NGƯỜIMẸ—★—

Tácgiả:MaximGorkyNgườidịch:PhanThảo

PháthànhVănHóaĐôngTâyNhàxuấtbảnVănhọc-4/2016

ebook©vctvegroup19-09-2018

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

MụclụcGiớiThiệuChương1Chương2Chương3Chương4Chương5Chương6Chương7Chương8Chương9Chương10Chương11Chương12Chương13Chương14Chương15Chương16Chương17Chương18Chương19Chương20Chương21Chương22Chương23Chương24Chương25Chương26Chương27Chương28Chương29Chương30Chương31Chương32Chương33Chương34Chương35Chương36Chương37

Chương38Chương39Chương40Chương41Chương42Chương43Chương44Chương45Chương46Chương47Chương48Chương49Chương50Chương51Chương52Chương53Chương54Chương55Chương56Chương57Chương58

GiớiThiệu

Người mẹ là tác phẩm viết về hiện thực xã hội nước Ngatrongnhữngnămđầuthếkỷ20,khigiaicấpvôsảnNgađangchuẩnbịtiếnhànhcuộccáchmạngNgalầnthứnhất.Tácphẩmvẽ ra trướcmắt chúng ta bức tranh rộng lớn của xã hội Nganhữngnămđầu thế kỷ 20 với cái quá khứnặngnề trong đờisốngcủavợchồngbáccôngnhânMikhain,vớicáihiệntạiđấutranhgiankhổvàanhdũngcủamẹconanhcôngnhânPaven…Đồngthời,tiểuthuyếtcòngợilênniềmtinchắcchắnvềthắnglợi tất yếu của những người lao động chân chính với chế độchuyênchế.Hìnhảnhkếtthúccủatiểuthuyết,“cảnhngườimẹbị bắt cầm tù” gợi nên trong lòng người đọc nhiều ám ảnh,nhiềuxótxanhưngnólàmchongườiđọclạcquan,tintưởngởngàymai.

Chương1

Hàngngày,còinhàmáyrúvàrunglêntronglànkhóivàmùidầumỡcủaxómthợngoạiô.Vàtừnhữngcănnhànhỏxámxịtnhữngconngườitiềutụy,gâncốtcònmỏimệt,vộivãbướcragiốngnhững con giánngày sợ sệt.Trongkhôngkhí lạnh lẽo,lúc còn tranh tối tranh sáng, họ đi trên những đường phốkhônglátđếncáichuồngđácaongấtcóvôsốnhữngconmắtvuôngđùngđục chiếuxuốngmặtđường,đang thanh thảnvàlãnhđạmchờđợihọ.Bùnbìbõmdướichân.Nhữngtiếngkêukhànkhàncònngáingủvangđến taihọ,nhữngcâuchửiđộcđịa xékhônggian.Giờđây, lại cónhững tiếngkhácvang tới:tiếngmáychạyrìrầm,tiếnghơinướcphìphò:Nhữngốngkhóicaongất, đenngòm, âmuvàdữ tợn, in rõ trênnền trời, chếngựcảvùngngoạiô,tựanhữngcâygậylớn.

Chiều chiều, khimặt trời tà rọi những tianắngđỏ lên cửakínhcácnhàthìxưởngmáylạinhảhọtừtronglòngđáranhưnhảmột thứ xỉ than, và thợ thuyền,mặtmũi xạm khói đen,hàmrăngháuđói lấp lánh, lại tỏaracácngảđường,để trongkhôngkhímùidầumáyẩmướt.Bâygiờ, tiếnghọ trởnênsôinổivàvuivẻ làkhácnữa;côngviệckhổsai củahọngàyhômnayđãchấmdứt,bữaăntốivànghỉngơiđangchờhọởnhà.

Nhàmáyđãnuốtchửngmộtngàyqua;máymócđãhút từbắp thịt conngười tất cả sinh lực cầnchonó.Ngàyấy trôiđikhông còn để lại dấu vết; con người lại bước thêmmột bướcnữađếnnấmmồ,nhưngcảmthấysựnghỉngơiêmđềmđãđếnrấtgầncùngvớithúvuicủaquánrượuámkhói,vàthếlàanh

tathỏamãn.Ngàylễ,họngủđếnkhoảngmườigiờ,rồinhữngngườiđứng

đắn,đãcóvợcon,vừakhoácbộáosangnhấtđilễvừachêtráchbọntraitrẻthờơvớinhàthờ.Đilễvề,họănuốngrồingủchođếnchiềutối.

Sự mệt nhọc chứa chất lại trong bao năm ròng khiến họchẳng thiếtđếnbữaăn,nênđể chongonmiệng,nhiềungườiuốngrượu,lấychấtmennồngkíchthíchdạdày.

Tối đến, họ uể oải đi dạo phố; người có giày cao su cũngmangrađidùtrờikhôráo,ngườicóôcũngđemtheodầutrờinắngđẹp.

Gặp nhau, họ nói chuyện xưởng, chuyện máy móc, họnguyềnrủabọnđốccông.Lờinóivàýnghĩchỉxoayquanhcôngăn việc làmhàngngày.Họahoằnhọmới thốt ra đượcmột ýnghĩnghèonàn,vụngvề, lóelênnhưmộttiasángcôđơnvàochuỗi ngày âm u đơn điệu. Về nhà, họ cãi nhau với vợ vàthườngđánhđậpvợchồngchẳngtiếctay.Bọntrẻthìngồilạiởquáncàphêhoặctổchứchộihọpvuichơiởnhànhau,kéođànac-coóc-đê-ông,hátnhữngbàitụctĩu,khiêuvũ,kểchuyệndâmôtrụylạcvàuốngrượu.Mệtlửvìcôngviệc,họrấtdễuốngđếnsay;rượuvào,họsinhracáukỉnhvôcớ,mộtnỗicáukỉnhbệnhhoạnmuốntìmmột lối thoát.Thế là,để trúthếtmọibựcbộiđó,chỉvìmộtcớkhôngđâu,họnhảyxổvàonhaunhưđànthúdữ.Đólànhữngcuộcẩuđảcómáuđổ,cóngườibịgãytay,quèchân,đôikhicóngườithiệtmạng.

Trong quan hệ với nhau, một tinh thần hằn học chỉ chựcbùngnổ,trùmlấncảmọingườivàtrởthànhcốtậtnhưsựmệtmỏicủabắpthịthọ.Họsinhravớicáibệnhtâmhồnấy,thừakế của ông cha, nó theo chânhọ xuống đến tậnmồnhưmộtbóngđen,vàkhiếnhọphạmnhữnghànhđộngxấuxatànbạo

vôích.

Vàongàylễ,bọntrẻthườngvềnhàrấtkhuya,áoquầntảtơiphủđầybùnvàbụi,mặtmàythâmtím.Bằngmộtgiọnghiểmđộc,họhuênhhoangvềnhữngtrậnnệnbạnbè;hoặcgiậndữ,hayđangkhócsướtmướtvìbịnhụcmạ,họtrởvềsaykhướtvàthiểunão,khốnkhổvàghêtởm.Đôikhi,chamẹphảidắtconsaukhitìmthấyconsaybítỉ,nằmchếtgíbênbờràohaytrongquánrượu;cáccụchửimắng,đánhđậptúibụiđứaconvẫnmêmanbấttỉnh.Sauđó,ítnhiềugượngnhẹ,lạiđặtconlêngiườngđể sánghôm sau, đánh thức condậyđi làm sớm,khi còinhàmáythétlêngiậndữ,tỏaranhưmộtlànsuốiđentrongkhôngkhí.

Chamẹchửimắng,đánhconthậmtệ,nhưngđốivớicáccụthìviệcbọntrẻhayrượuvàthíchđánhnhaudườngnhưlàđiềuhoàn toàn chínhđáng.Hồi còn trai trẻ, các cụ chẳngđã từngsay rượu, đánh nhau và đã từng bị chamẹ đánh đập đấy ư?Cuộcđờilàthế.Nămnàyquanămkhác,nócứđềuđềuvàchậmrãitrôiđinhưmộtdòngnướcđục;ngàyngàyvẫntừngấynếpquensuynghĩvàhànhđộng,lâudàivàdaidẳng.Vàcũngchẳngaicóýmuốnthayđổigìhếtthảy.

Thỉnh thoảng tại vùng ngoại ô, có những người lạ mặt,khôngbiếttừđâuđến.Banđầu,ngườitachúýđếnhọchỉvìhọlàngườilạ;sauđó,họnóiđếnnhữngnơihọđãtừnglàmviệcquanêncũngkhêugợiđôichúttòmòcủabàcon;rồidầndần,ngườitacũngquênđi,cáimớikhôngcònlàmớinữa,vàkhôngaiquantâmtớihọ.Nhữngcâuchuyệnhọkểnói lênmộtđiềutấtnhiên:đờingườithợởđâucũngthế.Vậycònnóitớilàmgìnữa?

Nhưngđôi lúc cũngcóngườiđếnnóinhữngchuyệncòn làmới lạ đối với vùng ngoại ô. Người ta không bàn cãi với họ,

nhưngngười ta cứnghenhững câu chuyệnquái gởhọkểmàkhôngtin;nhữngcâuchuyệnđólàmchongườithìngấmngầmtứcgiận,người thì sợsệt loâu,mộtsốkhác thìcảmthấyxaoxuyếnvìmộtniềmhyvọngmơhồ, rồi cànguốngrượunhiềuhơnnữađểxuađuổicáicảmgiácvôíchbứcbốiđó.

Nếudânngoạiônhìnthấymộtngườilạmặtcóđiềugìkỳlạthìhọđốixửkhágắtgaovớingườiđórấtlâuvàtựnhiênthấyghêsợ,engạianhtamangđếncáigìcóthểlàmlốiloạnsựđềuđặntrongcuộcsốngbuồntẻ,cơcựcnhưngyênồncủahọ.Đãquenbịmộtsứcmạnhbấtdibấtdịchđènén,họkhôngtrôngđợimộtsựcảithiệnnàovàcoimọisựthayđổichỉlàmchocáiáchcủahọcàngnặngnềthêm.

Ainóiđếnchuyệngìmới lạđềubịdânngoạiô lặng lẽ lánhxa.Thếlànhữngngườiđóbiếnmất,lạilênđườngtớinơikhác,hoặcnếuởlạinhàmáy,thìphảisốngriêngbiệt,khôngtàinàohòa được vào đám đông thợ thuyền, ai cũng giống ai hếtthảy…….

Conngườicứsốngnhưvậychừngdămchụcnămrồichết…..

Chương2

ĐólàcuộcđờicủalãothợnguộiMikhainVlaxôp,mộtngườimặtmàyủê,lônglábờmxờm,cặpmắtnhỏđanghi,dướiđôimày rậm,với cái cườikhóchịu.Làngười thợnguộigiỏinhấtnhàmáy,và là tay lực sĩ vùngngoạiô, công sá của lão chẳngđượclàbaovìtháiđộthôlỗvớibọnchủ.Chủnhậtnàolãocũngđánh chímạngmột người; chẳng ai ưa lão vàmọi người đềugờmlão.Đãcólần,họthửchoảnglạilãonhưngchẳngănthua.KhiVlaxôpthấycóngườiđịnhđánhmìnhthìlãoquơngaylấymột hòn đá,một tấm ván,một thanh sắt và cứ thế lão dạngchân ra, lặng lẽ chờđịch thủ.Mặt lão, từmắtđến cổ, râu riarậmrịt,đôitaylônglálàmchoaicũngphảiphátkhiếp.Đángsợnhấtlàcặpmắtnhỏvàsắccứxoáyvàongườitanhưmộtmũidùibằngthépnhọn;bắtgặpđôimắtđónhìnmình,ngườitacócảm tưởngnhư đứng trướcmột sứcmạnhman rợ, khônghềbiếtsợlàgì,sẵnsàngnệnkhôngthươngxót.

Vlaxôplầmbầm:

– Cútđi,đồchóchết!

HàmrăngtovàngkhècủaVlaxôpánhlêngiữađámrâuxồmxoàm trênmặt lão.Chửibới lãokhông tiếc lời,nhưng sợ sệt,cácđịchthủcủalãocứlùidần…

– Đồ chó chết! -Vlaxôp lại quát to thêmnữa,mắt lão longlên,hungdữ,nhọnsắcnhưdao.Rồihấtđầulên,vềtháchthức,Vlaxôpnhìn theobọnngườiđó,giọngkhiêukhích -Nào, thửxemthằngnàomuốnchết?

Chẳngngườinàomuốnchết…

Vlaxôpvốnítnóivàtiếngđầulưỡicủalãolà“đồchóchết”.Lãodùng tiếngấyđể chỉbọnđốc công trongnhàmáyvàbọncảnhsát.Lãocũngdùngtiếngấyđểnóivớivợlão:

– Đồchóchết,chứmàykhôngthấyquầntaoráchà?

KhiPaven,contrailãomườibốntuổi,cóngàylãotoantúmtócđánh.NhưngPavenvớngayđượcmộtchiếcbúatạ,nóicộclộc:

– Đừngđộngtớitôi…

– Màynóicáigì?-Vlaxôphỏilại,rồitiếntớitrướcmặtcậucon trai cao vàmảnh khảnh, như cái bóng trùm lênmột câybạchdươngnon.

Pavennói:

– Đủrồi!Tôikhôngchịuthếmãiđâu…

Rồicậutavungcáibúalên.

Vlaxôpnhìncon,chắphaitaylônglárasaulưng,cườigằn:

– Được…

Rồilãonóitiếp,thởdàinãonuột:

– Đồchóchết!

Sauđóítlâu,Vlaxôpbảovợ:

– Đừngcóhỏitiềntaonữa.ThằngPavennósẽnuôimày…

– Vợđánhbạo,hỏi:

– Thếbốnóđịnhđểuốngrượuhếtà?

– Đồchóchết,khôngviệcgìđếnmày.Taosẽkiếmmộtconnhântìnhratrò…

Vlaxôpkhôngkiếmmộtconnhântìnhnàocả,nhưngtừđấychođếnchết,cóđếngầnhainăm,Vlaxôpkhôngnhìnmặtcon

nữavàchẳngnóivớiconnửalời.

Lãocómộtconchócũngtolớnvàcũnglônglánhưlão.Hàngngày,convậtcứđitheolãođếnnhàmáyvàbuổichiềuchờlãotrướccổng.Ngàychủnhật,Vlaxôplacàhếtquánrượunàyđếnquánrượukhác.Lãohằmhằmbướcđi,chẳngnóichẳngrằng,mắtchằmchằmnhìnmọingườiquađường,nhưcóvẻtìmai.Suốtngàyconchócứchạytheolão,cáiđuôitoxùcụpxuống.Saykhướt,lãovềnhàngồivàobànănvàchoconchóănngaytrongđĩacủalão.Lãokhôngđánhđậpnóbaogiờ,khônghànhhạnó,nhưngcũngkhônghềvuốtvenó.Saubữaăn,nếuvợlãochưakịpdọnbàn,lãohắtngaybátđĩaxuốngđất,đặtmộtchaivodka trướcmặt, rồi lưngdựavào tường,miệngháhốc,mắtnhắmnghiền,lãocấtgiọngồồ,buồnthảm,rềnrĩhát.Lờihátbuồnbãvàtụctĩulúngbúngtronghàngriamép,làmrơixuốngnhữngmẩubánhmìnhỏ; người thợnguội vừa lấymấyngóntaythôkệchchảivuốtbộriavừahát.Lờihátkhóhiểuvàkéodài ê a, điệu hát làm cho người ta nhớ đến tiếng chó sói kêurống mùa đông. Còn rượu trong chai là lão còn hát; rồi lãonghiêngngười thỉuđi trên chiếcghếdài,hoặcgụcđầuxuốngbàn,vàcứngủnhưthếchođếnkhicó tiếngcòi rúc.Conchónằmbêncạnhlão.Vlaxôpchếtvìbệnhthoátvị.Suốtnămngàyròng rã, lão nằm vật vã trên giường, da tái thâm,mắt nhắmnghiền,răngnghiếnkenxét.Thỉnhthoảng,lãobảovợ…

– Đưathuốcbảchuột,đưathuốcđộcđâychotao…

Bácsĩchothuốcchườmchỗđau,nhưngnói thêmrằngcầnphảimổvàphảiđưađibệnhviệnngayhômấy.

Vlaxôprítlên:

– Xéongay!Mộtmìnhtaocũngchếtđượcchẳngcầnđếnđứanào!Đồchóchết!

Sau khi bác sĩ đi khỏi, vợ lão khóc sướtmướt, van lơn lãochịukhóđimổ.Lãogiơnắmtay,đevợ:

– Taomàkhỏithìmàycònchếtnữa!…

Lãochếtvàomộtbuổisáng,giữalúccòitầmnhàmáyrúcgọiđilàm.

Nằm trongquan tài,miệng lãoháhốcnhưng lôngmày thìnhíulạicaucó.Đichônlãocóvợlão,conlão,conchócủalão,ĐanhilaVêxôpsikôp,một tên bợmgià hay rượu đã bị đuổi rakhỏinhàmáy,vàvàingườicùngkhốnởvùngngoạiô.Vợlãocókhóc chút ít, Paven thì chẳng nhỏ được giọt nước mắt nào.Nhữngngườigặpđámtangđiqua,dừnglại,làmdấuthánh,rồinóivớinhau:

– Lãotachết,bàPêlagâyaắthẳnlàbằnglòng…

Cóngườinóichữalại:

– À,khôngphảichết,màlàtrờiđánhthánhvậtđấy!…

Saukhihạhuyệt,mọingườitrởvềnhà,nhưngconchócònởlạiđó,nằmtrênlớpđấtmớivàkhôngmộttiếngsủa,đánhhơinấmmồrấtlâu.Vàingàysau,cóngườigiếtchếtconchó,chẳngbiếtai…

Chương3

Hai tuần sau ngày bố chết, vàomột ngày chủ nhật, PavenVlaxôpuốngrượusaymềm,trởvềnhà.Anhlảođảobướcvàocăn phòng giữa, và cũng như bố trước đây, đấm tay lên bànquátmẹ:

– Choănđây!

Bàmẹđếngầnngồixuốngmộtbên,đưataychoànglấycon,kéođầuconvàolòng.Nhưnganhđưatayấnvàovaimẹđẩybàra,vàhét:

– Nàymẹ,nhanhlênchứ….

– Thằngcondạidộtcủamẹ!

Bàcấtgiọngbuồnrầuvàâuyếm,cốgiữlấytaycon.

– Tôihútthuốcđây!Mẹđưacáiđiếucủabốđâychotôi…-Pavennóilàunhàu,khókhăn,lưỡilíulại.

Đấylàlầnđầutiênanhsayrượu.Rượuđãlàmchongườianhyếuđi,nhưngchưalàmchoanhmấttrí;mộtcâuhỏicứđậpvàođầuócanh:Tasayư?…Tasayư?…

Nhữngcáivuốtveâuyếmcủamẹlàmanhxấuhổ,vàđôimắtlo buồn của bà khiến anh động lòng. Anhmuốn khóc, và đểtiếngkhóckhỏibậtlên,anhlàmrabộsaynhiềuhơnlàsaythật.

Bàmẹvừavuốtđầutócrốibùvàướtđẫmmồhôicủacon,vừanóidịudàng:

– Lẽraconkhôngnên…

Paventhấybuồnnôn.Saukhianhnôndữdộimộtchập,bà

mẹdìuanhlạigiườngvàđắplêntrêntrántáinhợtcủaconmộtchiếckhănướt.Paventỉnhlạimộtít;nhưngchungquanhmọivật đều quay tít, mimắt nặng trĩu, miệng thấy đắng và lờmlợm;Pavennhíuquahàngmikhuônmặtnhư tohơn thườngcủamẹ,vàanhcómấyýnghĩkhôngmạchlạc:“Đốivớimình,nhưthếnàylàsớmquá…Ngườikhácuốngkhôngsao,màmìnhuốngvàothìbuồnnôn…”

Tiếngnóidịudàngcủabàmẹlạicấtlên,xaxăm:

– Con lâm vào cảnh rượu chè… thì làm sao còn nuôi nổimẹ…

Pavennhắmmắtlạivànói:.

– Aicũnguốngcả…

Bàmẹthởdài.Pavennóiđúng.Bàcũnghiểurõrằngngoàiquánrượura,ngườitakhôngcóchỗnàođểtìmvuinữa,songbàvẫntrảlời:

– Con thì con không nên uống! Bố con trước kia đã uốngluôncảchophầnconrồi,đã làmkhổmẹkhánhiềurồi…Concũngphảibiếtthươngmẹvớichứ…

Pavennghenhữnglờinóibuồnrầuvàdịudàngđó;anhnhớlạicuộcđờiâmthầmvàlặnglẽcủamẹ,lúcnàocũngnơmnớplosợbịđánhđập.Trongthờigianvừaqua,Paven ítởnhàđểtránhgặpmặtbố;anhđãcóphầnquênmẹ.Vàgiờđây,dầndầntỉnhrượu,Pavennhìnmẹchămchú.

Bàcaolớnvàlưnghơicòng;vìsuốtngàylàmlụngvấtvảlạithườngbịchồngđánhđậphànhhạ,nênbàđilạilặnglẽngườihơinésangmộtbên,nhưsợchạmphảivậtgì.Trênkhuônmặtcòn chằng chịt vết nhăn và hơi sưng; ánh lên đôimắt âm u,buồnnảnvàloâunhưhầuhếtnhữngngườiđànbàvùngngoạiô.Một cái sẹo sâuhoắm làmcho lôngmàybênphảihơi xếch

lên,và taibênphảigiươngcaohơntaibêntrái:hìnhnhư lúcnào bà cũng sợ sệt lắng nghe. Trênmái tóc đen dày, ánh lênnhữngcụmhoarâm.Bàlàhiệnthâncủasựdịudàng,buồnbã,nhẫnnhục..

Trênđôigòmábà,nướcmắttừtừchảyxuống.

Pavennóinhènhẹ:

– Mẹđừngkhócnữa!Mẹchoconuốngnướcđi!

– Mẹđilấynướccóđáchoconnhé…

NhưngkhibàtrởlạithìPavenđãngủrồi.Bàđứnglặngyênmộtlúcnhìncon,bìnhnướcrunruntrongtay,nhữngcụcnướcđá chạm vàomiệng bình khẽ kêu lanh canh. Bà đặt bình lênbàn,và lặng lẽquỳxuống trước tượng thánh.Cácô cửakínhrung lên vì những tiếng kêu thét của những người say rượu.Trongđêmthutốimịtđầysươngmù,rênrỉtiếngđànăc-coóc-đê-ông.Cóngườinàohátgàolên,cóngườivăngtục;cónhữnggiọng bực bội mệt mỏi của những người đàn bà vang lên lolắng…

TrongcănnhànhỏcủagiađìnhVlaxôp,cuộcsốngtiếptục,yêntĩnhvàêmđềmhơnxưa,vàcóphầnnàohơikháccácnhàkhác. Căn nhà ở ngay đầu phố, cạnh một đường dốc ngắnnhưng dựng đứng, chạy thẳng tới một bãi lầy. Một phần bangôinhàdùnglàmbếplàmộtcănbuồngnhỏ,cóngănmộttấmváchmỏng lànơingườimẹnằmngủ.Phầncòn lại làmộtcănphòngvuôngvắncóhaicửasổ;ởmộtgóckêchiếcgiườngnằmcủaPaven,ởgóckia,đểmộtchiếcbànvàhaighếdài.Vàichiếcghếdựa,mộtcái tủ thấpđựngchăn,phía trên là chiếcgươngnhỏ,mộtcáihòmđựngquầnáo,mộtchiếcđồnghồ treo trêntường,vàhaitượngthánhởmộtgóc,toànbộchỉcóthế.

Pavenlàmtấtcảnhữngcáigìhợpvớimộtngườitraitrẻ:Anh

mua một chiếc ăc-coóc-đê-ông, một chiếc áo sơ-mi ngực hồcứngvớichiếccavátsặcsỡ,mộtđôigiàycao-su,mộtchiếccan,vàthế làanhgiốnghệtnhữngchàngtraiđồnglứa.Anhđidựcác tốivui, tậpnhảyđiệuquađri[1] vàđiệupônka[2].Ngày chủnhật,saukhiđãuốngnhiềurồi,Pavenvềnhà,rượuvodkalàmanh nôn nao khó chịu.Hôm sau, anh thấy nhức đầu, dạ dàycháybỏng,mặtmàytáinhợtvàphờphạc.

MộthômmẹPavenhỏi:

– Thếnào,tốiquaconchơivuilắmphảikhông?

Paventrảlời,vẻbuồnrầubựctức:

– Chánlắm,mẹạ.Rồiđâyconsẽđicâucáthíchhơn,hoặcconsẽmuamộtkhẩusúng.

Pavenlàmviệchăngsay,khônghềnghỉ,màcũngkhônghềbịphạt.Anhítnói,vàđôimắtxanhxanh,to,giốngmắtmẹ,lộvẻbấtbình.Anhkhôngmuasúng,cũngkhôngđicâu,nhưngngàycàngxadầncáilốisốngcủabọntraitrẻ,ngàycàngítđidựcáctốivui,hayngàychủnhậtcóđinhữngđâuthìcũngchơirồivề, chứ không uống rượu. Bà mẹ trông chừng theo dõi conluôn,thấygươngmặtrámđencủacongầyrạcđi;đôimắtngàycàngnghiêmnghịhơn,vàđôimôimímlạicóvẻkhắckhổkhácthường.

TrôngPavennhưâmthầmtứcgiận,hoặcsọmđivìmộtbệnhgì đó. Trước kia, bạn bè hay tới chơi với anh nhưng giờ đâykhôngthấyanhởnhànữa,nênhọcũngkhôngđến.Bàmẹlấylàmvuimừng thấyPavenkhôngcònbắt chướcbọn trai trẻởnhàmáy,nhưngkhinhận thấy con cứ tìm cách lánhxa cuộcsốnguámchungthìmốilinhcảmvềmộttaihọamơhồnàođỏlạixâmchiếmlòngbà.

Đôilúcbàhỏi:

– Paven,conkhôngđượckhỏe,phảikhôngcon?

Paventrảlời:

– Không,convẫnkhỏe?

Bàthởdài,nói:

– Congầyquáđi!

Pavenbắtđầuđemsáchvềnhà,đọc thầm lén,vàđọcxonggiấu sách vàomột chỗ. Đôi khi anh chép lạimột đoạn trongsáchvàomộtmảnhgiấyrồicũnggiấuđi.

Hai mẹ con ít nói chuyện với nhau và cũng ít trông thấynhau.Sángsớm,anhlặnglẽuốngchèrồiđilàm;anhvềnhàăntrưa,trongbữaăn,haimẹconchỉnóivớinhauqualoamộtvàilời, rồi anh lại biếnmất cho tới chiều. Tối đến, anh tắm rửasạchsẽ,ăntối,rồingồiđọcsáchrấtlâu.Ngàychủnhậtanhđitừsángsớm,mãiđếnkhuyamớivề.Bàmẹbiếtconđiphố,đếnrạphát,nhưngởngoàiphốthìchẳngthấyaivào tìmanh.Bàcảmthấyngàycàngquađithìconbàcàngtrởnênítnói;đồngthờibàlạinhậnthấyđôilúcanhdùngmộtvàitiếngmớilạmàbànghekhônghiểu,cònnhữngtiếngthôlỗcộccằntrướcđâyanhvẫnquendùngbỗngbiếnmất, không còn trong cáchnóinăngcủaanhnữa.Tronglốicưxửcũngcónhữngchitiếtmớilàmchobàchúý:anhkhôngănmặcchảichuốtnhưtrướcmàlàchúýnhiềuhơnđếnviệcgiữgìnthânthể,quầnáođượcsạchsẽ,điđứngthongdong,thưthái,vàcửchỉcũngcóvẻgiảndị,nhẹnhànghơntrước;anhlàmchobàmẹlolắngchúýđếnanh.Vàtrongtháiđộcủaanhđốivớimẹcũngcócáigìkháctrước:đôi lúc anh quét căn phòng, ngày chủ nhật tựmình dọn lấygiườngnằm;nóichung,anhcốđỡđầnmẹ.Ởvùngngoạiônày,chẳngcóai làmnhư thếcả.Mộthôm,anhmangvề treo trêntườngmột bức tranh có vẽ ba người cùng đi nói chuyện với

nhau.Pavengiảithích:

– ĐólàĐứcChúasốnglạiđangđiđếnthànhEmmautxơ[3].

Bàmẹthíchbứctranh,nhưnglạinghĩthầm:“ConkínhChúamàlạikhôngđinhàthờ…”

Sáchđểmỗingàymộtnhiều trêncái giáđẹpdomộtngườithợmộc,bạnPaven,đóngchoanh.Cănphòng trôngđẹpmắtra:

Pavengọimẹmộtcáchkínhcẩn,gọibàlà“bàmẹ”nhưngđôilúcđộtnhiênanhnóivớibàrấtâuyếm:“Tốitayconvềkhuya,mẹđừngsợ,mẹnhé…”

Vàbàcảmthấynhữnglờinóiấycómộtcáigìvữngchắcvànghiêmtrangkhiếnbàrấtvuilòng.

Nhưngnỗi lo lắng củabàngày càng tăng, và thời gian trôiquavẫnkhônglàmchobàyêntâm;bàcảmthấycómộtviệcgìphi thườngsắpxảyradằnvặt lòngbà.Đôi lúc,bàkhôngvừalòngcon,bànghĩ:Thiênhạcứsốngnhưngườithường,mànóthìcứnhưmộtthầytu….Nókhắckhổquá…khônghợpvớilứatuổinó…”

Bàtựhỏi:“Haylànóđãyêucônàorồichăng?”

Nhưngmuốndínhdángđếncônàothìcũngphảicótiền,cònPaventhìlạiđưachomẹhầuhếttiềncôngcủamình.

Hếttuầnnàysangthángkhác,suốttronghainămnhưthế,cuộcsốngđãdiễnralạlùng,thầmlặng,đầyýnghĩvàloâubốirốimỗingàymộttăngthêm.

Chương4

Mộtbuổitối,saubữaăn,Pavenkéochiếcmànchecửasổrồingồivàomộtgócphòng,đọcsáchdướingọnđèndầutreotrêntườngngaytrênđầuanh.Bàmẹcấtdọnxongbátđĩa,ởbếpđilên,ngậpngừngbướcđếngầncon.Pavenngướcmắtnhìnmẹnhưmuốnhỏiđiềugì.

– Không…khôngcógìđâu…,mẹđây,conạ…-Bànóixongrồivộivãquayđi,mắtmấpmáy,vẻbốirối.Bàđứngyênlặngmộtlátởgiữabếp,suynghĩ,lolắng;bàrửataymộtlúclâulạitrởlênnhà,thìthầmhỏicon:

– Bannãymẹđịnhhỏicon,conđọccáigìlàđọcmãithế?

Pavenđặtsáchxuống.

– Mẹngồixuốngđây,mẹạ…

Bàngồi phịch xuốngbên con, rồi thẳngngười lên, chờ đợimộtđiềugìquantrọng.Pavenkhôngnhìnmẹ,bắtđầunóikhekhẽ,nhưnggiọnglạirấtnghiêmnghị,khônghiểuvìsao.

– Conđọcsáchcấm.Ngườitacấmđọcvìnhữngsáchnàynóirõ sự thậtvềđời sống côngnhân chúng ta…Những sáchnàyđều inbímật,nếu tìmrađượcởnhà ta thìngười ta sẽbỏ tùcon…bỏtù,vìconmuốnbiếtrõsựthật.Mẹhiểukhông?

Bà bỗng thấy nghẹt thở và hai mặt ngơ ngác trừng trừngnhìncon.Bàcảmthấyconbàthayđổikháctrướcvàcóvẻxalạđối với bà. Cả giọng nói bây giờ cũng khác, trầmhơn, chữngchạchơn,dõngdạchơn.Anhlấymấyngóntaythonthonvânvêmấysợiriamépmịncủangườicontraimớilớnvà,quahàng

lông mày, cặp mắt anh như liếc nhìn một cách lạ lùng vàokhoảngxaxăm.Bàvừalosợ,vừathươngcon.Bàhỏi:

– Paven,conlàmnhưvậyđểlàmgì?

Anhngẩngđầulên,liếcnhìnmẹlà,điềmtĩnhkhẽtrảlời:

– Conmuốnbiếtrõsựthật.

Giọng anh nói khe khẽ, nhưng rắn rỏi, đôimắt long lanh,kiênquyết.Trongthâmtâm,bàhiểurằngconbàđãvĩnhviễnhiến thânchomộtcáigìbíẩnvàkhủngkhiếp.Trênđời,mọiviệcđốivớibàđềunhưkhôngthểtránhkhỏiđược,bàđãquencúiđầucamchịu,khôngbaogiờnghĩngợi;bàchỉbiếtkhóclên,tiếngkhócsụtsùinhènhẹ,khôngcònbiếtnóigìnữa,lòngthắtlạivìbuồnphiền,loâu.

– Đừngkhócnữamẹạ!-Pavennóigiọngâuyếm,nhưngbàcócảmgiácnhưconbàđangvĩnhbiệtbà.

– Mẹ nghĩ xem… Đời mẹ con ta như thế nào! Mẹ đã bốnmươi tuổiđầu,nhưng thửhỏimẹ,mẹđã thực sự sống chưa?Xưakiabốhayđánhđậpmẹ…vàngàynayconmớihiểurằngbốđánhmẹchỉvìbốmuốntrút lên lưngmẹnỗiubuồnngộtngạttrongđờisốngcủamình,nhữngnỗiubuồnmàchínhbốcũngkhôngbiếttừđâuđến.Bốđãlàmviệctrongbamươinămròngtừlúcxínghiệpchỉmớicóhaitòanhà,màngàynaythìđãlàbảyrồi!

Bàngheconnói,vừasợ,vừamuốnnghe.Đôimắtconbàánhlên,đẹpvàtrongsáng;ngựctìvàobàn,anhnhíchđếngầnmẹ,sátvàogươngmặtgiàngiụanướcmặtcủamẹ,anhnóilênlầnđầu tiên những điều mình hiểu biết. Anh đã nói lên tất cảnhữngcáigìanhcholàhiểnnhiên,vớitấtcảlòngtintưởngcủatuổi trẻ, với lòng hăng hái của một cậu học sinh tự hào vềnhữngđiềuhiểubiếtcủamình,vàanhtin tưởng thiêng liêng

vàochânlýcủanhữngđiềuhiểubiếtđó,anhnóiđểkiểmtralạinhữngđiềutintưởngcủachínhbảnthânmìnhhơnlàđểchomẹnghe.Thỉnh thoảng,không tìmra chữđểdiễnđạtýđịnhnói,anhdừnglại,vàchínhtronglúcđóanhmớithấytrênvẻmặtđauthươngcủamẹđangánhlênđôimắthiềntừnhòalệ,khiếp sợvàhoangmang.Anh thấyxótxa thươngmẹ,và tiếptụcnói,nhưnglầnnàynóivềbảnthânbà,vềcuộcđờicủabà.

– Từtrướcđếnnay,mẹđãcónhữngniềmvuigìnào?Mẹcóthểchoconbiếtđờimẹđãcógìlàtốtlànhnào?

Bàmẹ lắngtainghevà lắc lắcđầubuồnbã;bàcảmthấycómột cái gìmới lạ trước đây bà chưahề biết, vừa tủi vừa vui,điềuđóêmáivỗvềnỗilòngđauđớncủabà.Đâylàlầnđầutiênbànghenóiđếnbảnthânbà,đếncuộcđờibànhưthếvànhữnglờiấythứcdậytronglòngbànhữngýnghĩ,tưtưởngmơhồđãlắngxuốngtừlâu,lạinhẹnhàngkhơilêncáicảmxúcđãnguộiđivềmộtcuộcsốngâmthầmkhôngthỏamãn,vàlàmsốnglạinhữngýnghĩvàtìnhcảmcủathờiniênthiếuxaxôi.Bàđãtừngkểlạichobèbạnnghevềtuổithơấucủamình,nóidôngdàiđủchuyện, nhưng cũng nhưmọi người đàn bà khác, bà chỉ biếtthở than; khôngngườinào cắtnghĩa được vì sao cuộc đời lạiquáưcựcnhọc,khókhănđếnthế.Giờđây,contraibàngồiđó,vàtấtcảnhữngđiềumàconmắt,vẻmặt,lờilẽcủaconnóilên,đềulàmchobàxúcđộng,làmchobàrấtđỗitựhàocómộtđứaconhiểurõcuộcđờicủamẹcặnkẽđếnthế,nóivớimẹnhữngnỗikhổcủachínhbàvàtỏlòngthươngxót.

Đốivớicácbàmẹthìkhôngaitỏlòngthươngxótbaogiờ.

Bàbiếtrõnhưthế.TấtcảnhữngđiềuPavennóivềcuộcđờingườiđànbàđềulàsựthật,sựthậtcayđắng;vàbàthấythổnthứctronglòngbiếtbaocảmgiácêmđềm,niềmtrìumếnchưatừngbiếtđósưởiấmlòngbà.

– Thếconđịnhlàmgì?

– Học,vàdạychongườikháchọc.Chúngconlàcôngnhân,chúngconphảihọc.Chúngconcầnphảibiết,cầnphảihiểuvìsaocuộcsốngđốivớichúngconlạicựcnhọcđếnthế.

Thậtlàêmáitronglòngkhithấyđôimắtxanhbiếccủacon,vốnlúcnàocũngnghiêmnghịvàkhắckhổ,giờbỗngngờisángvớibaoniềmâuyếm,dịudàng.Mộtnụcườithỏamãnthoángnởtrênmôibà,trongkhinướcmắtcònnhòatrênđôimánhănnheo.Hai tình cảm chi phối lòng bà cùngmột lúc: bà vừa tựhàovì conmìnhđãnhìn thấyrõnhữngnguyênnhâncủađờisốngnghèokhổ;nhưngbàcũngkhôngthểquênđượctuổitrẻcủa conmà lại khôngnóinăngnhưchúngbạn, lại quyết tâmmộtmìnhbướcvàocuộcđấutranhchốnglạicuộcđờicổhủmàbiếtbaongườikhácvàcảbànữađangsống.Bàmuốnnóivớicon:Nhưngmà,conạ,liệuconcóthểlàmgìđược?

Nhưngbàsợnóinhưthếekhôngtỏđượclòngcảmphụcconmìnhbỗngnhiêntỏrarấtmựcthôngminh…mặcdùđốivớibàcònhơixalạ.

Pavennhìn thấynụcườiấy trênmôimẹ, sựâncần lo lắngtrên khuôn mặt và tình thương yêu trong đôi mắt bà; anhtưởngđãlàmchobàhiểurõđượcsựthậtcủamình,lòngkiêuhãnh của tuổi trẻ với sức thuyết phục của lời nói khiến anhcàngthêmlòngtựtin.Anhnóirấthứngkhởikhithìcaychua,khithìchaumày;đôilúc,giọngnóicủaanhchấtchứacămthùvàkhinghegiọngsangsảng,gaygắtấybàhoảnghốtlắcđầuvàsesẽhỏianh:

– Đúnglànhưthếđấychứ,con?

– Vâng!-Paventrảlờiquảquyết.

Rồianhkểchuyệnnhữngngườimongmuốnhạnhphúccho

nhândân,truyềnbásựthật,nênbịnhữngkẻthùcủacuộcsốngsănđuổinhưthúdữ,bịchúngbắtđitùđày…

Pavenhănglên,nóilớn:

– Conđãtừngthấynhữngngườinhưthế!Đólànhữngngườitốtnhấttrênđời.

Nghenóiđếnnhữngngườiấy,bàthấykhiếpsợvàmuốnhỏithêmcon:“Đúngthếchứ?…”

Nhưng bà không nhất quyết được, và đành tiếp tục nghePavenkểchuyệnvềnhữngconngườimàbàkhônghiểuđượcđó,nhữngngườiđãdạychoconbàcáchnóinăng,suynghĩthậtlànguyhiểmchoanh.

Bànói:

– Trờisắpsángrồi,thôi,connênđingủđi…

– Vâng,conđingủđây.

RồiPavencúixuốnggầnmẹ,hỏi:

– Thếmẹđãhiểuconchưa?

– Cómẹhiểuconrồi!bàmẹthởdàiđáp.Nướcmắtbàlạitràora,giàngiụa,vàtrongcơnthổnthức,bànóitiếp:

– Consẽchếtmất,conạ!

Pavenđứngdậy,đivàibướctrongphòng.

– Thế làbâygiờmẹbiếtconđang làmgìvàconđiđâurồi.Conđãnóihếtvớimẹ…Vàconvanxinmẹ,nếumẹthươngconthìđừngngăngiữcon…

Bàkêulên:

– Conthânyêucủamẹ.Đánglẽconđừngnóigìhếtvớimẹthìhơn!

Pavennắmbàntaymẹ,siếtchặttronglòngbàntaymình.

BàhếtsứccảmđộngvìnghethấyPavengọi“mẹ”giọngnồng

nànđếnthếvàvìcáinắmtaymớilạ,khácthườngnày.

Bànóigiọnghổnhển:

– Mẹsẽkhônglàmgì…đểngănconhết.Nhưngconphảigiữgìnrấtcẩnthận,rấtcẩnthận,conạ!

Bàkhôngbiếtdặnconphảiđềphòngnhữnggì,chỉbuồnrầunóithêm:

– Càngngàyconcànggầyđi…

Rồiđưamắtâuyếmvàthiếtthanhìncáithânhìnhcaolớn,vạmvỡcủaPaven,bànóinhanhvàkhekhẽ:

– CầuChúaphùhộchocon!Connàylàmnhưýcon,mẹsẽkhôngngăngiữconđâu.Mẹchỉxinconmộtđiều:phảigiữgìnkhinóinăngvớimọingười!Phảicoichừngđốivớihọ…họthùghétlẫnnhaucảđấy!Họthamlam,ganhtị.Làmhạiđượcailàhọsung sướng.Nếuconmànóivớihọ sự thậtvềđờihọ, conđánhgiáhọ, thìhọ sẽ thù ghét con, sẽ tìm cáchhãmhại conđấy!

Pavenđứngbêncửaravào,lắngnghenhữnglờicayđắngấycủamẹ,mỉmcườinói:

– Vâng,ngườitađộcác.Nhưngkhiconbiếtcómộtsựthậttrênđời,thìconlạithấyhọtrởnêntốthơn!…

Pavenlạimỉmcười,nóitiếp:…

– Chínhconcũngkhônghiểu sao lạinhư thếnữa!Hồi cònbé,consợtấtcảmọingười…Lớnlênthìconlạithùghétngườinàyvìhọthấphèn,ngườikiavìmộtlẽgìkhác,concũngkhôngbiết!Vàgiờđây,conthấyhọkhácđi;conthấythươnghọ,cólẽthế…Conkhônghiểu saonhưng con thấy lòng con se lại khicon hiểu rằng tất cả những người đó không phải chịu tráchnhiệmvềsựnhỏnhentitiệncủahọ…

Pavenngừng lạimột lúcnhưđể lắngnghemộtcáigì trong

lòngmìnhrồivẻsuynghĩ,nóitiếp:

– Luồnggiócủasựthậtnhưthếđấy!

Bàngẩnglênnhìncon,lầmbầm:

– Trời ơi! Con tôi thay đổi nhiều quá! Con làm chomẹ sợquá!

Khi Paven đã đi nằm và ngủ yên, bà lặng lẽ dậy, nhè nhẹbước đến bên giường anh. Paven nằm ngửa, khuôn mặt đensạm,bướngbỉnhvànghiêmnghịnổibậttrênchiếcgốitrắng.

Bàmẹmặcchiếcáongủ,đi chânkhông,đứngcạnhgiườngcon, hai tay chắp trước ngực, đôi môi khe khẽ mấp máy vàtrongmắtbàtừtừtràoranhữnggiọtnướcmắtto,vẩnđục.

Chương5

Vàcuộcđờicủahaimẹconlạicứthếlặnglẽtrôi:ngườinọđốivớingườikiavừaxanhauvừarấtgầnnhau.

Mộtngàylễ,vàogiữatuần,Pavenvừarađi,vừanóivớimẹ:

– Thứbảynàyconcókháchngoàiphốđếnchơi.

– Khách ngoài phố à? - Bà nhắc lại… rồi bỗng òa lên khócnứcnở.

Pavenkhôngbằnglòngkêulên:

– Kìa,saolạikhóchởmẹ?

Bàlấykhăntạpdềlaunướcmắt,thởdàinói:

– Mẹcũngkhôngbiếtnữa…Tựnhiênthếthôi…

—Mẹsợà?

Bàthúthực:

– Đúngđấy,mẹsợ.

Pavencúixuốnggầnmẹnói,giọnggiậndữ,nhưnóivớimộtđứatrẻ:

– Chínhvìsợmàchúngtachếthết!Vànhữngđứađangsaikhiến chúng ta kia lợi dụng cái sợ đó để ngày càng làm chochúngtakhiếpsợhơnnữa.

Bànóigiọngrênrỉ:

– Conđừng giậnmẹ!Làm saokhông sợđược! Suốt đờimẹsốngtronglosợ!…

Pavendịugiọngkhẽtrảlời:

– Mẹthalỗichocon!Conkhôngthểlàmkhácđược.

Rồianhrađi.

Bàmẹ run sợ liền trong ba hôm; tim bà ngừng đập khi bàchợtnhớrằngnhữngngườikiasắpđếnnhàbà,nhữngngườixalạchắcphảigớmghêlắm.Chínhhọđãvạchconđườngchoconbàđangđingàynay…

Tốithứbảy,Pavenởnhàmáyvề,tắmrửathayáoquần,rồilạirađi,khôngnhìnbà,dặnmẹmấylời:

– Nếucóngườiđến,mẹbảoconsắpvềngay.Vàmẹạ,xin…mẹđừngsợ,conxinmẹ…

Bàbuôngmìnhngồixuốngghếdài,taychânbủnrủn.Pavennhíumày,đềnghị:

– Haylàmẹ…muốnđichơiđâu?

Bàphậtý,lắcđầu:

– Không.Mẹđiđâulàmgìcơchứ?

Bấygiờlàcuốithángmột.Banngàybụituyếtđổxuốngnhỏmịntrênmặtđấtđóngbăng.Bànghetiếngtuyết lạosạodướibước chân của Pavenđang xa dần.Nhữngbóng tối tiếpnhaudàyđặcbênkínhcửa,lặnglẽnhưtheodõi,rìnhmò,cóvẻnhưnghịch thù.Tay tì trên ghế dài, bàmụngồi nhìn ra cửa, chờđợi…

Trongbóngtối,bàtưởngchừngnhưcónhữngkẻbấtlương,ănmặckỳdị,từkhắpcácngảtiếnvềphíanhàbà;chúngđirónrén,vừacúikhomxuốngvừađưamắtnhìnbốnphía.Kìa,đãcókẻnàođiquanhnhà,lấytaysờnắnbứctường.

Bà chợt nghe có tiếng huýt sáo. Tiếng sáo vẳng lên trongcảnhtịchmịchnhưmộtsợidâymảnh,buồnbãvàthánhthót,langthangsuynghĩtrongkhoảngkhôngtốimịt,chừngđitìmkiếmcáigì,rồiđếngầnvàbỗngnhiên,mấthútphíadướicửasổ,hìnhnhưlầnvàotrongbứcváchgỗ.

Cótiếngchânbướcởcửavào.Bàmẹrunlên,mởtohaimắtvàđứngdậy.

Cánhcửamở.Đầutiên,thấynhôramộtcáiđầuđộichiếcmũlônglớn,rồiđếnmộtthânhìnhcaolênhkhênh,từtừluồnquacửa,đứngthẳnglên,thongthảgiơcaotayphải,thởdàimộtcáirõto,rồimộtgiọngnóitrầmtrầmnhưphátratừđáyngực:

– Xinchàobác?

Bàcúixuốngđáplễkhôngnóimộtlời.

– Pavenkhôngcónhàạ?

Ngườiđó thongthảcởichiếcáovét lót lông,đưamộtchânlên,lấymũphủituyếtdínhtrênchiếcủng,lạiđưachânkialên,rồicũnglàmnhưthế.Xonganhtavứtchiếcmũvàomộtgóc,vàlắc lư trênhai chán cao lêunghêu,bướcvàophòng.Anhđếngầnmộtchiếcghếdựa,nhìnkỹhìnhnhưđểxemghếcóvữngkhông,đoạnngồixuống,đưataylênchemiệngngáp.Đầuanhtròn,tóccắtngắn,haimácạonhẫn,cònđôiriamépthìdàirủthõng xuống. Anh đưa đôi mắt lồi to màu xám xem xét cănbuồng,gácchânlênnhau,vừađungđưatrênghế,vừalêntiếnghỏi:

– Nhànàycủanhàtahaylànhàthuêhởbác?

Bàmẹngồiđốidiện,trảlời:

– Chúngtôithuêđấy.

– Anhtanhậnxét:

– Nhàchẳngđượctốtlắm!

Bànóisesẽ:

– Pavensắpvềđấy,anhchờmộttí!

Ngườicaokềuthảnnhiênnói:

– Chínhcháuđangchờđây.

