Univerzitet u Sarajevu Filozofski fakultetOdsjek za historiju

Ustanak u Bosni 1875-78.

Radili: Emina Imamovi, Aldin Frato, Almir Peco, Amina Begi.

Sarajevo, decembar 2012Nakon francuske revolucije i sloma feudalnog poretka u Evropi, Slovenci su ivjeli podjeljeni u tri drave sa dva suverena. Vei dio slovenakog podruja pripadao je svetom rimskom carstvu njemakog naroda na ijem elu se nalazio car Jospi II 2izabrani rimski car iz habsburko-lotarinke dinastije. Njegova prava vlast nalazila se u habsburkim zemljama u kojima je vladao, a to su eka i Moravska, sa ostacima lezije, nadvojvodina Donja i Gornja Austrija, vojvodine tajerska, Koruka i Kranjska sa austrijskom Istrom, Trstom, grofovije Gorika i Tirolska, zemlje maarske krune s Hrvatskom, Galicijom, Transilvanijom i Bukovinom i vie posjeda u vapskoj uz gornju Rajnu, Milanska vojvodina i austrijska Nizozemska tj. vei dio dananjeg podruja Luksembruga i Belgije. Jedan dio Slovenaca ivio je na podruju Mletake republike. to se tie slovenakih gradova, primorski gradovi Trst, Koper, Milje, Izola i Piran su bili stari romaski gradovi, dok je gradovima u unutranjosti preovladavalo slovenako stanovnitvo, ali kako je ekonomski znaaj rastao, tako se poveavao i udio njemakog i italijanskog stanovnitva. Trst je tada bio najvei i najznaajniji grad i posebno je privlaio doseljenike iz bliih i daljih zemalja, pa su tako u njemu postojale srpske, grke i jermenske kolonije. Stanovnitvo Slovenije s kraja 18 st. Bilo je nacionalno neopredjeljeno. Njemaki, slovenaki i italijanski jezik upotrebljavaju se jedan uz drugi, dok su slubeni jezici bili njemaki i italijanski, a za vanije proglase narodu u upotrebi je bio slovenaki jezik. Najvei dio stanovnitva Slovenije ivio je od poljoprivrede, a gradovi su uglavnom bili mali, vei broj stanovnika imalu su gradovi Ljubljana, Celovec, Gorica te industrijski grad Idrija.. S vremenom Trst e postati sve znaajniji trgovaki centar, oduzimajui tako Veneciji trgovinu i znaaj na Jadranu. Gradovi Koper i Piran su ivjeli od proizvodnje soli, ribarstva i poljoprivrede. Osim poljoprivrede, zanatstva i trgovine, stanovnitvo Slovenije se bavilo i zapoljavalo u eljezarstvu, manufakturama, transportu i seoskoj trgovinu. Kako je broj manufaktura rastao , tako je i drava poticala taj razvoj raznim privilegijama, uvodila je principe ekonomske slobode tj. brinula se za saobraajnice, ukidala unutranje carine i ukinula cehove. I poljoprivreda ovog doba doivila je uspjehe, naputen je sistem trogodinje izmjene usjeva i uvedena je godinja izmjena. Pojavljuju se i prvi vei poeci melorizacije veih kompleksa, kao to je Ljubljanska bara, u kojoj je vidjela buduu itnicu Kranjske i u tu svrhu je iskopan i Guberov kanal. Osnivaju se poljoprivredna drutva u Celovcu, Ljubljani i Gorici. U tim poljoprivrednim drutvima razvijale su se i unaprjeivale nove metode obraivanje zemlje, te se vodila briga o poljoprivrednim kolama.Devedesetih godina 18 st. tajerska, Koruka i Kranjska bile su pod upravom gubernije u Gracu. itava gubernija brojala je deset okruga. Na teritoriji tajerske dva su okruga bila na potpuno njemakom podruju, a mariborski je bio veim djelom slovenaki, a celjski potpuno. U Korukoj su celovaki i beljaki okruzi zemlju djelili na istoni i zapadni dio, a oba su bila nacionalno mjeovita. Ljubljanski okrug je obuhvatio Gorenjsku, Dolenjsku i Belu Krajinu, a u Primorskoj je bila Transka gubernija. Za razliku od Austrije u Maarskoj se nije uvrstio apsolutizam, oni su imali dosta drugaije ureenje, pa su tako Prekomurski Sloveni ivjeli u dvije upanije (komiteta): eljezne i Zalske. Ova podjela bila je sve dok je Prekomurje bilo pod Maarskom. Mletakoj republici je od slovenakih zemalja pripao dio Slovenake Istre i Beneka Slovenija[footnoteRef:2]. to se tie vosjke, umjesto najamnike vojske uvodi se stalna vojska koja je praktino zahvatila samo siromanije seoske i jednim djelom gradske sinove, a sluba je trajala do smrti. Zbog nove vojne organizacije bila je potrebna i evidencija stanovnitva, pa su kue bile numerisana, a popisni odjeli koji su nastali predstavljaju zaetnike naselja i mjesta u statusnom i upravnom sistemu. Katolika crkva ovog perioda izgubila je mnogo privilegija donoenjem patenta o toleranciji, kojim je data sloboda svim vjeroispovjestima, ime su se slovenake protestantske opine posebno u Korukoj izale iz svoje stogodinje ilegalnosti, drava se ak umjeala u crkvenu organizaciju i vjerski ivot, te je tom prilikom ukinula niz crkvenih praznika, hodoaa i brojne redove koji po miljenu reformatora nisu obavljali koristan rad. Nadalje to se tie obrazovanja 1774.godine proglaena je kolska obaveza za djecu od 6 do 12 godina, i tako su se poele osnivati dravne osnovne kole trivijalke koje su morale postojati u svakoj parohiji, zatim glavne u okruzima i gradovima, te normalke kole u kojima se pripremao uiteljski kadar. Gimnazije i vie kole e kasnije drati jezuiti, petogodinje gimnazijsko obrazovanje se modernizovalo uvoenjem fizike i prirodnih nauka, ali su glavni predmeti i dalje ostaliii latinski jezik i vjeronauka. [2: Imenom Beneka Slovenija, Mleani su oznaavali slovenako podruje pod mletakom vlau istono od Furlanije.]

