Nar. umjet. 24, 1987, str. 231 - 284, PRIKAZI

259

dovoljno obraden u ovoj studiji, no jasno je daje taj aspekt i najtezi za istrazivanje.

Drugo, autorica je koristila arhivepomocu prevodioca te skraeeno citirala arhiv-ske dokumente (koji su u originalu na latin-skom i madarskom jeziku), sto bi vjerojatnoizazvalo kritike historicara. Interes za kom-biniranje povijesnih i antropoloskih istrazi-vanja koji je u porastu posljednjih godinaizazvao je odredena metodoloska pitanja. An-tropolozima bi bilo lakse kad bi vee bilo viseobjavljenih studija socijalno-historijske orijen-tacije. No buduci da to nije slucaj, antropolozimoraju eesto sami "kopati" po originalnimdokumentima - za sto najcesee nisu adekvatnoobrazovani - da im posluze kao dodatni izvor zaizgradnju "subjektivne dimenzije historije" (tj."domace perspektive"). S druge strane, povje-snieari uglavnom tretiraju arhivski materijalkao primami izvor iz kojeg se korak po korakrekonstruira "objektivna historija". Bilo bikorisno kada bi historijski orijentirani kultumiantropolozi, ukljucivsi autoricu ove knjige,eksplicirali svoje metode i ciljeve u upoLrebipovijesnih dokumenata.

Konaeno, :l.cljela bih se dotaei pro-blema na kojcg se K. Verdery sarno marginalnoosvree (str.9,25-26 i 373.biljeska 5), koji mi seeini vrlo vaznim. Govoreci 0 teoriji ekonomskezavisnosti u kapitalistiekom svijetu, auLoricanapominje da su je vee iznijeJi neki rumunjskiekonomisti pocelkom 20. sLoljeca. No, budueida se ta teorija eesto javlja kao razumijevanjesvijeLa iz "domaee perspektive" (native under-standing), ona slImnja u njenu analitiekllvrijednost. Iako treba uzeti u obzir misljenja iinformacije domaCih ljudi 0 vlastitom drusLvu injihovll polozaju u njemu, ne treba Lamisljenjasmatrati adekvatnim znanstvenim modelima(str.373, bilj. 5).

Kao "domaci" kulturni antropologkoji radi u podruejll ne mnogo udaljenom odonog u kojem je istrazivala K. Verdery, nije mibilo ugodno procitati ove relke. Po mom sentisljenju adekvatnost nekih znanstvenih mod-ela moze mjeriti samo usporedujllei ih s drugi-rna u kontekstu opceg razvoja odredene dis-cipline 1I nekom odredenom razdoblju, a nemoze ih se odbacivali naprosto zato sto su"urodenieki". Kriticka je antropologija vee

odavno odbacila takve stavove kao izrazimperijalistickih odnosa u svijetu. Sadrzajznanstvene discipline gradi se kao zajednickodobro znanja i interpretacija na temelju kako"domaceg" tako i "stranog" istrazivackog rada;nema "nacionalnih" znan')sti. S druge strane,slazem se s misljenjem autorice da antropologmoze interpret irati kultumu sredinu kojuistrazuje sarno sa svog vlastitog stano vista i darezultat njegova rada nikada nije "fotografija"te sredine (5tO uostalom vazi i za domaee i zastrane istrazivaee). Stoga je krajnji cilj antro-pologije interpretacija, razumijevanjc iomogueavanje "kulturnog dijaloga".

Usprkos ovim kritikama, relativnomarginalnim za srediSnju temu TransylvanianVillagers, knjiga K. Verdery je znaeajna itemeljita studija koja zasluzuje paznju ne sarnoistrazivaea evropske kulture, nego i svih drugihkoji se bave prob1emom etniciteta i modemi-zacije.

OLGASUPEK

The Peasant and the City in EasternEurope. Interpenetrating structures, IrenePortis Winner i Thomas G. Winnar (adi-tors), Schenkman Publishing Company,Inc., Cambridge, Massachusetts,1984,279 str.