Tháiđộđiềmtĩnh,giọngnóidịudàngvànétmặtgiảndịcủaanhlàmchobàmẹyêntâm.Ngườiđànôngnhìnthẳngvàobà,chânthật,âncần;đôimắttrongcủaanhánhlênniềmvui,vàtrongtấtcảcáithânhìnhgânguốc,khomkhom,đôichândàilêunghêucủaanhcómộtcáigìvuivui,buồncười,hợpvớiconngườianh.Anhmặcsơmixanhvàquầnđenbỏtrongủng.Bàmẹmuốnhỏianhlàai,ởđâuđến,quenbiếtconbàđãlâuchưa,nhưngbỗnganhđungđưacảngười,rồichínhanhlạihỏibà:

– Bácạ,chứaiđánhbácmàcóvếtsẹotrêntránthế?

Giọngnói anh thânmật, và đôimắt anhnhưhé cười hiềnhậu.Nhưngcâuhỏicủaanhlàmchobàmẹbực.Bàmímchặtmôi, và saumột lúc im lặng, đáp lại với giọng lễ phép, lạnhlùng.

– Nhưngviệcấycóbậngìđếnôngkhông?

Anhquaycảngườivềphíabànói:

– Ấyđừnggiận!Cháuhỏibácnhưthếlàvìngàyxưamẹnuôicháucũngcómộtcáivếtsẹotrêntrán,giốnghệtnhưcủabác.Người chồng bàmẹ nuôi cháu làm thợ giày, đã lấy luôn giàyđánhmẹcháu.Mẹnuôicháulàmthợgiặt,cònôngấylàmthợgiày.Saukhidẫncháuvềlàmconnuôithìbàmớigặpôngấy,mộtlãonghiềnrượu,thậtlàtộinghiệpchobà!Lãođánhbàtamớidữlàmsao!Cháuthấymàrợncảngười…

Sựchânthậtcủaanhlàmbàmẹlúngtúngvàbànghĩchắc…Paven sẽ giận bà, nếu biết bà có thái độ cáu kỉnh đối với conngườihayhaylàlạđó.Bàmỉmcười,vẻcólỗi:

– Không, tôicógiậnanhđâu,nhưnganhhỏi tôinhưthế…đột ngột quá… Khổ! Đây là món quà của chồng tôi đấy, cầuChúa hãy cứu vớt hồn chồng tôi!… Anh có phải là người….Tactarkhôngnhỉ?

Đôi chân dài của anh giật nảy lên và anh cười xòa,miệngrộngđếnmangtai.Rồianhnghiêmtrangnói:

– Không,chưaphảiạ.

Bàhiểuanhđùavui,vàbàcũngmỉmcười,nóitiếp:

– Nhưng giọng anh nói hình như không phải giọng ngườiNga?

Ôngkháchlắcđầu,vuivẻnóito:

– Giọng nói của cháu lại còn hay hơn giọng nói của mộtngườiNga!CháulàngườiUkrain,ởthànhphốKanhiep.

– Thếanhvềđâyđãlâuchưa?

– Cháuởtrênphốđãgầnnămnay,vàcháuđếnlàmtạinhàmáy vừa đúng một tháng. Ở nhà máy cháu được quen biếtnhiềungười tốt,nhưcon traibácvàmấyanhemkhácnữa…Cháumuốnởlạiđâylàmăn…,anhvừanóivừađưatayvêhàngriamép.

Anhlàmchobàmẹmếnanhvàmuốntỏlòngcảmơnanhđãnóitốtvềcontraibà,bànói:

– Anhuốngnướcchènhé?

Anhnhúnvai,đáp:

– Thưabác,bâygiờkhông lẽcháu lạiuốngmộtmình?Xinbácđểchờchốcnữa,anhemđếnđôngđủcả,rồibáchãychochúngcháuuốngmộtthể…

Bàmẹ lại lo quá.Bàmongước: “Miễn saobọnhọđềunhưanhnày!”

Ngoàiphòngđợi lạicótiếngchânđivangdội,cánhcửamởtoang, bàmẹ đứng dậy.Nhưng bà kinhngạc xiết bao, khi bàthấybướcvàomộtcôbé,cókhuônmặtgiảndịcủamộtcôgáinôngdân,vớimộtcáibímtóctohungvàng.

– Tôikhôngđếnchậmchứ?

AnhngườiUkrainngồinguyêntạitrongphòng,trảlời:

– Khôngchậmđâu!Côđibộà?

– Cốnhiên!Thếbác làmẹanhPavenđấyà?Cháuxinchàobác!CháulênlàNatasa…

– Thếcònhọôngthânsinhracôlàgì?

– Vaxiliepna.-Thếcònbáctêngì?

– PêlagâyaNilôpna.

– Nhưthếlàbâygiờchúngtađãquenbiếtnhaurồi…

– Vâng,-bàmẹvừanóivừathởdài:vàbàmỉmcười,ngắmnhìnngườithiếunữ.

AnhngườiUkraingiúpcôcởiáochoàngvàhỏi:

– Rétlắmphảikhông?

– Phải,ngoàiđồngtrờirétlắm.Gióthổimạnh…

Giọng nói của cô sang sảng và trong,miệng nhỏ và phúngphính,tấtcảconngườicôtròntrĩnhvàtươitắn.Cởiáochoàngxong,côlấyđôibàntaynhỏửngđỏvìrétcóng,xátmạnhtrênmá,rồibướcnhanhvàophòng,đôigiàycaocổcủacônệnngóttrênsànnhànghelốpcốp.

Bàmẹnghĩthầm:“Côtakhôngcógiàycaosu!”

– Hừ…hừ…Cháu rét cóng cả người! - Cô nói vừa kéo dàigiọngra,vừarunlậpcập.

– Đểtôiđiđunngaychomộtấmchèđểanhvớicôuốngchonóngnhé!-Bàvừanói,giọngmạnhmẽhănghái,vừađithẳngvềphíabếp.

Bàcảmthấynhưđãbiết côcongáinày từ lâuvàcảmthấyyêucônhưmộtngườimẹhiềnyêucon.Bàmỉmcười,ghé tailắngnghehaingườichuyệntròtrongphòng.

– AnhNakhôtkaạ,saoanhcóvẻbuồnthế!

AnhngườiUkraintrảlờikhekhẽ:

– Ừ,tôinhưvậy…Bácnhàđâylàmộtngườiđànbàgóa,báccóđôimắthiềntừvàtôinghĩcólẽmẹtôicũngcóđôimắtgiốnghệtnhưthế.Côbiếtkhông,tôithườngnghĩđếnmẹtôi,vàtôicứtưởngmẹtôicònsống…

– Thếsaotrướcđâyanhbảobàcụchếtrồi?

– Không, đó làmẹ nuôi tôi. Tôimuốn nóimẹ tôi kia. TôitưởngtượngmẹtôiđangđixinănđâuđótạithànhphốKiep.Vàmẹtôiuốngrượuvodka…khimẹtôisay,chắcbọncảnhsátđánhđếnvỡmặt.

Bàmẹngẫmnghĩvàthởdài:“Tộinghiệpchoanhấy!”Natasabắt đầu nói rất nhanh, say sưa, nhưng rất khẽ. Rồi tiếng nóisangsảngcủaanhngườiUkrainlạivanglên:

– Đồng chí ạ, đồng chí còn rất trẻ, đồng chí chưa trải quakhamkhổ.Đẻrađượcmộtđứacon làviệckhó,nuôinấngnóchotửtếchuđáolạicànggayhơn…

Bàmẹthầmnghĩ:“Đấyanhcóthấykhông?”vàbàmuốnnóimộtlờigìâuyếmvớianh.Nhưngcánhcửabỗngtừtừmở,vàNikôlaiVêxôpsikôp bước vào.Nikôlai là con trai của lão bợmgiàĐanhila, tấtcảvùngngoạiôđềucoi lãonhưmộtcongấu.Lãoluônluônlánhxamọingười,lúcnàocũngcóvẻcaucó,vàaiaicũngđềuchếgiễucáitínhcôđộccủalão.

Bàmẹngạcnhiên,hỏi:

– Anhđếncóviệcgì,anhNikôlai?

Anhđưalòngbàntaytocủaanhlênvuốtcáimặtrỗ,cóđôigòmácao,rồihỏigiọngkhànkhàn:

– Pavencónhàkhôngbà?

– Không.

Anhđưamắtnhìnquagianphòng,rồibướcvào:

– Chàocácđồngchí…

“Cảtaynàynữaư?”bàmẹtựhỏiravẻbực,vàbàrấtngạcnhiênkhithấyNatasađưatayrabắttayNikôlai,vuivẻvàthânthiết.

Sauđó, tiếpđếnhaingười con trainữa rất trẻ, gầnnhư làthiếuniên.Tronghaingườinày,bàmẹbiếtmột:ĐólàPhêđia,cháuôngthợgiàXidôpởnhàmáy;mặtanhgânguốc,tránrấtcao,tócxoăn.Cònngườikiacómáitócphẳng,cửchỉkhiêmtốnthì bà không biết, nhưng bà thấy cũng không có gì đáng sợ.Cuốicùng,Pavenbướcvào,theosaulàhaingườithợnữacũnglàmởnhàmáymàbàbiếtmặt.

Pavennóivớimẹ,giọngdịudàng:

– Mẹcóphachèđấychứmẹ?Cảmơnmẹ.

– Thếcóphảimuavodkakhôngcon?

BàhỏilạiPavennhưvậy,vìbấtgiácthấymìnhmuốnbiếtơncontrai,nhưngkhôngbiếtnóiđiềuđóranhưthếnào.

Pavenmỉmcườitrìumến:

– Khôngcầnmẹạ!

BỗngnhiênbànảyraýnghĩchorằngPavenđãcốýnóiquáđivềtínhchấtnguyhiểmcủacuộchộihọpnàycốtđểchếgiễubà.BàhỏikhẽPaven:

– Thếđâylànhữngngườinguyhiểmấyđấyà?

– Đúngđấy,mẹạ!-Pavennóirồibướcvàophòng.

Bàđáplạivuivẻ:

– Rathếđấy!-Nhưngtrongthâmtâmbàlạinghĩ:“Nócòntrẻconmà!…”

Chương6

Ấmnướcđãsôi,bàmangvàophòng.Mọingườiđãngồisátvào nhau quanh bàn.Natasa ngồi ởmột góc, phía dưới ngọnđèn,taycầmmộtcuốnsách.

Natasanói:

– Đểhiểurõvìsaongườitalạisốngcựckhổnhưthế…

AnhngườiUkrainngắtlời:

– Vàvìsaobảnthânhọlạixấuxanhưthế…

– Nhưng chúng ta phải nhìn xemhọ đã bắt đầu cuộc sốngnhưthếnào…

Vừaphachè,bàlẹvừalẩmnhẩm:

– Hãycứnhìncácconạ!Cácconhãycứnhìnđi…

Mọingườivụtnínthinh.Pavennhíumày,hỏimẹ:

– Mẹbảogìthếmẹ?

– Mẹấyà?

Thấymọiconmắtđềuđổdồnvàobà,bàtrảlờilúngtúng:

– Mẹnói,àmẹnóimộtmìnhđấythôi!…

Natasaphá lên cười, Paven cũng cườimỉm.CònanhngườiUkrainthìnói:

– Cảmơnmẹđãchochúngconuốngchè.

Bàđáp:

– Anhđãuốngđâumàcảmơn!

RồibànhìnPaven,nóitiếp:

– Cólẽmẹlàmphiềncácconphảikhông?

Natasaliềntrảlời:

– Báclàchủnhàsaobáclạilàmphiềnchúngcháudược?

Vớigiọngtrẻconnũngnịu,chịnói:

– Chocháuxinngaymộtchén,bácPêlagâyaạ!Cháurunlênđây…Haichâncháucóngcảrồi?

Bàmẹtrảlờinhanhnhau:

– Xongngayrồiđây!Xongngayrồiđây!

Natasauốnghếtchénnước,thởdàimộtcáirõto,hấtchiếcbímtócquavai,vàbắtđầuđọcmộtquyểnsáchcótranhvẽbìamàuvàng.Bàphachèvàcốlàmchochénkhôngvachạmvàonhau,và lắngnghegiọngđọcêmái, trongtrẻocủangườicongái, tiếngnước sôi reonhưđệm theomộtbàihátnhẹnhàng.Lịchsửcủanhữngconngườitiềncổhoangsơmanrợtrảidàiranhưmột dải lụa tuyệt đẹp,những conngười xưakia đã sốngtronghangvàdùngđágiết thúdữ.Thậtnhưmộtcâuchuyệnkỳdiệu,vàbàmẹnhiều lầnđưamắtnhìncontrainhưmuốnhỏiPavenxemcógìlàquốccấmtrongtấtcảcâuchuyệnđó.

Nhưng theo dõi câu chuyệnmột lúc, bà thấymệt, bà để ýnhìnkỹkhách.

PavenngồicạnhNatasa;Pavenđẹpnhấttrongtấtcảnhữngngườiấy.Ngườicongáicúiđầuxuốngquyểnsách,chốcchốclạiđưa tay hất làn tóc lòa xòa xuống trán. Chị lắc lắc đầu, thấpgiọng, vừa bỏ sách xuống đểnóimột vài nhận xét riêng, vừađưamắtthânmậtnhìnnétmặtnhữngngườinghe.AnhngườiUkrain ngồi tì bộ ngực to rộng vào góc bàn và liếcmắt nhìnxuống cố ngắm cái đuôi ria nhọn hoắt và rối bời của mình.Vêxôpsikôpngồitrênghếlungcứngđờnhưmộtngườigỗ,haitayđặt lênđầugối,khuônmặtrỗkhôngcó lôngmày,vớiđôi

môimỏnghướngđộngđậy,trôngchẳngkhácgìchiếcmặtnạ.Haimắttihíchămchămnhìnkhuônmặtmìnhintrêncáiấmbằngđồng sáng loáng, anhngồi im,nhưnín thở.CònPhêđiangheđọcsách,đôimôimấpnháylặnglẽtưởngnhưlắplạitừngchữtừngcâutrongquyểnsách,trongkhiđóbạncủacậungồixuống,cúiđầuchốngkhuỷutaylêngối,ápmávàolòngbàntay,mỉm cười tư lự. Một trong hai người con trai cùng đến vớiPaven cómái tóc xoănmàu hung, hai mắt xanh lá cây; chắcmuốnnóiđiềugì,nênngọngoậyluôn,vẻsốtruột.Cònanhkiacómáitócvàngcắtngắn,ngồicúixuốngsànnhà,đưatayômlấyđầunênkhôngthấyrõmặt.Trongphòngthậtấmcúng.Bàmẹcảmthấydễchịulạlùng,chưabaogiờbàcỏcảmgiácnhưthế và trong lúcNatasa thao thao đọc tiếp, bà nhớ lại nhữngbuổi hội họp náo nhiệt lúc thiếu thời, nhớ lại những lời trêughẹothôlỗ,nhữnglờiđùacợttụctĩucủabọnthanhniên,hơithởnồngnựcmùi rượu.Nhớ đếnnhững cảnh ấy, lòng bà tựthấyvôcùngthươngtủi.

Bàbỗngnhớ lại ngày chồngbàđihỏi bà.Vàomột buổi tốivui,ôngtabắtgặpbàtrongbóngtối,chỗcửavàonhàômchặtlấybàápsátvàotường,rồigiọngầmừ,bựctức.

– Sao,côcóbằnglònglấytôikhông?

Lúcbấygiờbàthấymìnhbịxúcphạm;ôngtabópnắntrênngựclàmbàđaunhói,ôngtahítmạnhrồithởvàomặtbà,hơithởnóngvàướtát.Bàvùngvẫytìmhếtcáchgỡrakhỏihaitayôngđểchạytrốn.Ôngtagầmgừ:

– Côđiđâu?Hãytrảlờiđã,thếnào?

Vừauấtứchổthẹn,vừavôcùngtựái,bànínlặng.Bỗngcóngườimởcửaphòngngoài,ôngtatừtừbuôngbàra,nói:

– Chủnhật,tôisẽnhờngườiđếnhỏicô…

Ôngtađãgiữlời.

Bàmẹnhắmmắtlại,vàthởdài.

BỗnggiọngnóibấtbìnhcủaVêxôpsikôpvanglên:

– Trướckia,ngườitasốngthếnào,tôikhôngcầnbiết,tôichỉcầnbiếtbâygiờngườitaphảisốngthếnàothôi!

Anhchàngtóchungcũngđứngdậy,nói:

– Đúngđấy!

Phêđiakêulên:

– Tôikhôngđồngý!

Cuộcthảoluậnnổra,nhữnglờinóilớnbùnglênnhưngọnlửa trongmột giàn củi đốt cháy.Bàmẹkhônghiểu tại sao totiếngnhưthế.Mặtngườinàongườinấyđỏbừng,nhưngkhôngcóngườinàotứcgiậnvànóinhữngtiếngthôtụcmàbàthườngđượcnghethấy.

Bànghĩthầm:“Chắccáccậunàylạixấuhổtrướcmặtcôbérồi!”

Bà lấy làmthíchđượcthấybộmặtnghiêmnghịcủaNatasađangchămchúnhìnmọingười,như thểmộtngườimẹ thíchnhìncáccon.Bỗngnhiên,Natasanói:

– Cácđồng chíhãykhoanđã! - vàmọingười im lặngquaynhìnvềphíacô.

– Nhữngđồngchínàonói rằngchúng taphảibiết tất cả làđúng.Ánhsángcủalẽphảiphảisoisángchínhbảnthânchúngta,nếuchúngtamuốnsoisángchonhữngngườikhácđangcòntămtối;chúngtaphảilàmthếnàođểcóthểtrảlờitấtcảnhữngcâuhỏimộtcáchthậtthàvàtrungthực.Chúngtaphảibiếttấtcảsựthật,cũngnhưtấtcảnhữngđiềudốitrá…

AnhngườiUkrainlắngnghe,đầugậtgùtheonhịplờinóicủa

Natasa.Vêxôpsikôp,anhchàng tóchung,vàngười côngnhâncùng đến với Paven, họp thànhmột nhóm riêng biệt. Khônghiểusao,bàmẹthấykhôngưathíchmấyngườinày.

KhiNatasadứtlời,Pavenđứngdậy,từtốnhỏi:

– Cáiđầuchúngtamongmuốnphảichăngchỉlàđượcthahồănuống say sưa?Không! -Paven tự trả lời câuhỏi củamình,vừađưamắtnhìnbộbađómột cáchkiênquyết! -Taphải tỏcho những kẻ nào bóp hầu bóp cổ ta, bịtmắt ta biết rằng tatrông thấy tất cả, rằng ta không phải là những kẻ ngu xuẩn,cũng không phải là những con vật, rằng không phải ta chỉmuốnăn,mà ta cònmuốnsống, sốngnhưnhữngngườiđángsống! Ta phải tỏ cho kẻ thù thấy rằng cuộc sống đày ải màchúngbuộctaphảisống,khôngngănnổitacóđủtrítuệđọvớichúngmàcònvượtcảlêntrênchúnglàđằngkhác!…

BàmẹlắngnghePavenvàbàrunlênvìtựhàothấyconmìnhnóihayđếnthế.

AnhngườiUkrainnói:

– Bọnănnophìnhbụngthìcónhiều,người trungthựcthìkhông cómột ai!Trên vũng lầy của cuộc đời thối thanày, taphải làmmột cái cầu dẫn ta đếnmột thế giới mới, trong đóngườitasẽtươngyêunhaunhưanhem.Đólànhiệmvụcủata,cácđồngchíạ!

Vêxôpsilôpnóigiọngầmừ:

– Đếnlúclaovàocuộcđấutranhthìngườitakhôngcóthờigiờmàcậysạchmóngtayđâuđấy!

Khi tan buổi họp, họ từ biệt nhau thì đã quá nửa đêm;Vêxôpsikôp và anh chàng tóc hung ra về trước và và điều đócàng làmchobàmẹkhông thích…Bàđáp lại lời chàocủahaingười,không lấygì làmthânmật,bụngnghĩ thầm:“Đấy!sao

màhọhấptahấptấpđếnthế!”

Natasahỏi:

– AnhNakhôtka,anhcóđưatôivềnhàđượckhông?

AnhngườiUkraintrảlời:

– Đượcchứ!

TrongkhiNatasavàobếpkhoácáo,bàmẹbảocô:

– Trờirétthếnàymàcôđitấtmỏngquá!Nếucôđồngý,tôisẽđanchocômộtđôibằnglennhé!

Natasacười,đáp:

– CámơnbácPêlagâya!Nhưngmàtấtlenthìrậmchânlắmbácạ.

– Thìtôisẽđanchocôbằngthứlenkhôngrậm!

Natasacướpchớpmắtnhìnbà,vàcáinhìnchămchúấylàmbàmẹlúngtúng.Bàhạgiọngnóitiếp:

– Xinlỗicô,tôilẩnthẩnquá…nhưngtôithậtlòng!

– Bácthậtlàtốt!

Natasanóigiọngnhẹnhàngvàsiếtchặttabàmẹ…

AnhngườiUkrainchânthậtnhìnbàmẹvàchào:

– Xinchàomẹ!-AnhcúikhomxuốngtheoNatasabướcra.

Bà mẹ qua lại nhìn con trai đang đứng trên ngưỡng cửaphòng,mỉmcười.

Bàngạcnhiênhỏi:

– Concườigìthế?…

– Tựnhiên,thếthôi…Conthấyvuivui!

Bàtrảlờihơiphậtý:

– Mẹgià cả,dốtnát thật…nhưngmẹ cũnghiểu thếnào làđiềuhaylẽphảichứ?

Pavenđáp:

– Mẹnóiđúng.Nhưngkhuyarồimẹđinghỉđi!…

– Ừ,mẹđingayđây!

Bà loayhoaydọndẹp trênbàn,vẻmãnnguyện, cònphảngphấtkhoankhoáivềnỗixúcđộngêmđềmbàvừacảmthấy,bàsungsướng,mọiviệcđềukếtthúcquátốtđẹpvàrấtyênlành!

– Paven,conlàmthếlàphải,conạ.CáianhngườiUkrainrấtdễthương.Còncôgái…Chà!Côấymớithôngminhlàmsao!Côấylàthếnàoấynhỉ!

– Mộtcôgiáo! -Paventrả lờivắntắt,vừađiđi lại lạitrongphòng.

– Chắclàcôtanghèovàănmặcthậtkhổsởquá!Ecôtađếnbịcảmlạnhmấtthôi.Thếbốmẹcôtađâu?

– ỞMạcTưKhoa.

Rồi Paven dừng lại trước mặt mẹ nói tiếp, giọng trangnghiêm:

– Bốcôấygiàucó, làmnghềbánsắt, cónhiềunhà.Nhưngôngtatừcô,chỉvìcôchọnconđườngnày.Trướcđâycôtasốngtrongcảnhgiàusang,đượcmọingườinuôngchiều,nhưnggiờđâymẹ thấy không, cô ấymộtmình giữa lúc đêmhômđi bộhơnbảycâysố…

Điều đó làm cho bàmẹ cảm động. Bà đứng ở giữa phòng,nhìnconkhôngnóimộtlời,hànglôngmàydựnglênkinhngạc.Rồibàhỏi:

– Côấyđiraphốđấyà?

– Vâng.

– Thếcôấykhôngsợư?

Pavenmỉmcười,đáp:

– Không,côtachẳngsợđâu.

– Nhưngtạisaothế?Côấycóthểởlạingủtạinhàta…ngủcùnggiườngvớimẹchứsao?

– Khôngdễ thếđâu!Vìnhư thế sáng sớmmai,người ta sẽtrôngthấycôấyởnhàtađira.Màđiềuđóthìkhôngnên.

Bàmẹnhìnracửasổravẻnghĩngợi,rồidịudàngnóitiếp:

– Paven,conạ,mẹkhônghiểutrongnhữngviệcnàycócáigìlànguyhiểm,cócáigìmàphảicấmđoán…Cócáigìlàhạiđâu,hởcon.

Đólàđiềubàchưabiếtchắc,naybàmuốncósựxácnhậncủacon.

Pavennhìnthẳngvàomắtmẹ,thongthảnói:

– Không,khôngcó cái gìnguyhại cảmẹạ.Thếnhưngđốivớitấtcảbọnchúngcon,đấy làchuyệnđitù,mẹnênhiểurõnhưthế…

Taybàbỗngrunlên.Bànóinghẹnngào:

– Nhưngcólẽ…nhờChúaphùhộ,nhữngchuyệnnhưthếsẽkhôngxảyrachocácconphảikhông?…

Pavennóiâuyếm:

– Không! Con không muốn dối mẹ. Chúng con sẽ khôngthoátđâu.

Pavenmỉmcười:

– Mẹmệtlắmrồiđấy,mẹđingủthôi.Mẹngủngongiấcnhé!

Cònlạimộtmìnhtrongphòng,bàmẹđếngầncửasổ,đứngđó,nhìn raphố.Bênngoài, trời rét và tối âmu.Gió thổibaytuyếtđọnglênnhữngmáinhànhỏđanglặngyênngủ,tạtvàocácbứctườngnghenhưthìthầm,lướttrênmặtđấtvàthổibaydọctheođườngphốlànhơitrắngcủanhữnghoatuyếtnhỏnhư

hạtbụi…

Bàmẹkhekhẽlẩmnhẩmmộtmình:

– LạyChúa,xinChúahãyrủlòngthươngchúngcon!

Bàcảmthấynướcmắtbàtuôntràoravànỗichờđợicáitaihọa sẽ xảyđếnmà conbàđãnóimột cáchbình thảnvà chắcchắn,niềmlo lắngấyphậpphồngtrong lòngbànhưmộtconbướmđêmhômquánglòavàhốthoảng.Trướcmặtbàhiệnramộtcánhđồnghiuquanhphủđầutuyết,mộtlàngiólạnhthổitớikèmtheonhữngtiếngrítnhỏxoáylốc,cuốnbaytuyếttrắngxóa như bông. Một cái bóng đen nhỏ nhắn bước đi loạngchoạngvàcôđơngiữacánhđồng.Gióquấnvàochânlàmchiếcváyphồng lênvàthổi tạtvàomặtcônhữnghạt tuyếtnhỏrátbuốt. Cô đi rất khó khăn, chân thụt trong lớp tuyết dày. Rétbuốt vàhãihùng.Côbướcđinghiêngvềphía trước, tựamộtngọncỏgiữacánhđồngâmu, trướcngọngióthuphũphàng.Về bên phải, khu rừnghiện lênnhưmột bức tường đen xámtrên đầm lầy, ở đấy nhưng cây bạch dương, những cây tùngmảnhkhảnhvàtrơtrụiđangrênrỉ.Đâuđó,xaxatrướcmặtcô,ánhsángcủathànhphốlấplánhyếuớt…

Bàmẹlẩmnhẩm,rùngmìnhsợhãi:

– LạyChúa,xinChúahãyrủlòngthươngchúngcon!

Chương7

Ngàynàytheongàykháctrôiqua;nhưnhữngmiếnggỗtròntrênmộtbàntính,chúngdồnlạithànhtuầnthànhtháng.Mỗitối thứbảy,cácbạncủaPavenlại tụhọpởnhàanh;mỗibuổihọpgiốngnhưtừngbậcmộtcủachiếccầuthangdàithoaithoảiđưadầnlênmộtnơirấtxa,khôngbiếtđếnnơinào,từtừnângngười leo lênmỗi ngàymột cao. Nhiều khuônmặtmới xuấthiện.CănphòngnhỏcủagiađìnhVlaxôptrởnênquáchậthẹp,ngộtngạt.Natasađếnđây,cónglạnhvàmệtnhọc,nhưngluônluônmangtheomọiniềmvuinhộnvôtận.

Bàmẹđãđanchocôđôitấtmàbàthânhànhxỏvàođôichânnhỏcủacô.Thoạtđầu,Natasacười,sauđó,cônínlặngrồinóivẻnghĩngợi:

– Vúnuôicháutrướckiacũngthế,tốt lạ lùng!Lạthậtđấy,nhândânsốngvấtvảthế,cựcnhụcthếmàlạitốtbụng,nhânhậuhơnbọnkia!

Rồicôđưataychỉvềmộtnơi,khôngaibiếtđólànơinàorấtxa…

Bàmẹnói:

– Côthìthếđấy!Côđãbỏchamẹ,hysinhtấtcả…

Bàkhôngnóiđượchếtý, thởdàivàníu lặngđưamắtnhìnNatasa;bàmuốntỏlòngbiếtơncô,khôngrõlàbiếtơnvềviệcgì,vàbàvẫnngồixổmtrênsânnhàtrướcmặtcô,còncôthìngảđầuvềphíatrướcmỉmcười,vẻmơmàng.

Natasanhắclại:

– Bốmẹcháuư?…khônghềgìbácạ.Bốcháurấtcụccằnthôbỉ, anh cháu cũng thế. Lại còn nghiện rượu nữa. Còn chị cảcháuthìlàmộtngườiđànbàthậtkhốnkhổ…Chịcháulấymộtngười nhiều tuổi hơn chị ấy nhiều… rất giàu có, nhưng tínhtình lạikeobẩn, chánngắt.Đốivớimẹcháu thì cháu thươngnhớthật!Mẹcháucũnggiảndịnhưbác;ngườiloắtchoắtnhưconchuột;suốtngàytấttảvàthấyaicũngsợ.Đôikhicháuướcaođượcgặpmẹcháuquá!…

– Tộinghiệp!-Bàmẹvừanóivừalắcđầubuồnbã.

Bỗng nhiên,Natasa ngẩng đầu lên, đưa tay ra, như để xuađuổimộtcáigì.

– Nhưngmàkhông!Cónhữnglúccháucảmthấysaovuithế,sungsướngthế!

Mặtcôbỗngtáiđivàđôimắtxanhcủacôsánglên.Côđặttaylênvaibàmẹ,nóigiọngrấtkhẽ,nhưngthấmthía,nồngnàn:

– Nếubácbiếtđược…,hiểuđượccôngviệcchúngcháuđanglàmlớnlaonhưthếnào!…

Mộtcảmgiácgầnnhưghen tịnảy trong lòngbàmẹ.Bà lạingẩnglênvànóigiọngbuồnrầu:

– Tôibâygiờgiàrồi…dốtnátlắm…cònlàmgìđượcnhữngviệcấy…

Trong các buổi họp, dần dần Paven càng hay phát biểu ýkiến,tranhluậnngàycànghăngvàngườicứsọmdầnđi.Bàmẹđể ý thấy mỗi lúc nói chuyện hoặc nhìn Natasa thì đôi mắtnghiêmnghịcủaanhtrởnêndịudànghơngiọngnóiêmđềmhơn,anhcóvẻgiảndịhơn.

Bànghĩthầm:“Trờikhéoxuikhiến!”Rồibàmỉmcười.

Trongcáccuộchọp,mỗilầncuộcthảoluậnbắtđầugăngvàsôinổi,thìanhngườiUkrainlạiđứnglên,ngườilắclưnhưquả

chuông,nóivớigiọngvừarậmrìvừavangxa,nhữnglờilẽgiảndị,hiềnhậucủaanhlàmchoainấydịuđivàtrởlạibìnhtĩnh.Vêxôpsikôpluônluôngắtgỏng,làmchokhôngkhícăngthẳng;chínhVêxôpsikôpvà anh chàng tóchungđỏXamôilôp, làhaingườihaymởđầunhữngchuyệncãivã.PhụhọavớihaianhcóIvanBukin,anhthanhniêncócáiđầutròn,cóhànglôngmàyvàng hung, trông như bị bạc đi vì thuốc giặt quần áo. YakôpXômôp, có bộ tóc vuốt phẳng, người lúc nào cũng sạch sẽ, ítnói, khi nói thì giọng trầm trầm, nho nhỏ. Cũng như PhêđiaMadin,anhthanhniêncóvừngtránrộng,XômôplúcnàocũngđồngývớiPavenvàanhngườiUkrain.

Đôikhi,NikôlaiIvanôvichtừngoàiphốvàohọpthayNatasa;anhđeokínhvàđểbộrâunhỏhungvàng.Quêởmộttỉnhxa,anhnóivẫncòngiọngđịaphươngvà lúcnàocũngcóvẻnghĩngợi xa xăm, lơ đãng. Anh nói những chuyện thông thường,chuyện đời sống trong gia đình, chuyện con cái chuyện buônbán, chuyện cảnh sát, chuyện giá bánhmì và giá thịt, tất cảnhữngchuyệnthuộcvềđờisốnghàngngày.Vàtrongmọiviệc,anhđềuvạchtrầnsựgiảdối,sựhỗnloạn,cáingungốcthườngthường rất tức cườinhưngbaogiờ cũngnhằm làmhạingườikhác.Bàmẹcócảmtưởnganhởtừmộtnơirấtxađếntừmộtthếvớikhác,trongđómọingườiđềusốngmộtđờisốnglươngthiện, dễ dãi, còn ở đâymọi việc đối với anh đều xa lạ; anhkhôngthểsốngquenđượcvớiđờisốngởđây,khôngthểcứviệcphảisốngnhưvậylàtấtnhiên,anhkhôngưađờisốngđóvànólàmchoanhnảyracáiýmuốnbìnhtĩnhnhưngmàkiênquyếtxâydựnglạimọiviệctheoýmình.Damặtanhhơivàng,từmắtanh tỏa ra những nếp nhăn nho nhỏ.Giọng anh dịu dàng vàbàntayanhlúcnàocũngấmáp.Khianhchàobàmẹ,bàntayrắnchắccủaanhnắmchặtcảbàntaybà,vàcửchỉđólàmcho

lòngbànhẹnhàng,yêntĩnh.

Trongsốnhữngngườikhácởngoàiphốvàohọp,mộttrongnhữngngườichămchỉnhất làmộtchị,vócngườicao lớncânxứng,cócặpmắtrấttotrênmộtkhuônmặtgầyvàxanh.Tênchị làXasenka.Trongdángđi và cử chỉ của chị cómột cái gìmạnh dạn giống đàn ông, chị nhíu đôi mày rậm vẻ tức giậnnhưngkhichịnói,haicánhmũithanhnhỏcủacáimũidọcdừahơirungrung.

Chị là người đầu tiên đã nói bằngmột giọngmạnhmẽ vànghiêmnghị:

– Chúngtalànhữngngườixãhộichủnghĩa…

Khi bàmẹ thoạtnghe tiếng đó, bànhìn trừng trừngngườicongáivớimộtnỗihoảnghốtlặnglẽ.Bàđãtừngnghenóiđếnnhữngngườixãhội chủnghĩagiết chếtSahoàng.Chuyệnđóxảyrathờibàcòntrẻ,hồiấyngườitanóirằngbọnđịachủđịnhtrảthùSahoàngđãgiảiphóngnôngnô,nênđãthềsẽkhôngcắttócnếuhọkhônggiếtđượcnhàvua;dođóngười tagọihọ lànhữngngườixãhộichủnghĩa.Còngiờđây,bàkhônghiểusaocon trai bà và bạn bè của anh lại là những người xã hội chủnghĩa.

KhimọingườiđãravềbàngỏthắcmắcấyvớiPaven:

– Pavenconạ,cóthậtconlàngườixãhộichủnghĩakhông?

Pavennóigiọngkiênquyếtvàthẳngthắnnhưthườnglệ:

– Vâng.Thếsaohởmẹ?

Bàthởdài,nhìnxuốngvàhỏi:

– Có thểnhư thếđượckhông, Paven?Nhữngngười xãhộichủnghĩachốnglạiSahoàngvàchínhhọđãgiếtchếtmộtvị!

Pavenđivàinướctrongphòng,vừađưatayxoamá,vừamỉmcười,nói:

– Chúngconkhôngcầnphảilàmnhữngviệcđóđâu!

RồiPavennóichuyệnrấtlâuvớimẹ,giọngtừtốn,bìnhtĩnh.Bà nhìn thẳng vào mắt con, tự nhủ thầm: “Không chắc nókhônglàmviệcgìhạiaiđâu,nókhôngthểlàmthếđược!”

Sauđó,danh từkinhkhủngkia cứngày càng thấynhắcđinhắclạitrongcáccuộchọp;tínhchấtghêgớmcủanódầndầncũngmấtđi,vàbàmẹdầndầnnghequentai,cũngnhưbànghequenmộtmớ danh từ khác khó hiểu…Nhưng bà vẫn khôngthíchXasenka làkhi cómặt chị làbà cảm thấy longạikhôngđượcthoảimái…

Mộtbuổitối,bàvừanóivớianhngườiUkrain,vừabĩumôi,vẻbấtbình:

– Xasenkasaonghiêmkhắcthế!Côấylúcnàocũngnhưchỉhuyngườikhác,cứbảo:anhnàyphảilàmcáinày,anhkiaphảilàmcáikia…

AnhngườiUkraincườiầmlên:

– Hayđấy!Thếlàmẹphêbìnhđúngđấy!Phảikhông,Paven?

Rồianhnháynháymắtrahiệuvớibàmẹ,cóvẻchếgiễu:

– Quýtộcmà!…

Pavenbuôngmộtcâucộclốc:

– Côấytốtlắm.

AnhngườiUkrainđồngtình:

– Đúngthế!Chỉcóđiềulàcôấykhônghiểurằngchínhbảnthâncôấyphảilàm,cònchúngtathìchúngtamuốnlàmvàcóthểlàmđược!

Rồibọnhọbắtđầuthảoluậnvềmộtvấnđềgìmàbàmẹnghekhônghiểu.

BàmẹcũngđềýthấyđốivớiPaven,Xasenkađặcbiệtnghiêm

khắc,đôikhi còn rấtgaygắt.NhưngPavenchỉmỉmcười, imlặngđưamắtdịudàngngắmnhìnchị,cũngnhưtrướckhianhngắmnhìnNatasa.Điềuđócũnglàmchobàmẹkhôngvuilòng.

Đôi lúc bà lấy làmngạcnhiên thấybọn trẻ bỗng cónhữngcơn vui bồng bột, ầm ĩ và lôi cuốn cả mọi người. Thườngthường,nhữngcảnhnhưthếdiễnratrongnhữngbuổitốihọcđọcnhữngtintứctrongbáovụcôngnhânởnướcngoài.Nhữnglúcnhưthế,mọingườimắtđềusánglên,vàthậtlàkỳlạ,ainấyđềusungsướngnhưtrẻemvậy;họcườicáicườitrongtrẻovuivẻ,thânmậtvỗvàovainhau.Mộtngườikêulên,tựahồanhtamêmẩnvìvui:

– NhândânlaođộngĐứcgiỏithật!

Mộtlầnkhác,cóngườilạireolên:

– CôngnhânÝmuônnăm!

Vàkhihọcấttiếnghoanhônhưthếđếnnhữngngườibạnởtậnphươngxa,khônghềquenbiếthọ,cũngkhônghiểutiếngnóicủahọ,họcỏvẻtinchắcrằngnhữngngườibạnkhôngquenbiếtđócũngnghethấyvàhiểuđượcniềmphấnkhởicủahọ.

ĐôimắtanhngườiUkrainsáng lên, trànngập tình thươngyêubaohàmlấymọingười.Anhnói:

– Nếu ta viết cho cácđồng chíđómộtbức thư thìhayđấynhỉ?ViếtthưđểchocácđồngchíđóbiếtrằngởNga,họcũngcónhữngngườibạncùngthờmộtlýtưởng,cónhữngngườisốngcùngmộtmụcđíchnhưhọvàvuimừngtrướcnhữngthắnglợicủahọ!

Và,đôimắtmơmàng,nụcười trênmôi,mọingườinói rấtlâuvớinhữngngườiPháp,ngườiAnh,ngườiThụyĐiển,nhưnói về những người bạn thân riêng của mỗi người, nhữngngười thânthích,màchínhmìnhquýtrọng,chínhmìnhchia

sẻnhữngniềmvui,cũngnhưcảmthấynhữngnỗibuồnđau.

Trong căn phòng nhỏ, đã bắt đầu nảy nở mối tình thânthuộc,tinhthầnthắtchặtnhữngngườilaođộngtrêntoànthếgiới.Mốitìnhđóđãlàmchotráitimcủatấtcảmọingườicùngđậpchungmộtnhịp,vàbàmẹcũngthấyrungcảmnhưhọ;mặcdầubàkhônghiểu rõmối rung cảmấynhư thếnào, bà cũngtìmthấyởđónguồnvuivàtuổitrẻ,bàcũngtìmthấyởđómộtsứcmạnhsaysưavàchứachanhivọng.

Mộthôm,bàbảoanhngườiUkrain:

– Cácanhthậtlàlạ!Đốivớicácanh,mọingườiđềulàđồngchí…ngườiAcmêni,ngườiDoTháiđếnngườiÁo…cácanhvuimừng,đaubuồnvìtấtcảmọingười!…

AnhngườiUkrainnói:

– Vìtấtcảmọingười,thưamẹ,vâng,vìtấtcảmọingười.Đốivớichúngcon,khôngcódântộc,cũngkhôngcóchủngtộc,chỉcóđồngchíhaykẻthùthôi.Tấtcảnhữngngườilaođộngđềulàđồngchícủachúngcon,tấtcảbọngiàusang,bọnthốngtrịđềulàkẻthùcủachúngcon.Khitanhìnthếgiớivớimộttấmlòngtốt,thấyrõrằnglựclượngcôngnhânđôngđảobiếtbao,mạnhmẽbiếtbao,thìtacảmthấytronglòngnhưmởhội,tacảmthấytrànniềmvuimừng!…Vàmẹạ,mỗimộtngườiPháp,mỗimộtngườiĐứckhiđãhiểu rõ cuộcđời, thìhọ cũngđều cảm thấynhưthế,màcảngườiÝcũngđềuthấyvuimừng!Tấtcảchúngconđềulàconcùngmộtmẹ,cùngmộttưtưởngchungbấtdiệt,tưtưởngđoànkếtthânáigiữanhữngngườilaođộngtấtcảcácnước. Tư tưởng ấy sưởi ấm lòng chúng con, đó là vầng tháidương trong vòm trời công lý, và vòm trời đó ở trong lòngngườicôngnhân;dùngườiđólàai,dùngườiđótựgọimìnhlàgìđinữa,làngườixãhộichủnghĩa,họvẫnlàanhemcùnglýtưởngcủachúngconbâygiờvàmãimãivề sau, trongnhững

thếkỷtươnglai!

Niềmtinngâythơ,nhưngkhônggì laychuyểnnổiđóngàycàng thể hiệnmạnhmẽ trong cái nhómnhỏ ấy. Và khi nhìnthấynhữnghivọngtrànngậpđó,tựnhiênbàmẹcảmthấyquảthậtcómộtcáigìđóvĩđạivàchóilọiđãhiệnratrênthếgiới,giốngnhưvầng tháidươnghàngngàybà trông thấy trênbầutrời.

Họthườnghát;họ lớntiếngvuivẻhátnhữngbàihátquenthuộc; đôi lúc, họhát những bài hátmới, thật là hay, nhưngđiệulạibuồnvàxalạ.Nhữnglúcđó,mọingườihạthấpgiọngtrầmhẳnđinhưtrongmộtbàihátlễ.Mặthọtáiđi,rồi lạiđỏbừng lên, và những lời hát rền vang dội toát ramột sức lựcmạnhmẽ.

Mộttrongnhữngbàihátmớiấylàmchobàmẹbốirốivàlolắng.Đấykhôngphảilànhữngsuynghĩbuồnrầucủamộttâmhồnbịtổnthươngđilangthang,côđộc,quanhữngđườnghẻmtốibấttrắcvàđaukhổ;cũngkhôngphảilànhữnglờithanvãncủamộttâmhồnsuysụpvìnghèonànvàsợhãi,khôngcátính,khôngbảnsắc.Trongbàihát,cũngkhôngphảivanglênnhữngtiếngthởdàibuồnnãocủamộtcõilòngcườngtrángâmthầmkhaokhátcómộtkhoảngđấttrời,haynhữngtiếngtháchthứccủakẻquảcảmsẵnsàngđèbẹpkhôngphânbiệttừcáixấuđếncáitốt.Đâycũngkhôngcónỗioánhờnmùquángcủakẻbịlàmnhục,cóthểrataytiêuhủytấtcảđểtrảthù,nhưngkhôngcómộtchútkhảnăngxâydựng.Trongbàihátkhôngcómộttiếngvangnàocủathếgiớicũ,củathếgiớinôlệ.

Lờicacứngrắn,điệunhạckhắckhổcủabàihátkhôngđượcbàmẹưathích,nhưngtrongbàihátcómộtsứclựcgìcònhơnlờicavàđiệunhạc,cứvượtlêntrêntấtcảnhữngcáiđóvàlàmthứctỉnhtronglòngbàmốilinhcảmrằngcómộtcáigìquácao

đốivớiýnghĩcủabà.Đó làđiềumàbànhìnthấytrênkhuônmặt,trongđôimắtcủađámthanhniên,đólàđiềubàcảmthấycó trong lồng ngực họ, và chịu khuất phục trước sức mạnhhuyềnbíđó,bà luôn luôn lắngnghebàihátvớimột sựchămchúđặcbiệt,vớimộtsự lo lắngnhiềuhơnđốivớicácbàihátkhác.

Bàihátđó,họcũnghátkhẽhơncácbàihátkhác,nhưngnólạivangdộimạnhhơnvàlàmchongườitangâyngấtnhưmộtkhôngkhíngàythángba,mộtngàyđầuxuân.

Vêxôpsikôpcàunhàu:

– Cólẽđãđếnlúctaphảirađườnghátbàinày!

Khibốanhlạibịbỏtùmộtlầnnữavìtộiăncắp,Vêxôpsikôpthảnnhiêntuyênbố:

– Bâygiờthìcóthểđếnhọptạinhàtôi…

Hầunhưtốinàocũngvậy,saugiờlàmviệc,mộtđồngchínàyhaymột đồng chí khác lại đến nhà Paven; họ cùng nhau đọcsáchvàchéptừngđoạntrongsách;họlolắngvàkhôngcóthìgiờđểtắmrửa.Họcũngkhôngrờisáchkhiănuốngvànhữngcâuchuyệncủahọngàycàngkhóhiểuđốivớibàmẹ.

Paventhườngnói:

– Chúngtaphảicómộttờbáo!

Đờisốngtrởnênsôinổivànáonhiệt;họđọcnghiếnngấuhếtsáchnàyđếnsáchkhác,tựanhữngconongbaytừhoanàyđếnhoakhác.

Mộthôm,Vêxôpsikôpnói:

– Người ta bắt đầu bàn tán đến bọnmình rồi đấy! Chắc làchẳngbaolâuchúngmìnhsẽbịbắt…

AnhngườiUkrainđáp:

– Trờisinhrachimlàđểsavàolưới!

BàmẹngàycàngthíchanhngườiUkrain.Mỗilầnanhgọibàlàmẹbàcảmthấynhưcómộtbàntaycontrẻdịudàngvuốtvetrênmábà.Ngàychủnhật,nếuPavenbận,thìanhtớibổcủi;mộthômanhđến,trênvaivácmộttấmván;anhlấyrìu,nhanhnhẹnvàkhéoléođẽongaythànhmộtcáibụcmớithaythếcáibụccũbịmụcởtrướccửanhà;mộtlầnkhác,anhchữalạicáihàng rào bị đổ. Vừa làm việc, anh vừa huýt sáo những điệubuồnbuồn,hayhay.

Mộthôm,bàmẹbảo:

– HaylàtađểanhngườiUkrainănởtạinhàta?Nhưthếtiệnchoconmàcũngtiệnchoanhấy,vìhaingườisẽkhỏiphảichạyđếnnhàtìmlẫnnhau.

Pavennhúnvai,hỏi:

– Mẹmuốnrướcthêmchuyệnkhónhọcấylàmgì?

Bànói:

– Saoconlạinghĩthế!Khónhọcthìcảđờimẹđãkhónhọcrồi,chẳngbiếtvìai,nhưnggiờđâymẹcóthểchịukhónhọcđểgiúpmộtngườitốtnhưthế.

Pavenđáp:

– Tùymẹ!Nếuanhtabằnglòngđến,concũngthích…

ThếlàanhngườiUkrainđếncùngởvớihaimẹconbà.

Chương8

Căn nhà nhỏ bé ở đầu ngoại ô đã làm nhiều người chú ý.Nhiềucặpmắtngờvựcđãdòmdỏquacácbức tường.Nhữnglờiđồnđạikhácnhaunhưcánhbaylượnlênngôinhà.Ngườitacốkhámphácáibímậtẩnnấptrongđó.Đêmđêm,ngườitađếnngóquacửasổ.Đôilúc,cókẻđếngõcửakính,rồilạichạytrốnthậtnhanh,hoảnghốt.

