UNIVERZITET U TUZLIFILOZOFKI FAKULTET

NEMIRI NA KOSOVU 1981-1982.

SEMINARSKI RAD

Predmet:Historija zemalja jugoistone evrope savremenog doba IIMentor: Doc.dr.sc. Denis BeiroviStudent: Muris MahovkiIndeks br.:VII-621/10Odsjek: Historija

Tuzla, April, 2014. I SAETAK

Niska ekonomska primanja, problem velike nezaposlenosti, pa ak i onih koji su stekli diplome na Pritinskom univerzitetu, potaklo je elju za reformama. Sa druge strane Albanija potie ideju da je Kosovo trebalo pripasti Albaniji, to samo je jo vie potaklo i raspirivalo nezadovoljstvo Albanaca na Kosovu, to je kulminiralo demonstracijama na kosovu 1981. Ove demonstracije e dovesti do protesta srba sa kosova i dovesti e do estokih reakcija, raanje srpskog nacionalizma, te eventualnog ukidanja autonomije Kosova.

II UVOD

Ovaj seminarski rad bavi se , kako mu i sam naslov svjedoi, nemirima na Kosovu koji su se odvijali tokom 1981.-1982. godine. Radi lakeg razumijevanja demonstracija, seminarski rad zadire prvobitno u uzroke socioloke i ekonomske prirode koje su dovele do masovnog nezadovoljstva stanovnika Kosova, u prvom redu Albanaca. Takoe obrauje i utjecaj iz vana, tanije reeno utjecaj iz susjedne drave Albanije preko Pritinskog univerziteta. Na kraju umjesto da sam se bavio posljedicama demonstracija na Kosovu kao takvih, strahujui da ne odlutam i suvie daleko od teme odluio sam se sagledati samo politike reakcije na iste. to se tie same structure seminarskog rada on je podijeljen u dvije velike cjeline, prva koja tretira uzroke nezadovoljstva, i druga koja se odnosi na same demonstracije kosovskih Albanaca sa tenjom priznanja Kosova za sedmu republiku unutar SFRJ, te reakcije kako kosovskih Srba, tako i vlasti SFRJ.

III RAZLOZI NEZADOVOLJSTVA

3.1.Socio-ekonomske prilike na Kosovu do 1980. godine

Ustavom Savezne Federativne Republike Jugoslavije iz 1974. godine, Kosovo je steklo iroku autonomiju i status federalne jedinice SFRJ. Sticanjem istinske autonomije, Srbi i Crnogorci prestaju biti vladajua manjina. Albanci preuzimaju vodee poloaje, te dolazi do smjene mnogih Srba i Crnogoraca na politikim poloajima, upravi i radnim organizacijama. Primjenom principa etnike reprezentacije, prema kojem je procenat zaposlenih pripadnika neke nacije morao biti u skladu sa etnikom strukturom, mnogi Srbi i Crnogorci gube posao prilikom izjednaavanja ovih razlika. Pritom, na Kosovo se vraaju mnogi Albanci koji su bili protjerani tokom perioda Kraljevine, a pored toga postoji i ekonomska emigracija iz Albanije, jer se u Jugoslaviji bolje ivjelo.[footnoteRef:1] [1: Damjan Pavlica, Savremena Istorija Kosova, Beograd, 2011. , 14.]

Situacija na Kosovu nije bila neto znatnije bolja. Prihod po glavi stanovnika na Kosovu. 1954. godine, to je iznosio 48% saveznog prosjeka, da bi do 1980. godine situacija se znatno pogorala, te je prihod po glavi stanovnika na Kosovu iznosio svega 27,8% saveznog prosjeka. Ovakva loa ekonomsko-socijalna situacija na Kosovu, kod Albanaca je stvarala osjeaj neravnopravnosti, te iako su ranije stekli autonomiju, i dalje su se osjeali kao da ive pod kolonizatrskom, eksploatorskom vlau.[footnoteRef:2] Suoeni sa gubitkom posla, i esto neprijateljskom sredinom, Srbi poinju masovno naputati Kosovo. Prema nekim procenama (New York Times, 12 jul 1982), tokom 1970-ih godina oko 57.000 Srba iselilo se sa Kosova. Tih godina, mnogi srpski manastiri se ale na nanoenje tete od strane nepoznatih lica, bespravnu sjeu ume, i sline probleme[footnoteRef:3] [2: Riard D. Krempton, Balkan Posle Drugog Svetskog Rata, CLIO, Beograd 2003., 209.] [3: D. Pavlica, Savremena Istorija Kosova, 14.]