Kulturni ivot je oznaen opadanjem znaaja crkve i plemstva, a sve veu vanost predstavljalo je graanstvo. U nauci se javlja veliko interesovanje za prirodne nauke, a filozofiji se naputaju principi skolastike, dok raste uloga svjetovne inteligencije. Sve ove promjene u nauci, kulturi, ekonomiji, koje su se dogaaje u Evropi, pojavile su se i u Sloveniji, gdje je pred kraj 18 st. poinjao masovni pokret ili nacionalni preporod. U samom poetku ovaj pokret je zahvatio samo pojedince meu inteligencijom, posebno meu sveenstvom, a njihov rad se posebno ispoljavao u sasatavljanju slovenake gramatike, slovenake grae, narodnih pjesama te pisanju kolskih i strunih radova. Piu se razne pjesme i dramski tekstovi kao npr. Linhartove dramske prerade upanova Micka, Veseli dan ili Matiek se eni. Jezgro slovenakog pokreta bio je u Ljubljani, a pokret se pojavljivao i u Korukoj, tajerskoj i Primorskoj. Prvi buditelji nisu bili jedinstveni, jedini su bili izrazito konzervativni i povezani s feudalnom klasom (Dolhinov krug), a drugi jensenisti bili su pristalice jozefinizma, a trei koji su bili malobrojni, slobodni mislioci ili slobodni zidari antifeudalnih tendencija. O politikom programu Slovenaca u ovom vremenu ne moemo govoriti. Preporodno djelovanje ni u emu nije ugroavalo njemaku prevlast u kulturi i kolstvu.Mnogi slovenaki autori tog vremena su pisali djela na njemakom jeziku, namjenjena intelektualcima.Reformatorske tenje na prelasku u posljednju deceniju 18 st. polahko su opadale, razlozi su porazi u austrijsko-turskom ratu, nezadovolljstvo reformama i sl. Zbog svih pritisaka Josip II je morao polahko popustiti. Opozvao sve reforme osim patentao emancipaciji kmetova i patenta o toleranciji. Njegov nasljednik Leopold II (1790-1792). Ve 1790.godine ukinuo je urbarijalnu regulaciju u tajerskoj, Kranjskoj i Korukoj i time je opet bilo uvedeno poresko zakonodavstvo Marije Terezije i opet su poreze sakupljali veleposjednici. Vladar je obnovio i pokrajinske stalae kakvi su bili u terezijansko doba, pri emu je u tajerskoj poveao zastupstvo gradova, obnovio staleke odbore, gdje je Korukoj i tajerskoj dodao i predstavnike graanstva. Meutim ubrzo e biti prekinute ove reformatorke tenje upravo jaanjem francuske revolucije. Francuske trupe su prvi put slobodno stupile na slovenako tlo 1797.godine, kada je Napoleon potisnuo austrijsku vojsku iz Italije. Za vrijeme treeg koalicionog rata kada se Austrija prikljuila englesko-ruskom antifrancuskom savezu, francuske ete su 1799.godine dva puta doli u slovenake zemlje i u cjelosti ih osvojile. Trei put Francuzi su na slovenaki teritoriji doli u sukobu s Austrijom 1809.godine, a Ljubljanu su zauzeli 21.maja 1809.godine. Mirom u enbrunu 1809.godine Francuzima je donio na slovenakoj teritoriji Goriku, Trst, Kranjsku i polovinu Koruke. Time je slovenaka teritorija bila podjeljena izmeu Napoleona i Habsburgovaca, na prilino dva jednaka djela.Ubrzo e odnos slovenakog seljatva prema Francuzima pogoravati zbog tereta oko opskrbe francuskih vojnika i kontribucije nametnute seljacima. Ustanci e ieznuti tek stvaranjem Ilirskih provincija.Zbog opsanosti od revolucionarnog duha, prislio je dravne vlasti na niz mjera kojima su htjeli zaustaviti njegovo irenje, ali i pratiti ivot graana. Odmah po potpisivanju mira u enbrunu 14.10.1809.godine Napoleon je posebnim dekretom osnovao Ilirske provincije. Ove provincije obuhvatale su osim onih zemalja koje je Austrija ustupila Francuskoj ( Primorje, Kranjska, zapadna Koruka i Hrvatska) podruje mletake Istre, Dalmacije, Boke kotorske, koje su pod njihovom vlau jo od 1805.godine, te teritoriji Dubrovake republike. Kasnije e granice biti dopunjavane i poravljane, a 1810.godine e biti prikljuen i istoni Tirol s Lincom, a granica prema Italiji je preureena prirodnim linijama. Ilirske provincije su imale oko 55.000 km i brojala je oko 1,5 miliona etniki razliitog stanovnitva.Sa francusko okupacijom slovenakog podruja blie se upoznalo sa tekovinama francuske revolucije, te su slovenake zemlje u Ilirskim provincijama poslije vijekova feudalizma prvi put se srele sa modernim buroarskim ureenjem. Ove Ilirske provincije su imale dravno-pravni poloaj, bile su osnovane Napoleonovim dekretom, a ne odlukom senata, i ustavno nisu postale sastavni dio francuskog carstva. Stanovnitvo nije imalo francusko, nego ilirsko dravljanstvo. Djelile su se na 6 civilnih i jednu vojnu provinciju, Koruka sa istonim Tirolom, Kranjska bez Vipave i istarskog podruja s glavnim gradom Ljubljanom. Istra sa glavnim gradom Trstom obuhvatala jeKoruku, Vipavsku i Tri, a poslije 1811.godine gotovo cjelokupnu Istru, civilna Hrvatska sa Karlovcem a od 1811.godine ukljuen je vei dio nekadanje austrijske Istre, Dalmacije s glavnim gradom Zadrom, Dubrovnik i Vojna Krajina. Glavni grad Ilirskih provincija bila je Ljubljana i u njoj je bilo sjedite generalnog guvernera. U njegovoj nadlenosti bili su vojni poslovi i nadzor nad itavom upravom, kao i pravosue. Uz njega je jo bio generalni intendant za finansije, koji je bio odgovoran za itavu civilnu upravu i generalni komesar za pravosue inili su vladu Ilirskih provincija. Najnie upravne jedinice bile su opine sa upanima, a u svakoj provinciji postojao poseban sud, poreze su prikupljali dravni uredi, zatim je uveden i sistem zemljinog i obrtnikog poreza. Time je ukinuto pravo feudalaca da na svoje prihode plaaju nie poreze nego seljak. Francuzi vode optu vojnu obavezu, srijetkim osloboenjima, a to se vjerskih pitanja tie uspostavljen je opti princip jednakosti svih vjera, i tek tada su se jevreji opet moglo doseliti u Koruku i Kranjsku,a slobodni zidari obnoviti svoje loe u Ljubljani, Trstu i Kopru. I kolstvo se dosta izmjenilo, poela je reforma koju je priipremio Rafael Celi i umjesto tri ranija oblika osnovne kole ( trivijalka, glavna kola, normalka) uvedene su jedinstvene etverorazredne osnovne kole, i iz njih su uenici mogli prelaziti u gimnazije i strune kole. Gimnazije su izdravane iz dravne blagajne i one su osposobljavale uenike za liceje tzv. vie gimnazije. Centralna kola je tada promjenila naziv u akademija, i upravo je ona predstavljala najznaajniju promjenu u francuskom kolskom sistemu na slovenakom prostoru. S njom je prvi put uspostavljen univerzitetski studiji, ime se htjelo sprijeiti odlaenje na studiji u Austriju. Univerzitet je ukljuivao vie fakulteta: filozofski, medicinski, pravni, tehniki i teoloki.Francuske vlasti u Ilirksim provincijama nisu poklanjale dovoljno panje poljoprivredi, veu brigu su posveivali umarstvu, budui da je mnogo uma prelo u vlast drave. Gledajui u cjelini oni su uspostavili princip ekonomske slobode, ukidaju cehove i znatstvom se mogao baviti ko kod se prijavio i ko je plaao porez na obrt. Uspostavljena je sloboda u unutranjoj trgovini, osnovane trgovake komore u Trstu i Rijeci, Francuzi su drali sistem monopola za so i duhan koji su u blagajnama uvjek unosili dobar dio sredstava. Dekadski sistem je uvede, a kao valuta u opticaju su bile lira i franak. Francuzi su u Ilirskim