necip-taylan-anahatlarıyla-İslam-felsefesi

8/2/2019 Necip-Taylan-Anahatlaryla-slam-Felsefesi

1/38

ANAHATLARIYLA SLAM FELSEFES

Yazar : Dr. Necip TAYLAN

Yaynevi : Ensar Neriyat

Bask :

ISBN :

Bilim Grubu : slam / Felsefe

Tr : Telif

Hitap Ettii Okuyucu Kitlesi: zel lgi

Genel Deerlendirme:Kitap, nce felsefenin tarifi, metodlar, mahiyeti, felsefe ile

ilgili temel kuramlar ve felsefenin problemlerini aklyor.Sonra felsefenin tarihesi slam felsefesinin douuna kadarinceleniyor. Felsefenin slam dnyasna gemesi, balcafelsefe ekolleri, slam felsefesinin nemli isimleri ve slam

felsefesinin tesirleri inceleniyor.


2/38

ANAHATLARIYLA SLAM FELSEFES

Yazar, giri blmnde felsefenin tanmn ve temelkavramlar verdikten sonra, ilk blmde felsefenindouundan slam dnyasna geie kadar dnemi ve nlfilozoflarn, ikinci blmde ise; felsefenin slam dnyasnagemesinden itibaren, yetien filozoflar ve ekollerinitantr. Kitap, ok eitli kaynaklardan yararlanlarakhazrlanm, yazar kendi dncelerine pek yer vermemi.

Yazarn katks sadece bu fikirleri balamak olmu. Daha

ok bir aratrma tezi gibi.FELSEFENN METODLARI1- Akl felsefenin temeli deil aleti olmak durumundadr.

2- Felsefe sadece aklla ilgilenir demek konusunusnrlamaktr. Zira insan ruhu sadece akldan ibaretdeildir.

3- zlmemi ve zlememi problemleri sama velzumsuz diye konusu dnda brakmaz.

FELSEFENN TARF

Felsefenin eitli tarifleri yle yaplmtr. Pythagoros Balangc; ilim sevgisi, ortas; insanngc kadaryla varlklarn mahiyetini bilip tanmas, sonuda ilme uygun bir ekilde konuup yaamaktr.

Platon Grlmesi mmkn olmayann ilmi

Aristo lk prensipler ve son sebepler hakknda bilgi

Genel tanm Evren hakknda tefekkre dair bir bilgi,teemmll bir bilgi, Mutlak ilim, limlerin ilmi,limlerin izah

Descartes(1595-1650)Felsefe sznden hikmeti(bilgelik) incelemek anlalr. Bilgelikten de, insannbilebildii kadar, btn eylerin tam bilgisi anlalr.

Hegel (1770-1830) nce genel olarak dncetarafndan nesnelerin(eyann) derin bir ekildeincelenmesidir.


3/38

slam filozoflar Felsefe, eyann mahiyet vehakikatn bilmek, varln sebebini aklama gayretidir.nsann kendini bilip tanmasdr.

slam filozofu El-Kindi(l. M.S. 873) Felsefe insannkendisini tanmasdr. Felsefe sanatlarn sanat,hikmetlerin hikmetidir. Felsefe, insann gc yettiisrece klli-edebi eylerin hakikatlarn, mahiyetlerini vesebeplerini bilmektir.

Farabi (870-950) Varolmalar bakmndan varlklarn

bilinmesi Muyiddin ibn el-Arabi(1165-1240) Nesnelerin

hakikatlerini olduklar gibi bilmek ve onlarnvarolular ile hviyetleri konusunda hkm vermeksuretiyle, insan ruhunun olgunlamasdr.

FELSEFENN MAHYETKimileri felsefeye Anlalmaz derken, kimileri de

insanlarn ihtiya ve davranlarnn esaslarn pozitifilimlerin zeceini ileri srerek felsefeyi lzumsuzsaymlardr. Ayrca filozoflarn karlkl mtalaa edip,

sonuca varamamalar da buna ilave edilince; felsefezerindeki olumsuz dncelerin tarihin her dnemindeolduunu kabul etmek gerekir. Bu olumsuzluklara ramenfelsefenin neminin ve devamlnn sebepleri;

1- Dnme yoluyla, varlk ve olaylarn(alemin)derinliklerine nfuz etme arzusu

2- Bilgili ve uurlu bir hayata ulamak dncesi

u bilinmelidir ki; evrenin mahiyeti ve manas hakkndadin, siyasi veya sosyal bir dnya ve hayat grne sahipolmak herkes iin mmkn olduu halde, felsefe yapmak,

felsefi problemlerle yakndan ilgilenmek herkesin iideildir. nk; felsefe bir dnya grnden ibaretbulunmamaktadr. Felsefe, alem ve olaylar karsndaalnan belli bir tavrn ifadesi olan fikirler arasndakimnasebettir.


4/38


5/38

teemmle(reflexion) dayal aklamalarda bulunursa, bunaakl denir.

Anlama: Dnmenin idrak sahasna ait olan bir eyidorudan kavramasdr.

Sezgi: Dnme, bir eyi ya da iinde bulunulan birdurumu dorudan yani, bir takm kavramlara ihtiyaduymadan his ederse, onun bu ekline Sezgi denir.

Hayal: Hi bir kayt ve arta bal bulunmadan ortayakan dnme eklidir.

nanma: nsann bilme ve dnme glerinin yanndafakat, onlarn uzanabildii sahay da aan bir bakagcdr. Dncenin tamamen kuatamad konularlatemas kurar. Mesela, Mutlak Varlk sahas dnmedenok inanmann kapsam iindedir. Hrstiyan ve slamDnyasndaki kelam mnakaalarnda grdmzekliyle Yce Varlka imandan baka bir yol ileulalamayaca fikri arlk tamaktadr.

*** Dinin, sistemli ilimlerden en byk stnl;sistemli ilimlerden alamyacamz baz problemlerin

cevaplarn iman ile temin etmesidir.FELSEFENN PROBLEMLER eitli ve birbirleriyle alakasz gibi grnen ilimlerinortak ynlerinin olup olmadn aratrmak felsefeninsahasna girer, Bilgi Meselesifelsefenin belli balproblemlerinden birisidir.

limlerin benzerlik ve farkllklar gz nne alnarak,onlar bir snflamaya tabi tutmak, dnme kanunlarn,dnceler arasndaki mnasebetlerin dayandkanunlar ve prensipleri tesbit etmek de bilgi

probleminin yannda Mantk Meselesi olarak karmzakar.

limler deiik varlk sahalarn paylap oradaderinletii halde, felsefe varlk aleminin tamamhakknda bir izah vermek, onlar bir btn iindekavramak zere ele alr. Bu, evreni tek bir btn olarak


6/38

problem edinmektir. Ontoloji (Varlk Bilimi) diye ifadeedilen bu mesele de felsefenin temel problemlerindenbirini tekil eder.

Madde dnyasnn yannda bir de canllar alemi,organik bir alem mevcutdur. Bu iki alemde cereyaneden kanunlar ayn mdr? Farkl ise mahiyetlerinelerdir? Bu suallerin cevaplar da felsefenin TabiatFelsefesi ad altndaki disiplininden beklenir.

Tabiat Aleminin zdd Kltr ve Tarihi-Manevi alemdir.

Birok ilimlerin paylat bu sahay felsefe bir problemolarak Tarih Felsefesi ad altnda, onun btnn,prensiplerini, sebeplerini aratrarak tayin etmeyeurar.

Sanat eserlerinin insan iin tad deer bunlarlaortaya konmak istenen ey ve bunlarn ideal deerlerleolan alakas nedir? Bu ve benzeri sorularn cevabn dafelsefeden Sanat Felsefesi (estetik) vermeye alr.

nsann ne yapmam lazm? sorusu altndatoplanabilecek dier bir takm sorular da vardr.Bunlarn cevab felsefede Ethik (Ahlak) Felsefesindenbeklenir.

Felsefenin en mhim problemlerinden bir bakas daFelsefi Antrolopoloji (nsan Felsefesi)dir. nsanntoplumsal ynn Sosyoloji, davranlarn Psikoloji,biyolojik yapsn Biyoloji, shhatini Tp inceler. Ama hibiri -felsefe hari- insan, onun ne olduunu, evrendekiyerini, dier canllarla olan mnasebetini elealmamaktadr.

nsann mitleri, beklentileri ve imanlarnn neyi ifadeettii, insan ile Yce Varlk(Allah C. C.) arasndaki

mnasebetin mahiyetinin ne olduu, bu mnasebetintarzlar, Allah(c.c.), Evren ne nsan kavramlarnnkarlkl ilikileri iinde insann durumu gibi sorular, diniilimleri de aan bir takm problemler sahas tekil eder.te, felsefenin ilkalardan beri belki en temelliproblemlerinden biri de Din Felsefesi dir.


7/38

Devletin bir kurum olarak sorumluluu nedir? Hak,adalet ve vazife prensiplerinin kanunlarla ve bakaahlaki normlarla mnasebeti nedir? Hrriyet vesorumluluun manas nedir? Gibi sorularn cevabsadece Devlet ve Hukuk Felsefesi tarafndanverilebilir.