3.2.Pritinski univerzitet i utjecaj Albanije

Posle 1968. Pritinski univerzitet se naglo irio te je 1980. imao 51 000 studenata, to je bilo treina odraslog stanovnitva Pritine. Budui da univerzitet nije imao veliku ugled u Jugoslaviji, problem nemogunosti zapoljavanja studenata nakon diplomiranja postao je sve vei. Poslije uvoenja nastave na albanskom jeziku na Pritinskom univerzitetu 1968. godine, radi nepostojanja dovoljno knjiga u Jugoslaviji na albanskom jeziku vri se uvoz knjiga iz Albanije. Meu uvezenim knjigama na Kosovo bili su i tekstovi komunistike partije Albanije, Envera Hode, koji su u takvoj atmosferi imali veliki utjecaj. U jednom od svojih memoara koji su uvezeni na Kosovo, Enver Hoda je zapisao da mu je Tito obeao da e Kosovo ostati u Albaniji, to pojaava nezadovoljstvo Albanaca i dovodi do jaanja albanskog nacionalizma na Kosovu. [footnoteRef:4] irenje ideoloke podloge iz susjedne Albanije nesmetano je teklo. Njome je najvie bila zahvaena albanska omladina upravo radi problema nezaposlenosti i loeg poloaja u Jugoslaviji. Lazar Kolievski je . aprila 1981. ukazao da je politika Albanije bila jedno od najznaajnijih izvorita nacionalistike euforije", ali ne i njen jedini uzrok. Meu drugim uzrocima Kolievski je navodio propuste albanskog rukovodstva, tezu slaba Srbija jaka Jugoslavija" i stvaranje mamutskog univerziteta u Pritini koji je po njemu bio potencijalno arite nacionalizma.[footnoteRef:5] [4: Isto] [5: Branko Petranovi, Istorija Jugoslavije 1918.-1988., Trea Knjiga, Beograd, 1980., 494.]

IV KOSOVSKA KRIZA

4.1.Demonstracije za sedmu republiku

Nepunih godinu dana posle smrti predsednika Jugoslavije, Josipa Broza Tita, 1981. godine dolazi deksplozije nezadovoljstva na Kosovu. Albancima, koji su inili apsolutnu veinu stanovnitva Kosova (77.4% prema popisu iz 1981), se iri bojazan da Kosovo moe ponovo potpasti pod srbijansku upravu. Prevladalo je miljenje da se to moe preduhitriti samo ako se Albancima prizna status naroda i vlastita republika koja vie nikako ne bi mogla potpasti pod vlast Srbije. Studenti Univerzitetu u Pritini su 11. marta 1981. godine zapoeli mirne proteste, koji su ubrzo postali optenarodni, zahtevajui ravnopravan poloaj Albanaca sa ostalim slavenskim narodima u Jugoslaviji, koji imaju svoje republike. Sloganom Kosovo Republika!, oni su traili da Kosovo postane sedma republika jugoslovenske federacije i da jugoslavenske vlasti prestanu da ih tretiraju kao nacionalnu manjinu (narodnost), ve da ih priznaju kao narod.[footnoteRef:6] Samo nekoliko dana poslije, tanije 16 marta je dolo do paljevine konaka Peke patrijarije; 25. marta bilo je nereda u Prizrenu, 26. u Pritini, 30. u Obiliu; i pored toga,izbijanje novih masovnih demonstracija 1. aprila u Pritini i nizu drugih kosovskih gradova i naselja (Podujevo, Vuitrn, Lipljan, Glogovac, Gnjilane, akovica, Uroevac, Kosovska Mitrovica, Vitina).[footnoteRef:7] [6: D. Pavlica, Savremena Istorija Kosova, 15.] [7: Dimitrije Bogdanovi, Knjiga o Kosovu, Beograd, SRPSKA AKADEMIJA NAUKA I UMETNOSTI POSEBNA IZDANJA, Knjiga DLXVI, 1986., 204.]

