national assembly of e lekip topaz pou aksyon …nationalassembly.sc/wp-content/uploads/2012/02/30...
TRANSCRIPT
1
NATIONAL ASSEMBLY OF
SEYCHELLES
Tuesday 30th March 2010
The Assembly met at 9 am
National Anthem
Moment of Reflection
Mr Deputy Speaker in the Chair
MR DEPUTY SPEAKER
Mon a dir bonzour tou Manm
Lasanble, bann ki pe ekout nou dan
lodyans. Lo nou Order Paper koman
l’ordre du jour i annan 3 mosyon e
Leader of Government Business in
demann laparol, yes.
HON MARIE LOUISE POTTER
Mersi Mr Deputy Speaker. Bonzour
tou manm Onorab. Mr Deputy
Speaker mon ti’n demann laparol
pou mwan demann ou permisyon
pou fer en pti deklarasyon swivan
lensidan piratri ki’n fek arive over
the weekend.
MR DEPUTY SPEAKER
Proceed.
HON MARIE LOUISE POTTER
Mr Deputy Speaker anlinny avek
lalwa kont piratri ki sa Lasanble i
fek pase semenn pase, fek aprouve
mon ti a kontan onon parti
mazoriter dan Lasanble
premyerman felisit Gard Lakot Sesel
e lekip Topaz pou aksyon brav e
kouraze ki zot in pran an plennmer
pandan weekend pou sov 6 nou frer
Seselwa ki ti’n ganny pran otaz par
bann pirat Soumalyen.
Dezyenmman mon ti a kontan
eksprim nou konfyans dan
direksyon e desizyon komandan an
sef SPDF pou pran desizyon brav e
kouraze pou demann Gard Lakot
pou pran bann mezir drastik pou
kapab apprehend bann Soumali lo
lamer.
E trwazyenmman mon ti a
kontan remersye e felisit kote
mazorite dan Lasanble ki’n konpran
lirzans e nesesite pou nou pas sa
lalwa kont pirat pou nou kapab
siport bann mezir san lekel nou
Gard Lakot pa ti pou kapab pran
bann mezir ki zot in pran over the
weekend kont pirate lo lanmer.
Mon ti a kontan enform
Lasanble ki in annan ankor nouvo
latak kont Topaz granmaten ozordi
me mon ti a kontan reasir zot ki nou
lafors in fer sa ki neseser e zot in
gard sitiasyon anba kontrol dan
lentere nou pei e dan lentere nou
bann sitwayen. Mersi bokou Mr
Deputy Speaker.
MR DEPUTY SPEAKER
Onorab Lider Lopozisyon.
2
HON WAVEL RAMKALAWAN
Mersi bokou Mr Deputy. Bonzour
tou-l-monde. Mr Deputy lo lapar
SNP nou ti ava kontan premyerman
felisit sa aksyon apropriye e neseser
ki’n ganny fer par Kaptenm ek
lekipaz Topaz.
Dezyenmman mon ti ava
kontan dir Bondye mersi pou lavi sa
6 maren e la mon mazin
konversasyon ki mon’n annan depi
yer avek paregzanp Reveran Bossy
en madanm Dyak dan nou legliz ki
depi yer bomaten nou pe koze e apre
Ms Melita. Remersye Bondye pou
lefe ki sa 6 Seselwa pe retourn sen e
sof e ki tou sa lenkyetid in ganny
efase.
Mon ti ava kontan osi Mr
Deputy met lanfaz lo lefe ki napa
nanryen pou fer avek sa lalwa ki
nou’n pase semenn pase ki Topaz in
kapab fer sa aksyon ki in fer, nou
ava mazinen ki letan en aksyon i
komans dan lanmer Sesel, dan nou
teritwar nou annan tou drwa pou
nou swiv sa bann dimoun ziska nou
atrap zot. E alor parey SNP in
toultan dir e mon repete bomaten
tou aksyon ki ganny fer kont
Seselwa dan nou teritwar nou nou
demande ki tou aksyon neseser pou
retalye kont sa bann aksyon i ganny
fer. Alor ankor ennfwa felisitasyon
kaptenm e lekipaz Topaz e mon
espere ki nou ava kapab ennfwa pou
tou met lord dan nou lanmer kont
piratri. Mersi bokou Mr Deputy
Speaker.
MR DEPUTY SPEAKER
Premye mosyon, Onorab Pool.
HON ANDRE POOL
Msye Deputy Speaker mersi bokou.
Mr Deputy Speaker mon mosyon lo
Order Paper i lir koumsa; that this
Assembly resolves to ratify the
Interim Economic Partnership
Agreement with the European Union.
Msye Deputy Speaker parey
bann manm i kapab konstate sa
lagreman ki nou pe ganny demande
pou ratifye i en dokiman ase larz
preske 500 paz e mon pou esey
summarize li dan mon prezantasyon
mosyon.
Msye Deputy Speaker depi
1975 relasyon ant Linyon Eropeen
ek bann pei Lafrik, Karaib ek Pasifik
mye koni koman bann pei ACP ti
ganny gide par Konvansyon Lome
depi 1 ziska 4. Sa konvansyon ti
kouver plito lagreman ek
korperasyon dan domenn
devlopman e komers. Sa dernyen
konponan li, savedir komers i ti fer
ki tou prodwir agrikol e sa ki nou
apel bann manufactured products
sorti dan bann pei ACP zot antre
dan bann pei Linyon Eropeen avek
0% tarif taks.
Alafen Konvansyon Lome 4
bann pei ACP e Linyon Eropeen ti
3
agree pou met an plas en nouvo kad
korperasyon e sa lagreman ti ganny
sinyen an Benin le 23 Zen lannen
2000. Sa ti ganny apel ACP-EU
Partnership Agreement oubyen mye
koni koman Cotonou Partnership
Agreement or CPA. Anba sa
lagreman bann pei ti pou osi
negosye en lagreman ki ti pou met
zot an konformite avek bann lalwa
komers World Trade Organization
oubyen WTO parey nou apel li.
Msye Deputy Speaker parey
mon’n fer resorti pli boner anba
bann konvansyon Lome bann
prodwir sorti dan nou bann pei ACP
ti pe benefisye sa tarif 0% duty ler
nou eksport ver marse Linyon
Eropeen, se dan sa konteks ki le 2
kote ti tonm dakor pou fer
negosiasyon lo en lakor ki anlinny
avek regilasyon WTO avan le 31
Desanm 2007 pou ki sa trarif 0%
taks i kontinnyen e nou bann pei pa
perdi sa benefis. Sa nouvo
lagreman ti ganny apele Economic
Partnership Agreement oubyen EPA.
Pandan sa moman fodre dir ki Sesel
ansanm avek 15 lezot pei manm
COMESA nou ti’n deza komans
negosiasyon dan sa demars anba
parasol agroupasyon Sid ek Les
Lafrik oubyen ESA.
Fodre fer resorti osi ki parey
mazoriter manm i rapel negosiasyon
dan bann diferan rezyon CPA, 6
rezyon antou ti pe al tro dousman e
ti kler ki ti pou napa lagreman ver le
31 Desanm 2007 e se la ki ti annan
en laranzman tanporer ver lafen
Oktob 2007. Lobzektif prensipal sa
laranzman sete pou anpese annan
en lenteripsyon dan komers sitou
kot sa ki ariv 0% taks i konsernen
aparti le 1 Zanvye 2008 e
anmenmtan prolonz letan pou nou
kapab kontinnyen bann
negosiasyon pou en EPA
permanant. Alors anba sa
laranzman nou ti kapab kontinnyen
protez nou leksportasyon pwason
ver bann marse Linyon Eropeen
sirtou pou bann prodwir asosye
avek nou lendistri ton.
Mr Deputy alors plizyer pei ti
deside siny sa lagreman tanporer e
Sesel nou nou ti fer li le 29 Out
2009 Moris. Fodre note ki bann pei
ki pa’n siny sa lagreman zot zot
prodwir pe bezwen pey en tarif 20%
duty ler zot eksport ver marse
Linyon Eropeen. Si Sesel pa ti’n fer
li, nou bwat ton paregzanp e menm
lezot prowdi ti pou sibir menm sor
ler nou eksport ver marse Linyon
Eropeen. Mr Deputy Speaker sa
dokiman Interim Economic
Partnership Agreement avek Linyon
Eropeen i kouver 6 gran parti. Sa i
enkli;
1. son bann lobzektif e prensip;
2. komers,
3. lapes,
4. korperasyon dan devlopman
ekonomik,
5. bann negosiasyon pou lavenir,
4
6. Kimanyer pou anpes bann
disputes ler i leve,
7. bann provizyon enterim e
final.
Fodre fer resorti ki sa
lagreman pou reste valid ziska bann
pei nou tonm dakor e ratifye en
nouvo lagreman stab e dirab pou
ranplas Konvansyon Lome.
Bann lezot pwen sa lagreman
tanporer i tret bann size tel ki
liberalizasyon komers ant bann pei
ACP ek Linyon Eropeen, lalwa ki
konsern sa ki nou apel Rules of
Origins dan lapes e osi kriter
ownership, kontinyasyon lo
negosiasyon pou en EPA konplet
parey mon’n mansyonnen oparavan.
Sa i enkli lo bann diferan pwen tel
ki nouvo sistenm ladwann, bann
laspe lasante e mezir sanniter ki
bezwen ganny swiv, bann servis dan
diferan domenn, polisi viz a vi
konpetisyon, lenvestisman,
lanvironnman e devlopman
soutenab, drwa propriyete bann
entelektyel, korperasyon dan
domenn taks e zidisyer parmi lezot
ankor.
Mr Deputy Speaker anba sa
IPA Sesel pe osi bezwen ofer son
langazman pou elimin tarif ki ganny
enpoze lo bann prodwi sorti dan
bann pei Linyon Eropeen pou en
valer 97.52% lenportasyon total
sorti laba. Sa pou ganny etale lo en
peryod 10an e pou komans an
lannen 2013. Tandis ki Sesel pou
kapab enpoz tarif ladwann lo 2.48%
lenportasyon sorti dan bann pei
manm Linyon Eropeen. An se ki
konsern bann pwen kontansyon dan
sa lagreman, le de parti nou’n tonm
dakor ki laport i devret reste ouver
pou negosiasyon sirtou pou sa
lagreman final, e sa aktyelman i
leka dan bann negosiasyon ki pe
pran plas pou nou tonm dakor lo sa
lagreman final. Serten domenn
paregzanp kot nou annan diferans
ki egziste ant bann parti konsernen
i enkli;
(i) bann sof gard pou bann
lenportasyon prodwi
agrikol,
(ii) lentrodiksyon taks lo
lenportasyon ant bann
parti konsernen,
(iii) anpes konsider
lenplikasyon ler bann pei
ACP i antre dan en lakor
free trade agreement avek
bann pei tel ki Lasin,
Lerop, Brazil, parmi lezot
anba korperasyon Sid, Sid.
(iv) konsiderasyon terminolozi
World Trade Organization
ki dekrir ki kantite
liberalize en pei i kapab
liberaliz son komers dan sa
ka avek Linyon Eropeen.
Alors Msye Deputy bokou deba e
diskisyon ozordi pe pran plas kot sa
4 domenn i konsernen pou nou
kapab ferm o maksimanm bann
dezakor ki egziste avan nou a kapab
5
vwar en lagreman final. Fodre note
ki Sesel pe travay avek son bann
partner konsernen pou mobiliz bann
resours pou enplimant sa lagreman.
Anmenmtan ki nou pe repriyoritiz
nou bann proze dan diferan domenn
anba sa menm lagreman.
Mr Deputy apre ki nou ti siny
sa lagreman lannen pase kot mon
konpran ti annan manm nou
Komite Zafer Enternasyonal nou
Lasanble ki ti asiste e ki mon asire
zot domin sa size bokou plis ki nou,
aprezan i reste nou Lasanble pou
ratifye sa lagreman pou benefis nou
lekonomi e nou pei.
Mon demande ki Lasanble
nou ratifye sa lagreman. Mersi Mr
Deputy Speaker.
MR DEPUTY SPEAKER
Okenn ki segonn mosyon.
HON GINETTE GAMATIS
Mon segonde Mr Deputy Speaker.
Wi, Msye Deputy Speaker lo non
Chairman IAC e mwan menm mon
pou aport mon sipor pou
ratifikasyon sa lakor partenarya
ekonomik enterimer ant Sesel ek
Linyon Eropeen ki size devan nou
Lasanble nasyonal ozordi.
Sa lakor ki nou pe koz lo la ti
ganny inisyale an 2007 e plitar
sinyen Moris le 29 Out 2009 e lo
rikord sete Onorab Prea ki ti prezan
pou temwany sa sinyatir Moris. Mr
Deputy Speaker pou donn enpe
detay lo ki kalite lakor ki nou pe al
ratifye mon a koman par donn an
bref detay an dizan ki relasyon ant
Linyon Eropeen e groupman pei
Lafrik, Karaib ek Pasifik ACP date
depi 25an pase ki’n evolye sorti
koman lakor Lome 1 a 4 ozordi dan
en fason pli modernize ki nou apel
lakor Cotonou (CPA) akoz ti ganny
sinyen Cotonou Benin le 23 Zen
lannen 2000 ki pou dire ziska 20an
e osi annan provizyon pou fer
revizyon tou le 5an dilon sa 20an. I
enportan note ki premye revi ti
ganny fer 25 Zen lannen 2005 e ki
dezyenm faz revi 2010 in fini ganny
soumet ek Linyon Eropeen pou
negosye e ariv lo en konsansis par le
de parti. Set a dir groupman ACP e
Linyon Eropeen.
Lakor Cotonou ti osi konpri en
provizyon anba konponan
korperasyon ekonomik e komers
pou le de parti negosye en nouvo
laranzman komers ki konpatib ek
provizyon regleman lorganizasyon
komers mondyal. Rezon se ki lefe ki
sa lorganizasyon pa ankouraz bann
pratik tretman preferansyel ki
diferan ek sa ki tou son manm zot
pe pratike ki fer alor ilegal pou
Linyon Eropeen ek groupman pei
ACP ki osi manm sa pli gran
lorganizasyon komers mondyal
antre dan tretman preferansyel ek
kanmarad san ki i negosye pou en
leksepsyon ouswa derogasyon.
6
Ti neseser pou rod en
derogasyon ouswa en leksepsyon ek
lorganizasyon komers mondyal.
Dan sa konteks bann groupman pei
Lafrik, Karaib ek Pasifik pou asir
kontinite dan eksport zot prodwi lo
marse Linyon Eropeen. Dan ka
Sesel ton e bwat ton san bezwen pey
taks zot i bezwen avan le 1 Zanvye
2008 konklir negosiasyon lo en
nouvo laranzman komers apele
lagreman partenarya ekonomik. Sa
nouvo model lagreman ki gouvern
sa relasyon korperasyon devlopman
ekonomik ki ase konpleks e
kontroversyel konstate par serten
pei e groupman lentere ti poz bokou
konsern e lafreyer ki ti fer
negosiasyon tarde e deadline ki ti
ganny donnen ti pou arive san ki
tou sa bann konsern, groupman pei
ACP ti’n ganny satisfer.
Sesel parmi 15 lezot pei Lafrik
ki osi manm lorganizasyon COMESA
tel ki Burundi, Djibouti, Congo,
Comores, Leritrea, Letiopi, Kenya,
Madagaskar, Malawi, Moris,
Rwanda, Soudan, Uganda, Zambia
ek Zimbabwe ti tonm dakor pou
negosye dan groupman pei les e sid
Lafrik. Dan konteks sa negosiasyon
ki pa ti pe bouz parey ti ava swete
par le de parti, Linyon Eropeen ti
propoz entrodiksyon en lakor
ekonomik enterimer ek bi pou sov
enteripsyon dan aktivite komers ant
le de groupman pei.
Mr Deputy Speaker sete la
dan trwazyenm kar lannen 2007 ki
nou ti vwar sa groupman aktiv
CMMS ki reprezant Comores,
Madagascar, Moris e Sesel dan
groupman les e sid Lafrik pran en
rol aktiv pou asire dan groupman
les e sid Lafrik ki negosiasyon pou
sa lakor enterimer ganny inisyale
pou asire ki lendistri lapes pa ganny
afekte.
Dan sa group ki konpri pei ki
pe devlope e bann ki sou-devlope ti
annan serten diferans dan benefis.
Sa ki sou devlope ti kapab ganny
benefis eksportasyon duty free
tandis ki sa ki an mwayenn
devlopman parey Sesel e Moris sa
lakor enterimer ti pou donn zot
derogasyon pou osi ganny akse avek
marse Lerop, duty free pou zot
eksportasyon.
Le 25 a le 27 Avril 2008 Sesel
ti akey misyon delegasyon sa de
parlman konzwent ACP-EU baze lo
en mosyon ki ansanm ek Anbasader
Faure sa letan Chairman IAC ti
table devan sa parlman zisteman ek
bi pou evalye lenportans lendistri
lapes dan larezyon e pou konn bann
defi sa misyon osi ti diskit lo sa
lakor partenarya ekonomik ek son
lenpak lo Sesel e son lendistri lapes.
Sesel atraver minister konsernen ti
fer demann anba regleman lorizin
prodwir pwason ki pa’n ganny
atrape dan delo Sesel par bato
anrezistre e ki flot paviyon sa de
7
groupman pei ganny aksepte koman
prodwir lorizin lo marse Lerop. Sa
letan IOT ti annan serten kantite
tonaz sa bann ton enkli Moris ki ti
dir i annan 3000 tonn bwat ton ki
zot pa ti kapab anvoy Lerop akoz ki
zot pa ti kalifye koman lorizin
prodwir pwason anba kriter
rglemantasyon ki Linyon Eropeen pe
servi. Mr Deputy Speaker ti annan
gro konsern parmi groupman pei les
e sid Lafrik ki si lagreman
korperasyon custom pa ganny
konklir ek lezot pei e teritwar atan
alor plis ki en tyer bann ton rezyon
losean endyen atrape ki pa zwenn
kriter regleman lorizin ki ti pou sa
kota anba parasol lakor Cotonou vin
pli mwens.
Msye Deputy Speaker
lenportans sa misyon Sesel sa letan
dan konklizyon sa rapor ti fer en
rekomandasyon ki ti demann
negosiater komisyon Linyon
Eropeen pou zot pran kont demann
pei ACP viz a vi amelyorasyon sa
bann regleman lo lorizin tel parey
dan ka Sesel. Sa rapor ansanm
avek lezot presyon demann sorti kot
sa 6 rezyon ki pe negosye sa lakor in
permet komisyon Linyon Eropeen
pou être fleksib ek zot lalwa ki
gouvern kalifikasyon pou lorizin
prodwir e les provizyon pou en
derogasyon kapab ganny servi
atraver sa lakor ekonomik enterimer
e lefe ki Sesel ti pe ansarz dosye
lapes lo komite, Anbasader ACP e
vizit komisyon lapes, DG …. isi
Sesel Msye Joe Borg ti osi ede.
Mr Deputy Speaker i enportan
fer resorti ki si Sesel pa ti inisyal sa
lakor enterimer, son pwason ti pou
bezwen pey 24.5% duty letan ti pou
ariv lo marse Linyon Eropeen osi
bwat ton konpare avek serten pei ki
ankor sou-devlope ki ti pou kapab
rezouir sa benefis san bezwen pey
taks me a leksepsyon zarm. Si sa ti
arive ti pou annan en lenpak negativ
lo nou lendistri pwason e faktori
ton. Biznes perdi larzan e bokou
travayer dan sa lendistri perdi
travay akoz ti pou kout plis ser pou
fer sa biznes espesyalman kot Sesel
pa kapab fer konpetitisyon avek
serten pei tel parey Philippines e
Thailand si menm zot ti pou pey sa
menm duty, zot ti pli meyer marse
ki pei larezyon.
Mr Deputy Speaker lo konteni
sa lakor partenarya enterimer i
konpri 6 konponan, komers, lapes,
korperasyon devlopman ekonomik,
sekter pou fitir negosiasyon, kad
pou evit konfli, provizyon pou bann
lenstitisyon neseser. Lo seksyon
komers bann pei parey Sesel pou
bezwen dan en lespas 15an liberaliz
80% son marse avek lezot prodwir
ouswa komodite enporte. An sa ki
konsern regleman lorizin prodwi
pwason Sesel pou benefisye en
derogasyon otomatik pou 8 mil tonn
bwat ton e 2 mil file ton ansanm ek
Moris e Madagascar ki vedir ki
8
menm si sa kantite tonn bwat ton
ouswa kantite tonn ton eksporte lo
marse Eropeen pa’n ganny atrape
par bato ki pe flot paviyon pei Lerop
ouswa pei ESA ouswa
anrezistreman dan okenn sa de
groupman pei. Sa bann prodwir
pwason pou kapab benefisye zero
taks lo marse Lerop.
Msye Deputy Speaker par
ratifikasyon sa lakor i pou permet
Sesel ouswa IOT kapab fer en
demann pou kapab ganny sa
derogasyon menm si tou pei dan
groupman les e sid Lafrik pa ankor
raktifye sa lakor akoz menm si i
otomatik i annan bann prosedir an
plas ki fodre swiv pou servi sa
lekspesyon. Mr Deputy Speaker
parey pep i okouran e sirtou bann ki
dan sa lendistri, zot konnen ki
pandan serten peryod letan dan
lannen ton i deplase e al plis dan sid
akoz kan zot al dan sid zot pli pros
avek Diego ek Mombasa me kan zot
al nor otomatikman zot bezwen
antre dan por Victoria. Les Sesel e
IOT bezwen aste ton avek lezot bato
ki pa anrezistre Sesel ouswa dan
groupman larezyon e ki pa lorizin sa
lakor ratifye pou permet sa bann
pwason zwenn kriter regleman
lorizin prodwir pwason e nou pa
bezwen pey duty lo la.
Lot benefis se ki nesesite pou
lorizin bann maren lo bato pa pou
enportan e sa pou menm redwir
travay papye. Msye Deputy Speaker
si zanmen en zour Sesel i oule al
lans dan en proze konzwent lapes i
pou kapab anploy lekspertiz bann
spesyalis ki pa natif pei manm les e
sid Lafrik e osi bann sitwayen
Eropeen lo sa bann bato. Viz a vi
kestyon propriyeter ki reste 50/50
lo baz le de parti i pou vin pli senp
dan loperasyon e lo baz pratik.
Bann kondisyon konsernen
propriyeter bato in ganny senplifye.
Msye Deputy Speaker lo size
korperasyon devlopman tou le de
parti in tonm dakor pou travay
ansanm pou adres bann bezwen viz
a vi devlopman asosye ek sa lakor
partenarya ekonomik ki enkli 9 size.
Mr Deputy Speaker Sesel a son tour
pou bezwen komansman lannen
2013 inisye prosesis eliminasyon
tarif ver 97.52% tou son
lenportasyon sorti Lerop depi 2008
ziska lafen 2012. Sesel i lo en letan
gras an preparasyon pou sa
eliminasyon tarif e se zis lo 2.48%
prodwir Lerop ki tarif pou aplike lo
la.
Msye Deputy Speaker i osi
bon note ki apard ki sa, Sesel in
benefisye serten proteksyon lo
lakantite lenportasyon pork ek
lavyann poul, kontrol lo komodite
ziska pou 10an e sa kontrol ti
egziste depi 2007. Mr Deputy
Speaker i bon note ki letan ti
rekomans negosiasyon ver lakor
konplet partenarya ekonomik serten
bann seksyon ki le 2 parti ti ankor
9
annan difikilte pou aksepte in
annan serten progre, paregzanp
lartik 14 kot tou le de parti pa
kapab ogmant tarif lo lenportasyon,
me lo lalis ki sansib tel parey
lagrikiltir e prodwir artisanal, tarif i
kapab ganny leve lo enportasyon ek
bi pou ofer serten proteksyon
prodwir lokal pou en peryod letan
ziska ler ki azisteman entern kapab
ganny fer. In permet osi pou annan
modifikasyon lo tarif pandan letan
tranzisyon paregzanp pou protez
serten lendistri lokal ki dan zot
peryod nesesans. Si i annan en
flooding lo marse ki met lendistri
lokal an menas modifikasyon tarif
kapab ganny aplike lo komodite
enporte.
Msye Deputy Speaker avan
mon konklizyon permet mwan koz lo
enn de bann keksoz ki ankor an
negosiasyon kot tou le de parti pa
ankor annan konsansis.
Provizyon pou protez marse;
Groupman pei les e sid Lafrik pe
propoze ki dan ka kot komodite sorti
Lerop i flood marse i kapab menas
lendistri lokal, lefe ki sekter agrikol i
sansib dan sa rezyon sa i kapab
menas sekirite alimanter e marse si
serten degre fleksibilite pou aplik
kontrol pa egziste. Lartik 15 i anpes
le 2 parti pou met taks lo
enportasyon paregzanp kot dan
serten sirkonstans groupman les e
sid Lafrik pe anvi ki sa i ganny
aplike tel parey dan ka bezwen
devlopman pou anpes en sitiasyon
kritik annan mankman lo prodwir
manze e lezot esansyel. Dan kad
proteksyon lanvironnman e pou
rezon spesifik fiskal.
Lartik 16 li i konsern donn
kondisyon favorab serten parti ki
nou nou apel en trwazyenm parti
apard ki partner prensipal dan lakor
ACP i vwar sa koman en baryer e en
lesey par Linyon Eropeen pou anpes
aktivite komers ant bann pei rezyon
sid tel parey Brazil, Lasin e Lenn kot
i kapab annan pli bon deal. Sa
provizyon i kapab ganny challenge
dan lorganizasyon modyal komers
par bann gran pei ki pe devlope
akoz lakor partenarya ekonomik pe
anpes zot siny lagreman ek bann pei
manm les e sid Lafrik.
Lot pwen kontansyon se lo
liberalizasyon total ki serten pei
manm ki sou devlope pe konteste
akoz definisyon menm dan
lorganizasyon mondyal komers pa
kler e letan tranzisyon. Kot pe
ganny propoze ki pei sou-devlope i
kapab sofgard 30% zot
liberalizasyon lo konponan
devlopman, tou le de parti in agree
lo en plan devlopman kot resours
finansyel a ganny mobilize par le de
parti kot Sesel pe retravay lo son
lalis priyorite.
Mr Deputy Speaker mon esey
donn en detay an bref pou fer
konpran kwa ki an ze e lo konteni
10
sa lagreman pou nou Lasanble e
manm piblik konpran. E lo sa not
mon pou demann tou lezot manm ki
pa ankor koze pou donn sipor sa
mosyon ki Sesel e nou lendistri
lapes a benefisye ankor plis anba sa
lakor ki devan nou Lasanble pou
ratifye. Mersi Msye Deputy
Speaker.
HON NICHOLAS PREA
Mr Deputy Speaker sa lagreman
enterim ki devan nou i pa en lafen
me plito i en kontinyasyon en gro
travay ki bezwen kontinyen ganny
fer e pou nou kapab ariv ver en full
EPA parey loter mosyon in dir. Wi,
mon ti prezan kot sinyatir sa lakor
Moris, 29 Out 2009, pou mwan i pa
ti selman en privilez me petet mon
kapab dir i ti en privilez akorde akoz
depi 2004 mon’n form par koman en
manm Lasanble lo sa working group
ki ti konpri bann serten zofisye
vreman devoue, vreman determinen
sorti dan Minister Zafer Etranzer e
dan Departman Trade, Minister
Finans.
Mr Deputy Speaker permet
mwan pou felisit travay sa bann
zofisye espesyalman petet pou
mwan mansyonn non sa ki ti lead
sa delegasyon Ms Fock-Tave e lo
kote Minister Finans Msye Morin,
zot osi zot ti prezan kot sinyatir sa
lakor le 29 Out 2009 an Moris.
Parey mon dir i en travay ki’n
aboutir dan en lakor enterim.
Enterim i vedir ki i pa final, i pa fini
la e Sesel pou bezwen kontinnyen
pouse pou nou kapab ganny en full
EPA. Mr Deputy Speaker parey
loter mosyon in dir si nou pa ti ariv
sa lagreman, Sesel ti pou ganny
tape par disruption dan trade and
commerce e sirtou pou nou Sesel se
nou lendistri ton, nou lendistri
pwason ki tou an ze. E a’n arivan en
tel lagreman sa i permet ki Sesel i
kontinnyen zouir bann fasilite, bann
tarif avek en bi ki nou kapab
touzour tenir nou konpetitiv avek
lezot pei sirtou parey Onorab
Gamatis in dir pou nou kapab
compete avek bann pei parey
Philippines avek Thailand ki laba
nou tou nou konnen ki laspe pli
enportan se zot lafors travay ki
bokou pli bon marse ki pou nou.
Mr Deputy Speaker
anmenmtan ki nou felisit nou lekor
en pti pe pou nou pran sa avangard
pou nou siny sa lagreman nou
bezwen realize poudir i annan ankor
bokou keksoz e la ozordi i annan
keksoz ki pe mars mal e ki an
kontansyon viz a vi departman
Linyon eropeen ki pe fer sir ki tou
bann pei COMESA, SADC i finalman
siny in full EPA. E lenformasyon
dernyen ki mon annan kot la date le
4 Mars 2010 ankor i montre
konsern par komisyonner trade pou
Linyon Eropeen ki pe negosye ki
nou kapab ganny en full EPA lo
bann pei ki pa’n siny sa lakor
enterim me zot pe kontinnyen zouir
11
bann menm tarif ki ti dan vye IPA as
if nothing in arive, tou keksoz i mars
parey labitid me nou Sesel avek sa
detrwa lezot pei ki nou santi nou
anba presyon anka nou ganny tape
par sa trade disruption nou’n
bezwen taye negosye en interim IPA
pou nou sinyen e sa i en keksoz
petet ki nou nou working group ki
pe kontinnyen travay ki nou bezwen
lev konsern lo la akoz i montre ki
menm, sirtou bann pei SADC ki
pa’n sinyen apard bann pei ki dan
SADC ki dan COMESA paregzanp
Sesel ek Moris ki’n ale ki’n siny sa
zot pe kontinyen enjoy tou keksoz
as if business as usual me nou nou
taye nou’n bezwen forse pou nou
siny sa Interim IPA. Sa i bann pti
keksoz ki petet osi nou bezwen
careful dan lefitir, regarde kwa ki pe
arive anmenmtan ki nou bezwen vey
lentere nou pei, lentere nasyonal
nou bezwen regard enn pti pe osi
tou ki Linyon Eropeen pe fer viz a vi
sa e sanmenm sa ki mwan mon
konsern toultan dan lepase mon’n
dir parfwa i en bann kalite
diplomasi ki nou bezwen fer
atasyon, nou taye, nou siny en
lagreman me nou vwar lezot pei ki
kontinnyen, ki an deor sa lagreman,
i kontinnyen benefisye avek menm
keksoz as if nothing has happened
business as usual.