Mộthôm,lãochủquánrượuBêgunxôpđónhỏibàPêlagâya.Đó làmột lão già loắt choắt, ănmặc đỏmdáng, lúcnào cũngmangmộtchiếckhănquànglụađenquấnquanhcáicổđỏrực,danhũnnão,ngựcphủmộtchiếcáogi-lêdàymàuhoacà.Mũilãonhọnvà lángbóng, trênmũi cóđôikínhgọngđồimồi,vìthếngười tađặt têncho lão là“Mắtxương”.Nói liềnmộthồikhôngđợicâutrảlời,lãochộplấybàPêlagâyatuônmộttràngnhữngcâunóiláchtáchnhưcủikhô:

– Thếnào,bàPêlagâya,bàcómạnhkhông?Còncậuconthếnào?Thếbàkhôngcướivợchoanhấyđi,chưaà?Cậucảđãđếntuổilấyvợrồiđấy.Cướivợchoconthìbốmẹđượcyênlòng.Cóvợthìsốngkhoẻmạnhhơn,cảvềthânthểlẫntâmhồn,ngườitasẽgiữmìnhhơn,nhưnấmngâmtrongdấmvậy.Tôinhưbàthìtôicướivợchoanhấyrồi.Thờibuổinày,phảichúýđếnđờisốngcủatừngconngườichứthiênhạbâygiờhaysốngtheoýmìnhlắm,tríócngườitađãbắtđầulộnxộnvàngườitaphạmphảinhữnghànhđộngđángtrách.BọntraitrẻthìxalánhnhàthờChúa,họcốtránhnhữngnơicôngcộng,họhộihọpbímật,thầm thì ởnhững xó xỉnh.Tôihỏi bà, vì saohọ lại xì xào cơ

chứ?Tại saohọ lại trốn tránhmọingười?Những chuyệnmàmộtngườikhôngdámnóiởchỗđông,ởquánrượuchẳnghạn,thì những chuyện đó là những chuyện gì? Những chuyện bímật à! Cái chỗ cho chuyện bímật là ở nhà thờ Chúa. Tất cảnhữngchuyệnbímậtkhácmàngườitalàmvụngtrộmtrongxóxỉnh, đều là do đầu óc bị sai lệchmà thôi! Xin chúc bà khỏemạnh,bàPêlagâyaạ!

Lãokhuỳnh tay lại,kiểu cách, cấtmũcát-két,vẫyvẫy trênkhông,rồibỏđi,đểmặcbàmẹđứngngơngácmộtmình.

Mộtlầnkhác,MariaKoócxunôva,chịlánggiềngcủagiađìnhVlaxôp,vợgóamộtngườithợrèn,bánquàbánhtrướccửanhàmáy,gặpbàPêlagâyaởchợ,chịnói:

– BácPêlagâyaà!Bácchúýđếnconbácmộtchút!

Bàmẹhỏi:

– Tạisaothếbà?

Marianóiravẻbímật:

– Ngườitađồnnhiềulắmđấy?Nhữngtiếngđồnkhônghayđâubácạ.Người tabảo làcậuấyđangkéobèkéocánhgìđó,giốngnhưcáibọntínđồđánhgậy[4]ấymà.Ngườitagọithếlàlậphội.Rồithìcũngdùngroidùnggậyphếtlẫnnhaunhưcáibọntínđồđánhgậyấy.

– Đừngnóinhảm,bàMaria!

Chịhàngquàcãilại:

– Tôinóithìbáctrách,còncáiđứalàmnhữngcáibậybạthìbáclạikhôngđụngđến!

Bàmẹthuậtlạitấtcảnhữngchuyệnấyvớicon.Pavennhúnvai không trả lời; còn anhngườiUkrain thì phá lên cười, cáicườihồnnhiêncủaanh.

Bàmẹnói:

– Bọncongáichúngnócũngrấtgiậncácanh!Cácanhđềulàhạnggiỏitrai,làmviệctốt,lạikhôngrượuchè,thếnhưngcácanhlạikhôngđểýgìđếnhọ!Rồingườitabảocóbọngáilẳnglơnàođóởngoàiphốhayvàođâychơibờivớicácanh…

– Hẳnthế!-Pavennóito,nhănmặttỏvẻghêtởm.

AnhngườiUkrainthởdài:

– Trongvũngbùnlầythìcáigìngửicũngthấythốitha!Mẹạ,giámẹnóirõchocáccôbéngốcnghếchấybiếtchuyệnchồngcon là thếnào,đểchocáccôấyđừngcóvộichuốc lấysựmệtxácấylàmgì!

Pavenchenvào:

– Cáccôấyhiểusai,nếukhôngcáccôấyđãđitìmmộtconđườngkhác!

Bàmẹđưamắtnhìnvẻmặtnghiêmnghịcủacon,nói:

– Thếthìcácanhhãyđimàdạychocáccôấyđi!Cácanhhãyđimờinhữngconbénàoítngốcnghếchhơncả…

Paventrảlờixẵnggiọng:

– Khôngthểthếđược!

AnhngườiUkrainhỏi:

– Haylàtathửlàmnhưthếxemsao?

Pavenlặngimmộtlátrồinói:

– Bắtđầusẽlànhữngcuộcdạochơitayđôi,rồivàicôcậulấynhau,vàthếlàhết.

Bàmẹđămchiêusuynghĩ.TháiđộkhắckhổnhưmộtkẻtuhànhcủaPaven làmbàbối rối.Bà thấynhữngngườibạn lớntuổicủaPaven,nhưanhngườiUkrain,cũngnghetheonhữnglời khuyên bảo của Paven; nhưng bà cảm thấy hình nhưmọi

ngườiđềucũngvìcáitínhnghiêmnghịđómànểPavenhơnlàmếnanh.

Mộtbuổitối,khibàđãđinằm,PavenvàanhngườiUkraincònthứcđọcsách,bà lắng tainghecâuchuyện thì thầmgiữahaingười.

AnhngườiUkrainbỗngnói:

– MìnhmếnNatasa,cậucóbiếtkhông?

Pavenkhôngtrảlờingay:

– Mìnhbiết!

BàmẹnghetiếnganhngườiUkraintừtừđứngdậy,rồibắtđầuđiđilạilạitrongbuồng.Đôichânkhôngcủaanhkéolêtrênsàn.Anhkhekhẽhuýtsáomộtđiệubuồn,rồilạinói:

– Nhưngchẳnghiểucôtacóthấykhông?

Pavennínthinh.

AnhngườiUkrainhạgiọngxuốnghỏi:

– Cậunghĩthếnào?

– Cô ấy có biết! Chính vì thếmà cô ấy không đến đây làmviệcvớitanữa…

Đôi chân của anhngườiUkrain lại kéo lê trên sànvà tiếnganhhuýtsáorunglênnhènhẹ.Sauđóanhhỏi:

– Nếumìnhngỏývớicôta…

– Ngỏýcáigì?

– Rằng…thếđấy…rằngmình…

AnhngườiUkrainbắtđầunóirấtkhẽ.

Pavenngắtlời:

– Nóirađểlàmgì?

AnhngườiUkrainbỗngdừnglạivàbàmẹcảmthấynhưanh

tamỉmcười:

– Mình thìmìnhnghĩ rằng khi người ta đã yêumộtngườicongái,ngườitaphảinóithẳngvớicôta,nếukhôngchẳngđiđếnđâucả!

Pavengấpmạnhcuốnsáchlại.

– Thếcậumuốnnósẽđiđếnđâu?

Cảhaingườilặngimmộtlát.

RồingườiUkrainhỏi:

– Thếsao?

Pavenchậmrãinói:

– Phảithấychorõđiềumìnhmuốn,Anđrâyạ!Chorằngcôấycũngyêucậu,điềuđó,mìnhthìkhôngnghĩnhưthế,nhưngcũng cho lànhư thếđi.Haingười lấynhau.Mộtđámcưới lýthú:nànglànhàtríthức,chànglàcôngnhân!Rồisinhconđẻcái, cậu phải một mình nai lưng ra làm việc… làm việc rấtnhiều.Đời sốnghaingười sẽ rất vất vả,nào con cái,nàonhàcửa…Cònvìsựnghiệpchungthìhaingườikhôngcònnữa!Mấtcảhaingười!

Bỗngnhiênimlặng.RồiPavennóitiếp,giọngdịudànghơn:

– Tốthơnlàbỏtấtcảcáiđóđi,Anđrâyạ.Vàđừngkhuấyrốicôấy…

Imlặng.Tiếngđồnghồtíchtắcngherõmồnmột.

AnhngườiUkrainnói:

– Mộtnửatráitimthìyêu,cònnửakiathìghét,chảlẽđấylàmộttráitimà?

Bàmẹnghecótiếnggiởsách:chắchẳnPavenlạiđọctiếp.Bàmẹ vẫn nhắm mắt nằm im, không dám động đậy. Bà thấythươnghạianhngườiUkrainđếnmuốnphátkhóc,nhưngbà

càngthấythươngconnhiềuhơnnữa.Bànghĩthầm:“Conyêucủamẹ”.

BỗngnhiênAnđrâylạihỏi:

– Thếlàmìnhnênnínthinhư?

Pavennóidịudàng:

– Nhưthếtrungthựchơn.

AnhngườiUkrainnói:

– Thếthìmìnhsẽtheoconđườngấyvậy!

Mộtlátsau,anhbuồnrầunóitiếp:

– Pavenạ,cậucũngsẽkhổlắm,nếucậu….cậucũng…

– Thìmìnhđãkhổrồi…

Mộtcơngiólướtquachungquanhnhà.Quảlắcđồnghồvẫnđềuđềuđánhdấuthờigiantrôiqua.

AnhngườiUkrainnóichậmchạp:

– Nhữngviệcnhưthếkhôngphảilàchuyệnđùađâu!

Bàmẹúpmặtxuốnggốilặnglẽkhóc.

Buổisánghômsau,bànhưcảmthấyAnđrâygầngũihơnvàcàngtrởnêndễ thươnghơn.Contraibà thìvẫngầygò,ngayngắn và ít nói nhưmọi khi. Trước đây bà vẫn gọi anh ngườiUkrain làAnđrâyÔniximôvich,nhưnghômấybàbuộtmiệngnói:

– Anđrây con ạ! Con đi vá đôi ủng đi, nếu không thì lạnhchânđấy!

Anđrâytrảlời:

– Conlĩnhlươngrồisẽmuamộtđôimới.

Anhcấttiếngcười,rồibỗngnhiênanhđặtbàntaydàilênvaibàvànói:

– Cólẽmẹchínhlàmẹthậtcủaconđấy!Cóđiềulàmẹkhôngmuốnnhận như thế trướcmặtmọi người, phải chăng vì conkhôngđượcđẹplắm,phảikhôngmẹ?

Bàmẹtrảlờibằngcáchvỗnhẹvàobàntayanh.Bàmuốnnóinhiềulờiâuyếm,nhưnglòngbàselạivìthấytộinghiệp;bànóikhôngralời.

Chương9

Ởvùngngoạiô,ngườitađãbàntánđếnnhữngngườixãhộichủnghĩarảikhắpnơinhữngtruyềnđơnviếtbằngmựcxanh.Nhữngtruyềnđơnđókịchliệttốcáonhữngviệcxảyratrongnhàmáy, thuật lạinhữngcuộcbãicôngcủacôngnhânthànhphốPêtecbuavàởmiềnNamnướcNga,kêugọicôngnhânđoànkếtđấutranhbảovệquyềnlợicủamình.

Mộtsốngườiđứngtuổi,ănlươngcaoởnhàmáykêulên:

– Quânphiếnloạn!Phảiđánhvỡmặtchúngra!

Vàhọđemnộpcáctruyềnđơnđóchobọnchủ.Nhữngcôngnhântrẻđọccáctruyềnđơnrấtphấnkhởi.Họnói:

– Đólàsựthật!

Sốđôngcôngnhân,làmviệcmệtquá,thâykệhếtmọisự,trảlờiđủngđỉnh:

– Làmnhưvậychẳngđượcgìđâu,liệucóthểlàmgìđược…

Nhưng các truyền đơn đã làm mọi người háo hức và nếutrongmộttuầnkhôngthấycóthìngườinàyđãbảovớingườikia:

– Này,xemchừnghọthôirồi,cóthểlà…

Nhưng thứhai sau, các tờgiấykia lại xuấthiện,những lờibàntánlạixìxào.

Ởnhàmáyvà tạiquánrượungười ta thấycónhữngngườikhông ai quen biết.Họ hỏi han, xem xét, dò la, làm chomọingười chú ý đến họ ngay lập tức, hoặc vì thái độ thận trọngđángngờcủahọhoặcvìhọquáưvồvập.

Bàmẹbiếtrằngtấtcảsựnáođộngđólàdohoạtđộngcủaconbà.Bàthấycónhiềungườiđếnxoắnxuýtquanhconbà,khiếnbà vừa lo sợ cho tương lai của con, vừa thấy tự hào có mộtngườiconnhưvậy.

Mộtbuổitối,MariaKoócxunôvađếngõvàocửakínhvàkhibàmẹramở,chịthìthàovộivàng:

– NàybácPêlagâya,cẩnthậnđấy!Đếnlúccáccậuấyhếtđùagiỡn rồi! Đêm nay họ đến khám nhà bác, nhàMadin và nhàVêxôpsikôpđấy…

ĐôimôidàycủaMarialậpbậpvàonhaulialịa,cáimũitobéocủachịhítmạnh,đôimắtchịnhấpnháyvàliếcnhìnbênnày,bênnọ,cóvẻnhưrìnhngómộtngườinàoởngoàiđườngphố.

– Còntôi,tôikhôngbiếtgìhết,khôngnóigìvớibáchết,màcũngkhônghềgặpbáchômnayđấy,bácnghekhông?

Rồichịchạybiến.

Bàmẹđóngcửa sổ lại, chầmchậmbuôngmìnhxuốngghế.Nhưngnghĩđếntaihọađangđedọaconbà,bàđứngdậyngay;bànhanhnhẹnkhoácáovào,choànglênđầuchiếckhăn,thắtchặt lại, rồi chạy vội quanhàPhêđiaMadinđang ốmvànghỉviệc.Khibàbướcvào thì anhđangngồiđọc sáchbên cửa sổ;bàntaytráiđangcầmbàntayphảiđưađiđưalạivàtáchngóntaycáira.Nghetin,anhtáimặtđivàđứngphắtdậy.

Anhlúngbúng:

– Chếtlầnnàyđây…

Bàmẹđưabàntayrunrunlênlaumồhôitrêntrán,hỏi:

– Thếlàmthếnàobâygiờ?

– Bácchờmộtlát,bácđừngsợ!-Phêđiavừatrảlờivừađưabàntaykhôngđaulênvuốtmáitócquăn.

Bàmẹnóito:

– Màchínhanhcũngsợkiamà!

– Cháuấyà?

Đôimáanhbỗngđỏbừng,anhmỉmcười,vẻngượngnghịu:

– Hừ… quái thật… Phải báo tin cho Paven biết mới được.CháusẽchongayngườiđitìmPaven!Bácvềnhàđi,bácđừnglonhé!Bácnghĩxem,chúngsẽkhôngdámhànhhạđánhđậpgìchúngcháuđâu!

Vừađếnnhà,bàmẹquơ tấtcả sáchvở,ômvàongực,chạycuốngquýtkhắpgiannhàmộthồi lâu, rồi đưamắtnhìnbêntronglò,phíadướilò,cảđếnthùngnướcnữa.BàtưởngPavensẽbỏviệcởnhàmáychạyngayvềnhà;nhưngkhôngthấyanhvề.Cuốicùng,mệtmỏi,bàngồingaytrênchiếcghếdàiởbếp,giấuđốngsáchdướichỗngồi,vàbàcứthế,bấtđộng,chờchođếnlúcPavenvàanhngườiUkrainvề.

Bàkhôngđứngdậy,hỏito:

– Cácanhbiếtviệcgìrồichứ?

Pavenmỉmcườinói:

– Vâng!Mẹcósợkhông?

– Ừ!Mẹsợ,mẹsợquá!…

AnhngườiUkrainnói:

– Đừngsợ,sợthìcóíchgìđâu?

Pavennhậnxét:

– Mẹsợđếnnỗiquêncảnấunướcà!

Bàmẹđứngdậy,chỉđốngsáchnóilúngtúng:

– …Tạinhữngthứnàyđây…

ContraibàvàanhngườiUkrainbỗngbậtcườikhiếnbàvững

tâmhơn.Pavenlấyvàiquyểnsách,đemragiấuởngoàitrongkhiđóAnđrâyđiđunnước.Anhnói:

– Chẳngnênhoảnghốtmộttínào,mẹạ.Nhưngcáibọnlàmnhữngviệcxấuxanhư thếkể thật làđánghổ thẹn.Rồi sẽ cómấytênthânhìnhvạmvỡ,đemkiếmbênhông,mangủngcóđinhthúcngựa,đếnđâyvàlụclọikhắpnơi.Chúngnhìndướigậmgiường,dướilò;cóhầmchúngchuixuốnghầm;cógácxépthì chúng leo lên gác xép. Mấy cái mạng nhện rơi đúng vàomõmcũnglàmchochúngchếtkhiếp.Chúngchẳngthíchthúgìđâu,chúngcònhổthẹnlàkhác,dođóchúngtỏrarấthungácvàgiậndữ.Chúngcũngbiết làmcáiviệcnhưthế làbẩn thỉu!Mộtlần,chúngđếnkhámnhàcon,xáotrộnkhôngcònsótmộtthứgì,nhưngchẳngtìmthấyđượcgìchúngngượngnghịuravề.Mộtlầnkhác,chúngbắtcondẫnđi,bỏtùcon,giamconbốntháng…Một thời gianngắnmà thôi! Chúng gọi lên, cho línhdẫnđiquaphố,hỏimộtđốngcâuhỏi.Chúngngốclắm,toànlýsựcùn.Sauđó,chúnglạichodẫntrởvềnhàtù.Đó,cáikiểucủachúnglàdẫnđidẫnlại,chúnglàmnhưthếmớikiếmđượcđồngtiền!Rồicuốicùngchúngthảmìnhra,thếthôi!

Bàmẹnóito:

– Anđrâyconạ!Con thì lúcnàocũngcócáchnóichoxongcâuchuyện…

Quỳtrướcấmnước,Anđrâyrasứcthổichothanrựclên;anhngẩngmặtđỏgay.Vuốthàngriamép,hỏi:

– Connóinhưthếnàonhỉ?

– Connóinhưlàchưaailàmnhụcconcả…

Anhđứngdậy,gậtđầu,mỉmcười,nói:

– Chẳng lẽ trên đời này lại có người không bị làm nhục?Ngườitađãlàmnhụcconnhiềuđếnnỗiconkhôngbuồngiận

nữa.Làmthếnàođược,nếunhưngườitakhôngthểlàmkhácđi?Bựcbộithìchỉtổlàmmấtcôngmấtviệc,màcứđểtâmvàođó thìmất hết cả thời giờ.Đời là như thế! Trước kia, nhữngchuyệnnhưthếlàmchoconcáugiậnmọingười,nhưngvềsaunghĩ lại, con thấy không đáng cho mình phải làm như thế.Ngườinàocũngsợkẻlánggiềngđánhmình,vìvậy,họvộivàngratayđánhtrước.Đờilànhưthế,mẹạ!

Anh nói lời nói trôi chảy, điềm tĩnh, chững chạc, dần dầnlàmchonỗilongạibịkhámnhàdịuđi;đôimắtlồicủaanhtươicười,trongsángvàcảthânhìnhcaolớncủaanhlạicóvẻuyểnchuyển.

Bàmẹthởdàivànóigiọngthiếttha:

– Anđrâyconạ!MẹcầuChúabanphúclànhchocon!

AnhngườiUkrainbướcmộtbướcdàiđếnphíaấmnước,lạingồixổmxuống,lầmbầm:

– Nếungườitabanchoconhạnhphúc,consẽkhôngtừchối,nhưngcònđivanxinhạnhphúcthìkhông,conkhôngbaogiờvanxin!

Pavenởngoàisântrởvào,nóigiọngquảquyết:

– Chúngsẽkhôngtìmthấygìhết!

Rồianhđirửamặt,vừalautaycẩnthận,vừanóitiếp:

– Mẹạ,nếumẹđểlộchochúngthấymẹhoảnghốtthìchúngsẽnghĩrằng:chắccócáigìđâynênbàtamớirunlênnhưthế.Chắcmẹcũnghiểurằngchúngconkhôngmuốnlàmđiềugìbậycả;chânlýởvềphíachúngconvàchúngconsẽlàmviệcsuốtđờichochânlý,đótộilỗicủachúngconlàthế!Vậythìviệcgìmàmẹhoảngsợ!

– Pavenconạ,mẹsecốgắngbạodạn.

Bàhứahẹnnhưthế,nhưngliềnđó,bàlạibuộtmiệng:

– Thàchúngnócứđếnngayđi!

Nhưngđêmhômấy,chúngkhôngđến.Sánghômsau,đểđóntrướcnhữnglờichếgiễusựhốthoảngcủamình,bàmẹtựcườimìnhtrước:

– Mẹcứlo…cuốngcảlên!

Chương10

Gầnmộtthángsaucáiđêmbáođộngấychúngmớiđến.

NicôlaiVêxôpsikôpđangcómặttạiđấy,cảbađangbànvềtờbáo củahọ.Lúcbấy giờđãkhuya, gầnnửađêm.Bàmẹđãđinằm,vàtronggiấcngủchậpchờn,bàmơmàngnghetiếngnóithìthầm,lolắngcủahọ.BỗngnhiênAnđrâyđứngdậy,rónrénquabếp,khekhẽcàicửalại.Ởcổngravào,vanglênmộttiếngvavàochiếcthùngsắt.Rồicánhcửabỗngmởtoang,anhngườiUkrainbướcmộtbướctớibếp,kêulênsesẽnhưngrõràng:

– Nghecótiếngđinhthúcngựa!

Bàmẹtừtrêngiườngnhảyvộixuốngđấthaitayrunlậpcập,vơlấyquầnáomặc.NhưngPavenhiệnratrênngưỡngcửa,nóigiọngbìnhtĩnh:

– Mẹcứnằm…,mẹđangốm…

Ngoàihiênnghecónhữngtiếnglướtchạmsesẽ.Pavenđếngầncửalớn,lấytayđẩycửara,hỏi:

– Aiđấy?

Nhanhnhư chớp,một bóng người cao lớn xám xịt hiện ratrên ngưỡng cửa, một bóng khác theo sau. Hai tên sen đầmchặnngayPavenvàogiữa.Mộtgiọnggaygắtvàgiễucợtvanglên:

– Khôngphảinhữngngườianhchờđợi,hử?

Tênvừanóilàmộtsĩquan,ngườicaolớnvàmảnhkhảnh,cóhàngriamépđenvàthưa.Phêđiakin,têncảnhsátvùngngoạiô,tiếnvềphíagiườngbàmẹ,mộtbàntayđưalênvànhmũcát-

két,mộttaychỉvàobà,xoetròncặpmắtrấtdữtợn,nói:– Bẩmquan,đâylàmẹnó!

RồivungcánhtayvềphíaPaven,hắnnóitiếp:

– Cònđâylàchínhnó!

Tênsĩquannhíumàhỏi:

– AnhlàPavenVlaxôp?

Pavengậtđầu.Tênsĩquanvêhàngriamépnóitiếp:

– Tađược lệnhđếnkhámnhàanh…Mụgiàkia,đứngdậy!Cònmấytênnàokia?

Hắnnhìnvàotrongphòng,rồirảobướcđitới:

– Têncácanhlàgì?

Lúc bấy giờ có hai người bị bắt đến làm chứng bước vàophòng:đólàTơvêriakôp,ngườithợđúcgiàvàRưbin,ngườithợđốtlò,ởthuênhàcủaTơvêriakôp.Tócvàrâuđềuđenrậm,vẻngườiđứngđắn,Rưbinnóitovàdõngdạc:

– ChàobàPêlagâya!

Bàmẹkhoácáovàonhưđểtựtrấntĩnh,lẩmbẩm:

– Thậtlàlắmchuyện!Đangđêm…cảnhàđangngủ…màkéonhauđến!…

Cănphòngchậtních,hănghắcmộtmùixiđánhgiày.HaitênsenđầmvàRưbin,têncảnhsáttrưởngvùngngoạiô,nệnủngvang trên sàn, lấyhết sách từ trêngiá xuốngxếp thànhđốngtrênbàntrướcmặttênsĩquan.Haitênkhácgõnắmtayvàocácbứcvách,nhoàixuốnggầmghế;mộttên ìạch leo lên lòsưởi.AnđrâyvàVêxôpsikôpđứngsátvàonhau,trongmộtgócnhà,khuônmặtrỗcủaVêxôpsikôpnổiđầyvếtđỏ,đôimắttihícủaanhkhôngngớtnhìntênsĩquan.Anđrâythìvêhàngriamép,vàkhi bàmẹbước vàophòng, anhmỉmcười, âu yếmgật gật

đầurahiệu.

Bàmẹcốgắngnénnỗihoảngsợ,bướctới,nhưngbàđikhôngnenémộtbênnhưthườnglệ,màưỡnngựcraphíatrước,nhưcố làm ra vẻ quan trọng trôngđếnmức tức cười. Bà đi, chânnệnầmầm,đôilôngmàygiậtthonthót.

Tênsĩquanvộivàngchìamấyngóntaythondài,vớlấycáccuốn sách, lật từng trang, lắc lắc từng cuốn, rồi cử chỉ thànhthạo,vứtsangmộtbên.Thỉnhthoảngmộtcuốnrơixệpxuốngđất.Mọingườiimlặng.Chỉnghethấymấytênsenđầmmồhôinhễnhạithởhồnghộc,đinhthúcngựaláchcách.Thỉnhthoảngcótiếnghỏi:

– Đãlụcđâychưa?

BàmẹđếnđứnggầnmấybứcváchbênPaven,khôngkhácgìanh,bàcũngkhoanhtaytrướcngựcvàcũngđưamắtnhìntênsĩquan.Gốibàrunrun,mắtbànhưbịmộtlớpsươngmùchekín.

BỗngnhiêntiếngVêxôpsikôpvanglên,gaygắt:

– Việcgìcácônglạivứtsáchxuốngđất?

Bàmẹrùngmình.Tơvêriakôpgậtgậtđầunhưcóaiđánhvàogáy,cònRưbinthìhúnghắngvàchămchúnhìnNikôlai.

TênsĩquannhíumắtlạivànhìnchòngchọcvàobộmặtrỗbấtđộngcủaVêxôpsikôp.Mấyngóntaycủahắngiởcáctrangsáchcàngnhanhhơn.Có lúchắnmởđôimắtxámra thật to,tưởngchừnghắnquáđauđớn,vàsắpthétlênmộttiếnggiậndữbấtlựcchửirủacơnđauấy.

Vêxôpsikôplạigắt:

– Anhlínhkia!Nhặtngaymấycuốnsáchlên…

BọnsenđầmđềuquayvềphíaVêxôpsikôp,rồiđưamắtnhìntên sĩ quan. Tên này lại ngẩng đầu lên, nhìn chằm chằm cái

thânhìnhvạmvỡcủaNikôlai,rồinóigiọngmũilènhè:

– Hừ…Hừ…Nhặtlên…

Mộttênsenđầmvừacúixuốngnhặtsách,giấyđãnhàunát,vừaliếcmắtlườmVêxôpsikôp…

BàmẹthìthầmvớiPaven:

– CáianhNikôlaiđừngnênnóimớiphải!

Pavennhúnvai,Anđrâythìcúiđầu.

– AiđọcKinhThánhđây?

Paventrảlời:

– Tôi.

– Còntấtcảnhữngsáchnàylàcủaai?

– Củatôi.-Paventrảlời.

– Được!-Tênsĩquannói,rồingảngườitựatrênghế.Hắnbẻmấyngóntaytrênbàntaynhỏnhắnkêurăngrắc,duỗidàihaichândướigầmbàn,vêlạihàngriamép,rồigọiVêxôpsikôp.

– AnđrâyNakhôtkalàanh,phảikhông?

– Phải!-Nikôlaitrảlờivàbướctới.

AnđrâyđưatayníuvaiVêxôpsikôp,kéolại:

– Anhấynhầmđấy!Anđrâylàtôi!

TênsĩquangiơtaychỉvàomặtVêxôpsikôpdọa:

– Liệuhồn,thằngkia!

Rồihắnbắtđầulụctìmgìtronggiấytờcủahắn.

Bênngoài,ánhtrănglạnhlùngrọiquacửasổ.Cóngườinàođitrướcnhà,tiếngkêulạoxạo.

Tênsĩquanhỏi:

– Nakhôtka, trước đây có phải mày đã từng bị tra xét vìphạmtộichínhtrịkhông?

– Phải,ởRôxtôpvàXaratôp…Chỉkháclàởđó,senđầmgọitôibằng“anh”…

Tênsĩquannhíuconmắtphải,lấytaydụidụi,rồinhehàmrăngnhỏra,nóitiếp:

– ThếraNakhôtkachínhlàanh.Anhcóbiếtquânhènmạtnàođãrảinhữnglờikêugọiđángtộichếtởnhàmáykhông?

Anđrâylắclưngười,rồivừanởmộtnụcườirộng,vừatoannóimộtcâugì,bỗngvanglêntiếngnóigiậndữcủaVêxôpsikôp:

– Đâylàlầnđầutiênchúngtôigặpnhữngquânhènmạt…

Căn phòng im lặng trong giây lát, không ai nói năng độngtĩnhgì.

Vếtsẹocủabàmẹtáiđivàlôngmàybênphảicủabànhếchlên.BộrâuđencủaRưbinbắtđầurunrẩykhácthường;báccúiđầu,đưamộtngóntayvuốtrâuchầmchậm.

Tênsĩquanralệnh:

– Tốngcổconvậtấyrangoài!

Hai tên sen đầm liền túm lấy hai cánh tay Vêxôpsikôp, lôituộtxuốngbếp.Tạiđây,anhdừnglạicốbẩmchânxuốngsàn,thétlên:

– Khoan…Đểtamặcáonào!

Lúcbấygiờtêncảnhsáttrưởngởngoàibướcvào:

– Khôngcógì.Chúngtôiđãkhámxétkhắpnơi.

Tênsĩquanmỉmcườinói:

– Tấtnhiên!Ởđây,tađươngđầuvớimộttêncónhiềukinhnghiệm…

Bàmẹlắngnghegiọngnóiríurít,runrẩyvàrờirạccủatênsĩquan,nhìnnétmặtvàngkhècủahắnmàkhiếpsợvàcảmthấyhắn làmột kẻ thù tàn nhẫn, đầu óc của kẻ quyền quý khinh

miệtnhândân.Bàrấtítkhitrôngthấyhạngngườiấyvàbàgầnnhưquênrằngtrongxãhộivẫncònloạichúng.

Bànghĩthầm:“Chínhbọnđólàmchotalongạiđây!”

– ÔngAnđrâyÔniximôpNakhôtka,conhoang,tôiđượclệnhbắtông.

Anđrâybìnhtĩnhhỏilại:

– Vìlẽgì?

– Vìlẽgìthìsautôisẽnói.

Tênsĩquantrảlờivớimộtgiọnglễphépđầyhằnhọc.

Hắnquayvềphíabàmẹhỏi:

– Mụcóbiếtđọckhông?

Paventrảlời:

– Không.

– Tôikhônghỏianh!-Tênsĩquannóinghiêmkhắc,rồilặplại:-Mụgiàkia!Trảlờiđi!

Lòngbàmẹtrànngậpmộtmốicămthùtựbảnnăngđốivớiconngườiđó.Bàchợtđứngthẳngngười,runlênnhưbịngâmtrongnướclạnh.Vếtsẹocủabàtímlạivàhànglôngmàybàsụpxuống.

Bàdangcánhtayvềphíatênsĩquannói:

– Đừngcóquáttháonhưthế.Ôngcòntrẻ,ôngchưathấurõnỗibuồnkhổ…

Paventìmcáchngắtlời:

– Mẹhãybìnhtĩnh!

Bàlaovềphíabànkêulên:

– Khoanđã,Paven?Tạisaocácônglạibắtnhữngngườinày?

Tênsĩquanđứngdậy,quátlớn:

– Khôngviệcgìđếnmụ!Imngay!DẫnVêxôpsikôprađây!

Rồi hắn cầm một mảnh giấy đưa lên ngang tầm mắt đọc.Nikôlaibịdẫnvào.

Tênsĩquanngừngđọc,quát:

– Anhbỏmũra!

Rưbinđếngầnbàmẹlấyvaithíchvàobà,nóinhỏ:

– Bàđừngnóng!

– Cácanhgiữtaytôithếnàythìlàmthếnàotôibỏmũđược!-Nikôlaihỏi,làmáttiếngđọcbiênbản.

Tênsĩquanvứttờgiấyxuốngbàn:

– Kývàođây!

Bàmẹnhìnnhữngngười cómặt ký tên vào biên bản.Cơnphẫnuấtđãqua,lòngbànhưhéolại.Nhữnggiọtnướcmắttủinhụcvàbấtlựcmuốntràora.Nhữnggiọtnướcmắtấyđãtừngnhỏtronghaimươinămròngchungsốngvớichồng.Nhưnggiờđây,bàhầunhưquênnhữnggiọtnướcmắtđauxótnóngbỏngđó.Tênsĩquannhìnbànhănmặtkhinhbỉ:

– Đã đến lúc khóc đâu! Coi chừng, kẻo rồi đây không cònnướcmắtmàkhócnữađấy!

Bàlạinổigiậntrảlờitênsĩquan:

– Nhữngngườimẹluônluôncóđủnướcmắtđểkhócvềmọiviệc…vềmọiviệc!Nếuôngcómộtbàmẹ,mẹôngphảibiếtrõđiềuđó!

Tên sĩquanvộivàngxếpgiấy tờvàochiếc cặpmới tinhcókhóasángtrưng,rồiralệnh:

– Dẫnđi!

– TạmbiệtAnđrây,tạmbiệtNikôlai!

Paven chào khẽ, nhưng giọng đầy nhiệt tình, vừa siết chặt

tayhaingườiđồngchí.

Tênsĩquanvừanhắclại,vừacườichếnhạo:

– Đúngđấy,xintạmbiệt!

Vêxôpsikôp thởhổnhển; cái cổ to của anhnhư tắc lại, đôimắtquắclêngiậndữ.Anđrâythìrấttươicười,gậtgậtcáiđầuvừanóivàilờivớibàmẹ.Bàmẹlàmdấuthánhcầuchoanhvànói:

– Chưarõailàngườingay…

Sauđấybọnngườimặcáotơidạxámrútluiralốicổng,tiếnggiàyđinhthúcngựakêuláchcách,rồibiếnmất.NgườiđirasaucùnglàRưbin;bácđưacặpmắtđenchămchúnhìnPaven,rồitrầmngâmnói:

– Thôi…xintạmbiệt!

Bácthongthảvừađira,vừahúnghắnghotrongchòmrâu.

Haitaychắpsaulưng,vẻmặtbuồnrầu,Pavenđiquađi lạichậmrãitrongphòng,giữađốngsáchvàquầnáolaliệttrênsànnhà:

– Mẹcóthấychuyệnxảyranhưthếnàođấykhông?…

Bàmẹđưamắtphânvânnhìncănphòngbềbộn,thìthầmlolắng:

– TạisaoNikôlailạicụccằnnhưthếnhỉ?

Paventrảlờidịudàng:

– Chắcchắnvìanhtasợ…

Bàmẹlẩmbẩmhoatayvẻbấtlực:

– Thếlàchúngđến,chúngbắtcácanhấy,rồichúngdẫnđi…

Contraibàthìởlại.Bàthấytronglòngbìnhtĩnhhơnđầuócnghĩđếncáithựctếvừaxảyrachínhbàkhôngthểquanniệmnổi.

– Cáitêncónướcdavàngvàngấy,hắnchếnhạota,hắndọadẫm…

BỗngnhiênPaven,nóigiọngkiênquyết:

– Thôimẹ!Mẹlạiđây,haimẹconsắpđặtlạitấtcảchỗnày.

Pavengọi“mẹ”âuyếm,nhưanhchỉgọinhưthếvàonhữnglúcanhcảmthấygầngũimẹhơn.Bàbướctớigầncon,nhìnvàotậnmắtanhhỏikhẽ:

– Chúnglàmnhụcconphảikhông?

– Vâng!…Thật là khổ tâm!Thàbị bắt cùngvới các anh ấycònhơn…

Hìnhnhư bàmẹ thoáng thấy con rưng rưngnướcmắt. BàcảmthấylờmờnỗiđauxótcủaPaven,đểanủicon,bàthởdài,nói:

– Conliệuchừng…Rồichúngsẽđếnbắtcảconnữađấy.

– Đúng.

Saumộtlátimlặng,bànói,giọngbuồnrầu:

– Paven,conạ!Conthậtlàvôtình!Ítraconcũngphảianủimẹ!Đằngnày,mẹnóinhữngđiềugìconlạinóivớimẹnhữngđiềucòngởhơnnữa.

Pavenđưamắtnhìnmẹ,tiếnlạigầnbà,nóidịudàng:

– Ấylàvìconkhôngbiếtđấymẹạ!Mẹnêntậpchoquendầnvớinhữngviệcnhưthếđi.

Bàthởdài,rồisaumộtlátimlặng,cốnénkhôngrùngmìnhsợhãivànóitiếp:

– Này,cóthểlàchúngtratấnchăng?Chúnglàmchongườitathịtnátxươngtanchăng?Khimẹnghĩđếnnhữngđiềuđó…mẹthấykhiếpquá,Pavenconyêucủamẹ!…

– Chúng hành hạ tâmhồn người ta…Đau đớn hơn nữa là

chúnghànhhạvớinhữngbàntaynhơbẩncủachúng…

Chương11

Sánghômsau,cótinBukin,Xamôilôp,Xômôpvànămngườinữacũngbịbắt.Buổi tối,PhêđiaMadinchạyvội lại:nhàanhcũngvừabịkhámxét,anhrấthảdạvàcảmthấymìnhnhưmộtanhhùng.

Bàmẹhỏi:

– Phêđia,anhcósợkhông?

Anhtáingười,mặttóplại,lỗmũiphậpphồng.

– Cháusợbịtênsĩquanđánh.Ngườihắntolớn,bộrâuđensì,chântaylônglá,lạiđeokínhđen,trôngnhưkhôngcómắtvậy.Hắnquáttháo,hắngiậmchân!Hắnnóisẽchocháungồitùmụcxương!…Cháuchưabịaiđánhbaogiờ,cảbốmẹcháucũngchưabaogiờđánhcháu,cháulàconmộtvàbốmẹcháurấtyêuthươngcháu.

Anhnhắmmắt lại tronggiây lát,mímchặtmôi, rồinhanhnhẹnlấyhaitaylàmbồngtóclên,vớicặpmắtửngđỏ,anhnhìnPaven,nói:

– Nếucókẻnàođánhtôi,tôisẽlaomìnhvàongườiđónhưmộtnhátdao, tôi sẽ lấy răngxé xácnó ra…Thà rằngnógiếtngaytôiđicònhơn!

Bàmẹnóito:

– Anhngườimảnhkhảnh,gầyyếu thế,đánhnhau làmsaođược!

Phêđiatrảlời,thấpgiọng:

– Cháusẽđánh.

KhiPhêđiađirồi,bàmẹnóivớiPaven:

– Cậuđóthìsẽquỵxuốngtrướctiên!…

Pavenimlặng.

Mộtlúcsau,cánhcửabếptừtừmở,vàRưbinbướcvào.Bácmỉmcười,nói:

– Chàocảnhà!Lạivẫntôiđây.Tốihômqua,ngườitabắttôiđến,nhưnghômnaytôitựđến!

BácsiếtchặttayPaven,bávaibàmẹ,nói:

– Bàchouốngnướcchèchứ?

Pavenimlặngnhìnkhuônmặtto,dabánhmật,bộrâuđenrậm,vàđôimắtsẫmcủabác.Trongcáinhìnđiềmđạmcủabác,cómộtcáigìnghiêmnghị.

Bàmẹ vào bếp đun nước. Rưbin ngồi xuống, vuốt râu, rồikhuỷutaytìxuốngbàn,đưacặpmắtsẫmnhìnPaven.

– Thếđấy!-Rưbinnói,nhưtiếptụcmộtcâuchuyệnbỏdở.-Tôicầnphảinóithànhthậtvớianh.Tôichúýtheodõianhđãlâurồi.Chúngtagầnnhưlàhàngxómlánggiềng;tôithấynhàanhkháchkhứanhiều,nhưnganhkhônghềrượuchèbebét,cũng không hề gây chuyện bậy bạ. Đó là điều thứ nhất. Nếungườinàokhônggâychuyệnbậybạ,ngườitathấyrõngay.Cóphảithếkhông?Được.

Tôicũngthế,tôisốngxalánhmọingườinênthiênhạcũngkhôngvừalòng.

Giọngbácnghiêmtrangnhưnglưuloát;bácđưabàntayđenđủimânmêbộrâu,vừakhôngngớtnhìnvàomặtPaven.

– Người ta bàn tán đến anh. Bọn chủ của tôi gọi anh là tàđạo,vì anhkhôngđinhà thờ.Tôi cũng thế, tôikhôngđinhàthờ.Rồithìcónhữngtờgiấyvừaxuấthiện.Chínhanhđãnghĩ

raviệcấyđấyà?– Vâng,chínhtôi.

Bàmẹởtrongbếpchạyra,hốthoảngkêulên:

– Thếnào,conà…?Cóphảimộtmìnhconđâu!

Pavenmỉmcười,Rưbincũngcười,nói:

– Tốtđấy!

Bàmẹhơibựcmìnhthấykhôngaichúýđếnnhữngđiềubànói.Bàthởmạnh,rồiquaymởvàobếp.

– Cáctờgiấyấylàmộtýhay.Nólàmchomọingườixônxaolên.Cómườichíntờ,phảikhông?

– Vâng.

– Tôiđãđọckỹhếttấtcả!Ừ…Trongđócónhữngđiềungườita không hiểu, có những điều không cần thiết, đúng thế, khimộtngườinóinhiều thì cónhiều tiếng thừa, chẳngcó ích lợigì…

Rưbinmỉmcười,đểlộhàmrăngtrắngvàchắc.

– Sauđó…làcuộckhámxét.Chínhcuộckhámxétnhàmớilàmchotôihiểura.Anhnày,Anđrâynày,Nikôlainày,thậtcácanhđãtỏra…

Khôngtìmrađượctiếngđịnhnói,báclặngim,đưamắtnhìnvềphíacửasồ,mấyngóntaygõnhịptrênbàn.

– Cácanhđãtỏrõquyếtđịnhcủamình.Khôngkhácgìcácanhnói: “Quan lớn,ngài cứ làmphậnsựcủangài, chúng tôi,chúng tôi làm phận sự của chúng tôi!” Anđrây cũng là mộtthanhniêncứngđấy.Nhiều lần, tôiđãchúýngheanhtanóinăngởnhàmáyrasao,vàtôinghĩ:“Anhnàykhómàaiápđảođược,chỉcócáichếtmớikhuấtphụcnổithôi,conngườicókhípháchđấy!”Paven,anhtintôichứ?

Pavengậtđầunói:

– Vâng.

– Ừ, anh thấy không, tôi năm nay bốnmươi, gấp đôi tuổianh,vàtôiđãthấyviệcđờihaimươilầnnhiềuhơnanh.Tôiđãđilínhhơnbanăm,lấyvợhailần,vợtrướcchết,vợthứhai,tôibỏ.TôiđãởvùngCapcaz,tôibiếtbọnngườitheogiáopháikhắckỷ…Bọnhọtưởngởđờimuốnlàmgìthìlàm,nhưngkhôngđâuanhạ!

Bà mẹ chăm chú lắng nghe những lời nói chắc nịch củaRưbin.Bà lấy làmhảdạ thấymộtngườiđãđứngtuổiđếnvớiconbà,nóichuyệnvớiconbànhưđểtỏbàytâmsựcủamình;nhưngbàcảmthấyPavenđốixửvớiRưbinquálạnhnhạt,nênđểxóabỏấntượngđó,bàlêntiếnghỏiRưbin:

– BácMikhainà,bácănmộttígìnhé?

– Cámơnbà!Tôi đã ăn rồi…NàyPaven, thế anh cho rằngcuộcđờikhôngcóquicủgìcảư?

Pavenđứngdậy,điquađilạitrongphòng,taychắpsaulưng.

– Không,cuộcđờivẫnđiđúngchứ.Bácthấyđó,chínhcuộcđờiđãdẫnbáctớinhàtôi,tấmlòngcởimở.Cuộcđờidầndầngắn chúng ta lại, rồi đến lúc nó sẽ đoàn kết tất cả chúng ta,nhữngngườisuốtđờilamlũ!Cuộcđờiđốivớichúngtathậtlàbấtcông,khắcnghiệt,nhưngchínhnómởmắtchochúng ta,chochúngtanếmmùicayđắngcủanó,chínhnóchỉchoconngườithấyrõcầnphảilàmthếnàođểđẩynótiếnnhanhlên.

Rưbinngắtlời:

– Đúng!Phảiđổimớiconngười.Nếucóghẻthìphảiđitắmrửa mặc quần áo sạch sẽ như thế sẽ hết ghẻ, phải không?Nhưngcònlàmthếnàomàtẩyrửabêntrongconngười?Vấnđềlàởchỗđó!

Pavenbắtđầunóichuyệnhăngsayvàkiênquyếtvềbọncầmđầu, về nhàmáy, về cách thức công nhân nước ngoài bảo vệquyền lợi củamình.Thỉnh thoảng,Rưbin gõngón tay xuốngbànnhưđểchấmcâucholờiPavennói.Nhiềulần,báckêulên:

– Đúngđấy!

Mộtlầnbáckhẽcười,rồinóidịudàng:

– Này,anhcòntrẻ?Anhchẳnghiểugìconngười!

ThếlàPavenngừnglại,nhìnthẳngvàomặtRưbin,nghiêmnghịcãilại:

– Chúngtakhôngnóitrêngiàvàtrẻlàmgì.Chúngtachỉnênxétýkiếnnàođúnghơnthôi.

– Thếtheoýkiếnanh,ngườitađãlừađốichúngtangaycảvớiChúaà?Đúngthấy.Tôicũngnghĩrằngđạocủachúngtalàgiảdối.

Lúcđó, bàmẹnói chenvào.Mỗi lần conbànói đếnChúa,đếntấtcảnhữngcáigìbàvẫngắnvàolòngtin,vốnđốivớibàrất thân thiết và thiêng liêng, thì luôn luôn bà nhìn theo đôimắtPaven,đểlặnglẽvanxinconđừngnóilênnhữngđiềutànnhẫnkhôngtinởChúakhiếnlòngbàđauxót.NhưngđằngsautháiđộhoàinghicủaPaven,bàlạicảmthấyniềmtinvàđiềuđólàmchobàyêutâm.Bàtựnhủ:“Tôihiểulàmsaođượcnhữngýnghĩ củanó?”.Bà tưởngrằngRưbin, conngườiđứng tuổiấy,chắclấylàmkhóchịuvàmếchlòngkhiphảinghenhữnglờilẽcủaPaven.NhưngkhiRưbinbình tĩnhhỏi lại conbàcâuvừarồi thì bà không dằn lòng được, bà nói vắn tắt nhưng ngangngạnh:

– Đối với những cái gì thuộc và Chúa, lẽ ra các người cầnphảikínhcẩn,thậntrọnghơnchứ!Nhưngcácngườicókểgì,cácngườimuốnlàmgìthìlàm!

Bàlấylạihơithởrồinóitiếp,mạnhhơn:

– NếucácngườikhôngchotôithờChúathìmộtngườiđànbà tuổi tácnhưtôi trongcơnphiềnmuộncònbiếtnương tựavàođâunữa!

Nướcmắtbàgiàngiụa.Bàđangrửabátđĩa,hai taybà runlên.

Pavenlêntiếngdịudàng,âuyếm:

– Mẹkhônghiểuchúngcon,mẹạ!

RưbinnhìnPavenmỉmcườivàcũngthongthảtiếplời,giọngnóingụý:

– Bàthalỗichochúngtôi!Tôiquênrằngbàcũngđãcótuổikhôngdễgìmàbỏnhữngthóiquenđiđược…

Pavennóitiếp:

– Con không nói về Chúa nhân từ bác áimàmẹ thờ kính.ConchỉnóiđếnChúamàcácgiáosĩthườngđemradùngnhưmộtcáigậyđểdọanạtchúngta,chúngnhândanhChúacưỡngép mọi người phải phục tùng ý muốn tàn bạo của một vàingười.

Rưbinđậptaylênbàn,kêulên:

– Phải,đúngnhưthếđấy!ChúngtacònthayđổicảChúanữađấy; tấtcảnhữngcáigìchúngnắmđượctrongtaychúngđềuchĩavàochúng ta!Bànhớđấychứ,Chúađã tạo ra conngườitheohìnhảnhChúa,nhưvậythìChúagiốngngười,nếungườigiốngChúa!Nhưngchúng ta, chúng takhônggiốngChúamàgiốngnhữngconthúdữ.Ởnhàthờ,ngườitađãlàmchoChúahóathànhmộtconngoáo…Bàạ,chúngtaphải thayChúađi,phải làmchoChúa trong sạch!Người tađãphủ lênChúabaonhiêulờixảotrávàvukhống,ngườitađãcắtxẻomặtChúađểgiếtchếtlinhhồnchúngta!

Bácnói nhỏ, nhưngmỗi tiếng giáng xuống đầu bàmẹnhưmột quả đấmmạnh khiến bà điếng người. Và khuônmặt cóviềnbộrâuđencủaRưbinlàmbàsợhãi.Ánhmắtsẫmcủabáclàmbàkhóchịuvàgâytronglòngbàmộtmốilosợđauxót.