provincijama unaprijeivali unutranju trgovinu, brinuli o prometnim vezama i sigurnosti saobraaja, ali sve to je ipak bilo malo da se nadoknade gubici prouzrokovani engleskom pomorskom prevlau i prekidom veza sa zaleem koje je ostalo u Austriji. To se najbolje vidi na primjeru grada Trsta koji je bio pogoen tim problemom, na prelazu u 19 st. postao je najvanije pristanite istonojadranske obale. Broj brodova u Trstu je 1811.godine opao za gotovo 3 puta. Krijumarska trgovina je uprkos strogim mjerama, zaplijenjivanje i spaljivanje engleske robe snano porasla na slovenskoj obali. Ekonomski su vie pogoena primorska podruja nego krajevi u unutranjosti. Upravo u svim ovim okolnostima slovenaki nacionalni preporod za vrijeme Ilirskih provincija dobio je nove podsticaje. Ispoetka su Francuzi na ilirski dubrovaki govor gledali kao na jezik koji bi svi Slaveni u Ilirskim provincijama pa i Slovenci trebali prihvatiti kao drutveni i knjievni jezik. Meutim Vodnik je u pisanoj spomenici naglasio da se ilirski jezik djeli na 2 narjeja srpsko i slovenako koji su meusobno razliiti i imaju svoju knjievnost. Poslije poraza Rusije 1812.godine pribliavao se Napoleonov sumrak i tako je Austrija 1813.godine prikljuila antifrancuskoj koaliciji te nagovjestila rat. Za mjesec dana su austrijske ete zauzele Ilirske provincije, a 13.10. vlast je u ime austrijskog cara preuzeo guverner Laterman. To je bio kraj razvoja slovenakog naroda, tj. period francuske vlasti na slovenakom teritoriju, gdje je ostavren dodir s naprednijim svijetom koji se stvarao poslije francuske revolucije. Upravo je sa svojim uticajem i posljedicama mnogo znaajniji nego po svom trajanju. Poslije Napoleonovog poraza pobjednici su na Bekom kongresu 1814-1815. godine preuredili Evropu, drave su se dodjeljivale i mjenjale po starim naelima feudalnog vremena kao posjedi vladara, bez obzira na nacionalne tenje. Na Bekom kongresu Austrija je dobila cjelokupno podruje Ilirskih provincija. Carskim patentom iz 3.8.1816.godine ime Ilirija je ostalo sauvano za sjeverni dio ranijih francuskih provincija, a Nova Ilirija kako je nazvan patent bila je unaprijeena u kraljevstvo, a naslov kralj Ilirije bio je uvrten u vladarski naslov. Ovim patentom bile su stvorene i dvije gubernije, Hrvatska gubernija koja je 1822. Godine izdvojena iz Ilirije i sjedinjena sa ostalom Hrvatskom i Ugarskom. Austrijanci nisu podrali potpuno itavu upravu iz francuskog vremena. Glavni oslonac apsolutistikog reima predmarstovskog doba su plemstvo, crkva i vojska, a gotovo sva vodea mjesta u vojsci i inovnitvu zauzimalo je plemstvo, gotovo sva vodea mjesta u vojsci i inovnitvu zauzimalo je plemstvo. Iz antirevolucionarnih stavova interesi crkve i krune bili su isti. Vlada je nastavila jozefinsku politiku vladanja drave crkvom, ali je jozefinizam izgubio mnogo od svoje nekadanje otrine. Jezuiti se 1816.godine. vraaju u Austriju. Jansenisti se se prilino udaljili od svoje relativno napredne uloge koju su imali u drugoj polovini 18.st.U predmarstvosko doba ih karakterie mrano gledanje na ivot i odbijanje crkvenog bljeska i sjaja.Ovaj predmartovski period nije izmjenio nita posebno, tj. i dalje je funkcionisala birokratija koju je izgradio apsolutizam.Najznaajnija karakteristika peridoa od Napoleonovih ratova do martovske revolucije jeste ekonsmki razvoj Slovenije. Otvaraju se prve fabrike na mainski pogon, upotrebljavaju se parni strojevi, grade se prve eljeznice i sl. Ove pojave su zapravo produkt industrijske revolucije.Vrlo vano mjesto u privredi Slovenije predmartovskog doba predstavljalo je eljezo. U Sloveniju je 1836.godine prvi put uvedena proizvodnja elika sa lekim mrkim ugljem, a na kraju 30-tih godina 19 st. poele su se izraivati eljezne tranice. Zabiljeen je i porast uglja na slovenakoj nacionalnoj teritoriji u predmartovskom periodu, a izgradnjom eljeznica poveavale su se potrebe za eljezom i ugljem. Tekstilnaindustrija je u ovom periodu dala tri moderne mainske predionice pamuka u Sloveniji. U Gorikoj je krajem 18.st. bilo razvijeno svilarstvo, koje je potpuno propalo zbog ukidanja carinske granice izmeu Lombardije, Mleana i Slovenakih zemalja. I u Sloveniji je za nastajanje nove industrije bilo vano produenje radnog vremena, ukidanje raznih tradicionalnih prava i obiaja, posebno topioniarstva rudarskih radnika, i enskog rada. Uslijed ekonomskog razvoja u Sloveniji predmartovskog doba rastao je i broj radnika, najgori oblik iskoritavanja je bio djeiji rad, koji je imao odjeke u javnosti. to se tie industrijske buroazije u Sloveniji je bilo malo, prvenstveno se bavilo trgovinom, u ijoj su se vlasti nalazile srednje i manje manufakture. Glavni izvor bogatstva buroazije bilo je uzimanje troarina i dadbina na zakup, trgovina i zelenaenje.U ovom periodu bilo je brojno i cehovsko graanstvo koje je apsolutno preovladalo u manjim gradovima i trgovitima. Oni su sa strahom gledali na pravac ekonskog razvoja, na velike manufakuture i industriju, te svoj spas vidjeli su u cehovskoj organizaciji. U prvoj polovini 19.st. desile su se velike promjene u ratarstvu, definistivno je u tom periodu pobjedila agrearna revolucija.Uvrstile su se nove kulture kukuruza, krompira i krmnih biljaka. Prestale su velike gladi, koje su se u ranijem periodu pojavljivale. Obnovljena su carsko-kraljevska poljoprivredna drutva u provincijama, izmjenio se odnos prema umama koje su sve vie postajale ekonomski znaajnije. U slovenskim provincijama sve vie se uvrivala misao o ukidanju veleposjeda i ukidanju kmetstva. Zatita koju je imao seljak u odnosu prema svom feudalnom gospodaru nije se potovala, ak je vlastela izvravala kazne nad seljacima. Carski patent iz 1846. godine dozvolio je seljacima obostrani sporazum sa feudalcima da dadbine u naturi, kuluk zamjene novanom obavezom, ali su ovim patentom odnosi izmeu feudalca i seljaka u sutini ostali isti. U narednom periodu javljaju se brojni zahtjevi za ukidanje feudalnog sistema, 1826/1827.godine izbili su nemiri u Vinjegorskom srezu, a julska revolucija u Francuskoj je imala odjeka i na slovenske seljake. Putujui zantaski trgovci ire svoje revolucionarne ideje. Pojavljuje se ideja o dolasku Francuza i irenju feudalizma.Revolucionarna 1848 godina i program ujedinjena Slovenije Ba kao i vei dio Evrope i Sloveniju su 1847. i 1848. godine zahvatile buroasko-demokratske revolucije, vrlo slaba ljetina, kao i ekonomska kriza koja je poela u Engleskoj. Revolucija je zapoela u Francuskoj, a kao lavina se rairila po cijeloj Evropu, prije svega u Njemakoj, Italiji i Habsburkoj Monarhiji, gdje je u Ugarskoj 3. marta Lajo Kout[footnoteRef:3], u ugarskom dravnom saboru u Bratislavi odrao znameniti govor u kojem je otro kritikovao Meternihov sistem i zahtijevao uvoenje ustavnih oblika u svim carskim zemljama, a nakon toga iste reakcije dolaze i iz eke i drugih dijelova carstva. Nakon javnih poziva, dolazi i do revolucije u Beu, u sklopu koje 13. marta na pada Meternihova vlada, a Ugarskoj je 17. marta obeana samostalna vlada. [3: Voa liberalnog tabora u Maarskoj.]

