NATUURSIGNALENIVN Mark & Donge

HERFST EDITIE 2017

NATUURSIGNALEN IVN MARK & DONGE

DAGELIJKS BESTUURVOORZITTERGuus Beenhakker 06 48 72 45 82voorzitter@ivn-markendonge.nl SECRETARISMarjan Horn 0162-452 102Rembrandtlaan 63 4907 NM Oosterhoutsecretaris@ivn-markendonge.nl PENNINGMEESTERKees van Eenige 076 886 6405penningmeester@ivn-markendonge.nl-  -  -  -  -  -  -  -  -  -  -  -  -  -  -  -  -  -  -  -  -LEDENADMINISTRATIEledenadministratie@ivn-markendonge.nl

NATUURSIGNALEN44e jaargang herfst 2017Uitgave van IVN Mark & DongeVerschijningsfrequentie4x per jaar rond de seizoenswisselingen “ SLUITINGSDATA KOPIJ

  winternummer: 21 november 

”

Foto voorpagina: Peter van Gils

foto: Aad van Diemen            Colchium byzantinum, Herfsttijloos

Herfsttijloos Omgekeerd lopen we de herfst inde winter hoeven we niet te zienwe breken het donker met lichtkraken de kou met de kachelom voorvaderderlijke huivergnuiven we comfortabelhet rad wentelt virtueelgure stormen alleen on demandop elementaire schermpjes aub

Nieuws uit de BROM-groep Ad Hessels Sinds enige tijd voert de BROM-groep zijn werkzaam­heden uit onder de vlag van de werkgroep Leefomge­ving van Natuurplein de Baronie. Natuurplein deBaronie is, zoals bekend het samenwerkingsverbandvan voorlopig vier natuur- en/of milieuverenigingenin onze regio. Met deze constructie verwachten wemeer slagkracht en invloed te krijgen. Onze doel-stelling blijft ongewijzigd en nieuwe BROMMERSvanuit IVN Mark & Donge blijven meer dan welkom. Meer informatie: http://www.natuurplein-baronie.nl

foto: Peter van Gils

2

NATUURSIGNALEN

NATUURSIGNALEN

foto: Iris van der Vlerk Boomschors in de herfstzon

  In dit nummer o.a.

2 Nieuws uit de BROM-groep

5 Klein Vogelnieuws

6 Krijgt de Rith weer pit?

7 Publieksactiviteiten 

7 Vooraankondiging ALV 

8 Bijna vergeten, 380KV nee!

COLOFONREDACTIELEDENRob Frieswijk, Ethel Borggreven - PloumGuus BeenhakkerFotoredactie: Peter van Gils06 12 80 34 07   van.gils@kpnmail.nlEindredactie: Iris van der Vlerk076 564 99 99/06 10 22 12 56nsredactie@ivn-markendonge.nl © copyright: niets uit deze uitgave magworden gekopieerd of  anderszings ge­bruikt zonder uitdrukkelijke toestem­ming van auteur/fotograaf. De redactie behoudt zich het recht voor om ingezonden artikelen al dan niet teplaatsen, te corrigeren of in te korten.  WEBSITE IVN MARK & DONGE www.ivn-markendonge.nlwebredactie: Tom Reijnders076 521 32 43webredactie@ivn-markendonge.nl

Van de redactie Iris van der Vlerk Werk als redacteur van Natuursignalen bestaat nietalleen uit correctiewerk en opmaak. Bij artikelenwaarin teksten staan die niet begrepen worden,wordt gezocht naar uitleg. Spellingszaken wordenveel besproken al dan niet met het boek erbij. Als voorbeeld het gedicht Herfsttijloos. Een lastigenaam om correct te schrijven. Heeft het plantje geenstijl en is het daardoor stijlloos? Niets is minder waar,stijl genoeg, zie foto! Nee, het gaat eerder om de be­tekenis. Als je goed kijkt wordt herfsttijloos geschre­ven met twee tt’s en één l. Het gaat om herfsttij enloos. Herfsttij, de tijd van de herfst is een tijd dat demeeste planten afsterven. Dit plantje bloeit juist in deherfst, het is als het ware een ontkenning van hetgangbare, daarom loos. Om de inhoud van sommige artikelen duidelijker temaken zou ik er wel tien foto’s bij willen plaatsen.Zoals bij het artikel ‘krijgt de Rith weer pit’ dat verteltover het kleinschalige lieflijke landschap dat de Rithooit was. Nu veranderd in een landschap met groot­schalige akkers. Op zondag ben ik op pad gegaan om een flink aantalfoto’s te schieten. Teveel natuurlijk om bij het artikelte plaatsen. Wil je alle foto's zien ga dan naar www.ivn-markendonge.nl, klik op Natuursignalen links inde navigatiekolom. Op de pagina van Natuursignalenword je verder geleid. Heb je geen computer maar wilje de serie wel bekijken vraag dan aan een familielidof vriend(in) om de website op te zoeken. 