Mr Deputy Speaker tou bann
detay in ganny donnen lo sa
lagreman, mon pa pou al dan sa
bann detay me petet la mon ava fer
resorti ankor e mon krwar i en pwen
ki lekip negosiasyon Sesel i vreman
konsernen about, se ki anba bann
lagreman nou pe vwar paregzanp
nou maren Seselwa i ganny kite
deryer tandis ki tou lezot maren
lezot pei ki pe travay paregzanp lo
bann bato Linyon Eropeen zot pe
zouir bann kondisyon ki bokou pli o
ki nou bann maren e nou bann
maren zot zot tonm dan bann
kondisyon lokal nou nou apel sa.
Mon swete e i en pwen konsern ki
mwan mon pou kontinyen
anmennen lo sa lekip travay ki nou
bann maren i a kapab ganny
rekonnet e ki i a kapab ganny menm
stati e sa i en demann ki nou lo nou
kote SNP nou’n touzour fer e nou
pou kontinyen fer ki zour nou a
ganny en lakor en full EPA nou
bann maren i a kapab ganny menm
stati ki lezot maren ki travay lo sa
bann bato pou zot kapab ganny
menm benefis e sa benfis i ava bon
pa selman pou zot fanmiy me osi
pou nou pei.
Mr Deputy Speaker mon pa
pou dir plis lo la e mon pou donn
mon sipor pou sa mosyon. Mersi.
MR DEPUTY SPEAKER
Si napa okenn ankor entervenan,
nou a demann Onorab Pool pou
summarize.
HON ANDRE POOL
Mr Deputy Speaker mon ti a kontan
dabor remersye le de manm ki’n
12
aport zot soutyen e sipor pou mon
mosyon. Lo nou kote osi nou ti a
kontan remersye tou bann zofisye
gouvernman si oule ki’n travay e
ankor pe travay pou kapab
kontinnyen ver sa lakor final ki
nou’n koz lo la pli boner. Mon
krwar ki i enportan ki dan tou zot
diskisyon, dan tou zot demars, dan
tou sa ki zot fer viz a vi pou nou
ganny sa lagreman final i enportan
ki zot fer sir ki Sesel nou tir
maksimanm benefis ladan enkli
meyer kondisyon pou nou bann
maren parey in ganny fer resorti.
Koman loter mosyon osi mon
ti a kontan demande ki nou komite
zafer etranzer Lasanble Nasyonal zot
kontinnyen sa bon travay ki zot pe
fer pou kapab fer sir ki sa lakor final
ki nou ava ganny demande plitar
pou ratifye, Sesel i sorti tre byen
ladan e ki nou ganny maksimanm
benefis pou nou lekonomi e pou nou
pei.
Avek sa Mr Deputy mon ti ava
kontn demann tou manm pou nou
siport ratifikasyon sa lagreman.
Mersi bokou.
MR DEPUTY SPEAKER
Nou a pran en vot. Tou sa ki
anfaver pou ratifye lagreman?
Okenn ki kont? Mosyon in ganny
aprouve. Nou a pran nou dezyenm
mosyon lo Order Paper, mover
Onorab Joseph Francois.
HON JOSEPH FRANCOIS
Mr Deputy Speaker, koleg MNA
mosyon ki lo nou Order Paper i lir
konm swivan: Anvi nouvo direksyon
devlopman ekonomik Sesel, sa
Lasanble pe demann gouvernman
pou konsider met an plas en
development fund dan bann distrik
finanse par bann devloper oubyen
businessmen pou siport devlopman
bann pti proze dan bann kominote
kot zot biznes oubyen zot proze i
sitie avek bi pou konplemant
finansman sorti kot gouvernman e
donn pli lotonomi bann distrik.
Mr Deputy lalis proze dan nou
bann kominote depi sa dernyen
10an i long, me selman letan nou
regard lalis bann sponsors ki ed nou
bann distrik e nou bann kominote i
vin de plizanpli pli kourt. Mr
Deputy Speaker letan ou get Victoria
tou dilon ziska Providence Industrial
Estate ou vwar devlopman, letan ou
get Takamaka ziska Baie Lazare ou
vwar devlopman tourizm, letan ou
get Anse Boileau, tou dilon ziska
Port Glaud ou vwar menm keksoz,
ou mont Praslin e ou al La Digue
menm zafer ou vwar. Alavenir letan
ou pou get Bel-Ombre, ou pou get
Beau-Vallon ou pou osi vwar bann
gran devlopman, ou pou mont Anse
Royale e ou pou al Grand Anse
menm zafer pou leve.
Mr Deputy rasyonnal deryer
sa mosyon se ki i pe demann
gouvernman pou kree en fon
13
devlopman pou bann distrik avek bi
pou amleyor lavi nou bann zabitan
dan nou bann kominote atraver
enplimantasyon bann proze oubyen
bann progranm kominoter ki pou
annan en lefe longterm lo nou bann
dimoun ensi byen ki pou amelyor
devlopman ekonomik nou bann pti
kominote. Sa i ava ede soulaz nou
bann distrik lo demann pou finans
bann proze avek larzan sorti dan fon
gouvernman sa ki nou dir
consolidated fund. E Mr Deputy
parey ou konnen fon gouvernman
pou ed bann distrik i tre limite
oubyen bann aktivite ki pe servi
fund raising ki nou bezwen al fer lo
en baz tou lezour pe vin limite akoz
finansman i komans vin pli rar e
dan sa Lasanble lo komansman
lannen Onorab Ferrari in menm dir
nou pou en lakaz ki ti bezwen en
lasistans pou rekouver Mont Fleuri
in bezwen ganny lasistans bann
dimoun otour li so i montre ou ki
finansman swa lo nivo gouvernman
oubyen lo nivo bann main sponsors i
komans ganny redwir.
Mr Deputy si gouvernman pou
fer sa vin atraver en lalwa oubyen
atraver en polisi, i toultan reste a
son diskresyon me sa ki mwan mon
oule, oubyen sa ki mon ti a kontan
rekomande se ki i annan plizyer pei
kot bann tel linisyativ i ganny aplike
e in vin atraver en lalwa, sa tel ki
Moris, Thailand, Indonesia e serten
leta dan Lanmerik e sa ki lapros ki
mon ti a kontan sa mosyon i pran
Mr Deputy. Provizyon legal pou
letablisman en loperasyon en fon
devlopman parey pou fer li
esansyelman vin en model
desantralizasyon dan devlopman
anterm son planning, son
lenplimantasyon, loperasyon e
lorganizasyon e ki i a fer ki i ava
annan en sistenm administrativ ki
tre desantralize e pli otononm. Sa
konsept legalman e
administrativman i pa pou nouvo
pou en pei parey Sesel akoz nou’n
vwar Praslin Development Fund e La
Digue Development Fund fer parey e
sa pe mars tre byen.
Mr Deputy lefe i reste ki sa
mosyon si i pou ganny aplike i pou
anmenn en serten nivo
desantralizasyon dan nou pei ki
mon ti a kontan montre ki i bezwen
annan en lyen ant nou demokrasi
modern e nou gouvernman santral.
Desantralizasyon relasyon avek
swazir ki kalite devlopman en
kominote i bezwen, keler sa
kominote i bezwen sa devlopman, ki
kontrol pou annan lo son laspe
planning e sipervizyon lo son
lenplimantasyon i toultan en
konsern sorti kot nou bann dimoun
dan nou kominote, sa in sorti dan
plizyer distrik atraver bann meeting
konsiltatif ki Prezidan ti fer an 2005
tel ki sorti dan distrik Au Cap,
Takamaka, Bel Ombre, Glacis e
Grand Anse Mahe e sa in ganny
repete an 2009 dan meeting Pointe
Larue, Anse Royale, Bel-Air, Baie
14
Ste Praslin, la Digue e 8 lezot distrik
ankor lo Mahe.
Sa menm tune nou’n antann
isi dan nou Lasanble kot plizyer
manm in demann lotononm dan
bann distrik e nou Prezidan e bann
minis resaman zot a pe koz lo
empowerment nou bann kominote e
anmenn bann servis pli pros ek
bann dimoun ki bezwen li. Lo en
baz polisi Mr Deputy nou
gouvernman in formil plizyer formil
desantralizasyon atraver minister
devlopman kominoter, lazenes sport
e kiltir me zot lenplimantasyon in
toultan tonm lwen avek
ekspektasyon nou bann zabitan dan
nou bann kominote.
Letan mon ti pe devlop sa
mosyon Mr Deputy mon’n konsilte
avek plizyer minister tel ki Minister
Finans, avek plizyer departman tel
ki Departman Lanvironnman,
Devlopman Nasyonal, Devlopman
Kominoter e mon’n koz avek serten
minis, plizyer sekreter prensipal
ensi byen ki plizyer teknisyen lo
lenplimantasyon e viabilite en tel
mosyon. Mon’n konstate ki
lopinyon i tre pozitiv lo sa linisyativ
me i annan serten diverzans dan
lopinyon lo ki prose en tel linisyativ i
devret pran oubyen pas atraver e sa
egzakt striktir desantralizasyon ki
mon mosyon pe demande.
Me menm si lopinyon i reste
divers lo ki model nou pou devret
adopte, lesansyel i reste ki sa
mosyon pe demann en sistenm legal
pou kree en fon dan bann distrik
kot bann envestiser, businessmen
ensi byen ki menm gouvernman e
bann endividi i a kapab met larzan
ladan avek bi pou devlop nou bann
kominote dan en fason pli soutenab.
Sa fon i a ganny zere par kominote
pou lentere sa kominote ki i ladan.
Mon pe propoze atraver sa
mosyon ki bann gran proze
komersyal, biznes, oubyen
envestisman dan sekter tourizm
finansyel oubyen lezot ki ganny
aprouve pou ganny fer dan nou
bann distrik en kalkilasyon en
poursantaz kou sa proze i ganny
mete dan en fon devlopman dan sa
distrik ensi byen ki en kalkilasyon
poursantaz son turn over anyel i osi
ganny fer lo en baz mandatwar dan
sa fon pou siport devlopman
ekonomik, sosyal oubyen
lanvironnman sa distrik ek son
zabitan. Sa kontsept poursantaz
dan en fon pe deza ganny met an
aplikasyon Moris e serten leta an
Leta-Z-Ini, Langleter, La Frans e dan
lezot pei atraver sa ki nou apel en
local tax system ensi byen ki lezot
pei tel ki Zambia e Barbados kot en
fon orizinal i ganny mete e answit
bann envestiser i ganny demande
tou le lannen avek en revi pou azout
lo la.
Sa mosyon malgre i nouvo
dan son prezantasyon i pa nouvo an
15
panse, ni an konsept. An Desanm
2009 Onorab Henrie dan son
diskour bidze ti demande ki i annan
en tel fon ki ganny met an plas par
bann devloper dan sekter tourizm.
Serten manm ti dir ki en tel
linisyativ i deza pe ganny aplike me
dan en konteks ki zot apel Corporate
Social Responsibility. Sa Corporate
Social Responsibility i en sitiasyon
kot bann envestiser oubyen
business corporate oubyen
businessmen koman enn zot
langazman sosyal i ed en kominote
oubyen progranm swa finansyelman
oubyen antreprann en proze zot
menm, oubyen fer donasyon
lekipman oubyen materyo, tel ki
materyo edikasyon oubyen medikal.
Mon rekonnet ki sa i byen e wi i pe
marse. Me sa mosyon i pe al pli
lwen ki sa, i pe al beyond sa
Corporate Social Responsibility e met
en langazman squarely lo zepol
bann envestiser, businessmen ek
bann biznes komersyal an dizan
avek zot ki an plis ki sa lanplwa ki
zot pe kree, an plis ki sa resours ki
zot pe eksplwate dan sa kominote,
an plis ki sa lenpakt lanvironnman
ki pe ganny koze lo sa komite e
anplis ki sa dezekilib demografi ki
zot biznes pe anmennen lo sa
kominote, sa kominote aprezan pe
demann zot an retour en sipor
finansyel pou cope avek tousala. Sa
kominote pe demann en sipor
finansyel pou amelyor bann eleman
sosyal e ekonomik pou pli byen
garanti sekirite zot biznes lo en baz
lonterm e sa kominote pe demann
zot sipor finansyel pou ki i a kapab
reste an bonn sante e annan un joie
de vivre e en lanmour pou travay
pou sa bann biznes e i pe demann
sipor finansyel pou ed sa prop
kominote pou zot osi kapab devlope.
Atraver sa mosyon en tel
kominote pa anvi ki okenn biznes i
vin en burden pour li, sa kominote
pa anvi soufer avek prezans bann
biznes me plito zot anvi vin en
partener, zot anvi ganny gete koman
bann zanmi e bann beneficiary sa
bann devlopman. Alor mon bann
koleg mon swete zot konpran
sibnosis mon largiman e se sa ki
pou anmenn en vre
desantralizasyon dan fason ki nou
kominote i fonksyonnen e fason ki
gouvernman i regard nou.
Pou en tel fon vin for dan son
lenplimantasyon i bezwen kas sa gro
depandans ki kominote i annan lo
gouvernman, sa konsept fon
devlopman pou distrik i devret
ogmant kapasite sosyete pou vin
plito enterdepandans e ed sosyete
pou cope avek bann defi e demann
ki en lekonomi marse lib i
anmennen. En tel fason
desantralizasyon pou anmenn
plizyer benefis dan en kominote.
Lefe ki konpetans konesans lokal sa
ki nou apel local knowledge i dan
lanmen bann zabitan dan en
kominote alor en desantralizasyon
tel konk i pou fer sir ki desizyon
16
sorti dan gouvernman santral pa vin
ganny enpoze lo en kominote pou en
tel proze ki sa kominote limenm li i
pa okouran. Bokou fwa levidans i
montre ki nou partisipasyon dan
kominote dan desizyon i anmenn
plis garanti lo efikasite bann
devlopman oubyen bann progranm.
Kordinasyon dan lenplimantasyon
bann proze pou mars pli byen si sa
kominote i form par ladan.
Gouvernman santral a sa tour i a
ganny libere dan sa bann detay
proze oubyen progranm e i a kapab
donn plis latansyon pou li finaliz e
analiz bann polisi nasyonal, sa pou
donn plis accountability bann
dimoun dan kominote tel ki bann
DAs, bann MNAs oubyen bann
leaders dan bann distrik e sa i ava
tre byen akoz toultan se zabitan
bann distrik a premye enstans zot
kestyonn zot DA oubyen zot MNA
letan zot vwar en proze pe ganny fer.
Mr Deputy Speaker an gro sa kalite
desantralizasyon ki mon mosyon pe
demande atraver kreasyon sa fon
devlopman pou bann distrik i a
ranforsi nou etik demokrasi dan nou
grassroot e redwir sa tandans kot
gouvernman santral i vin dan bann
kominote e enpoz bann devlopman
oubyen bann progranm lo sa
kominote san konsantman sa pep,
sa pou relev moral bann DAs e bann
MNAs osi byen ki bann lezot dirizan
dan bann kominote e donn nou sa
loportinite pou egzersiz nou
konpetans, leksperyans e konesans
plito ki zis parfwa aksepte
enplimantasyon bann proze e zis
gete.
Mr Deputy Speaker en bon
laranzman enstitisyonnel sa fon
devlopman dan bann distrik i devret
komans par en bon relasyon ant sa
fon e gouvernman santral. Sa i
devret ganny fer atraver en bon
diskisyon ant bann dirizan dan
distrik e gouvernman. Mr Deputy
en propozisyon se annan en sistenm
legal ki kapab permet diskit bann
biznes, bann proze gouvernman e
osi byen ki okenn progranm ki bann
endividi i anvi ganny mete dan nou
bann kominote. Relasyon finansyel
ant gouvernman santral e sa fon
dan nou bann distrik ki mon pe
propoze i devret dan en fason ki
kontribisyon finansyel i ganny
konnen egzakteman konbyen, letan
en devloper i antre dan en distrik e
konbyen i devret pe ganny mete
anyelman. Sa mon konpran i pa pou
kapab aplike pou bann donasyon ek
bann lezot endividi ki anvi ede dan
sa fon me omwen i ava met en
sistenm transparan kot tou dimoun
i ava konnen ki kalite kontribisyon i
devret annan dan en distrik letan en
devloper i antre.
Mr Deputy Speaker mon oule
fini an dizan ki sa kominote i
responsab pou fer sir ki napa
diplikasyon dan bann proze oubyen
bann progranm ki ganny enplimante
e pou anpes konfizyon oubyen
depandans lo gouvernman e sa
17
kominote, i devret annan en sistenm
an plas lo nivo kominote kot sa
MNA, DA e bann leaders dan bann
distrik i asiz lo en komite e deside sa
bann proze, zot zer sa bann resours
e byensir zot siperviz
lenplimantasyon okenn progranm ki
egziste dan bann distrik. Sa striktir
ki mon pe propoze i enn ki pou vin
pli pros e pli focus ek nou bann
distrik e alor sa mosyon pe azir pou
siport nou bann kominote pou vin
pli vibran dan sa lekonomi marse lib
kot nou bann kominote, biznes,
sosyete sivil e gouvernman i kapab
travay ansanm pou soutenir nou
bann kominote. Sa mosyon si i
ganny aprouve i a vin en vre
realizasyon ki ansanm nou’n pare
pou demen.
Mon pe demann tou mon
bann koleg pou siport sa mosyon e
siport sa prose desantralizasyon e
lotonomi finansyel nou bann distrik.
In ler nou osi pou nou walk the talk.
Mersi Mr Deputy Speaker.
MR DEPUTY SPEAKER
Okenn ki segonn mosyon.
Ou ti a kontan pran laparol Onorab?
HON ROY NIBOURETTE
Mon segonde Mr Deputy Speaker e
mon ti a kontan pran laparol, yes.
Mersi Mr Deputy Speaker,
bonzour tou manm Lasanble. Mr
Deputy Speaker mon pou
premyerman felisit Onorab Joseph
Francois pou table sa mosyon dan
en moman apopriye e enportan dan
sa letap ki nou pei Sesel i ladan.
Mon dir tre apropriye e enportan Mr
Deputy Speaker akoz i reponn
bezwen sirtou dan mon distrik e
anlinny avek bann gran devlopman
ki pe arive dan Sesel e dan sa
lemonn modern.
En fon devlopman i sa zouti ki
ozordi lotorite distrik Larivyer Anglez
i manke pou li vreman zwe son rol
koman en fasilitater devlopman dan
lavi nou kominote e osi annan
lenpak pozitiv direk lo lavi bann
zabitan dan distrik. Mr Deputy
Speaker tou distrik dan Sesel ozordi
pe fer fas avek plizyer problenm,
serten sa bann problenm lotorite
distrik ti a kapab deal avek me zot
napa mwayen pou fer li, de lot kote
bann zabitan distrik pe vreman leve
e debrouye, pe rod travay, pe angaz
zot dan bann pti biznes dan plizyer
ka kontribye ver devlopman zot
distrik. Olye lans bann linisyativ
sosyal, sirtou dan bann moman
reform ki nou pei i ladan avek en sel
keksoz dan zot lespri pou en meyer
lavi e en meyer kominote.
Mr Deputy Speaker lefe ki
lotorite distrik i mank mwayen pou
asiste sa bann zabitan e menm pou
siport serten devlopman ki ganny
inisye par bann endividi pou
byennet son bann kominote, zot
oblize al swa kot gouvernman ki
souvan pa posib pou asiste zot tou
18
oubyen zot al kot bann lenstitisyon
parey labank ki pran bokou letan
avek bann formalite konplike.
Savedir ki ozordi dan Sesel bokou
linisyativ pa kapab ganny pran e
serten problenm i pran tro bokou
letan pou ganny rezourd zis akoz
mank fleksibilite lo nivo
gouvernman santral e mank
mwayen lo kote lotorite distrik.
Mr Deputy Speaker zabitan
dan mon distrik Larivyer Anglez ki
pas dan sa bann sitiasyon parey i
fristre me zot pa dekouraz akoz zot
konnen ki kot i mal nou pou bezwen
aranze. Pou aranze Mr Deputy
Speaker zot ti a kontan vwar ki
lotorite distrik i annan plis mwayen
e pli byen ekipe pou eksplwat zot
potansyel ver devlopman zot
kominote. En tel fon avek larzan
sorti kot gouvernman ek kominote
biznes i vreman larepons sa bann
problenm ki nou pe fer fas avek dan
preski tou distrik. De plis kreasyon
en tel fon i marye byen avek
larepons ki gouvernman santral pe
pran dan reform sa minister.
Benefis pli enportan avek sa
mosyon Mr. Deputy Speaker se pou
annan larzan dan en fon lo nivo
distrik ki pou kontribye ver
devlopman sa distrik. Lemonn pe
evolye e bann gran biznes osi pe
evolye. Sa propozisyon in byen
ganny kalkile akoz i ede moderniz
rol bann biznes dan Sesel sirtou dan
sa lemonn modern.
Mr Deputy Speaker nouvo
lapros model biznes ki sa lemonn
modern pe pran se model
stakeholder. En biznes koman en
stakeholder se en biznes ki kree
larises pou son propriyeter, son
travayer me osi pou sa kominote kot
i baze. Dan sa monn modern
laplipar biznes i vwar li avek en
lobligasyon moral pou kontribye pou
sa menm kominote ki pe kontribye
pou li egziste koman en biznes. Alor
i egalman enportan ki sa bann
biznes i vwar sa menm kominote
koman parti zot biznes, i annan osi
dan serten ka kot I bann endividi i
anvi fer serten kontribisyon
finansyel dan devlopman zot distrik
me zot pa vwar okenn striktir anplas
dan sa distrik pou zer byen zot
kontribisyon. Avek kreasyon tel fon
ek bann striktir apropriye anplas
dan sa distrik sa endividi ava annan
plis konfyans pou fer son
kontribisyon.
Mr Deputy Speaker kestyon,
se ki arive dan bann distrik ki napa
bann gran devlopman parey dan
distrik Larivyer Anglez tel parey
proze lotel ek bann lezot gran proze
ankor? Dan sa ka mon sizere ki
gouvernman i kontinnyen kree sa
fon dan sa distrik e lezot endividi ki
anvi kontribye a osi fer zot
kontribisyon. Kontribisyon lo kote
gouvernman Mr Deputy Speaker i
bezwen mandatwar pou asir
soutenabilite sa fon. Be o moman ki
19
sa distrik i ganny en gran devloper i
pou son lobligasyon pou li fer son
kontribisyon dan sa fon. Parey
mon’n deza dir sa fon devlopman i
en bon mwayen pou biznes fer zot
rol evolye e vin modern.
Mr Deputy Speaker mon
senserman krwar ki en tel fon
devlopman i neseser akoz ozordi
Sesel i tre konpleks, nou bann
problenm i konpleks, e nou pep i tre
sofistike. Par kreasyon en fon
devlopman ki ganny finanse par
bann biznes gouvernman ava pe ed
son lekor pou fer ki lotorite distrik a
nobou fer keksoz bouz pli vitman
dan distrik. Sa fon pou osi redwir
fristrasyon lo nivo dimoun dan
distrik ki ganny dekouraze akoz i
pou soutenir zefor e linisyativ ki
bann zabitan dan distrik enkli
linisyativ ki bann zabitan pe pran
dan distrik Larivyer Anglez.
Mr Deputy Speaker mon pou
siport sa mosyon lo non zabitan
distrik Larivyer Anglez ankor ennfwa
e mon demann tou mon bann koleg
dan Lasanble pou fer parey. Mersi.
HON MARC NAIKEN
Bonzour Mr Deputy Speaker e koleg
MNA. Mr Deputy Speaker resaman
dan mon dernyen lentervansyon isi
dan sa Lasanble, mon ti evok sa
tenm responsabilite, mon ti dir ki
nou lo kote Parti Lepep nou anfaver
responsabilite endividyel,
responsabilite kolektiv e
responsabilite pou tou. Ozordi
mosyon ki’n ganny anmennen par
Onorab Francois pe tous lo sa size
responsabilite sivik bann
envestisman e bann devloper viz-a-
vi larestan sosyete, mosyon pe adres
responsabilite sivik nou bann
devlopman biznes dan nou pei.
Mr Deputy Speaker relasyon
tradisyonnel ki bann biznes in
annan avek nou sosyete e
gouvernman in enn kot zot propoz
zot model biznes e letan ki sa in
ganny aksepte zot kontinnyen
trankilman avek zot bann aktivite e
ti napa okenn nesesite vreman pou
en biznes sorti an deor son bann
aktivite tradisyonnel pou li angaz li
dan bann aktivite sosyal oubyen
kominoter nou pei. E la mon pou
kalifye sa ki mon’n dir an dizan ki i
annan bann leksepsyon, i annan osi
bann lakonpanyen ki volonterman
in angaz zot e envestir zot zefor dan
deroulman lavi sosyal e kominoter
nou pei, me relasyon tradisyonnel
biznes i pa enn kot zot ganny
ekspekte pou annan okenn
lobligasyon anver sa kominote dan
lekel ki sa biznes i ganny enplante.
Mosyon ki Onorab pe
anmennen pe viz pou esey rektifye
enpe sa sitiasyon. Enn bann
premye lavantaz sa mosyon se ki
par son natir en tel fon devolpman
pou pouse pou annan en sitiasyon
kot i annan plis lefikasite dan
lenplimantasyon bann proze sosyal
20
e kominoter. Enn bann demann ki
nou pep ti fer resorti klerman dan
bann rankont konsiltatif tou bann
distrik se ki i annan bezwen pou plis
lefikasite dan bann servis ki
gouvernman i deliver, sirtou lo nivo
kominote. Prezans sekter prive
koman en partener dan
lenplimantasyon bann proze
kominoter e sosyal ava ede pou
enstil en kiltir lefikasite e servis
delivery ki apepre lo en menm nivo
ki prezan dan sekter prive. I
enportan alor ki bann lorganizasyon
ki kontribye anver sa fon i pa zis
azir koman bann bayer de fon me
osi koman bann partener egal dan
lenplimantasyon sa bann proze .
Mr Deputy Speaker bann gran
devloper i toultan sers pou tir
lavaler zot larzan dan tou
lenvestisman ki zot fer. Mon note
dan lepase ki sa i en kiltir ki vreman
manke dan lenplimantasyon nou
bann proze sosyal. Si nou permet
en devloper pou partisip o plen e
pou donn en koudmen dan zesyon
sa fon devlopman, sa i ava anmenn
en sitiasyon kot bann devloper pou
defann zot lenvestisman e ensiste
pou ganny an retour maksimanm
larzan ki’n ganny envestir anba en
tel kondisyon se nou dimoun ki pou
benefisye e sa ava kontribye pou lev
nivo servis delivery parey nou bann
dimoun pe demande.
Mr Deputy Speaker mon’n
ganny loportinite pou diskit avek en
kantite bann businessmen lo sa
propozisyon ki devan nou,
lamazorite parmi zot zot pare pou
kontribye volonterman. I annan en
lot group ki pa kont pou fer
kontribisyon me ki dir ki toultan en
dimoun pa apros zot zot pa pou tir
zot larzan pou donn personn.
Finalman i annan en pti group
malerezman ki senpleman rezonn
politik pe konfiz zot devwar sivik ki
pou re-envestir en pti porsyon zot
profi dan kominote kot zot in kapab
fer sa bann larzan. Okenn biznes ki
ganny enkorpore Sesel, sa biznes i
otomatikman vin enn Seselwa pe
enport son promoter si i en Seselwa
ouswa en etranze, sa biznes li i en
Seselwa lo later Sesel e koman en
Seselwa i annan en serten
responsabilite anver son bann lezot
frer e ser Seselwa.
Zeneralman i annan en gran
nesesite pou retir konsiderasyon
politik dan tou aktivite tou lezour ki
nou fer isi Sesel. Sesel i en pei kot
lavi ordiner i ganny predominen par
politik e bann diferan konsiderasyon
politik, annou pran nou
responsabilite pou nou pouse pou
fer nou pei avanse e non pa ensiste
pou kit li deryer zis pou rezon
politik.
Mr Deputy Speaker enn bann
tenm ki ti rezonn tre for dan bann
rankont konsiltatif se pou distrik
annan plis lotonomi, sa in osi ganny
reflekte resaman dan bann deba kot
21
bann MNA Parti Lepep pe pouse pou
ki bann distrik i ganny desantralize
avek gouvernman santral. La ankor
nou lo sa kote latab sa ki nou pe
serse pou nou bann dimoun se plis
lefikasite e sa bon kiltir service
delivery ki nou dimoun zot menm pe
reklanmen.
En fon devlopman kominoter
dan distrik ava sirman ede pou
avans sa azanda plis lotonomi pou
bann distrik avek sekter prive ki
antre koman en lafors pozitiv dan
lavi distrik sa i ava permet
gouvernman pou ranpli plis sa rol
fasilitater e donn gidans e sirvey
lenplimantasyon sa bann proze. I
pou bezwen osi annan en konponan
partisipasyon sorti kot bann zabitan
zot menm la kot zot pou bezwen
regroupe e organiz zot dan en fason
aktiv pou sirvey e sofgard zot bann
lentere dan distrik.