FELSEFENN TARHES (slam Felsefesinindouuna kadar)

Felsefi dncenin nerede, ne zaman ve hangi millette

ortaya kt tam olarak belirgin deildir. Kabul grenumumi kanaat, felsefenin beiinin Ege Denizi sahillerindeM.. VI. yzyllarda yaayan Yunanllar olduudorultusundadr. Bu, ilka felsefesi diye bilinen devir,dar manada Yunan felsefesi ile, bu felsefeden domu olanHelenizm-Roma felsefesidir. Geni manas ile de, ilk yazlbelgelerden, yani M.. 4 bin yldan, M.S. 476 ylnda BatRoma mparatorluunun yklna kadar devam eder. Buuzun zaman iinde birok kltr ve medeniyet gelipgemitir. Hint ve in kltrleri bir yana braklrsa, sadeceAkdeniz evresinde Msr, Mezopotamya (Smer, Akad,

Babil, Asur), Hitit, Fenike, Yahudi, Yunan ve Romakltrleri nemli olanlardr.

Bunlarn iinden Yunanlarn kltr ve dncesiylebalatlan felsefe tarihinin ilk dnemine Klasik lka veyaAntik Felsefe denir. Bundan da yukarda iaret edildii gibi,

Yunan Felsefesiyle onun bir devam olan Helenezm-Romafelsefeleri anlalr.

Umumi hatlar iinde bu devir, yneldii konular veyetitirdii byk filozoflar ile drt mhim dneme ayrlr.

A- Btn ile d dnyaya, tabiata ynelik bir Tabiat

Felsefesi.(Kozmolojik Devir)B- Allah(c.c.), insan ve tabiatn bir mnasebet iinde elealnd ve arln insan zerinde toplanddnem(Antropolojik Devir)


8/38

C- Felsefenin hemen hemen btn problemleriyle elealnd, ilimlerde ihtisaslamann balad ve sondneme geii salayan devir(Byk Sistemler Devri)

D- Sistemci filozoflarn, dnce hayatnn her sahasnauzanan grlerinin tekrarland, felsefenin daha okdini (Hint - Msr) unsurlaryla kart ve pratikletiidnem (Helenistik Devir)

I- SOKRATESTEN NCEK YUNAN FELSEFES(Kozmolojk Devir - Presokratik Dnem ve

Filozoflar)Felsefe tarihinde Sokrates (469-399) bir dnm noktas

kabul edilir. Ondan nceki felsefi problemlerin arlkmerkezini Tabiat, dier bir deyim ile insann iinde yeralmad d dnya tekil ettii iin, bu dneme TabiatFelsefesi veya Kozmolojik Devir ad verilir.

Yunan felsefesi nce, bugnk zmir yaknlarndabulunan Milette ortaya kt. Bu okulun temsilcileri olarak

Thales, Anaksimandros ve Aneksimenesi gryoruz. M..yzyln filozoflar, Tabiatn kaynann ne olduu sorusunu

sorarak, gzleme dayal cevap aramlardr. Balcameseleler; tabiatn nasl ortaya kt, Dnyann ekli veyaps, Gnein ve Yldzlarn mahiyeti, Dnyann onlarlamnasebeti vb.dir. Onlar organik alem ve insanproblemiyle pek ilgilenmemilerdir.

THALES: lk fiziki filozof ve felsefenin babas olarakkabul edilen Thales, Arkhe yani ilk temel madde, hereyin ba, sebebi ve ilkesi olarak Suyu kabul etmitir.Ona gre herey sudan km, yine suya dnecektir.

Anaksimandros: Thalesin talebesi, Milet okulunun

da ikinci filozofu Anaksimandros, Arkhe problemizerinde durmu, fakat her eyin balangcnda bulunan,her eyi kuatan snrsz eyin Apeiron olduunusylemitir. O yaratlmamtr ve belli olamayan bireydir. Sonradan ztlar eklinde ayrlarak tm canllarortaya kmlardr. Dnya, silindir olup aleminmerkezinde hibir yere dayanmadan yzmektedir.


9/38

Hayatn kayna sudur. nsan dahil tm canllar sudayaayan canllardan gelimilerdir. Canllar deiirler veyok olurlar, fakat Aperion yok olmaz, o en yksek

Tanrdr.

Anaksimenes: Milet mektebinin nc ve sontalebesi olup hayatn esas varlna Hava demitir.Ruh dncesini felsefeye ilk katan odur.

*** Grld gibi bu filozof ok tanrc (politeist)olan Yunan dininin aklamalarn terk etmiler, tabiat

olaylarn ilmi tarzda aklayp Ahlak ve Din ileilgilenmemilerdir.

Herakleitos: yonya filozoflarndan biri olanHerakleitos ana maddenin ate olduunu sylemitir.Her eyin bir deiime uradn savunur.Ayn nehirdeiki defa ykanlmaz. kinci ykanmada artk bu nehir aynnehir deildir. der. Alemde tanrsal (ilahi) bir aklnolduunu kabul eder. Logos adndaki bu Alem Akl ile

Tanr, bir ve ayn eydir. Bylece Tanr, alemin iinde,onu dzenleyen ve idare eden prensiptir. nsan ruhu biratetir. lmden sonra ruh tekrar bu sonsuz atee

katlr. Ksenofanes(569-477): Monoteist bir dncesivardr. Ona gre tek ilah vardr. Ne zekaca, ne devcuta insanlarla kyas edilmez. Deimez vehareketsizdir. lerini dncesiyle zahmetsizce yapar.Fizik anlayna gre grnler ve gerek alem vardr,ana unsur topraktr. Her ey topraktan kp yinetopraa dner. Elea Felsefesi adn tayan bir okulunkurucusudur. Parmanidesin hocasdr.

Parmanides: Ona gre; duyular tarafndan bildirilen

alem, grnler alemi iken, gerek alem sadece akllakavranabilir. Varlk, vardr ve var olmayan ey yoktur.Felsefesinin zn tekil eder. Filozofa gre varlk vednce ayn eydir. Bu sebeple var olmayan eydnlemedii gibi, kavramlarda ifade edilemez. Dorudnmek var olan dnmek demektir.


10/38

Eleal Zenon( 490-430) Hocas Parmanidesindoktrinini mantki delillerle aklamaya almtr.Zaman, mekan ve hareketin kabul edilmeyeceinisavunur.

Pyhagoras(580-500) Efsanevi bir ahsiyet, dini bircemaatin kurucusu ve saf matematii ortaya koyan birdnrdr. Bu cemaat tenash(ruh g)ne inanrlar.Ruhun periyodik gnden kurtulmak iin maddizevklerden uzak dururlar. ktidar olmular, Matematik,Astronomi, Musiki ve Tp gibi alanlarda sz sahibiolmular, Her ey say demekle sayy ilahlatrmlar,Arkhe olarak su veya hava yerine say gibi bir kavramkoymu oluyorlard. lk defa yerin kre olabileceinidnmler, Dnyann Evrenin ortalarnda ve Gneinevresinde dndn sylemilerdi.

Empedokles: Tabiatla uramtr. DrtUnsur(Anasr- Erbaa) nazariyesini formlize etmitir.Bunlar; su, hava, ate ve topraktr. Ay ve Gnetutulmalaryla ilgili doru gzlemler yapm, ilk defabitkilerin de hayvanlar gibi organizmalarnn

bulunduunu sylemitir. Anaksagoras(500-428) Tabiat aratrcs olduukadar, dini konularda da grler sunmutur.

Yunanllarn ilah sayd Gnee ate topu dedii iinhakknda dava almt. Ona gre; yok olma yoktur vednyada ne kadar madde varsa o kadar unsur vardr.

Demokritos: Materyalist ve mekanist telakkilerisistemletirmitir. Var olan yok olamaz, grnmeyenparalara(atom) ayrlabilir. Bylece Atom nazariyesiniuurlu ve sistemli bir tarzda duyurmutur. Filozof,ruhu da atom nazariyesiyle aklamaya alm, ruhiin En ince, en dzgn ve en hareketli atomlardanmeydana gelmitir demitir. Ayrca, aleminkendiliinden bir zaruretle ortaya ktn savunur,dolaysyla asrn ateist filozofu olarak tannr.


11/38

Sonu olarak, felsefe tarihinde Kozmolojik Devir diyenitelenen bu dnemin iki temel problemle uratgrnyor.

1- lk prensip, ana madde yani Arkhe problemi

2- Tek bir cevherden varln eitliinin nasl olutuu,yani Olu meselesi

*** Dikkat edilirse her iki problem de insann dndakidnyaya aittir. Yani Kozmolojik devirin esas zellii tabiatnincelenmesidir.

II- ANTROPOLOJK DEVR (nsan Felsefesi)Felsefe tarihinde, Tabiat filozoflar ile Demokritos

arasnda yer alan grup, her eyden nce nsan ile megulolmulard. Bu filozoflar zmresine sofistiler denir. lkada sofistiler denince, genellikle air ve Hakim kimselerakla gelirdi. Daha sonra Eflatunun tesiriyle bu kelimeolumsuz bir anlam kazanm; gerek olmayan bir ilmi paraile satan, retmenlik yaparken sadece kazan ve karndnen kimselere de Sofist denmiti.

Grld gibi Yunan felsefesi buraya kadar srengelimesinde nce tabiat Arkhe ve Olu ynndenaratrm, ikinci olarak Sofistiler duyumlardan ve kesinbilgilerden phe ederek, tabiat filozoflarn tenkit etmi vebirer retmen olarak ortaya kmlard. Artk bunlardansonra Yunan felsefesi mhim bir devrini balatacaktr. Budevrin banda Sokrates bulunur. O, felsefe tarihinde birsnr ta kabul edildii iin, antik dnem filozoflarn vefelsefi dnemlerini Sokrates ncesi (Presokrat) veSokrates sonras diye iki devirde ele almak adetolmutur.

