་གཏང་ནིའི་འོས་འབབ་ཡོད་ འདི་གིས་འབད་གློག་་མེ་འཕྲུལ་ཁང་ཚུ་གི་ ཐོན་

90

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཤུགས་དང་དཔལ་འབྱོར་གྱི་གནས་སྟངས་ལུ་ ཐོ་ཕོག་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་ཨིན། ནམ་ དགུན་ གཙང་ཆུ་གི་རྒྱ་ཚད་ཆུང་སུ་འགྱོ་བའི་དུས་དང་ གློག་མེ་གི་དགོས་འདོད་ཡར་ཕར་འགྱོ་མི་འདི་གིས་ ནམ་དུས་དང་བསྟུན་པའི་གློག་མེ་མ་ལང་པའི་དཀའ་ངལ་ཐོནམ་ལས་བརྟེན་ འདི་གིས་གཞུང་ལུ་ ཕྱི་རྒྱལ་ཁབ་ལས་ གློག་མེ་ནང་འདྲེན་འབད་ནིའི་ གནོན་ཤུགས་བྱིནམ་ཨིན།

གློག་མེ་བཟོ་སྐྲུན་འདི་གིས་ སའི་ཆགས་ལུགས་ལུ་ལྡོག་ནི་མེད་པའི་ འགྱུར་བ་འབག་འོངམ་ཨིན། བཟོ་སྐྲུན་ཀྱི་སྐབས་ ཕྱགས་སྙིགས་དང་ཅ་དངོས་ལྷག་ལུད་ དེ་ལས་ རྫས་འགས་ཚུ་ལས་བརྟེན་ མི་སྡེ་དང་མཐའ་འཁོར་ལུ་གནོདརྐྱབ་ཨིན།

ད་ལྟོའི་དུས་ལུ་ གློག་མེ་བཟོ་སྐྲུན་གྱི་འཕྲུལ་ཁང་ཚུ་ ས་ཁ་དམའ་ས་དང་ལུང་གཤོང་ཚུ་ནང་ལུ་ གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་ཆུའི་མཐའམ་བདའ་སྟེ་བཟོ་སྐྲུན་འབད་ནིའི་འཆར་གཞི་དང་འཁྲིལཝ་ཨིན་མས། འཕྲུལ་ཁང་མང་ཤོས་ནང་ གཙང་ཆུའི་ལམ་ལས་ཁ་བསྒྱུར་གཏང་བའི་ གསག་མཛོད་དང་ས་འོག་གི་ལམ་ཚུ་ཡོདཔ་ཨིན།འདི་གིས་ཆུར་གནས་ཀྱིས་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ལུ་ གནོན་ཤུགས་བྱིནམ་ཨིན། ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་ རྒྱ་ཆེ་དྲགས་འབད་ རྒྱ་སྐྱེད་གཏང་མི་འདི་གིས་ བལྟ་བཤལ་ཚུ་ལུ་བརྟེན་པའི་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཡོད་པའི་ མཛེས་ཆ་ལྡན་པའི་ ལུང་གཤོང་ཚུ་གནོད་རྐྱེན་རྐྱབ་ནིའི་ ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་ཨིན།

རྒྱལ་རབས་དང་འཁྲིལཝ་ད་ ཆུ་ལག་ལེན་དང་འབྲེལ་བའི་ སྲིད་གཞུང་སྐྱོང་མི་ གཙུག་སྡེ་མང་རབ་ཅིག་ལུ་ སྲིད་བྱུས་དང་འཆར་གཞི་ དེ་ལས་ ལས་རིམ་གྱི་གནས་ཚད་ནང་འབྲེལ་བ་མེདཔ་མ་ཚད་ འདི་གིས་འབད་ མཉམ་འབྲེལ་མེདཔ་དང་འགན་ཁྲི་ཚུ་ཁ་

བཏོར་འགྱོ་ནི་ དེ་ལས་ བརྩན་ཤུགས་ཁུངས་མེདཔ་ལུ་འགྱོཝ་ཨིན་པས། འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་ཐབས་ལམ་ ་རྗེས་སུ་འབྲངས་ཐོག་ལས་ ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ཡུན་བརྟེན་གྱི་ཐོག་ལས་ འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནིའི་དོན་ལུ འོས་འབབ་དང་ལྕོགས་གྲུབ་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་འདི་ གལ་ཆེ་དྲག་ཅིག་ཨིན། འདི་ཡང་ གོང་འཕེལ་དང་འབྲེལ་བའི་ ཉམས་སྲུང་གི་དགོས་འདོད་ཚུ་ ཚད་སྙོམས་དང་ལྡནམ་བཟོ་ནི་ལུ་ ཁག་ཆེཝ་ཨིན།

ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ ་ཁྲིམ་ལུགས་དང་བཅའ་ཡིག་ ཁྲིམས་ལུགས་ཚད་འཛིན་ དེ་ལས་ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས་ཚུ་ལུ་ གཞི་བཞག་ཐོག་ལུ་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་འདི་ནང་ གཤམ་ལུ་ཡོད་པའི་ ཆུ་དང་འབྲེལ་བའི་ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་ལས་དོན་ཚུ་ཡོདཔ་ཨིན། ༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༧། འབྲེལ་མཐུན་

ཡོད་པའི་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེན་འཛིན་སྐྱོང་ལག་ལེན་དང་གཞི་བཙུགས།

༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༨། གཙང་ཆུ་གཙོག་གྲིབ་ཞུགས་ནི་བཀག་དམ།

༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༩། ཉེན་སྲུང་ལྡན་པའི་ ཆབ་གསང་དང་འཐུང་ཆུའི་གོ་སྐབས་ཡར་རྒྱས།

༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༠། ཆུ་རུད་ལས་བརྟེན་པའི་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་ཚུ་གི་གནོད་རྐྱེན་མར་ཕབ།

༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༡། ཡུན་བརྟན་ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་གོང་འཕེལ་ངེས་བརྟེན་བཟོ་ནི།

༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༢། ནུས་ཤུགས་ལྡན་པའི་ ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་ལག་ལེན་ངེས་བརྟན་བཟོ་ནི།

91

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༧། འབྲེལ་མཐུན་ཡོད་པའི་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེན་ འཛིན་སྐྱོང་ལག་ལེན་དང་གཞི་བཙུགས། ཡིག་ཆ་གཙོ་བོ། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།

ཆུའི་སྲིད་བྱུས། ༢༠༠༣། མི་སྡེ་དཔལ་འབྲོར་གོང་འཕེལ་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་ འབོལ་དྲགས་ཡོདཔ་བཟོ་ནི། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལྷན་

ཚོགས། ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག།གསོ་བའི་ལྷན་ཁག། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག། ནང་སྲིད་དང་སྲོལ་འཛིན་ལྷན་ཁག། བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག། ཤེས་རིག་ལྷན་ཁག།འབྲུག་གློག་མེ་དབང་འཛིན། རྫོང་ཁག་ཆུ་འཛིན་སྐྱོང་ཚོགས་ཆུང།

འབྲུག་གི་ཆུའི་བཅའ་ཡིག། ༢༠༡༡།གློག་མེ་ནུས་ཤུགས་དང་སོ་ནམ་ ཆབ་གསང་དང་འཐུང་ཆུ་ འཛིན་སྐྱོང་གཙོ་རིམ་བཟུང་ནི་དང་ འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་གི་བསམ་ཞིབ་གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན།

རྒྱལ་ཡོངས་ འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་འཆར་གཞི། ༢༠༡༦

འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་གཙོ་རིམ་བཟུང་ནི་དང་གཞི་བཀོད་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབདཝ་ཨིན།

འབྲེལ་མཐུན་ཡོད་པའི་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེན་འཛིན་སྐྱོང་ ལག་ལེན་དང་གཞི་་བཙུགས་ཀྱི་གཙུག་སྡེ་ འོས་འབབ་དང་རྩ་བརྟན་བཟོ།འབྲུག་ ༢༠༢༠ གི་དམིགས་གཏད་ཀྱིས་ ཆུའདི་ མི་སྡེ་དཔལ་འབྱོར་དང་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་གི་ཉེན་སྲུང་གི་དོན་ལུ་ སྲོལ་ཁྱུན་ལྡན་པའི་ རང་་བཞིན་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཅིག་ཨིན་ནི་འདི་གིས་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་ ཡུན་བརྟན་གྱི་ལམ་ལུ་གནས་བཅུག་ནིའི་དོན་ལུ་ ཆུའི་རྐ་དང་འབབ་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་ཐོག་ལས་ འཛིན་སྐྱོང་འབད་དགོཔ་གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན། འབྲུག་གི་ཆུའི་བཅའ་ཡིག་ ༢༠༡༡ ཅན་མ་འདི་གིས་ དམིགས་དོན་གཅིགཔ་འདི་ དབང་ཚད་ཕྱིར་སྤེལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ཆུ་འཛིན་སྐྱོང་དང་ ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་གི་འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ཐབས་ལམ་གྱི་གནས་སྟངས་ བཟོ་ནི་འདི་ཨིན་མས། བཅའ་ཁྲིམས་འདི་ལྟར་ གཙང་ཆུའི་ ས་ཁོངས་འཛིན་སྐྱོང་ཚོགས་ཆུང་དང་ ཆུ་ལག་ལེན་པ་གི་ཚོགས་པ་ འདི་ཚུ་ ཆུ་ལག་ལེན་གྱི་འཆར་གཞི་དང་ ས་གནས་ནང་འཁོད་ཀྱི་ཆུའི་འོས་འབབ་གོང་འཕེལ་དང་ ཆུ་ཉེན་སྲུང་འབད་ཐབས་ལུ་ གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་ཨིན་མས། ཆུ་་ལག་ལེན་གྱི་ཚོགས་པ་ཚུ་གིས་ ཁྱིམ་ནང་འཁོད་ལག་ལེན་དང་ཞིང་ཆུ་ དང་ཚོད་བསྲེ་ཆུར་འདྲེན་ དེ་

ལས་ ཆུ་དང་འབྲེལ་བའི་རྩོད་རྙོག་ཚད་འཛིན་འབད་ཐོག་ལས་འདྲ་མཉམ་ལྡན་པའི་ ཆུ་བགོ་བཀྲམ་འབད་ནིའི་དང་ལེན་ཚུ་འབད་ཚུགས།

འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ཞབས་ཏོག་སྐྱེལ་སྤྲོད་ཡར་རྒྱས། འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་དང་ཞབས་ཏོག་སྐྱེལ་སྤྲོད་ཡར་རྒྱས་འདི་ཡང་ ཆུ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་ལས་སྡེ་ཚུ་གི་སྲིད་བྱུས་དང་འཆར་གཞི་ དེ་ལས་ ལས་རིམ་ཚུ་འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་ནིའི་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་པའི་ དུས་རྒྱུན་གྱི་ ལས་སྡེ་དང་ཚོང་ལས་ཚུ་གིས་ གྲྲོས་བསྟུན་དང་ མཉམ་འབྲེལ་ཞལ་འཛོམས་ལུ་གཞི་བཞག་དགོཔ་ཨིན།

རྒྱལ་ཡོངས་འབྲེལ་མཐུན་ཆན་གྱི་ ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་འཆར་གཞི་ ༢༠༡༦ འདི་གིས་ གོང་འཕེལ་དང་འཛིན་སྐྱོང་ མཉམ་འབྲེལ་དང་ ཆའི་ཐོན་སྐྱེད་ལེགས་ཤོམ་འབད་ལག་ལེན་ འཐབ་ནིའི་དོན་ལུ་ ཕན་ཚུན་ལས་ཚབ་་ཀྱི་མཉམ་འབྲེལ་རྒྱ་སྐྱེད་གཏངམ་ཨིན། འདི་ནང་ ས་འོག་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་དང་ཁ་ཐོག་གི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན། ཆུ་བཀྲམ་སྤེལ་གྱི་ཡོངས་འབྲེལ་ མཐུན་

92

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

འགྱུར་དང་རྩ་བརྟན་བཟོ་མི་འདི་གིས་ ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ཆུ་ཟུར་ལམ་ཐོན་ཏེ་འབག་འགྱོ་ནི་དང་ བཀྲམ་སྤེལ་ཚུ་ བཀག་ཚུགས་དགོ།༡༦

ལས་ཚབ་ཚུ་གིས་འབྲུག་ཆུའི་ཉེན་སྲུང་ཀ་རིམ་ཟུར་ཤོག་གསར་བཏོན་འབད་ནི་ནང་ འབྲེལ་གཏོག་འབད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན།༼རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་དྲུང་ཆེན་ཡིག་ཚང་གིས་ ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་འདྲ་གཉིསམ་བཟོ་ནི་བཀག་ནི་དང་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་གནས་ཚད་ལུ་ འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ཆུའི་བརྡ་དོན་ལམ་ལུགས་ གཅིག་བཟོ་ནི་གི་དོན་ལུ་ ལས་སྡེ་མང་རབ་དང་གཅིག་ཁར་ཡོད་པའི་ ཆུའི་བརྡ་དོན་ལམ་ལུགས་ཚུ་ འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་ནི་ནང་ འགོ་འཁྲིད་འབད་ནི་ཨིན༽ལམ་ལུགས་འདི་ཡང་ རྫོང་ཁག་གི་གནས་ཚད་དང་ ནང་འཁོད་ཀྱི་གནས་ཚད་ལུ་ ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་གནས་ཚད་ཀྱི་འཆར་གཞི་དང་བལྟ་རྟོག་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ཨིན་མས།་ དང་ལེན་གཙོ་ཅན་ཚུ་ཡང་ འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་གཙང་ཆུའི་ ས་ཁོངས་འཛིན་སྐྱོང་འཆར་གཞི་ གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་ཨིན་མས། འདི་ཡང་ གཙང་ཆུའི་ས་ཁོངས་ཚུ་གི་དོན་ལུ དབང་ཕྱུག་དང་ཀུ་ལོང་ཆུ་ གི་འཆར་གཞི་བཟོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཞབས་ཏོག་ཚུ་གི་དོན་ལུ་ འཐུས་སྤྲོད་ནི་ཡར་ཡར་དྲག་གཏང་དགོཔ་ཡོད། འདི་གིས་གནས་སྟངས་ཚུ་་ལེགས་ཤོམ་བཟོཝ་ཨིན། དཔེར་ན་ ཆུའི་་དཀའ་འའཛིན་སྐྱོང་འབད་མི་ ཁྱིམ་གུང་ཚུ་ལུ་ བཟའ་ཁང་གི་ཇོ་བདག་དང་ ཆུའི་ཚོགས་པ་ཚུ་གིས་ འཐུས་་སྤྲོད་ནི།༡༧

ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་གྱི་དོན་ལུ་ ཆུའི་ཐོད་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་འབད། སྤྱི་ལོ ༢༠༡༥ གི་རྒྱལ་ཡོངས་གཏན་འབེབ་ཞལ་འདེབས་འདི་གིས་ འབྲེལ་མཐུན་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་ཐབས་ལམ་གི་ཐོག་

ལས་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ ཆུའི་ཉེན་སྲུང་གི་དོན་ལུ་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་ ཕོག་ཤུགས་ལུ་བཟོད་བསྲན་ ཡར་སེང་གཏང་ནིའི་ཁེ་ལན་ཚུ་ གཙོ་རིམ་བཟུངམ་ཨིན། འདི་ནང་ དང་པ། ཆུའི་ཐོན་ལྟ་རྟོགས་དང་བརྟག་ཞིབ་དེ་ལས་ལམ་སྟོན་སབ་ཁྲ་ཚུ་ཨིན། གཉིས་པ། གསར་གཏད་དང་འོས་འབབ་ཡོད་པའི་ འཕྲུལ་རིགས་ཚུ་ ཆུ་ལག་ལེན་་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་དོན་ལུ་འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་ནི་ གསུམ་པ་ ས་གཤིས་དང་མཐུན་པའི་ཆུ་བཀྲམ་སྤེལ་ལམ་ལུགས་དང་བཞི་པ། འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ཆུའི་ས་ཁོངས་དང་ཆུ་ཞིང་འཛིན་སྐྱོང་ཚུ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་ བྱ་ལེན་གྱི་ འབྲེལ་མཐུན་ལས་རིམ་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་དོན་ལུ་ འཆར་གཞི་ཚུ་ཡང་ ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་ཡོངས་རྫོགས་རྟགས་ཞིབ་ གནས་སྟངས་ལེགས་ཤོམ་བཟོ་ནི་ འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་ནིའི་དོན་ལུ་ ན་འཁོད་ཀྱི་རྐྱེན་ངན་ཞིབ་འཚོལ་འབད་ནི་ཚུ་ཨིན། དེ་ཡང་ ཆུའི་འཁོར་རིམ་ལུ་གནོད་རྐྱེན་མི་ཕོག་ནི་དང་ ཆུ་རྒྱུན་སྐྱོང་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ས་འོག་གི་ཆུ་ ཕྱིར་བཏོན་འབད་ནིའི་དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ཚུདཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་ ས་གཞི་ལག་ལེན་དང་ སབ་ཁྲ་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ཅན་མ་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་ནང་ ཆུའི་ས་ཁོངསདང་ཆུ་ཞིང་ དེ་ལས་ འབྲེལ་མཐུན་གྱི་དོན་ལུ་ ཁག་ཆེ་བའི་ནགས་ཚལ་གྱི་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ ་སྲུང་སྐྱོབ་ འབད་ནིའི་བརྩན་ཤུགས་སྐྱེད་འོང། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག་གི་ གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ འབྲེལ་མཐུན་ཡོད་པའི་ལོ་ལྔའི་ ལས་རིམ་ཚུ་ཡང་ ཞིང་ཆུ་དང་འཐུང་ཆུའི་དོན་ལུ་ སོར་ཚབ་ཀྱི་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་ འཚོལ་ཞིབ་འབད་ནི་གི་ས་གཤིས་འབྲེལ་མཐུན་དང་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་བཟོད་བསྲན་གོང་འཕེལ་ བློ་གཏད་ཅན་གྱི་ཆུ་བཀྲམ་སྤེལ་གྱི་དོན་ལུ ཆུ་ཞིང་དང་ཆུའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ ཚུལ་མཐུན་འཛིན་སྐྱོང་འབད་བའི་ ཡུན་བརྟན་རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་དང་ལག་ལེན་ཚུ་ཨིན།

93

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༨ ། གཙང་ཆུ་གཙོག་གྲིབ་ཞུགས་ནི་བཀག་དམ། ཡིག་ཆ་གཙོ་བོ། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།

འབྲུག་གི་ཆུའི་བཅའ་ཡིག་ ༢༠༡༡།འདི་གིས་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་སྲུང་སྐྱོབ་དང་ཡུན་བརྟན་དང་ནུས་ཤུགས་ཅན་ཅིག་སྦེ ་འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནིའི་དམིགས་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན།

རྒྱལ་ཡོངས་ཆུ་དཔྱད་དང་གནམ་གཤིས་རིག་པའི་ལྟེ་བ། མཐའ་འཁོར་གནས་སྟང་གི་ལས་ཕྲན། བཟོ་གྲྭ་ལས་ཁུངས། བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག། རྒྱལ་ཡོངས་ནད་གཞི་ཚད་འཛིན་ལྟེ་གསོ་བའི་ལྷན་ཁག། མི་མང་གཟུགས་ཁམས་འཕྲོད་བསྟེན་ སྡེ་ཚན། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས། ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག། རྒྱལ་ཡོངས་ཆུ་བརྟག་དཔྱད་ཁང།རྫོང་ཁག། ཁྲོམ་སྡེ། རྒེད་འོག་བདག་སྐྱོང།

འབྲུག་གི་ཆུའི་ཁྲིམས་ལུགས་་ ༢༠༡༤།ཆུ་གཙོག་གྲིབ་ཞུགས་མ་བཅུག་པར་སྤུས་ཚད་ལྡནམ་སྦེ་བཞག་ཐབས་ལུ་གཙོག་ཆུ་ ཕྱིར་ཐོན་ཚད་འཛིན་འབདཝ་ཨིན།

ཆུའི་སྤུས་ཚད་གནས་རིམ་ ༢༠༡༨།འདི་ནང་ རླུང་གི་སྤུས་ཚད་ཀྱི་ཚད་གཞི་བཟོ་གྲྭའི་གཙོག་ཆུའི་གནས་ཚད་ དང་ཁྱིམ་སྡེའི་གཙོག་ཆུའི་གནས་ཚད་ཚུ་བརྩིཝ་ཨིན།

བཙོག་ཆུ་་ཕྱིར་ཐོན་གྱི་གནས་ཚད་ གཞི་བཙུགས་རྩ་བརྟན་བཟོ། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ཡོད་པའི་ གཙང་ཆུ་གི་སྤུས་ཚད་ ཡར་རྒྱས་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ འབྲུག་གི་ཆུའི་ཁྲིམས་ལུགས་ ༢༠༡༤ ཅན་མ་ནང་ཡོད་པའི་ གཙོག་ཆུ་ཕྱིར་ཐོན་གྱི་གནས་ཚད་ ལག་ལེན་་གཞི་བཙུགས་ སྒྲིང་སྒྲིང་བཟོ་ནི་གི་ཁེ་ལེན་འབདཝ་ཨིན། གནས་ཚད་འདི་ཚུ་ ཆུའི་སྤུས་ཚད་གནས་ཚད་ ༢༠༡༨ ཅན་མ་ནང་ རྒྱ་བསྐྱེད་འབད་དེ་ཡོད། འདི་ནང་ དུས་མཐུན་བཟོ་སྟེ་ཡོད་པའི་ བཟོ་གྲྭའི་གཙོག་ཆུ་ ཕྱིར་ཐོན་གྱི་གནས་ཚད་ ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ལས་ཕྲན་ བཟོ་གྲྭ་ལས་ཁུངས་དང་བསྟན་གས་ལས་ལྷན་ཁག་གིས་ ཐོ་བཀོད་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ལས་འགུལ་ཚུ་བལྟ་རྟོག་དང་ གཙོག་ཆུ་ཕྱིར་ཐོན་གནས་ཚད་ཚུ་བཟོ་གྲྭ་ཚུ་ནང་ར་གནས་ལུགས་བརྟག་ཞིབ་ དེ་ལས་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་དྲུང་ཆེན་ཡིག་ཚང་གིས་ གཙོག་ཆུ་ཕྱིར་ཐོན་ བདེན་དཔྱད་བལྟ་རྟོག་འབད་དགོཔ་དང་ ཆུའི་སྤུས་ཚད་མར་ཉམས་འགྱོ་བ་ཅིན་ ཞིབ་དཔྱད་འབད་དགོཔ་ཨིན་མས། གཙོག་ཆུ་སྨན་བཅོས་འབད་ནིའི་འཕྲུལ་ཁང་ཚུ་གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་དོན་ལུ འགྲུལ་འཁོར་འཁྱུ་ནིའི་མཐུན་རྐྱེན་གྱི་དགོས་མཁོ་ཚུ་ སྒྲུབ་ནིའི་དང་ལེན་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན།

གཙོག་ཆུ་སྨན་བཅོས་ཀྱི་མཐུན་རྐྱེན་ཡར་རྒྱས། ཆུའི་སྤུས་ཚད་གནས་ཚད་ ༢༠༡༨ ཅན་མ་ འདི་གིས་ ཁྲོམ་སྡེ་དང་གྲྲོང་སྡེ་གི་ གཙོག་ཆུ་གི་འཕྲུལ་ཁང་ཚུ་ནང་ལས་ཐོན་པའི་ གཙོག་ཆུ་ཚུ་ ལྟ་རྟོག་འབད་ནི་དང་ གཙོག་ཆུ་ཚུ་ གནས་ཚད་དང་ལྡནམ་སྦེ་གནས་ཚུལ་ཚུ་ ལྟ་རྟོག་འབད་ནིའི་འགན་ཁུར་ཚུ་དོགས་བསལ་འབདཝ་ཨིན། གཞུང་གིས་ཁྲོམ་ཚོགས་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་ དགོས་མཁོ་དང་འཁྲིལ་ གཙོག་ཆུ་སྨན་བཅོས་འབད་ནིའི་ འཕྲུལ་ཆས་གཞི་བཙུགས་རྒྱ་སྐྱེད་དང་གོང་འཕེལ་ གཏང་བའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་ འཆར་གཞི་ ༢༠༡༦ འདི་ནང་ ཁྲོམ་སྡེ་དང་རྫོང་ཁག་བདག་སྐྱོང་ཚུ་ག་ར་གིས་ རང་སོའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་ ཤུལ་མའི་ལོ་ངོ་ བཅུ་ཕྲག་གི་ནང་འཁོད་ སའི་ཆགས་ལུགས་དང་བསྟུན་ ཆུ་ལངམ་སྦེ་བཀྲམ་སྤེལ་འབད་ནི་དང་ གཙོག་ཆུ་ལེགས་ཤོམ་སྦེ་ བདག་འཛིན་ དེ་ལས་ ཆུ་གཡུར་གྱི་ལམ་ལུགས་ཚུ་རྒྱུན་སྐྱོང་འབད་ནའི་དོན་ལུ་ འབྲེལ་མཐུན་ཆུ་ལག་ལེན་ འཛིན་སྐྱོང་འཆར་གཞི་ཚུ་བརྩམ་དགོཔ་ཨིན་མས། འདི་ནང་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༢ གི་ཕྱགས་སྙིགས་བཀག་དམ་དང་འཛིན་སྐྱོང་ཁྲིམས་ལུགས་ལྟར་ ཕྱགས་སྙིགས་བཀོ་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ལས་ གཙོག་ཆུ་ཕྱིར་

94

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma Tshering, NEC

ཐོན་ཚུ་སྨན་བཅོས་འབད་ནིའི་ དང་ལེན་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན། རྒྱལ་སྤྱིའི་མཉམ་འབྲེལ་ཚོགས་པ་ཚུ་གིས་ ཐིམ་ཕུ་ལུ་ ཟད་འགྲྲོ་ཡང་པའི་ གཙོག་ཆུ་སྨན་བཅོས་ཀྱི་འཕྲུལ་ཁང་ཚུ་དང་ ནུས་ཤུགས་གསོག་འཇོག་འབད་ཚུགས་པའི་ གནས་ཚད་ཆུང་བའི་ གཙོག་ཆུའཛིན་སྐྱོང་ལམ་ལུགས་ཅིག་ མོ་བཏབ་ཀྱི་དོན་ལུ་ གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན།

འཐུང་ཆུའི་སྤུས་ཚད་བརྟག་ཞིབ་འབད། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༡ ཅན་མ་གི་ འབྲུག་གི་ཆུའི་བཅའ་ཡིག་དང་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༤ ཅན་མ་གི་ འབྲུག་གི་ཆུའི་ཁྲིམས་ལུགས་ལྟར་ གཞུང་གི་སྲིད་བྱུས་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ དེ་ལས་ བཅའ་ཡིག་དང་གནས་ནིའི་དོན་ལུ་ གསོ་བའི་ལྷན་ཁག་འདི་ རྒྱལ་གཞུང་ནད་གཞི་ཚད་འཛིན་ལྟེ་བ་གི་འགོ་འདྲེན་ཐོག་ ཁྲོམ་ཚོགས་དང་གྲྲོང་གསེབ་ཚུ་ནང་ འཐུང་ཆུའི་སྤུས་ཚད་ལྟ་རྟོག་འབད་དགོ་པའི་ འགན་དབང་བྱིན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། འབྲུག་གི་འཐང་ཆུའི་གནས་ཚད་འདི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༦ ལུ་ མི་མང་གི་གཟུགས་ཁམས་འཕྲོད་བསྟེན་དང་འཐུང་ཆུའི་སྤུས་ཚད་ཡར་རྒྱས་ ཉེན་སྲང་ཅན་གྱི་གསོ་བའི་སྨན་ཁང་ཆུང་བ་ དེ་ལས་ ནམ་དགུན་དང་བྱཱར་ལུ་ བརྟག་ཞིབ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་ཆུའི་སྤུས་ཚདལྟ་རྟོག་ལམ་ལུགས་ཚུ་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱི་འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། འཕྲལ་ཁམས་ཀྱི་འཐུང་ཆུའི་སྤུས་ཚད་སྙན་ཞུ་དང་འཁྲིལ་ དང་ལེན་གཙོ་ཅན་ཚུ་ཡང་ གསོ་བའི་ལས་བྱེདཔ་ཚུ་ལུ་འཐུང་ཆུའི་སྤུས་ཚད་བལྟ་རྟོག་འབད་ནིའི་སྦྱོང་བརྡར་སྤྲོད་ནི་དང་ གནས་སྡུད་ཚུ་༡༨ ཡོངས་འབྲེལ་ཆུའི་སྤུས་ཚད་དང་ལྟ་རྟོག་ལམ་ལུགས་ནང་བཙུགས་ནི་ཚུ་ཨིན།

ཁྲོམ་ཚོགས་ཕྱགས་བདར་གྱི་སྐུལ་བསྒྲགས་ཡར་རྒྱས།མི་དབང་ཨ་ཞེ་ རྗེ་བཙུན་པདྨ་དབང་ཕྱུགས་མཆོག་གི་དབུ་ཁྲིད་བཟང་པོའི་འོག་ལུ་ ཀིལིན་བུ་ཀྲཱན་གྱིས་ ཁྲོམ་དང་གྲྲོང་གསེབ་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་ ཕྱགས་བདར་སྐུལ་བསྒྲགས་ཀྱི་ལས་རིམ་ཚུ་ འགོ་འདྲེན་འཐབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་ གཙང་ཆུ་ཁག་བཞི་ ཐིམ་ཕུ་ཆུ་དང་ས་རོ་ཆུ་ སྤུ་ན་ཁ་ཆུ་༼ཕོ་ཆུ་དང་མོ་ཆུ༽དེ་་ལས་ ཆུ་བ་ཆུརོང་ཆུ་ཚུ་ནང་འགོ་འདྲེན་འཐབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་ དོ་སྣོད་ཚུ་ཚུ་དང་འབྲེལ་བའི་ འགྱིབ་དང་ཆུ་ཤོག་ཚུ་སླར་བཟོ་འབད་དགོ་པའི་ གོ་བརྡ་སྤྲོད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་མ་ཚད་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱིས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༩ ལུ་ ངེའི་ཕྱགས་སྙིགས་ངེའི་འགན་འཁུར་ཟེར་བའི་ ཕྱགས་བདར་གྱི་སྐུལ་བསྒྲགས་ཅིག་ མི་དབང་ཨ་ཞེ་ རྗེ་བཙུན་པདྨ་དབང་ཕྱུགས་མཆོག་གིས་ འགོ་བྱེད་མཛད་གནང་བའི་ཐོག་ལས་འགོ་འདྲེན་འཐབ་སྟེ་ཡོད། དེ་ཡང་འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ ཟླཝ་རེ་རེ་ལུ་ སྤྱི་ཚེས་ ༢ ལུ་ཕྱགས་སྙིགས་མེད་པའི་དུས་ཚོད་ཟེར་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༣༠ ལུ་ ཕྱགས་སྙིགས་མེད་པའི་ མི་སྡེ་ཅིག་ལུ་བཟོ་ནིའི་ དམིགས་གཏད་སྐྱེདཔ་ཨིན།

95

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

© Dorji Phuntsho, NEC

ཡིག་ཆ་གཙོ་བོ། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།

ཆུའི་སྲིད་བྱུས། ༢༠༠༣། མི་སྡེ་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་ལངམ་བཟོ་ནི།

རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས། གསོ་བའི་ལྷན་ཁག། ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག། ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག། སོ་ནམ་ལས་ཁུངས། རྫོང་ཁག། ཁྲོམ་སྡེ་དང་རྒེད་འོག་བདག་སྐྱོང།

རྒྱལ་ཡོངས་འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ཆུའི་ཐོན་སྐྱུད་འཛིན་སྐྱོང་འཆར་གཞི། ༢༠༡༦།

འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་གོ་སྐབསདང་གཞི་བཀོད་གསར་བཏོན།

གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་ཆུའི་རྐ་དང་ས་ཁོངས་ཉམས་སྲུང་འབད།འབྲུག་རྒྱལ་གཞུང་གིས་མཚོ་དང་ཆུའི་རྐ་ དེ་ལས་ཆུ་འབབ་སའི་ས་གནས་ འཛིན་སྐྱོང་འདི་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་བཅི་གཉིས་པ་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལས་༢༠༢༣ གི་གཙོ་རིམ་ཅིག་འབད་ ངོས་འཛིན་འབད་དེ་ཡོད། དེའི་ལས་སྣ་ཚུ་ཡང་ ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས་ཀྱི་འོག་ལུ་ཡོད་པའི་ ཆུའི་ས་ཁོངས་འཛིན་སྐྱོང་ སྡེ་ཚན་གྱི་འགོ་འདྲེན་འཐབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་ མི་སྡེ་ཚུ་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་ ཕོག་ཤུགས་ཚུ་བཟོད་བསྲན་འབད་ཚུགས་ནའི་དོན་ལུ་ ཆུ་ལངམ་སྦེ་འཐོབ་ནིའི་གོ་སྐབས་ སྤྲོད་ནིའི་དམིགས་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན། ས་གནས་ལ་ལུ་ཅིག་ནང་ མཚོ་དང་ཆུའི་རྐ་སྐམ་འགྱོ་བའི་ས་གོ་ཚུ་ སླར་རྙེད་ཀྱི་དོན་ལུ་ ནང་འཁོད་ཀྱི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཚུ་བཙུགས་ཐོག་ལས་ བསྐྱར་གསོ་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་ ཆུའི་རྐ་ཚུ་ སེམས་ཅན་ཚུ་གིས་གནོད་རྐྱེན་མ་རྐྱབ་ནིའི་དོན་ལས་ ར་བ་བགོར་ཏེ་ཡོད་པ་ཨིན། དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ ཆུའི་རྐ་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ བསྐྱར་གསོ་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ཆུ་དོང་དང་ཆུ་རྫིང་ཚུ་བཟོ་ཐོག་ལས་ ཆུ་གསག་ནི་དང་ སའི་འོག་ཏུ་སིམ་བཅུག་ནིའི་ལས་སྣ་ཚུ་འགོ་འདྲེན་འཐབ་སྟེ་ སྔོན་བརྟག་འབད་མི་ཚུ་ཨིན། སྔར་སྲོལ་གྱི་ཆུའི་རྐ་ཉམས་སྲུང་འབད་ནི་འདི་ཡང་

ལམ་ལུགས་སྲོལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ཀླུ་འབུམ་བཞེངས་ཏེ་ སྲུང་སྐྱོབ་འབད་ནི་འདི་ཨིན་མཨ།

ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་འབྲལ་མཐུན་ཡོད་པའི་ ཆུ་བསག་ནི་དང་བཀྲམ་སྤེལ་ རྒྱ་སྐྱེད་འབད ། གཞུང་མིན་ལས་ཚོགས་དང་གྲྲོགས་རམ་བྱིན་མི་ཚུ་དང་མཉམ་འབྲེལ་འབད་མི་འདིགིས་ རྫོང་ཁག་མང་ཤོས་ཅིག་ནང་ལས་ཕར་ ས་གཤིས་དང་འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ཆུ་བསག་ནི་དང་བཀྲམ་སྤེལ་འབད་ནིའི་་ལམ་ལུགས་ཚུ་ བཟོ་སྐྲུན་འབད་ཚུགས་དེ་ཡོད། ས་

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༠། ཆུ་རུད་ལས་བརྟེན་པའི་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་ཚུ་གི་གནོད་རྐྱེན་ མར་ཕབ།

96

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

གནས་གཞུང་གི་གནས་ཚད་ནང་ ཆུ་ལག་ལེན་ཚོགས་པ་ཚུ་གིས་ ཆར་ཆུ་བསག་ནི་དང་ ཞིང་ཆུའི་ཆུ་གཡུར་ཚུ་ཉམས་བཅོས་འབད་ནི་ དེ་ལས་ ཆུ་བསག་མཛོད་གསརཔ་དང་བཀྲམ་སྤེལ་གྱི་རིང་ལུགས་ཚུ་བཟོ་སྐྲུན་འབད་ཐོག་ལས་ ཆུའི་བཀྲམ་སྤེལ་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ དང་ལེན་འབད་བའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན། ཆུའི་རྐ་སྲུང་སྐྱོབ་འབད་ནི་དང་ ཆུ་བཀྲམ་སྤེལ་འབད་ནིའི་རིང་ལུགས་རྒྱུན་སྐྱོང་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ཚོགས་པའི་འཐུས་མི་ མི་སེར་ཚུ་གིས་ མང་དངུལ་གྱི་ཐོག་ལས་གྲྲོགས་རམ་འབདཝ་ཨིན། དེ་འབདཝ་ལས་ ཁྱིམ་ག་ར་གི་ནང་ལུ་ཆུ་ལངམ་སྦེ་འཐོབ་པ་གི་མ་ཚད་ སྒོ་ནོར་གསོ་སྐྱོང་དང་བྱཱ་ལཱ་འབད་ནི་ གཟུགས་ཁམས་འཕྲོད་བསྟེན་བདག་འཛིན་དང་ གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་གསང་ཆབ་ དེ་ལས་ ཁྱིམ་ནང་གི་ཨམ་སྲུ་དང་ཨ་ལོ་ཚུ་ཡང་ ངལ་འཚོ་ནི་གི་གོ་སྐབས་ཐོབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། རྫོང་ཁག་སོ་ནམ་རྒྱ་སྐྱེད་ཡིག་ཚང་གི་རྒྱབ་སྐྱོར་ ཞིང་ཆུ་དང་སའི་བཅུད་དགོས་མཁོ་ཚུ་ཧ་གོ་ནིའི་དོན་ལུ་ སའི་བཅུད་ཉམས་སྲུང་འབད་ནིདང་ཆུ་རུད་བཀག་ཐབས་ལུ་ ཆུ་ཉམས་སྲུང་གི་ལས་སྣ་དང་ས་གཞི་ཉེན་སྲུང་གཉིས་ གཅིག་ཁར་སྒྲགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། འོས་འབབ་ཡོད་པའི་ ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ལས་ ས་འོག་གི་ཆུ་ ཡུན་བརྟན་གྱི་ཐོག་ལས་ ཕྱིར་བཏོན་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ བུག་དོང་ལག་ལེན་འཐབ་མི་ཚུ་ ཚན་རིག་ཞིབ་འཚོལ་གྱི་ཐོག་ལས་ བརྟག་ཞིབ་འབད་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན།

ཆུ་དང་གཙང་སྒྲའི་མཐུན་རྐྱེན་རྒྱ་སྐྱེད་འབད། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༩ གི་རྒྱལ་ཡོངས་གཙང་སྦྲ་འཕྲོད་བསྟེན་སྲིད་བྱུས་ཟྱིན་བྲིས་ལྟར་ ཁྲོམ་ཚོགས་དང་གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་ག་རའི་ནང་ རྒྱལ་གཞུང་འབྲུག་གི་ ཆུ་དང་གཙང་སྒྲའི་མཐུན་རྒྱེན་ རྒྱ་སྐྱེད་

གཏང་ནིའི་ཁེ་ལན་འབདཝ་ཨིན། ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག་གི་གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལས་ ༢༠༢༣ ལོ་ལྔའི་ལས་རིམ་ དོན་ཚན་ ཆུ་དང་གཙང་སྦྲ་འཕྲོད་བསྟེན་ ༼ཝཤི༽ཟེར་མི་འདི་གིས་ དུས་རྒྱུན་ གྲྲོང་གསེབ་དང་ཁྲོམ་ཚོགས་ཀྱི་ཁྱིམ་གུང་ག་ར་ལུ་ ཉེན་སྲུང་ལྡན་པའི་ ཆུའི་གོ་སྐབས་སྤྲོད་ནི་ དེ་ལས་ཆུའི་ཉེན་སྲུང་འཆར་གཞི་དབྱེ་དཔྱད་ བལྟ་རྟོག་དང་གོང་འཕེལ་གཏང་ནིའི་དམིགས་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན། དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ཆུའི་སྤུས་ཚད་ལྟ་རྟོག་དང་གསང་ཉུལ་ དེ་ལས་ རྒེད་འོག་དང་ ཆུ་ལག་ལེན་ཚོགས་པ་ཚུ་ལུ་ ཆུ་བཀྲམ་སྤེལ་ལམ་ལུགས་གསརཔ་དང་ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ཆུའི་རྐདང་རིང་ལུགས་ཚུ་ བསྐྱར་གསོ་འབད་ནིའི་ རྒྱབ་སྐྱོར་བྱིན་ནི་ ཚུ་ཨིན་མས། ལསརིམ་འདི་གིས་ བྱཱ་བཙུགས་ཏེ་ཡོད་པའི ས་གཞི་ནང་ ཞིང་ཆུ་ལངམ་སྦེ་སྤྲོད་ཚུགསཔ། འདི་ཡང་ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་བཅུ་གཉིས་པའི་ གོང་འཕེལ་གྱི་གཙོ་རིམ་གཅིག་ཨིན། ས་གནས་གཞུང་གི་ལས་རིམ་ མི་སྡེ་གཟུགས་ཁམས་འཕྲོད་བསྟེན་ཡར་རྒྱས་དང་འཐུང་ཆུ་ཉེན་སྲུང་ འདི་གིས་ དཀའ་སྡུག་ཕོག་པའི་ ཁྱིམ་གུང་ཚུ་ལུ་ ཉེན་སྲུང་ལྡན་པའི་འཐུང་ཆུ་དང་ ཆུ་བཤལ་བཏུབ་པའི་ཆབ་གསང་རྐྱབ་ནིའི་གྲྲོགས་རམ་འབད་ཚུགས། འཆར་གཞི་གི་གནས་ཡུན་མཇུག་ལུ་ ལས་དོན་གཙོ་ཅན་ཅིག་འབད་ ཁྱིམ་གུང་ག་རའི་ནང་ གཙང་སྦྲ་ལྡན་པའི་ ཆབ་གསང་འོང་ནི་ཨིན་པས། འཇོན་ཐངས་ཅན་དང་བློ་གཏད་ཚུགས་པའི་ ཆུ་བཀྲམ་སྤེལ་བཟོ་ནིའི་དོན་ལུ་ ཆུ་བཀྲམ་སྤེལ་ཞབས་ཏོག་གི་ལས་སྡེ་ཅིག་གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་ བརྟག་ཞིབ་ཚུ་འབད་བའི་བསྒང་ཡོདཔ་ཨིན།

97

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༠། ཆུ་རུད་ལས་བརྟེན་པའི་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་ཚུ་གི་གནོད་རྐྱེན་ མར་ཕབ། ཡིག་ཆ་གཙོ་བོ། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།

རྒྱལ་ཡོངས་ དང་ལེན་གྱི་འབྲེལ་མཐུན་ལས་རིམ། ༢༠༠༦། ༢༠༡༢ ལུ་དུས་མཐུན་བཟོ་སྟེ་་ཡོད།

འཛམ་གླིང་ཚ་དྲོད་ཡར་འཕར་འགྱོ་མི་ལས་བརྟེན་འཁྱེག་མཚོ་འགས་ཏེ་བྱུང་བའི་ རྐྱེན་ངན་དང་འབྲེལ་མཐུན་ ཐབས་བྱུས་དང་གོ་སྐབས་གཙོ་ཅན་ཚུ་གསར་སྟོན།

རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས། ས་གཏེར་ལས་ཁུངས། བསྟན་གས་ལྷན་ཁག།

འབྲུག་གི་རྐྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་བཅའ་ཡིག།༢༠༡༣།

མི་སྡེ་འབྲེལ་གཏོགས་ཀྱི་ཐོག་ལས་ མཉམ་འབྲེལརྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་འཛིན་སྐྱོང་ ཉེན་ཁ་མར་ཕབ་ཀྱི་དོན་ལུ་ གཙུག་སྡེ་གོང་འཕེལ།

རྒྱལ་ཡོངས་རྐྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་དབང་འཛིན། རྒྱལ་ཡོངས་ཆུ་དཔྱད་དང་གནམ་གཤིས་རིག་པའི་ལྟེ་བ། ཆུ་དཔྱད་དང་གནམ་གཤིས་རིག་པའི་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས། ནང་སྲིད་དང་སྲོལ་འཛིན་ལྷན་ཁག།རྐྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་ལས་ཁུངས། རྒྱལ་ཡོངས་གནམ་གཤིས་སྔོན་བཤད་དང ཆུ་རུད་ཉེན་བརྡ་ལྟེ་བ། ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག། ཆུ་རུད་འཛིན་སྐྱོང་སྡེ་ཚན། གསོ་བའི་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས། གསོ་བའི་ལྷན་ཁག། རྐྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་ཡིག་ཚང། ས་གནས་གཞུང་སྐྱོང་ལས་ཁུངས། བསྟན་གས་ལྷན་ཁག། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་ གནས་སྟངས་ ལྷན་ཚོགས།

རྐྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་བཅའ་ཡིག་དང་ཁྲིམས་ལུགས།༢༠༡༤ །

རྐྱེན་ངན་ གདོང་ལེན་དང་ཟུག་འཇོམས་གྱི་སྐབས་རྒྱལ་སྤྱིའི་ ཚོགས་པ་ཚུ་གི་དོན་ལུ་ལྷན་ཐབས་དང་མཉམ་འབྲེལ་གྱི་ཐབས་ལམ་གཞི་བཆུགས།

རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་གྱི་ཉེན་ཁ་ འཛིན་སྐྱོང་ཐབས་བྱུས། ༢༠༡༧།

རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་ཉེན་ཁ་འཛིན་སྐྱོང་དང་ལས་སྡེའི་དང་ཚོང་ལས་ཀྱི་འགན་ཁུར་དང་འབྲལ་ཡོད་ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་མཐུན་འགྱུར་དེ་ལས་ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་གྱི་ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས་གསལ་སྟོན།

ཆུ་རུད་ཀྱི་ཉེན་ཁ་འཛིན་སྐྱོང་གི་ འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ཐབས་ལམ།སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༣ གི་འབྲུག་གི་རྐྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་བཅའ་ཡིག་ འདི་གི་ཐོག་ རྐྱེན་ངན་གྱི་ཉེན་ཁ་འཛིན་སྐྱོང་ཐབས་བྱུས་ སྤྱི་ལོ ༢༠༡༧ ཅན་མ་འདི་ནང་ ཆུ་རུད་ཀྱི་ཉེན་ཁ་ཚད་འཛིན་དང་ འཛིན་སྐྱོང་གི་མཉམ་འབྲེལ་ དེ་ལས་་འབྲེལ་མཐུན་གྱི་ཐབས་ལམ་དང་གཅིག་ཁར་ བརྟག་ཞིབ་སྙན་ཞུ་དང་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རྐྱེན་ངན་སབ་ཁྲ་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན། བཟོ་སྐྲུན་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས་ཀྱི་འོག་ལུ་ཡོད་པའི་ ཆུ་རུད་འཛིན་སྐྱོང་སྡེ་ཚན་འདི་ ཆུ་རུད་ཐོན་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་ གཞི་ཆགས་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ ཆུ་རུད་དང་འབྲེལ་བའི་རྐྱེན་ངན་བྱུང་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་ ས་གོ་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་ ཆུ་རུད་ལས་ཉེན་སྲུང་

འབད་་ནིའི་ འཆར་གཞི་དང་བཟོ་བཀོད་ དེ་ལས་ སོ་ནམ་ས་གཞི་ཚུ་བརྩི་སྟེ་བཟོ་རྩིག་རྐྱབ་ནིའི་འགན་ཁུར་ཕོགཔ་ཨིན། ཆུ་རུད་འཛིན་སྐྱོང་སྡེ་ཚན་ འདི་གིས་དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ རྡོ་རྩིགཔ་རྐྱབ་ནི་དང་རྩི་འདམ་གྱི་གང་བཟོ་སྐྲུན་འབད་ཐོག་ལས་ གཙང་ཆུའི་ས་ཁོངས་སྲུང་སྐྱོབ་འབད་ནི་བརྩི་སྟེ་ ཆུ་རུད་ཀྱི་ཉེན་ཁ་ལྟ་རྟོག་ཞིབ་འཚོལ་ གསར་གཏད་བཟོ་སྐྲུན་འཕྲུལ་རིག་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་ཚུ་ཨིན། ནང་སྲིད་དང་སྲོལ་འཛིན་ལྷན་ཁག་གི་ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་ རྐྱེན་ངན་གྱི་ཉེན་ཁ་མར་ཕབ་དང་འཛིན་སྐྱོང་ འདི་གིས་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་གྱི་སྒྲ་སྒྲིག་ གདོང་ལེན་ དང་ སླར་རྙེད་ཀྱི་འོས་འབབ་ཙུ་རྩ་བརྟན་བཟོ་ནི་ཨིན།

98

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཆུ་རུད་ཀྱི་སྔོན་བཤད་ ཉེན་བརྡ་ལམ་ལུགས་ རྒྱ་སྐྱེད་འབད།རྐྱུན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་ཐབས་བྱུས་ ༢༠༡༧ ཅན་མ་ལྟར་ གཞིང་གིས་ ཆུ་རུད་ཀྱི་ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་གཙང་ཆུ་ཚུ་གི་མཐའམ་བདའ་སྟེ་ རྒྱལ་ཡོངས་གནམ་གཤིས་འཕྲུལ་རིགས་ལྟེ་བའི་ཡོངས་འབྲེལ་ གཞི་བཙུགས་དང་ སྔོན་བཤད་ ཉེན་བརྡ་གི་ལམ་ལུགས་གོང་ཡཕེལ་གཏང་བའི་བསྒང་ཡོད། ཕྱིའི་གྲྲོགས་རམ་བྱིན་མི་ཚུ་གི་རྒྱབ་སྐྱོར་ལས་བརྟེན་ རྒྱལ་ཡོངས་གནམ་གཤིས་སྔོན་བཤད་དང་ཆུ་རུད་ཉེན་བརྡ་ལྟེ་བ་གིས་ གནམ་གཤིས་ཀྱི་ཞལ་བཀོད་ཚུ་གསལ་སྟོན་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ འོས་འབབ་དང་ལྕོགས་གྲུབ་གོང་འཕེལ་གཏང་ཚུགས་ཏེ་ཡོད། གནམ་གཤིས་འཕྲུལ་རིགས་ལྟེ་བ་ཚུ་ དུས་དངོས་ཀྱི་བརྡ་དོན་ཚུ་བྱིན་ནིའི་དོན་ལུ་གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད། སྔོན་དཔག་གི་འདྲ་གཟུགས་ཡང་ ཉེན་འཚུབ་ཆེ་བའི་ གཙང་ཆུའི་མཐའམ་བདའ་སྟེ་ བརྟག་དཔྱྲོད་འབད་དེ་ཡོད། ད་ལྟོའི་དུས་ལུ་ རྒྱལ་ཡོངས་ཆུ་དཔྱད་དང་གནམ་གཤིས་རིག་པའི་ལྟེ་བ་ གིས་ ལས་བྱེདཔ་ཚུ་ འཕྲུལ་སྐར་ཆར་འབབ་ཚད་དཔག་ལམ་ལུགས་དང་ཆུ་རུད་ སྔོན་དཔག་སྦྱོང་བརྡར་བྱིན་ཐོག་ལས་ དུས་ཨ་རྟག་ར་ བལྟ་རྟོག་འབད་ཚུགས་པའི་ ལམ་ལུགས་གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད། རྐྱེན་ངན་མར་ཕབ་དང་བཀག་དམ་ ཉེན་ཁ་ལས་བཏོན་ནི་དང་སྔོན་བཤད་འབད་ནིའི་ཐབས་ལམ་ཡོད་པའི་ རྐྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་གི་འཆར་གཞི་འདི་ལུ་གཞི་བབཞག་སྟེ་ ཉེན་ཅན་གྱི་མི་སྡེ་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་ ཆུ་རུད་སྔོན་བཤད་དང་ཉེན་བརྡ་ལམ་ལུགས་གཞི་བཙུག་འབད་ནའི་ དང་ལེན་ཚུ་འབད་དེ་ཡོད།

ཆུ་རུད་ལས་བརྟེན་པའི་ས་རུད་བཀག་འཛིན་འབད།འཕྲལ་གྱི་ལོ་ཁམས་ཅིག་ནང་ ས་རུད་བཀག་ནིའི་ལཱ་ སྐྱེད་ལྡན་བཟོ་རིག་གི་ཐོག་ལས་ ས་ཁོངས་བརྟན་ཏོག་ཏོ་བཟོ་ནི་དང་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་མཐུན་པའི་ འཁོར་ལམ་དང་ཟམ་ དེ་ལས་ གཞན་གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་ཚུ་བཟོ་སྐྲུན་འབད་ནི་ཚུ་བརྩི་སྟེ་ རྒྱལ་སྤྱིའི་མཉམ་འབྲེལ་གྱི་གྲྲོགས་རམ་ཚུ་གི་ཐོག་ལས རྐྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་མར་ཕབ་གྱི་དོན་ལུ་ རྐྱེན་ངན་བྱུང་སྲིད་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་ཚུ་འབད་དེ་ཡོད། ནང་འཁོད་ཀྱི་བཟོ་རིག་གི་ཐབས་ལམ་ ས་ཁོངས་སྒྲིང་སྒྲིང་བཟོ་ནི་ རྩིགཔ་རྐྱབ་ནི་ ཆུ་བྱག་བཟོ་ནི་དང་གཞན་ཐབས་ལམ་སྣ་ཚོགས་གི་ཐོག་ལས་ ཆུ་རུད་ཐོན་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ ས་རུད་དང་ས་གོ་རྩ་བརྟན་བཟོ་ནིའི་ རྐྱེན་ངན་གྱི་ལམ་སྟོན་སབ་ཁྲ་ཚུ་བཟོ་ཡོདཔ་ཨིན།

ཆུ་རུད་དང་ས་རུད་ཀྱི་སྲུང་སྐྱོབ་ཡོད་མི་འདི་གིས་ ནམ་བྱཱར་ཆར་ཆུ་

འབབ་པའི་དུས་ལུ་ ས་གཞི་ཆུ་གིས་ཕྱགས་འབག་འགྱོ་བའི་ཚ་གང་ལང་མ་དགོ་པར་ གཞི་བདེ་གི་ངང་ལུ་སྡོད་ཚུགས། འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ཆུ་འབབ་ས་ཁོངས་འཛིན་སྐྱོང་དང་ཆུ་ལག་ལེན་གཞི་བཀོད་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་འཛིན་སྐྱོང་འཆར་གཞི་ འདི་ནང་ གཙང་ཆུའི་ས་ཁོངས་འཛིན་སྐྱོང་དང་འབྲེལ་བའི་ ལས་སྣ་ ནགས་ཚལ་ཉམས་སྲུང་དང་གཙང་ཆུའི་ས་ཁོང་སྲུང་སྐྱོབ་ ས་ཁོངས་སྟོངམ་ནང་ ནགས་ཚལ་བསྐྱར་གསོ་འབད་ནིའི་དང་ལེན་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན།

འཁྱེག་མཚོ་གི་རྐྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༦ གི་རྒྱལ་ཡོངས་དང་ལེན་གྱི་འབྲེལ་མཐུན་ལས་རིམ་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༢ ལུ་དུས་མཐུན་བཟོ་སྟེ་ཡོད་མི་འདི་གིས་ གཙོ་བོར་བཏོན་པའི་ འཁྱེག་མཚོ་འགས་ཏེ་ཐོན་པའི་ཆུ་རུད་དང་འབྲེལ་བའི་རྐྱེན་ངན་ཚུ་དང་མཐུན་འགྱུར་འབད་ནིའི་ ཁག་ཆེ་བའི་ལས་སྣ་ཚུ་ཡང་ དང་པ། མི་མང་གོ་བརྡ་ཡར་འཕར་དང་གཅིག་ཁར་ སྔོན་དཔག་གི་ཉེན་བརྡ་གི་ལམ་ལུགས་ གཞི་བཙུགས་། ༼དམིགས་བསལ་དུ་ སྤུ་ན་ཁ་དང་དབང་འདུས་ཀྱི་ལུང་གཤོང་ནང༽། གཉིས་པ། ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་ས་གོ་ནང་ལས་ཕར་ གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་གོང་འཕེལ་བཀག་་ནིའི་དོན་ལུ་ རྐྱེན་ངན་གྱི་ས་ཁོངས་སབ་ཁྲ་བཟོ་ནི།༼དམིགས་བསལ་གྱི་ལྕམ་ཁར་ཆུའི་འགྲམ༽དང་ གསུམ་པ་ གློག་མེ་ལས་འགུལ་ཚུ་ལུ་ འཁྱེག་མཚོ་འགས་ཏེ་བྱུང་བའི་ཆུ་རུད་ཀྱི་རྐྱེན་ངན་ ལྟ་རྟོག་འབད་ནི་ཚུ་ཨིན། འཕྲལ་གྱི་ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་གཙོ་རིམ་ཚུ་ཡང་ ཉེན་འཚུབ་ཆེ་བའི་འཁྱེག་མཚོ་ ལྟ་རྟོག་རྩ་བརྟན་དང་ འོས་འབབ་དང་ཉམས་མྱོང་དང་འཁྲིལ་ སྤུ་ན་གཙང་ཆུ་ལུ་ འཁྱེག་མཚོ་ལས་བརྟེན་ འབྱུང་བའི་ ཆུ་རུད་ཀྱི་ཉེན་བརྡ་འབད་ནིའི་ལམ་ལུགས་ མོ་བཏབ་ཀྱི་དོན་ལུ་གཞི་བཙུགས་འབད་མི་དང་འཁྲིལ་ ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ག་རའི་ནང་ འཁྱེག་མཚོ་ལས་བྱུང་བའི་ཆུ་རུད་ཀྱི་ཉེན་བརྡ་ལམ་ལུགས་ཀྱི་ཡོངས་འབྲེལ་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་ཚུ་ཨིན། ད་རུང་ ཁག་ཆེ་བའི་དག་ལེན་གཅིགཔ་འདི་ འཁྱེག་མཚོ་ལས་བྱུང་བའི་ ཆུ་རུད་ཀྱི་དོན་ལུ་ ཉེན་འཚུབ་ཆེ་བའི་ ཆུ་འབབ་སའི་ས་གོ་ག་རའི་ནང་ མི་སྡེ་ལུ་གོ་བརྡ་སྤྲོད་ནི་དང་ ཉེན་བརྡའི་ལམ་ལུགས་གཞི་བཙུགས་འབད་ཐོག་ལས་ ཉེན་ཅན་ས་ཁོངས་སབ་ཁྲ་བཟོ་ནི་འདི་ཨིན།

ཐབས་རིག་གི་ཐོག་ལས་ འཁྱེག་མཚོ་གི་མཐོ་ཚད་ མར་ཕབ། མཉམ་འབྲེལ་ལེ་ཤ་གཅིག་གི་ཐོག་ལས་ འབྲུག་གཞུང་གིས་ སྤུ་ན་ཁ་ དབང་འདུས་དང་ལྕམ་མཁར་ལུང་གཤོང་ཚུ་ནང་གནས་པའི་ མི་རློབས་ཀྱི་ཚེ་སྲོག་ལུ་གནོད་རྐྱེན་མར་ཕབ་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ཉེན་

99

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

ཅན་གྱི་འཁྱེག་མཚོ་ ཐོར་མཐོ་མི་མཚོ་དང་ རབ་སེང་མཚོ་ཚུ་གི་མཐོ་ཚད་མར་ཕབ་འབད་ནིའི་ལཱ་ཚུ་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་ ཆུའི་ལམ་ ཚད་འཛིན་འབད་ཐོག་ལས་ ས་ཁ་མཐོ་སར་ ལས་བྱེདཔ་ཚུ་གིས་ཅ་ཆས་ཚུ་ལག་ལེན་འཐབ་སྟེ་ ཆུ་ཕྱིར་འཛག་འགྱོ་ནིའི་ལམ་བཏོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན་ དེ་ཡང་ ཧེམ་ཚུ་ལག་ལེན་འབད་དེ་ ཆུ་གཡུར་གྱི་རྒྱ་ཚད་རྒྱ་སྐྱེད་འབད་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གི་ལཱ་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ སའི་ཆགས་ལུགས་དང་ས་ཁམས་ཀྱི་བརྟག་ཞིབ་ཚུ་ཁ་གསལ་འབད་དགོ།

ག་དེམ་ཅིག་འབད་མཚོ་འགས་སོང་བ་ཅིན་ ཉེན་སྐྱོབ་ཀྱི་འཆར་གཞི་དང་སྒྲའི་ཐོ་བཀོད་འཆར་གཞི་ དེ་ལས་ བརྟག་ཞིབ་དང་སྦྱོང་བརྡར་ཚུ་ རྒྱ་ཆེ་དྲགས་སྦེ་འབད་དགོ། རྒྱལ་ཡོངས་ཆུ་དཔྱད་དང་གནམ་གཤིསརིག་པའི་ལྟེ་བ་གི་ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་ ཆུ་དཔྱད་རིག་པ་འཁྱེག་ཆགས་དང་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་བརྡ་དོན་དང་ཉེན་བརྡ་ཞབས་ཏོག་འདི་གིས་ རྐྱེན་ངན་དབྱེ་ཞིབ་དང་དུས་རྒྱུན་བལྟ་རྟོག་ དེ་ལས་ རྐྱེན་ངན་མར་ཕབ་ཀྱི་ཐབས་ལམ་ཚུ་གི་གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་ཚུ་ སྒྲིང་སྒྲིང་བཟོ་ཚུགས།

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༡ ། ཡུན་བརྟན་ ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་གོང་འཕེལ་ ངེས་བརྟེན་བཟོ་ནི།ཡིག་ཆ་གཙོ་བོ། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་བརྟག་ཞིབ ་ཁྲིམས་ལུགས། ༢༠༠༢ །

མཐའ་སྐོར་གནས་སྟང་ཕོག་ཤུགས་བརྟག་ཞིབཀྱི་ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས།

རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས། གསོ་བའི་ལྷན་ཁག། བསྟན་གས་ལྷན་ཁག། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག། ཞབས ་ཏོག ་ལྷན་ཁག། རྫོང་ཁག། ཁྲོམ་སྡེ། རྒེད་འོག་བདག་སྐྱོང།

འབྲུག་ཡུན་བརྟན་ཆུར་བརྟན་གློག་མེ་གོང་འཕེལ་སྲིད་བྱུས། ༢༠༠༨།

ཡུན་བརྟན་ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་རྒྱ་སྐྱེད་ཀྱི་གཞི་བཀོད་གསལ་སྟོན།

འབྲུག་གི་ཆུའི་ཁྲིམས་ལུགས། ༢༠༡༤། ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་ལས་འགུལ་དང་ གཙང་ཆུ་དང་འབྲེལ ་བའི་ མཐའ་འཁོར་གནས ་སྟངས ་ཀྱི ་ཕོག་ ཤུགས་ཚད་འཛིན།

དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་སྲིད་བྱུས། ༢༠༡༦།

རྒྱ་ཚད་ལྡན་པའི་ཡུན་་བརྟན་གློག་མེ་གོང་འཕེལ་ཡར་དྲགས་གཏང་ནིའི་དམིགས་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན།

རྒྱལ་ཡོངས་འབྲེལ་མཐུན་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་འཆར་གཞི། ༢༠༡༦།

འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ཆུའི་ཐོན་སྐྱུད་ འཛིན་སྐྱོང་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་གཙོ་རིམ་དང་གཞི་བཀོད་གསར་བཏོན་འབད་ཝ་ཨིན།

ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ ཆུ་བརྟེན་གློག་མེ་གི་འོས་འབབ་ རྒྱ་སྐྱེད། འབྲུག་གི་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་སྲིད་བྱུས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༦ ཅན་མ་འདི་ སླར་འབྱུང་ནུས་ཤུགས་ཐོན་བསྐྱེད་ཀྱི་དོན་ལུ་ རྒྱ་ཚད་ལྡན་པའི་ ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་ ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་ གཏང་ནིའི་

དམིགས་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན། ད་ལྟོའི་དུས་ལུ་ ལཱ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ནུས་ཤུགས་ མེ་ག་ཝཊ་ ༢༣༢༦ ཐོན་མི་ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་ལས་འགུལ་ཡོངས་བསྡོམས་ ༦ ཡོདཔ་ཨིན། སྲིད་བྱུད་དང་འཁྲིལཝ་ད་ གློག་མེ་བཟོ་སྐྲུན་འོས་འབབ་ལས་ བརྒྱ་ཆ་ ༡༠

100

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

རྐྱངམ་ཅིག་བཏོན་ཚུགས་ཏེ་ཡོད། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༢ ལུ་ གློག་མེ་ནུས་ཤུགས་ མེ་ག་ཝཊ་ ༥༠༠༠ བཏོན་ནིའི་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན། གློག་མེ་ལས་འགུལ་གསརཔ་ ལེ་ཤ་ཅིག་ར་བཟོ་སྐྲུན་འབད་བའི་ བསྒང་ཡོདཔ་ཨིན། བུ་ན་ཁ་ སན་ཀོཤ་ དང་ཨ་མོ་ཆུ་ གི་གློག་མེ་བསག་མཛོད་ ལས་འགུལ་འདི་གིས་ མ་གློག་མེའི་དཀའ་ངལ་བསལ་ནི་དང་ ཐོན་སྐྱེད་སྦོམ་བཟོ་ནིའི་ནང་གྲྲོགས་རམ་འབད་ནི་ཨིན་མས། ཆུའི་རྐ་ས་ཁོངས་འཛིན་སྐྱོང་དང་ སྲུང་སྐྱོབ།འབྲུག་གི་ཆུའི་བཅའ་ཡིག་ ༢༠༡༡ ཅན་མ་འདི་ནང་ གློག་མེ་འཕྲུལ་ཁང་ཚུ་གིས་ ཆུ་རྐའི་ས་ཁོངས་སྲུང་སྐྱོབ་དང་འཛིན་སྐྱོང་འབ་དགོ་པའི་ རྒྱབ་སྣོན་ཡོདཔ་ཨིན། གསར་བཏོན་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ་རྒྱལ་ཡོངས་འབྲེལ་མཐུན་ ཆུ་ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་འཆར་གཞི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༦ ཆན་མ་དང་ འབྲེལ་མཐུན་གཙང་ཆུའི་ས་ཁོངས་ འཛིན་སྐྱོང་འཆར་གཞི་ནང་ ཆུའི་འབབ་ས་ཁོངས་ གཞི་རྟེན་འབྲེལ་མཐུན་ ཐབས་ལམ་ཚུ་ཚུད་དེ་ཡོད། དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ ནགས་ཚལ་དང་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཉམས་སྲུང་ བཅང་ཡིག་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ ཅན་མ་གི་ གནད་དོན་སྒྲུབ་ནིའི་དོན་ལུ་དང་ གློག་མེ་ལས་སྡེ་ཚུ་ལས་ འོང་འབབ་བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༡ ལག་ལེན་འཐབ་སྟེ་ གློག་མེ་ལས་བརྟེན་པའི་ཕོག་ཤུགས་དང་ ཆུ་འབབ་ས་ཁོངས་འཛུན་སྐྱོང་གི་ལས་སྣ་ཚུ་སྒྲུབ་ནིའི་ ལཱ་འབད་དགོཔ་ཡོད།

གདམ་ཁ་ཅན་ ་ཀྱི་སླར་འབྱུང་ནུས་ཤུགས་ རྒྱ་སྐྱེད། གདམ་ཁ་ཅན་གྱི་སླར་འབྱུང་ནུས་ཤུགས་སྲིད་བྱུས་ ༢༠༡༣ ཅན་མ་འདི་གིས་ མཐའ་ཟུར་གྱི་གངས་ཅན་མི་སྡེ་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་ གློག་མེ་བཀྲམ་སྤེལ་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་གདམ་ཁ་ཅན་གྱི་ནུས་ཤུགས་ཐོན་ཁུངས་དང་ནུས་ཤུགས་གཞི་རྟེན་སྣ་ཚོགས་ ཉིན་དྲོད་དང་རླུང་འཕྲུལ་གྱི་རྫས་རླུང་ དེ་ལས་ རྒྱ་ཚད་ཆུང་བའི་ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་འཕྲུལ་ཁང་ལག་ལེན་འཐབ་ཐོག་ལས་ ནུས་ཤུགས་ཀྱི་ཉེན་སྲུང་རྩ་བརྟན་བཟོ་ནི་ དེ་མ་ཚད་དུས་མིན་ཅན་གྱི་གློག་མེ་བཀྲམ་སྤེལ་གྱི་ལམ་ལུགས་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་གི་དམིག་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན། དི་ཡང་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༤ ལུ་ ནུས་ཤུགས་དམའ་བའི་ ཕྲ་རབ་ཀྱི་གྲྲོག་མེ་འཕྲུལ་ཁང་ ༡༠ དང་གློག་མེ་་འཕྲུལ་ཁང་ཆུང་ཀུ་ ༡༣ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་གི་ཐོག་ལས་ ནུས་ཤུགས་ཡོངས་བསྡོམས་ མེ་གཝཊ་ ༨་༨ ཐོན་ཚུགས་ཏེ་ཡོད། དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ སླར་འབྱུང་ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་ ཐོན་ཁུངས་ཚུ་