Mr Deputy Speaker mosyon
Onorab Francois i pou aport en
devlopman pozitiv pou tou distrik,
sa ki posed plis mwayen i bezwen
kontribye enpe dan lavansman nou
sosyete e sa i zot devwar e
responsabilite sivik. Nou pei in fer
bokou pou ankouraz kreasyon
larises pandan sa dernyen trantenn
lannen e i annan en kantite larises
ki’n ganny kree. Sa mosyon i ava
osi permet dimoun ki kapab
kontribye leksperyans e non selman
larzan ava koste pou fer li olye ki en
businessman i santi li rezete, kot i
bezwen debout akote zis konplent,
sa fon devlopman i ava permet li
ganny en lavwa direk dan lafason ki
son kominote i ganny dirize e
direksyon ki i pou devlope alavenir.
Mr Deputy Speaker sa model fon
devlopman ki pe ganny propoze i pa
zis en fason pou raise larzan me i
osi en zouti pou avans demokrasi
dan nou pei atraver partisipasyon
bann akter ki normalman pa ti pou
kontribye dan bann prose desizyon
nou pei. Nou isi anndan koman
bann dirizan kominoter nou bezwen
pouse pou levolisyon lavi dan nou
bann kominote, nou bezwen travay
pou ki i annan bann kominote ki pli
vivan, pli vibran, pli angaze, nou
bezwen ede anmenn en sitiasyon kot
lavi dan nou bann diferan kominote
i enn ki gou pou viv. Sa i nou
responsabilite koman bann dirizan.
Mersi Mr Deputy Speaker.
HON JEAN-FRANCOIS FERRARI
Mr Deputy Speaker ler mon ti pe
travay lo preparasyon mon ladres lo
sa mosyon mon ti antisip enn de
keksoz ki kapab ganny dir par
prezantater e lezot son bann koleg e
mon pa’n dezapwente. Premye pwen
ki mon ti a kontan fer se ki tou
dimoun isi dan sa Lasanble ozordi
zot in remarke ki zot in koz lo bokou
keksoz me selman sel keksoz ki zot
pa’n koz lo la se kimanyer sa larzan
pou ganny manage dan en fason
transparan e accountable, sa zot pa
dir nou. Sa i montre klerman en
mindset lo kote SPPF ki zot pe rod
22
enpe larzan pou zot kapab servi li
dapre fason ki zot zot anvi e san
vreman annan en striktir pou rann
kont bann dimoun ki zot pe demann
sa bann larzan avek ki zot in fer
avek sa larzan. Parey Onorab
Nibourette in dir, en sistenm kot
bann MNA, bann DA pou asiz lo
komite, pou zer bann proze me
selman napa zanmen okenn koze lo
kimanyer pou annan en kont, lekel
ki pou vey sa larzan, lekel ki pou
rann kont sa larzan. Sa se bann
keksoz ki nou pa bezwen koz lo la e
sa set en keksoz ki pou mwan i
tipikman SPPF. Alors Mr Deputy
Speaker deza o depar mon ti a
kontan dir ki tan ki sa size pa’n
ganny aborde napa okenn lentere ki
nou kontinyen deba lo sa mosyon.
Nou dan en peryod dan lavi
nou nasyon kot accountability i enn
bann keksoz bokou pli enportan.
Tou bann donater, tou bann pei
zanmi ki’n ed nou, tou bann labank,
tou bann lenstitisyon finansyel i
demann accountability e nou nou
vwar en group politisyen ki pe zis
vin demann met larzan dan en fon
ki pou fini par vin en trou san fon e
ki zis pou depanse e pa pou annan
okenn kont ki pou ganny rann.
Alors Mr Deputy Speaker pour
mwan sa i en keksoz ki vreman
inakseptab dan sa moman ki nou
ladan.
Mon dezyenm pwen Mr
Deputy Speaker, mwan mon reste
Au Cap e tou lezour mon pas Anse
Aux Pins omwen de fwa e vreman
ozordi mon realize kimanyer Onorab
Francois i dekonekte avek larealite.
Tou lezour dan Anse Aux Pins
dimoun pe konplent kimanyer lavi i
difisil, biznes i difisil, legim pa vann,
biznes pa marse, tanzantan ou vwar
en pti biznes i komanse dan en
laboutik 6 mwan apre i fermen, en
lot i vini i pran - tou dimoun i dan
en sitiasyon difisil. E ki Onorab
Francois i fer? I vin dir nou ki i pe
met anplas en proze ekstorsyon kot i
pou ekstort larzan avek sa bann
dimoun ki deza pe soufer. Me Mr
Deputy Speaker mwan mon krwar ki
nou bezwen fer en zefor pou nou
vitman re-konete avek larealite akoz
nou pa kapab kontinyen dan en pei
kot en gouvernman ek son bann
reprezantan i sitan dekonekte.
Ozordi gouvernman pe bezwen
fer bann konsesyon, pe bezwen fer
bann laranzman tanporer avek bann
envestiser ki’n vin Sesel ki pa kapab
pey sa bann dues ki zot sipoze peye
anterm taks akoz dan zot
devlopman ki zot pe fer parey bann
proze parey Eden Island ki bezwen
ganny demande pou redwir zot
kontribisyon ziska ler zot kapab
retrouv zot dan en sitiasyon pli solid
pou zot kapab pey sa ki zot ti
promet zot pou peye. Dan sa
sitiasyon koumsa, nou vwar en
reprezantan sa menm gouvernman
vin dir ki i pe met an plas en
sistenm ki pou ekstort ankor plis
23
taks avek dimoun, ankor plis larzan
ki sa bann dimoun pou bezwen peye
e i dir nou pa zis en fwa, de fwa
omwen ler i komanse i pou ganny
ekstort en sonm larzan, ler i pe
envestir, dan sa moman pli difisil i
pou ganny ekstort enpe larzan e tou
le lannen apre i pou bezwen pey en
bout larzan ki pou al dan en trou
san fon. Mr Deputy mwan vreman
mon ekspekte ki bann manm lo lot
kote latab apre ki nou nou’n fini
koze zot vot kont sa mosyon akoz
zot bezwen montre bann dimoun,
bann voter, bann zabitan dan bann
distrik ki zot pe komans rekonekte e
ki zot pa reste konpletman
dekonnekte avek larealite.
Mr Deputy Speaker mwan
mon ti ava dir, e nou lo sa kote latab
nou dir a sa moman dan sa moman
difisil, dan sa moman difikilte
ekonomik no more tax, no more
extortions, no more tax. Nou pa
kapab dan sa moman kot dimoun i
pas dan en peryod pli difisil dan
listwar nou pei, nou ki nou pe sey
fer, nou pe sey gete kimanyer nou
pou tir ankor dile avek zot e ler
napa dile - zot pe dir nou ki poudir
napa dile pou tire, nou komans
tyonbo lapat park, poto park pou
nou tir avek. Nou bezwen arete sa
mantalite Mr Deputy Speaker, nou
bezwen les lekonomi, nou bezwen
les bann dimoun debrouye. Nou pa
kapab dir zot leve debrouye e koman
zot leve nou pe esper zot dan kwen
laboutik avek en mayos. Nou pa
kapab fer sa, nou bezwen realis.
Nou dan en moman kot nou bezwen
ankouraz dimoun, nou pa bezwen
dekouraz dimoun pou zot leve e zot
debrouye.
Mr Deputy Speaker les mwan
adres sa pwen lo kimanyer sa bann
proze koumsa i ganny fer o nivo
distrik. Mwan i fer plizyer lannen ki
mon aktif o nivo mon distrik e dan
distrik i annan 2 striktir, enn ki apel
Action Team, enn ki apel DCC. DCC
se sanmenm sa enn ki mwan mon
ganny envite pou mwan asize lo la e
ki by the way dernyenman mon’n
ofisyelman deside e enform sa nouvo
DA dan mon distrik ki mon pa pe
asize lo sa komite akoz zisteman i
annan en kantite problenm avek sa
komite.
Alors dan DCC nou koze, en
ta koze, en ta koze me ler pou fer
aksyon zot dir avek nou isi lo sa
kote latab nou nou napa nanryen
pou nou fer dan aksyon nou. Nou
napa nanryen pou nou fer ladan,
nou reste an deor. Ler pou diskite
kot pou rod larzan, kot pou rod
sponsor, kot pou ede pou fer marse
en proze, nou nou ganny kriye. Ler
pou deside kimanyer larzan pou
ganny depanse pou ed Madanm Bibi
pou li kouver son lakaz ki depi
Oktob i anba en prela fire-brigade
MNA pa ganny kriye li, i pa ganny
kriye li. Alors mwan mon oule
konnen kimanyer ozordi zot pe
demann ankor larzan ki pou ganny
24
depanse san laprouvasyon, san
konsiltasyon, san oversight tou
bann dimoun e sirtou bann ki’n
ganny elekte dan zot distrik.
Mr Deputy Speaker sa i en pa
pratik demokratik, sa i pa en pratik
ki pou fer parey Onorab Nibourette
in dir pou fer devlope oubyen fer
avanse nou demokrasi se en pratik
ki pou fer nou demokrasi retourn
a’n aryer e nou’n vwar, e taler mon
konnen i annan lezot entervenan ki
pou koze e ki pou eksplik byen dan
zot distrik kimanyer sa bann larzan,
sa bann don ki zot in gannyen dan
lepase pa’n ganny servi e pa’n ganny
aplike dan en fason onnet e
transparan.
Mr Deputy Speaker nou’n
ganny dir par prezantater mosyon
dan son sipnosis, in dir nou dan son
sipnosis ki nou bezwen komans
annan en bon relasyon o nivo lokal
avek gouvernman. Ankor ennfwa Mr
Deputy mon ti a kontan dir si sa
relasyon in dekonekte se pa nou
lafot, nou nou’n angaz nou e i
annan en minister gouvernman
lokal e i bezwen annan sa
koneksyon. Ozordi dan sa Lasanble
nou pe tande poudir napa
koneksyon ant en brans
gouvernman lokal e minister
santral, napa koneksyon, nou
bezwen met an plas en relasyon ki
marse. Be ki nou ti pe fer tou sa
bann lannen? Nou lo sa kote latab
Mr Deputy nou tre konsernen e mon
ti a kontan dir avek bann manm lo
lot kote ki zot kapab kont lo nou
pou nou met an gard si zot vot sa
mosyon, pou nou met an gard, pou
nou warn tou bann dimoun
potansyel pou nou dir avek zot
kontribisyon viz a vi devlopman nou
pei wi, me selman kontribisyon dan
en fason transparan, tan ki napa
transparans, tan ki napa
accountability, tan ki zot pa komans
koz avek nou lo financial
management, lo financial audit sa
bann fon, pa bezwen vin demann
nou okenn larzan.
Alors fer sa travay, pa bezwen
fer li zis avan eleksyon akoz la sa ki
zot pe dir nou la se ki zot pe rod
larzan pou zot al fer kanpanny
eleksyon. Se sa ki zot pe dir nou la
dan sa Lasanble e se sa ki bann
piblik deor pou tande. Nou pe al
kontribye dan bann fon pou bannla
fer kanpanny eleksyon, se sa ki pe
arive. Donk mwan e lo nou kote
latab nou ti a kontan fer kler ki nou
pa dakor avek sa striktir ki zot pe
met anplas, nou pa dakor avek son
mank transparans, nou pa dakor ki
zot pe met taks ankor lo dimoun
deza ki dimoun pe soufer. Nou nou
pe dir avek zot backoff at this point,
les dimoun respire, les nou
lekonomi refer, annou pa bezwen
trangle li avan ki in repran son
kwasans.
Alors Mr Deputy Speaker la i
la sa ki mon annan pou dir e mwan
25
klerman san okenn dout mon pa
pou vot anfaver sa mosyon. Mersi.
MR DEPUTY SPEAKER
Nou ava adjourn nou ava retournen
11er.
(Break)
MR DEPUTY SPEAKER
Nou a kontinyen avek deba lo mosyon, lot dimoun lo mon lalis se
Onorab Carpin.
HON JANE CARPIN Mr Deputy mon’n ekout mover mosyon letan in koze in dir poudir i
pe anmenn sa mosyon akoz i dir ki bann proze dan bann distrik lo lalis
i long me bann donater avek biznesmenn i ba. Eski i pe demann son lekor akoz sa bann keksoz pe
arive dan distrik? Sa bann proze ki’n ganny komanse i annan depi
lannen 2001 avan eleksyon, ki’n ganny komanse e pa’n fini sa se gras a bann difikilte ki bann
kontrakter i kontinyen gannyen dan distrik ler zot in komans proze pou fer peyman.
Mr Deputy mwan mon pa pe
blanm personn. Bann pti proze dan distrik i ganny komanse - premyerman dan distrik Au Cap,
anmezir mon marse mon tann plen dimoun ki dir bann proze in ganny
komanse pa’n fini akoz si ou regard distrik Au Cap mon konnen poudir dan distrik Au Cap i annan en bon
pe bann pti kontrakter ki kapab fer bann louvraz, bann pti proze par egzanp. Ou vwar poudir i annan
kontrakter ki sorti Mont Buxton ki sorti dan lavil ki vin ganny bann pti
kontra pou fer bann pti proze. Akoz sa? Nou konn tre byen. Mon pa pe
blanm personn akoz sa lasosiasyon ki sa DA avek bann dimoun dan
distrik ki manage sa bann fund zot annan avek sa bann dimoun. Sa bann proze i kontinyen apre i pa
fini, ou tannn bann konfli ki egziste ant sa bann kontrakter avek bann
DA e tou dernyenman nou’n vwar en bon pe bann DA in arete dan diferan distrik. Nou demann nou lekor
akoz ? Nou tann rimer dan distrik i annan dimoun ki dir bann larzan dan fon in ganny pran pour bann
youth, pou sportsmen, pour bann dimoun dezabilite. Mwan mon pa pe
blanm personn voler me selman napa lafimen san dife ler nou tann Seselwa I koze.
Eski vreman sa bann proze in
ganny konsilte, i ganny konsidere koman priyorite pour sa bann dimoun dan distrik? Mon zis
demande ler bann pti proze koumsa i ganny fer, eski bann dimoun dan
distrik i ganny konsilte. Tou dernyenman nou’n vwar bann pti proze ki swadizan pou konplimant
lezot proze ki bann donater in donnen, bann dimoun in met dan fon i pa fini. Tou dernyenman nou’n
vwar Roche Caiman, nou pase, nou’n vwar dimoun ki rafal eleksyon
in ganny blok pou fer miray pou bare, sa bann blok i ankor la. Eski si konmela sa bann larzan ki ti pou
aste sa bann blok ki’n zis donnen akoz en faver pou eleksyon i ti’n
ganny met dan bann pti proze ki ti pou vrerman benefisye bann dimoun san ki i ti pou asiz la 5an,
6an. I pa’n byen kont, sa bann dimoun napa ni siman, ni lapousyer ros, sa bann blok i la pe gate. Eski
26
nou pou kontinyelman demann bann biznesmenn avek bann
devloper dan distrik pou kontinyen met larzan dan en fon ki aprezan sa
bann keksoz pou ganny aste kit la pa pou ganny servi?
Mwan mon pa dakor avek sa, akoz mwan osi parey mon koleg Onorab Ferrari ki’n dir, mwan osi
mon vwar poudir sa i en fason pou ganny larzan, byento eleksyon pou
zot nobou met lanmen pou zot distribye pou aste vot pou eleksyon.
Mr Deputy mwan mon pe dir nou’n tande poudir i annan bann
dimoun ki vin fer bann devlopman parey Ephelia in fer gran lotel, si in kas semen a’n alan, ler in fini i
sipoze annan sa kondisyon social coorperate responsibility. Ozordi nou
vwar lotel Ephelia Port Launay laba in ouver, i pe fonksyonnen, me nou
pa pe vwar semen ganny aranze pou benefisye bann dimoun dan distrik. Mwan mon dir poudir nou pa
neseserman kree en fon kot ki annan larzan, larzan i tante e nou konn sa tre byen, nou pa bezwen
kree fon pou ganny larzan, nou kapab fer sa, nou kapab demann
bann biznesmenn, nou kapab demann bann devloper dan distrik konsernen pour zot fer bann proze
direk.
Permet mwan Mr Deputy pou mwan donn en legzanp dan mon distrik Au Cap. Au Cap nou tou nou
konnen, permet mwan ki mon pa ofans personn, nou konnen poudir I annan son met lakonpannyen Allied Builders ki en gran kontrakter, i baze Le Rocher me son demer i
Turtle Bay, Au Cap. Si par egzanp dan distrik bann dimoun ki asiz lo
sa komite la in vwar poudir I annan nesesite pou fer en bus shelter, par
egzanp mon a mansyonn sa landrwa letan mon sorti dan lale kot mwan apre dustbin ki toultan tou meeting ki mon’n ale, mon’n demande ki en bus shelter i ganny fer e sa i
demann mazorite bann dimoun distrik Au Cap pe demande. Si par
egzanp zot in vwar poudir i annan nesesite pou fer sa bus shelter i kapab lotorite distrik, en fon pa pou
donn lotorite distrik plis lotonomi li kot i konsern larzan, zot kapab
kontakter sa devloper Msye kot Allied Builders laba, dir li I annan sa proze la i an demann, bann dimoun
distrik Au Cap ti a kontan ganny sa bus shelter, i kapab vini an
negosiasyon avek distrik vin fer sa pti proze. I en gran kontrakter, i kapab fer san ki i donn larzan epi
ler i fini i met en plak parey nou vwar lo bann lezot bus shelter, Lions Club, Rotary Club in donnen pou fer sa proze, i a fer, li osi i kapab met
son plak poudir sa in ganny donnen par en byen feter ki apel Allied Builders, parey sa byen feter Msye
Sheikh ki pou donn nou sa 2 zenerater, tou dimoun dan distrik i
ava konnen poudir li ki’n donn sa bus shelter. Alors pou napa okenn
larzan involve, sa pti proze i ava ganny fer, i pou konplemant bann lezot proze ki pe ganny fer
alokasyon sa 800 mil roupi dan bidze ki nou’n tande ki sak distrik
pe gannyen. I menm kapab fer en pon, si sa madanm anler laba dan leo la Pointe Au Sel ki annan son fiy
andikape ki bezwen en pti slip pou sorti kot li, si zot konsilte bann lezot
27
pti kontrakter dan distrik i vini i a fer, pa neseserman kree fon. Parey
Onorab Ferrari in dir si sa fon, nou pa konnen ki lafason i pou ganny
zere, lekel ki pou okipe, lekel ki pou rann kont. Nou nou anvi ki i ganny rann kont tou bann keksoz parey sa
800 mil roupi ki pe donnen dan distrik pour bann pti proze, sa osi i pou parey.
Mr Deputy parey mon’n dir,
mon pa pe blanm personn me i annan sa bann keksoz mismanagement of funds dan bann
distrik. Mon konnen poudir parey zot zot in dir zot pe anmenn sa
mosyon devan pourki i a ed bann dimoun dan distrik. Zot si nou lo sa kote latab nou nou deside pour nou
vot kont sa mosyon ouswa no abstain mon pa konnen, nou’n
deside, swa nou pou vot kont ouswa abstain –
(Interruption)
MR DEPUTY SPEAKER Order, order.
HON CARPIN …Non akoz nou lib nou, parey nou dir zot nou annan la demokrasi lo
nou kote pa krwar akoz 1, 2 i abstain sepa mwan lezot 9 i vot
kont, i nou desizyon la demokrasi sa, laliberte sanmenm sa ki nou believe ladan. Napa nanryen drol
apart ki nou pa vot wi, sa i nou prensip sa, prensip SNP sa pa
bezwen ki zot riye oke.
Wi mwan mon pa dakor akoz ler zot pe al demann sa bann larzan
zot pe al demann li lo non bann zabitan distrik parey zot kontan dir
lo non lepep Seselwa. Lepep li si i pe mazinen poudir i annan en pti proze ki pe vini pou vin fer pou mwan,
pou mwan benefisye swa mon annan en zanfan andikape ouswa mon annan en vye manman ki pe
desann avek son baton i ganny dir o komansman poudir sa proze pou vin
ganny fer, apre nou’n vwar ki i annan proze depi 2001 ki pa’n zanmen ganny fer, in kontinyelman
ganny dir pou vin fini pour eleksyon 2006, 2007, la i pou ale 2011, 2012.
Nou nou pa kontan vwar ki larzan pe ganny demande lo non zabitan sa distrik, o non zabitan lepep Seselwa
ki sa larzan i mal ganny servi. Nou pa kapab kontinyelman vwar larzan ki pe ganny met dan en fon ki pli
fon ki tou fon e ler lepep i krwar ki sa fon son fon i ankor la i napa fon
pa konnen kote larzan in ale, in fini defonse.
Parey mon’n dir si zot pare pou zot par egzanp get dan prosedir ki parey mon’n dir en bann proze
direk ki pou ganny fer dan distrik e non pa bann ki pou bezwen met
larzan, annou aret demann larzan sa bann dimoun. Bann pti biznesmenn zot pa pe fer byen pou
le moman la, bann gran devloper osi pa pe fer byen, nou pa kapab nek
kontinyen demann zot larzan, demande zot larzan pou met dan fon, sa i pa en keksoz ki normal.
Alafen dizour, bann devloper, bann biznesmenn pou kit nou anplan pou ale. Ni menm nou bann dimoun ki
napa louvraz zot pa pou kapab ganny en metye si zot ti pe panse i
28
annan en devlopman pe ganny fer dan distrik, zot ti pe espere ki petet
zot ti a ganny en pti job laba, ki sa dimoun i degoute i ale, i pa ankor
byen komans son proze nek koman i vini zot demann li en larzan parey Onorab Francois in dir ler i komans
son proze i annan en poursantaz ki ou demann li pou met dan sa fon,
tou le zan en lot poursantaz, sa biznesmenn osi pe kontinyen pey taks e nou’n vwar poudir taks in
ganny redwir sorti profi par lao 250 mil pou vin 150 mil ki mazorite sa bann pti biznes pe vwar zot difisil
pou zot nabou fer sa. Alors mwan osi mon pa apre pou komet mon
lekor pou mwan vot an faver sa mosyon Mr Deputy akoz i pa ase kler lekel ki pou manage sa fon.
Mersi.
HON TERENCE MONDON Mr Deputy ler mon’n ekout Onorab Ferrari malerezman i pa la, ler
mon’n ekout li koze mon’n vwar ki SNP i non selman pe mank en
loportinite aport en kontribisyon lo en mosyon vreman enportan me mon vwar ki zot pa pe ekoute e zot
dekonekte e zot menm konfize. Zot konfize Mr Speaker akoz mosyon pe koz lo bann gran devlopman ki pe
arive dan nou pei e kot zot menm plizyer fwa zot in koz lo la ki zot in
eksprim konsern. Mon vwar li i drol e malere ki ozordi zot vwar en lapros parey vizavi sa mosyon.
Mr Deputy koman
reprezantan Parti Lepep, e group mazorite dan sa Lasanble mon annan plezir aport mon kontribisyon
e sipor total lo sa mosyon sitan enportan pou nou dimoun ordiner dan kominote. Pour bann ki onnet e
senser dan sa travay i kler ki sa mosyon pe adres en size pertinan
vizavi bann gran devlopman ki pe arive dan nou bann distrik. Sa
mosyon i enn ki annan son merit e ki osi vin a en moman enportan dan sa transformasyon nou pei, en
mosyon ki karakteriz en nouvo lepok, en nouvo fason fer e i en mosyon ki san dout annan en plas
enportan dan sa nouvo landscape politik ekonomik e sosyo kiltirel nou
pei. Mr Deputy mon atas bokou
lenportans vizavi sa transformasyon ekstraordiner ki pe arive dan nou pti
pei. Anmenmtan mon oule vwar ki nou dimoun dan kominote pe ganny en pli bon deal atraver bann
devlopman ki pe ganny pran plas dan nou bann distrik. Sa mosyon pe
demann gouvernman pou kree en fon devlopman o nivo distrik kot bann devloper oubyen envestiser i
kapab fer zot kontribisyon anver sa kominote kot zot pe envestir.
Loter mosyon in sit Praslin
Development Fund e La Digue
Development Fund koman legzanp kot i annan sa striktir. E i nou
devwar dan sa Lasanble e nou responsabilite pou nou propoz diferan striktir ki pou ranforsi la
transaprans e accountability, malerezman Onorab Ferrari in
mank sa loportinite ler zis in mansyonn accountability ek
latransparans. Nou tou isi dan sa Lasanble nou’n eksperyans serten fason fer ki’n met ankoz oubyen ki’n
annan en reperkisyon negativ parfwa lo lapse sosyo kiltirel lavi nou zabitan dan bann kominote.
29
Letid lenpakt ki’n ganny fer
otour bann gran proze devlopman in plito konsantre lo lanvironnman
natirel e lezot laspe ekonomik tel ki kreasyon lanplwa, lenvestisman direk eksetera. Menm si sa bann
devlopman in osi anmenn bann benefis ekonomik, i kler ki laspe sosyo kiltirel i devret osi ganny vwar
avek menm lenportans e ranforsi davantaz sa prensip soutenabilite
nou bann devlopman. Se selman dan sa bann dernyen lannen ki nou’n vwar serten zefor par bann
azan responsab dan sa direksyon e met responsabilite sosyal koman en
pwen enportan dan sa prosesis negosiasyon e evaliasyon bann gran proze devlopman. Ler nou regard
otour nou e konpran kote nou sorti kot bann lenvestisman direk i konsernen, i devret kler pour nou
tou akoz ki bann larzan responsab ki bezwen met plis lanfaz lo lapse
ekonomik en proze devlopman e i kler ki nou koman en pti pei nou ti vreman dan en pozisyon
negosiasyon plito dezavantaze. Nou pei ti bezwen lenvestisman direk e nou bann ekonomik sa letan pa ti
vreman dan en pozisyon pou challenge sa lapros akoz nou
pouvwar pou negosye lo lezot laspe devlopman ti enn ki vreman feb.
Atraver nouvo lapros e nouvo direksyon pei nou vwar pli gran
partisipasyon bann diferan kous popilasyon e bann stakeholders dan
sa prosesis desizyon e kot zot in osi kapab eksprim zot konsern vizavi bann gran devlopman sirtou
devlopman touristik. Sa mosyon i lavwa lazenes Seselwa, sa mosyon i lavwa travayer Seselwa ki zot osi zot
krwar ki nou bezwen en pli bon deal dan sa zafer.
Mr Deputy en presyon
konstant lo bann azan gouvernman in fer ki sa laspe sosyo kiltirel in vin en pwen enportan dan bann
diskisyon lo nivo konsey Minis. Menm si lavwa lepep lo sa size i enn
ki tre for lefe i reste ki nou pei i devret osi ranforsi son pozisyon negosye. Ozordi nou pei i dan en pli
bon pozisyon pou negosye avek bann devloper. Ozordi gouvernman i devret kapab rezet en propozisyon ki
lenpakt sa devlopman pou anmenn bann reperkisyon negativ lo nou
zabitan. Nou kapab fer li e nou devret pe fer li. Nou pozisyon pou negosye i pli for ki avan akoz nou
baz ekonomik i bokou pli solid e nou tou nou bann akter lekonomi i
annan konfidans dan nou lekonomi. Nou nepli a la mersi lenvestisman direk menm si nou ankor annan sa
bezwen bann lenvestisman parey dan plizyer domenn.
Ozordi i annan en nouvo e meyer persepsyon lo Sesel vizavi
bann lenvestiser etranze, bokou pe rod loportinite etabli zot biznes Sesel anmezir ki lekonomi mondyal i
repran son souf e anmezir ki lenvestisman dan real estate o nivo
enternasyonal i reganny son momentum Sesel i byen pozisyonnen pou atrakte plis lenvestisman. Later
pou devlopman pe vin deplizanpli rar e sa i anmenn konpetisyon ant
envestiser e konsekaman kree loportinite pou en pli bon deal pour nou pep.
Me nou’n osi retir bokou leson
nou leksperyans, e se sa bann leson
30
ki pe osi ed nou pli byen prepar pou lavenir. Kestyon fondamantal ozordi
se eski nou pe vreman byen balans benefis kourt term avek benefis long
term bann devlopman. Eski nou pe fer ase pou protez resours natirel nou fitir zenerasyon oubyen parey
mosyon pe fer provizyon eski nou pe retir ase benefis dan nou bann desizyon ozordi pou garanti en pli
bon rannman pour nou bann dimoun ki ankor pe esper en pli bon
semen oubyen akse avek distribisyon delo trete. Sa mosyon i prezant en model ki pou permet nou
retir enpe plis benefis avek bann gran devlopman e redistribye avek
bann zabitan dan kominote ki pe ganny touse par sa devlopman. Kreasyon en fon devlopman i sa
striktir neseser akoz i permet nou zabitan dan kominote benefisye direkteman atraver bann proze
kominoter e pli enportan ankor, se ki sa mekanzim pe osi promouvwar
la transparans e accountability. Ler zabitan i konnen par
egzanp ki 2% kou lenvestisman okenn devlopman i bezwen pe rantre
dan fon devlopman zot distrik zot kapab egzers oversight e menm form par desizyon lo lafason ki sa larzan i
ganny depanse. La transparans e accountability i 2 eleman enportan
ki promouvwar bon gouvernans e ranforsi nou zenn demokrasi. Be se selman ler zabitan zot menm i
egzers sa drwa ki nou kapab fer viv sa vre demokrasi. Alor sa striktir pe
kree posibilite pou non selman aport benefis finansman pour bann pti proze dan distrik me i pe osi
anmenn sa prosesis partisipasyon kominote dan devlopman pei lo en
lot nivo. Byensir striktir pou bezwen
fer provizyon neseser pou sa prosesis la transparans e rankont
pou fer li vin enn ki pli efektiv.