SOKRATESFelsefesinde temel problem olarak insan ele almas ve

tenkiti yn ile Sofistilere benziyorsa da, insan her eyinls olarak kabul etmekle bir rlativizmi savunanSofistilerden, klli bir dorunun bulunabileceineinanmakla ayrlr. Ayrca sofistileri para ile ders vermektendolay iddetli bir ekilde tenkit eder.


12/38

O, hibirey bilmiyormu gibi karsndakine soru sorup,cevap vermelerini bekler, onlar dnmeye sevk eder.Gerek bilginin varlna inanr ve bu bilginin ahlakduygusu ile yakn alakas bulunduunu savunur. Ona greBu dnya nizam ancak iyilii dileyen bir Tanrnn varlile izah edilebilir. lmsz olan insan ruhu, gelecektekihayatta iyi fiillerinden dolay mkafatlandrlacak, ktileri iin de ceza grecektir.

Hayatn mhim anlarnda, mesela, bitkinlik ve yeishallerinde, bir hi olduunu ve aczini hissettii durumlardadaima iten bir sesin kendisine yol gsterdiini, naslhareket etmesi gerektiini syler.Daimonionum dediibu ses sayesinde iinde bulunduu durumdan kurtulur.Sokrata gre Allahn sesidir.

III-FELSEFEDE SSTEMATK DNEM (BykSistemler Devri)

Platon(Eflatun)(427-347): Sokratesin talebesidir.387 ylnda Atinada Felsefenin yannda Matematik veMusiki derslerinin de verildii dnyann ilk niversitesiAkademiay kurmutur.

1- Felsefesi:

2- dealar nazariyesi ve ontolojisi: Gerek bilgi her yerdeak-seik ve pheden uzak olan doru bilgidir.Eflatunun kendi deyimiyle deallerin bilgisidir. Mesela,iyi denilen ey mutlak iyiye az-ok yaklaan bir objedir.dealarda ezeli ve ebedi bir nizam vardr. Bu nizamadealar Alemi der. Evrene idealara gre nizam veren,maddeyi idealara gre ekillendiren Demiurg dediialemin bir yapcsndan, bir tanrdan bahseder. Filozofagre Demiurg, aynen bir heykeltran bir maddeden

ekiller yapt gibi, eitli varlklar idealarn modelinegre var etmitir.

3- Ruhun lmezlii fikri: Filozofa gre ruh, daha nce,yani vcuda bal olmadan idealar aleminde yaam,idealar grmtr. ayet durum byle ise, biz varolmadan nce ruh mevcut bulundu ise, o zaman onunlmnden sonra da var olmaya devam edecei


13/38

sonucuna varabiliriz. Ayrca, ruhun nceden yaamolduu idealar hatrlamas da onun lmszlnn birdelilidir.

4- Devlet hakkndaki dnceleri: Platonun devlethakkndaki grlerine gre baz zmreler vardr.

iler zmresi: Faziletleri; almak ve itaat

Muharipler ve Bekiler zmresi: Faziletleri; cesaret

dareciler zmresi: Faziletleri; hikmetdir.

Aristo(M.. 384-322): Platonun Akademiasndayetiti. skendere retmenlik yapt. Genliindehocasnn idealar nazariyesi ve ruhun lmezliineinanmaktadr. Hocasnn lmnden sonra kendisistemini gelitirmeye balad.

1- Felsefesi:

Aristoya gre tek tek varlklar ve olgular ok nemlidir.O, eyay duygularmza muhatab olduklar gibi, hakikatleribulunduklar ekliyle kavramak ister. Hocasndan ald birprensip -bilgileri bir balkta toplama, genelleme- onun iin

yanltr. O, objelerin ferdi alanda klli kavramlar tadndnr. Bu balamda, Aristo idealist deil, realisttir.

2- Mant:

Aristo ile felsefe Tabiat ve nsandan sonra Mantkkonusuyla da ilgilenmeye balar. Aslnda, Aristoya gremantk, felsefenin bir blm deildir. Mantk, dnmeninkanunlarn koyan temel bir disiplin, en genel anlamyla,ilme bir giri, ilimler iin bir alet ve yardmcdr.

3- Metafizii:

Aleme ekil veren, ondaki oluu ilk nce harekete

geiren kuvvet Alahtr(cc.). Allah(cc) hereyin sonundabulunur. Olaylarn ve oluun bir gayeye ynelik olular,btn evrenin tek bir g tarafndan idare edildiini ifadeeder. Evrene ekil kazandran bu en yksek illetin kendisi,madde eidinden baka birey deildir. O, maddedenaridir, saf formdur. Evrendeki hareket, imkandan


14/38

gereklie bir geitir. Ancak alemdeki hareketin ba dasonu da yoktur.

4- Drt Sebep Nazariyesi:

Aristo her hadisede, her oluta birbirleriyle sk birekilde ilgili olan drt sebep ileri srer.

a) Maddi Sebep: Mesela, bitkinin bymesinde aldhava, su vb gibi .

b) ekil (Suri) Sebep: Bitkinin tohumunda gizli olaneydir.

c) Hareket Sebebi: Gerek tohumu meydana getirendaha nceki bitkidir.

d) Gaye Sebebi: Bitkinin alemi daimi bir oluma vegelime halinde kabul etmesidir.

e) Evrendeki Varlk Tabakalar:

Evren, gayesi olan Allaha (C.C.) doru ilerleyipykselirken bir ka tabakalara ayrlr. lk nce ilk maddebir tarafa braklrsa hava, su gibi inorganik maddelervardr. Daha sonra organik maddelerden bitkiler ve

hayvanlar gelir. nsanlk Alemi ise bu tabakalarn enstndedir.

6- Fizik Gr:

Filozof drt unsura (hava, ate, su, toprak)beincisini(Aithere=Ether=Esir) de katm; bu unsurun gktabakalarn oluturduunu sylemitir. Yani, kredenoluan tm gk cisimleri saydamdrlar ve esirden meydanagelmilerdir. Allaha (C.C.) en yakn onlardr.

7- nsan Gr:

Aristoya gre insan, Allaha en ok yaklam olan, aklsahibi ve stn bilgi elde etme kabiliyetindedir. Dil deinsann ikinci stn vasfdr.

8- Ruh Gr:

Aristoya gre btn hayati olaylar ruhun idaresindecereyan ederler. nk, organik hayat maddi olantabiattan ayran esas etken ruhtur. Ruh, Entellechia


15/38

adn alr. Aristo ruhu e ayrm; her tabaka kendindenbir st tabaka iin bir madde durumundadr. En altkademesi, bitki, hayvan ve insanda bulunan nebati ruhtur;sadece beslenir, byr ve neslini devam ettirir. kincikademesi, hayvani ruhtur; alglar ve harekete geer.Hayvanlar ve insanlar mterektir. En yksek kademeyiinsan ruhu tekil eder. Balca zellii akldr, davranlarnbelli bir gayeye gre yapma kabiliyetine sahiptir.

9- Ahlak Gr:

Filozofa gre, ahlak ifrat ve tefride girmeden akl ilekazanlm fazilettir ve nazari olmas yetmez. Bu sayede,kemale ulalabilinir.

10- Devlet Felsefesi:

Aristoya gre devlet ekli vardr ve bunlarn her birikendi iinde dorudur.

a) Monari: Tek kiinin hakim olduu devlette, bu kii iyiise idare ve devlette iyi olur.

b) Aristokrasi: dare sekin tabaka, vatandalarn iyiliinistn tutarsa, bu devlet tarz da iyi bir idare olur.

c) Demokrasi: yi bir devlet ekli olmas iyi eitimgrm olan halk meclisine baldr.

IV - ARSTODAN SONRA FELSEFE VE ORTAYAIKAN

ETL FELSEFE EKOLLER

A- Yeni Eflatunculuk (Neo-Platonizm)

lkan ve Helenistik devrin en son ve en nemlifelsefesidir. Platonu esas almtr. Ayrca, Aristodan veStoa okulundan da tesirler almt. Kurucusu Plotinosdur.

PLATNOSUN FELSEFES1. Ruh Gr:

Platinosun felsefe sistemi her eyden ncemetaryelizme kar idi. Ona gre alem, manevi ve ruhi biresasa dayanmaktadr. Ruh, blnmez bir btndr,bedenin bir organ deildir, bedenin her tarafna


16/38

yaylmtr. Bedene hakimdir ve ona ekil verir. lmlebirlikte ruh bedeni terk eder ve bedene hayat veren ruhunkmas cesedin rmesine sebebiyet verir. Beden lmemahkum olduu halde ruh lmszdr. Bedeninlmnden sonra, ruhun kendisine yeni bir ekilarar(tenash). Filozofa gre ferdi ruhlarn yannda bir dealem ruhu vardr. Ferdi ruhlar alem ruhunun iinde yeralrlar. Bunlarn stnde zamanla ilgili olmayan Platonunidealar alemi vardr. Onun da stnde akl bulunur. Sonolarak da BR denilen Allah bulunmaktadr.