སྒྲུབ་པའི་ ཉམས་མྱོང་ཚུ་ ད་ལྟོ་སྒྲུབ་པའི་བསྒང་ཡོད་མི་ ནུས་ཤུགས་ལམ་ལུགས་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་གཙོ་ཅན་ནང་བཙུགས་ནིའི་ ལས་སྣ་ཚུ་ཨིན།

རིམ་བསག་ཕོག་ཤུགས་ བརྟག་ཞིབ་འབད། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༦ གི་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་སྲིད་བྱུས་གི་དོན་ལུ་ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་བརྟག་ཞིབ་ཚུ་ གསལ་སྟོན་འབད་དེ་ཡོད་ དེ་ཡང་ བསྐྱར་གསོ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་ གཞུང་དང་སྒེར་སྡེ་མཉམ་འབྲེལ་གྱི་དོན་ལུ་ཨིན་པས། རིམ་བསགས་ ཕོག་ཤུགས་བརྟག་ཞིབ་ འདི་ཡང་ སྤྱི་་ལོ་ ༢༠༡༧ གི་ཀུ་རི་སྒོང་རི་གི་ལས་སྣ་མང་རབ་ཀྱི་དོན་ལུ འགོ་འདྲེན་འཐབ་ཡོདཔ་ཨིན། སྤྱི་ལོ ༢༠༠༠ གི་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་བརྟག་ཞིབ་དང་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༢ གི་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཁྲིམས་ལུགས་དང་འཁྲིལཝ་ད་ བསྐྱར་གསོ་དང་ཉམས་བཅོས་ཀྱི་ལཱ་མཐར་འཁྱོལ་ཅན་གྱི་སྙན་ཞུ་དང་གྲལ་ མི་སྡེ་དང་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཕོག་ཤུགས་རྐྱེན་ངན་མར་ཕབ་གྱི་ཐབས་ལམ་གྱི་དོན་ལུ ལྟ་རྟོག་ཁ་གསལ་སྦེ་འབད་དགོཔ་ཡོད།

རང་བཞིན་ལྡན་པའི་ ཆུ་འབབ་ངེས་བརྟན་བཟོ། གློག་མེ་ལས་འགུལ་ཚུ་བཟོ་བསྐྲུན་འབད་ཚར་བའི་ཤུལ་ལས་ རང་བཞིན་ལྡན་པའི་ ཆུ་འབབ་ངེས་བརྟན་བཟོ་ནི་གི་གོ་བརྡ་སྤེལ་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟང་ལྷན་ཚོགས་ཀྱིས་ གསར་སྟོན་འབད་བའི་ ཆུ་གཡུར་ནང་ རང་བཞིན་ལྡན་པའི་ ཆུ་འབབ་ཀྱིས་གནས་ཚད་འདི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༤ གི་འབྲུག་གི་ཆུ་བཅའ་ཡིག་ནང་ཡར་སེང་ གནས་སྐམ་པའི་དུས་ལུ་ བརྒྱ་ ༡༠ ལས་ ༣༠ འབད་མི་འདི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༩ གི་རང་བཞིན་ཆུ་འབབ་ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས་ ཟྱིན་བྲིས་མཇུག་གི་ནང་ གློག་མེ་ལས་འགུལ་གྱི་བཟོ་སྐྲུན་པ་ཚུ་གིས་སྦྱོང་བརྡར་བྱིན་ཐོག་ལས་ བཙུགས་ཏེ་ཡོད། འདི་གིས་ དགོས་མཁོ་གི་མང་ཉུང་ དུས་ཚད་ དང་ཆུ་འབབ་ཀྱི་སྤུས་ཚད་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ལུ་བརྟེན་པའི་ སྲོག་ཆགས་དང་འཚོ་བའི་མཐུན་རྐྱེན་ ཆུའི་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་དང་གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་ ཆུ་རྒྱུན་སྐྱོང་འབད་ནི་ ཆུ་འབབ་སྤུས་ཚད་ཚུ་གཏན་འབེབས་འབདཝ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་དྲུང་ཚེན་ཡིག་ཚང་གིས་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ལོ་ལྔའི་ལས་རིམ་ ཆུ་ཉེན་སྲུང་དང་འཛིན་་སྐྱོང་རྩ་བརྟན་ འདི་གིས་གཙང་ཆུ་གཙོ་ཅན་ཚུ་གི་ ཆུ་འབབ་ལྟ་རྟོག་འབད་ནིའི་ དང་ལན་འའབད་འོང།

101

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༢ ། ནུས་ཤུགས་ལྡན་པའི་ ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་ལག་ལེན་ངེས་བརྟན་བཟོ།ཡིག་ཆ་གཙོ་བོ། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།

ཆུའི་བཅའ་ཁྲིམས། ༢༠༡༡།

ཆའི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ ནུས་ཤུགས་ཅན་གྱི་དཔལ་འབྱོར་དང་མི་སྡེ་སྡེ་འདྲ་མཉམ་དེ་ལས་ ཡུན་བརྟན་ མཐ་འའཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཐོག་ལས་ ཉམས་སྲུང་དང་སྲུང་སྐྱོབ་ དེ་ལས་ འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནིའི་དམིགས་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན།

རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ ལྷན་ཚོགས། གསོ་བའི་ལྷན་ཁག།སྟན་གས་ལྷན་ཁག། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལལྷན་ཁག། ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག། རྫོང་ཁག། ཁྲོམ་སྡེ། རྒེད་འོག་བདག་སྐྱོང། རྒྱལ་ཡོངས་འབྲེལ་མཐུན་ཆུའི་ཐོན་སྐྱུད་

འཛིན་སྐྱོང་འཆར་གཞི ཨེན་ཨའི་ཌབ་ལུ་དང་ཨར་ཨེམ་པི།(NIW RMP), ༢༠༡༦།

འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་གི་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ཀྱིདོན་ལུ་ གཙོ་རིམ་དང་གཞི་བཀོད་ གསར་བཏོན་འབདཝ་ཨིན།

ཆུའི་དགོས་མཁོ་འཛིན་སྐྱོང། འབྲུག་གི་ཆུའི་བཅའ་ཡིག་ སྤྱི་ལོ་༢༠༡༡ ཅན་མ་འདི་གིས་ ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ དཔལ་འབྱོར་ནུས་ཤུགས་ཅན་དང་ མི་སྡེ་འདྲ་མཉམ་ དེ་ལས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཡུན་བརྟན་གྱི་ཐོག་ལས་ ཉམས་སྲུང་ སྲུང་སྐྱོབ་དང་འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནིའི་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱི་འགན་དབང་ཚུ་ཡང་ ཆུ་དང་མཐུན་འགྱུར་ དེ་ལས་ནུས་ཤུགས་ཅན་གྱི་ འཕྲུལ་རིགས་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་ཚུ་ཨིན།རྒྱལ་ཡོངས་འབྲེལ་མཐུན་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་འཆར་གཞི་ ༢༠༡༦ ཅན་མ་ནང་བཀོད་དེ་ཡོད་མི་ནང་ ཆུའི་དགོས་མཁོ་འཛིན་སྐྱོང་འདི་ འབྲེལ་མཐུན་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་གི་ཐབས་ལམ་གྱི་ཆ་ཚན་ཅིག་ཨིན། འདི་ཡང་ ཟད་འགྲྲོ་སླར་རྙེད་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་དང་ ནུས་ཤུགས་ཅན་གྱི་ཆུའི་འཕྲུལ་རིགས་ཚུ་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་ གནས་ཚད་ག་རའི་ནང་ དབང་ཚད་ཕྱིར་སྤེལ་གྱི་ཆུ་འཛིན་སྐྱོང་གི་དབང་འཛིན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་ཚུ་ཨིན།

ཆུ་གསོག་འཇོག་འཕྲུལ་ཆས་ཆ་འཇོག་དང་ལག་ལེན།རྒྱལ་ཡོངས་འབྲེལ་མཐུན་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་འཆར་གཞི་ སྤྱི་ལོ་༢༠༡༦ ཅན་མ་འདི་གིས་ སོ་ནམ་ས་ཞིང་ནང་ ནུས་ཤུགས་

ཅན་གྱི་ཆུ་ལག་ལེན་དང་འབྲེལ་བའི་ འཕྲུལ་རིགས་ཚུ་གཙོ་རིམ་བཟུངམ་ཨིན། རླངས་གྱུར་མར་ཕབ་འབད་ནིའི་དོན་ལུ ཆུ་ཤོག་གི་སྲབ་ལེབ་ལག་ལེན་ ཚད་མེད་པའི་ ཆུར་འདྲེན་མར་ཕབ་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ཞིང་ཆུ་གི་འཆར་གཞི་ ཆུ་མར་འཛག་མི་འགྱོ་ནི་དོན་ལུ ཨ་རིང་དང་རྫིང་ལེགས་ཤོམ་སྦེ་བཟོ་ནི་ ཆུ་འཕྲོ་བརླག་མི་འགྱོ་ནིའི་དོན་ལུ་ཆུ་དུང་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་ ཞིང་ཁར་ཆུར་འདྲེན་འདི་ ཆུ་གཏོར་ནིའི་ལམ་ལུགས་ཀྱི་བརྗེ་སོར་འབད་ནི་ སའི་ནང་སྐྱེས་ཚལ་གྱི་ལྷག་ལུད་ཚུ་ བླ་བསྲེ་རྐྱབ་སྟེ་ ཆུའི་འོས་འབབ་བཟོ་ནི་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན། རྒེད་འོག་ཚུ་གིས་ཆུའི་འབོར་ཚད་ཡར་སེང་འདི་ཡང་ ཆུ་གཏན་བཞག་གི་བཟོ་རྩིག་དང་ཆུ་བྱག་ དེ་ལས་ ཆར་ཆུ་བསག་མཛོད་རྐྱབ་ནི་ བུག་དོང་ཚུ་ལས་ས་ འོག་གི་ཆུ་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་ལས་བསྒྲུབ་ཚུགས་ ཞིབ་འཚོལ་ཚུ་གི་གསར་བཏོན་འབད་མི་ནང་ ས་འོག་གི་ཆུ་གི་གནས་སྟངས་ལུ་གནོད་པ་མེདཔ་འབད་ ལག་ལེན་འཐབ་ཚུགས་ཟེར་ཨིན་མས། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག་ལུ་ ཆུ་འཇོན་ཐངས་ཅན་འབད་ ལག་ལེན་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ ཆུར་འདྲེན་སྐྱེལ་འདྲེན་གྱི་གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་བཟོ་བཀོད་འབད་ནི་གིས་འགན་ཁུར་ཕོགཔ་ཨིན། འདི་གིས་ རྫོང་ཁག་ཆུར་འདྲེན་ ཡིག་ཚང་ལས་བརྡ་དོན་སྤེལ་ནིའི་ དང་ལེན་འབད་ནི་ཨིན།

102

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

མི་སྡེ་གོ་བརྡ་སྤྲོད། འབྲུག་གི་ཆུའི་ཁྲིམས་ལུགས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༤ ཅན་མ་འདི་གིས་ ཆུ་ལག་ལེན་ཚོགས་པ་ཚུ་ལུ་ ཁྱིམ་གུང་ཚུ་གིས་ཆུ་ལག་ལེན་གོ་སྐབས་ནང ་བྱ་སྟབས་མ་བདེཝ་རེ བྱུང་པ་ཅིན་ འཆམ་ཁ་བཟོ་ནི་དང་ ཆུ་འཇོན་ཐངས་ཅན་འབད་ལག་ལེན་འཐབ་ནིའི་ཐབས་ཤེས་ ཚད་བཏོན་དགོས་པའི་ འགན་དབང་སྤྲོད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། གཙང་ཆུའི་ས་ཁོངས་འཛིན་སྐྱོང་ཚོགས་པ་ཚུ་ཡང་ ཆའི་རྐ་ཉམས་བཅོས་དང་ལག་ལེན་ལེགས་ཤོམ་འབད་འཐབ་ནིའི་དོན་ལུ་ གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་འབད་དགོཔ་ཨིན་མས། འཆར་གཞི་འདི་ལྟར་ གསོ་བའི་ལྷན་ཁག་གིས་ གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ ཆུ་གསོག་འཇོག་གི་ལམ་ལུགམ་ཡང་ན་ བཙོག་ཆུ་འཛིན་སྐྱོང་གི་དོན་ལུ་ སྤྲོ་འཐུས་དང་ གྲྲོགས་རམ་གྱི་དངུལ་སྤྲོད་ནི་དང་ངོས་འཛིན་འབད་ནི་གི་འགན་དབང་ཕོགཔ་ཨིན། དེ་དང་གཅིག་ཁར་ གཞུང་མིན་ལས་ཚོགས་ཚུ་གིས་ ཆུའི་དགོས་མཁོ་འཛིན་སྐྱོང་དང་ཆུ་གསོག་འཇོག་འཕྲུལ་རིགས་བརྡ་སྤྲོད་ནི་ནང་ ཁག་ཆེ་བའི་འགན་ཁུར་འབགཔ་ཨིན། ཁྲོམ་སྡེ་བདག་སྐྱོང་ཚུ་གིས་ ཆུའི་གོང་ཚད་གཏན་སྒྲིག་དང་ གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་ཉམས་བཅོས་ཀྱི་དང་ལེན་ཚུ་འབད་དེ་ཡོད། ཞིབ་འཚོལ་ཚུ་དང་འཁྲིལཝ་དང་ ཐིམ་ཕུ་ཁྲོམ་ནང་་ཡོད་པའི་ཁྱིམ་གུང་ཚུ་གིས་ ད་རེས་ཡོད་པའི་ ཆུ་དང་ཆབ་གསང་གི་ ཟླཝ་རེ་གི་འཐུས་ལས་ལྷག་སྟེ་བྱིན་ནིའི་ངོས་ལེན་འབདཝ་ཨིན་ འདི་གིས་ ཆུ་བཀྲམ་སྤེལ་དང་བཙོག་ཆུ་འཛིན་སྐྱོང་གི་ཡོངས་འབྲེལ་ཡར་རྒྱས་གཏང་ཚུགས།༡༩

ནུས་ཤུགས་ཅན་གྱི་ ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་ ལག་ལེན། འཛམ་གྲིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་དཔལ་འབྱོར་མང་ཤོས་ཅིག་ར་ རང་བཞིན་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཕྱིར་ཐོན་ལུ་ བརྟེན་སྐྱོང་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་པ་གི་མ་ཚད་ ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ ཚུལ་དང་མཐུན་ཏོག་་ཏོ་འབད་ལག་ལེན་མི་འཐབ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། ཡུན་བརྟན་མཉོ་སྤྱོད་དང་ཐོད་སྐྱེད་ཀྱི་གནས་ཚད་ སྒྲུབ་ནི་འདི་ ཁལ་ཅན་ཅིག་འབད་ཐོན་སྟེ་ཡོད། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སོ་ནམ་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ ཆུ་མར་འཛག་འགྱོ་ནི་ལ་སོགས་པའི་ དཀའ་ངལ་ཚུ་བསལ་ནིའི་དོན་ལུ་ དེང་སང་གི་འཕྲུལ་རིགས་དང་ལམ་ལུགས་ཚུ་ ལག་ལེན་འཐབ་བཏུབ་། དཔེར་ན་ ཆུ་གཡུར་བསལ་ནི་ལ་སོགས། གཞི་ཆགས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ ཉེན་སྲུང་ཅན་གྱི་འཐུང་ཆུ་མ་ལང་མི་ལས་བརྟེན་ གཞུང་གི་ཁ་ཐུག་ལས་ ཆུ་བསག་ནི་དང་ བཀྲམ་སྤེལ་འབད་ནི་གི་དོན་ལུ་ ཟད་འགྲྲོ་མང་རབ་ཅིག་གཏང་སྟེ་ཡོད། ཨིན་རུང་འདི་ཚུ་ག་ར་ འཇོན་ཐངས་ཅན་ཅིག་འབད་ མེདཔ་ཨིན། ཉམས་བཅོས་དང་འཛིན་སྐྱོངས་ལེགས་ཤོམ་མེད་མི་ལས་བརྟེན་ ཆུ་མང་ཤོས་ར་འཕྲོ་བརླག་འགྱོ་སྟེ་ཡོད། ཡུན་བརྟེན་ཉོ་སྤྱོད་དང་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་འཆར་གཞི་ཟྱིན་བྲིས་འདི་ནང་་འབྲུག་གི་ཆུའི་བཅའ་ཡིག་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༡ ཅན་མ་གི་དམིགས་གཏད་དང་འཁྲིལ་ ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ དཔལ་འབྱོར་ནུས་ཤུགས་ཅན་ འདྲ་མཉམ་ལྡན་པའི་མི་སྡེ་དང་མཐའ་འཁོར་ཡུན་བརྟན་ཐོག་ལས་ འཛིན་སྐྱོང་འབད་དེ་ ཆུ་མ་ལང་བའི་དཀའ་ངལ་བསལ་ནི་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན། དུས་ཚད་དང་བསྟུན་ ནུས་ཤུགས་ལྡན་པའི་ ཆུ་ལག་ལེན་དེ་ཡང་ གཞུང་སྐྱོང་དང་དངུལ་འབྲེལ་ གྱི་ཐབས་ལམ་ ཆུའི་འཆར་དངུལ་བགོ་བཀྲམ་ གཞུང་སྐྱོང་བཟོ་བཀོད་དང་ལག་ལེན་ འོང་འབབ་མིན་པའི་གོང་ཚད་དང་ཅ་ཁྲལ་ཚུ་ལས་བརྟེན་ བསྒྱུར་བཅོས་འབད་ཚུགས།

103

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན།

ལས་སྡེ་གཙོ་ཅན། མཉམ་འབྲེལ་པ། ལས་དོན་བརྡ་སྟོན་གཙོ་ཅན།

༡༨། འབྲེལ་མཐུན་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས།

རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས།

རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས། རྒྱལ་ཡོངས་ཆུ་དཔྱད་དང་གནམ་གཤིས་རིག་པའི་ལྟེ་བ། ས་གནས་གཞུང་སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག།ལྷན་ཁག་ཡོངས། རང་སྐྱོང་ལས་སྡེ། ས་གནས་གཞུང།ཁྲོམ་སྡེ།

འབྲེལ་མཐུན་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་རྩ་བརྟན། •འཆར་གཞི་ བྱ་རིམ་དང་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་

འཛིན་སྐྱོང། •ཆུ་ལག་ལེན་ཚོགས་པ། •ཚོང་འབྲེལ་ལས་སྡེ་གྲྲོས་སྟུན་དང་མཉམ་

འབྲེལ། ཞབས་ཏོག་སྐྱེལ་སྤྲོད་ཡར་རྒྱས།:•ཚོང་འབྲེལ་ལས་སྡེ་གྲྲོས་སྟུན།•མཉམ་འབྲེལ་ཞལ་འཛོམས།•ཆུ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་ལས་སྡེ་ཚུ་གི་འབྲེལ་

མཐུན་ཅན་གྱི་སྲིད་བྱུས་འཆར་གཞི་དང་ལས་རིམ་ཚུ། ༡༩། ཉེན་སྲུང་ལྡན་པའི་འཐུང་ཆུའི་གོ་སྐབས་དང་གཙང་སྦྲ།

གསོ་བའི་ལྷན་ཁག རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས། ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག། ས་གནས་གཞུང།

•ཉེན་སྲུང་ལྡན་པའི་འཐུང་ཆུ་ལག་ལེན་འཐབ་པའི་མི་རློབས་ཆ་ཤས

•ལགཔ་འཁྱུ་ནིའི་མཐུན་རྐྱེན་གླང་ལེབ་དང་ཆུ་བརྩི་སྟེ་ཉེན་སྲུང་ལྡན་པའི་འཐུང་ཆུ་ལག་ལེན་འཐབ་པའི་མི་རློབས་ཆ་ཤས

•གཙོག་ཆུ་ཉེན་སྲུང་དང་ལྡནམ་སྦེ་སྨན་བཅོས་འབད་ཡོད་པའི་ཚེ་སྙོམས།

༡ གཙོག་ཆུ་སྨན་བཅོས་འཕྲུལ་ཁང་གི་གྲངས་ཁ། ༢ ཁྱིམ་གུང་ གཙོག་ཆུའི་ ཆུ་དུང་འཐུད་ཡོདཔ།

༢༠། ཆུ་རུད་ཀྱི་རྐྱེན་ངན་ཚུ་གིས་ཕོག་ཤུགས་མར་ཕབ།

རྐྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་ལས་ཁུངས།

ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག། རྒྱལ་ཡོངས་ཆུ་དཔྱད་དང་གནམ་གཤིས རིག་པའི་ལྟེ་བ། ས་གནས་གཞུང།སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག།

•མི་ཤི་རྐྱེན། འབྱང་སྟོར་ཞུགས་ཞུགསཔ་དང་མི་རློབས་ ༡༠༠༠༠༠ ལུ་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཅན་གྱི་གནོད་རྐྱེན་ཕོག་སྟེ་ཡོདཔ།

•རྒྱལ་སྤྱིའི་ནང་འཁོད་འོང་འབབ་ཡོངས་བསྡོམས་གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་ལུ་གནོད་པ་ཤུགས་ཅན་དང་རྐྱེན་ངན་ཚུ་གིས་ གཞི་རྟེན་ཞབས་ཏོག་ཚུ་བར་ཆད་རྐྱབ་ཡོད་མི་དང་འབྲེལ་བའི་ཐད་ཀར་དཔལ་འབྱོར་ གྱི་གྱོང་གུད།བརྡ་ཚན་གཙོ་ཅན་གཞན།:

༡ ཉེན་ཅན་བརྟག་ཞིབ། ༢སྔོན་དཔག་ཉེན་བརྡ་ལམ་ལུགས་གཞི་ བཙུགས་

ཡོདཔ།༣ གོ་རྟོག།༤ རྐྱེན་ངན་གྱི་ཉེན་ཁ་མར་ཕབ་འཆར་གཞི། ༥ སོ་ནམ་གྱི་གནམ་གཤིས་ཞབས་ཏོག་སྤྲོད་ཡོདཔ།

104

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

༢༡། ཡུན་བརྟན་ཆུར་བརྟན་གློག་མེ་ངེས་བརྟན།

བསྟན་གས་ལྷན་ཁག། རྒྱལ་ཡོངས་ཆུ་དཔྱད་དང་གནམ་གཤིས རིག་པའི་ལྟེ་བ། ས་གནས་གཞུང།ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས།

• ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་གོང་འཕེལ་གྱི་འཆར་གཞི་གཙོ་ཅན་དང་འབྲེལ་བའི་ སྲིད་པའི་ཞིབ་འཚོལ་ཁ་གསལ་དང་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས།

བརྡ་ཚན་གཙོ་ཅན་གཞན། :༡ ཆུར་བརྟན་གློག་མེའི་དོན་ལུ་ ཐབས་བྱུས་ཅན་གྱི་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་བརྟག་ཞིབ་ རྐྱབ་ཡོདཔ། ༢ གཙང་ཆུའི་ས་ཁོངས་ནང་ ལས་སྡེ་གཞན་གྱི་ འཆར་གཞི་དང་སྲིད་བྱུས་ཚུ་འབྲེལ་མཐུན་དང་གྲྲོས་བསྟུན་ཁ་གསལ།༣ ཆུ་རྐའི་ས་ཁོངས་དང་ཆུ་འབབ་ས་ཁོངས་མཟུན་འབྲེལ། ༤ ཆུ་དཔྱད་དང་ས་ཁམས་ བརྟག་ཞིབ་དང་སའི་ཆགས་ལུགས་དང་ཆུ་ དེ་ལས་ཆུ་ཞིང་ལུ་ ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་གོང་འཕེལ་གྱི་ཕོག་ཤུགས།

༢༢། ནུས་ཤུགས་ཅན་གྱི་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་ལག་ལེན་ ངེས་བརྟེན་བཟོ་ནི།

ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག། ཁྲོམ་སྡེ་དང་ས་གནས་གཞུང། དུས་ཚད་དང་བསྟུན་ ནུས་ཤུགས་ཅན་གྱི་ཆུའི་ལག་ལེན་གྱི་འགྱུར་བ། ༡ ཆུའི་འཆར་དངུལ་བགོ་བཀྲམ།༢ གཞུང་སྐྱོང་གཞི་བཀོད་དང་ལགལེན་ཚུ།༣ ཆུ་གསོག་འཇོག་ཐབས་ལམ་གཞི་བཙུགས་ འབད་ཡོདཔ། ༤ འོང་འབབ་མིན་པའི་ཆུའི་གོང་ཚད།༥ ཆུ་ཁྲལ།

105

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

མཇུག་ཐོ།༡ཨེ་ཤི་ཡ་གོང་འཕེལ་དངུལ་ཁང། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༦ ། ཆུ༔ འབྲུག་གི་མ་འོངས་ཉེན་སྲུང། ༢འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་རི་དྭགས་མང་དངུལ། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༦ ། འབྲུག་གི་དཔལ་འབྱོར་དང་ཆུ། མཉམ་འབྲེལ་ལས་ཚོགས་ཀྱི་དགོས་པ། ༣སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག། དཔལ་ལྡན་འབྲུག་གཞུང་སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༤ ། རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཐབས་བྱུས་དང་ དང་ལེན་འཆར་གཞི། ༤ཐིམ་ཕུ་ཁྲོམ་སྡེ་ལས་འཛིན་འཁྲིལ་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་བཅུ་གཉིས་པ་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལས་ ༢༠༢༣། ནང་དཔེ་བཀོད་དེ་ཡོད་མི། ༥རྒྱལ་གཞུང་ནད་གཞི་ཚད་འཛིན་ལྟེ་བ། གསོ་བའི་ལྷན་ཁག། ༢༠༡༦ །༦ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་ ཕན་ཚུན་གཞུང་སྐྱོང་གྲྲོས་ཚོགས་ཀྱི་ བརྟག་ཞིབ་སྙན་ཞུ་ལྔ་པ། ༧སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༦། རྒྱལ་ཡོངས་ཆུར་འདྲེན་འཆར་གཞི་གཙོ་བོ། ༨ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་བཅུ་གཉིས་པ་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལས་ ༢༠༢༣། ལྟར་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ ཁྱིམ་གུང་བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༩༢ དེ་ཅིག་ལུ་ གཙང་སྦྲ་ལྡན་པའི་ གསང་ཆབ་ཀྱི་མཐུན་རྐྱེན་ཐོབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། ༩དཔལ་ལྡན་འབྲུག་གཞུང་སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ །གི་མི་རྩིས་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་བཅུ་གཉིས་པ་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལས་ ༢༠༢༣། ནང་དཔེ་བཀོད་དེ་ཡོད་མི། ༡༠གསོ་བའི་ལྷན་ཁག་གི་ བརྟག་ཞིབ་འདི་གིས་བཀོད་མི་ནང་ མུ་སྡེ་༦༩ གི་ཁྱིམ་གུང་ ༩༤༦ ལུ་འཐུང་ཆུའི་རྐ་་མེདཔ་ཨིན་མས། འདི་དང་གཅིག་ཁར་ མི་སྡེ་ ༤༨ གི་ཁྱིམ་གུང་ ༨༨༨ ལུ འཐུང་ཆུ་མ་ལང་བའི་ཆུ་རྐ་ཡོདཔ་ཨིན། ༡༡ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་ ཕན་ཚུན་གཞུང་སྐྱོང་གྲྲོས་ཚོགས་ཀྱི་ བརྟག་ཞིབ་སྙན་ཞུ་ལྔ་པ་འདི་གིས་ ཚད་རྩིས་བཏོན་མི་ནང་ སྤྱི་ལོ་ ༢༡༠༠ ལུ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་བརྩི་སྟེ་ ལྷོ་ཨེ་ཤི་ཡ་ རྒྱལ་ཁབ་ཚུ་གིས་ ནམ་བྱཱར་གྱི་སྐབས་ལུ་ ཆར་འབབ་ཡར་སེང་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༡༡ དེ་ཅིག་ཡོདཔ་ཤེས་ཚུགས་ནི།

༡༢ལོ་བསྟར་བཞིན་དུ་ ཆག་རོ་ མི་ཊར་༣༠ ལས་ ༤༠ དང་ ཆག་རོ་མེད་པའི་འཁྱེག་མཚོ་ མི་ཊར་ ༨ ལས ༡༠ །- རྒྱལ་སྤྱིའི་ འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་གངས་རི་ གོང་འཕེལ་ལྟེ་ ༢༠༡༧། གི་ཞིབ་འཚོལ་དང་འཁྲིལ་ སྤྱི་ལོ ༡༩༨༠ དང་༢༠༡༠ གི་བར་འཁྱེག་མཚོ་གི་རྒྱ་ཚད་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༨་༧ ཡར་སེང་འགྱོ་སྟེ་ཡོདཔ་དང་ འཁྱེག་མཚོ་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༢༢ ཞུ་སྟེ་ཡོད། ༡༣བརྟག་ཞིབ་མང་ཤོས་ཅིག་གིས་མཐའ་བཏོག་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་འཁྱེག་མཚོ་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༢༥ དེ་ཅིག་ལས་ཆུ་རུད་སྦོམ་ ཐོན་ནི་ཉེཁ་ཡོད་མི་ལས་བརྟེན་ ལུང་གཤོང་འདི་ནང་གནས་པའི་ མི་སྡེ་ཚུ་གི་ཚེ་སྲོག་ལུ་ཡང་ གནོད་རྐྱེན་ཕོག་ནིའི་ ཉེན་འཚུབ་ཡོདཔ་ཨིན། ༡༤འབྲུག་གི་ནུས་ཤུགས་ གཞི་རྟེན་ ཞིབ་འཚོལ་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༢ ། ༡༥ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་བརྩི་བ་ཅིན་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་བཅུ་གཉིས་པ་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལས་ ༢༠༢༣། གི་ཐོ་བཀོད་འབད་མི་ནང་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཚོང་འབྲེལ་གློག་མེ་གཙོ་བཏོན་ཐོག་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༨༥ དེ་ཅིག་ རྒྱ་གར་རྒྱལ་ཁབ་དང་གཅིག་ཁར་ འོང་ནི་ཨིན་མས། ༡༦རྒྱལ་གཞུང་རྩིས་ཞིབ་དབང་འཛིན་གྱི་སྙན་ཞུ་འབད་བའི་ཚུལ་མིན་སྙན་ཞུ། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ གི་ལོ་བསྟར་ རྩིས་ཞིབ་སྙན་ཞུ། ༡༧དཔེར་ན། ན་མེ་ནི་ཅུ་ཆིངས་ཡིག https://snv.org/update/third-pes-agreement-bhutan༡༨རྒྱལ་གཞུང་ནད་གཞི་ཚད་འཛིན་ལྟེ་བ། གསོ་བའི་ལྷན་ཁག ༢༠༡༨། འཐུང་ཆུའི་སྤུས་ཚད་སྙན་ཞུ། ༡༩༥ ཐིམ་ཕུ་ཁྲོམ་སྡེ་ལས་འཛིན་དངའཁྲིལ་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་བཅུ་གཉིས་པ་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལས་ ༢༠༢༣། ནང་དཔེ་བཀོད་དེ་ཡོད་མི།

106

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

107

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma Tshering, NEC

ལེའུ་༥ པ། ཚེ་སྲོག།

108

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ནང་པ་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་དང་སྲོལ་ཁྱུན་གྱི་ཕྱུགས་པོའི་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ རང་བཞུན་གནས་སྟངས་འདི་ མི་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་ སྲོག་ལྡན་གྱི་ཆ་ཤས་ཅིག་སྦེ་བརྩིཝ་ཨིན། འབྲུག་གི་རྩ་ཁྲིམས་ཆེན་མོའི་རྩ་ཚན་ ༥ པ་གི་གསལ་སྟོན་འབད་མི་ནང་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་ སྲུང་སྐྱོབ་འབད་ནིའི་བློ་གཏད་ཅན་གྱི་འགན་ཁུར་ཕོགཔ་ཨིན། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཉམས་སྲུང་འབད་ནི་ནང་ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་གནས་སྟངས་ནང་ དྲག་ཤོས་ཅིག་འབད་བརྩིཝ་ཨིན། འདི་ཡང་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༥༡ སྲུང་སྐྱོབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་དང་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཁྱམས་སའི་ས་གོ་ཅིག་ལུ་ངོས་འཛིན་འབད་དེ་ཡོད།༡ ད་རུ་ ས་ཆ་བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༧༡ ནགས་ཚལ་གྱི་ཁྱབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་སྦེ་གནས་ཚུགས་མི་འདི་ མ་འོངས་སྔོན་གཟྱིགས་ཅན་གྱི་རྒྱལ་པོའི་ དབུ་ཁྲིད་བཟང་པོ་དང་རྩ་ཁྲིམ་ཆེན་མོའི་ དགོངས་དོན་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༦༠ ནགས་ཚལ་གྱི་ཁྱབ་སྟེ་བཞག་ནི་སྦེ་ཡོད་མི་འདི་ལས་བརྟེན་ཏེ་ཨིན་མས། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ནགས་ཚལ་ཉམས་སྲུང་དང་འཛིན་སྐྱོང་གི་གོང་འཕེལ་ཅན་གྱི་སྲིད་བྱུས་ཚུ་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དངརྒྱལ་སྤྱིའི་ཁེ་ལན་སྣ་ཚོགས་ དེ་ལས་ ཕྱོགས་སྣ་མང་བའི་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟང་དངའབྲེལ་བའི་ ཆིངས་ཡིག་ཚུ་ནང་གཟུགས་བརྣན་འབད་དེ་ཡོད། ༼ལེའུ་ ༡ པ་ནང་གཟྱིགས་གནང།༽

སའི་ཆགས་ལུགས་དང་འཁྲིལ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ ཤར་ཕྱོགས་ཧི་མ་ལ་ཡ་གི་འཇོན་དྲགས་ཅན་གྱི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣའི་ཆ་ཤས་ གལ་ཅན་གྱི་འདབ་ཆགས་ས་ཁོངས་ ༢༣ དང་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ ༨། སྔོ་ཚལ་གྱི་ས་ཁོངས་དང་ཆུ་ཞིང་ དེ་ལས་ སྲུང་སྐྱོབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་ ༣ ཡོདཔ་ཨིན། འཛམ་གླིང་སྐོར་ཐིག་གི་ས་ཁོངས་ལས་ ཐག་རང་བའི་ས་ཆ་ནང་ཡོད་པའི་ ནགས་ཚལ། ཚ་དྲོད་ལྡན་པའི་ནགས་ཚལ། བསིལ་ལྡན་གྱི་ནགས་ཚལ། དུས་རྒྱུན་ཧོནམོ་སྦེ་སྡོད་པའི་སི་སི་ཤིང། བ་ཤིང། ཧེམ་ལོཀ། སྟོང་ཕུ་ཧོནམོ། སྟོང་ཕུ་གཞན། གདུང་ཤིང། ཤུག་པ་ཤིང། ཨེ་ཏོ་མེ་ཏོ ཨཱལ་པའིན་ཚལ་ཚུ་བརྩི་ ནགས་ཚལ་འདི་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་གི་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཅིག་ཨིན། འབྲུག་གི་ཆུའི་སྐྱེད་ལྡན་གནས་སྟངས་འདི་ གཙོ་བོ་རང་ གཙང་ཆུ་སྦོམ་དངཆང་ཀུ་ མཚོ་དང་འདམ་རྫབ་ཅན་གྱི་ས་ཁོངས་ དེ་ལས་ ཚ་དྲོད་ལྡན་པའི་ ཆུ་རང་བྱུང་ཆུ་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན། འབྲུག་གིས་ རི་དྭགས་ཨོ་ལ་ཚལ་གྱི་རིགས་སྣ་ ༤༦༩ ཨེ་ཏོ་མེ་ཏོ་གི་རིགས་སྣ་ ༤༦ དང་སྨན་ལྡན་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ ༣༠༠ ཚུ་བརྩི་སྟེ་ ནང་འཁོད་ཀྱི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ རྩྭ་དང་འབྲེལ་

བའི་སྔོ་ཤིང་ ༥༥༠༠ ཐོ་བཀོད་འབད་དེ་ཡོད་མི་ལས་ ༡༤༥ འདི་འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་རྐྱངམ་ཅིག་ཡོདཔ་ཨིན། མངལ་སྐྱེས་སྲོག་ཆ་གི་རིགས་སྣ་ ༢༠༠ ངོས་འཛིན་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ནང་ལས་ ཁཝ་ནང་གནས་པའི་གཟྱིག་དང་བྱི་ལུ་དོམ་དམརཔོ་ཚུ་བརྩི་སྟེ་ རིགས་སྣ་ ༢༧ འདི་རྒྱལ་སྤྱིའི་གནས་ཚད་ལུ་ འཇིག་ཉེན་ཅན་ཅིག་འབད་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གི་མ་ཚད་པར་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་བྱི་ཅུང་གི་རིགས་སྣ་ ༧༤༠ ཐོ་བཀོད་འབད་མི་འདི་ལས་ འཁྲུང་འཁྲུང་སྐེ་༢ གནག་བརྩི་སྟེ་ འདབ་ཆགས་རིགས་སྣ་ ༡༨ འདི་ཡང་རྒྱལ་སྤྱིའི་གནས་ཚད་ལུ་ འཇིག་ཉེན་ཅན་ཅིག་འབད་ཡོདཔ་ཨིན། སྐྱེད་ལྡན་གནས་སྟངས་དང་འབྲེལ་བའི་ ཉེར་སྤྱོད་མཁོ་ཆས་དང་ཞབས་ཏོག་ཚུ་ མང་ཆེ་ཤོས་ཅིག་ རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་ དུ་རླུང་མར་ཕབ་ ཆུ་སྐྱེལ་སྤྲོད་ ས་གཤིས་ཚད་འཛིན་ རང་བཞིན་གཞི་རྟེན་ འཚོ་བའི་མཐུན་རྐྱེན་ལ་སོགས་པ་ཚུ་གི་ཐོག་ལས་ བསྒྲུབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན།

བྱམས་བརྩེ་ཅན་གྱི་མི་དབང་མངའ་བདག་གི་དབུ་འཁྲིད་བཟང་པོ་དང་ ཕན་ཚུན་བརྟེན་འབྲེལ་དང་ སྲོག་ལྡན་ག་ར་ལུ་གུས་ཞབས་དང་བརྩི་བསྐུར་སྟོན་པའི་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ནང་པ་སངས་རྒྱས་བསྟན་པ་བརྡར་བའི་ཆོས་ ལམ་སྟོན་ཐོག་ལས་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ འགྲྲོ་བ་མིའི་གཞི་བདེ་གི་དོན་ལུ་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཉམས་སྲུང་དགོས་དོན་དང་དོན་འབྲས་ཚུ་ དུས་རྒྱུན་ གཙོ་བཏོན་དང་ ངོས་ལེན་འབད་དེ་ཡོད། གནད་དོན་འདི་ལས་བརྟེན་ དུས་རབས་ ༢༡ པའི་ནང་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཚུ་ མ་ཉམས་པར་རྒྱན་སྐྱོང་འབད་དེ་ཡོདཔ་སྦེ་ཐོན་སྟེ་ཡོད་པའི་ཁར་ལོག་གཅིག་ཁ་ཐུག་རྒྱལ་སྤྱིའི་གནས་ཚད་ལུ་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་དང་རིགས་སྣ་དེ་ལས་ བརྒྱུད་རབས་ཚུ་ འབྱང་གཏོར་དང་མར་ཉམས་འགྱོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན།༣

དུས་གཅིག་ཏུ་ མི་རློབས་ཡར་སེང་དང་ གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་ལས་བརྟེན་ མི་དང་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་གཉིས་ཚད་སྙོམས་ལྡནམ་བཟོ་ནི་གི་ནང་གནོན་ཤུགས་བྱིན་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན།༤ དབྱེ་ཚན་འདི་གིས་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་ཐབས་བྱུས་ཀྱི་ངོས་ལེན་འབད་བའི་ གདོང་ལེན་ཚུ་འཚོལ་ཞིབ་འབདཝ་ཨིན།

མི་དང་རི་དྭགས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་དང་འབྲེལ་བའི་གདོང་ལེན། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ འབྱོར་པ་དང་ལྡན་པའི་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་དང་རི་དྭགས་སྣ་ཚོགས་ཤུལ་བཟུང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན་རུང་ ཉམས་སྲུང་གི་ལས་སྣ་ཚུ་དངུལ་འབྲེལ་མེད་པ་ཅིན་ མ་འབད་བ་

109

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Dorji Phuntsho, NEC

ཡོདཔ་ཨིན། ལོ་བསྟར་བཞིན་དུ་ རི་དྭགས་ཀྱི་གནོད་རྐྱེན་ལས་བརྟེན་ སོ་ནམ་ཞིང་ལཱཔ་ཚུ་གི་ལོ་ཐོག་དང་སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་ཚུ་ལེ་ཤ་ཅིག་ར་ འབྱང་བཏོར་ཤོར་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་ཚུ་ཟ་བའི་རི་དྭགས་སྲོག་ཆགས་ཚུ་ རྒྱལ་སྤྱིའི་གནས་ཚད་ལུ་ འཇིག་ཉེན་ཅིག་འབད་ཡོདཔ་ལས་བརྟེན་ གྲངས་ཁ་མར་ཕབ་འབད་མ་ཚུགས་པར་ཡོདཔ་ཨིན།༥ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་་ཀྱི་ལྟོ་རིམ་ནང་ སེམས་ཅན་སྟག་དང་གཟྱིག་འདི་ གནས་རིམ་ཐོག་ཁར་ཡོད་ནི་གིས་ རྩ་དང་ལོ་ཐོག་ཚུ་ཟ་བའི་སེམས་ཅན་གྱི་གངས་ཁ་ མར་ཕབ་འབད་ནི་ནང་ ཕན་སྦོམ་ཐོགས་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན།

རི་དྭགས་སེམས་ཅན་དང་འབྲེལ་བའི་དཀའ་ངལ་ཚུ་གིས་ མི་བདེ་ནང་བྱ་སྟབས་མ་བདེཝ་བཟོཝ་ཨིན། དཀའ་ངལ་འདི་ འཚོ་བ་སོ་ནམ་ཡུན་བརྟན་གནས་ཐབས་དང་ བཟའ་འཐུང་ཉེན་སྲུང་གི་བར་ཆད་གཙོ་ཅན་ཅིག་ཨིན།༦ དཔེར་ན་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༠ ལོར་གྱི་ སོ་ནམ་པ་ བརྒྱ་ཆ་ ༢༤་༦ བརྟག་ཞིབ་འབད་མི་བཀོད་མི་ནང་ རྐྱེན་ངན་འདི་བཟུམ་ཐོན་མི་འདི་ གཙོ་བོ་ར་ འཕྲུལ་རིགས་ལག་ལེན་ སོ་ནམ་གྱི་ཐོན་བསྐྱེད་ དེ་ལས་ འཁོར་ལམ་གྱི་གཞི་བརྟེན་མཐུན་རྐྱེན་ལེགས་ཤོམ་མེདཔ་ལས་བརྟེན་ཏེ་བྱུངམ་ཨིན་པས།༧ ལོ་ཐོག་དང་སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་ དེ་ལས་མིའི་ཚེ་སྲོག་ལུ་གནོད་རྐྱེན་རྐྱབ་མི་འདི་གིས་ མི་སྡེ་དང་དཔལ་འབྱོར་ལུ་ ཐོ་སྦོམ་སྦེ་ར་ཕོག་ནི་ཨིན་པ་གི་མ་ཚད་པར་ དབུལ་ཕོངས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་འཕར་ནི་ དེ་ལས་ ཉམས་སྲུང་གི་ལས་རིམ་ཚུ་དང་རྒྱབ་འགལ་འགྱོ་ནི་ཨིན་པས། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལུ་ ལོ་བསྟར་བཞིན་གྱི་ལོ་ཐོག་ འབྱང་སྟོར་ཤོར་མི་འདི་ ཁྱིམ་གུང་ཡོངས་བསྡོམས་ཀྱི་འོང་འབབ་༨ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༠་༣ ལས་ ༡༨ ཨིན་པས། དཔྱ་སྙོམ་གྱི་ ལོ་བསྟར་བཞིན་དུ་ མི་སེར་སོ་ནམ་པ་ཚུ་གིས་ རང་སོའི་ལོ་ཐོག་ཚུ་ རི་དྭགས་ལས་སྲུང་ནིའི་དོན་ལུ་ ཟླཝ་གཉིས་དེ་ཅིག་ ཞིང་ཁར་ལས་ཕར་སྡོད་དགོཔ་ཐོན་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་ ལོ་ཐོག་སྲུང་ནི་གི་ལཱ་འདི་མང་ཤོས་ར་ ཕྱི་རུ་འབད་དོ་ཡོད་ཨིན། འདི་གིས་སྐབས་ ཟད་

འགྲྲོ་ཡང་འཐེབ་དགོཔ་ཐོན་དོ་ཡོད་པའི་ཁར་ སེམས་ལུ་ཚ་གང་དང་དཀའ་སྡུག་ དེ་ལས་ ཞག་ཉལ་ནིའི་དུས་ཚོད་ཡང་མི་འཐོབ་དོ་ཨིན་མས། ཐབས་བྱུས་ཚུ་ཡང་ སོ་ནམ་ཞིང་ལཱཔ་གི་མི་སྡེ་ཚུ་ལུ་ ཉེ་འདབས་ས་ཁོངས་ཀྱི་རི་དྭགས་སོམས་ཅན་གྱི་དཀའ་ངལ་དང་འབྲེལ་བའི་ དགོས་འདོད་ཚུ་ཚད་སྙོམས་བཟོ་ནིའི་དོན་ལུ་ གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། ཨིན་རུང་ ཐབས་བྱུས་ཚུ་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་གི་ཕྱིར་དུ་ ཐོན་སྐྱེད་དང་མཐུན་རྐྱེན་ཚུ་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན།

འདི་གིས་ཁ་སྐོང་ལུ་ མི་དང་རི་དྭགས་ཀྱི་བར་ན་འབྱུང་བའི་དཀའ་ངལ་ཚུ་གི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཚུ་ཤེས་ནིའི་དོན་ལུ་ ཞིབ་འཚོལ་ཚུ་འབད་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན། རི་དྭགས་དང་འབྲེལ་བའི་དཀའ་ངལ་དང་བྱ་སྟབས་མ་བདེཝ་བྱུང་ཚུ་ ཡང་ཅིན་ མི་རློབས་ཀྱི་གངས་ཁ་ཡར་སེང་འགྱོ་མི་ལས་བརྟེན་ བྱུང་དོ་ཡོདཔ་འོང་ནི་དང་ ཡང་ན་ སེམས་ཅན་ཚུ་འཁྱམས་སའི་ས་ཁོངས་སྲུང་སྐྱོབས་འབད་དེ་ ཡོད་མི་ལས་བརྟེན་ཐོན་སྲིད།

ཨིན་རུང་ རི་དྭགས་དང་འབྲེལ་བའི་དཀའ་ངལ་བརྡ་ཚན་འདི་ ས་ཁོངས་ལ་ལུ་ཅིག་ནང་ གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་གྱི་དོན་ལུ་ ནགས་ཚལ་ཚུ་ བསལ་མི་ལས་བརྟེན་ རི་དྭགས་འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ལུ་གནོད་རྐྱེན་རྐྱབ་ཨིན། འདི་གིས་འབད་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་གིས་བྱ་སྤྱོད་ལུ་བར་ཆད་ཐོནམ་ལས་ མིའི་གཞི་ཆགས་ཚུ་ནངལས་ཕར་ འཇམ་ཏོག་ཏོ་འབད་ཐོབ་ཚུགས་པའི་ ལྟོ་འཚོལ་བར་འཛུལ་ནིའི་ གནོན་ཤུགས་བྱིནམ་ཨིན། ནགས་ཚལ་གྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ མར་ཉམས་འགྱོ་མི་ལས་བརྟེན་ རི་དྭགས་ཚུ་འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་འབྱང་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོད་མི་དང་གྲལ་ འདི་གིས་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་ ཚུལ་མིན་གྱི་ཐོག་ལས་ གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་ས་ཞིང་དང་ནོར་ཁྱིམ་ཚུ་ནང་འཛུལ་ནི་ཡར་སེང་འབདཝ་ཨིན།༩ གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་ལས་བརྟེན་ གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་གཡུས་སྒོ་གནས་སྟངས་ཚུ་ ཡར་རྒྱས་གཏང་ཚུགས་རུང་ འདི་གིས་ ཧེང་སྐལ་ར་ འགྲྲོ་བ་མི་དང་སེམས་ཅན་གྱི་བར་ན་ བྱ་སྟབས་མ་བདེ་བའི་དཀའ་ངལ་ཚུ་ ཡར་འཕར་འབད་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཆེ་སུ་སྦེ་ཡོདཔ་ཨིན།༡༠

ནགས་ཚལ་འབྱང་སྟོར་དང་ མར་ཆག་འབྲེལ་བའི་གདོང་ལེན། ནགས་ཚལ་གྱི་ས་ཁོངས་བསལ་མི་འདི་གིས་ སྔོན་མ་གོ་སྐབས་ཐོབ་སྟེ་ཡོད་པའི་ མི་ཚུ་གི་ལོག་སྤྱོད་འབད་སའི་ས་གོ་ཅིག་ཡང་སྒོ་ཕྱེཝ་ཨིན། དི་ལས་བརྟེན་ རི་དྭགས་འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ ཁ་གཏོང་བཏངམ་པ་གི་མ་ཚད་ སྐྱེད་ལྡན་རིགས་སྣ་ཡང་འབྱང་སྟོར་

110

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Dorji Phuntsho, NEC

ཤོརཝ་ཨིན།༡༡ ནགས་ཚལ་གྱི་ས་ཁོངས་མང་ཤོས་ར་ གཞུང་མི་མང་བདག་སྐྱོང་གི་མངའ་འོག་ལུ་གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་ ནགས་ཚལ་གྱི་ས་ཁོངས་ཕྱེད་ཀ་ཅིག་ སྲུང་སྐྱོབས་ཀྱི་ས་ཁོངས་དང་ ལྷག་ལུས་ས་ཁོངས་ཚུ་ འཛིན་སྐྱོང་གི་སྲིད་གཞུང་མང་རབ་ ནགས་ཚལ་འཛིན་སྐྱོང་སྡེ་ཕྲན་ གྲྲོང་སྡེ་ནགས་ཚལ་དང་ ས་གནས་ནགས་ཚལ་ཚུ་བརྩི་ གཞུང་གིས་སྲུང་སྒྱོབས་ནགས་ཚལ་འབད་ ངོས་འབད་དེ་ཡོད།༡༢ མི་སྡེ་དཔལ་འབྱོར་ གོང་འཕེལ་རྒྱ་ཆེ་དྲག་སྦེ་འགྱོ་མི་དང་གྲལ་ གཞུང་གིས་སྲུང་སྐྱོབས་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ནགས་ཚལ་ས་ཁོངས་ཚུ་ འགན་དབང་ཡོད་པའི་ལམ་ཟེར་བའི་ གློག་མེ་རྒྱང་འཕྲིན་གྱི་ལམ་དང་འཁོར་ལམ་བཟོ་སྐྲུན་ཐོག་ལས་ གཞི་བརྟེན་མཐུན་རྐྱེན་གོང་འཕེལ་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ བསྒྱུར་བཅོས་ཀྱི་གནོན་ཤུགས་ཡོདཔ་ཨིན། ནགས་ཚལ་གྱི་ས་ཁོངས་མར་ཆག་འགྱོ་མི་འདི་ གལ་གནད་ཆེ་བའི་ ཚ་གང་ཆེ་ཤོས་ཅིག་ཨིན་པའི་ཁར་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ གནོད་རྐྱེན་རྐྱབ་མི་འདི་གཙོ་བོ་ར་ རྩྭ་འབྲོག་གི་ས་ཁོངས་ལས་འགལ་ ཕྱི་ཁར་ག་མནོ་སར་བདག་འཛིན་མེད་པར་གཏང་མི་དང་ ཚུལ་མིན་གྱི་ཐོག་ལས་ ཤིང་དུམ་བཏོག་ནི་གི་ལཱ་དང ཤིང་ཆས་བཏོན་ནི་གི་ལས་སྣ་ཚུ་ལས་བརྟེན་བྱུང་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། ནགས་ཚལ་གྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ བསལ་སྟེ་ཡོད་མི་འདི་ཚུ་ ས་རུད་དང་ཆུ་རུད་ཐོན་ནི་གི་ ཉེན་འཚུབ་ཅན་གྱི་ས་ཁོངས་ཅིག་ལ་འགྱུརཝ་མ་ཚད་ མེ་རྐྱེན་དང་འབྲེལ་བའི་རྐྱེན་བྱུང་སའི་ས་གོ་ཅིག་ལུ་འགྱུརཝ་ཨིན། གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་ས་གནས་ཚུ་ནང་ ཐབ་གཡོག་འབད་ནི་དང་དྲོད་སྐྱེད་ནིའི་དོན་ལུ་ ཤིང་ཁྱབ་ཆེ་སུ་ཅིག་སྦེ་ལག་ལེན་འཐབ་དོ་ཡོདཔ་ལས་བརྟེན་ཏེ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ཤིང་གི་བུད་རྫས་ཉོ་སྤྱོད་འབད་མི་འདི་ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་

སྤྱིའི་གནས་ཚད་ལུ་ མཐོ་ཤོས་ཅིག་འབད་ཡོདཔ་ཨིན།༡༣ མི་མང་གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་དང་གློག་མེ་འཕྲུལ་ཁང་ བཟོ་གྲྭའི་ས་ཁོངས་དང་ཁྲོམ་ཚོགས་ལྟེ་བ་ཚུ་གི་བཟོ་སྐྲུན་གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་གི་དོན་ལུ་ ཤིང་ཆས་ཀྱི་དགོས་འདོད་ཡར་སེང་འགྱོ་བའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན། བཟོ་སྐྲུན་གྱི་དགོས་འདོད་ཡར་འཕར་འགྱོ་མི་ལས་བརྟེན་ཏེ་ འདི་ཚུ་བསྒྲུབ་ནིའི་དོན་ལས་ ངོས་འཛིན་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ནགས་ཚལ་འཛིན་སྐྱོང་སྡེ་ཕྲན་གྱི་ ས་ཁོངས་ཕྱི་ཁ་ལས་ ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ཤིང་ཆས་ཚུ་བཀྲམ་སྤེལ་འབད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། ནགས་ཚན་འཛིན་སྐྱོང་མང་ཤོས་ཅིག་གི་ནང་ར་ གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་གི་འཆར་གཞི་ཚུ་མེདཔ་ཨིན་ ལ་ལུ་ཅིག་ ནགས་ཚལ་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ ཕྱིར་བཏོན་འབད་ནིའི་འོས་འབབ་ར་མེདཔ་ཨིན།༡༤

ནང་བཟོ་ཚོང་ལས་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་ བཟོ་སྦྱོར་དང་ཚོང་འབྲེལ་ཚུ་གི་ཐོག་ལས་ འོང་འབབ་འཐེབ་བཟོ་ནིའི་དོན་ལུ་ ཤིང་ཆས་དང་ཤིང་གི་བུད་རྫས་ལས་འགལ་ ཤིང་མ་ཡིན་པའི་ནགས་ཚལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ རྒྱ་ཆེ་དྲག་འབད་ཕྱིར་ཐོན་ འབདཝ་ཨིན།༡༥ ས་ཁོངས་མང་ཤོས་ཅིག་ནང་ ནགས་ཚལ་ཚུ་ལོག་སྤྱོད་འབད་མི་ལས་བརྟེན་ཏེ་ ཁྱབ་ཆེ་དྲག་སྦེ་བསྡུ་ལེན་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ སྐྱེད་ལྡན་རིགས་སྣ་ སྨན་ལྡན་སྔོ་ཤིང་ ནགས་སྐྱེད་ སྦ་དང་ཚར་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ ལེ་ཤ་ཅིག་ག་ར་ དཀོན་དྲག་འགྱོ་སྟེ་ཡོད། འདི་ཡང་ ཁེ་སང་ཆེ་བའི་ དབྱར་རྩྭ་དགུན་འབུབ་ཀྱི་ཧམ་པ་ཅིག་འབདཝ་ལས་བརྟེན་ཏེ་ཨིན་མས།

སྐྱེད་ལྡན་རིགས་སྣ་འབྱང་སྟོར་དང་མར་ཉམས་འབྲེལ་བའི་ གདོང་ལེན། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༩ གི་འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ སྐྱེད་ལྡན་རིགས་སྣའི་༡༦

དཀའ་ངལ་ཚབས་ཆེན་གྱི་སྙན་ཞུ་ལྟར་ སྔོན་ལས་ རྒྱལ་རབས་ནང་ལུ་བཀོད་དེ་ ཡོད་མི་ལས་ལྷག་སྟེ་ སྐྱེད་ལྡན་རིགས་སྣ་ཚུ་ མགྱོགས་དྲག་སྦེ་ རབས་ཆད་འགྱོ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། ལོ་ཐོག ་རྩྭ་འབོག་དང་བཟོ་གྲྭ་གི་ས་ཁོངས་རྒྱ་སྐྱེད་འགྱོ་མི་དང་ ཁྲོམ་ཚོགས་གོང་འཕེལ་འགྱོ་མི་ལས་བརྟེན་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ལུ་གནོན་ཤུགས་ཕོག་སྟེ་ཡོད། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ལུ་གནོད་ཉེན་གཙོ་ཅན་ཚུ་ ངོ་མ་ར་ ས་གཞི་བསྒྱུར་བཅོས་ རི་དྭགས་ཀྱི་སྲོག་ཆགས་འཁྱམ་སའི་ ས་ཁོངས་ཚུ་ཁ་གཏོར་ཏེ་འགྱོ་མི་ ཡུན་བརྟན་མ་ལྡན་པའི་རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་ཕྱིར་བཏོན་ལག་ལེན་ ཁྲིམ་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ཤིང་དུམ་བཏོན་ནི་ གཙོག་ཆུ་ལས་བརྟེན་གཙང་ཆུ་བཙོག་གྲིབ་ཞུགས་

111

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Dorji Phuntsho, NEC

ནི་ ས་གཤིས་འགྱུར་བ་དང་རི་རྭགས་སེམས་ཅན་དང་འབྲེལ་བའི་དཀའ་ངལ་ཚུ་ཨིན། ཚུལ་མིན་གྱི་ཐོག་ལས་ བེང་གཱལ་གྱི་སྟག་དང་དོམ་ གླ་ཅུམ་དང་རི་ཕག་ བྱི་ཐུར་དང་སྦུལམོ་ཆེ་ དེ་ལས་བྱ་མདངས་ཀྱི་ ཤ་བདའ་མི་ལས་བརྟེན་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཀྱི་བཞི་བདེ་དང་འཚོ་བརྟེན་གནས་པ་ལུ་ གདོང་ལེན་ཚུ་བྱིནམ་ཨིན། མི་དང་རི་དྭག་སེམས་ཅན་དང་འབྲེལ་བའི་ དཀའ་ངལ་ཚུ་ཚད་འཛིན་མ་འབད་བ་ཅིན་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་བསད་ནི་དང་ཤ་བདའ་ནི་ཚུ་འཕྲོ་འཐུད་དེ་ར་ཤུལ་བཟུང་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་ཨིན།

ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་ཡར་སེང་འགྱོ་མི་ལས་བརྟེན་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་ཁར་གནས་པའི་ སྲོགས་ཆགས་སྣ་ཚོགས་དང་ སྐྱེས་ཚལ་ཤིང་དང་མེ་ཏོག་ལ་སོགས་པ་ཚུ་ལུ་ གནོད་ཉེན་བྱིནམ་ཨིན། ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་འདི་ མང་ཤོས་ར་ གནམ་དགུན་ས་སྐམ་ཀྲོག་ཀྲོ་སྦེ་གནས་པའི་དུས་ལུ་ འཕྲལ་ཕྲལ་ར་བྱུངམ་ཨིན། འདི་ཡང་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་རླུང་འཚུབ་ཀྱིས་ ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་ ཧེང་སྐལ་ཐོན་བཅུགཔ་ཨིན། ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་ ཉིནམ་དང་བདུན་ཕྲག་འབད་ཐོན་མི་དང་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ལུ་གནོད་རྐྱེན་དང རི་དྭགས་ཀྱི་སྲོག་ཆགས་འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ལུ་འཇིག་ཉེན་ འཁོར་ལམ་གནོད་རྐྱེན་དང ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་གི་གཞི་བརྟེན་མཐུན་རྐྱེན་ལུ་བར་ཆད་ དེ་ལས་རྒྱལ་ཡོངས་སྲུང་སྐྱོབ་དང་གོང་འཕེལ་གྱི་འབད་བརྩན་འཕྲོ་བརླག་གཏང་བའི་ ཚབས་ཆེན་གྱི་ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་ ཚུ་བརྩི་སྟེ་ ལོ་བསྟར་བཞིན་དུ་ ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་ལས་བརྟེན་ ནགས་ཚལ་གྱི་ས་ཁོངས་ ཚད་སྙོམ་གྱི་ ཨེ་ཀར་ ༡༠༠༠༠ དེ་ཅིག་མེདཔ་གཏང་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སའི་ཆགས་ལུགས་འདི་ གངས་ཅན་ཅིག་འབད་ནི་འདི་གིས་ ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་ཚད་འཛིན་འབད་ནི་ནང་

དཀའ་ངལ་སྦོམ་བྱུང་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་ ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་ཚད་འཛིན་འབད་ནི་ལཱ་ཁག་ཅན་ཅིག་བཟོ་དོ་ཡོད་པའི་ཁར་ ཆུ་མ་ཐོབ་པའི་དཀའ་ངལ་ཡང་ཐོན་དོ་ཡོདཔ་ཨིན།

ཆུ་དང་འབྲེལ་བའི་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཡང་ འཇིག་ཉེན་ཅན་ཅིག་འབད་ཡོདཔ་ཨིན་ འདི་ཡང་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཚུ་འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་གི་ཆུ་བྱག་དང་ ཆུ་འབབ་ས་ཁོངས་ལས་བྱེམ་ཚུ་ཐེན་བདའ་ནི་ འཁོར་ལམ་བཟོ་སྐྲུན་དང་ཆུ་འབབ་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ ས་གཏེར་གྱི་ལཱ་འབད་ནི་ དེ་ལས་ ཉའི་རིགས་སྣ་ གསར་བཙུགས་འབད་མི་འདི་གིས་ ནང་འཁོད་ཀྱི་ཉའི་རིགས་ཚུ་ལུ་ ཉེན་འཚུབ་བྱིན་མི་ཚུ་གིས་ གནོད་པ་བྱུངམ་ཨིན། གཙང་ཆུའི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་དང་བྱི་ཅུང་གི་རིགས་སྣ་ཚུ་ལུ་ ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་ལས་བྱུང་བའི་ཕོག་ཤུགས་ཚུ་ དམིགས་བསལ་གྱི་འཇིག་ཉེན་ཅིག་འབད་གཙོ་རིམ་བཟུང་སྟེ་ཡོད། དཔེར་ན་ སྤུ་ན་གཙང་ཆུ་གློག་མེ་ལས་འགུལ་གྱི་ས་ཁོངས་འདི་ རབ་ཆད་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་ ཆུ་བྱ་ཕོཝ་དཀརཔོ་འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་ཆིག་ཨིན། འདི་ཡང་རྒྱལ་སྤྱིའི་གནས་ཚད་ལུ་ ཆུ་བྱ་ཕོཝ་དཀརཔོ་ བསྡོམས་ཀྱི་ ༢༠༠ རྐྱངམ་ཅིག་ཡོདཔ་ཨིན། ཆུ་བྱག་ཚུ་ལས་བརྟེན་ ཉ་ཚུ་གནས་སྤོ་འགྱོ་ནི་ནང་བཀག་བཞགཔ་ཨིན་ འདི་གིས་འབད་ས་གོ་གཅིག་ནང་ སྐྱབས་གནས་བཟུམ་ཅིག་ ལྟོ་བྱིན་དང་སྒོང་རྡོག་འབུད་ནི་ཚུ་ག་ར་ འདི་ནང་གནསཔ་ཨིན།༡༧ ཆུ་བྱག་ཚུ་གི་ནང་ལུ་ཡོད་པའི་རག་རོ་ཚུ་འཕྱག་ནིའི་དོན་ལུ་ ཆུ་བཤལ་གཏང་མི་འདི་གིས་ ཆུ་རྒྱུག་ཁ་ཐུག་ལུ་ཡོད་པའི་ སྲོག་ཆགས་དང་ཤིང་སྣ་ལུ་ གནོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་མ་ཚད་པར་ ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་གི་སྲིད་བྱུས་ ཆུ་བྱག་ནང་ ཆུའི་མཐོ་ཚད་མར་ཕབ་ལྡནམ་དང་ གཙང་ཆུའི་ནང་ཕྱགས་སྙིགས་ལེ་ཤ་བསག་བཞག་མི་འདི་གིས་ ཉ་དང་སྐམ་གནས་རླན་གནས་ཀྱི་སྲོག་ཆགས་ དེ་ལས་ སྒལ་མེད་སྲོག་ཆགས་ཚུ་ལུ་ ཉེན་འཚུབ་འབདཝ་ཨིན།

ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་ལས་བརྟེན་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྐྱེད་ལྡན་རིགས་སྣ་ལུ་ གནོད་རྐྱེན་འོང་ནི་ཨིན་མས། གནས་སྟངས་འདི་ ལེགས་ཤོམ་སྦེ་ཞིབ་འཚོལ་ཅིག་མ་འབད་བ་ཡོདཔ་ཨིན་རུང་ ཚ་དྲོད་ཡར་སེང་འགྱོ་མི་དང་ ཆར་འབབ་ཀྱི་གནས་སྟངས་འགྱུར་འགྱོ་མི་ལས་བརྟེན་ སྐྱེད་ལྡན་རིགས་སྣ་གནས་སྤོ་འགྱོ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་ འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་སྤོ་འགྱོ་ནི་དང་ ཤིང་སྣ་ཚུ་ ས་ཁར་མཐོ་སར་ ཚ་དྲོད་ལས་མཐར་ནི་གི་དོན་ལུ་ གནས་སོར་ཏེ་འགྱོཝ་ཨིན། ཚ་དྲོད་ཡར་སེང་འགྱོ་མི་དང་ ཆར་འབབ་ཀྱི་གནས་སྟངས་འགྱུར་བ་ལས་བརྟེན་ ས་

112

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་མཐུན་པའི་ ནད་གཞི་ཚུ་འབྱུང་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ གནོད་འབུབ་དང་ཕྲ་འབུབ་ཀྱི་རིགས་སྣ་ཚུ་ གསརཔ་ཐོན་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོད།

སྲུང་སྐྱོབས་ས་ཁོངས་ཚུ་དང་འབྲེལ་བའི་ གདོང་ལེན། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཚུ་བདག་འཛིན་འབད་དེ་བཞག་ཐབས་ལུ་ དཔལ་ལྡན་འབྲུག་གཞུང་གིས་ སྲུང་སྐྱོབས་ས་ཁོངས་ཡོངས་རྫོགས་ཀྱི་ལམ་ལུགས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཁྱབ་ཚད་ཡོངས་བསྡོམས་ ཀི་ལོ་མི་ཀྲར་ ༡༩༧༥༡ དང་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༤༢་༧ འབད་མི་ གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད།༡༨