Mr Deputy mon pa kapab mank sa loportinite pou demande ki gouvernman i entrodwir en kad legal
pour nou bann distrik ki permet lotorite distrik pli byen protez lentere e lezot laspe sosyo kiltirel
son zabitan. Nou pa kapab depan lo bonn volonte serten dimoun oubyen
serten azan gouvernman pou protez nou lentere dan distrik. Menm si gouvernman i annan sa overall authority, lotorite distrik i bezwen annan en lenstriman legal ki permet
li egzers son lotorite ki osi egziz ki bann lazans zot respekte sa lotorite dan distrik. Sa zafer vin dan distrik
e pran tou desizyon san ki lotorite distrik i okouran e ki zabitan pa
ganny sans ganny konsilte korekteman i devret arete depi ozordi menm. Nou zabitan i bezwen
enpe plis an retour, sa vye pratik napa plas dan sa Sesel modern.
Mr Deputy avek sa mon
termin mon prezantasyon e mon
pou aport tou mon sipor pou sa mosyon.
HON GERVAIS HENRIE Dan mon lentervansyon lo diskour
bidze 2009 mon ti koz lo nesesite pourki Sesel i etabli sa ki mon ti apel en constituency fund. Mon ti
donn legzanp Kenya kot en tel striktir i egziste e eksplike ki malgre
repitasyon sa pei sa fon ozordi pe ganny zere e i annan latransparans dan lafason larzan piblik i ganny
depanse.
31
Dan bidze 2010 ankor mon ti koz lo nesesite pou revwar konsept
corporate social responsibility an term bann lenvestisman, kot
envestiser i vreman benefisye sa ki Sesel i annan pou ofer e vwar li ki manyer bann zabitan dan bann
kominote i gannyen an retour. Setadir mon ti pe dir ki fodre nou
ganny enpe plis. Alor avan mon al pli lwen mon oule fer resorti ki nou tou isi anndan nou konsyan ki tou
Seselwa an premye, apre bann community leaders an dezyenm nou
anvi vwar otan larzan ganny envestir dan bann pti kanton e dsitrik kot nou viv. Alor pou loter
mosyon, mon oule dir ki kontribisyon vizavi devlopman nou pei wi, nou krwar ladan me en gro
‘ME’ nou krwar ki i enperativ ki i annan konsept transparency accountability, checks and balances.
I pa en kestyon ki nou’n pri dan sa largiman, non, akoz mon krwar ki mosyon ki pe ganny
anmennen it’s the wrong approach. Pran legzanp Onorab dan distrik
Anse Aux Pins pou en dimoun ki reste an montan Pon Bertha laba i al desann anvil kot laboutik Minis
Joel Morgan i aste en flat screen 42 pous, i mont avek se li san asire ki
son striktir lakaz, i annan burglars bar sepa mwan kwa, ouswa non,
taler kanmarad i pase i debous zorey. Mon vwar sa koumsa mwan.
Nou pe dir annou etabli en fon kot larzan pou ganny donnen me nou striktir distrik ozordi napa en
sou garanti pou dir sa larzan pou ganny depanse dan fason ki i merit.
E Mr Deputy mon pa konnen si loter
mosyon li i ti pe swiv prezantasyon son koleg, manm elekte pour
Takamaka letan i ti pe koze lo repons diskour leta lanasyon. Anfet
mwan mon ti fer li e mon kontan bomaten la in koz avan mwan akoz in retous enpe lo pwen ankor ki i ti
koze then. E i ti koz lo bokou defayans ki lotorite distrik i annan
ozordi e pou mwan this is the approach. Ou vwar i parey nou pa
kont proze liniversite me nou demande ki lo nivo primer, segonder i pa en kestyon ankor, manrmay
napa sez, teachers i ankor pe ekrir lo black board kan zot pe malad
akoz konmela the trend is soft board, i bann keksoz koumsa. We miss the basic selman apre nou tay avek en lide ki - why akoz nou pa pou kapab
deal avek akoz the capacity nou napa lo foundation level. E anfet dan mon prezantasyon lo repons diskour
leta lanasyon mon ti donn bann legzanp pratik an servan distrik
Larivyer Anglez pou ilistre bann defayans ki Onorab Mondon ki’n koz avan mwan in koz lo la.
Alor sa ki mon pe dir se
anmenmtan ki wi le moman in arive pour nou pran bann lide enpe pli inovativ e modern pou epanouir nou
kominote akoz ki nou refize ranforsi striktir aktyel e asire ki nou fondasyon i solid avan ki nou batir
de nouvo lo la akoz i pou degrengole plitar, nou pou ganny en pake
problenm plitar. Loter mosyon i en manm
elekte e i konn tre byen ki lafason par egzanp sa sonm 800 mil roupi
ozordi ki sak distrik i gannyen pa pe ganny depanse avek konsansis tou
32
community leaders enkli limenm li koman manm elekte pou distrik
Anse Aux Pins. Onorab Ferrari in koz byen lo sa 2 striktir ki egziste,
ant DCC avek district team. I annan konfli la. E sa bann keksoz ki nou bezwen rezourd avan ki nou dir ek
biznesmenn avek developers vin met zot larzan dan distrik. E ozordi dan
son prezantasyon loter mosyon in dir nou ki i pou byen ki gouvernman
santral i pas enpe sa responsabilite avek bann biznes me gouvernman santral i ganny elekte lo en kantite
promes, i pou fer isi, i pou fer laba, i pou fer 5 mil lakaz apre i tay Abu Dhabi i al rod 30 milyon dolar. Son
responsabilite kote i komanse, kote i fini? It’s the wrong approach.
E mon kontan osi Mr Deputy
ki manm elekte pou distrik Larivyer
Angelz in entervenir lo sa mosyon akoz li an premye lye i konn tre
byen ki lotorite distrik napa okenn say, napa okenn pouvwar dan lafason ki larzan pe ganny depanse
e si i bliye mon a rapel li kestyon ki i ti demande dan meeting konsiltatif
le 18 Fevriye. Ou vwar akoz lotorite distrik koman fe akonpli i vini i dir nou la la 800 mil roupi gouvernman
in donnen, sa endividi, sa endividi, 4 zot an tou pou ganny retaining wall, lot pou ganny semen. Onorab i demande be ki manyer sa in deside?
DA i reponn ‘too bad Prezidan in pas dan distrik in promet, nou nou bezwen deliver’. Be koumsa i marse
sa? Non it’s the wrong approach. Mon ti ava kontan vwar ki loter
mosyon i dir nou, i konvenk nou ankor enpe plis ki manyer sa striktir
pou marse ki nou pou asire pou napa okenn problenm. E anfet in
donn legzanp Moris, Thailand, me ki pwen for sa scheme i marse laba? Ki
zot pwen feb?
In koz lo PDF Praslin Development Fund, in koz lo La Digue Development fund. Be mwan mon’n tande i annan problenm lo tou le de. Ozordi nou pa pe kapab
rezourd sa bann problenm. Zot problenm i vin depi lekel ki ganny
apwente, par ki zot ganny apwente, pli enportan, lekel ki fer sir ki sa bann board i travay dan en fason
efektiv e reprezant lentere kominote ki zot merit pe travay lo la, ki
manyer i transparan, how accountable is it, ki zot kont i ganny
odit. I pa’n dir nou. Alor mwan mon ti ava kontan
ki i vin avek bann propozisyon ki dir nou dezorme par egzanp i annan en sel organ ki zer sa fon, ki rann kont
tou larzan ki’n ganny depanse e sa zafer MNA li i asiz lo DCC, i pa siz lo
district action team, ennfwa pour tou la i fini sa, i annan zis en bann boug
ki zour nou konnen in ganny problenm larzan nou ale nou demann li e i rann nou kont akoz
pour nou sa. Mon ti ava kontan ki par
egzanp i propoz ek nou ki sa bann meeting konsiltatif ki pe fer, pa sa
enn ki Prezidan i ale la me sa enn ki DA avek bann lezot lazans gouvernman ki travay lo nouvo
distrik pe fer, i zwenn avek bann zabitan ase boner dan lannen kot
zabitan zot menm i vini i propoz bann devlopman ki zot ti ava kontan vwar, apre lafen lannen, zot sa
komite zot ti ava swazir depandan lo
33
priyorite me i vin 100% propozisyon e laspirasyon dimoun dan kominote
ki fer e byensir i enportan, i enperativ, ki in dir nou pran
mekanizm legal me mon ti ava kontan enpe plis leksplikasyon lo la, kekfwa dan son summing up i kapab
dir nou ki manyer sa development fund pou ganny byen odite. E petet
en sizesyon se ki zot kont i ganny table devan sa Lasanble Nasyonal,
ki nou vwar. Dan lepase parey mon’n dir nou’n tann plizyer keksoz ki pa kler lo PDF, lo La Digue osi e
nou pa anvi ki i annan tro bokou keksoz vilenn ki pase dan tou le 25 distrik, setadir sa senaryo i repete.
E Onorab Ferrari in osi rapel
nou ki nou bezwen ranforsi striktir ladministrasyon distrik avan. Zabitan par egzanp ozordi pa
konnen lekel ki asiz lo DCC, lekel ki asiz lo district team. Ladministrater
distrik nou tande zot ganny hire and fire as somebody somewhere pleases. Koumsa keksoz i marse?
Lot zour touzour kot sa meeting la le 18 Fevriye dan distrik Larivyer
Anglez, enn dimoun ki frekant zot tre byen ki en letan ti menm annan
rimer poudir li ki pou al debout dan eleksyon Larivyer Anglez i demann en kestyon lo en peron avek railing
ki zot in fer anler Thompson Land, e apre meeting i vini i dir mwan be
mon’n demann sa kestyon akoz mwan mon pa konvenki poudir
sonm ki zot pe dir in envestir ladan i korek. Menm antre zot i pe annan sa mefyans, i pe annan doutans.
So mon ti ava kontan ki loter
mosyon i dir nou tousala ki manyer i pou ganny eliminen akoz sa
problenm. IMF in vini e IMF i oule vwar plis responsabilite fiskal ganny
pran dan nou pei kot koripsyon i ganny dekouraze. E ozordi dan biro
ladministrasyon distrik sa bann zafer kotasyon manyer pe fer, sa ki dir nou enpe pa pe met anplis apre
lot pe pas laba pe pran en pti songo lo la? Kont DA pa pe ganny odite e eski tender board pe rantre dan
bann ladministrasyon distrik. Mon pa pe vwar en set of rules and good
governance ki an relasyon avek zot. Si i annan, i pa kler e loter mosyon
kekfwa i ti a kapab konvenk nou ankor lo la.
Ozordi dan nou pei enn bann pli gro fon ki annan se children’ fund. Be get tou sa soz ki i annan lo children’ fund, lekel ki manage sa, ki
kantite larzan i annan ladan, zis nou tande in donn tan, 60 mil isi laba. Be pa koumsa ki keksoz i fer, i
bezwen enpe pli kler. Zot zot pe rod fon radio? Be vin nou konvansyon
tou le zan, nou kont i ganny prezante avek nou bann manm. Zot oule konn fon radio, vin nou
konvansyon. (Interruption)
…Sa i ganny menm prezante
avek biro komisyonner eleksyon, al
laba al rode. E pour zot lenformasyon nou proze radio
freedom pe marse, nou pe depans nou apepre 20 mi roupi tou le mwan lo sa proze, vwala fon radyo kot i
ete. Anfen si kekfwa zot ti kontribye, kekfwa zot in kontribye
trankilman dan nou fon, mersi pou sa e prezan sanmenm zot pe mantoun kote nou larzan i ete, be
vin nou konvansyon zot a konnen ki
34
manyer i pe ganny fer. La prezan zot in kontribye volonterman e
trankilman, felisitasyon bann ki annan kouraz.
Mr Deputy nou nou pe fer
Sesel en faver akoz nou konnen ki
IMF i mefye ki koman i vir ledo gouvernman pou komans kas son promes eleksyon. E ozordi se sa ki
ozordi nou pe dir zot poudir, wi Onorab Francois nou an faver
devlopman dan nou pei, me i annan en gro ME transparency, accountability, checks and balances. Dan ou rezimen konvenk mwan poudir this will be the case because
this is what we stand for. Mersi Mr Deputy.
HON SANDY ARISSOL Sa ki mon kontan se ki Onorab
Henrie in tous ennpti pe larzan radio. Mwan mon ti a kontan demann ou koman Deputy avek
Lasanble Nasyonal sa mwan ler nou pe koz lo larzan R1000 in ganny tire
lo sak manm lopozisyon i fer en total Rs11,000, dan ki fon i antre sa larzan? Mon ti a kontan konnen oli
sa larzan, sa Rs11 000, lo ki fon in ale, lekel ki manage, ki zot fer avek.
Eski lafenn lannen nou pou gannyen. Mr Deputy, Lasanble mon
krwar i enportan pou medya not sa byen for oli sa larzan ki zot pran lo MNA ler zot anvi. Mon pe al dir ou
kote sove i vini la, esper en pti kou. MR DEPUTY SPEAKER
Go to the motion.
HON SANDY ARISSOL Wi Mr speaker mon ava al lo mosyon. Mosyon pe demande ki
anvi ki nouvo direksyon devlopman ekonomik Sesel, sa Lasanble pe
demann gouvernman pou konsider met an plas en development fund
dan bann distrik finanse par bann devloper oubyen biznesmenn pou siport devlopman bann pti proze
dan bann kominote kot zot biznes oubyen proze i sitiye avek bi pou
konplemant, finansman sorti kot gouvernman e donn plis lotonomi bann distrik. Sa larzan i senpleman,
nou pa anbet nou lekor, nou dan en lannen eleksyon senpleman zot pe rod en lot fon pou met dan distrik
pou aste dimoun pou eleksyon.
Mr Deputy mwan mon pa pou form parti sa lekip ki pou vin aste personn pou prosen eleksyon, sa ki
SPPF pe fer. Pti biznes, eski pti biznes pa i deza pe fer son
kontribisyon li atraver larzan taks? Eski sa larzan pa i sipoze al atraver bann pti proze ki sipoze ganny fer
dan distrik. Devloper, nou’n tann koz devloper, taler mon’n tann Onorab Carpin in dir poudir Port
Glaud en gro lotel 5 star in ouver, pli zoli lotel nou’n ganny dir dan
Losean Endyen i baze Port Glaud, get sa semen Port Glaud ki anmenn ou kot sa pli zoli lotel 5 star ki
annan dan Losean Endyen. En semen 2 star ki’n la, 1 star ki’n la
pandan 15an Mr Deputy. La zot pe rod larzan apre 32an pou fer pti
proze dan distrik. Vre zot in vreman dekonekte avek zot pep e prezan zot pe sey repey rekoneksyon ki pou vin
pli ser pou zot. Mr Deputy mon dezyenm
pwen ; lekel ki pou manage sa larzan la? Tou dimoun pe demann
35
sa kestyon, lekel ki pou manage sa larzan ? Eski DA, MNA lepep, DA
lepep ki pou manage sa larzan? Ozordi koman nou pe koze la
konbyen distrik ki vreman annan en DA. Nou’n aprann, nou’n vwar lo televizyon, Glacis in ganny en DA
par enterim, Bel-Air mon krwar in fini ganny met ater, Au Cap in fini
fer farewell party, Roche Caiman monn tande in ale, i pe tournen e la,
i pou vini, i pou reste. Nou’n ganny dir I, pe ale, i pe tournen, in vini, i pe ale. Mon kontan Madanm
Charles in leve, i oke. Anse Aux Pins in fini ganny en lot, Onorab taler ou a konfirm sa pour nou. Mont Fleuri
in fini tire, in met en lot. Onorab Ferrari in konfirm sa pour nou. St
Louis to ou tar letan nou pou plim sa fotografer la ki pe fer fer letour zot pou bezwen tir Mr Khan St Louis
parske se sa lafason ki DA i ganny fonksyonnen.
Tou bann distrik ozordi nou pe ganny dir poudir i annan
koripsyon, larzan in perdi, larzan ti la, larzan pa ti la, zot taler zot a dir nou. DA dan distrik - semenn pase
ti annan en papye, en pti papye sal ki ti sorti ti annan 11 pirat. Zot
konnen kot pirat i ete? I annan 25 pirat dan tou distrik, sa se bann DA ki zot zot in met la, sa se vreman
bann piratki zot zot in met dan distrik. Ozordi se zot bann pirat ki zot in met dan distrik ki apel bann
DA, bann DA lepep ki zot zot in swazir se zot ki pe mismanage
larzan lepep, se la kot koripsyon i vini. Kot ou pase dan distrik ou ganny dir poudir larzan 3enm az in
perdi, larzan pou dezabilite ti annan tan kont in vin tan. Se koumsa
keksoz i fonksyonnen dan nou pei.
Ozordi nou pe anmenn dan Lasanble en lot mosyon pou enpoz
lo bann devloper avek biznesmenn pou kree en lot fon senpleman pour
bann DA met lanmen ladan avek led zot bann MNA lepep, zot ki la pou fer kanpanny oubyen pou aste
dimoun. I kler poudir napa okenn proze dan distrik. Konbyen distrik ki vreman annan en proze ki pe
devlope oubyen ki’n komanse, oubyen ki’n fini. I annan plen distrik
nou konnen, i leka sa dan Sesel. Tou proze i ganny fer avan eleksyon, en peron, en railing, flat i ganny
penn en kote, lot kote i anmas pour dan 5an, la aktyelman dan bann
distrik en chaos total. St Louis ler i penn en kote flat sa lot kote i anmas pou lot 4an avan eleksyon, bannla i
vini i penn e zot dir ek bann dimoun poudir la gouvernman pe travay alor
zot bezwen vot pour sa gouvernman ki o pouvwar. Zerb ozordi, netwayaz dan distrik ozordi i en chaos. Mon
krwar tou distrik i konn sa. Distrik ozordi i sal, sal e sal. Akoz? I sipoze
annan larzan pou pey bann swadizan zot dalon ki’n ganny kontra pou netway distrik. Eski zot
pe vreman netway distrik? La nou pou al ouver en lot fon pour met dan
distrik pou ede ankor avek pti proze sa voyaz. Mon pe mazinen ki groser proze pou été, tou le 32an en pti
proze, apre 33an pou pti proze menm ?
Mr Deputy annou get en kou lafason ki striktir distrik i marse
pour zot met sa larzan la pou ganny kontrole. Dan distrik i annan DA lepep avek MNA lepep, zis sa de ki
ganny konsidere. Nou bann ki ganny elekte dan nou distrik ki dan
lopozisyon byen rar ou ganny envite
36
en meeting DCC. Ou ganny dir fodre ou vini akoz i tre enportan, mon
krwar akoz DA i ganny en pwen anba laba kot devlopman
kominoter, ou’n byen fer, ou dir wi ou meeting in marse, tou dimoun ti prezan, i oke.
St Louis en legzanp; St Louis
tou le zan nou annan bann nouvo manm lo DCC, lannen pase nou ti annan 19 manm, zis 5 ki ti turn up
pandan en lannen antye. Sa lannen nou annan nou 13 a 15 dimoun,
nouvo dimoun. Sa i bann dimoun ki’n ganny mete la par DA. Mon a dir ou Mr Deputy lekel sa bann
dimoun, sa bann dimoun se sanmenm sa bann dimoun ki ti pas
devan laport dimoun pou al entrodwir Parti Lepep, ou konnen Parti Lepep i en nouvo parti fek
formen alor i enportan ou vini, ou gete ki nou annan pou ofer. Se zot ki ti pas dan bann landrwa, e zot
ganny apele bann sekreter seksyon, bann sekreter zone, oubyen bann
sekreter mon pa konnen lekel. Se zot ki lo DCC. Koumsa i fonksyonnen, e i pou toultan
fonksyonn koumsa otan ki Parti Lepep i la. Striktir distrik, lafason ki
DA i ganny hire e fire parey Onorab Henrie in dir, i en problenm.
St Louis tou le 5an nou annan
nou en nouvo DA, avan ti annan Mr
Beven Vidot i vin Mr Calais, ozordi i annan Mr Khan. Ki arive ler tou sala i arive? File i perdi, larzan i manke,
proze i dormi, bann devlopman pa ganny fer dan nou distrik e dimoun
i fristre. La mon ekspekte poudir apre lot eleksyon Mr Khan pou ganny tire. E ozordi dan distrik,
bann DA, nou’n ganny dir poudir bann DA se zot menm zot ki ganny
kontra koup zerb lo laplenn, dan sa larzan ki ganny donnen pou distrik
la bann DA menm ki ganny kontra pou netway semen, zot menm ki ganny drwa pou koup pye dibwa,
tou keksoz se DA ki responsab. Larzan zot ki manage avek zot MNA
Lepep laba, zot ki konnen manyer larzan i ganny deroule. Be nou ki lo kote Parti SNP ki’n ganny elekte par
nou dimoun dan nou distrik, nou pa sipoze konnen. La i annan 800 mil ki sipoze ganny donnen dan bann
distrik eski pa i enportan pou tou dimoun enkli nou bann MNA
konnen lekel bann proze ki pou priyorite, lekel bann proze ki pou tonm anba la, lekel bann pti proze
ki pou ganny fer sa lannen, eski nou okouran? Nou pa pou zanmen
konnen ki fason... Relax Onorab Volcere, lev ou
lanmen si ou anvi koze ou, pa
enteronpe, lev ou lanmen. …Mr Deputy dan sa 800 mil
nou pa pou konnen ki fason i ganny partaze, lekel ki’n gannyen, nou pa pou konnen, senpleman nou vin
dan sa Lasanble akoz nou manm Lasanble, nou bezwen zis vot lo larzan anvoy dan distrik ki zot ki
manage? Dimoun deor pa sipoze pou konnen ki arive avek sa bann
larzan, lekel proze ki ganny fer? Lafason ki striktir distrik i ete konmela Mr Deputy pa pou kapab
kontinyen. Se pour sa rezon ki larzan i ganny perdi, proze pa
demare e keksoz pa a’n akor avek lafason ki dimoun i ete.
Annou get en lot legzanp, ler ou vwar en manm Lasanble
Nasyonal par egzanp ou sipoze
37
enterakte avek bann dimoun dan ou distrik avek lafason ki DA pe fer son
louvraz ou sipoze an koneksyon avek DA, i pa leka pou nou lo nou
kote. Legzanp, mon rapel Bel Ombre ler Prezidan ti deside pou swazir 4 dimoun Bel Ombre pou vizit lakaz,
lekel ki ti akonpanny Prezidan? Se Onorab Rose ki la ki pa’n ganny elekte, se li ki ti akonpanny
Prezidan, e Onorab Prea i pa ti ganny swazir pou vizit bann dimoun
avek Prezidan anvi ki li ki manm elekte pou distrik Bel Ombre. E la apre ki in fer son sondaz dimoun pa
pou vot pou li, dimoun in tir li, e zot in met Msye Bresson.
Dezyenm legzanp, Bel-Air se
pa Onorab Loizeau ki ti lev lanmen
ki ti demann kestyon Mr Meriton lo bus stop anler Bel-Air? Minis
Meriton ti donn tou sort leskiz, finalman en biznesmenn in antre, in fer bus stop Bel Air pour zabitan
pou benefis dimoun Bel-Air, lekel ki nou ti vwar pe debout pe asiste
louvertir bus stop? Msye Agricole ek Madanm Denise Luther ki sipoze vin lot kandida pour SPPF Bel-Air. Eski
se pour sa rezon ki nou pou kontinyen siport zot, bann SPPF,
donn zot larzan pou pran nou pour bann boufon isi lot kote latab, ditou Mr Speaker, se lafason ki striktir
distrik i marse ozordi dan nou pei se sa ki fer dimoun kestyonnen e demann kestyon.
Mr Deputy DCC i en legzanp
kler kot lo latab DCC se zis SPPF, eski mwan koman manm elekte pour mon distrik St Louis mon pa
kapab propoz 2 dimoun, 3 dimoun, nou a travay ansanm pou kominote
nou distrik, eski pa koumsa nou
devret fer? Ozordi nou ganny en mosyon ki pe demande pou trangle
pti biznes avek bann devloper pou kontribye en lot sonm larzan dan en
fon ki pa pou ganny accountable, personn pa pou rann nou kont, menm Onorab Francois i konn byen
i pa pou kapab ganny dir ki’n arive ek sa larzan, lekel ki’n depanse, kot
in ale, e lekel ki manage, in toultan koumsa anba zot gouvernman pandan 32an. Sa lannen 5 Zen i ava
fer 33an e pou reste koumsa otan ki zot zot la, e dimoun deor i kontan
demann kestyon lo kote larzan in ale, ki’n arive ek sa larzan, e ki progre nou distrik pe fer.
Malerezman St Louis i reste enn kot dimoun i demann bokou kestyon lo devlopman ki arive dan nou distrik
Mr Deputy.
En kantite kestyon i ganny demande e la ozordi sa i fer mwan poz en lot kestyon. Eski i pa en
larzan kanpanny sa mosyon ki nou pe demande? Eski pa i en lot fon ki
zot pe sey etablir pou zis aste vot atraver peron Onorab Tape Constance ki’n ganny zis 5 lakaz lo
Perseverans Mr Speaker, 5 lakaz apre tou…
(Interruption)
.. wi La Digue in vreman dekonekte avek la realite - La Digue in vreman ganny dekonekte avek sa
menm MNA ki zot kontinyen vot pour li e ozordi zot rekonpans se 5
lakaz lo Perseverans, wi Onorab Constance ou’n vreman dekonekte avek ou pep.
Mr Deputy mwan koman en
manm elekte pour mon distrik ki
38
kontan vwar mon distrik bouze, ki kontan vwar bann pti proze bouze
dan nou distrik me ki malerezman ki napa ditou, napa e napa, Sesel in
toultan napa, in koumsa. Mr Deputy mwan mon pa pou kapab siport en tel mosyon ki pe ankouraz
dimoun forseman kree en fon pou Parti Lepep, Manm Lepep avek zot DA Lepep zwe ladan. Zot in zwe dan
tro bokou nou larzan e ozordi si nou pei i koumsa se gras a zot in tro
bour lanmen dan nou larzan e rezilta ozordi i kler. Devan nou Mr Deputy parey ou konnen, mon
okouran ou konnen alors sa i leka. E mwan lo mon kote mon pa pou
kapab donn mon sipor pou sa mosyon Mr Deputy. Mersi.
MR DEPUTY SPEAKER Onorab Georges, 10 minit?
HON BERNARD GEORGES Non Mr Speaker.
MR DEPUTY SPEAKER Nou adjourn, nou a tournen 2er.
(Break)
MR DEPUTY SPEAKER Nou ava kontinyen avek deba lo
mosyon. Lot dimoun ki lo mon lalis, Onorab Georges.
HON BERNARD GEORGES Mr Speaker i annan 2 rezon akoz,
well 2 rezon prensipal akoz nou lo sa kote latab sa mosyon i vin difisil
pour nou aksepte manyer i ete. Tou bann dimoun lo sa kote latab ki’n koz avan mwan in evok sa 2 rezon.
Me avek ou permisyon mon ti a kontan repas enn pti pe lo zot
apremidi akoz se sa lakle difikilte ki
nou pei i ankor vwar li ladan lo nivo distrik ozordi, 17an, 18an apre ki
nou’n retourn dan sistenm miltiparti.
Mr Speaker sa 2 rezon se sa; premyerman striktir
ladministrasyon distrik limenm, e dezyenman se sa issue pran larzan
dan en fason parey en taks ankor ennfwa avek bann dimoun ki deza pe kontribye atraver sistenm taks, e
sa se 2 pwen ki pou difisil pour nou kapab koste avek zot lo zot kote latab.
Mr Speaker striktir DA in
ganny mansyonnen bomaten e mon ava repete. Striktir DA ozordi, ladministrasyon distrik, i enn ki pa
akseptab pour en sosyete modern e demokratik, i pa akseptab e napa
nanryen ki zot pou kapab dir lo zot kote latab ki pou fer okenn parmi nou aksepte ki ladministrasyon
distrik dan fason ki in ganny konsevwar e dan fason ki i pe travay ozordi i akseptab pour nou pei, i
senpleman pa akseptab. I pa akseptab akoz i en sitiasyon kot
bann ladministrater distrik se bann dimoun politik ki travay dan en fason opak. E tan ki zot pa sanz sa,
sorry sa bann mezir tel parey sa enn ki devan nou ozordi pa pou zanmen
ganny en lakseptasyon pli gran ki partizan.
Mr Speaker mwan mon enn sa dimoun ki travay tre pre avek mon
DA e mwan mon kapab koz for lo sa keksoz ki mon fek dir akoz mwan mon ale dan bann lenstans, mon DA
i rekonnet mwan dan en serten sans, e mwan mon rekonnet li. Mwan mon en dimoun ki ler mon
39
vwar mon DA lo bus stop e mon arete pou donn li en pasaz i anbarke
e nou koze, napa en problenm ant li avek mwan. Me i annan en gran
problenm ant son ladministrasyon avek mwan e se sa problenm, akoz en dimoun tel parey Angle i kontan
dir ‘one swallow does not a summer make’, en dimoun pa fer en
ladministrasyon, e fodre ki zot konpran kot nou nou ete pour zot
konpran rezon ki nou pa kapab aksepte zot propozisyon ozordi.
Mr Speaker se dan sa Lasanble ou plito dan nou batiman avan ki mwan mon ti demann en
kestyon avek Minis ki ti ansarz gouvernman lokal a lepok, Madanm
Sylvette Pool, se mwan ki ti demann li sa kestyon e se li ki ti reponn wi Mr Speaker ladministrater distrik
fodre zot SPPF e fodre zot siport sa parti ki opouvwar. Se pa nou ki ti dir, se pa laverti ki’n fer. Se zot
Minis ki’n dir sa koman en pwen kardinal zot politik. E ou konnen
kwa, i ti pe dir sa akoz set egzakteman sa larealite. E ziska ozordi zot tou zot konnen ki tou
bann DA se bann dimoun ki ler in ariv kanpanny eleksyon zot a vwar
sa lannen tousala pou dan triko Parti Lepep, tousala pou lo peron, tousala pou pe fer politik partizan.