2. Allah Anlay:

Stoallar, Allahn alemin iinde olduunu kabul ederekbir panteizmi benimsemiler, Aristo Allahn aleminstnde Mteal olduunu benimsemiti. Platinosun grbu ikisinin sentezi eklindedir. Allah bir ve ilk olandr. Onu,tam bilemediimiz gibi kavramlarla da aklayamayz. Onaverilen her sfat onu snrladndan Allaha sfatlarvermekten kanmalyz. Allah her eydir Yalnz bizimdndklerimizden hi biri deildir. O her eyi meydanagetirir, fakat kendisi hibirey tarafndan meydana

getirilmi deildir.3. Alemin Var Oluu:

Allahn varl ve mahiyetiyle, alemin var oluu arasndaok sk bir mnasebet vardr. Allah her eyin kaynadr.Ancak alemin bu stn kuvvetten, yani Allahtan meydanagelii onun, blmlere ayrlmasyla olmu deildir. Alem buasli cevherden tamakla, sudur etmektedir. Fakat Allahnkendinden ve mahiyetinden, bu sudurdan dolay hibir eyeksilip deimemektedir. Platinos, alemin Allahtansudurunu anlatrken Gne misalini kullanr. Ayrca,Allahtan kan her eyde uurlu veya uursuz, tekrar onadnmek arzusu vardr. Her ey Allahn etrafnda dner veOna yaklamak arzusundadr. nsann gayesi de BR olanAllah ile birlemektir. Bu ise ancak cezbe yolu ile olabilir.

B- Yeni Eflatunculukuun Romada Devam VeHristiyanlk


17/38

Mistik karakteri ar basan Yeni Eflatunculuk, Hz. sadanII yzyl akn bir zaman sonra Plotinos (204-270)tarafndan sistemlendirilmi olan bir felsefe ekol idi.Roma dini, yaklak asr nce km olan Hristiyanlakar kendini, Yeni Eflatunculua istinad edereksavunmaya alyor fakat, bu konuda baarszlamahkum kalyordu. nk, Yeni Eflatunculukta speklatifve skolastik zellik ar basyor ve dier yandan o dahaok aydnlar zmresine mnhasr mistik bir dnya grolarak kalyordu.

HRSTYANLIIN FELSEFE LE LGL TEMELGRLER

Balangta felsefe ile temas kurmayan Hristiyanlktemel grleri ve ahlak anlayndan dolay, daha sonratenkit edilmeye balaynca, prensiplerinin esasl felsefigrlere aykr dmediini gstermeye almtr.Hristiyanlk bu birinci dnemki gayretlerinden sonra, ikincidevrede domalarn ve prensiplerini felsefi yndentemellendirme abalarna girmitir. Hristiyanln domave prensiplerini, filozoflarn hcumuna kar savunma

durumunda kalmas sonucunda, Hristiyanlk baz filozoflaryetitirmiti. Dnce tarihinde bu dneme PatristikFelsefe denir. Patristik felsefe Kilise Babalarnnfelsefesidir. Kilise Babalar II - VI. Yzyllar arasndayaam ve Hrstiyan doktrinin temellerini kurmayaalm olan filozoflardr.

FELSEFENN SLAM DNYASINA GEslam felsefesinde en nemli yeri tutan Bat(Yunan)

felsefesi tesirinin dorudan deil. Helenistik felsefe yaniskenderiye yolu ile olduu bilinir. Zira, miladi altnc

yzyln balarnda dalan Atina okullarnn filozoflarndanbir ksm skenderiyeye, bir ksm Suriyedeki merkezleregitmi, buralarda Platon ve Aristoyu aklayarakHristiyanlam Yunan felsefesini oluturmulard. Bumerkezlerde nce Yunanca yazlan eserler, sonradanSryanice ve Aramcaya evriliyordu. te slam


18/38

dnyasnda tercmesi yaplan ve slam felsefesine tesireden eserler de ilk planda bunlard.

Yunan felsefesinin slam dnyasna aktarlmasnda, daha7. Yzyln ortalarnda Mslman Araplarn eline geenSuriye ve randaki Hrstiyan Nasturi ve Yakubimanastrlarnn rol ayr bir yer tutar. Bu felsefenin mhimmerkezleri olarak Urfa (Edese), Nusaybin (Nisibe), Harran,Gundeapur ve Antakyay sayabiliriz.

Abbasilerde, zellikle Badat devlet merkezi yapan ve

Sryanca, Yunanca ve Farsa eserlerin tercmesini yapankiileri tevik eden Halife Mansur zamannda tercmefaaliyeti ciddi bir ekilde gelimeye balam, daha sonraHarun Reit ve MEmun zamanlarnda ise sistemli birtercme faaliyetine girilmiti. Bu halife Badatta Beyt-lHikme adn verdii bir okul kurmu, onun bana

Yununcaya vakf, Sryanice ve Arapa eserler yazm birkii olan Yahya B. Maseveyh getirilmiti.

III - SLAM FELSEFESNN BALICA EKOLLERA- Tabiat Felsefesi:

B- Tabiiyyun (Naturalistler):Naturalist ekol, deney ve tmevarm (istikra) metodunu

ilk kullanan ve bilginin duyumlarndan ibaret olduunusavunan, slam dnyasndaki ilk felsefi cereyandr. Fakatonlar, maddi dnyann dnda ruh ve Allah kabul ediyor,Allahn hikmetinin, onun yaratt eyada tecelli ettiinisylyorlard.

Bu ekoln kurucusu ve slam felsefe ve ilim tarihininbyk simas Ebu Bekr Zekeriya Razi dir. Bat ortaanda, Rhazes, El-Razes veya Albubator adlar ile

tannmtr.Razi, tp sahasnda bir ansiklopedi olan Kitabul-Mansur

ile yirmi ciltlik El-Havnn mellifidir. Bunun yanndamatematik ve tabii ilimlerde de halk hrete ulamtr.Fizikte n krlmas olayn ilk defa o gstermi, boluktaekimin varln ispatlamaya alm, simya ve kimyatetkikleri yapmtr. Filozof, Yunan, ran ve Hint tesirlerinde


19/38

kalm, mantkta kyas iyice incelemi, Aristoya hcumetmi, onun dedktif metodunun yerine endtif metodusavunmutur. Raziye gre Nefs, bedenden nce gelir,cisim nefse tabidir. Bu sebeple, bir hekim beden kadar,ruhu da tedavi etmesini bilmelidir demitir

Razi felsefi sistemde be kozmogonik prensibedayanmaktadr. Bunlar:

a) Allah(c.c.),

b) Boluk (hala) yani mutlak mekan,

c) Mddet (sre) yani mutlak zaman ,

d) Ruh (nefs) ,

e) Madde (heyula) dir.

Alemin var olmas iin bu be prensip gereklidir. Ziraduyumlar madde (heyula) ye delalet eder. eitliduyumlarn birlemesi mekan meydana getirir. Maddedekideiiklie idrak etmek zaman mmkndr. Canl varlklaridrak etmek, nefsin varln gsterir. Baz varlklardamevcut olan akln varl, hereyi yaratan stn bir

yaratcnn varlna delalet eder.Razi btn inan ve dinleri kar byk bir hogr ilebakar. slam dnce tarihinde dinleri birletime fikrini ilkdefa ileri sren dnrdr. Din ve peygamberlikhakkndaki temel grleri unlardr:

a) lahi esrarn bilinmesi ve iyi ile ktnn tannmas iinakl yeterlidir .

b) Akl herkeste eittir. Halk irad etmek iin bazkimselerin stn kabul edilmelerine gerek yoktur .

c) Peygamberler, Allah hakkndaki haberlerinin dnda

birbirleriyle elime halindedirler. Razi, btn dinleritenkid eder. Ancak slamiyetin akla dayanmasbakmndan onun st olduunu syler.

Sisteminde ruhun lmezliine inanan Razi, bu gryleMaddecilerden uzaklayor fakat ruhlarn bedenden


20/38

bedene gn (tenash) kabul ettii iin dekelamclardan ayrlyordu .

2.Madeciler (Dehriyyn)

Maddeciler de Tabiatlar gibi doadan baka bilgikayna olmadn kabul eder. Yegane gerek maddedir. Maddecilere zaman (dehr) ezeli ve yaratlmamolarak kabul etmelerinden ve Allahn varln kabuletmemelerinden dolay (muattla) da denmitir. Temelfikirleri yle zetleye biliriz:

a) Her varlk bir bakma maddedir, maddeden ayr vemstakil ruh yoktur.

b) Evren ve Yaratc birdir. Evrenden ayr uurlu ve iradesahibi bir yaratc yoktur.

c) nsann varl kll varln bir neticesidir. Bu sebepleinsan, psikolojik bir ahsiyet deildir. Ruh lmdensonra ferdi bir varlk olarak devam edemeyip kllvarla karr.

Maddeci ekolnn en mehur temsilcisi bn Ravendidir.(lm. 910)

3.Batnilik

slamda hereyin bir zahiri, bir de gizli manas vardr.Yahudilikteki kabbalizma cereyanna benzer. KabbalistlerTevrat ve Zeburun zahiri manasyla iktifa etmeyerek,onlarn harflerinden gizli (batni) mana karmaya alanbir akmdr. Batnilik bn Meynun gibi bir Filozof, HasanSabbah gibi bir tekilat yetitirerek nemli faaliyetlerdebulunmutur. Gazzali, Batnilike reddiye yazm.

Genelde siyasi bir mahiyete sahip olan batnilik, Ehl-iSnnetin siyasi birliini ykmak dncesi tayordu.