Bàlắcđầunói:

– Thôi, tôi tránh đi là hơn! Tôi không đủ sức nghe nhữngchuyệnnhưthế!…

Rồibàchạyvàobếp,trongkhiđóRưbinkêulên:

– Đấy Paven, anh thấy chưa! Cơ sở củamọi sự không phảinằmtrongđầumàtronglòngngười!Đólàmộtchỗtrongtâmhồnchứkhôngcógìkhácnữa.

Pavennóiquảquyết:

– Chỉcólýtrímớigiảiphóngđượcconngười!

Rưbinlớntiếngcãilại:

– Lý làkhôngđemlại sứcmạnh!Khôngphải tríócđemlạisứcmạnh,mà chính là trái tim!Thế đấy! Bàmẹ đã cởi áo đinằm, không cầu kinh. Bà thấy lạnh vàmệtmỏi trong người.Trướcđây,bàchoRưbinlàngườichữngchạc,biếtđiều,thìbâygiờbàthấyáccảmvớibácta.

BàlắngnghetiếngnóicủaRưbin,nghĩthầm:“Quântàđạo!Đồphárối!Hàtấtanhlàphảiđếnđâylàmgì!”.

Trongkhiđó,Rưbinvẫnnói,bìnhtĩnhvàchắcchắn:

– Nơitônnghiêmkhôngđượcđểtrống.Linhhồncủachúngtalàmộtđiểmđauxót,đólànơiChúangựtrị,nếuChúakhôngởđóthìsẽđểlạimộtvếtthương!Phảitạoramộtlòngtinmới,Pavenạ…phảitạoramộtđứcChúalàbạncủangườiđời!

Pavenkêulên:

– ThìchínhGiêsulànhưthếđó!

Chúakhôngcómộtýchíkiêncường.Chúanói:“Hãyđặtxatacốcrượunày”.Chúađãcôngnhậnvua.Chúakhôngthểthừanhậnquyềnlựccủamộtngườinàyđốivớinhữngngườikhác,vìchínhChúalàquyềnlựctốicao!Chúakhôngthểchiasẻlinhhồncủamình!Chúakhôngthểnói:cáinàylàcủaChúa,cáikialà của người…NhưngChúa lại côngnhận sự buôn bán, côngnhậnviệchônnhân.VàChúađãnguyềnrủaoancâysi;nhưngnếucâysikhôngcóquảthìcóphảilàlỗitựcâysikhông?Nếulinhhồncũngkhôngsinhrađiềuthiệnthìđócũngkhôngphảilỗitại linhhồn…Cóphảitựtôiđãgieođiềuácvàotronglinhhồntôikhông?Đấyanhxem!

Tiếngnóicủahaingườivanglêntrongphòng,dịuđirồilạibùnglênnhưtrongmộtcuộcđấugaygosôinổi.Pavenđiđilạilạisànnhàkêulênrăngrắcdướibướcchânanh.Khianhnói,mọitiếngđộngđềuhòavàolờianh;vàkhiRưbinđáplại,giọngnói nặng trịch của Rưbin, điềm tĩnh và chậm chạp cất lên,người tangherõ tiếngtíchtắcđồnghồvà tiếngbăngrạnnứttrêntườngnhà.

– Tôilàmộtngườithợlò,tôinóivớianhtheocáchnóicủatôi:Chúa,ynhưngọnlửavậy.Đúngthếđấy.Chúasốngtronglòngngười.Phươngngôncócâu:ĐứcChúalàlời,màlờilàtinhthần…

Pavenvẫnmộtmực,lặplại:

– Lýtrí!

– Đúng thế đấy! Thế nghĩa là Chúa ở trong lòng người vàtronglýtrí,chứkhôngphảitrongnhàthờ!Nhàthờ,đólàmồcủaChúa…

BàmẹngủthiếpđikhôngnghethấyRưbinravề.

Từđó,Rưbinthườnghayđếnnhà,vànếucómộtđồngchí

nàocủaPavenởđấythìbácchỉngồilặngthinhtrongmộtgóc,thỉnhthoảngmớinóimộtcâu:

– Đúng,nhưthếđấy!

Một lần,Rưbinđưađôimắt sầmtối liếcnhìnnhữngngườicùngngồihọpvàgiọngcàunhàu:

– Chúng ta phảinóinhững chuyệnbây giờ, còn chuyệnvềsau thế nào, thì biết đâu được! Khi nào nhân dân được giảiphóng,tựdosẽphảibiếtlàmthếnàothìtốthơn.Ngườitađãnhồivàođầuócnhândânkhánhiềuđiềumàchínhhọkhôngmuốn;nhưthếlàđủ!Hãyđểnhândântựxétlấy!Cóthểlàhọsẽphếbỏtấtcả,tấtcảcuộcđờivàtấtcảmọithứkhoahọc;cóthể làhọ sẽnhận rõ từxưađếnnay cái gì cũng chống lạihọ,nhưChúaởnhà thờ chẳnghạn.Các anhchỉ cần traovào taynhândântấtcảcácthứsách,rồihọsẽtựtrảlờichomàxem…Thếđấy!

NhưngnếuhômnàochỉcómộtmìnhPaventhì lậptứchaingườilạitranhluậnliênmiên,nhưnglúcnàocũngôntồn,bìnhtĩnh.Bàmẹlongạilắngnghehaingườitranhcãi,đưamắtnhìnhọ, cố hiểunhững điềuhọnói.Đôi lúc, bà có cảm tưởng bácmu-gíchvairộng,râuđenkiavàanhcontraitolớnvàcứngcápcủabàđềuhóathànhnhữngngườimù.Họxôngvàophíanàyphía khác, cố tìm một lối thoát, cố bám vào mọi cái, cố laychuyểnmọivậtvớihaibàn tay lực lượng,nhưngvụngvề,xêdịchchúngtừchỗnọđếnchỗkia,đểchúngrơixuốngđất,rồixéochânlên.Haingười lướtquavấnđềnày,mòmẫmvấnđềkia,gácnólại,nhưngkhônghềmấttintưởng,vàhyvọng…

Haingườiđãlàmchobàmẹquentaivớinhiềudanhtừthẳngthắnvàtáobạonghethậtkhủngkhiếp,songnhữngdanhtừđónaykhôngcònđậpmạnhvàobànhưlúcđầunữa,bàmẹđãbiếtcáchchốngđỡ.Đôilúc,saunhữnglờilẽphủnhậnChúa,bàlại

cảmthấycómộtlòngtinvữngchắcvàoChúa.Nhữnglúcấy,bàmỉmcườiđộlượng.VànếubàvẫncònkhôngưaRưbinthìgiờđâybàkhôngcònáccảmvớibáctanữa.

Mộttuầnmộtlần,bàđếnnhàtùmangquầnáovàvàiquyểnsách cho Anđrây.Một hôm, bà được phép thăm anh. Khi vềnhà,bàcảmđộngkểlại:

– Anđrâyởđấyvẫnnhưởnhà.Anhấytốtvớimọingườivàmọingườiđềuvuiđùavớianh.Bịgiamcầmnhưthếthậtlàcựckhổ,đauđớn,nhưnganhkhônghềđểlộrađiềuđóbaogiờ…

Rưbinnói:

– Phải như thếmới được!Tất cả chúng ta đều sống vất vảkhổcực,sựvấtvảkhổcựcnhưnằmtrongdathịtta…tronghơithởta,nónhưlàmộtthứquầnáochúngtaphảimặc.Khôngcócáigìđángtựhàovềđiềuđócả.Khôngphải tấtcảmọingườiđềubịbịtmắt,màcóngườitựnhắmmắtlại!Thếđấy!Nhưngkhingườitangungốcthìmàcứchịuđựng!

Chương12

CănnhàxámnhỏbécủagiađìnhVlaxôpngàycànglàmchocảvùngngoạiôchúý.Trongsựchúýđócónhiềumốinghingờdèdặt,nhiềuáccảmvôýthức,nhưngdầndầncũngnảyralòngtòmòtintưởng.Đôikhimộtngườilạmặtđếnnhà,thậntrọngnhìnquanh,rồinóivớiPaven:

– Anhbạnnày,anhcóđọcsách,cóbiếtluậtlệ,anhtấthiểubiết,thếanhgiảngchotôinghe…

Rồingườiđókể choPavennghemộtvài điềubất công củacảnhsáthaycủabanquảntrịnhàmáy.Vềnhữngtrườnghợpphứctạp,Pavenviếtvàichữgiớithiệungườiđóchomộtluậtsưquen biết trong thành phố, còn những điều có thể giải quyếtđượcthìtựanhgiảithíchchongườiđónghevềnhữngviệcxảyra.

Dầndầnngườitacàngthêmkínhnểngườithanhniênđứngđắnấy:anhtrìnhbàymọiviệcmộtcáchgiảndịvàmạnhdạn,việc gì anh cũng chú ý xem xét và lắng nghe, anh quyết laomìnhvàoviệcđiềutranhữngvụhếtsứclôithôirắcrối,vàluônluôn anh cũng tìm ra được sợi dây chung và vô tận nối liềnngườinàyvớingườikhácquahàngnghìnnútthắtvữngchắc.

Uy tín của Paven đối với dư luận càng tăng thêm sau câuchuyện“đồngkô-pếchvùnglầy”.

Phíasaunhàmáycómộtvũnglầyrộngtrồngthôngvàbạchdượng, làm cho nhà máy hầu như hoàn toàn nằm giữa mộtvòngđaihôi thối.Mùahạ,nhữngđámhơinướcdàyđặcmàu

vàngvàngtừmặtđầmbốc lêncùngnhữngđámmuỗibaytỏakhắpvùngngoạiôgieorắcbệnhsốtrét.Đầmlầynàycủanhàmáyvà lão chủmớimuốn trục lợi, dựđịnh chovét cạnđồngthờiđể lấythanbùn.Hắngiải thíchchocôngnhânrằngcôngviệcđó sẽ làmchonơinày trởnên sạch sẽvà sẽ cải thiệnđờisốngmọingười;hắnralệnhcứmộtrúptrảtiềncôngchocôngnhânthìgiữlạimộtđồngkô-pếchđểlấytiềnvétcạnđầmlầy.

Công nhân hết sức xôn xao. Họ bực tức nhất là món tiềnđónggópmớinàykhôngthihànhđốivớicácviênchức.

Ngày thứbảy, lúcquyếtđịnh của lão chủđược côngbố thìPavenốm;anhkhôngđi làmnênkhôngbiếtgìvềchuyệnđó.Hômsau,saubuổi lễnhàthờ,bácthợđúcXidôp,mộtônggiàquắcthướcvàanhthợnguộiMakhôtin,mộtngườicaolớn,rấtnóngtính,đếnkểchoPavennghenhữngviệcđãxảyra.

Xidôpnóichữngchạc:

– Nhữnganhemlớntuổinhấttrongchúngtôicóhọplạiđểbàntínhvềviệcnày;anhemđãcửchúngtôiđếnhỏiýkiếnanhvìanhlàmộtngườithônghiểumọiviệc,xemthửcómộtluậtlệnàochophéplãochủlấytiềncủatađểdiệtmuỗikhông?

Makhôtintrònxoeđôimắtnhănnheo,nói:

– Anhcònnhớchứ,cáchđâybốnnăm,chúngđãlấytiềnđểlàmnhàtắm.Chúngđãbỏtúiđượcbảynghìntámtrămrúp.Sốtiềnđóđãchạyđiđâu?Cònnhàtắmthìkhôngthấycó!

Pavenvạchrõsựbấtcôngcủamónthuếnày,vàchứngminhrằngnếulàmcôngviệcđóthìnhàmáysẽthuđượcmộtmónlợilớn.Liềnđấy,cảhaingườiravề,mặthầmhầmcămgiận.Saukhitiễnchânhaingười,bàmẹtrởvàonhà,mỉmcườinói:

– Paven, con thấykhông, cảnhữngngười có tuổi cũng tìmđếnhọckhônconđấy!

Pavenkhôngtrảlời,cóvẻloâu,đếnngồiởbàn,híhoáyviết.Vàiphútsau,Pavennóivớimẹ:

– Nhờmẹrangayphốđưahộconthưnày…

– Cónguyhiểmkhông?

– Có.Vìđólànơiintờbáocủachúngcon.Chuyệnđồngkô-pếchnàythếnàocũngphảiđưalênsốbáo…

Bàmẹnói:

– Thếthìhaylắm,haylắm,mẹđingay…

Đó là công tác đầu tiên con bà giao cho bà. Bà sung sướngthấyPavenđãnóirõraviệcnhờbàlàmđólàviệcgì.

Bàvừamặcáovừanói:

– Pavenconạ,cáiấymẹhiểurồi.Việchọlàmđâyquảlàmộttròăncắp!…Àthếcáianhnàytênlàgìđấynhỉ?ÊgôIvanôvichphảikhông?

Đếnkhuyabàmớitrởvề,mệtnhọcnhưnghảdạ.Bàbảocon:

– Mẹ có gặp Xasenka. Cô ấy có lời hỏi thăm con. Còn anhchàngÊgônàythìngườigiảndị,cứphatròsuốtngày.

Pavennóidịudàng:

– Anhemhọlàmchomẹvừalònglàconrấtmừng!

– Thậtlànhữngconngườigiảndị,Pavenạ.Vớinhữngconngườigiảndịnhưthếthậtlàquý!Màaicũngmếncon…

Ngày thứhai, Paven cũng vẫn chưa đi làm, vì bị cảm.Đếntrưa, PhêđiaMadin chạy đến, xúc động và vui mừng; ngừngmộtlátđểthở,anhbáotin:

– Điđi,cảnhàmáyđãnổidậy.Anhemcửtôiđếntìmanh.XidôpvàMakhôtinbảoanhcóthểgiảithíchviệcnàyhơntấtcảcácanhemkhác.Anhramàxem,thíchquá!

Pavenlẳnglặngmặcquầnáo.

– Cảchịemphụnữcũngđãhọplại!Họtoangtoáccảlên!

Bàmẹnói:

– Mẹcũngđi!Anhemhọđịnhlàmgìđấy?Mẹcũngđiđây!

Pavennói:

– Vâng!Mẹđiđi!

Họimlặngrảobước.Bàmẹrunlênvìxúcđộngvàcảmthấymộtcáigìnghiêmtrọngsắpxảyra.Trướccổngnhàmáy,mộtđámđôngphụnữđangtotiếngcãinhau.Khicảbangườichenđượcvàotrongsân,họbỗngnhiênlọtvàogiữamộtđámngườiđông nghịt, đang sôi sục bực tức. Bàmẹ thấymọi người đềuquayđầunhìnvềphíabứctườngxưởngrèn;ởchỗấy,trênmộtđống sắt vụn,Xidôp,Makhôtin,Vialôpvànăm sáungười thợđứngtuổivàđượcanhemkínhnểđangđứngvừanóivừavungtay,inhìnhtrênnềngạchđỏ.

Cóngườikêulên:

– Vlaxôpđâynày!

– Vlaxôpà?Mờianhấytớiđây!

Đâyđónhiềungườicùngnóimộtlúc:

– Imlặng!

Gầnngayđấy,vanglêngiọngnóiđềuđềucủaRưbin:

– Khôngphảivìmộtkô-pếchmàchúngtaphảnđối,nhưnglàvìcônglý.Điềumàchúngtathiếttha,khôngphảilàđồngkô-pếchcủachúngta,nóchẳnglớnhơnđồngkô-pếchkhác,nhưngnónặnghơn, nó chứa đựngnhiềumáumủ conngười hơn làđồngrúpcủalãochủ!Thếđấy!Khôngphảivìđồngkô-pếchmàchúng ta đặt thành vấn đề, mà chính vì máu của chúng ta,chínhvìsựthật,thếđấy!

– Đúng!HoanhôRưbin!

– Bácthợđốtlò,bácnóiđúngđấy!

– Vlaxôpkiarồi!

Nhữngtiếngnóihòavàonhauthànhmộtcơnlốcrầmrộ,átcảtiếngmáychạyrìrầm,tiếnghơinướckêuphìphò,tiếngrìràotrongcácốngdẫnhơi.Từkhắpmọinơi,nhiềungườivộivãchạyđến,vungtay,ngườinàykíchthíchngườikiabằngnhữnglờinói sôinổi gaygắt.Nỗi căm tứcvốn luôn luônấpủ tronglồngngựcmệtmỏicủamọingười,chợtbừngdậytìmlốithoátra.Nỗiphẫnnộbốclên,đắcthắng,ngàycàngxòerộngđôicánhđensẫmxâmchiếmmọingườivớisứcmạnhmỗilúcmộttăng,nhưxốccaomọingườilên,làmngườinàyxôvàongườikhác,làmchoainấyđềubừngbừngmộtcơngiậndữdội.Trênđámđôngbaophủmộtlànmâybụivàmồhóng,nhữngkhuônmặtđỏbừng,mồhôiròngròngchảytừnggiọtđenxuốnghaigòmáđenxạm,nhữngcặpmắtlonglên,nhữnghàmrănglónglánh.

Paven hiện ra bên cạnh Xidôp vàMakhôtin. Tiếng nói củaanhvanglên:

– Cácđồngchí!

Bàmẹnhìnthấymặtcontáiđi,đôimôianhrunlên;bấtgiácbà láchđámđông, chen tớiphía trước.Người ta cáukỉnhhỏibà: “Bà cònmuốnđiđầucơ?”Người tađẩybà ra,nhưngvẫnkhông ngăn được bà; bà lấy vai và khuỷu tay lách người lên;thôithúcbởiýmuốnđượcđếnngaycạnhcon,dầndầnbàvớigầnPaven.

KhiPavenbuôngratiếngnói:“Cácđồngchí”vớimộtýnghĩasâusắcvàtrangnghiêm,anhcảmthấycổnghẹnlạivìniềmvuisướngsắpđượclaovàocuộcđấutranh.Lònganhtrànngậpýmuốnđemrahiếnchomọingườitráitimrựccháyvìướcmơcôngbằngvàchânlýcủaanh.

– Các đồng chí! - Paven lặp lại và tựmình thấy tăng thêmphấnkhởivànghị lựckhinóiratiếngấy. -Chínhchúngta lànhữngngườixâydựngnhàthờvànhàmáy,rènraxiềngxíchvàđúcratiềnbạc.Chínhchúngtalàsứcmạnhsinhđộngđemlạibánhmìvàsựvuithúchomọingười,từlúcởtrongnôichođếnkhinằmdướimồ…

Rưbinkêulên:

– Đúngthếđấy!

– Bấtcứlúcnàovàkhắpnơi,chúngtacũnglànhữngngườiđitrướctronglaođộngvàlạilànhữngkẻđisaurốttrongcuộcsống.Aichămnomlolắngđếnchúngta?Aimuốnchochúngtađượcsungsướng?Aicoichúngtalànhữngconngười?Chẳngcóaicả!

– Chẳngcóaicả!-Mọingườilắplạinhưmộttiếngvang.

Paven bắt đầu tự chủ được, nói giản dị và bình tĩnh hơn.Đám đông dần dần nhích lại quanh anh, nhưmột thân hìnhđenngòmcótrămnghìnđầu.Họnhìnchằmchằmvàoanhvớihàngtrămcặpmắtchămchúnhưmuốnuốnglấytừnglờianhnói.

– Số phận chúng ta sẽ không khá hơn lên nếu chúng takhôngcoinhaunhưđồngchí,nếuchúngtakhônghọpthànhmột gia đình những người bạn thân thiết, gắn chặt với nhaubằng một nguyện vọng chung, nguyện vọng đấu tranh choquyềnlợicủachúngta.

Từchỗbàmẹđứng,bỗngphátlênnhiềutiếngnóithôlỗ:

– Nóivàoviệcđi!

Đâyđócóngườithốtlên:

– Đểngườitanói!

Những khuônmặt đen xạm và nhăn nhúm có vẻ ngờ vực.ChỉvàingườichămchúnhìnPaven,vẻmặtnghiêmnghịvàsuynghĩ.

Mộtngườinàođónói:

– Ngườixãhộichủnghĩađấy,đâucóphảilàngườingốc!

Một thanhniêncao lớn,chộtmắt, lấyvai thíchvàobàmẹ,nói:

– Hừ!Anhtakhôngsợ!Kháđấy!

– Cácđồngchí,đãđếnlúcchúngtacầnhiểurằngkhôngcóngười nào giúp đỡ chúng ta, nếu tự chúng ta không giúp đỡnhau! Ta vì mọi người, mọi người vì ta, đó là quy luật củachúngta,nếuchúngtamuốnthắngkẻthù!

Makhôtinnóito:

– Anhemơi!Pavennóiđúngđấy!

Rồianhvungtayđưanắmđấmlắclắctrênkhông.

Pavennóitiếp:

– Phảigọilãochủđếnđây!

Như một cơn bão ào ào trút xuống đám đông, mọi ngườinhốnnháolên,rồihàngchụcngườicùngkêulênmộtlúc:

– Gọilãochủ!Gọilãochủ!

– Tacửđạibiểuđếngặphắn!

Bàmẹ lúc bấy giờ đã chen lên đứng hàng đầu, và từ phíadưới, bà ngước lên nhìn con, đầy kiêu hãnh. Paven đứng đó,giữanhữngbáccôngnhângiàđượcnểvìnhất.Mọingườiđềulắngngheanhnóivàtánthànhnhữngýkiếncủaanh.Bàvuimừng thấy con vẫn giữ được bình tĩnh, không chửi rủa nhưnhữngngườikhác.

Nhữngtiếngthétgiậtgiọng,nhữnglờinguyềnrủa,chửibới

nhưmưa đá đổ xuốngmái nhà bằng kẽm.Từ trên chỗmìnhđứng,Pavenmắtmởtonhìnxuốngđámđông,nhưmuốntìmkiếmvậtgì.

– Cửđạibiểuđi!

– Xidôp!

– Vlaxôp!

– Rưbin!Tayấycứnglắmđấy!

Bỗngnhiênnghekêulênmấytiếng,kémphầndữdội:

– Hắnđãđếnđấy!

– Ôngchủ!…

Đámđông rẽ ra nhường chỗ chomột người thân hình caolớn,chòmrâunhọnhoắt,mặtdàingoẵng.

– Chotôiđi!

Hắnvừanóivừakhẽgiơtayrẽđámcôngnhânrađểlấylốiđi,nhưngkhôngchạmvàomộtai.Mắthắnchớpchớp,vớicáinhìn soi mói của kẻ đã từng trải việc điều khiển người, hắnchằm chằm nhìnmặt từng công nhân. Những người này cấtmũ,cúiđầuchàohắn,hắncứlạnhlùngtiếnbước,khôngthèmđáp lại.Cảđámđôngxaoxuyếnvà lặnghẳnđi.Người tacảmthấy bên dưới nhữngnụ cười ngượngngùng, những lời thanoánthầmthì,mộtsựhốihậncủatrẻemkhinhậnthấymìnhđãlàmnhữngđiềugìlầmlỗi.

Hắn đi qua trướcmặt bàmẹ, gay gắt nhìn bà, rồi dừng lạitrướcđốngsắtvụn.Ởtrêncaocóngườichìatayđónhắn;hắnkhôngnắmbàntayđó;mạnhmẽ,nhanhnhẹn,hắnrướnmìnhleolênđốngsắt,đứngtrướcPavenvàXidôp:

– Tụ tậpnhư thếnày lànghĩa lý gì?Tại sao các anh lạibỏviệc?

Cảđámđôngimlặngtronggiâylát.Nhữngmáiđầudậpdờnnhưnhữngbônglúagợnsóng.Xidôpđưamũlênvẫyvẫytrênkhông,nhúnvairồicúiđầu.

Hắnquát:

– Trảlờiđi!

Pavennhích tới sát cạnhhắn, đưa tay chỉ Xidôp vàRưbin,nóirấtto:

– Ba chúng tôi được anh em cử đến đòi ông phải bỏ quyếtđịnhgiữlạimộtkô-pếch…

LãochủkhôngnhìnmặtPaven,hỏilại:

– Tạisao?

Paventrảlờidõngdạc:

– Chúngtôichorằngthứthuếđóbấtcông!

– Thếnghĩalàcácanhchorằngtôiđềraviệcvétcạnđầmlầychỉđểbóc lột côngnhân,khôngcóýgì chăm lo cải thiệnđờisốngcủaanhemchứgì?Thậtphảinhưthếkhông?

Paventrảlời:

– Phải.

LãochủhỏiRưbin:

– Cảanhnữa,cũngnghĩnhưthếphảikhông?

Rưbinđáp:

– Chúngtôiđềucùngmộtýnghĩnhưthế!

HắnlạiquayvềphíaXidôphỏi:

– Thếcònông,ôngcụ?

– Tôicũngthế,tôiyêucầuôngđừnglấyđồngkô-pếchấycủachúngtôi.

Xidôpmộtlầnnữa,lạicúiđầu,mỉmcườingượngnghịu.

Lão chủ chậmchạpđưamắtnhìnđámđông,khẽnhúnvaimộtcái.Đoạn,hắnnhìnthẳngvàomặtPavenmộtcáchsoimóivàbảoanh:

– Tôitưởnganhlàngườicóhọchànhđôichút,chẳnglẽcảanh cũng không hiểumột biện pháp như thế lợi ích như thếnàohaysao?

– Nếunhàmáytựbỏtiềnravétcạnđầmlầythìđiềuíchlợiđóaicũnghiểu!

Lãochủtrảlờixẵnggiọng:

– Nhàmáykhônglàmviệcthiện!Tôiralệnhchomọingườitrởlạilàmviệclậptức.

Rồibắnbướcxuống,lấymũigiàydòdẫmcẩnthậnđốngsắtvụn,khôngnhìnmộtai.

Cảđámđôngxônxaobấtbình.Hắndừnglạihỏi:

– Cáigì?

Mọi người im lặng. Bỗng từ đằng xa, trong đám thợ, mộttiếngnóivanglên:

– Thìlàmlấymộtmình!

Lãochủtrảlờidằntừngtiếng:

– Nếutrongmườilămphútnữa,cácngườikhôngtrởlạilàmviệc,tôisẽralệnhphạttiềntấtcả?

Hắntiếptụcđigiữađámđông,nhưngphíasauhắn,tiếngxìxào nhốn nháo nổi lên, và hắn đi càng xa, tiếng kêu lại càngvanglênầmĩ.

– Đếnbảovớihắnđi!

– Chúngcoiquyềnlợicủachúngtanhưthếđó!Chaoôi!Sốphậnmớiđẹpđẽlàmsao!…

NhiềungườilớntiếngbảoPaven:

– Thếnàoluậtsư?Làmthếnàobâygiờ?

– Nóithìanhnóirấthay,nhưnghắnđếnrồicũngchẳngănthuagì!

– Vlaxôp,thếbâygiờđịnhthếnào?

Nhữnglờiđòihỏicàngbứcthiết.Paventuyênbố:

– Cácđồngchí, tôiđềnghị chúng tabỏviệcchừngnàomàlãochủchưatừbỏquyếtđịnhgiữlạiđồngkô-pếchcủachúngta.

Khôngkhícàngsôisục.

– Anhcoichúngtôinhưđồnguxuẩnà?

– Bãicôngà?

– Bãicôngchỉvìmộtđồngkô-pếchà?

– Thếsao?Chúngtabãicôngđi!

– Chúngsẽđuổihếtchúngtarakhỏinhàmáy!…

– Đuổichúngtarồithuêai?

– Chúngsẽtìmđượcngười!

– Bọnphảnbộià?

Chương13

Pavenbướcxuốngvàđếnbênmẹ.Chungquanh, tiếngxônxaolạinổilên,ngườinàycãivớingườikia,aicũngbựctức,totiếng.

RưbinđếngầnPaven,nói:

– Anhđừngralệnhbãicông.Quầnchúngrấtxótxavớiđồngtiền, nhưng lại nhát gan, sợ sệt. Có lẽ nhiều lắm cũng chỉkhoảngbatrămngườisẽnghetheoanh,thếthôi.Chỉvớimộtcáicào,khôngthểxớicảmộtđốngphânnhưthếlênđượcđâu…

Pavenimlặng.Anhthấycảđámđôngvớicáibộmặtkhổnglồđenđủi,nhốnnháochămchúnhìnanh,trôngchờởanhmộtđiềugì.Timanhđậpmạnh.Anhcócảmgiácnhữnglờianhnóikhôngcònđểlạimộtdấuvếtnàotrongđầuóchọ,nhưnhữnggiọtnướcmưathưathớtrơixuốngmộtmảnhđấtđãquákhôkiệtvìnắnghạnlâungày.

Anhtrởvềnhà,buồnrầuvàmệtnhọc.MẹanhvàXidôpđitheosau.Rưbinđimộtbên,nóirìrầmvàotaianh:

– Anh nói hay đấy, nhưng anh không đi vào lòng họ. Màchính làphảirọi tia sángvàotậnđáy lònghọkia.Anhkhôngthể lấy lý lẽmà thuyết phục được quần chúng.Chiếc giày đóthanhthúquá,nhỏquákhôngxỏvừachânhọ…

Xidôpnóivớibàmẹ:

– Đãđếnlúcbọngiàchúngtaphảitừgiãcõiđờirồi!Bâygiờlà thời của lớpngườimớiđứng lên.Trướckia, chúng ta sốngnhưthếnào.Chúngtađãkhomlưngquỳgốimãi,chúngtaphải

cúichàosátđất…Thờibuổibâygiờ,cũngchẳngbiếtbọntrẻđãhiểubiếtchưahaylại lầmlẫnhơnchúngta,nhưngnhấtđịnhhọkhôngcònnhưtrướcnữarồi.Bàthấykhông,họnóivớiôngchủnhưnói vớingườinganghàng, đúng thếđấy!Thôi, chàoPaven…Anhbênhvựcquyềnlợimọingười,nhưthếlàtốtlắm!NhờChúa phù hộ, có lẽ rồi anh sẽ tìm ra lối thoát…Đó là ýChúamà!

Xidôpravề.

Rưbinlẩmbẩm:

– Cho lão ấy chết quách đi! Lúc này, các ông không còn làngườinữamàlàthứnhựagắnkính,chỉdùngđểbịtkínnhữngchỗrạnvỡcủacácôngthôi!Paven,anhthấyrõnhữngkẻđãcửanhlàmđạibiểuchưa?Chínhhọlànhữngngườiđãbảoanhlàngườixãhộichủnghĩa,làkẻphárối!Anhxemhọnhưthếđấy.Họbảonhau:rồiđâyanhtasẽbịđuổirakhỏinhàmáy,thếmớiđángđờianhta.

– Theoquanđiểmcủahọ,nhưthếlàhọnóicólý!

– Lũ chó sói cũng có lý của chúng, khi chúng xâu xé lẫnnhau…

Rưbinsasầmnétmặt,tiếngnóicủabácrunlênkhácthường.

– Quầnchúngkhôngtinnhữnglờinóisuông.Phảicósựđaukhổ,phảicósựtôiluyệntrongmáu…

Cảngày,Pavencóvẻbuồnrầu, loâukhác thường,đôimắtsángcủaanhnhưtìmkiếmmộtvậtgì.Mẹanhnhậnthấyđiềuđó,kinhhãihỏianh:

– Paven,conlàmsaothế?

Paventrầmngâmtrảlời:

– Connhứcđầu.

– Conphảiđinằm.Mẹmờibácsĩcho.

Pavennhìnmẹ,vộivàngnói:

– Không,khôngcầnmẹạ.

Rồibỗngnhiên,anhhạthấpgiọng:

– Con còn trẻ, con thiếu năng lực, thế thôi!… Anh em họkhông tin con, không nghe theo con, thế nghĩa là con khôngbiếtnóirõsựthậtchohọnghe?…Thật làkhổtâm…vànhụcnhãchocon!

BàmẹnhìnvẻmặtủêcủaPaven,nóidịudàngđểanủi:

– Conphảikiênnhẫn!Hômnayhọkhônghiểuthìngàymaihọsẽhiểu…

– Màrồihọphảihiểu!

– Đúngnhưthế…Conxem,ngaynhưmẹ,mẹcũnghiểucáisựthậtcủacon…

Pavennhíchlạigầnmẹ:

– Nhưngmẹ,mẹlàmộtngườiđànbàrấttốt…

Vàrồianhquayđi.Bàrùngmình,tronglòngnhưcháybỏngvìnhữnglờinóirấtkhẽvừarồicủaPaven.Bàđưataylênngực,rồibướcđinhưnângniutronglònglờiâuyếmcủacon.

Banđêm,khibàđãngủvàPavencònđangnằmđọcsách,thìbọnsenđầm lạiđến,hunghăng lục soátkhắpnơi,ngoài sân,trêngácxép.Cũngnhưlầntrước,tênsĩquandamặtvàngvàngvẫn tỏ rahỗn xược,mỉamai, hay châm chọc, cố làm chohaingườihếtsứcđaulòng.Bàmẹngồiimtrongmộtgócnhà,mắtkhôngngừngnhìncon.Pavencốdằnlòng,nhưngkhithấytênsĩquancười,thìnhữngngóntaycủaanhrunlêndữdội.Bàmẹcảm thấy anhnén lắmmới không trả lời lại tên sĩ quan, anhkhổtâmlắmmớichịuđựngđượcnhữnglờichếgiễucủahắn.

Bàmẹcóphầnítsợhãihơnlầnkhámxéttrước.Bàcàngthêmcăm thùnhững tênkhách chuyênđếnnhàvào lúcđêmhôm,mặcđồxám,chânđiủngcóđinhthúcngựa,vàsựcămthùđóátcảlosợ.

Paventhìthầmvớimẹ:

– Chúngđếnbắtconđấy…

Bàcúiđầuđápkhẽ:

– Mẹbiếtrồi…

Đúng,bàmẹđãhiểu:chúngsẽbỏtùconbà,vìhômnayanhđãnóichuyệnvớicôngnhân.Nhưngmọingườiđềuđồngývớinhữngđiềuconbàđãnói,vàmọingườinhấtđịnhbênhvựcconbà…Rồiđây,chúngcũngsẽthảanhthôi…

BàmuốnômchặtPavenvàolòng,vàkhóclên.Nhưngtênsĩquanđứngbênnhìnbà,haimắtnhíulại;đôimôihắnrunlên,hàng ria hắn giật thon thót. Bà có cảm tưởng tên này đangmuốnchờngườitaphảikhóc,phảithanvãn,phảivanxin.Cốlấylạicanđảm,cốkhôngnóinhiều,bàsiếtchặtbàntaycon,vànínthở,thongthảnóinhỏ:

– Thôi,conđi,Pavennhé!Conđãmanghếtnhữngthứcầnthiếtrồichứ?

– Vâng,mẹđừngbuồn.

– Chúabanphướclànhchocon…

KhichúngdẫnPavenđi rồi,bàbuôngmìnhxuốngghếdài,mắtnhắmlại,sesẽthổnthức.Bàngồitựalưngvàotườngnhưchồngbà trướckia, trong lòngbuồnnảnvà tủinhục, vì thấymìnhbất lực. Bà cúi đầu, nứcnởhồi lâu, nhưmuốn trút hếttrong tiếng khóc tất cả nỗi đau xót củamột tấm lòng bị tổnthương.Bàlạithấytrướcmặtbà,nhưmộtvệtbấtđộng,cáimặtvàngkhècóhàngriamépthưa,cócặpmắtnhíu lại thíchchí.

Nỗicămtứcvàphẫnnộđốivớinhữngkẻđãcướpconbà,chỉvìconbàđitìmchânlý,cuồncuộntronglòngbànhưmộtcuộnsợilen.

Trờilạnh,mưatạtvàocửakính.Trongđêmtối,dườngnhưcó những hình bóng người xám đen, tay vươn dài, mặt đỏkhôngcómắt,rìnhmòchungquanhnhà.Chúngđiđilạilạivàđinhthúcngựacủachúngkhẽkêuláchcách.

Bànghĩmộtmình:“Phải,giáchúngbắtluôncảtanữa…”.

Tiếng còi tầm lại rúc lên giục giã.Hômnay tiếng rúc trầmtrầm,nhonhỏ,nhưngầnngừ…Cửamở,Rưbinbướcvào.Vừađưabàntaychùihạtmưadínhtrênrâu,báchỏi:

– Chúngbắtanhấyđirồià?

Bàmẹthởdài:

– Vâng,bọnđángnguyềnrủa!

Rưbinnói,nhạobáng:

– Đúngthế!Đằngnhàtôi,chúngcũngđếnkhámxét,lụclọikhắp cả. Chúng thét toáng lên. Nhưng dù sao chúng cũngkhônglàmnhụctôi…ThếlàchúngđãbắtPaven!…Tôibiếtmà:lãochủchỉnháymắt, tênsenđầmgậtđầu: thế làhấp!Chúngbắtbiếnngườitađi!…Chúngăncánhvớinhaumà!Bọnthìhútmáuhútmủnhândân,bọnthìđèđầucưỡicổnhândân…

Bàmẹđứngdậy,nóito:

– CácbácphảilàmgìđểbênhvựcPavenchứ!Nhữngviệcnólàmlàcũngvìtấtcảmọingười.

– Bâygiờaiphảiđứngrabênhvựcchứ?

– Tấtcảcácbác!

– Bàđừngtưởngdễthế!Đừng,đừngcótrôngmong,bàạ.

Rưbin vừa nói vừa cười gằn, rồi đi ra, dáng đi nặng nề.

NhữnglờinóiđắngcayvàtuyệtvọngcủaRưbincànglàmchobàmẹthêmbuồnrầu:

– Nếuchúngđánhđập,tratấncontôithìlàmthếnào?…

Rồibàhìnhdungconbàbịđánhđậpnátnhừ,xơxác,đẫmmáuvàsựkhủngkhiếp,nhưmộtcụcđấtsét lạnhngắtđè lênngựcbà,bópnghẹtbà.Mắtbàđaunhói.Bàkhôngbuồnnhómbếp,khôngnấuăntối,khôngphachèuống.Mãiđếnkhuyabàmớiănmộtmẩubánhmì.Vàkhiđinằm,bàcảmthấychưabaogiờđờibàlạicôđơn,trơtrọiđếnthế.Nhữngnămsaunày,bàđãquensốngtrongsựchờđợimộtcáigìquantrọng,tốtlành.Chungquanhbà,bọntrẻhoạtđộngnônứcvàhănghái,bàluônluônthấytrướcmắtvẻmặtnghiêmnghịcủacontrai,ngườiđãgâyracảnhsốngloâunhưngtốtđẹpnày.Thếmàbâygiờconbàkhôngcònđâynữa,mọicáiđềuthựckhôngcòngìhếtthảy.

Chương14

Ngày hômđó chậm chạp trôi qua, rồi đếnmột đêmkhôngngủvàmộtngàynữacàngdàihơn.Bàmẹtrôngchờmộtngườinàođến,nhưngchẳngthấyai.Chiều,rồiđêm.Mộtcơnmưagiálạnhrơi rả rích,nướcmưachảydọc theo tường,gió lộngvàoống lò sưởi.Cóvậtgìđộngđậydưới sàn.Nướcmưa trênmáinhỏxuống,vàtiếnghạtmưarơibuồnbãhòanhịpmộtcáchkỳlạvớitiếngtíchtắccủachiếcđồnghồtreo.Dườngnhưcảcănnhàđangkhekhẽlắclư,bàngquanvớicảnhvậtchungquanh,têtáivìloâu…

Cótiếnggõvàocửasổ,mộttiếng,haitiếng…

Bàmẹđãquenvớiámhiệuấyrồi,nókhông làmchobàsợnữa.Nhưnglầnnày,bàchợtthấymừngrunlên.Mộtniềmhyvọngmơhồ đã khiến bà vùng dậy. Bà choàng vội chiếc khănquànglênvaivàđiramởcửa…

Xamôilôpbướcvào,theosaulàmộtngườinữa,cổáotơichekhuấtmặt,mũkéoxuốngtậnmắt.

– Chắc chúng cháu làmmất giấc ngủ của bác? - Xamôilôpkhông chào, lên tiếng hỏi, khác với ngày thường, anh có vẻbuồnbãloâu.

– Tôicóngủđâu,-bàmẹtrảlờivàlặnglẽđưamắtchămchúnhìnhaingườikhách,cóýchờđợi.

NgườicùngđivớiXamôilôpthởra,nặngnề,giọngkhàn,bỏmũxuống,chìabàntaytolớn,ngónngắnngủn,bắttaybàmẹvànóithânmậtnhưvớimọingườibạncũ:

– Chàomẹ!Mẹcónhậnraconkhông?

Bàmẹbỗngnhiênmừngrỡ,kêulên:

– ÊgôIvanôvich!Anhđấyà?

ÊgôIvanôvichcúixuống,cáiđầuto,tócđểdàinhưgiáosĩ,vànói:

– Chínhconđây!

Mộtnụcườihiền từánh lên trênkhuônmặt tròncủaanh.Anhđưađôimắtnhỏ,xámđục,nhìnbàmẹ,cáinhìntrìumếnvàtrongsáng.Cổtotrònvàngắn,haicánhtayngắn,trônganhgiống một chiếc ấm đun nước. Mặt anh ngời sáng, anh thởmạnh,vàtừngựcanhphátramộtthứtiếngrênrỉkhànkhàn…

Bàmẹnói:

– Mờicácanhvàotrongphòngđểtôiđimặcáođã.

Xamôilôpđưamắtliếcnhìnbà,nóivẻhốihả:

– Chúngcháucóviệcmuốnnóivớibác!

ÊgôIvanôvichbướcvàophòng,nói:

– Mẹạ,sángnayNikôlaiIvanôvich,màmẹcóbiếtấymà,đãrakhỏinhàtù.

– Anhấybịtùà?

– Haithángmườimộtngày.AnhấycógặpAnđrâyvàPaven.Cảhaiđềunhắn lời ra thămmẹ.Pavennhắnmẹchớ lo sợvànhờthưavớimẹrằngtrênconđườnganhđãchọn,nhàtùvẫnluônluônlàmộtnơinghỉngơi;cácnhàchứctráchtốtbụngcủachúngconđãquyếtđịnhnhưthếđấy.Bâygiờ,mẹạ,tađithẳngvàoviệc.Hômqua,mẹbiếtcóbaonhiêungườibịbắtkhông?

– Không.NgoàiPavenra,cònnhiềungườibịbắtnữaà?

Êgôbìnhtĩnhngắtlờibà:

– Pavenlàngườithứbốnmươichín!Vàphảithấytrướcrằng

bọncảnhsátcóthểtómthêmhàngchụcngườinữa.Đây,trongsốấy,cóanhchàngnày…

Xamôilôpsasầmnétmặtnói:

– Vâng!Cảcháunữa!

Bàmẹthấynhưdễthởhơn…

Bàthoángnghĩ:“Ởtrongấy,nókhôngđếnnỗitrơtrọi”.

Sau khimặc áo xong, bà trở vào, thoảimái,mỉm cười vớikhách.

– Nếu chúng bắt nhiều người như thế, hẳn chúng chẳnggiamgiữđượclâuđâu…

ÊgôIvanôvichnói:

– Đúng!Vànếucócáchlàmchocôngviệccủachúngrốitunglênthìchúngsẽmấtcôngtoi.Đây,nhưthếnày!Nếubâygiờtađìnhchỉphổbiếncáctài liệuởnhàmáythìbọnsenđầmchếttiệtấysẽnắmlấysựviệcđángbuồnđómàkhủngbốPavenvànhữngbạncùngbịgiamvớianh…

Bàmẹlolắng,hỏito:

– Thếlàthếnào?

Êgônóidịudàng:

– Giảnđơnthôi!Bọnsenđầmđôikhicũngsuytínhđúng.Mẹthửnghĩxem:trướcđâycóPaventhìcótàiliệuvàtruyềnđơn;naykhông cóPaven thìkhông còn tài liệu, không còn truyềnđơnnữa!Như thếnghĩa là chínhPavenđã rải tài liệu, truyềnđơn,cóphảikhôngạ?Thếlàbọnsenđầmthẳngtaynuốtchửngmọingười,cáiđiềuthíchthúcủachúnglàxâuxéngườitachođếnkhibọnhọchỉcònlàhạtbụi!…

Bàmẹlolắngnói:

– Tôihiểurồi!Tôihiểurồi!Trờiơi!Làmthếnàobâygiờ?

Xamôilôpcấtcaogiọngnói:

– Chúngđãbắtgầnhếtanhemchúngcháu.Bọnchómá!…Bây giờ chúng ta phải tiếp tục công việc như trước, khôngnhữngvìsựnghiệpchúngta,màcònđểcứucácbạnchúngtanữa.

Êgôcườikhẽ,nóitiếp:

– Nhưng bây giờ không còn ai để làm việc đó nữa. Con cósoạnmộtsốtàiliệutốt,chínhtayconviếtra!…Nhưnglàmthếnàođểđưavàonhàmáyđược,cáikhólàởđấy!

Xamôilôpnói:

– Ởcổngnhàmáy,chúnglụcsoáttấtcảmọingười!

Bàmẹđoánrằnghaingườiđangmongchờsựgiúpđỡcủabà,nênvộivànghỏi:

– Thếbâygiờphảilàmgì?Làmnhưthếnào?

Xamôilôpđứngtrênngưỡngcửa,hỏi:

– Bácvà chị bánhàngMariaKoócxunôvavẫnđi lại tốt vớinhauchứ…

– Phải,thếsao?

– Bácnóivớichịta,chịtacóthểđưavàođấy…

Bàmẹkhoáttay,rahiệukhôngđược:

– Khôngđượcđâu!Chịtahaychuyệnlắm,khôngđược!Rồingườitasẽbiếtlàdotôi…,làcácthứđóởtrongnhàtamàra…Không,khôngđượcđâu!

Bỗngnhiên,sựcnghĩra,bànóirấtkhẽ:

– Đưađâychotôi,đưađâychotôi!Tôisẽthuxếpđược,tôisẽcó cách! Tôi sẽ bảoMaria nhận tôi làm người giúp việc! Chứsao,muốncóănthìtôiphảilàm.Đâynày,tôisẽmangthứcănvàonhàmáy!Tôisẽthuxếpđược!

Bàđểtaylênngực,nóiquảquyếtrằngbàsẽlàmđượctấtcảnhữngviệcđórất trôichảy,khôngđểchoaichúý,rồibàkếtluận,đắcthắng:

– RồichúngsẽthấyrằngmặcdùPavenkhôngcómặtởđây,bàntaycủaPaventừtrongnhàtùvẫnthòranắmlấycổchúng,chúngsẽbiếttay!

Cảbangườinhộnnhịphẳnlên,Êgômỉmcười,xoamạnhhaitay:

– Haylắm,bàmẹạ!Làmnhưthế…thìtuyệtbiếtbao!Thậtlàphithường!

Xamôilôpcũngxoatay,nói:

– Nếuviệcnàythànhcông,cóởtùtôicũngsướngnhưngồitrênghếbành!

Êgônóilớn,giọngkhànkhàn:

– Mẹthậtquýhóavôcùng!

Bàmỉmcười.Bàhiểurằng:nếutàiliệu,truyềnđơnxuấthiệntrongnhàmáy,thìbọnchủsẽcholàkhôngphảiconbàmangvào.Vàtựthấymìnhcóthểlàmđượcnhiệmvụnày,vuimừngquábàruncảngười.

ÊgônóivớiXamôilôp:

– KhinàoanhđếnthămPaven,nhớbảorằnganhấycómộtngườimẹrấtcừ.

Xamôilôpkhẽmỉmcười,hứa:

– TôisẽđượcgặpPaventrước!

– Bảo giúp Paven rằng tôi làm tất cả những việc phải làm.MongPavenđượcbiếtrõđiềuđó!

ÊgôchỉvàoXamôilôphỏi:

– Nếuchúngkhôngbắtanhấythìsao?

– Làmthếnàođược?Mặcchúng…

Hai người phá lên cười. Bàmẹ hiểu câu nói hớ củamình;cũngcười,cáicườikínđáo,ngượngngùng,hơiranhmãnh.Haimắtnhìnxuống,bànói:

– Người nào cũng có nhiềumối lo lắng riêng tây quá, nênkhôngnghĩđượcđếnnhữngngườikhác.

Êgôngắtlời:

– Đó làđiềudĩnhiên!CònvềviệcPaven,mẹkhôngnên lolắng,buồnrầu.Rakhỏitù,anhấycòntiếnhơntrướckianữa.Ởtrongtù,códịpđượcnghỉngơi,đượchọctập,chứởngoàitựdo,chúngconchẳngcó thờigiannghỉngơi,học tậpđâu.Conchẳnghạn,conđãởtùbalần,cốnhiênlàkhôngcógìvuithíchcả,nhưngđốivớitâmhồnvàtrínão,thìđóthậtlàmộtđiềubổíchchocon.

BàâuyếmnhìnvẻmặtgiảndịcủaÊgô,nói:

– Nhưngcácanhcũngkhóthởchứ!

Êgôđưamộtngóntaylên,giảithích:

– Về chỗ đó, có những lý do riêng! Thôi, cứ thế, mẹ nhé!Ngàymai chúng con sẽ cung cấp tài liệu chomẹ…vàbộmáyphátanbóngtốingànnămlạitiếptụchoạtđộng.Tựdongônluậnmuônnăm,tấmlòngcácbàmẹmuônnăm!Thôi,hẵngxintạmbiệtmẹ!