Knjiga Tile Peasant and the Cityin Eastern Europe sadrzi sesnaest referataodri.anih na medunarodnim skupovima u SADizmcdu 1973. i 1979. godinc. (Zanimljivo jeuociti kako jc zbomik izasao tek 1984.!). Zbor-nik s tako siroko odrectenom tcmom sadrzi ivrlo raznorodnc priloge. Autori priloga su raz-nih struka (historicari, etnolozi, sociolozi, lin-gvisti iknjizcvni teoreticari) i prisLupaju pitanjuodnosa selo - grad s tcorijsko-metodickih po-stavki i interesa svojih struka. Raznorodnostpriloga otczava dllblje zalazenje u cjclovitostproblematike odnosa sela i grada. Pri tomnarocito nedostaje etnoloska obrada tCl11c.Cinjenica da su autori pripadnici razlicitih kul-turno-znanstvenih tradicija pojedinih zemaljaisto~nc Evrope jos je jedan einiIac raznorodno-sti ovog zbo11lika. S druge strane, moze sc ul-eli

260

Nar. umjat. 24, 1987, sir. 231 - 284, PRIKAZI

da je upravo raznorodnost njegova vrlina -intcrdisciplinamost pridonosi osvjetljavanjukfjucne teme s mnogobrojnih stanovista.

Prvi dio zbomika naslovljen je Se-Jjak i grad u povijesnoj perspeklivi: dina-micne drustveno-ekonomske strukture isimbolicke razine kuUure . Sastoji se od nizaelanaka sredisnji problemi kojih su tipologijaseljackih kultura istoene Evrope i nastajanjenacija iz etnicki raznorodnih grupa. Prilozi suprvoga tematskog bloka opeenitiji (Hoffman iGunst) a drugoga specificniji (Wierzbicki iKutrzeba-Pojnarowa iz Poljskc, Erlich iz lugo-slavije, Hofer iz Mactarske). Odnos sela i gradapojavljuje se u tim prilozima iii kao jedan odelemenata razlike zapada i isloka Evrope iii kaodihoLomija vazna u oblikovanju nacionalnesvijesti u iSLocnoj Evropi.

Hoffman (Grado vi i seljastvo uevropskoj tradicionalnoj povijesti) u opcimcrtama prikazu je odnose sela i grada u sLarom isrednjcm vijeku u zapadnoj i istocnoj Evropi.Ti odnosi odredc1)i su politickim i ckonomskimciniocima.

Dok se Hoffman ogranieava naopaske 0 uzrocima (prvenstveno ekonomskim)razlikc u urbanizaciji izmedu Istoka i ZapadaEvrope, dotle Gunstova analiza (Neke karak-tcrislike istocno-evropskog ckonomskog idruiitvenog razvoja: grada i nJl~mi§ljanja)obuhvaca i drugc cinioce koji ULjccu na ra7Alva-janje povijesnog razvoja Zapada i Istoka. Osimckonomskih (razvoj gradova), Gunst naglasavai 1I10gu dcmografskih (razmjemo veci pritisakSl.anovnisl.va na raspolozivu zemlju na Zapadu)i pravnih (grcko-rimski princip privat.nogvlasnistva Zapadnc Evrope nasuprot kolekLivi-ZIllU Istoka) momcnata u razvojll razlicitihdrusLveno-ckonomskih slruktura Zapada i Is-Loka. Ta tri cinioca medusobno su isprepletcna- jedni uvjctuju druge i sami bivaju njimaoclrcdeni.