3HERFST EDITIE 2017

NATUURSIGNALEN IVN MARK & DONGE

     foto: IVN Mark & Donge. Bronwater uit 't Merkse stroomt symbolisch de Mark in.

Natuurlijk stromende Mark

Hij komt er, door de stad! Joop van Riet De Bredase wethouders Alfred Arbouw en Paul deBeer stellen voor de natuurlijk stromende Mark in destad toe te laten. De gemeenteraad heeft daarmeeingestemd, het voorstel wordt nu uitgewerkt. Het isde bedoeling dat de Mark binnen één a twee jaar weervrij zal stromen. Is dat iets om als IVN Mark & Dongetevreden mee te zijn? Voor het antwoord op die vraag gaan we terug naar2006. Toen liepen zes natuurgidsen met bronwateruit het Merkske naar de Trapkes in het centrum vanBreda. Daar staat een stuw om het water van de haventegen te houden. Die zes IVN’ers gaven het bronwateraan de toenmalige wethouder Schoenmakers en lie­ten samen met hem -zij het symbolisch- het watervan de Mark de haven instromen. De IVN Mark enDonge maakte ook duidelijk dat de Mark voor natuur­beleving bevaarbaar zou moeten zijn voor kleinebootjes en kano’s. Vanzelfsprekend met een natuur­lijke aankleding langs oevers zodat natuur, plantenen vissen er ook baat bij hebben. Via you tube kan men een mooie video animatiebekijken van hoe het worden gaat, om tien minutente watertanden. Een bevaarbare en stromende Markdie er prachtig uit kan komen te zien.

Alleen de natuurlijke inrichting ontbreekt nog, daar­door is het nog veel te kaal langs de oevers. Het is danook slechts een animatie! Wel reden voor de werk­groep Leefomgeving van ons Natuurplein de Baronie(de verbrede opvolger van de BROM-groep) om bij dewethouders aan te dringen op ecologische oeverszodat ook hier de natuur haar kansen kan krijgen. HetNatuurplein neemt ook deel in de gemeentelijkeprojectgroep, daarmee kan er aandacht aan de natuurgegeven worden. Zo kunnen de dromen die zijnontstaan tijdens deze tocht van veertig kilometer,met bronwater voor een natuurlijk stromende Mark,na ruim tien jaar werkelijkheid worden. Nieuwsgierig hoe die natuurlijk stromende Mark erdoor Breda uit kan komen te zien? Op de website vanIVN Mark & Donge, onder Natuursignalen vindt u eenlink die u naar de genoemde videoanimatie stuurt.