Pa fer mwan krwar ki pour sa lezot 4an e 9 mwan zot pou tir zot sapo politik e zot pou azir dan en fason
neutral akoz nou nou konnen i pa arive.
Les mwan dir zot e parey mon
pe dir Mr Speaker mwan mon sa
dimoun ki interface avek mon DA, me ler mon asiz lo DCC, ler i meet ki
pa tre souvan, me ler mon asiz lo DCC mon sel manm SNP dan lasal,
eski ou a dir mwan sa i normal? Eski i en keksoz ki si ti lo zot eski
zot ti pou aksepte? Of course zot pa ti pou aksepte zot ti pou rezenbe, nou nou rezenbe e i annan 17an ki
nou pe rezenbe akoz sa ki arive se ki dan distrik kot lamazorite
popilasyon in swazir SNP, SNP i still en lavwa dan fernwar dan bann lenstans distrik. Ki manyer zot
krwar ki ozordi nou nou kapab fer konfyans a sa striktir
ladministrasyon distrik ler zot pe dir annou pran larzan pou al fer marse bann proze ler nou’n vwar kisisa
ki’n arive. Mwan lotrezour mon’n al
asiste parey i mon devwar pou fer li, sa pti meeting konsiltativ ki ti fer
resaman ki ankor pe fer dan bann distrik avek DA, mwan mon’n ale mon’n asize e se dan sa meeting ki
mon’n aprann ki bann proze ki i annan dan nou distrik. Menm lo
DCC mon pa ti konnen se dan sa meeting ki mon’n aprann sa lalis 20
proze ki dan nou distrik. Eski zot krwar sa i normal ? Eski zot vwar ki sa i byen? Zour nou sant kominoter
ti ouver, mon’n deza dir sa dan sa Lasanble, permet mwan pou repete
Mr Speaker, mon ti ganny envite e a la grann sirpriz tou dimoun ki ti’n envit mwan, mon’n arive e zot ti
krwar mon pa ti pou vini. E mon a dir zot akoz zot ti krwar mon pa ti pou vini, akoz ler mon’n vini zot in
met mwan dan en plas devan, apre zot in vini zot in dir ‘ah Onorab
ekskize Minis Lloyd pa ti pe vini, in vini - prezan ou kapab bouze?’ Alor mon’n bouze. Apre zot in vini zot in
40
dir mwan ‘ekskize Minis Faure osi pa ti pe vini, i pe vini prezan, eski
ou kapab bouze?’ Mon’n bouze. Finalman mon’n bouz 4 fwa. Mon
dir zot, ‘gete, mwan mon en manrmay lakour mwan, mon a debout deryer parey zot..’ i dir
mwan ‘non, non asize’. Mon’n bouz 4 fwa, mon’n ganny met dan kwen. Sa pa en problenm pour mwan, mon
pa vin rod loner me sa ki pa akseptab se ki lo sa pti papye, lo sa
pti agenda, lo pti progranm, pwen nimero 6, planting of tree by President, e me selman ti’n tipex. E zot ti’n ekrir Planting of tree by President and DA. Ler mon vire e mon gete sa ki ti’n tipe ti planting of tree by President and Mr Emmanuel Fideria. Sa ki zot ti’n mete. Louvertir sant kominoter dan en
distrik kot SNP in gannyen, se Mr Fideria ki ti pou al plant pye dibwa ansanm avek Prezidan. Dir nou eski
sa nou kapab aksepte? Si ti lo zot, eski zot ti pou aksepte? E zot in fer
sa ek en bon boug, in fer sa ek Bernard Georges en boug ki son manman in konn edik li. Be si ti’n
fer sa avek en lot dimoun, ki ti pou arrive? Ki lafnet ki ti pou’n kase?
Demann zot lekor e konpran kot nou ete, konpran Mr Speaker kot nou ete ozordi e zot konn sa tre
byen, zot pa bezwen mwan pou vin dir zot. Me zot pa pou fer nanryen pou sanz sa sitiasyon ekskiz mwan
dir zot akoz i dan zot benefis, aksepte sa, aksepte ki sa sistenm
DA konmela i favoriz zot e se pour sa rezon ki zot pa pou fer en keksoz pour sanz en keksoz avek. Aksepte
sa e zot a konpran aprezan akoz dan nou pei kantmen zot pe koz koste,
kantmenm zot pe koz ansanm pou
demen nou ankor annan en gulf pli gran ki sa ki separ nou isi dan sa
lasal. E si zot zot pa fer en keksoz pou sanze akoz nou nou napa
pouvwar pou sanze, nou nou vini nou sey ede me nou ganny tap kalot. Ziska resaman Onorab Mitcy,
Larue ziska semenn pase ti ankor pe fer menm fot pe dir ler gouvernman
in gannyen se li ki opouvwar. Sa se mantalite kile. Eskiz mwan pou dir zot that’s not the point. Ler ou
gannyen ou realize ki i annan preski menm kantite ki ou ki pa’n gannyen
e ki ou bezwen a zot servis osi. Mwan akoz mon mwan, ler
mon ganny eleksyon sak fwa dan mon distrik, premye keksoz toultan mon dir se ki pa mwan ki’n
gannyen, pa ou ki’n perdi se Mamelles ki’n gannyen akoz nou tou
le de nou a bezwen travay ansanm. Sa se manyer mwan mon ete. Akoz zot zot pa fer sa enfwa, akoz zot pa
fer en pa towards sa e ki nou kapab fer nou pei bouz devan. Si zot zot pa
fer Mr Speaker, nou nou napa pouvwar pou fer e nou pei pou toultan reste dan sa sitiasyon kot
kantmenm nou pa servi sa mo, sa mo se nou ki’n gannyen, kile les nou
la. That’s not the way forward. E malerezman lo nivo ladministrasyon distrik se sa ki pe anpes nou ozordi
se sa lopasite ki egziste ki fer nou pa kapab fer konfyans a sa sistenm ki
zot anvi met an plas dan bann distrik malgre ki i annan serten merit e mon sir ki ler ou’n tir politik
avek, ler ou’n tir tou son bann lekay ki lo la i en keksoz ki ti a kapab marse me i pa pou marse tan ki i zis
en kote ki pou fer sa keksoz marse e lot kote pou ganny kit deor e pa pou
antre.
41
Dezyenm pwen Mr Speaker se
sa sitiasyon repran larzan avek bann biznes. E mwan mon vwar
mon lekor koman enn sa bann dimoun pli byen plase pou mwan kapab koz lo biznes dan distrik,
akoz Mamelles sanmenm sa distrik ki annan plis biznes. Sodepak i
lanmenm, Penlac i lanmenm, Shell Medical i lanmenm, Kobe Cars i
lanmenm, Allied Builders i la, Michel Holiday apartments i la, e Seychelles Breweries i la. Malgre ki son store
avek son biro i dan distrik Roche Caiman son brewery kot i fer labyer
i Mamelles.
Nou annan Mr Speaker bokou dimoun dan nou distrik ki kekfwa ti ava kapab oubyen pare pou donn en
larzan pou fer marse nou distrik, me malerezman akoz politik, sa pa’n arive par lepase, zot pa krwar ki
mwan dan sa 10an ki mon’n Mamelles mon pa’n al tap lo laport
sa bann dimoun pou demann en keksoz? Mon pa’n al rod en bus shelter kot enn? Wi me ou konnen kwa? Zanmen i pou marse e i pa pou marse akoz? Akoz sa bann
biznes, e mwan zot in dir mwan sa dan mon figir, akoz mwan mon’n al
vwar zot ler mon ti’n demann Minis De Commarmond sa lepok ki ti ansarz transport pou fer en trotwar
lo pon Mamelles, i ti dir mwan gouvernman pa pou fer, sa ki mon pe sizere Onorab Georges se al rod
enpe larzan avek bann biznes dan ou distrik e gete ki, zot pou fer. Mon
ale e mon’n ganny dir nou pey ase taks, nou nou pey en roupi dan 10 ki gouvernman i anmase dan taks
tou lezan, dir li servi son roupi fer son pon, nou nou pe pey ase.
E dezyenm dimoun in dir
mwan nou ti a pare pou donnen me selman ou ou en boug lopozisyon, si nou pou donnen fodre ou avek ou
DA tou lede kekfwa zot raprose, zot vini. Dan sa laninny ti ava bon si nou kapab fer sa kalite keksoz. Me
ki’n arive avek mon DA, mon’n al vwar li mon DA, pa ti sa enn
konmela, ti en lot avan. I dir mwan ‘ou en MNA ou al dan Lasanble les nou travay dan distrik, nou nou
konnen ki nou pou fer, gouvernman i donn nou nou bidze pou fer
keksoz’. That’s the kind of answer ki ou gannyen Mr Speaker. E prezan ou pou al dir avek sa bann dimoun
donn ou ankor enpe larzan ki pou al pou en proze ki ou pa kapab definir?
Non. Les mwan dir zot manyer mwan mon krwar sa keksoz pou marse, e sa in ganny dir deza
bomaten. En dimoun ki pe met larzan
pou en proze i anvi ki son larzan i kapab vwar kote i pe ale, i anvi ki
son larzan i project oriented, pa pou al dan en fon kot pou al fer en keksoz, i anvi ki son larzan i project oriented, nimero enn. Se pour sa rezon ki Tound Table, Rotary e tou
sa bann lezot lorganizasyon ler zot fer en lotri zot pa pran sa lotri vin
donn sa larzan ek gouvernman dir fer en proze, zot deside ki proze zot pou fer akoz zot anvi ownership zot
proze. Sa se premye keksoz, e sa nou’n remarke over, and over, and over again. E dezyenmman zot anvi konnen ki zot larzan pou al dan en
proze ki zot zot in aprouve e non pa
42
en proze ki gouvernman i devret pe fer lo son larzan taks.
Brewery pa pou donn larzan
pou fer en trotwar anler La Louise, i pa dan son lentere pou fer. Brewery kekfwa a donn larzan pou fer en bus shelter kot brewery kot son anplwaye i ava osi vin anba oubyen
kot i a kapab met en keksoz Seybrew la e se pour sa rezon ki
ekskiz mwan pou dir, sa fon devlopman tel parey zot pe anvizaze fer kot larzan zis pou ganny mete
epi en komite pou deside ki manyer i pou ganny servi, is not the way forward. The way forward se pou fer sa DCC oubyen sa action team…-
Mon a akont zot action team
akoz mwan mon pa konn action team. I annan en zour sekreter mon DA i call mwan i dir mwan DCC
apremidi 2.30, oubyen 3.30 fall in. 3.30 mon ale mon fall in e ler in ariv
lo pwen nimero 3 lo agenda mon dir, ‘ekskiz mwan, eski mon devret lo sa
komite akoz konmsi mon pa rekonnet bann dimoun la e sa
agenda konmsi pa sa enn ki nou ti annan lotrezour.’ E la i dir mwan, i dir ‘wi, wi Onorab ou pa ti sipoze la
ou, sa se action team sa. Ou pa lo la ou ou lo DCC, nou’n fer en fot me
selman nou pa’n kapab dir ou ki ou’n ariv dan move meeting’. Alor
mon dir be oke les mwan ale prezan koumsa menm, se pour sa rezon mon pa konnen.
Anyway DCC oubyen action
team, fer en DCC oubyen en action team ki pou al rod larzan parey Mr
France Bonte ek mwan nou pe fer pou La Misere kot napa politik, kot
ou annan 2 dimoun ki kapab ale e koz menm parol avek menm dimoun
e al kot Seybrew e dir ‘la la mon DA e mwan mon MNA, nou pe vin rod
en larzan silvouple akoz nou bezwen fer en bus shelter’. La ou a gannyen, akoz ou kapab dir zot i pou kout
tan. Ou si ou anvi fer ou bus shelter e nou a mete lo la konmkwa Seybrew ki’n donnen la nou ava kapab fer li tel parey Onorab Dick ti
fer avek UCPS, son pti bus shelter devan konkaser UCPS Pointe Larue. Sa se bann keksoz ki pou kapab
ganny fer me pa en larzan, kot ou pou al raise en larzan toulezan, ou
pa pou kapab gete si sa dimoun i kapab oubyen non, e demann li. Si nou ti pou fer sa e les mwan dir zot
ki Mamelles sa in fini ganny met a’n aplikasyon, mon’n fini al tap lo sa
bann laport sa bann dimoun ki mon’n mansyonnen taler pou fer enn de sa bann pti proze me parey
mwan mon fer toultan, mon pa pou fer li lo mon non akoz taler zot pou
dir ‘ah eleksyon’… Mwan mon pa koumsa mwan, mon pou fer li lo non distrik ler nou gannyen parey
mon fer toultan me at least se sa ki nou devret pe fer. Pa demann en
kontribisyon larzan pou al dan en fon ki personn pa pou konnen lekel ki pe manage. Fer en keksoz ki sa
dimoun ki pe donn sa larzan i kapab swiv, fer en keksoz ki project
oriented e fer en keksoz ki anplis ki sa ki gouvernman i fer. Pa fer
trotwar, pa al fer en dren, pa al fer en bout semen ki pou ariv kot lakaz DA akoz sa se gouvernman ki fer
dan sa 800 mil roupi. Les nou al rod en larzan pou bann keksoz anplis, en pti playground, en deyzenm bus shelter en keksoz koumsa kot nou
43
konnen ki malgre ki se gouvernman ki sipoze fer li, i pa lo en lalis
priyorite parey trotwar avek dren, la sa nou kapab al rode.
Onorab Pierre i dir mwan koz
en kou lo Cosmoledo me mon pa
pou fer akoz i annan enn mon koleg taler ki pou koz lo la. Mon’n ase koz
lo Cosmoledo me taler zot a konpran lalis proze ki mon’n al aprann dan meeting konsiltatif kote sa bann
proze i ete. Mon pa kapa koz lo la, mon tro byen avek mon DA pou
mon koz lo la. Alor Mr Deputy vwala
problenm fondamantal ki nou pei i annan. Tir politik dan
ladministrasyon distrik, nimero 1, fer li vin pli reprezantatif nimero 2 - Mon a rakont zot lo zafer
reprezantatif, mon ti’n bliye. Ler mon’n trouv mon lekor tousel lo DCC, mon’n dir avek mon DA, ‘be
tou sa bann manrmay la ki lo sa DCC zot ou bann aktivis akoz
dernyen fwa ler ti annan eleksyon zot ti mars dan mon lepa e mon konnen ki prosenn fwa zot pou mars
dan mon lepa ankor’. Mon dir ‘pa ti a byen si ou les mwan anmenn
detrwa mon bann aktivis lo DCC, pa ti a byen ki nou annan en balans?’ E li i dir mwan napa problenm mon
krwar nou kapab fer. I dir mwan i ava koz ek Minis i a fer mwan konnen. I call mwan i dir mwan
sorry Minis in dir non, Minis in dir DCC i ganny elekte li ki deside ou
ler zot a al dan gouvernman la zot a kapab apwent zot DCC. DA i anvi
fer li akoz i konnen i pa pou ganny problenm ek mwan, i konnen ki nou pou travay byen, i konnen ki deza
nou travay byen lo bann komite drog eksetera. I anvi bouze me zot
gouvernman pe anpes li bouze e se sa problenm ki arive ki nou vwar
toulezour dan nou distrik. Nou nou’n mir nou, nou vin
isi nou koze zot zot konnen zot in tann sa diskour plizyer fwa me pa sa ki anpes nou al travay dan nou
distrik. Sel keksoz nou pe demann zot se si zot anvi sa pei i avanse,
sanze silvouple akoz sansan toultan nou pou reste avek sa bann problenm e zot bann mosyon ki pou
vini ki kekfwa ti ava kapab avek en pti pe laranzman parey mon’n sey
mete ozordi kot bann kontribisyon ti ava volonter e project oriented olye mandatwar pou al dan en fon nou ti
a kapab bouz devan, nou ti a kapab ganny en solisyon e al enpe pli
devan me malerezman ler zot zot dig in akoz sa sistenm i favoriz zot e zot pa pare pou zot sanze akoz zot
krwar i defavoriz nou, la la ki pou arive, zanmen nou pou ganny
konsansis zanmen nou pou bouz devan ziska ler ki nou nou’n pran pouvwar e la se nou ki pou vin
anmenn sa bann modifikasyon.
Alor Mr Speaker mon remersye ou pou ou letan mon ti anvi fer sa presizyon akoz nou vwar
li difisil, si non enposib pou nou aksepte sa mosyon tel parey i ete ozordi. Mon remersye ou.
HON JENIFFER VEL
Mr Deputy dan en zefor pou adres
bann konsern ki bann Onorab
Lopozisyon in leve bomaten, mon
oule fer en sitiasyon ki Onorab Marc
44
Naiken in fer dan son prezantasyon
bomaten dan nou Lasanble. I
enportan alors ki bann
lorganizasyon ki kontribye anver sa
fon pa azir koman bann bailleur de
fond me osi koman bann partener
egal dan lenplimantasyon sa proze.
Mr Deputy, bann gran
devloper i toultan sers pou tir
lavaler zot larzan dan tou zot bann
lenvestisman ki zot fer. Mon’n note
ki dan le pase, ki sa i en kiltir ki’n
vreman manke dan lenplimantasyon
nou bann proze sosyal. Si nou
permet en devloper pou partisip an
plen e pou donn en koudmen dan
zesyon sa fon devlopman, sa ava
anmenn en sitiasyon kot sa devloper
pou defann son lenvestisman e
ensiste pou ganny en retour
maksimonm pour larzan ki ganny
envestir. Fen sitiasyon.
Mr Deputy nou lo kote parti
lepep, nou pe pouse pour ki i annan
latransparans me latransparans i pa
ase. Nou pe osi pous pour ki i
annan plis lefikasite e meyer partik
zesyon. Sa mosyon i nou
kontribisyon anver en Sesel pli
performan e pli efikas. Nou lo sa
kote nou pe mentenir en pozisyon ki
ensiste ki konesans e metod zesyon
sekter prive i kapab fasilman
kontribye pou lev nivo performans
lenplimantasyon bann pti proze dan
distrik, pli enportan ki sa
kontribisyon finans ki bann
devloper e biznesmenn pou aporte, i
zot kontribisyon anver zesyon sa
fon. Vre lenportans bann devloper
se ki si nou kapab ganny zot on
board koman bann partener egal sa
ava aport plis lefikasite e bokou plis
benefis pour nou bann zabitan dan
distrik.
Mr Deputy en devloper ki pe
promot en proze lavaler de santenn
milyon dolar i plis ki kalifye pour li
donn gidans dan la fason ki bann
pti proze distrik i sipoze ganny
enplimante. Se sa ki nou lo sa kote
nou pe reserse. Nou pe sers sa
lekspertiz zesyon biznes ki napa lo
nivo bann teknisyen gouvernman,
nou pe sers en nivo lekspertiz ki ni
DA, e ni bann lezot dimoun otour li
pa posede. Nou pe sers bann
dimoun serye e enparsyel e ki pa
pour tranp zot dan politik ni en
kote, ni dan en lot.
Mr Deputy, mosyon Onorab
Francois pou resevwar tou sipor
distrik La Pointe Larue akoz ki sa
mosyon i reprezant bann nouvo
direksyon dan lekel nou devret pe
gid nou pei. Koman bann dirizan
dan sa Lasanble, nou devret pe
pouse pou en Sesel modern, en
Sesel ki performan e efikas. I pa sifi
pou kopi tou lide ki paret lo google
parey ki serten isi anndan pe fer e
apre zis ekspekte ki zot kapab asize
e reve ki en effective state ava zis
aparet par mazik. Mr Deputy sa
bann mosyon parey sa enn ki devan
nou pou pouse pour ki i annan en
45
deba ki fran e onnet lo sa size
transparans, accountability e
gouvernans efektiv.
E la Mr Speaker ki mon lo sa
size accountability, mon oule asir
Onorab Carpin ki nou lo sa kote
latab, nou anfaver sa mosyon akoz
nou asire ki pou annan bokou plis
accountability ki dan larzan
essential, ki fon radyo, ki larzan
laket e menm osi larzan lotri. Mr
Speaker i pran 11 Alibaba pou
detekte 40 pirat.
I vreman domaz Mr Deputy pou
vwar lapros ki Parti SNP in pran lo
sa mosyon zis parey diran deba lo
leta lanasyon, lalinny ki SNP in pran
i plito reflekte zot leta lespri e non
pa mosyon ki devan nou. Zot pe
trenn sa mosyon dan zot vye menm
largiman e retorik. Zot refize
konpran ki sa mosyon pe tras en
nouvo direksyon. Dan plas zot pe
servi sa koman en loportinite pou
lager pou ganny plis larzan avek
pouvwar, letan ki nou lo sa kote
latab nou pe lager ki pouvwar
desizyon i dan lefitir ganny partaze
avek lakominote e biznes, SNP lo zot
kote pe lager pou sa ganny met dan
zot lanmen.
Mr Deputy mosyon devan nou
i pa ni lo DCC, ni lo district team. Sa
mosyon i pa devret en loportinite
pou Onorab Ferrari vin dir nou ki in
fek aret ale, Onorab Arissol pou dir
nou ki li zanmen in ganny envite
dan le pase, menm apre midi
Onorab Georges in enform nou ki li i
ganny envite. Ki pe arrive avek zot? I
kler ki zot in fini dekonekte ek
kanmarad. Mr Deputy klerman SNP
pe mank en bon loportinite pou fer
en kontribisyon direk an faver nou
pep. Sa i pa en moman pou avans
bann largiman dekonekte ki pa fer
okenn sans.
Mr Deputy Onorab Henrie i
servi Kenya koman enn son legzanp,
mon challenge Onorab Henrie pou li
anmenn en lendeks bon gouvernans
kot Kenya i sitiye pli o ki Sesel.
Napa enn, mon garanti li ki napa.
Alors ki legzanp ki Onorab Henrie i
oule nou al reserse Kenya? Legzanp
move zesyon e move pratik? Lo tou
bann lendeks bon zesyon, Kenya i
aparet bokou pli ba ki Sesel Mr
Deputy. I enportan ki nou fer byen
konpran ki kontrerman avek sa ki
Onorab Carpin in dir dan sa mosyon
pa pe demann bann pti biznes pou
kontribye. Mosyon pe plito target
bann gro envestiser, devloper ek
biznesmenn. Sa mosyon i pa devret
en loportinite pou zot vin rod plis
larzan ouswa pou met en bus stop
devan zot laport.
Mr Deputy koman en dimoun
ki pe travay san ses dan en distrik,
mon santi ki sa ki’n ganny dir lo sa
25 DA Seselwa dan sa Lasanble
ozordi i pa imen. SNP i ankor pe
pourswiv en politik kot zot pe fer
Seselwa ay son prop frer Seselwa,
46
zot in fer sa politik laenn dan
lepase, lo size lapolis, zot in fer
menm zafer lo SBC, konbyen
dimoun eski SNP i oule targete avek
zot laenn? Zot ay etranze, zot ay
SBC, zot ay lapolis, e la zot ay DA.
Sel dimoun ki zot kontan e Onorab
Henrie fek konfirmen, sel dimoun ki
zot kontan e zot proteze se pirat.
Mr Deputy zot pe boycott sa
mosyon zis parey ki zot ti boycott sa
lalwa ki’n permet nou pou atrap
pirat e pou rescue nou bann peser
Seselwa. Zot pe boycott sa mosyon
zis parey en denonmen John ki pas
tou son letan pou boycott tou keksoz
e pour Sesel. Me i telefonn pirat pou
donn tou lenformasyon lo
loperasyon coast guard. Mr Deputy
ozordi dan sa pei nou annan en
lopozisyon ki’n prefere pou
dekonekte avek Seselwa e pou
konekte li avek pirat. Mosyon ki
devan nou i bon pour Seselwa me
John ek son lekip i siport zis pirat e
keksoz ki asosye avek pirat.
Mr Deputy nou lo sa kote nou
pou vot an faver sa mosyon akoz i
bon pou Seselwa e pep Seselwa.
Mersi.
HON DAVID PIERRE
Mr Deputy mon’n ekout atantivman tou bann entervenan lo sa mosyon, mon’n egalman ekout atantivman
prezantater mosyon, e i kler ki i annan en diferans dan lafason ki
prezantater mosyon pe antisipe sa fon pou ganny administre e lafason
ki nou nou krwar si en tel fon i ganny met a’n aplikasyon lafason ki
sa fon i devret ganny administre.
Nou largiman lo sa kote latab i en largiman ki fonde, i en largiman ki baze lo lafason ki larzan lepep,
larzan ki ganny mete dan bann ladministrasyon distrik i ganny depanse anba sa striktir ki egziste
konmela e anba gouvernans en gouvernman Parti Lepep..
(Interruption)
MR DEPUTY SPEAKER Order, proceed. HON DAVID PIERRE ..Mr Deputy nou largiman e se ki
ozordi Sesel, tou le lannen i annan en sonm larzan ki al pou
ladministrasyon distrik pou zot fer bann proze devlopman kominoter. Si, Mr Speaker avek tou respe ki
mon annan pour sa bann manm lot kote latab, si zanmen zot pran enpe zot letan pour zot revwar rapor
Oditer Zeneral, pa sa enn ki’n fek sorti dernyen akoz sa nou pe
diskite, mon pa pou koz lo la, me bann rapor Oditer Zeneral ki’n deza fini ganny diskite dan sa Lasanble
zot pou realize poudir lopozisyon i annan en pwen.
Tou sa bann manm lot kote latab mon asire e avek senserite ki
zot osi zot ti a kontan vwar ki larzan piblik i ganny depanse dan en fason ki anmenn benefis pour sak Seselwa
dan sak distrik ki nou annan dan Sesel. Malerezman lopozisyon pe dir
zot e pe fer zot konpran ankor tre klerman poudir lafason ki striktir dan ladministrasyon distrik i ete i
47
pa reponn a sa lapel ki lopozisyon pe fer avek zot ozordi. Ozordi dan
Sesel nou annan en striktir dan distrik kot bann manm lopozisyon
elekte zot pa pe ganny sa loportinite pou zot zwe sa rol, pou zot zwe zot rol ki piblik dan sak sa bann distrik
ki’n elekte zot in anvoy zot pou fer, pa akoz zot zot pa anvi. Byensir atraver sa bann manm elekte ki’n
koze nou vwar klerman ki zot leker i pou Seselwa, ki zot leker i la pou zot
travay pour lepep Seselwa. Me sak moman, sak lenstans ki zot fer sa pa zot vwar en laport fermen, zot
vwar en laport an feray devan zot ki zot pa kapab ouver.
Ozordi dan sa Lasanble nou
pe lans en lapel pour zot sanz sa
mantalite, nou pe lans en lapel pou zot konpran detrwa keksoz ki nou pe dir zot. Premyerman si ou pou
annan en fon ki sorti from bann devloper dan bann diferan distrik ki
sipoze ganny servi pou ed la kominote, pou fer bann travay, pou fer bann devlopman dan en
kominote ki pou anmenn benefis pour tou dimoun i bezwen annan en
striktir ki garanti premyerman la transparans, i bezwen annan en striktir ki garanti dezyenmman
accountability, i bezwen annan en striktir ki permet sak manm elekte
dan sak distrik pou li ganny sa loportinite pou li annan en rol pou zwe dan devlopman son distrik.
Apre tou, ler lepep Seselwa i elekte nou pou travay pou zot, zot pa
elekte nou ni pou ranpli nou pos, ni pou fer okenn proze ki diskriminatwar, ni pou nou al
travay kont en kategori dimoun dan distrik e pour en kategori dimoun dan distrik.
Onorab Georges in fer sorti en pwen tre kler e mon anvi retous lo
la. Onorab Georges i dir ler i ganny elekte Mamelles se dimoun
Mamelles ki’n gannyen, pa ni Msye Fideria, pa ni Onorab Georges ki’n gannyen. So ladan i annan en mesaz
for e sa mesaz i en mesaz ki sorti kot lopozisyon. I pa en mesaz ki
sorti zis kot Onorab Georges i sa ki nou krwar ladan, e i sa ki nou nou krwar lepep Seselwa dan son totalite
i deserve.
Mr Speaker a plizyer repriz zot in gway nou, zot in dir ek nou koumsa poudir zot in lans lapel
pour nou koste me nou nou pa’n koste. Mon krwar nou bezwen fer en keksoz kler lo sa zafer koste. Ler ou
vin dir avek mwan koste pou nou travay ansanm, premye keksoz ki
mon ekspekte se ki dan sa koste i annan respe. Si ou dir mwan koste me selman ler mon koste par deryer
mon ledo ou mont lo televizyon ou fer sorti en kominike ki ladan i
annan serten keksoz ki totalman fo ki ganny dir deliberaman pou denigre oubyen pou abes mwan,
then i pa en koste ki senser. En koste ki senser i pa kapab vini ler en
manm i dir poudir ou’n mont laba, ou’n ale, ou’n al bwar delo cool easy. Mon krwar nou bezwen sot sa letap,
nou bezwen rantre dan en letap kot i annan senserite dan sa ki nou fer e
kot sa ki nou fer nou pe fer li pou nou pou benefis lepep Seselwa.