Unutar istocnc Evrope GunsL razli-kuje istoenu (cenlralna Rusija i Balkan) odzapadne sfere (ballicke drzave, Poljska, Ceska,Moravska, Madarska i Hrvatska). Zbog povolj-nog geografskog pOlozaja zapadnijih zemalja irasprostranjenja rimskog prava na lornpodrucju, zapadno-evropski utjecaji -ekonom-skj, poliLieki i kliiturni- nailaze ovdjc na plodno

tlo od 16. stoljeca. Tako se u prijelaznoj zonigubi azijski nacin proizvodnje, potiee seproizvodnja na veliko, individualizira seljak irazvijaju gradovi zapadno-evropskog tipa. Uzakljucku Gunst nabraja negativne posljedicenasljedenih drustvenih struktura u 20. stoljecuu istocnoj Evropi. To su agrarno pitanje, velikauloga drzave u akumulaciji kapitala i slab in-dustrijski razvoj zbog nepostojanja domaeegtrzista. Jedino u razvoju alodijalnog sistemaproizvodnje u 17. i 18. stoljecu pod ekon-omskim pritiskom zapadne Evrope, s eime uvezi dolazi do modernizacije poljoprivrede iprvobitne akumulacije kapitala, vidi Gunstpozitivan clement feudalnog nasljeda.

Prikazala sam ovaj clanak iscrpnijcjer mi se cini da jc to jedini prilog prvog dijelazbornika koji koherentno analizira svoju temu ito sveobuhvatno. Povijcsni razvoj shvacen jekao rczuitat odnosa dcmagrarskih, ekonom-skih, pravnih i kulturnih sLruktura unutar jc-dnog drustva, ali on moze biti i rnodificiranuplivom izvana kao u slucaju zapada IstocncEvrope.

Ostali prilozi prvog dijcla bave scosobcnostima kultumo-historijskog razvojapojedinih zemalja, narocilo pitanjem oblikova-nja nacija. Polazeci od razlikovanja pojmovanarod iii elnieka grllpa (folk) i nacija (naLion),Wierzbicki (Razvoj naeionaine svijcsli napoljskol11 sclu prijc drugog svjetskog rata:ad seljaka-kmeta do seljaka-gradunina) anal-izira j'ormalna svojstva oblikovanja nacionalnesvijcsti u Poljskoj iz eLnicki raznorodnih grupa.Cijcli proces shvaca sc kao poscban slucajproccsa komunikacije (!ito autoru omogucavaprimjcnu teorije kOlUunikacije u analizi), aclnicke grupe kao povijesno uvjctovane sLru-klllre promjenljivih granica. Clanak V. Erlich(His/orijska svijest seljlJka) sroclan je po terniprelhodnorn elanku. Autorica vrla razvijcnuhislorijsku svijest srpskog naroda usko povczu-jc s aklivnom ulogom koju jc on odigrao uosnivanju srpske drzave u 19. sloljecll, nakonpada stare, srpske drl.ave, ali autorica podrobni-je ne anali:dra povijesnc uvjete razvoja tesvijcsli.

Hofer (Seljackll i urbana kuitura uperiodu modernizacijc: nacrt problema naosnovi grade iz Madarske) definira seljacku

Nar. umjat. 24, 1987, str. 231 - 284, PRIKAZI

261

kulturu slicno Wierzbickom a oboje polaze odBarthova teorijskog modela. To je kultura po-sebnog drustvenog sloja. Njezini simbolj sluzeza identifikaciju clanovima grupe a prema dru-gim grupama odriavaju granicu. Kljucna je pritome teza da su odredenja seljaeke kulturenestalna a ne jednom zauvijek odredena u ma-terijalnim artefaktima, jeziku i religiji. Ona suuvjetovana mjcstom se/jaka u cjelokupnomdrustvu u odredenom vremcnu. Hofcr osobitonaglasava vaznost kultumih elemenata uobjasnjavanju ponasanja seljaka i subjektivnustranu odredivanja granica naeije. Hofernaeinje i temu drugog dijela zbomika, naime daproucavanja i vrednovanja seljaeke kultureovise 0 drustvenim interesima, te 0 politickim iideoloskim pitanjima.

Prilog Kutrzeba-Pojnarowe (Utje-caj povijesti seljastva na model tradicion-alne seljacke kulture i mehanizmi njegovihpreobrazbi). kao i prilozi V. Erlich i Hofera,kriticki analizira mit 0 homogenoj seljaekojkulturi.