Batnilikin esaslarn yle sralayabiliriz:a) Halifelik yerine imamlk kurmak, mam kendisindeilahi sfatlar bulunan ve Hz. Alinin soyundan gelen stnbir insandr.

b) Siyasi iktidar elde etmek iin gizli tekilatlarkurmulardr.


21/38

Batinilik siyasi doktrinlerine uygun olarak, bir de hukuksistemi meydana getirmilerdir. Batniliin arlk noktasnmamet meselesi tekil eder. yle ki:

a) mam, bu alemdeki hereyin bilgisine sahiptir .

b) mama tabi olanlar her trl eri ve amelimkellefiyetlerden kurtulur ve kemale ererler

c) mam, slam esaslar deitirebilmek ve bunlaristidaki manaya vermek selahiyet ve kudretine sahiptir.

d) En yksek saadet dinin (eriat) d manas batini (i)manaya evirmekle mmkndr. Bu ise mamauymakla elde edilir. Zira, mamlar, Peygamberler gibimasumdur ve hidayete erme ve erdirme sfatlarnasahiptir .

a)Batniliin felsefi yn

1. Aristonun yokluun tasavvuru mmkn deildirfikrinden hareketle, alem kadimdir, yokluktan kmazderler.

2. Materyalistlerden farkl olarak, Peygamberleri ve

mucizeyi ksmen kabul ederler. Kuran, Peygamberinazndan kmtr ancak, Allahn szdr

3. mamlar masumdur, her trl gnah ve hatadanuzaktrlar .

4. Batnilerin ruh hakkndaki telakkileri, Brahmanizm veManieizmi hatrlatr. Kt ruhlar bir cesetten dierinegeer ve azap ekmeye devam eder. yi ruhlar dasemaya ykselir, ilahi varlkla birleir.

5. Zahir (grnr-d) hakikatin kabuu, batn ise zdr.Dinleri zahir manasyla deil de, batni manasyla

anlamaldr .Bu ancak nasslar tefsir yoluyla deiltevil yoluyla olur .Tevilin anahtar harflere verilenbirtakm gizli manalardr. Tevil iin kelimeleriolduklar gibi deil, mecaz olarak almak gerekir.Batniler bu metodlaryla Kuran- Kerime istediklerimanay vermiler, ayetlerin d manalar iinde imanay karma gayesiyle, onlar sistemlerine uygun


22/38

gelecek bir ekilde tevil etme yoluna gitmilerdir.Dier yandan Kurann Hz.Osman zamanndatoplanan bugnk eklinin, tahrip edildiini,dolaysyla aslna uygun olmadn ileri srerler

4. hvan-Safa (slam ansiklopedileri):

hvan Safa cemiyetinin gayeleri, taassup iindegrdkleri mslmanlar aydnlatmak, din ve felsefeyiuzlatrmak, tabiat ilimlerinden istifade ile kurduklar ilimzihniyetini ve felsefeyi yaymakt. Dncelerini

yayabilmek iin, devirlerinin btn ilimlerini iine alan biransiklopedi meydana getirdiler.

Kendilerinin belirttiine gre hvan Safann belli balkaynaklar drde ayrlr.

1. Felsefecilerin eserleri. Tabiiyyat ve Riyaziyat gibi.

2. Peygamberlere gnderilmi kitaplar: Tevrat, ncil,kuran ve dier semavi kitaplar.

3. Tabiiyyata dair eserler: Burada tabiiyyat, astronomi,jeoloji ve botanie ait konular ele alnr.

4. lahi kitaplar ki, onlara gre bu gibi kitaplara meleklerve onlarn gibi olan insanlar dokunabilir. Bu eserlernefsin hallerinden bahsederler .

hvan Safa cemiyeti, bir insan hayatn safhalaraayryor, her safha iin ayr bir eitim uygulanyordu .

Bu cemiyetin mensuplarna gre eriat, batl itikadlarlabozulmu sayldnda, onu felsefe ve ilim ile gerekekline kavuturmak lazmdr. Bunun iin ise her trl dinve mezhebe kar msamahal tavr taknmal, Yunan veHint hikmetini renmelidir.

Gerekten de hvan Safann kurulup yayld zamanlar( H. IV. Asrn sonu, V. Asrn ilk yars) eitli itikatmcadelelerinin srp gittii bir gerektir. Onlar Allahn,alemin ve insanln bir olduunu, tefrikann filozoflarn veher zmrenin farkl tefsirlerden doan bir grten ibaretbulunduunu, felsefe ile din arasnda bir aykrlnbulunmadn syleyerek, felsefe ile dini, akl ile eriat


23/38

uzlatrmaya almlardr. Bunu yaparken de ok zamanKurandan deliller getirmeyi ihmal etmemilerdir.

hvan- Safa ekolnn btn fikirlerini ieren Risalelerdrt ksmdan meydana gelir .

a) Felsefi ve matematik ilimler ,

b) Tabii ve cismani ilimler ,

c) Psikolojik ve akli ilimler,

d) Kanun ve ilahi ilimler .

Alemin gzelliinin kemali, hikmeti ve iyilii Allahnvarlnn delili ve ispatdr. hvan Safa alemin, Allahn hriradesiyle yaratlm eseri olduunu syleyerek, Meaifilozoflarla birleirler. Hayvan ruhundan insan ruhunageebileceini kabul ederler.

Tekaml (evrim) fikri de hvan-Safada dikkat ekicidir.Fakat bu fikri Darwinizmin ilk ekli olarak grmek yanltr.nk onlar, tabiat bir tarzda ekillerin deimesindensz etmilerdir. Mesela; bitkilerin ilk derecesi, maddelerinson derecesine, onlarn son derecesi de hayvanlarn son

derecesine baldr. Hayvanlarn ilk derecesi ise, insanlarnilk derecesine baldr. Bylece btn dereceler arasndabir sreklilik vardr. Bununla beraber insann son derecesimeleklere yani, insandan sonra melekler alemine, oradanda ilahi aleme, mutlak varla doru bir ykseli vederecelenmeyi kabul ettikleri iin, bu grn bu gnkevrim anlayyla bir alakas yoktur.

hvan-Safa sistemi, batya, spanyal tabib MslmB.Muhammed Ebul Kasm el-Mecriti el-Endlsi tarafndantantlm ve Ortaa latin skolastisizmi zerinde byktesirleri olan spanya filozoflarn yetimesinde nemli rol

olmutur.SLAM FELSEFESNDE NEML SMALAR1- El-Kindi

Feylesoful Arab nvan ile hret bulmutur. Meaifelsefesinin ilk ve nemli bir temsilcisidir. Yunanfilozoflarna dayanarak, felsefenin ve filozoflarn tariflerini


24/38

vermekte, felsefi terminolojide nemli yeri olan kavramlaraklamakta, felsefe ile uramay erefli bir almaolarak belirtmektedir. Ona gre felsefe, insann gcnisbetinde eyay hakikati ile bilmek, filozofun ilimdegayesi hakikati bulmak, fiili olarak da gerei yapmaktr.Felsefenin en ereflisi ve en ycesi, btn hakikatlerinsebebi olan ilk Hakkn ilmi olan felsefe-i uladr.

Kindide felsefenin metodu, burhan (kantlama), gayeside Allaha yaklamaktr. Burhann konusu maddenin temelsuretlerinin bilinmesi, k noktas da mahiyet bilgisidir.Bilginin hedefi, suje ile objenin arasnda birlii kurmaktr.

A)-Kelam konusundaki grleri

Adl ve Tevhid grn kuvvetle mdafaa etti.Zamannda akln, bilginin, yegane kayna olduuhakkndaki anlaya kar karak, nbvvetin lzumunusavundu. Akl ile nbvveti uzlatrmaya alt.

B)-Allah, alem ve nefs hakkndaki grleri

Filozofun tabiat felsefesini tekil eden dncelerindeAllah varln en yksek illetidir. Alem hakkndaki

dncelerinde Kindi, Aristo ve Eflatunu takip etmi, bu ikifilozofu uzlatrmaya almtr. Var olan her eyin 4sebebe dayandn syleyerek Aristoya uymutur. Fakatbtn sebepleri tanzim eden ilk sebep Allahtr. Alemgenelde ikiye ayrlr:

a)-Anasr- erbaa ve bunlarn terkibi ile dolu olan alem.Bu arzdan aya kadar olan alemdir. Buradaki unsurlarnscaklk-soukluk gibi zt nitelikleri vardr.

b)-kinci alem kevn ve fesad kanunlarnn bulunmaday felei tesi alemdir. Bu alemde unsurlar ve onlarnnitelikleri olan zt keyfiyetler bulunmaz. Filozofa grekainatn merkezinde arz bulunur. En uzak felekten sonraboluk ve mekan yoktur. Heyula, suret, mekan, zaman vehareket maddi olan eylerde bulunan 5 temel zelliktir.Filozof alemin ilk hareket ettiricisinin tanr olduunu, fakatmaddenin zaman bakmndan ezeli olduunu ileri srenAristo ile, yine alemin birden sudur etmek suretiyle


25/38

meydana geldiini savunan Yeni- Eflatuncu grlerdenayrlmtr.