Vijest o revoluciji u Beu u Sloveniju je stigla 16. marta 1848. godine. Tamonje radnitvo, sitna buroazija i studenti su odmah priredili u gradu revolucionarne manifestacije.[footnoteRef:4] Graani prestraeni od akcija proletarijata osnivaju narodnu strau koja zajedno sa vojskom nastupa protiv demostranata. U narodnim straama su uestovali plemii, graani i studenti, a radnici nisu mogli nikako biti u njima. Na ovaj nain buroazija pokazuje da je ona za mir, bojei se nemira i straha za svoj posjed ona je spremna i na kompromise sa reakcijom, samo da ne doe do prave revolucije. Pored toga buroazija se plai i seljaka, koji smatraju da su nakon revolucije osloboeni feudalnih obaveza. Upravo zbog toga oni u Sloveniji diu veliki broju ustanaka ,a najvei je onaj iz 21. marta kada su napali ianski grad, te ga opljakali i popalili zemljine knjge.Ipak vojska je reagovala, mnoge zarobila, a mnogi su pobjegli u Hrvatsku.[footnoteRef:5] U Sloveniji se raspravlja o tome ta uiniti po pitanju seljaka. Blajvajs smatra da se oni trebaju zadovoljiti onim pravima koji su dobili, da moraju nastavljati plaati poreze, a da se kmetstva mogu osloboditi samo uz odtetu. Sa druge strane liberalac Matija Majar u svom obraanju seljacima kae da trebaju biti strpljivi, te da e novi zakoni biti bolji za njih. [4: Tom prilikom su razbijali i napadali rampe, unitavali troarinske straare, razbijali prozore na troarinskim zgradama i na kuama zastupnika, te su razbili Meternihov kip.] [5: Pored toga imamo nemire kod Rihemberka, Kranja, Loke, Mengea, Trica, Radovljice, itd. Uglavnom svi nemiri su ugueni na isti nain, seljaci su tek negdje imali djelomine uspjehe npr. u Vinici gdje su osvojili grad.]