Cianci skupljcni u drugom d ijeluzbomika (Simbolicko ponasanje: ruralni iurbani odnosi) kritieki prikazuju modeleseljacke kulture nastale u gradskoj srcdini.Autori priloga, lingvisti i knjizevni teoreticari,prikazuju gradske koncepcije seljacke kullure injihove simbolicke izraze u litcraturi i socijal-noj filozofiji u 19. i 20. stoJjeeu u Poljskoj(Mayenowa, Pomian, Petcrkiewicz). Madar-skoj (Bojtar iNyiro) i Albaniji (Pipa). Slijcditck kraci prikaz tih clanaka jcr nisu dio uzegpredmeta ctnologije.

Pomian (Poljski sclj(lk u literalurii ideoJogiji) tvrdi da iako razlicito vrcdnlljllseljastvo, romantiz.am i naturalizam, ta dvaprevladavajuca pogleda na svijet devctnacsto-ga stoJjeca, imaju zajcdniCku podlogu u nostal-giji za izgubljenim rajcm sela. Za razliku odvelikog Pomiana koji nalazi da seJjak nijc ecstatema literature i filozofije u Poljskoj u 19.stoljeeu, Bojtar (Fol.klornielementi u .~uvre-menoj iSlocno-evropskoj litera/uri) opisujesituaciju u Mactarskoj slicniju onoj 1I Hrvatskoj.Nairne, cesta tcma knjizevnosti je scljacka kul-tura. Tu tematsku odrcdenost autor tumacivezanoseu istocno-evropske knjizcvnosti 19.stoljeca za razvoj knjizevnog jezika. Poectak

19. stoljeca obiljez.en je prosvjetiteljstvom iidealom nacionalne nezavisnosti koji seprozimaju u pokretu zajezicnu obnovu.

Nyiro (/ntegracija seljaka u ma-aarsku knjiievnost na pocetku 20. stoJjeca)i Pipa (Seljak u suvremenoj albanskoj knji-ievnosti) donose priloge 0 knjizevnosti 20.stoljeea. Seljacka situacija postaje glavno pi-tanje programa drustvenog napretka u Madar-skoj pocetkom stoljeca. To se odrazava ubogatoj sociografskoj literaturi.

Pipa govori 0 "socijalnom neoro-mantizmu" u albanskoj knjizevnosti. Ta knji-zevnost je socijalna po podrsci koju pruz.aradikalnim drustvenim promjenama a romao-ticarska po isticanju heroizma albanskognaroda.

Svejkovsky (Seljak u srednjevje-kovnoj slavenskoj knjizevnosti: problemknjizevne teorije) analizira modele seljastva usrednjem vijeku na Zapadu.

Dva posljcdnja clanka razmatrajuodnos pisane i usmcne knjizcvnosti. U nckevrsti "ontoloskom pristupu" (cf. Matejka)Dolez.cl (Usmena i pisana knjiZevnOSl: leo-rijske implikacije proiza.sle iz srpske epike)zastupa monistieku tezu 0 jedinstvenosti prav-ila naracije usmene i pisane knjiz.evnosti. Nasu-prot tome Matejka (DivergentIle srpsko-hr-vatske tradicije usmcne i pisane govorneumjelnosli) izlaze argumente za temeljno raz-likovanjc tih dviju knjizevnosti.

JASNA CAPO

Podkulture (zbornik tekslova), 1, ISlrazi-vacko-izdavacki cenlar SSO Srbije, Beo-grad 1985,149 sIr.

Jugoslavenski etnolozi i socioloz.izaintcrcsirani za znanstvenu literuturu 0 kulturimladih, kontraku]turama i potkultllrama, 0 njojsc mogu informirati u stranim casopisima ibibliografijama, a moraju je uglavnom naba-vljati u inozemstvu i citati II originalu. U Jugo-slaviji su, uz nekoJiko clan aka u c:asopisima, dodanas prcvcdcnc sarno tri knjige 0 ovoj tcmat.ici(Theodora Roszaka, Dicka Hebdigea i MikeaBrakea). Ljubljanski casopis "Problemi"