Za smirivanje demonstracija, iji ce odjek ve oseao i u nizu makedonskih gradova poev od Skoplja, morali su biti upotrebljeni armija, milicija i specijalne snage bezbjednosti. Tako je uz velike napore i izvjestan broj ljudskih rtava na obje strane spreeno prerastanje ovih nereda u oruani ustanak. Na Kosovu je moralo da bude zavedeno vanredno stanje sa zabranom o ogranienom kretanju (2-8. aprila 1981.) koje je potrajalao 3 mjeseca. Jugoslavenske vlasti su osjeale da pozadina ovim protestima je velikoalbanski nacionalizam i elja za pripajanje Kosova Albaniji.[footnoteRef:8] [8: Isto 204.-205.]

Nakon guenja nemira, organi sigurnosti (udba) pohapsili su mnoge Albance, a u nastojanju da dou do pokretaa i predvodnika nemira. Prema slubenim priopenjima, otkrivena je tajna politika organizacija pod nazivom Marksistiko-lenjinistika partija Albanaca u Jugoslaviji, koja je oznaena kao glavni inicijator nemira. Tvrdilo se da je organizacija staljinistika i identina partiji na vlasti u Albaniji pod vodstvom tamonjeg komunistikog lidera Envera Hode. Kao cilj organizacije navodilo se ostvarenje etniki iste albanske republike u okviru jugoslavenske federacije, ali s perspektivom sjedinjenja s Albanijom, na osnovi prava na samoodredenje do otcjepljenja (to je pravo za jugoslavenske republike uneseno u ustav 1974.). Takva albanska republika u Jugoslaviji obuhvatila bi i krajeve izvan Kosova u kojima ive AIbanci, tj. dijelove Makedonije i Cme Gore. Nemiri, koji su iznenadno i s velikom estinom zahvatili cijelo Kosovo, uznemirili su davno-partijski vrh koji je politiko stanje u zemlji inae procjenjivao stabilnim. Savez komunista Kosova dobio je od partijskog vrha zadatak da provede i ideoloko-politiku akciju i tzv. diferencijaciju od nacionalistikih elemenata u svim sredinama, politikim organizacijama i institucijama. Uslijedila je organizirana kampanja i istke sudionika i pristaa proalbanskog pokreta. Otrim mjerama dravnih organa pruen je jak otpor, pa su slijedile stroge kazne. Nakon nekog vremena situacija se smirila, ali je broj osuenih, posebno studenata, uenika i intelektualaca bio vrlo velik.[footnoteRef:9] [9: Hrvoje Matkovi, Povijest Jugoslavije, Zagreb, Naklada Pavii, 1998., 127.]

Od 1. januara 1981. do 30. juna 1984. na Kosovu je na vremenske kazne osudeno 585 osoba. Od 10 do 20 godina zatvora dobile su 24 osobe; 5 do 10 godina 143 osobe; 3 do 5 godina 131 osoba; od 1 do 3 godine 252 osobe; do 1 godine 32 osobe; uvjetno su kanjene 3 osobe.[footnoteRef:10] [10: H.Matkovi, Povijest Jugoslavije, 128.]