འདི་ནང་ རྒྱལ་ཡོངས་གླིང་ག་ལྔ་དང་རི་དྭགས་སྲུང་སྐྱོབས་ས་ཁོངས་བཞི་ དེ་ལས་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ཡོད་པའི་ རང་བཞིན་གྱི་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ག་ར་གི་དཔེ་སྟོན་དཔེ་ཚད་ཡོད་པའི་ དམ་དྲགས་ཅན་གྱི་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབས་ས་ཁོངས་གཅིག་ འབད་ཚུདཔ་ཨིན། རི་དྭགས་ཀྱི་སྲོག་ཆགས་དང་ སེམས་ཆན་འཁྱམ་སའི་ ས་ཁོངས་ཚུ་རྒྱུན་སྐྱོང་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ ཀི་ལོ་མི་ཊར་ ཡོངས་བསྡོམས་ ༣༣༠༠ འབད་མི་དང་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ ཉམས་སྲུང་དང་སྲུང་སྐྱོབ་ས་ཁོངས་ཚུ་བརྩི་ སྲུང་སྐྱོབ་ས་ཁོངས་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ཡོངས་བསྡོམས་ ༥༡་༤༤ འབད་མི་གི་སབ་ཁྲ་ཚུ་བཟོ་བཀོད་འབད་དེ་ཡོད། སྲུང་སྐྱོབས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ མང་ཤོས་ཅིག་ནང་ ས་མཚམས་ཚུ་ཧིང་སངས་ས་འབད་བཟོ་སྟེ་མེདཔ་ཨིན་ འདི་ལས་བརྟེན་ས་གཞི་ལག་ལེན་བསྒྱུར་བཅོས་དང་ ནགས་ཚལ་ལོག་སྤྱོད་ཀྱི་དཀའ་ངལ་ཚུ་བསལ་ནི་ལུ་ ལཱ་ཁག་ཡོད་པའི་ འཕྲལ་མགྱོགས་ཀྱི་འཆར་གཞི་དང་གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་ཚུ་གོང་འཕེལ་གཏངམ་ཨིན།སྐྱེ་ལྡན་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབས་ས་ཁོངས་ཚུ་གི་ས་མཚམས་དང་ཉམས་སྲུང་འཛིན་སྐྱོང་གི་འཆར་གཞི་ཚུ་མེདཔ་ལས་བརྟེན་ མིའི་ལས་སྣདང་འབྲེལ་བའི་ རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་ལོག་སྤྱོད་ལས་

© Dorji Phuntsho, NEC

སྲུང་སྐྱོབས་འབད་ནི་ལཱ་ཁ་བཟོཝ་ཨིན། སྲུང་སྐྱོབ་ས་ཁོངས་ཚུ་གི་འགྲུལ་ལམ་དང་ས་མཚམས་ཚུ་གི་རྒྱ་ཚད་དང་གནས་སྤོ་ནི་ དེ་ལས་འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་ནི་ཚུ་ བརྟག་ཞིབ་འབད་དགོཔ་ཡོད།

འཕྲལ་ཁམས་ལུ་ བྱུང་བའི་གདོང་ལེན་གཙོ་ཅན་གཅིགཔ་འདི་ སྲུང་སྐྱོབས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་དང་འཛིན་སྐྱོང་ལེགས་ལོམ་སྦེ་འཐབ་ནིའི་དོན་ལས་ ཡུན་བརྟེན་གྱི་དངུལ་འབྲེལ་ཐབས་ལམ་མེད་མི་དི་ཨིན་མས། ཡུན་དུ་གནས་པའི་འབྲུག་གི་གསར་གཏད་འདི་ གཞི་བཙུགས་མི་དང་འབྲེལ་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༣ ལུ་རྒྱལ་སྤྱིའི་དངུལ་འབྲེལ་གྲྲོགས་རམ་བྱིན་མི་ཚུ་དགོངམ་ཞུ་འབད་མི་དང་གཅིག་ཁར་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་བར་ཚད་ཀྱི་འོང་འབབ་ཡོད་པའི་ རྒྱལ་་ཁབ་ཅིག་སྦེ་ཐོན་ནི་་ཨིནམ་ལས་ སྲུང་སྐྱོབ་ས་ཁོངས་ཚུ་གི་དོན་ལུ་ ཡུན་བརྟེན་གྱི་དངུལ་འབྲེལ་ ངེས་བརྟན་བཟོ་དགོཔ་ཁག་ཆེཝ་ཨིན། བལྟ་བཤལ་དང་འབྲེལ་བའི་ཕོག་ཤུགས་ཀྱི་གདོང་ལེན། བལྟ་བཤལ་འདི་ ལཱ་གཡོག་གི་གོ་སྐབས་སྤོད་པའི་ ལས་སྡེ་གཙོ་བོ་ཅིག་ཨིནམ་མ་ཚད་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་དངུལ་གྱི་འོངས་འབབ་བཟོ་མི་ ལས་སྡེ་སྦོམ་ཤོས་ཅིག་ཨིན། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལུ་ གློག་མེ་ལས་སྡེ་གི་ཤུས་ལས་ར་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་འཁོད་ཀྱི་འོང་འབབ་ ཡུ་ཨེས་ཌོལར་ ས་ཡ་༨༥་༤ བཟོ་ཚུགས་ཏེ་ཡོད།༡༩ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་བལྟ་བཤལ་པ་ཚུ་ འོང་མི་གནོད་དོན་ཚུ་གཙོ་བོ་ར་ སྲོལ་རྒྱུན་དང་སྔར་སྲོལ་གྱི་ལམ་ལུགས་སྲོལ་ ཆོས་ཕྱོགས་ཀྱི་དགའ་སྟོན་དང་རྒྱལ་རབས་ལྡན་པའི་ དུས་སྟོན་དང་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཚུ་ལས་བརྟེན་ཏེ་ཨིན་མས། སྤྱི་ལོ་ ༡༩༧༠ ལུ་ བལྟ་བཤལ་གྱི་ལས་སྡེ་གཞི་བཙུགས་འབད་བའི་དུས་ལས་ར་ ལམ་ལུགས་སྲོལ་དང་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ལུ་ གནོད་པ་མར་ཕབ་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ བལྟ་བཤལ་གྱི་གངས་ཁ་མར་ཕབ་དང་ བརྩི་མཐོང་ལྡན་པའི་བལྟ་བཤལ་གོང་འཕེལ་གྱི་སྲིད་བྱུས་གཞི་བཙུགསདང་བསམ་ཞིབ་ཚུ་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། སྤྱི་ལོ་ ༡༩༨༧ གི་ལོ་ལས་ར་ རྩ་ཅན་གྱི་གངས་ཅན་གུ་ལས་ཕར་འཛེགས་ནི་ བཀག་དམ་འབད་དེ་ཡོད། འདི་གིས་འབད་ ཧི་མ་ལ་ཡ་གངས་ཅན་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་ཁ་ལུ་ གངས་རི་གུར་འཛེགས་ནི་འདི་འདུ་རྫི་ཅན་ཅིག་སྦེ་ཡོདཔ་ད་ འདི་གི་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ལུ་གནོན་རྐྱེན་མར་ཕབ་རྐྱབ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ མཐའ་འཁོར་ལུ་གཙོག་གྲིབ་ཞུགས་པའི་གནད་དོན་ཚུ་ བཀག་ཚུགས་ཏེ་ཡོད། མི་རེ་རེ་ལུ ་ཞག་གཅིག་ལུ་ ཉིན་ལྟར་གྱི་ཡོངས་འཐུས་ཉུང་ཤོས་ ཡུཨེསི་ ཌོ་ལར་ ༢༠༠ ལས་༢༥༠ བསྐྱལ་མི་འདི་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་ལུ་ ཤེས་རིག་དང་གསོ་བ་ བལྟ་བཤལ་

113

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

གོང་འཕེལ་དང་ སྐྱེལ་འདྲེན་གྱི་གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་སྒྲུབ་ནིའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་འོང་འབབ་རྒྱ་ཆེཝ་སྦེ་བཟོ་ཚུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གི་ཡང་མ་ཚད་པར་ དི་གིས་འབྲུག་གི་བལྟ་བཤལ་འདི་ མངོན་གསལ་ཅན་དང་ཁྱད་དུ་ཕགས་པ་ཅིག་ལུ་ འགྱུར་ཚུགས་ཏེ་ཡོད། ཨིན་རུང་བལྟ་བཤལ་གི་གངས་ཁ་ཡར་འཛེགས་འགྱོཝ་ད་གཅིག་ཁར་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་བལྟ་བཤལཔ་མངམ་སྡོད་མི་ཐོན་མི་དང་ བརྩི་མཐོང་ཅན་གྱི་རྒྱུ་ཆ་ཚུ་མར་ཉམས་ལས་བརྟེན་ཏེ་ ལས་སྡེ་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་འདི་ གདོ་ལེན་ཅན་གཅིག་འབད་ཐོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན།༢༠

སྥྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལུ་འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་བལྟ་བཤལཔ་ ཡོངས་བསྡོམས་ ༢༧༤༠༩༧ འོང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གི་ནང་ལས་ ༢༠༠༠༠༠ དེ་ཅིག་འདི་ ཉིན་ལྟར་གྱི་འཐུས་ཚུ་སྤྲོད་མ་དགོ་མི་དང་ རང་གྱི་འོང་འབབ་དང་འཁྲིལ་སྡོད་མི་ དེ་ལས་ ལམ་སྟོན་པ་ཚུ་བཙུགས་མ་དགོ་མི་ཚུ་བརྩི་ ལུང་ཕྱོགས་ཀྱི་བལྟ་བཤལཔ་ཚུ་ཨིན།༢༡ འདི་གིས་ བཟའ་ཁང་ཚུ་ལུ་དུས་རྒྱུན་ ཕན་ཐོག་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན་རུང་ ས་རོ་ལས་ བུམ་ཐང་ཚུན་གྱི་ ཡོངས་དྲགས་ཡོད་པའི་ ས་ཁོངས་ཚུ་ནང ་མི་མང་ཤོང་བའི་དཀའ་ངལ་ཚུ་ཐོན་ཏེ་ཡོད། མི་སྡེ་གི་ཕོག་ཤུགས་ཚུ་གི་ཁ་སྐོང་ལུ་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ མར་ཉམས་འགྱོ་བའི་ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་ཨིན། བལྟ་བཤལཔ་གི་གྲངས་ཁ་ཡར་འཕར་འགྱོ་མི་ལས་བརྟེན་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངསལུ་ གནོན་ཤུགས་ཕོག་ནི་འདི་གིས་ ཕྱགས་སྙིགས་ཀྱི་ཡར་སེང་གི་དཀའ་ངལ་ཐོན་ནིའི་ ཉེན་ཁ་ཡོད། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་བལྟ་བཤལ་གྱི་སྲིད་བྱུས་ཚུ་ བསྐྱར་གསོ་འབད་བའི་བསྐང་ར་ཡོད་རུང་ ལས་སྡེ་ཚུ་གི་བར་ན་མཉམ་འབྲེལ་དང་འབྲེལ་མཐུན་འབད་དགོཔ་ཡོད། བལྟ་བཤལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ཡར་སེང་འགྱོཝ་དང་གཅིག་ཁར་ ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ལས་བརྟེན་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཕོག་ཤུགས་ཚད་འཛིན་འབད་ནི་འདི་ གལ་ཆེཝ་ཨིན། དཔེར་ན་ འགྲུལའཁོར་གྱི་གངས་ཁ་ཡར་སེང་འགྱོ་མི་ལས་བརྟེན་ཏེ་ རླུང་མ་གཙོག་གྲིབ་ཞུགསཔ་ཨིན། ད་རུང་ སྤྲོ་བའི་ཐོག་ལས་ ཉ་བཟུང་མི་འདི་གིས་ རབས་ཆད་འགྱོ་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་ རིགས་སྣ་ཚུ་ལུ་ འཇིག་ཉེན་འབདཝ་ཨིན།

རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ཕྱིར་བཏོན་དང་འབྲེལ་བའི་གདོང་ལེན། ཁྲིམས་ལུགས་དང་འཁྲིལཝ་ད་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་གླིང་ག་ ལྔ་ རི་དྭགས་སྲུང་སྐྱོབས་ས་ཁོངས་བཞི་དང་དམ་དྲགས་ཅན་གྱི་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཀྱི་སྲུང་སྐྱོབ་ས་ཁོངས་ གཅིག་བརྩི་སྟེ་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྲུང་སྐྱོབས་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ ཤ་བདའ་

ནི་དང་ཉ་བཟུང་ནི་ དེ་ལས་ ཤིང་ཆས་ཕྱིར་བཏོན་འབད་མ་མཆོགཔ་ཡོདཔ་ཨིན། ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ ཐོ་བཀོད་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ནགས་ཚལ་དང་འབྲེལ་བའི་ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ལཱ་ཚུ་ཡང་ ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ཤིང་ཆས་དང་ཐབ་ཤིང་བཏོན་ནིདང་བྱེམ་བཏོན་ནི་ ས་དང་རྡོ་ཕུང་བཏོན་ནི་ དབྱར་རྩ་དགུན་འབུབ་དང་ཤིང་མ་ཡིན་པའི་ རང་བཞིན་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ཕྱིར་བཏོན་ དེ་ལས་ རི་དྭགས་ཀྱི་སྲོག་ཆགས་ཚུ་ལུ་གནོད་རྐྱེད་དང་ཉ་བཟུང་ནི་ཚུ་ཨིན། ལོ་ངོ་བཅུ་ཕྲག་གི་རིང་ལུ་ ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ཤིང་དུམ་དང་ཤིང་ཆས་ བཏོན་ནིའི་ལཱ་ཚུ་ཡར་སེང་འགྱོཝ་ལས་བརྟེན་ ཁྲིམས་ལུགས་ཚུ་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་འདི་ གདོང་ལེན་ཅན་ཅིག་འབད་ཐོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་ རིན་གོང་ཅན་གྱི་ཤིང་ས་ཀྲག་གི་རིགས་ སི་དྷ་དང་ལིགརསིཀྲིམིཡ་ ཀྲི་ཊ་ཅབ་མི་ཀེ་ལིཡ་ཅམ་པ་ཀ་ དང་ ལ་ལི་ལེའིཌོར་ དེ་ལས་ པྲ་ལི་ ཨོག་སི་དང་སཱལ་ཚུ་ འགྲུལ་འཁོར་ཀྲག་དང་ལག་འཁོར་ཚུ་ལག་ལེན་འཐབ་སྟེ་ ཕྱི་རྒྱ་གར་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ ཕྱིར་བཙོང་འཐབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན།༢༢ འདི་བཟུམ་གི་ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ས་མཚམས་བདའ་སྟེ་ཤིང་ཆས་བཏོན་ཏེ་ ནག་ཚོང་རྐྱབ་མི་འདི་ གཙོ་བོ་ར་ཕྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མི་ཚུ་གིས་བརྒྱུད་སྐུལ་འབད་མི་དང་ འོང་འབབ་དང་ཐོན་ཁུངས་ཀྱི་གདམ་ཁ་ མེད་པའི་སོ་ནམ་ལས་བྱེདཔ་ཚུ་གིས་རྒྱབ་སྐྱོར་ལས་བརྟེན་ འབད་ཚུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན་མས།

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༢ གི་རྩོད་གཞི་ཆེ་བ་ ནགས་ཚལ་སྲུང་སྐྱོབས་དང་གསང་ཉུལ་ལས་ཕྲན་གྱི་འགོ་དཔོན་ཚུ་གིས་ སྟག་དང་གཟྱིག་གི་ཆ་ཤས་་ཚུ་ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ནག་ཚོང་རྐྱབ་མི་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་ ཡུན་རིང་གི་ཤ་བདའ་མི་གསུམ་ འཛིན་བཟུང་འབད་མི་འདི་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གནས་སྟངས་འདི་ ཉེན་ཅན་འབད་ཡོད་ལུགས་ཚུ་སྟོན་ཏེ་ཡོད། དབང་བཟུང་གི་ཐོག་ལས་ སེམས་ཅན་སྟག་གི་ ཀོཝ་ཅནམ་དང་རུ་་ཏོ་ དེ་ལས་ ཆ་ཤས་ཚུ་གསར་མཐོང་འབད་མི་འདི་གིས་ སྤྱི་ལོ་༢༠༡༢ ལས་ ༢༠༡༧ གི་བར་ན་ གཙོ་བོ་ར་ ཤ་བདའཝ་ལས་བརྟེན་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་དང་རྒྱ་གར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་མཚམས་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ལས་ སྟག་ཡོངས་བསྡོམས་ ༡༧ འབྱང་སྟོར་ཤོར་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན།༢༣ རྒྱལ་སྤྱིའི་སྟག་གི་ལྟེ་བ་གིས་ འཇིགས་མེད་སེང་གེ་འབང་ཕྱུག་དང་རྒྱལ་འཛིན་མ་ནསི་གླིང་ག་ དེ་ལས་ རྒྱ་གར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་མཚམས་ས་གོ་ཚུ་ནང་ ཤ་བདའ་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ངོས་འཛིན་འབད་དེ་ཡོད།

114

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

རི་དྭགས་སེམས་ཅན་གཞན་ དོམ་དང་གླ་ཅུམ་ རི་ཕག་དང་བྱི་ཐུར་ སྦུལམོ་ཆེན་ དེ་ལས་ འདབས་ཆགས་ཧམ་འཛུལ་ཚུ་ དུས་རྒྱུན་ཐོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན་ འདི་གིས་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་འཚོ་བའི་གནས་སྟངས་ལུ་ འཇིགས་སྐུལ་འབད་དེ་ཡོད།

བཙན་འཛུལ་ཅན་གྱི་ རིགས་སྣ་གསརཔ་དང་འབྲེལ་བའི་ གདོང་ལེན། རྒྱལ་སྤྱིའི་གནས་ཚད་ལུ་ སྐྱེད་ལྡན་གྱི་སྲོགས་ཆགས་དང་ཤིང་སྣ་ཚུ་ ཕྱི་རྒྱལ་ཁབ་ལས་ ཚོང་འབྲེལ་འབད་བའི་སྐབས་དང་ འགྲྲོ་འགྲུལ་གྱི་སྐབས་ནང་འདྲེན་འབད་དེ་འབག་འོང་མི་འདི་གིས་ ནང་འཁོད་ཀྱི་སྐྱེད་ལྡན་རིགས་སྣ་དང་ སྤྱིར་བཏང་ སྐྱེད་ལྡན་གནས་སྟངས་ལུ་ གནོད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་མགྱོགས་དྲགས་འབད་ཁྱབ་སྤེལ་འགྱོ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ བཙན་འཛུལ་གྱི་རིགས་སྣ་གསརཔ་ འདི་གིས་ ལོ་ཐོག་ལུ་གནོད་དེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ ས་ཁོངས་གཞན་ཁར་ལས་ཕར་ ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་ལུ་ཐོ་ཕོག་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ སྔོ་ཤིང་གི་རིགས་སྣ་མ་འདྲ་གསརཔ་ ཡོངས་བསྡོམས་ ༣༠༠ དེ་ཡང་ མཛེས་རྒྱན་གྱི་རིགས་སྣ་དང་ རྩྭའི་རིགས་སྣ་ ལོ་ཐོག་གི་རིགས་སྣ་དངཤིང་འབྲས་ ཚེ་བསྲེ་གི་རིགས་སྣ་བརྩི་ གཞི་བཙུགས་འབད་མི་འདི་ལས་ སྔོ་ཤིང་གི་རིགས་སྣ་ ༣༦་ འདི་གར་བཙན་འཛུལ་ཅན་ཡོདཔ་ཨིན།༢༥ འདི་ཚུ་རྩ་འབྲོག་དང་འཁོར་ལམ་ དེ་ལས་ མིའི་གཞི་ཆགས་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ ཁྱབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། དཔེར་ན་ ཨེ་གི་རེ་ཀྲི་ན་ ཨེ་ཌི་ནཕ་ར་ གི་གཡུར་མ་འདི་ རྩི་ཅན་གྱི་སྦུལ་གྱི་ར་ཏོ་ ཧེན་ལྡུམ་ཟེར་སླབ་ཨིན་མས།༢༦ འབུབ་ཆགས་དང་ ནད་འབུབ་ཚུ་ ཕྱི་ཁ་ལས་འབད་འོང་བའི་ སྔོ་ཤིང་གི་རིགས་སྣ་ཚུ་གིས་ ནང་ན་བཀོད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་སོ་ནམ་ས་ཞིང་ནང་ གནོད་འབུབ་ལུ་འགྱུར་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། སྐྱེད་ལྡན་རིགས་སྣ་དང་འབྲེལ་བའི་ བཙན་འཛུལ་འདི་འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་འབྱུང་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་། འདི་ཡང་ འབྲུག་གི་མཚོ་དང་གཙང་ཆུ་ནང་ལུ་འབད་བྱུངམ་ཨིན་ བཟའ་འཐུང་གི་བརྩི་མཐོང་གི་དོན་ལུ་ གཙང་ཉ་ཚུ་ཕྱི་ཁ་ལས་འབད་འོང་སྟེ་ གསར་བཙུགས་འབད་མི་འདི་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་འཁོད་ཀྱི་ཉ་ཚུ་དང་དོ་འདྲེན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་འབད་ནང་འཁོད་ཀྱི་ཉ་ཚུ་ འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ལུ་གནོད་རྐྱེན་བྱུང་བའི་ཤུལ་ར་ རབས་ཆད་འགྱོ་བའི་བསྒང་ར་ཡོད། ཕྱི་ཁ་ལས་འབག་འོང་བའི་གཙང་ཉ་ཚུ་གི་རིགས་ཚུ་ཡང་ དཔེར་ན་ རྒྱ་སྨུག་གཙང་ཉ་ མོ་ཟམ་བིཀ་ཊྱི་ལ་ལ་པི་ཡ་ ཨཕ་རི་ཀ་གི་ སོ་རྣོ་ཅན་བྱི་ལི་ཉ་ཚུ་ཨིན། བྱི་ལི་ཉ་འདི་གིས་ རྒྱ་གར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ གཙང་ཆུ་དང་ ཆུ་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ག་ར་ དབང་སྟེ་ གཞི་

ཆགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན་མས་ འདི་གིས་ རྒྱ་གར་རྒྱལ་ཁབ་ནང་འཁོད་ཀྱི་ཉའི་རིགས་ཚུ་ལུ་ གནོད་རྐྱེན་རྐྱབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན་མས། དེ་གིས་ཡང་མ་ཚད་པར་ ཆུ་ཞིང་ཚུ་ཡང་དབང་སྟེ་ཡོད་པའི་ཁར་ འདི་ནང་ལུ་གནས་པའི་ བྱི་ཅུང་དང་ ཆུ་བྱ་ དེ་ལས་ རུས་སྦལ་ཚུ་ལུ་ བརྟེན་སྡོད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན་མས། ཞིབ་འཚོལ་འབད་ནི་ཚུ་ཡར་སེང་སོང་ཏེ་ར་འབད་རུང་ རིགས་སྣ་གསརཔ་ཀྱི་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ དེའི་ཕོག་ཤུགས་ཚུ་ཡོད་ག་མེ་ག་གི་སྐོར་ལས་ དབྱེ་ཞིབ་དང་བལྟ་རྟོག་ཡོངས་རྫོགས་འབད་དེ་མེདཔ་ཨིན་པའི་ཁར་ལུ་ འདི་དང་འབྲེལ་བའི་འཛིན་སྐྱོང་དང་ཚད་འཛིན་ དེ་ལས་ མཉམ་འབྲེལ་ལམ་ལུགས་ཚུ་མེདཔ་ཨིན།

སོ་ནམ་དང་འབྲེལ་བའི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་དང་ རིགས་མཚན་ཐོན་སྐྱེད་ཉམས་སྲུང་གི་གདོང་ལེན། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་སོ་ནམ་དང་འབྲེལ་བའི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཕྱུགས་པོའི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཨིན། རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ ནང་འཁོད་ལས་ཐོན་པའི་ ལོ་ཐོག་གི་རིགས་སྣ་ མ་འདྲཝ་ ༡༠༠ ཡོདཔ་ཨིན། ད་ལྟོའི་དུས་ལུ་ ལོ་ཐོག་གི་རིགས་སྣ་དང་ སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་ ཉམས་སྲུང་དང་ཡིག་ཐོ་བཀོད་ནིའི་ལཱ་ཚུ་འབད་བའི་བསྒང་ཡོད་རུང་ གཙུག་སྡེ་དང་འབྲེལ་བའི་འོས་འབབ་དང་ འཕྲུལ་རིགས་ཀྱི་ལྖོགས་གྲུབ་མེདཔ་ལས་བརྟེན་ཏེ་ གྲུབ་མ་ཚུགས་པར་ཡོདཔ་ཨིན། ད་རུང་ སོ་ནམ་དང་འབྲེལ་བའི་ སྐྱེད་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་ སྲིད་བྱུས་དང་ ཁྲིམས་ལྡན་གྱི་གཞི་བཀོད་ཁ་གསལ་ཅིག་མེདཔ་ཨིན། ད་ལྟའི་གནས་སྟངས་ གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་གཡུས་ཁ་ལས་ ཁྲོམ་ཁར་ལུ་གནས་སྤོ་འོང་མི་དང་ སོ་ནམ་གྱི་ལས་བྱེདཔ་མ་ལང་བའི་དཀའ་ངལ་ མི་དང་རི་དྭགས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་ ལོ་ཐོག་གསརཔ་ཚུ་གི་རིགས་སྣ་ཐོབ་དབང་དང་སྒོ་ནོར་གྱི་རིགས་ སོ་ནམ་གྱི་དངུལ་འབྲེལ་ཚུ་ ཉམས་སྲུང་འབད་ནིའི་ ཐབས་ལམ་ཚུ་མ་སྒྲིག་པ་ཅིན་ སོ་ནམ་གྱི་རིགས་སྣ་ཚུ་འབྱང་སྟོར་ཤོར་བའི་ ཉེན་ཁ་སྦོམ་ཡོདཔ་ཨིན།

འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རིགས་མཚན་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་གི་ལག་ལེན་གྱི་དོན་ལུ་ འདྲ་མཉམ་དང་དྲང་བདེན་གྱི་ཐོག་ལས་ འོང་འབབ་བགོ་བཤའ་གྱི་དོན་ལུ་ གཙུག་སྡེ་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ དེ་ལས་ འཕྲུལ་རིགས་ཀྱི་འོས་འབབ་དང་ལྕོགས་གྲུབ་ཚུ་གོང་འཕེལ་གཏང་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན། སྤྱི་ལོ་ ༡༩༩༣ གི་ལོ་ལུ་ སྐྱེད་ལྡན་རིགས་སྣ་ལྷན་འཛོམས་འདི་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འགོ་བཙུགས་ཡོདཔ་ད་ རིགས་མཚན་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ལག་ལེན་པ་ཚུ་ སྐྱེད་ལྡན་རིགས་སྣ་ཚུ་བསྡུ་ལེན་མ་འབད་བའི་ཧེ་མ་ གནང་བ་ལེན་དགོ་པའི་སྐོར་

115

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཡིག་ཐོག་ལུ་བཀོད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་མ་ཚད་ སྔར་སྲོལ་གྱི་ཤེས་ཡོན་ཐོག་ལས་ ས་གནས་ཀྱི་སྐྱེས་ལྡན་བསྡུ་ལེན་པ་ཚུ་དང་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིབར་ན་ ཁེ་ཕན་བགོ་བཤའ་ཚུ་འདྲ་མཉམ་གྱི་ཐོག་ལས་ འབད་ནི་ཚུ་ཡོདཔ་ཨིན།༢༧ འདི་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་གི་དོན་ལུ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༣ ལུ་ ན་གོ་ཡ་མགྲྲོན་སྐྱོང་ རྒྱབ་སྣོན་ཆ་འཇོག་འབད་དེ་ཡོད། ཁེ་ཕན་བགོ་བཤའ་ཐོབ་དབང་དང་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་སྲིད་གཞུང་གི་དོན་ལུ་ སྲིད་བྱུས་དང་ ལག་ལེན་གྱི་གཞི་བཀོད་ཚུ་ གཞི་བཙུགས་འབད་བའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན། ཆིངས་ཡིག་ལ་ལུ་ཅིག་གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད་རུང་ གོང་འཕེལ་འདི་ ལྷོད་ལྷོད་གཏང་སྟེ་ཡོད། རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་ཁྲིམས་ལུགས་དང་ འོས་འབབ་ཚུ་ གཅིག་མཚུངས་དང་ རྩ་བརྟན་བཟོ་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན། ༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༣། མི་དང་རི་

དྭགས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་ཡུན་བརྟན་འཛིན་སྐྱོང། ༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༤། ཡུན་བརྟན་

ནགས་ཚལ་འཛིན་སྐྱོང་རྒྱབ་སྐྱོར།

༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༥། འབྲུག་གི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཉམས་སྲུང།

༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༦། སྲུང་སྐྱོབ་ས་ཁོངས་ཡོངས་འབྲེལ་ ཡུན་བརྟན་བཟོ་བ།

༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༧། ཡུན་བརྟན་བལྟ་བཤལ་གོང་འཕེལ་གཏང།

༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༨། རི་དྭགས་ཀྱི་སྲོག་ཆགས་ཧམ་འཛུལ་བཀག་དམ། ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་བསྡུ་ལེན་དང་ཚོང་འབྲེལ།

༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༩། ཕྱིའི་བཙན་འཛུལ་རིགས་སྣ་ཁྱབ་སྤེལ་བཀག་དམ།

༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༣༠། ལོ་ཐོག་དང་སྒོ་ནོར་རིགས་སྣ་ཉམས་སྲུང།

༄ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༣༡། རིགས་མཚན་ཁེ་ཕན་བགོ་བཤའ།

116

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༣། མི་དང་རིདྭགས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་ཡུན་བརྟན་འཛིན་སྐྱོང།འབྲེལ་ཡོད་ལམ་སྟོན། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།

འབྲུག་གི་མི་དང་རི་དྭགས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་དང་འབྲེལ་བའི་ཐབས་བྱུས། ༢༠༠༨ །

རི་དྭགས་ཀྱི་གནོད་རྐྱེན་ རྐྱབ་མི་ཚུ་དང་ སོ་ནམ་པ་ཚུ་གི་ འཚོ་བའི་གནས་སྟངས་ཡར་རྒྱས་ དེ་ལས་ ཚད་འཛིན་འབད་ཚུགས་པའི་གནས་ཚད་ལུ་ མི་དང་རི་དྭགའབྲེལ་བའི་དཀའ་ངལ་མར་ཕབ་ཀྱི་ ཐབས་བྱུས་གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན།

སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག།སོ་ནམ་ལས་ཁུངས། སྒོ་ནོར་ལས་ཁུངས།རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཉམས་སྲུང་སྡེ་ཚན། ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས། སྲིད་བྱུས་དང་འཆར་གཞི་ལས་ཁུངས།

མི་དང་རི་དྭགས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་དང་འབྲེལ་བའི་ཉེན་སྲུང་ཅན་གྱི་ཐབས་བྱུས།རྒྱལ་ཁབ་་ནང་འཁོད་ཀྱི་རྒེད་འོག་ ༩ །༢༠༡༦ །

ས་ཁོངས་ཚུ་ མི་དང་རྒྱུ་དངོས་ རི་དྭགས་དང་འཁྱམ་སའི་ས་གོ་ཚུཉེན་སྲུང་ལྡནམ་བཟོ་ནིའི་ ཕྱོགས་སྣ་མང་བའི་ དང་ལེན་ཚུ་གི་གྲྲོས་འཆར་བཀོདཔ་ཨིན།

དཀའ་ངལ་ཚད་འཛིན་འབད་ནིའི་ཐབས་བྱུས་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས། འབྲུག་གི་རྒྱལ་ཡོངས་མི་དང་རི་དྭགས་དཀའ་ངལ་ཐབས་བྱུས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༨ ཅན་མ་འདི་གིས་ ཐབས་ལམ་དྲགས་ཤོས་སྒྲབ་ནིའི་དོན་ལུ་ སྐྱེད་ལྡན་གནས་སྟངས་ཀྱི་རྒྱུ་རྐྱེན་དང་དཔལ་འབྱོར་ དེ་ལས་ མི་སྡེ་གི་བསམ་ཞིབ་ཡོངས་རྫོགས་ཀྱི་ཐོག་ལས་ མི་དང་རི་དྭགས་དང་འབྲེལ་བའི་དཀའ་ངལ་ཚུ་བསལ་ནི་གི་སྐོར་གསལ་བཀོད་འབད་དེ་ཡོད། འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ལས་སྣ་གསལ་བཀོད་འབད་མི་ཚུ་ཡང་ དང་པ་ ལོ་ཐོག་དང་སྒོ་ནོར་སྲུང་སྐྱོབ་ གཉིས་པ། འབྱོང་རྒུད་ཕོག་མི་ཚུ་ལུ་འཐུས་སྤྲོད་ནི་ གསུམ་པ་ ལོ་ཐོག་དང་སྒོ་ནོར་གྱི་ཉེན་བཅོལ་སྲིད་བྱུས་གསར་བརྩམ་དང་གོང་འཕེལ་ བཞི་པ་ རི་དྭགས་ཀྱིས་གནོད་རྐྱེན་རྐྱབ་མི་ཚ་ལུ་ འཚོ་བའི་ཐབས་ལམ་གྱི་བསམ་འཆར་བཀོད་ནི་ མི་དང་འབྲེལ་བའི་དཀའ་ངལ་དང་ རི་དྭགས་ཉམས་སྲུང་གི་དོན་ལུ་ཤེས་ཡོན་དང་ མི་མང་གོ་བརྡ་ལས་རིམ་ཚུ་ བཟོ་ནི་ཚུ་ཨིན། འབྲུག་མ་འོངས་གི་ལས་རིམ་འདི་ནང་ མི་དང་རི་དྭགས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་མར་ཕབ་ འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ དམིགས་བསལ་གྱི་ འགྱུར་རིམ་ཅིག་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་དེ་ཡོད། འདི་ཡང་ཚུལ་མཐུན་གྱི་སྲིད་བྱུས་དང་འཕྲུལ་རིགས་ དེ་ལས་ལམ་ལུགས་ཚུ་ འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་མི་ལས་བརྟེན་ཨིན་མས། འདི་ཡང་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༢ ལུ་ སྲུང་སྐྱོབས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་གི་སྦོ་ལོགས་ཁར་གནས་པའི་ཁྱིམ་གུང་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༨༠ དེ་ཅིག་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་གྱི་དཀའ་ངལ་མར་ཕབ་ཀྱི་ཐོག་

ལས་ ཕན་ཐོག་ནིའི་དམིགས་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན། དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ དུས་རྒྱུན་ལོ་ལྔའི་རྒྱབ་ལས་ ཐབས་བྱུས་ཚུ་ དུས་མཐུན་བཟོ་ནི་དང་ གསར་གཏད་ཀྱི་གདོང་ལེན་ ལོ་ཐོག་སོར་ཚབ་དང་ ཆར་ཆུ་བསྡུ་ལེན་ དེ་ལས་རི་དྭགས་འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ལེགས་བཅོས་དང་ སྐྱེད་ལྡན་གནས་སྟངས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་རཝ་དང་རྩིག་གི་འགོར་ནི་ཚུ་བརྩི་ འབྲེལ་ཡོད་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་ཚུ་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་གྲྲོས་འཆར་བཀོད་ནི་ཚུ་ཨིན།

ཞིབ་འཚོལ་གྱི་ཐོག་ལས་ མི་མང་གོ་རྟོགས་གོང་འཕེལ། འབྲུག་མ་འོངས་གི་འགྱུར་རིམ་ མི་དང་རི་དྭགས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་མར་ཕབ་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ བཙོན་མི་འདི་ནང་ དཀའ་ངལ་གྱི་འབྱུང་ཁུངས་ཚུ་གཏིང་ཟབ་དྲགས་འབད་ཧ་གོ་ནི་དང་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་རི་དྭགས་དང་འབྲེལ་བའི་དཀང་ངལ་འབྱུང་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ ལྟ་རྟོག་དང་འདི་གིས་ལམ་སྟོན་སབ་ཁྲ་ཚུ་བཟོ་བཀོད་འབད་ནའི་ ཁེ་ལེན་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་མི་དང་རི་དྭགས་དང་འབྲེལ་བའི་ དཀའ་ངལ་གྱི་ཐབས་བྱུས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༨ ཅན་མ་འདི་གིས་གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་མི་སྡེ་དང་གཅན་གཟན་ རི་ཕག་ ཨངགུལེཊ་ གླངམ་ཆེ་ དང་རི་དྭགས་ཚུ་གི་དམིགས་བསལ་དང་ སྣ་མང་གི་ཐབས་བྱུས་ཀྱི་དགོས་འདོད་ཚུ་ བརྟག་ཞིབ་འབད་དེ་ཡོདམི་འདི་གིས་ ་ལཱ་གི་གྲུབ་འབྲས་དང་འབྲེལ་མཐུན་ཡོདཔ་ཨིན། དཔེ་ཚུ་ཡང་ འོས་འབབ་

117

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ བལྟ་བཤལཔ་ཚུ་གི་ཕགཔ་གི་གངས་ཁ་མར་ཕབ་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ཤ་བདའ་ནི་བཀག་འཛིན་འབད་ནི་ རི་དྭགས་ཚུ་བདའ་ནི་དོན་ལུ་ ལོ་ཐོག་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ མོ་ལ་སིས་ཀྱི་རྩ་བཙུགས་ནི་ ཡང་ན་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ སྟག་དང་གཟྱིག་ དེ་ལས་གཅན་གཟན་ཚུ་གིས་གནོད་རྐྱེན་རྐྱབ་མི་ཚུ་ལུ་ གུད་འཐུས་ཚུ་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི། དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ རི་དྭགས་དང་འབྲེལ་བའི་གནོད་རྐྱེན་བྱུང་ས་འི་ས་ཁོངས་ཚུ་དང་འདི་གི་ཕོག་ཤུགས་ཚུ་ དུས་རྒྱུན་ལྟ་རྟོག་འབད་ནི་དང་ ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ འཛིན་སྐྱོང་གི་ཐབསལམ་ཚུ་ གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་ནང་ཕན་ཐོག་བྱུང་ནིའི་དོན་ལས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣའི་ ས་ཁོངས་གཙོ་ཅན་ཚུ་གི་སབ་ཁྲ་བཟོ་ནི་ཚུ་ཨིན།

མི་སྡེའི་དོན་ལུ་ ཉེན་སྲུང་ལྡན་པའི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་བཟོ། མི་དང་རི་དྭགས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་ཚུ་གི་ཉེན་སྲུང་ཅན་གྱི་ཐབས་བྱུས་ འབྲུག་གི་རྒེད་འོག་དགུ་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༦ ཅན་མ་འདི་གིས་ མི་སྡེ་སྲུང་སྐྱོབ་ཀྱི་ལམ་ལུགས་ཚུ་དབུལ་ཕོངས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་དང་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་གི་གནོད་པ་བཀལ་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་ རྒེད་འོག་དགུ་གི་ནང་ གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད། ཐབས་ལམ་འདི་གིས་ མི་དང་རྒྱུ་དངོས་ རི་དྭགས་དང་འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ཉེན་སྲུང་དང་ལྡནམ་བཟོ་ནིའི་དམིགས་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་མི་དང་རི་དྭགས་སོམསཅན་ཚུ་གཞི་བདེ་གི་ངང་ལུ་གནས་ཚུགས་ནི་དང་ལྟ་རྟོག་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ཨིན་པས། འདི་ནང་དང་ལེན་ཚུ་ ཉེན་སྲུང་ལྡན་པའི་མི་ དཔེར་ན་ ངོས་ལེན་སྡེ་ཚན་ རྒུད་འཐུས་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་ གདམ་ཁ་ཅན་གྱི་འཚོ་བའི་གནས་སྟངས་དང་འོང་འབབ་བྱུང་ཁུངས་སྣ་མང་ཚུ་ཨིན། ཉེན་སྲུང་ལྡན་པའི་ རྒྱུ་དངོས་ དཔེར་ན་ ལོ་ཐོག་ཚུ་རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་ལུ་མ་ཤོར་ནིའི་དོན་ལུ་ ས་ཞིང་རཝ་རྐྱབ་ནི་ ལོ་ཐོག་སྲུང་ནིའི་ ལྟ་རྟོག་གི་ཁྱིམ་དང་ མེ་བཙུགས་ནི་ཚུ་ཨིན་། ཉེན་བརྡ་གི་ལམ་ལུགས་དང་ སེམས་ཅན་གཞན་ཟ་མི་གི་སྒྲ་སྐད་ལོད་སྲོལ་རྐྱབ་པའི་ མཁས་རིགས་ལྡན་པའི་ ཉིན་དྲོད་གློག་ཤུགས་ཀྱི་རཝ་དང་ ཆ་ཤོག་སླར་བཟོ་འབད་དེ་བཟོ་བའི་ ཀཝ་ཚུ་ལག་ལེན་འཐབ་ནིའི་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་དྲགས་ཤོས་ཚུ་ ལགལེན་འཐབ་ནིའི་དོན་ལུ་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་གནས་་ཚད་ལུ་ རྫོང་ཁག་དང་གཅིག་ཁར་ མཉམ་འབྲེལ་འབད་ཐོག་ལས་ རྒེད་འོག་ཚུ་ནང་ རཝ་རྐྱབ་ནིའི་གསར་གཏད་ གཞི་བཙུགས་ཚུ་ རྒྱ་སྐྱེད་འབད་དགོཔ་ཡོད།

རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་འཛིན་སྐྱོངའཐབ། མི་དང་རི་དྭགས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་ཚུ་གི་ཉེན་སྲུང་ལྡན་པའི་ ཐབས་བྱུས་ འདི་དང་འཁྲིལ་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ ཉེན་སྲུང་དང་ལྡནམ་སྦེ་བཞག་ནིའི་ཐབས་ལམ་ཚུ་སྟོན་

དགོཔ་ཡོད། དཔེར་ན་ སྐྱེད་ལྡན་རིགས་སྣ་ཚུ་ཡོད་པའི་ས་གོ་ཚུ་གི་ཞིབ་འཚོལ་ ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ སེམས་ཅན་བཟུང་ནི་དང་ ཤ་བདའ་ནི་དང་ སྐྱེད་ལྡན་གནས་སྟངས་ཀྱི་བལྟ་བཤལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ཕན་ཐོག་ཅན་གྱི་འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་ནི་ཚུ་ཨིན། རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ འཛིན་སྐྱོང་ལེགས་ཤོམ་སྦེ་་འཐབ་ནི་དང་ བཟའ་འཐུང་གི་ལྷན་ཐབས་རེ་འབད་བ་ཅིན་ གནོད་ཅན་གྱི་རི་དྭགས་ཀྱི་སེམས་ཅན་ཚུ་ གཞི་ཆགས་ཚུ་འོང་ནི་་ལས་བཀག་ཚུགས་ དེ་མ་ཚད་ སྲུང་སྐྱོབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་གྱི་ས་མཚམས་བདག་འཛིན་འབད་ནི་དང་ ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་གི་དོན་ལུ་ མི་ཚུ་ ནགས་ཚལ་ནང་ལས་ཕར་འཛུལ་ནི་ལུ་ སེམས་ཤུགས་ཞན་བཅུག་ནི་ཚུ་ཨིན།

དང་ལེན་འདི་ཚུ་གིས་ ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ རི་དྭགས་འཛིན་སྐྱོང་ལམ་ལུགས་ཚུ་ སྒྲིང་སྒྲིང་བཟོ་ནི་གི་ཆ་ཤས་ཅིག་བཟོཝ་ཨིན།

མི་སྡེའི་གཞི་རྟེན་ ལོ་ཐོག་དང་སྒོ་ནོར་གྱི་རྒུད་འཐུས་ རྩ་བརྟན་བཟོ། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག་གིས་འགོ་འདྲེན་འཐབ་སྟེ་ཡོད་པའི་ མི་དང་རི་དྭགས་ཀྱི་གཏན་འབེབ་མང་དངུལ་་འདི་གིས་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་གིས་ གནོད་པ་བཀལ་ཏེ་ཡོད་པའི་ ལོ་ཐོག་དང་སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་ཚུ་གི་རྒུད་འཐུས་སྤྲོད་ནིའི་ སྲིད་བྱུས་ཅིག་གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད། རྒུད་འཐུས་འདི་གིས་ འཚོ་བའི་གནས་སྟངས་དང་རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་གིས་གནོད་པ་བཀལ་བ་ལས་བརྟེན་ཏེ་བྱུང་བའི་ བཟའ་འཐུང་མ་ལང་བའི་དཀའ་ངལ་ ལྟོཝ་བཀྱེས་ནི་དང་ཟས་བཅུད་མེད་མི་ ལོ་ཐོག་ལས་བརྟེན་པའི་ འོང་འབབ་ཀྱི་དངུལ་འབྱང་སྟོར་ བུ་ལོན་ཡར་འཕར་དང་ སྔོན་མ་ཡོད་པའི་དབུལ་ཕོངས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་བསལ་ནི་ནང་རྒྱབ་སྣོན་འབདཝ་ཨིན། རྒེད་འོག་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཉམས་སྲུང་གི་ཚོགས་ཆུང་གིས་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ཉེན་བཅོལ་གྱི་སྲིད་བྱུས་འདི་ གཏན་འབེབ་གྱི་མ་དངུལ་གྱི་སོར་ཚབ་འབདཝ་ཨིན། མང་དངུལ་འདི་གི་དམིགས་དོན་དེ་ཡང་ ཡུན་རིང་གི་དོན་ལུ་ རྒྱུན་མ་ཆད་པར་ ཡུ་ཨེསི་ ཌོ་ལར་ ས་ཡ་ ༣༥ མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་འབད་ཐོག་ལས་ ཡུན་བརྟན་དངུལ་འབྲེལ་ཐབས་ལམ་བཟོ་ནི་དང་ རྒུད་འཐུས་སྤྲོད་ནིའི་དོན་ལུ་ཨིན་མས། མི་དང་རི་དྭགས་ཀྱི་གཏད་འབེབ་མ་དངུལ་དེ་ཡང་ ཐབས་དོན་གྱི་དངུལ་འབྲེལ་གྱི་ས་ཁོངས་ཅིག་འབདཝ་ལས་ འབྲུག་མ་འོངས་གསར་གཏད་ཀྱི་འགྱུར་རིམ་ཅིག་འབད་ རྒུད་འཐུས་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་འདི་ ཡུན་བརྟན་འབད་གནས་ཐབས་དང་ མི་སེར་སོ་ནམ་པ་ཚུ་གི་དགོས་མཁོ་ཚུ་གྲུབ་ནིའི་དོན་ལུ་ རྒྱ་སྐྱེད་གཏང་ནི་ཨིན།

118

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༤། ཡུན་བརྟན་ནགས་ཚལ་འཛིན་སྐྱོང་རྒྱབ་སྐྱོར།འབྲེལ་ཡོད་ལམ་སྟོན། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།

རྒྱལ་ཡོངས་ནགས་ཚལ་སྲིད་བྱུས། ༢༠༡༡ །

ནགས་ཚལ་ལག་ལེན་བརྩི་སྟེ་ ཚན་རིག་ལྡན་པའི་ནགས་ཚལ་ཉམས་སྲུང་ འཛིན་སྐྱོང་གི་གཞི་བཀོད་གསར་བཏོན་འབདཝ་ཨིན།

སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག།། སྲིད་བྱུས་དང་འཆར་གཞི་ལས་ཁུངས།ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས།ཆུ་འབབ་ས་ཁོངས་འཛིན་སྐྱོང་ལས་ཁུངས།ཨོ་རྒྱན་དབང་ཕྱུག་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་སྤེལ་ཁང། རྫོང་ཁག། ཁྲོམ་སྡེ། རྒེད་འོག།

ནགས་ཚལ་དང་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཉམས་སྲུང་བཅའ་ཡིག། ༡༩༩༥ །

རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་དང་རི་དྭགས་ དེ་ལས་ནགས་ཚལ་ ཡུན་བརྟན་ལག་ལེན་དང་སྲུང་སྐྱོབས་ གསལ་སྟོན།

སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཉམས་སྲུང་གི་ཁྲིམས་ལུགས། ༢༠༠༦ །

རི་དྭགས་སྲོག་ཆགས་ཚུ་ཉེ་སྲུང་ལྡནམ་སྦེ་འགྲྲོ་འགྲུལ་གྱི་དོན་ལུ་ སྲུང་སྐྱོབས་ས་གོ་དང་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཉམས་སྲུང་ས་ཁོངས་འཐུད་འབྲེལ་གྱི་ཉམས་་སྲུང་དང་འཛིན་སྐྱོང།

ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་ཁྲིམས་ལུགས། ༢༠༡༢ །

ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་གྱི་ས་ཁོངས་དང་ལོ་ཐོག་ལྷག་ལུས་ཚུ་མེ་གཏང་ནའི་ཆོག་ཐམ་ དེ་ལས་ དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་གི་ ཉེན་སྲུང་ཐབས་ལམ་དང་འགན་ཁུར་ཚུ་ གསར་བཏོན་འབདཝ་ཨིན།

ནགས་ཚལ་དང་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཉམས་སྲུང་གི་བཅའ་ཡིག་དང་ཁྲིམས་ལུགས། ༢༠༡༧ །

ནགས་ཚལ་དང་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཉམས་སྲུང་བཅའ་ཡིག་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ལམ་སྟོན་འབད་ནིའི་ ཁྲིམས་ཁ་གསལ་ གསལ་སྟོན།

ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་གྱི་རྐྱེན་ངན་མར་ཕབ་དང་ མཐུན་འགྱུར་གྱི་དོན་ལུ་ ནགས་ཚལ་ འཛིན་སྐྱོང། པེ་རིས་ཆིསང་ཡིག་གི་དོན་ལུ་ འབྲུག་གི་ གཏན་འབེབ་ཞལ་འདེབས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༥ འདི་གིས་ གཞུང་གི་ཁེ་ལེན་ ཡུན་བརྟན་ནགས་ཚལ་འཛིན་སྐྱོང་ འབྲེལ་མཐུན་ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་འཛིན་སྐྱོང་ ཉམས་ཆག་ཤོར་བའི་ནགས་ཚལ་གྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ བསྐྱར་གསོ་ དུས་རྒྱུན་ནགས་ཚལ་གྱི་ཁྱབ་ཚད་དང་གནས་སྟངས་ཐོ་བཀོད་དང་ལྟ་རྟོག་དང་རྒྱ་ཚད་ཆེ་བའི་གནས་སྟངས་ལུ་ ཤིང་ཆས་དང་ཤིང་གི་བུད་རྫས་ཀྱི་སོར་ཚབ་དང་གདམ་ཁ་ དེ་ལས་ཤིང་ལག་ལེན་ མར་ཕབ་ནི་ཚུ་ ངེས་བརྟན་བཟོཝ་ཨིན།

ནགས་ཚལ་དང་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཉམས་སྲུང་ བཅའ་ཡིག་ སྤྱི་ལོ་ ༡༩༩༥ ཅན་མ་འདི་གི་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་དམ་དམ་དང་ལྟ་རྟོག་ འདི་ནང་རྩེ་རི་སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་ལག་ལེན་ཚུ་བརྩི་སྟེ་ ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ འཆར་གཞི་དང་མ་ལྡན་པའི་གཞི་ཆགས་དང་སོནམ་ཞིང་ལཱ་ཚུ་གི་དོན་ལུ་ ནགས་ཚལ་གྱི་ས་ཁོངས་ཧམ་འཛུལ་ བཀག་ནི་ཚུདཔ་ཨིན། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༣༢༨ ལས་ཚུར་འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ ནགས་ཚལ་མར་ཆགས་ལས་བརྟེན་པའི་ ནག་རླུང་མར་ཕབ་ནང་ བཙོན་ཤུགས་བསྐྱེད་དེ་ཡོད། རྒྱལ་ཡོངས་ནགས་ཚལ་ལྟ་རྟོག་ལམ་ལུགས་ འདི་གི་འཇལ་ཚད་ ལག་ལེན་གྱི་སྙན་ཞུ་དང་བདེན་དཔྱད་

119

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma C. Nyedrup, NEC

ནགས་ཚལ་ཁུངས་གཏུག་དང་ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་གནས་ཚད་ དེ་ལས་ཉེན་སྲུང་བརྡ་དོན་ལམ་ལུགས་ཚུ་བརྩི་སྟེ་ འབྲུག་གི་རྒྱལ་ཡོངས་ ནགས་ཚལ་མར་ཆགས་ལས་བརྟེན་པའི་ ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་གྱི་ཐབས་བྱུས་དང་ལག་ལེན་གཞི་བཀོད་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ རྒྱལ་ཡོངས་ནགས་ཚལ་ལྟ་རྟོག་ བྱ་ལེན་འཆར་གཞི་གཅིག་བརྩམས་ཚར་ཏེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ ལོ་རེ་ལུ་དུས་རྒྱུན་ལྟ་རྟོག་འབད་ནི་ཨིན་པའི་ འཆར་གཞི་དང་འཁྲིལ་ རྒྱལ་ཡོངས་ནགས་ཚལ་ དངོས་ཆས་ཐོ་གཞུང་ཡོངས་རྫོགས་གཅིག་མཇུག་བསྡུ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན།

ས་གཞི་མཐུན་འགྱུར་གི་ནགས་ཚལ་ འཛིན་སྐྱོང་གོང་འཕེལ། རྒྱལ་ཡོངས་ནགས་ཚལ་སྲིད་བྱུས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༡ ཅན་མ་འདི་གིས་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་དང་ནགས་ཚལ་ཐོན་སྐྱེད་ ཡུན་བརྟེན་འཛིན་སྐྱོང་གི་ གལ་གནད་ཆེ་བའི་ དམིགས་དོན་ཚུ་གི་ངོས་ཚིག་བརྗོདཔ་ཨིན། ནགས་ཚལ་དང་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཉམས་སྲུང་བཅའ་ཡིག་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ཚད་འཛིན་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ ཅན་མ་འདི་གིས་ གཞུང་གི་གསོག་འཇོག་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ནགས་ཚལ་གྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་གི་ སྤྱིར་བཏང་ འཛིན་སྐྱོང་གི་གནད་དོན་ཚུ་ ཁྱབ་ཚུགས་ཏེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ ཆུ་འབབ་ས་ཁོངས་དང་སྲུང་སྐྱོབས་ས་ཁོངས་ མི་སྡེ་ནགས་ཚལ་དང་ ནགས་ཚལ་ལས་ཕྲན་ཚུ་ལུ་བཀོད་རྒྱ་ཚུ་བྱིནམ་ཨིན། དགོད་འདོད་ཡོད་པའི་དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ དང་པ་ ནགས་ཚལ་འཛིན་སྐྱོང་གི་འཆར་གཞི་ནང་ལུ་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་ནི་ འདི་ཡང་ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་བསྟུན་པའི་ ཕོག་ཤུགས་ཚུ་དང་མཐུན་འགྱུར་འབད་ཐབས་ ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་ གཉིས་པ་ གོང་འཕེལ་ལྡན་པའི་ནགས་ཚལ་འཛིན་སྐྱོང་ཐབས་ལམ་ཚུ་ དང་ལེན་འབད་ནི་ དཔེར་ན་ མེ་གཏང་སྟེ་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་རེ་འདོད་བསྐྱེད་ནི། གསུམ་པ་ ས་གཤིས་དང་མཐུན་པའི་ཐབས་ལམ་འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནི་ དེ་ཡང་ ནགས་ཚལ་ཉམས་སྲུང་མ་བརྩི་བ་ ས་གོ་སྟོངམ་ནང་ལས་ཕར་ སྐྱེས་ཚལ་གསར་སྐྱེས་འབད་བཅུག་ནི་དང་ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་ ཕོག་ཤུགས་ཚུ་བཟོད་བསྲན་ཡོདཔ་བཟོ་ནིའི་དོན་ལུ་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཚུ་བླ་བསྲེ་སྟེ་བཙུགས་ནི་དང་ བཞི་པ་ ཡུན་རིང་གི་ཐབས་ལམ་ རིགས་སྣ་བཀྲམ་སྤེལ་འདྲ་གཟུགས་དང་ངེས་མེད་ཀྱི་ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་ དང་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ལུ་ གནོད་རྐྱེན་ཚུ་ངོས་འཛིན་འབད་བའིྱི་ གནས་སྟངས་དང་མཐུན་པའི་ཐབས་ལམ་ཚུ་ཨིན།

ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་མར་ཕབ། ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་བཅའ་ཡིག་ ༢༠༡༢ ཅན་མ་གིས་རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ འབྲུག་གི་ཡོངས་རྫོགས་དང་འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་འཛིན་སྐྱོངས་ཐབས་བྱུས་འདི་ནང འོས་འབབ་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་བཀག་ནི་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན། ཐབས་བྱུས་འདི་གིས་ གཞུང་གིས་གནས་ཚད་མ་འདྲཝ་ནང་ ལཱ་འགན་ཚུ་ གསལ་སྟོན་འབད་དེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ འཆར་གཞི་དང་མ་ལྡན་པའི་ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་ཚུ་ བཀག་ནིའི་ ཐབས་ལམ་ཚུ་བཏོན་དགོཔ་ཡོད། འདི་ཡང་ གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་ཚད་འཛིན་འབད་ནི་ སོ་ནམ་གྱི་ལྷག་ལུས་ཚུ་ མེ་གཏང་ནིའི་ཆོག་ཐམ་གྱི་གནང་བ་སྤྲོད་ནི་དང་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གྱི་དོན་ལུ་ ཉེན་སྲུང་ལྡན་པའི་ཐབས་ལམ་ཚུ་ སྒྲིག་ནི་ཚུ་ཨིན། དང་་ལེན་ཚུ་ཡང་ ནགས་ཚལ་མེ་གཏང་མི་ཚུ་ལུ་ཉེ་བྱ་ཚུ་བཀལ་ནིའི་དོན་ལུ་ ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་གྱི་བྱུང་ཁུངས་ཚུ་བརྟག་ཞིབ་འབད་ནི་ནང་ ནགས་ཚལ་གྱི་འགོ་དཔོན་ཚུ་གི་ལྕོགས་གྲུབ་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་འདི་ཚུདཔ་ཨིན་། འདི་གི་ལག་ལེན་ཁ་སྐོང་ལུ་ འབྲུག་གི་ཐབས་བྱུས་འདི་གིས་ རྟོག་མེ་དུ་ ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་བཀག་ནིའི་དོན་ལུ་ དང་ སོ་ནམ་ལྷག་ལུས་དང་ཕྱགས་སྙིགས་ཚུ་ག་དེ་སྦེ་ མེ་གཏང་ནི་ཨིན་ན་གི་སྐོར་ལས་ དཔེ་སྟོན་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ད་ལྟོ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ མི་མང་ལུ་ གོ་བརྡ་སྤྲོད་ནི་དང་ སྐུལ་ཁྱབ་བརྡ་སྤྲོད་འབད་ནི་ཚུ་ གཙོ་རིམ་བཟུངམ་ཨིན།༼ན་གཞོན་ མཛར་ཅུམ་བཟའ་མི་ ཏམ་ཁུ་འཐུང་མི་ གློག་རྒྱུན་བཏོག་འགྱོ་མི་ཚུ་ ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་གྱི་རྒྱུ་གཙོ་ཅན་ཚུ་ཨིན།༽ དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ རྫོང་ཁག་དང་རྒེད་འོག་གི་གནས་ཚད་ནང་ མེ་བསད་འགྲུལ་འཁོར་བཀྲམ་སྤེལ་དང་ཅ་ཆས་ཚུ་སྲུང་སྐྱོབ་འབད་ནི་ དེ་ལས་ འཕྲུལ་རིགས་ཀྱི་སྦྱོང་བརྡར་བྱིན་ནི་ཚུ་བརྩི་ ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་འཛིན་སྐྱོང་ཚོགས་

120

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཆུང་ཚུ་གི་འོས་འབབ་དང་ལྕོགས་གྲུབ་རྩ་བརྟན་བཟོ་ནི་འདི་ཨིན། སྦྱོང་བརྡར་ ཤེས་ཡོན་ གོ་རྟོག་ ཐོན་སྐྱེད་དང་ལས་ཚོགས་ཚུ་གི་དགོས་འདོད་ཚུ གལ་གནད་ཆེ་བའི་གནད་དོན་ཅིག་འབད་ ཐོན་ཏེ་ཡོད། འདི་གིས་འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་བཀག་ནི་དང་འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནི་ མཐར་འཁྱོལ་ཅན་ཅིག་ལུ་བཟོ་ནི་གི་ ཐབས་ལམ་གཙོ་བོ་ཅིག་ཨིན།

མི་སྡེ་ནགས་ཚལ་རྩ་བརྟན་བཟོ། གྲྲོང་སྡེ་ནགས་ཚལ་གྱི་ལམ་ལུགས་འདི་ ནགས་ཚལ་དང་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཉམས་སྲུང་བཅའ་ཡིག་ སྤྱི་ལོ་ ༡༩༩༥ ཅན་མ་གཞི་བཙུགས་འབད་བའི་ཤུལ་ལས་ ཆ་འཇོག་སྒྲུབ་སྟེ་ཡོད་པའི་ འཛིན་སྐྱོང་གི་འཆར་གཞི་དང་འཁྲིལ་ ནགས་ཚལ་ས་གཞི་ཚུ་ མི་སྡེ་ལུ་ སྤྲོད་ཐོག་ལས་ ནགས་ཚལ་འཛིན་སྐྱོང་ནང་ མི་མང་འབྲེལ་གཏོགས་འབད་ནི་ནང་སེམས་ཤུགས་བསྐྱེད་ནིའི་དོན་ལས་ འགོ་བཙུགས་ཏེ་ཡོད། འདི་དང་གཅིག་ཁར་ སྒེར་སྡེ་ནགས་ཚལ་ཡང་ བློ་སྟོབས་བསྐྱེད་བཅུག་སྟེ་ཡོད། མི་མང་འབྲེལ་གཏོགས་ནགས་ཚལ་འཛིན་སྐྱོང་ཐབས་ལམ་འདི་ཡང་ རྒྱལ་ཡོངས་གྲྲོང་སྡེ་ནགས་ཚལ་ཐབས་བྱུས་ མ་འོངས་ ༢༠༠༩ ལས་༢༠༡༩ ནང་ཁ་གསལ་འབད་བཙུགས་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། ད་ལྟོ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ ས་ཁོངས་ཧེག་ཊར་ ༩༢༡༦༥ ཁྱབ་སྟེ་ཡོད་པའི་ གྲྲོང་སྡེ་ནགས་ཚལ་ ཡོངས་བསྡོམས་ ༧༨༡ ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་ཁྱིམ་གུང་ ༣༢༤༠༢ ལུ་ཕན་ཐོག་བྱུང་སྟེ་ཡོད།༢༩ དེ་མ་ཚད་ལམ་ལུགས་འདི་ རྩ་བརྟན་དང་རྒྱ་བསྐྱེད་འབད་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན། རྫོང་ཁག་ནགས་ཚལ་ཡིག་ཚང་ཚུ་གིས་ གྲྲོང་སྡེ་ནགས་ཚལ་ཚུ་འོས་འབབ་དང་ལྡནམ་སྦེ་ བཟོ་བ་ཅིན་ འདི་གིས་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་འཁྲིལ་ ཡུན་བརྟན་འཛིན་སྐྱོང་གི་ཐབས་ལམ་ཚུ་ སྟོན་ནི་ནང་ཕན་ཐོག་བྱུང་ནི་ཨིན། དེ་མ་ཚད་ འདྲ་མཉམ་གྱི་ཐོག་ལས་ ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ བགོ་བཀྲམ་འབད་ནི་དང་ འོང་འབབ་བཟོ་ཚུགས་པའི་ ལས་སྣ་ཚུ་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་ དེ་ལས་ འོས་འབབ་ག་ཏེ་ཡོད་ས་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཞབས་ཏོག་ཆིངས་ཡིག་ཚུ་གི་ དངུལ་སྤྲོད་འབད་ནི་ནང་ ལྷན་ཐབས་འབད་ཚུགས།

སྐྱེད་ལྡན་གནས་སྟངས་ཞབས་ཏོག་ཚུ་གི་ གླ་འཐུས་ཡར་རྒྱས།འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ སྐྱེད་ལྡན་གནས་སྟངས་ཞབས་ཏོག་ཚུ་གི་ གླ་འཐུས་སྤྲོད་ནི་གི་གསར་གཏད་འདི་ཡང་ འོས་འབབ་ཞིབ་འཚོལ་གྱི་ཐོག་ལས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༩ ལུ་གཞི་བཙུགས་་འབད་དེ་ཡོད། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༠ ལུ་ ཆུ་འབབ་འཛིན་སྐྱོང་ སྡེ་ཚན་གྱིས་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ མོང་མགར་རྫོང་ཁག་གི་ས་གནས་ མི་སྡེ་ནགས་

ཚལ་འཛིན་སྐྱོང་སྡེ་ཚན་དང་མོང་མགར་རྫོང་ཁག་ཁྲོམ་སྡེ་གི་བར་ན་ སྐྱེད་ལྡན་གནས་སྟངས་ཞབས་ཏོག་ཚུ་གི་གླ་འཐུས་སྤྲོད་ནི་གི་གསར་གཏད་ འགོ་བཙུགས་ཚུགས་ཏེ་ཡོད། འགན་འཛིན་གྱི་དུས་ཚད་ཡང་ ལོ་ངོ་གསུམ་གྱི་དོན་ལུ་ མཚན་རྟགས་བཀལ་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན་རུང་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༤ སྤྱི་ཟླ་ ༡༢ པ་ནང་ མཇུག་བསྡུ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༥ ལུ་ གླ་འཐུས་ཀྱི་གཞི་བཀོད་དང་གཅིག་ཁར་ ལོ་ལྔའི་དོན་ལུ་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༩ ཚུན་བསྐྱར་ཞིབ་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། སྐྱེད་ལྡན་གནས་སྟངས་ཞབས་ཏོག་ཚུ་གི་གླ་འཐུས་སྤྲོད་ནི་སྲིད་བྱུས་གཞན་ ཆུ་རྐ་མཉམ་སྲུང་འདི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༥ ལུ་ སྤུ་ན་ཁ་ལུ་འབད་ རྫོང་ཁག་གི་ས་གནས་ བུར་ཁེ་ཆུ་འབབ་ས་ཁོངས་མི་སྡེ་དང་ པ་ས་ཁ་ལུ་ཡོད་པའི་ བཟོ་གྲྭའི་ཚོང་ལས་ ལྔ་གི་བར་ན་ གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། ཆུ་རྐ་མཉམ་སྲུང་གི་ཐོག་ལུ་ སྐྱེད་ལྡན་གནས་སྟངས་ཞབས་ཏོག་ཚུ་གི་གླ་འཐུས་སྤྲོད་ནི་ ཐེངས་གསུམ་པ་འདི་ ས་རོ་རྫོང་ཁག་གི་འོག་ལུ་ཡོད་པའི་ ཉ་མེད་ནི་ཆུ་ དང་ མི་སྡེ་ནགས་ཚལ་འཛིན་སྐྱོང་སྡེ་ཚན་གི་འཐུས་མི་གི་བར་ན་ གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད། ༼ཟ་ཁང་པ་བཞི་དང་ཆུ་ལག་ལེན་ཚོགས་པ༽

ཆུ་འཛིན་སྐྱོང་སྡེ་ཚན་གྱིས རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ སྐྱེད་ལྡན་གནས་སྟངས་ཞབས་ཏོག་ཚུ་གི་གླ་འཐུས་སྤྲོད་ནིའི་ལས་རིམ་ཅིག་ ཡར་དྲགས་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ རྫོང་ཁག་བདག་སྐྱོང་ཚུ་བརྩི་སྟེ་ འབྲེལ་ཡོད་ཚོང་ལས་ཚུ་ལུ་ སྐྱེད་ལྡན་གནས་སྟངས་ཞབས་ཏོག་ཚུ་གི་ གླ་འཐུས་སྤྲོད་ནིའི་གཞི་བཀོད་དང་ ས་ཁོངས་ལམ་སྟོན་ཅིག་གསར་བཏོན་འབད་ཐོག་ལས་ བཀྲམ་སྤེལ་འབད་དེ་ཡོད།༣༠