Si nou pou annan en fon parey loter mosyon pe demande e si loter mosyon i senser dan sa ki i a
pe demande mon pou demann li en keksoz. Mon pou demann li pou dan
48
son summing up fer en deklarasyon kler lo ki son pozisyon vizavi rol ki
bann dimoun dan distrik pou zwe vizavi sa fon, fer deklarasyon kler lo
ki rol ki bann manm elekte dan distrik pou zwe vizavi sa fon, fer en deklarasyon kler lo bann mekanizm
ki li personnelman, mon mazinen poudir in mazin, in fer gran
limazinasyon, in think about it carefully so dir nou ki mekanizm ki
ou anvizaze mete an plas akoz sa i ou propozisyon, i ou pti baba so mon mazinen poudir ou konnen ki
ou pe fer. Dir nou ki mekanizm ki ou anvi met an plas pou garanti
accountability, dir nou ki ou panse dan term ki manyer sa fon pou ganny odite. Eski sa fon i pou en fon
ki pou en fon konbinen avek sa ki gouvernman pe deza donnen, eski i
pou en fon separe, nou oule detay. Mr Deputy mwan mon annan
mon dout. Mon pou donn en legzanp konkret ki’n arive dan distrik Mont Buxton 2 ou 3 mwan
pase. Dan distrik Mont Buxton zot ti lans en lapel pou en group dimoun,
pour dimoun ki enterese vin fer en semen segonder par lao kot Patekek. Plitar semen ti ganny fer, bann
dimoun ti travay lo en baz volonter e kantite investment ki ti ganny mete
dan sa semen an term materyo ti ase meg. Plitar ler semen ti ouver nou ti ganny dir poudir sa semen ti
kout 23 mil roupi. Mr Deputy ti napa okenn, mon repete ti napa
okenn levidans ki ti montre - annefe bann dimoun ki ti partisip dan sa konstriksyon sa semen ti soke,
mwan personnelman mon ti ganny plizyer phone calls kot zot ti dir
mwan zot soke pour tande ki sa
semen in ariv 23 mil roupi. Mr Deputy si zanmen nou pou kree en
fon kot nou pou ganny sa ban kalite komanter parey apre ki proze in
ganny fer mon plito krwar ki zot tou lo lot kote latab zot ava agree e aksepte poudir wi, fodre i annan
latransparans, e wi fodre i annan accountability.
Mr Deputy sa ki SNP pe
demande i sa ki bon pour Sesel, sa
ki SNP pe demande i sa ki Seselwa i anvi trouve nou pa pou aksepte e mon repete nou pa pou aksepte en
sitiasyon kot larzan piblik, mon dir larzan piblik akoz sa larzan pou
ganny raise lo non lepep Seselwa, sa larzan pou ganny raise pou fer bann
proze ki pou benefisye lepep Seselwa. So mon servi sa term larzan piblik akoz sa rezon ki mon’n
donnen. Nou nou pa pou zanmen kapab aksepte en sitiasyon parey sa
enn ki nou annan ozordi, en sitiasyon kot premyerman en kategori dimoun dan distrik i ganny
diskriminen kont, en kategori dimoun dan distrik i ganny dir kategorikman poudir ou ou pa pou
ganny sa akoz ou pa siport sa parti politik. Nou pa pou aksepte en
sitiasyon kot okenn Seselwa dan nenport ki distrik i ganny marzinalize akoz son krwayans
politik. Sa lepok kot sa ti egziste e kot i ti marse e kot dimoun ti
aksepte sete dan lepok parti inik. Parti inik in fini, pandan sa lepok sa bann dimoun ki ti ansarz larzan
piblik zot pa ti bezwen rann kont zot ti fer sa ki zot anvi avek, manyer zot anvi, ler zot anvi, e lepep Seselwa ti
bezwen aksepte. Ozordi 17an in pase depi ler nou’n rantre dan
miltiparti e SNP koman en parti
49
politik pa pou zanmen aret lager toultan Sesel pa vwar sa vre
demokrasi ki pou permet nou Mr Deputy, ki pou permet nou aksepte
ki i annan la transparans dan sa pei, ki i annan accountability dan sa pei, e ki si zanmen larzan piblik i
ganny mal depanse, bann ki’n mal depans sa larzan piblik pou bezwen
rann kont. Demen Mr Deputy ler zot
rantre, ler zot zot rantre dan lopozisyon nou nou pou donn zot sa loportinite pou partisipe, nou pou
donn zot sa loportinite pou zwe zot rol koman bann lopozisyon e nou
pou donn zot sa loportinite pour zot act koman bann checks and balances lo larzan piblik parey nou
ozordi nou pe demann zot. Mersi Mr Deputy.
HON NICHOLAS PREA Mr Deputy Speaker mon pe reakte lo
sa mosyon zis pou fer rapel nou Lasanble ki an 2005 mon ti anmenn
en mosyon ki ti demande pou kree en District Development Council. En keksoz ki ti pou regard bann proze
dan distrik, en keksoz ki ti pou reagrde koman ankor nou ti pou
kapab anmenn bann developers e bann businessmen on baord. Lide ki
nou ti anvi vwar konsiltasyon e nou ti anvi vwar en komite pli gran ki nou annan konmela ki kapab
invlove li e annan la transparans dan devlopman nou distrik. Me ki ti
arrive, mon mosyon ti ganny shoot down.
Ozordi preski 5an plitar nou vwar en mosyon enpe dan sa gabare
ki paret devan nou dan sa Lasanble,
e en Onorab ki’n koze lo lot kote i dir ozordi moman i apropriye. Mon
pa krwar ki sa moman i apropriye ozordi akoz ozordi leta nou pei, leta
nou lekonomi, leta ki nou bann biznes pe pas ladan mon pa krwar i en moman apropriye pou nou met
en lot burden obligatwar lo nou bann biznes.
Mr Deputy Speaker, en keksoz
ki dan nou pei i pa’n zanmen marse
anba sa gouvernman se sa konsiltasyon. Tou keksoz, menm nou ki la dan sa Lasanble, menm
zot lo sa lot kote latab zot konnen poudir proze in ganny fer dan
distrik, proze in demare dan distrik san menm zot konsiltasyon. Tou bann desizyon vreman enportan dan
distrik, zanmen nou lo nou kote latab - nou ganny kite plis deor,
zanmen nou ganny konsilte me zot osi lo zot kote nou tann zot konplent detanzantan. Par egzanp dan bidze
apre ki zot in vin aprouv tou keksoz suddenly ou vwar en lalis proze, en
lalis problenm, en litani problenm. Nou tou nou konnen koze i ganny koze dan koridor malgre ki anndan
zot reakte diferaman ki zot osi zot ganny kit deor pou bokou letan.
Akoz ki nou ki’n ganny elekte par sa distrik nou vini nou vin lager
pou sa distrik pe enport si sa dimoun in vot pour nou oubyen non akoz ki nou napa en say dan
running nou distrik, ki rezon? Eski ozordi atraver sa mosyon, nou,
sirtou nou sa 11 ki la lo sa kote latab nou pou ganny nou en say
dan sa fon. Mon pa krwar. Si ozordi striktir distrik ki manyer i pe marse nou ganny kit an deor, nou pe koz
50
en development fund, nou pou ganny anmennen on board? Mon
par tro krwar, e mon pa konnen si loter mosyon petet dan tou son -
mon pa konnen si i annan bon lentansyon, dan tou son bon lentansyon in panse lo la si vreman
nou ki la dan sa Lasanble, nou ki sak fwa keksoz i fail dan nou distrik
nou bezwen taye sey vin aranze, sey vin anmenn devan, sey vin demann
kestyon. Mon pa krwar si in realize si nou nou pou ganny anmennen dan sa striktir.
Accountability. Nou koz
accountability, tou keksoz ozordi e tou lorganizasyon enternasyonal ki pe rantre, ki pe ed Sesel i pe
demann accountability. Wi petet nou napa problenm parey Kenya,
zot in fer sorti legzanp Kenya me i a vedir ki nou napa problenm, nou annan problenm. Zis parey Onorab
Pierre in dir annou regard - mon pa konnen konbyen zot ki regard Mr
Deputy Speaker ki regard rapor oditer, e ler Onorab Georges in dir en lot son koleg pou koz lo
Cosmoledo, wi mwan ki pou koz lo Cosmoledo akoz mon’n deza leve avan. Cosmoledo, pa zil Cosmoledo
se proze semen Cosmoledo dan distrik Les Mamelles, en proze
semen ki ti ganny bidzete 400 mil ekek roupi ki finalman mon krwar in ariv 1.5 milyon roupi e pa ankor
fini e ozordi dan sa 20 proze ki Onorab Georges in koz lo la, i ankor
annan laplipar i annan pou fer avek semen Cosmoledo. Agrandi, remet sirfas ki’n mal fer, met railing, you name it. This is en proze ki’n al konpletman wrong, oditer in fer sorti
dan son rapor, ziska ozordi zot ki lot
kote ki reprezant gouvernman, parti opouvwar, zot ki koz pour lepep, ki
koz annan accountability ki zot in fer pou rode kote sa larzan in ale?
Nothing, nothing. Se nou lo sa kote ki anmenn bann tel legzanp lo sa latab pou montre poudir wi i bezwen
annan la transparans, se larzan piblik. Si demen ou pe al tap laport
en biznes i dir ou sorry mon pey ase taks e get ki zot in fer avek mon
larzan taks. Be sa boug i annan rezon. Nou pa pe byen servi sa bann larzan. E ler nou les en legzanp
koumsa pase, i oke demen pou nou ferm lizyer pou les en lot pase. Nou les en pti pti pase, nou les en
mwayen pase, nou les en pli gro pase. Nou tou nou konnen ki’n
arive, nou tou nou konnen dan tou distrik ki arive.
Mwan osi mon annan en bann proze ki dan sa pti meeting
konsiltativ mon’n okouran, i annan in fini, i annan pe komanse e i annan enn pe ganny fer Le Niol, sa
sonm ki’n ganny mete avek sa mon al vizite pou en fanmiy I’m sorry, i
pa balanse, nou annan sepa konbyen fanmiy dan distrik Bel Ombre. Si ou pe pran en amount koumsa zis pou ou fer en pti semen pou en fanmiy i pa fer sans, sa
amount koumsa ti ava benefisye 15 fanmiy dan en sou distrik, pa pou enn. E prezan lafason ki sa proze i
ete kontrakter fini komans pran larzan e la i paret ki i annan en
problenm i pa pe kontinyen.
Mon vin lo netwayaz distrik,
ankor i bann proze ki in ganny tonm anba responsabilite administrasyon distrik. Nou tou nou konnen dan
51
tou distrik lekel ki ganny sa bann kontra. I bann dimoun ki tre pros
avek parti ki opouvwar, me ki nou vwar ozordi zour dan nou distrik? I
bann moman kot nou distrik i pli sal. E lotre zour mon’n fer en pti letour dan mon distrik dan bann
semen segonder, mon’n deza koz lo la tou, mon’n met a latansyon DA osi. Mon fer en pti letour dan enn de
landrwa, mon mont anler Mount Simpson, en boug in ganny mete, ti
dan 10er bomaten in ganny mete depi 8er bomaten dan en leo Mount Simpson dan en semen segonder ek
en bout balye zig, i pe lager avek lalyann anvaisant ki’n antre dan
semen, i pe lager avek pat de poul, i pe lager avek salte ek en bout balye zig, come off it.
Avan nou donn kontra sa
kontrakter nou pa regard son mwayen, nou pa regard son kapasite. Me tandis i annan dimoun
ki mon konnen dan mon distrik Bel Ombre i annan pick up, i annan
masin koup zerb, i annan chain saw you name it in apply, in met tender i pan gannyen, me sa dimoun ki napa
okenn mwayen me zis en bout balye zig i gannyen. Come on larzan piblik
ki nou pe zwe avek oke.
Mr Deputy Speaker zot problenm lo zot kote zot konnen poudir keksoz pa pe mars byen me
zot problenm se ler zot in ariv la anndan zot pa kapab dir, zot pa kapab koze. I annan plizyer ki mon
koz avek lot kote la toultan i dir mwan wi nou konnen sa problenm.
Mon a donn en senp legzanp; ler Onorab Ferrari ti anmenn sa mosyon drog dan Lasanble, konbyen
zot lot kote ti koz lo sa mosyon drog? Ler mon ti sorti mon ti zwenn
enn antre zot mon ti dir be mwan mon’n aret tel landrwa mon ti
ekspekte ki ou ou ti pou pran la, i dir mwan wi mon ti anvi koze be mon ti ganny dir pa koze, mon pa
ganny drwa koze lo la. La la fason ki zot marse, zot pa pe reprezant zot pep, zot pep in elekte zot la, zot pa
pe reprezant zot pep. Me nou lo nou kote i mars lotreman, lo nou kote
parey Onorab Carpin in dir bomaten, lo nou kote lo en mosyon nou kapab annan ki vot kont, i
annan ki kapab vot an faver, i annan ki kapab abstain, se la
demokrasi lo nou kote. Me zot zot pa kapab zot. Onorab De Commarmond in deza koz lo en mosyon in dir i pou
vot non, ler in arive i sorti i walk out oubyen.. come on.
(Interruption)
MR DEPUTY SPEAKER Order, order.
HON PREA
..Mr Deputy Speaker problenm, nou pa pe fer dibyen sa Lasanble, zot
toultan zot in rod en Lasanble serye, Nou pa pe fer dibyen sa Lasanble, nou pa pe fer dibyen nou distrik ek
nou pei pou li mars a’n avan. 33an opouvwar le 5 Zen zis mazinen si
keksoz ti mars otreman ki zistans nou pti Sesel ti pou ete. Ozordi i annan manm lot kote ki’n menm
deklare dan sa Lasanble i per pou mars an piblik. Akoz? Ou per pou ou mars an piblik akoz ou pa pe
defann sa pep dan sa Lasanble. Mwan mon al dan mon distrik
nenport ler mon pa per, akoz mon
52
pare pou mwan koz pour sa pep, mon pare pour mwan dir keksoz i
mal. Sa nou problenm, e la kot nou dir zot in dekonekte, annou get sa
pep.
Ler mwan mon anmenn en
kestyon en mosyon dan sa Lasanble mon pa anmenn pour mwan, mon pa anmenn pour dimoun ki’n vot
pou mwan, mon anmenn pour tou dimoun mon distrik, mon anmenn
pour tou dimoun, menm si fodre i tous Sesel antye. Toultan parey mon dir, parey i annan detrwa zot in
frisonnen ler mon ti demann pou aranz semen Bougainville, pou al
Anse Forban, mon ti fer li akoz sa MNA pa ti pe demande, pa ti pe fer li. Mon en manm Lasanble Nasyonal
mwan, mon kapab koz en keksoz ki annan pou fer avek Sesel.
Mr Speaker mon a pran en lot legzanp. Sitiasyon ki manyer pe
arive dan sa pei, sitiasyon ki devan nou ozordi nou tou nou konnen, nou’n tann mon krwar Onorab
Mondon bomaten li osi ki’n met son bann problenm kot li osi i pa ganny konsilte and so on and so on. La
mon lans en challenge pour Onorab De Commarmond, byento parey
mon ti dir dan repons leta lanasyon, byento problenm pou sorti La Misere
pou vin Cascade. I en proze sa.
(Interruption) MR DEPUTY SPEAKER
Onorab Prea address the motion. HON NICHOLAS PREA
Mon pe vin lo la. I en proze mon pa konnen si nou pou apel li corporate
social responsibility si kwa, me selman i pe vin Cascade e koman en
koleg Lasanble eski i ti okouran ki sa proze pe vin dan son distrik, e
menm apre ki nou’n koz lo la, nou’n diskit lo la, nou’n debat lo la dan repons leta lanasyon, i annan
dimoun Cascade ki’n call mwan ki dir ek mwan zot pa ankor vin etablir
zot me i enteresan pou vwar ki pe pase dan sa bout sed laba obor. Mon asire ki Onorab De
Commarmond i okouran akoz i annan en dimoun ki’n call mwan, i
dir mwan in call son Onorab pou fer li konnen ki pe arive laba, tandis ki
proze pe vini. Vwala i bann problenm ki nou nou pe sey ede pour nou kapab fer nou pei marse,
nou pe sey ede ki demen nou a kapab ganny developers ek
businessmen pou vini pou rantre. Nou pa pou bezwen al trangle zot, zot pou rantre volonterman akoz
sistenm, sa striktir ki pou la i pou conducive pour sa developer, pour
sa businessmen dir; ‘be wow mwan osi tou mon kapab rantre, adopte en
proze, dir be vwala tel biznes in pran par dan sa proze. Nou pa bezwen anmenn en mosyon pou trangle me
se nou atraver nou bann travay, atraver sanz fason fer gouvernman ki pou anmenn en klima ki pou
conducive pour bann keksoz koumsa. Nou pa pou bezwen ale tap
laport dir be ou konnen nou pe al fer bus shelter zis sa dimoun
limenm li pou vwar be i neseser, mon vwar dimoun ler mon pase la i anba lapli, i anba soley why not mwan mon fer en kontribisyon e why not mwan menm mwan mon
ale mon apros en lot businessmen annou nou de adopte sa proze.
53
Vwala en pti pe ki manyer nou
bezwen fer, se nou ki la dan sa Lasanble se nou ki’n ganny sa
responsabilite pour nou kapab sanz sa bann keksoz. Si nou gouvernman pe fer mal, nou bezwen dir li be
fason ki ou pe fer i mal. Mwan mon dan distrik toulezour mwan, mwan mon pe an koneksyon avek dimoun
mon pe vwar kote pe al mal. Sanze so that the district i kapab bouz
devan e nou pei i kapab bouz devan.
Mr Deputy Speker vwala mon
kontribisyon ki mon anvi fer vizavi sa mosyon. Mersi.
HON CHARLES DE COMMARMOND
Mr Deputy Speaker mersi bokou. Mon pa konnen si Onorab
Derjacques i sou laba, si in bwar be dir li…
(Interruption)
MR DEPUTY SPEAKER Proceed Onorab De Commarmond.
HON DE COMMARMOND ..Ekoute, akoz Msye Deputy
Speaker akoz mwan letan bann Onorab in koze lot kote, nou’n ekoute e anmenmtan mon ti a
kontan zot osi atantif pour zot konpran ki sa bann keksoz ki pa korek, mon pa oule dir gonaz la ki
zot in dir e ki anmenmtan mon santi ki zot pa’n koz ditou lo mosyon ki
devan nou. Yes mon pou koze. Mr Deputy Speaker mosyon ki
devan nou i koz lo kreasyon en development fund, selman avan mon
vin lo la, mon ti a zis kontan met rikord straight lo enn de pwen ki’n
ganny fer resorti diran lentervansyon serten Onorab sirtou
dan lopozisyon. Par egzanp letan Onorab Prea i fer resorti swivi lo sa ki pe arive Cascade mon oule dir li
en kekso. Wi i annan zis en dimoun ki’n telefonn mwan depi ler bann
keksoz in sorti La Misere pou vin Cascade e sa dimoun ki limenm li ki ou’n dir mwan in koz avek ou se
Antoine Lafortune e bann pwen ki in met devan mwan mon’n pran konsiderasyon akoz Cascade depi
day 1 nou pe swiv tou sa ki pe arive depros parey mon ti eksplike dan
Lasanble dan diskour lo leta lanasyon letan mon ti fer mon entervansyon. Sa en pwen pou
eksplik ou e anmenmtan lezot i ava konnen ki pe pase.
Me Mr Deputy Speaker bann pwen ki’n met devan nou la, depi
Onorab Georges lot, lot ki’n koze pe koz lo kontrakter ki’n mal travay, lo
district council, sepa district action team ki pa marse. Be sa bann zafer pa ni mosyon ki pe demann sa, si
kontrakter i mal travay be sa byensir - si DA zot dir i annan DA
ki’n pran ki’n tay avek e si i annan sa bann keksoz, be nou bezwen deal avek sa, sa nou pa tolere sa, nou tou nou konnen. Be mosyon pa pe koz lo la. Si zot oule anmenn en
mosyon lo sa, anmennen nou a diskite. Napa personn ki per pou diskit sa bann issues. Anmenmtan
selman ki zot pe diskit sa, be gete osi akoz dan en parti politik osi
letan i annan larzan ki disparet sa osi fodre aksyon i ganny pran dan sa parti politik.
54
Mr Deputy Speaker an pe koz
lo dimoun ki per pou marse an piblik, be nou la nou kote personn
napa body guard la. Be lekel ki per pou mars an piblik. Konmsi en bann keksoz ki pou mwan i pa devret pe
vin met devan sa Lasanble a sa moman isi.
Msye Deputy Speaker lezot
issue ki nou kapab koz lo la la se -
Oke ou letan ou fini dir mwan. Mosyon ki devan nou, Mr Deputy
Speaker i koz lo detrwa keksoz. Enn si nou pou get dan lepase bann keksoz ki’n ganny avanse dan nou
Lasanble isi, nou’n koz lo lotonomi distrik, lo desantralizasyon, e si ou kalkile mwan en dimoun, en manm
Onorab dan sa Lasanble ki mon’n sanpyon sa keksoz mwan. Napa en
moman donnen ki mon’n ganny sans pou koze ki mon pa’n koz lo la, desantralizasyon distrik, pouvwar
dan distrik, e lotonomi distrik. Pe tande la, pe tande si ou vwar
mosyon in ganny anmennen byento ou a konn plis ki sa.
E se sa rezon Msye Deputy Speaker ki mwan mon swazir pour sa zafer DCC ki zot in mansyonnen,
be mon pa ale DCC, mon pa ale mwan akoz mon pa believe ladan.
Wi i en waste of time pou mwan, mon pa ale. Now mwan mon pe dir
akoz mon oule vwar plis sanzman e sanzman korek dan bann distrik e mon repete la mwan.
Now lo sa pwen annou note ki
Onorab Henrie, Onorab Prea in deza dan sa Lasanble koz lo kreasyon en tel kalite fon ki nou pe mansyonnen
la. Pa petet direkteman parey in ganny mete me dan sa lespri. Pou
mwan i fer mon lapenn letan mon vwar ki ozordi zot prop lide ki petet
la nou pe dir annou sey konsevwar li, wi i form par en lide ki zot in anmennen be napa nanryen mal ek
sa. Be la i montre zot nepli krwar dan zot prop lekor. Ou konpran, se ki nou pe dir si alor ou annan en
kontribisyon e ou vwar sa keksoz i bon e i bon pou Sesel be annou fer
li, annou dir wi nou a vot pour sa keksoz, pour sa mosyon, be zot non. Onorab Jane Carpin i dir, ‘i korek
selman avan mon bezwen espere gete ki pou dir mwan pou vote’, yes. Me Mr Deputy Speaker sir, ki manyer dan sa pei ek en Lasanble nou kapab kontinyen koumsa, oule
espere ki ou sef pou dir ou pou ou vote.
Mr Deputy se sa ki fer mwan
dir lepep Seselwa i bezwen swiv e
ekoute pou dir ki sa ki SNP pe demande pour Sesel pa bon. Pirat pa bon. Si nou nou ti ekout zot de
semenn pase ozordi pirat nou pa ti pou kapab tyanbo.
MR DEPUTY SPEAKER Address the motion. MR DE COMMARMOND ..Mr Deputy Speaker les mwan vin
lo sa fon ki nou pe koze la. Ozordi dan lemonn antye Mr Deputy
Speaker bann lorganizasyon enternasyonal e bann lenstitisyon parey bann sosyete siviL e tou sa, pe
demande, i annan en kantite larzan deor si oule dir, anba UNDP, anba
lezot fon enternasyonal ki zot pe demande pou ariv kot kominote. Nou oule ki bann kominote i
55
benefisye avek serten larzan ki annan. Anmenmtan nou vwar
poudir i annan plizyer biznes dan distrik, dan en rezyon ki anvi
kontribye towards en kominote. Me i annan ki swazir pou fer li atraver en proze spesifik, i annan dot ki pa
oule fer li koumsa, i oule ki i met en kontribisyon dan en fon, nou pa pe
dir nou pe fors dimoun pou fer, fors biznes pou pey taks, pou al pran larzan ek zot tou le mwan pou met
dan dan sa fon, pa sa ki nou pe dir, be letan swa koman en distrik, en dimoun in apros ou, ouswa koman
en manm Onorab, en DA nou osi nou bezwen aprose pou benefis nou
kominote. Letan alors sa i ganny fer, i bezwen annan en landrwa ki sa larzan i ganny zere e non pa parey
Onorab Georges i dir e i pran apre ou pa konnen kote i ete. Be i bezwen
al dan en fon e sa fon i bezwen ganny properly managed. Aktyelman ki nou pe koze dan okenn distrik lo
Sesel napa en tel fon apard ki Praslin ek La Digue. Isi lo Mahe nou
napa sa e se sa ki nou pe demande ki en tel fon i ganny fer pourki, enn i permet devlopman ariv pli byen kot
bann dimoun. Sa kestyon bidze gouvernman
lokal ki al dan distrik la pour bann proze sa en lot zafer sa, pa sa ki nou
pe koze. E prezan nou manm Lasanble sa en keksoz ki pe ganny kree ki nou nou annan en rol pou
zwe pa kapab konmsi parey zot pe dir laba manm Lasanble i out of that. Non manm Lasanble kontrer i devret spearhead sa bann keksoz, ki
ou dan lopozisyon, ki ou dan parti opouvwar ou devret pe spearhead sa e non pa refiz tou keksoz dir non
parey zot pe fer, ou konpran. Alors se sa ki nou pe dir annou siport sa
tel lide.
Anplis Msye Deputy Speaker sa mosyon i pa fors gouvernman pou fer nanryen, mosyon pa binding li oke, me selman nou pe vwar lide i korek nou pe dir annou avans sa
lide pourki nou ava annan dan bann diferan distrik sa fon ki nou pe koze e byensir sa fon nou pa pou kapab
donn manm Lasanble limenm ouswa DA tousel pou manage sa, i
enposib. Sa fon letan i a ganny kree i bezwen annan en komite spesyal spesifik pou fer marse sa fon, sa
komite i pa ni kapab DCC, ni lot sepa ki kalite komite, i bezwen en komite dimoun dan distrik ki kapab,
dimoun ki konpetan pou manage en tel fund. Se sa ki nou pe dir. En
keksoz ki anmenmtan i ava annan la transparans e rol sa MNA dan sa
distrik, ki swa i en MNA SPPF/Parti Lepep oubyen i SNP rol sa MNA i bezwen zwe son rol oversight lo la, li
i bezwen follow up gete si vre fon pe mars byen, si vreman sa ki pe
anmase larzan i pe al towards proze dan son distrik. Pou mwan i osi
senp ki sa. Mon pa konnen akfer nou pe dir en bann keksoz ki pa ni oule fer sans lo sa issue.
So alors mon krwar ki la
transparans i bezwen annan e sa letan nou’n kree en fon parey e ki ganny manage properly, devan lizye
enternasyonal Msye Deputy Speaker sapo pou leve. I pou bon pou
lavansman nou demokrasi. Nou pou vwar osi ki bann businessmen bann lezot donater, bann envestiser, bann
ki oule vin fer keksoz isi dan Sesel i
56
oule kontribye i vwar poudir sa i pa ni al dan en parti politik
spesifikman me i al dan en fon, en kominote enkli, kominote ki anvi
avans devan, en kominote ki annan sa bezwen.
Mon donn enn de bann legzanp, ou pran ou Cascade par egzanp, Providence Industrial Estate
(PIE) i tonm dan distrik Cascade li, letan ou get li zeografikman i tonm
dan distrik Cascade, selman Cascade napa nanryen pou fer laba li. Wi, i enkli son dump site byensir.
Napa nanryen pou fer, nou nou pa administre sa bann zafer. Son
ladministrasyon i tonm diferan avek ladministrasyon distrik Cascade li, selman lefe bann biznes laba tel ki
zisteman kot dump site, STAR ensidswit i afekte nou dimoun
Cascade, teribleman afekte Msye Deputy Speaker. Parfwa, vreman dezagreab loder ki i anvoye la. Be
aktyelman STAR oubyen kot dump site son ladministrasyon laba ni en
sou pa kontribye pour distrik Cascade, nanryen, ou konpran?
Letan i annan en tel fon, i ava annan en serten lobligasyon kelkonk, en presyon kelkonk i
ganny mete, pourki an retour pour sa afekte ki zot pe afekte distrik e
popilasyon zot annan en kontribisyon ki zot donnen e ki prezan sa komite i ava kapab fer
marse en proze ki kominote i ava benefisye lo lot kote.
So sa i en legzanp ki mon a pe donnen, nou kapab sit plizyer
legzanp e alor vwala ki manyer mwan Mr Deputy Speaker mon vwar sa issue sa fon ki prezanter mosyon,
Onorab Joseph Francois ki pe avans devan.
Ou pa kapab vwar dan en
distrik parey la Pointe Larue kot bann gro gro businessmen ki de milyon, de milyon pe fer pou donn
zis en pti bus shelter, i bezwen annan en pli gro bout sa gato pour
lepep. Mwan mon vwar li dan sa fason. So i annan fason ki nou
kapab alor - petet sa dimoun i pa oule donn direkteman, i pa oule fer proze spesifik, petet alor letan i
annan en tel fon e ki ganny administre par en komite serye, en komite kot i annan depi petet son
DA, son MNA me lezot dimoun serye dan distrik e konpetan i a kapab
alor, mon krwar convince e anmenn lezot donater pou partisip ladan pou kapab fer ki distrik apard sa ki
gouvernman i deliver i donnen pou kapab avans distrik pli devan i
annan osi sa bann kontribisyon ki ava kapab ganny mete. Sa i vin anplis ki sa zafer social responsibility ki zot pe koze pli boner. I vin an plis ki sa, mwan mon
vwar li anplis ki sa. I pa kestyon alor ou pe demann pti biznes pou
pey plis taks sepa kwa. Be si alor i annan en pti
biznes dan distrik ki li volonterman i anvi kontribye sepa en mil roupi dan sa fon, welcome ou pa pe degorz
personn, pa pe fors personn. Pa sa, mosyon pa pe dir pou forse la,
mosyon pa pe dir - Onorab Ferrari ou pa pe swiv byen e mon konpran akoz. Mon pa pou vwar drol si ou pa
vwar sa bann keksoz depre e dan en fason byen. Pou mwan mon vwar Mr
Deputy Speaker ki sa i en way
57
forward pou distrik, pour nou kapab fer ki nou kominote i al pli devan
dan en fason byen, en fason organize e transparan. Alor mon
vwar poudir bann dimoun ki ava kontribye ladan enternasyonal, nasyonal e tou sa i ava ganny
welcome, i ava en nouvo lide pou zot, i ava en nouvo loportinite pour
zot kapab fer en tel kontribisyon. Mr Deputy Speaker avan mon
fini mon oule zis fer resorti en keksoz ki ou lofis, lofis Speaker
Lasanble i devret eksplik lopozisyon akoz e kote sa mil roupi ki’n tire lo zot larzan in ale akoz sa ti ganny
demande par zot kote, i devret eksplik zot akoz zot pa’n konpran akoz sa zafer in arive.