C)-Akl nazariyesi

Akl 4 ksma ayrmtr:1-Var olan her eyin asl vesebebi, daima fail olan akl. Bu Allah veya el-AklulEvveldir.2-nsan nefsinde kuvve halinde var olan akl.3-

Yine insan nefsinde meleke halinde bilfiil mevcut olanakl.4-Nefsin kendisiyle dta istediini yapt fiil halindekiakl.(insann fiillleri) Akln kuvveden fiile geii ilk sebebe

baldr.2-Farabi

a)-Metodu ve slam felsefesindeki yeri

Meai felsefe sadece Aristocu okulun grlerinin slamdnyasna yansmasndan ibaret deildir. Farabide, Aristofelsefesinin yannda slam nassnn, Eflatunun, Plotinosunve Yeni-Eflatuncu akmn da nemli tesirleri grlr.

Btn maddi olaylar manevi ve ruhi prensiplere ircaederek uzlatrc bir spiritualizm doktrini kurmayaalmtr.

Yunan felsefesinin bilhassa kozmogoniye dair temelgrleriyle slam inancnn uzlatrlmas hususunda slamfilozoflarnn bazs dini, bazs da felsefeyi esas alm vebylece deiik din felsefeleri ortaya kmtr. Farabifelsefeyi esas alanlar arsnda yer alr. Filozofun bataGazali tarafndan olmak zere bir ok hcumlara maruzkalmasnn asl sebebi de, birbirinden ok uzak bulunan bufikirleri uzlatrma teebbsdr.

b)-Felsefe anlay

Farabiye gre felsefe, bir hereye amil olan alemi

bizim nmze seren bir ilimdir. Nefsin saf olmas felsefeyapmann hem art hem de neticesidir. Onun iinkendisini nefsin slahna vakfetmitir.

Ona gre tabiat ilimleri ile akli ilimler, geometri vemantn kontrol altnda yaplmaldr.

c)-Bilginin kaynaklar ve ilimler snflamas


26/38

Farabi, bilgilerin kayna olarak 3 esas kabul eder: Bunagre vastasz ve zorunlu bilgi duyular ve akldan doar.Vastal ve akl yrtmeye dayanan bilgi de nazar yolu ileelde edilir. Bir de vastas, ak ve seik bilgiyi kavramavastas olarak sezgiyi ne srer. ki trl sezgi vardr. Bized alemi ve eyay tantan, duyulara ve akla ait sezgi.kincisi nazara yani eyann prensiplerini kavramayayardm eden matematik ve metafizikte kullandmzsezgidir.

Filozof ilimleri 5 snfa ayryor.1-Dil ilmi ve blmleri 2-Mantk ilmi ve blmleri 3-retme ilimleri(matematik,musiki ..) 4-Tabiat ilmi ile ilahiyat ilmi, metafizik veblmleri 5-Medeni ilim ve blmleri, fkh ve kelam daburaya dahildir.

d)-Farabide mantk

O, kendisine gelinceye kadar mantklarn mphembraktklar veya halledemedikleri mantk meselelerinihalletmi, Kindinin anlayamad noktalar gstermi vekyasn nasl kullanlacan aklamtr. Meai felsefesinisistemletiren Farabi slam aleminde mant 9a

blmtr: 1-Kitabul Medhal 2-Kitabul Mekulat 3-Kitabulbare 4-Kitabul Kyas 5-Kitabul Burhan 6-Kitabul Cedel 7-Kitabul Hikmet 8-Kitabul Hitabe 9-Kitabul iir

Farabiye gre mantn en nemli taraf, zihnibilinenlerden bilinmeyene gtren ispattr.

e)-Tabiat ilimleri

Metafizii kozmoloji ve psikoloji ile birletirdii gibi,tabiat ilmini de metafizik ve psikoloji gr ile birletirir.Filozof, kendinden nceki filozoflarn Phytagoras veDemokritten aldklar tabiat grn reddeder. Atom ve

bolukfikirlerine kar karak, Aristonun madde ve ekil

teorisini kabul eder. Buna gre madde ile eklinbirlemesinden cevher meydana gelir. Madde btndeimelerine ramen devaml kalr, boyutludur vesonludur. yle ise alem sonludur. Alemin yaratlm


27/38

olduunu syler. Fakat bu yaratl Allahtan sudurmanasndadr. Alemin yok oluu da, onun Allaha rucuetmesi demektir.

f)-Metafizik gr

Farabinin grleri kelam ve tasavvuf ile yakndan ilgiliolduu iin, felsefesinin en nemli ksm metafizie aitgrleridir.

Gerein zirvesinde vacibul vcud olan Allah bulunur.Allah birdir ve hereydir. Btn varln dayana odur.

Farabiye gre bir ey ya mmkndr ya da vaciptir.Mmkn olan kendisinden nce bir sebebe muhtatr. Builletler silsilesi bir noktada durmak zorundadr, o davacibul vcud olan Allahtr.

Ancak Allah o kadar mkemmeldir ki Onun bumkemmellii bizi dehete drr ve Onu tam olaraktasavvur etmemize mani olur. Bizim Onu eksik anlamamzakl kuvvetimizin zayflndan ve tasavvurlarmznyetersizliindendir. Yoksa Onun zatnda bir eksiklik yoktur.Biz maddeden uzaklatmz nispette Onu kavrayabiliriz.

g)-Farabi felsefesinde 4 temel fikir1-Aristoya gre Allah alemin merkezidir ve maddeye

ekil verir. Farabide ise bunun aksine Allah ile maddearasndaki ikilik kaldrlm olup, maddenin zaruretiniAllahtan ald kabul edilmitir.

2-Aristoda Allah ilk hareket ettiricidir ve maddeyemekanik olarak tesir eder. Farabi bu nazariyeyi tamamendeitirerek, ayn prensip ile metafizik ile fizii aklamayaalr.

3-Aristoya gre Allah sadece iyi ve gzel kurallarna

gre mekanik bir ekilde ve bilmeden tesir ettii halde,Farabi Allahn bilgisinin determinizmi ifade ettiini kabuleder. Fakat ona gre Allah yalnz klileri, yani alemlerinkanunlarn bilir ama tabiatn czi hadiseleri ile megulolmaz.

4-Aristoya gre ilk hareket ettirici faal akl veyaAllahtr. Burada faal akl ile Allah birletirilmitir. Farabide


28/38

ise klli akl, Allahtan sudur eden ilk mahluktur. O Allaholamaz. nk snrl yaratklar meydana getiren ey desnrldr.

)-Farabi metafizii ve kelamclar

Farabi, metafizik grlerinde balca u noktalardakelamclardan ayrlr:

1- Kelamclara gre zat vcud dan nce gelir. Farabiyegre vcud ve zat zaruridir yani Allahta birbirininayndr.

2- Kelamclar, ruh lmez olduu iin bedenle tekrarbirleecektir derler. Hare inanrlar. Farabi bunureddeder. O, bu yn ile meai filozoflar arasndaslami nasslardan en uzak olandr. Bu yzden, kendisistemine has bir din felsefesi kurmak zorundakalmtr.

Farabi ahlak felsefesinde de kelamclarn aksine akln birfiilin hayr veya er olduuna hkmetmeye muktedirolduunu kabul eder.

i)-Tasavvuf anlay

Farabi, tasavvufi izahlarna psikoloji anlay vastasylaulamtr. Metafizik izahlar tasavvufi hayat aklayamaz.Farabi sisteminde tasavvufa yer vermi olan ilk filozoftur.

k)-Din felsefesi

Filozof din ile felsefeyi yle mukayese eder: Bireyikavrayabilmenin iki yolu vardr. Birincisi, mahiyetinin aklile kavranmas. kincisi de, ona uygun bir misal ile hayaledilebilmesidir. Kabul ettirme de iki yoldan biri ile olur.Bunlar, kesin delil metodu ve inandrma metodudur. ayetbir kimse varlklarn bilgisini elde ediyor, onlarn manalarn

akl ile kavryor, onlar kesin delil vastasyla tasdikediyorsa bu bilgileri ihtiva eden ilim felsefedir. Fakatbunlar kendilerine uygun gelen misaller yoluyla hayaledilerek biliniyor ve buradaki tasdik inandrc metodlarlatemin ediliyorsa bu bilgileri iine alan sahaya eskiler dindiyorlar. Felsefe tarafndan delil getirilen her hususta dininanmay kullanr.


29/38

l)-Siyasi ve itimai grleri

Farabi, siyasi dncesinde Eflatunun devlet grnbenimser. Bu gr insanlar stn bir hayra gtrdiin islami anlaya daha yakn bulur.

Farabi bilgiye byk nem atfederek, insanlarn ahiretteeriecekleri mevki ve mutluluun bilgi derecesiylemnasip olacan syler. Siyaset nazariyesinde devletinAydnlar tarafndan idare edilmesi gerektiini, byleceidare edilenlerin de bilgi ynnden ykseltileceini belirtir.