4

NATUURSIGNALEN

foto: Gerard van Opstal

Klein vogelnieuws

Eén zwaluw maakt nog geen zomer Hans Diepstraten                           Het slechte nieuws kwam via de groepsapp van devogelwerkgroep, de telling ging niet door want erwaren te weinig tellers. Vakantie, afspraken, geen tijden een te zware klim naar boven waren de redenenvan afmelden, net nu er meer gierzwaluwen dan ooitrondvliegen. Tenminste die indruk had ik. Elke dagen vooral elke avond zag ik grote aantallen boven dewijk en het buitengebied van Oosterhout vliegen, totwel zestig, zeventig vogels toe. Het was een ruweschatting. In ieder geval waren het er veel meer dande tien, twaalf vogels die ik voorgaande jaren zag. Een tweede telpoging werd voorgesteld, vijf tellershadden er zin in. Op woensdagavond om acht uurbeklommen we de toren van de basiliek St. Jan deDoper. Dat klinkt spannender dan het is, want wenamen gewoon de trap naar boven - 175 treden - omnet onder de klokkenstoel, door een klein poortje, opde torentrans uit te komen. Wat een fenomenaaluitzicht over Oosterhout en verre omstreken, datblijft toch elke keer weer genieten. De gierzwaluwen lieten zich niet zien, 'dat zal je netnu meemaken' dacht ik nog. Het weer was er juistvanavond uitermate geschikt voor, zonnetje, weinigwind en een heerlijk temperatuurtje. Niets in de wegom die tientallen halvemaantjes door de lucht te zienzoeven. De telling wordt altijd precies om acht uurgestart en op elke zijde van de toren staat een tellerdie zijn 'kwart' afspiedt naar gierende zwaluwen. Wetelden ruim dertig vogels en dat was toch niet hele­maal wat we ervan verwacht hadden. We besloten een half uur te wachten en een tweedetelling te doen. Andere jaren bleek dat ook steedsweer een succes te zijn. En inderdaad, steeds meerzwaluwen vlogen krijsend voorbij en kwamen ooksteeds dichter langs de toren vliegen. Een goede be­slissing van onze coördinator want met de tweedetelling kwamen we op maar liefst 82 gierzwaluwenuit en verpulverden we alle oude records. Of het nuecht beter gaat met de gierzwaluwen kun je op basisvan de telgegevens van een zomer niet zeggen, daaris veel meer onderzoek voor nodig. Het is echter weleen hoopvolle beleving te noemen.

Waren er weer minder vogels geteld,dan hadden wenu met een naar gevoel gezeten en tegen elkaar ge­zegd, het gaat ook dit jaar weer slechter met dezebijzondere zwaluw die overigens niet tot de familievan de zwaluwen behoort. Onze gierzwaluw behoorttot de familie van de gierzwaluwachtigen en is, hoegek het ook klinkt, sterker verwant aan de kolibriesdan aan de zwaluwen. We kunnen voorlopig gerustblijven zeggen dat ondanks een super-telling éénzwaluw nog geen zomer maakt. 

         foto: Theo Muusse; Russische Zilvermeeuw in Nederland.

Meeuwen in Nederland

Exclusieve lezing over meeuwen Wie kent ze niet. Bij elke strandwandeling zijn zeaanwezig, glijdend op de zeewind, op weg naarvoedsel of naar hun nest. Dit fenomeen is echter nietmeer voorbehouden aan de kust. Tegenwoordig zijnmeeuwen door heel Nederland te vinden, van denoordelijke wadden tot de Maas bij Maastricht. Er zijnflink wat verschillende soorten te vinden in onskleine land. Zowel broedend als op doortrek of juistoverwinterend, van klein (dwergmeeuw) tot indruk­wekkend groot (grote mantelmeeuw). Tijdens een lezing van Theo Muusse wordt er diepingegaan op de verschillen tussen de soorten, alsme­de de verschillen tussen de kleden van kuiken totvolwassen kleed. Met name de onvolwassen kledenzijn voor veel (zelfs goede) vogelaars een lastige op­gave. Dat komt mede door de variatie die meeuwenin hun uiterlijk aan de dag leggen. Gedurende 20 jaar doet Theo, samen met zijn broerMars, internationaal onderzoek naar het herkennenvan met name grote meeuwen. Inmiddels is er eenindrukwekkende website ontstaan over veel aspec­ten van deze dieren. Er staan onder andere al meerdan 60.000 foto’s op. zie: www.gull-research.org  De lezing wordt gehouden op maandagavond 20november in de Wegwijzer, Steendorpstraat 2 Breda,aanvang 20.00u, zaal open 19.30u. Toegang gratisinclusief 1 consumptie