Xamôilôpsiếtchặttaybà,nói:

– Chàobác.Còncháu,hoàncảnhkhônggiốngnhưthế,cháukhông thểnói đượcmộtđiềunàovề tất cả chuyệnđóvớimẹcháu!

Bàtrảlờiđểlàmvừalònganh:

– Rồiaicũngcóthểhiểurađược!

Saukhihaingườiravề,bàđóngcửalại,rồiquỳxuốnggiữaphòng,cầunguyện.Bênngoàitrờimưarảrích.BàcầuChúamàkhôngthànhtiếng,tấtcảnhữngngườiPavenđãđưavàođờibà,bàđềutâmtâmniệmniệmmộtýnghĩlớnlaoduynhất.Bàthấynhữngngườiđónhưhiệnragiữabàvàcáctượngthánh,vàtấtcảđềurấtgiảndị,gầngũinhaumàcũngrấttrơtrọi.

Sáng sớmhômsau,bàđếnnhà chịMariaKoócxunôva.Chịbán hàng, tay chân đầy mỡ, lúc nào cũng nói bô bô, tiếp bàniềmnở.

Chịđưabàntaymúpmípvỗvaibàmẹ,hỏi:

– Bácbuồnà?Khôngnênbuồn!Chúngbắtanhấythìcóhềgì!Chẳngsaocảđâu!Trướckia,ngườitabỏtùnhữngaiăncắp,bâygiờainóirasựthậtthìbịtù.AnhPavencólẽđãnóinhữngđiềukhôngnênnói,nhưnganhấyđãbênhvựcmọingười,vàđiềuđóaicũnghiểu,bácđừnglo!Mọingườikhôngnóirađiềuđó, nhưng những người tốt bụng ai cũng biết! Tôi nhiều lầnmuốnđếnthămbác,nhưngbácxem,tôichẳngcóthìgiờ!Tôilàmbếp suốtngày, rồi cònbánhàngnữa!Nhưngrồi tôi cũngđếnchếtcầubơcầubấtthôi.Chỉvìmấyđứanhântìnhtôinóbòn rút tôi! Gớm, chúng ngốn, chúng ngốn như lũ gián gặmruộtbánhmì!Cứđểrađượcmườirúplàmộttrongnhữngquântàgiáođódẫnxácđến,nóngốnhếtngaytrongnháymắt.Thânphậnđànbàthậtlàđếnkhổ.Cuộcđờitrênthếgiannàythậtlàchómá! Sốngmộtmình thì buồn,mà sống có đôi… thì càngchếttấmthân!

Bàmẹvộingắtnhững lời tuôn ra cuồn cuộnnhưnướcđó,nói:

– Tôiđếnxinbàchotôigiúpviệcđây.

Mariahỏi:

– Saolạiđếnthếhởbác?

Bàmẹnóixong,chịliềngậtđầunhậnlời:

– Đượcbácạ!Bácnhớchứ,trướckiabácđãnhiềulầngiúpđỡtôikhibịchồnghànhhạ,thếbâygiờtôilạigiúpbáclúcbácgặpkhókhăn…Aicũngphảigiúpbác,vìconbácđangchịucực,chịukhổvìviệcchung,cóquanhệđếnmọingười.Aicũngnóianh ấy tốt lắm và ai cũng thương anh ấy. Tôi, tôi nghĩ rằngnhữngvụbắtbớnhưthếkhôngđemđiềuhayđếnchobọnchủnhàmáyđâu.Bác có thấyởnhàmáybâygiờ thếnàokhông?Anhemhọkhôngbằng lòng,bácạ.Bọnchủ,chúngbảonhaunhưthếnày:đâmvàogótai,thìngườiấykhôngđiđượcxađâunhé. Nhưng kết quả là mười người bị khủng bố thì có hàngtrămngườilạinổigiận!

Haingườiđànbàđãthỏathuậnvớinhau.Hômsau,đếngiờăn,bàmẹmanghai thùng thứcăndochịMarianấuđemvàonhàmáy,trongkhiđóthìchịrachợbánhàng.

Chương15

Anh em côngnhân chú ýngayđếnbàhàngmới.Cóngườiđếngầnbà,khuyếnkhích:

– BácPêlagâya,bácđãtìmđượcviệclàmđấyà?

Họanủibà,giảnggiải chobà thấyrằngchẳngbao lâunữaPavensẽđượctha.Mộtsốngườikhácngỏlờichiabuồnlàmcholòngbàcàngđauxót.Cóngườithìchửirủabọnchủnhàmáy,bonsenđầm,vànỗitứcgiậnấyđốivớibàcómộttiếngvangdộisâuxa.Cũngcónhữngkẻnhìnbà,vớimộtniềmvuiácý,đếnlãochấmcôngIxayGoócbôp,cũngnghiếnrănglại,nói:

– Nếutôilàmthốngđốcthìtôitreocổthằngconmụlên!Cónhưthếmớilàmchohắnchừacáithóilàmrốiloạnlòngdân!

Lờihămdọahằnthùấylàmchobàlạnhđiếngcảngười.Bàkhôngđáplạicâunào,chỉnhìnquacáimặtchoắtcheođầytànnhangcủalão,vànhìnxuốngđấtthởdài.

Trong nhàmáy, không khí có vẻ xôn xao. Công nhân họpnhautừngnhómnhỏ,thìthầmbàntánvớinhau.Bọnđốccônglolắngđirìnhmòkhắpnơi.Thỉnhthoảng,nghecótiếngchửirủa,tiếngchếgiễucămtức.

Bàmẹ thấyXamôilôp đi qua gần bà, giữahai tên cảnh sát.Anhbướcđi,mộttaychovàotúi,mộttayđưalênvuốtmớtócmàuhungvàng.

Độmộttrămcôngnhânđitheoanhta,vừachếnhạovàchửirủahaitêncảnhsát…

CóngườinàođólớntiếnghỏiXamôilôp:

– Cậulàmmộtcuốcđichơiđấyà?

Mộtngườikhácnói:

– Vinhdự thaynhữngngười côngnhân!Người tađưamộtđoànđihộtốnganhem…

Rồianhtavăngramộttiếngchửithậtkhiếp.

Mộtngườitolớn,chộtmắt,giậndữhétlên:

– Rõlàbắtkẻtrộmkhôngbéobởgì,bâygiờlạixoayrabắtngườilươngthiện…

Mộtngườinàođótrongđámđôngnóitiếp:

– Thàchúngbắtđibanđêm!Chúngkhôngcònbiếtxấuhổnữa,giờchúngbắtcảbanngày!Đồkhốnkiếp!

Haitêncảnhsátrảobước,mắtsasầm;chúngcốnhắmmắt,bưngtai,hìnhnhưkhôngnghethấytiếngthét,tiếngchửirủatheosauchúng.Bacôngnhânmangmộtthanhsắtlớntiếntớiphíachúng,đưathanhsắtlênhămdọa,quátlớn:

– Bọnhamsănngười!Hãycoichừng!

Điđếngầnbàmẹ,Xamôilôpmỉmcười, gật đầu rahiệu, vànói:

– Họbắtcháurồi!

Imlặng,bàkínhcẩncúichàoXamôilôp,tronglòngxúcđộngtrướccảnhnhữngthanhniêntrungthực,đangđiđếnnhàtù,nụcườitrênmôi.Bàthấydấytronglòngtìnhthươngcủangườimẹthươngcon.

Ởnhàmáyvề,bàởlạinhàMariasuốtbuổitối,vừagiúpđỡchị,vừanghechịnóiđủthứcchuyện.Mãiđếntốimịtbàmớitrởvềnhà,cănnhàtrốngtrải,lạnhlẽo,khôngthânthiết.Bàđiđilạilạihồilâu,hếtchỗnàyđếnchỗkhácchẳngbiếtngồiđâu,đứngđâu,chẳngbiếtlàmgì.Bàlođêmđãđếnrồivẫnchưathấy

Êgômangtàiliệutớinhưđãhẹn.

Nhữngbôngtuyếtmùathunặngnềxamxámnhưđangnhảymúa phía sau cửa sổ. Tuyết dính vào cửa kính, lặng lẽ trôixuốngvàtanra,đểlạimộtvệtươnướt.Bànghĩđếncon…

Có tiếng gõ cửa dè dặt. Bà chạy ngay đến kéo chốt, vàXasenkabướcvào.Đãlâu,bàmẹkhôngthấychị,vàđiềutrướchếtlàmbàngạcnhiênlàcôbéđẫyrakhácthường.

Bàsungsướngđượccóbạnđểkhỏiphảisốngcảnhđêmhômcôđơnlạnhlẽo.Bànói:

– Chào cô. Đã lâu không gặp cô. Cô bận đi đâu xa phảikhông?

Xasenkamỉmcười,trảlời:

– Không,cháuởtù!CùngvớiNikôlaiIvanôvich.Báccònnhớanhấychứ?

Bàkêulên:

– Làmsaotôiquênanhấyđược!Hômqua,Êgôcónóivớitôianhấyđãđượcthảvề,nhưngcòncôthìtôikhôngbiết…Chẳngcóainóichotôibiếtlàcôđãbị…

Ngườicongáinhìnquanh,rồinói:

– Thôi,bácnóichuyệnấylàmgì?…BâygiờtrongkhichờđợiÊgôđến,cháucầnthaycáiáo.

– Quầnáocôướtcả…

– Cháucómangtheotruyềnđơnvàtàiliệu…

Bàmẹvộinói:

– Đưađây!Đưađây!

Người con gáimởnhanhmấy cái khuya áo choàng, lắc lắcmấycái,thếlàtừtrongngườichịđổxuốnghàngbógiấytựalárụng.Bàmẹcúixuốngvừanhặtvừacười:

– Thếmàthấycôbéotrònra,tôicứngỡcôđãlấychồngvàsắp có con…Chao ôi! Thì ra cômang cái này đến! Cô khôngphảiđibộđấychứ?

Xasenkanói:

– Có,cháuđibộ.

Xasenkatrởlạigầygò,mảnhdẻ,thongọnnhưtrước.Bàmẹnhận thấyhaimáchịhốchácđi,đôimắt tohơnvà cóquầngđen.

Bàlắcđầu,thởdài,nói:

– Cômớiđượcthảvề…đánglẽcôphảinghỉngơi!Thếmà…

– Phảithếbácạ!…AnhPavencókhỏekhônghởbác?Anhấykhôngbựcbộiquáchứbác?

Chịnóimàđầuchịcúixuống,khôngnhìnbàmẹ.Chịsửalạimáitóc,mấyngóntaychịrunrun.

– Tốtthôi!Chắcchắnlànógiữvữngđược!

Ngườicongáihỏitiếpthậtkhẽ:

– Anhấymạnhkhỏe,phảikhôngbác?

– Nóchưaốmbaogiờ…Kìa,côrunquá.Khoanđã,tôiđiphachècôuống,ănítmứtnhé.

– Kểcóthìcũngtốt.Nhưngbáclàmlàmgìchonhọc.Khuyarồi.Thôibácđưađâyđểcháulàmlấy…

Bàmẹnói,giọnghơitráchmóc:

– Côcònmệtmà!

Rồibàloayhoaybêncạnhấmnước.Xasenkatheobàxuốngbếp,đếnngồitrênchiếcghếdài.Mộtbàntayvòngrasauđầu,chịnóitiếp:

– Dùsao…nhàtùcũnglàmchongườitakiệtsức.Đờisốngkhông hoạt động thật đáng nguyền rủa! Chẳng có gì khổ cực

bằng.Biếttấtcảcáccôngviệcphảilàm…nhưng…ngườitacứphảiởđó,ởtronglồng,nhưmộtconthú…

– Aisẽđềnđápcôvềnhữngchuyệnđó?

Bàmẹhỏi,rồithởdài,tựtrảlời:

– KhôngaikháchơnlàChúachíthiệnchícông!Cảcônữa,chắccôcũngkhôngtinChúa?

Ngườicongáilắcđầu,trảlờivắntắt:

– Khôngạ.

Bàmẹnói,giọngbỗngnhiênsôinổi:

– Tôi,tôikhôngtinlờicônói!

Bà chùimạnhhai taydínhđầy than lên tấm tạpdề rồinóitiếp,giọngnồngnàntínmộ:

– Côchưahiểu lòng tin của cô!Sốngmột cuộcđờinhưcô,làmsaokhôngtinởChúađược?

Nghe có tiếng chân bước ồn ào, có tiếngngười càunhàu ởcổng. Bàmẹ bỗng run lên.Người con gái đứng phắt dậy, vộivàngnóikhẽ:

– Đừngmở! Nếu là bọn chúng, bọn sen đầm, bác bảo báckhông biết cháu…Cháu giả là người đi lầm nhà, tình cờ vàođây;cháungấtđi,báccởiáora…thấycónhữngsáchnày…Báchiểuchứ?

Bàmẹhỏi,âuyếm:

– Cháuạ…việcgìphảithế?…

Xasenkalắngnghe:

– Hãygượm!…HìnhnhưÊgô…

Đúnglàanhấy,ngườiướtđẫmvàmệtnhoài.

Anhkêulên:

– À!À!Cóấmchèngonđấyphỏng?Tuyệtnhấttrầnđờiđấy,mẹạ!Xasenkađãđếnđâyrồikiaà?

Anh từ từ cởi chiếc áo khoác nặng trĩu, vẫn không ngừngnói,giọngkhànkhànâmvangcảcănbếpnhỏhẹp.

– Mẹ ạ, đây là một cô gái rất rầy rà đối với các nhà chứctrách!Mộttêncaingụcđãchửicô,côtuyênbốnếuhắnkhôngxin lỗi thìcôsẽ tuyệt thựcchođếnchết.Vàsuốt támngàycôkhôngănuốnggìhết.Suýtnữathìcôđitong.Kháđấychứ,mẹnhỉ?Cònvềcáibụngbénhỏnàycủacon,mẹbảothếnào?

Vừanóichuyện,anhvừa lấyhaicánhtayngắnngủiđỡcáibụngchảyphệxuốngmộtcáchquáđáng,vừabướcvàophòngvừađóngcửalại.

Bàmẹlấylàmlạhỏi:

– Côđãnhịnăntrongtámngàyliền,thếcơà?

Ngườicongáinhúnkhẽhaivaivìrétlạnhđáp:

– Phảibuộchắntaxinlỗicháu!

Thái độ bình tĩnh và ngoan cườngmột cách khắc khổ củaXasenkagợilêntrongtâmhồnbàmẹmộtlòngthươngxenlẫntráchmóc.

Bàmẹmộtmình:“Àra thế!…”Rồibàhỏi tiếp:Thếnhỡcôchếtthìsao?

Xasenkatrảlờikhẽ:

– Chếtthìthôi!Nhưngdùsaotêncaingụccũngđãphảixinlỗi.Khôngthểthathứđượcsựnhụcmạ.

Bàmẹnóichậmrãi:

– Phải… Thế nhưng thân phận đàn bà chúng ta thì cứ bịngườitalàmnhụcsuốtđời…

Êgômởcửaphòng,nói:

– Conđãdỡhàngrarồi!Ấmnướcchèđãđunxongchưa?Xinphépmẹ,đểconđilấycho…

Anhcầmchiếcấmlên,nóitiếp:

– Bốconkhixưauốngmỗingàyítnhấtlàhaimươicốcnướcchè.Nhờthếôngcụsốngtrêncõitrầnnàyđếnbảymươibatuổimộtcáchêmđềm,khôngđauốmgì.CụcânnặngmộttrămhaimươisáucânvàgiữđồthánhởlàngVôt-krêxenxkôiê.

Bàmẹkêulên:

– ThếanhlàconchaIvanà?

– Đúngthế!Nhưnglàmsaomẹbiết?

– ThìtôicũnglàngườilàngVôt-krêxenxkôiêmà!…

– Té ramẹ là người đồng hương với con! Thế các cụ thânsinhramẹlàaiđấyạ?

– Hàngxómlánggiềngvớinhàanhđấythôi!TôilàconnhàhọXêriôgia.

– Mẹ là con gái cụNin thọt ạ? Con biết cụ lắm. Con bị cụxáchtainhiềubận!…

Haingườingồiđốidiệnnhau,vừathinhauhỏivàtrảlời,vừacười vang.Xasenkapha chè,nhìnhaingườimỉm cười.Tiếngấmcốcvavàonhaukhiếnbàmẹsựcnhớđếnviệccủamình.

– Ấychết,xinlỗi!Tôimảinóichuyệnnênquênbẵng!Nhưnggặpđượcmộtngườiđồnghương,thậtkhônggìvuibằng…

– Đáng lẽcháuphảixin lỗibácvìcháucứtựdonhưởnhàcháu.Nhưngđãmườimộtgiờ,màcháucònphảiđimộtquãngđườngxa…

Bàngạcnhiênhỏi:

– Điđâu?Raphốà?

– Vâng.

– Đithếnào!Đangđêm,trờimưa…côlạimệt!Ởlại,ngủởđây.Êgô,anhngủởnhàbếp,cònhaibáccháutôingủởđây…

Ngườicongáichỉnói:

– Không,cháuphảiđi!

Êgônói:

– Phảiđấymẹạ,đểchocôấyđithôi.Ởđâyngườitabiếtcôấy.Nếungàymaimàcôấylómặtraphốthìlàviệcchẳnglànhđâu!

– Nhưngcôấy…côấyđimộtmìnhà?

Êgôkhẽmỉmcười,nói:

– Vâng.

Ngườicongáirótchomìnhmộtcốcnướcchè,cầmmộtmẩubánhmạchăn,đôimắttrầmngâmnhìnbàmẹ.

– Làmsaocôcóthểđinhưthếđược?CảNatasacũngthế!Tôithìtôikhôngđi…Tôisợ!…

Êgônói:

– Côấycũngthế,côấysợđấy!Phảikhông,Xasenka?

Ngườicongáitrảlời:

– Dĩnhiên!

Bàmẹnhìnhếtngườinàyđếnngườikia,khẽthốtlên:

– Cácanhcácchịthậtlà…gan!

Uống nước xong, Xasenka lặng lẽ bắt tay Êgô rồi đi xuốngbếp.Bàmẹtheovàosau,chịnói:

– NếubácgặpanhPaven,bácnóigiúpcháucólờihỏithăm,bácnhé!

Chịđãđểtaylênthencửa,chợtquaylại,hỏinhỏ:

– Cháucóthểhônbácđượckhông?

Bàmẹkhông trả lời, siết chặtXasenkavào lòngvàhônchịnồngnàn.

Xasenkanóidịudàng:

– Cảmơnbác!

Chịcúiđầuchàobàmẹ,rađi.

Trởvàophòng,bàmẹđưamắtlolắngnhìnracửasổ.Trongđêmtối,nhữngbôngtuyếttannửachừngchậmchạpvànặngnềrơixuống.

Êgôhỏi:

– MẹcònnhớnhàhọPrôdôrôpkhông?

Anhngồidangrộnghaichânra,thổiphùphùvàocốcnướcchè.Mặtanhđỏbừng,đẫmmồhôi,vẻhàilòng.

– Có,tôicònnhớ!

Bàmẹchămchútrảlời,vừađilạiphíaÊgôdángđinghiêngnghiêng.Bàngồixuống,nhìnthẳngvàoanhvớimộtcáinhìnbuồnbã,rồinóigiọngthươngxót:

– TộinghiệpXasenka.Làmthếnàocôấyđiđếnnơiđược?

Êgôgậtđầu:

– Chắccôấysẽmệt!Nhàtùđãlàmchocôấyyếuđi.Trướcđây, cô ấy cứng cáphơn…Nhất là từ bé, cô ấy chưahề quensốngcựckhổ…Chắccôấyđãbịyếuphổi…

Bàmẹhỏinhỏ:

– Côấyconnhàaiđấynhỉ?

– Conmộtđịachủ.Bốcôấylàmộttênkhốnkiếp,côấybảothế.Thếmẹbiếthaicôcậuđịnhlấynhauchưa?

– Ai?

– CôấyvàPaven.Thếnhưng chẳngbaogiờ cóđiềukiện…

Khianhấycònđượctựdo,thìcôtaởtù,vàngượclại!

Saumộtlúcimlặng,bàmẹtrảlời:

– Nàotôicóbiết!Pavenchẳngbaogiờnóivềnócả…

Bàcàngthêmthươngngườicongái,vàbấtgiácnhìnÊgôvớimộtcáinhìnbựcbội,bànóitiếp:

– ĐánglẽanhphảiđicùngXasenka!…

Êgôbìnhthảntrảlời:

– Khôngđược!Ởđâyconcóbaonhiêuviệcphảilàm.Vàconphảiđisuốtngày,suốtngày…Vớicáibệnhhencủacon,côngviệcchẳngdễchịuchútnào…

Bànóibằngmộtgiọngkhótả:

– Côấylàmộtcôgáiđángquý.

BànghĩđếncâuchuyệnÊgôvừanóivớibà.Bàphậtývìđãbiết tinnàykhôngphải do conbàmà lại domộtngườingoàinói.Bàmímchặtmôi,vànhíumày.

– Vâng,quýhóalắm!-Êgôgậtđầu.-Conbiếtmẹthươngcôấy.Nhưngthươngthìcóíchgì?Mẹsẽkhôngbaogiờcóđủlòngthương,nếumẹcứphảilophiềnchotấtcảchúngcon,nhữngngười cáchmạng.Nói chođúng thì chẳng có ai sốngdễ dàngđâu.Đây này, cách đây không lâu,một người bạn con bị đàyđượcthavề.AnhấyđếnNigiơniNôvơgôrôtthìvợvàconanhấylạichờởXmôlenxk;anhấyđếnXmôlenxk…thìvợconanhấylạiđãbịtùởMạcTưKhoa.BâygiờđếnlượtvợanhấybịđàyởXibêri.Con,concũngcómộtngườivợ,mộtngườivợrấttốt,nhưng năm năm sống cuộc đời như thế này đã dẫn vợ conxuốngmồ.

Anh nốcmột hơi cạn cốc nước chè và nói tiếp. Anh kể lạinhữngnămthánganhbịgiam,bịđày,thuậtlạimuônvànkhổcực,đauđớnkhiởtrongtù,đóikhátkhiởXibêri.Bàmẹnhìn

anhvà lắngnghe, lấy làmngạcnhiênthấyanhtả lạicuộcđờiđầyđauxót,hànhhạvànhụcnhằnđóvớimộtgiọngtựnhiênvàbìnhtĩnhđếnnhưthế…

– Nhưngthôi…bâygiờnóiđếncôngviệc.

Giọngnóiđổikhác,mặtanhtrởnênnghiêmnghị.Trướchết,anhhỏibàđịnhđưatàiliệuvàonhàmáybằngcáchnào,vàbàlấylàmngạcnhiênthấyanhbiếtrõràngđủmọichitiết.

Khibànxongcôngviệc,haingườinhắcđếnquêhươngxómlàng. Trong khi Êgô bông đùa, thì bàmẹ đi ngược lại nhữngnămthángđãqua;bàcócảmtưởngnhữngnămthángấygiốnghệtnhưmộtvũnglầy,rảirácnhữngmôđấtgiốngnhau,trồngnhững cây liễu run rẩy, sợ sệt, những cây thông con và bạchdươngmọclạclõnggiữacácgòđất.Nhữngcâybạchdươnglớnlênchậmchạpvàtrảiquanăm,sáunămmọctrênmiếngđấtdiđộnghôithốinày,chúngcũngđổxuốngvàmụcnátđi.Bàmẹmường tượngcảbức tranhấy, trong lòngvôvàn thươngxót.Trướcmặtbà,hiệnramộtngườicongáicóvẻmặtrắnrỏivàcương nghị. Bây giờ đây, cô ta đi dưới những bông tuyết ẩmướt, côđơn,mệt lả.Còncon traibà thìở tù, có lẽbâygiờnóchưangủvàđangsuynghĩ…Nhưngnókhôngnghĩđếnbà,đếnmẹnóđâu;mộtngườinàođóđốivớinócònthânthiếthơn…Nhiềuýnghĩnặngnềgiốngnhưmộtđámmâyóngánhmuônmàuvà cónhữnghình thù luôn thayđổiđếnvớibà, làmcholòngbàthắtlạiđaubuốt…

Êgômỉmcười,nói:

– Mẹcóvẻmệt.Thôiđingủthôimẹạ.

BàchúcÊgôngủngongiấc,rồiđixuốngnhàbếp,dángđinené,rónrén,mangtheotronglòngbaonỗiđắngcay.

Sánghômsau,tronglúcuốngchè,Êgôhỏibàmẹ:

– Nếumẹbịbắt,ngườitahỏimẹlấyởđâunhữngtàiliệutàgiáonày,thìmẹtrảlờithếnào?

– Tôisẽtrảlời:khôngviệcgìđếncácanh!

Êgônói:

– Được.Nhưng chúng không bằng lòng lối trả lời như thếđâu!Chúngthìchúngquảquyếtrằngviệcnàycóliênquanđếnchúng.Thếlàchúngcốhỏimẹmãi!

– Nhưngtôikhôngnói!

– Chúngsẽbỏtùmẹ!

Bàthởdài,nói:

– Ởtùthìđãsao?NhờChúa,ítratôicũnglàmđượcviệcgì!Cóaicầnđếntôikhông?Khôngcóaicả.Vàtheongườitanói,thìchúngkhôngtratấn…

Êgôchămchúnhìnbà,rồinói:

– Hừ! Tra tấn? Không đâu. Nhưng một người đàn bà giỏigiangnhưmẹcũngcầngiữgìn…

Bàmẹmỉmcườichuachát:

– Anhlạidạytôinhưthếư?

Êgôimlặngmộtlúc,điđilạilạitrongphòng,rồiđếngầnbàmẹ:

– Thậtlàgaygo,mẹạ!Concảmthấyđốivớimẹthậtlàgaygo!

Bàxuatay,trảlời:

– Đốivớitấtcảmọingườiđềugaygo!Cólẽaihiểuthìmớidễhơnchăng…Nhưngcả tôi, tôi cũnghiểudầndầnrằngnhữngngườitốtbụngmuốngì…

Êgônóigiọngnghiêmnghị:

– Mẹạ,nếumẹhiểuđiềuđó, thếnghĩa là tấtcảmọingườiđềucầnđếnmẹ,tấtcảmọingười!…

Bàđưamắtnhìnanhmỉmcườilặnglẽ.

Đếntrưa,bànhéttàiliệuđầyngực,bìnhtĩnhvàkhéoléođếnnỗiÊgôphảitặclưỡihàilòng.Anhkêulên:

– Sehrgut[5]!ConnóitheokiểungườiĐứckhihọuốngmộtcốcrượubia!Mẹạ,tài liệuchẳnglàmchomẹtrôngkhácđitínào.Mẹvẫntỏralàmộtbàcụgiỏigiang,cótuổirồi,khámạnhkhỏe và to lớn. Cầu cho muôn vì thánh phù hộ mẹ thànhcông!…

Nửagiờsau,ngườinặngtàiliệu,bàđiđếncửanhàmáy,bìnhtĩnh và thanh thản. Hai tên gác cổng, tức giận vì những lờinhạo báng của anh em công nhân, thẳng tay sờ nắn tất cảnhữngaivàosânnhàmáy,chửinhauvớihọ.Mộttêncảnhsátđứngcùngvớimộttêncócặpchânkhẳngkhiu,mặtđỏgay,mắtnhìntrộm.Vừađổivaigánh,bàmẹliếcnhìncửchỉtênnày;bàbiếtđólàmộttênmậtthám.

Một thanhniên cao lớn, tócquăn,mũ trật ra saugáy, thétvàomặtbọngácđanglụcsoátanh:

– Phảitìmkiếmtrongcáiđầuấy,đồquỷạ,chứđitìmkiếmgìởtrongtúi!

Mộttêngáctrảlời:

– Trongđầucóchấychứcóquáigì…

– Thếthìbắtmấyconchấyấy!Chúngmàychỉbiếtlàmcôngviệcđóthôi!

Tênmậtthámliếcmắtnhìnanhmộtcáirấtnhanhrồikhạcnhổ.

Bàmẹnói:

– Cácôngchotôiđivới!Cácôngthấytôimangnặngthếnày,gãycảlưngđây!

Têngáccáutiết,quát:

– Đi!Đi!Chớlắmlời…

Vềđếnchỗmình,bàmẹđặtmấythùngthứcănxuốngđất,nhìnquanhquẩn,vừalaumồhôitrênmặt.

Lậptức,haianhemGuxep,đềulàmthợnguội,bướcđếngầnbà.Vaxili,ngườianh,nhíumày,lớntiếnghỏi:

– Cóba-têkhôngbác?

Bàtrảlời:

– Ngàymaitôisẽmangđến!

Đó làmật hiệu.Mặt hai người sáng lên. Không dằn được,Ivan,ngườiem,buộtmồm:

– Chaoôi!Bàmẹ,bàthựclàmộtngườiđànbàtrungthực…

Vaxili ngồi xổm xuống, đưa mắt nhìn vào thùng thức ăn,trongkhiđó,mộtbótàiliệuđãtuồnvàotrongáoanh.

Anhnóito:

– Ivan!Đừngvềnhànữa,ănquàcủabàmẹcũngđược!

Rồianhnhanhnhẹnnhétcáctàiliệuvàotrongủng.

– Chúngtaphảigiúpđỡbànhàhàngmới!…

– Đúngđấy!

Ivantỏýtánthành,rồiphálêncười.

Bàmẹcẩnthậnđưamắtnhìnchungquanh,thỉnhthoảnglạiraohàng:

– Xúpnóng,miếnnóngđây!

Bàlénlấyhếtbótàiliệunàyđếnbótàiliệukhác,rồichuyềnsangtaynhữngngườicôngnhânđồngchí.Cứmỗilầnchuyền

đượcmộtbótàiliệuđi,bàlạithấyhiệnratrướcmắtcáimặttênsĩquansenđầm,nhưmộtcáivệtvàng,giốngngọnlửamộtquediêmđốttrongcănbuồngtối.Bànóithầmvớimộtýhảhê,vuithích:

– Đây,cáinàydànhchomàyđây,lãoônạ…

Rồivừachuyểnbótàiliệusau,bàsungsướng,nóitiếp:

– Đây,đâynữa!…

Khianhemcôngnhâncầmđĩađilại,Ivanbậtlêncườirấttovàbàmẹngừngpháttàiliệungay,lạimúcxúpcải,múcmiếnratrongkhiđóanhemGuxepnóiđùa:

– BácPêlagâyakhéolắm!

Mộtcôngnhânđốtlònóivẻbuồnrầu:

– Cái khó nó làm cho khôn! Cómột người nuôi bàmẹ thìchúngbắtđimấtrồi…Quânchóchết!…Đây,bàbánchotôibakô-pếchmiến…Bàmẹđừngphiền,mọisựrồithếnàocũngqua.

– Cảmơnnhữnglờinóiquýhóacủaanh!

Rồibàmỉmcười.Ngườicôngnhânbướcđi,miệnglầubầu:

– Nhữnglờiquýhóaấy,tôinóicũngchảmấtgì…

Bàmẹlạiraohàng:

– Xúpnóngđây!Miếnđây!Xúpcảiđây!…

Rồibà tựnhủthầmsẽkể lại choconbiếtcáibướcđầunàycủabà.Cáibộmặtvàngkhèngớngẩnvàđộcáccủatênsĩquan,luônhiệnratrướcmắtbà.Hàngriamépđencủahắngiậtthonthót lộ vẻ lúng túng, lànmôivểnh lên giậndữ, sáng lênmàungàcủahàmrăngkhítchặt.Mộtniềmvuiríuríttronglòngbà,nhưtiếngchimhót.Bànheomắtranhmãnh.Vừakhônkhéophânpháttàiliệu,bàvừanóithầmvớimình:

– Ấy,đâynữa…cònđâynữa!

Chương16

Đếntối,bàđangngồiuốngnướcchèthìdướicửasổcótiếnggót ngựa bì bõm trong bùn và bà nghe thấy tiếng người nóiquenquen.Bàvọtmột cái xuốngbếp, rồi chạy ra cổng.Cóaibướcnhanhquahiênnhà.Bàhoamắtlên,vịnvàobậucửa,lấychânđẩycửara.

– Chàomẹ!

Tiếngnóiquenthuộcvanglên,haibàntaydài,khẳngkhiuđặtlênvaibà.

Nỗi thất vọng chua chát, và niềm vui sướng được thấyAnđrây, cảhai thứ tìnhcảmấydấy lên trong lòngbà,hòa lạithànhmột,sâusắcvànóngbỏng,trànđếnhừnghựcnhưmộtlànsóng,nângbàlênvàgiạtbàvàolòngAnđrây.Anhsiếtchặtlấybàtronghaicánhtayrunrẩy.Bàthútthít,khôngnóimộtlời.Anđrâyvuốtmáitócbà,vànóigiọngêmnhưhát:

– Mẹđừngkhóc,mẹạ.Mẹđừnglonghĩthêmnhọcra!Concamđoananhấysẽđượcthảvềsớm!Chúngkhôngnắmđượcbằngchứnggìvềanhấycả,tấtcảcácanhemkhôngainóinửalời,miệngnhưngậmtăm…

Anhchoàngtayquavaibàmẹ,dìubàvàophòng.Bànépchặtvào anh, và rất nhanh, lau nướcmắt trênmặt. Bà nóng lòngmuốn biết những điều Anđrây sắp nói, dồn hết tâm trí lắngnghenhưnuốtlấylờianh.

– Pavengửilờithămmẹ.Anhấykhỏemạnhvàhếtsứcvuivẻ.Nhàtùmớichậtchội làmsao!Chúngbắthơntrămngười,

tạiđâyvàởngoàiphố;chúngcứnhốtbabốnngườicùngmộtxà-lim.Khôngcógìđángtráchbọnchủngục,chúngkhôngtồitệ,nhưnglúcquỷsenđầmấyđãbắtchúnglàmviệcngậpđầu!Nóichung,chúngkhôngnghiêmkhắclắm,cứluônmồm:Thôi,xincácôngbìnhtĩnhcho,đừnglàmrầyràchúngtôi!Vàcứnhưthế,mọi việc đều trôi chảy cả. Chúng con tán gẫu, cho nhaumượnsách,chiachonhauthứcăn.Đâylàmộtnhàtùcũngkhá!Nócũkỹ,bẩnthỉunhưngdùsaocũngdễchịu,khôngđếnnỗiphảibựcbội lắm.Anhem thườngphạmcũng tốt,họgiúpđỡchúngconnhiềulắm.Conđượcthavề,cảBukinvàbốnngườinữa. Paven cũng sắp được thảnaymai, chắc chắn qua đi rồi!Chỉ có Vêxôpsikôp còn phải ở lại lâu. Chúng tức anh ta lắm.Anhấykhôngngớtchửimắngtấtcảbọnchúng.Bọnsenđầmcứphải lờđi.Có lẽanhấyphảiratòa,hoặcchúngsẽđemtratấn anh ấy. Paven tìm cách can ngăn, bảo anh ấy: “Thôi,Nikôlai!Bỏquađi!Cậucóchửimắngchúng,chúngcũngchẳngtốt hơn được chút nào!” Nhưng anh ấy lại rống lên: “Tôi sẽđánh cho chúng vỡ sọ!” Paven vẫn vững vàng, kiên quyết vàbìnhtĩnhđốivớimọingười.Connóichắcvớimẹrằnganhấysắpđượctha…

Bàmẹyêntâmvàtươicười,nói:

– Sắpđượctha.Ừ!Mẹcũngbiết,sắpđượctha.

– Nếumẹđãbiếtthìlàmộtđiềuhay!Thôi,thếmẹchoconuốngnướcchèđi,rồimẹkểlạichoconnghecôngviệcrasao.

Anh nhìn bà, tươi cười, thân thiết, ngoan ngoãn, và trongcặpmắttròntròncủaanh,ánhlênmộttiasángâuyếm,đượmvẻbuồnbuồn.

– Anđrâyconạ,mẹrấtthươngcon!

Bàmẹvừanóivừathởdài.Bànhìnkhuônmặthốcháccủa

anhtrôngcóvẻtứccườivìnhữngchùmlôngnhỏđensẫmmọclưathưa.

Anđrâyngồilắclưtrênghếtựa,nói:

– Mẹchỉthươngyêuconmộtchútcũngđủchoconrồi!Conbiếtmẹthươngyêucon,mẹcóthểthươngyêutấtcảmọingười,mẹcómộttấmlòngrộnglớn.

Bànhắclại:

– Không,mẹđặcbiệtyêuthươngcon!Nếuconcómộtngườimẹ,chắcthiênhạsẽtịvớibàvìcómộtđứaconnhưcon…

Anhnóikhẽ:

– Con,concũngcómộtngườimẹởđâuđó…

Bàchợtkêulên:

– Conbiếthiệnnaycụlàmgìkhông?

Vuiđếnríucảlưỡi,bàhấptấpkểlại,tôvẽthêmmộtchútcâuchuyệncủamình,bàđãchuyển tài liệuvàonhàmáynhư thếnào.

Lúcđầu,anhgiươngmắtngạcnhiên,sauphálêncười,chânđungđưa.Anhlấytayvỗlênđầu,đoạnvuimừng,kêulên:

– Ha!Ha!Đókhôngphảilàchuyệnđùa!Đólàmộtcôngtácthậtsự!Pavenhẳnphảivuilònglắmđấymẹnhỉ?Làmthếlàrấttốtmẹạ!ĐốivớiPaven,đốivớitấtcảmọingười!

Anhsungsướngbúngtay,huýtsáovàlắclưngườitrênghế.Nỗimừngbồngbộtcủaanhgâynêntronglòngbàmẹmộttiếngvangmãnhliệt.

Bànói:

– Anđrây,conyêuquýcủamẹ!LạyChúa,-bàlạinóitiếpvàdườngnhư lòngbà rộngmở,và từđấy tuôn ra tựamộtdòngsuốireo,nhữnglờinói lênniềmvuiêmảtrànngậplòngbà.-

Mẹđãsuynghĩvềcuộcđờicủamẹ!Mẹsốngđểlàmgì?Đểchịuđánh đập… để nai lưng ra làm lụng…Thật trước đâymẹ chỉthấycóchồng,mẹchỉbiếtcónỗilosợ!VàmẹcũngkhôngthấyPavennó lớnlênnhưthếnào.Lúcbốnócònsống,mẹcóyêuthươngnókhông?Mẹcũngkhôngbiếtnữa.Tấtcảnhữngloâu,nhữngýnghĩcủamẹchỉquyvềmộtđiều:nuôicáiconthúdữấychonónonêthỏathích,hầuhạnó liềntayđểnókhỏinổigiận,nókhỏiđánhđậpmẹ,đểnóthachomẹtírađượclầnnày.Mẹkhôngcònnhớôngtacólầnnàobuôngthamẹkhông.Ôngtađánhmẹ:cóthểnóiôngtađánhmẹkhôngphảivìmẹ,màvìtấtcảnhữngngườiôngtathùghét!Mẹđãsốnghaimươinămnhưthếvàmẹcũngkhôngcònbiếttrướckhilấychồngthìmẹđãsốngnhưthếnào.Cókhimẹnhớlại…nhưngrồi,nhưmộtngườimù,mẹkhông còn trông thấygìnữa!Êgô Ivanôvich làngườicùnglàngvớimẹcóđếnđây.Anhấykểlạichuyệnnày,chuyệnkia,và…mẹnhớranhữngngôinhà,nhữngconngười,nhưng đến chuyện họ sống làm sao, họ nói năng những gì,nhữngviệcđãxảyravớihọnhưthếnào,thìmẹquênhết!Mẹcònnhớnhữngđámcháynhà…haiđámcháynhà.Cònthìcáigìnócũngbayđimất,tâmhồnmẹkhépkínlạinhưmộtngôinhàhoangmù,điếc…

Bàmẹngừnglạimộtlátđểthở,hítlấyhítđểkhôngkhí,nhưconcávừangoi lênmặtnước.Bàcúixuốngvànóitiếp,giọngkhẽhơn:

– Saukhichồngchết,mẹđànhcốbíulấycon…nhưngnó,nóđãbắtđầu làmnhữngviệcnàyrồi.Thế làmẹcóýbựcbộivềcôngviệcnólàm,nhưngmẹcũngthươngnó…Nếunóchếtđithìmẹlàmsaocóthểsốngthuithủimộtmình?Biếtbaololắng,sợhãi,lòngmẹđaunhưxé,mỗikhimẹnghĩđếnnhữngđiềucóthểxảyđếnvớinó.

Bàimlặng,khekhẽgậtđầu,vànóitiếp,giọngnghiêmnghị:

– Tình yêu của những người đàn bà nhưmẹ không trongsạchđâu.Họyêucáigìhọcầnyêu.Đấy,khimẹnghĩđếnconbuồnkhổvìmẹcủacon,thìmẹtựhỏiconcầngìđếnmẹcon?Vàtấtcảnhữngngườichịuđaukhổvìnhândân,nhữngngườibịtùhaybịđàyđiXibêri,nhữngngườiđangchếtdầnchếtmònấy…Nhữngcôgáimộtmìnhđi trongđêm tối, trongbùn lầy,trong tuyết, trongmưa,nhữngcôgái ấyđibảy cây sốđểđếnđây.Aixuađuổihọ?Aithúcđẩyhọ?Họyêu!Đómớilàtìnhyêutrongsạch!Họtintưởng,họcólòngtin,Anđrâyạ!Nhưngmẹ,mẹkhôngbiếtyêunhưthế!Mẹyêucáigì làcủamẹ,cáigì códínhđếnmình!

Anđrây không nhìn bà. Theo thói quen, anh lấy tay xoamạnhvàođầu,vàomá,vàomắt,rồinói:

– Mẹ cũng có thể yêu như thế được. Mọi người đều yêuthương tất cảnhững gì gần gũi vớimình,nhưngđối vớimộttấmlòngrộnglớn,cáixacũnghóaragần!Mẹcóthểyêunhiều,vớitấmlòngbaolacủamộtngườimẹ…

Bànóirấtkhẽ:

– NhờChúa!Quảthật,mẹcảmthấyrõsốngđượcnhưthếthìrấthay!Này!Mẹyêu con có lẽ cònhơn cảPaven.Nókínđáoquá…NómuốnlấyXasenka,thếmànókhôngnóichomẹlàmẹnóbiết…

– Chẳng đúng thế đâu! Con biết rõ chẳng đúng đâu! Pavenyêucôấy,vàcôấyyêuPaven,đúnglànhưthế.Nhưngđểmàlấynhauthìkhông!Côấycólẽmuốnlắm,nhưngPavenkhôngmuốn…

Bàmẹ tư lự,đôimắtbuồnrầunhìnAnđrâyđămđămnghĩngợi:

– Ngườitatựquênmìnhthếư…

Anhnóikhẽ:

– Pavenlàmộtconngườihiếmcó!Mộtconngườisắt…

Bàcũngnóikhẽtheo:

– Thếmàgiờđâynóngồitù!Thậtđánglo,đángsợ,nhưngnaythìkhácrồi!Cuộcđờikhôngcònnhưtrướcnữavànỗilosợcũngthế.Cólosợbâygiờlàlosợchotấtcảmọingười.Lòngmẹnaycũngkhác:tâmhồnmẹđãmởmắt,đờicóbuồnmàcũngcóvui.Cónhiềuđiềumẹkhônghiểu,nênthấycácconkhôngtinởChúathìmẹ lấy làmkhổtâm,đauxót.Nhưngchẳngbiết làmthếnàođược!Mẹthấycácconlàngườitốt,đúngthế!Cácconhiếnthânchomộtcuộcsốnggiankhổ,vìnhândân,phải,mộtcuộcsốnggiankhổ,vìchânlý.Chânlýcủacáccon,mẹcũngđãhiểurõrồi:ngàynàocòncóngườigiàuthìnhândânkhôngcógìhết,khôngcócônglý,cũngkhôngcóniềmvui!Khôngcógìhết!Conthấyđấy,sốngvớicáccon,nhiềukhiđêmhômmẹnhớlạicuộcđời trướckiacủamẹ,sức lựccủamẹbịgiàyxéodướichân, tấm lòng non trẻ củamẹ bị chà đạp…mẹ thấy thươngthânlắm,thậtlàcayđắng!Nhưngdùsao,cuộcđờibâygiờđốivớimẹđãtrởnêndễchịuhơn.Càngngàymẹcàngtựthấyrõmìnhhơn…

Anđrâyđứngdậy.Anhđiđilạilại,cốkhôngkéolêhaichân,vócngườivẫncaovàgầy.

– Thậtlàquýnhữngđiềumẹnói,thậtlàquý!ỞtỉnhKecsơtrướcđâycómộtngườiDoTháicònrấttrẻtuổi,làmthơ.Mộthôm,anhviết:

Dùcóchếtđihỡibaongườivôtội,

Chânlýsứcmạnhkialàmsốnglạimãimãisau!

Chính anh bị cảnh sát bắn chết ở Kecsơ, nhưng điều đó

khôngquantrọng.Anhấyhiểusựthậtvàđãtruyềnbásựthậtchongườiđời.Vàmẹxemđó,anhcũnglàmộttâmhồnvôtộichếtoan…

Bàmẹnóitiếp:

– Giờđâymẹnói,nóimãi,rồimẹlạitựnghenhữnglờimẹnóimàmẹ không tin ở taimình. Suốt đời, chỉ nghĩ đếnmộtđiều làsốngchoquangày, sốngmộtmình,khôngaihaybiết,miễnlàngườitađừngđụngchạmđếnmẹ…Nhưnggiờđây,mẹnghĩđếntấtcảmọingười.Có lẽmẹkhônghiểuhếtcôngviệccủa các con, nhưng mọi người đối với mẹ đều gần gũi, mẹthương tất cảmọingười,vàđốivớimọingười,mẹđềumongđiềmlành.Nhấtlàđốivớicon,Anđrâyạ!…

Anhđếngầnbà,nói:

– Cảmơnmẹ!

Anhnắmlấytaybàsiếtchặttrongtayanh,lắcđilắclại,rồiquaymặtđirấtnhanh.Mệtmỏivìxúcđộng,bàmẹthongthảrửađĩachén;bâygiờbàimlặng,mộttinhthầndũngcảmđếnnhènhẹsưởiấmlòngbà.

Anđrâynói:

– Mẹạ,mộtngàynàođómẹcũngnênanủiVêxôpsikôpmộtchút! Bố anh ấy cũng bị tù, ông già mới ghê tởm làm sao!Nikôlaiđứngởcửasổmàtrôngthấybốlàanhtachửimắngôngấy.Như thế không đúng!Nikôlai tốt, anh ấy yêu từ con chó,conchuột,yêutấtcảcácgiốngvật,chỉcóconngườilàanhấykhôngyêu!Làmngườimàlạicóthểbịlunglạcđếnthế!

Bàmẹtrầmngâmnói:

– Mẹanhấyđãmất,bốanhấythìlàmộtkẻcắpvàlàmộtlãosayrượu…

KhiAnđrâyđingủ,bàmẹcầunguyệnchoanhmàanhkhông

biết. Anh vào giường nằm được độ nửa giờ, bỗng bà mẹ lêntiếnghỏidịudàng:

– Anđrây,conchưangủà?

– Chưaạ…Gìđấymẹ?

– Conngủngongiấcnhé!

Anhtrảlời,biếtơn:

– Cảmơnmẹ!Cảmơnmẹ!

Chương17

Hôm sau, khi bàmẹ đến cổng nhàmáy với gánh hàng củamình,mấytêngácphũphànggiữbàlại,bắtbàđặtmấythùngthứcănxuốngđấtvàkhámxétrấtcẩnthận.Trongkhichúngthôbạolụcsoátáobà,bàôntồnnói:

– Cácbáclàmthếđếnnguộimấtcảthứcăncủatôi!

Mộttêngácgiọngcáukỉnhquát:

– Câmmồm!

Tênkiaxônhẹvaiđẩybàđi,nóicảquyết:

– Tớđãbảocậulàchúngvứtquahàngràomà!

Người đầu tiên đến chỗ bà là ông già Xidôp. Ông đưamắtnhìnquanh,rồihỏinhỏbà:

– Bàmẹđãnghechúngnóigìchưa?

– Gìthế?

– Sách báo ấymà! Sách báo lại đã thấy rải rồi đấy! Họ rảikhắpnơi,nhưrắcmuốilênbánhmì.Đấy,chochúngxem!Bắtbớ,lụcsoátmãi.ThằngMadincháutôi,đãbịchúngbắtgiam…Được!Rồisaonào?Conbàcũngbịchúngbắtgiam.Nhưngbâygiờngườitamớithấyrõlàkhôngphảichúngnó!

Ôngđưatayvuốtrâu,nhìnbàrồibướcđi,vừanói:

– Bàđếnđằngtôichơinhé…Bàởmộtmìnhnhưthếkhôngbuồnà…

Bàcámơn,vàvừaraohàng,bàvừacảnhgiácđưamắtxemxét sự rộn rịpkhác thường trongnhàmáy.Tất cả côngnhân

hìnhnhưđềuxônxao,họtụhọpthànhtừngnhómrồi tảnđingay,hoặcchạytừxưởngnàyđếnxưởngnọ.Trongbầukhôngkhínặngđầybồhóng,nhưcómột luồnggiódũngcảmvàtáobạo thổiqua.Đâyđóvang lênnhững tiếngkêukhuyếnkhíchhoặc những lời chế giễu. Những người thợ đứng tuổi thì chỉmỉmcười.Bọnđốccôngđiđilạilạicóvẻlolắng.Bọncảnhsátchạynháonhào.Thấychúngđến,anhemthợchậmchạp tảnra, hoặc đứng nguyên tại chỗ, nhưng thôi không nói chuyệnnữavàlặnglẽnhìnvẻmặthiểmđộc,giậndữcủachúng.