Mr Deputy Speaker mon
krwar ki sa mosyonm ki devan nou i en mosyon ki bon, e ki nou devret pe vot pour sa mosyon akoz i form
par en lavansman, en fason pou nou al pli devan pour nou kominote, en
fason ki nou kominote i a ganny plis empowerment osi e keksoz i ava ganny desantralize e non pa mars
parey konmela i fer akoz ennler letan ou apros serten devloper pou
kontribye i dir ou be lontan in fini kontribye li, be ou pa vwar, kot in ale? Mr Deputy Speaker mersi
bokou. HON COLIN DYER
Kekfwa enpe plis ki 10 minit.
MR DEPUTY SPEAKER Proceed.
HON COLIN DYER Mersi bokou. Mr Deputy mwan osi i
mon devwar pou reazir lo sa mosyon
devan nou prezante par Onorab Francois. Mr Deputy mon’n ekout
Onorab De Commarmond atantivman e petet se son
lentansyon pou sey konfiz nou enpe kekfwa 2 oubyen 3 speaker ki reste kot nou ouyben se limenm ki dan en
pti konfizyon. So sa se li ki konnen pa mwan ki konnen e mon panse
ozordi i pa ava annan sans koze pou dir nou sa.
Mr Deputy en fon development fund dan distrik; mon premye
kestyon lo la se zot in mansyonn development fund Praslin avek La
Digue. Baie Ste Anne Praslin, Grand Anse Praslin koman 2 distrik e La Digue, Inner Islands limenm
koman en distrik ki pou arive? Pou annan en lot development fund pou
zot? Ki sa development fund Praslin avek La Digue pe fer e ki pou arive
avek sa lot development fund ki pou ganny etablir si vreman zanmen zot fer pou Baie Ste Anne, Grand Anse e
La Digue? Onorab prezantater petet i ava eklersi nou enpe lo sa size.
Mr Deputy kot i konsern
larzan dan distrik, mwan mon krwar
sa mosyon i en mosyon byen kalkile par SPPF. Nou konnen poudir Minis
Finans in dir ek nou poudir Sesel si pa ti’n antre dan progranm reform ekonomik Sesel ti pou 4 larou anler
e nou tou nou konnen ki’n run bann eleksyon depi komansman retour
miltiparti Sesel pou dir dan bann biro administrasyon distrik larzan in antre par kartron, par sak, in sorti
par gro lanvlop, biro in reste ouver ziska 10er diswar dan distrik. E Beau Vallon menm mwan mon’n call kot bann departman konsernen pou
58
fer li fermen 9er diswar akoz tim kanpanny SPPF pa ti devret annan
nanryen pou fer dan biro administrasyon distrik Mr Speaker.
E tousala ki’n arive Sesel e ki ankor pe arive, ki manyer zot sa kote latab zot kapab enspir nou konfyans pou
nou siport en tel mosyon ki konsern larzan pou en development fund e
zot pa pe donn nou okenn leksplikasyon okenn striktir ki manyer sa fund pou ganny zere
administre e ki manyer son proze accountability pou ete e mon
demann Onorab prezantater pour li donn nou detay dan son summing up e enspir konfyans avek nou pou dir vreman sa parti ki’n sanz son non 3 fwa i ankor serye ozordi.
Mr Deputy Sesel ozordi nou
vwar bann direct foreign investment ki pe antre, se pa vreman bann konpannyen e bann envestiser
serye, i prensipalman bann ki pe vin rod tir gro gro kopo Sesel e lo ledo
Seselwa, e sa nou tou nou’n vwar e nou tou nou kapab aksepte sa. Bann businessmen serye pa vini
Sesel akoz tou sa bann ki pe rantre la zot pe rode ki zot pou gannyen, ki
zot pou tire, ki faver, e ki zot pou al avek. Se sa ki’n anmenn danze pour nou pei, pou Sesel e pou lavenir e
prosperite Seselwa. Nou vwar dan tou sa bann
proze ki’n arive, swa en lanmar enportan i ganny attempt pou
konble konpletman, lanvironnman i ganny detri e menase, nou semen i ganny detri e menase. Mr Deputy
resaman avek nou, ki’n arive, en boug ki sorti danen pei kot napa
enn menm larivyer ki koule, ler i
antre dan en pei kot delo i a’n abondans, i ti a fer tou son zefor si i
ti serye pou protez tou sa delo ki i pa trouve kot li olye vini detri sa
sours delo pou ziska menm 14an i pa pou ankor aret pirifye pou konsomasyon imen. I afekte Sesel
annantye, pa zis La Misere ek Cascade me Sesel annantye.
Mr Deputy ankor ler nou pe koz lo fon, annou vwar bann fon ki’n
ganny etablir Sesel, ki manyer in marse? Ansyen Prezidan La Repiblik France Albert Rene ler i ti ariv son
laz pansyon i ti dir poudir ek son larzan sekirite sosyal i pe etablir en
fon, i demann tou bann dimoun ki annan larzan pou met zot larzan dan sa fon e i pa’n zanmen dir lekel
ki pou administre sa fon. Mon konpran se li e en defen Msye Tai-Tai ki’n met larzan dan sa fon e i
nepli vivan ozordi Msye Tai-Tai, i nepli kapab met larzan dan sa fon.
Kestyon eski Msye France Albert Rene i ankor pe met larzan dan sa fon? Ki pe arive ek sa fon, lekel ki
pe administre sa fon, ki zot in fer ek larzan sa fon, e ki zot annan lentansyon fer avek larzan sa fon si i
annan? Tousala Seselwa i bezwen konnen avan nou nou donn nou
aprouvasyon pou en tel mosyon. Mr Deputy, mon bann koleg,
mwan koman en manm elekte sirman mon bezwen koz lo la e
menm si Onorab De Commarmond in fer attempt pour nou pa koz lo la ankor. Nou annan DCC dan distrik,
nou annan action team ki sipoze regard bann devlopman bann pti
proze, konsey distrik, lekel ki priyorite, lekel ki devret ganny fer la, e lekel ki devret ganny fer apre.
59
Premye meeting DCC ki mon ti ganny envite Beau vallon DA ti fer
kler dan sa meeting poudir Onorab Dyer ki prezan ozordi la li i pa
ansarz distrik li, i napa nanryen pou fer dan distrik, li i travay dan Lasanble Nasyonal, si zot dan
distrik zot annan en konsern vizavi Lasanble Nasyonal li i a deal ek sa
pour zot, dan distrik mwan ki deal avek koman DA. I ti en mesaz kler
poudir mwan mon napa nanryen pou fer dan distrik e zot pa enterese ek mwan, koman manm elekte pour
sa distrik. E i ti enform nou dan sa menm meeting, waste of time really waste of time, parey Onorab De Commarmmond in dir nou.
Mr Deputy e osi i ti dir nou poudir pou annan en lot group ki
pou apel en action team, li i pou enplimant bann desizyon ki DCC i fer e mwan deswit mon ti obzekte,
mon ti dir poudir si i annan en action team, mwan koman manm
elekte mon bezwen lo sa action team e mwan mon bezwen vwar, ed
distrik, ed li DA pou akonplir bann misyon ki DCC i donn li. Sak meeting mon ti ensiste e sak meeting
mon ti ensiste. Zot ti dir mwan, non mwan mon napa plas lo action team, mon a zis vin la lo DCC, met mon kontribisyon si mon annan, menm si zot oule zot a pran, si zot pa oule
zot pa a pran e action team pa konsern mwan. E en zour, en bo
zour mon ti zwenn en dimoun responsab dan distrik ki sipoze lo action team, mon ti demann li ki pe
pase lo action team, ki zot fer lo action team, ki bann proze zot pe
enplimante, ki bann desizyon zot in pran? E sa msye ti dir ek mwan,
Dyer i en waste of time, larzan piblik pa pe kapab ganny servi parey
fodre.
Mr Deputy mwan mon dir apre 17an anba ladministrasyon SPPF/Lepep, apre 17an ki nou’n
vwar zot vre lentansyon politik a sak fwa, ki manyer zot kapab ganny nou
trust ozordi pou siport en tel mosyon kan nou tou nou konnen poudir IMF i Sesel, Sesel in pran en reform
ekonomik, fon piblik, bis sekirite sosyal pa pou stasyonnen dan
distrik ankor pou donn larzan, dan biro Minis pa pou monte, desann – monte, sorti desann ek lanvlop, PUC
pa pou servi son lenfliyans, SIDEC in faid e liquidate akoz sanmenm
parske son larzan ti ganny marse par bal lo ledo dan letan eleksyon.
Mr Deputy zot pa pou kapab pran larzan lepep dan sa progranm reform ekonomik. E i pa par azar ki
IMF in sanz son sef misyon isi. In met en nouvo ki pa la depi lontan
pou vey byen ki pe arive. Alor kot zot pou ganny larzan pou fer kanpanny eleksyon? Bann donater
ler i pou donnen eki i pou donnen, en fon dan distrik ki napa fon, Mr
Deputy. Nou tande poudir lot bann donater pe donn 5 milyon sak distrik SPPF pou fer campaign. Kote
pou ale? Lekel ki pou administre Mr Deputy? Nou nou pa pou met nou
lanmen dan sak kot i annan lanm razwar, nou nou pa pou met nou lanmen dan sak kot pou sali nou
konsyans, nou nou pa pou met lanmen dan sak ki pou fer nou perdi nou nanm. Mr Deputy nou nou pou
toultan lager, nou pou toultan reprezant lepep a sak fwa ki lepep i
donn nou en manda pour nou lager,
60
pou nou lite pa par ni bonm, ni dife ni mayos me par nou lavwa ki nou
reprezante dan sa Lasanble pour nou rod zot drwa, rod zot laliberte e
pou anmenn prosperite pour sa nasyon.
Mr Deputy bann devloper ki antre dan nou pei parey mon’n dir se pa bann dimoun ozordi ki anvi
vwar progre Sesel, si ou permet mwan servi sa term se bann suckers
ki pe vin suck larises nou pei pou al avek se zot. E sa parol ki mon’n dir
la se envestiser ki’n deza vin Sesel e fer bann aplikasyon ler in vwar bann levennman ki pe pase e sete sa
son parol ki i ti dir mwan. Bann boug serye napa plas pou envestir Sesel, e se sa kalite dimoun ki
ganny priyorite lo devlopman dan Sesel.
Mr Speaker ler ou nonm bann
biznes, i annan tou sort biznes, tou
sord groser biznes Sesel e Onorab ler in prezant son mosyon in menm
dir nou, endik nou poudir sa i kapab vin en form taks rezyonnal ki biznes pou peye. Dir nou byen zot
lentansyon si zot anvi entrodwir en nouvo taks e en taks distrik, Seselwa a konnen poudir i pou
bezwen pey en taks pour li operate en biznes dan distrik kot i pe
operate. Si en dimoun ki pe fer en pti home industry li osi i pou bezwen
pey en taks dan sa distrik kot i pou operate. Tousala i bezwen ganny fer
kler e Onorab Mondon in dir ek nou li poudir si en proze koumsa i ganny enplimante i bezwen annan en lalwa
ki pou diriz li ki pou accountable. E nou lo sa kote latab parey Onorab
Ferrari in toultan dir, i Thomas fodre
i vwar pou li krwar e fodre nou vwar en lalwa ki vreman morde, ki
vreman fer sans pour nou kapab aprouv en tel mosyon parey sa enn
ki devan nou la. Nou nou dir ankor ennfwa, nou nanm nou pa konpromi dan sak lanm razwar nou pa met
nou lanmen e nou nou pou reste nou prop pou lager pou prosperite Sesel. Mersi.
MR DEPUTY SPEAKER
Nou ava adjourn, nou ava tournen dan 30 minit.
(Break)
MR DEPUTY SPEAKER
Nou kontinnyen avek deba lo
mosyon, Onorab Ramkalawan.
HON WAVEL RAMKALAWAN
Bonn apremidi Mr Deputy Speaker,
mersi.
Mr Deputy mon krwar ki tou
sa ki’n ganny dir dan sa Lasanble
ziska aprezan, lo tou le de kote mon
krwar i tre healthy, i healthy ki
nou’n kapab anmenn en deba kot
diferan dimoun in donn son diferan
pwennvi e kot atraver sa nou’n osi
kapab menm dan en fason endirekt
lo tou le de kote fer resorti serten
bann points of weakness ki egziste
ozordi. E mon krwar ki at the end of
the day letan mwan mon pe fer
refleksyon, mon krwar ki tou le de
kote i anvi menm keksoz me
anmenmtan tou le de kote pe
eksprim menm lafreyer me mon
krwar kot diferans i vini, se ki lo en
61
kote, lo kote mazoriter zot pe dir
keksoz pou amelyore, keksoz pou
vin meyer. Tandis ki lo nou kote
nou nou pe dir nou ti a kontan vwar
keksoz amelyore, fer keksoz kler
avan ki en tel keksoz i kapab arrive.
Me anmenmtan osi mon
krwar ki en keksoz ki kler se ki lo
nou kote kontrerman avek lo zot
kote, nou nou kote nou pe dir at this
point in time kekfwa i annan en gro
problenm akoz bann biznes pe pas
dan difikilte, pou ou al enpoz en
nouvo keksoz parey oter mosyon
limenm li i ti fer resorti
okomansman dan son
lentrodiksyon, sepa si pou demann
zot en larzan o komansman mwan,
en poursantaz whatever, nou nou
pe dir eski sa i posib at this time in
point.
Mon krwar ki sa konsern ki
nou eksprimen i pa en kestyon nou
pe eksprim sa konsern zis pou nou
koz kont sa mosyon e mon krwar ki
Onorab Francois i ase entelizan pou
mwan servi sa mo avek tou respe,
pou li konpran dan ki konteks sa in
ganny servi. E Mr Deputy Speaker
mon anvi komans avek 2 statement
ki’n sorti lo zot kote.
Onorab Mondon in fer sorti,
Onorab Mondon pa oubliye ki i
Chairman Public Finance Accounts
Committee, i Chairman komite ki
mon ava dekrir koman pli enportan
dan nou Lasanble parski zisteman li
i Chairman sa komite ki regard
finans gouvernman. E an mezir ki i
ti pe koze, menm si i annan serten
keksoz ki mon ava al lo la me enn
bann keksoz ki i ti dir se ki bann
distrik pa pare. Pa mwan ki’n dir
sa, Onorab Mondon Chairman Public
Finance Accounts Committee, ki en
manm lo zot kote parti, manm zot
parti. I ti dir distrik pa ankor pare,
napa legal framework e i ti menm al
pli lwen pou dir napa konsiltasyon
avek bann rezidan. Pou mwan Mr
Deputy letan en manm ki okip en
pozisyon sitan enportan i fer sorti sa
bann pwen, mon pran en tel
obzervasyon koman serye. E plitar
Onorab De Commarmond li in
aktyelman dir avek nou ki poudir
DCC i en waste of time e se pou sa
rezon ki li i pa asiste meeting DCC.
Li in dir avek nou i en waste
of time, i pa asiste. Mwan mon pa
asiste akoz mon pa ankor ganny
envite e petet se la kot mon ava dir
avek Onorab Vel letan i pe dir lo nou
kote enn i dir i pa ganny envite, lot i
dir i pe kite, e Onorab Vel i dir sa i
montre ki nou’n dekonekte. Non, i
pa depann lo nou sa, sa i vedir ki sa
minister limenm li antre li i annan
kek dekoneksyon parske serten in
ganny envite, lot pa ganny envite, lot
ankor i pas en lot ka e Onorab De
Commarmond li in fini vwar poudir
sa minister limenm li i dekonete, e
Onorab De Commarmond i dir it’s a
waste of time alor li i plito reste se li
62
oubyen fer lezot keksoz olye al asiste
sa bann meeting.
So, Mr Deputy enn bann
keksoz ki ti ganny fer kler letan both
Onorab Prea epi plitar Onorab
Henrie, letan sa 2 Onorab dan vye
Lasanble ti koz zisteman dan
direksyon, dan menm direksyon ki
sa mosyon i ale zot ti osi fer kler lo
ki kalite mekanizm ki bezwen ganny
etablir e se lo sa kalite mekanizm ki
nou’n koz lo la parski zisteman nou
tou nou konnen kimanyer Sesel i
ete. Lo sa zil ki konekte avek sa zil
ki nou nou lo la la Perseverance,
nou tou nou’n konn zafer larzan
lakaz Perseverance. R4.5 milyon,
apre in sanze in vin R2.5, i annan
en problenm larzan. Nou konnen ki
poudir i annan bann lezot landrwa
ankor ki ankor annan bann
problenm larzan. Alor lo nou kote
apard nou konsern lo sa size at this
point in time si ou pou al met en lot
demann, pou al enpoz en lot
demann lo bann biznes, lo bann
investors nou nou a pe osi dir fodre
keksoz i vin kler.
Me ziska aprezan,
malerezman Onorab De
Commarmond in sey dir serten
keksoz lo kimanyer sa i kapab ete
me Onorab Francois li i pa’n
mansyonn nou nanryen lo ki kalite
striktir ki i pe mazinen e mon pe
mazinen ki dan son summing up i
ava sey fer sa.
Me anmenmtan osi annou
mazinen ki pou dir i annan lezot
keksoz ki nou bezwen rezourd e se
la kot petet Onorab De
Commarmond i pa’n vreman sezi
akoz sa deba in al dan serten
direksyon. I pou bezwen si nou pe
koz lo nivo distrik, e sa i en keksoz
ki nou lo sa kote isi, mwan mon pa
konnen konbyen fwa mon’n koz lo
la, konbyen fwa bann lezot manm in
koz lo la, konbyen fwa nou tou
nou’n koz lo la, in ler once and for
all pou ki tou manm Lasanble i
ganny trete menm parey. E lo sa
pwen Mr Deputy mon pou dir nou
gannyen sipor Onorab De
Commarmond, petet Onorab De
Commarmond lot kote i sel manm ki
tanzantan i dir letan ou’n ganny
elekte dan ou distrik ou’n ganny
elekte, tanpi konnen ki ou
reprezante, ou devret kapab ganny
menm fasilite, bann menm
loportinite ki tou lezot. Mr Deputy
Speaker at this point in time sa i
ankor en diferans, i ankor en
diferans e i ankor en lalit dan
limenm. Paregzanp Mr Deputy letan
nou regard ozordi dan bann distrik,
mon ava dir avek ou Mr Deputy, en
manm SPPF ki’n perdi eleksyon
dernyen fwa i pli powerful ki sa
manm SNP ki’n ganny elekte. Mon
a donn ou en senp legzanp.
Lo People detrwa semenn pase
ti montre kimanyer serten fanmiy pe
remersye Msye Fideria pou zot flat
ki zot in gannyen Les Mamelles, e sa
63
dimoun ti dir ki Msye Fideria ki’n fer
bann demars ensidswit e nou tou
nou konnen ki poudir efektivman
letan ti annan bann flats, bann
lakaz ki ti pe al donnen laba lalis
bann dimoun ki ti pou ganny lakaz
ti avek Msye Fideria e menm parey
avek Mont Fleuri sete lalis ti avek
Msye Andrew Padayachy ki Onorab
Ferrari ti bate dan eleksyon, zot sezi
ki mon pe dir.
In ler pou nou annan en
keksoz ki kler, pou nou definir ki rol
sa MNA e tanzantan mon dir dan
Lasanble e letan mon dir sa, mon
rapel dan vye Lasanble en nouvo
Onorab, Onorab Vel efektivman,
letan mon ti dir sa i ti dir be mwan
mon konnen ki mon rol… pa
konnen ki rol, napa en manm
Lasanble sorry to say, napa en
manm Lasanble ki pa asize dan sa
lasal ki konnen egzakteman ki son
rol. Nou konnen ki poudir, wi
Onorab Potter wi nou konnen ki
poudir nou dan distrik, nou vizit
dimoun, nou asiste serten dimoun
pou ganny en plas travay parski nou
kapab telefonn isi, nou sey fer en
dimoun petet ganny en pti larzan
tarmak akoz nou konn de dimoun ki
ti foremen sa letan, nou konnen ki
poudir lalwa poudir nou sipoze vin
vot lalwa, anmenn detrwa mosyon
detrwa kestyon, me eski sa i vreman
nou rol?
E se la kot i pou anmenn en
konfizyon letan ou set up en
development fund. Praslin li napa
problenm avek La Digue. Praslin
avek La Digue napa problenm akoz
zot bann MNA i asiz lo bann… me
selman ou konnen ki sa ki ti pou
gou? Ti pou gou Mr Deputy pou
nou kapab vreman teste sa si en
konparezon Praslin ti annan en
MNA SNP ki ti’n ganny swa Grand
Anse oubyen Baie Ste Anne, ti pou
regarde, ti pou gou pou regarde ki ti
pou arive e la mon ava dir ou en
keksoz Mr Deputy, avan ki Msye
Rene ti pas baton avek Msye Michel,
dan enn bann diskisyon ki nou ti pe
gannyen, nou ti pe koz byen, i ti a
pe soz, i ti dir avek mwan menm fer
propozisyon pou de dimoun lo board
SBC e mon ti’n mansyonn non
David Andre avek Msye Pat Berlouis
me selman apre, anyway i ti soz -
zis Msye David Andre. Apre sa i ti’n
menm soz pour ki lo board Praslin
avek La Digue vi ki Msye Cupidon ti
en MNA e en zabitan Praslin Msye
Rene ti menm dakor ki Msye
Cupidon ti a kapab vin lo board
laba. I ti’n menm dakor ki poudir
Manmzel Anna-Rose li osi tou i ti
ava kapab vin lo board La Digue me
selman apre sa parey nou konnen
keksoz pa’n marse, nou’n anvoy
latet lo serten keksoz e apre tousala
in ganny met de kote. Menm parey
avek bokou lezot keksoz ki
tanzantan i sanze.
So sa ki mon pe dir se eski
letan nou pe koz lo bann distrik, e la
apremidi mon ti ava kontan ganny
64
en prononsman kler lo lekel ki zot
pe mazin met lo sa board. Eski sa
MNA SNP dan son distrik kot i
ganny elekte, eski li osi tou i pou
annan en say lo la, oubyen eski i
pou en keksoz totalman diferan
egzakteman dan menm lespri ki
Onorab Larue ti remind nou semenn
pase ki poudir winner takes all,
napa nimero 2 me selman pourtan
sa i aplik lo nivo Prezidansyel,
selman lo nivo Lasanble letan SNP is
the winner se sa ki sorti dezyenm ki
vin nimero 1. Ou vwar kimanyer
nou annan bokou keksoz pou nou
kapab sort out.
E Onorab Henrie pli boner in
osi mansyonn - konmsi zis pou
donn en lide e letan mon pe koz
koumsa se parski efektivman mon
anvi trouv en striktir dan distrik ki
nou kapab apel li for, en striktir dan
distrik parey nou tou nou’n, pa zis
lo nou kote ki konplent, mon’n deza
tann zot osi tou letan Minis in vin
dan Lasanble pou reponn kestyon,
‘Minis eski letan zot ava konsider sa
tel proze zot ava osi enkli MNA
distrik’. Se parski tanzantan zot
koman MNA zot ganny kit ater.
Sanmenm sa ki mon dir tou le de
kote i annan problenm parski
sistenm limenm li i pa kler. Eski zot
rapel kimanyer Onorab William ti
vin plere dan vye Lasanble, ‘nou pe
demande Mr Speaker ki sa later
laba Grand Anse i ganny rann, rann
sa msye son larzan parski….’ i
annan en problenm avek sistenm
limenm e se pou sa rezon ki nou
pou bezwen rafin sistenm limenm
avan ki nou menm kapab mazin an
term etablir en fon parski ou
konnen ki pou arive Mr Deputy
Speaker, sa zafer etablir fon i oke sa
me apre sa letan ou MNA, letan ou
ou napa gran say lo kimanyer
keksoz i deroule lot dimoun pou
demann kestyon, lot pou demann
kestyon apre sa ou pou trouv ou
koman MNA ou a pe mars avek en
lour. Mwan mon pe donn en
warning, ou koman MNA ou pou
mars ek en lour akoz enn pou tir lo
lot, lot pou met lo lot. Get larzan
Perseverance koman en legzanp, ti
komans lo minis, in sorti lo minis in
al lo lot, in al lo lot ensidswit. Get
problenm La Misere planning
ordinerman i deal avek the owner,
laba anler in sorti lo owner in al lo
kontrakter, en pti kou in ariv lo
PUC, la bann demann ki pe ganny
fer ennler ou tande PUC ki pe lot, la
prezan ou al pas dan en ta bann
lezot keksoz.
Mwan mon krwar ki i annan
en kantite keksoz ki nou bezwen
rezourd e tan ki tou sa bann keksoz
pa rezourd the setting up of any
development fund dan okenn distrik
i pou annan son konplikasyon
malgre nenport bon lentansyon ki
ou anvi met ladan. So mwan mon
dir annou fer byen atansyon.
Mwan osi tou mon’n asiste
bann meeting distrik, mwan in fact
65
mon’n ganny loner pou mwan asiste
2 akoz mon’n asiste enn St Louis
koman en bon rezidan St Louis ki
pa polye okenn landrwa menm si zot
in tir bann porter, mwan anvi dir
avek zot sey vin tir porter ankor,
kontakte lanvironnman akoz sa
msye ki’n tir sa portre depi son
granmanman in anvi bat li, son
tantin in pous li, in dir avek li pa vin
lo mon propriyete pou ou vin tir
okenn portre e mwan koman en bon
sitwayen Mr Deputy Speaker mwan
mon ti menm vann sa fanmiy en
bout later obor Larivyer pou ed zot.
In antre dan konfreri Onorab
Charles la ozordi i en gran dimoun e
alors i vin fer tou sa bann zafer.
So mon ti asiste 2 meeting
mwan koman en bon sitwayen St
Louis e avek koman MNA Anse
Etoile sete egzakteman sa ki bann
lezot Onorab ki’n asiste sa bann
meeting zot in eksperyanse. In napa
okenn konsiltasyon avek zabitan
distrik, in napa okenn konsiltasyon
avek MNA e pourtan Mr Deputy
Speaker nou ti ava dir ki kout i
annan en bidze R800 mil li sa boug,
sa madanm i DA pou li anmas son
telefonn e telefonn enkou MNA pou
dir be MNA get sa i annan en larzan
la nou a pe esey fer plan lo nivo
distrik, ki proze ki ou ou krwar
konmsi ti ava bon pou sa distrik e
apre sa li i pran son desizyon final.
Me omwen ti ava annan en serten
konsiltasyon e ofet Mr Deputy
Speaker mon ava menm dir avek ou
ki pandan sa de meeting ki mwan
mon’n asiste, letan zot zot pe rod zot
lalis proze, bann zabitan prezan pe
dir be tel landrwa la, Anse Etoile zot
ti dir be obor Madanm Estico i
annan en kantite gro pye karoutsou
ki fernwar, i annan en pti larivyer,
ki danzere eski nou pa krwar ki
poudir sa larzan nou ti ava kapab
servi pou nou koup enpe sa bann
pye pou ki i ava en landrwa safe. Se
la kot zabitan zot ti pe met devan zot
konsern. Letan desizyon ti’n fini
pran aprezan ki larepons ki nou ti
gannyen, wi ou konnen me nou ava
seye, nou ava regarde, nou konnen
sa landrwa me ou konnen, tou kalite
keksoz. So ankor ennfwa kimanyer
keksoz i deroule.
Sa ki Onorab Henrie in
mansyonnen viz a vi Larivyer
Anglez, al regarde e mon konnen ki
poudir Onorab Nibourette i
mekontan. En retaining wall ki pe
pran preski en kar larzan dan sa
R800 mil, pou en fanmiy ki zis akoz
zot bann bon siporter, zot in prodwir
serten dimoun ki dan bann gro
pozisyon e dan bann pozisyon ki
annan larzan, zot zanfan, toultan
nou pe koz lo kimanyer zanfan i
kapab fer en kontribisyon zot zot pe
pran en gro kopo dan sa R800 mil.
Enpe parey dan bokou lezot… Mr
Speaker, the real Speaker i konn
byen sa fanmiy ki mon pe koz lo la.
Mr Deputy sa ki mon pe sey
dir nou bezwen regard keksoz
66
diferaman, letan nou ava’n regard
keksoz diferaman, nou ava kapab
bouze e Onorab De Commarmond
petet ankor ennfwa mon ava kapab
dir li atraver ou Mr Deputy
kimanyer parfwa, ou konnen se zot
ki fer nou annan mefyans lo zot.
Zot vini zot koz lo serten keksoz e
apre sa zot fer en kantite tapaz e
apre zot sanz zot zistwar. Plizyer zot
paregzanp Mr Deputy in fer referans
avek zafer piratri. Be eski zot in
ganny sans zot koman bann manm
lir byen open letter ki Minis Morgan
in ekrir lo zafer piratri. Eski zot in
ganny sans fer li? E mon ava dir zot,
letan zot pou lir sa let, mon kapab
fer kopi available to zot, zot pou
vwar tou sa bann pwen ki nou’n
mete. Regard kimanyer our policy is
clear and pou nobou fer tou sa bann
zafer piratri fodre i meet sa bann
criteria swivan;
Zot in atake oubyen
threaten en bato avek
Seselwa abor,
zot in atake oubyen
threaten en bato ki
annan paviyon Sesel,
trwazyenm zot in
threaten safety bann
sitwayen oubyen bann
non sitwayen Sesel dan
nou delo teritoryal,
katriyenm zot in atak en
bato ki sorti Sesel
oubyen ki pe vin Sesel.