ཡུན་བརྟན་རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་བསྡུ་ལེན་ སེམས་ཤུགས། ཤིང་ཆས་དང་ཤིང་གི་བུད་རྫས་བསྡུ་ལེན་ལས་གཞན་ ཤིང་མ་ཡིན་པའི་ ནགས་ཚལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ ནང་བཟོ་ཚོང་ལས་ཚུ་ནང་བཟོ་སྐྲུན་དང་ཚོང་འབྲེལ་གྱི་ཐོག་ལས་ འོང་འབབ་འཐེབ་བཟོ་ནིའི་དོན་ལུ་ ནགས་ཚལ་ནང་ལས་ ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ཕྱིར་ཐོན་འབད་དེ་ཡོད། ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ཡང་ སྨན་ལྡན་སྔོ་ཤིང་ དྲི་མངར་བའི་སྔོ་ཤིང་ བཟའ་བཏུབ་པའི་ ཤ་མུ་ ནགས་སྐྱེས་ རི་དྭགས་ཧོན་ལྡན་སྔོ་ཤིང་ ལག་བཟོ་ཚོང་ལས་ཚུ་གི་དོན་ལུ་ སྦ་དང་ཚར་ ཤིང་ལྤག་དང་ལྡེ་གུ་ཚུ་ ཤོག་ཀུ་བཟོ་སྐྲུན་གྱི་དོན་ལུ་ སྦྲང་རྩི་དང་སྤྱ་རྩི་ སྤྱིད་རྩི་དང་དབྱར་རྩ་དགུན་འབུབ་ སེམས་ཅན་གྱི་རྩ་ཆག་དང་ སྲོག་ཤིང་༼གཞུང་གིས་དབང་སྟེ་ཡོད་པ་དང་མི་སེར་གྱི་ལག་ལེན་འཐབ་པའི་ནགས་ཚལ༽ ལས་བསྡུ་ལེན་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ མལ་ལུད་བཟོ་ནིའི་དོན་ལུ་ བསྡུ་ལེན་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ཤིང་གི་འདབ་

121

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

མ་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན། མི་མང་གིས་ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་བསྡུ་ལེན་འབད་མི་འདི་གིས་ རིགས་སྣ་ལ་ལུ་ དཀོན་དྲགས་ཅིག་ལུ་འགྱུར་ཏེ་ཡོད། ད་ལྟོའི་དུས་ལུ་ ཁྱིམ་གུང་ ༥༥༦༤ དེ་ཅིག་གི་ ཤིང་མ་ཡིན་པའི་ ནགས་ཚལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ ཡོང་བསྡོམས་ ༡༤༨ བསྡུ་ལེན་འབད་ནིའི་ནང་གྲངས་སུ་ཚུད་དེ་ཡོད།༣༡ རྫོང་ཁག་ནགས་ཚལ་ ཡིག་ཚང་གི་རྒྱབ་སྐྱོར་གི་ཐོག་ལས་ འདི་བཟུམ་གི་སྡེ་ཚན་ཚུ་ ཡར་རྒྱས་གཏང་དགོཔ་ཡོད། ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ནགས་ཚལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ལོག་སྤྱོད་འབད་ནི་བཀག་ནིའི་ དགོས་འདོད་ཡོད་པའི་ དང་ལེན་ཚ་ཡང་ དཔེར་ན་ དབྱར་རྩ་དགུན་འབུབ་དང་ཁྲིམས་ལྡན་གྱི་བསྡུ་ལེན་གྱི་

དོན་ལུ་ ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས་གསར་བཏོན་འབད་ནི་འདི་ཨིན། ཤིང་མ་ཡིན་པའི་ ནགས་ཚལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་བསྡུ་ལེན་གྱི་སྡེ་ཚན་ཚུ་གིས་ ཡུན་བརྟན་གྱི་ཐོག་ལས་ ནགས་ཚལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་བསྡུ་ལེན་གྱི་འཆར་གཞི་ སྐོར་རྒྱབ་བསྡུ་ལེན་གྱི་དོན་ལུ་ ས་ཁོངས་ཚུ་ངོས་འཛིན་འབད་ནི་ ཐོན་སྐྱེད་བསྡུ་ལེན་འབད་ནིའི་དུས་ཚད་ མི་མང་གོ་རྟོག་ཡར་རྒྱས་དང་བལྟ་རྟོགས་ཚུ་འབད་ཚུགས། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག་གི་ ཤིང་མ་ཡིན་པའི་ ནགས་ཚལ་་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་བསྡུ་ལེན་ ལས་རིམ་ཚུ་རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་ ཡུན་བརྟན་རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་དང་ ལག་ལེན་འགོ་བཙུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན།

122

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༥། འབྲུག་གི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཉམས་སྲུང། འབྲེལ་ཡོད་ལམ་སྟོན། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།

རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབས་བཅའ་ཡིག། ༢༠༠༧ །

སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་གཅིག་འབྲེལ་དང་སྐྱེད་ལྡན་རིགས་སྣ་ དེས་ལས་ ནགས་ཚལ་སྲུང་སྐྱོབ་ཚུ་བརྩི ་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབ་དང་འ ཛི ན ་ སྐྱོ ང་ གི ་ ག ཞི ་ བ ཀོ ད་ ག ས ར་ བ ཏོ ན ་འབདཝ༌ཨིན།

སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག།། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས།ཨོ་རྒྱན་དབང་ཕྱུག་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་སྤེལ་ཁང། རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་

ཐབས་བྱུས་དང་དང་ལེན་འཆར་གཞི། ༢༠༡༤།

ཁག་མང་བའི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་སྲུང་སྐྱོབས་ཀྱི་ལས་དོན་ཚུ་དང་ འབྲེལ་ཡོད་ཀྱི་ལས་སྣ་ཚུ་གི་གྲྲོས་འཆར་བཀོདཔ་ཨིན།

འབྲུག་གི་ཉེས་འགལ་ཁྲིམས་དེབ། ༢༠༠༤།བསྐྱར་ཞིབ། ༢༠༡༡ །

སྲུང་སྐྱོབ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ རིགས་སྣ་ཚུ་གི་ཉེན་ཁ་དང་འབྲེལ་བའི་ཉེས་ཅན་གྱི་ལཱ་ཉེས་སྤྱོད་ཁུག་ཚད་ བཞི་པ་ལུ་ དུས་མཐུན་བཟོཝ་ཨིན།

ནང་སྲིད་དང་སྲོལ་འཛིན་ལྷན་ཁག།འབྲུག་གི་རྩོད་དཔོན་ཡོངས་ཁྱབ།

སྐྱེད་ལྡན་རིགས་སྣའི་ ཐབས་བྱུས་ཚུ་དང་ལས་སྣ་ཚུ་གཞི་བཙུགས་འབད། སྤྱི་ལོ་ ༡༩༩༥ གི་ལོ་ལས་ར་ རྒྱལ་སྤྱིའི་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣའི་ལྷན་འཛོམས་དང་ ཁྲོམ་ཚོགསདང་ཆུ་ཞིང་གི་ རམ་སཱར་གྱི་ལྷན་འཛོམས་ཀྱི་མིང་རྟགས་བཟུམ་ཅིག་འབད་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༤ ཅན་མ་ རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་ཐབས་བྱུས་དང་བྱ་ལེན་འཆར་གཞི་ལག་ལེན་ གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད། རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་ཐབས་བྱུས་དང་བྱ་ལེན་འཆར་གཞི་ འདི་གིས་དང་པ་ མི་མང་གོ་རྟོགས་དང་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣའི་ བརྩི་མཐོང། གཉིས་པ་ གོང་འཕེལ་གྱི་འཆར་གཞི་དང་འབྲེལ་མཐུན། གསུམ་པ་ ཉེན་ཅན་གྱི་སྤྲོ་འཐུས་ཚུ་ཚད་འཛིན་དང་ ལེགས་པའི་སྤྲོ་འཐུས་ཚུ་ གཞི་བཙུགས། ཡུན་བརྟན་ཐོན་སྐྱེད་དང་ཉོ་སྤྱོད། ལྔ་པ་ རི་དྭགས་སྲོག་ཆགས་གནས་པའི་ས་ཁོངས་སྲབ་ཁྲ་དང་འབྲེལ་མཐུན་ལྟ་རྟོག། དྲུག་པ་ ཆུ་ནང་གནས་པའི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣའི་ གཞི་རྟེན་མཚམས་ བདུན་པ་ ཡུན་བརྟན་སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ བརྒྱད་པ་ སོ་ནམ་གྱི་རྫས་སྦྱོར་དང་ལུད་ལས་འབྱུང་བའི་ གཙོག་གྲིབ་མར་ཕབ་ དགུ་པ་ བཙན་འཛུལ་དང་མ་འདྲ་བའི་རིགས་སྣ་ཚུ་ འཛིན་སྐྱོང་ བཅུ་

པ་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་མཐུན་འགྱུར་ བཅུ་གཅིག་པ་ སྲུང་སྐྱོབ་ས་ཁོངས་ལམ་ལུགས་ཚུ་ རྩ་བརྟན་བཟོ་ནི་ བཅུ་གཉིས་པ་ སྲུང་སྐྱོབས་ཀྱི་གནས་ཚད་ཀྱི་བརྡ་དོན་ བཅུ་གསུམ་ ནང་འཁོད་ཀྱི་སོ་ནམ་དང་འབྲེལ་བའི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ བཅུ་བཞི་པ་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་དང་འབྲེལ་བའི་ཞབས་ཏོག་ཚུ་ངོས་འཛིན་འབད་ནི་ བཅོ་ལྔ་པ་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་མར་ཆགས་སྟེ་ཡོད་པའི་བསྐྱར་གསོ་ བཅུ་དྲུག་པ་ ཁེ་ཕན་བགོ་འ་དང་གོ་སྐབས་ བཅུ་བདུན་པ་ རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་ཐབས་བྱུས་དང་བྱ་ལེན་འཆར་གཞི་གི་ལམ་སྟོན་ བཅོ་བརྒྱད་པ་ སྔར་སྲོལ་གྱི་ཤེས་བྱ་ཚུ་ ཡིག་ཐོག་ལུ་བཀོད་ནི་ བཅུ་དགུ་པ ཚན་རིག་གི་གཞི་རྟེན་ལྡན་པའི་འཕྲུལ་རིགས་དང་ ཁལ་གཅིགཔ་ མ་དངུལ་མཁོ་སྒྲུབ་ཚུ་གི་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་དམིགས་ཚད་གསར་བཏོན་འབདཝ་ཨིན། འབྲུག་གི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ལྷན་འཚོམས་ཀྱི་ རྒྱལ་ཡོངས་སྙན་ཞུ་ཐེངས་དྲུག་པ་༣༢ འདི་གིས་ གོང་གི་གནོད་དོན་ཚུ་གི་ཡར་རྒྱས་དང་ངོས་འཛིན་དང་ གནས་སྡུད་ཡོངས་རྫོགས་བསྡུ་ལེན་དང་ ལྟ་རྟོག་ དེ་ལས་ ཞིབ་འཚོལ་གྱི་དོན་ལུ་དགོ་པའི་ གལ་གནད་ཅན་གྱི་གདོང་ལེན་ཚུ་ གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན།

123

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ས་ཁར་གནས་པའི་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཚུ་སྲུང་སྐྱོབ་འབད། རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་ཐབས་བྱུས་དང་ བྱ་ལེན་འཆར་གཞི་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་གྲུབ་འབྲས་ གཙོ་ཅན་གཅིགཔ་འདི་ རྒྱ་ཚད་ཆེ་བའི་སའི་ཆགས་ལུགས་དང་འབྲེལ་བའི་ སྲུང་སྐྱོབ་ས་ཁོངས་ཁྱབ་ཚད་བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༤༢་༧ དང་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཉམས་སྲུང་ས་ཁོངས་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༨་༦་ གི་རྩ་བརྟན་བཟོ་བའི་ ཉམས་བཅོས་དང་འཛིན་སྐྱོང་འདི་ཨིན། ས་ཁོངས་འདི་ནང་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་གི་ས་ཁོངས་ག་རའི་ནང་ཡོད་པའི་ ལྷོ་ཕྱོགས་རི་ཕྲན་ཚུ་ནང་ཡོད་པའི་ ཚ་དྲོད་ཡོད་པའི་རྩ་ཐང་དང་ནགས་ཚལ་ལས་འགོ་བཚུགས་ཏེ་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་གནས་སྦུག་གི་སྒང་ཅན་དང་ལུང་གཤོང་ནང་གི་བསུལ་དྲོད་ལྡན་པའི་ནགས་ཚལ་དང་ས་ཁ་མཐོ་སའི་ རྩ་ཐང་ནང་གི་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་གཙོ་ཅན་ཚུ་གི་དཔེ་ཚད་ཚུ་ བརྡ་མཚན་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན། རིགས་སྣ་ཚུ་ཉམས་སྲུང་གི་དོན་ལུ་ བཙན་ཤུགས་བསྐྱེད་དེ་ཡོད་པའི་ འགྱུར་རིམ་ལྡན་པའི་ འབྲུག་མ་འོངས་ཀྱི་གསར་གཏད་ཀྱི་དམིགས་དོན་འདི་ སྲུང་སྐྱོབས་ས་ཁོངས་ཚུ་གི་ ཡུན་བརྟན་དངུལ་འབྲེལ་དང་ འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནི་འདི་ཨིན། སྲུང་སྐྱོབ་ས་ཁོངས་ཚུ་འཛིན་སྐྱོང་འབད་བའི་སྐབས་ སྐྱེས་ལྡན་སྲོག་ཆགས་དང་སྔོ་ཤིང་ཚུ་གིས་འོས་འབབ་ལྡན་པའི་ འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་ གནས་སྤོ་འགྱོ་ནི་ཚུ་བརྩི་སྟེ་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ལུ་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་བསྟུན་པའི་ ཕོག་ཤུགས་ཚུ་གི་ཉེན་ཁ་ཚུ་ ཧ་གོ་དགོཔ་འདི་ཁག་ཆེཝ་ཨིན། དཔེར་ན་ སྐྱེས་ཚལ་ཚུ་ ས་ཁ་མཐོ་སར་གནས་སྤོ་འགྱོ་ནི་སོགས། ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་བ་བསྟུན་པའི་ ཉམས་མེད་ཀྱི་རི་དྭགས་ཚུ་འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་བདག་འཛིན་འབད་ནི་དང་སྲུང་སྐྱོབ་འབད་ནི་འདི་ ལོ་ངོ་བཅུ་ཕྲག་ཡར་བཅད་ གདོང་ལེན་ཅན་ཅིག་འབད་འོང་ནི་ཨིན།

གཙང་ཆུ་འབབ་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ བདག་འཛིན།ས་ཁར་གནས་པའི་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཡོངས་འབྲེལ་གྱི་ཁ་སྐོང་ལུ ཆུ་དང་གཙང་ཆུ་ནང་གནས་པའི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཚུ་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཕོག་ཤུགས་ལྟ་རྟོག་དང་ཆུའི་ཁ་ཕྱོགས་སྒྱུར་ཏེ་འབག་ནི་ཚུ་བཀག་ཐོག་ལས་ སྲུང་སྐྱོབས་འབད་དགོཔ་འདི་ གནས་མེད་ས་མེད་ཁག་ཆེཝ་ཨིན། མ་འོངས་ཀྱི་དོན་ལུ་ ཆུའི་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཚུ་ སྲུང་སྐྱོབས་འབད་ནི་དང་ མི་མང་གོ་བརྡ་སྤྲོད་ནི་ཡར་འཕར་གཏང་ནི་ དེ་ལས་ ཞིབ་འཚོལ་ཚུ་གི་གཞི་རྟེན་ཅིག་འབད་ གནས་ཐབས་ལུ་ གཙང་ཆུ་ཚུ་སྔར་ག་ཨིན་པའི་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཐོག་ལས་ འབབ་བཅུག་ནི་དང་སྲུང་སྐྱོབ་འབད་ནི་གི་དོན་ལུ་ ཞིབ་འཚོལ་ཚུ་འབད་བའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན། གཙང་ཆུ་གཙོ་ཅན་ཚུ་གི་ཆུར་འབབ་ ལྟ་རྟོག་འབད་ནིའི་དོན་ལུ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱིས་ ལག་ལེན་གཞི་

བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལས་ ༢༠༢༣ གི་ཆུ་ཉེན་སྲུང་དང་འཛིན་སྐྱོང་ རྩ་བརྟན་འདི་གི་ རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་ནི་ཨིན།

ཆུ་ཞིང་གསརཔ་གི་ས་ཁོངས་ཚུ་ སྲུང་སྐྱོབ་འབད་ཐབས་ལུ་ སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག་གིས་ ཉམས་སྲུང་འབད་ནིའི་ ལས་སྣ་ཚུ་ གཙོ་རིམ་བཟུང་སྟེ་ཡོད། འདི་ཡང་ འདབས་ཆགས་དང་ཉ་ དེ་ལས་ སྐམ་གནས་རློན་གནས་ཀྱི་སེམས་ཅན་ཚུ་ འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་ཡོདཔ་ལས་བརྟེན་དང་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་བསྟུན་ མི་སྡེ་ཚུ་ལུ་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཞབས་ཏོག་ཚུ་བྱིན་ནིའི་དོན་ལུ་ གལ་ཅན་ཅིག་འབད་ལས་ཨིན་མས།

འཇིག་ཉེན་ཅན་གྱི་ རིགས་སྣ་ཚུ་ ཉམས་སྲུང། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་སྲུང་སྐྱོབས་ས་ཁོངས་ཚུ་ལུ་ མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་ལེ་ཤ་ཅིག་འབད་མི་དང་ གཅིག་མཚུངས་འབད་ ཉེན་ཅན་གྱི་རིགས་སྣ་དང་འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ ཉམས་སྲུང་འབད་ཐབས་ལུ་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་པའི་ ཉམས་སྲུང་གི་ལས་རིམ་མང་རབ་ཅིག་ནང་འབྲེལ་ཁ་གཏོགས་ཏེ་ཡོད། ལས་རིམ་ཚུ་ཡང་ གཞུང་མིན་ལས་ཚོགས་ཚུ་གྱི་གྲྲོགས་རམ་གྱི་ཐོག་ལས་ འགོ་འདྲེན་འཐབ་ཚུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། དཔེར་ན། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་རྩ་ཅན་ཅིག་འབད་བརྩི་སྟེ་ཡོད་པའི་ འཇིག་ཉེན་ཅན་གྱི་ གསེར་མདོག་ཅན་གྱི་ཉ་ མ་སིར་ ཉམས་སྲུང་འབད་ནིའི་ ལས་རིམ་བཟུམ། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ ལུ་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་སྟག་གི་དང་ལེན་འཆར་གཞི་ཅིག་ སྟག་གི་རིགས་ཉམས་སྲུང་འབད་ནི་དང་ འདི་དང་འབྲེལ་བའི་དཀའ་ངལ་མར་ཕབ་ དེ་ལས་ཤ་བདའ་ནི་ཚད་འཛིན་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་མ་ཚད་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལུ་ གླངམོ་ཆེ་ཉམས་སྲུང་དང་དང་ལེན་འཆར་གཞི་ མི་དང་གླངམོ་ཆེ་འབྲེལ་བའི་དཀའ་ངལ་ མར་ཕབ་ཐོག་ལས་ ཡར་རྒྱས་ལྡན་པའི་འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་ནང་ གླངམོ་ཆེ་གི་གངས་ཁ་ཚད་འཛིནའབད་ནིའི་དོན་ལས་ གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ག་རའི་ ཉམས་སྲུང་གི་གནས་ཚད་ཚུ་གི་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་གནས་ཚད་ཀྱི་དབྱེ་ཞིབ་ཅིག་འབད་ནིའི་ བསམ་ཞིབ་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན་རུང་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་གནས་ཚད་ལུ་ རིག་ས་སྣ་གཙོ་ཅན་ སྟག་དང་གཟྱིག་ གྲྲོང་གྱེནམ་རྩི་ བྱི་ལི་དོམ་དམརཔ་ སྤྱ་དཀར་གསེར་གྱི་མདོག་ཅན་ དང་གླངམོ་ཆེ་དེ་ལས་ བྱི་ལུ་ཆུང་ཀུ་ཚུ་གི་ བརྟག་ཞིབ་ཚུ་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། སྟག་གི་གྲངས་རློབས་ལྟ་རྟོག་འབད་ནི་འདི་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཀྱི་འཕྲོད་བསྟེན་གྱི་བརྡ་མཚན་གཙོ་ཅིག་འབད་ ཐོན་ཏེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་ནང་ཡང་ ཐབས་ལམ་ཅིག་འབད་ཚུད་དེ་ཡོད།

124

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༦། སྲུང་སྐྱོབ་ས་ཁོངས་ཡོངས་འབྲེལ་ ཡུན་བརྟན་བཟོ་བ།འབྲེལ་ཡོད་ལམ་སྟོན། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།

ནགས་ཚལ་དང་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབ་བཅའ་ཡིག། ༡༩༩༥ །

རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེས་ རི་དྭགས་དང་ནགས་ཚལ་ཚུ་གི་ཡུན་བརྟན་ལག་ལེན་དང་སྲུང་སྐྱོབ་གསར་བཏོན་འབདཝ་ཨིན། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག།།

རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས།རྫོང་ཁག་། ཁྲོམ་སྡེ་བདག་སྐྱོང།རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེད་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་

ཐབས་བྱུས་དང་དང་ལེན་འཆར་གཞི། ༢༠༡༤ །

སྲུང་སྐྱོབས་ས་ཁོངས་འཛིན་སྐྱོང་དང་འབྲེལ་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཉམས་སྲུང་ ལས་དོན་ཚུ་དང་ འབྲེལ་ཡོད་ ལས་སྣ་མང་རབ་ཀྱི་གྲྲོས་འཆར་ཚུ་བསྐྱེདཔ་ཨིན།

འབྲུག་གཏན་འཇགས་ཀྱི་གསར་གཏད་ ལག་ལེན། འཇགས་ཀྱི་གསར་གཏད་འདི་ནང་ ལོ་ངོ་ བཅུ་བཞི་ནང་འཁོད་སྒྲུབ་ནིའི་དོན་ལུ་ སྤྱིར་བཏང་གི་དམིགས་དོན་བཞི་དང་འགྱུར་རིམ་ བཅུ་དྲུག་ དེ་ལས་ ལས་སྣ་བརྒྱད་བཅུ་དེ་ཅིག་ཡོདཔ་ཨིན། སྤྱིར་བཏང་གི་དམིགས་དོན་འདི་ཡང་ གཞི་བདེ་དང་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཉམས་སྲུང་ལུ་གྲྲོགས་རམ་ཅན་གྱི་ ཤུགས་ཅན་གྱི་སྲུང་སྐྱོབས་ས་ཁོངས་དང་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣའི་ས་གོ་ཚུ་གི་ཡོངས་འབྲེལ་ ངེས་བརྟན་བཟོ་ནི་དང་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་ཕོག་ཤུགས་ཚུ་གི་ བཟོ་བསྲན་ཡར་དྲག་གཏང་ནི་ཚུ་ཨིན། མང་དངུལ་ཚུ་ཡང་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་ དུས་སྐབས་ཀྱི་མཇུག་ལུ་ར་ འབད་ནི་ཨིན་མི་དང་གཅིག་ཁར་ སྲུང་སྐྱོབས་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་དང་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཉམས་སྲུང་ས་གོ་ནང་ མ་འོངས་ཀྱི་ལོ་གྲངས་ ༡༤ ཚུན་གི་ ཉམས་སྲུང་གི་ལས་སྣ་ཚུ་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ལག་ལེན་དངོས་འཐབ་འབད་ནི་ཨིན།

ཉམས་སྲུང་གི་དངུལ་འབྲེལ་སྣ་ཁག་བཟོ།འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༣ ལུ་ གོང་འཕེལ་ཉུང་ཤོས་ཡོད་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ལས་ བར་ཚད་ཀྱི་འོངས་འབབ་ལྡན་པའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གནས་ཚད་ལུ་ལྷད་ནི་ཨིན་མི་འདི་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ དངུལ་འབྲེལ་གྱི་ཞབས་ཏོག་མང་རབ་ཅིག་ མི་འོང་ནི་ཨིན་མས། གནད་དོན་དེ་ལས་བརྟེན་ ཉམས་སྲུང་གི་མང་དངུལ་ཡུན་བརྟན་འབད་གནས་ཐབས་ལུ་ སྣ་ཁག་མང་བའི་ ཐབས་

འབྲུག་གཏན་འཇགས་ཀྱི་གསར་གཏད་ འདི་སྤྱི་སྲོལ་ལྟར་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ ལུ་ འབྲུག་གཞུང་གིས་ འཛམ་གླིང་རི་དྭགས་མང་དངུལ་མཉམ་འབྲེལ་གྱི་ཐོག་ལས་ གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ སྲུང་སྐྱོབས་ས་ཁོངས་ཡོངས་འབྲེལ་གྱི་ ཡུན་བརྟན་དངུལ་འབྲེལ་ཅིག་འབད་་ ཡུན་རིང་གི་གསར་བཏོད་དངུལ་འབྲེལ་ཐབས་ལམ་གཅིག་འབད་ གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། གསར་བཏོད་འདི་གིས་ གཏན་འཇགས་ཀྱི་བཟོ་བཀོད་ཀྱི་དོན་ལུ་ ལས་འགུལ་གྱི་དངུལ་འབྲེལ་ཞབས་ཏོག་གི་ཐོག་ལས་ ཡུན་རིང་གི་དུས་ལུ་ སྲུང་སྐྱོབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་གི་ཉམས་བཅོས་ ཉེན་སྲུང་དང་ལྡནམ་བཟོ་ནིའི་དོན་ལུ་ གཞུང་དང་སྒེར་སྡེ་ དེ་ལས་ ཕྱོགས་སྣ་མང་བའི་ གྲྲོགས་རམ་བྱིན་མི་ཚུ་ལས་ སོར་སྒྱུར་གྱི་དངུལ་སྦེ་ ཡུ་ཨེས་ཌོ་ལར་ ས་ཡ་ ༤༣ བཟོ་ཚུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན།༣༣ འབྲུག་གཏན་

125

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ལམ་དང་ཐབས་ཤེས་ཚུ་དགོཔ་ཡོད། ད་ལྟོ་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཉམས་སྲུང་དང་ས་གཞི་འཕོ་འགྱུར་གདོང་ལེན་གྱི་དོན་ལུ་ མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་ཚད་བརྩི་ཚུ་བཏོན་ནི་ དངུལ་འབྲེལ་གྱི་དགོས་འདོད་དང་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་བརྟག་ཞིབ་ཀྱི་ཐོག་ལས་ དངུལ་གྱི་མ་ལང་བའི་དཀའ་ངལ་ཚུ་ངོས་འཛིན་དང་འོས་འབབ་ལྡན་པའི་འོང་འབབ་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་བརྩི་ ཐོན་སྐྱེས་མཁོ་སྒྲུབ་གདོང་ལེན་དང་ གོ་སྐབས་ཚུ་ངོས་འཛིན་ནི་གི་ བཙན་ཤུགས་བསྐྱེད་བའི་བསྒང་ར་ཡོད། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༣༠ གི་ཡུན་བརྟན་་གོང་འཕེལ་གྱི་གྲྲོས་གཞི་ དངུལ་འབྲེལ་གྱི་དམིགས་ཚད་ འདི་དང་འབྲེལ་ སྔར་སྲོལ་གྱི་གོང་འཕེལ་ དངུལ་འབྲེལ་ སྒེར་སྡེ་དང་གཞན་མཉམ་འབྲེལ་པ་ཚུ་བརྩི་འཇོག་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ རྒྱ་སྐྱེད་འབད་ནི་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན།༣༤ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཉམས་སྲུང་བློ་གཏད་མང་དངུལ་ འདི་གིས་ འཕྲོ་འཐུད་དེ་ར་ གཏན་འབེབ་ཡར་དྲག་གཏངམ་མ་ཚད་༼མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་ཡུ་ཨེས་ཌོ་ལར་ ས་ཡ་༢༡ ལས་གསུམ་ལྟབ་ཀྱི་ཡར་སེང༽ མི་སྡེ་དང་གཅིག་ཁར་ ཉམས་སྲུང་གི་གསར་བཏོད་མང་རབ་ཅིག་ལུ་ དངུལ་འབྲེལ་གྱི་ཞབས་ཏོག་ཚུ་བྱིནམ་ཨིན།

འཛིན་སྐྱོང་གི་ཕན་ཤུགས་ཡར་རྒྱས། སྲུང་སྐྱོབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་ བཅུ་ཐམ་ཡོད་པའི་གྲལ་ལས་ ལྔ་གི་འཛིན་སྐྱོང་གི་འཆར་གཞི་ཚུ་ བསྐྱར་ཞིབ་འབད་ཚར་ཏེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་ཐབས་བྱུས་དང་བྱ་ལེན་འཆར་གཞི་གི་དམིགས་ཚད་ཚུ་བསྐྱར་ཞིབ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ འཆར་གཞི་ནང་འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་སྟེ་ཡོད། ས་ཁོངས་བགོ་བཀྲམ་གྱི་ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས་ འདི་ལུ་གཞི་བཞག་སྟེ་ འཛིན་སྐྱོང་ནུས་ཤུགས་ཅན་བཟོ་ཐབས་ལུ་ སྲུང་སྐྱོབ་ས་ཁོངས་ཚུ་གི་ས་མཚམས་ཚུ་བཟོ་ཡོདཔ་མ་ཚད་བགོ་བཀྲམ་འབད་དེ་ཡོད། ཐབས་ལམ་གསརཔ་ འཇོན་དྲགས་ཅན་གྱི་འཛིན་སྐྱོང་ ཤུལ་འཚོལ་ཐབས་ལམ་ འདི་ཡང་ སྲུང་སྐྱོབས་ས་ཁོངས་བཅུ་་ཐམ་དང་རྒྱལ་འཛིན་སྔོ་ཚལ་གླིང་ག་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༦ ལས་ ༢༠༡༨ རིང་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད། འདི་ཡང་ འབྲུག་གི་གླིང་ག་གནས་སྟངས་སྙན་ཞུ་ནང་ མཇུག་བསྡུ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། འབྲུག་གི་ འཇོན་དྲགས་ཅན་གྱི་འཛིན་སྐྱོང་ཤུལ་འཚོལ་ཐབས་ལམ་ དི་ཡང་སྲུང་སྐྱོབས་ས་ཁོངས་ འཛིན་སྐྱོང་འཆར་གཞི་ནང་གཙོ་བོར་སྟོན་ཏེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ ཡར་རྒྱས་ལྟ་རྟོག་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ལོ་ལྔའི་རྒྱབ་ལས་ཨ་རྟག་ར་ འགོ་འདྲེན་འཐབ་ནི་ཨིན། སྤྱིར་བཏང་གྲུབ་འབྲས་ཚུ་གི་སྟོན་མི་ནང་ སྲུང་སྐྱོབ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ས་ཁོངས་ཚུ་འཛིན་སྐྱོང་ལེགས་ཤོམ་སྦེ་འབད་དེ་ཡོད་རུང་ འདི་ཕན་ཤུགས་

ཚུ་ ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་གནས་ཚད་ཆུང་མི་༼དངུལ་འབྲེལ་དང་ངེས་བརྟན་གྱི་འཕྲུལ་རིགས་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད༽དང་ཞིབ་འཚོལ་གྱི་གནས་སྡུས་ དེ་ལས་ བལྟ་རྟོག་འཕྲོ་འཐུད་དེ་ མ་འབད་མི་ལས་བརྟེན་ ཚད་ཅན་བཟོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ ཉམས་སྲུང་གི་ཐབས་ལམ་ཚུ་གི་ཕོག་ཤུགས་ཚུ་ལེགས་ཤོམ་སྦེ་ཧ་གོ་ཐབས་ལུ་ མཐར་མ་འཁྱོལ་བའི་གནས་དོན་ཚུ་བསལ་ནི་ གནས་སྟངས་འགྱུར་བཅོས་འགྱོ་མི་ཚུ་་ལུ་གདོང་ལེན་འབད་ནི་དང་ ཕན་ཤུགས་དང་ནུས་ཤུགས་ཚུ་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནིའི་དོན་ལས་ འཛིན་སྐྱོང་འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་ནི།

སོར་སྒྱུར་གྱི་ས་མཚམས་དང་ ལམ་སྲོལ་གྱི་སའི་ཆགས་ལུགས་ ཉམས་སྲུང། ཤར་ཕྱོགས་ཧི་མ་ལ་ཡ་གི་ཉམས་སྲུང་ས་ཁོངས་ཁྲ་བཀོད་འདི་ སོར་སྒྱུར་གྱི་ས་མཚམས་ཉམས་སྲུང་ཐབས་ལམ་གྱི་ཐོག་ལས་ བདག་འཛིན་འབད་ཡོདཔ་ངེས་བརྟན་བཟོ་ནིའི་ནང་ གཞུང་མིན་ལས་ཚོགས་ཚུ་དང་མཉམ་འབྲེལ་ཐོག་ལ་ས་ ཀཱན་ཅཱན་ཇུང་ག་ སའི་ཆགས་ལུགས་ འཛིན་སྐྱོང་གོང་འཕེལ་གསར་བཏོད་ ༼རྒྱ་གར་ འབྲུག་དང་བེལ་ཡུལ༽དང་སོར་སྒྱུར་གྱི་ས་མཚམས་ མནཱས་ ཉམས་སྲུང་ས་ཁོངས་༼འབྲུག་དང་ རྒྱ་གར༽གསར་བཏོད་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། རྩ་ཁྲིམས་ཆེན་མོ་ནང་བཀོད་ཡོད་མི་ནང་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ དྲེན་རྟེན་དང་ས་ཁོངས་ རྒྱལ་རབས་ཀྱི་མཐའ་དོན་གྱི་དངོས་པོ་དང་རྫོང་ ལྷ་ཁང་དང་སྒོམ་སྡེ་ བསྟན་གསུམ་གནས་དང་ཁ་སྐད་ཚུ་བརྩི་ ལམ་སྲོལ་ལྡན་པའི་ སྲོལ་ཁྱུན་ཚུ་ མི་ཉམས་རྒྱུན་སྐྱོང་དང་ཉམས་སྲུང་ དེ་ལས་ ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་ནང་བརྩན་ཤུགས་ཡོདཔ་ལས་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ ལམ་སྲོལ་ལྡན་པའི་ སིའ་ཆགས་ལུགས་ཚུ་ སྲུང་སྐྱོབས་འབད་ནི་ནང་ ལཱ་འབད་བའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན། ལམ་སྲོལ་ལྡན་པའི་སའི་ཆགས་ལུགས་འདི་ སྤྱིར་བཏང་ ལམ་སྲོལ་དང་རང་བཞིན་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ རི་དྭགས་དང་སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་ རྒྱལ་རབས་ལྡན་པའི་དུས་སྟོན་ ལས་སྣ་ མཛེས་ཆ་དང་ལམ་སྲོལ་གྱི་བརྩི་མཐོང་གསལ་སྟོན་འབད་བའི་ མི་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན། རྒྱ་ཚད་ཅན་གྱི་སའི་ཆགས་ལུགས་དང་སོར་སྒྱུར་གྱི་ས་མཚམས་ གསར་བཏོད་ཚུ་ ཐོན་སྐྱེད་འབད་ཐབས་དང་ འདི་ཚུ་ཁག་ཆེ་བའི་སྐོར་ མི་མང་གོ་རྟོག་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་ལུ་ དང་ལེན་ཚུ་འབད་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན།

126

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༧། ཡུན་བརྟན་བལྟ་བཤལ་གོང་འཕེལ་གཏང། འབྲེལ་ཡོད་ལམ་སྟོན། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།

རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབ་བཅའ་ཡིག། ༢༠༠༧ །

སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་གཅིག་འབྲེལ་དང་སྐྱེད་ལྡན་རིགས་སྣ་ དེས་ལས་ ནགས་ཚལ་སྲུང་སྐྱོབ་ཚུ་བརྩི ་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབ་དང་འཛིན་སྐྱོང་གི་གཞི་བཀོད་གསར་བཏོན་འབདཝཨིན།

བསྟན་གས་ལྷན་ཁག། ཚོང་འབྲེལ་དང་བཟོ་གྲྭ་ལས་ཁུངས། བལྟ་བཤལ་ལས་ཁུངས།འབྲུག་བལྟ་བཤལ་ཚོགས་སྡེ། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག།། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས།རྫོང་ཁག་བདག་སྐྱོང།

དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་སྲིད་བྱུས། ༢༠༡༦།

དུས་རྒྱུན་ གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་སྣ་ཁག་བཟོ་ནི་གི་དོན་ལུ་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་འཁོད་ལུ་ བལྟ་བཤལ་འདི་ གལ་གནད་ཆེ་བའི་ གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་སྡེ་གཅིག་སྦེ་ རྒྱ་སྐྱེད་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ཕོག་ཤུགས་དམའ་བའི་ བརྩི ་མཐོང་ལྡན་པའི་བལྟ་བཤལ་གྱི་ཐབས་ཤེས་ གསར་བཏོན་འབདཝ་ཨིན།

བལྟ་བཤལ་གྱི་བཅའ་ཡིག་དང་ཁྲིམས་ལུགས། ༢༠༡༧།

ཉིན་ལྟར་གྱི་གླ་འཐུས་དང་སྐྱོད་ཐམ་ལག་ལེན་ དེ་ལས་བལྟ་བཤལ་ཚོང་ལཱ་འཐབ་མི་ཚུ་ལུ་ཆོག་ཐམ་སྤྲོད་ནི་ནང་ ལམ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན།

འོས་འབབ་དང་འཁྲིལ་ ལས་སྡེ་གོང་འཕེལ། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༩ ཅན་མ་གི་འབྲུག་གི་བལྟ་བཤལ་གྱི་ཟྱིན་བྲིས་མཐའ་མ་འདི་གིས་ འབོར་ཚད་ཆུང་བ་དང་བརྩི་མཐོང་ཆེ་བའི་ བལྟ་བཤལ་གྱི་ཐབས་ལམ་དང་རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་གྱི་དགོངས་དོན་རིམ་མཐུན་ཐོག་ལས་ ཡུན་བརྟན་བལྟ་བཤལ་གྱི་དམིགས་གཏད་གཞི་རྟེན་འབད་བའི་ ལམ་སྟོན་གྱི་གཞི་རྩ་ཚུ་བསྐྱར་བརྗོད་འབདཝ་ཨིན། བལྟ་བཤལ་གྱི་གངས་ཁ་ཡར་སེང་འགྱོཝ་དང་གཅིག་ཁར་༣༥ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ན་འཛུལ་བའི་གླ་འཐུས་ཚུ་ཡང་ ཡོངས་དྲག་ཡོད་པའི་ དུས་སྟོན་དང་ སྲོལ་ཁྱུན་གྱི་ས་ཁོངས་ བཀལ་ཏེ་ཡོདཔ་ད་ ལུང་ཕྱོགས་ཀྱི་བལྟ་བཤལཔ་ཚུ་ ཡར་སེང་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ གླ་འཐུས་ཡང་ཆག་ཚུ་བྱིན་ཏེ་ཡོད་ དེ་མ་ཚད་ འཁོར་ལམ་བརྒྱུད་དེ་འོང་མི་ག་ར་ལུ་ ཡུན་བརྟན་གོང་འཕེལ་རྒྱ་སྐྱེད་གླ་འཐུས་ཚུ་བཀལ་ཏེ་ཡོད་པའི་ཁར་ སྔོན་བྱིན་གྱི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཆོག་ཐམ་ཡང་བྱིན་ཏེ་ཡོད། སྲིད་བྱུས་

གསརཔ་ནང་ འདྲ་མཉམ་ལྡན་པའི་གོང་འཕེལ་དང་ཁེ་ཕན་བགོ་བཤའ་གི་་ཐོག་ལས་ ལུང་ཕྱོགས་དང་དུས་ནམ་གྱི་བལྟ་བཤལ་གོང་འཕེལ་གཏང་དགོཔ་ཁག་ཆེ་བའི་སྐོར་གཙོ་རིམ་བཟུང་སྟེ་ཡོད། བལྟ་བཤལ་གྱི་གངས་ཁ་འདི་ཡང་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་དང་མི་སྡེ་ལམ་སྲོལ་ དེ་ལས་ ཕྱིའི་ཤོང་ཚད་ཀྱི་འོས་འབབ་དང་འཁྲིལ་ གནས་ཚུགསཔ་འབད་ནིའི་ཁེ་ལེན་ཡོདཔ་ཨིན། འབྲུག་གི་བལྟ་བཤལ་ཚོགས་པ་འདི་ཡང་ རྒྱལ་ཡོངས་དང་རྫོང་ཁག་ དེ་ལས་ རྒེད་འོག་གི་གནས་ཚད་ལུ་ གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེནདང་ལམ་སྲོལ་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་ཞབས་ཏོག་ཚུ་གི་ འོས་འབབ་དང་འཁྲིལ་ བལྟ་བཤལ་གྱི་ཤོང་ཚད་ཚུ་བརྟག་ཞིབ་འབད་ནི་ལུ་འགན་ཁུར་ཕོགཔ་ཨིན། དམིགས་བསལ་གྱི་ས་ཁོངས་ཞིབ་འཚོལ་ཁ་གསལ་འབད་ནི་གིས་ གལ་ཅན་གྱི་ལས་སྣ་ཡོདཔ་ཨིན་ དཔེར་ན་ གང་སྟོད་ ཕོབ་སྦྱིས་ཁ་ དང་ཧཱ་གི་འོས་འབབ་ངད་འཁྲིལ་བའི་བལྟ་བཤལཔ་ ཤོང་ཚད་ཀྱི་ཞིབ་འཚོལ།

127

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

བལྟ་བཤལ་གྱི་ཐོན་དངོས་སྣ་ཁག་བཟོ་ནི་དང་རྒྱ་བསྐྱེད། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༩ གི་བལྟ་བཤལ་གྱི་སྲིད་བྱུས་ཟྱིན་བྲིས་མཐའ་མཇུག་འདི་གིས་ ཡོངས་དྲགས་ལྡན་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་རྐྱངམ་ཅིག་མེན་པར་ ཤར་ཕྱོགས་དང་བྱང་ཁ་ཐུག་གི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ བལྟ་བཤལཔ་ཚུ་འོང་བཅུག་ནི་ནང་ སེམས་ཤུགས་བསྐྱེད་བཅུག་ནིའི་དོན་ལུ་ བལྟ་བཤལ་གི་ཐོན་དངོས་ཚུ་ སྣ་ཁག་བཟོ་ནི་ནང་གཙོ་རིམ་་བཟུང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། སྲིད་བྱུས་འདི་གིས་གཙོ་རིམ་ཚུ་ཡང་ རང་བཞིན་ལུ་བརྟེན་པའི་ དཔའ་རྩལ་གྱི་ལས་སྣ་ གཡུས་ཁའི་ བཞེས་སྒོ ་སྒྱུ་རྩལ་དང་ལག་བཟོ་ སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་སྨན་ སེམས་ལྡན་དང་ཆོས་ཕྱོགས་དང་འབྲེལ་བའི་ ལྷན་འཛོམས་ དེ་ལས་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ གློག་བརྙན་བཟོ་སྐྲུན་གྱི་ས་ཁོངས་ཅིག་སྦེ་བཟོ་ཐབས་ཀྱི་ འོས་འབབ་ཚུ་ གཙོ་རིམ་བཟུངམ་ཨིན། ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལས ༢༠༢༣ འདི་གིས་དཔའ་རྩལ་གྱི་རྩེད་རིགས་དང་ས་མཐོ་སིའ་དུས་སྟོན་ བྱག་འཛེགས་དང་འདབས་ཆགས་བལྟ་ནི་ བར་མཚམས་ལུ་གནས་ཏེ་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་དང་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་ས་གོ་ཚུ་ནང་ སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་བལྟ་བཤལ་ཚུ་བརྩི་སྟེ་ ཡུན་བརྟན་བལྟ་བཤལ་ གོང་འཕེལ་ ལས་རིམ་གཙོ་ཅན་གྱི་གལ་གནད་ཆེ་བའི་མང་དངུལ་ཚུ་ ཟུར་བཞག་འབདཝ་ཨིན། སྲིད་བྱུས་གསརཔ་གི་ཆ་ཤས་ཅིག་འབད་ སྤྲོ་བའི་ཐོག་ལས་ གསེར་མདོག་ཅན་གྱི་ཉ་ མ་སིར་བཟུང་ནི་འདི་ སྤྱི་ལོ་ ༡༩༧༠ གི་ལོ་ནང་ བཀག་དམ་འབད་དེ་ཡོད་རུང་ལོག་སྟེ་ར་ མགྱོགས་པ་ར་ བཟུང་སྟེ་ལོག་གཏང་ནི་གི་ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས་ བརྩན་བརྟན་གྱི་ཐོག་ལས་ བཟུང་ནི་འགོ་བཙུགས་ནི་གི་རེ་བ་བསྐྱེད་ཡོདཔ་ཨིན།

སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཐོག་ལས་ འཚོ་བའི་གནས་སྟངས་ རྩ་བརྟན་བཟོ་ནི། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༩ ཅན་མ་གི་ བལྟ་བཤལ་སྲིད་བྱུས་ཟྱིན་བྲིས་མཐའ་དཔྱད་འདི་གིས་ འབྲུག་བལྟ་བཤལ་ཚོགས་སྡེ་ལུ་ ཁེ་ཕན་བགོ་བཤའ་དང་འོས་འབབ་ གཞི་བཀོད་ལག་ལེན་དང་ མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་ལྷན་ཐབས་འབད་ཐོག་ལས་ རང་བཞིན་ལུ་བརྟེན་པའི་འགྲྲོ་འགྲུལ་ ཡར་རྒྱས་གཏང་ནིའི་དོན་ལས་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་གོང་འཕེལ་རྒྱ་སྐྱེད་འབད་ནི་དང་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་གིས་ འགན་དབང་སྤྲོདཔ་ཨིན། འབྲུག་གི་རྒྱལ་ཡོངས་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་བལྟ་བཤལ་ཐབས་བྱུས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༡ ཅན་མ་འདི་ ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས་ཀྱི་འོག་ལུ་ཡོད་པའི་ རང་བཞིན་ཉམས་སྲུང་སྡེ་ཚན་གྱི་གསར་བཏོན་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ཡིག་ཆ་གསརཔ་དང་ འབྲུག་

གི་ སྲུང་སྐྱོབ་ས་ཁོངས་ཀྱི་ཡོངས་འབྲེལ་ནང་ཡོད་པའི་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་བལྟ་བཤལ་་གོང་འཕེལ་ འཆར་གཞི་དང་འཛིན་སྐྱོང་གི་ ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས་ཅིག་འབད་ དུས་མཐུན་བཟོ་སྟེ་ཡོད། འབྲུག་གཏན་འཇགས་ཀྱི་གསར་བཏོད་ནང་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཀྱི་བལྟ་བཤལ་དང་ ཤིང་མ་ཡིན་པའི་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ ཡུན་བརྟན་ ཕྱིར་ཐོན་དང་བཟོ་སྐྲུན་གྱི་འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནིའི་ ལས་རིམ་ཚུ་གི་ཐོག་ལས་ མི་སྡེའི་འཚོ་བའི་གནས་སྟངས་ཡར་དྲག་གཏང་ནིའི་ དམིགས་བསལ་གྱི་འགྱུར་རིམ་ཅིག་ བཙན་ཤུགས་བསྐྱེད་དེ་ཡོད། འབྲུག་གཏན་འཇགས་ཀྱི་གསར་བཏོད་ཀྱི་མཇུག་གི་གནས་ཡུན་ནང་ སྲུང་སྐྱོབས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ནང་ན་དང་ཉེ་འདབས་ལུ་གནས་པའི་ཁྱིམ་གུང་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༨༠ དེ་ཅིག་ལུ་ རང་བཞིན་ལས་བརྟེན་པའི་གཡོག་གི་གོ་སྐབས་ཡར་སེང་དང་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་དང་ ཤིང་མ་ཡིན་པའི་ ནགས་ཚལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ལས་ འོངས་འབབ་བཟོ་ནིའི་གོ་སྐབས་ཚུ་འཐོབ་ཚུགས་དགོཔ་ཨིན།

ཡུན་བརྟན་སྤྱོད་པ་གོང་འཕེལ། རྒྱལ་སྤྱིའི་མཉམའབྲེལ་ཚུ་གིས་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་དང་མཐུན་པའི་ ཟ་ཁང་གི་ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས་ཚུ་བརྩམ་ནི་དང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ཡུན་བརྟན་བལྟ་བཤལ་ ཚོགས་སྡེ་གིས་ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས་དང་མཐུན་འགྱུར་ དེ་ལས་འབྲུག་པའི་སྐབས་དོན་ནང་འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་ནི་ནང་ ཕན་ཐོ་བྱུན་སྟེ་ཡོད། འདི་གིས་ཡུན་བརྟན་སྤྱོད་པ་དང་བཟོ་སྐྲུན་གྱི་སེམས་ཤུགས་བསྐྱེད་བཅུགཔ་ཨིན། དཔེར་ན་ཆུ་ལག་ལེན་མར་ཕབ་ཡང་ན་ གཙོག་ཆུ་སྨན་བཅོས་ སེམས་ཤུགས་བྱིན་ནི་སོགས། དེ་ཡང་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལུ་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱིས་ ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས་ཚུ་ མོ་བཏབ་བརྟག་ཞིབ་ནང་ བཅའ་མར་གཏོགས་ནིའི་དོན་ལུ་ གདན་འདྲེན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། བལྟ་བཤལ་གྱི་ལས་རིམ་གཙོ་ཅན་ནང་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ཕྱོགས་ག་ར་མཐུན་པའི་བལྟ་བཤལ་དང་འབྲེལ་བའི་ ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་གི་ཆ་ཤས་ཅིག་ཚུདཔ་ཨིན། ལས་རིམ་གཙོ་ཅན་འདི་གིས་ རྫོང་ཁག་ལྔ་གི་ནང་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་གྱི་ཕོགས་ཤུགས་ཚུ་མར་ཕབ་འབད་ཐོག་ལས་ གཡོག་གི་གོ་སྐབས་འཐེབ་ ༡༥༠༠༠ བཟོ་ཐོག་ལས་ ཡར་དྲག་ཅན་གྱི་བལྟ་བཤལ་གོང་འཕེལ་གཏང་ནིའི་དམིགས་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན། ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་དེ་ཡང་ གཏན་གས་ལྷན་ཁག་དང་ས་གནས་གཞུང་ དེ་ལས་ སྒེར་གི་ལས་སྡེ་ཚུ་གི་མཉམ་འབྲེལ་གྱི་ཐོག་ལས་ འབྲུག་བལྟ་བཤལ་ཚོགས་སྡེ་གིས་ འགོ་འདྲེན་འཐབ་ནི་ཨིན།

128

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༨ ། རི་དྭགས་ཀྱི་སྲོག་ཆགས་ཧམ་འཛུལ་ཚད་འཛིན་དང་ ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ཐོན་སྐྱེད་བསྡུ་ལེན་དང་ཚོང་འབྲེལ་བཀག་དམ།

འབྲེལ་ཡོད་ལམ་སྟོན། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན། འབྲུག་གི་ཉེས་འགལ་ཁྲིམས་་དེབ། ༢༠༠༤ ། ༢༠༡༡ ལུ་བསྒྱུར་བཅོས་འབད་ཡོདཔ།

སྲུང་སྐྱོབ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་རིགས་སྣ་ཚུ་ཉེན་འཚུབ་འབད་ནི་འདི་ ཉེས་བྱ་ཕོག་པའི་ ཁྲིམས་འགལ་ག ྱི་ལཱ་གཅིག་འབད་ གཞི་བཙུགས་འབདཝ་ཨིན།

རྩོད་དཔོན་ཡོངས་ཁྱབ་ཡིག་ཚང།ནང་སྲིད་དང་སྲོལ་འཛིན་ལྷན་ཁག།

ནགས་ཚལ་དང་རང་བཞིན་ཉམས་སྲུང་གི ་བཅའ་ཡིག་དང་ཁྲིམས་ལུགས། ༢༠༠༦ །༢༠༡༧ ལུ་དུས་མཐུན་བཟོ་ཡོདཔ།

ནགས་ཚལ་དང་རང་བཞིན་ཉམས་སྲུང་གི་བཅའ་ཡིག ་གི ་ལག ་ལེན་ ལམ ་སྟོན་འབད་ནི ་གི་ ཁྲིམས་ལུགས་ཁ་གསལ་ བྱིནམ་ཨིན། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག།།

རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས།རྫོང་ཁག་དང་ཁྲོམ་སྡེ་བདག་སྐྱོང།རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་

ཐབས་བྱུས་དང་བྱ་ལེན་འཆར་གཞི།༢༠༠༤ །

ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ཤིང་དུམ་བཏོན་མི་དང་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ ནག་ཚོང་རྐྱབ་མི་ཚུ་བཀག་དམ་འབད་ནིའི་ལས་སྣ་དང་སྣ་མང་བའི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ ཉམས་སྲུང་གི་དམིགས་དོན་ཚུ་གི་གྲྲོས་འཆར་བཀོདཔ་ཨིན།

ཁྲིམ་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ཤ་བདའ་ནི་དང་ཉ་བཟུང་ནི་བཀག་དམ། འབྲུག་གི་ཉེ་འགལ་ཁྲིམ་དེབ་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༤ ཅན་མ་འདི་གིས་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་འཚོ་བའི་གནས་སྟངས་ལུ་ཐོ་ཕོག་པའི་ སེམས་ཅན་གྱི་ཤ་བདའ་ནི་དང་ གནོད་རྐྱེན་རྐྱབ་ནི་ བཙན་བཟུང་འབད་ནི་ བསྡུ་ལེན་འབད་ནི་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་དང་སྔོ་ཤིང་གི་རིགས་སྣ་ཚུ་གི་ཆ་ཤས་དང་ཡན་ལད་ཚུ་ ཉོ་བཙོང་འཐབ་ནི་ཡང་ན་ འབྲེལ་བ་འཐབ་ནི་འདི་ ཁྲིམས་ལས་འགལ་བ་ཨིནམ་སྦེ་གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན།༣༦ ནགས་ཚལ་དང་རང་བཞིན་ཉམས་སྲུང་བཅའ་ཡིག་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༦ ༼སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ ལུ་བསྐྱར་ཞིབ་འབད་དེ་ཡོད༽འཁྲིལཝ་ད་ སྲུང་སྐྱོབ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ལས་ རང་བཞིན་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ ཕྱིར་བཏོན་འབད་མ་ཆོགཔ་འབད་ཡོདཔ་ཨིན། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ ལུ་ ཤ་བདའ་མི་ ༢༥༣༧ འཛིན་བཟུང་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ཁར་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལུ་ ༢༠ བདའ་འཛིན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན།༣༨ མ་མཐོང་བའི་རྐྱེན་ངན་ལེ་ཤ་བྱུང་སྟེ་འབད་རུང་

གནས་སྟངས་འདི་གིས་མར་ཕབ་ཀྱི་བརྡ་མཚན་སྟོནམ་ཨིན།

ཀ་ཆེན་དྲུག་ དང་པ་ བརྟག་ཞིབ་ གཉིས་པ་ འཕྲུལ་རིགས་

129

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

གསུམ་པ་ འོས་འབབ་དང་ལྕོགས་གྲུབ་ བཞི་པ་ མི་སྡེ་ ལྔ་པ་ ཁྲིམས་དཔྱད་དང་དྲུག་པ་ འབྲེལ་མཐུན་གྱི་ཐོག་ལས་ ས་མཚམས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་ ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ཤ་བདའ་ནི་དང་ ཉོ་བཙོང་འཐབ་ནི་ མར་ཕབ་གཏང་ནི་དང་སྲིད་བྱུས་ཚུ་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་དོན་ལུ་ ཚོང་འབྲེལ་ལས་སྡེ་ཚུ་གཅིག་ཁར་འབག་འོང་ཞིནམ་ལས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ ལུ་ རྒྱལ་ཡོངས་ ཤ་བདའ་ནི་མེད་པའི་ཐབས་བྱས་ཀྱི་ཟྱིན་བྲིས་ཅིག་ གཞུང་མིན་ལས་ཚོགས་དང་གཅིག་ཁར་ གསར་བཏོན་འབད་དེ་ཡོད། འདི་ནང་ ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ལཱ་འབད་མི་ཚུ་ལུ་ ཉེས་ཆད་སྦོམ་སྦེ་བཀལ་ནི་དང་ མི་མང་གོ་རྟོག་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་ དེ་ལས་ ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཉོ་བཙོང་འཐབ་ནི་ལཱ་འབད་ནི་ནང་ བློ་སྟོབས་ཞན་བཅུག་ནི་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན།༣༩ དེ་མ་ཚད་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་ཡོད་པའི་ སྲིད་བྱུས་ཚུ་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ཡོངས་དྲགས་ཡོད་པའི་ ཤ་བདའ་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་གི་ ཡོངས་རྫོགས་སབ་ཁྲ་བཟོ་ནི་ཡང་ཚུདཔ་ཨིན།

ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ནགས་ཚལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཕྱིར་བཏོན་བཀག་དམ། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ གི་ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་ཐོ་བཀོད་ཡོད་པའི་ ཉེས་སྤྱོད་ཚུ་ཡང་ ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ནགས་ཚལ་ནང་ལས་ ཤིང་ཆས་ཕྱིར་་བཏོན་འབད་བའི་བྱ་ངན་འཛིན་བཟུང་ ༩༢༤ གི་གནས་སྟངས་ཚུ་ཨིན།༤༠ འཕྲལ་གྱི་ལོ་ངོ་བཅུ་ཕྲག་གི་རིང་ལུ་ ཁྲིམས་ལུགས་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་འདི་ཡང་ གདོང་ལེན་ཅན་ཅིག་འབད་ཐོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ཁྱིམ་གུང་གི་བུད་རྫས་དང་བཟོ་སྐྲུན་གྱི་དོན་ལས་ ནགས་ཚལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཕྱིར་བཏོན་རྐྱངམ་ཅིག་མེན་པར་ རིམ་སྒྲིག་སྟེ་ཡོད་པའི་ ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ནགས་ཚལ་ནང་ལས་ རིན་གོང་ཆེ་བའི་ཤིང་ས་ཀྲག་གི་རིགས་སྣ་ཚུ་ རྒྱ་གར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ ནག་ཚོང་འཐབ་སྟེ་ཡོད་མི་ཚུ་ གདོང་ལེན་དང་བཀག་དམ་འབད་ནི་ འཕྲལ་གྱི་ལོ་ངོ་བཅུ་ཕྲག་གི་རིང་ལུ་ ཁྲིམས་ལུགས་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་འདི་ཡང་ གདོང་ལེན་ཅན་ཅིག་འབད་ཐོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན།༤༡ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ ནགས་སྐྱོང་པ་ཡོངས་བསྡོམས་༤༢ ༡༣༩༢ རྐྱངམ་ཅིག་ཡོད་དེ་ར་འབད་རུང་ འབྲུག་གཏན་འཇགས་ཀྱི་ལས་རིམ་གྱི་ཐོག་ལས་ སྲུང་སྐྱོབས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ སྲིད་བྱུས་ལགལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ གཞུང་གི་བརྩན་ཤུགས་བསྐྱེད་དེ་ཡོད། ཁྲིམས་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ཚུ་ཡང་ སྲུང་སྐྱོབས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ནགས་ཚལ་ནང་ལས་ ཤིང་ཆས་དང་

བཟོ་སྐྲུན་གྱི་རྒྱ་ཆ་ རྡོ་དང་བྱེམ་ཕྱིར་བཤུད་ ཤིང་མ་ཡིན་པའི་ནགས་ཚལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ ཕྱིར་བཏོན་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་གི་ཤ་བདའ་མི་དང་ ཉ་བཟུང་མི་བཀག་ནིའི་་དོན་ལུ་ བལྟ་རྟོག་སྒྲིང་སྒྲིང་འབད་ནི་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན། ས་གནས་ག་ཏེ་བྱུང་སྲིད་ས་ལུ་ འཛིན་བཟུང་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ དོགས་པ་ཅན་ཚུ་ ཁྲིམས་སར་བསྐྱལ་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིནམ་མ་ཚད་ ཉེས་བྱུ་ཚུ་ ཡར་སེང་འབད་ནི་ཨིན་ན་མེན་ན་ཚུ་གི་སྐོར་ལས་ མི་མང་རྩོད་འགྲན་དང་གཅིག་ཁར་ ཉེས་བཙུགས་འབད་མི་འདི་ལུ་ ཉེས་བྱ་ཚུ་བཀལ་ཏེ་ཡོད། གིརིན་བུ་ཀྲཱན་ལས་འཛིན་ཚད་ཀྱིས་ འགོ་འདྲེན་ཐོག་ལས་ ཤིང་དུམ་དང་ཤིང་ཆས་ཚུ་ཕྱིར་བཏོན་འབད་སའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ལུ་ ནགས་ཚལ་བསྐྱར་གསོ་འབད་ནི་གི་དམིགས་གཏད་བསྒྱེད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན།

ནགས་གླིང་འགོ་དཔོན་ཚུ་གི་ ལྕོགས་གྲུབ་དང་འོས་འབབ་ གོང་འཕེལ། འཕྲལ་གྱི་ལོ་ཁམས་ཅིག་ནང་ སྲུང་སྐྱོབས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ཡོད་པའི་ གླིང་འཛིན་པ་ཚུ་གིས་ ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ཤིང་དུམ་བཏོན་མི་དང་ཤ་བདའ་མི་ཚུ་ བཀག་དམ་འབད་མ་ཚུགས་པར་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་ ཉེས་ཅན་ཚུ་ གླིང་འཛིན་འགོ་དཔོན་ཚུ་བ་ལྷག་སྟེ་ མཁོ་ཆས་དང་ཐབས་རིག་ཚུ་ཡོདཔ་ལས་བརྟེན་ཨིན་མས། ཕྱི་རུ་དང་འཕྲལ་འཕྲལ་ར་ ཉེན་སྲུང་བལྟ་སྐོར་འགྱོ་ནི་གི་དོན་ལུ་ ཅ་ཆས་དང་འཆར་དངུལ་ཚུ་མེདཔ་ལས་ གླིང་འཛིན་པ་ཚུ་གི་གངས་ཁ་མ་ལང་པར་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་ གླིང་འཛིན་པ་ཚུ་ མང་ཤོས་ར་ ཉེན་འཚུབ་དང་གདོང་ལེན་ཅན་གྱི་ལཱ་གི་དོན་ལུ་ སྒྲིག་དང་ལམ་ལུགས་ལྟར་ སྦྱོང་བརྡར་མ་འབད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། འབྲུག་གཏན་འཇགས་ཀྱི་གསར་བཏོད་ གོང་འཕེལ་བཏངམ་དང་འབྲེལ་ གླིང་འཛིན་པ་གི་སྦྱོང་བརྡར་དང་ ས་གོ་ལྟ་རྟོག་དང་གནས་ཚུལ་བསྡུ་ལེན་གྱི་ཐབས་ལམ་གྱི་ཐོག་ལས་ ཉེན་སྲུང་བལྟ་སྐོར་འབད་ནི་ཚུ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ ་སྲུང་སྐྱོབས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ ག་རའི་ནང་ གསལ་སྟོན་འབད་བའི་ ལས་སྣ་གཙོ་ཅན་ཚུ་ཨིན། གླིང་འཛིན་འགོ་དཔོན་ཚུ་གིས་ དོགས་པ་ཅན་ཚུ་ འཛོལ་མེད་དང་ཁྲིམས་ལྡན་ཐོག་ལས་ འཛིན་བཟུང་དང་ བཀག་བཞག་ནིའི་ཐབས་མཁས་ཀྱི་རིགས་རྩལ་ཚུ་ལྷབ་དོ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ བཀག་དམ་དང་ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་གི་ སྒྲུབ་བྱེད་དང་རྟགས་མཚན་ཚུ་ ངོས་འཛིན་དང་ ངོས་ལེན་འབད་ནི་ཚུ་ཡང་ལྷབ་སྦྱང་འབད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན།

རྒྱལ་སྤྱིའི་མཉམ་འབྲེལ་ཡར་རྒྱས། རྒྱལ་སྤྱིའི་གནས་ཚད་ལུ་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༢ ལས་ར་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ རབས་ཆད་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་ སྐྱེས་ལྡན་གྱི་སྲོག་ཆགས་

130

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

དང་སྔོ་ཤིང་གི་རིགས་སྣ་ཚུ་གི་ རྒྱལ་སྤྱིའི་ཚོང་འབྲེལ་ལྷན་འཛོམས་ཀྱི་ངོ་རྟགས་འབད་སྡོད་ཡོདཔ་ཨིན། ཤ་བདའ་ནི་དང་ཁྲིམས་འགལ་གི་ཐོག་ལས་ རི་དྭགས་ཀྱི་སྲོག་ཆགས་ཚུ་ཚོང་འབྲེལ་འཐབ་ནི་འདི་ ཨེ་ཤི་ཡ་ལུ་ཡོད་པའི་བབ་རྗིད་ཅན་དང་སྐད་དྲགས་ཡོད་པའི་ རིགས་སྣ་ སྟག་དང་ནོར་བུ་བསི་ལི་ དེ་ལས་ གླངམོ་ཆེ་ཚུ་ལུ་ འཕྲལ་ཕྱུར་དང་འཚབ་ཆེན་གྱི་འཇིགས་སྐུལ་ཅིག་ཨིན། འཕྲ་གྱི་ཞིབ་འཚོལ་ཚུ་དང་འཁྲིལཝ་ད་ ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ རི་དྭགས་ཀྱི་སྲོག་ཆ་ཚུ་ཚོང་འབྲེལ་འབད་མི་འདི་ རྒྱལ་སྤྱིའི་གནས་ཚད་ལུ་ཡོད་པའི་ ཁྲིམས་ལྟར་མིན་པའི་ ཁེབ་ས་ཅན་གྱི་དཔལ་འབྱོར་ ལྔ་གི་གྲ་ལས་གཅིག་ཨིན། ལོ་ལྟར་བཞིན་དུ་ གོང་ཚད་ཌོ་ལར་ ༢༣ གནས་དོ་ཡོདཔ་ཨིན།༤༣ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་རིགས་རྒྱུད་སྤེལ་བའི་ ན་ལོན་སྟག་ ༡༠༣ དེ་ཅིག་འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་ཅིག་ཨིན། འདི་གིས་རྒྱ་གར་གི་གླིང་ཕྲན་དང་ རྒྱ་གར་དང་རྒྱ་ནག་

གི་སྟག་གི་བར་ན་ གལ་ཆེ་བའི་རིགས་ཚན་གྱི་འཐུད་འབྲེལ་མཉམ་འབྲེལ་བཟོཝ་ཨིན། དང་ལེན་གཙོ་ཅན་འདི་ཡང་ རྒྱ་གྲམ་ས་མཚམས་ཚུ་ནང་ ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ཤ་བདའ་ནི་དང་ ཤིང་ཆས་ཕྱིར་ཐོན་དང་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ནག་ཚོང་འཐབ་ནི་ཚུ་བཀག་ནིའི་དོན་ལུ་ དུས་མཉམ་དུ་ ཉེན་སྲུང་གི་བལྟ་སྐོར་ ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་དང་གྲལ་ འབྲུག་དང་རྒྱ་གར་གི་བར་ན་ དུས་རྒྱུན་གྱི་ མངའ་སྡེ་ཡང་ན་ རྫོང་ཁག་ཚུ་གི་བར་ན་ མཉམ་འབྲེལ་གྱི་ཞལ་འཛོམས་ཅིག་ཚོགས་ཐོག་ལས་ རྒྱལ་སྤྱའི་མཉམ་འབྲེལ་ རྩ་བརྟན་བཟོ་ནི་འདི་ཨིན། ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་བཅུ་གཉིས་པ་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལས་ ༢༠༢༣ ཅན་མ་འདི་གིས་ འཆར་གཞི་གི་གནས་རིམ་མཇུག་ལུ་ སྟག་གི་གང་ཁ་ཚད་དང་ལྡན་ཏོག་ཏོ་བཞག་ནི་ཡང་ན་ ཡར་སེང་གཏང་ནིའི་ དམིགས་ཚད་བཟོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན།

131

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༩། ཕྱིའི་བཙན་འཛུལ་རིགས་སྣ་ ཁྱབ་སྤེལ་བཀག་དམ།

འབྲེལ་ཡོད་ལམ་སྟོན། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན། འབྲུག་གི་ སྔོ་ཤིང་ཟུར་བརྟག་བཅའ་ཡིག། ༡༩༩༣ །

ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་གནོད་འབུབ་ཚུ་ཁྱབ་སྤེལ་འགྱོ་ནི་ལས་བཀག་ནི་ཡང་ན་ རྩ་མེད་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ལྟེ་བ།

འབྲུག་སོ་ནམ་དང་བཟའ་འཐུང་ཚད་འཛིན་དབང་འཛིན། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག།། སྲིད་བྱུས་དང་འཆར་གཞི་ལས་ཁུངས།ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས།རྫོང་ཁག་བདག་སྐྱོང།

སོན་བཅའ་ཡིག་ ༢༠༠༠ །དགོ་འདོད་མེད་པའི་ སྔོ་ཤིང་དང་ནད་གཞི་ཚུ་ངོ་སྤྲོད་འབད་ནི་དངབཀག་ནིའི་དོན་ལུ་ སོ་ནམ་གྱི་སོན་ ནང་འདྲེན་དང་ཕྱིར་བཙོང་ ཚད་འཛིན་འབདཝ་ཨིན།

རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣའི་ཐབས་བྱུས་དང་བྱ་ལེན་འཆར་གཞི།༢༠༡༤།

ཡུལ་གཞན་གྱི་བཙན་འཛུལ་ཅན་གྱི་རིགས་སྣ་དང་འབྲེལ་ སྣ་མང་བའི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ ཉམས་སྲུང་གི་ལས་སྣ་ཚུ་གི་གྲྲོས་འཆར་བཀོདཔ་ཨིན།

འཛིན་སྐྱོང་ལས་ལུགས་རྩ་བརྟན་བཟོ།སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༤ ཅན་མ་གི་ འབྲུག་གི་རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཐབས་བྱུས་ དང་བྱ་ལེན་འཆར་གཞི་འདི་ནང་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ནང་འཁོད་ཀྱི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ རི་དྭགས་ཀྱི་སྲོག་ཆགས་དང་སྔོ་ཤིང་ཚུ་ལུ་ གནོད་པའི་ བཙན་འཛུལ་གྱི་རིགས་སྣ་ཚུ་ སྤྱི་སྲོལ་ལྟར་འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནིའི་ དམིགས་ཚད་ཚུ་ ཚུདཔ་ཨིན། རིགས་སྣ་ཚུ་ངོ་སྤྲོད་དང་ གཞི་བཙུགས་འབད་བའི་ཐབས་ལམ་ཚུ་ ངོས་འཛིན་དང་གཙོ་རིམ་བཟུང་ནི་ གཙོ་རིམ་ཅན་གྱི་རིགས་སྣ་ཚུ་ ཚད་འཛིན་དང་ རྩ་མེད་གཏང་དགོཔ་ཡོད་པའི་ཁར་ ངོ་སྤྲོད་དང་གཞི་བཙུགས་བཀག་ནིའི་ཐབས་ལམ་ཚུ་བཏོན་དགོཔ་ཡོད། ཡུལ་གཞན་གྱི་བཙན་འཛུལ་ཅན་གྱི་རིགས་སྣ་ཚུ་ཡང་ ལས་ཚབ་གཙོ་ཅིག་མེད་པའི་ འབྲེལ་འཐུད་ཅན་གྱི་གནས་སྟངས་ཅིག་ཨིན། དཔེར་ན་ གནོད་འབུབ་ཚུ་ཐོན་པའི་སྐབས་ བརྟག་ཞིབ་མང་རབ་ཅིག་གི་ཐོག་ལས་ རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ལྟེ་བ་གིས་ དངོས་ཆོས་ཐོ་གཞུང་ཚུ་ བཟོ་སྟེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ བཙན་འཛུལ་གྱི་རིགས་སྣ་ཚུ་ ཚད་འཛིན་དང་བཀག་དམ་འབད་ནིའི་དོན་ལས་

ཁྲིམས་ལུགས་ཚུ་བཟོ་བཀོད་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན།

གལ་གནད་ཆེ་བའི་་དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ གཙོ་རིམ་ཅན་གྱི་ཡུལ་གཞན་གྱི་བཙན་འཛུལ་གྱི་རིགས་སྣ་ཚུ་ ཚད་འཛིན་འབད་ནི་དང་བཀག་དམ་འབད་ནི་དང་འཕྲུལ་རིགས་གི་འོས་འབབ་གོང་འཕེལ་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ ཁ་གསལ་ཅན་གྱི་གཙུག་སྡེའི་འགན་ཁུར་དང་ ཐབས་ཤེས་ཚུ་གསལ་སྟོན་འབད་ནི་འདི་ཨིན།

སྔོ་ཤིང་ཟུར་བརྟག་ཡར་རྒྱས།ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་བཅའ་ཡིག་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ དེ་ལས་ཚད་འཛིན་གྱི་ཐབས་ལམ་ཚུ་ བཙན་འཛུལ་གྱི་རིགས་སྣ་ཚུ་ འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནི་ནང་ ལག་ལེན་འཐབ་བཏུབ། ལོ་ཐོག་དང་སྔོ་ཤིང་གི་རིགས་སྣ་ཚུ་གསར་བཏོན་འབད་ནི་འདི་ སྤྱི་ལོ་ ༡༩༩༣ གི་འབྲུག་སྔོ་ཤིང་ཟུར་བརྟག་བཅའ་ཡིག་གིས་སྲིད་སྐྱོང་འབདཝ་ཨིན། བཅའ་ཡིག་འདི་ཡང་ དང་པ་ སྔོན་མ་མེད་པའི་ བཙན་འཛུལ་གྱི་རིགས་སྣ་ཚུ་ ཁྱབ་སྤེལ་འགྱོ་ནི་ལས་ བཀག་ནི་ གཉིས་པ། ས་ཁོངས་ནང་ལུ་

132

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཡོད་པའི་ རིགས་སྣ་ཚུ་ བཀག་ནིའི་དོན་ལས་ ཁྱབ་སྤེལ་འགྱོ་ནི་ཚད་འཛིན། སྔོ་ཤིང་དང་འདི་གི་ཐོན་སྐྱེས་ཚུ་ ནང་འདྲེན་འབད་ནི་གི་ཐོན་རྐྱེན་ཚུ་བྱིན་ནི་ དང་བཞི་པ་ རྒྱལ་སྤྱིའི་ཚོང་འབྲེལ་ནག་ཚོང་ནང་གནོད་འབུབ་རྒྱུན་འབྲེལ་ བཀག་ནི་ནང་ མཉམ་འབྲེལ་རྒྱ་སྐྱེད་གཏང་ནི་གི་དོན་ལས་གསར་བཟོ་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༠ གི་ སོན་བཅའ་ཡིག་འདི་གིས་ སོ་ནམ་གྱི་སོན་ ནང་འདྲེན་དང་ཕྱིར་བཙོང་ དེ་ལས་ དགོ་འདོད་མེད་པའི་ སྔོ་ཤིང་དང་ནད་གཞི་གསར་བཙུགས་བཀག་ནི་ཚུ་ཚད་འཛིན་འབདཝ་ཨིན། འདི་གིས་ གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་འོང་འབབ་དང་འཚོ་བའི་གནས་སྟངས་ཡར་དྲགས་གཏང་ནིའི་དོན་ལས་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་དེ་ཡོད་པའི་ སོན་གྱི་བཟོ་གྲྭ་གོང་འཕེལ་གཏངམ་ཨིན། འབྲུག་གི་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣའི་བཅའ་ཡིག་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༥ འདི་གིས་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་འཁོད་ཀྱི་ཕྱུགས་པོའི་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཚུ་སྲུང་སྐྱོབས་འབད་ནི་དང་ བཟའ་འཐུང་དང་ཟད་བཅུད་ཉེན་སྲུང་ དེ་ལས་སེམས་ཅན་དང་ མིའི་གཟུགས་ཁམས་འཕྲོད་བསྟེན་ ཉེན་སྲུང་འབད་ནིའི་དམིགས་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན། ཁྲིམས་ལུགས་ལྟར་ ཡུལ་གཞན་གྱི་བཙན་འཛུལ་གྱི་རིགས་སྣ་ཚུ་ འཛིན་སྐྱོང་འཐབ་ནི་ཆ་ཤས་ཅིག་འབད་ བཅའ་ཡིག་འདི་ཚུ་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་དང་ སྒྲིང་སྒྲིང་ བཟོ་ནི་གི་ དང་ལེན་ཚུ་འབད་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན།

ཕྱིའི་ཁམས་ལས་ཐོན་པའི་ གནོད་ཅན་གྱི་ཤིང་ཚུ་བསལ་ནི། འབྲུག་སོ་ནམ་དང་བཟའ་འཐུང་ཚད་འཛིན་དབང་འཛིན་འདི་གིས་ ཕྱི་རྒྱལ་ལས་ ཤིང་ནང་འདྲེན་འབད་མི་ཚུ་བལྟ་རྟོག་འབདཝ་ཨིན།

སའི་ཆགས་གནས་སྟོངམ་ནང་ལས་ཕར་དང་ མིའི་གཞི་ཆགས་ཚུ་ནང་བཙུགས་ཏེ་ཡོད་པའི་ཤིང་གསུམ་ པོ་པུ་ལསི་ ཐུ་ཇ་ དང་ ཀུ་པྲྤེ་སསི་མར་ཀོ་ཀར་པ་ ཚུ་བཙན་འཛུལ་ཅིག་ལུ་འགྱུར་ཏེ་ཡོདཔ་ལས་ འགོ་དང་པ་ཐིམ་ཕུ་ལུའབད་ ཤིང་གི་རིགས་སྣ་ཚུ་ བསལ་ནི་འགོ་བཙུགས་ཏེ་ཡོད། ཤིང་འདི་གི་རིགས་སྣ་ཚུ་ ཆུ་ལག་ལེན་དང་ དབུགས་གཏོང་ལེན་དང་འབྲེལ་བའི་ གཟུགས་ཁམས་འཕྲོད་བསྟེན་ལུ་ གནོད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་མ་ཚད་ ཤིང་འདི་ལས་བརྟེན་ ཤིང་གཞན་ ༤༠༠༠ དེ་ཅིག་བརྡབ་སྟེ་ཡོད། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༠ གི་ལོ་གྲངས་ནང་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ཡོད་པའི་ ཡུ་ཀ་ལིཔ་ཊསི་ གི་ཤིང་ཚུ་ གོང་གི་གནད་དོན་དང་མཚུངས་པའི་ གནས་སྟངས་ལས་བརྟེན་ བརྡབ་གཏངམ་ལས་ ད་ལྟོའི་དུས་ལུ་ ཤིང་དག་པ་ཅིག་ལས་བརྒལ་མེདཔ་ཨིན་མས། རྫོང་ཁག་ཚུ་ལུ་ བཙན་འཛུལ་ཅན་གྱི་རིགས་སྣ་ཚུ་ བརྡབ་ནི་གི་ཁྱབ་བསྒྲགས་ཚུ་བྱིན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། ནགས་ཚལ་དང་་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས་ཀྱི་ ཤིང་འདི་ཚུ་བརྡབ་སྟེ་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་ ནང་འཁོད་ཀྱི་ཤིང་གི་རིགས་སྣ་ཚུ་ བཙུགས་ནིའི་དོན་ལུ་ རྒྱབ་སྐྱོར་ཚུ་བྱིན་པའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན། བཙན་འཛུལ་གྱི་ཤིང་ཚུ་གིས་ མཚོ་དང་ས་འོག་ལས་ཐོན་པའི་ རང་འབྱུང་ཆུ་ སྐམ་འགྱོ་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་འབད་དེ་ཡོད་མེད་ བལྟ་་རྟོག་གི་དོན་ལས་ རྒེད་འོག་ངོས་འཛིན་འབད་ནི་ དང་ བཙན་འཚུལ་གྱི་ཤིང་ཚུ་ རྩ་མེད་གཏང་ནི་དང་ ནང་འཁོད་ལས་ཐོན་པའི་ཤིང་ཚུ་ཚབ་མ་བཙུགས་ནི་གི་ལས་རིམ་ཚུ་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་ དང་ལེན་ཚུ་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན།

133

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༣༠། ལོ་ཐོག་དང་སྒོ་ནོར་རིགས་སྣ་ ཉམས་སྲུང། འབྲེལ་ཡོད་ལམ་སྟོན། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།

སོན་བཅའ་ཡིག་ ༢༠༠༠ །གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་འོང་འབབ་དང་འཚོ་བའི་གནས་སྟངས་ཡར་དྲག་གཏང་ནི་གི་དམིགས་གཏད་དང་གཅིག་ཁར་སོན་བཟོ་གྲྭ་གོང་འཕེལ་གཏངམ་ཨིན།

རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ལྟེ་བ། འབྲུག་སོ་ནམ་དང་བཟའ་འཐུང་ཚད་འཛིན་དབང་འཛིན། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག། རྫོང་ཁག་བདག་སྐྱོང།

འབྲུག་གི་སྒོ་ནོ་བཅའ་ཡིག༢༠༠༡ །

ནད་གཞི་བཀག་་ནི་དང་ཐོན་སྐྱེད་ཡར་དྲག་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ སྒོ་ནོར་གྱི་རིགས་བརྒྱུད་དང་གཟུགས་ཁམས་ དེ་ལས་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ཚད་འཛིན་འབདཝ་ཨིན།

རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་ཐབས་བྱུས་དང་བྱ་ལེན་འཆར་གཞི།༢༠༠༤ །

སོ་ནམ་གྱི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཚུ་བརྩི་སྣ་མང་བའི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ ཉམས་སྲུང་གི་ལས་སྣ་ཚུ་གི་གྲྲོས་འཆར་བཀོདཔ་ཨིན།

འཛིན་སྐྱོང་གི་གཞི་བཀོད་རྩ་བརྟན་བཟོ།འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ སྣ་ཁག་མང་བའི་ སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ལོ་ཐོག་དང་སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་ཚུ་གིས་ གནས་དང་བསྟུན་ ཆར་དཀོན་དང་གནོད་འབུབ་ཚུ་ལུ་བོད་བསྲན་དང་མཐུན་འགྱུར་ཅན་གྱི་ རིགས་སྣ་ཚུ་བྱིནམ་ཨིན། འདི་ཡང་ ས་གཤིས་ཀྱི་གནས་སྟངས་ཀྱི་འགྱུར་བ་དང་འཁྲིལ་ ཁག་ཆེཝ་སྦེ་ཐོན་ནི་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ལྟེ་བ་འདི་གིས་ ཆུམ་གི་རིགས་སྣ་མ་འདྲཝ་ ༣༨༤ དང་ གེ་ཟ་ ༡༠༥ ། ཀར་ ༣༦ དང་ བྱཱྲོ་མངརམོ་ ༡༠། བྱཱྲོ་ཁག་ཏེག་ཏེ་ ༡༡ དང ནག་༣༢ ། དེ་ལས་ ཨ་མ་རཊ་ ༢༢ དང་ མོན་བྱཱ་ ༣༦ ཐོ་བཀོད་འབད་དེ་ཡོད།

རི་ཁ་གི་ལོ་ཐོག་ཉེ་ཚན་གྱི་སྐབས་༼རང་བཞིན་གྱི་སྦེ་རི་ཁ་སྐྱེས་ཏེ་ཡོད་པའི་ ལོ་ཐོག་སྣ་ཚོགས༽ རིགས་ཚན་ ༡༢༠ དང་ ནང་ཚན་ ༥༡ གི་གྲངས་སུ་གཏོགས་པའི་ ལོ་ཐོག་གི་རིགས་སྣ་ ༢༣༠ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་འོང་བའི་རེ་འདོད་བསྐྱེདཔ་ཨིན།༤༤ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ ནང་འཁོད་ཀྱི་ སྒོ་ནོར་གྱི་རིགས་རྒྱུད་ཡོདཔ་ཨིན། དཔེར་ན་ རབས་ཆད་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་ ནུབ་གླང་གི་རིགས། སོ་ནམ་

གྱི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ ཉམས་སྲུང་གི་ཁྲིམས་ལྡན་གཞི་བཀོད་དང་སྲིད་བྱུས་ཚུ་ རྩ་བརྟན་བཟོ་ནི་དང་ སོ་ནམ་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ ཉམས་སྲུང་དང་ཡིག་ཆ་བཟོ་ནི་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ འཕྲུལ་རིགས་དང་གཙུག་སྡེའི་འོས་འབབ་ཚུ་ གོང་འཕེལ་གཏང་ནིའི་ དང་ལེན་ཚུ་འབད་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན།

རིགས་ཚན་ཉམས་སྲུང་ཡར་རྒྱས། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ སྔར་སྲོལ་གྱི་སོ་ནམ་གྱི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ ལོ་ཐོག་དང་སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་ཡང་ན་ སོ་ནམ་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ མི་ཉམས་རྒྱུན་སྐྱོང་དང་ སྲུང་སྐྱོབས་འབད་ནི་གི་ཁེ་ལེན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣའི་ཐབས་བྱུས་དང་ བྱ་ལེན་འཆར་གཞི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༤ ཅན་མ་གི་ནང་ རི་ཁ་གི་སོན་ཉམས་སྲུང་འབད་ནི་གི་གསར་བཏོད་དང་གཅིག་ཁར་ རིགས་ཚན་སྣ་ཚོགས་ཉེན་སྲུང་འབད་ནི་དང་རིགས་ཚན་མར་ཉམས་ མར་ཕབ་འབད་ནི་གི་དོན་ལུ་ ཐབས་བྱུས་ཚུ་གསར་བརྩམས་འབད་དེ་ཡོད། རང་བཞིན་སླར་འབྱུང་ཐོན་སྐྱེས་ཞིབ་འཚོལ་ལྟེ་བ་གིས་ ཆུམ་གྱི་རིགས་ ༣༠༠་ དེ་ཅིག་བསྡུ་ལེན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ད་ ནང་འཁོད་སྒོ་ནོར་གྱི་རིགས་རྒྱུད་

134

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཉམས་སྲུང་གི་ལཱ་འབད་བའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན།༤༥ ནང་འཁོད་ལོ་ཐོག་གི་འབྲུ་སྣ་ཚུ་ བཏབ་ནི་དང་ཉམས་སྲུང་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ སྔོ་ཤིང་རིགས་ཚན་ཐོན་སྐྱེད་ལས་རིམ་འདི་གིས་ རྒྱལ་ཡོངས་འབྲུ་སྣ་ཉམས་སྲུང་ ཐབས་བྱུས་ཅན་གྱི་ལག་ལེན་འཆར་གཞི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༦ ཅན་མ་གསར་བཏོན་འབད་དེ་ཡོད། སྒོ་ནོར་རིགས་ཚན་ཐོན་སྐྱེད་ལས་རིམ་གྱིས་ སྒོ་ནོར་ནུབ་གླང་དང་གཡག་ དེ་ལས་ གསོ་བྱ་ཚུ་གིས་ ཊྱི་ཨེན་ཨེ་ བསྡུ་ལེན་འབད་དེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ མངལ་ཕྲུག་གསོག་འཇོག་འབད་ནིའི་དོན་ལས་ ནུབ་གླང་ལས་མངལ་ཕྲུག་བསྡུ་ལེན་འབད་ནི་གི་ ལམ་ལུགས་ཅིག་བཟོ་སྟེ་ཡོད། དེ་དང་གཅིག་ཁར་ རྒྱལ་ཡོངས་སེམས་ཅན་བརྒྱུད་རབས་་གསག་མཛོད་ནང་ལུ་ སྲོལ་ཁྱུན་གྱི་སེམས་ཅན་ཚུ་གི་བརྒྱུད་རབས་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་ཐུན་ཚད་ ཡོངས་བསྡོམས་ ༡༠༦༣༨ བཙུགས་ཏེ་ཡོད། བརྒྱུད་རབས་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ་ཁ་སྐོང་བསྡུ་ལེན་འབད་ནི་ རྒྱ་བསྐྱེད་གཏང་ནིའི་ལཱ ཚུ་འབད་དགོཔ་ཡོད།

ནང་འཁོད་ཀྱི་བརྒྱུད་རབས་ཉམས་སྲུང་ ཡར་རྒྱས། འདི་དང་གཅིག་ཁར་ཕྱིའི་སེམས་ཅན་ཚུ་གི་ བརྒྱུད་རབས་ཚུ་ བརྟག་དཔྱད་ཁང་དང་བརྒྱུད་རབས་བསག་མཛོད་ནང་ ཉམས་སྲུང་འབད་བཞག་ནི། སྒོ་ནོར་དང་རི་དྭགས་སྣ་ཚོགས་ ཉམས་སྲུང་འབད་ནི་

འདི་ གལ་ཅན་ཅིག་ཨིན། དཔེར་ན་ ཡོངས་དྲགས་ཡོད་པའི་ རི་ཁ་གི་ལོ་ཐོག་ཉེས་ཚན་ ཉམས་སྲུང་བཟུམ། གྲྲོགས་རམ་དངུལ་འབྲེལ་གསར་བཏོད་ཐོག་ལས་ སྔོ་ཤིང་གི་ལྡུམ་ར་ གཞི་བཙུགས་དང་ ལོ་ཐོག་གི་རིགས་ ༤༠༠ དེ་ཅིག་བསག་ཚུགས་པའི་བརྒྱད་རབས་ཀྱི་བསག་མཛོད་ཀྱི་དོན་ལུ་ རྒྱུ་ཆ་ཚུ་ རྒྱུ་རྐྱེན་འབད་བའི་ སྨན་ལྡན་གྱི་ལྡུམ་ར་དང་གྲལ་ སོ་ནམ་ལོ་ཐོག་ བརྒྱུད་རབས་ཐོན་སྐྱེད་ཉམས་སྲུང་འདི་ མོ་བཏབ་ཀྱི་དོན་ལུ་ རྫོང་ཁག་མང་ཤོས་ཅིག་ནང་ འགོ་བཙུགས་ཏེ་ཡོད། ལྡུམ་ར་ལུ་མང་ཚད་བཟོ་བའི་ སྔོ་ཤིང་དང་ཤིང་གི་སོན་ཚུ་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གྲྲོང་སྡེ་ནགས་ཚལ་ཚུ་ནང་ ནགས་ཚལ་ཉམས་ཆགས་དང་ཤིང་ཚུ་བརྡབ་སྟེ་ཡོད་པའི་ས་ཁོངས་ ཚུ་ནང་ ནགས་ཚལ་བསྐྱར་གསོ་འབད་ནི་གི་དོན་ལུ་ ལངམ་བཟོ་ནི་ཨིན་མས། འབྲུག་གི་སོ་ནམ་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་བཟོ་སྟེ་ཡོད་པའི་ འཚོ་བའི་གནས་སྟངས་ཀྱི་གོ་སྐབས་ཚུ་ཡར་རྒྱས་གཏང་ཐབས་ལུ་ བརྩི་མཐོང་ཡོདཔ་བཟོ་ནི་དང་ཐོན་སྐྱེས་སྣ་མང་བཟོ་ནི་ སྡེ་ཚན་བཟོ་ནི་ དེ་ལས་ ས་གནས་ཀྱི་མི་སྡེ་ཚུ་ སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་གསོ་སྐྱོང་དང་ལྕོགས་གྲུབ་གོང་འཕེལ་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ སོ་ནམ་ལས་སྣ་གི་གསར་བཏོད་ཚུ་ རྒྱ་སྐྱེད་དང་ཡར་རྒྱས་གཏང་དགོཔ་ཡོད།

135

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠Psychological

well-being

Community

Vitality

Living

Standards

Environmental

DiversityGovernance

Culture

Education

Time Use Health- Emotional balance- Spirituality

- General psychological stress

- Health status- Health knowledge-Barrier to Health

- Sleeping hours- Walking hours

- Income- Housing

- Food security- Hardship

- Governance performance

- Freedom- Institutional Trust

- Dialect use- Traditional sport

- Community Festival- Artisan Skill

-Value transmission- Basic percept

- Ecological degradation- Ecological knowledge

- Afforestation

- Family vitality- Safety

- Reciprocity trust- Social support- Socialization

- Kindship density

- Education attainment

- Dzongkha language- Folk & historical

literacy HAPPINESS

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༣༡ ། རིགས་མཚན་ཁེ་ཕན་བགོ་བཤའ། འབྲེལ་ཡོད་ལམ་སྟོན། འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན།

འབྲུག་གི་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་བཅའ་ཡིག ༢༠༠༣ །

འབྲེལ་ཡོད་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་ཤེས་ཡོན་དང་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣའི་ ཐོན་སྐྱེད་ ཡུན་བརྟན་ལག་ལེན་དང་ཉམས་སྲུང་ཚུ་ གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན།

རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ལྟེ་བ། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག།། འབྲུག་སོ་ནམ་དང་བཟའ་འཐུང་ཚད་འཛིན་དབང་འཛིན།

རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་ཐབས་བྱུས་དང་བྱ་ལེན་འཆར་གཞི།༢༠༡༤ །

གོ་སྐབས་དང་ཁེ་ཕན་བགོ་བཤའ་གི་སྣ་མང་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ ཉམས་སྲུང་གི་ལས་སྣ་ཚུ་གི་ གྲྲོས་འཆར་བཀོདཔ་ཨིན།

འབྲུག་གི་ གོ་སྐབས་དང་ཁེ་ཕན་བགོ་བཤའ་སྲིད་བྱུས། ༢༠༡༧ །

གཙུགས་སྡེའི་གཞི་བཀོད་རྩ་བརྟན་བཟོ་།འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༣ ལུ་ རིགས་ཚན་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་གོ་སྐབས་དང་ ལག་ལེན་ལས་བརྟེན་བྱུང་བའི་ འདྲ་མཉམ་དང་དྲང་བདེན་གྱི་ ཁེ་ཕན་བགོ་བཤའ་གི་ ན་གོ་ཡ་མགྲན་སྐྱོང་ རྒྱབ་སྣོན་ཆ་འཇོག་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། འབྲུག་གི་ཁེ་ཕན་བགོ་བཤའ་གི་སྲིད་བྱུས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༥ ཅན་མ་འདི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༥ དང་ ༢༠༡༧ གི་ལོ་གྲངས་ལུ་ གནས་སྐབས་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་ཅིག་འབད་ བརྟག་ཞིབ་འབད་དེ་ཡོད་རུང་ སྤྱི་སྲོལ་ལྟར་ སྤྱི་ཟླ ༦ པ་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ ལུ་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་སྦེ་ གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད། འདི་གི་ཤུལ་ལས་ར་ གོ་སྐབས་དང་ཁེ་ཕན་བགོ་བཤའ་གི་སྲིད་གཞུང་ལྟ་རྟོག་ཐབས་ཤེས་གྱི་དོན་ལུ་ གཙུག་སྡེ་གི་རིམ་སྒྲིག་འབད་དེ་ཡོད་མི་བརྩི་སྟེ་ གསར་བཏོད་མང་རབ་ཅིག་འགོ་བཙུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། གོ་སྐབས་དང་ཁེ་ཕན་བགོ་བཤའ་་གི་སྲིད་བྱུས་ ཁྲིམས་ལུགས་དང་གཅིག་ཁར་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་དོན་ལས་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་དཔྱད་ཡིག་ ཟྱིན་བྲིས་གཅིག་གསར་བཏོན་འབད་དེ་ཡོད། གཞི་བཀོད་འདི་ཡང་ ནང་འཁོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་ འགན་དབང་ཉམས་སྲུང་འབད་བའི་ འབྲུག་གི་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་བཅའ་ཡིག་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༣ ཅན་མ་གིས་བཀོད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་ ཐབས་བྱུས་དང་བྱ་

ལེན་འཆར་གཞི་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༤ ཅན་མ་ནང་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ གོ་སྐབས་དང་ཁེ་ཕན་བགོ་བཤའ་གི་དོན་ལུ་ ཁྲིམས་ལུགས་དང་བདག་སྒྱོང་ གཙུག་སྡེའི་གཞི་བཀོད་ཚུ་གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་ བཙན་ཤུགས་བསྐྱེད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ལས་བྱུང་བའི་ ཁེ་ཕན་གོ་བཤའ་དང་རིགས་ཚན་གྱི་ཐོན་སྐྱེས་ཀྱི་གོ་སྐབས་ནང་ཚུད་དེ་ཡོད་པའི་ གོ་རྙོག་ཅན་གྱི་གནས་སྟངས་ཚུ་གི་ གོ་ཤེས་དང་གོ་རྟོག་ཚུ་ཡར་དྲག་གཏང་ནི་གི་ དང་ལེནདགོཔ་ཡོད།

སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་གསར་རྙེད་ལས་ ཁེ་ཕན་བཟོ།

136

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

མ་འོངས་སྔོན་གཟྱིགས་ཅན་གྱི་དབུ་ཁྲིདཔ་དང་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ལྡན་པའི་ གོ་སྐབས་དང་ཁེ་ཕན་བགོ་བཤའ་ཁྲིམས་ལུགས་གཞི་བཙུགས་ཡོད་པའི་ རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་འབདཝ་ལས་ རྒྱལ་སྤྱི་དང་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་ཚོང་ལམ་ལུ རང་བཞིན་གཞི་རྟེན་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་ཚོང་མཐུན་ལཱ་འགན་ཅིག་བཟོ་ནི་ནང་ གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་མི་སྡེ་དང་ ཚོང་སྡེ་ཚུ་འབྲེལ་གཏོགས་འབད་དེ་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ གསར་རྙེད་ཞིབ་འཚོལ་ཐོག་ལས་ གལ་གནད་ཅན་གྱི་ཁེ་ཕན་ཚུ་བཟོ་ནིའི་ འོས་འབབ་སྦོམ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་ མཇུག་བསྡུ་སྟེ་ཡོད་པའི་ གོ་སྐབས་དང་ཁེ་ཕན་བགོ་བཤའ་གི་ གསུམ་ཕྱོགས་ཀྱི་དཔེ་གཟུགས་ཐོག་ལས་སྒྲུབ་ནི་ཨིན། དཔེར་ན་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༩ ལུ་གཞུང་གི་དབང་སྟེ་ཡོད་པའི་ ཚོང་ལས་ སྨན་ལྗོངས་གསོ་རིག་སྨན་བཟོ་ལས་འཛིན་ཚད་ རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ལྟེ་བ་དང་ ཀྲོང་གསར་རྫོང་ཁག་ བླང་ཐལ་རྒེད་འོག་ནང་ཡོད་པའི་ མི་སྡེ་གི་སྡེ་ཚན་ རྣམ་ཐར་སྨན་རིགས་ཚོགས་པ་གི་བར་ན་ ཆིངས་ཡིག་གཅིག་བཀལ་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན།

ཆིངས་ཡིག་འདི་ནང་ ཚོང་ལས་འདི་ལུ་ ལོ་ཚད་གཞོན་བཟོ་ནི་སྨན་དང་ གླང་ལེབ་བཟོ་ནི་གི་དོན་ལུ་ ཨེམ་ལི་ཀ་ ཨོ་ཕི་སི་ན་ལིས་༼ཧི་མ་ལ་ཡ་གི་ཚེར་མ་ཚལ་ལུ༽དང་ ས་ཕིན་ཌསི་ར་རཀ་ ༼གླང་ལེབ་བཟོ་ནིའི་ཤིང་རིགས༽ལག་ལེན་གྱི་གོ་སྐབས་སྤྲོད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། གོ་སྐབས་འདི་ཡང་ ལོ་ལྟར་བཞིན་ རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་གིས་ ལྟ་རྟོག་འབད་ཐོག་ལས་ བཟོ་སྐྲུན་ཐོན་སྐྱེད་དང་ཚོང་འབྲེལ་གྱི་འོང་འབབ་ལས་ བརྒྱ་ཆ་ ༥ མི་སྡེ་ལུ་གཏང་ནི་གི་ཁ་ཚིག་དང་གནས་སྟངས་ལུ་གཞི་བཞག་ཐོག་ལུ་ སྒྲུབ་སྟེ་ཡོད། མི་སྡེ་ལུ་ ཐོན་སྐྱེད་བསྡུ་ལེན་གྱི་ཅ་ཆས་དང་ ཡུན་བརྟན་ཐོན་སྐྱེད་བསྡུ་ལེན་གྱི་ འོས་འབབ་དང་ལྕོགས་གྲུབ་གོང་འཕེལ་ དེ་ལས་ རང་བཞིན་གྱི་རྒྱུ་དངོས་ཚུ་ གོང་ཚད་མར་ཕབ་ཀྱི་ཐོག་ལས་ ཐོབ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན།

137

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཐབས་བྱུས་ཅན་གྱི་དམིགས་དོན་ཨང། ལས་སྡེ་གཙོ་ཅན། ལས་དོན་བརྡ་མཚན་གཙོ།

༢༦། མི་དང་རི་དྭགས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་ཡུན་བརྟན་འཛིན་སྐྱོང་འབད། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག།

ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས། སོ་ནམ་ལས་ཁུངས། སྒོ་ནོར་ལས་ཁུངས།

གསར་བཏོད་ཀྱི་ མི་དང་རི་དྭགས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་མར་ཕབ་ཀྱི་ཐབས་ལམ་ཚུ་ ངོས་འཛིན་འབད་དེ་ མི་དང་རི་དྭགས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་གྱི་བྱུང་རྐྱེན་ཚུ་ མར་ཕབ་འབད་ནི།

༢༧། ཡུན་བརྟན་ནགས་ཚལ་འཛིན་སྐྱོང་རྒྱབ་སྐྱོར་འབད། ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས།

-སྤྱི་ལོ་ ༢༠༣༠ ལུ་ གྲྲོང་སྡེ་ནགས་ཚལ་འཛིན་སྐྱོང་གི་འོག་ལུ་བཙུགས་ཏེ་ཡོད་པའི་ནགས་ཚལ་གྱི་བརྒྱ་ཆ། - གྲྲོང་སྡེ་ནགས་ཚལ་འཛིན་སྐྱོང་ནང་འབྲེལ་གཏོགས་འབད་བའི་ ཁྱིམ་གུང་གྲངས།

༢༨། འབྲུག་གི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཉམས་སྲུང་འབད།

ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས། - སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༩ ལུ་འགོ་བཙུགས་མཚམས་ལས་རིགས་སྣ་གཙོ་ཅན་གྱི་གྲངས་རློབས་ ཡར་སེང་ཡང་ན་འཛིན་སྐྱོང།

༢༩། ཡུལ་གཞན་གྱི་བཙན་འཛུལ་ཅན་གྱི་རིགས་སྣ་ཁྱབ་སྤེལ་འགྱོ་ནི་ལས་བཀག

ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས། - སྲུང་སྐྱོབས་ས་ཁོངས་ཡོངས་འབྲེལ་གྱི་འོག་ས་ཁོངས་འཛིན་སྐྱོང། ༼༥༡་༤༽- སྤྱི་ལོ་ ༢༠༣༠ ལུ་ སྲུང་སྐྱོབས་ས་ཁོངས་ཡོངས་འབྲེལ་ ཡུན་བརྟན་བཟོ་བ།

༣༠། ལོ་ཐོག་དང་སྒོ་ནོར་གྱི་རིགས་སྣ་ཉམས་སྲུང་འབད། འབྲུག་བལྟ་བཤལ་ཚོགས་སྡེ། - སྤྱི་ལོ་ ༢༠༣༠ ལུ་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་བལྟ་

བཤལ་གྱི་ཐབས་བྱུས་ གསར་བཏོན།

༣༡། རིགས་ཚན་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་ཁེ་ཕན་བགོ་བཤའ་རྒྱབ།

ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས། - སྤྱི་ལོ་ ༢༠༣༠ ལུ་ རི་དྭགས་སེམས་ཅན་གྱི་ཤ་བདའ་ནི་དང་ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ཤིང་དུམ་བཏོན་ནི་བྱུང་རྐྱེན་བརྒྱ་ཆ་ ༥༠ གི་་མར་ཕབ།

ལག་ལེན་འཆར་གཞི།

138

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

མཇུག་ཐོ།༡ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས། སྤྱི་ལོ ༢༠༡༨ གི་ནགས་ཚལ་གྱི་གནས་སྟངས་དང་ཨང་རྩིས། ༢རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་ཐབས་བྱུས་དང་བྱ་ལེན་འཆར་གཞི ༢༠༡༤ མ་ལས་བཏོན་པའི་ གནས་སྡུད། སྐྱེ་ལྡན་རིགས་སྣ་ ལྷན་འཛོམས་ཀྱི་རྒྱལ་ཡོངས་ སྙན་ཞུ་ དྲུག་པ། ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས། ༢༠༡༨། ནགས་ཚལ་གྱི་གནས་སྟངས་དང་ཨང་རྩིས། ༣ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས་ལས་བཏོན་པའི་ གནས་སྡུད། ༢༠༡༨ ནགས་ཚལ་གྱི་གནས་སྟངས་དང་ཨང་རྩིས། ༤པི་བི་ཨིཨེསི ༼PBES༽སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༩ གི་རྒྱལ་སྤྱིའི་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་དང་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཀྱི་ བརྟག་ཞིབ་སྙན་ཞུ།༥སྟག་དང ཁཝ་ནང་གནས་པའི་གཟྱིག་ ཌོལ་ ༼ཨེ་ཤི་ཡའི་ འཕརཝ༽ ཚུ་ རབས་ཆད་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་ཨིན། སྤྱིར་བཏང་གི་ གཟྱིག་ཚུ་ ཉེན་ཅན་འབད་ཡོད།༦གྲྲོང་གསེབ་གོང་འཕེལ་གྱི་ མགྱོགས་དྲགས་ལྡན་པའི་ཕོག་ཤུགས་བརྟག་ཞིབ་འདི་གིས་བཀོད་དེ་ཡོད་མི་ནང་ ལན་རྐྱབ་མི་ བརྐྱ་ཆ་ ལས་ ༣༥ བཟའ་འཐུང་མ་ལང་བའི་དཀའ་ངལ་ཕོག་ཡོདཔ་ད་ བརྒྱ་ཆ་ ༣༡ ལུ་ ལོ་ཐོག་ཚུ་ རི་དྭགས་ཀྱི་མེདཔ་གཏང་ཡོདཔ་ཨིན་མས། ༼་འཆར་གཞི་ལྷན་ཚོགས༢༠༡༧ ༽༧Bart et al. ༢༠༡༠ །༨རང་བཞིན་ཉམས་སྲུང་སྡེ་ཚན། ནགས་ཚལ་ལས་ཁུངས། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག། ༢༠༠༨ །འབྲུག་རྒྱལ་ཡོངས་མི་དང་རིདྭགས་སེམས་ཅན་གྱི་རྐྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་ཐབས་བྱུས། ༩རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་། ༢༠༡༦ ། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་སྙན་ཞུ། ༡༠འཕྲིན་ལས་དང་ལ་སོ་ཡི་ ༢༠༡༣ ། འབྲུག་ལུ་ མི་དང་རི་དྭགས་ཀྱི་དཀའ་ངལ། སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཉམས་སྲུང་དང་ གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་འཚོ་བའི་གནས་སྟངས་ཡར་རྒྱས།༡༡རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་། ༢༠༡༦ །དཔལ་ལྡན་འབྲུག་གཞུང་ ༢༠༡༦ །གློག་ཐག་རྒྱང་འཕྲིན་༼༩༤༢༦ ཧེག་ཊར༽ཞབས་ཏོག་འདི་གལ་ཅན་ཅིག་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་ཤུལ་ལས་ར་འཁོར་ལམ་བཟོ་སྐྲུན་༼༥༤༦༢་༠༤ཧེག་ཊར༽༡༢Sears et al, ་༢༠༡༧ ། ནགས་ཚལ ་སྐྱེས་་ལྡན་གནས་སྟངས་ཞབས་ཏོག་ དང་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ཀྱི་ཀ་ཆེན་ཚུ། ༡༣ཤིང་གི་བུད་རྫས་འདི་ བཟོ་གྲྭ་ཐོན་སྐྱེད་ སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་བཟོ་སྐྲུན་ འཁོར་ལམ་བཟོ་སྐྲུན་ སྨན་ཁང་ སློབ་གྲྭ་དམག་སྒར་དང་ ལྷ་ཁང་ཚུ་ནང་ལག་ལེན་འཐབ་ཨིན།༡༤ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས། ༢༠༡༨། ནགས་ཚལ་གྱི་གནས་སྟངས་དང་ཨང་རྩིས་ནང་ ཤིང་ཆས་བགོ་སྐལ་གྱི་གནས་སྡུད་ཚུ་ ཐོབ་ཚུགས། ༡༥དེ་ཡང་ སྨན་ལྡན་དང་ དྲི་མངར་བའི་སྔོ་ཤིང་ ཟ་བཏུབ་པའི་ཤ་མུ་ ནགས་སྐྱེས་ རི་ཁའི་ཤིང་འབྲས་ གྲྲོང་གསེབ་ལག་བཟོ་གི་དོན་ལུ སྦ་དང་ཚར་ ཤོག་ཀུ་བཟོ་ནིའི་དོན་ལུ་ ཤིང་ལྤགས་དང་ཤིང་ཏོག་གི་ཤ་ སྦྲང་རྩི་སྤྱ་རྩི་ སྤྱིན་རིགས་དང་དབྱར་རྩ་དགུན་འབུབ་ སེམས་ཅན་གྱི་རྩ་ཆག་ སོ་ནམ་ལུད་ཀྱི་དོན་ལུ་ སྲོག་ཤིང་༼གཞུང་གིས་དབང་མི་དང་མི་སེར་གྱི་ལག་ལེན་འཐབ་པའི་ སྐྱེས་ཚལ༽ནང་ལས་ ཤིང་གི་འདབ་མ་ཚུ་བསྡུ་ལེན།༡༦ཨའི་པི་བི་ཨེསི་༼IPBES༽ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༩ གི་རྒྱལ་སྤྱིའི་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་དང་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཀྱི་ བརྟག་ཞིབ་སྙན་ཞུ།

༡༧ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ གློག་མེ་འཕྲུལ་ཁང་ཚུ་གི་གྲལ་ལས་ ཀུ་རི་ཆུ་གྲྲོག་མེ་ལས་འགུལ་ལུ་རྐྱངམ་ཅིག་ ཉ་གི་ཨེ་ཁུག་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་ ཉ་ཚུ་ལུས་སྦྱོར་གི་དུས་ཚད་ལུ་ ཆུ་འབབ་ས་ཁོངས་ནང་གནས་སྤོ་སྟེ་འགྱོ་ནི་ནང་ཕན་ཐོག་བྱུང་སྟེ་ཡོད། ༡༨བསྟན་གས་ལྷན་ཁག་ ༢༠༡༦ །རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གླིང་ག་ཚུ་གི་སྙན་ཞུ། ༡༩རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་། ༢༠༡༩ ། ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་བཅུ་གཉིས་པ་། ༢༠༡༨ ལས་ ༢༠༢༣། ༢༠སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༢ ཚུན་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ ལོ་བསྟར་བཞིན་དུ་ བལྟ་བཤལཔ་ ༡༠༠༠༠༠ འོང་སྟེ་ཡོད། ཕྱེད་དེ་ཅིག་ ལུང་ཕྱོགས་ཀྱི་བལྟ་བཤལཔ་ཨིན་མས། ཚད་སྙོམས་ལུ་རྒྱལ་སྤྱིའི་བལྟ་བཤལཔ་ ལོ་བསྟར་བཞིན་དུ་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༧ དེ་ཅིག་གི་ཡར་འཕར་འགྱོཝ་ཨིན། རྒྱ་གར་རྒྱལ་ཁབ་ལས་ འཁོར་ལམ་བརྒྱུད་དེ་འོང་མི་ཚུ་བརྩི་ ལུང་ཕྱོགས་ལས་འོང་བའི་ བལྟ་བཤལཔ་ ལོ་བསྟར་བཞིན་དུ་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༢༥ གི་ཡར་སེང་འགྱོ་སྟེ་ཡོད། www.kuenselonline༢༡སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལུ་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་མི་ ༢༧༤༠༩༧ འོང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ དང་ཕྱདཔ་ད་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༧་༦༡ གི་ཡར་སེང་འགྱོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན།དེ་མ་ཚད་ རྒྱལ་སྤྱིའི་བལྟ་བཤལཔ་ཡང་ བརྒྱ་ཆ་ ༡་༧༦ ལས་ ༦༣་༧༦ ཡར་འཕར་དང་ ལུང་ཕྱོགས་ལས་འོང་མི་ བརྒྱ་ཆ་ ༡༠་༣༧ གི་ཡར་སེང་འགྱོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། འབྲུག་བལྟ་བཤལ་ཚོགས་སྡེ་ ༢༠༡༩ །བལྟ་བཤལ་ཟྱིན་བྲིས་མཐའ་མ། ༢༢སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༡ གི་ལོ་གཅིག་ནང་ར་ ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ཤིང་ཆས་ལེ་ཤ་བཏོན་ཏེ་ འབྲུག་ལས་རྒྱ་གར་་ལུ་ ནག་ཚོང་གི་དོན་ལུ་ འགྲྲོ་འགྲུལ་འབད་མི་ མི་གྲངས་ ༡༢༡ འཛིན་བཟུང་འབད་དེ་ ཁྲིམས་དཔྱད་འབད་དེ་ཡོད། ༢༣འབྲུག་གཞི་ཚོགས་དང་འཁྲིལ་ www.bhutanfound.org༢༤ རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་ཐབས་བྱུས་དང་བྱ་ལེན་འཆར་གཞི། ༢༠༡༤ ། ལས་བཏོན་པའི་ གནས་སྡུད། སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ ལྷན་འཛོམས་ཀྱི་རྒྱལ་ཡོངས་ སྙན་ཞུ་ དྲུག་པ། ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས། ༢༠༡༨། ནགས་ཚལ་གྱི་གནས་སྟངས་དང་ཨང་རྩིས།༢༥འདི་ཡང་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༠༡ ལུ་ རྫོང་ཁག་ ལྔའི་ནང་ ཐོ་བཀོད་འབད་དེ་ཡོད་རུང་ རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་དང་འཁྲིལཝ་ད་ རྫོང་ཁག་ ༡༧ ལུ་ཁྱབ་སྤེལ་སོང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། ༢༦ནགས་ཚལ་གྱི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་འདི་ ཉ་གསོ་སྐྱོང་དང་ ནགས་སྐྱོང་ སྒོར་སེམས་ཅན་དང་ལོ་ཐོག་ཚུ་བརྩི་ བཟའ་ཐུང་དང་སོ་ནམ་གྱི་དོན་ལུ་ ཐད་ཀར་དུ་ཡང་ན་ ཞོར་ཁར་ལག་ལེན་འཐབ་པའི་ འགྱུར་ཉེན་ཅན་་གྱི་སེམས་ཅན་དང་ སྔོ་ཤིང་ དེ་ལས་ ཕྲ་འབུབ་སྣ་ཚོགས་ལུ་ ངེས་ཚིག་བརྗོདཔ་ཨིན། འདི་ནང་ བཟའ་འཐུང་དང་རྩ་ཆག་ རྒྱུ་སྐུད་དང་བུད་རྫས་ དེ་ལས་སྨན་བཟོ་གི་དོན་ལུ་ལག་ལེན་འཐབ་པའི་ རིགས་ཚན་ཐོན་སྐྱེད་ སྣ་ཚོགས་༼རྣམ་པ་དང་རིགས་རྒྱུད༽དང་རིགས་སྣ་ཚུ་ ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ནང་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་་སྣ་ཚོགས་དང་རྒྱ་ཚད་ལྡན་པའི་ མཐའ་འཁོར་ནང་ཡོད་པའི་ སོ་ནམ་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་མི་༼སོ་ནམ་རྩ་འབྲོག་ ནགས་ཚལ་དང་ཆུར་གནས༽ དེ་ལས་ཐོན་ཁུངས་ལུ་རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་མི་བསྡུ་ལེན་མ་འབད་བའི་ རིགས་སྣ་༼སའི་ཕྲ་འབུབ་དང་ཤ་ཟ་མི་སེམས་ཅན་ ཟེའུ་འབྲུའི་ཕྱེ་སྦྱོར༽ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན། ༢༧རྒྱལ་སྤྱིའི་གནས་ཚད་ལུ་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་འདི་ འཕྲུལ་རིགས་དང་བཟོ་གྲྭ་གོང་འཕེལ་མ་འགྱོ་སའི་ ས་ཁོངས་ནང་འོངམ་ཨིན། ཞིབ་འཚོལ་དང་ སྨན་རྫས་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་འཕྲུལ་རིགས་ཐོན་སྐྱེད་ ཟས་བཅུད་ལྷན་ཐབས་ བཟོ་སྨན་ ཇུ་རྩི་དང་བཟོ་གྲྭའི་རྫས་སྦྱོར་ཚུ་བརྩི་སྟེ་ ཐོན་སྐྱེད་གསརཔ་གི་ལྟ་རྟོག་དང་གོང་འཕེལ་གྱི་དོན་ལུ་ འཕྲུལ་རིགས་ཕྱུགས་པོའི་རྒྱལ་ཁབ་ནང་གཞི་བཙུག་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ཞིབ་འཚོལ་གྱི་

139

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

གཙུག་སྡེ་དང་ ལས་འཛིན་ཚུ་གིས་སྔོ་ཤིང་དང་ ཕྲ་འབུབ་ དེ་ལས་སེམས་ཅན་ཚུ་གི་རྒྱུད་ཁུངསཚུ་་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཕྱུགས་པོའི་ གོང་འཕེལ་ཅན་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ཡོད་ དཔེ་ཚད་ཚུ་བསྡུ་ལེན་འབདཝ་ཨིན། འདི་གིས་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རྒྱུ་ཁུངས་ གཙོ་བོ་ར་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཀྱི་གཞིས་གཉེར་གཅིག་ཨིན་མི་ གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་མི་སྡེ་ཚུ་ལུ་ཁེ་ཕན་གཅིག་མེདཔ་ཨིན། ༢༨གོང་འཕེལ་འགྱོ་བའི་རྒྱལ་ཁབ་ནང་གི་ ནགས་ཚལ་མར་ཆག་དང་ནགས་ཚལ་རྩ་སྟོངས་ལས་ཐོན་པའི་ ནགས་རླུང་ཕྱིར་བཏོན་དང་ ནགས་ཚལ་དུ་རླུང་གསག་མཛོད་ དང་ནགས་ཚལ་ ཡུན་བརྟན་འཛིན་སྐྱོང་དང་ ཉམས་སྲུང་གི་ ལཱ་འགན། ༢༩ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས་ལས་བཏོན་པའི་གནས་སྡུད། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ གི་ནགས་ཚལ་གྱི་གནས་སྟངས་དང་ཨང་རྩིས། ༣༠ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ གི་ནགས་ཚལ་གྱི་གནས་སྟངས་དང་ཨང་རྩིས། ༣༡ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ གི་ནགས་ཚལ་གྱི་གནས་སྟངས་དང་ཨང་རྩིས། ༣༢སྐྱེ་ལྡན་རིགས་སྣ་ ལྷན་འཛོམས་ཀྱི་རྒྱལ་ཡོངས་ སྙན་ཞུ་ དྲུག་པ། ༣༣གཙོ་བོ་ར་ གཙང་སྒྲ་ལྡན་པའི་ས་གཤིས་ཀྱི་ མང་དངུལ་ དང་འབྲུག་གི་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ སྲུང་སྐྱོབས་ཀྱི་བློ་གཏད་མང་དངུལ། ཡུ་རོ་པིན་ ཚོགས་སྡེ་གི་ འཕྲུལ་རིགས་མཉམ་འབླེལ་ལས་འགུལ། ༼GEF-LDCF, IUCN༽ ཇི་ཨི་ཨེཕ། ཨེལ་ཌི་སི་ཨེཕ། ཨའི་ཡུ་སི་ཨེན་དང་ སྤུ་ན་་གཙང་ཆུ་གློག་མེ་ལས་འགུལ། ༼RDCAP, REDD+༽ ཨར་ཌི་སི་ཨེ་པི། ཨར་ཨི་ཌི་ཌི་དང་ ་འཛམ་གླིང་རི་དྭགས་མང་དངུལ། ༣༤སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ དངུལ་འབྲེལ་ གསར་བཏོད། www.biodiversityfin-ance.net༣༥སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལུ་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་མི་ ༢༧༤༠༩༧ འོང་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ དང་ཕྱདཔ་ད་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༧་༦༡ གི་ཡར་སེང་འགྱོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན།དེ་མ་ཚད་ རྒྱལ་སྤྱིའི་བལྟ་བཤལཔ་ཡང་ བརྒྱ་ཆ་ ༡་༧༦ ལས་ ༦༣་༧༦ ཡར་འཕར་དང་ ལུང་ཕྱོགས་ལས་འོང་མི་ བརྒྱ་ཆ་ ༡༠་༣༧ གི་ཡར་སེང་འགྱོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། འབྲུག་བལྟ་བཤལ་ཚོགས་སྡེ་ ༢༠༡༩ །བལྟ་བཤལ་ཟྱིན་བྲིས་མཐའ་མ།༣༦སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༡ གི་ཉེས་འགལ་ཁྲིམས་འདེབས་ བསྐྱར་བཅོས་ནང་ ཉེན་འཚུབ་ཡོད་པའི་ རིགས་སྣ་ཚུ་ ཉེ་ཅན་གྱི་ལཱ་གི་གནས་ཚད་བཞི་པ་སྦེ་བཀོད་དེ་ཡོད། ༣༧ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ གི་ནགས་ཚལ་གྱི་གནས་སྟངས་དང་ཨང་རྩིས། ༣༨ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ གི་ནགས་ཚལ་གྱི་གནས་སྟངས་དང་ཨང་རྩིས། ༣༩ནོར་བུ་སྒང་རྒེད་འོག་དང་ རྒྱལ་འཛིན་ མ་ནཱསི་ རྒྱལ་ཡོངས་གླིང་འཛིན་པ་དང་རྒྱལ་སྤྱིའི་མཉམ་འབྲེལ་པ་ཚུ་ སློབ་དཔོན་དང་གསོ་བའི་ལས་བྱེད་ཚུ་དང་གཅིག་ཁར་ སེམས་ཅན་གྱི་གྲངས་རློབས་ཚད་ལྡན་ཏོག་ཏོ་བཞག་མི་འདི་ སེམས་ཅན་སྟག་ཨིན་པའི་སྐོར་ལས་ མི་མང་གོ་རྟོག་ལས་རིམ་གོང་འཕེལ་ གཏང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། རྡོ་སྒང་བསྟན་པའི་གླིང་ དགོན་པ་གིས་ མ་འོངས་བུ་གཞི་ཚུ་གི་སྐབས་དང་ ཡུན་རིང་གི་དོན་ལུ་ སེམས་ཅན་བསད་ནི་འདི་གིས་མི་སྡེ་ནང་ སྟབས་མ་བདེཝ་བཟོཝ་ཨིན་པའི་སྐོར་ བཤད་པ་རྐྱབ་སྟེ་ཡོད། དེ་མ་ཚད་ཤ་རོགསཔ་ཚུ་གི་དོན་ལུ་ཐུན་གཏང་ས་དང་སྒོམ་གནང་སའི་ ཁང་མིག་གཅིག་ཡང་བཟོ་སྟེ་ཡོད། འདི་གིས་ བཤན་པ་ ༢༠ དེ་ཅིག་ལུ་ ཤ་བདའ་ནི་བཀོག་བཞག་ནི་ལུ་སེམས་ཤུགས་བསྐྱེད་བཅུག་སྟེ་ཡོད། ལོག་སྟེ་མི་དང་མཉམ་མཐུན་ནི་གྱི་དོན་ལས་ སོམས་ཁམས་དང་ཆོས་ཕྱོགས་ཀྱི་ལས་རིམ་ཚུ་ཡང་བྱིན་

ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། ༤༠ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ གི་ནགས་ཚལ་གྱི་གནས་སྟངས་དང་ཨང་རྩིས།༤༡སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༡ གི་ལོ་གཅིག་ནང་ར་ ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ཤིང་ཆས་ལེ་ཤ་བཏོན་ཏེ་ འབྲུག་ལས་རྒྱ་གར་་ལུ་ ནག་ཚོང་གི་དོན་ལུ་ འགྲྲོ་འགྲུལ་འབད་མི་ མི་གྲངས་ ༡༢༡ འཛིན་བཟུང་འབད་དེ་ ཁྲིམས་དཔྱད་འབད་དེ་ཡོད། ༤༢༤༡ ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ གི་ནགས་ཚལ་གྱི་གནས་སྟངས་དང་ཨང་རྩིས།༤༣www.thegef.com༤༤རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ ལྟེ་བ་གིས་བཀོད་པའི་ སྙན་ཞུ།༤༥སྐྱེ་ལྡན་རིགས་སྣ་ ལྷན་འཛོམས་ཀྱི་རྒྱལ་ཡོངས་ སྙན་ཞུ་ དྲུག་པ།-

140

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

141

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma Tshering, NEC

ལེའུ་༦ པ། མདུན་དུ་ཕྱོགས་པའི་ཆ་རྒྱེན།

142

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཡིག་ཆ་འདི་གིས་ ད་ལྟོ་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ཡོད་པའི་ འབྲེལ་ཡོད་ སྲིད་བྱུས་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ཚུ་ག་ར་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་ ཟྱིན་བྲིས་ནང་འབག་འོངམ་ཨིན། ཐབས་བྱུས་འདི་གི་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་ཡར་རྒྱས་ལྟ་རྟོག་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ཐབས་བྱུས་ཟྱིན་བྲིས་འདི་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་ བཅུ་གཉིས་པ་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལས་ ༢༠༢༣ དང་འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་སྟེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ འདི་གིས་ འབྲེལ་ཡོད་ རྒྱལ་ཡོངས་ གྲུབ་འབྲས་ས་ཁོངས་གཙོ་ཅན་དང་བརྡ་མཚན་ཚུ་ གཙོ་རིམ་བཟུངམ་ཨིན། ༼ལེའུ་ བདུན་གྱི་བཅུད་དོན་ནང་གཟྱིགས་གནང༽ ཐབས་བྱུས་བྱུས་འདི་གིས་ བརྗོད་དོན་ཅན་གྱི་ལེའུ་ཚུ་ ལེའུ་ གཉིས་པ་ ས་གཞི་ དང་གསུམ་པ་ རླུང་ ལེའུ་བཞི་པ་ ཆུ་དང་ལྔ་པ་ ཚེ་སྲོག་ ནང་ཡོད་པའི་ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་ལས་དོན་ཚུ་ འབྲེལ་འཐུད་འབད་ཐོག་ལས་ འབྲེལ་ཡོད་སྲིད་བྱུས་དང་ཁྲིམས་ལུགས་འབྲེལ་མཐུན་ཅན་དང་ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་ ལམ་ལུགས་ཀྱི་ཐོག་ལས་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ལམ་སྟོན་འབད་ནིའི་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་ཡོདཔ་ཨིན། ལེའུ་འདི་གིས་ འབྲེལ་ཡོད་སྲིད་བྱུས་དང་བཅའ་ཡིག་ དེ་ལས་ ཁྲིམས་ལུགས་དང་ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་བཅུ་གཉིས་དང་འབྲེལ་ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་ལས་དོན་ཚུ་ ནུས་ཤུགས་ཅན་འབད་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ དགོ་པའི་ ཆ་རྐྱེན་ཚུ་ གི་སྐོར་ལས་ འབྲེལ་བ་འཐབ་ཨིན།

མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་འབྲེལ་བའི་འཆར་གཞི་དང་ལས་རིམ་ཚུ་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་་འབད་ནི་ནང་ ལག་ལེན་ནུས་ཤུགས་ཅན་བཟོ་ནི་ནང་ ལྷན་ཁག་དང་ལས་ཁུངས་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་ལས་སྡེ་ རྫོང་ཁག་དང་ཁྲོམ་སྡེ་ དེ་ལས་ རྒེད་འོག་ཚུ་གི་བར་ན་འབྲེལ་མཐུན་དང་ མཉམ་འབྲེལ་དགོཔ་ཡོད། གཞུང་གི་ལས་སྡེ་མང་ཤོས་དང་གཅིག་ཁར་འབྲེལ་བ་ཡོད་མི་དང་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཡར་རྒྱས་དང་ཉམས་སྲུང་ དེ་ལས་སྲུང་སྐྱོབ་དང་འབྲེལ་བའི་གནད་དོན་ཚུ་ འབྲེལ་གཏོགས་དང་ གྲྲོས་ཆད་བཏོན་ནིའི་འགན་དབང་མཐོ་ཤོས་ཡོད་མི་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་ལུ་ ལསརིམ་ཚུ་མཉམ་འབྲེལ་འབད་ནི་གི་འགན་ཁུར་ཕོགཔ་ཨིན། སྲིད་བྱུས་ཀྱི་ཐབས་ལམ་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ཀྱི་ཐབས་ལམ་གྱི་བར་ནང་ བྱ་སྟབས་མ་བདེཝ་རེ་བྱུང་པ་ཅིན་ ལེའུ་དང་པའི་ནང་གྲྲོས་བཤད་འབདེ་ཡོད་མི་དང་རྩ་ཁྲིམས་ཆེན་མོ་གི་ལམ་སྟོན་འབད་ཡོད་པའི་ གལ་གནད་ཆེ་བིའ་གཞི་བཀོད་དང་གཅིག་ཁར་ ཐབས་ལམ་གཅིག་ ཡང་ན་མང་རབ་སྟོན་ཐོག་ལས་ དཀའ་ངལ་ཚུ་བསལ་ནིའི་དོན་ལུ་ གཞུང་གི་འབྲེལ་ཡོད་ལས་སྡེ་ཡང་ན་ གཞུང་མིན་ལས་ཚོགས་ཚུ་གིས་ རྒྱལ་ཡོངས་

མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱི་གནང་བ་བཀོད་དགོཔ་ཁག་ཆེཝ་ཨིན། དེ་དང་གཅིག་ཁར་ གཞུང་གི་ལས་སྡེ་མང་རབ་གཅིག་གི་འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་འགན་ཁུར་དང་ ལཱ་འགན་ དེ་ལས་ འགན་དབང་ཚུ་ གི་བསམ་ཞིབ་གཅིག་མཚུངས་ཡོད།

ལེའུ་འདི་གིས་ ལེའུ་གཉིས་པ་དང་གསུམ་པ་ དེ་ལས་ བཞི་པ་དང་ལྔ་པ་ནང་ལུ་ཡོད་པའི་ ཐབས་བྱུས་ཅན་གྱི་ལས་དོན་ཚུ་ནུས་ཤུགས་ཅན་འབད་ ལག་ལེན་འཐབ་ནིའི་དོན་ལུ་དགོ་པའི་ཆ་རྐྱེན་མང་རབ་ཅིག་གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན། གོང་ལུ་བཀོད་དེ་ཡོད་པའི་ གཞུང་གི་འགན་དབང་ཚུ་མཉམ་འབྲེལ་དང་ གཞི་མཐུན་བཟོ་ནི་ཁག་ཆེ་བའི་སྐོར་དང་གྲལ་ གཤམ་ལུ་བཀོད་དེ་ཡོད་པའི་ ས་ཁོངས་ཚུ་དང་འབྲེལ་ ཆ་རྐྱེན་ཚུ་ངོས་འཛིན་འབད་ཚུགས། དེ་ཡང༔

ཀ༽ སྲིད་བྱུས་ཀྱི་ཁྱད་པར་དང་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་དང་འབྲེལ་བའི་ གདོང་ལེན་ཚུ་གི་ དཀའ་ངལ་བསལ། ཁ༽ ལྟ་རྟོག་དང་གནས་སྡུས་ དེ་ལས་བརྡ་དོན་གྱི་ལམ་ལུགས་ཡར་རྒྱས་གཏང། ག༽ གཞུང་སྐྱོང་དང་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་ཐབས་ལམ་སྒྲིགང༽ གཞུང་མིན་ལས་ཚོགས་ཀྱི་མཉམ་འབྲེལ་ རྩ་བརྟན་བཟོ། ཅ༽ དཔལ་འབྱོར་བརྩི་མཐོང་གི་ཐབས་ལམ་ ལག་ལེན་འཐབ། ཆ༽ མི་ངོ་དང་ གཙུག་སྡེ་གི་འོས་འབབ་དང་ལྕོགས་གྲུབ་ གོང་འཕེལ་གཏང། ཇ༽ མི་མང་གོ་བརྡ་དང་ཤེས་ཡོན་ དེ་ལས་ སྐུལ་ཁྱབ་བརྡ་སྤྲོད་ཚུ་འགོ་འདྲེན་འཐབ། ཉ༽ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་དེ་ཡོད་པའི་ ཞིབ་འཚོལ་ཚུ་ནང་ སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་ཤེས་རབ་དང་ ཚན་རིག་ལག་ལེན་དངོས་འཐབ་འབད།

ཀ༽ སྲིད་བྱུས་ཀྱི་ཁྱད་པར་དང་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་དང་འབྲེལ་བའི་ གདོང་ལེན་ཚུ་གི་དཀའ་ངལ་བསལ། རྒྱལ་ཡོངས་དང་ལུང་ཕྱོགས་ དེ་ལས་རྫོང་ཁག་གི་གནས་ཚད་ནང་ གྲྲོས་འཛོམས་ཚུ་འགོ་འདྲེན་འཐབ་པའི་སྐབས་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་ལྷན་ཙོགས་ཀྱིས་གཞུང་གི་འགོ་དཔོན་ཚུ་དང་ གཞུང་མིན་ལས་ཚོགས་ཚུ་གི་འཐུས་མི་ཚུ་ལས་ སྲིད་བྱུས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ཐོན་པའི་ ས་ཁོངས་ཚུ་གི་ནང་འདེབས་ཚུ་ ཐོབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ལས་ཕར་ སྲིད་བྱུས་གསརཔ་དང་བཅའ་ཡིག་ དེ་ལས་ཁྲིམས་ལུགས་ཚུ་ བརྩམ་དགོཔ་ ཡང་ན་ དགོས་འདོད་དང་འབྲེལ་བའི་གདོང་ལེན་ཚུ་བསལ་ནིའི་དོན་ལུ་ ཐབས་བྱུས་དང་འཆར་གཞི་ དེ་ལས་ ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས་ཚུ་ གསར་

143

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma Tshering, NEC

བཏོན་དགོཔ། དེ་ཡང༔༡ གནས་སྟངས་མང་རབ་ཅིག་ནང་ གནས་ཚད་དམ་དྲགས་

དང་ཉེས་བྱ་མཐོ་དྲགས་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་འོས་འབབ་ སྒྲིང་སྒྲིངབཟོ་ནིའི་དོན་ལུ་།

༢ ལཱ་འགན་དང་འགན་དབང་ཚུ་ གཅིག་མཚུངས་ཡོད་མི་དང་ཁ་གསལ་མེད་མི་ཚུ་ཧིང་སངས་ས་བཟོ་ནི་གི་དོན་ལུ།

༣ ནུས་ཤུགས་ཅན་གྱི་ འབྲེལ་མཐུན་ཡོད་པའི་སྲིད་བྱུས་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་དོན་ལུ་ ཕན་ཚུན་གྱི་མཉམ་འབྲེལ་ རྩ་བརྟན་བཟོ་ནིའི་དོན་ལུ།

༤ སྲིད་བྱུས་ཀྱི་བྱ་སྟབས་མ་བདེཝ་དང་ སྲིད་བྱུས་མ་སྒྲིགཔ་ཡོད་པ་ད་ སྲིད་བྱུས་མཐུན་སྐྲིག་དང་ གཅིག་མཚུངས་བཟོ་ནི།

༥ དཀའ་ངལ་མ་བསལ་བ་ལུས་མི་ ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་གདོང་ལེན་ཚུ་བསལ་ནི་གི་དོན་ལུ།

རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཐབས་བྱུས་ གྲྲོས་བསྟུན་ཞལ་འཛོམས་ཅིག་འབད་ ཚོགས་ཏེ་ཡོད་པའི་ ལུང་ཕྱོགས་ཀྱི་ཞལ་འཛོམས་ཚུ་ནང་ གནད་དོན་གཙོ་གཅིག་ཐོན་ཏེ་ཡོད། འདི་ཡང་ ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་དང་ཁྲིམས་ལྡན་གྱི་ཐབས་ལམ་ཚུ་ མང་ཤོས་ཅིག་ར་ མ་སྒྲིགཔ་དང་ རྒྱབ་འགལ་ཅན་ཅིག་ཡོདཔ་ཨིན་མས། ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ སྲིད་བྱུས་ཚུ་ བསྐྱར་གསོ་འབད་ནི་དང་ སྲིད་བྱུས་ཚུ་གསརཔ་བརྩམ་ནི་ དེ་ལས་ མ་མཐུན་པའི་གནས་སྟངས་ཚུ་ མཐུན་སྒྲིག་འབད་ནི་དང་དཀའ་ངལ་བསལ་ནི་གི་ ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ཚུ་ གསལ་སྟོན་འབད་བའི་ཐོག་ལས་ གནས་སྟངས་མང་རབ་ཅིག་ནང་ སྲིད་བྱུས་ཚུ་ གཅིག་མཚུངས་བཟོ་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་

སྟངས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱི་ རྒྱབ་སྐྱོར་གི་ཐོག་ལས་དང་ གཞུང་གི་གནས་ཚད་མ་འདྲ་བའི་ ལས་སྡེ་ཚུ་གི་འགན་དབང་དང་ལཱ་འགན་ཚུ་ཁ་གསལ་བཟོ་སྟེ་ སྲིད་བྱུས་ཚུ་གཅིག་མཚུང་བཟོ་མི་འདི་གིས་ ལས་སྡེ་ཚུ་གི་བར་ན་ གཅིག་མཐུན་དང་གྲུབ་འབྲས་ དེ་ལས་ མཉམ་འབྲེལ་ཚུ་ སྒྲུབ་་ནི་ནང་ཕན་ཐོག་བྱུང་ཚུགས།