4.2.Reakcije na albanski nacionalizam

Nakon albanskih demonstracija, 1982. godine kosovski Srbi (predvoeni KostomBulatoviem, Miroslavom oleviem i drugima) poinju da se bune protiv perfidnihpritisaka sa pozicija drave, a sredite pokreta postaje grad Kosovo Polje, nekadanjasrpska kolonija. Istovremeno, u Srbiji zapoinje anti-albanska kampanja, ija je sredinjatema genocid nad Srbima na Kosovu, i koja iseljavanje Srba prikazuje kao planskoetniko ienje koje provodi pokrajinsko rukovodstvo. Aprila 1982. godine 21 svetenik Srpske pravoslavne crkve, meu kojima nekoliko buduih episkopa (Atanasije Jefti, Irinej Bulovi, Amfilohije Radovi), upuuju najviim crkvenim i dravnim organima Apel za zatitu srpskog ivlja i njegovih svetinja na Kosovu i Metohiji, koji govori o planskom genocidu nad srpskim narodom i aktuelizuje kosovski zavjet. Godine 1983., Crkvene novine "Pravoslavlje" objavljuju feljton Atanasija Jevtia Od Kosova do Jadovna, koji opisuje sluajeve brutalnog i ivotinjskog silovanja srpskih ena, devojica, starica i monahinja od obesnih Arbanasa, a stradanja Srba na Kosovu poredi sa stradanjima u NDH. Piui o Albancima, crkveni autori uglavnom naglaavaju njihova zlodela, opisujui ih kao silovatelje, skrnavitelje i nasilnike.[footnoteRef:11] [11: D.Pavlica, Savremena Istorija Kosova, 15.]

Godine 1985. pripadnici srpskog pokreta otpora sa Kosova upuuju dravnim organimapeticiju, ije sastavljanje su pomogli i Atanasije Jevti i Dobrica osi, u kojoj kau dapokrajinom vladaju velikoalbanski ovinisti koji su okupirali deo Jugoslavije i nad Srbima ine genocid. Jugoslovenska vlast na ove optube nije gledala blagonaklono, ve kao na ispoljavanje srpskog nacionalizma. Srbi sa Kosova tih godina protestuju po raznim gradovima, a 26. februara 1986. godine njih stotinjak provaljuje u Saveznu skuptinu, zahtevajui uvoenje vanrednog stanja i ukidanje autonomije Kosova, to je izvreno poetkom 1989. godine.[footnoteRef:12] [12: Isto, 17.]

svoje antibirokratske revolucije, kojima vri svojevrsne aneksije pokrajina i centralizuje svoju vlast.

V ZAKLJUAK

Neravnopravan odnos politike SFRJ prema stanovnitvu Kosova , sistematsko ugnjetavanje stanovnika, naroito onih Albanske narodnosti dovelo je do osjeaja zasebnosti i nepripadnosti zajednikoj dravi SFRJ. Niska ekonomska primanja, problem velike nezaposlenosti, pa ak i onih koji su stekli diplome na Pritinskom univerzitetu, potaklo je elju za reformama. Sa druge strane Albanija potie ideju da je Kosovo trebalo pripasti Albaniji, to samo je jo vie potaklo i raspirivalo nezadovoljstvo Albanaca na Kosovu. A Albanci sa Kosova su naravno osjeali veu srodnost sa Albancima iz Albanije iz jedne proste injenice, pripadnosti jednom te istom narodu, i kulturi. Kako je Historija pokazala, kada veinski narod pone ugnjetavati manjine u svojoj dravi onda je neminovno da do protesta, revolta, pa i ustanka mora doi, a takva je bila situacija i na Kosovu 80tih godina XX stoljea,

LITERATURA

1. Bogdanovi Dimitrije, Knjiga o Kosovu, Beograd, SRPSKA AKADEMIJA NAUKA I UMETNOSTI POSEBNA IZDANJA, Knjiga DLXVI, 1986.2. Krempton D. Riard, Balkan Posle Drugog Svetskog Rata, CLIO, Beograd 2003.3. Matkovi Hrvoje, Povijest Jugoslavije, Zagreb, Naklada Pavii, 19983. Pavlica Damjan, Savremena Istorija Kosova, Beograd, 2011.4. Petranovi Branko, Istorija Jugoslavije 1918.-1988., Trea Knjiga, Beograd, 1980

SADRAJ

I SAETAK1II UVOD2III RAZLOZI NEZADOVOLJSTVA33.1.Socio-ekonomske prilike na Kosovu do 1980. godine33.2.Pritinski univerzitet i utjecaj Albanije4IV KOSOVSKA KRIZA54.1.Demonstracije za sedmu republiku54.2.Reakcije na albanski nacionalizam6V ZAKLJUAK8LITERATURA9SADRAJ10

10