Dườngnhưtấtcảanhemthợđềumớitắmrửasạchsẽ.HìnhdángcaolêunghêucủaVaxiliGuxephiệnrađâyđó;đitheosaunhưbóngvớihình,cườikhanhkhách.

Vavilôp,thợcảngànhmộcvàlãogiàchấmcôngIxay,thongthảđiquagầnbàmẹ.Ixaygầy,loắtchoắt,đầungẩngcao,cốnéquabêntráiđểnhìnngườithợmộccóbộmặthúphíp.Ixaynóirấthăngvàhàmrâulãorunglên:

– Xemđấy,IvanIvanôvich!Họcười,họravẻbằnglòng,mặcdùvụnàycóquanhệđến sự suy sụpcủaNhànước,nhưônggiámđốcđãnói.Ởđâythìkhôngphảichỉlàchuyệnlàmcỏ,màphảicàyxốclênkiađấy…

Vavilôpbướcđi,haitaychắpsaulưng,ngóntaycoquắplại,nóilớn:

– Đồchóđẻ!Màymuốningìthìmặcmày,nhưngchớcónóiđếntao!

VaviliGuxepđếngầnbàmẹ:

– Cháu lạiđếnănquà củabácnữađây,hàng củabácngonđấy!

Rồihạthấpgiọng,anhnháymắt,nóitiếp:

– Bácđánhthậttrúngđích!Haylắm,bácạ!

Bàmẹgậtđầuthânmật.Bàlấylàmthíchthấyanhcontraihayphatrònhấtvùngngoạiôấynóivớibàmộtcáchkínđáovàgọi bà bằng “bác”. Bà sung sướng trước không khí náo độngchungcủanhàmáyvà tựnhủ thầm:“Nếukhôngcó taởđây,chắcchắnlà…”

Bangườilaocôngdừnglạicáchbàkhôngxa,mộtngườinóinhonhỏ,luyếntiếc:

– Mìnhchẳngtìmđâuthấycả…

– Phảiđọctolên!Tôi,tôikhôngbiếtđọc;nhưngtôithấyrõchúngđãbịmộtquảđấmvàosườnđấynhé!…

Ngườithứbađưamắtnhìnchungquanh,đềnghị:

– Tađiđếnlòmáyđi…

Guxepnháymắt,thìthầm:

– Cóhiệuquảđấy!

Bàmẹtrởvềnhà,tronglòngrấtvui.BànóivớiAnđrây:

– Họ tiếc là họ không biết đọc. Hồi còn trẻ, mẹ biết đọc,nhưngsaurồiquênđi…

– Mẹphảihọclại!

– Vàotuổimẹấyà?Thôiđừnglàmtròcườichothiênhạ…

NhưngAnđrâyđã lấymột cuốn sách trênngănxuống,đưamũidaochỉmộtchữtrênbìasách,hỏi:

– Chữgìđây,mẹ?

Bàcười,trảlời:

– R!

– Cònchữnày?

– A…

Bà thấy ngường ngượng và chạnh lòng. Cho là cặp mắt

Anđrây cười cợt, chế nhạo bà, bà tránh cái nhìn của anh.NhưnggiọngcủaAnđrâyvanglêndịudàng,bìnhtĩnh,nétmặtanhvẫnnghiêmtrang.

Bàcườigượnghỏi:

– Anđrây! Có phải con nghĩ đến chuyện dạy mẹ học thậtkhông?

– Saolạikhôngthật?…Mẹđãbiếtđọcrồithìbâygiờdễnhớlại lắm.Tụcngữcócâu:“Khôngcóchuyệnkỳdiệucũngmặc,màcóchuyệnkỳdiệulạicànghay”.

– Người ta cũngnói: “Khôngphải cứnhìn tượng thánh thìkhắcthànhthánh!”

Anđrâygậtđầunói:

– Vâng!Tụcngữthì thiếugì.Nhưcâunày,cóđúngkhông:“Biết càng ít, ngủ càng ngon”. Khi lo cái dạ dày thì người tanghĩratụcngữ,đểlàmkhuônkhổcholinhhồn,đểdễdẫndắtnó…Cònchữnàylàchữgì?

Bànhíumày,mởtomắt,cốnhớlạinhữngchữđãquên,vàtâm trí dồn vào việc ấy, bà quên hết mọi việc khác. Nhưngchẳngmấychốcbàđãmỏimắt.Thếlànhữnghạt lệmệtmỏi,rồitiếpđến,mauhơn,nhữnghạtlệbuồnphiềntràora.

Bàòalênnứcnở:

– Tôiđihọc.Bốnmươituổiđầutôimớiđihọc…

Anđrâyhạthấpgiọng,anủi:

– Mẹ đừng khóc! trước đây mẹ không thể sống khác hơnđược,thếmà,mẹthấyđấy,bâygiờmẹhiểurằngngườiđờisốngrấtkhổcực!Cóhàngnghìnvạnngườiđánglẽcóthểsốngsungsướnghơnmẹ,thếnhưnghọlạiđangsốngnhưthúvật,màhọlạicòntựhàovì thếnữakia!Trongđờisốngcủahọ,cócáigìđẹpđẽ không?…Hômnayhọ làm rồi ăn, ngàymai cũng thế,

làmrồilạiăn,vàcứnhưthếsuốtđời.Trongkhiđó,họsinhconđẻcái,banđầuhọcònvuithúvìcon,nhưngsauchúnglớnlên,tốnkémnhiều, bốmẹ cáu kỉnhđánhđậpmắngnhiếc chúng:“Đồ ănhại!Chúngmàyphải lớnmau lên đi làm chứ!”Vàhọmuốn biến lũ con thành gia súc. Nhưng đến lúc chúng cũngphảitaylàmhàmnhai,thìđếnlượtchúnglạikéolêmộtcuộcđờikhốnnạn,nhưngườitùkéolêcáicùmsắt!Chỉcónhữngkẻđập tan xiềng xích trói buộc lý trí con ngườimới thật là conngười chân chính! Bây giờmẹ cũng thế, tùy theo sức lực củamình,mẹđãbắtđầulàmcôngviệcđó.

Bàthởdài:

– Đừngnóiđếnmẹ.Mẹthìcònlàmgìđược?

– Saolạikhônglàmgìđược?Cũngnhưcơnmưa…mỗigiọtnướctướimộthạtthóc.Vàđếnkhimẹbiếtđọcthì…

Anhcấttiếngcười,đứngdậy,điđilạilạitrongphòng.

– Được,mẹsẽhọc…KhiPaventrởvề…

Bànói:

– Anđrâyconạ!Khingườitacòntrẻ,mọiviệcđềudễdàng.Nhưng lúc đã có tuổi rồi, người ta ngổn ngang trămmối tủibuồn,ngườitakiệtsức,vàchẳngcònđầuócnàonữa…

Chương18

Tốiđến,Anđrâyđiraphố.Bàmẹthắpđènđếnngồigầnbànđan tất. Nhưng một chốc, bà đứng dậy, do dự, đi vài bước,xuốngbếpcài chặtcửa, rồibước trở lênphòng, tránhằnmộtnếpnhănlolắng.Bàkéorèmchecửa,lấymộtquyểnsáchtrêngiá, trở lạingồi trướcbàn,đưamắtnhìnquanhphòngvà cúiđầuxuốngtranggiấy,môimấpmáy.Mỗilầncótiếngđộngtừngoài đường vọng vào, bà run bắn người lên, gấp sách lại vàlắngnghechămchú…rồimắtlúcnhắmlúcmở,bàlẩmnhẩm:

– Đâ-ấ-t…đ-ấtcủachúngta…

Cótiếnggõcửa.Bàvộivàngđứngdậy,quẳngquyểnsáchlêngiá,lolắnghỏi:

– Aiđấy?

– Tôi…

Rưbinbướcvào.Báctrịnhtrọngvuốtrâu,nói:

– Trướckiabàthườngcứđểkháchvàonhàmàkhônghỏilàai…Bàcómộtmìnhđấyà?Được.TôicứtưởnganhAnđrâycónhà;hômnaytôicógặpanhấy.Nhàtùkhônglàmhưhỏngconngườita.

Bácngồixuống.

– Nào,chúngtanóichuyệnmộtchút…

Báccóvẻnghiêmtrang,bímật,khiếnbàmẹsờsợ.Bácbắtđầunóivớicáigiọngnặngtrịch:

– Cái gì cũngmất tiền! Không có cái gì là không tốn tiền,sinhravàchếtđicũngmấttiền!Nhưthếđấy!Tàiliệu,truyền

đơn,nhữngthứấyđềutốntiền.Bàbiếtlấytiềnởđâukhông,vàaitrảtiềnkhông?

Bàmẹđoánmộttaihọasắpxảyra,khẽnói:

– Tôikhôngbiết.

– Đúngđấy.Tôicũngthế,tôicùngkhôngbiếtgìhết.Thứhailàaiviếtnhữngtàiliệuđó?

– Nhữngnhàthôngthái…

Bộmặtrâuxồmcủabáccăngra,đỏgaylên.Bácquát:

– Cácônglớn!Lạithếnữa!Cácônglớnintàiliệurồiphátra.Và trong những tài liệu đó, họ viết những điều chống lại cácông lớn. Bây giờ bà hãynói cho tôi rõ, bỏ tiền ra để xúi giụcnhândânchốnglạichínhhọthìcólợilộcgì?

Bàmẹchớpchớpmắtrồikêulênhoảngsợ:

– Bácđịnhnóicáigìthế?

Nhưmộtcongấu,Rưbinlắclưmộtcáchnặngnềtrênchiếcghếtựa,rồinói:

– Hừ!Đâynày!Tôicũng lạnhtoátngườikhinghĩđếnđiềuđó.

– Báccóđượctingìkhông?

– Lừabịpcả!Tôicảmthấycómộtsựlừabịp.Tôikhôngbiếtgìhết,nhưngtôichắcđâylàmộtsựlừabịp.Tôithìtôicầnbiếtsựthật.Vàsựthậtấytôiđãhiểu.Vàtôisẽkhôngđivớicácônglớn đó đâu. Khi họ cần đến tôi thì họ đẩy tôi đi trước, dùngxươngtôilótcầuchocácôngấyđixahơnnữa…

Nhữnglờinóiảmđạmcủabácnhưtróichặtlòngbàmẹ.Bàkêulên,giọngngaongán:

– LạyChúa!Có thểPaven lạikhônghiểuđượcư?Và tất cảnhữngngười…

NhưngbộmặttrangnghiêmtrungthựccủaÊgô,củaNikôlaiIvanôvich, củaXasenkahiện ra trướcmặt làm cho lòng bà selại.

Bàlắcđầunóitiếp:

– Không, không! Tôi không thể tin được. Họ đã làm theolươngtâmcủahọ…

– Bànóiaiđấy?

– Tấtcảmọingười,tấtcảnhữngngườitôiđãgặp,khôngtrừai!

Rưbincúiđầunói:

– Khôngphảichỉnhìnchỗấythôibàmẹạ,màphảinhìnxahơnnữa!Nhữngngườiđãđếnvớichúngta,chúngtađãđượcthấy tậnmắt, có lẽ tự họ cũng không biết gì hết.Họ, họ tin,nhất định phải như thế! Nhưng có lẽ phía sau họ, có nhữngngườikhác,chỉbiếtquyềnlợicủachúngthôichăng?Mộtngườiđingượclạiquyềnlợicủamìnhkhôngphảilàkhôngcólýdo…

Với cái định kiến ngang ngạnh củamột nông dân, bác nóitiếp:

– Chẳngtrôngđợiđượcđiềugìtốtởcácônglớnấyđâu!

Bàmẹtrởlạiphânvân,hỏi:

– Thếbácđịnhnhưthếnào?

Rưbinnhìnbà:

– Tôiấyà?

Bácimlặngmộtlúcrồinóitiếp:

– Khôngnêntheocácônglớnấynhưthếđấy!

Báclạiimlặng,mặtcaucó.

– Tôimuốn đi với các tay trai trẻ ở đây, cùng làm với họ.Côngviệcấythìtôi làmđược,tôibiếtđiềugìnênnóivớimọi

người. Thế đấy! Nhưng giờ thì tôi đi thôi. Tôi không thể tinđược,tôiphảirờibỏnơinày.

Báccúiđầu,suynghĩ.

– Tôi sẽđimộtmìnhđếncác làngxã, thônxóm.Tôi sẽhôhào nhân dân nổi dậy. Cần phải thế, nhân dân phải tựmìnhlàmviệcđó.Nếuhọhiểu,họsẽtìmthấyconđườngcủahọ.Tôisẽcốgắnglàmchohọhiểu:khôngthểđặthyvọngvàoaingoàimình,khôngcó lẽphảinàokhácngoài lẽphảicủamình.Thếđấy!

Bàmẹthấythươnghạivàlosợchobác.TrướcđâybàchưabaogiờcócảmtìnhvớiRưbin,nhưngnaybỗngnhiênbàthấybácthânthiếtlạthường.Bànóidịudàng:

– Chúngsẽbắtbác.

Bácnhìnbà,thảnnhiêntrảlời:

– Chúngbắt…rồichúngsẽthả.Rồitôisẽhoạtđộngtrởlại…

– Ngaycảnôngdânhọcũngsẽtróibác.Vàngườitasẽbỏtùbác…

– Ngườitabỏtù,tôisẽvượtngục.Vàlạisẽđinữa.Cònnôngdân, họ có trói tay tôimột lần, hai lần, cuối cùng họ sẽ hiểurằng không nên bắt tôi mà nên nghe tôi. Tôi sẽ nói với họ:“Đừngtintôi,chỉnghetôithôi”.Vàhễhọnghetôithìhọsẽtintôi!

Bácnóichậmrãi,nhưđắnđotừngtiếngtrướckhinói.

– Gầnđây,ởnơinày,tôiđãtrảiquanhiềuđiều,tôiđãhiểuchánchuyệnđời…

Bàmẹlắcđầubuồnbã:

– Bácchếtmấtthôi,bácMikhainạ!

Bácđưacặpmắtđenvàsâuthẳmnhìnbàmẹ,nhưchờđợi

mộtcâutrảlời.Thânhìnhtrángkiệncủabácnghiêngtớiphíatrước, tay tỳ trên thành ghế và bộmặt cháy nắng như tái đigiữachòmrâuđen.

– BàhẳnbiếtChúađãnóivềhạtlúamì:“Nóchếtđiđểsốnglại trongmộtbông lúamới”.Chođếnngàychết, tôicònchánthờigiờ.Tôiđamưulắm!

Báccứngọnguậytrênghếrồithongthảđứngdậy.

– Tôiđiraquánđánhchénvớianhemmộttí.Anđrâycólẽkhôngđến.Anhtalạibậnchắc?

Bàmẹmỉmcười,nói:

– Vâng.

– Phảinhưthếmớiđược.Bànóivớianhấynhữngđiềutôiđãnóivớibà.

Hai người thong thả đi xuống bếp, nói với nhau vài câu,nhưngkhôngnhìnnhau.

– Thôi,chàobà!

– Chàobác,baogiờthìbáctínhtoántiềncôngởnhàmáy?

– Lĩnhrồi.

– Thếkhinàobácđi?

– Maisớm.Chàobà!

Rưbinkhomlưngvụngvềbướcrahànhlangnhưcóvẻmiễncưỡng. Bàmẹ còn đứng trên ngưỡng cửamột lúc, lắng nghebướcchânnặngnềcủaRưbin, lắngnghenhữngmốinghingờtrỗidậytronglòngbà.Rồibàlặnglẽtrởvàophòngvénmộtgócrèmnhìnquacửasổ.Phíasau lớpkính,bóngđêmdàyđặc imlìm.

Bàtựnhủthầm:“Banđêmtamớisống!”.

Bàthươnghạibácnôngdâncóđầuóchaysuynghĩđó;bácta

tolớn,mạnhkhỏelàmsao…

Anđrâybướcvào,phấnkhởivàvuivẻ.

SaukhibàkểlạichuyệnRưbinvừatớichơi,anhkêulên:

– Chobácấyđiđếncáclàngđểreolêntiếngchuôngcủachânlývàđể thức tỉnhquần chúng.Cùng làmviệcvới chúng con,bácấychẳngthíchđâu.Trongđầuócbácấyđầyrẫynhữngtưtưởngnôngdân,khôngcònchỗchonhữngtưtưởngcủachúngtanữa…

Bàthậntrọngnói:

– Báctanóiđếncácônglớn,chẳnghiểucódụngýgì?Miễnlàhọđừnglừadốichúngta.

Anđrâycười,nóito:

– Điềuđó làmchobác thắcmắcà?Giáchúngtacó tiềnthìcònnóigì!Tacònphảisốngdựavàođồngtiềncủangườikhác.Mẹ xem này, Nikôlai Ivanôvich làm được bảy mươi lăm rúpmộtthángthìđưachochúngconhếtnămchục.Anhemkháccũngthế.Lạicònanhemsinhviênbụnglépkẹpmàvẫnthườnggửiđếnchochúngconchútíttiềnmàhọđãkýcóptừngxu.Nóiđếncácônglớnthìcũngcónhiềuhạng,hẳnchứ.Bọnnàylừadốita,bọnkiatheođuổi,nhưngnhữngngườitốtnhấtđếnvớita…

Anhxoatayvàhăngháinóitiếp:

– Tachưathắngngaynaymaiđâu,nhưngtrongkhichờđợi,đếnngàymồngMộtthángNăm,tasẽtổchứcmộtcuộclễnhỏ!Chắclàvui!

Thái độ vui vẻ của anh đánh tán nỗi lo âu Rưbin đã gieotrong tâm trí bà mẹ. Tay ôm đầu, Anđrây đi đi lại lại trongphòng,mắtnhìnxuốngđất,nói:

– Mẹ ạ, đôi lúc con cảm thấy dào dạt trong lòngmột cuộc

sốngkỳ lạ!…Con thấyhìnhnhư,điđếnđâu,mọingười cũngđềulàđồngchí,mọingườicùngbùnglênmộtngọnlửa,đềuvuivẻ,tốtbụngvàhaygiúpngười…Khôngcầnphảinóicũnghiểuđượcnhau…Ngườitasốnghòathuận,mỗitấmlòngđềuhátlênbài hát củamình. Tất cả các bài hát đó chảy cuồn cuộn nhưnhữngconsuốiđổvàomộtdòngsôngduynhất,thênhthangvàtựdo chảy rabiển,biểnnhữngniềmvui trong sáng của cuộcđờimới.

Bàmẹcốkhôngđộngđậy, choýnghĩAnđrâykhỏibịphântánvàkhỏingắt lờianh.Baogiờbàcũngchămchúlắngngheanhnóihơnlàkhinghenhữngngườikhácnói:lờianhnóigiảndịhơn,đithẳngmạnhmẽvàolòngngườihơn.Pavenchẳngbaogiờnóimìnhnhìn thấy tương lainhư thếnàocả, cònđốivớiAnđrây, tương lai như một phần của chính lòng mình. Quanhữnglờianhnói,bàtưởngnhưnghemộtcâuchuyệnrấtđẹp:câuchuyệnngàyhội lớnsắpđếncủamọingười trênmặtđất.Trướcmắtbà,câuchuyệnđólàmsángtỏýnghĩacuộcsốngvàýnghĩaviệclàmcủacontraibàvàcủacácđồngchíconbà.

Anđrâylắcđầunói:

– Vàkhingườitatrởvềvớithựctếvànhìnchungquanh…cái gì người ta cũng thấy giá lạnh, nhơ nhớp!Mọi người đềumệtmỏi,bựctức…

Anhbuồnrầu,nóitiếp:

– Thật là nhục nhã, nhưng ta phải coi chừng, phải sợ vàthậm chí phải… căm ghét người đời. Con người bị chia cắt.Người ta chỉ muốn thương yêu, nhưng làm sao có thể chỉthương yêu không thôi được? Làm thế nào tha thứ được kẻnhảyxổvàotanhưmộtconthúdữ,nókhôngcholàtacómộttâm hồn sống, và nó đấm, nó đánh dồn dập vào cáimặt conngười chúng ta? Không thể tha thứ được những kẻ như thế.

Khôngphảilàvìcon,nếuriêngconthìconsẽchịuđựngđượcmọinỗinhụcnhã,nhưngconkhôngthểnhượngbộđượctrướcnhữngkẻdùngsứcmạnh,conkhôngmuốnchúngtrèolênlưngconđểhọccáchđánhngườikhác.

Bâygiờ,đôimắtanhbừnglênmộtánhsánglạnhlẽo,anhcúiđầu,vẻngoancường,vànóigiọngkiênquyếthơn:

– Conkhôngtha thứbấtcứmộthànhđộngxấuxanào,dùviệc xấu xa đó không làm hại gì đến con. Con không phải làngườiđộcnhất trêntráiđất.Hômnayconđểchongườikhácxúc phạm đến conmà không trảmiếng lại, và thậm chí còncười,cholàkhôngxúcphạmgìđếnmình…thìngàymaikẻxúcphạmđó,kẻđãthửsứcmạnhcủanótrênngườicon,sẽlạixúcphạmđếnmộtngườikhác.Dođó,vìsaophảiphânbiệtngườinàyngườikhác,cầnphảicómộttấmlòngkiênquyếtvàtựnhủ:ngườinàylàanhem,nhữngkẻkiathìkhôngphải…Nhưthếlàđúng,nhưngcũngchẳngvuigì!

BàmẹtựnhiênnghĩđếnviênsĩquanvàXasenka.Bàthởdài:

– Khôngcóbộtthìlàmsaogộtnênhồ!…

Anđrâynóilớn:

– Khổlàởđó!

– Ừphảiđấy!

Hìnhảnhchồngbàbỗnghiệnra,cáugắtvànặngnềnhưmộttấmđá lớn phủ đầy rêu. Bà tưởng tượngAnđrây kết hôn vớiNatasavàcontraibàkếthônvớiXasenka.

Anđrâyhănglên,nóitiếp:

– Điềuđódođâumàra?Ngườitathấyrõthậtlàtứccười.Đólàchỉdongườiđờikhôngbìnhđẳng.Thếbâygiờtahãyđặtmọingườingangnhau!Tahãychiađềutấtcảnhữngcáilýtríđãtạora,tấtcảnhữngcáibàntayđãlàmra!Chúngtasẽkhôngcònnô

lệvàonỗilosợvàlòngdụcvọng,chúngtasẽthoátkhỏixiềngxíchcủasựthamlamvànguxuẩn!…

Anđrâyvàbàmẹthườngnóichuyệnvớinhaunhưthế.

Anđrâylạiđượclấyvàolàmởnhàmáy.Anhđưahếtsốtiềnlươngchobàmẹ,vàbàmẹnhậnsốtiềnấytựnhiênnhưnhậncủaPaven.

ĐôikhiAnđrâymắttươicười,đềnghị:

– Tađọcsáchmộttí,mẹnhỉ?

Bàmẹ đáp lại bằngmột câu nói đùa, nhưng nhất định từchối: cái cười của Anđrây khiến bà bối rối, và hơi phật ý. Bànghĩ thầm: “Đọc sách làm cho anh tức cười, thế thì đọc làmgì?”.

Bàcànghayhỏianhvềnghĩanhữngchữkhómàbàkhôngbiết.Bàkhôngnhìnanhvàhỏibằngmộtgiọnglàmrahờhững.Anh đoán bà vẫn giấu giếm tự học. Anh biết bà ngượng vàkhôngđềnghịbàcùngđọcsáchnữa.

Chẳngbaolâubànóivớianh:

– Mắtmẹđãmờ,Anđrâyạ.Mẹcầncókính.

– Vâng,được!Chủnhậtmẹcontađiphố,consẽđưamẹđếnbácsĩ,mẹsẽcókính…

Chương19

Đã ba lần, bà xin phép vào thăm Paven, lần nào tên thiếutướngsenđầm,mộtlãogiàbénhỏ,tóchoarâm,máđỏgay,mũitosụ,cũngnhỏnhẹtừchối:

– Một tuần lễ nữa bà nhé, không sớm hơn được đâu!Mộttuầnnữa,chúngtôisẽxemxét,cònbâygiờthìkhôngđược…

Ngườilãobéotròn,khiếnbànhớđếnmộtquảmậnchínđểởhiệuđãhơilâungàyvàbắtđầubaobọcmộtlớpmốcmịnmàng.Lãoluônluônxỉahàmrăngtrắngnhỏcủalãovớimộtchiếctămvàngnhọn,đôimắttrònxanhnhạtcủa lãovớimộtchiếctămvàngnhọn,đôimắttrònxanhnhạtcủalãomỉmcườidịudàng,giọngnóicủalãocóvẻđángyêu,chânthật.

BàmẹnóivớiAnđrây:

– Lãotalễphépnhỉ?Baogiờcũngcười…

– Vâng, vâng, chúng bao giờ cũngnhãnhặn, tươi cười. Cóngười sẽ bảo chúng: “Đây làmột người thôngminh và trungthực,nhưngnónguyhiểmchochúngta,hãytreocổnó lên!”Chúngmỉmcười,treocổngườita,xonglạimỉmcười.

– Ấycái thằngđếnkhámxétnhà ta cònđơngiảnhơnmớitrôngbiếtngaylàmộtthằngđểugiả…

– Chúngkhôngphải làngười,mà lànhữngbúa tạđểđánhđập người ta và làm cho người ta hóa điếc. Chúng là nhữngcông cụ để nhào nặn nhân dân chúng ta, hòng biến chúngthànhnhữngkẻdễsaikhiến.Chínhbảnthânchúngcũngđượcnhàonặnthànhtaychâncủabọnthốngtrịchúngta.Chúngcó

thểlàmtấtcảnhữngviệcngườitabắtchúngphảilàm,khôngsuynghĩgì,khôngtìmhiểutạisao.

…Cuốicùng,bàmẹđượcphépvàothămcon.Ngàychủnhật,bàđếnphònglụcsựnhàtù,ngồikhépnépvàomộtgóc.Trongcănphònghẹpvàbẩn, tườngthấp lè tè,còncóvàingườinữacũngđợiđếngiờthămngườinhà.Chắchẳnhọđếnđâykhôngphải là lầnđầu,vìhọđãquennhau;họ thầmthì, lainhainóichuyện, chuyệnngồi lêmách lẻo, xen lẫn tiếng thở than, câuchuyệncứlầynhầynhưmộttấmmàngnhện.

Mộtngười đànbà to béo,mặt quắt lại, trên đầu gối có đặtmộtcáitúi,nói:

– Cácôngcácbàcóbiếtkhông?Sángnaytrongbuổilễnhất,chacatrưởngởnhàthờsuýtnữabeođứttaimộtđứabétrongđộiđồngcađấy…

Mộtngười đứng tuổimặcmột bộđồ quânphục vềhưuhokhùkhụđáp:

– Bọntrẻtrongđộiđồngca…thậtlàlũhưthânmấtnết!

Mộtngườinhỏbé,đầuhói,chânngắn,taydài,cằmbạnh,điđi lại lạitrongphòng,vẻbậnrộn.Khôngdừnglại,ôngtanói,giọnglolắng:

– Đờisốngngàycàngđắtđỏ,chonênngườitachưabaogiờtồi tệ như bây giờ. Thịt bò hạng hai cũngmười bốn kô-pếchmộtcân,bánhmìthìhaikô-pếchrưỡi…

Thỉnh thoảng có những người tù, mặc quần áo đồng loạtmàuxám,chânmangmột thứgiàydanặng,bướcvàophòng.Khi họ vào trong phòng tranh tối tranh sáng, mắt họ nhấpnháy.Mộtngườitrongbọnhọcònmangxiềngởchân.

Tất cảđềuyên tĩnh lạ lùng,đơngiảnđếnkhóchịu.Dườngnhưtấtcảnhữngngườinàyđềuquenthuộcvớicảnhđó.Người

thìngồiyên lặng,kẻ thìuểoảiđứngcạnh,nhữngngườikhácnữanhẫnnại chờ đến lượt vào thămngười nhà. Bàmẹnónglòngchờđợi;bàphânvânđưamắtnhìntấtcảmọivậtchungquanh,kinhngạctrướccảnhsơsàithôkệchnặngnềđó.

Ngồicạnhbàlàmộtbàcụbénhỏ,mặtnhănnhúm,mắtnhìnthì còn trẻ.Bàcụvươncái cổkhẳngkhiu lên lắngnghe tiếngchuyệntrò,nhìnmọingườivớivẻkhiêukhíchkỳlạ.

Bàmẹdịudànghỏibàcụ:

– Cụcóaiởđây?

Bàcụvộivànglớntiếngtrảlời:

– Contraitôi.Cháulàsinhviên.Thếcònbà?

– Tôicũngcócontraiởđây,cháulàmthợ.

– Anhấytênlàgì?

– Vlaxôp.

– Tôikhôngbiếtanhấy.Thếanhấybịgiamđãlâuchưa?

– Đãsáutuầnrồi…

– Còncontôithìđãhơnmườitháng!

Tronggiọngnóicủabàcụ,bàmẹcảmthấynhưcómộtcáigìthậtkhótả,gầnnhưtựhào.

Ônggiàđầuhóinóivộivàng:

– Vâng, vâng!Không thểnhịnnhụcđượcnữa…Mọingườiđềutứcgiận,đềukêuca,cáigìcũnglêngiá.Suyrachỉcònconngườilàrẻmạtthôi.Chẳngaiđồngývớiainữa.

Ngườimặcquânphụcnói:

– Quả đúng như thế! Hỗn loạn vô cùng! Cần phải có mộttiếng ra lệnh: hãy im đi! Đấy, cần phải như thế. Phải cómộttiếngnóikiênquyết…

Câuchuyệntrởnênsôinổi,lanrộngđếnmọingười.Aicũng

nóng nảy muốn nói ý mình về đời sống, nhưng ai cũng thìthầm;vớibàmẹđoánởnhữngngườiđócómộtđiềugìxalạđốivớibà.Ởnhàbà,mọingườinóikháckia,mộttiếngnóidễhiểuhơn,giảndịhơn,rõrànghơn.

Mộtviêngiámthị,ngườitobéocóbộrâuvuôngmàuhungđỏ,gọitênbà,nhìnbàtừđầuđếnchân,rồikhậpkhiễngbỏđisaukhinói:

– Đitheotôi…

Bàđi theohắn,muốn thúcvào lưnghắnchohắnđinhanhhơn.Trongmộtcănphòngnhỏ,Pavenđứngđó,mỉmcườivàđưatayrađónmẹ.Bànắmlấytaycon,bậtlêncười,mimắthấpháyvànhưkhôngtìmralờiđểnói,bànóidịudàng:

– …Conmẹ…conmẹ!

– Bìnhtĩnhlại,mẹạ!

Pavensiếtchặttaymẹ.

– Mẹcólàmsaođâu.

Viêngiámthịngápdàinói:

– Bàmẹ,hãynhíchra,saochogiữahaingườicómộtkhoảngcách…

Rồihắnlạingáptomộttiếng.Pavenhỏivềsứckhỏemẹ,vềnhàcửa…Bàchờđợinhữngcâuhỏikhác,bàtìmnhữngcâuhỏiđó trongđôimắt của connhưngkhông thấy.Pavenvẫn trầmtĩnhnhưbaogiờ.Anhchỉxanhhơnvàmắtcóvẻtohơn.

– Xasenkagửilờithămcon.

Mimắt anh rung lên,mặt anhdịu lại.Anhmỉmcười.Mộtcơnđauchuaxótnhóivàolòngbàmẹ.

Bàcảmthấybựcvàtủinhục.Bàhỏitiếp:

– Ngườitasắpthảconrachưa?Tạisaohọbắtgiamcon?Mà

truyềnđơnthìlạithấyxuấthiệnđấy…

MắtPavenánhlênmộttiasángvuimừng.Anhhỏilại:

– Lạicótruyềnđơnhảmẹ?

Viêngiámthịlènhè:

– Cấmnóinhữngchuyệnđó!Chỉnóichuyệngiađìnhthôi…

Bàcãilại:

– Thìkhôngphảilàchuyệngiađìnhlàgì?

Viêngiámthịlạnhlùngnhắclại:

– Tôikhôngbiết,nhưngmàcólệnhcấm…

Pavennói:

– Thếmẹnóichoconnghechuyệngiađìnhđimẹ.

Bàbỗngcảmthấymìnhmạnhbạotrẻtrunghẳnlên:

– Mẹđãmangtấtcảnhữngthứđóvàonhàmáy…

Bàdừnglạivàmỉmcườinóitiếp:

– Xúpnày,cháonày,tấtcảnhữngmónmàMarianấuvàcònnhiềumónănkhácnữa…

Pavenhiểu.Anhcắnchặtmôinhịncười,hấttócraphíasau,nóibằngmộtgiọngâuyếmmẹanhchưatừngngheanhnóibaogiờ:

– Mẹcóviệclàm,nhưthếlàtốt,nhưthếmẹđỡbuồn.

Bànóihơiquáđimộtchút:

– Vàkhilạicónhữngtruyềnđơnđó,ngườitađãlụcsoátmẹ!

Viêngiámthịnổicáu,nói:

– Lạinóinữaà!Tađãnóilàcấmmà.Bắtgiamngườinàolàcốtđểchongườiđókhôngđượcbiếtgìhết,thếmàbảobà,bàkhôngchịunghe!Phảihiểurằngnhữngchuyệnđólàcấm.

Pavennói:

– Được!Thôimẹđừngnóichuyệnđónữa,mẹạ!BácMatvâyIvanôvichđâylàngườitốt,chớlàmchobácấygiận.Bácấyvớiconcũnghiểunhau.Hômnay tìnhcờbácấyởđây,chứngàythườngthìôngphógiámđốcchứngkiếncáccuộcthămviếng…

Viêngiámthịnhìnđồnghồtuyênbố:

– Hếtgiờthămrồi!

Pavennói:

– Cảmơnmẹ,mẹyêuquýcủacon.Mẹđừngbuồn.Ngườitasẽthảconranaymai…

Pavenômmẹ,siếtchặtvàhônbà.Cảmđộngtrướccửchỉcủacon,bàmẹsungsướng,khócthútthít.

LãoMatvâynói:

– Thôi,thôi,bàvềđi!

Rồilãovừađưabàmẹra,vừalầubầunói:

– Đừngkhócnữa…ngườitasẽthảnóramà!Sẽthảhết…Ởđâyđãchậtlắmrồi!

Vềđếnnhà,bàhớnhởtươicười,nóivớiAnđrây:

– MẹđãkhéoléonóivớiPaven,nóđãhiểu!

Rồibàthởdàitiếp:

– Nóđãhiểu!…Nếukhôngthìnóchảhônmẹnhưthếđâu,nóchảlàmthếbaogiờ!

Anđrâycười,nói:

– Đúnglàmộtbàmẹ!Ngườitaaicũngđitìmkiếmthứnàythứnọ,nhưngmộtbàmẹ…thìchỉcầncónhữngcáivuốtvecủacon…

Bàbỗngngạcnhiênkêulên:

– Này,Anđrây…nhữngngườiđếnđó,saomàhọquencảnh

ấyđếnthế!Chúngđãcướpconcáihọ,bắtconcáihọbỏtù,thếmà họ chẳng thấy làm sao cả! Họ đến ngồi đó, chờ đợi, tángẫu…Hừ!Nhữngngườicóhọcmàcònquenđiđếnthế…,cònnóigìđếnnhữngngườidânnghèokhổkiachứ!…

Anđrâynóivớinụcườiquenthuộccủaanh:

– Điềuđó cũngdĩnhiên thôi.Đối vớihọ, dù saopháp luậtvẫndễchịuhơnlàđốivớita,vàhọcầnđếnphápluậthơnlàta.Đếnnỗikhipháp luậtđụngđếnhọ thìhọ cũngchỉnhănnhóchútít,thếthôi.Gậpôngđậplưngôngthìthấyítđauhơn.

Chương20

Mộtbuổitối,tronglúcbàmẹngồiđantấtvàAnđrâyđọctolịchsửkhởinghĩacủanôlệLaMãthìbỗngcótiếnggõcửarấtmạnh.AnđrâyramởvàVêxôpsikôpbướcvào,bùnbêbếtđếnđầugối,tayxáchmộtgóiđồ,mũđộitrậtrasaugáy.

Anhnói,giọngkhácthường:

– Cháu đi ngang… thấy ở cửa sổ có ánh đèn. Cháu vào đểchàobácvàanh.Cháumớiởnhàgiamrathẳngđây!

Anhnắmtaybàmẹ,lắcmạnh:

– Pavengửilờithămbác.

Rồi,dodự,anhbuôngmìnhngồixuốngghế,đưamắtnhìnkhắpphòng,đôimắtảmđảmvàngờvực.

Trướckiabàmẹkhôngthíchanh: trongcáiđầuvuôngvắnvàhúingắn,trongcặpmắttihícủaanh,cómộtcáigìlàmchobà sợhãi.Nhưngnay,bàvuimừngđượcgặp lại anh.Bà tươicườinóigiọngthânthiết:

– Cháugầyđi!Anđrây,phachèchoanhuốngđicon!

Anđrâyđãđixuốngbếp,nóivớilên:

– Conđangđunnướcđây!

– Pavencómạnhkhôngcháu?Chúngchỉmớithảmộtmìnhcháuhaycònainữakhông?

Nikôlaicúiđầutrảlời:

– Pavenvẫncònbịgiam,anhấykiênnhẫnchờđợi!Chúngchỉmớithảcómìnhcháu!…

Anh ngẩng đầu lên, nhìn bà mẹ, rồi nghiến chặt hai hàmrăng,thongthảnóitiếp:

– Cháubảochúng:chánlắmrồi,hãythảtara!…Nếukhôngtasẽgiếtmộtđứanàođó,rồi tacũngsẽtựtử…Thế làchúngthảcháu.

– Ừ…ừ!

Bàmẹ nói, tránh xa anhmột chút. Tự nhiênmắt bà chớpchớpkhibắtgặpđôimắtnhỏtihícủangườicontraimặtrỗ.

Anđrâyởdướinhàbếphỏivọnglên:

– ThếcònPhêđiaMadin?Nóvẫnlàmthơphảikhông?

Nikôlailắcđầunói:

– Vẫnthế.Tôikhônghiểusaonólạicóthểlàmthơđược!Nólà cái giống gì? Có phải là một con sáo không? Nhốt nó vàolồng,nóvẫnhót!Chỉcómộtđiềumàtôihiểuđượclàtôikhôngmuốnvềnhà…

Bàmẹnghĩngợinói:

– Tấtnhiên!Ởnhàanhcógìđâumàvề?Cănnhàtrốngtrải,lòsưởilạnhtanh,tấtcảđềugiácóng…

Nikôlainhíumày, lặng immột lúc.Anh lấy từ trong túi ramộthộp thuốc lá,hút thong thả.Anhđưamắtnhìn theo lànkhóixámtỏara trướcmặt, rồiphá lêncười, cái cườiảmđạmnhưtiếngchósủa:

– Vâng,lạnhtanh,chắclàthế.Nhữngcongiáncónglạnhbòlêntrênsànnhà.Nhữngconchuộtcũngchếtrét…

Anhnói,giọngkhànkhàn,khôngnhìnbàmẹ:

– Đêmnaybácchocháungủlạinhàbác,cóđượckhôngạ?

Bàmẹtrảlờingay:

– Đượcchứ!

Bàthấyngượngngùng,lúngtúngtrướcmặtanh.

– Chúngtasốngtrongmộtthờibuổimàconcáithấyxấuhổvìchamẹchúng…

Bàrùngmình,hỏi:

– Anhnóigìthế?

Anhđưamắtnhìn bà, nhắmmắt lại, và khuônmặt rỗ củaanhbỗngtrôngnhưkhuônmặtngườimù.

Anhthởdài,lặplại:

– Cháubảoconcáingàynayđãbắtđầu thấyxấuhổvì chamẹmình. Không phải trường hợp bác đâu… Paven sẽ khôngbaogiờphảixấuhổvìbác.Nhưngcháu,cháuthậtxấuhổvìbốcháu.Cháusẽkhôngbaogiờvềnhàbốcháunữa.Cháukhôngcóbố…cũngchẳngcónhà!Nếucháukhôngbị cảnh sátquảnthúc, cháu đã đi quách Xibêri rồi… Ở đó, cháu sẽ đánh tháonhữngngườibịđiđày,cháusẽtổchứcchohọvượtngục…

Lòngbàmẹvốndễxúcđộng,bàhiểurằngngườithanhniênđó đang đau khổ, song nỗi đau khổ ấy giờ đây không làm bàđộnglòng.

– Ừ,anhnghĩcũngphải.Nếumànhưthế…thìanhđiđilàhơn!

Bàmẹnóivậyđểkhỏingồiimlàmphậtlònganh.Anđrâyởbếplên,cười:

– Cậuthuyếtgìthế,hử?

Bàmẹđứngdậy:

– Phảiđinấunướngtígìđã…

Nikôlaichămchúnhìn,rồibỗngnhiênnói:

– Tôinghĩphảigiếtchếtnhữngkẻấyđi!

– Ồ!Ồ!Tạisaolạithế?

– Đểkhôngcònnhữngkẻnhưthếnữa…

Anđrây, người cao lớn, khẳng khiu, tay đút túi, đứng giữacăn phòng, lắc lư, đưamắt nhìnNikôlai từ trên xuống dưới;Nikôlai thì thumìnhngồi trênghế,chìmngập trong lànkhóithuốc,nhữngtànnhangđỏnổirõtrênkhuônmặtxámxịt.

– Rồi cậu xem,mình sẽ đánhvỡmồm thằng IxayGoócbôpra!

– Tạisao?

VêxôpsikôpnhìnAnđrâyvớiđôimắtâmu,caynghiệt:

– Đểchonótừbỏcáinghềmậtthám,chósănđi.Chínhnóđãlàmchobốmìnhhóathànhngườinhưthế,giờđâynócònđịnhtrôngvàoôngcụđểđượcmộtchânmậtthám.

Anđrâykêulên:

– Lại thếđấy!Nhưngcóai cho làdo tại cậuđâu?Bọnngốcchứ!…

Vêxôpsikôpcãilạikiênquyết:

– Ngốc nghếch với thông minh thì cũng thế thôi! Đây lấycậu,cảPavennữalàmthídụ…Cáccậuđềuthôngminh,thếthìcáccậucócoitôinhưPhêđiaMadinhayXamôilôpkhông,hoặcnhưcậuvàPavenđốixửvớinhaukhôngnào?Đừngnóidối,cónóitôicũngchẳngtin…Tấtcảcáccậugạttôira,đẩytôiramộtbên.

AnđrâyđếnngồibênNikôlai,nóidịudàngâuyếm:

– Cậuđangốmđấy,Nikôlaiạ!

– Ốm…Cáccậucũngốm…Cóđiềucáiốmcủacáccậu, cáccậucholàcaoquýhơncủatôi.Ngườitachómávớinhautất.Tôibảothậtđấy.Đấy,cậutrảlờitôithếnàonào?

AnhgaygắtnhìnAnđrây,cườigằn,chờđợi.Khuônmặtrỗ

củaanhlạnhlùng,đôimôidàyrunlênnhưbịbỏngnướcsôi.

AnđrâymỉmcườibuồnrầunhưđểxoadịucáinhìnhằnhọccủaVêxôpsikôp.Anhnói:

– Tôichẳngtrảlờicậucáigìcả!Tôibiếtrõtranhcãivớimộtngười trái timđangrớmmáu…thì tổ làmanhtabực, tôibiếtthếlắm,anhbạnạ!

Nikôlainhìnxuốngnóilầubầu:

– Không nên tranh cãi gì với tôi, tôi không biết tranh cãiđâu!

Anđrâynóitiếp:

– Tôi nghĩ rằngmỗi đứa chúngmình đã giẫm chân khôngtrên mảnh chai, mỗi đứa chúng mình trong những giờ đaubuồncũngđãhờngiậnnhưcậulúcnày…

Vêxôpsikôpnóichậmrãi:

– Cậukhôngcóthểnóigìvớitôiđượcđâu!Trongngườitôi,tâmhồnđangrốnglênnhưmộtconchósóiđâynày!…

– Tôicũngkhôngmuốnnói.Tôichỉbiếtlàtấtcảnhữngviệcđó đối với cậu rồi sẽ qua đi. Có lẽ không qua hẳn được đâu,nhưngmànósẽquađi!

AnhbậtlêncườirồivỗvàovaiNikôlai:

– Anhbạnạ,đó làmộtthứbệnhcủatrẻcon,nhưbệnhsởichẳnghạn.Tấtcảchúngtađềumắcbệnhấy;ngườikhỏebị íthơn,ngườiyếubịnhiềuhơn.Bệnhđótruyềnvàonhữngngườinhưchúngtakhichúngtađãtìmramộtđiềuchúngtamongmuốn,nhưnglạichưahiểuđượccuộcsống,chưanhìnthấychỗđứngcủachúngtaởđấy.Chúngtatựchomìnhlàđộcnhấtvôsong,nhưmộtquảngon,nhưmộtquảdưachuộtnhỏbéngonlànhmàaicũngmuốnăn.Vàrồi,trongítlâu,anhsẽnhậnthấynhữngcáigìhaytốtởanhthìngườikháccũngcó,nhưngngười

nàycũngkhôngxấuhơnanh,biếtđượcnhưthế,ngườianhsẽnhẹnhàng.Và anh sẽ có phần xấuhổ vìmình đã leo lên gácchuônglắcchiếcchuôngnhỏcủamình,chiếcchuôngnhỏquá,nhỏđếnnỗingười takhôngnghe thấygìkhiquả chuông lớntrong ngày lễ đổ vang. Sau đó anh sẽ nhận thấy rằng tiếngchuôngnhỏcủamìnhkhihòavàobảnhợp tấuchung thì cònđượcmọingườinhậnra,nhưngnếuriêngrẽmộtmìnhthìnósẽ bị chìmngập trong tiếng rền vang của những chuông lớn,nhưmộtconruồichếtngậptronglọmỡ.Cậuhiểunhữngđiềutôivừanóiđấychứ?

Nikôlaigậtđầu:

– Cólẽtôihiểu!Nhưngtôikhôngtinlànhưthế!

Anđrâyphálêncười,bậtdậyrồibắtđầuđiđi lại lạiầmầmtrongphòng.

– Tôi,tôikhôngtinlànhưthế.Cậungốcnghếchlắm!

NikôlainhìnAnđrâycườingượng:

– Tạisaobảotôilàngốcnghếch?

– Thìcậucóvẻnhưthếchứsao!

BỗngnhiênNikôlaicườiầmlên,miệngháhốc.Anđrâyngạcnhiênhỏi:

– Cóviệcgìmàcậucười?

Rồianhdừnglại,đứngtrướcAnđrây.Nikôlaitrảlời:

– Mìnhvừacóýnghĩrằngchỉcóđứanàonguxuẩnmớichửilạicậu!

– Thìsaolạichửimình!

Anđrâynhúnvai.Vêxôpsikôpnherăng,nóigiọnghồnhậu:

– Tôikhônghiểu!Tôichỉmuốnnóingườinàochửicậuchắcsauđósẽănnănlắm.

Anđrâycười:

– À,ýcậumuốnđiđếnkếtluậnnhưthếđấy!

Bàmẹởdướibếpgọilên:

– Anđrây!

Anđrâyđira.

Còn lạimộtmình,Vêxôpsikôpđưamắtnhìnchungquanh,duỗithẳngmộtchântrongchiếcủngnặngnề,nhìnkỹchânrồicúi xuống, nắnnắn cái bắp chân to củamình; đoạn, anhđưabàn tay lênmặt, chămchúnhìn lòngvàmubàn tay; tay anhđầy đặn, ngón ngắn, có lông tơmàu vàng; anh vung bàn taytrênkhôngrồiđứngdậy.

Khi Anđrây trở về phòng với ấm nước thì Vêxôpsikôp đãđứngtrướcchiếcgươngsoi:

– Đãlâumìnhkhôngnhìnthấycáimặtmình…

Anhmỉmcườimỉamairồinóithêm:

– Mìnhcócáimặtthậtlàxấuxí!

AnđrâytòmònhìnVêxôpsikôprồinói:

– Mànhưthếthìcólàmsao?

Nikôlaithongthảdằntừngtiếng:

– Xasenkavẫnnóirằngbộmặtlàtấmgươngcủatâmhồn!

– Khôngđúng!…Mũicôấydòmmồm,gòmánhọnnhưlưỡikéo,thếmàtâmhồncôthìlạinhưmộtngôisao.

Nikôlainhìnanhmỉmcười.

Họngồixuốnguốngnướcchè.

Nikôlai lấymộtcủkhoai to,nhanhnhẹnrắcmuốivàomộtmẩubánhmì,rồibắtđầunhailặnglẽ,thongthả,nhưmộtconbò.

Miệngcònđangnhồmnhoàm,anhhỏi:

– Thếcôngviệcởđâyrasao?