Farabiye gre faziletli ve faziletsiz diye iki trl toplumvardr. Bunlarn birincisi yalnz ilimler ve faziletlilerdenoluur. Aydnlar aistokrasisi tarafndan ynetilir. Gerekmutluluk bu toplulukta olur. Faziletsiz denilen ikinci toplumgerek bir toplumdur.

m)-Farabi okulu: Kendisini hemen takip eden vetesirini devam ettiren filozoflara Farabi Okulu denir.nemli simalar:

m1: Sicistani: Sicistaninin felsefesinde arlk noktaytekil eden din ile felsefeyi uzlatrma abas, slam

dncesinde kelam ve tasavvufta bazen atmalarabazen de uzlamalara sebep olmutur.

m2: Ebu Hayyan Tevhidi: Felsefedeki nemininyannda edip, fakih ve sufi olan Tevhidi, yeni fikirlergetirmekten ok, devrinin btn dnce hayatn vemeselelerini toplayp aksettirmi olmakla nemkazanmtr. Tevhidi, eserlerinde kelam meseleleriylefelsefe meselelerini karlatrarak, din ile felsefe arasndaalaka kurmaya almtr. Ona gre felsefe insan tevhidinancna gtrr.

m3: bn Miskeveyh: Filozof olmasnn yannda tarih,edebiyat ve tasavvuf meseleleriyle de uramtr. Fakatgnmze kadar nemini devam ettirme gcn kurduufelsefi ahlak sistemine borludur. Farabiyi izlerken Eflatunve Aristonun fikirleriyle islam uzlatrma gayreti iindebulunmutur.


30/38

m3a)-Felsefesi Ona gre felsefe akla dayanrken, dinmnakaasz bir ekilde emir ve nehiylere hitab eder.Felsefeden nce bir yer tutan dinin asl nemi, insankklnden itibaren yetitirmesidir. Felsefenin tesiriinsan akln olgunlua erimesinden sonra grlr. Allahnzuhurunun iddetinden dolay gizli kaldn kabul eder.Vahy ile ilham birbirine kartrr, hayvandaki igdyvahy diye telakki eder.

m3b)-Ahlak gr: slam dininin hkmleri doru vegerek olarak anlalrsa iyi ahlak ile tam bir uyun halindeolduu grlr. Din toplum iin bir terbiye vastasdr.nsann terbiye edilmesi gereken 3 melekesi vardr: a)-Alkanlk: nsann ykselmesini, faziletlerin kazanlmasnsalar. b)-Taklit: nsann bakalarnn tecrbelerinden veaklndan faydalanmasn temin eder. Fakat kt taklitinsan en aa derekeye drebilir. c)- ntibah: Bununlaiyi ktden tefrik edilir, ahlak yksek bir uur derecesinekar, tam ve gerek bilgi meydana gelir.

m4-bn Heysem: Daha nce zannedilenin aksinegrmeyi temin eden k ualarnn gzden kmadn

aksine grlen eyadan gze geldiini belirttii gibi, gznve grme olaynn izahn da mkemmel bir ekildeyapmt.

Ona gre kyas ve temsil ile hakikata ulalamaz. Bunlarancak deney yolu ile ispat edilen eyi bakalarnaanlatmakta faydal olabilirlerdi. Bu sebeple bn Heysem,Empirizm ve Tmevarm metodunun ilk mjdecisi kabuledilir.

3-bn Sinaa)-Psikoloji ve ruh gr: Psikolojiye dair grleri

3 ksma ayrlr:1)-Nefs ve akl nazariyesini iine alantecrbi psikoloji 2)-Akln mahiyetinden bahseden rasyonelveya iebak psikolojisi3)-Tasavvuf psikolojisi

Ruhu 2 delille ispata alr:

1- Vahdet delili: Btn uur halleri ruhta tamamllnkazanr.


31/38

2- Ayniyyet delili: Btn uur halleri deitii halde ruhayn kalr.

Ruhun bir cevher olduunu ispat iin onun arazolmadna dair u delilleri getirir:

1-Ruh bedenin lm ile dalmaz, varlnda tek veayndr.

2- Bedenin kemalidir ve onu meydana getirir. Ruhtannce beden olmaz.

3- Beden ruh tarafndan terk edilince bir cesetten ibaretkalr.

4- Ruh, melekeleri vastasyla kendi bana bedene etkieder ve onu korur.

b)-Metafizie dair grleri: Maddenin Allahtan suduretmediini syleyerek, makulata maddeden stn bir yerverir ve nefsin nemini arttrr. Nefs, cisimler alemi ileakllar alemi arasnda mutavasst bir mertebedir.

Filozof suduru anlatmak iin 3 prensibe dayanr:

1-Bir2den yalnz bir kar.

2- Maddeden ayr cevherler iin dnmek yaratmayadelalet eder.

3- Kendi zatyla zaruri olamayan herey kendisi iinmmkn bakas iin zaruridir. Sudur, tecelli vealemin safha safha Allahtan kn anlamak, buprensiplere dayanarak mmkn olur.

c)-Ahlak ve tasavvufa dair dnceleri: Ktlk 3 ksmaayrlr:

1- Zayflk, bilgisizlik, yaratltaki noksanlk ve eksiklikmanasna gelen ktlktr ki fizikidir.

2- Elem, keder gibi maddi ve manevi manadakiktlktr ki psikolojiktir.

3- Metafizik ktlk. Filozof buna gnah diyor.

Alemde yaygn ve esas olan iyiliktir. Ktlk, iyilikihtiyacnn bir neticesidir. bn Sina duyularla elde edilen


32/38

lezzetlerin bir hayal olup gerek olmadn, gerek olanlezzetlerin akli lezzetler olduunu syler. Arifler ikincilezzetlere itibar ederek saadete ularlar.

d)-Din felsefesi: Filozof imann akl tamamladnsavunur. man ile akl arasnda 3 eit iliki dnlebilir:

1-man ile akln sahalar birbirinden tamamen ayrdr.

2- man, akln kemalidir yani akl kuatr durumdadr.

3- man, akl bir fiil olarak tamamlar.

Bu sebeplerle Farabiden ayrlr ve peygamberlerefilozoflardan stn bir deer verir.

bn Sinann din felsefesi balca 4 esasl noktadatoplanr.

1-Yaradl meselesi

2-Allahn bilgisi meselesi

3 - Ahiret meselesi

4- Peygamberlik meselesi

e)-Eitime dair grleri: bn Sina, bir hekim olarak,

eitim ve terbiye konusuyla da ilgilenmi olup eitimdernek olma hususuna dikkat ekmitir. nsann bakalarnaahlaki eitim verebilmesi iin nce kendinin ahlakl olmasgerekir:

C- rakilik Ve ShreverdiShreverdinin felsefesi esaslar itibariyle Yeni

Eflatunculua dayanr. Metodu da akl d bir sezgidir.nk akl yolu ile hakikate ulalamaz.

rakilik, Meailik ile tasavvuf arasnda bir yer igaleder. Meailerin nazar metodunun aksine zevk ehli olarak

bilinir. Fakat rakiler heyecana dayanan taknl, cezbeyive sekri benimsemezler. Manevi sezgi felsefelerininesasdr. Yalnz kalb ve irak yoluyla hakikate ulalabilir.

Psikolojide son zamanlardaki metapsiik aratrmalarlarakiliin irrasyonel metodu arasnda benzerlikgrlmtr. Fakat bu metoda slamdaki mspet ilimler,


33/38

mantklar ve meailer tarafndan daima pheylebaklmtr.

a) lim-Ruh ve alem gr: Meailere gre ilimmahiyeti bakmndan mutlak ve gerektir. Biz eyannhakikatn bilebiliriz. Hakikate ulamak iin tek yol nazar veistidlal yoludur. Shreverdi buna itiraz ediyor. Nazar veistidlal ona gre yalnz eyann vasflarn saymaktanibarettir. yleyse eyann mahiyetini anlamann tek yolumkaefe yoludur.

Shreverdinin alem gr iinde alemin var oluumeselesi de nemli bir yer tutar. Allah ile alem arasndakialakay mantki bir izah ile zmeye alan filozof, aleminvar olma sebebini Allaha balar. Nasl bir B cisminin varlA sebebine bal ise A var olduunda B de vardr. u haldeAllah ezeli olduuna gre Alem de ezelidir.

b)-Nur felsefesi: Shreverdinin felsefesinde vcudunyerini nur ve zulmet gr almtr. nk o eyann yanur ya da zulmet olduunu syler. Bu iki kavramAristodaki madde ve eklin, g ve fiilin rolnoynamaktadr.

c)-Dier grleri: Shreverdi insanlar slah iin Allahtarafndan peygamberlerin gnderilmesini ve onlarainanmak gerektiini syleyerek slama aykr dmeyenaklamalarda bulunur.

Yldzlar ve felekler alemini canl kabul eden Shreverdiher felein nefsinin olduunu ve kendi iradesiyle hareketettiini syler.

Shreverdi hakikat arayanlar 4 ksmda ele alyor: 1-Alim derecesine ulaamam olan ilim talipleri 2-Hemfelsefeyi hem de ilahi bilgileri bilen hakimler (Phytogas,

Platon ve Shreverdi) 3- Akli metoda dayanan felsefeyeitibar etmeyip yalnz kefi bilgileri sayanlar (Hallac..) 4-Kefi bilgilere ilgisiz kalp akla dayanan felsefeyibenimseyenler (Aristo, Farabi, bn Sina)

4-MAGRBDE FELSEFE


34/38

Endls felsefesi ana karakteri iinde u devrelereayrlr: 1- bn Bacceden nceki devre 2- bn Bacce, bn

Tufeyl be bn Rd felsefeleri 3- bn Rdden sonrakidevre

(Endls Meai filozoflar):

A)-bn Bacce

Akll bir filozof olan bn Bacce zellikle Aristo veFarabiyi takip etmi, matematik, astronomi ve musikiilimleriyle nazari ve pratik olarak urat gibi tp

sahasnda da stad olmutur.Felsefe anlaynda Aristocu olan bn Bacce, Allaha

ittisali gaye edinmitir. Bu sebeple de felsefesi tasavvufibir mahiyet alm ve iraki karaktere brnmtr.