Revolucija u Sloveniji bila je povezana i sa pitanjem ujedinjenja Njemake. Naime u Njemakoj tokom 1848. godine sastaje se frankfurtski parlament koji raspravlja o ujedinjenju Njemake. U to vrijeme i frankfurtska zastava[footnoteRef:6] je bila postavljena u mnogim gradovima u Sloveniji, prije svega u Ljubljani, Gorici, Trstu i Velovcu. Nacionalna slovenaka zastava u to vrijeme postaje kranjska bijelo-plavo-crvena zastava. [6: Na zasjedanju frankfurtskog parlamenta izabrana je zastava crno-crveno-zlatna zastava, koja je kasnije postala zastava Njemake.]

Neposredno nakon revolucionarnih bekih dana javilo se i u Sloveniji slovenako nacionalno pitanje. Naime tokom marta, Matija Majar je u Celovcu 17. marta napisao lanak koji su Novice objavile 29. marta.[footnoteRef:7] Zatim je krajem marta potpisana adresa kranjskim staleima, koju potpisuju 44 bekih Slovenaca, a u njoj se trai zatita Slovenaca u Kranjskoj, Primorskoj, tajerskoj i Korukoj. Zahtjev za ujedinjenje Slovenaca jasno je bio izraen u proglasu ,, Mila brao slovenaka'', koji su u prvim danima aprila u Beu potpisali pravnici M. Semrajc i A. Globonik. U ovom proglasu se govori o tome kako je poniavajue to od svih delegacija pred carem nijedna nije bila iz Slovenija, a da je Majar jedini bio koji se borio za slovenaki jezik. Takoer treba dodati da je prije 4. aprila 1848. godine Majar sastavio i memorandum u kojem zahtijeva ,, da se Slovenci imaju smatrati kao jedan narod i da posebni sabor dre''.[footnoteRef:8] Beki Slovenci koji su osnovali drutvo Slovenije, sastavili su 20. aprila program u kojem su zahtijevali : 1. Da se politiki raspreni narod Slovenaca u Kranjskoj, tajerskoj, Primorskoj i Korukoj kao jedan narod u jedno kraljevstvo pod imenom Slovenija ujedini i da za sebe dobije svoj zemaljski sabor. 2. Da slovenaki jezik u Sloveniji ima potpuno ista prava koja ima njemaki jezik u njemakim zemljama. 3. Da Slovenija bude sastavio dio austrijskog a ne njemakog carstva. Program su prihvatili i drutva Slovenaca u Gracu i Ljubljani, a u ovo vrijeme dolazi i zahtjev za osivanjem slovenakog univerziteta. Na ovaj je nain formulisan poznati program ujedinjena Slovenije. Program je proizaao iz liberalnih krugova slovenake inteligencije i studenata, dok su konzervativci na elu sa Slomekom bili protiv ovih ideja, a Blajvajs je smatrao da se o programu tek treba odluivati, te ptihvatiti odluka Kranjskog sabora, koji se izjasnioza samo veu ulogu slovenakog jezika u kolama i uredima. [7: U lanku se kae da mora zapoeti srea slovenakog naroda, da oni moraju stupiti kao slobodan narod meu drugim slobodnim narodima, da tako slavnog vremena za Slovence jo nije bilo, te da se ovaj veliki trenutak nikako ne smije propustiti. Matija govori da treba da svako u svojoj kui ivi,tanije da Slovencina treba pripasti slovenako, ba kao i Nijemcima njemako, Italijanima Italijansko, itd. Dok im je glavni zahtjev da u Sloveniji malo po malo mogu uvesti slovenaki jezik u kole i urede.] [8: Ferdo Gestrin, Vasilij Melik,Istorija Slovenaca od kraja osamnaestog stoljea do 1918,str.102.]