5HERFST EDITIE 2017

NATUURSIGNALEN IVN MARK & DONGE

Tweede 'zoveel soortendag'Bijzonder, dat er zoveel soorten in de stad te vindenzijn. Ongeveer 20 deelnemers verzamelden zich 1 julibij het Waterpark Bavelse Leij dat tussen de wijkenNieuw Wolfslaar en IJpelaar ligt. Vroeger vormde hetbeekje de Bavelse Leij de grens tussen de gemeentenBavel en Breda. Bij de aanleg van de nieuwbouwwijkis het omgevormd tot een natuurader die de omge­ving van de ‘Landschappelijke driehoek’ Kunstacade­mie Sint Joost, het Park Wolfslaar en het aangrenzen­de Ulvenhoutse bos met elkaar verbindt. De deelnemers speurden er o.a. naar vogels, vissen,amfibieën, zoogdieren, mossen, planten, vlinders enlibellen. De leden van de plantenwerkgroep streeptenexact 150 soorten planten. Nogal wat van de gevon­den soorten verwacht je niet direct in de stad, mee­stal vind je ze alleen in natuurgebieden. Soorten alskleine zonnedauw, loos blaasjeskruid en een tientalsoorten zegges geven aan dat er in een korte tijd tocheen bijzonder gebied ontstaan is. Op het scheiden vande markt toch nog een aparte vondst: de gele biesle­lie (Sisyrinchium californicum), meer dan 50 exem­plaren langs de beekoever. Het plantje hoort thuis inhet westen van de V.S. en is als tuinplant in ons landterecht gekomen. De moswerkgroep verzamelde mossen voor ‘huis­werk’. Zo’n dertig soorten konden achteraf op naamworden gebracht De viswerkgroep ving o.a. zeelt,kleine modderkruiper, snoek, ruisvoorn en baars. Detangpantserjuffer is bij de libellen waarnemingen eenwat zeldzamere soort die de laatste jaren op meerplaatsen is gevonden. Onder andere in het stroomge­bied van de Bavelse Leij in park Wolfslaar en landgoedValkenberg. In de vangkooitjes voor kleine zoogdie­ren werd o.a. de rosse woelmuis aangetroffen. Desuccesvolle middag werd afgesloten met een goedverzorgde bbq, aangeboden door de gemeente Breda. Wil je zelf het gebied leren kennen? Voor het gebiedis een ommetje (6,5 km) beschreven. Het voert zowellangs de Bavelse Leij (vlonderpad) als over de geluids­wal Bavel. Zie www.brabantsemilieufederatie.nl.

foto: Marco Beers   Rosse woelmuis

Krijgt de Rith weer pit? Joop van Riet Wat ging het kleinschalige landschap van de Rith snelachteruit. Het leek wel een ‘vrijstraat’ waar overalkleine kavelstructuren verdwenen, sloten werdengedempt, grootschalige akkers ontstonden, metsteeds grotere loodsen en met meer en meer plastic(netjes TOV’s of ‘teelt ondersteunende voorzienin­gen’ genoemd). In de zomer van 2014 besloten verschillende natuur­verenigingen een niets verhullende fietstocht tehouden met Bredase gemeenteraadsleden in de Rith.Onder leiding van wegkapitein Jan van der Heijdenvan Markkant. Resultaat: dat najaar lag er een motievan Groen Links (Merijn Scheifes), Trots/Opa (Yvonnede Heer) en D66 (Paul de Beer) ‘Trots op BuitengebiedBreda Zuid’ die door de gehele gemeenteraad werdaangenomen voor verbetering van de landschappe­lijke kwaliteit. Om te beginnen bij de Rith! Eén van de indieners, Paul de Beer, werd kort daarnawethouder in het nieuwe college van B&W. Er werdeen proces met alle betrokkenen gestart, met HenkOprel als onafhankelijke voorzitter. Samen met dewijkraad Buitengebied Breda Zuidwest, waar De Rithmet de Lies de hoofdschotel in is. Dit jaar werd eenrapport met knelpunten en visies aan de gemeenteaangeboden. Op 11 juni  kwam wethouder Paul deBeer in de Lies de besluiten van B&W melden. Het college heeft de aanbevelingen overgenomen envoor de vier actiegebieden uit het rapport projecttrek­kers aangewezen voor natuur, landschap, ecologie enmilieu, voor recreatie en toerisme en voor verkeer.Voor toezicht en handhaving  Jack vd Huygevoort. Dielaatste is van belang omdat geconstateerd was dat eraan handhaving van bestemmingsplanregels jaren­lang veel mankeerde. Vandaar de term ‘vrijstaat’. Bovendien kon Paul de Beer melden dat het Collegehet beschikbare budget voor kwaliteitsverbeteringvan de Rith verhoogd had met een miljoen tot 1,75miljoen Euro. Dus genoeg om te starten! De richting en de activiteiten gaan dus de goede kantop, maar de visies gaan verder dan de bestaandebestemmingsplannen, dus ook daar is nog een kwa­liteitsverbetering mogelijk. Inmiddels bewaakt dewerkgroep Leefomgeving (verbrede ex BROM-groep)van Natuurplein de Baronie de koers en voortgang.We zullen het verschil moeten gaan zien!  Recent is er een oproep gedaan vanuit de gemeenteBreda om mee te denken over kleinschalige land­schappelijke inrichting van landgoed het Lies van 25ha. De werkgroep Leefomgeving wil zeker meedoenen zo ‘beginspraak’ vorm geven.  De bijbehorende fotoreportage is te zien op de web­site van IVN Mark & Donge, bij natuursignalen.