VàkhiAnđrâyvuivẻkểlạitìnhhìnhpháttriểncủacôngtáctuyêntruyềntạinhàmáy,anhtrởlạibuồnthiu,nóikhẽ:

– Nhưthếthìlâuquá,lâuquá!Phảiđinhanhhơnlên…

Bàmẹnhìnanhvàmộtlầnnữa,thấyhơiáccảmđốivớianh.

Anđrâynói:

– Cuộcđời khôngphải là conngựa,hễdùng roi quất lànólồnglên!

NhưngNikôlaicứlắcđầunguầynguậy:

– Lâuquá!Tôikhôngthểkiênnhẫnchờđợiđược!Chúngtaphảilàmthếnào?

AnhdangtayranhưtỏýbấtlựcnhìnAnđrây,vàimlặngchờmộtcâutrảlời.

Anđrâycúiđầunói:

– Tất cả chúng ta phải học và giúp người khác học. Đó lànhiệmvụcủachúngta!

– Thếbaogiờmớikhởisựnào?

Anđrâymỉmcườiđáp:

– Tôi chỉ biết rằngmình phải đỡ đòn nhiều bận trước đã!Cònđếnkhinào taphảikhởi sựchiếnđấu thì tôikhôngbiết!Chonêntheoýtôi,trướchết,taphảivũtrangchocáiđầu,sauđómớiđếnhaitay…

Nikôlai lại tiếp tụcăn.Trongkhiđóbàmẹ lénnhìnkhuônmặttocủaanh,cốýtìmmộtnétgìcóthểlàmchobàgầnđượcvớianhhơn,vớicáithânhìnhvạmvỡ,nặngnềđó.Khibàbắtgặpcáinhìnnhọnsắccủađôimắttihícủaanh,mimắtbàbỗngchớpchớpmột cáchengại.Anđrâycóvẻbồnchồnkhóchịu,

khinóikhicười,khibỗngimbặtvàhuýtsáo.

BàmẹđoánbiếtnỗibănkhoăncủaAnđrây,nhưngNikôlaivẫnngồi,imlặng,vàkhiAnđrâyhỏiđiềugìthìNikôlaitrảlờicộclốcvớimộttháiđộkhóchịurõrệt.

Chẳngbaolâu,bàmẹvàAnđrâycảmthấyngộtngạtvàkhóchịu trong căn phòng nhỏ; hai người lần lượt đưa mắt nhìntrộmkhách.

CuốicùngNikôlaiđứngdậynói:

– Tôi đi ngủ mới được… Tôi bị giam mãi rồi bỗng nhiênchúngthảtôira,tôiđimãi…Tôimệtlắm.

Anhxuốngbếpngủ, lúcđầu còn cựaquậyđôi chút,nhưngbỗngchốckhôngcònngheđộngtĩnhgìnữa.Bàmẹlắngtai,bảokhẽAnđrây:

– Anhtacónhữngtưtưởngkinhkhủng…

Anđrâygậtđầunói:

– Một anh chàng khó tính! Nhưng cái đó rồi cũng qua đithôi!Trướckiaconcũngnhưthế.Nếutronglòngmàngọnlửakhôngchóisángthìmồhóngsẽbámvào.Mẹạ,thôimẹđingủđi,concònthứcđọcsáchmộtlátnữa.

Bàđilạichỗgócphòng,ởđócókêchiếcgiườngcủabà,chekhuất saumột tấm rèmvải.Anđrâyngồi ở bàn, nghehồi lâutiếngbàrìrầmcầunguyệnvàthởdài.Anhlậtnhanhcáctrangsách,laumạnhtránvừađưacácngóntaydàilênvânvêhàngriamépvừarungrungchân.Quảlắcđồnghồtreoquađưalại,giórítngoàicửasổ.

Tiếngvọnglạigiọngthầmthìcủabàmẹ:

– LạyChúa,cóbiếtbaonhiêungườitrênthếgiannày…mỗingườithởthanmộtcách,nhưvậyhỏiailàngườicòncóniềmvui?

Anđrâyđáplại:

– Có,córồiđấy!Chẳngbaolâunữa,nhữngngườivuisướngấysẽrấtđông,phải,rấtđông!

Chương21

Cuộcđời trôi đi nhanh chóng,ngày vui, ngàybuồn, khônggiốngnhau.Mỗingàyđềuđem lạimột cái gìmới, cáimớinókhông làmbàmẹxao xuyếnnữa.Banđêm,ngày cànghay cónhiềungườilạđếnnhà;vẻlolắng,họthầmthìtròchuyệnvớiAnđrây.Đếnkhuya,họkéomũxuốngtậnmắt,cổáolậtlên,họlặnglẽthậntrọngrađitrongđêmtối.Ngườinàocũngnhưcốnén sựphấnkhởi, tất cả đềumuốnhátmuốn cười, nhưngvìluônluônbậnrộn,vộivã,làmgìcònlúcnàorảnhrang.Ngườithìcóvẻmỉamainghiêmnghị,ngườithìvuivẻ, trànđầysứcsống của tuổi trẻ, người khác thì tư lự và trầm lặng… Theonhậnxétcủabàmẹ,họđềucươngnghịvàvữngtinnhưnhau;mặcdầumỗingườicónhữngnétriêngbiệtđốivớibà,họvẫnnhưhòalạithànhmộtkhuônmặtduynhất,hốchác,bìnhtĩnhmàkiênquyết,mộtkhuônmặttrongsáng,vớiđôimắtubuồn,cáinhìnsâuthẳm,dịudàngvànghiêmnghị,cáinhìncủaChúaGiêsutrênconđườngđiđếnEmmautxơ.

BàmẹđếmsốngườiđếnnhàvàhìnhdungramộtđámđôngvâyquanhlấyPaven.Pavenđứnggiữahọmàkẻthùkhôngnomthấyđượcanh.

Mộtbuổitối,cómộtcôgáinhanhnhẹn,tócquăn,từthànhphố về. Chịmang đến choAnđrâymột cái gói. Khi ra đi, chịnhìnbàmẹvớiđôimắtsáng,vuivẻvànói:

– Chàođồngchí!

– Chàocô!

Bàmẹtrảlời,cốnhịncười.Tiễnchânngườicongáixong,bàđếngầncửasổđứngnhìncô“nữđồngchí”đinhúnnhảytừngbướcnhỏngoàiđườngphố, tươixinhnhưmộtđóahoaxuân,nhẹnhàngnhưmộtcánhbướm.Khicôđãđikhuất,bàmẹtựnhủthầm:“Nữđồngchí!Chaoôi,côbéthânmếnạ!CầuChúabanchocômộtđồngchírấttốt,cùngcôsốngtrămnăm!”.

Bà thườngnhận thấy tất cả nhữngngười ở thành phố đếnđềucómộtcáigìcòntrẻthơvàbàmỉmcườiđộlượng,nhưngđiềulàmchobàcảmđộng,ngạcnhiênvuisướng,đólàlòngtincủa họ, lòng tin mà càng ngày bà càng cảm thấy là sâu sắc.Nhữngướcmơcủahọvềthắnglợicủachínhnghĩavuốtvevàsưởi ấm lòngbà.Nghehọnói, bàbất giác thởdài, trong lòngtrànngậpmộtnỗibuồnbângkhuâng.Nhưngđiềulàmcholòngbà xúc động hơn hết là đời sống giản dị, là sự hy sinh quênmìnhvôcùngđẹpđẽ,vôcùngcaothượngcủahọ.

Trongkhibàncãivềcuộcđời,họđãgiúpbàhiểuđượcnhiềuđiều.Bàcảmthấyhọđãkhámpháranguồngốcthậtsựnhữngthốngkhổ của loài người và bà luôn luôn tán thànhnhữngýkiếnhọnêura.Nhưngtrongthâmtâm,bàkhôngtinhọcóthểthayđổiđượccuộcđờitheoýmuốncủahọ,cũngnhưhọkhôngđủsứcđểthổingọnlửacủahọvàotoànbộgiaicấpcôngnhân.Ai cũngmuốnhômnaymình được no nê, không aimuốn đểbữaănlại,dùlàđểngàymai,nếumìnhcóthểănđượcbâygiờ.Có lẽ khôngmấy ai đi theo conđườngxa xôi và giankhổđó.Không phải là mắt ai cũng có thể nhìn thấy được rằng conđường ấy dẫn dắt đến thế giới thần kỳ của lòng nhân ái đạiđồng.Vàchínhvìthế,nhữngconngườirấttốtđó,mặcdùhọđãcórâuvànétmặtthườngmệtmỏi,bàmẹvẫncảmgiácnhưhọchỉlànhữngtrẻem.

Bàlắcđầunghĩthầm:“Tộinghiệpchocáccontôi!”.

Tuynhiên,tấtcảđềusốngmộtcuộcđờitốtlành,đứngđắnvà thôngminh, tất cảđềunóiđếnđiều thiệnvàđềuhết lòngmuốndạychomọingườinhữngđiềumìnhbiết,họlàmviệcấykhônghềtiếccôngsức.Bàhiểurằngngườitacóthểthíchsốngmộtcuộcđờinhưvậy,mặcdùđầygiannannguyhiểm.Bàthởdàinhớlạiquãngđờiquákhứ:cáidĩvãngấyhiệnranhưmộtconđườngdàiâmu,chậthẹp,buồntẻ.Vôhìnhtrungbànhậnrõtrongcuộcđờimớinàybàcòngópđượccôngsứccủabà.Xưakiachưabaogiờbàcảmthấymìnhcóíchđốivớibấtcứmộtaicả,nhưnggiờbàthấyrõrằngbàcầnthiếtchonhiềungười;đólàmộttìnhcảmmớimẻ,thúvị,khiếnbàcấtthẳngđầulên.

Bà vẫn đều đặn đưa truyền đơn đến nhà máy, xem đó lànhiệmvụcủamình.Vàbàtrởthànhmộtngườiquáquenmặtnên cảnh sát cũng không chú ý đến nữa.Nhiều lần bà bị lụcsoát,nhưng luôn luônvàosaucáihômcótruyềnđơn.Nhữngkhibàkhôngmanggìtrongngười,bàlạicốkhêugợisựngờvựccủabọnmật thámvàbọngáccổng;chúngbắtbàdừng lại, sờnắn.Bà làmrabộbị chúng lăngmạ, cãinhauvới chúng, làmchochúngxấuhổmớichịubỏđi,kiêuhãnhvềsựkhônkhéocủamình.Cáitròchơiấybắtđầulàmchobàthấyvuithích.

Vêxôpsikôpkhôngđượcnhậnvào làmviệcởnhàmáynữa.Anhđếnlàmthuêchomộtnhàbuôngỗvàthườngđiáptảiquavùngngoạiônhữngxechởđầykèocột,vánlátvàcủiđun.Hầunhưngàynàobàcũngthấyanhđiqua.Haiconngựaôgià,gàyđét, lêđimệtnhọc,buồnbã,đầulắclư,mắtlờđờ,hấpháyvìkiệt sức,chânrunrẩyvàgòmìnhxuốngđấtcốgắng.Sauhaiconngựa,mộtcâygỗẩmướt,dàingoẵng,lắclưtheoconđườnggồghềhoặclàmộtchồnggỗvánđầuvavàonhau,kêulộpbộp.Nikôlaiđibêncạnh,khôngnắmcươngngựa,áoquầnráchrưới,dínhđầybùn, chânmangđôiủngnặngnề,mũbỏ trật ra sau

gáy,dángcứngnhắcvàvụngvềnhưmộtgốc cây từdướiđấtnhôlên.Đầuanhcũnglắclư,mắtnhìnxuốngđất.Haiconngựabướcđi,cứđâmđầubừavàoxecộ,vàokháchbộhànhđingượclại; tứ phía, những tiếng chửimắng, những tiếng la giận dữvanglênnhưongxécảbầukhôngkhí.Anhkhôngngẩngđầu,cũngkhôngđáp lại,miệngcànghuýt sáochối taivà thầmthìbảocặpngựa:

– Này,này,điđi!

MỗilầncácđồngchíđếnhộihọpởnhàAnđrâyđểngheđọctàiliệuhayđọcsốmớinhấtcủamộttờbáoinởnướcngoài,thìNikôlaiđến,ngồivàomộtgócvàkhôngnóikhông rằng, lắngnghesuốtmộthaitiếngđồnghồ.Đọcxong,anhemthảoluậnrấtlâu,nhưngVêxôpsikôpkhôngbaogiờnóiýkiếncủamình.Anhravềsaunhữngngườikhác,vàkhicònlạimộtmìnhvớiAnđrây,anhhỏiAnđrây,giọngcáukỉnh:

– Vậytrongcảbọnkẻnàocótộinặngnhất?

Anđrâytrảlờiđùacợt,nhưngmặtlộvẻlongại:

– Kẻcótộinặngnhất làkẻđãnóiđầutiên:“Cáinày làcủatao”!Đấy…cậuxem,kẻ ấyđã chết cáchđâymấynghìnnăm,chẳngcầnphảigiậnhắnnữa!

– Nhưng…cònbọngiàusang?Vànhữngkẻbợđỡchúng?

Anđrâycúixuốnghai tayômđầu,vânvêhàngriamép,rồinóirấtlâu,rấtgiảndịvềcuộcđời,vềnhữngconngười.Nhưngbaogiờcâuchuyệncủaanhcũngtoátrarằngtấtcảmọingười,nhìnchung,đềucólỗivàđiềunàykhônglàmchoNikôlaivừalòng.

Nikôlai lắcđầu,mímchặtđôimôidày, giọngnghingờ chorằngkhôngphảinhưthế,rồiravề,vẻmặtsầmtốivàbấtbình.

Mộtlầnanhkêulên:

– Không,phảicónhữngkẻchịutráchnhiệm!Chúngsờsờrađó!Tôibảocậuthếmà…Phảilấycàymàcàykhắpnơi,càybậtlênnhư trongmộtđám ruộngmọcđầy cỏdại, không thươngtiếc!

Bàmẹnhậnxét:

– LãogiàchấmcôngIxaymộthômnóihệtnhưthếđấy,khinóivềcácanh!

Vêxôpsikôpimlặngmộtlátrồihỏi:

– Ixayà?

– Phải, cái thằng tàn ác ấy đấy!Nó rìnhmòmọingười, nóhỏi vặnhỏi vẹo, nó thường lảng vảng đến phốnày, dòmngóquacửasổnhànày…

Nikôlaihỏilại:

– Nódòmngóà?

Bà mẹ đã đi nằm nên không nhìn thấy vẻ mặt của anh,nhưngbàhiểu rằngđáng lẽbàkhôngnênnóivềviệcđónhưthế,khingheAnđrâytrảlờingay,giọngdànhòa:

– Thôimặcchonóđimàdòmngó!Nócóthìgiờrỗithìnócứmàdạochơi…

Nikôlainóikhẽ:

– Không,hãykhoan!Chínhnólàđứaphảichịutráchnhiệm!

Anđrâyhỏilạiliền:

– Tráchnhiệmvềcáigì?Tráchnhiệmvềcáinólàmộtthằngnguxuẩnà?

Vêxôpsikôpkhôngtrảlờivàbỏđi.

Anđrâyđiđilạilạichậmrãitrongphòng,bướcđimệtnhọc,kéolêhaichândàivàgàyđétnhưchânnhện.Nhưthườnglệ,anhđã tháobỏủngđểkhỏiồnvàkhỏi làmphiềngiấcngủbà

mẹ.Nhưngbàkhôngngủ.

BàlolắngkhiNikôlaiđãđirồi:

– Mẹthấysợanhtaquá!

Anhđáp,giọngkéodài:

– Vâng, anh chàng hay cáu kỉnh.Mẹ đừng nói gì về thằngIxay với anh ta. Thằng Ixay ấy dứt khoát là một thằng mậtthámrồi.

– Khôngcógìđáng lấy làmlạ!Bốđỡđầunó làmộttênsenđầmmà!

Anđrâynóitiếp,hốthoảng:

– ThếnàoNikôlaicũngsẽchohắnmộttrận!Mẹcóbiếtcácngàisĩquanởxãhộichúngtađãgiáodụcchođámlínhthườngnhữngýnghĩgìkhông?KhinhữngngườinhưNikôlainhậnrõnhữngsựtủinhụccủahọvàkhihọkhôngcònnhẫnnhụcđượcnữathìrồisẽxảyraviệcgì?Máusẽphunralêntậnmâyxanh,vàmặtđấtsẽtrànđầymộtthứbọtđỏngầu,nhưlàxà-phòngsủibọt.

Bàmẹnóikhẽ:

– Thậtlàkhủngkhiếp,Anđrâyạ!

Saumộtlátimlặng,Anđrâynóitiếp:

– Nếuđànruồikhôngđốtchúngthìchúngcũngkhônglồnglên đâu! Tuy vậy,mỗi giọtmáu của chúng đã được rửa sạchbằngnướcmắtcủanhândântuônranhưsuốitừtrướcrồi…

Anhcườikhẽrồilạinóitiếp:

– Nhưthếsẽcôngbằng…nhưngnhưthếchẳnganủiđượcngườita.

Chương22

Mộtngàychủnhật,bàmẹđimuahàngvề,vừamởcửabướcvàothìmộtniềmvuibấtthầntrànngậplòngbà,nhưgiữangàyhègặptrậnmưaấmáp:bànghetrongphòngvanglêngiọngnóirắnrỏicủaPaven.

Anđrâyreolên:

– Mẹkiarồi!

Bà thấyPavenquay lại rấtnhanhvềphíabàvàkhuônmặtanh ngời sáng lên vì xúc động, nỗi xúc động hứa hẹn nhữngđiềurấtvui.

Bàthầmthì:

– Conđãvề…nhà!

Sựđộtngộtlàmbàrốitrí.Bàngồixuống…

Pavencúisátlạimẹ.Mặtanhxanhtáivàtrênkhóemắtlonglanhmấygiọtnướcmắtnhỏvà trong,môi anh run run.Anhđứnglặngmộtlúc.Bàmẹnhìnanh,cũnglặngyên.

Anđrâyđingangquatrướcmặthaimẹcon,miệngkhekhẽhuýtsáo,đầucúixuốngrồiđirangoài.

– Cảmơnmẹ!Cảmơnmẹyêuquýcủacon!

Pavennóigiọngthấpvàtrầmtrầm;cácngóntayanhrunrunsiếtchặtbàntaymẹ.

Cả người bà rung động trước nétmặt và vẻ âu yếm tronggiọngnói của anh.Bà vuốt tóc Paven, cốnén sựhồihộp,nóinhỏ:

– CầuChúaphùhộchocon!Tạisaoconlạicámơnmẹ?

– Cámơnmẹvìmẹđã giúpđỡ chúng con trong sựnghiệpchung.Khimộtngười con có thểnói lên rằngmẹmình cũngthân thiếtvớimìnhcảvềmặt tinh thần thì thật làmộthạnhphúchiếmcó,mẹạ!

Lòngđầyhânhoan,bàimlặngvàsaysưalắngnghenhữnglờiPavennói,vừangắmnhìnanh,sungsướng.Pavenđứngđó,trướcmặtbà,trongsángbiếtbao,gầngũibiếtbao!

– Mẹạ,trướcconthấycórấtnhiềuđiềulàmmẹmếchlòng,thậtlàkhổcựcchomẹ.Trướcđâyconnghĩchắc…khôngbaogiờmẹđồngývớichúngcon,chắcmẹkhôngthừanhậnnhữngtưtưởngcủachúngconđâu,nhưngcóthểmẹsẽimlặngchịuđựng,nhưmẹvẫn thườngchịuđựnghếtmọi sự.Thật làkhổtâm!…

– Anđrâyđãgiúpmẹhiểuranhiềuđiều!

Pavencườinói:

– Vâng,anhấycónóichuyệnvớicon.

– CảÊgônữa.MẹnóiÊgôlàngườicùngquêđấy.Anđrâycònmuốndạychomẹbiếtđọcnữa.

– Rồimẹ…mẹcóhơixấuhổ,mẹtựhọcgiấugiếmmộtmình,cóphảikhôngạ?

Bàngượngngùngnói:

– À!Thếraanhấyđãrìnhmẹ!

Rồiquávuimừng,bàbảoPaven:

– Phải gọi Anđrây vào! Anđrây cố ý đi ra đểmẹ conmìnhđượctựdo.Anhấy…khôngcómẹ…

Pavenmởcửaravàgọi:

– Anđrây,cậuởđâu?

– Ởđây.Mìnhđịnhbổcủi.

– Vàođây!

Anđrâychầnchừkhôngvàongay.Khibướcvàođếnbếp,anhlêntiếng,vớigiọngcủangườichủnhà:

– PhảibảoNikôlaimangcủivề,gầnhếtrồiđấy.Mẹà,mẹcóthấyPavennhàtanhưthếnàokhông?Cácnhàchứctráchđánglẽtrừngphạtbọnphiếnloạn,thìlạiđivỗanhembéora…

Bàmẹbậtcười.Lòngbàlânglângnhènhẹ,bàsaysưavìvuisướng,nhưngtrongđócũngđãcómộttìnhcảmedècânnhắckhácmuốnchoconmìnhtrởlạiđiềmtĩnhnhưbaogiờ.Đốivớibà,thậtlàquánhiềuhạnhphúc,vàbàmuốnrằngniềmvuiấy,niềmvuilớnlaođầutiêntrongđờibàsẽghisâumãimãitronglòng,mạnhmẽ, bồng bột như trước đây khi nó tới. Sợ hạnhphúcđócóthểgiảmbớtđichăng,bàvộivãcấtgiấunónhưmộttaynuôichim,tìnhcờbắtđượcconchimkỳlạ.

Bànóihốihả:

– Tađiănnào!Paven,chắcconchưaăn,phảikhôngcon?

– Chưa,mẹạ.Hômquangheviêngiámthịbảochúngquyếtđịnhthảcon,thếlàhômnayconchảthiếtgìđếnănuốngnữa.

Pavenkểtiếp:

– RakhỏinhàgiamngườiđầutiêncongặplàbácXidôp.Vừanhìnthấycon,bácliềnsangquađườngđónchào.Concóbảo:“Bâygiờphảithậntrọngtrongviệctiếpxúcvớicháu.Cháulàmộtngườinguyhiểm,đangbịcảnhsátquảnthúcđấy”.Báctrảlời:“Chẳnghềgì”.Mẹcóbiếtbácấyhỏivềcháubácấynhưthếnàokhông?“ThằngPhêđiaởtrongtùcóxửsựđượctốtkhôngthế?”“Bácbảoxửsựtốtlàthếnào?…”“Lànócókhaibậybạvềcácđồngchíkhông…”.VàkhicontrảlờiPhêđialàmộtthanhniêntrungthựcvàthôngminhthìbácấyvuốtrâutựhàonói

vớicon:“HọnhàXidôpchúngtôi,khôngcóailàngườixấu!”.

Anđrâygậtđầu,nói:

– Ônggià ấykhôngphải xoàngđâu!Mìnhvàông ta cónóichuyệnvớinhau,ôngcụquảlàngườirấttốt!ThếliệunaymaichúngnócóthảPhêđiarakhông?

– Mình cho là chúng sẽ thả tất cả!Ngoàinhững lời tố giáccủaIxaythìcóthểtốgiácđượccáigì?

Bàmẹ ra lạivào,ngắmnhìncon.Anđrâyđứnggầncửa sổ,tay chắp sau lưng, lắng nghe Paven vừa đi đi lại lại vừa kểchuyện.Râu anhđãmọcdài, xoắn lại thànhnhữngvòngđenmịntrênmálàmdịubớtnướcdabánhmậtcủaanh.

Bàmẹdọnthứcănrabàn,nói:

– Nàođiăn,cáccon!

VừaănAnđrâyvừanóichuyệnvềRưbin.Anhvừanóixong,Pavenkêulêntiếcngẩn:

– Cómìnhởnhà,mìnhkhôngđểbácấyđi.Bácấyđimangtheo được những cái gì?Một tư tưởng phẫn uất và những ýnghĩrốirắm.

Anđrâymỉmcườinói:

– Phải,đúngthế.Nhưngkhimộtngườiđãbốnmươituổivàđãtừngđấutranhrấtlâuvớinhữngngờvựcnặngnềtrongócmìnhthìcũngkhómàthayđổiđược.

Haingườibắtđầumộtcuộctranhcãi,lạidùngnhiềudanhtừmàcũngnhưtrướckia,bàmẹkhônghiểuđược.Bữaănđãxongmàcảhai còn tranh luậnmãi, cãinhaunáonhiệt, vớinhữngtiếng rấtkhóhiểu.Đôi lúchọ cũngdùngnhững lời lẽ giảndịhơn.

Pavennóikiênquyết:

– Chúngtaphảiđitheoconđườngcủachúngta,khôngđượcchệchmộtbước!

– Và trên đường đi, chúng ta sẽ va phải hàng chục triệungườicoichúngtanhưthùđịch…

Bàmẹlắngnghe.BàhiểurằngPavenkhôngưanôngdân,cònAnđrâythìbênhvựchọvàtìmcáchchứngminhrằngphảidạycả cho nông dân biết về điều hay điều tốt nữa. Bà càng hiểuAnđrây hơn, và bà thấy hình như anh có lý. Nhưngmỗi lầnAnđrâycãilạiPaven,bàlắngnghe,nínthở,sốtruộtchờđợicontrả lời, nóng lòng muốn biết Anđrây có làm phật ý Pavenkhông.Mặcdùhaingườicãinhaukịchliệt,khôngngườinàotỏrabựcbộivớingườikia.

Thỉnhthoảngbàmẹlêntiếnghỏicon:

– Nhưthếđấyà,Paven?

Pavencười,đáplại:

– Vâng,nhưthếđấy!

Anđrâynói,châmchọcnhưngdễthương:

– Thưa ông, xin lỗi! ông đã ăn no nên, nhưng ông nhaikhông kỹ, ông ạ: cònmộtmiếngmắc ở cuống họng ông đấy.Mờiôngsúcmiệngđichotôi!

Pavenkhuyênđùa:

– Thôi,cậuđừngcólàmravẻngớngẩnnữa.

– Khôngmà,mình rấtnghiêm trang,nhưđi đưamộtđámtangvậy.

Bàmẹgậtđầu,mỉmcười…

Chương23

Mùaxuânsắptới,tuyếtđãtanđểtrơralớpbùnvàbụithantrướcđâybịphủdưới làntuyết trắng.Mỗingàybùn lại thêmlầylộikhóchịuhơn,cảvùngngoạiôcóvẻnhưkhoácchiếcáoráchmướp,nhơbẩn.Banngàynướcnhỏgiọttừtrênmáinhàxuống, khói từ các bức tường xám xịt bốc lên, hìnhnhưmệtmỏivàđổmồhôi.Đêmđếnkhắpnơibăngđônglạithànhhìnhnhữngthạchnhũmàutrắngđục.Mặttrờingàycàngthườnglóra nhiều hơn. Và những dòng suối lên tiếng róc rách, ngậpngừngchảyvềphíađầmlầy.

MọingườichuẩnbịmừngngàyMộtthángNăm.

Truyềnđơnđượcrảikhắpnhàmáyvàxómthợngoạiô,nêurõ ý nghĩa của ngày lễ. Ngay những thanh niên chưa đượctuyêntruyềngiảithích,khiđọcnhữngtruyềnđơnđócũngnói:

– Phảilàmcáimónnàymớixong!

Vêxôpsikôpluônluôncáukỉnh,kêulên:

– Khôngphảilàsớmlắmđâu!Chơihútimmãi,đủrồi!

PhêđiaMadinrấtvuisướng.Anhgầyđinhiều,vànhữngcửchỉ,nhữnglờinóinóngnảycủaanhlàmchongườitanghĩđếnmột con sơn ca bị nhốt trong lồng.Anh luôn luôn cặp kè vớiYakôpXômôp,một thanhniên lầm lì ítnói,nghiêmnghịquáđángsovớituổi,hiệnnayđanglàmviệcởngoàiphố.Xamôilôpởnhà tùvề, râu tóc càng trởnênhungđỏhơn.VaxiliGuxep,Bukin,Đragunôpvàvàingườinữanêusựcầnthiếtphảimangtheo vũ khí, nhưng Paven, Anđrây, Xômôp và những người

kháckhôngtánthành.Êgôđến,vẻmệtnhọc,nhễnhạimồhôi,thởhổnhểnnhưlệ

thường.Anhvừanóivừađùa:

– Cácđồngchí!Thayđổitrậttựhiệnhànhlàmộtsựnghiệpvĩđại;nhưngmuốnchosựnghiệpđótiếnđượcnhanhthì tôiphảisắmmộtđôiủngmới!-Vàanhchỉđôigiàyráchđẫmnướccủaanh.Đôigiàycao-sucủatôimắcmộtbệnhbấttrị,ngàynàochântôicũngbịướt.Tôikhôngmuốndicưxuốngởdướiđấttrướckhichúngtatuyênbốcôngkhairõrệtphếbỏcáithếgiớigiàcỗinày,chonêntôibácbỏđềnghịcủađồngchíXamôilôpvềcuộcvũtrangthịuyvàtôiđềnghịvũtrangchotôimộtđôiủngtốt,chắcchắn,vìtôitintưởngsâusắcrằngnhưthếcóíchchothắnglợicủachủnghĩaxãhộihơnlàbàyramộtcuộcchoảngnhauvỡmàyvỡmặt!…

Cùng với lối nói kiểu cách đó, anh thuật lại việc nhân dânnhiềunướcđãlàmnhưthếnàođểtìmcáchcảithiệnđờisốngcủamình.Bàmẹthíchnghenhữngđiềuanhnói,nhữngđiềuđógâychobàmộtấntượnglạlùng:nhữngkẻthùxảoquyệtnhấtcủanhândân,nhữngkẻ thườngxuyên lừabịpnhândânmộtcáchtànnhẫn,chínhlànhữngkẻthấpbé,bụngphệ,dađỏgay,vôliêmsỉvàgiantham,xảoquyệtvàhungác.KhichínhquyềnbọnSahoànglàmchođờisốngcủachúngtrởnênkhókhănthìchúngxúigiụcnhândânchốnglạichínhquyềnđó,nhưngkhinhândânnổidậygiànhđượcchínhquyềnấytừtaynhàvuathìbọn người thấp bé kia lạimưumô cướp lại của nhân dân vàđuổinhândânlaođộngtrởvềnhữngtúplềuxiêuvẹocủahọ;nếunhândânmuốn tranh giànhvới chúng thì chúng tàn sáthàngtrăm,hàngnghìnngười.

Mộthôm,bàđánhbạo thuật lại chocácanhnghecuộcđờimàbàhìnhdungquanhữnglờianhnói,bàhỏianhvớimộtnụ

cườingượngnghịu:

– Cóphảinhưthếkhông,ÊgôIvanôvich?

Anhphá lêncười, cặpmắtnhỏbécủaanhđảoquađảo lại,anhhítvàorồilấytayxoangực:

– Thậtralàđúngnhưthếđấy,mẹạ!Mẹđãnắmđượcmấuchốtcủalịchsử.Trêncáinềnđó,còncómộtvàinéttôvẽthêm,trangsứcthêm,nhưngnhữngcáiđókhôngthayđổigìchosựviệccả.Chínhlàbọnngườithấpbébéophệkialànhữngtêntộiphạm lớnnhất,những con sâumọtđộcđịanhấtđang cắnxénhândân.NgườiPhápgọichúngbằngmộtcáitênrấtđúnglà“tư sản”.Mẹhãynhớ lấy tiếng ấymẹ ạ. Bọn tư sảnnhai nátchúngtara,hútmáuchúngta…

Bàmẹhỏi:

– Nghĩalàbọnnhàgiàuchứgì?

Vâng,đúngnhưthếđấy.Nếunaymộtít,maimộtít,ngườitabỏmộtchútđồngvào thứcăncủamộtembé thìchấtđó làmchoxươngemcòiđivàemsẽtrởnênmộtngườilùn.Nếungườita dùng vàng để đầu độcmột người thì tâm hồn người đó sẽchoắtlại,nhợtnhạt,xámxịt,giốnghệtmộtquảbóngcao-sugiánămxu…

Cómộtlần,nhânnóichuyệnvềÊgô,Pavennói:

– Anđrâyạ,nhữngngườithườnghayvuiđùanhấtchínhlànhữngngườitâmhồnđangđaukhổnhất…

Anđrâyimlặngmộtlátrồinói:

– NếuthếthìtấtcảnướcNgasẽchếthếtvìcười…

Natasalạiđến.Côcũngbịbắtgiam,nhưngởmộtthànhphốkhác.Giamcầmkhônglàmchocôthayđổi.BàmẹđểýthấykhicómặtNatasa thìAnđrây trởnên vui hơn.Anhđùa cợt hómhỉnh,trêughẹomọingười,vàlàmchoNatasabậtcười.Nhưng

Natasađirồi,Anđrâylạibuồnbãhuýtsáonhữngbàiđiệudàilêthê,vàkéođôichânđiđilạilạirấtlâutrongphòng.

Xasenka thường đến, lúc nào cũng có vẻ rầu rĩ, hối hả, vàngàycàngtrởnênnhấmnhẳng,nóngnảyhơn.

MộtlầnPaventheoratiễnchânchịquênkhôngkhépcửa.Bàmẹngherõhaingườitraođổivớinhaurấtnhanh:

– Anhsẽcầmcờphảikhông?-Ngườicongáihỏikhẽ.

– Phải.

– Quyếtđịnhrồiạ?

– Phải,đólàquyềncủatôi.

– Rồilạivàotùnữaư?

Pavenimlặng.

– Anhkhôngthể…-Đếnđấy,chịdừnglại.

– Khôngthể…gì?

– Đểchomộtngườikhác…

Pavennóito:

– Không!

– Anh hãy nghĩ lại… anh có nhiều ảnh hưởng, mọi ngườimếnanh!…AnhvàAnđrâylànhữngngườilãnhđạophongtràoởđây;nếu các anhđược tựdo, các anh có thể làmbaonhiêuviệc!Anhnênnghĩlại!Nếuanhlàmviệcấy,chúngsẽđưaanhđiđàyrấtxavàlâuđấy!

Trong giọng nói của người con gái, bà mẹ nhận thấy cónhữngtìnhcảmmàchínhbàđãbiếtrõ:đólàsựlo lắngvàsợhãi.Vàmỗi lờinóicủaXasenkarơivàotimbàmẹnhưnhữnggiọtnướctogiálạnh.

Pavennói:

– Không,tôiđãquyếtđịnhrồi.Khônggìcóthểlàmchotôi

thayđổiýkiếnđóđược.

– Ngaycảkhiemvanxinanh?

Pavennóitiếprấtnhanh,giọngnóihếtsứcnghiêmkhắc:

– Emnghĩ thế nàomà lại nói như thế? Emkhôngnênnóinhưthế!

Xasenkađápkhẽ:

– Emlàmộtconngườikiamà!

Paven nói dịu dàng, nhưng giọng nói khác thường, dườngnhưhếthơi:

– Phải,mộtngườitốt,mộtngườirấtthânthiếtđốivớianh.Chonên…chonênemkhôngnênnóinhưvậy…

Ngườicongáinói:

– Thôi,chàoanh!

Nghe tiếng chân, bà biết Xasenka đã đi vội vàng, gần nhưchạy.Pavenđitheo.

Mộtniềmkinhhoàngnặngnề,ngộtngạtđèlênngựcbà.Bàkhônghiểuđượcrõcâuchuyệngiữahaingười,nhưngbàcảmthấycómộtviệcbuồnsắpxảyđếnvớibà.

– Nóđịnhlàmgì?

PaventrởvàocùngvớiAnđrây.Anđrâyvừalắcđầuvừanói:

– Hừ!CáithằngIxaykhốnkiếp,taxửtrívớinónhưthếnàonhỉ?

Pavennóigiọngbựctức:

– Phảikhuyênnótừbỏnhữngmưumôchósăncủanóđi!

Bàmẹcúiđầu,hỏi:

– Paven,conđịnhlàmgìthếcon?

– Baogiờhảmẹ?Bâygiờấyà?

– Ngàymồngmột..mồngMộtthángNămấy?

Pavenbỗnghạthấpgiọng:

– À!À!Consẽmanglácờcủata,consẽcầmcờdẫnđầumọingười…Conlàmviệcđó,rấtcóthểlàchúngsẽlạibỏtùcon.

Mắtbàmẹbỗngnóngran,miệngbàbỗngkhôhẳnđi,rấtkhóchịu.Pavennắmlấytaymẹvỗvề.

– Cầnphảilàmnhưvậy,xinmẹhiểuchocon!

– Mẹcóbảosaođâu?

Bànói,vừatừtừngẩngđầulên.VàkhimắtbàgặpđôimắtsángvàcươngnghịcủaPaven,bàlạicúiđầuxuống.

Pavenbuôngtaymẹ,thởdàivànóigiọngtráchmóc:

– Đáng lẽmẹkhôngnênbuồn,mànênvui.Baogiờmớicónhững bà mẹ biết vui vẻ tiễn conmình đi, dù là đi đến chỗchết?…

Anđrâycằnnhằn:

– Ấy!Ấy!Ngàilạibốcđồngrồi!…

Bàmẹnhắclại:

– Nàomẹcóbảosaođâu!..Mẹchẳngngăncấmconmà!Màdẫu mẹ có thương con thì đó cũng là lòng thương của mộtngườimẹ.

Pavenquaymặtđi.Bàngheanhthốtranhữnglờicứngrắn,gaygắt:

– Cónhữngtìnhthươngngănkhôngchongườitasống…

Bàrùngmình.SợPavencònnóinhữngđiềuxúcphạmđếnmìnhnữa,bàvộikêulên:

– Paven,conkhôngnênnóithế!Mẹhiểurằngvìcácđồngchícủacon,conkhôngthểlàmkhácđược…

Pavennói:

– Khôngphải!Conlàmthếlàvìcon!

Anđrây đứng lại trên ngưỡng cửa, anh cao hơn cửa, nêntrônganhnhưđứngtrongmộtcáikhung,khuỵugốixuốngmộtcáchkỳquặc,tựamộtvaivàotrụcửa,còncổ,đầuvàvaikiathìvươnraphíatrước.

AnhđưađôimắtchămchúnhìnPavenvànói,vẻbựcbội:

– Tốthơnlàôngimđicho,đừngnóinhảmnữa.

Trônganhgiốngnhưmộtconthằnlằnnằmtrongmộtkẽđá.

Bàmẹmuốnkhóc;nhưngkhôngmuốnđểchoconnhìnthấy,độtnhiênbàlẩmbẩm:

– À!LạyChúa,tôiquênmất…

Rồibàrangoàihiên,ởđây,bàgụcđầuvàomộtgóc tường,mặcchonướcmắttràora;bàthútthítkhôngrênrỉ,ngườilảđi,dườngnhưmáu cùng với nướcmắt đã tuôn ra khỏi trái tim.Quacánhcửahémở,nhữngtiếngtranhcãiầmầmvọngđếntaibà:

– Thếnào,cậuthíchgiàyvòbàcụlắmhả!-Anđrâynói.

– Cậukhôngcóquyềnnóinhưthế!-Pavenquát.

– Nhưngnếumìnhimlặngtrướcnhữnglờinóingungốccủacậuthìmìnhcóphải làmộtđồngchítốtcủacậukhông?Vìlýdogìmàcậunóinhưthế?Cậucóbiếtkhông?

– Vìlýdogìthìlúcnàocũngphảikiênquyếtnóinhữngđiềucầnnói!

– Nóivớimẹcậuấyà?

– Vớitấtcảmọingười!Tôikhôngmuốncómộttìnhyêunào,mộttìnhbạnnàolàmvướngvíuđượcchântôi,giữtôi…

– Anh hùng nhỉ! Thôi xì mũi đi! Rồi đem tất cả những

chuyệnđómàđinóivớiXasenka,đánglẽnóivớicôtanhưvậythìđúnghơn…

– Thìmìnhđãnóivớicôấyrồi!…

– Nóikiểunhưthếà?Cậunóidối!Nóivớicôấythìcậunóimộtcáchêmáidịudàng,mìnhkhôngnghethấynhưngmìnhbiết.Thếcònnóivớimẹcậuthìcậu làmrabộanhhùng.Cậuphảibiếtcáithứanhhùngấykhôngđánggiámộtxunhỏ!

Bàmẹlauvộinướcmắttrênmá.BàsợAnđrâylàmphậtlòngPaven.Bà vội vàngmở cửa, rồi bước trở vàobếp.Run runvìbuồnrầuvàlosợ,bànói:

– Ồ,rétquáthếnày!Thếmàđãsangxuânrồiđấy…

Khônghiểuvìsaovừadọndẹpxoongchảoởbếp,bàvừacấtcaogiọngnóitiếp,nhưđểcốátnhữngtiếngnóitrầmtrầmcủahaingườicontrai:

– Cáigìcũngkháctrước,ngườithìnónglênmàthờitiếtthìlạnh đi. Thường vào lúc này thì ấm rồi, trời quang đãng, cónắng…

Trongphòng im lặng. Bà dừng chân lại trong bếp, chờđợimộtđiềugìkhôngrõ.

Anđrâyhỏikhẽ:

– Cậu có nghe đấy không? Khổ lắm, phải hiểu chứ! Bà cụnhiềutìnhcảmhơncậuđấy!…

Bàmẹhỏi,giọngrụtrè:

– Cácconuốngnướcchènhé?

Rồi không đợi trả lời, bà nói to để chế giễu sự bối rối củamình:

– Quái,khônghiểusaomàmẹrétcóngthếnày?

Paventừtừđếngầnmẹ.Anhnhìntrộmbà,vàmôianhmấy

máymộtnụcườicủangườibiếtmìnhcólỗi.Anhnóikhẽ:

– Mẹthalỗichocon!Convẫncòntrẻcon,dạidột…

BàômđầuPavenvàolòng,buồnrầunói:

– Conđừngđộng chạmđếnmẹnữa!Conđừngnói gì nữa!Conmuốnlàmgì,tùyýcon.Đờiconlàviệccủacon!Nhưngconđừngthốtranhữnglờicaynghiệtnữađốivớimẹ.Làmsaomộtngười mẹ có thể không có lòng thương được? Không. Mẹthươngtấtcảcáccon.Cácconthậtlàthânthiếtđốivớimẹvàcácconrấtxứngđángđiềuđó!Mẹkhôngthươngcácconthìaithươngcácconnữa!Paven,conyêuquýcủamẹ!Conđi,sauconcònbiếtbaongườikhác,nhữngngườiđóđãbỏlạitấtcả,rađi…

Bàcảmthấytronglòngmìnhmộtýnghĩcaoquýnồngnàn,chắpcánhchobà,làmbàphấnchấnlên,-mộtniềmvuixenlẫnđaukhổloâu-nhưngbàkhôngtìmrađượclờiđểnóivàtrongcơnbứt rứtvìkhôngnóiđược,bàvung tay,nhìnconvớiđôimắtnóngbỏngrựclênmộtnỗiđaukhổnhứcnhối.

Pavencúiđầuthìthầm:

– Đúngnhưthếđómẹạ!Mẹthalỗichocon,conhiểurồimẹạ.

Anh liếc nhanh nhìn bàmỉm cười. Rồi vừa ngượng ngùngvừavuisướng,anhquaymặtđinóitiếp:

– Consẽkhôngbaogiờquênđiềuđó,conhứanhưvậy!

Bà bỏ Paven ra, đưamắt tìm Anđrây trong phòng, nói vớianh,giọngkhẩnkhoảnvàâuyếm:

– Anđrâyconạ!Conđừngmắngnó!Cốnhiên,conlớntuổihơnnó…

Anđrâyđứngquay lưng lại,vẫnkhôngnhúcnhích,vàgầmlên,giọngbuồncườimộtcáchkỳlạ:

– Hu-hu-hu!Connhấtđịnhsẽ thét toáng lênvớinóvàcònđánhnónữakia!

Bàmẹđưatara,chầmchậmbướcđếnbênAnđrây:

– Con,conyêuquý…

Anđrâyquaymặtđiphíakhác,cúiđầuxuốngnhưmộtconbòmộng.Haitaychắpsaulưng,anhđiquachỗbàmẹđểxuốngbếp. Từ trong bếp lại vang lên giọngmỉamai không vui củaanh:

– Cútđi,Paven!Nếukhông,mìnhsẽngoạmchocậumộtcáivàođầu!…Nhưngmẹạ,mẹđừngtưởngthật,conđùađấythôi!Conđiđunnướcđây!Gớm!…Thancủinhàtasaomà…ẩmquáthếnày!

Anhimlặng.Bàmẹxuốngbếpthấyanhđangngồibệtdướiđấtđunnước.Khôngnhìnbà,anhnóitiếp:

– Mẹđừngsợ…,conkhôngđộngđếnnóđâu!Conlànhnhưmộtcủcảichínấy!Màônganhhùngơi,xinôngđừnglắngnghetôinóinhé!Conyêunólắm.Cáimàconkhôngưalàchiếcáogi-lêcủanó!Nómặcmộtchiếcáogi-lêmới,mẹhãynhìnxem,nórấtthíchđấy;nóđi,bụngưỡnravàxôđẩymọingười:xemđâynày,xemcáiáogi-lêđẹpcủata!Vâng,nóđẹp,nhưng…việcgìphảixôđẩyngườitanhưthế.Cũngđãquáchậtchộirồikhôngphảixôđẩynữa!

Pavenmỉmcười:

– Cậucòncàunhàubaolâunữa!Tưởngcậuchửimộttrậnđủrồi!

Anđrâyvẫnngồibệtdướiđất,đặtchiếcấmchèvàogiữachânngắmnghía.Bàmẹđứngcạnhcửa,âuyếmvàbuồnbãđưamắtchămchúnhìncáigáy trònvàcáicổdàicủaAnđrâyđangcúixuống.Anhchốngtayxuốngsàn,ngảngườiraphíasau,nhìn

bàmẹvàPaven,chớpchớpđôimắthơingầuđỏ:

– MẹvàPaventhậtlànhữngngườitốt!

Pavencúixuống,nắmlấytayAnđrây.

– Ấy!Đừngkéo!Mìnhngãrađâybâygiờ…

Bàmẹbuồnrầunói:

– Việcgìcácconphảingượngnghịunhưthế?Thìcácconcứômhônnhauđi,ômhônthậtmạnhvào…

Pavenhỏi:

– Cậucómuốnkhông?

Anđrâyđứngdậytrảlời:

– Saolạikhông?

Haingườiômnhaumộtlúc,thậtchặt,haithânthểmộttâmhồnbừngbừngmộttìnhbạnnồngnàn.

Nướcmắtchảygiàngiụa trênmặtbàmẹ.Nhưnggiọt lệđókhôngmảymaychuaxót.Bàngượngngùnglaunướcmắtvừanói:

– Đànbàthìưakhóc.Buồncũngkhóc,màvuicũngkhóc…

AnđrâyđẩynhẹPavenra,rồicũnglaunướcmắtnói:

– Thôiđủrồi!Khiconbênhảynhótchánthìngườitađemnóraquay!…Gớm!Thanvớicủi!Thổimãibụiđầycảmắt…

Pavenngồigầncửasổ,mắtnhìnxuống,khẽnói:

– Những giọt nướcmắt như thế này không có gì phải xấuhổ…

Bàmẹ lạingồibênPaven.Bà thấy lòng trànngậpmột cảmgiác kiên nghị, ấm áp và êm dịu. Bà thấy buồn, nhưng sungsướngvàthanhthản.

Anđrâybướcquabênphòng,nói:

– Mẹcứngồiyêumẹnhé!Đểconthudọnbát,đĩacho.Mẹcứngồinghỉ…Chúngconlàmmẹlolắngkhánhiềurồi…

Khianhđikhuất,giọngnóinhưhátcủaanhnghecàngsangsảng:

– Sốngđượcnhư thếnày thật là thú, thật là cuộc sốngcủaconngười.

Pavenliếcnhìnmẹ,nói:

– Đúngthế!

Bànói:

– Cái gì cũng đều thay đổi! Cái buồn bây giờ khác, cái vuicũngkhác…

Anđrâyđáplại:

– Phảinhưthếmớiđúng!Chínhlàvì,thưamẹthânyêucủacon,cómộttráitimmớiđanglớnlên,lớnlêntrongcuộcđời…Mộtngườitới,đemngọnlửacủalýtrílàmrựcsángtráitimđó,người đó thét lên kêu gọi:Này!Hỡimọi người của tất cả cácnước,hãyđoànkếtnhau lại thànhmộtgiađìnhduynhất!Vàtheotiếnggọiđó,tấtcảmọitráitimđãđemhếtcáigìtốtđẹpnhất củamình, hợp lại thànhmột trái tim duy nhất, bao la,mạnhmẽ,vangdộinhưmộtquảchuôngbạc…

Bàmẹmímchặtchomôikhỏirunvànhắmmắtlạiđểnướcmắtkhỏitràora.