B)-bn Tufeyl:

O yalnz iraki felsefesini Magribte temsil edip devamettirdii mehur felsefi roman Hay bin Yeksan adl eseriyletannr. Eserinde zellikle u hususlar zerinde durmutur:

nce zamannn filozoflarn derinden megul eden,

insan nefsi ile faal akln ittisalini teemml yoluylahalletmek, dier yandan felsefe ile din arasnda bir ahenkbulunduunu ispat etmek ve bu ikisini uzlatrpbirletirmek suretiyle slam dnyasnda iki asrdr devametmekte olan felsefe-din mnakaalarna son vermek.nk, bn Tufeyle gre akl eyann mahiyetlerine ve buyoldan Allaha ulamak iin kafi gelir. Bu eserin gayesiayrca saf hakikatin ancak pek nadir olan ruhlara mahsusolabileceini psikolojik bir problem olarak sunmaktr.

C)-bn Rda)-Mantk ve hakikatin bilgisi:

Mantk bilgisine sahip olmayan halk daima his alemindekalr ve hatalara der. Bilgilerinin yetersizlii ve dnmesistemlerindeki bozukluk sebebiyle de olgunluaulaamazlar.

b)-bn Rdn felsefesi:


35/38

Filozof kendinden nceki filozoflardan ve kelamclardanalem daima yaratlmaktadr fakat onun neeti ezelidir.Fikriyle ayrlmaktadr. Yani bir defada olan yaratl yoktur.Fakat her an yenilenen bir yaratl vardr ve yaratckudret alemi bir btnlk iinde idare eder, hareketegeirir. Alem ancak bu kudret ile kaimdir.

Filozof, Kurandan baz ayetlere istinad ederek,felsefenin din tarafndan hogryle karlanmaktan teyezaruri olduunu gstermeye alr.

c)-Ahlak ve siyaset gr:Filozof, hrriyet ve ihtiyar konusunda kelamclara kar

felsefi grleri savunarak, insann mutlak manada hr vemuhtar olmad gibi, yine bu manada mukayyet vekadere bal da olmadn syler.

5-MEA EKOLE TEPKGazali: Gl bir felsefe tenkitisi olduu kadar,

sistematik bir kelamc, bir fakih, gaye itibariyle tasavvufaulap orada karar klan bir slam dnrdr.

a)-limlerin snflamas:

Gazali ilimleri ikiye ayrr.

1-erI ilimler: Bunlar da tevhid ilmi ve ameli ilimler diyeikiye ayrlr. Bu ikinciler de fkh ve ahlak diye ikiye ayrlr.

2- Akli ilimler: Riyazi ve mantki ilimler, tabii ilimler vemetafizik diye 3 ksmdr.

b)-Kelam ilmi:

Kelamda genel olarak Eariyi takip etmi olan Gazaliyegre kelam ilminin yetersizliinin sebepleri 3 noktadatoplanabilir: a)-Kelamclar, islamn akide esaslarn bidat

ehline kar savunurken, bazen hasmlarnn vefelsefecilerin dayand mukaddimeleri delil olarakkullanmlar ve sonunda bunlar kendileri de kabul etmekdurumunda kalmlardr. b)-Kelamclar, hasmlarnndt elikileri ortaya koyarken, onlarn dayandfikirlerin yanll ile uramlardr. c)- Dier taraftankelamclar bu ilmin maksad dna kmlardr.


36/38

c)-Gazali ve felsefe:

El-Munkzda filozoflar 3 ksma ayran Gazali, onlarnherbirini islami ller nda tahlil ediyor ve aklvahiyden stn tuttuklarndan, hakikatten uzak kaldklarnbelirtiyor

.a)-Materyalistler:Yaratc bir Allahn varln ve ruhukabul etmezler.

b)- Naturalistler: Allahn varln kabul ettiler fakatruhun lmezliini ve ahiret hayatn da inkar ettiler.

c)- lahiyatlar: Temel meselelerde dinden ayrlmazgrnrler fakat Gazaliye gre bunlarn da imanakidelerine uygun olan ynlerinin yannda imanla aslauyumayan taraflar da mevcuttur.

Gazalinin imann prensipleriyle filozoflarndncelerinin bir birine tamamen zt olduunu belirttiive onlar tekfir ettii 3 esas unlardr: a)- Filozoflarn,harin beden ile beraber olmayaca, yani insann ldktensonra ruhunun tekrar bedeni ile birleemeyecei ve yalnzruhlarn devam edecei eklindeki grleri. b)- Allahn

dnya ve kainata ait teferruat deil de yalnz kllikanunlar bildii eklindeki iddialar. c)- Alemin kadimolduu eklindeki dnceleri.

man dereceye ayrr:

a)- Halkn iman ki taklit derecesindedir.

b)- Kelamclarn iman ki inceleme ve aratrma sonucuulalan imandr.

c)- Ariflerin iman ki hakikat bizzat yaar ve hereyiyakin nuru ile grr.

d)- Ruh psikolojisi: Alemi bir takm mertebelere ayranGazali duyular alemini de mertebelendirir. Bu alemdeunsurlar sahasnn stnde canl varlklar yani bitki, hayvanve insan yer alr. Gazali canl varlklarda eit ruhun varolduunu kabul eder: Nebati, hayvani ve insani ruh.


37/38

Ona gre ruh iki eyden mrekkeptir. Birincisi kalptr.Buna beden de denir. kincisi nefs, ruh veya kendini igzyle bilen kalptir.

e)- Gazaliye gre siyaset: Ona gre siyaset, insan iyiyola sevk eden bir ilim olan ahlakn yannda yer alr.

Hkmdarn iki byk zellii ilim ve ameldir. darecidnyann faniliini, lm, Allahn ve peygamberinemirlerini akldan karmamaldr. O adil ise Allahn, aksitakdirde eytann vekilidir.

6-BAIMSIZ FLOZOFLARA)-Abdullatif Badadi: pheci ve tenkiti bir

dnrdr. Felsefeyi bn Sina ve Gazalinin eserlerindentanmt. Shreverdi ve bn Meymun gibi filozoflarn zayfynlerini tartma konusu yapt.

B)-Nuencani: Felsefede daha ok bn Miskeveyh gibiahlak problemi ile ilgilenmitir. Ona gre ilmin hedefiahlak, felsefenin en esasl konusu ise insandr. Bilgiyekaynak olarak duyular esas almtr. Allah ve nefsimizhakknda olmak zere iki eit bilgi kabul eder.

C)-Ebul-Berekat Badadi: Kendinden nce geenfelsefi ekollerin temel fikirlerini aklayan bir filozofolmasna ramen daha ok kelamc olarak tannmtr.

D)-bn Haldun: 14. yy.n fikir hayatnda douda vebatda ilk tarih felsefecisi, kendisinden 5 asr sonrakurulacak olan sosyolojinin habercisi olarak tannr.

a)-limler tasnifi: Dnr ilimleri akli ve nakli olarak2ye ayrmtr.

1- Akli ilimler: a- Mantk b-Talimi ilimler c-Tabi ilimler d-lahiyat

2- Nakli ilimler: a- Tefsir ilmi b- Kraat ilmi c- Hadis ilmid- Fkh ilmi e- Usul- Fkh (ve feraiz) f- Kelam ilmi g-

Tasavvuf ilmi h- Rya tabiri ilmi - Lisaniyat ( lgat,nahiv, edeb)

7-SLAM FELSEFESNN TESRLER


38/38

8.YY. dan itibaren tercme yoluyla zellikle Grekeden,ksmen de Sryanice, Sanskrite, ve Pehleviceden yaplantercmelerle Arapa bir ilim dili ve bir ilmi bilgi hazinesihaline gelmi, eski bilgiler, yeni aratrmalar ve orijinalbulularla zenginlemitir. Yani bu toplulukta ilmi bilgisadece zenginlemekle kalmam, o zaman karanlk adabulunan Avrupaya ve dnyann btn dier blgelerinenazaran islam dnyasnda byk bir bilgi stnlsalanmt.

slam felsefi dncesinin bat Hristiyan dnyasnaintikalinde, onun yksek seviyesinin oynad rolnyannda bir dier unsur da, hemen btn ortaan enmhim bir problemini tekil eden akl-iman, dier birdeyile din ile ilmi uzlatrma meselesinde slamfelsefesinin geni alma ve tecrbelerinden Hristiyandnyasnn da yaralanma arzusudur da denebilir.

slam ilim ve felsefesinin bat alemine intikali ve tesirini nemli ekil iinde yle zetleyebiliriz:

1- talya, spanya ve Fransadan birok rencinin bulkelere yakn bulunan slam medreselerinde ilim tahsili

yapp, bir sre sonra kurulacak olan Bat niversitelerineretici namzeti olmalar.

2- Buralarda Aristonun Arapadan tercme ve erhedilen eserleri ile felsefenin Batya nfus etmeyebalamas.

3- slam ilmi ve felsefesi, talya yolu ile Fransaya vedier Bat ilkelerine girmiti. 13.yy. balarnda yeniniversitelerin kurulmasyla slam felsefesinin tesiringiltere ve Almanyaya kadar ulat.

necip-taylan-anahatlarıyla-İslam-felsefesi

Documents