Svakako treba odma rei i da Slovenci nisu poput Hrvata ili Vojvoana imali jaku tradiciju i jaku vojnu snagu kojom bi mogli ostvariti svoje zahtjeve, te sa druge strane nisu bili ni dovoljno dobro organizovani kako bi se izborili za svoja prava. Jedino su uspjeli prikupiti oko 11 000 potpisa za peticiju o Ujedinjenju Slovenije u tajerskoj oblasti, te znatno manje u drugim oblastima. Ljubljana nije ukljuena u ovaj pokret, a ono to je pozitivno izalo iz pokreta je to da su osnovana prva drutva u sloveniji i to : beko, gradako, ljubljansko slovensko drutvo, te drutva u Trstu, Celovcu, Gorici i Celju. Tada se pored Blajsvajsovih Novca, javljaju i druge slovenake novine, a prva meu njima je Slovenija, te Celjske slovenske novine u Celju, te mjesenik u Trstu i Slovenski cerkveni asopis. Upravo su ova drutva i slovenake novine odigrale veliku ulogu po pitaju izbora frankfurtskog parlamenta. Naime oni su pozivali Slovence da odbiju izai na izbore, to su ovi i uinili. Jedino su konzervativci odluili izai na izbore, a liberalci i seljaci to odbijaju. U cijelom carstvu pobjedila je austrijska koncepcija nove Njemake, tj. skup drava okupljenih oko Austrije. U Sloveniji se Blajvaj okrenuo narodnom pokretu. Takoer i nakon frankfurtskih izbora pisani su mnogi dokumenti kojima se Slovenci pozivaju na ujedinjenje, a jedan od njih je bio i poziv ,, brai Slavenima'', koji dolazi iz eke, a cilj mu je da se ujedine svi Slaveni. Slovenci su na ovom kongresu zahtjevali da se Slovenske zemlje ujedine u jednu politiku cjelinu Kraljevinu Sloveniju sa sjeditem vlade u Ljulbljani. Trae vea prava za slovenaki jezik u kolama i uredima, te da se osnuje univerzitet. Ipak kongres nije imao velikih uspjeha. Nakon toga su uslijedili izbori za beki sabor, za koje Slovenci nisu bili zainteresovani, a ovaj sabor je ukinuo kmetstvo uz odtetu. Nakon ovoga dolazi do oktobarske revolucije u Austriji, a na strani nje su bili esi, Hrvati i Slovenci. Ipak Slovenci ni sada nisu ujedinjeni, konzervativci su protiv revolucije, a liberali za nju. Gradaka ,, Slovenija'' poziva na rat protiv Bea, a Slovenako drutvo u Ljubljani smatra da se trebaju napasti Maari i stati na stranu Austrije. Nakon ove revolucije u Habsburkoj Monarhiji, car donosi mnoge ustave, kako bi na neki nain smirio situaciju u carstvu. Prvi od takvih je Oktroirani ustav, kojim se umiriju Nijemci u Austriju, koji su je planirali podijeliti na vie nacionalnih dijelova. Ovom podjelom Slovenija bi obuhvatala dijelove Koruke, tajerske, Kranjske i Gorike, dok bi Trst i Istra pripale Italiji. Oktroiranim ustavom su u carstvu osnovane opine koje su imale odreenih prava vlasti na svojoj teritoriji, a jedna od takvih je bila i ona u tajerskoj oblasti u Sloveniji. U Sloveniji su osnovane jo i u Ljubljani, Gorici i Celovcu, Gracu, Trstu i Rovinju 1850. godine. U Sloveniji je dograena i eljeznica od Celja do Ljubljane 1849. i do Trsta 1857. godine, a samim tim Ljubljana je postala vano privredno sredite, a nakon nje je to bio Maribor. Seljaci su kmetstva osloboeni u septembru prije svega u Korukoj, tajerskoj i Kranjskoj, a zatim i u Primorskoj oblasti.[footnoteRef:9] Promjene su se desile i u obrazovanju. Osnovno obrazovanje je proireno na osam godina, a gimnazija je dobila neto veu ulogu. Njemaki jezik je postao jedini natavni jezik u vrijeme apsolutizma, te je uvedena predmetna nastava. U Sloveniji se moglo studirati samo bogoslovija i to u Ljubljani, Celovcu, Mariboru i Gorici, a najblie visoke kole ili univerziteti su u Gracu i Beu. [9: Proces je konano zavren 1853. godine, a smatra se da su seljaci platili oko 20 miliona zlatnika odtete. Treba dodati da seljaci nisu u svim dijelovima bili osloboeni kmetstva, jer je mnogima to bilo skupo.]

Odnosi drutvenih snaga u Sloveniji nisu bili promjenjeni ni u ovom periodu, a vodeu ulogu je imalo svetenstvo i malobrojna inteligencija, dok je seljak igrao malu ulogu, te je bio preputen sam sebi. Politika drutva su ili se ugasila ili se proglasila italakim drutvima, a jedine novine koje su ostale su Blajvajsove Novice koje su postale samo poljoprivredne, obrtnike i narodske Zgodnja Danica, bivi Slovenski crkveni asopis. U ovom periodu se mnogo vie piu literarna djela, ali su ona uglavnom pobonog sadraja koja tjeraju slovenaki narod da odbaci liberalne ideje. Jedan od takvih predstavnika je i sveenik Andrej Ajniler i njegovo djelo ,, kolski prijatelj''. Narodni pokreti su se u Sloveniji nastavili i za vrijeme Bahovog apsolutizma, ali su oni sada bili prije svega kulturni, a na elu su Blajvajs, Luka Jeran urednik Zgodnje Danice i biskup Anton Martin Slompek. Oni se zalau prije svega za slovenaki jezik.Nastavak narodnog pokreta u Sloveniji moemo pratiti ponovo krajem pedesetih i poetkom ezdesetih godina XIX stoljea. Naime 1860. godine u oktobru prvo izdaje oktobarsku diplomu, po kojoj se zakonodavna vlast dijeli izmeu cara, zemaljskih sabora i dravnog sabora, koji je trebao biti sainjen od predstavnika zemaljskog sabora. Ova situacija se nije dugo odrala, pa je tako car ve u februaru 1861. godine izdao februarski patent koji ponovo vraa carstvo na centralistiko ureenje, a za itavu monarhiju je predvien jedan sabor od dva doma, gornjeg ije predstavnike bira car i donjeg ije lanove biraju zemaljski sabori. Na elu slovenakih zemalja u ovom momentu se nalazio namjesnik u tajerskoj i Primorskoj, te predsjednik zemlje u Korukoj i Kranjskoj, a u njihovim rukama se nalazila zemaljska vlada. to se tie autonomije zemlje su raspolagale zemaljskom imovinom, te su imali odreena prava u crkvenim kolskim i drugim poslovima.[footnoteRef:10] Nakon februarskog patenta, treba istai i to da su kako opinski, tako i izbori za zemaljske sabore redovno provoeni, kako u Sloveniji tako i u cijelom carstvu. U Sloveniji tako od 1860. godine pa do kraja Habsubrke Monarhije imamo borbu izmeu njemake i slovenake strane, a kasnije e se u to sve ukljuiti i italijanska, koja se uglavnom bazirala na Primorje gdje je i imala uspjeha. U Ptuju, Mariboru i Celju je vodea stranka bila njemaka, a u Kranjskoj i tajerskoj je to bila slovenaka stranka. Svakako treba dodati da u samom poetku slovenaka stranka nije bila dovoljno dobro organizovana, ve su Slovence uglavnom zastupali pojedinci, a najvie se od njih istakao Blajvajs. Takoer treba dodati da su se ukrtavale i dvije borbe prilikom izbora i to ona izmeu konzervativaca i liberala, te borba za prava slovenakog jezika. Konzervativci nisu imali puno uspjeha, samo jedan sveenik je izabran u cijeloj Sloveniji. Predstavnici njemakih stranke su imali mnogo vie uspjeha na ovim izborima. Slovenci nisu puno vie uspjeha imali ni u dravnom saboru. Tamo su ukupno bila tri predstavnika Slovenaca, a oni su se ponajvie borili za prava slovenakog jezika u kolama, uredima i sudovima. Treba dodati i to da su se Blajvajsove Novice i dalje zalagale za slovenaka narodna prava. Ponovo su se u to vrijeme poeli javljati zahtjevi za ujedinjenje Slovenaca u krugu oko ,, prvaka'' tj. Blajvajsa, Tomana i Koste, ali su on to pokuali ostvariti kompromisima, te zbog toga i nisu imali velikih uspjeha. [10: Vodili su rauna o dobrotvornim zavodima, bolnicama, kulturnim ustanovama, javnoj izgradnji, raznim privrednim postrojenjima, itd.]