ཐད་ཀར་དུ་ རྒྱལ་ཡོངས་དང་ས་གནས་གཞུང་སྐྱོང་ དེ་ལས་ས་གནས་ཀྱི་བདག་སྐྱོང་གི་བར་ན་ མཉམ་འབྲེལ་དང་ གྲུབ་འབྲས་ དེ་ལས་ འབྲེལ་མཐུན་ཚུ་ཡར་རྒྱས་གཏང་དགོ་པའི་ དགོས་འདོད་ཚུ་གཙོ་རིམ་བཟུང་སྟེ་ཡོད། ལས་སྣ་ཚུ་གིས་ སྲིད་བྱུས་དང་འབྲེལ་བའི་སྟབས་མ་བདེཝ་ བསལ་ནིའི་ལས་སྣ་ཚུ་ ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་དང་ ཐོན་སྐྱེས་མཁོ་སྒྲབ་འབད་ནི་ དེ་ལས་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་ནང་ མཉམ་འབྲེལ་གྱི་གཞི་རྟེན་ཅིག་ བཟོ་ཚུགས།

དམིགས་བསལ་གྱི་གདོང་ལེན་དང་ ཁྱད་པར་ཚུ་གཤམ་ལུ་ངོས་འཛིན་འབད་མི་ཚུ་གིས་ མི་ངོ་དག་པ་ཅིག་ ཡང་ན་ མི་སྡེ་ནང་གི་ཚོང་སྡེ་ཚུ་གིས་ བསམ་འཆར་ཚུ་གཟུགས་བརྣན་འབད་འོང། གནད་དོན་འདི་ཚུ་ གྲྲོས་བསྟུན་འབད་བའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན། སྲིད་བྱུས་ཀྱི་བྱ་སྟབས་མ་བདེཝ་ཚུ་བསལ་ནི་དང་ གྲྲོས་མཐུན་གཅིག་གུར་ལྷོད་ནི་གི་དོན་ལུ་ མི་མང་གི་རྩོད་འགྲན་འབད་དགོཔ་ཡོདཔ་འོང། གནད་དོན་འདི་ལས་བརྟེན་ ལེའུ་འདི་ནང་ གོང་པ་མདུན་དུ་བསྐྱོད་ནི་གི་ཆ་ཤས་ཅིག་སྦེ་བརྩི་ནི་དང་ཆ་འཇོག་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ གྲྲོས་འཛོམས་ཚུ་ལས་བྱུང་བའི་ གནས་སྐབས་དང་ གྲྲོས་འཆར་གསརཔ་ཚུ་ གཟུགས་བརྣན་འབད་ནི་གི་ གྲྲོས་ཐག་ཆོད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། མ་འོངས་གསར་འཚོལ་དང་ལས་སྣ་ཚུ་གི་

144

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

གྲྲོས་འཆར་བཟུམ་ཅིག་འབད་ གྲྲོས་བསྟུན་གྱི་བྱ་རིམ་ནང་ལས་ཐོན་པའི་ གནས་སྐབས་ཚུ་ གཤམ་ལུ་བཀོད་དེ་ཡོད།

སའི་བརྗོད་དོན་ནང་གི་གྲྲོས་འཆར། • སོ་ནམ་ཞིང་ལམ་བཏོན་ནིའི་དོན་ལུ་ བྱིན་ཏེ་ཡོད་པའི་ས་

གི་ཚབ་སྦེ་ སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་འབད་ནི་གི་འོས་འབབ་ཡོད་པའི་ས་ འདྲ་མཉམ་སྦེ་བྱིན་ནིའི་དོན་ལུ་ སའི་བཅའ་ཡིག་ བསྐྱར་ཞིབ་ཀྱི་རྒྱབ་བརྣན་འབད་ཡོདཔ།

• ས་གཞི་ཚུ་ རང་བཞིན་གྱི་རྐྱེན་ངན་ས་རུད་དང་ཆུ་རུད་ལ་སོགས་པ་ཚུ་གིས་ མེདཔ་གཏང་སྟེ་ཡོད་མི་ཚུ་ལུ་ ས་བརྗེ་སོར་འབད་ཐབས་ལུ་ རྒྱལ་ཡོངས་ས་ཆ་ལྷན་ཚོགས་དང་ སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག་གཉིས་ མཉམ་འབྲེལ་གྱི་ཐོག་ལས་ བརྟག་ཞིབ་དང་གནང་བ་བྱིན་ནི།

• འབྲེལ་ཡོད་ཁྲིམས་ལུགས་ཚུ་གིས་ སའི་རྒུད་འཐུས་ཀྱི་དངུལ་འབྲེལ་ ཐག་བཏོག་ནི་གི་དོན་ལུ་ སའི་བཅའ་ཡིག་ བསྐྱར་ཞིབ་ཀྱི་རྒྱབ་བརྣན་འབད་ཡོདཔ།

• སྥྲོད་བཏུབ་པའི་ས་ཞིང་སྟོངམ་བཞག་ནི་བཀག་ནི་ ཆུ་ཞིང་ནང་ སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་སྣ་ཚོགས་ལག་ལེན་བཀག་དམ་།༼ཤིང་འབྲས་ལྡུམ་ར་སོགས་བཀག་དམ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ལཱ་ཚུ་ འོས་འབབ་དང་འཁྲིལ་ ་འབད་བཅུག་ནིའི་དོན་ལུ་ སའི་བཅའ་ཡིག་ བསྐྱར་ཞིབ་ཀྱི་རྒྱབ་བརྣན་འབད་ཡོདཔ།

• ཐོན་ཁུངས་ཆེ་བའི་ ས་ཁོངས་༼ཆུ་ཞིང༽ སྲུ ང་ སྐྱོ བ ས ་འབད་ནི་ནང་ སའི་བཅའ་ཡིག་ བསྐྱར་ཞིབ་ཀྱི་རྒྱབ་བརྣན་འབད་ཡོདཔ།

• ས་གླ་ཁར་གཏང་ནིའི་ ལམ་ལུགས་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་དོན་ལུ་ སའི་བཅའ་ཡིག་ བསྐྱར་ཞིབ་ཀྱི་རྒྱབ་བརྣན་འབད་ཡོདཔ།

• ས་ཆ་ཧམ་འཛུལ་གྱི་ངོས་ཚིག་ཁ་གསལ་སྦེ་བརྗོད་ནི། འཕྲུལ་རིགས་ཚུ་ལག་ལེན་འཐབ་སྟེ་ ལྟ་རྟོག་འབད་ནི་དང་ས་ཆ་ཧམ་འཛུལ་གྱི་གནས་སྟངས་ཚུ་ གདོང་ལེན་འབད་ཐོག་ལས་གཞུང་གི་ ས་ཆ་ཐོ་བཀོད་འབད་ནི། ས་ཆ་ཧམ་འཛུལ་བཀག་ནིའི་དོན་ལས་ བདེན་ཁུངས་བསྐྱལ་ཏེ་ཡོད་མི་ཚུ་ལུ་ གཞི་ཆགས་གཏན་འཇག་བའོ་ནི།

• བཟོ་གྲྭ་ཆེ་བ་དང་ ས་གཏེར་ལས་སྡེ་ཚུ་གི་ ས་གཤིས་ཀྱི་གཡུས་ཚན་ དང་ལེན་འབད་ནི་གི་འོས་འབབ་ བརྟག་ཞིབ་འབད་ནི།

• ཁྱིམ་གྱི་ཐོག་ཚད་ཀྱི་གནང་བ་བརྩི་ སྒྲིང་ཁྱིམ་གྱི་བཅའ་ཡིག་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ བསྐྱར་གསོ།

• ལག་ལེན་དྲག་ཤོས་དང་ལེན་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ལུ་གནས་ཐབས་ལུ་ གཞི་ཆགས་ཀྱི་འཆར་གཞི་གསརཔ་གི་ ཡོངས་རྫོགས་ལྟ་རྟོག་དང་དབྱེ་ཞིབ་ཀྱི་གཞི་བཀོད་ གསར་བཟོ། དཔེར་ན་ འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་ནུས་ཤུགས་བཟོ་བཀོད་འབད་ནི་དང་ ས་ཡོམ་དང་རླུངས་འཚུབ་དང་འབྲེལ་བའི་ བཟོད་བསྲན་སོགས།

• སྒེར་གྱི་ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་ལས་སྡེ་ཚུ་ལུ་སྤྲོ་འཐུས་སྤྲོད་ནིའི་དོན་ལུ་ ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་གི་མང་དངུལ་བཞག་ཐོག་ལས་ རྒྱ་སྐྱེད་ལྡན་པའི་ བཟོ་མི་གི་འགན་ཁུར་ཐབས་ལམ་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས། གཞུང་དང་སྒེར་སྡེ་མཉམ་འབྲེལ་ཐོག་ལས་ གསར་བཏོད་ཚུ་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི།་

• ཕྱགས་སྙིགས་བསྡུ་ལེན་པ་ཚུ་ལུ་ སྤྲོ་འཐུས་ཚུ་བྱིན་ཐོག་ལས་ ཐབས་ལམ་གཞི་བཙུགས་དང་ ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་སེམས་ཤུགས་བསྐྱེད་བཅུག་ནི་གི་འཆར་གཞི་གསརཔ་ལག་ལེན་འཐབ་ནི།

• གློག་ཤུགས་ལུ་བརྟེན་པའི་ འགྲུལ་འཁོར་གྱི་ཕྱགས་སྙིགས་དང་འཕྲུལ་རིགས་ཕྱགས་སྙིགས་ཚུ་བརྩི་ ཕྱགས་སྙིགས་ མ་འདྲཝ་ཚུ་གི་དོན་ལུ་ སླར་བཟོ་དང་སླར་སྤྱོད་གྲ་སྒྲིག་གི་དོན་ལུ་ ཞིབ་འཚོལ་འགོ་འདྲེན་འཐབ་ནི་།

• རྩི་ས་གི་འཕྲུལ་ཁང་ཚུ་ནང་ ཕྱགས་སྙིགས་ལས་ཐོན་པའི་ བུད་རྫས་ལག་ལེན་གྱི་འོས་འབབ་དང་བརྟག་ཞིབ་ འགོ་འདྲེན།

• བཟོ་གྲྭ་གི་ལས་སྣ་ཚུ་གིས་ འོས་འབབ་ལྟ་རྟོག་དང་གྲྲོས་འཆར་བཀོད་དེ་ཡོད་པའི་ གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་གི་ རིམ་གི་གསག་པའི་ཕོག་ཤུགས་དབྱེ་ཞིབ་འབད་ཐོག་ རྫོང་ཁག་ག་ར་གི་དོན་ལུ་ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་གི་བརྟག་ཞིབ་འགོ་འདྲེན།

• ས་གཏེར་ས་ཁོངས་བསྐྱར་གསོ་དང་འབྲེལ་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་བརྟག་ཞིབ་དང་འབྲེལ་མཐུན་ རྩ་བརྟན་བཟོ་ནིའི་དོན་ལུ་ས་གཏེར་གྱི་སྲིད་བྱུས་བསྐྱར་ཞིབ།

• མི་སེར་ལུ་ཞབས་ཏོག་མགྱོགས་དྲགས་སྦེ་སྤྲོད་ནི་དང་ ལྟ་རྟོག་འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་ནིའི་དོན་ལས་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་གཙོ་ཅན་བཞི་ནང་ ལུང་ཕྱོགས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཡིག་ཚང་ གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་ ཆ་འཇོག་འབད་ནི།

145

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཆུའི་བརྗོད་དོན་ནང་གི་གྲྲོས་འཆར། • བརྙན་འཁོར་དང་པར་ཆས་ གློག་སྒྲ་ སའི་ཆགས་ལུགས་

དེ་ལས་ ཆུ་དཔྱད་དང་ས་ཁམས་རིག་པའི་ བརྟག་ཞིབ་དང་ ཞིབ་འཚོལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ས་འོག་གི་ཆུ་ཡུན་བརྟན་ཕྱིར་བཏོན་འབད་ནིའི་དོན་ལས་ ཆུའི་ཁྱབ་ཚད་དང་ གཏིང་ག་དེ་ཅིག་ཡོད་ག་ གཏན་འཁེལ་འབད་བལྟ་ནི་གི་དོན་ལས་བརྟག་ཞིབ་ཡོངས་རྫོགས་འབད་ཐོག་ལས་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་གནས་ཚད་ནང་ཡོད་པའི་ ས་འོག་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེས་ཚུ་ཐོ་བཀོད་དང་སབ་ཁྲ་ དེ་ལས་ ཡོངས་རྫོགས་ཞིབ་འཚོལ་འགོ་འདྲེན་འཐབ།

• ས་འོག་ཆུ་ལེ་ཤ་ཕྱིར་ཐོན་འབད་ནི་དང་ གནོད་རྐྱེན་ཚུ་ མར་ཕབ་འབད་དེ་ས་འོག་ཆུའི་གོ་སྐབས་ཡར་སེང་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ ས་འོག་ཆུ་ཕྱིར་ཐོན་ ལམ་སྟོན་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ སྲིད་བྱུས་ཚུ་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི། ས་འོག་ཆུ་འདི་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ཐོན་སྐྱེད་ཅིག་ཨིན། ག་ལུ་གོ་སྐབས་འཐོབ་ཨིན་ན་དང་ ག་དེ་སྦེ་འཐོབ་ཨིན་ན ཚུ་གི་བཅའ་ཡིག་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ ག་གི་ལྟ་རྟོག་དང་ཚད་འཛིན་འབད་ནི་ཨིན་ན་ཚུ་ ག་དེ་སྦེ་འབད་ནི་ཨིན་ན་ཚུ་ ལན་རྐྱབ་དགོ་པའི་ གལ་གནད་ཆེ་བའི་དྲི་བ་ཅིག་སྦེ་ལུད་དེ་ཡོད།

• ཁྲོམ་ཁར་ལུ་ ས་འོག་ཆུ་ སླར་རྙེད་ཀྱི་ཐབསལམ་གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་ འོས་འབབ་བལྟ་རྟོག

• ཞིང་ཁ་ཆུར་འདྲེན་གྱི་ལག་ལེན་ལྟ་རྟོག་གི་བརྡ་མཚན་གཞི་བཙུགས་དང་ ཆུ་གི་ཚོགས་པ་བཟོ་ནི་དང་ལག་ལེན་གྱི་བཅའ་ཡིག་ཁ་གསལ་བཟོ་ནི།

• ཆུར་འདྲེན་དང་སྲིད་བྱུས་གཞན་ཚུ་གི་བར་ན་ ཁྱད་པར་ངོས་འཛིན་དང་དཔྱད་ཞིབ་དང་ འདི་གི་དཀའ་ངལ་བསལ་ནིའི་དོན་ལས་རྒྱབ་བརྣན་འབད་ནི་གི་དོན་ལུ་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་ཞིབ་འཚོལ་ཅིག་འགོ་འདྲེ་འཐབ།

• སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཞབས་ཏོག་འཆར་གཞི་གི་ མཐར་འཁྱོལ་ཅན་གྱི་གླ་འཐུས་ཅོག་གཅིག་བཟོ་ནིའི་དོན་ལས་ ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས་གསར་སྟོན་དང་རྒྱལ་ཁབ་ནང་འཁོད་ཀྱི་ཐབས་ལམ་གྱི་ཐོག་ལས་ ཆུའི་ཐོན་སྐྱེས་ཚུ་ བསྐྱར་གསོ་འབད་ནི་ཚུ་འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་ནི།

• བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་ཁང་ཚུ་ལུ་ ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ གཙོག་ཆུ་ཕྱིར་བཏོན་འབད་ནི་དང་ ཁྲལ་ཡར་སེང་དངཆུ་བཙོག་པ་བཟོ་མི་ལུ་ཡང་ ཉེས་བྱ་ཡར་སེང་རྐྱབ།

• ཆུ་དང་འབྲེལ་བའི་དཀའ་ངལ་བསལ་ནི་དང་ ཆུ་འདྲན་

འདྲ་འབད་ བགོ་བཤའ་རྐྱབ་ནི་ དེ་ལས་ ཡུན་བརྟན་འཛིན་སྐྱོང་འབད་ཐབས་ལུ་ ཁྱད་འཕགས་ཆན་གྱི་རང་དབང་ཡོད་པའི་ ཆུ་འཛིན་སྐྱོང་གི་དབང་འཛིན་གསརཔ་ གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་གི་འོས་འབབ་བརྟག་ཞིབ་འབད།

རླུང་གི་བརྫོད་དོན་ནང་གི་གྲྲོས་འཆར། • མེ་རླུང་རྒྱ་རྫི་གོང་ཚད་མར་ཕབ་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་བསྐྱར་ཞིབ།

ཁག་གཉིས་སྦེ་འཐོབ་སྲོལ་ཡོད་པའི་ མེ་རླུང་རྒྱ་རྫི་གི་ལམ་ལུགས་ མེདཔ་བཟོ་ནི་དང་ག་ར་གོང་ཚད་མར་ཕབ་ཐོག་ལས་བཙོང་ནི་ ཡང་ན་ གྲྲོང་གསེབ་ཚུ་ནང་རིན་གོང་མར་ཕབ་འབད་མི་རྐྱངམ་ཅིག་བཙོང་ནི་ གི་ལམ་ལུགས་འདི་གིས་ཕོག་ཤུགས་ཚུ་འཚོལ་ཞིབ་འབད་ནི།

• གཙོག་རླུང་ལེ་ཤ་ཐོན་པའི་འགྲུལ་འཁོར་ཡང་ན་ ཌི་ཛལ་ལུ་བརྟེན་པའི་འགྲུལ་འཁོར་ཚུ་ ནང་འདྲེན་འབད་ནི་ནང་ སེམས་ཤུགས་ཉམས་བཅུག་ནི་གི་དོན་ལུ་ ཁྲལ་མཐོ་དྲགས་སྦེ་བཀལ་ནི་དང་གྲལ་ འགྲུལ་འཁོར་ནང་འདྲེན་ཁྲལ་གྱི་ལམ་ལུགས་ བསྐྱར་ཞིབ་འབད།

• དུ་རླུང་ཉུང་སུ་ཐོན་པའི་ འགྲུལ་འཁོར་ དཔེར་ན་ གློག་ཤུགས་ཀྱི་ཐོག་ལས་འགྱོ་མི་ འགྲུལ་འཁོར་ཚུ་གི་ གོང་ཚད་མར་ཕབ་འབད་ནིའི་ ལམ་ལུགས་གསརཔ་ དབྱེ་ཞིབ།

• འགྲུལ་འཁོར་ཚུ་ལས་ དུ་རླུང་མཐོ་ཤོས་ཀྱི་ཚད་ གྲྲོས་འཆར་བཀོད་དེ་ཡོད་པའི་རྒྱབ་བརྣན་ རྫེས་སུ་འབྲང། སོར་སྒྱུར་གྱི་དུས་ཚད་ལུ་ ས་སྣུམ་གྱི་བུད་རྫས་ལག་ལེན་འཐབ་པའི་ འགྲུལ་འཁོར་ཚུ་ལས་ འཚིག་རླངས་ བརྒྱ་ཆ་ ༤་༥ ལས་ ༡་༥ འགྱོ་ནི་དང་ མཐའ་མཇུག་ ༠་༥ ཚུན། ཌི་ཛལ་ལག་ལེན་འཐབ་པའི་ འགྲུལ་འཁོར་གི་ དུ་པ་གི་ཚད་གཞི་ ཧེ་ཊྱིཇི་ ༧༠ ལས་ ༦༥ ཚུན། མཐའ་མཇུག་ལུ་ ༥༠ ཚུན་གནས་དགོ།

• སྒེར་སྡེ་འབྲེལ་ཁ་མ་གཏོགས་པར་ འགྲུལ་འཁོ་ར་གྱི་ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་ལྟ་རྟོག་གི་ལམ་ལུགས་ཀྱི་འགན་དབང་ གཞུང་ལུ་ཕོགཔ་བཟོ།

• རླུང་ནང་རྡུལ་ཕྲན་གྱི་ཚད་ པི་ཨེམ་ ༢་༥ དང་ ༡༠ ཚུ་བརྩི་ ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཚད་གཞི་ བསྐྱར་ཞིབ།

• མི་གི་གཟུགས་ལུ་གནོད་པ་མི་འོང་ནི་གི་དོན་ལས་ ཁྱིམ་ནང་གི་རླུང་གི་གཙོག་གྲིབ་ཀྱི་གནས་ཚད་ཡར་རྒྱས་

146

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma Tshering, NEC

གཏང་ནིའི་དོན་ལས་ དབྱེ་ཞིབ།• བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་ཁང་ཚུ་གིས་ གཙང་སྦྲ་ལྡན་པའི་ འཕྲུལ་

རིགས་ཚུ་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་བཅུག་ནིའི་དོན་ལས་ དངུལ་འབྲེལ་གྱི་སྤྲོ་འཐུས་ དཔེར་ན་ ཁྲལ་ཡངས་ཆག་གཏང་ནི་གི་ འོས་འབབ་བརྟག་ཞིབ།

• ཁྲིམས་ལས་འགལ་མི་ཚུ་ལུ་ ཉེས་བྱ་སྦོམ་བཀལ་ཐོག་ལས་ ཕྱགས་སྙིགས་ག་ལྷོད་སར་ མེ་གཏང་ནི་བཀག་དམ་དང་ལྟ་རྟོག་གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་འོས་འབབ་ རྩ་བརྟན་བཟོ།

ཚེ་སྲོག་གི་བརྗོད་དོན་ནང་གི་གྲྲོས་འཆར། • རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་གི་ གནོད་རྐྱེན་རྐྱབ་སྟེ་ཡོད་པའི་

ལོ་ཐོག་ལུ་ རི་དྭགས་གཏན་འབེབ་མང་དངུལ་གྱི་ཐོག་ལས་ རྒུད་འཐུས་སྤྲོད་དེ་གོང་འཕེལ་གཏང་མི་ གཟུགས་བརྣན་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ སྒོ་ནོར་གྱི་སྲིད་བྱུས་དང་བཅའ་ཡིག་བསྐྱར་ཞིབ།

• གནམ་གཤིས་འགྱུར་འབྲེལ་ལས་བརྟེན་པའི་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་དང་ རླུང་འཚུབ་ཀྱི་གནོད་རྐྱེན་རྐྱབ་ཡོད་པའི་ ལོ་ཐོག་ཚུ་གི་རྒུད་འཐུས་སྤྲོད་ནའི་ འཆར་གཞི་དང་ལམ་ལུགས་རྒྱ་སྐྱེད་ དང་ལེན་དང་ཆ་འཇོག།

• རི་དྭགས་ཚུ་འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་ཡར་རྒྱས་དང་འབྲེལ་མཐུན་ དེ་ལས་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཧམ་འཛུལ་བཀག་དམ་འབད་ནི་གི་དོན་ལུ་ ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་རི་དྭགས་འཛིན་སྐྱོང་ཡར་རྒྱས།

• རྒྱལ་ཁབ་ནང་ན་འོང་ནི་གི་དོན་ལུ་ སྔོན་མ་ལས་ར་ཞུ་

ཡིག་བཙུགས་ནི་དང་ ཉིན་ལྟར་གི་བལྟ་བཤལཔ་གི་གངས་ཁ་ ཚད་འཛིན་འབད་ནི་ཚུ་དང་ལེན་འབད་དེ་ ལུང་ཕྱོགས་ཀྱི་བལྟ་བཤལཔ་ཚུ་ནང་ན་འཛུལ་ཞུགས་དང་ ཕྱིར་ཐོན་གྱི་ བཅའ་ཡིག་དང་`ཁྲིམས་ལུགས་ དུས་མཐུན་བཟོ་ནི་གི་དོན་ལུ་ བལྟ་བཤལ་གྱི་སྲིད་བྱུས་ ལྷག་པར་དུ་ གོང་འཕེལ།

• དཀའ་ངལ་ཅན་གྱི་སེམས་ཅན་གྱི་གྲངས་ཁ་ ཡར་འཕར་ཚད་འཛིན་འབད་ནིའི་དོན་ལུ འཁྱམ་སྡོད་པའི་སེམས་ཅན་ཚུ་གི་དོན་ལུ་ སྲིད་བྱུས་གསརཔ་ ཡང་ན་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་གནས་ཚད་ལུ་ ཤ་གཅད་ཉུང་ཤོས་འབད་བའི་ལམ་ལུགས་བསྐྱར་གསོ།

ཁ༽ བལྟ་རྟོག་དང་གནས་སྡུས་ དེ་ལས་ བརྡ་དོན་གྱི་ལམ་ལུགས་ཡར་་རྒྱས་གཏང།འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ ཕྱོགས་སྣ་མང་བའི་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཆིངས་ཡིག་གི་རྒྱལ་སྤྱིའི་ཁེ་ལེན་ཚུ་དང་གནས་ལུགས་དང་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་གི་ཡར་རྒྱས་ལྟ་རྟོག་ དེ་ལས་ སྲིད་བྱུས ་བཅའ་ཡིག་ དང་ཁྲིམས་ལུགས་ཚུ་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་དང་ བལྟ་རྟོགས་ཚུ་གི་ལཱ་འགན་ གཞུང་གི་ལས་སྡེ་མང་རབ་ཅིག་ལུ་ ཕོགཔ་ཨིན།༼ལེའུ་དང་པ་ནང་གཟྱིགས་གནང༽སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལུ་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ གནས་སྡུད་ དགོས་འདོད་ བརྟག་ཞིབ་འདི་ཡང་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ལྷན་ཚོགས་ཀྱིས་ མཇུག་བསྡུ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ རྒྱལ་ཡོངས་དང་ རྒྱལ་སྤྱིའི་འགན་ཁུར་ཚུ་ སྙན་ཞུ་འབད་ནི་དང་ སྙན་ཞུའི་ས་ཁོངས་ནང་ གཙུག་སྡེའི་ གཞི་བཀོད་ གཞི་བཙུགས་

147

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

འབདཝ་ཨིན། བརྟག་་ཞིབ་འདི་གིས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་གནས་སྡུས་དང་ བརྡ་དོན་ལག་ལེན་འཐབ་མི་གཙོ་ཅན་ཚུ་དང་ ལག་ལེན་འཐབ་པའི་སྡེ་ཚན་ཚུ་གི་གདོང་ལེན་བྱུང་བའི་ དགོས་འདོད་ཚུ་ངོས་འཛིན་དང་ དེ་ལས་ གནས་སྡུས་ཡོད་ལུགས་དང་ བརྡ་མཚན་ ལམ་ལུགས་ཚུ་ གཙོ་རིམ་བཟུངམ་ཨིན།

མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་གི་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འཇོན་ཐངས་ཅན་དང་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ལས་དོན་ཚུ་ མཐར་འཁྱོལ་ཅན་ཅིག་སྦེ་ ལག་ལེན་འཐབ་ནི་ནང་ གདོང་ལེན་དང་དཀའ་ངལ་ཆེ་ཤོས་ར་ གནས་སྡུས་དང་ བརྡ་དོན་འཛིན་སྐྱོང་མ་ལང་མི་འདི་ཨིན། རླུང་གི་སྤུས་ཚད་ལྟ་རྟོག་གི་ས་ཁོངས་གཙོ་ཅན་ནང་དཔེ་ཚུ་ མཐོང་ཚུགས་ སྔོན་མའི་དུས་ལུ་ ཐབས་བྱུས་ཅན་གྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ རླུང་གི་སྤུས་ཚད་ལྟ་རྟོག་འབད་ནི་གི་འཕྲུལ་ཆས་མེད་ནི་འདི་གིས་ བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་ཁང་ཚུ་ནང་ལས་འཐོན་པའི་ ནག་རླུང་དང་གཙོག་ཆུ་ཚུ་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ གི་གནས་ཚད་དང་ གནས་ལུགས་ཚུ་བལྟ་ནི་ནང་ གདོང་ལེན་ཅན་ཅིག་འབད་བྱུང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། ༼ལེའུ་གསུམ་པ་ནང་གཟྱིགས་གནང༽ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་འགྱུར་བ་དང་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་གི་གཙོག་གྲིབ་ཚུ་གི་གནས་ཚད་ཚུ་ འོས་འབབ་ལྡན་ཏོག་གོ་འབད་ བརྟག་ཞིབ་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་བའི་ གཞི་བཙུགས་ཀྱི་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་བརྡ་དོན་ཁ་གསལ་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་བཟུམ་གི་ཐབས་ལམ་དང་ བརྡདོན་ཚུ་ལངམ་སྦེ་མེདཔ་ཨིན། འདི་དང་གཅིག་ཁར་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ སྤྱི་སྲོལ་ལྟར་ གནས་སྡུས་བསྡུ་ལེན་འབད་ནི་འདི་ འཕྲལ་ཁམས་ཅིག་ཁར་འགོ་བཙུགས་སྟེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ གནས་སྡུས་ཚུ་ཡང་ མ་འོངས་ཀྱི་འཆར་གཞི་དང་ལཱ་ཚུ་གི་དོན་ལུ་ ཕན་ཐོག་ཅིག་མེདཔ་ཨིན།

ལག་ལེན་འཐབ་པའི་ སྡེ་ཚན་ཚུ་གི་ གནས་སྡུས་བསྡུ་ལེན་དང་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་གནས་སྡུས་ ལག་ལེན་གྱི་བརྟག་ཞིབ་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ཅན་མ་ འདི་ནང་ སྙན་ཞུ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ གདོང་ལེན་ཚུ་ཡང་ འཕྲུལ་རིགས་ཀྱི་རིག་རྩལ་དང་ ཅ་ཆས་མེདཔ་༼སྙན་ཞུ་གི་དོན་ལུ་ བརྟ་ཞིབ་འབད་བའི་ ལན་རྐྱབ་མི་བརྒྱ་ཆ་ ༨༩ དང་འཁྲིལ༽མི་སྟོབས་དང་ འཆར་དངུལ་མ་ལང་བའི་དཀའ་ངལ་བརྒྱ་ཆ་ ༼༨༣༽ཨིན་མས། སྙན་ཞུ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ གདོང་ལེན་གཞན་ཚུ་ཡང་ འགན་དབང་ཚུ ་ཁ་གསལ་མེདཔ་དང་ བརྡ་མཚན་ཚུ་ལེགས་ཤོམ་མེད་མི་ དེ་ལས་ གནས་སྡུས་བསྡུ་ལེན་གྱི་གཞི་བཀོད་ གཅིག་མཚུངས་མེདཔ་དང་ མ་

ལང་མི་ཚུ་ཨིན། དམིགས་བསལགྱི་ལས་སྡེ་ཚུ་གི་དགོས་མཁོ་གི་དོན་ལུ་ གནས་སྡུས་ཚུ་བསྡུ་ལེན་འབད་དེ་ ཡོད་མི་ཚུ་ མི་མང་ལུ་ཁྱབ་སྟེ་མེདཔ་ཨིན། དེ་དང་གཅིག་ཁར་ ཚོང་ལས་ཚུ་གི་འབྲེལ་གཏོགས་དང་ གནས་སྡུས་བསྡ་ལེན་འབད་མི་དང་ ལག་ལེན་འཐབ་མི་ཚུ་གི་བར་ན་ མཉམ་འབྲེལ་ཚུ་ལངམ་སྦེ་མེདཔ་མཐོང་ཡོདཔ་ཨིན།

གནས་སྡུས་དང་འབྲེལ་བའི་ དམིགས་བསལ་གྱི་འགོ་འདྲེན་དང་འབྲེལ་བའི་དཀའ་ངལ་ཚུ་ གཤམ་ལུ་ཡོད་མི་ཚུ་གྲངས་ཚུ་བཙུགས་ནིའི་དོན་ལུ་ སྙན་ཞུ་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་

• གནས་སྡུས་བསྡུ་ལེན་ནང་གཙུག་སྡེ་གི་འགན་དབང་ཚུ་ གཅིག་མཚུངས་མཚམས་ཅིག་འགྱོ་ཡོདཔ། དེ་ཡང་ གནས་སྡུས་ཚུ་ འགྱུར་བཅོས་དུམ་གྲ་རེ་་འབད་དེ་ཡོད་རུང་ འདྲ་སུ་ཅིག་སྦེ་ར་ཡོདཔ་ཨིན།

• ཁྱད་འཕགས་ཅན་གྱི་ཅ་ཆས་དང་འཕྲུལ་རིགས་གི་རིག་རྩལ་ དེ་ལས་ མི་སྟོབས་མེད་མི་ལས་བརྟེན་ དབྱེ་དཔྱད་དང་དོན་འགྲེལ་གཅིག་མཚུངས་མེདཔ་དང་མཇུག་སྡུས་ཚུ་ལེགས་ཤོམ་མེ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན།

• གནས་སྡུས་བསྡུ་ལེན་དང་དབྱེ་དཔྱད་འབད་ནི་ནང་ འཆར་དངུལ་ལངམ་མེད་མི་དང་ འཆར་དངུལ་བགོ་བཀྲམ་གྱི་དོན་ལུ་ གཞུང་གི་བྱ་རིམ་ཚུ་རིངམ་ཡོད་མི།

• དམིགས་བསལ་གྱི་ལས་འགུལ་ཚུ་གི་དོན་ལུ་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་གནས་སྡུས་ཚུ་གི་འབྱུང་ཁུངས་ཚུ་ ལས་འགུལ་གྱི་འགོ་དཔོན་ཚུ་དང་འཁྲིལ་དགོ་ནི་འདི་གིས་ ལས་འགུལ་མཇུག་བསྡུ་ཚར་བའི་ཤུལ་ལས་ གནས་སྡུས་ཡུན་བརྟན་གནས་མི་ཚུགས་དོ་ཡོདཔ་ཨིན།

• ལས་བྱེདཔ་དང་ འཆར་གཞི་རྒྱུན་བརྟན་མེདཔ་ལས་ གནས་སྡུས་བསྡུ་ལེན་ འཕྲོ་འཐུད་ནི་ལུ་ དཀའ་ངལ་བྱིནམ་ཨིན།

ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་གནས་སྡུས་ཚུ་ སྤུས་ཚད་མ་འདྲཝ་ཡོདཔ་ལས་ བློ་གཏད་ནི་འདི་ གདོང་ལེན་གཙོ་ཅན་ཅིག་ཨིན། སྤུས་ཚད་ལྟ་རྟོག་ལེགས་ཤོམ་འབད་དེ་མེདཔ་ཨིན། ས་ཁོངས་ཚུ་གི་གནས་སྡུས་ཚུ་ཡོངས་རྫོགས་མེདཔ་ལས་ ཚ་གང་ཅན་ལུ་འགྱུར་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། མཉམ་འབྲེལ་དང་གནས་སྡུས་བགོ་བཤའ་ལམ་ལུགས་ལེགས་ཤོམ་ཅིག་མེད་ནི་འདི་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་གནས་སྡུས་ ནུས་ཤུགས་ཅན་སྦེ་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་ནང་ བྱ་སྟབས་མ་བདེཝ་བཟོཝ་ཨིན།

148

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

གནས་སྡུས་བཀྲམ་སྤེལ་བ་ཚུ་དང་ གདོང་ལེན་གཙོ་ཅན་ཚུ། ༼རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་ ༢༠༡༨༽

བཀྲམ་སྤེལ་བ་ཚུ། གནས་སྡུས་ དབྱེ་ཁག། གདོང་ལེན་གཙོ་ཅན་ཚུ། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་དྲུང་ཆེན་ཡིག་ཚང།

རླུང་དང་ཆུ་གི་སྤུས་ཚད། ནགས་རླུང་ཕྱིར་ཐོན། ས་གཤིས་ཕོ་ཚད། བཟོ་གྲྭ་ལས་ཐོན་པའི་གཙོག་རླུང།

ཅ་ཆས། མང་དངུལ། ལྕོགས་གྲུབ།

ནགས་ཚལ་དང་གླུྱིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས། ནགས་ཚལ་ཅ་དངོས་ཐོ་གཞུང་དང་ ཤིང་གི་བུད་རྫས་སྤྱོད་པ། ཅ་ཆས། མང་དངུལ། ལྕོགས་

གྲུབ།

རྒྱལ་ཡོངས་ས་ཆ་ལྷན་ཚོགས། ས་གཞི་ལག་ལེན་དང་ ས་གཞི་ལག་ལེན་འགྱུར་བ་དང་འབྲུག་གི་ས་ཁོངས་གནས་སྡུས། ཅ་ཆས། མང་དངུལ།

བརྡ་དོན་ལས་ཁུངས། ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ བཟོ་གྲྭ་ཚུ་གི་ལས་འགུལ་དང་ལས་སྣ་གསརཔ་དང་བཟོ་གྲྭ་དང་ ས་གཏེར་ལས་སྡེ་ལས་ཐོན་པའི་ཕྱགས་སྙིགས་ཀྱི་བརྡ་དོན།

ཅ་ཆས། མང་དངུལ། ལྕོགས་གྲུབ།

ལམ་འགྲུལ་ཉེན་སྲུང་དང་སྐྱེལ་འདྲུན་དབང་འཛིན། འགྲུལ་འཁོར་གྱི་གངས་ཁ་དང་ གཙོག་རླུང་གི་གནས་ཚད། མང་དངུལ། ལྕོགས་གྲུབ།

ཚོང་འབྲེལ་ལས་ཁུངས། མེ་རླུང་རྒྱ་རྫི་ནང་འདྲེན་དང་ལག་ལེན་གྱི་གནས་སྡུས། ཅ་ཆས། མང་དངུལ། ལྕོགས་གྲུབ།

ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག། རྒྱལ་ཡོངས་གནས་ཚད་ཀྱི་ཕྱགས་སྙིགས་ཐོ་གཞུང་དང་ཁྲོམ་ཚོགས་ས་ཁོངས་ཀྱི་ ཆུ་བཀྲམ་སྤེལ་གྱི་གནས་སྡུས། མང་དངུལ། ལྕོགས་གྲུབ།

ཁྲོམ་སྡེ། ཁྲོམ་སྡེ་གནས་ཚད་ཀྱི་ ཕྱགས་སྙིགས་ཐོ་གཞུང་དང་ཁྲོམ་ཚོགས་ས་ཁོངས་ཀྱི་ ཆུ་བཀྲམ་སྤེལ་གྱི་གནས་སྡུས། མང་དངུལ། ལྕོགས་གྲུབ།

རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ལྟེ་བ།

འགྲེམས་སྟོན་གྱི་རིགས་སྣ་གནས་སྡུས་ མི་སེར་གྱི་གྲྲོགས་རམ་འབད་བའི་ རིགས་སྣ་ལྟ་རྟོག་གི་གནས་སྡུས། བཟའ་འཐུང་དང་སོ་ནམ་གྱི་དོན་ལུ་ སྔོ་ཤིང་དང་སེམས་ཅན་གྱི་རིགས་ཚན་ཐོན་སྐྱེས་ཚུ་གི་ཅ་དངོས་ཐོ་གཞུང། རིགས་ཚན་གསག་མཛོས་བསྡུ་ལེན་གནས་སྡུས་རྒྱལ་ཡོངས་ཧར་བི་བ་རིཡམ་ གནས་སྡུས།

ཅ་ཆས། མང་དངུལ། ལྕོགས་གྲུབ།

རྒྱལ་ཡོངས་རྩིས་དཔྱད་བཀོད་འཛིན། དཔལ་འབྱོར་དང་མི་སྡེའི་གནས་སྡུས། མང་དངུལ། ལྕོགས་གྲུབ།

རྒྱལ་ཡོངས་སའི་ཞབས་ཏོག་ལྟེ་བ། ས་དང་ས་གཞི་འཛིན་སྐྱོང་བརྡ་དོན། ཅ་ཆས། མང་དངུལ། ལྕོགས་

གྲུབ།རྒྱལ་ཡོངས་ཆུ་དཔྱད་དང་གནམ་གཤིས་རིག་པའི་ལྟེ་བ། ཆུ་དང་གནམ་གཤིས་དང་ས་གཤིས་འཆར་གཟུགས། ཅ་ཆས། མང་དངུལ། ལྕོགས་

གྲུབ།

མི་མང་འཕྲོད་བསྟེན་ལས་ཁུངས། འཕྲོད་བསྟེན་དང་གཙང་སྦྲ་ གྲྲོང་གསེབ་འཐུང་ཆུའི་བརྡ་དོན། ཅ་ཆས། མང་དངུལ། ལྕོགས་གྲུབ།

149

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

མི་མང་རྩིས་ཁྲ་ལས་ཁུངས། གཞུང་གི་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཟད་འགྲྲོ། ཅ་ཆས། མང་དངུལ། ལྕོགས་གྲུབ།

ས་གཏེར་ལས་ཁུངས། ས་གཏེར་དང་ས་ཡུམ་ དེ་ལས་ གཏེར་རྫས་ཀྱི་ ཐོ་གཞུང། ཅ་ཆས། མང་དངུལ། ལྕོགས་གྲུབ།

རྐྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་ལས་ཁུངས། མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་མར་ཉམས་དང་འབྲེལ་བའི་ རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་གྱི་གནས་སྡུས།

ཅ་ཆས། མང་དངུལ། ལྕོགས་གྲུབ།

སླར་འབྱུང་ནུས་ཤུགས་ལས་ཁུངས། ནུས་ཤུགས་རྩིས་ཞིབ་དང་ སླར་འབྱུང་ནུས་ཤུགས་བཟོ་སྐྲུན་གྱི་གནས་སྡུས། ཅ་ཆས། མང་དངུལ། ལྕོགས་

གྲུབ།ཆུར་བརྟེན་གླག་མེ་ལམ་ལུགས་ ལས་ཁུངས། ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་ནུས་ཤུགས་བཟོ་སྐྲུན་དང་ ཕྱིར་བཙོང་གི་གནས་སྡུས། ཅ་ཆས། མང་དངུལ། ལྕོགས་

གྲུབ།

རྒྱལ་འཛིན་གཙུག་ལ་སློབ་སྡེ། ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་ཕོག་ཤུགས་ཀྱི་གནས་སྡུས། ཅ་ཆས། མང་དངུལ། ལྕོགས་གྲུབ།

རྒྱལ་ཡོངས་རྩིས་ཞིབ་དབང་འཛིན། ༼MEAs༽ གི་འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་སྙན་ཞུ། -

འོང་འབབ་དང་ཅ་དམ ་ལས་ཁུངས།

ལོ་ལྟར་ཚོང་འབྲེལ་གྱི་གནས་སྡུས་ བུད་རྫས་ནང་འདྲེན་གྱི་གནས་སྡུས་དང་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་འབྲེལ་བའི་ ཅ་དངོས་དང་ཞབས་ཏོག་ཚུ་གི་གནས་སྡུས།

-

བརྗོད་དོན་ཅན་གྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་གི་དབྱེ་ཁག་བཟོ་བའི་ གཞུང་གི་དགོས་འདོད་ཡོད་པའི་ གནས་སྡུས་གཙོ་ཅན་དག་པ་ཅིག་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ གི་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་གནས་སྡུས་ དགོས་འདོད་ཚུ་གི་བརྟག་ཞིབ་ནང་ སྙན་ཞུ་འབད་དེ་ཡོད། འདི་ཚུ་གཤམ་གསལ་ལྟར། ས་གཞི།

• ས་ཁོངས་ཚུ་གིས་ ཡུན་བརྟན་གྱི་ཐོག་ལས་ ལས་སྣ་ཁག་མ་འདྲཝ་ སོ་ནམ་དང་གོང་འཕེལ་གྱི་ལཱ་ཚུ་རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་ཚུགས་མི་ ངོས་འཛིན་འབད་ནི་གིས་དོན་ལུ་ ས་གཞི་འོས་འབབ་དང་ལྕོགས་གྲུབ་ཀྱི་སབ་ཁྲ་བཟོ་ནི།

• སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་མར་ཉམས་དང་འབྲེལ་བའི་དཀའ་ངལ་ཚུ་བསལ་ནི་དང་ ཧ་གོ་ནི་གི་དོན་ལུ་ ས་གནས་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཀྱི་འོས་འབབ་དང་ཤོང་ཚད་ དེ་ལས་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཀྱི་བརྡ་དོན་ཚུ།

• སྤྱི་སྲོལ་ལྟར་ ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ ས་གཞི་ལག་ལེན་དང་ལག་ལེན་པ་ཚུ་གི་དབྱེ་དཔྱད་དང་ ཐོ་བཀོད་ ༼ས་་གཞི་མར་ཉམས་ཀྱི་གནས་སྟངས་ཚུ་བརྩི༽

• ནགས་ཚལ་རྩ་སྟོང་གི་རང་བཞིན་དང་ ཁྱབ་ཚད། • ཆུ་རུད་ལས་བརྟེན་ས་ཆུ་གིས་ཕྱགས་འབག་ནི་དང་ འདི་

གིས་ཕོག་ཤུགས་ཚུ་ལོ་ཐོག་གི་ཐོན་སྐྱེས་ལུ་གནོད་རྐྱེན་ཚུ་བརྩི་ ས་གཞི་མར་ཉམས་ཀྱི་གནས་སྟངས་དང་རང་བཞིན།

• སའི་བཅུད་ཉམས་དང་ རང་བཞིན་གྱི་སྨིན་པའི་ ནག་རྫས་གསག་མཛོས་ཚུ་བརྩི་ སྣ་ཁག་མང་བའི་སའི་ཚད་གཞི་གི་བརྡ་དོན།

རླུང། • གཙང་སྦྲ་ལྡན་པའི་ རླུང་གི་སྤུས་ཚད་དང་ འདི་གི་ཕོག་

ཤུགས་ཚུ་ མིའི་གཟུགས་ཁམས་དང་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལུ་གནས་ལུགས་ ལྟ་རྟོག་གི་དོན་ལུ་ རླུང་མ་བཙོག་གྲིབ་བཟོ་བའི་ རྒྱུ་རྐྱེན་གཙོ་ཅན་དང་ འདི་གི་འོག་གི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཚུ་ ས་ཁོངས་ གནས་སྡུས་དགོཔ།

• བཟོ་གྲྭ་དང་ཁྱིམ་སྡེ་ དེ་ལས་ འགྲུལ་འཁོར་ཚུ་ལས་ འབྱུང་བའི་ གཙོག་གྲིབ་ཀྱི་ཚད་གཞི་ ངེས་བདེན་འབད་ ཚད་སྙོམས་སྟོན་ནི།

150

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

གཙང་སྦྲ་ལྡན་པའི་ ཆུའི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ། • ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་ལས་འགུལ་ཚུ་གི་དོན་ལུ་ མཐའ་

འཁོར་གནས་སྟངས་དང་འབྲེལ་བའི་ གཙང་ཆུ་ནང་ ཆུ་འབབ་ཉུང་ཤོས་ཀྱི་གནས་སྡུས།

• ཡུལ་གཞན་གྱི་བཙན་འཛུལ་གྱི་རིགས་སྣ་དང་ དེའི་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཀྱི་ བརྩི་མཐོང་གི་ཐོ་བཀོད་ཡོངས་རྫོགས་དང་ གནས་སྟངས་དང་འཁྲིལ་དུས་མཐུན་བཟོ་བ།་

• འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གཙང་ཆུ་་གི་ཆུར་གཙོ་དང་ གློག་མེ་གཞི་བཙུགས་འབད་སའི་གཙང་ཆུ་ནང་གི་ ཆུར་བརྟེན་ རིགས་སྣ་གི་གཞི་བརྟེན་བརྡ་དོན།

ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོངས། • དབྱེ་ཁ་མ་འདྲ་བའི་ ཕྱགས་སྙིགས་ཕྱིར་ཐོན་གྱི་གནས་

སྡུས་དགོཔ་༼ཁྱིམ་སྡེ་ བཟོ་གྲྭ་ ཉེན་ཅན་ དང་སྨན་ཁང་ལ་སོགས༽

• མལ་ལུད་བཟོ་ནི་དང་ ཕྱགས་སྙིགས་སླར་བཟོ་འབད་ནིའི་དོན་ལས་ མལ་ལུད་བཟོ་ནིའི་གནས་སྡུས་དགོཔ།

• ཁྲོམ་སྡེ་འབྲེལ་བའི་ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནི་གི་དོན་ལུ་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་གནས་སྡུས་ལམ་ལུགས་གོང་འཕེལ།

ས་གཤིས་འགྱུར་བ། • རྒྱལ་རབ་དང་ ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གནམ་

གཤིས་གནས་སྡུས།• ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་ཕོ་ཚད།• ཕོག་ཤུགས་བརྟག་ཞིབ།• ནག་རྫས་མར་ཕབ་ མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་གདམ་ཁ་གི་

གནས་སྡུས།• ཉེན་ཅན་བརྟག་ཞིབ་དང་མཐུན་འགྱུར་གྱི་གདམ་ཁ།• ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་ལུ་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་བསྟུན་

པའི་ཕོག་ཤུགས།

རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་གནས་ཚད་ལུ་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཉམས་སྲུང་གི་གནས་ཚད་ དབྱེ་དཔྱད་འབད་ནི་གི་འཆར་གཞི་ཡོདཔ་ཨིན། གལ་ཅན་དང་ ཉེན་ཅན་ཡོད་པའི་ ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་གནས་པའི་ རིགས་སྣ་གཙོ་ཅན་ སྟག་དང་གཟྱིག་ འབྲོང་གྱིམ་རྩི་ བྱི་ལི་དོམ་དམརཔོ་ སྤྱ་དཀར་གསེར་གྱི་མདོག་ཅན་ གླངམོ་ཆེ་དང་ བྱི་ལི་ཆུང་ཀུ་ཚུ་གི་

བརྟག་ཞིབ་ འབད་་ཚར་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། བརྟག་ཞིབ་འདི་ཚུ་གིས་ རིགས་སྣ་གཞི་རྟེན་ཉམས་སྲུང་གི་འཆར་གཞི་དང་རི་དྭགས་ཚུ་འཁྱམ་སའི་ ས་ཁོངས་ཀྱི་སབ་ཁྲ་ཚུ་བཟོ་ནི་ནང་ ཕན་ཐོག་སྟེ་ཡོད། གལ་གནད་ཆེ་བའི་ འདབས་ཆགས་ཚུ་ཆགས་སའི་ ས་ཁོངས་དང་ ཉེན་ཅན་ཡོད་པའི་ སེམས་ཅན་འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་ བགོ་བཀྲམ་ཚུ་གི་བརྡ་དོན་ཚུ་ ངེས་བརྟན་བཟོ་ཚར་ཏེ་ཡོད། འབྲུག་གི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ས་སྒོ་དང་མཐུན་ཚོགས་གཞི་རྟེན་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་བརྡ་དོན་གྱི་དམིགས་དོན་གྱིས་ མི་སེར་གྱི་ཚན་རིགས་ཐབས་ཤེས་ལག་ལེན་འཐབ་ཐོག་ལས་ རིགས་སྣ་གི་བརྡ་དོན་གྱི་གནས་ཚད་ ཡིག་ཐོག་བཀོད་ནི་གི་ བཙན་ཤུགས་བསྐྱེད་བའི་བསྒང་ཡོདཔ་ཨིན། ཐབས་ལམ་གཉིས་པ་འདི་ ཆུར་བརྟེན་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་དང་ཉ་གི་གནས་སྡུས་ཚུ་ གྲངས་སུ་བཙུགས་་ནིའི་དོན་ལས་ ཁ་སྐོང་གི་ཐབས་ཤེས་ འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་ནི་འདི་ཚུདཔ་ཨིན། དེ་མ་ཚད་ ཆུ་ནང་གནས་པའི་སེམས་ཅན་དང་ སྒལ་མེད་སྲོག་ཆགས་ ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ གནས་སྡུས་ཚུ་གི་ཁྱད་པར་དབྱེ་དཔྱད་འབད་དེ་ ་ཚུ་གཙོ་རིམ་བཟུང་ནི་འགོ་བཙུགས་ནི་འདི་ཨིན། ནགས་ཚལ་ལྟ་རྟོག་དང་འབྲེལ་ གནས་སྡུས་དང་ལྟ་རྟོག་ དེ་ལས་ འཛིན་སྐྱོང་གི་ལས་དོན་ཚུ་གི་འབྲེལ་མཐུན་ཚུ་མཐོང་ཚུགསཔ་ཨིན། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༧ གི་སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག་གི་སྙན་ཞུ་ ནགས་ཚལ་རྩ་སྟོང་གི་རྒྱུ་རྐྱེན་དང་ འབྲུག་གི་་ནགས་ཚལ་ཉམས་ཆགས་འདི་གིས་ ཤིང་དང་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་གི་འཕྲད་བསྟེན་ འདི་དང་འབྲེལ་བའི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་དང་ ནག་རྫས་བསག་མཛོས་ཚུ་ལྟ་རྟོག་འབད་བའི་ རྒྱལ་ཡོངས་་ནགས་ཚལ་ཡོངས་རྫོགས་ ཐོ་གཞུང་སྙན་ཞུ་འབད་དེ་ཡོད། འདི་གིས་ གྲྲོས་ཐག་བཅད་ནི་དང་ ཐོན་སྐྱེས་ཚུ་གི་སྐབས་ཚུ་ཐོབ་ནི་ནང་ རྒྱུ་རྐྱེན་འབད་འོང།

ལྷན་ཁག་གིས་ ནག་རྫས་བསག་རྫས་དང་ཡུན་བརྟན་འཛིན་སྐྱོང་གི་དོན་ལས་ ས་ཁོངས་ཚུ་ ས་མཚམས་བཟུང་ནི་དང་ ལས་སྣ་གཞན་གྱི་དོན་ལས་ ལག་ལེན་འཐབ་ནིའི་དོན་ལས་ ནགས་ཚལ་གྱི་ས་ཁོངས་བསལ་ནི་ དེ་ལས་ ས་ཁོངས་ཚུ་ནགས་ཚལ་བསྐྱར་གསོ་འབད་ནི་དང་ ནག་རྫས་བསག་ནི་གི་གནས་སྟངས་དང་ཐབས་ལམ་ཚུ་སྟོན་པའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན། དཔེར་ན་ གྱེན་གཟར་དྲག་ཡོད་པའི་ནགས་ཚལ་གྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ ནག་རླུང་བསག་མཛོད་སྦེ་བཞག་ནི་དང་ ས་གཞི་མར་ཆག་འགྱོ་མི་དང་ ས་ཁོངས་སྟོངམ་ཚུ་ནང་ ཤིང་བཙུགས་ནི་དང་ ནགས་ཚལ་བསྐྱར་གསོ་འབད་ནི་ཚུ་ གོང་འཕེལ་གཏང་ཚུགས། ཤིང་ཆས་དང་ནགས་ཚལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ ཡུན་བརྟེན་འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནི་འདི་ ཐོན་

151

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma Tshering, NEC

སྐྱེས་ཀྱི་འོསའབབ་ཡོད་པའི་ ནགས་ཚལ་ནང་ འབྲེལ་མཐུན་ཡོདཔ་ཨིན།

གནས་སྡུས་དང་འཛིན་སྐྱོང་གི་འབྲེལ་མཐུན་འདི་གི་དཔེ་འདི་ རི་དྭགས་འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་ཀྱི་སབ་ཁྲ་བཟོ་ནི་ན་འབྲེལ་མཐུན་འབདཝ་ཨིན། སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཆེ་བའི་ ས་ཁོངས་ དཔེར་ན་ ནགས་ཚལ་ཚུ་དང་ ས་ཁ་མཐོ་སའི་ཆུ་ཞིང་ དེ་ལས་ནང་འཁོད་ཀྱི་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ གཙོ་ཅན་ཚུ་ སྲུང་སྐྱོབ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ས་ཁོངས་ལམ་ལུགས་ནང་ཚུདཔ་ཨིན། ཨིན་རུང་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཆེ་བའི་ ས་ཁོངས་ དཔེར་ན་ གལ་གནད་ཆེ་བའི་ འདབས་ཆགས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ས་ཁོངས་གཙོ་ཅན་ཚུ་ རི་ཁའི་ལོ་ཐོག་ཕྱུགས་པོའི་ས་ཁོངས་ རམ་སར་ཆུ་ཞིང་ཚུ་ འོས་འབབ་ཡོད་པའི་ ཉམས་སྲུང་གི་ཐབས་ལམ་ཚུ་ གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་དོན་ལས་དང་ གནས་ཚད་ཚུ་ཧ་གོ་ནི་དོན་ལས་ སབ་ཁྲ་ཚུ་བཟོ་བའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན། ད་ལྟའི་དུས་ལུ་ ས་གཞི་ལག་ལེན་འགྱུར་བཅོས་དང་ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་ཚུ་ གནས་ས་ མེད་གཏང་མི་ རྒྱུ་རྐྱེན་གཙོ་་ཅིག་ཨིན་རུང་ རི་དྭགས་དང་འདབས་ཆགས་ཚུ་ཆགས་སའི་ས་ཁོངས་ གནོད་རྐྱེན་ཕོག་སྟེ་ཡོད་མི་ཚུ་ལྟ་རྟོག་འབད་ནི་གི་གནས་སྡུས་ཚུ་མེདཔ་ཨིན། སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་བརྩི་མཐོང་ཆེ་བའི་ ས་ཁོངས་ཚུ་གི་སབ་ཁྲ་བཟོ་ནི་དང་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཉམས་ཆགས་འགྱོ་བའི་གནས་ཚད་ཚུ་ འོས་འབབ་ལྡན་པའི་ ཐབས་ཤེས་ཚུ་བཏོན་ཏེ་ བརྟག་ཞིབ་འབད་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན།

ག༽ གཞུང་སྐྱོང་དང་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་དང་འབྲེལ་བའི་ གདོང་ལེན་ཚུ་གི་ཐབས་ཤེས་བསྒྲིག། མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་གོང་འཕེལ་གྱི་གནད་དོན་ཚུ་ ཕན་ཚུན་འབྲེལ་བ་ཡོདཔ་ལས་ གཞུང་གི་ལས་སྡེ་མང་རབ་ཅིག་གི་འགན་དབང་ཨིན་པའི་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ཀྱི་གཞི་བཀོད་ གལ་གནད་ཆེ་བའི་ སྲིད་བྱུས་ཀྱི་ལས་དོན་འདི་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་ཟྱིན་བྲིས་འདི་ནང་ཚུད་དེ་ཡོད། འདི་རེ་རེ་བཞིན་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ནང་ཁག་ཆེ་བའི་ ལཱ་འགན་ཡོདཔ་ཨིན། ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་ནང་ལུ་ ལཱ་འགན་མང་ཆེ་ཤོས་འབད་མི་ཚུ་ངོས་འཛིན་འབད་ནི་འི་དོན་ལུ་ ཐབས་བྱུས་ཅན་གྱི་དམིགས་དོན་རེ་རེ་ལུ་ སྲིད་བྱུས་ཀྱི་ནང་ འབྲེལ་ཡོད་ འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན་ཆ་ཚན་ཅིག་ ངོས་འཛིན་འབད་དེ་ཡོད།

རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་བརྩམ་ནི་ནང་ རྒྱ་ཚད་ཆེ་བའི་གཞུང་གི་ལས་སྡེ་ཚུ་ གཅིག་ཁར་འབྲེལ་གཏོགས་འབད་བཅུག་མི་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དྲུང་ཆེན་ཡིག་ཚང་འདི་གིས་ ཐབས་བྱུས་ཟྱིན་བྲི་བཏབ་ནི་ནང་ གྲྲོས་བསྟུན་ཚུ་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་འདི་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་འཛིན་སྐྱོང་དང་འབྲེལ་བའི་གནད་དོན་ག་རིའི་ནང་ གྲྲོས་ཐག་བཅད་ནི་ དབང་ཚད་མཐོ་ཤོས་ཡོད་པའི་ ཚོགས་སྡེ་ཅིག་འབད་གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན།ཚོགས་སྡེ་འདི་ བློན་ཆེན་གྱི་ཁྲི་འཛིན་འབད་དེ་ ལྷན་ཁག་གི་ཆེ་མཐོ་བའི་འགོ་དཔོན་བཞི་ཡང་ན་ལྔ་དང་ ཁྲི་འཛིན་གྱི་མི་ངོ་བཏོན་པའི་ བློན་པོ་རྣམས་ དེ་ལས་ གཞུང་མིན་ལས་ཚོགས་ལས་ འཐུས་མི་གསུམ་གྱི་སྒྲུབ་པའི་ལྷན་ཁག་དང་འབྲེལ་བའི་ཡོད་པའི་ལས་སྡེ་ཨིན། དྲུང་ཆེན་ ཡིག་ཚང་འདི་ཡང་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱི་བཀའ་རྒྱ་ཚུ་དང་ སྲིད་བྱུས་ དེ་ལས་ ཁྲིམས་ལུགས་ཚུ་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་ནང་ འགན་དབང་ཡོདཔ་ཨིན།རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ སྲུང་སྐྱོབ་བཅའ་ཡིག་གི་གནད་དོན་ཚུ་ འཛིན་སྐྱོང་འབད་ཐབས་ལུ་ཨིན།རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་ལུ་ ལྷན་ཁག་དང་ལས་ཚོགས་ ལས་སྡེ་དང་ཚོགས་ཆུང་ཚུ་ འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་དབང་འཛིན་ཅིག་འབད་ ལས་སྣ་དང་འགན་ཁུར་ཚུ་ བཀལ་ནི་ནང་ འགན་དབང་ཡོདཔ་ཨིན། དབང་འཛིན་ཚུ་གི་ལཱ་འགན་ཚུ་ཡང་ ལས་སྡེའི་དམིགས་བསལ་གྱི་ཁྲིམས་ལུགས་དང་ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས་ཚུ་ ༼ཆ་འཇོག་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་ལས་གནང་བ་ལེན་དགོ༽དང་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་རྙོག་མེད་ལག་འཁྱེར་ ཁྲིམས་དང་གནས་ཚུལ་ལྟ་རྟོག་དང་དམིགས་བསལ་གྱི་ ཚད་གཞི་དང་འཁྲིལ་

152

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཉེས་བྱ་བཀལ་ནི་ ཁྲིམས་ལྟར་མ་གནས་པ་ཅིན་ གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་ ཚད་འཛིན་འབད་ནི་ དེ་ལས་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་ལུ་ ཞིབ་ཚོར་ཅན་གྱི་གནས་སྟངས་ཚུ་གི་ ཚ་གང་ཚུ་བཤད་ནི་ཚུ་ཨིན།

མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་འབྲེལ་བའི་ རྙོག་གཞི་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ལྟར་མ་གནས་པ་ཅིན་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱིས་ ཉེས་བྱ་བཀལ་ནི་དང་ ཡང་ན་ ལས་སྣ་ཕར་བཤུད་རྐྱབ་ནི་ ཡང་ན་ ཉོག་མེད་ལག་འཁྱེར་ཆ་མེད་གཏང་ཚུགས། འདི་གི་འབད་ ལས་འགུལ་གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་ བཀག་སྟེ་ལུདཔ་ཨིན། གནས་སྟངས་དང་འཁྲིལ་ དགོཔ་ཐོན་པ་ཅིན་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱིས་ རྩོད་རྙོག་ཚུ་བསལ་ནིའི་དོན་ལུ་ ཁྲིམས་ཞིབ་ཚོགས་པ་ཚུ་ བར་ན་བཙུགས་ཏེ་ ལཱ་འབད་ཚུགས། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཡུན་བརྟན་ལག་ལེན་དང་འཛིན་སྐྱོང་རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་ནི་ནང་ སྲིད་བྱུས་དང་བཅའ་ཡིག་ དེ་ལས་ཁྲིམས་ལུགས་ཡོངས་རྫོགས་གསར་བཏོན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཚུ་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་འདི་ གདོང་ལེན་ཅན་ཅིག་ཡོད་པའི་ ངོས་ལེན་འབདཝ་ཨིན། གནས་སྟངས་མང་ཤོས་ཅིག་ནང་ར་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་དོ་བཟུམ་ཅིག་ གྲུབ་འབྲས་ཐོན་མ་ཚུགས་པར་ཡོདཔ་ཨིན། ཨེ་ཤི་ཡ་ གོང་འཕེལ་དངུལ་ཁང་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༤ གི་སྙན་ཞུ་དང་དང་འཁྲིལཝ་ད་ རྒྱལ་འཛིན་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབས་མི་སྡེ་གི་བཀོད་དེ་ཡོད་པའི་ནང་ སྲིད་བྱུས་དང་ལག་ལེན་གྱི་བར་ན་ཁྱད་པར་ཡོད་མི་འདི་

་ལག་ལེན་དངོས་ཐབས་ཀྱི་གནད་དོན་ཚུ་གི་བསལཝ་ཨིན། མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་བཅའ་ཡིག་དང ་ཁྲིམས་ལུགས་ལུ་མ་གནས་པའི་གདོང་ལེན་དང་ རྩོད་རྙོག་མང་ཆེ་ཤོས་ཅིག་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་དང་འབྲེལ་ཡོད་དབང་འཛིན་ཚུ་གིས་བསལ་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། རྩོད་རྙོག་ཚུ་ཡང་ ཁྲིམས་འགལ་གི་ཐོག་ལས་ནགས་ཚལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་ ས་གཏེར་དང་གཏེར་རྫས་ཀྱི་ཁྲིམས་ལུགས་ལུ་མ་གནས་མི་༼ས་གཏེར་བསྐྱར་གསོ་མེདཔ༽ཤ་བདའ་ནི་དང་རི་དྭགས་སེམས་ཅན་ཚུ་ ནག་ཚོང་འཐབ་ནི་ཚུ་ཨིན། མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་འབྲེལ་བའི་ གནད་དོན་དག་པ་ཅིག་འགལ་ ཁྲིམས་ཀྱི་མདུན་སར་མ་ལྷོད་པའི་ཧེ་མ་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་ལུ་སྙན་ཞུ་ལྷོད་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། ཨིན་རུང་ རྩོད་རྙོག་ཚུ་ གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་རྒྱ་སྐྱེད་དང་བཟོ་སྐྲུན་ ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་གོང་འཕེལ་ དེ་ལས་རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་ཕྱིར་ཐོན་ ཡར་རྒྱས་དང་གྲལ་ གོང་འཕེལ་གྱི་འགྱུར་བ་མགྱོགས་དྲགས་སྦེ་འགྱོ་མི་ལས་བརྟེན་ མ་འོངས་པའི་ནང་ ཡར་སེང་འགྱོ་ནི་གི་ཉེན་ཁ་ཡོད།

རྒྱལ་འཛིན་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབས་མི་སྡེ་གིས་ འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ཞིབ་འཚོལ་ཟྱིན་བྲིས་འདི་གིས་ ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་གོང་འཕེལ་དང་ཞིང་ལམ་བསལ་མི་དང་ས་གཏེར་རྡོ་བཏོན་གྱི་ལཱ་ཚུ་གི་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལུ་ཕོག་ཤུགས་ཡོད་ལུགས་ཁ་གསལ་ཚུ་ དབྱེ་དཔྱད་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། ཞིབ་འཚོལ་འདི་གིས་ སྲིད་བྱུས་དང་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ ཁྲིམས་ལུགས་ལྟར་ མ་གནས་པའི་གནད་དོན་ཚུ་དང་ འདི་

153

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

གིས་ཕོག་ཤུགས་ཚུ་ གསལ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན། སྲིད་བྱུས་ལག་ལེན་གྱི་ཁྱད་པར་དང་རྒྱ་ཚད་ཆེ་བའི་ དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གཅིག་འབྲེལ་འདི་གིས་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ ས་གཞི་མར་ཆག་དང་ནགས་ཚལ་གྱི་ཁྱབ་ཚད་མར་ཕབ་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ལུ་ཉེན་འཚུབ་ ཆུ་གི་སྤུས་ཚད་དང་ འབོར་ཚད་མར་འབབ་ ཕྱགས་སྙིགས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་དང་འབྲེལ་བའི་ གནད་དོན་ཡར་འཕར་ དེ་ལས་ གཙོག་རླུང་ཚུ་བརྩི་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་གནོན་ཤུགས་མང་རབ་ཅིག་ གདོང་ལེན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན།