Be pa sanmenm sa ki nou ti dir?
Semenn pase se egzakteman sa ki
nou ti dir e apre i al pli devan pou
dir,
zot setyenm se si en lot laba i
tyonbo, zot ki pou fer tou
bann keksoz neseser. Bat
kalot ladan e apre zot vin avek
e set egzakteman.
Mr Deputy Speaker Onorab De
Commarmond in annan rezon letan
in dir, be kimanyer, be sa pa ti lide
SNP la aprezan zot pe fou kalot
ladan, nou nou pran sa ki zot in
anmennen. Be sa sanmenm sa ki
Onorab De Commarmond in dir nou
apremidi, egzakteman. Zot kapab
konpran akoz parfwa letan zot dir
en ta keksoz apre sa nou lo nou
kote nou annan serten mefyans.
Mr Deputy Speaker in annan
lezot komanter, larzan radyo lot, lot
mwan pou mwan i kler si i annan
okenn doutans, la parey mwan
mon’n dir avek zot tou ki la lo kote
SPPF, mon’n fer en lakaz zot ekrir lo
la mil fwa, zot annan doutans,
mwan mon challenge zot, annan
kouraz prezan konmdir Angle balls.
Mon’n fek fer deklarasyon mon
assets, mon’n fek fer mon
declaration of assets, mon hand li in,
mon challenge zot, zot annan okenn
kestyon, in vole, larzan in disparet,
annan sa kouraz anba sa lalwa
declaration of assets al kot biro
ethics commission e al fer en
konplent kont Wavel John, Charles
67
Ramkalawan. Al fer en konplent
kont sa e ou konnen ki pou arrive?
Mon konnen ki poudir napa enn ant
zot ki annan kouraz pou fer sa akoz
finalman zot ki pou bezwen pey
mwan larzan and you don’t have the
balls to do it.
Mr Deputy mon ava termin lo
sa pwen, mosyon parey mon pe dir,
mosyon limenm li i napa problenm
avek son soz eksepte pou bann
pwen ki mon’n fer resorti me i
enportan pou nou sanz sistenm
limenm. Sistenm ki pou donn
latransparans, ki pou donn
accountability e ki pou fer ki tou
keksoz i ava vin kler. Annou arete
lo en nivo childish, John ki isi, John
ki laba, John ki donn pirate... me
ankor ennfwa Mr Deputy sa i en soz
serye. Dan sa lalwa ki fek pase, dan
sa lalwa piratri ki’n fek pase ki zot lo
zot kote zot ti vot anfaver i mete
klerman nenport dimoun ki konplis
i devret ganny kondannen ziska
30an prizon. Onorab Vel Mr Deputy
dan sa Lasanble in fer en bel
deklarasyon, in fer en gran
deklarasyon e in dir e verbatim i ava
montre ki poudir in ekrir e in dir
klerman ki poudir i annan John ki
pe donn lenformasyon Coast Guard
avek bann pirat. Onorab Vel, Wavel
John Charles Ramkalawan i
challenge ou letan ou sorti la ozordi
la al direk kordgard met en konplent
ki poudir ou konn en dimoun ki apel
John ki a pe donn lenformasyon e
atansyon sel John ki zot konnen se
John Bouyo, ou boper. Mersi
bokou.
HON MITCY LARUE
Mr Deputy avek en bon mosyon
nou’n tann kalite demagozi, i
domaz. Onorab Ferrari in vreman
dekonekte, in vwar zis biznes pe
fermen. Ozordi i nepli kapab koz lo
napa parey i ti fer 2 a 3 an pase
kot napa ti zot lapriyer du matin e la
i dir biznes pe fermen, i kanmi pou
dir laverite, zot parey sa gro Ostrich
ki’n anfons zot latet dan disab pe
espere, pe mazin zis eleksyon, zot
dormi, zot rev eleksyon, zot leve zot
vwar eleksyon.
Mr Deputy Speaker kot
Onorab Arissol in fer en lakizasyon
serye lo ladministrasyon lofis
Speaker ler in koz lo sa R11 mil ki
zot in ganny tire lo zot lapey, in
menm demande si sa larzan pou
ganny met dan fon pou fer
kanpanny eleksyon. Onorab dir
lepep ki zot ti sorti dan Lasanble,
zot ti ale lo zot menm e definitivman
zot lapey i ganny koupe parey lalwa
i dir. La mon a demann Speaker
pou donn en ruling lo sa size dan
prosen sesyon pou fer lepep
okouran kwa ki ti arive. Aste vot?
Zot tir zot fardo lo zot e anvoy lo
nou. Lekel ki anmenn dimoun
Arpent Vert e ouver tirwar e i tir
R5,000 e donnen? Parti Lepep
ouswa parti SNP?
68
Mr Deputy Speaker zot koz lo
latransparans e accountability be dir
nou oli sa R700 lo zot lapey ki zot ti
pou met dan en fon pou ed zot
dimoun? Eski zot siporter in ganny
akse avek sa fon? Larzan radyo
avek CD eski sa kont i ganny odite?
Eski i annan latransparans?
Onorab Pierre li i pe lager sa fon,
menm sa fon pa ankor ganny met
an plas, sa i montre zot leta lespri
Mr Deputy Speaker. Onorab Arissol
ti akiz Prezidan Michel ki i pa’n pran
son responsabilite ler in rod
lasistans 30 milyon dolar pou
konplet lakaz Perseverance, les
mwan remind Onorab ki 31 mil vot
par Seselwa ki’n donn Prezidan
Michel sa manda pou rod sa ki
meyer pou son lepep, lepep Seselwa.
Se sa ki nou Prezidan in fer. Kwa ki
zot ti pou fer si zot ti opourvwar, zot
ti pou asiz dan en kwen e les lepep
san nanryen fer, san okenn keksoz
pou anmenn pou zot?
I paret ki zot pa kontan tou
DA, zot pa kontan lapolis, zot pa
kontan tou etranze me ler etranze i
donn zot en kopo zot aret fer tapaz, i
paret zot kontan zis pirat. Si nou ti
ekout zot ankor ennfwa nou pa ti
vot lo sa lalwa Mardi pase ozordi
nou zofisye Coast Guard anba lord
komandan an sef nou Prezidan nou
6 Seselwa ti pou deza an Soumali.
Eski sa ki zot oule lopozisyon?
Bann businessmen dan mon
distrik i deza pe kontribye pou bann
varyete aktivite ki distrik i organize
e zot laport i toultan ouver pou ed
nou, pou sa o non zabitan Baie Ste
Anne mon dir zot mersi e
kontinnyen donn nou sa sipor pou
ed nou kominote.
Mr Deputy Speaker mosyon
anmennen par Onorab Francois i
enn ki’n ariv a en moman tre
enportan, kot bokou plis envestiser
etranze e Seselwa pe antreprann
bann proze enportan dan diferan
distrik lo Mahe, Praslin ek La Digue.
Sa i montre ankor ennfwa konfyans
ki bann envestiser i annan dan nou
pei. Devlopman ler i pran plas dan
nou distrik respektiv i anmenn
serten benefis pou lakominote, ler
konstriksyon pe pran plas diferan
kous dimoun dan nou kominote i
bezwen benefisye pou ki zot santi
zot lavi i vin meyer e ki zot annan en
par direk dan sa proze e zot vwar
son benefis anterm kot zot kapab
anmenn plis larzan kot zot fanmiy.
La mon pe koz lo bann dimoun ki
ganny en travay koman labourer,
mason, sarpantye, plonber, drayver
osi bann owner pick up ki ganny
bann kours. Bann dimoun ki
annan nursery i kapab vann zot
plant oubyen menm vin anbelir
zalantour sa letablisman. Ler proze
i konplete Mr Deputy, dimoun dan
lakominote ki napa lanplwa i
benefisye ek enn dan son kalib.
Taxi drayver i ganny travay, taxi
boat osi i benefisye, bann
propriyeter bis prive i benefisye e
69
plizyer lezot servis. Ler sa i arive
lakominote i angaz zot e zot santi sa
partenarya direk ant zot e sa
letablisman. Se sa ki nou demande
ki bann envestiser etranze e Seselwa
I fer dan nou kominote, fer ki
benefis i ganny partaze.
Me ozordi mosyon pe al bokou
pli lwen pou ki nou kominote i
benefisye bokou plis atraver bann
lenvestisman dan nou kominote.
Ozordi distrik i annan bokou
demann pou fer bann pti proze pou
benefis nou bann dimoun dan
diferan kwen nou distrik.
Gouvernman i donn en sonm larzan
pou kapab realiz serten bann pti
proze priyoriter dapre reveni ki
distrik i gannyen tel ki pon, peron,
akse eksetera. Me lotorite distrik i
vwar bokou plis proze ki ti pou rann
lavi nou bann dimoun meyer me
anvi problenm finansyer dimoun i
bezwen esper bokou letan avan ki
son problenm i kapab ganny
rezourd e sa i ogmant sa fristrasyon
parmi nou dimoun.
Vwala kot ozordi atraver sa
mosyon nou pe demande ki bann
envestiser i siport devlopman bann
pti proze dan bann kominote kot zot
biznes i sitie avek bi pou
konplemant finansman ki sorti dan
fon gouvernman. Sa i a osi ede
donn plis lotonomi dan distrik. Sa
ki nou pe demande ki en fon
devlopman i kree anba minister
devlopman kominoter, pou sak
distrik kot bann envestiser i fer zot
kontribisyon finansyer. Lotorite
distrik li ansanm avek lakominote
zot desid lo en lalis proze e
progranm dan dsitrik e la ki pou
benefisye tou dimoun e priyoritiz sa
lalis e dapre nou resours finansyer
konplet bann proze san okenn
lobstak initil.
Avek en tel partenarya nou
dimoun dan sak kominote pou
kapab vreman santi sa benefis e vin
sa vre partener e ansanm, la nou’n
pare pou demen e mon pou siport sa
mosyon.
HON MARIE ANTOINETTE ROSE
Mr Deputy Speaker mon pa pou
pran bokou letan lo sa mosyon.
Mon realize ki depi bomaten in
annan en kantite deba lo sa
mosyon, enn ler mon’n krwar ki
serten manm lo kote lopozisyon pa’n
anvi ki nou al lo prosen mosyon me
konmsi deba in drag enpe ki pa ti
neseser me mon pa pou pran bokou
letan.
Mr Deputy kantmenm mon
krwar i enportan nou fer detrwa
pwen resorti ki mon santi serten
manm lo lot kote in sey mislead the
House e apre zot in anmenn en
bann largiman ki pa neseser. Si zot
pa ti anvi vot lo sa mosyon mon
krwar zot ti devret pran lapros
Onorab Ramkalawan e anmenn en
largiman ki eksplike akoz ki zot pa
anvi vot lo sa mosyon. Mon pe dir
70
sa akoz si zot in ekout byen Onorab
Ramkalawan, in pa’n fer referans
ditou avek largiman lezot manm ki’n
dir ki nou pe kree sa fon pou ganny
larzan pou eleksyon. E i annan en
rezon akoz i pa’n dir sa akoz i pa
krwar dan sa ki zot in dir li, i annan
lezot largiman li, i pa krwar dan sa
largiman ki sa fon set en fon kree
par SPPF pou ganny larzan pou
eleksyon akoz i konn tre byen
kimanyer fonksyonnman distrik i
marse. Mon krwar si Onorab
Carpin ti pe ekout byen son leader i
ti pou konpran ki son leader ti’n dir.
E i pa’n al ditou dan sa largiman e i
annan rezon pou li pa al dan sa
largiman akoz it just doesn’t make
sense e i konnen i pa fer sans, e i
konnen nou konnen i pa fer sans e
mwan mon ti ava dir zot swiv li e
aret fer sa bann largiman ki pa fer
okenn sans.
Parkont mon krwar ki SNP in
deside shoot down en lide menm
avan ekout byen sa bann largiman e
mon krwar petet dan lunch break
oubyen tea break zot in regroupe e
zot in dir, zafer pa bon annou tone
down nou mosyon e alafen nou a
sorti konmsi en pti pe rasyonnel e
mon krwar ki sanmenm sa ki leader
lopozisyon in vin fer apremidi.
Mr Deputy Speaker ou pa
kapab, i annan en mosyon devan
nou ki kler ki pe demande. I mank
serten detay, fer krwar i mank - e
mon krwar Onorab si zot ti pe ekout
li byen in dir pou annan lalwa, me
fer krwar zot pa’n tann sa bout, mon
krwar si zot dakor avek lide annan
en tel mosyon zot ti kapab dir wi
nou dakor e nou propoze ki bann
fon i ganny manage dan sa fason,
dan sa fason, dan sa fason, zot ti
kapab fer sa. Mon dakor ki zot pa
dakor e si zot pa dakor dir nou zot
pa dakor avek en tel mosyon e dir
avek lepep Seselwa ki zot pa dakor
avek en tel mosyon, pa vin rod en
bann largiman ki pa fer sans.
Mr Deputy in annan en
kantite lakizasyon ki’n ganny fer ki
pa byen dan sa deba. Paregzanp
enn bann lakizasyon ki DA i pran
larzan. Nou dan sa Lasanble nou’n
pas lalwa procurement, nou tou nou
konnen ki the management of funds
DA, ladministrasyon distrik i ganny
fer par Minister Finans, tou dimoun
i konnen sa, lalwa in pas dan sa
Lasanble Mr Deputy so i pa fer sans
pou nou vin dan sa Lasanble e dir
DA i asize i pran tou larzan, i pran
isi, i pran laba e menm ganny lodas
pou dekrir bann DA 25 pirat dan
bann distrik. Zis Onorab Georges in
dir li i dakor avek son DA. mon
krwar nou bezwen, si nou anvi
avans en largiman dir nou pa dakor,
nou pa pou vot lo sa mosyon. Annou
aret akiz bann dimoun e en kantite
dimoun ki pe travay tre dir pou
avans sa pei e nou shoot down en
lide, nou shoot zot in the middle of
the way e nou pa fer zistis sa pep ki
nou pe reprezante.
71
Mr Deputy Speaker mon
krwar i annan serten manm in pran
sa loportinite pou ensilte serten
group dimoun dan sa pei e mon pa
krwar i byen. Onorab Dyer pa
kapab vin dir tou envestiser dan sa
pei set en bann suckers, this is not
right, i pa byen koman bann manm
Lasanble pou zot vini akoz zot pa
dakor avek en mosyon, akoz zot per
sa mosyon, akoz zot annan zot prop
rezon akoz zot pa dakor avek sa
mosyon pou zot debout e ensilte tou
dimoun in the process. Pour mwan
sa i pa byen ditou.
Sa Deba Msye Deputy in fer
nou osi realize ki sa bann manm
Lasanble lo lot kote i annan serten
keksoz fonksyonnman ki zot pa
konpran, mon’n tann zot koz action
team, napa action team dan
ladministrasyon distrik, mon pa’n
deza tande, i annan youth action
team alors si zot anvi antre lo youth
action team antre lo la, zot welcome.
Mwan mon pa asiz lo DCC, mon pa
asiz lo okenn fonksyonnman. Napa
action team, napa en group ki apel
action team. I pa egziste, district
team, Onorab napa en group ki apel
action team e mon krwar i enportan
ki zot edik zot lekor enn pti pe avek
bann deroulman ki arive dan distrik
olye asize kritik ladministrasyon
distrik. Pran letan aprann, regarde
kimanyer i fonksyonnen Mr Deputy
Speaker.
Mr Deputy Speaker mon ti a
kontan koz en pti pe lo sa largiman
ki Onorab Ramkalawan in avanse, i
an deor deba me etan ki li in
komanse mon krwar ki ti a byen
nou met okler. Sa lalwa lo pirate, be
sa lalwa lo pirat lopozisyon pa’n
amande sa lalwa, so tou sa bann
provizyon ki Minis Morgan in koz lo
la i ti deza dan lalwa. Kimanyer zot
kapab vin dir zot ki’n fer sa arive.
Onorab Georges in demann detrwa
kestyon, Minis Morgan in reponn li
me si sa bann provizyon pa ti deza
dan sa lalwa ki zot in vot kont
kimanyer lotorite Sesel ti pou kapab
aret sa bann pirat Mr Deputy
Speaker? You know it just doesn’t
make sense e mon krwar i enportan
ki lopozisyon i reflesir byen kwa ki
zot vot lo la, kwa ki zot deside pa vot
lo la me zot bezwen ert responsab.
Ler zot deside pou pa vot lo en
keksoz pa vin dir granmersi zot. Zot
bezwen ert responsab e deside enn
fwa pou tou ki zot anvi.
Mr Deputy Speaker mon
krwar i annan dimoun ki’n avans
bon largiman lo kote lopozisyon me
zot pa kapab melanz serten
largiman avek lensilt, avek
lakizasyon, avek isi, avek laba e
mon krwar si lopozisyon pa vot lo sa
mosyon zot pou regrete, zot pou
regrete akoz i en bon mosyon i en
bon lide ki’n ganny avanse. I en lide
sitan inosan me i paret mwan
lopozisyon kekfwa weekend Sanmdi
zot in pas Roche Caiman zot in
72
ganny en nightmare eleksyon, zot
vini la zot in koz zis lo eleksyon,
mon krwar sa nanm eleksyon pe
haunt zot e zot in koz zis lo eleksyon
depi bomaten e si sa i en refleksyon
kimanyer Lasanble pou ete sa
lannen then mersi bokou akoz en
parti pa kapab - zot dir sa ki bon
pou SNP i bon pou Sesel. Me come
on, nou pa kapab avans en bann
largiman zis melanz eleksyon
demen, nou pou ganny eleksyon isi
laba, zour in ler pou koz eleksyon
mon challenge zot nou pou koze lo
eleksyon dan sa Lasanble, pa
bezwen taye selman, pa bezwen kit
sa Lasanble pou taye.
Mr Deputy Speaker avek sa
ennde mo mon remersye ou e mon
pou siport sa mosyon. Mersi.
MR DEPUTY SPEAKER
Onorab Francois right of reply.
HON JOSPEH FRANCOIS
Mersi Mr Deputy. Mon’n ekout deba
depi bomaten avek bokou
lantouziasm e avek bokou pasyans
tou…
(Interruption)
MR DEPUTY SPEAKER
Order, order…..
HON FRANCOIS
Mr Deputy Speaker …..
(Interruption)
MR DEPUTY SPEAKER
Zot kapab donn loportinite Onorab
Francois pou li fer son sum up.
HON FRANCOIS
Mr Deputy Speaker parey mon’n dir,
mon’n ekout tou dimoun koze e mon
krwar ki i toutafe normal aprezan
pou ekout mon summing up.
Mr Deputy tou le de kote latab
i pe prensipalman koz lo menm
keksoz, zot pe koz lo menm coin me
zot pe fer refleksyon sa de kote ek sa
coin e tou le de kote ek sa coin i
form par en sel coin e nou bezwen
tou le de kote.
Mr Deputy mon pa pe
konpran en pti pe bokou bann
kestyon ki’n ganny leve me
toudmenm i mon responsabilite pou
mwan eklersi e mon pou komans
par statement mosyon limenm li ki
annan bokou leklersisman ladan.
Sa statement i dir; anvi nouvo
direksyon devlopman ekonomik
Sesel, so i koz en pti pe lo timing - i
dir, sa Lasanble pe demann
gouvernman pou consider, so i pa
vin otomatik e i pa ti la, pou met an
plas en development fund, en
mechanism finansyel dan bann
distrik, pa ni anvil, pa ni nasyonal,
finans par bann developer, savedir
bann dimoun ki pe partisip dan
lekonomi nou pei, pou siport
devlopman bann pti proze, savedir
73
bann proze ki nou distrik pe
demande, bann pti proze ki nou
distrik i anvi fer e nou’n koz ek bann
biznes ki zot bann biznes oubyen
bann proze kot i sitiye zot kapab
konplet - zot kapab fer li dan en
fason konplemant finansman ki
sorti kot gouvernman. So nou pa pe
dir gouvernman aret donnen, nou
pe dir adisyon avek sa ki annan,
pou donn plis lotonomi nou bann
distrik, so nou pe dir distrik a
responsab, a empower nou distrik.
So Mr Deputy i annan en
kantite key words ladan ki pe
reflekte bann kestyon ki bann
manm pe demande.
Me toudmenm mon pe esey
konpran largiman ki’n ganny leve
bomaten. Mr Deputy i kler ki plans
pe sorti anba nou lipye, nou
lekonomi in fini sorti e ganny
transformen dan en lekonomi ki ti
ganny kontrole par leta pou vin enn
ki pe ganny kontrole par marse,
savedir biznes, i pa vedir
businessmen. Me si sa i leka Mr
Deputy akoz serten nou i ankor pri
dan bann ballot box ki nou vwar zis
papye vote, nou vwar zis eleksyon,
nou vwar zis kanpanny. Mr
Deputy..
(Interruption)
MR DEPUTY SPEAKER
Order, order…..
HON JOSPEH FRANCOIS
Mr Deputy Speaker mon pa’n zis
reve e answit anmenn en mosyon
parey pou demann nou pou nou
aksepte isi dan sa Lasanble. Mon’n
dir dan mon lentervansyon
bomanten ki sa i en rev nou pep dan
plizyer distrik atraver plizyer
konsiltasyon. Mr Deputy sa i
montre ki sa pep i anvi bouze, sa i
montre ki sa pep i anvi vwar plis
partisipasyon, i montre ki sa pep i
anvi deside e ki sa pep nou bann
grass root i anvi benefisye e alor nou
pe koz lekonomi marse lib, sa pep i
anvi ownership dan bann
devlopman dan marse lib. Eski nou
devret dir sa pep non? Eski nou
devret dir sa pep tro boner? Eski
nou devret dir sa pep ki nou bann
MNA nou pe ganny caught into the
debate? Me non Mr Deputy mon
krwar i nou louvraz dan sa Lasanble
pou nou propoze, pou nou sizere e
aranz serten keksoz kot i neseser.
Nou’n koz lo sa mosyon pou
anmenn en burden an plis, nou’n dir
poudir bann groser bann biznes pe
ganny targete, fodre nou get byen,
nou’n dir ki petet sa mosyon pa ti
neseser me plito nou ti bezwen en
lalwa e apre nou dir poudir wi, nou
bezwen vwar sa lalwa avan nou
vwar sa mosyon. Son dot mo, nou
put the cart before the horse. Zot in
dir ki timing pa korek, biznes pe
ganny trangle e letan pa bon, zot in
dir ki sistenm aktyel pa ankor pare
e zot in dir ki zot oule vwar bann
74
propozisyon mekanizm pou montre
accountability e auditing. Mon napa
problenm Mr Deputy, sa mosyon ki
devan nou i pou adres senpleman
sanmenm sa.
Me dan sa nouvo platform
ekonomik i enportan pou nou swiv
lelan devlopman dan nou pei e
prepar nou pep pou reponn en tel
lapel. Mr Deputy i annan mosyon ki
nou pa ankor pare at this moment in
time e nou bezwen konsiltasyon.
Napa problenm, mon pou esplike en
pti pe plitar lo la. Me i osi annan
bann bon sizesyon ki’n fer sorti ki
enportan pou nou kad li dan sa
mosyon. Onorab Nibourette in dir
dan son distrik i annan plizyer
dimoun ki oule leve pou debrouye
me striktir nasyonal pa pe permet li
e i pe mazin, mon krwar i pe koz en
soft loan pou son bann dimoun ki
anvi debrouye ki a kapab tap en
laport dan en tel fon. I napa
problenm i en propozisyon sorti kot
son distrik.
Onorab Naiken in dir ki i
annan dimoun dan son distrik ki zot
osi zot pa asire si zot pou partisipe,
zot pa konnen kote zot pou donn
larzan e i annan ki zot mank en
konsyans sosyal byen byen boner
dan son distrik. Mr Deputy se
egzakteman sa ki sa mosyon i anvi
adrese. Onorab Ferrari in dir avek
nou li anvi vwar ki fason ki sa
larzan pou ganny manage, i oule
vwar latransparans e i oule vwar
accountability. Napa problenm Mr
Deputy e Onorab Pierre in dir
poudir montre mekanizm e eksplike,
i a regarde.
Mwan Mr Deputy atraver sa
mosyon mon pe propoze ki en
komite parey mon’n dir i ganny met
an plas pou zer sa fon, en komite ki
ava annan reprezantan sorti dan
gouvernman santral, sa se pou
kontrol oubyen annan lekspertiz
teknik tel ki dan minister finans,
minister lanvironnman, minister
lasante oubyen minister National
Development e osi annan
reprezantan sorti dan kominote kot
sa fon pe ganny zere, sa se byensir
MNA elekte dan sa kominote,
administrater distrik e lezot bann
local leaders tel ki Pret laparwas
oubyen reprezantan sosyete sivil,
oubyen reprezantan sekter biznes e
tousala i devret pe kapab asiz lo sa
komite Mr Deputy.
Mon pe propoze ki fonksyon
sa komite ki pou deside ki pou fer
avek sa fon, ki fason pou disburst
larzan e ki fason pou oversee
itilizasyon sa bann larzan. Sa
komite pa devret ganny dominen par
bann zofisye sorti dan gouvernman
santral akoz si sa i arive i pou
undermine sa lespri
desantralizasyon. En zofisye i
devret ganny apwente pou
administre sa fon e li i bezwen
responsab pou respekte bann lalwa
e prosedir, sa i enkli pou gard sa
75
kont, pou soumet rapor ek komite
ensi byen ki pou fer rapor oditer vin
an pliblik. Ankor ennfwa sa zofisye i
devret operate dan sa distrik pou li
kapab reste anlinny avek sa laspe
desantralizasyon.
Mr Deputy gouvernman
santral i pou bezwen reste koman
en responsab pou donn sa sipor
teknik nou bann distrik pou kapab
gid nou bann proze e gid nou bann
progranm e dan serten ka donn
finansman kot serten distrik ki pa
pe kapab finans serten son bann
progranm ki i ti ava anvi.
Alor Mr Deputy i enportan
letan nou pe koz lo sa mosyon pou
nou analiz ansanm. Annou analize
pou nou regarde eski i oke pou en
gran envestiser vin eksplwat tou
bann resours dan en kominote e
apre nou donn li sa swa pou li
deside si i oule ede oubyen non.
Eski i oke pou en businessman
oubyen en envestiser kree en kantite
lenpak lanvironnman lo en
kominote ki’n prezerve pou plizyer
lannen e apre nou dir li i a oke
limenm li pou swazir si i oule
rektifye oubyen non akoz nou pa’n
donn li nanryen ki binding.
Mr Deputy eski nou pou dir i
oke pou en gran biznes ki antre dan
nou kominote, anploy nou bann
dimoun e apre pa fer nanryen anplis
dan sa kominote kot son marse i
depan lo la e kot i fer son profi tou
le lannen. Alor Mr Deputy mon pa
konpran letan nou pe koz sa
corporate social responsability ki
mon’n koz lo la, nou menm dan sa
Lasanble, Onorab Carpin in dir
poudir Port Glaud pa’n marse.
Onorab Carpin menm si i admet ki
Port Glaud pa’n marse i dir nou
aprezan annou al apros met Allied
Builders pou fer li marse pou li met
bus stop. Be Mr Deputy i kler si
nou donn bann envestiser ek bann
businessmen en swa zot pou servi
swa ki pli fasil pou zot e nou koman
bann dimoun dan nou kominote
nou pa pou ganny nanryen avek sa
bann devlopman malgre lenpak sa
kominote ki pou soufer.
Mr Deputy nou’n koz bokou
fwa lo labi drog avek lalkol, eski nou
pe ekspekte e lakonpannyen
konstriksyon vini avek son prop
konsyans lespri pou vin siport bann
progranm avek son prop staff? I pa
fer sans, zot napa ekspertiz e i plito
pli bon ki ava annan en development
fund ki kapab egziste kot sa dimoun
si i anvi met Rs1000 dan sa fon,
okenn pti businessmen, bann pti
dimoun dan bann distrik i anvi
kontribye, i annan en landrwa kot
kantmenm zot napa bokou, zot
kapab mete. Si nou pou les sa
boutikye paregzanp vini dir i pou fer
en bus shelter i pa pou zanmen
kapab fer li me petet i a kapab donn
Rs2000 dan sa fon e petet en lot a
kapab met en lot Rs2000 e ansanm
alafen lannen i ava ase.
76
Alor Mr Deputy sa mosyon ki
devan nou i pa pe demann bokou an
plis, malgre sa zafer taks dan biznes
in leve e mon konpran largiman ki’n
ganny met devan e mon krwar i
responsabilite minister finans pou
regarde e etidye sa mosyon, pou
regarde bann taks ki egziste lo bann
biznes ki fason ki sa bann taks i
kapab ganny swa restriktire oubyen
revwar kot bann dimoun dan
kominote i a benefisye zot osi. Petet
i pa pou neseser pou ogmant sa ki
zot pe peye me revwar fason ki
ganny allocate letan i antre dan kof
Revenue Commission.
Alor Mr Deputy mwan avek sa
mosyon mon pa vwar nanryen
kontrovers, mon pa vwar nanryen
politik, mon pa vwar nanryen lo
ganny eleksyon, mon vwar
senpleman en demann nou pep ki
anvi nou fer keksoz, ki zot osi zot
kapab ganny en par dan sa gato
reform e rezouir en nouvo Sesel.
Mersi Mr Deputy e mon
demann tou dimoun pou vot
anfaver.
MR DEPUTY SPEAKER
In ariv ler pou nou pran en vot lo
mosyon. Tou sa ki anfaver? Okenn
ki kont? Mosyon in pase. Nou’n
konplet nou travay pou ozordi. Nou
ava adjourn ziska Mardi.
(Adjournment)
77