Politiko i kulturno djelovanje Slovenaca bilo je koncentrisano u itaonicama.Prva je osnovana jo u januaru 1861. godine u Trstu pod imenom Slavenska itaonica, a ve prve godine imala je oko 230 lanova. Nakon toga su otvorene itaonice u Mariboru, Ljubljani i Celju, a sredinom 1869. godine bilo ih je 57, a imale su tada oko 4000 lanova.. Vie su nastojale u gradovima, neto manje u onima u Primorskoj oblasti,a vrlo malo ih je bilo na selima. U njima se okuplja nacionalno svjesna inteligencija, gradska i mjesna gospoda, te provincijski prvaci, ali i sitna buroazija.[footnoteRef:11] U knjievnom djelovanju preovladava tematika rodoljublja, sve drugo se ostavlja po strani. Cijenjeni su oni autori koji piu o nacionalnoj svijesti naroda, te svemu onemo to bi moglo natjerati narod da se bori za svoju naciju. Zaboravljaju se djela Franca Preerna, a glavnu ulogu u literarnom stvaralatvu sada ima Ivan Vesel Koseski. Ljubljana je sredite kulturnog i politikog ivota, a tu nastaje i Slovenska Matica, koja ima za zadatak da izdaje slovenaka nauna, popularna i druga djela. U Ljubljani nastaje i prvo pozorite. [11: itaonice su prireivale brojne besjede, priredbe sa igrama, recitacije, koncerte, govori i predavanja. Tu su drani domai i strani asopisi, a ponegdje i prave biblioteke.]

Ono to je obiljeilo daljni period carstva, ali i Slovenije je zasigurno rat Austrije sa Pruskom i Italijom 1866. godine gdje Austrija nije imala velikih uspjeha. Nakon rata se morala povui iz Njemake, te odrei se Njemakog pitanja, a u korist Italije se odrekla Venecije. Ovime je i Slovenija izgubila dio teritorije, jer je Italji pripala Beneka Slovenija. Stanje Benekih Slovenaca je bilo veoma loe, naime oni su oekivali autonomiju u Italiji, a ne samo da je nisu dobili nego italijanske vlasti nisu pokazale brigu ni za slovenaki jezik, pa je on u svim slubama osim u crkvi zamjenjen italijanskim. Godine 1867. Monarhija je postala dualistika, te je podjeljena izmeu Austrije i Ugarske. Teritorij Slovenije se naao pod kontrolom Austrije. Iste godine su u sloveniji odrani i izbori za zemaljski sabor, koji su slovenakoj stranci i narodnom pokretu donijeli prvu veliku pobjedu. Slovenci su pobjedili u veini gradova, pa tako i u Ljubljani. Sada je mnogo vie Slovenaca ilo i u dravni sabor, jer su se bojali da u Sloveniji opet ne preovladava Njemaka veina. to se tie njihove pozicije u dravnom saboru, prilikom glasanja za prilagoavanje februarskog patenta, Slovenci su ipak popustili vladi jer im je obeano proirenje zemaljske samoprave, vea prava slovenakog jezika u kolama i uredima, kao i uvoenje slovenakih inovnika u najvii sud, te u ministarstvo unutranjih poslova i prosvjete, a obeana im je i gradnje gornje eljeznice. Treba dodati da je u Sloveniji knjievni jezik u to vrijeme snano napredovao, ustavni ivot je jaao, a stanje je bilo zaigurno bolje nego 1848. godine.

Krajem 60-ih poetkom 70-ih godina dolo je do veih promjena u razvoju mainske industrije u Sloveniji. Tih godina nastajala su dionika drutva koja su u itavom daljnjem razvoju igrala najznaajniju ulogu kao to je " Kranjsko industrijsko drutvo " ili " Trbavljansko ugljenokopno drutvo ". Takoer je tokom tih godina dolo do prvog pokuaja stvaranja veeg domaeg preduzea, osiguravajueg zavoda Slovenija. Maine su sve vie potiskivale runi rad,a eljeznice ubrzavale taj proces. U vezi sa proizvodnjom brana i ita , nastali su brojni parni mlinovi. U Ljubljani i u Mariboru osnovane su fabrike nadomjestka za kahvu. Nastoju i nove moderne pivare. Braa Kozler su 1867. godine osnovali u iku kod Ljubljane prvu veliku pivaru. U Ljubljani je osnovana fabrika odijela i tkanine koja je najvie radila za vojsku. Godine 1833. osnovana je predaonica u Ljubljani koja je prela u tkaonicu i predaonicu koja je zapoljavala oko etristo radnika. 1869. grupa ljubljanskih preduzimaa osnovala je " Kranjsko industrijsko drutvo ". Prvo preduzee tog drutva bio je parni mlin u Ljubljani a kada su joj se prikljuili vlasnici topionica, ona se preimenuje u eljezaru.Postojale su i fabrike poljoprivrednih alata ( srpova, kosa, plugova ). Osim ovih gran, snano se razvijala graevinska i industrijska grana a posebno ciglane. Sve veu vanost dobivala je dravna industrija, u prvom redu parne pilane. Drava je u Ljubljani 1870. osnovala i fabriku duhana. U vezi sa razvojem industrije i trgovine u Sloveniji su se razvijali kreditni poslovi u kojima je ovladao strani kapital. Svoje produnice osnovale su strane banke ( njemake, maarske, eke ). Industrijska proizvodnja unitila je zanate kao to su tkalaki, predioniki, farbarski, koarski...Zanat je postao ovisan o industrijskim pogonima. Manja preduzea, nova i stara veinom su bila u rukama domaeg kapitala tanije u rukama burzoazije. U primorskim gradovima naroito u Trstu i u Goric, vodea uloga pripadala je italijanskom kapitalu ali i njemakom. Radi odbrane od njemakog kapitala poelo se na incijativu doktora Josipa Vonjaka, sa osnivanjem tedionice na zadruznoj osnovi. tedionice su se uskoro pretvorile u prve kapitalistike novane zarade, dakle one su bile sredstvo za stvaranje slovenake burzoazije. Poloaj seljaka je bio izuzetno teak, osim dravnih poreza,seljak je plaao jo. i prireze zemlji, srezovima i opcinama. Da bi poboljali svoj poloaj mnogi seljaci su odlazili na sezonski rad u Hrvatsku,slavonske ume...Usavravalo se i ratarstvo.Neki od tih proizvoda su bili : heljda, ito, kukuruz, krompir.