སྤྱི་ལོ་ ༡༩༨༡ དང་ ༡༩༩༡ ལུ་འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་རྒྱལ་རབས་ལྡན་པའི་ དབང་ཚད་ཕྱིར་སྤེལ་གྱི་སྲིད་བྱུས་ཀྱི་འགྱུར་བ་འབག་འོང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱལ་པོའི་བཀའ་ཤོག་དང་འཁྲིལ་ རྫོང་ཁག་ ༢༠ དང་རྒེད་འོག་ ༢༠༥ གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། འཕྲལ་གྱི་ལོ་ཁམས་ཅིག་ནང་ ས་གནས་གཞུང་གི་འགན་ཁུར་དང་འགན་དབང་ དེ་ལས་ འོས་འབབ་དངལྕོགས་གྲུབ་ཚུ་ རྩ་བརྟན་བཟོ་ཡོད་རུང་ གདོན་ལེན་ཅན་ཅིག་འབད་ལུས་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་ཀྱི་གྲྲོས་བསྟུན་གྱི་བྱ་རིམ་ཅིག་འབད་ ཚོགས་ཏེ་ཡོད་པའི་ ལུང་ཕྱོགས་ཀྱི་ཞལ་འཛོམས་ག་ར་གི་ནང་ ཐོན་པའི་གནད་དོན་འདི་ གཙོ་བོ་ར ས་གནས་གཞུང་ གིས་བཅའ་ཡིག་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ཚུ་ ནུས་ཤུགས་ཅན་འབད་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་གི་ནང་ འགན་དབང་སྤྲོད་ནི་འདི་ཨིན་མས། གནས་སྟངས་ལ་ལུ་ཅིག་ནང་ རྫོང་ཁག་དང་རྒེད་འོག་གི་གནས་ཚད་ལུ་ འགན་དབང་ཡོད་པའི་ ལས་སྡེ་ཚུ་གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ རྩ་བརྟན་བཟོ་ནི་ཨིན། འདི་གིས་ལྟ་རྟོག་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ མི་སྟོབས་ཀྱི་ལྕོགས་གྲུབ་དང་འཕྲུལ་རིགས་ཀྱི་འོས་འབབ་ ཡར་རྒྱས་གཏང་ཚུགས། དཔེ་འདི་ ཆུ་ཤོག་གི་ཇོ་ལ་ ལག་ལེན་བཀག་ནི་འདི་ཨིན།

འདི་ གཞུང་གི་སྲིད་བྱུས་གཅིག་འབདཝ་ལས་ ས་གནས་གཞུང་གི་གནས་ཚད་ནང་ རྒེད་འོག་དང་རྒཔོ་ཚུ་གིས་ ཆུ་ཤོག་གི་ཇོ་ལ་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་དང་ཉེས་བྱ་བཀལ་ནི་དང་བཀག་ནི་གི་འགན་དབང་མེདཔ་ཨིན། ས་གནས་གཞུང་ཚུ་ གཞུང་གི་བཀའ་རྒྱ་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་གི་ འགན་ཁུར་བྱིནམ་ད་གཅིག་ཁར་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་གི་ འགན་དབང་བྱིན་དགོཔ་གལ་ཆེཝ་ཨིན། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༤ གི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་མཁས་མཆོག་དང་ གཞུང་མིན་ལས་ཚོགས་ཚུ་གི་འཐུས་མི་ དེ་ལས་ གཞུང་གི་འོག་ལུ་ཡོད་པའི་ མཐའ་སྐོར་གསན་སྟངས་ཀྱི་འགོ་དཔོན་ཚུ་དང་གཅིག་ཁར་ ཨེ་ཤི་ཡ་ གོང་འཕེལ་དངུལ་ཁང་གིས་

རྒྱབ་སྐྱོར་ཐོག་ལས་ གཞུང་གིསའགོ་འདྲེན་འཐབ་སྟེ་ཡོད་པའི་ གྲྲོས་བསྟུན་ཞལ་འཛོམས་དང་འཁྲིལ་ འབྲུག་གི་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཁྲིམས་ལུགས་ཚུ་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ནང་གི་ འཛིན་སྐྱོང་གི་གདོང་ལེན་ཚུ་གཤམ་ལུ་ བཀོད་དེ་ཡོད།

• ལྷན་ཁག་གི་མཉམ་འབྲེལ་ སྲིད་བྱུས་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ཚུ་ འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་ཐོག་ལས་ གསར་བཏོན་དང་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ནང་ གཞུང་གི་ལས་སྡེ་ཚུ་གི་བར་ན་ མཉམ་འབྲེལ་དང་འགོ་འདྲེན་ལེགས་ཤོམ་མེད་མི་འདི་ ཁག་ཆེ་བའི་གདོང་ལེན་ཅིག་འབད་ཐོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་འབྲེ་བའི་ སྲིད་བྱུས་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ནང་ལུ་ཡོད་པའི་གནད་དོན་ཚུ་གི་བར་ན་ བྱ་སྟབས་མ་བདེཝ་དང་ ཁྱད་པར་ཚུ་ བསལ་ནིའི་དོན་ལུ་དང་གཙུག་སྡེ་ཚུ་གི་མཉམ་འབྲེལ་རྩ་བརྟན་བཟོ་ནི་ནང་ བཙན་ཤུགས་ཚུ་བསྐྱེད་པའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན།

• མི་དང་འཕྲུལ་རིགས་ཀྱི་འོས་འབབ་ཐོགས་ཆ། གོང་འཕེལ་གྱི་གནས་ཚད་འདི་ མགྱོགས་དྲགས་ཅིག་ལུ་ལྷོད་དེ་ཡོདཔ་ད་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་གནང་བ་ལེན་ནི་ལས་འགུལ་གྱི་གངས་ཁ་ ཡར་སེང་འགྱོ་སྟེ་ཡོད་མི་འདི་གིས་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་འགོ་དཔོན་ཚུ་གིས་ མི་སྟོབས་དང་འབྲེལ་བའི་དཀའ་ངལ་ཡོདཔ་ལས་བརྟེན་ ནུས་ཤུགས་ཅན་གྱི་ཐོག་ལས་ བསྐྱར་ཞིབ་འབད་ནི་དང་ ཆ་འཇོག་འབད་ནི་ དེ་ལས་ ཁྲིམས་ལུགས་དང་གནས་མ་གནས་ལྟ་རྟོག་འབད་མ་ཚུགས་་པར་ལུས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། འགོ་དཔོན་ཚུ་ལུ་ འཕྲུལ་རིགས་ཀྱི་ཤེས་ཡོན་མེདཔ་ལས་ ལས་འགུལ་ཚུ་གི་བརྟག་ཞིབ་ ཡོངས་རྫོགས་སྦེ་ འབད་ནི་ནང་ གདོང་ལེན་ཅན་གཅིག་འབད་ ཐོན་ཏེ་ཡོད།

• རིམ་ལྡན་སྲིད་གཞུང་དང་གནོད་པ། ཚོང་ལཱ་གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་དོན་ལས་ བྱ་སྒོའི་རིམ་པ་དང་ ཐབས་ཤེས་མང་རབ་ཅིག་དང་འཁྲིལ་དགོ་ནི་འདི་གིས་༼མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཉོག་མེད་ལག་འཁྱེར་དང་གཞན་༽ལས་འགུལ་བཟོ་མི་ཚུ་མང་ཤོས་ཅིག་ར་ བཅའ་ཡིག་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ཚུ་ ཟུར་བཞག་ནི་དང་ ཚོང་འབྲེལ་གྱི་ཟད་འགྲྲོ་ མཐོ་ཤོས་ཡོད་མི་ཚུ་དང་གནས་མ་དགོ་པ་གདམ་ཁ་འབད་བཅུག་སྟེ་ཡོདཔ་ད་ འདི་ལས་བརྟེན་ དབང་འཛིན་ཚུ་གི་ཞིབ་དཔྱད་དང་འབྲེལ་བའི་ཉེན་ཁ་ཆུངམ་ཨིན།

154

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

• དང་འདོད་རྒྱབ་འགལ་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཉོག་མེད་ལག་འཁྱེར་དང་ ཁྲིམས་ལུགས་དང་གནས་ལུགས་ལྟ་རྟོག་འབད་ནིའི་ འགན་ཁུར་ སྤྲོད་མི་འདི་གི་ དང་འདོད་རྒྱབ་འགལ་འགྱོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་ འབྲེལ་ཡོད་ལྷན་ཁག་དང་ ལུང་ཕྱོགས་ཀྱི་དབང་འཛིན་ཚུ་ལུ་ ལས་འགུལ་ཚུ་གི་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཕོག་ཤུགས་ འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནི་དང་ དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་གྱི་དམིགས་དོན་གྲུབ་ནིའི་ འགན་དབང་ཕོག་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན།

• སྔར་སྲོལ་གྱི་རིམ་པ་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ཆུང་ཀུ་ ཨིན་པའི་ཁར་ འདི་དང་འདྲ་བའི་དགོས་པ་ལེ་ཤ་གཅིག་ར་ཡོདཔ་ཨིན་ ཨིན་རུང་ སྒེར་སྡེ་གི་ལས་འག྄ལ་བཟོ་མི་དང་ གཞུང་གི་དབང་འཛིན་ཚུ་གི་བར་ན་ ཐབས་ལམ་ལུ་བསྒྲིག་ནི་ནང་ གདོང་ལེན་ཚུ་བྱུང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱལ་འཛིན་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་སྲང་སྐྱོབ་ཚོགས་སྡེ་གིས་ བཀོད་མི་ནང་ འབྲུག་པའི་མི་སྡེ་འདི་ ཆུང་ཀུ་གཅིག་དང་ གཅིག་ཁར་ཚོགས་ཏེ་ཡོདཔ་ལས་ རིམ་ལྡན་སྲིད་གཞུང་ནང་ཡོད་པའི་ མི་ཚུ་དང་འབྱོར་པ་ཅན་གྱི་མི་ཚུ་ ག་ར་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་མི་སྡེ་འགན་ཁུར་ཚུ་ཕོགཔ་ཨིན། དབང་ཚད་ཡོད་མི་དང་འབྱོར་པ་ཅན་ཚུ་གི་བར་ན་ གཞུང་འབྲེལ་གྱི་འགན་ལེན་ཚུ་འབདཝ་ལས་ འདི་གི་སྲིད་བྱུས་ཚུ་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་ནང་ གདོང་ལེན་བྱུངམ་ཨིན།

• ལས་འགུལ་གོང་འཕེལ་གཏང་མི་ཚུ་གི་ལྕོགས་གྲུབ་ཚད་ལྡན། སྒེར་གྱི་ལས་འགུལ་གོང་འཕེལ་གཏང་མི་ཚུ་ལུ་ ཁོང་རའི་ལཱ་ཚུ་གིས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལུ་གནོད་པ་ཡོད་ལུགས་ཚུ་གི་ ཤེས་ཡོན་མེདཔ་ཨིན། ཁོང་་གི་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཉོག་མེད་ལག་འཁྱེར་གྱི་དོན་ལུ་བཙུགས་པའི་ཡི་གུ་ཚུ་ ཁྱད་རིག་དང་འཕྲུལ་རིགས་ཀྱི་གནས་དང་མ་ལྡན་པར་མཐོངམ་ཨིན། བར་ཚད་ལྡན་པའི་ལས་འགུལ་ཚུ་ ཁྱད་རིག་གི་གནས་ཚད་ཚུ་ དག་པ་ཅིག་ལས་ལག་ལེན་འཐབ་སྟེ་མེདཔ་ཨིན། འདི་འབད་ནི་དེ་གིས་ འབྲེལ་ཡོད་ ལྷན་ཁག་དང་རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་ དེ་ལས་ རྫོང་ཁག་གི་འགོ་དཔོན་ཚུ་ལུ་ ཉོག་མེད་ ཡིག་ཆ་ཚུ་ཆ་མེད་གཏང་ནི་དང་ ལས་འགུལ་གོང་འཕེལ་གཏང་མི་ཚུ་ལུ་ ཉོག་མེད་ཀྱི་ཡིག་ཆ་ མཇུག་བསྡུ་ནི་ནང་ རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་ནི་གིས་འགན་དབང་ཕོགཔ་ཨིན། མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་

ཀྱི་སྲིད་བྱུས་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ཚུ་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་ནང་ གདོང་ལེན་འདི་ཚུ་གི་གནད་པ་ཡོདཔ་ཨིན། གདོང་ལེན་ཚུ་ཡང་ ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ལས་འགུལ་ཚུ་ ལྟ་རྟོག་འབད་ནི་རྐྱངམ་ཅིག་མེན་པར་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཉོག་མེད་ཀྱི་གནང་བ་འཐོབ་པའི་ལས་འགུལ་ཚུ་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་དང་ཡུན་བརྟན་འབྲེལ་མཐུན་ཡོད་ལུགས་ཚུ་ ཚན་རིག་གི་ཐབས་ལམ་ཚུ་གི་ཐོག་ལས་ ངེས་བརྟན་བཟོ་ནི་ཚུ་ཨིན།

ང༽ ཞི་བའི་མི་སྡེ་མཉམ་འབྲེལ་ རྩ་བརྟན་བཟོ། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་ནང་ཡོད་པའི་ ཐབས་ཤེས་གསརཔ་ཚུ་ མོ་བཏབ་འབད་ནི་དང་ བརྟག་དཔྱད་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ཞི་བའི་མི་སྡེ་མཉམ་འབྲེལ་ ཁག་ཆེཝ་ཐོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཚུ་ གནས་སྟངས་དང་འཁྲིལ་ སྲིད་བྱུས་ཚུ་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་གི་དོན་ལུ་ མི་མང་འབྲེལ་གཏོག་དང་རྒྱབ་སྐྱོར་ཚུ་འཐོབ་ནིའི་དོན་ལུ་ མི་སྡེ་གོ་རྟོག་སྤེལ་བའི་ གལ་ཆེ་བའི་ངོ་ཚབ་ཅིག་ཨིན། འདི་ནང་ ཞི་བའི་མི་སྡེ་ཁག་མ་འདྲཝ་ཚུ་ཚོགས་སྡེ་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་ འབྲུག་པའི་ མི་སྡེ་གཞི་རྟེན་དང་ གཞུང་མིན་ལས་ཚོགས་ཚུ་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ཡོད་པའི་ རྒྱལ་སྤྱིའི་ གཞུང་མིན་ལས་ཚོགས་ཚུ་དང་འཛམ་གླིང་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ལས་སྡེ་ གྲྲོགས་རབ་དངུལ་འབྲེལ་དང་ གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་སྡེ་དང་གཞུང་ཚུ་གི་ ཟུང་ཕྱོག་མཉམ་འབྲེལ་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན།

གསམ་ལུ་བཀོད་དེ་ཡོད་པའི་ གོ་རིམ་ཅན་གྱི་ཞི་བའི་མི་སྡེ་མཉམ་འབྲེལ་པ་ཚུ་ དུས་ད་ལྟ་དང་མ་འོངས་ལུ་ ཐོ་བཀོད་ལས་བཏོན་ནི་ཡང་ན་ ཡོངས་རྫོགས་ཀྱི་ཐོ་བཀོད་འབད་ནི་རྐྱངམ་ཅིག་མེན་པར་ མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་ནང་ མཉམ་འབྲེལ་ཚུ་གིས་ གཙུག་སྡེ་ཚུ་ལུ་ རྒྱབ་སྐྱོར་དང་ གོ་སྐབས་ཚུ་ ཡོད་ལུགས་ཚུ་ བཏོན་ནི་འདི་ཨིན།

ཨེ་ཤི་ཡ་གོང་འཕེལ་དངུལ་ཁང་དང་འབྲུག་པའི་བལྟ་བཤལ་ཚོང་ལས་ཚོགས་པ་ ཨསི་ཊེ་ལི་ཡ་གི་གྲྲོགས་རམ་དང་ ཨསི་ཊེ་ལི་ཡ་ཟུང་ཕྱོགས་གྲྲོས་རམ འབྲུག་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཀྱི་མི་སྡེ་ འབྲུག་གཏན་འཇག་དང་འབྲུག་གཞི་ཚོགས་ འབྲུག་གསང་སྤྱོད་གཞི་ཚོགས་དང་ འབྲུག་གི་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ཉམས་སྲུང་ བློ་གཏད་མང་དངུལ་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ དངུལ་འབྲེལ་གསར་བཏོད་དང་ རྒྱལ་སྤྱིའི་ནགས་ཚལ་ཞིབ་འཚོལ་ལྟེ་བ་ དེ་ལས་ ཀིལིན་བུ་ཊན་དང་ས་གཤིས་མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་མང་

155

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma Tshering, NEC

དངུལ་ རྒྱལ་ཡོངས་ ཡོངས་རྫོགས་གོང་འཕེལ་ འཆར་གཞི་ རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེས་གཙུག་ལཱ་སློབ་སྡེ་ ཌེ་ནིཤ་རྒྱལ་སྤྱིའི་གོང་འཕེལ་ལས་སྡེ་དང་ཡུརོཔིན་ཚོགས་སྡེ་ བཟའ་འཐུང་དང་སོ་ནམ་ཚོགས་སྡེ་དང་ རྒྱལ་སྤྱིའི་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ མཐུན་རྐྱེན་གི་ གོང་འཕེལ་ ཉུང་མཐའ་འགྱོ་བའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མང་དངུལ། རྒྱལ་སྤྱིའི་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་མཐུན་རྐྱེན་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ མཐུན་རྐྱེན་གི་ན་གོ་ཡ་ མགྲྲོན་སྐྱོང་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་མང་དངུལ་ རྒྱ་གཞུང་ ཀོ་རི་ཡ་མི་སེར་གི་གཞུང་དང་ གི་རིན་བུ་ཀྲན་ལས་འཛིན། གཙང་སྦྲ་གནམ་གཤིས་མང་དངུལ་དང་གིརི་ན་ཝེ་ འབྲུག་བལྟ་བཤལ་ལམ་སྟོན་ཚོགས་པ་དང་ཧེ་ཝེལ་ཊསི་ འབྲུག་ཟ་ཁང་ཚོགས་པ་དང་ རྒྱལ་སྤྱའི་འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ གངས་རི་ གོང་འཕེལ་ལྟེ་བ་ དེ་ལས་ རྒྱལ་སྤྱིའི་ས་ནམ་གོང་འཕེལ་ མ་དངུལ།

རྒྱལ་སྤྱིའི་ དངུལ་རྩིས་ལས་འཛིན་དང་ རྒྱལ་སྤྱིའི་རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་ ཉམས་སྲུང་ཚོགས་སྡེ་ ཇ་པཱན་བློ་གཏད་མང་དངུལ་དང་ ཇ་པཱན་རྒྱལ་སྤྱིའི་ལས་འཛིན་ ཡོརོ་པིན་གྱི་ལྷན་ཚོགས་ཀྱི་མཉམ་འབྲེལ་ཞིབ་འཚོལ་ལྟེ་བ་དང་ ཀ་རུ་ན་གཞི་ཚོགས་ ནི་སཱན་ཇ་པཱན་དང་ སྲིད་བྱུས་དང་འཆར་གཞི་སྡེ་ཚན་ ར་སྡེ་རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང་སྡེ་ཚན་ རྒྱལ་འཛིན་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབ་མི་སྡེ་ རྒྱལ་འཛིན་གཙུག་ལ་སློབ་སྡེ་དང་ རྒྱལ་སྤྱིའི་ ཞི་བའི་

ཞབས་ཏོག་དང་ཨེསི་ཨེན་ཝི་ ནི་དར་ལེཌསི་ གོང་འཕེལ་ཚོགས་སྡེ་ ལྷོ་ཨེ་ཤི་ཡ་ལུང་ཕྱོགས་མཉམ་འབྲེལ་ཚོགས་པ་དང་ སུཡིས་གོ་འཕེལ་དང་མཉམ་འབྲེལ་ལས་སྡེ་ སུཡིཆ་ཨེ་ཤི་ཡ་ ཏ་ར་ཡ་ན་གཞི་ཚོགས་ ཐའི་ལེནཌ་ རྒྱལ་སྤྱིའི་མཉམ་འབྲེལ་ ལས་སྡེ་གི་འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ལས་རིམ་ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ བྱེ་ཐང་ཚད་འཛིན་ ལྷན་འཛོམས་དྲུང་ཆེན་ཡིག་ཚང་ འཛམ་རྒྱལ་སྤྱིའི་གོང་འཕེལ་ལས་རིམ་དང་ འཛམ་རྒྱལ་སྤྱིའི་་གོང་འཕེལ་ལས་རིམ་གྱི་འཛིན་སྐྱོང་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ གྲྲོགས་རམ་ལས་རིམ་ ཀེ་ལི་ཕོར་ནི་ཡ་ གཙག་ལ་སློབ་སྡེ་དང་ ཡི་ཨེས་ཀྱི་གྲྲོགས་རམ་ ཨམ་སྲུ་གི་དོན་ལུ་ ཆུ་འཛིན་སྐྱོང་ཚོགས་པ་ འཛམ་གླིང་དངུལ་ཁང་ འཛམ་གླིང་གསོ་བའི་ཚོགས་པ་ འཛམ་གླིང་གནམ་གཤིས་རིག་པའི་ ཚོགས་པ་ འཛམ་གླིངབལྟ་བཤལ་ཚོགས་པ་ འབྲུག་གི་འཛམ་གླིང་རི་དྭགས་མང་དངུལ། འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ རི་དྭགས་མང་དངུལ་

ཅ༽ གསར་བཏོད་ཅན་གྱི་དངུལ་རྩིས་དང་སྤྲོ་འཐུས་ཡར་རྒྱས། འབྲུག་གི་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ཚུ་ ནུས་ཤུགས་ཅན་སྦེ་ལག་ལེན་འཐབ་ནིའི་དོན་ལུ་ དངུལ་འབྲེལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེས་ལངམ་སྦེ་ཡོད་ལུགས་ལུ་རག་ ལེགསཔ་ཨིན། མང་དངུལ་ཚུ་གི་འབྱུང་ཁུངས་ཡང་ མི་མང་དང་སྒེར་སྡེ་ ནང་འཁོད་དང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ སྲོལ་རྒྱུན་དང་གསར་བཏོད་ཚུ་ཨིན། ལོ་གཉིས་ཀྱི་ནང་འཁོད་ སྲིད་

156

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

བྱུས་ཀྱི་ཞལ་འཛོམས་ཚར་རེ་ཚོགས་པའི་སྐབས་ ཡོངས་འབྲེལ་ཐོག་ལས་ དངུལ་སྤྲོད་ལེན་འབད་ནིའི་་མཐུན་འབྲེལ་དང་ ས་གཤིས་ཀྱི་མང་དངུལ་གསརཔ་གཞི་བཙུགས་དང་ཁྲལ་བསྡུ་ལེན་གྱི་ལམ་ལུགས་ བསྐྱར་ཞིབ་ཚུ་བརྩི་སྟེ་ དངུལ་འབྲེལ་གྱི་གསར་གཏད་གདམ་ཁ་ཚུ་གྲྲོས་བསྟུན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་དངུལ་འབྲེལ་གསར་བཏད་འདི་གིས་ གོ་སྐབས་མང་རབ་ཅིག་ངོས་འཛིན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན་ གོ་སྐབས་ཚུ་ཡང་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་དང་མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་་དོན་ལུ་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་བལྟ་བཤལ་ལས་འོངས་འབབ་འཐེབ་བཟོ་ནི་དང་ ས་གནས་གཞུང་གི་གནས་ཚད་ལུ་ དངུལ་འབྲེལ་གདམ་ཁ་ གསར་འཚོལ་འབད་ནི་ ནགས་ཚལ་གྱི་དུ་རླུང་གསག་མཛོད་ཚུ་ལས་བརྟེན་ འོངས་འབབ་བཟོ་ནི་ ཆུ་འབབ་ས་ཁོངས་ཚུ་ཉམས་སྲུང་འབད་ནིའི་དོན་ལས་ གློག་མེ་ལས་བརྟེན་་པའི་ ཁྲལ་ཚུ་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་ དེ་ལས་ གླ་འཐུས་ཚུ་དང་ཉེས་བྱ་ཚུ་བཀལ་ནིའི་དོན་ལས་ དྲང་ཁྲིམས་ལྷན་སྡེ་གི་ལམ་ལུགས་ཚུ་གི་ལྕོགས་གྲུབ་ ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་ཚུ་ཨིན། སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་རིགས་སྣ་མང་དངུལ་གྱི་དབྱེ་དཔྱད་འདི་གིས་ བཀོད་ཡོད་མི་ནང་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་ བཅུ་གཅིག་པ་གི་ རང་བཞིན་སླར་བྱུངང་ཐོན་སྐྱེས་ ལས་སྡེ་ལུ་ བགོ་བཀྲམ་འབད་ཡོད་པའི་ མི་མང་འཆར་་དངུལ་འདི་ ཡུ་ཨེསི་ ཌོ་ལར་ ས་ཡ་ ༦༥ སྡོད་ཡོདཔ་ཨིན་མས། འཆར་དངུལ་འདི་ལས་ ཡུ་ཨེསི་ ཌོ་ལར་ ས་ཡ་ ༡༦་༨༣་ འདི་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་དང་འབྲེལ་བའི་ ལས་སྣ་ཚུ་གི་དོན་ལུ་ཨིན་མས། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཐབས་བྱུས་

ཀྱི་འོག་ལུ་ཡོད་པའི་ རྒྱལ་ཡོངས་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣའི་ཐབས་བྱུས་དང་ བྱ་ལེན་འཆར་གཞི་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་དོན་ལུ་ མང་དངུལ་ ཡུ་ཨེསི་ ཌོ་ལར་ ༣༢་༠༥་ བཏོན་ཡོད་པའི་ཁར་ འཆར་དངུལ་གྱི་ཁྱར་པར་ ཡུ་ཨེསི་ ཌོ་ལར་ ༡༥་༢ ཐོན་ཡོདཔ་ཨིན། མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་དམིགས་དོན་ཚུ་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་ནང་ལུ་གཙོ་རིམ་བཟུང་མི་འདི་ ཁ་ཕྱོགས་བཟང་པོ་ཅིག་ཨིན་པའི་ཁར་ འཕྲོ་འཐུད་དགོ་པའི་ དགོས་པ་ཡོདཔ་ཨིན། ཁ་སྐོང་གི་ཐོན་སྐྱེས་ཆུ་དང་བལྟ་བཤལ་ ས་ཁ་མཐོ་ས་དང་རང་བཞིན་གྱི་སྨིན་པའི་ སོ་ནམ་ མཁོ་སྒྲུབ་འདི་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་བཅུ་གཉིས་པའི་ ལས་རིམ་གཙོ་ཅན་ཚུ་ནང་ ཐོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན།

འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་དུ་རླུང་མར་ཕབ་ལྡན་པའི་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་བཟོ་ནི་དང་ རྩ་ཁྲིམས་ཆེན་མོ་ལྟར་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༦༠ ནགས་ཚལ་གྱི་ཁྱབ་སྟེ་བཞག་ནི་ནང་ སྲུང་སྐྱོབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་གི་ཡུན་རིང་གི་ ཡུན་བརྟན་འབྲེལ་མཐུན་ངེས་བརྟན་བཟོ་ཐབས་ལུ་ གལ་གནད་ཆེ་བའི་ ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ བསྡུ་སྒྲུབ་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་དུ་རླུང་གསག་མཛོས་སྲུང་སྐྱོབ་འབདཝ་ཨིན། འདི་ནང་དུ་གཉིས་ལས་ འབྲུག་གཏན་འཇག་གསར་བཏོད་གིས་ འཛམ་གླིང་རི་དྭགས་མང་དངུལ་དང་གཞན་བསྡོམས་རོགས་ཚུ་དང་མཉམ་འབྲེལ་གི་ཐོག་ལས་ སྒེར་སྡེ་དང་ཟུང་ཕྱོགས་ དེ་ལས་ ཕྱོགས་སྣ་མང་བའི་ དངུལ་འབྲེལ་གྱི་འབྱུང་ཁུངས་ གིརིན་ས་གཤིས་མང་དངུལ་དང་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྲུང་སྐྱོབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ གཏན་འཇག་གི་དངུལ་འབྲེལ་

157

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཞབས་ཏོག་བྱིན་ནིའི་ རྒྱལ་སྤྱིའི་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་མཐུན་རྐྱེནགྱི་ གོང་འཕེལ་ཉུང་མཐའ་འགྱོ་བའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མང་དངུལ་རྒྱབ་སྐྱོར་ཐོག་ལས་ གསར་བཏོད་ཀྱི་མང་དངུལ་ ས་ཡ་ ཡུ་ཨེསི་ཌོ་ལར་ ༤༣་༡ བཟོ་ཚུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། གསར་བཏོད་འདི་ནང་ལུ་ ད་རུ་ ནང་འཁོད་དངུལ་འབྲེལ་ ཡུ་ཨེསི་ཌོ་ལར་ ས་ཡ་ ༦༨ དང་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཉམས་སྲུང་བློ་གཏད་མང་དངུལ་ལས་ ཡུ་ཨེསི་ཌོ་ལར་ ས་ཡ་ ༧ འབད་མི་ཡང་ཚུདཔ་ཨིན། འབྲུག་གཏན་འཇག་གི་གསར་བཏོད་འདི་གི་ གཏན་འཇག་གི་དོན་ལས་ ལས་འགུལ་གྱི་མང་དངུལ་ལག་ལེན་འཐབ་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་ལོ་ངོ་ ༡༤ གི་རིང་ སྲུང་སྐྱོབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་གི་དངུལ་འབྲེལ་ཚུ་ ནང་འཁོད་ལས་ཐོན་པའི་འོང་འབབ་ཚུ་ལས་ ལག་ལེན་འཐབ་དགོཔ་ཨིན། འདི་གིས་ལོ་གྲངས་ཚང་བའི་གནས་ཡུན་ནང་ དངུལ་འབྲེལ་ཚུ་ག་ར་ ནང་འཁོད་ལས་བཏོན་དགོཔ་ཨིན།

རྒྱལ་སྤྱིའི་མཉམ་འབྲེལ་པ་ཚུ་གིས་རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ གསར་བཏོད་ཚུ་ཡང་ རྒྱལ་ཡོངས་འབྲེལ་མཐུན་ ལས་རིམ་བཅའ་ཡིག་ གསུམ་པ་དང་ ནགས་ཚལ་མར་ཉམས་དང་མར་ཆག་དང་འབྲེལ་བའི་ ཐོན་རླུང་མར་ཕབ་གྲ་སྒྲིག་ལས་རིམ་ དབུལ་ཕོངས་དང་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་གསར་བཏོད་དང་ ཨེ་ཤི་ཡ་མཐུན་རྐྱེན་གྱི་ཐོག་ལས་ ཡུན་བརྟན་སྤྱོད་པ་དང་ཐོན་སྐྱེད་གསར་ཀཏད་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན། འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ ལས་སྡེ་ འཛམ་གླིངརྒྱལ་སྤྱིའི་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་འཛམ་རྒྱལ་སྤྱིའི་ གོང་འཕེལ་ལས་རིམ་ཚུ་གིས་ གཞུང་གི་ལས་འགུལ་མང་རབ་ཅིག་ རྒྱལ་སྤྱིའི་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ མཐུན་རྐྱེན་ ས་གཤིས་བཟོད་བསྲན་ཡོད་པའི་སོ་ནམ་དང་ཡུན་བརྟན་ནག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་མར་ཕབ་ལྡན་པའི་ སྐྱེས་འདྲེན་ལམ་ལུགས་ ནགས་ཚལ་དང་སོ་ནམ་གྱི་སའི་ཆགས་ལུགས་ལས་བརྟེན་པའི་ ཡུན་བརྟན་འཚོ་བའི་གནས་སྟངས་ འབྲེལ་མཐུན་ཆུར་འབབ་ས་ཁོངས་འཛིན་སྐྱོང་དང་ ས་གཤིས་ལས་བརྟན་པའི་ ཉེན་ཁ་མར་ཕབ་ཚུ་བརྩི་ གིརིན་ས་གཤིས་ མང་དངུལ་གྱི་ཐོག་ལས་རྒྱབ་སྐྱོར་འབདཝ་ཨིན།

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ལུ་འབྲུག་བློ་གཏད་མང་དངུལ་གྱིས་ དངུལ་ཀྲམ་ས་ཡ་ ༢༢༨ གནས་པའི་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་ལས་འགུལ་ ༤༨ དེ་ཅིག་ རྒྱབ་སྐྱོར་་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། འབྲུག་གི་གོ་སྐབས་དང་ ཁེ་ཕན་བགོ་བཤའ་གི་མ་དངུལ་དེ་ཡང་ དངུལ་ཀྲམ་ས་ཡ་ ༡་༦ ལས་༤་༨ ལུ་ཡར་སེང་འགྱོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། ལོ་ཐོག་དང་སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་གྱི་གཏན་འབེབ་མ་དངུལ་ཡང་ ཆ་འཇོག་སྒྲུབ་སྟེ་

ཡོད། དེ་དང་གཅིག་ཁར་རྒྱལ་ཡོངས་ས་གཤིས་མང་དངུལ་ཡང་ ཆ་འཇོག་སྒྲུབ་ནི་གི་དོན་ལུ་ གྲྲོས་བསྟུན་ཚུ་འབད་བའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན། སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཞབས་ཏོག་དངུལ་སྤྲོད་ཀྱི་ལམ་ལུགས་འདི་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ དམིགས་བསལ་གྱི་གནད་དོན་གྱི་དོན་ལུ་ལག་ལེན་འཐབ་པའི་ དངུལ་འབྲེལ་གྱི་ཐབས་ལམ་ གསར་གཏད་ཅིག་ཨིན། སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༥ གི་རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར གནས་སྟངས་ཞབས་ཏོག་གཞི་བཀོད་ཀྱི་དངུལ་སྤྲོད་ལམ་ལུགས་དང་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཞབས་ཏོག་ དངུལ་སྤྲོད་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་གི་ ས་ཁོངས་ལམ་མཐོང་ཐབས་ཤེས་འདི་ཡང་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཞབས་ཏོག་ དངུལ་སྤྲོད་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་ལག་ལེན་ གཞི་བཙུགས་ལྷན་ཐབས་འབད་ནི་གི་དོན་ལུ་ གསར་བཏོན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་དང་གཅིག་ཁར་ ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཞབས་ཏོག་དངུལ་སྤྲོད་ཀྱི་ལམ་ལུགས་ གཡག་པུ་སྒང་མི་སྡེ་ ནགས་ཚལ་ འཛིན་སྐྱོང་སྡེ་ཚན་གྱི་ཁ་སྐོང་ལུ་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཞབས་ཏོག་དངུལ་སྤྲོད་ཀྱི་ལམ་ལུགས་ གཞི་བཙུགས་འབད་སའི་ས་ཁོངས་གསརཔ་ པ་ས་ཁ་དང་ ཉ་མེད་ནི་ཆུ་ལུ་ གསལ་སྟོན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན།

གཞུང་གི་དངུལ་གྱི་སྤྲོ་འཐུས་བྱིན་མི་འདི་གིས་ དཔལ་འབྱོར་གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་ ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་ནང་ རྒྱབ་བརྣན་འབདཝ་མ་ཚད་ འདི་གིས་ཕན་པ་དང་གནོད་པ་གཉིས་ཆ་ར་འབྱུང་སྲིད་ རང་བཞིན་སླར་འབྱུང་ཐོན་སྐྱེད་ལས་སྡེ་ལུ་བྱིན་ཏེ་ཡོད་པའི་ སྤྲོ་འཐུས་འདི་གིས་ བཟའ་འཐུང་དང་ཟད་བཅུད་ཀྱི་དམིགས་དོན་ཚུ་ དྲན་གསོ་འབད་ནི་ གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་འཚོ་བའི་གནས་སྟངས་ཡར་དྲགས་གཏང་ནི་དང་ ནང་འདྲེན་ལུ་བརྟེན་སྡོད་པའི་ གནས་སྟངས་མར་ཕབ་འབད་ནི་གི་དོན་ལུ་ཨིན་མས། འདི་ཚུ་་གིས་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་དང་ས་གཞི་ དེ་ལས་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ལུ་ཕོག་ཤུགས་ཡོད་ལུགས་ཚུ་ བརྟག་ཞིབ་ཚུ་འབད་བའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན། ནགས་ཚལ་གྱི་ལས་སྡེ་ནང་ གོང་ཚད་མར་ཕབ་ཀྱི་ཐོག་ལས་ ཤིང་ཆས་དང་ ཤིང་མ་ཡིན་པའི་ ནགས་ཚལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་བསྡུ་ལེན་འབད་ནི་ གནོད་རྐྱེན་གྱི་ལཱ་ཅིག་ཨིན་མས་ དེ་ཡང་ འདི་ཚུ་འཛིན་སྐྱོང་འབད་དེ་མེད་པའི་ ནགས་ཚལ་ཚུ་ནང་ལས་ ནམ་བྱ་སྟབས་བདེཝ་ཅིག་འབད་བའི་ལཱ་གཅིག་ཨིནམ་ལས་བརྟེན་ཏེ་ཨིན་མས།

འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ཉམས་སྲུང་དང་གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་རིམ་འདི་ ཕན་ཐབས་ཆེ་བའི་སྤྲོ་འཐུས་འབད་ ཐོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན་པའི་ཁར་ ཡུན་བརྟན་དང་འབྲེལ་་བའི་ གནད་དོན་ཚུ་དང་མཐུན་འགྱུར་

158

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

འབདཝ་ཨིན། གོང་་འཕེལ་གྱི་དོན་ལུ་དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་པའི་ འབྲེལ་ཡོད་སྲིད་བྱུས་དང་ དངུལ་འབྲེལ་སྤྲོ་འཐུས་ཚུ་ཡང་ སྒོ་ནོར་གསོ་སྐྱོང་ཁང་གཞི་བཙུགས་འབད་མི་ཚུ་ལུ་ འོངས་འབབ་ཁྲལ་གྱི་གོང་ཡང ལོ་ངོ་ ལྔ་དང་ སོ་ནམ་དང་འབྲེལ་བའི་ཚོང་ལས་ཚུ་ལུ་ འོངས་འབབ་ ཁྲལ་ཡངས་ཆག་ ལོ་ངོ་ ༡༠ ཚུན་བྱིནམ་ཨིན། བཟོ་གྲྭ་འཕྲུལ་ཁང་ཚུ་གིས་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་དང་འཁྲིལ་བའི་འཕྲུལ་རིགས་ཚུ་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོད་པ་ཅིན་ ཁྲལ་བསྐྱར་ཞིབ་འབད་དེ་ སྤྲོདཔ་ཨིན། དེ་མ་ཚད་ ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་་དང་འབྲེལ་བའི་ ཚོང་ལཱ་དང་རྒྱ་ཚད་ཆེ་བའི་སྐྱེལ་འདྲེན་ དེ་ལས་ ཅ་ཆས་ཚུ་ལུ་ ཁྲལ་ཡངས་ཆག་དང་ མི་དང་རི་དྭགས་དང་འབྲེལ་བའི་དཀའ་ངལ་བསལ་ནི་ནང་ ལག་ལེན་འཐབ་པའི་འཕྲུལ་ཆས་ཚུ་ལུ་ གོང་ཚད་མར་ཕབ་ དེ་ལས་ ཐོན་ཁུངས་ཆེ་བའི་ སྒོ་ནོར་གསོ་སྐྱོང་ནང་གོང་ཚད་མར་ཕབ་ཚུ་ཨིན།

ཆ༽ དཔལ་འབྱོར་ བརྩི་མཐོང་ལྡན་པའི་ ཐབས་ལམ་ལག་ལེན་འཐབ།རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ རྒྱུ་རྐྱེན་འབད་མི་འདི་ དཔལ་འབྱོར་བརྩི་མཐོང་ཡོད་པའི་ ཐབས་ལམ་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་འདི་ མིའི་གཞི་བདེ་དང་ མི་སྡེ་དཔལ་འབྱོར་གོང་འཕེལ་ སྤྱིར་བཏང་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ཀྱི་བརྩི་མཐོང་ཚུ་ དཔེ་སྟོན་འབད་བའི་དཔལ་འབྱོར་ བརྩི་མཐོང་ལྡན་པའི་ཐབས་ལམ་ཚུ་ ལས་བྱུངམ་ཨིན། ད་ལྟོའི་བར་ན་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་དང་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཞབས་ཏོག་ཚུ་གི་བརྩི་མཐོང་ཚུ་ བརྟག་ཞིབ་ཚུ་ འབད་དེ་མེདཔ་ཨིན། ཨིན་རུང་ དམིགས་བསལ་གྱི་གསར་བཏོད་དང་ལས་འགུལ་ཚུ་ལུ་ འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་ རྒྱལ་ཡོངས་ལྕོགས་གྲུབ་གོང་འཕེལ་ གསར་བཏོད་ཚུ་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཞབས་ཏོག་དངུལ་སྤྲོད་དང་ རྒྱལ་ཡོངས་ནགས་ཚལ་ ཅ་དངོས་ཐོ་གཞུང དེ་ལས་ འཕྲལ་གྱི་ སྲུང་སྐྱོབ་ས་ཁོངས་ཚུ་དང་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཞབས་ཏོག་གི་ བརྩི་མཐོང་བརྟག་ཞིབ་ཚུ།

སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ བརྩི་མཐོང་བརྟག་ཞིབ་འགོ་འདྲན་འཐབ་ནིའི་འགན་དབང་ཡོད་པའི་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་གཙུག་སྡེ་ཅིག་ཨིན་མི་ ཆུ་འབབ་་ས་ཁོངས་འཛིན་སྐྱོང་སྡེ་ཚན་གྱི་ཁག་མ་འདྲ་བའི་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣའི་ཞིབ་འཚོལ་མང་རབ་ཅིག་ འགོ་འདྲེན་འཐབ་སྟེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཞབས་ཏོག་ཚུ་ གདམ་ཁ་རྐྱབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་ ཤིང་ཆས་དང་ཤིང་མ་ཡིན་པའི་ནགས་ཚལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད༌ ཤིང་གི་བུད་རྫས་དང་རང་

བཞིན་གནས་སྟངས་ལུ་བརྟེན་པའི་ བལྟ་བཤལ་ ཆུ་དང་རྩ་འབྲོག་ དེ་ལས་ རིགས་སྣ་ཁྱབ་ཚད་ ཚུ་ཨིན། གདམ་ཁ་ཅན་གྱི་ གློག་མེ་ལས་འགུལ་ཚུ་གི་དཔལ་འབྱོར་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་དང་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་ཞིབ་འཚོལ་མཇུག་བསྡུ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན་ འདི་གིས་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ ཞབས་ཏོག་ནང་འགྱུར་བ་འབག་ནི་ནང་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༠ ལས་ ༢༠༣༠ གི་ནང་འཆར་གཟུགས་གསུམ་ གཞི་བཙུགས་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལུ་ བརྩི་མཐོ་བརྟག་ཞིབ་ལེ་ཤ་ཅིག་ར་ འབད་དེ་ཡོད་མི་ཚུ་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་བཅུ་གཅིག་པ་ ལག་ལེན་གཞི་་བཙུགས་འབད་ཐོག་ལས་ དབྱེ་ཞིབ་ཚུ་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ནང་ ལོ་ཕྱེད་དང་ལོ་མཇུག་གི་ བསྐྱར་ཞིབ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རྒྱལ་ཡོངས་་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་དང་བྱ་ལེན་འཆར་གཞི་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ཨིན།

རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་རྩིས་ཁྲ་འདི་གིས་ རང་བཞིན་གྱི་མ་རྩ་རྩིས་བཏོན་ནི་འདི་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ནང་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་ཨིན་མི་འདི་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ ཤུལ་འཚོལ་འབད་ནིའི་ལམ་ལུགས་དང་གྲལ་ རྒྱལ་སྤྱིའི་ ཐབས་ལམ་ཅིག་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་རྩིས་ཁྲ་ཚུ་ རྒྱལ་ཡོངས་ནང་འཁོད་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ རྩིས་བཏོན་ནིའི་གཞི་རྟེན་ཅིག་སྦེ་ལག་ལེན་འཐབ་ཨིན། འདི་ཡང་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་ལས་ཐོན་པའི་ཅ་ཆས་དང་ཞབས་ཏོག་ཚུ་བརྩིཝ་ཨིན། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རྒྱལ་ཡོངས་ནག་འཁོད་ཐོན་སྐྱེད་ཡོངས་བསྡོམས་རྩིས་རྐྱབ་ནི་འདི་ འཛམ་གླིང་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཐབས་བྱུས་རྒྱབ་བརྣན་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ ཐབས་ལམ་དང་ལག་ལེན་ཚུ་ལུ་ གཞི་བཞགཔ་ཨིན། ༼སྤྱི་ལོ་ ༡༩༩༣ གི་རྒྱལ་སྤྱིའི་རྩི་ཁྲ་ལམ་ལུགས༽ ཐབས་ལམ་འདི་ཡང་ སྔན་མ་གི་ཐབས་ལམ་དང་ཕྱདཔ་ད་ ཡར་རྒྱས་ཀྱི་བརྡ་མཚན་སྟོནམ་ཨིན། འདི་ནང་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་ སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ ལས་བརྟེན་པའི་ རྩིས་ཚུ་བཞག་ནི་མེདཔ་ཨིན། རྩི་ཁྲ་འདི་གིས་ ཚད་སྙོམས་ཡང་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་འཕྲུལ་སྐར་ རྩིས་ཁྲ་ཚུ་བསྡུ་ལེན་གྱི་ཐོག་ལས་ལྷོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་དོན་ལུ་ ཐབས་ལམ་ཚུ་ བརྟག་དཔྱད་དང་ གསར་བཏོན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། འབྲུག་རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་རྩིས་ཁྲ་ཚུ་ དྭངས་གསལ་བཟོ་མི་འདི་གིས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་འདི་ དཔལ་འབྱོར་ལུ་ ཁག་ཆེ་ཧིང་དང་གོང་འཕེལ་གྱི་ལམ་ཚུ་ཡུན་བརྟན་གནས་ཐབས་ཀྱི་བརྡ་ཚན་ཚུ་སྟོནམ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་རྩི་ཁྲ་དྭངས་གསལ་བཟོ་མི་འདི་གིས་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའསྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་ནང་ ཕན་ཐོགཔ་ཨིན།

159

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma Tshering, NEC

སྤྱི་ལོ་ ༡༩༩༩ ལུ་ གསར་བཟོ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ གཞི་བདེ་དང་ གོང་འཕེལ་ དེ་ལས་ དགའ་སྐྱིད་ལུ་གཞི་བཞག་པའི་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་ལམ་སྟོན་འབད་བའི་ སྲིད་བྱུས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་ བུ་ཀྲན་ ༢༠༢༠ འདི་གིས་ དྲང་བདེན་གཙོ་ཅོར་བཏོན་པའི་ ཉེན་བརྡ་ཚུ་འབདཝ་ཨིན། མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཕན་ཐོག་ཚད་དང་ འདི་ལས་བརྟེན་འོངས་འབབ་བཟོ་ཚད་ཚུ་ ཚད་འཇལ་ནི་དང་བརྩི་མཐོང་བསྐྱེད་པའི་ ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཐབས་ལམ་འདི་ལག་ལེན་འཐབ་པ་ཅིན་ འདི་ལས་བརྟེན་ ང་བཅས་རའི་ཆོས་དང་སྔར་སྲོལ་གྱི་ལམ་ལུགས་གཞི་བཞག་པའི་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལུ་བརྩི་མཐོང་བསྐྱེད་པའི་ཐབས་ལམ་ཚུ་ལུ་ཉེན་འཚུབ་དང་ མེདཔ་འགྱོ་ནི་གི་ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་ཨིན། ང་བཅས་ཀྱིས་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ལ་ གུས་ཞབས་རྐྱངམ་ཅིག་མེན་པར་ སྲོག་ཡོད་པའི་གནས་ལུགས་ཅིག་ལུ་ བརྩི་མཐོང་བསྐྱེདཔ་ཨིན། ང་བཅས་ཀྱི་སེམས་ཁར་ སའི་ཆགས་ལུགས་མང་ཆེ་ཤོས་ཅིག་ར་ ལྷ་དང་ལྷ་མིན་ དེ་ལས་རྣམ་ཤེས་ཚུ་གནས་པའི་ ས་གོ་ཅིག་འབད་ ངོ་སྤྲོད་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། ང་བཅས་ཀྱི་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཚུ་ སྲུང་སྐྱོབ་དང་ཉེན་སྲུང་འབད་ནི་གི་ཐབས་ལམ་ཚུ་བཏོན་མི་འདི་གིས་ གནོད་པ་ཡོད་ལུགས་ཚུ་ཡང་ ཧ་གོ་དགོཔ་ཡོད། རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ སྲུང་སྐྱོབ་དང་ཉམས་སྲུང་གི་ས་ཁོངས་ཚུ་ ངོས་འཛིན་འབད་མི་འདི་གིས་ ཧེ་མ་ལས་མེད་པའི་ མི་དང་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཀྱི་བར་ན་ ས་མཚམས་ཚུ་གཞི་བཙུགས་འབད་ཚུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། གུས་ཞབས་འབད་དགོ་པའི་ བཅའ་ཡིག་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ཚུ་གིས་ ས་ཁོངས་དང་གནས་ལུགས་ལ་ལུ་ཅིག་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་དང་འདྲིས་མཐུན་ཡོད་མི་ཚུ་ འཕྱེལ་ཚུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། ང་བཅས་ཀྱིས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཚུ་ རྒྱལ་སྤྱིའི་གནས་ཚད་དང་འཁྲིལ་ འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནི་ནང་ཡིད་ཆེས་ བསྐྱེད་

མི་འདི་གིས་ སྔར་སྲོལ་གྱི་རྟོགས་པ་དང་བསམ་སྤྱོད་ དེ་ལས་ བརྩི་མཐོང་ཚུ་ ཧེང་སྐལ་ར་དམ་དྲག་བཟོཝ་ཨིན། ང་བཅས་རའི་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ལུ་ སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་རྟོགས་པ་དང་གོ་རྟོགས་མར་ཉམས་འགྱོ་མི་ལས་བརྟེན་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལུ་ གནོད་རྐྱེནའབྱུང་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ ང་བཅས་ཀྱི་གོ་རྟོགས་ལས་ལྷག་སྟེ་ རིམ་པ་ཐུངམ་ཨིན།དེ་ཡང་ ལ་ལུ་ཅིག་གིས་ ང་བཅས་ཡང་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཆ་ཤས་ཅིག་སྦེ་བརྩི་ནི་དང་ ལ་ལུ་གིས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་འདི་ རྒྱུ་སྟོབས་ཅིག་སྦེ་ཆ་བཞག་ནི་ དེ་ལས་ མི་ལ་ལུ་གིས་ དུས་མཐུང་གི་ཁེ་ཕན་ལུ་བལྟ་སྟེ་ ལོག་སྤྱོད་འབདཝ་ཨིན་མས། མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་མར་ཉམས་འགྱོ་བའི་ རྒྱུ་རྐྱེན་ལས་བརྟེན་ ཉེན་ཁ་ཡོད་ལུགས་ཚུ་ སེམས་ཁར་ངེས་དགོཔ་ཁག་ཆེཝ་ཨིན། འདི་གི་དཀའ་ངལ་ཚུ་ སྔར་སྲོལ་གྱི་བསམ་སྤྱོད་དང་བརྩི་མཐོང་རྐྱངམ་ཅིག་གི་བསལ་ཚུགསཔ་ཨིན། འདི་གིས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཉམས་སྲུང་དང་ ང་བཅས་རའི་ལམ་སྲོལ་ལྡན་པའི་ སྲོལ་རྒྱུན་ཚུ་ ཉམས་སྲུང་གཉིས་ འབྲེལ་མཐུན་བཟོཝ་ཨིན།

ཇ༽ མི་ངོ་དང་གཙུག་སྡེ་གི་ལྕོགས་གྲུབ་ ཡར་རྒྱས། མི་ངོ་དང་གཙུག་སྡེ་གཉིས་ཆ་ར་གིས་ལྕོགས་གྲུབ་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་འདི་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་་དང་ འདི་དང་འབྲེལ་བའི་ བཅའ་ཡིག་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ཚུ་སྒྲུབ་ནི་ནང་ མི་སེར་དང་གཞུང་གི་འགོ་དཔོན་ཚུ་གི་ ལས་སྣ་ཚུ་གི་འགན་འབག་ནི་དོན་ལས་ དབང་ཆ་བྱིན་ནི་ནང་གལ་ཆེཝ་ཨིན། གལ་ཅན་གྱི་ ལྕོགས་གྲུབ་གོང་འཕེལ་གྱི་དབྱེ་ཁག་གཉིས་ཡང་ ན་གཞོན་གཡོག་མེད་མི་དང་ གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་ཨམ་སྲུ་ཚུ་ཨིན། ན་གཞོན་ལ་གཡོག་མེ་མི་ཚུ་གཞུང་ལས་ ཚོངས་འབྲེལ་གྱི་སོ་ནམ་ཞིང་ལཱ་འབད་ནི་གི་དོན་ལས་ རྒྱབ་སྐྱོར་ཚུ་ལེན་མི་ཨིན། འདི་ནང་

160

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

© Karma Tshering, NEC

ལུ་ ས་གཞི་ལག་ལེན་འཐབ་ཆོག་པའི་ ལག་འཁྱེར་ཚུ་ སོ་ནམ་དང་འདི་གི་ཐོན་སྐྱེས་ནང་ གཡོག་གི་གོ་སྐབས་བཟོ་ནིའི་དོན་ལས་ བྱིནམ་ཨིན། ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ འོས་འབབ་དང་ལྕོགས་གྲུབ་གོང་འཕེལ་གྱིས་ ས་གཞི་གི་ཐོག་ཁར་ ཡུན་བརྟན་ཚོང་འབྲེལ་ངེས་བརྟན་བཟོ་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན།

རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་ རྒྱ་ཆེ་ས་ནང་ལས་ཕར་ མ་རྒྱུད་ཀྱི་ལམ་ལུགས་སྲོལ་ལས་ བརྒྱུད་དེ་ གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་ཨམ་སྲུ་ བརྒྱ ཆ་ལས་ ༦༠ དང་ཁྲོམ་ཚོགས་ཀྱི་ཨམ་སྲུ་ བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༤༠་ དེ་ཅིག་ལུ་ ས་གཞི་དང་རྒྱུ་དངོས་ཚུ་ཁོང་རའི་མིང་ཐོག་ཁར་བཀོད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན་མས།༡ ཕོ་མོ་འདྲ་མཉམ་གོང་འཕེལ་དེ་ཡང་ ཨམ་སྲུ་འདི་ཚུ་ལུ་ ཁོང་རའི་མིང་ཐོག་ཁར་བཀོད་དེ་ཡོད་པའི་ ས་གཞི་ནང་ ཚོང་འབྲེལ་འབད་བའི་གོ་སྐབས་བཟོ་ནི་ནང་ འཛིན་སྐྱོང་གི་དབང་ཚད་བྱིན་ནི་དང་ རིག་རྩལ་གྱི་སྦྱོང་བརྡར་དང་གྲལ་ འབྲིང་རིམ་དང་ མཐོ་རིམ་གྱི་ཤེས་ཡོན་ཚུ་བྱིན་ཐོག་ལས་ ཡར་རྒྱས་གཏང་ཚུགས།༢

ཨམ་སྲུ་ཚུ་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ རི་དྭགས་སྔོ་ཤིང་དང་ ནགས་ཚལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེས་ཚུ་ ལག་ལེན་འཐབ་པའི་ རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེས་དང་འབྲེལ་བ་ཡོདཔ་ལས་ ལྕོགས་གྲུབ་གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་སྣ་ཚུ་ འགོ་འདྲེན་འཐབ་སྟེ་སྤྲོད་མི་ཡང་ན་ ལེན་མི་འབད་ཚུགས། ཁོང་ཆ་ཁྱབ་ ཁྱིམ་གྱི་ལྡུམ་ར་འཛིན་སྐྱོང་འབད་མི་ཅིག་ཨིནམ་ལས་ རིག་རྩལ་ཚུ་་ན་གཞོན་ཚུ་ལུ་ འཕྲོ་འཐུད་དེ་བྱིན་ཚུགས། སྲིད་བྱུས་ཚུ་ལག་ལེན་ ནུས་ཤུགས་ཅན་གྱི་དོན་ལས་ གཞུང་གཡོགཔ་ཚུ་ལུ་ གཡོག་ནང་སྡོད་པའི་གནས་སྐབས་ནང་ར་ ལྕོགས་གྲུབ་གོང་འཕེལ་གྱི་སྦྱོང་བརྡར་ཚུ་བྱིན་ནི་འདི་ གལ་ཆེ་ཤོས་ཅིག་ཨིན། མཉམ་འབྲེལ་མང་རབ་ཅིག་དང་གྲྲོགས་རམ་ གྱི་ཐོག་ལས་ གཞུང་གིས་ དམིགས་བསལ་གྱི་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ལས་སྡེ་གི་ ལྕོགས་གྲུབ་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་ཕན་ཐོག་

ཚུགས། འདི་ཡང་ རླུང་གི་སྤུས་ཚད་ ལྟརྟོག་དང་ མི་དང་རི་དྭགས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་བསལ་ནི་ ཡང་ན་ ནགས་ཚལ་གྱི་ཅ་དངོས་ཚུ་ཐོ་བཀོད་འབད་ནི་འདི་ཨིན།

དབུལ་ཕོངས་དང་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་གསར་བཏོད་ ལས་རིམ་ཚུ་གིས་ གཞུང་ལྟེ་བ་དང་ ས་གནས་གཞུང་ནང་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་གི་གཞུང་གཡོགཔ་ག་ར་ལུ་ ལྕོགས་གྲུབ་གོང་ཕེལ་གྱི་སྦྱོང་བརྡར་ཚུ་བྱིན་ཐོག་ལས་ གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་སྣ་ག་རའི་ནང་ ལྕོགས་གྲུབ་ཡར་རྒྱས་གཏང་ཚུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་གཞུང་ལྟེ་བ་དང་ས་གནས་གཞུང་གི་འཆར་གཞི་ཚུ་བརྩམ་ནི་ནང་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་ས་གཤིས་ དེ་ལས་དབུལ་ཕོངས་དང་འབྲེལ་བའི་གནད་དོན་ཚུ་ བསམ་ཞིབ་འབད་ནི་ནང་ ས་གནས་གཞུང་དང་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་གནས་ཚད་ལུ་ ལྕོགས་གྲུབ་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་ ཕན་ཐོག་བྱུང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན།

རྒྱལ་སྤྱིའི་ མཉམ་འབྲེལ་ཚུ་གིས་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་གི་དྲང་དཔོན་ཚུ་གིས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་བཅའ་ཡིག་ཟྱིན་བྲིས་ བསྐྱར་ཞིབ་དང་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་དང་ དྲང་དཔོན་ཚུ་གི་ལྕོགས་གྲུབ་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་གི་ལས་རིམ་མང་རབ་ཅིག་བཟོ་ཚུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། ལུང་ཕྱོགས་ཀྱི་ རྒྱལ་ཁབ་ཚུ་དང་ལས་རིམ་འགོ་འདྲེན་འཐབ་མི་འདི་གིས་ ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་གི་ལས་སྡེ་དང་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་མཐུན་པའི་ འཕྲུལ་རིགས་ཚུ་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་ནང་ ཁྲིམས་ལུགས་དང་དངུལ་འབྲེ་ལ་ དེ་ལས་ འཕྲུལ་རིགས་ཀྱི་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་བཟོ་ནི་གི་དོན་ལས་ གཞུང་ལྟེ་བ་དང་ས་གནས་་གཞུང་གི་ལྕོགས་གྲུབ་ གོངའཕེལ་གཏང་ཚུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་མ་ཚད་ ནག་རླུང་ མར་ཕབ་ཀྱི་ཁེ་ལེན་སྒྲུབ་ནི་ནང་ཡང་ཕན་སྦོམ་ཐོག་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། གཞི་བརྟེན་ཤེས་ཡོན་གྱི་སློབ་སྟོན་པ་ཚུ་ལུ་ སླར་

161

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

བྱུང་ནུས་ཤུགས་དང་འབྲེལ་བའི་ རྩ་གཞུང་གསརཔ་ ཆར་ཆུ་བསྡུ་ལེན་དང་ རྫས་རླུང་ རྒྱལ་ཁབནང་གི་སློབ་སྦྱོང་ལྟེ་བ་ ༧༠༠ ནང་ ་བཟོ་སྐྲུན་ གྱི་བུད་རྫས་ ནུས་ཤུགས་ཅན་སྦེ་ལག་ལེན་འཐབ་ཐངས་ དང་ གཙང་སྦྲ་ལྡན་པའི་ ཐབ་ཚུ་ལག་ལེན་འཐབ་གི་སྦྱོང་བརྡར་ཚུ་བྱིན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། སྲུང་སྐྱོབས་ས་ཁོངས་ཚུ་གི་ལས་བྱེདཔ་ཚུ་ལུ་ཡང་ ཉེན་སྲུང་ལྟ་རྟོག་གི་ལྕོགས་གྲུབ་གོང་འཕེལ་ཚུ་བརྩི་ ནགས་ཚལ་ནང་ ཤ་བདའ་ནི་གི་ལཱ་བཀག་ནིའི་ལས་སྣ་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནིའི་དོན་ལས་ ལྕོགས་གྲུབ་གོང་འཕེལ་གྱི་སྦྱོང་བརྡར་ཚུ་བྱིན་ཡོདཔ་ཨིན། རྫོང་ཁག་དང་རྒེད་འོག་གི་གནས་ཚད་ནང་ ས་གནས་གཞུང་སྐྱོང་ལུ་ དབང་ཆ་བྱིན་ནིའི་དོན་ལས་ བཟུང་འབྲེལ་གྱི་ ས་གནས་གཞུང་སྐྱོང་ རྒྱབ་སྐྱོར་ལས་རིམ་ ལོ་ངོ་ བཅུ་ཕྲག་གི་རིང་ལུ་ འགོ་འདྲེན་འཐབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། ལས་རིམ་འདི་གིས་ ས་གནས་གཞུང་གི་ཞབས་ཏོག་སྤྲོད་ལེན་ནང་ དངུལ་འབྲེལ་གྱི་ལམ་ལུགས་ ནུས་ཤགས་ཅན་དང་ དྭངས་གསལ་ཡོདཔ་བཟོཝ་ལས་ གཞུང་ ལྟེ་བ་གི་སྲིད་བྱུས་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ཚད་འཛིན་ དེ་ལས་ རྒྱབ་སྐྱོར་གྱི་འགན་ཁུར་ཚུ་རྩ་བརྟན་བཟོཝ་ཨིན། ཐབས་བྱུས་འདི་ཡང་ ས་གནས་གཞུང་གི་གནས་ཚད་ནང་ གཞི་རྟེན་་མཁོ་ཆས་དང་ མི་མང་གི་ཞབས་ཏོག་སྤྲོད་ནི་ དེ་ལས་ ས་གནས་གཞུང་གི་གནས་ཚད་ནང་གི་འགོ་དཔོན་དང་མི་སེར་ཚུ་ལུ་ སྦྱོང་བརྡར་སྤྲོད་ནིའི་དོན་ལུ་ བགོ་བཀྲམ་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ རྒེད་འོག་གནང་བྱིན་མ་དངུལ་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་ནང་ རྒྱབ་སྐྱོར་ཚུ་འབདཝ་ཨིན། གནད་དོན་འདི་ནང་ ས་གནས་གཞུང་གི་ལྕོགས་གྲུབ་གོང་འཕེལ་གྲྲོགས་རམ་དངུལ་འབྲེལ་ཐབས་ལམ་འདི་གིས་ ས་གནས་གཞུང་ལུ་ ས་གཤིས་མཐུན་འགྱུར་གྱི་མ་རྩ་གཞི་བཙུགས་ རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་ནིའི་དོན་ལས་ འབྲེལ་མཐུན་གྱི་གྲྲོགས་རམ་མ་དངུལ་ཚུ་བྱིནམ་ཨིན། དེ་ཡང་ • ས་གཤིས་དང་མཐུན་འགྱུར་ཡོད་པའི་ སོ་ནམ་ཞིང་ལམ་ཚུ་

ཡར་རྒྱས་གཏང་ནིའི་དོན་ལས་ དམིགས་་གཏད་བསྐྱེད་དེ་ཡོད་པའི་ གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་གྱི་ལཱ།

• འདི་ནང་ ས་རུད་ཐོན་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་ གྱེན་ཚུ་ སྒྲིང་སྒྲིང་བཟོ་ནི་དང་བཏེད་ལམ་དང་ཆུ་གཡུར་ཚུ་ ཡར་རྒྱས་གཏང་ནི་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན།

• ཆར་ཆུ་འབབ་པའི་དུས་ལུ་ གཙང་ཆུ་དང་རོང་ཆུ་སྦོམ་འགྱོ་མི་ལས་བརྟེན་ ཉེན་འཚུབ་འོང་ནི་བཀག་ཚུགས་པའི་ མཐོ་བའི་ཟམ་བཟོ་སྐྲུན།

• གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་ཆུ་བཀྲམ་སྤེལ་ལམ་ལུགས་ཡར་རྒྱས། འདི་ནང་ ཆུ་གི་རྐ་འཐེབ་བཏོན་ནི་དང་ ཆུ་འབབ་ས་ཁོངས་དང་

རྐ་ཚུ་སྲུང་སྐྱོབས་འབད་ནི་དང་འདི་གི་ཉེ་འདབས་ལུ་ ཆུ་སྐམ་མ་བཅུག་པའི་ ཤིང་གི་རིགས་སྣ་ཚུ་ བཙུགས་ནི་ ཆུ་བསག་ནིའ་དོན་ལས་བསག་མཛོས་རྐྱབ་ནི་ དེ་ལས་ ཆུ་བཀྲམ་སྤེལ་གྱི་དུང་ཅུང་ཚུ་ ས་གཤིས་མཐུན་པའི་ ཆུ་དུང་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན།

• སོ་ནམ་ཆུར་འདྲེན་གྱི་ལམ་ལུགས་གོང་འཕེལ་གཏང་ནི་ ཆུ་གཡུར་ཚུ་ཉམས་བཅོས་དང་ ཆུ་བཀྲམ་སྤེལ་གྱི་དོན་ལས་ ས་གཤིས་མཐུན་པའི་ ཆུ་དུང་ཚུ་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན།

• ས་གཞི་ཉམས་སྲུང་དང་ ས་རུད་ཉེན་ཁ་མར་ཕབ་ཀྱི་ལཱ་ དཔེར་ན་ ས་ཞིང་ཚུ་གི་དོན་ལས་ ས་རུད་འཐོན་ནིའི་ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་ ས་ཁོངས་ཚུ་ནང་ ཆུ་གཡུར་དང་སྦ་ཚུ་གཙུགས་ནི་ཚུ་ཨིན།

• སླར་འབྱུང་ནུས་ཤུགས་ལག་ལེན་གྱི་དོན་ལས་ ཅ་ཆས་ཚུ་ བགོ་བཀྲམ་འབད་ནི་ དེ་ཡང་ རྫས་རླུང་ཐོན་སྐྱེད་འབད་བའི་འཕྲུལ་ཁང་དང་ ཉིན་དྲོད་ནུས་ཤུགས་ཀྱི་འཕྲུལ་ཆས་ཚུ་ སྤྲོད་ནི་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན།

ཉ༽ མི་མང་གོ་རྟོག་དང་ཤེས་ཡོན་ དེ་ལས་ སྐུལ་ཁྱབ་བརྡ་སྤྲོད་ཚུ་ འགོ་འདྲེན་འཐབ། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཕྱུགས་པོའི་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་དང་ ལམ་སྲོལ་ལྡན་པའི་ སྲོལ་ཁྱུན་ཚུ་ བདག་འཛིན་འབད་ནིའི་དོན་ལས་ མི་མང་གོ་རྟོག་དང་ཤེས་ཡོན་ཁག་ཆེཝ་ཨིན། རྩ་ཁྲིམས་ཆེན་མོ་དང་འཁྲིལ་ འབྲུག་མི་ག་ར་ དུས་ད་ལྟ་དང་མ་འོངས་པའི་ནང་ ཕན་ཐོག་ནིའི་དོན་ལས་ རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རང་བཞིན་ཐོན་སྐྱེད་དང་བཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་བློ་གཏད་ཅིག་ཨིན་མས། དེ་མ་ཚད་ མི་སེར་རེ་རེ་བཞིན་དུ་ལུ་ རང་བཞིན་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཉམས་སྲུང་དང་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཉམས་སྲུང་ དེ་ལས་སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་ཉམས་ཆག་ བཀག་དམ་འབད་ནིའི་འགན་ཁུར་ཕོགཔ་ཨིན།

སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་དང་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་གཉིས་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ཀྱི་བརྟག་ཞིབ་ནང་འབྲེལ་མཐུན་འབད་མི་འདི་གིས་ གསལ་སྟོན་འབད་མི་ནང་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་གོང་འཕེལ་གྱི་དཔེ་མཚན་དང་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣའི་ཀ་རིམ་ཟུར་ཤོག་ཚུ་ ག་དེ་སྦེ་ལག་ལེན་འཐབ་ཨིན་ན་ཚུ་སྟོནམ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོང་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ཀྱི་བརྟག་ཞིབ་སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༥ འདི་གིས་ འབྲུག་པའི་མི་རློབས་བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༨༠ དེ་ཅིག་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཉམས་

162

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

སྲུང་ནང་ འགན་དབང་ཡོདཔ་སྦེ་ཨིན་མས།་ དམིགས་བསལ་གྱི་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་དང་ཁྲིམས་ལུགས་ཚད་འཛིན་ནང་ སྐུལ་ཁཱབ་བརྡ་སྤྲོད་དང་ གོ་རྟོག་གི་ལས་རིམ་ཚུ་ ཁྲིམས་ལུགས་ ནུས་ཤུགས་ཅན་འབད་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་དང་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་གནོད་རྐྱེན་ཚུ་ བཀག་ནི་ནང་གལ་ཆེ་ཤོས་ཅིག་ཨིན།

མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་འཛིན་སྐྱོང་ལཱ་དངམཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་གྱི་ཁྲིམས་ལུགས་དང་གནས་ཚུལ་ནང་ རྒྱབ་སྐྱོར་དང་མཉམ་འབྲེལ་འབད་ཐབས་ལུ་ དམིགས་བསལ་གྱི་སྲིད་བྱུས་ཀྱི་གོ་རྟོག་དང་ཤེས་ཡོན་སྤྲོད་ནི་འདི་ གོ་རིམ་དང་པ་ཅིག་ཨིན།

མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་གོ་རྟོག་གོང་འཕེལ་ཡང་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཤེས་རིག་ནང་འགོ་བཙུགས་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་ སློབ་དཔོན་ཚུ་ རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ནང་ སྦྱོང་བརྡར་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་མ་ཚད་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་གྱི་ ཤེས་ཡོན་དང་ མི་སྡེ་ ལམ་སྲོལ་ སེམས་ཁམས་ མཛེས་ཆ་དང་ ཚུལ་ཁྲིམས་ཀྱི་སྐོར་ངོ་སྤྲོད་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཤེས་ཡོད་འདི་ ཤེས་རིག་་གི་རྩ་གཞུང་སློབ་རིམ་ཆུང་བ་དང་ འབྲིང་རིམ་གི་གནས་ཚད་ཚུན་ གཙོ་རིམ་བཟུང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཤེས་ཡོན་ཡང་ གཞུང་མིན་ལས་ཚོགས་ དཔེར་ན་ འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ཕྱུགས་པོའི་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་སྲོལ་ཁྱུན་ཚུ་ ཉམས་སྲུང་འབད་ནིའི་ ཡུན་བརྟན་ལས་སྣ་ཚུ་དང་བསམ་སྤྱོད་ཚུ་ཡར་རྒྱས་གཏང་ནིའི་དོན་ལུ་ ན་གཞོན་དང་མི་སེར་ཚུ་ལུ་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཤེས་ཡོན་བྱིན་པའི་ རྒྱལ་འཛིན་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ སྲུང་སྐྱོབས་ཚོགས་སྡེ་ཚུ་གི་རྒྱབ་སྐྱོར་འབདཝ་ཨིན། རྒྱལ་འཛིན་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབས་ཚོགས་་སྡེ་གི་ཤེས་རིག་ལས་རིམ་འདི་གིས་ ཤེས་རིག་་ལྷན་ཁག་དང་མཉམ་འབྲེལ་གྱི་ཐོག་ལས་ རྒྱལ་ཁབ་ནང་གི་ སློབ་གྲྭ་དང་གཙུག་ལ་སློབ་སྡེ་བརྒྱ་ཆ་ལས་ ༢༣ དེ་ཅིག་ནང་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཀྱི་ སྡེ་ཕྲན་ཡོང་འབྲེལ་ཚུ་འགོ་བཙུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན།

སློབ་གྲྭ་གི་གནས་ཚད་ལས་འགལ་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཉམས་སྲུང་དང་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབ་ དེ་ལས་ ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོང་གི་གོ་བརྡ་ལས་རིམ་ཚུ་ ཁྲོམ་ཚོགས་དང་ས་གནས་གཞུང་གི་གནས་ཚད་ནང་ འགོ་འདྲེན་འཐབ་སྟེ་་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་དང་གཅིག་ཁར་ སྔ་གོང་གི་ཉེན་བརྡ་ལམ་ལུགས་ཀྱི་ཐོག་ལས་ རྐྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་གི་ལྕོགས་གྲུབ་གོང་འཕེལ་གྱི་ལས་རིམ་ སྐུལ་ཁྱབ་བརྡ་སྤྲོད་འབད་དེ་འགོ་འདྲེན་འཐབ་སྟེ་ཡོད། སྐྱེད་ལྡན་

གནས་སྟངས་གི་འཕྲོད་བསྟེན་དང་ རིགས་སྣ་གི་ལྡ་རྟོག་་འབད་ནིའི་དོན་ལས་ མི་སྡེ་ཚུ ཚན་རིག་ཀྱི་གསར་བཏོད་ནང་བཅའ་མར་གཏོགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་དང་གཅིག་ཁར་ མི་སྡེ་ མཁོ་སྒྲུབ་ཀྱི་ལས་རིམ་ཚུ་ཡང་ གོང་འཕེལ་གཏང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། དཔེར་ན ཕྱགས་སྙིགས་བསྡུ་ལེན་ གཙང་ཆུ་འཕྱག་དར་དང་ཤིང་བཙུགས་ནི་ཚུ་ཨིན། མི་མང་སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་བརྡ་དོན་དང་གོ་སྐབས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཡང་ གོང་འཕེལ་གཏང་སྟེ་ཡོདཔ་མ་ཚད་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་ཀྱི་སྡེ་ཕྲན་དང་ ན་གཞོན་འབྲེལ་གཏོགས་གསར་བཏོད་ཡང་ འཕྲོ་འཐུད་པའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན།

ད་ལྟོ་དུས་ལུ་ མི་རློབས་བརྒྱ་ཆ་ ༦༦ དེ་ཅིག་ སྲུང་སྐྱོབ་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་དང་འབྲེལ་བ་འཐབ་པའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་ཡང་ སྤྲོ་བའི་ཐོག་ལས་ ནགས་ཚལ་དང་ ཆོས་ཕྱོགས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ བལྟ་བར་མི་ལེ་ཤ་འོང་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཤེས་ཡོན་འདི་ ཁྲིམས་ལྟར་ སྲུང་སྐྱོབས་ས་ཁོངས་ཀྱི་ཆ་ཤེས་ཅིག་ཨིན། འདི་ཚུ་འཕྲལ་མགྱོགས་ཀྱི་ལས་རིམ་ཅིག་འབདཝ་ལས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་གོ་རྟོག་དང་ཤེས་ཡོན་ཚུ་ བྱིན་ནི་ནང་ གདོང་ལེན་ཅན་ཅིག་འབད་ཡོདཔ་ཨིན། ཨིན་རུང་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་གོ་རྟོག་ཤེས་ཡོན་ཚུ་ མི་རློབས་སྡེ་ཚན་ལེ་ཤ་ཅིག་ལུ་བྱིན་དོ་ཡོདཔ་ཨིན། མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཉམས་སྲུང་གི་འགན་ཁུར་ཚུ་ ཧ་གོ་ཐབས་བཟོ་ནི་ནང་ གཙུག་སྡེ་གི་ཐབས་ལམ་ཚུ་མེདཔ་ཨིན། ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ལས་རིམ་ཚུ་ སློབ་གྲྭ་དང་གཙུག་སྡེ་ སྒེར་སྡེ་དང་ ལས་སྡེ་ཚུ་ནང་ཕར་ མི་མང་ག་ར་གི་དོན་ལུ་ རྩ་བརྟན་བཟོ་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན།

ཏ༽ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་དེ་ཡོད་པའི་ ཞིབ་འཚོལ་ཚུ་ནང་ ཚན་རིག་དང་ སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་ཤེས་ཡོན་ལག་ལེན་འཐབ།རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་ལག་ལེན་གྱི་ས་ཁོངས་ཚུ་ དམིགས་གཏད་བསྐྱེད་དེ་ཡོད་པའི་ ཞིབ་འཚོལ་གྱི་ལམ་སྟོན་དང་ ཚན་རིགས་དང་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་ཤེས་ཡོན་གྱི་གོ་བརྡ་སྤྲོད་ཚུགས། ཐབས་བྱུས་འདི་གིས་དོན་ལུ་ གྲྲོས་བསྟུན་ཞལ་འཛོམས་ཅིག་འབད་ འགོ་འདྲེན་འཐབ་སྟེ་ཡོད་པའི་ ལུང་ཕྱོགས་ཞལ་འཛོམས་ཚུ་ནང་ དཔེ་ཚུ་ ཐོན་ཡོད་མི་ ས་གཞི་བསྒྱུར་བཅོས་ཀྱི་ཕོག་ཤུགས་དང་ཆུའི་རྐ་ཚུ་ ཁྱབ་ཆེ་དྲག་སྦེ་སྐམ་འགྱོ་མི་ཚུ་ཨིན་མས།གནད་དོན་འདི་གི་སྐོར་ལས་གྲྲོས་བསྟུན་ཚུ་ཡང་ གཏམ་བརྒྱུད་ཀྱི་བདེན་ཁུངས་བཟང་ནི་རྐྱངམ་ཅིག་མ་གཏོགས་ གནས་སྡུས་ཁ་གསལ་མེདཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས་ཚུ ནུས་ཤུགས་ཅན་སྦེ་ལག་ལེན་འཐབ་ནིའི་དོན་ལུ ཡུན་

163

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

བརྟན་འཕྲུལ་རིགས་དང་ཐབས་ལམ་ལག་ལེན་དང་ བདེན་ཁུང་ལྡན་པའི་ སྲིད་བྱུས་དང་ གྲྲོས་ཐག་བཅད་ནི་ གོང་འཕེལ་གཏང་བའི་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་དང་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་བརྡ་དོན་དང་ཞིབ་འཚོལ་ རྩ་བརྟན་བཟོ་དགོཔ་ཡོདཔ་ཨིན། འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ བློ་གཏད་ཅན་གྱི་ རང་བཞིན་གནས་སྟངས་སྲོལ་ཁྱུན་་ཉམས་སྲང་་འབད་ནིའི་ ཁེ་ལེན་འབད་དེ་ཡོད་རུང་ ཡུན་བརྟན་སྤྱོད་པ་དང་ ཐོན་སྐྱེད་ ར་ངབཞིན་གནས་སྟངས་ཉམས་སྲུང་ དེ་ལས་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་དང་འབྲེལ་བའི་ ཚན་རིག་གཞི་རྟེན་གྱི་ཤེས་ཡོན་དང་ འཕྲུལ་རིགས་ལག་ལེན་དང་བཟོ་སྐྲུན་ནང་ སྒྲུབ་འབྲས་མེདཔ་ཨིན། སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ལས་སྡེ་ནང་ འདི་བཟུམ་གི་གདོང་ལེན་ཚུ་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་ལས་སྣ་འཆར་གཞི་དང་ རྒྱལ་ཡོངས་ཀྱི་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་འཛིན་སྐྱོང་གི་ཡིག་ཆ་གཞི་བཙུགས་འབད་བའི་སྐབས་ལས་ར་བྱུང་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། དང་ལེན་ཚུ་ཡང་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་བརྡ་དོན་གྱི་ཁྱད་པར་ བསལ་ནིའི་དོན་ལས་ མ་དངུལ་དང་ཐོན་སྐྱེད་ ཤེས་ཡོན་དང་འཕྲུལ་རིགས་ཀྱི་མཁས་ཆོག་ཚུ་་ངེས་བརྟན་བཟོ་ནི་གི་དོན་ལས་ མཉམ་འབྲེལ་གྱི་གསར་གཏད་དང་ རྒྱལ་སྤྱི་དང་ལུང་ཕྱོགས་ཉམས་སྲུང་ལས་སྡེ་ གསར་སྟོན་འབད་བའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་ གཞུང་གི་ ཤེས་ཡོན་དང་གོ་རྟོག་ སྲིད་བྱུས་བསྐྱར་ཞིབ་དང་ གྲྲོས་ཐག་བཅད་ནི་་གི་དོན་ལས་ བརྡ་དོན་སྤྲོད་ཚུགས་པའི་ ཡོངས་རྫོགས་དང་འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ཞིབ་འཚོལ་ལས་རིམ་ཅིག་འབད་ གྲུབ་འབྲས་ཐོན་ཚུགས་ནི་མས། མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་མཐུན་པའི་འཕྲུལ་རིགས་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་འབད་ནི་ནང་ ཕན་ཐོག་པའི་ འཕྲུལ་རིགས་ཚུ་ སྐྱེལ་འདྲེན་དང་ བརྡ་དོན་ དེ་ལས་ ལག་ལེན་འཐབ་ནི་ནང་དཀའ་ངལ་ཐོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་འབད་ལས་ སྲིད་བྱུས་ཀྱི་ཞིབ་འཚོལ་དང་ སྲིད་བྱུས་བཟོ་ནི་ནང་ ཁྱད་པར་དང་དཀའ་ངལ་ཚུ་བསལ་དགོཔ་ཡོད།

མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་གནད་དོན་ཚུ་དང་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་གི་བརྡ་དོན་ཚུ་ བསྡུ་ལེན་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ གཙུག་ལ་སློབ་སྡེ་དང་ གཞུང་མིན་ལས་ཚོགས་ཚུ་གིས་ བརྗོད་དོན་ཁག་མ་འདྲཝ་གི་ཐོག་ ཞིབ་འཚོལ་སྣ་ཚོགས་ཚུ་ འབད་བའི་བསྒང་ར་ཡོདཔ་ཨིན། ཞིབ་འཚོལ་ཚུ་གི་དཔེ་ཚུ་ཡང་ རབས་ཆད་ནའི ཉེན་ཁ་ཡོད་པའི་ སྤྱ་དཀར་གསེར་གྱི་མདོག་ཅན་གྱི་བགོ་བཀྲམ་དང་ གྲངས་རློབས་ མང་དྲགས་ ནམ་བྱཱར་གྱི་ཆར་འབབ་ཀྱི་གནས་སྟངས་འགྱུར་བ་ལས་བརྟེན་པའི་ བྱཱ་གི་སོ་ནམ་གྱི་ལཱ ནང་གནོད་རྐྱེན་ མི་སྡེ་གི་བརྩི་མཐོང་དང་ ས་ཁ་མཐོ་སའི་སི་སི་ཤིང་གི་ནགས་ཚལ་ལྡན་པའི་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣའི་ ཞབས་ཏོག་གི་ རྟོགས་པ་

དེ་ལས་ རླུང་གཙོག་གྲིབ་ལས་བརྟེན་ ཨ་ལོ་ཚུ་གི་དབུགས་གཏོང་ལེན་གྱི་འཕྲོད་བསྟེན་ནང་ གནོད་རྐྱེན་ཚུ་ཨིན། ད་ལྟོའི་དུས་ལུ་ གཞུང་མིན་ལས་ཚོགས་མང་ཤོས་ཅིག་ལུ ཤེས་ཡོན་ལྡན་པའི་ ཉམས་སྲུང་གི་ཐབས་བྱུས་ཚུ་ ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ནང་ ཉམས་སྲུང་གི་ཐབས་ལམ་ཚུ་ ཁྱད་རིག་ལྡནམ་བཟོ་ནིའི་དོན་ལུ་དང་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་ མི་མང་ལག་སྤྱོད་ཀྱི་དོན་ལུ་ ཡིག་ཆ་ཚུ་དཔེ་སྐྲུན་འབད་་ནི་ ཞིབ་འཚོལ་ཚུ་ལག་ལེན་འཐབ་ཨིན།

ཚན་རིག་གཞི་རྟེན་པའི་ཐབས་ལམ་ཚུ་གི་ཁ་སྐོང་ལུ་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཉམས་སྲུང་དང་ ཡུན་བརྟན་ལག་ལེན་གྱི་དོན་ལས་ མི་སྡེ་ཚུ་ལུ་ སྔེར་སྲོལ་གྱི་ཤེས་ཡོན་དང་ ལག་ལེན་ཚུ་ འབྲེལ་མཐུན་བཟོ་ནི་ནང་ གཞུང་གིས་རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། ཨིན་རུང་ བྱ་རིམ་ཚུ་ཡང་ ལྷད་ལྷད་འབད་ སྡོད་མི་འདི་ མི་སྟོབས་དང་འཕྲུལ་རིགས་ དེ་ལས་ ཁྲིམས་ལུགས་དང་ དངུལ་འབྲེལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཚུ་ ལངམ་སྦེ་མེད་མི་ལས་བརྟེན་ཨིན་མས། རིགས་ཚན་གྱི་ཐོན་སྐྱེས་མཐུན་འགྱུར་ཐོག་ལས་ སྔར་སྲོལ་གྱི་ཤེས་རིགས་ཁག་ཆེ་མི་དང་གྲལ་ འབྲུག་གི་ན་གོ་ཡ་ཁེ་ཕན་བགོ་བཤའ་དང་གོ་སྐབས་མགྲྲོན་སྐྱོང་ནང་ ཁེ་ལེན་འབད་མི་དང་གྲལ་ གཞུང་གིས་ མི་སྡེ་གི་ལག་ལེན་དང་ སྔར་སྲོལ་གྱི་ཤེས་ཡོན་ཚུ་ ཡིག་ཐོ་ལུ་བཀོད་ནི་དང་ལག་ལེན་ དེ་ལས་ སྲུང་སྐྱོབས་འབད་ནིའི་དོན་ལས་ ལས་རིམ་ཅིག་བཟོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན།

དེ་ཡང་ སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ཉམས་སྲུང་དང་ཡུན་བརྟན་ལག་ལེན་དང་རྒེད་འོག་ ༢༠༥ གི་ནང་ བསྡུ་ལེན་འབད་དེ་ཡོད་པའི་ སྔར་སྲོལ་གྱི་ཤེས་ཡོན་ ༧༡༦ གི་གནས་སྡུས་ཀྱི་རྒྱབ་སྐྱོར་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། སྔར་སྲོལ་གི་ཤེས་ཡོན་འབྲེལ་ སྔོ་ཤིང་ ༡༨༠༠ དེ་ཅིག་ བསྡུ་ལེན་འབད་དེ་ ཞིབ་འཚོལ་གྱི་དོན་ལས་ དང་ ཚན་རིག་ཀྱི་བདེན་ཁུངས་ དེ་ལས་ ཐོན་སྐྱེད་བཟོ་ནིའི་དོན་ལས་ བརྟག་དཔྱད་ཁང་ནང་བཙུགས་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། འབྲུག་པའི་མི་སྡེ་ཚུ་དང་གཅིག་ཁར་ འབྲུག་གི་རིགས་ཚན་དང་ སྔར་སྲོལ་གྱི་ཤེས་ཡོན་ཚུ་ལག་ལེན་འཐབ་ཐོག་ལས་ ཐོན་སྐྱེད་ ཡོངས་བསྡོམས་ ༨ བཟོ་སྐྲུན་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ ཆིངས་ཡིག་བརྒྱད་ལུ་མཚན་རྟགས་བསྐྱེད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། མཇུག་ཐོ། ༡ཀོ་ཊྱི་ཀུ་ལ་ ཨེ་ཕི་ཅོཀ་ ༢༠༡༣། འབྲུག་ཕོ་མོའི་སྲིད་བྱུས་ཀྱི་ཐོ།༼ཨིང་སྐད༽ཝ་ཤིང་ཊོན་ཌི་སི་ འཛམ་གླིང་དངུས་ཁང་སྡེ་ཚན། སྙན་ཞུ་དེ་ཡང་ འཛམ་གླིང་དངུལ་ཁང་གིས་ རྒྱལ་ཡོངས་ཨམ་སྲུ་དང་ཨ་ལོའི་ ལྷན་ཚོགས་ཀྱིས་ བཟོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། ༢ཀོ་ཊྱི་ཀུ་ལ་ ཨེ་ཕི་ཅོཀ་ ༢༠༡༣། ༼འཛམ་གླིང་དངུས་ཁང་སྡེ་ཚན་དང་ རྒྱལ་ཡོངས་ཨམ་སྲུ་དང་ཨ་ལོའི་ ལྷན་ཚོགས༽

164

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

མཇུག་བསྡུ་དང་བལྟ་རྟོག་གི་སྔོན་སྐྱོད། འཕྲལ་གྱི་ལོ་ཁམས་ཅིག་ནང་ འབྲུག་གི་ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་སྲིད་བྱུས་དང་བཅའ་ཡིག་ དེ་ལས་ ཁྲིམས་ལུགས་དང་འཁྲིལ་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་དྲུང་ཆེན་ཡིག་ཚང་གིས་ རྒྱལ་ཡོངས་དང་ ལུང་ཕྱོགས་ དེ་ལས་ རྒེད་འོག་གི་གནས་ཚད་ནང་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་གསར་བཏོན་འབད་ནི་ནང གཞུང་དང་ཞི་བའི་མི་སྡེ་ཚོང་ལས་ དེ་ལས་ མཉམ་འབྲེལ་ཚུ་དང་གཅིག་ཁར་ ལཱ་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། ལཱ འདི་གིས་ ཨེ་ཤི་ཡ་དང་པེ་སི་ཕིཀ་གི་མི་སྡེ་ཚོགས་ཆུང་དང་ འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་དཔལ་འབྱོར་ལས་ འཕྲུལ་རིགས་དང་དངུལ་འབྲེལ་གྱི་ཞབས་ཏོག་མང་རབ་ཅིག་འཐོབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན་པའི་ཁར་ འདི་གི་ནང་ལུ་ གྲལ་ཁ་གཏོག་པའི་ གཞུང་གི་ལས་སྡེ་་དང་ཚོང་ལས་ཚུ་གི་ངོ་ཚབ་འབད་བའི་ ལས་བྱེད་ཚོགས་ཆུང་གཞི་བཙུགས་འབད་མི་འདི་གིས་ ལམ་སྟོན་འབདཝ་ཨིན། ལས་བྱེད་ཚོགས་ཆུང་འདི་ སྤྱི་ལོ ༢༠༡༩ སྤྱི་ཟླ ༦་ པ་དང་ ༨ ནང་ གྲྲོས་འཛོམས་ཚོགས་ཏེ་ཡོད་པའི་ཁར་ འཕྲུལ་རིགས་ཀྱི་ལས་བྱེད་ཀྱི་ སྡེ་ཚན་ཅིག་འགོ་བཙུགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན།འདི་ཡང་ སྡེ་ཚན་རེ་རེ་གིས་ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་བརྗོད་དོན་ལྡན་པའི་ ལེའུ་སོགས་ ས་གཞི་དང་རླུང་ དེ་ལས་ཆུ་དང་ཚེ་སྲོག་ཚུ་ལམ་སྟོན་འབད་ནིའི་དོན་ལུ་ཨིན་པས།

ལས་བྱེད་ཚོགས་ཆུང་ཡང་ གནས་ཚད་མཐོ་བའི་ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་བཏོན་ནི་གི་ འགན་དབང་སྤྲོད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་ སྤྱི་ལོ་ ༡༩༩༨ ཅན་མ་ སྒྲབ་འབྲས་དང་ཁེ་ལེན་ དེ་ལས་ གདོང་ལེན་ཚུ་སྟོན་པའི་ བར་ལམ་གྱི་ཐབས་བྱུས་ འདི་གི་ཐོག་ཁར་ སྒྲབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་མ་ཚད་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༥ གི་རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་ལས་ཡང་ རིགས་འབྲས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་ ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཁེ་ལེན་དང་གཙོ་རིམ་ཚུ་གི་་ འབྲེལ་མཐུན་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ནང་ གལ་གནད་ཆེ་་བའི་ ཐབས་བྱུས་བྱིནམ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་གསརཔ་འདི་གིས་ རྒྱལ་ཡོངས་དང་རྫོང་ཁག་དང་ རྒེད་འོག་གི་གནས་ཚད་ནང་ གཞུང་གིས་ལས་སྣ་ཚུ་ ལམ་སྟོན་དང་ ལྟ་རྟོག་འབད་ནི་ གཞི་བཀོད་བྱིནམ་ཨིན། ལས་བྱེད་ཚོགས་ཆུང་གི་གཞི་བཀོད་ནང་དང་ གདམ་

ཁ་གཉིས་བསམ་ཞིབ་འབདཝ་ཨིན། དེ་ཡང་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་ ལོ་ངོ་ ༡༠་ གི་མཉམ་མཚམས་འདི་ཨིན། ཡིག་ཆ་ཟྱིན་བྲིས་འདི་ཡང་ སྤྱི་ལོ་ ༢༠༡༩ སྤྱི་ཟླ་ ༨ པའི་ནང་ གསར་བཏོན་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། བསམ་བཀོད་དང་གྲྲོས་འཆར་ཚུ་ འཕྲུལ་རིགས་ལས་བྱེད་སྡེ་ཚན་གྱི་ ཞུན་དག་དང་ མཁོ་སྤྲོད་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན།

ལས་བྱེད་ཚོགས་ཆུང་གཉིས་ཀྱི་ཞལ་འཛོམས་ཀྱི་བར་ན་ ཚོང་འབྲེལ་ལས་ཚོགས་ཚུ་དང་གཅིག་ཁར་ གྲྲོས་བསྟུན་མང་རབ་ཅིག་ཚོགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་ རྫོང་ཁག་གི་གནས་ཚད་ནང་དང་ ལུང་ཕྱོགས་ཞལ་འཛོམས་བཞི་ དབང་འདུས་ཕོ་བྲང་དང་ཕུན་ཚོགས་གླིང་ དེ་ལས་བཀྲིས་བསྒང་ལུ་འབད་ ཚོགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། གྲྲོས་འཛོམས་འདི་ནང་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནསསྟངས་ལྷན་ཚོགས་ཀྱི་འཐུས་མི་དང་ ནགས་ཚལ་ལས་སྡེ་གི་ངོ་ཚབ་དང་མི་སྡེ་གི་ངོ་ཚབ་ རྒཔ་དང་ རྫོང་ཁག་ག་ར་གི་ས་གནས་གཞུང་ ཁྲི་འཛིན་ དེ་ལས་ རྫོང་ཁག་ ༢༠ གི་བཅའ་མར་གཏོགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། གྲྲོས་འཛོམས་འདི་གི་ནང་ བསམ་འཆར་མང་རབ་ཅིག་ བཀོད་དེ་ཡོད་པའི་ཁར་ རྫོང་ཁག་གི་གནས་ཚད་ནང་ ཟྱིན་བྲིས་ཀྱི་ཡིག་ཆ་ནང་ གནད་དོན་ལེ་ཤ་ཅིག་ར་ཐོན་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་ ཟྱིན་བྲིས་གཉིས་པ་བཏོན་ནི་ནང་ ལྷན་ཐབས་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། དེ་གི་ཤུལ་ལས་ར་ གནད་དོན་འདི་གིས་ཐོག་ལུ་ སྤྱི་ཟླ་ ༨ པའི་ ལས་བྱེད་གྲྲོས་འཛོམས་ཅིག་འགོ་འདྲེན་འཐབ་སྟེ་ཡོད། འཕྲུལ་རིགས་ལས་བྱེད་སྡེ་ཚན་ བཞི་གི་ཞལ་འཛོམས་ཡང་ཚོགས་ཏེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ནང་ འཆར་གཞི་ལག་ལེན་ ཟྱིན་བྲིས་དང་སྲིད་བྱུས་དུས་མཐུན་ཚུ་བརྩི་སྟེ་ ལེའུ་རེ་རེ་གི་ ཐབས་བྱུས་ཚུ་ ཡང་དག་བཟོ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། འཆར་གཞི་ལག་ལེན་ཟྱིན་བྲིས་འདི་ཚུ་གི་ ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་ལས་དོན་རེ་རེ་ འོས་འབབ་ཡོད་པའི་ བརྡ་མཚན་ཚུ་ ཟྱིན་བྲིས་ཀྱི་ཐོག་ལུ་ ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ ཟྱིན་བྲིས་མཇུག་གི་ བརྗོད་དོན་ལྡན་པའི་ ལེའུ་ནང་གསལ་སྟོན་འབད་དེ་ཡོད།

འདི་ བཟོ་བཀོད་ཀྱི་སྐབས་ ད་ལྟོའི་ཟྱིན་བྲིས་ནང་ སྤྱིར་བཏང་གི་འཆར་གཞི་ལགལེན་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་ གྲྲོས་འཆར་བཀོད་དེ་ཡོད་པའི་ བཅུད་བསྡུད་ཚུ་ཚུདཔ་ཨིན། འདི་ནང་ ལས་བྱེད་ཚོགསཔ་

165

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

དང་ ཚོང་འབྲེལ་ལས་ཚོགས་ཚུ་གིས་ ཆ་འཇོག་འབད་ནི་གི་དོན་ལུ་ ནང་འཁོད་ཀྱི་ཐབས་བྱུས་ ༡༡༣ དང་ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་ ལས་དོན་ ༣༡ ཚུདཔ་ཨིན། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་ཟྱིན་བྲིས་ འགོ་དང་པ་འདི་ ལོ་ལྔའི་འཆར་གཞི་བཅུ་གཉིས་པ་དང་འབྲེལ་མཐུན་གྱི་ཐོག་ལས་བཟོ་བཀོད་འབདདེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་གིས་ གཉམ་མཚམས་ཡང་ ལོ་ལྔ་བཞག་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། ལས་བྱེད་ཚོགས་ཆུང་གི་ཞལ་འཛོམས་གཉིས་པ་འདི་ སྤྱི་ལོ ༢༠༡༩ ལུ་ ས་རོ་ལུ་འབད་ འགོ་འདྲེན་འཐབ་སྟེ་ཡོདཔ་ཨིན། ད་ལྟོའི་ཟྱིན་བྲིས་ནང་ལུ་ འདི་གིས་གཉམ་མཚམས་ ལོ་ངོ་ ༡༠ ལུ་ ཡར་སེང་གྲྲོས་ཐག་བཅད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། འདི་ཡང་དགོས་འདོད་ཡོད་པའི་ བསྐྱར་ཞུ་གི་དོན་ལས ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས་ཀྱི་འཆར་གཞི་དང་འབྲེལ་ ཡར་རྒྱས་ཀྱི་

བརྟག་ཞིབ་ཀྱི་ཐོག་ ལོ་ལྔའི་རྒྱབ་ལས་ བསྐྱར་ཞིབ་འབད་ཐོག་ལས་ ལོ་ངོ་ ༡༠ གི་རིང་ ༢༠༢༠ ལས་༢༠༣༠ ཚུན་ལག་ལེན་འཐབ་ནི་གི་དམིགས་གཏད་བསྐྱེདཔ་ཨིན།

འོག་གི་ཐིག་ཁྲམ་འདི་གིས་ ཟུང་ཤོག་་དང་པ་ འདི་ཡང་ འཕྲུལ་རིགས་གི་ལས་བྱེད་སྡེ་ཚན་གྱིས་ ནང་འཁོད་ཀྱི་ལས་དོན་ཚུ་བརྩི་ཐོག་ལས་ གཅིག་མཚུངས་ཡོད་པའི་ འཆར་གཞི་ཟྱིན་བྲིས་ལག་ལེན་ བསྐྱར་ཞིབ་འབད་ནིའི་གོ་རིམ་དང་པ་འབད་ བཟོ་བཀོད་འབད་དེ་ཡོདཔ་ཨིན། ཐིག་ཁྲམ་འདི་ཡང་ རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས་ཟྱིན་བྲིས་མཇུག་གི་ ནང་དུ་བཙུགས་ནི་དང་ ཡང་ན་ ལྷན་ཐབས་འབད་དེ་བཞག་ནི།

166

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཟུར་དེབ་༡ པ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཐབས་བྱུས་ ལྟ་རྟོག་ལམ་སྟོན་འབད་བ།

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་དང་ཡན་ལག་གི་ དམིགས་དོན།

སྙན་ཞུ་འབད་ བའི་ལས་སྡེ།

གདམ་་ཁ་རྐྱབ་སྟེ་ཡོད་པའི་བརྡ་མཚོན།

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༠ གི་འགོ་བཙུགས་མཚམས།

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༥ གི་དམིགས་ཚད་

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༣༠གི་

དམིགས་ཚད།ས་གཞི། ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡ པ །ཚད་སྙོམས་ལྡན་པའི་ ས་གཞི་ལག་ལེན་གྱི་འཆར་གཞི། •རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ས་གཞི་ ཐབས་བྱུས་ཀྱི་ཐོག་

ལས་ གླ་ཁར་གཏང། •མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཕོག་ཤུགས་

བརྟག་ཞིབ་ རྩ་བརྟན་བཟོ། •ས་གཞི་ལག་ལེན་དང་འཛིན་སྐྱོང་ལམ་

ལུགས་ གཞི་བཙུགས། •སྤྱོད་བཏུབ་པའི་ས་གཞི་ཚུ་ ལག་ལེན་དྲག་

ཤོས་ངེས་བརྟན་བཟོ། ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢ པ། རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་གྱི་གྲ་སྒྲིག་དང་གདོང་ལེན་ ཡར་རྒྱས། •རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་གྱི་ཉེན་ཁ་འཛིན་སྐྱོང་

འཆར་གཞི་བརྩམ།•ས་གཞིས་འགྱུར་བ་དང་འབྲེལ་བའི་ཕོག་

ཤུགས་དང་མཐུན་འགྱུར་བཟོ།•རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་ གྲ་སྒྲིག་དང་གདོང་ལེན་

རྩ་བརྟན་བཟོ།•ཉེན་ཅན་གྱི་ མི་སྡེ་ཚུ་ལུ་མཐོ་མའི་ ཉེན་བརྡ་

འབད། ཐབས་་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༣ པ། ས་གཞི་མར་ཉམས་ཚད་འཛིན། •ས་གཞི་མར་ཉམས་བར་གནས་ཀྱི་འཆར་

གཞི་བརྩམ། •ས་གཞི་མར་ཉམས་མར་ཕབ་འབད། •ཡུན་བརྟན་ས་གཞི་འཛིན་སྐྱོང་ལག་ལེན་

འཐབ། • སའི་ཆགས་ལུགས་ མར་ཉམས་བསྐྱར་

གསོ་འབད།

167

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་དང་ཡན་ལག་གི་ དམིགས་དོན།

སྙན་ཞུ་འབད་ བའི་ལས་སྡེ།

གདམ་་ཁ་རྐྱབ་སྟེ་ཡོད་པའི་བརྡ་མཚོན།

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༠ གི་འགོ་བཙུགས་མཚམས།

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༥ གི་དམིགས་ཚད་

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༣༠གི་

དམིགས་ཚད།ཐབས་་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༤ པ། མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་འབྲེལ་མཐུན་དང་ ས་གཤིས་ བཟོད་བསྲན་ལྡན་པའི་ འཁོར་ལམ་དང་གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན་ ཡར་རྒྱས།•ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་དང་མཐུན་འགྱུར་ཅན་

གྱི་སྐྱེལ་འདྲེན་ གཞི་རྟེན་མཐུན་རྐྱེན། •ས་གཤིས་དང་འབྲེལ་མཐུན་ཡོད་པའི་ འཁོར་

ལམ་ བཟོ་སྐྲུན་འབད། •སོ་ནམ་ཞིང་ལམ་གྱི་འཆར་གཞི་ དྲགསཔ་

བཟོ། ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༥ པ ། སོ་ནམ་ས་གཤིས་བཟོན་བསྲན་དང་ ཡུན་བརྟན་བཟོ། •སོ་ནམ་ ས་གཤིས་འཕོ་འགྱུར་ལས་ སྲུང་

སྐྱོབ་འབད། •ཞིང་ཆུ་ མ་ལང་ ལངམ་འབད་སྤྲོད། •སོ་ནམ་ཐོན་ཁུངས་ཡར་རྒྱས་གཏང།•སྒོ་ནོར་སེམས་ཅན་ཚུ་ ག་མནོ་སར་ རྩྭ ་

འབྲོག་གཏང་ནི་མར་ཕབ། •རང་བཞིན་གྱིས་མིན་པའི་ སོ་ནམ་ཡར་རྒྱས་

གཏང། •ཡུན་བརྟན་ནང་འདེབས་ལག་ལེན་ ཡར་

འཕར་གཏང། ཐབས་་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༦ པ། ས་གཏེར་ཕྱིར་ཐོན་ ཡུན་བརྟན་ འཛིན་སྐྱོང། •སྲིད་གཞུང་ཁྲིམས་ལུགས་ཚད་འཛིན་དང་སྲུང་

སྐྱོབ་ རྩ་བརྟན་བཟོ། •ལས་སྡེ་ཚུ་གི་དོན་ལུ་ འཆར་གཞི་ཡུན་བརྟན་

བཟོ་བ།•གཏེར་རྫས་ཚུ་གི་བརྩི་མཐོང་ཡར་སེང།

168

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་དང་ཡན་ལག་གི་ དམིགས་དོན།

སྙན་ཞུ་འབད་ བའི་ལས་སྡེ།

གདམ་་ཁ་རྐྱབ་སྟེ་ཡོད་པའི་བརྡ་མཚོན།

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༠ གི་འགོ་བཙུགས་མཚམས།

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༥ གི་དམིགས་ཚད་

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༣༠གི་

དམིགས་ཚད།ཐབས་་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༧ པ། གཙང་སྦྲ་ལྡན་པའི་ ཡུན་བརྟན་གཞི་ཆགས་ངེས་བརྟན་བཟོ། •ལུང་ཕྱོགས་ཀྱི་ཚད་སྙོམས་ལྡན་པའི་གོང་

འཕེལ་ ཡར་རྒྱས། •འོས་འབབ་ཀྱི་ནང་འཁོད་ གཞིས་ཆགས་ཀྱི་

འཆར་གཞི་བརྩམ། •ས་གཤིས་དང་མཐུན་པའི་ ཁྲོམ་ཚོགས་བཟོ།ཐབས་་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༨ པ། ཕྱགས་སྙིགས་བཀག་དམ་དང་འཛིན་སྐྱོང་སྒྲིང་སྒྲིང་བཟོ།•འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་་ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་

སྐྱོང་གི་འོས་འབབ་བཟོ།•ཡུན་བརྟན་ཐོན་སྐྱེད་དང་ཉོ་སྤྱོད་ཡར་རྒྱས། •ཁྲོམ་སྡེའི་ཕྱགས་སྙིགས་འཛིན་སྐྱོངས་ཡར་

རྒྱས་གཏང།•ཕྱགས་སྙིགས་ལས་ཐོན་པའིྱི་ནག་རླུང་ཕྱིར་

ཐོན་མར་ཕབ། རླུང་།ཐབས་་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་་༩ པ། ནག་རྫས་བར་གནས་ལྡན་པ། •ནགས་ཚལ་གྱི་ནག་རྫས་བསག་མཛོད་འཛིན་

སྐྱོང།•ནག་རྗས་དམའ་བའི་ལས་སྡེ་གོང་འཕེལ་གྱི་

འཆར་གཞི་བརྩམ།ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༠ པ། རླུང་གི་སྤུས་ཚད་ཡར་རྒྱས་གཏང། •གཙོག་གྲིབ་བཟོ་བའི་ རྒྱུ་རྐྱེན་ཚུ་བསལ། •མེ་རྐྱེན་ལས་བརྟེན་པའི་ གཙོག་གྲིབ་མར་ཕབ། •རླུང་གྱི་སྤུས་ཚད་ལྟ་རྟོག་ཡར་རྒྱས།

169

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་དང་ཡན་ལག་གི་ དམིགས་དོན།

སྙན་ཞུ་འབད་ བའི་ལས་སྡེ།

གདམ་་ཁ་རྐྱབ་སྟེ་ཡོད་པའི་བརྡ་མཚོན།

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༠ གི་འགོ་བཙུགས་མཚམས།

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༥ གི་དམིགས་ཚད་

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༣༠གི་

དམིགས་ཚད།ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༡ པ །གཙོག་རླུང་ཕྱིར་ཐོན་དམའ་བའི་ སྐྱེལ་འདྲེན་ཡར་རྒྱས། •སྐྱེལ་འདྲེན་ལས་སྡེ་ཚུ་ལས་བརྟེན་པའི་ མཐའ་

སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་ཕོག་ཤུགས་ ལྟ་རྟོག། •མི་མང་སྐྱེལ་འདྲེན་ཡར་རྒྱས། •འགྲུལ་འཁོར་ཚུ་ལས་ཐོན་པའི་གཙོག་རླུང་ཚད་

འཛིན་ རྩ་བརྟན་བཟོ། • དངུལ་འབྲེལ་དང་ཁྲིམས་ལྡན་གྱི་ ཐབས་ལམ་

ཚུ་ ལག་ལེན། ཐབས་་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༢ པ།གཙང་སྦྲ་ལྡན་པའི་ འཕྲུལ་རིགས་ཆ་འཇོག།•མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཀྱི་གནང་བ་ཚུ་གི་

དགོས་མཁོ་ ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས།•གཙང་སྦྲ་ལྡན་པའི་འཕྲུལ་རིགས་ཀྱི་མ་རྩ་གཞི་

བཙུགས་ཡར་རྒྱས། •ཡུན་བརྟན་ཉོ་སྤྱོད་ལུ་སེམས་ཤུགས་སྤྲོད།། ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༣ པ། སླར་འབྱུང་ནུས་ཤུགས་ལས་སྡེ་ ཡར་རྒྱས།•སླར་འབྱུང་ལས་སྡེ་ སྣ་མང་བཟོ། •མཐའ་ཟུར་གྱི་མི་སྡེ་ཚུ་ལུ་ ནུས་ཤུགས་ཀྱི་གོ་

སྐབས་ངེས་བརྟན་བཟོ།ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༤ པ །ནུས་ཤུགས་ཀྱི་འཇོན་ཐངས་ཡར་རྒྱས། •གཙོག་རླུང་མར་ཕབ་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཡར་རྒྱས། •གསོག་འཇོག་གི་དོན་ལུ་ ལས་སྡེའི་དམིགས་

ཚད་ སྒྲུབ།•ཡུན་བརྟན་བཟོ་སྐྲུན་ཡར་རྒྱས། ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༥ པ། ཁྱིམ་སྡེ་ནང་གི་གཙོག་རླུང་མར་ཕབ། •གཙོག་རླུང་མར་ཕབ་ཀྱི་ཐབས་ལམ་གཞི་

བཙུགས།

170

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་དང་ཡན་ལག་གི་ དམིགས་དོན།

སྙན་ཞུ་འབད་ བའི་ལས་སྡེ།

གདམ་་ཁ་རྐྱབ་སྟེ་ཡོད་པའི་བརྡ་མཚོན།

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༠ གི་འགོ་བཙུགས་མཚམས།

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༥ གི་དམིགས་ཚད་

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༣༠གི་

དམིགས་ཚད།•ཡར་རྒྱས་ལྡན་པའི་ཐབ་ཆས་ བཀྲམ་སྤེལ།•གཙང་སྦྲ་ལྡན་པའི་ བུད་རྫས་ལག་ལེན་གཞི་

བཙུགས། ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༦ པ། རླུང་འཚུབ་ཀྱི་མཐོ་མའི་ ཉེན་བརྡ་སྤྲོད།•རླུང་འཚུབ་ཀྱི་རྐྱེན་ངན་ཡར་འཕར་འཛིན་སྐྱོང། •རླུང་འཚུབ་ཀྱི་རྐྱེན་ངན་ཚབས་ཆེན་ཚུ་ལུ་གདོང་

ལེན། •གནམ ་གཤིས ་རྩུབ ་ དྲགས ་ཚུ ་གི ་མཐོ ་

མའི་ ཉེན་བརྡ་སྤྲོད། ཆུ།ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༧ པ །འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་ ལག་ལེན་གཞི་ བཙུགས།•འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་ ལག་ལེན་

གཞི་ བཙུགས་ཀྱི་གཙུག་སྡེ་ཚུ་ འོས་འབབ་དང་རྩ་བརྟན་བཟོ།

•འབྲེལ་མཐུན་ཅན་གྱི་ཞབས་ཏོག་སྐྱེལ་སྤྲོད་ཡར་རྒྱས།

•ས་གཞིས་འཕོ་འགྱུར་གྱི་དོན་ལུ་ ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་འཛིན་སྐྱོང།

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༨ པ ། གཙང་ཆུ་གཙོག་གྲིབ་ཞུགས་ནི་ལས་བཀག•གཙོག་ཆུ་ཕྱིར་ཐོན་གྱི་གནས་ཚད་ཚུ་ ལག་

ལེན་གཞི་བཙུགས་རྩ་བརྟན་བཟོ། •བཙོག་ཆུ་སྨན་བཅོས་ཀྱི་མཐུན་རྐྱེན་ཡར་རྒྱས།•འཐུང་ཆུའི་སྤུས་ཚད་ལྟ་རྟོག•ཁྲོ མ ་ ཚོ ག ས ་ ཕྱ ག ས ་ ད ར ་ ག ྱི་ སྐུ ལ ་

བསྒྲགས་ ཡར་འཕར། ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༡༩ པ ། གཙང་སྦྲ་འཕྲོད་བསྟེན་དང་ ཉེན་སྲུང་ཅན་གྱི་འཐུང་ཆུའི་གོ་སྐབས་ ཡར་རྒྱས། •གྲྲོང་གསེབ་ཀྱི་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་ ཉམས་སྲུང།

171

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་དང་ཡན་ལག་གི་ དམིགས་དོན།

སྙན་ཞུ་འབད་ བའི་ལས་སྡེ།

གདམ་་ཁ་རྐྱབ་སྟེ་ཡོད་པའི་བརྡ་མཚོན།

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༠ གི་འགོ་བཙུགས་མཚམས།

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༥ གི་དམིགས་ཚད་

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༣༠གི་

དམིགས་ཚད།•ས་གཤིས་བཟོད་བསྲན་ཅན་གྱི་ ཆུ་བསྡུ་ལེན་

དང་བསག་ནི་ དེ་ལས་ བཀྲམ་སྤེལ་ཡར་རྒྱས།

•འཐུང་ཆུ་དང་གཙང་སྦྲའི་མཐུན་རྐྱེན་རྒྱ་སྐྱེད།ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༠ པ།•ཆུ་རུད་ཀྱི་ཉེན་ཁ་འཛིན་སྐྱོང་གི་ འབྲེལ་མཐུན་

ཅན་གྱི་ཐབས་ལམ།•ཆུ་རུད་ཀྱི་མཐོ་མའི་ ཉེན་བརྡ་ལམ་ལུགས་རྒྱ་

སྐྱེད།•ཆུ་རུད་ལས་བརྟེན་པའི་ས་རུད་ཚན་འཛིན་འབད། •མཁྱེག་མཚོ་ལས་བརྟེན་པའི་ ཉེན་ཁ་ འཛིན་

སྐྱོང། •མཁྱེག་མཚོ་གི་མཐོ་ཚད་ ཐབས་རིགས་ཀྱི་

ཐོག་ལས་ མར་ཕབ།ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༡ པ། ཡུན་བརྟེན་ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་གོང་འཕེལ་ ངེས་བརྟན་བཟོ། • ད་ལྟོ་ཡོད་པའི་ཆུར་བརྟེན་གློག་མེའི་ འོས་

འབབ་ རྒྱ་སྐྱེད།•ཆུའི་རྐ་དང་ཆུ་འབབ་ས་ཁོངས་ཚུ་འཛིན་སྐྱོང་

དང་བདག་འཛིན།•གདམ་ཁ་ཅན་གྱི་སླར་འབྱུང་ ནུས་ཤུགས་

ཡར་རྒྱས་གཏང།•རིམ་བསགས་ཀྱི་ཕོག་ཤུགས་བརྟག་ཞིབ་

འགོ་འདྲེན། •མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་དང་མཐུན་པའི་ ཆུ་

འབབ་ངེས་བརྟན་བཟོ། ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༢ པ། ནུས་ཤུགས་ལྡན་པའི་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་ལག་ལེན་ ངེས་བརྟན། •ཆུའི་དགོས་འདོད་འཛིན་སྐྱོང།

172

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་དང་ཡན་ལག་གི་ དམིགས་དོན།

སྙན་ཞུ་འབད་ བའི་ལས་སྡེ།

གདམ་་ཁ་རྐྱབ་སྟེ་ཡོད་པའི་བརྡ་མཚོན།

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༠ གི་འགོ་བཙུགས་མཚམས།

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༥ གི་དམིགས་ཚད་

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༣༠གི་

དམིགས་ཚད།•ཆུ་གསོག་འཇོག་འབད་ཚུགས་པའི་ འཕྲུལ་

རིགས་ ཆ་འཇོག།• མི་སྡེ་གོ་རྟོགས་འགོ་འདྲེན།•ནུས་ཤུགས་ཅན་གྱི་ཆུའི་ཐོན་སྐྱེད་ལག་ལེན།ཚེ་སྲོགཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༣ པ། མི་དང་རི་དྭགས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་ ཡུན་བརྟན་ འཛིན་སྐྱོང། • དཀའ་ངལ ་འཛིན་སྐྱོང་འབད་ནིའི་དོན་

ལུ་ ཐབས་བྱུས་ཚུ་ལག་ལེན་གཞི་བཙུགས། •ཞིབ་འཚོལ་ཚུ་གི་ཐོག་ལས་ གོ་རྟོགས་ཡར་

རྒྱས། •མི་སྡེ་ཚུ་ལུ་ ཉེན་སྲུང་ལྡན་པའི་ མཐའ་འཁོར་

གནས་སྟངས་ བཟོ། •རི་དྭགས་འཁྱམ་སའི་ས་ཁོངས་ འཛིན་སྐྱོང། •མི་སྡེ་གཞི་རྟེན་གྱི་ལོ་ཐོག་དང་ སྒོ་ནོར་གྱི་རྒུད་

འཐུས་ རྩ་བརྟན་བཟོ། ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༤ པ། ཡུན་བརྟན་ནགས་ཚལ་འཛིན་སྐྱོང་ རྒྱབ་སྐྱོར། •ས་གཞིས་ལས་བརྟེན་པའི་ རྐྱེན་ངན་མར་ཕབ་

དང་ འབྲེལ་མཐུན་གྱི་དོན་ལུ་ ནགས་ཚལ་འཛིན་སྐྱོང།

•ས་གཤིས་མཐུན་པའི་ ནགས་ཚལ་འཛིན་སྐྱོང་ ཡར་རྒྱས།

•ནགས་ཚལ་མེ་རྐྱེན་མར་ཕབ། •མི་སྡེ་ནགས་ཚལ་རྩ་བརྟན་བཟོ། •སྐྱེ་ལྡན་གནས་སྟངས་ཞབས་ཏོག་ཚུ་གི་ གླ་

འཐུས་ཡར་རྒྱས། •ཡུན་བརྟན་ཐོན་སྐྱེད་བསྡུ་ལེན་ རྩ་བརྟན། ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༥ པ །འབྲུག་གི་སྐྱེ་ལྡན་རིག་སྣ་ཉམས་སྲུང་འབད།

173

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་དང་ཡན་ལག་གི་ དམིགས་དོན།

སྙན་ཞུ་འབད་ བའི་ལས་སྡེ།

གདམ་་ཁ་རྐྱབ་སྟེ་ཡོད་པའི་བརྡ་མཚོན།

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༠ གི་འགོ་བཙུགས་མཚམས།

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༥ གི་དམིགས་ཚད་

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༣༠གི་

དམིགས་ཚད།•སྐྱེ་ལྡན་རིག་སྣ་གི་འཆར་གཞི་དང་ལག་ལེན་

གཞི་བཙུགས་འབད།•ས་ཁར་གནས་པའི་སྐྱེ་ལྡན་གནས་སྟངས་རིམ་

ལུགས་ཚུ་སྲུང་སྐྱོབ་འབད།•གཙང་སྦྲ་ལྡན་པའི་ཆུའི་ས་ཁོངས་འཛིན་སྐྱོང། •འཇིགས་ཉེན་ཅན་གྱི་རིགས་སྣ་ཉམས་སྲུང། ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༦ པ ། སྲུང་སྐྱོབ་ས་ཁོངས་ཡོངས་འབྲེལ་ ཡུན་བརྟན་བཟོ། •འབྲུག་གཏད་འཇག་གི་དམིགས་གཏད་་ལག་

ལེན།•ཉམས་སྲུང་གི་དངུལ་འབྲེལ་ སྣ་ཁག་བཟོ། •འཇོན་ཐངས་ཅན་གྱི་འཛིན་སྐྱོང་ཡར་རྒྱས།•ལམ་སྲོལ་གྱི་སའི་ཆགས་ལུགས་དང་སོར་

འགྱུར་གྱི་ས་མཚམས་ཉམས་སྲུང།ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༧ པ ། ཡུན་བརྟན་བལྟ་བཤལ་གོང་འཕེལ།་•འོས་འབབ་དང་འཁྲིལ་ ལས་སྡེ་གོང་འཕེལ། •བལྟ་བཤལ་གྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཡར་རྒྱས་དང་ཁྱབ་

སྤེལ། •སྐྱེས་ལྡན་གནས་སྟངས་བལྟ་བཤལ་གྱི་ཐོག་

ལས་ འཚོ་བའི་གནས་སྟངས་ཡར་རྒྱས།•ཡུན་བརྟན་ལག་སྤྱོད་གོང་འཕེལ། ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༨ པ །ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ནགས་ཚལ་གྱི་ཐོན་སྐྱུད་བསྡུ་ལེན་དང་ཚོང་འབྲེལ་ དེ་ལས་ ཤ་བདའ་ནི་བཀག་དམ་དང་ ཚད་འཛིན། •ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ཤ་བདའ་ནི་དང་ཉ་

བཟུང་ནི་བཀག་དམ། •ཁྲིམས་འགལ་གྱི་ཐོག་ལས་ ནགས་ཚལ་གྱི་

ཐོན་སྐྱེད་ ཕྱིར་བཏོན་བཀག་དམ། •གླང་འཛིན་པ་ཚུ་གི་ལྕོགས་གྲུབ་གོང་འཕེར་

གཏང།

174

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་དང་ཡན་ལག་གི་ དམིགས་དོན།

སྙན་ཞུ་འབད་ བའི་ལས་སྡེ།

གདམ་་ཁ་རྐྱབ་སྟེ་ཡོད་པའི་བརྡ་མཚོན།

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༠ གི་འགོ་བཙུགས་མཚམས།

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༢༥ གི་དམིགས་ཚད་

སྤྱི་ལོ་ ༢༠༣༠གི་

དམིགས་ཚད།•རྒྱལ་སྤྱིའི་མཉམ་འབྲེལ་ ཡར་རྒྱས། ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༢༩ པ། ཡུལ་གཞན་གྱི་བཙན་འཛུལ་ཅན་གྱི་རིགས་སྣ་ཁྱབ་སྤེལ་བཀག་དམ། •འཛིན་སྐྱོང་གི་ལམ་ལུགས་རྩ་བརྟན་བཟོ། •སྔོ་ཤིང་ཟུར་བཞག་ཡར་རྒྱས་། •གནོད་ཉེན་ཆེ་བའི་ ཤིང་ཚུ་བསལ།ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༣༠ པ ། ལོ་ཐོག་དང་སྒོ་ནོར་གྱི་རིགས་སྣ་ཉམས་སྲུང། •འཛིན་སྐྱོང་གཞི་བཀོད་རྩ་བརྟན་བཟོ། •རིགས་མཚན་གསག་མཛོད་ཡར་རྒྱས། •ནང་འཁོད་ཉམས་སྲུང་ ཡར་རྒྱས། ཐབས་བྱུས་ལྡན་པའི་དམིགས་དོན་ ༣༡ པ ། རིགས་མཚན་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་ཁེ་ཕན་བགོ་བཤའ།•གཙུག་སྡེའི་གཞི་རྟེན་རྩ་བརྟན་བཟོ།•སྐྱེས་ལྡན་རིགས་སྣ་ གསར་འཚོལ་ལས་ཁེ་ཕན་

བཟོ།

175

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

ལས་འགུལ་འཛིན་སྐྱོང་སྡེ་ཚན། ༡། ཀརྨ་སི་དངོས་གྲུབ། མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ མཁས་མཆོག རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས་།༼ཕན་རོགས་པ༽༢། ཀརྨ་ཚེ་རིང་། ལས་འགུལ་མདོ་ཆེན། འགོ་ཁྲིདཔ། སྲིད་བྱུས་དང་ལས་རིམ་ཞབས་ཏོག། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ ཚོགས་ དྲུང་ཆེན་ཡིག་ཚང།༣། སོ་ལི་ནི། ཡུནིས་ཀེབ། བེང་ཀོག་༤། ཀེ་རོ་ལའིན་ རྒྱལ་སྤྱིའི་ གྲྲོས་བསྟུན་པ། ༥། ཆོས་སྐྱིད་དབང་ཕྱུག ས་གནས་ཀྱི་གྲྲོས་འཛིན་པ།

བརྗོད་དོན་སྡེ་ཚན་འགོ་ཁྲིདཔ། ༡། ས་གཞི། ཕུརཔ་སྒྲོལམ། མཁས་མཆོག སྲིད་བྱུས་དང་འཆར་གཞི་སྡེ་ཚན། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁག༢། རླུང། སི་ཐར་རྡོ་རྗེ། ལས་རིམ་གཙོ་འཛིན་འགོ་དཔོན་འོག་མ། བརྡ་དོན་དང་བརྒྱུད་འབྲེལ་ལྷན་ཁག༣། ཆུ། ན་ཝ་རཇ་ ཆེ་ཏིརི། ལས་འགུལ་་འགོ་དཔོན། འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་གོང་འཕེལ་ལས་རིམ། ༤། སེ་སྲོག ཀུན་བཟང་ཆོས་སྒྲོན། འབྲུག་གཏན་འཇགས་ དྲུང་ཆེན་ཡིག་ཚང།

ལས་བྱེད་ཚོགས་ཆུང་ འཐུས་མི། སོ་ནམ་དང་ནགས་ཚལ་ལྷན་ཁགགོ་རིམ་ཨང། མིང། གོ་གནས། ལས་ཁུངས།

༡ ཀུན་དགའ་རྣམས་རྒྱལ། རྩྭ་ཆག་གཙོ་འཛིན་འགོ་དཔོན། སྒོ་ནོར་ལས་ཁུངས། ༢ བསོད་ནམས་ཆོས་སྒྲོན། ཆུ་འབབ་ས་ཁོངས་འཛིན་སྐྱོང་སྡེ་ཚན། ནགས་ཚལ་དང་གླིང་ག་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས།

༣ ཚེ་རིང་དབང་ཅན། སོ་ནམ་འགོ་དཔོན་གོངམ། སོ་ནམ་ཞིབ་འཚོལ་དང་རྒྱ་སྐྱེད་སྡེ་ཚན། སོ་ནམ་ལས་ཁུངས།

༤ ཕུརཔ་སྒྲོལམ། མཁས་མཆོག སྲིད་བྱུས་དང་འཆར་གཞི་སྡེ་ཚན། བསྟན་རྒྱས་ལྷན་ཁག།

༥ ཚེ་རིང་ཆོས་སྒྲོན། ནང་བཟོ་ཚོང་ལས་ལས་ཁུངས། ༦ བཀྲ་ཤིས་ཕུན་ཚོགས། ས་གཏེར་བཟོ་རིག་འགོ་དཔོན། ས་གཏེར་དང་གཏེར་རྫས་ལས་ཁུངས།

༧ ཟླ་བ་ཆོས་རྒྱལ། འགོ་འཛིན། མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་སྡེ་ཕྲན། བཟོ་གྲྭ་ལས་ཁུངས།

༨ བཀྲ་ཤིས་པདྨ། གློག་མེ་བཟོ་རིག་འགོ་དཔོན། འཆར་གཞི་དང་མཉམ་འབྲེལ་སྡེ་ཚན།

ཆུར་བརྟེན་གློག་མེ་དང་ ནུས་ཤུགས་ལམ་ལུགས་ལས་ཁུངས།

ཞབས་ཏོག་ལྷན་ཁག༩ འཕྲིན་ལས་ཆོས་སྒྲོན། ཆུ་དང་གཙང་སྦྲ་འཕྲོད་བསྟེན་སྡེ་ཚན། བཟོ་ལས་ཞབས་ཏོག་ལས་ཁུངས།

176

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

༡༠ ཀརྨ་དབང་འདུས་ཡང་ན་རྡོ་རྗེ་རྒྱལ་མཚན།

བཟོ་རིག་གཙོ་འཛིན་འགོ་དཔོན། ཟམ་པ་སྡེ་ཚན། ཡང་ན་ ཉམས་བཅོས་སྡེ་ཚན། ལམ་བསལ་ལས་ཁུངས།

༡༡ ཚེ་རིང་དཔལ་འབྱོར། ཁྲོམ་ཚོགས་འཆར་གཞི་སྡེ་ཚན། སྲིད་བྱུས་དང་འཆར་གཞི་སྡེ་ཚན།ནང་སྲིད་དང་སྲོལ་འཛིན་ལྷན་ཁག

༡༢ བསོད་ནམས་བདེ་སྐྱིད། ལས་རིམ་གཙོ་འཛིན་འགོ་དཔོན་འོག་མ། རྐྱེན་ངན་འཛིན་སྐྱོང་ལས་ཁུངས། བརྡ་དོན་དང་བརྒྱུད་འབྲེལ་ལྷན་ཁག

༡༣ ལས་སྐྱིད། སྐྱེལ་འདྲེན་འགོ་དཔོན་ལས་རོགསཔ། ལམ་འགྲུལ་ཉེན་སྲུང་དང་སྐྱེལ་འདྲེན་དབང་འཛིན། ༡༤ སི་ཐར་རྡོ་རྗེ། ལས་རིམ་གཙོ་འཛིན་འགོ་དཔོན་འོག་མ། སྲིད་བྱུས་དང་འཆར་གཞི་ལས་ཁུངས།

གསོ་བའི་ལྷན་ཁག༡༥ ཕྱག་དོར་དབང་འདུས། ལས་རིམ་འགོ་དཔོན་གོངམ། མི་མང་འཕྲོད་བསྟེན་ལས་ཁུངས།

ཤེས་རིག་ལྷན་ཁག༡༦ བཅོ་ལྔ། འཆར་གཞི་འགོ་དཔོན་གོངམ། སྲིད་བྱུས་དང་འཆར་གཞི་སྡེ་ཚན།

ལཱ་གཡོག་ལྷན་ཁག༡༧ སྐལ་བཟང་འཇིག་མེད། འཆར་གཞི་གཙོ་འཛིན་འགོ་དཔོན། སྲིད་བྱུས་དང་འཆར་གཞི་སྡེ་ཚན།

དངུལ་རྩིས་ལྷན་ཁག༡༨ པད་མ། འཆར་གཞི་འགོ་དཔོན་ལས་རོགསཔ། སྲིད་བྱུས་དང་འཆར་གཞི་སྡེ་ཚན།

ལྷན་ཁག་མ་ཡིན་པའི་ གཞུང་གི་ལས་སྡེ།

༡༩ ཆོས་སྐྱིད་དབང་མོ། མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་གཙོ་འཛིན་འགོ་དཔོན། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས།

༢༠ ཀུན་བཟང། ཁྲིམས་ལྡན་འགོ་དཔོན་གོངམ། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས།༢༡ རིན་ཆེན་ཚེ་རིང། ངར་རླུང་ལས་རིམ་འགོ་དཔོན། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས།

༢༢ ཚེ་དབང་ལྷ་མོ། མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་གཙོ་འཛིན་འགོ་དཔོན་འོག་མ། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས།

༢༣ རིན་ཆེན་དཔལ་འབྱོར། མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ འགོ་དཔོན། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས།༢༤ བསོད་ནམས་རྡར་རྒྱས། མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ འགོ་དཔོན། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས།

༢༥ ཡེ་ཤེས་རྡོ་རྗེ། མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ འགོ་དཔོན་ལས་རོགསཔ། རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས།

༢༦ བདེ་ཆེན་གཡུ་སྒྲོན། མི་སྟོབས་གཙོ་འཛིན་འགོ་དཔོན་འོག་མ། རྒྱལ་གཞུང་གཞི་གཡོག་ལྷན་ཚོགས།༢༧ འཆི་མེད་སྒྲོལ་མ། འཆར་གཞི་འགོ་དཔོན། རྒྱལ་ཡོངས་དགའ་སྐྱིད་དཔལ་འཛོམས་ལྷན་ཚོགས།

177

བར་ལམ། རྒྱལ་ཡོངས་ མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ ཐབས་བྱུས། ༢༠༢༠

རྒྱལ་ཡོངས་ས་ཆགས་ལྷན་ཚོགས་དྲུང་ཆེན་ཡིག་ཚང། ༢༨ སྟོབས་ལྡན། གཙོ་འཛིན་འགོ་དཔོན་འོག་མ། རྒྱལ་ཡོངས་རྩིས་དཔྱད་བཀོད་འཛིན་ཡིག་ཚང།

འབྲུག་བལྟ་བཤལ་ཚོགས་སྡེ།༢༩ ལྷམ་རྡོ་རྗེ། ཁྲིམས་ལྡན་འགོ་དཔོན། རྒྱལ་ཡོངས་ཨམ་སྲུ་དང་ཨ་ལོའི་ལྷན་ཚོགས།

རྒྱལ་ཡོངས་ཆུ་དཔྱད་དང་གནམ་གཤིས་རིག་པའི་ལྟེ་བ། གྲྭ་ཚང་ལྷན་ཚོགས།

༣༠ ཨོ་རྒྱན་ལྷན་གྲུབ། ལས་རིམ་གཙོ་འཛིན་འགོ་དཔོན། འབྲུག་གི་མཐའ་སྐོར་གནས་སྟངས་ཉམས་སྲུང་གི་བློ་གཏད་མང་དངུལ།

གཞུང་མིན་ལས་ཚོགས་དང་སྒེར་གྱི་ལས་སྡེ། ༣༡ ཡེ་ཤེས་རྡོ་རྗེ། ཞིབ་འཚོལ་དང་འཆར་གཞི་སྡེ་ཚན། འབྲུག་ཚོང་དང་བཟོ་གྲྭའི་ཚོགས་སྡེ།༣༢ འཕྲིན་ལས་ནོར་བུ། འཆར་གཞི་གཙོ་འཛིན་འགོ་དཔོན་འོག་མ། གཞུང་མིན་ལས་ཚོགས་དབང་འཛིན།

༣༣ པད་མ་རྣམས་རྒྱལ་དགེ་ལེགས། འཆར་གཞི་འགོ་དཔོན། འབྲུག་གི་བཟོ་གྲྭ་ཚོགས་པ།

༣༤ ཀ་ཅི་དབང་མོ། འཆར་གཞི་འགོ་དཔོན། རྒྱལ་འཛིན་རང་བཞིན་གནས་སྟངས་སྲུང་སྐྱོབ་ཚོགས་སྡེ།རྒྱལ་སྤྱི་ཚོགས་པ།

༣༥ ན་བ་རཇ་ཆེ་ཏིརི། ལས་རིམ་འགོ་དཔོན། འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་གོང་འཕེལ་ལས་རིམ།༣༦ འཇིག་མེད་རྡོ་རྗེ། ལས་རིམ་འགོ་དཔོན། འཛམ་གླིང་རྒྱལ་སྤྱིའི་ཨ་ལོའི་མ་དངུལ།

We are thankful to the United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific who provided technical

and financial support for the development of the Strategy and facilitated the coordination with all other UN agencies.

We are also thankful to UNDP-Bhutan for their financial support.

We are most grateful to the National Environment Strategy Task Force and associated members, composed of

representatives of various Ministries, civil society organisations, private sector and United Nations Agencies. This

includes the United Nation’s Resident Coordinator in Bhutan, as well as to the Secretariat of the 10-Year Framework

of Programmes on Sustainable Consumption and Production (10YFP) and to Local Government Elected Leaders who

contributed in successful development of the strategy.

Translated: Yoebar Prints.

Designed & Printed : Yoebar Prints (yoebarprinters@gmail.com), Thimphu

༄༅།།རྒྱལ་ཡོངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས།P.O Box: 466, Thimphu : Bhutan

www.nec.gov.bt

༄༅།།རྒྱལ་ཡོ

ངས་མཐའ་འཁོར་གནས་སྟངས་ལྷན་ཚོགས།

Natio

nal E

nvironment Com

mis

sio

n