6

NATUURSIGNALEN

Vogelcursus IVN Mark & Donge Gerard van Opstal Het succes van onze Vogelcursus bewijst zich telkensweer. Het is half augustus als ik dit schrijf. Nergenshebben we een advertentie geplaatst of deelnemersgeworven, toch kunnen wij tot onze vreugde meldendat we al dertig deelnemers hebben. Dat betekent datde cursus voor 2018 vol zit. Natuurlijk kan je je altijd nog opgeven, misschien hebje geluk en zijn er op het laatste moment nog afmel­dingen. Mocht dat niet het geval zijn dan plaatsen weje op de wachtlijst, zodat je er 2019 in ieder geval bijbent. Wij als vogelcursusteam hebben er al veel zin in.

PUBLIEKSACTIVITEITEN

Voor informatie en startpuntenZie www.ivn-markendonge.nlonder natuurwandelingen. 

ALGEMENELEDENVERGADERINGWoensdagavond 15 november houdt IVN Mark &Donge weer een ledenvergadering, waarin de begro­ting een belangrijke rol speelt. Leden zijn welkom.Een uitnodiging met de agendapunten volgt per mail.Plaats: het Klooster, Jacques van Gilsplein 2 te Bavel.Aanvang 20.00u, zaal open 19.45u.

Oktober 2017 zo 08 14:00 natuurwandeling Liesbos lanen & dreven. Start: PP bij café rest. De Boswachter Liesbosch, Nieuwe Dreef 4, Breda. za 14 08:00 VWG Excursie Groene Jonker, Botshol Dagexcursie Vertrek: carpoolpl Keizersveer, A27 ri Gorinchem afslag 20, Geertruidenberg. Meer info op www.ivn-markendonge.nl 09:00 - 12:00 Oranjepolder werk/inloopochtend zo 15 14:00 Natuurwandeling Dal van de Bavelse Leij. Bron, Bisdom, Beekdal. Start: Koolpad 14a, Bavel Wandeling Breda Binnenste Buiten/KNNV Breda. wo 18 14:00 Natuurwandeling: Dorstse bossen. Herfstnatuur. Start: PP Seterse Hoeve, Vijf Eikenweg 56, Oosterhout. Gezinsactiviteit, klein en groot welkom zo 22 14:00 Natuurwandeling: Dorstse bossen. Paddenstoelen. Start: PP rest. Beum. Weth. v Dijklaan 19, Dorst Gezinsactiviteit, klein en groot welkom! za 28 19.30 – 23.00 Nacht van de Nacht. Sterrenkijken op Wolfslaar. Vrije inloop.

November 2017 za 04 09:30 Landelijke Natuurwerkdag Natuurtuin Oranjepolder zo 05 14:00 Natuurwandeling: Mastbos. Bomen langs het water Start: PP bij rest. De Kogelvanger, Galderseweg 55 Breda. za 11 08:30 VWG Excursie Brabantsche Biesbosch ½ dagexcursie. Vertrek carpoolpl Keizersveer, A27 ri Gorinchem afslag 20, Geertruidenberg. Meer info op www.ivn-markendonge.nl 09:00 - 12:00 Oranjepolder werk/inloopochtend wo 15 20:00 - 22:00 Algemene Ledenvergadering, 't Klooster, Bavel zo 19 14:00 Natuurwandeling Pannenhoef. Vennen en Veen. Start: PP De Lokkerberg, Oosteindseweg 82, Rijsbergen. ma 20 20:00 Vogellezing over Meeuwen Door Theo Muusse, boswachter Biesbosch Mogelijk dankzij donatie van Pierre Van de Calseyde’ Meer info in artikel Meeuwen in Nederland