U Bosni i Hercegovini je 1875. godine izbio ustanak protiv Osmanlija, koji je po svojoj snazi i obimu premaio sve dotadanje i koji je pobudio panju itave Evrope. Isto tako je pobudio i veliku panju i kod Slovenaca, koji su sa simpatijama ve i ranije pratili sve tenje za osloboenjem od turske vlasti. Odmah nakon poetka ustanka slovenaki listovi su pozivali na prikupljanje novca i oruja za pomo ustanicima a nekoliko desetina Slovenaca otilo je u Bosnu i Hercegovinu i prikljuio se ustanicima, a zatim i u Srbiju gdje su se borili u srpskoj vojsci.[footnoteRef:12] Meutim, sam razvoj dogaaja u ustanku, poraz Srbije u ratu sa Osmanskim Carstvo i komplikacije oko istonog pitanja utjecali su i na jaanje ideje o austorugarskoj okupaciji Bosne i Heregovine i unutar mladoslovenakog tabora. Okupacija Bosne i Hercegovine meu nekim Slovencima izazvala je oduevljenje. [12: Poeci ustanka probudili su kod dijela mladoslovenakog kruga oko Slavenskog naroda da e na ruevinama evropske Turske nastati velika slobodna slavenska drava a oekivali su i da najznaajnija uloga u formiranju ove drave pripadne Srbiji.]

U augustu 1879. godine za predsjednika monarhijske vlade postavljen je grof Eduard Tafe a novu veinu u vladi, pored njemakih konzervativaca, inisli su i gotovo svi slovenaki i italijanski poslanici. Pod Tafeovom vladom Slovenci su dobili neto vie prava za upotrebu slovenakog jezika u uredima. Upotreba slovenakog jezika, 1882. godine, proirena je u Kranjskoj, donjoj tajerskoj i u slovenakim i mjeovitim srezovima u Korukoj, na sve stranke koje su eljele da koriste slovenaki jezik. U ovo vrijeme poboljan je poloaj slovenakog jezika i u kolama. Iako su gimnazije veinom bile njemake, postoji odreen napredak i prodor slovenakog jezika i u strulnim i osnovnim pkolama. Dakle, Slovenci su u periodu Tafeove vlade dobili dosta sitnih ustupaka budui da je vlada udovoljavala pojedinim slovenakim zahtjevima kako bi zadrala slovenake poslanike na svojoj strani.Radi odbrane od djelovanja njemakih i italijanskih drutava Slovenci su 1885. godine osnovali Drutvo svetog irila i Metodija. Cilj drutva bilo je podizanje narodne svijesti i osnivanje slovenakih kola u najugorenijim krajevima.[footnoteRef:13] [13: Prvu koli drutvo je otvorilo u Trstu 1887, godine,]

Ovo je i dalje slovenake politike podjeljenosti na klerikalne i liberalne krugove. Liberali i klerikalci su naroito u bekom parlamentu i u zemaljskim saborima, prema spolja nastupali jedinstveno, ipak na raznim unutranjim poljima zaotravale su se njihove nesuglasice i sukobi. Osamdesetih godina poele su se zaotravati i klasne protivrjenosti, povean je broj radnika i ojaao radniki pokret. Pod uticajem radnikog pokreta u Austriji i na slovenakom tlu sve je vie jaao radikalni socijalistiki pravac.[footnoteRef:14] Polet radnikog pokreta u Monarhiji privremeno je zaustavljala Tafeova vlada, svojim napadima i progonima ranikog i socijalistikog pokreta. Protiv radnikog, socijanog pokreta u Sloveniji nastupali su i klerikalni i liberalni krugovi. [14: Najznaajniji voa slovenakog socijalistikog pokreta u njegovom prvom periodu bio je Franc eleznikar (1843-1903).]

Od ezdesetih do devedesetih godina slovenaka se kultura razvijala u znaku nacionalnih borbi. Slovenci su postepeno, na sve irim podrujima kulturnog ivota, stvarali svoje ustanove i drutva. Slovenska matica imala je vodeu ulogu u stvaranju osnova slovenake nauke. U prvom periodu svog djelovanja ograniavala se najvie na izdavanje niza srednjokolskih udbenika i drugih knjiga iz razliitih oblasti. Osamdesetih godina Slovenska matica je sve vie prelazila na izdavanje pravih orginalnih naunih djela. Naulnici i stulni radnici u veini sluajeva su nacionalno opredjeljeni. Jo uvijek je veliki dio Slovenaca pisao i na njemakom jeziku ali je ipak broj slovenakih naunih i strunih djela iz godine u godinu se poveavao. U uskoj vezi sa nacionalnim pokretom stajao je i razvoj slovenake kulture i umjetnosti koja nastoji iz stvaranja izbaciti strani njemaki element.