NatuurgidsencursusIn maart 2018 willen we weer met een nieuweNatuurgidsenopleiding starten. De IVN-Natuurgidsenopleiding is dé interne oplei­ding voor actieve IVN’ers. De opleiding beoogt nietalléén mensen tot Natuurgids op te leiden, maar wiler tevens voor zorgen dat zij een actieve rol in dewerkzaamheden in het IVN kunnen vervullen.  Er wordt naar gestreefd dat elke cursist aan het eindvan de opleiding zijn/haar plek als vrijwilliger (be­stuurlijk en/of uitvoerend) in natuureducatie vindt,in principe binnen het IVN. Voelt u zich echter voor­al aangetrokken tot het functioneren als IVN-Natuur­gids, dan wordt tijdens zo’n opleiding duidelijk dateen IVN-natuurgids méér is dan een 'rondleider innatuurgebieden'.  Een natuurgids is iemand die de bekwaamhedenheeft verworven om anderen de waarde van de na­tuur te laten beseffen. Wij denken dat men de waar­de van de natuur het best kan leren beseffen door tebeginnen met de natuur bewust te beleven en beterte leren kennen.Nadere  informatie op onze site bij cursussen.

7HERFST EDITIE 2017

LEDENADMINISTRATIE LEDENADMINISTRATIEledenadministratie@ivn-markendonge.nlvoor adreswijzigingen en opzeggingen IVN Mark & Donge,Vereniging voor natuureducatie en duurzaamheidLidmaatschap € 22 per jaar.Overige tarieven zie website.Triodosbank: NL84 TRIO 0390 3020 82tnv IVN Mark & DongeOpzeggingen, schriftelijk vóór 1 november bij:ledenadministratie@ivn-markendonge.nl

foto: Hanny van de Roer

Bijna vergeten?Joop van Riet Recent op een natuurwandeling kregen we als IVNMark & Donge complimenten voor de inzet bij hetverleggen van het 380 KV tracé. Was dat complimentnou terecht? Tja, inderdaad in 2015 verzorgden weeen ‘informatieve’ natuurwandeling door LandgoedOosterheide waar zo’n 200 deelnemers op af kwamen.De Oosterhoutse groep 380 KV NEE liep ook mee engaf informatie over de plannen van Minister Kampom bij voorkeur de nieuwe hoogspanningsleidingboven Landgoed Oosterheide aan te leggen. Dat ‘er boven’ betekende wel dat ‘er onder’ een strookvan 100 meter breed ‘ontboomd’ zou worden. Eencomplete kaalslag. Bovendien liep dat voorkeurstracédoor bijna alle natuurgebieden langs de Mark, zoalsKelsdonk, Weimeren, het vogelrijke Rooskensdonk,de vierde Bergboezem en Lage Vucht. Die 380 KV NEEheeft zich drie jaar lang enorm ingespannen. Via deBROM-groep en Ad Hessels hebben we ons bij henaangesloten ter ondersteuning.De mensen van 380 KV NEE kunnen nu op een mooiresultaat terugzien, het tracé is verlegd naar hetnoorden en wordt door alle gemeenten gedragen. Hetis een bundeling met het bestaande hoogspanningtracé en sommige stukken mogen toch ondergronds.Minister Kamp heeft hier uiteindelijk voor gekozen.

Vanwege het eenduidige draagvlak in Brabant. Datkwam tot stand onder leiding van onze Brabantsegedeputeerde Erik van Merrienboer. Even opgelucht? Plotseling vallen er allerlei ‘windmo­len-plannen’ uit de lucht, ook weer juist bij die vogel­rijke polder Rooskensdonk! Inmiddels is de BROM-­groep opgegaan in de werkgroep Leefomgeving vanNatuurplein de Baronie met Bert van der Haar alsvoorzitter. Samen met de andere partners, KNNV Breda, NMV Markkant en de West Brabantse Vogel­werkgroep, worden de ‘windmolen’ plannen nuscherp beoordeeld.                                  

foto: Aad van Diemen

         foto: IVN Mark & Donge Wandeling Oosterheide 380KV Nee

INDIEN ONBESTELBAAR: POSTLAAN 15 4835 EE BREDA