Pavengiơtaylênđịnhnóimộtđiềugì,nhưngbàmẹkéotayanhxuống,thầmthì:

– Đểchoanhấynói:

Anđrâyđứngởchỗcửaravào,nói:

– Mẹcóbiếtkhông?Hiệnnaycònnhiềunỗibuồnphiềnchongười đời, và người đời sẽ còn bị chúng hút nhiềumáu nữa,

nhưngtấtcảđiềuđó,tấtcảnỗibuồnphiền,tấtcảdòngmáucủatôi,sovớinhữngđiềutôiđãcóđượctronglồngngực,trongtrínãothìchỉlàmộtmóntiềnchuộcrấtnhỏ…Tôiđãgiàucónhưmộtvìsao,cóvôsốtiasáng…Tôisẽchịuđựngtấtcả,tôisẽcamchịu tất cả, vì trongngười tôi cómộtniềmvui,màkhôngai,khôngmột cái gì có thể giết chết được! Chính sứcmạnh là ởtrongniềmvuiđó!Cảbangườiuốngnướcchè,chuyệntròtâmđắctớinửađêmvềcuộcđời,vềnhữngconngười,vềtươnglai.

Vàkhimộtýnghĩxemchừngđãrõràngthìbàmẹthởdài,cốtìm trongquákhứmộtkỷniệm luôn luôncònnãonùng, cònthôbạođốivớibàđểlàmcơsởchoýnghĩấy.

Nỗilosợcủabàđãtanđitrongdòngthácnóngrựccủacâuchuyện, giờ bà cảm thấy giống như cái ngày xa xưa, khi ôngthânsinhrabànóivớibàgaygắt:

– Khôngcógìmàphảinhănnhó!Cóđứangungốcnàomuốnlấymàythìmàycứlấynó!Đãlàcongáithìđứanàokhôngđilấychồng,tấtcảmọingườiđànbàđềuđẻcon,đốivớitấtcảcácbậc làmchamẹ, con cái đều làmộtmối lo âu!Thếmày,màykhôngphảilàngườià?

Khiđóbàthấytrướcmặtbàconđườngbắtbuộcphảiđikéodàiravôtậnchungquanhcảnhhoangvắng,ubuồn.Vàsựcầnthiếtkhông thể tránhđượcphảiđi vào conđườngấyđãđemđếncholòngbàmộtsựanphậnnhẫnnhụcvàmùquáng.Thìbâygiờcũngvậy.Nhưnglinhcảmthấymộttaihọamớisắpxảyra,bànóitronglòng,khôngbiếtnóivớiai:

– Đấy,hãylấyđi!

Điềuđólàmnhẹbớtnỗiđaukhổthầmkínnhưmộtsợidâycăngthẳngđangrunrẩy,reolêntronglồngngựcbà.

Mộtngọnlửahyvọngyếuớt,nhưngđầysứcsống,hyvọng

sẽkhôngbịngườitalấymấttấtcả,sẽkhôngbịngườitacướpmất tất cả, bùng cháy lên trong chốn tâmhồn sâu thẳmnhấtcủabàmẹ,đangbốirốiloâutrongcảnhđợichờ.Mộtcáigìđấysẽcònlại.

Chương24

Sáng sớm tinh mơ, Paven và Anđrây vừa ra khỏi nhà, thìMariaKoócxunôvahốthoảngđếngõvàocửasổvàkêulênhốihả:

– Ixaybịgiếtchếtrồi!Raxemđi…

Bàmẹrunlên.Tênkẻgiếtngườivụtquatríócbànhưmộttiachớp.

Bàchoàngvộichiếckhănquànglênvai,hỏi:

– Aigiết?

Mariatrảlời:

– Giếtrồithìnótẩuthoátchứcóđứnglạiđóđểnhìncáixácchếtđâu!

Dọcđường,chịnóitiếp:

– Thếnàylàhọsẽ lại lụcsoát, truytìmthủphạm.Maymàtối hôm qua, các anh con trai nhà bác ở nhà, tôi có thể làmchứngđiềuđó.Hồiquánửađêm,tôicóđingangquatrướccửanhàbác,nhìnquacửasổ,tôithấybácvàcácanhấyđangngồiquanhbàn…

Bàmẹhoảngsợkêulên:

– ChịMaria,chịnóigìthế?Họbuộctộithếnàođượcchúngnó?

Marianóigiọngquảquyết:

– ThếthìaigiếtIxayđược?Nhấtđịnhlàngườinhàbácchứcònainữa.VìmọingườiđềubiếtIxaytheodõidòxétcácanh

ấymà…Bàmẹđứtcảhơi,đưatayômngực.

– Báclàmsaothế?Bácđừngsợ!Cáithằngấychếtlàđángđờirồichứcònoanuổnggìđâu!Chúngtađimaulên,khôngngườitamangxáchắnđimất!

HìnhảnhnặngnềcủaVêxôpsikôplàmchobàmẹlảođảo.

Bàđờcảngười,nghĩthầm:“Đấy,nóđãđiđếnmộtviệclàmnhưthếđó!”

Gầnmấybứctườngnhàmáy,nơimộtngôinhàvừamớibịcháy,một đám người tụ họp nói chuyện rì rào nhưmột bầyong,chângiẫmlênnhữngmảnhthanlàmđốngtrotànbaylêntung tóc.Trong đámđông cónhiều phụnữ, trẻ em lại nhiềuhơn;đứngđócòncónhữngchủcửahàng,nhữnggãhầubànởquánrượu,bọncảnhsátvàtênsenđầmPêtlin,mộtlãogiàcaolớn,râubạc,mề-đayđầyngực.

Ixaynửanằmnửangồitrênmặtđất,lưngtựavàomộtkhúcxànhàbị cháyđen,đầuđể trầngụcxuốngvaiphải.Tayphảihắnđút vào túi quần,mấyngón tay trái thì bấu chặt vàođấtmùn.

Bàmẹ nhìn khuônmặt Ixay: conmắt đờ dại của hắn nhưchăm chú nhìn chiếc mũ cát-két đặt giữa hai chân duỗi dài,miệnghắnháranhưcóvẻkinhngạc,bộrâuhungđỏcủahắnvểnhvềmộtbên.Cáithânhìnhgầycòmvớicáiđầudàinhọn,cái mặt xương xẩu đầy tàn nhang, sau khi hắn chết lại càngchoắtlại.Bàmẹvừalàmdấuthánh,vừathởdài.Lúcsống,hắnđãlàmchobàghêtởm;bâygiờbàthấycóphầnthươnghạihắn.

Mộtngườinóikhẽ:

– Khôngcómáu!Chắclàngườitađãdùngtayđánhhắn…

Mộtgiọngcayđộcnóilớn:

– Ngườitađãkhóamồmmộtconchósăn…

Tênsenđầmgiậtmìnhđánh thót,đưa tay rẽđámphụnữ,nétmặthằmhằm,hỏi:

– Đứanàovừanóinhưthế,hả?

Bịhắnxôđẩy,mọingườigiãnra.Vàingườinhanhchânbỏchạy.Đâuđócótiếngcườimỉamai.

Bàmẹvềnhà,nghĩthầm:

– Chẳngcóaithươngxóthắn!

ThânhìnhtolớncủaNikôlaihiệnranhưmộtcáibóngtrướcmặt bà; đôimắtnhỏ của anhphát ramột tia sáng lạnh lùng,hungdữ,bàntayphảiđungđưanhưbịtrẹo…

KhiPavenvàAnđrâyvềnhàăntrưa,bàđónhỏi:

– Thếnào?NgườitacóbắtaivềvụIxaykhông?

Anđrâytrảlời:

– Conchẳngnghethấynóigìhết!

Bàthấycảhaingườiđềucóvẻphiềnmuộn.

Bàhỏinhỏ:

– Không có ai nói gì cả.Và cũng không ai nghĩ đến anh tanữa.Anh takhôngcóởđấy.Trưahômquaanh tađi vềphíasông,nayvẫnchưathấyvề.Concóhỏithămtinanhấy…

Bàmẹthởramộtcáinhẹnhàng,nói…

– Thếthì…CámơnChúa!CámơnChúa!

Anđrâyđưamắtnhìnbàrồicúiđầu.

Bàmẹnóitiếp,vẻnghĩngợi:

– Hắnnằmđấy…mặtmũitrôngnhưcóvẻngơngác.Thếmàchẳng ai thương xót hắn, không ai nói một lời nào về hắn.Ngườihắnchoắtlạiđếnnỗingườitakhôngtrôngthấygì.Như

mộtmảnhvụncủamộtvậtbịvỡ,rơixuốngđất,nằmđó…

Đangăn,Pavenbỗngvứtthìa,kêulên:

– Tôikhônghiểuđượcđiềuđó!

Anđrâyhỏi:

– Cáigì?

– Chỉvìcầnphảiănmàgiếtmộtconvậtcũngđãlàghêtởmrồi.Giếtmộtconthúdữ,mộtconchimthuộcloàiănthịt…điềuđócóthểhiểuđược.Chínhtôi,tôicũngcóthểgiếtmộtngười,nếungườiđóđãtrởnênmộtconthúdữđốivớinhữngngườikhác.Nhưnggiếtmộtđứathấphènnhưthế…saongườitalạicóthểđangtayđượcnhỉ?…

Anđrâynhúnvai,nói:

– Hắngâytaihạikhôngkémmộtconthúdữ.Conmuỗihútmộtchútmáucủachúngta,chúngtacòngiếtnónữalà!…

– Tấtnhiênlànhưthế!Đókhôngphảilàđiềutôimuốnnói…tôichỉnóirằngđiềuđólàmchotôighêtởmthôi.

Anđrâylạinhúnvai,trảlời:

– Làmthếnàođược?

Imlặngmộtlúclâu.

RồiPavenvẻnghĩngợi,hỏi:

– Cậucóthểgiếtmộtngườivàohạngnhưthếà?

AnđrâytrònxoeđôimắtnhìnPaven,rồiliếcnhanhnhìnbàmẹ,đoạntrảlời,giọngbuồnrầunhưngkiênquyết:

– Vìcácđồngchí,vìsựnghiệpcủachúngta…tôicóthểlàmđượctấtcảmọiviệc.Vàtôisẽgiết.Ngaycảcontôi…

Bàmẹkhẽkêu:

– Ơ,Anđrây!

Anhmỉmcườinóivớibà:

– Khôngthểlàmkhácđược.Cuộcsốngđòihỏinhưthế…

Paventhongthảnhắclại:

– Phải.Chínhcuộcsống…

Tựdưngnhưcómộtcáigìthôithúcbêntrong,Anđrâyvùngđứngdậy,vungtay,nói:

– Làm thếnàođược?Người tabắtbuộcphải cămghét conngười để cái ngày có thể hoàn toàn cảm phục con người đếnđượcsớmhơn.Phảitiêudiệtkẻnàotrởngạibướctiếncủacuộcsống, phải trừ khử kẻ bán người khác để lấy tiền, để hưởngcảnhannhànhayvinhhoaphúquý.Nếutrênconđườngđicủanhững người chính trựcmà cómột tênGiuđa[6] giở trò phảnphúc thì nếu tôi không giết chết nó, tôi cũng sẽ là một tênGiuđa!Tôikhôngcóquyềnlàmnhưthếư?Thếthìtạisaobọnchúng,nhữngđứa thống trị chúng ta, lại cóquyềndùngbinhlínhvà đaophủ,nhữngnhà chứavànhàngục, nhữngnơi tùđàyvàtấtcảmọicáinhụcnhãđêtiện,đểbảovệanninhvàđờisốngsungsướngcủachúng?Nếuđôikhitôibắtbuộcphảicầmlấydùicuicủachúngthìlàmthếnàođược?Tôicũngsẽcầmlấychứ không chối từ. Chúng giết hại chúng ta hàng chục, hàngtrăm…,cáiđóchotôicóquyềngiơtaylênđậpvàođầumộtkẻthù,vàođầukẻnàođãdámxôngvàogầntôinhất,vàlàkẻnguyhạinhấtđốivới sựnghiệp của cảđời tôi.Đời lànhư thế.Tôitranh đấu chính là để chống lại nó, tôi khôngmuốn thế. Tôibiếtrằngmáucủakẻthùkhôngsángtạorađượcgìhết,khôngsinhsôinảynởgìđược!Khimáucủachúngtatướilênmặtđấtnhưmộttrậnmưanặnghạtthìchânlýsẽlớnlên,cònmáucủakẻthùchúngtathìthốithavàtiêutankhôngđểlạimộtdấuvếtgì,cảđiềunàynữa,tôicũngbiết…Nhưngtôicứsẵnsàngphạm

tội,tôisẽgiết,nếutôithấyđólàcầnthiết!Vìtôichỉnóivềtôithôi…Tội lỗi ấy sẽ chếtđi cùngvới tôi,nókhônghềgây chotươnglaimộtvếtbẩnnàocả,nókhônghềlàmnhơnhuốcmộtai,mộtaicả,ngoàitôira!…

Anhđiđilạilại,vungtaytrướcmặt,làmnhưđangcắtchặtvàvứtnémđimộtvậtgì.Bàmẹhết sứcbuồnrầu, lo sợnhìnanh.Bàcócảmgiácnhưtrongngườianhcómộtsợidâylòxobịgãy,vàanhđangđaukhổ.Nhữngtưtưởngảmđạm,sợsệtkhibànghĩđếnvụgiếtngườinaykhôngcònnữa.bàtựnhủthầm:nếuVêxôpsikôpkhôngphải là thủphạm,thìkhôngmộtđồngchínàocủaconcó thể làmđượcviệcđó.Pavencúiđầu,ngheAnđrâynói,giọngAnđrâymạnhmẽvàkiênquyết:

– Khitiếnlên,ngườitaphảichiếnđấuvớingaycảbảnthânmìnhnữa. Phải biếthy sinh tất cả, hy sinh tất cả lòngmình.Hiếncảđờimình,chếtvìsựnghiệp,cáiđókhôngphảilàkhó!…Hãyhysinhhơnnữa,hysinhcảđếncáigìđốivớianhcònquýgiáhơncảcuộcsốngcủamình;lúcbấygiờchânlý,vậtquýbáunhấtởanhsẽlớnlênbộiphần…

Anhđứnglạigiữaphòng;mặtanhcàngtáihơn,mắtanhlimdim;anhgiơtaylên,điệubộtrịnhtrọng,hứahẹn,nóitiếp:

– Tôi biết rồi. Rồi đây sẽ đến lúc người ta thán phục lẫnnhau, sẽ có lúcmỗi người đềunhưmột vì sao đối với nhữngngười khác! Trên trái đất, sẽ có những người tự do, nhữngngườivĩđạivìcótựdo;ainấysẽđitới,lòngcởimở,thanhtoánmọihằnthù,vàtấtcảmọingườikhôngaihungdữnữa.Khiấycuộc sống sẽ không phải là cuộc sống mà là sự phục vụ conngười.Vàhìnhảnhconngườisẽđượcnânglênrấtcao.Đốivớinhữngconngườitựdo,tấtcảnhữngcáiđỉnhcaonhấtđềucóthểlêntớiđược!Lúcđó,ngườitasẽsốngtrongchânlý,trongtựdo,vìcáiđẹp.Vànhữngaibiếtômấphơnhếtcuộcđờivào

lòngmình,biếtyêumếncuộcđờivớitìnhyêusâusắcnhất,sẽđược coi là những con người ưu tú nhất. Và ưu tú nhất lànhững conngười tự donhất, chính cái đẹp cónhiềuhơnhếttrongngườihọ!Vĩđạithaynhữngconngườisẽsốngcuộcđờiđó…

Anhimlặng,ngửngđầulênvànóibằngmộtgiọngphátratừnơisâukínnhấtcủalòngmình:

– Vàvìmộtcuộcđờinhưthế,tôisẵnsànglàmtấtcả…

Khuônmặtanhrunlên,nướcmắttừnggiọttotràora.

Paven ngẩng đầu nhìn bạn.Mặt Paven cũng tái xanh,mắtanhgiươngto.Bàmẹbỗngnhổmmình,cócảmgiácnỗiphiềnmuộnđangchồngchấtthêmlênvàđangđếngầnbà.

Pavenhỏikhẽ:

– Anđrây,cậulàmsaothế?

Anđrây hất đầumột cái, vươn thẳngmình ra nhưmột sợidây,rồinhìnbàmẹ,nói:

– Conđãthấy…conbiết…

Bàmẹđứngdậy,chạyđếngầnanh,nắmlấytayanh…Anhcốgỡ bàn tay phải ra, nhưng bàmẹ đã nắm chặt, bà thầm thì,giọngnóinồngnàn:

– Conạ,conthânyêucủamẹ!conhãybìnhtĩnhlại…

Anhkhẽnói:

– Khoan!Consẽnóichomẹbiếtcâuchuyệnđãxảyranhưthếnào…

Bàmẹnhìnanhứanướcmắt,lẩmbẩm:

– Khôngnên!Anđrây,khôngnên…

Pavenđôimắtướt lệ, từ từ tiến lại gần.Mặt anh tái xanh,anhmỉmcười:

– Mẹsợrằngchínhlàcậu…

– Mẹ không sợ!Mẹ không tin! Dùmẹ trông thấymẹ cũngkhôngtin!

Anđrây gật đầu, vẫn cố gỡbàn tay ra.Anhkhôngnhìnhaingười,nói:

– Khoan!Khôngphảicon…nhưngđánglẽraconcóthểcănngănđược…

Pavennói:

– Anđrây,cậuđừngnóinữa!

PavenđưamộttaysiếtchặtbàntayAnđrây,cònmộttayđặtlênvaianhtanhưđểgiữchothânhìnhcaolêunghêucủabạnkhỏirun,AnđrâynghiêngđầuvềphíaPavennóitiếp,giọngkhekhẽvàđứtquãng:

– Paven,cậucũngbiếtđấy,mìnhkhôngmuốnxảyraviệcđó.Việc đó xảy ra như thế đấy: lúc ấy cậu đi trước, mình cùngĐragunôpđứnglạiởgócphố…Ixayởphốkiađilại…Cáchmộtquãng hắn dừng lại. Hắn nhìn hai đứa mình cười gằn…Đragunôpbảo:“Cậuthấyđấy!Đêmnàonócũngdòxétta.Mìnhsẽhạ thủnó!”Nóixong, tưởngĐragunôpđivềnhà.CònIxaybướcđếngầnmình…

Anhthởdài.

– Chưa từng có ai làm nhụcmìnhmột cách quá thấp hènnhưtênchóchếtđó.

BàmẹlặnglẽcầmtayAnđrâykéovềphíabàn,cuốicùngdìuđược anhngồi xuốngmột chiếc ghế dựa. Bà cũngngồi xuốngbên anh. Paven đứng trước mặt hai người, đưa tay bứt bứtchòmrâuvẻrầurĩ.

– Nóbảomình,rằngchúngđãbiếttongtấtcảchúngta,rằng

bọnsenđầmtheodõichúngtavàchúngsẽbắtchúngtatrướcngày Một tháng Năm. Mình chỉ cười, không trả lời, nhưngtrongngườicócáigìbắtđầusôisục.Sau,nóbảomìnhlàmộtđứathôngminh,khôngnênđitheoconđườngấymànên…

Anh ngừng lại, laumặt.Mắt anh hắt ramột tia sáng lạnhlùng.

Pavennói:

– Tôihiểu.

– Nênlàmviệcchophápluật,-nónóithế.

Anhdangcánhtay,vungnắmđấmlên,nghiếnchặtrăng,nóitiếp:

– Hừ!Làmviệc chopháp luật!Đồkhốnkiếp!Thànóđánhvàomặtmình còn dễ chịu hơn chomình, và có lẽ cả cho nónữa!Nhưngkhinóđãnhổđếnmónnướcbọt thối thacủanóvàotráitimmìnhthìmìnhkhôngnhịnđượcnữa.

Anh cố gỡbàn tay anh ra khỏi tay Paven, đoạnvớimột vẻkinhtởm,hạthấpgiọng:

– Mình đánh cho nómột cái vào đúng giữamặt rồi bỏ đi.Nghe Đragunôp nói khẽ sau lưng: Đáng đờimày chưa? ChắcĐragunôpđãđứnglạiởgócphố…

Saumộtlátimlặng,anhnóitiếp:

– Mình không ngoái cổ lại, nhưng có cảm giác… Nghe cótiếng một quả đấm giáng xuống… Nhưng mình cứ đi, thảnnhiênnhưvừalấychânhấtmộtconcóc.Mìnhđanglàmviệc,bỗngngườitakêulên:cóaigiếtIxayrồi!Thậtkhôngtinđược.Nhưng bàn tay mình khó chịu lắm… không thể làm gì đượcnữa.Khôngphảivìđauđớnmàvì…mìnhcócảmgiácnhưcáibàntaybịcongắnlại…

Anhđưamắtliếcnhìntaymình:

– Suốtđời tôi,chắckhôngbaogiờ tôicó thểrửasạchđượccáivếtbẩnthốithanày…

Bàmẹdịudàngnói:

– Miễnlàlòngcontrongsạch,conạ!

Anđrâynóiquảquyết:

– Không phải con kết tội con đâu… không!Nhưng việc đólàmchoconghêtởm!Conkhôngcầnphảilàmnhưthế.

Pavennhúnvai,nói:

– Mìnhkhônghiểu rõ cậu lắm!Khôngphải cậuđãgiếtnó,nhưngchodù…

– Biếtrằngngườitagiếtnómàkhôngngăn…

Pavennóigiọngquảquyết:

– Mìnhkhônghiểugìhếtvềviệcđó…

Saumộtlúcsuynghĩ,anhnóithêm:

– Nghĩa là mình có thể hiểu được, nhưng cảm thấy thìkhông.

Còi rúc lên. Anđrây nghiêng đầu nghe tiếng còi rúc khẩnthiếtrồivươnvai,nói:

– Mìnhkhôngđilàm…

Pavennóitiếp:

– Mìnhcũngthế…

Anđrâymỉmcười:

– Mìnhđitắmđây!

Anhsửasoạnvộivàng,lặnglẽrồirađivẻủê.

Bàmẹnhìntheoanh,thươnghại:

– Paven,conmuốnnói thếnàothìnói!Mẹcũngbiết…giếtngườilàcótội…,nhưngmẹlạinghĩrằngkhôngaicótộicả.Mẹ

thươnghại Ixayvì thấynónhỏbénhưmột con sâu conbọ…Khimẹnhìnnó,mẹnhớlại trướcđây,nóđãhămdọatreocổcon…nhưngmẹkhôngcònthấycămgiậnnónữa,cũngkhôngthấy vuimừng vì nó đã chết. Lòng thương tự nhiên đến vớimẹ…Bâygiờthìmẹlạichẳngcònthấythươnghạinữa…

Bà im lặng, suy nghĩ một lát, mỉm cười, rồi nói vẻ ngạcnhiên:

– LạyChúa…Concónghemẹnóigìkhông,Paven?

ChắchẳnPavenkhôngchúýnghenhữngđiềubànói.Anhcúiđầu,thongthảđiđilạilạitrongphòng,suynghĩ,buồnrầu.Anhnói:

– Đờilàthế!Mẹđãthấymọingườichốngchọinhaunhưthếnào chưa?Dùmuốnhay khôngmuốn,người ta vẫnbắt buộcphải đánh!Đánh ai?Đánhmộtngười cũngnhưmìnhbị tướchếtquyền lợi, lại cònkhốnkhổhơnmìnhvìđó làmộtngườingungốc.Bọncảnhsát,senđầm,chósăn,tấtcảđềulàkẻthùcủata;tuynhiênchúngchỉlànhữngconngườinhưta,bọnkiacũngbắtchúng làmtóemồhôi, tóemáuramàvẫnkhôngcoichúng là người. Hoàn toàn là như thế. Và lũ ấy đã làm chongườinàychốnglạingườikia,làmchochúngmùquángvìđầnđộn và sợ hãi, trói chặt chân tay chúng, áp bức chúng, bắtchúngđổmồhôi,sôinướcmắt,chàđạpchúngvàdùngngườinàyđánhđậpngườikhác.Bọnkiađãbiếnchúng thànhsúng,thànhdùicui,thànhđálátđường,vàbảo:đólàNhànước!…

Anhtiếnlạigần:

– Thưamẹ,đó là tội ác!Một cuộc tàn sátkhốc liệt, tàn sáthàng triệu con người, tàn sát những tâm hồn… Mẹ có hiểukhông…ngườitagiếtchếttâmhồn.Mẹhẳnthấyrõchỗkhácbiệtgiữachúngtavàchúngnó:khimộtngườitrongchúngta

đánhmộtngườikhácthìtronglòngthấyxấuhổ,kinhtởm,đaukhổ,nhấtlàngaongán!Nhưngchúnggiếtchếthàngnghìnconngười, thì chúng thản nhiên như không, không thương xót,khôngghêtay.Chúnggiếtngườimànhưthíchthú!Vàchúngbóphầubóphọngngườita,chỉcốtđểbảovệbạc,bảovệvàng,bảo vệ những tờ giấy vô nghĩa, bảo vệ tất cả những thứ nhỏnhen,khốnnạnđó,làmchochúngcócáiquyềnđèđầucưỡicổthiênhạ.Mẹhãynghĩxem…Khôngphảivìđể tựchechở, tựbảovệmàchúngtànsátnhândân,hủyhoạitâmhồnngườita,khôngphảivìbảnthânchúngmàvìlòngthamlamcủacảicủachúng. Không phải chúng phòng giữ bên trong, mà chúngphònggiữbênngoài…

Anhnắmtaymẹ,siếtchặtvàcúixuống:

– Nếumẹcóthểcảmthấytấtcảsựbỉổiđó,cáithốithanhơnhuốcđóthìmẹsẽhiểurõchânlýcủachúngtavĩđạivàđẹpđẽbiếtchừngnào!…

Bàmẹđứngdậy,vôcùngcảmđộng, trànngậpýmuốnhòalòngmìnhvớilòngconvàomộtngọnlửaduynhất.

Bàthởhổnhển,thìthào:

– Paven!Khoanđã!Mẹcảmthấyrồi…,khoanđã!

Chương25

Ngoài cửa có tiếng chân của ai. Cả hai mẹ con giật mình,nhìnnhau.

Cánhcửatừtừmở,Rưbinbướcvào,dángđinặngnề.

Bácngẩngđầu,mỉmcười,nói:

– Tôiđâymà!Chàohỏiđi!Vàchotôichénmộtbữanhé!

Bácmặcmộtchiếcáokhoácngoàibằnglôngcừunhamnhởhắcín,điđôigiàyvỏgai,đôibaotaybuộcởthắtlưng,đầuđộimộtchiếcmũlông.

– Thếnàokhỏechứ?Paven,cậuđượcvềđấyà?Tốt.CònbàPêlagâya,cókhỏekhônghởbà?

NụcườiRưbinmởrộng,đểlộhaihàmrăngtrắng.Giọngnóibácdịudànghơntrước,râuriatrênmặtcàngrậmhơn.

Bàmẹ sung sướngđược gặp lạiRưbin.Bà lại gần, siết chặtbàntayto lớnđenđủicủaRưbin,vừahítcáimùihắc ínhănghăngvàlànhmạnhbácvừamangtớivừanói:

– Bácđấyà…?Tôirấtmừng!…

PavenngắmnghíaRưbinmỉmcười:

– Báctrôngđặclàmộtanhmu-gích!

Rưbinthongthảbỏcáiáokhoác:

– Vâng,bâygiờtôilạitrởthànhngườiquêkệch;cácanh,cácanhđềuravẻ“ôngnàyôngkia”, còn tôi, tôiđi thụt lùi…thếđấy!

Bác sửa lại chiếc áo choàng bằng vải chéo go, bước vào

phòng,đưamắtnhìnquanh:– À!Bànghếvẫnnhưcũ,khôngthấycóthêmcáigì,trừsách.

Thếnào,côngviệcrasao?

Rưbinngồixuống,dạnghai chân ra, chốnghaibàn tay lêngối,chămchúnhìnPavenvớiđôimắtđentọcmạch,mỉmcườihồnhậu,đợianhtrảlời.

Pavennói:

– Côngviệccũngkhá!

Rưbinbôngđùa:

– Chúng tôi cày, rồi chúng tôi gieo, tất nhiên chúng tôi sẽđượcgặt…chúngtôisẽnấurượuvàrồisẽđánhmộtgiấcngonlành,cóphảithếkhông?

PavenđếnngồitrướcmặtRưbinhỏi:

– Cònbácrasao,bácMikhain?

– Không đến nỗi nào. Cũng khá. Tôi đã đến ở Êghinđiêvô;anhbiếtÊghinđiêvôchứ?Mộtthịtrấnrấtđẹp.Mộtnămcóhailầnchợphiên,cótrênhainghìnngườidân,ngườithìchẳngragì!Họphải đi thuê ruộngđất, nhưngđất xấu tệ.Tôi vào làmcông chomộtđứa trongbọnđỉahútmáungười;ởđấy chúngđôngnhưruồibâuxácchếtvậy.Chúngtôiđốtthanlấyhắcín.Côngxábằngmộtphầntưởđây,màphảinailưngralàmgấpđôi, thế đấy! Trừ tôi ra, có bảy thanh niên người trong vùngđềubiếtđọchết.CómộtgàtênlàÊphim,trời!Thậtlàmộtanhchàngsayđọc!

Pavennáonứchỏi:

– Thếbáccónóichuyệnvớihọkhông?

– Tôichảchịunín.Tôicómang theo tấtcả tài liệucủacácanhởđây,bamươitưthứ.NhưngtôithíchdùngquyểnKinh

Thánhcủatôihơn,trongđócóthểtìmthấytấtcảnhữngđiềumìnhmuốn,mộtquyểnsáchdàydoGiáohộiinra,mộtquyểnsáchđượcphéplưuhành,ngườitacóthểtinđược!

AnhnháymắtnhìnPaven,rồimỉmcười:

– Nhưng chẳng cónhiềuđâu.Tôi đếnđâykiếm thêm sáchđấy.Chúng tôiđihaingười, cậuÊphimđóvà tôi…Chúng tôichởhắcín,nhântiệnghéquathămanh.Anhchotôimộtíttàiliệu,khôngcầnchoÊphimbiếtnhiềuchuyệnlàmgì…

Bàmẹ nhìn Rưbin. Khi bác cởi áo, bà tưởng chừng bác tacũng trút bỏ thêmmột vật gì nữa. Bác không còn vẻ nghiêmtrangnhưxưavàcáinhìncủabáctrởnêntinhquáihơntrước,ítcởimởhơntrước.

Pavennói:

– Mẹạ,mẹđilấyhộchúngconmấyquyểnsách.Mẹcứbảosáchđưavềnôngthôn,anhemkhắcbiếtlàsáchgì…

Bàmẹtrảlời:

– Ừ!Ấmnướcsôirồimẹđingay.

Rưbinvừacườivừahỏi:

– ThếbàPêlagâya,bàcũnglàmnhữngviệcđóà?Tốt!Ởlàngchúng tôi có nhiều người thích đọc sách đấy: ông giáo tronglàngcũnglàngườinghiệnsách;mặcdầuôngấyđượcnuôidạyởchủngviện,ngườilàngvẫnchoôngtalàmộtthanhniênhiềnlànhđứngđắn.Cách làng độ bảy tám cây số, cũng cómột côgiáo,nhưnghọkhôngmuốnđọcsáchcấm;họthuộcvềcáigiớiănlươngnhànước,nênhọsợ…Tôicầncómộtquyển,vàosáchloại cấm ấy, một quyển thật là kịch liệt, để tôi tuồn cho họđọc…Nếubọn cảnh sáthayviêngiáo sĩ biếtđây là sách cấm,chúngsẽchocácthầygiáohoạtđộngtuyêntruyền.Còntôi,lúcnàyngườitakhôngbiếttôi,tôisẽkhôngbịliêncangìvàođấy

cả…

Đắcchívềýđịnhranhmãnhđócủamình,Rưbincườingấtđểlộcảhàmrăng.

Bàmẹ nghĩ thầm: “Có thấy không! Tưởng anh này là congấu,lạihóaraconcáo…”

Pavenhỏi:

– Thếbáccholànếuchúngnghicácthầygiáotruyềnbásáchcấmthìchúngsẽbỏtùhọchứ?

– Phải…Thếsao?

– Chínhbácchuyềnsáchđichứcóphảihọđâu!Bácđitùmớiphảichứ…

Rưbincười,đậptayvàođầugốikêulên:

– Anhnàylạthật!Ainghĩđượcrằngmộtanhmu-gíchquènnhư tôi lại đi làm những việc ấy? Đời thuở nhà ai thấy cóchuyệnđóbaogiờ?Sáchvởlàchuyệncủacácôngnàyôngnọ,chính các ông ấymới phải chịu trách nhiệm về chuyện sáchvở…

BàmẹcócảmgiácPavenkhônghiểuýcủaRưbin.Pavennhíumày,vẻtứcgiận.Bàxenvào,giọngdịudànghòagiải:

– Bác Mikhain Ivanôvich muốn làm những việc ấy lắm,nhưngngườikhácsẽchịutộithaychobácấy…

Rưbinvuốtrâuđồngý:

– Thếđấy!tronglúcnàynhưthếđã.

Pavenxẵnggiọngtrảlời:

– Mẹ ạ, nếu một trong hai đứa chúng con, Anđrây chẳnghạn,độitênconđểlàmmộtviệcgìđó,rồiconbịbắtbỏtùthìmẹnghĩsao?

Bàmẹgiậtmình,tưnghửngnhìncon,rồilắcđầutrảlời:

– Ailạilàmnhưthếvớimộtđồngchí?

Rưbinnóigiọnglènhè:

– A!Paven,tôiđãhiểuýanh.

Vànháymắtmộtcáchranhmãnhnóivớibàmẹ:

– Bàạ,việcnàytếnhịlắmđấy!

RồiquayvềphíaPaven,Rưbintrịnhtrọng:

– Anhcònngâythơlắm,anhbạnạ!Trongcôngtácbímật,khôngcóvấnđềdanhdự.Hãy lý luậnmộtchútxem:Một là,chúng lục soát trongnhà ai thấy có sách liềnbắt bỏ tùngườinàytrướchếtchứkhôngphảimấythầygiáo,thếlàmột.Hailà,trongnhững sách chúng cho lưuhành cũng cónhữngvấnđềgiốngnhư trong các sách cấm, chỉ khác ở danh từ và sự thậtnêulêncũngíthơn,thếlàhai.Thếnghĩalàhọcũngmuốnđạtđếnmụcđíchnhưtôi,chỉkhácđiềulàđểđạttớimụcđíchđó,họđiquanhco,còntôi,tôiđithẳng,theomộtconđườnglớn;đối với các nhà chức trách, hai bên phải có tội nhưnhau, cóđúngkhôngnào?Balà,tôikhôngdínhlíugìvớihọcả,ngườiđibộkhôngthểlàmbạnđồnghànhcủangườicưỡingựa.Đốivớimộtnôngdân,có thể làkhôngbaogiờ tôi lạiđi làmnhưthế.Nhưngmộtngười, làcontrai lãogiáosĩ,mộtngườithì làcongáimột tênđạiđịachủ, tôikhôngbiếthọvậnđộngnhândânnổidậyđểlàmgì?Tôi,mộtngườimu-gích,tôikhônghiểuđượctưtưởngcủanhữngngườitríthức.Việcgìchínhtaytôilàm,tôibiết, nhưng họ muốn cái gì thì tôi không muốn biết. Hàngnghìnnămnay,bọntođầuđã làmquáưthànhthạocáinghềchúađất,rócxươnghúttủynôngdân;giờđây,đùngmộtcái…họtỉnhdậy,họlàmcáiviệcmởmắtchoanhmu-gích.Tôiấyà,anhbạn ạ, tôi không tin chuyện thần tiên,mà cái này quá làgiốngchuyệnthầntiên.Cácônglớnấy,dùlàthuộcvềloạinào,

họ cũng vẫn cách xa tôi quá.Mùa đông, nếu tôi đi trên cánhđồngvànếutrướcmặttôicómộtvậtgìđộngđậythìđólàcáigì?Mộtconsói,mộtconcáo,haychỉ làmộtconchóthôi, tôikhôngthểtrôngthấyđược!Xaquá!

Bàmẹđưamắtnhìncon,Pavencóvẻkhôngvui.

HaimắtRưbinhựclênmộtánhsầmtối.BácnhìnPavenvẻđắcchívàđưatayvuốtmạnhhàmrâu.

– Tôikhôngcóthờigiờđểvuốtvemơntrớn.Cuộcđờikhôngphảilàtròđùa…Trongmộtcáicũichó,khôngphảinhưtrongmộtcáichuồngcừu,ởđấymỗibầychósủamộtcách…

Bàmẹbỗngnghĩđếnnhữngbộmặtthânthuộc,nói:

– Cónhững“ônglớn”hysinhvìnhândânvàsuốtđờichịucựckhổtrongcácnhàtùđấy.

– Đốivớinhữngngườiđólạilàchuyệnkhác.Khingườimu-gíchtrởnêngiàucóthìanhtađilạigầngũivớichúađất;chúađấtđếnlúcnghèođi,lạiđếncầucạnhanhmu-gích.Túitiềnmàrỗngthìtâmhồnbắtbuộcphảitrongsạch.Paven,anhnhớchứ,trướcđâyanhcógiảngchotôirằngngườitasốngthếnàosuynghĩthếấy,rằngnếucôngnhânnói“có”thìchủnói“không”,côngnhânnói“không” thì lãochủvớibảnchấtcủahắnnhấtđịnhphải la lênlà“có”!Thếthìngườimu-gíchvàthằngchúađất, bản chất hai bên không giống nhau. Khi người mu-gíchđược ăn uống thỏa thích thì thằng chúa đất ban đêm khôngchợpđượcmắt.Tấtnhiên,mỗitầnglớpxãhộiđềucómộtbọnngười hèn mạt, cho nên không phải là tôi bênh vực tất cảnhữngngườimu-gích…

Bácđứngdậy,ngườiđenđủi,vạmvỡ.Mặtbácsasầm,bộrâurungrung,tưởngchừnghaihàmrăngtrắngđậpvàonhau.Báchạgiọngnóitiếp:

– Trongnămnăm,tôiđãlangthangtừnhàmáynàyđếnnhàmáykhác,nêntôiđãquênmấtnôngthôn,thếđấy!Rồitôitrởvề, nhìn thấynhững cảnh xảy ra ở nông thôn, tôi tự nhủ: takhôngthểsốngnhưthếđược!Ởđây,cácanhkhôngtrôngthấynhững cảnh nhục nhã như thế bao giờ. Nhưng ở nông thôn,nạnđóicứđuổi theoconngườinhưmộtcáibóng,khôngcònmongcóđủbánhmìănnữa!Cáiđóiđãtànphátâmhồn,đãlàmcho con người không còn ra con người nữa; không phải làngườitađangsốngmàlàngườitađangchếtlầnchếthồitrongcảnhnghèođóikhôngthể tưởngtượngđược…Thếmàchungquanh,bọncầmquyềncanhphòngcẩnmậtnhưmộtbầyquạ,chúng rình mò để xem thử anh có thừa được miếng nàokhông…Nếu chúng thấy anh thừamiếng nào, lập tức chúngcướplấy,chúngcònđánhchovỡcảmồmranữalàkhác…

Rưbin đưamắt nhìn quanh, chống tay lên bàn cúi về phíaPaven:

– Thậmchítôiđãmuốnlộnmửakhinhìnlạitậnmắtcảnhsốngđó.Tôinghĩlàkhôngthểnàotôichịuđược!Nhưngrồitôitrấn tĩnh lạingay; tôi tựnhủ:không,khôngnên làmnhư trẻcon,phải, tôisẽở lạiđây!Tôisẽkhôngmang lạichohọbánhmì,nhưngtôisẽ làmchotanhoang,phải,tôisẽ làm!Tôicămthùnhữngđứalàmhạingườikhác.Sựnhụcnhãđâmvàotimtôinhưmộtcondaovàtimtôibịlaychuyển.

Tránbáctoátmồhôi;báctừtừtiếnđếngầnPaven,đặtbàntayrunrunlênvaianh:

– Anhhãygiúpđỡtôi!Hãychotôinhữngquyểnsáchmàđọcxong, người ta không thể nào bình thản ngồi yên được nữa.Phảinhốtmộtconnhímvàotrongócmỗingườiđểnóđâm,nóchíchthậtđaumớiđược.Anhhãybảonhữngngườicủaanhởthànhphốđangviếtnhữnggìđóchocácanhrằnghọphảiviết

cảchobàconởnôngthônnữa.Họphảilàmchochúngtôimộtthứnướcchấmthậtcaylàmnháocảxómlànglên,giúpnhữngngườimu-gíchchúngtôivùngdậychiếnđấuchếtthôi!

Bácgiơtaylên,rồinóitiếp,giọngồồ,dằntừngtiếng:

– Lấycái chếtchữacái chết, thếđấy!Nghĩa làphảichếtđểchothếgiới sống lại.Hàngnghìnngườihãychếtđểchohàngtriệungườiđượcsốnglạitrêntoàntráiđấtnày!Thếđấy.Chếtlà việc dễ thôi…Miễn là loài người được sống lại,miễn làhọvùngdậyđược!

BàmẹmangấmnướcchèlênliếcmắtnhìnRưbin.Nhữnglờinói tàn nhẫn dữ dội của Rưbin làm cho bà khổ tâm. Ở conngườiấycómộtcáigìkhiếnbànhớđếnchồng.Chồngbàxưakiacũngcócái lốinhếchmépnhưthế,cũngcócái lốixắntayáo,giơtaynhưthế,cũngluônluôntứcgiậnnóngnẩynhưthế.Nhưngôngtalầmlì,imlặng,cònRưbin,thìnóiliênmiênvàcóvẻítdữtợnhơn.

Pavengậtgậtđầu,nói:

– Đúng,cầnlàmnhưthế.Bácchobiếtnhữngsựviệc,chúngtôisẽinmộttờbáochocácbác…

Bàmẹnhìnconmỉmcười.Đoạn,bàimlặngmặcáorồiđira.

Rưbinnóioangoang:

– Anhlàmđi!Chúngtôisẽgiúpcácanhtấtcảnhữngcáicầnthiết.Đừngviếtrắcrốiquá,viếtsaochođếnmấyconbêcũngcóthểhiểuđượcnhé!

Cánhcửabếpmở.Cóngườiđivào.

Rưbinbướcxuốngbếpxemrồinói:

– Êphimđấy!Vàođây!Êphim!…ĐâylàPaven,làngườitôiđãnóichuyệnvớicậu.

Mộtngười trai trẻ,vạmvỡ,mặt to, tóchunghungđỏ,mắtxám,mặcmộtchiếcáongắnbằnglôngcừu,taycầmmũcát-két,đứngtrướcmặtPavenvànhìntrộmanh.

– Chàoanh!

Êphimnói giọngkhànkhàn; anhbắt tayPaven rồivuốtbộtóccứngcủamình.Anhđưamắtnhìnquanhcănphòngrồiđitừtừđếngiáđểsách,bướcđinhưrónrén.

RưbinnháymắtnhìnPaven,nói:

– Cậuấytrôngthấysáchrồiđấy!

ÊphimquaylạinhìnRưbinrồivừaxemgiásách,vừanói:

– Cácanhcónhiềusáchquá!Chắckhôngcóthìgiờmàđọc.Ởnôngthônchúngtôi,cónhiềuthìgiờđọcsáchhơn…

Pavenhỏi:

– Nhưnglạiítmuốnđọc?

Ngườithanhniênxoacằmđáp:

– Sao lại ítmuốnđọc?Trái lại.Hiệnnaymọingườiđãbắtđầuđộngđậycáiócrồiđấy!“Địachấthọc”,nghĩalàgì?

PavengiảngchoÊphim.

Êphimđặtquyểnsáchlạichỗcũ,nói:

– Chúngtôikhôngcầnđếnthứsáchnày!

– Đối với ngườimu-gích, điềuhọmuốnbiết không phải làđấtdođâumàcó,họchỉcầnbiếtđấtđãđượcphânphốinhưthếnào, bọngiàu sangquyềnquýđã cướpđất củanhândânnhưthếnào.Quảđấtquay trònhayđứng im,điềuđókhôngquantrọng;anhcóthểmắcnóvàomộtsợidây,miễnnóchotacáigìăn,miễnnónuôiđượcta!…

Êphimđọc:“Lịchsửchếđộnôlệ”,rồihỏi:

– Cóphảitrongđóngườitanóivềchúngtôikhông?

PavenđưamộtquyểnsáchkhácchoÊphim,bảo:

– Đâylàmộtquyểnsáchnóivềchếđộnôngnô.

Êphimcầmlấy,lậtqualậtlạitrongbàntay,đặtquyểnsáchxuốnggiárồithảnnhiênnói:

– Đólàchuyệnquákhứ!

– Cácanhcóđượccấpđấtkhông?

– Chúngtôiấyà?Có.Chúngtôibaanhem,đượcbốnhéc-ta,nhưnglàđấtcát,dùngđểđánhđồđồngthìtốtchứtrồnglúathìchẳngănthuagì!…

Saumộtlátimlặng,anhnóitiếp:

– Tôi đã bỏ ruộng đất; ruộng đất đểmà làm gì? Nó chẳngnuôi sốngđượcai, chỉ tổbóchânbó tayngười ta thôi.Tôiđilàmthuêđãbốnnămnay.Đếnmùathutôiralính.BácMikhainbảo tôi:Màyđừngđi!Bâygiờchúngsai línhđiđánh lạinhândânđấy.Nhưngtôivẫncứmuốnđi.VàothờiXtêpanRadin,vàothờiPugatsôp[7]binhlínhcũngbịbắtđiđánhlạinhândânnhưthế.Nayđãđếnlúcphảichấmdứttìnhtrạngấy.Anhnghĩsao?

Êphimhỏi,nhìnPavenchằmchằm.Pavenmỉmcười,trảlời:

– Phải,đãđếnlúc!Nhưng…,khólắm!Phảibiếtnhữngđiềucầnnóivớibinhlính,vànóinhưthếnào…

Êphimbảo:

– Họrồikhắcbiết.

PaventòmònhìnÊphimrồikếtluận:

– Nếuchúngbắtđượcanh,anhsẽbịbắn!

Ngườithanhniênbìnhtĩnhgậtđầu:

– Vâng,chúngsẽkhôngthachúngtôiđâu.Đoạnanhtiếptụcxemsách.

Rưbinbảo:

– Êphim,cậuuốngnướcchèđi,nhanhlêncònđi!

– Xong ngay đây!… “Cách mạng”…nghĩa là nổi loạn phảikhông?

Anđrây về, mặt đỏ bừng, vẻ tức giận, cau có. Anh bắt tayÊphimkhôngnóikhôngrằng,ngồixuốngcạnhRưbin,và saukhichămchúnhìnRưbin,anhphálêncười.

RưbinđậptayvàogốiAnđrây:

– Tạisaoanhcóvẻkhôngvui?

Anđrâytrảlời:

– Tựnhiênthếthôi!

ÊphimhấthàmchỉAnđrâyhỏi:

– Anhcũnglàcôngnhânà?

Anđrâynói:

– Phải!Thếsao?

Rưbingiảithích:

– Đây là lần đầu tiên cậu ta trông thấy những người côngnhânnhàmáy.Cậutabảođólàhạngngườiriêngbiệt.

Pavenhỏi:

– Riêngbiệtvềcáigì?

ÊphimchămchúnhìnAnđrâynói:

– Cácanhlànhữngngườixươngnhọn,xươnganhmu-gíchthìtròntrặnhơn…

Rưbinnóithêm:

– Ngườimu-gíchthìhaichânvữngchắchơn!Họthấycóđấtdướichânmình,mặcdùđấtkhôngphảilàcủahọ,họcảmthấy,họ biết đấy là đất.Nhữngngười côngnhânnhàmáy thì nhưconchim:khôngcótổquốc,khôngcónhà,nayđâymaiđó.Có

vợ,vợcũngkhôngbuộcchặtanhtavàomộtchỗđược.Chỉmộtcuộcxíchmíchvớivợ, thế là…xinchàocôả,anh tachocôảmộttrậnđòn!Rồianhtabỏđitìmmónbởhơnởnơikhác.Tráilại, chàngmu-gích thì chỉmuốn làm ăn yên ổn ở nhàmình,khôngmuốnđiđâumộtbước…A,bàmẹđãvềkiarồi!

ÊphimđếngầnPaven,hỏi:

– Anhcóthểchotôimộtquyểnsáchđượckhông?

Paventrảlời:

– Rấtvuilòng!

Đôimắtngườithanhniênlóelênmộttiasángháohức,nóihămhở:

– Tôisẽtrảlạianh!Ngườicủachúngtôichởhắcínthườngđiquacũnggầnđâythôi,anhemsẽcầmsáchlạitrảanh.

Rưbinđãmặcchiếcáokhoác,nịtchặtthắtlưng.

– Đếngiờrồi,thôitađiđi!

Êphim chỉ vào những quyển sách, miệng nở một nụ cườirộng,thốtlên:

– Thếlàtôiđãcósáchđọc!

Họđikhỏi,PavenlớntiếngbảoAnđrây:

– Cậuđãthấymấytayquỷsứấyrồichứ?…

Anđrâychậmrãinói:

– Đã…đã.Họnhưnhữngbóngmây…

Bàmẹngắtlời:

– Con muốn nói bác Rưbin phải không? Bác ấy đã lại trởthànhmộtanhmu-gíchhoàntoàn,nhưthểlàtrướcđâybácấychưahề làmviệcởnhàmáybaogiờcả!Saomàbác tadữ tợnthế!

Anđrâyngồicạnhbàn,nétmặtsasầm,ngắmnhìncốcnước

chècủamình.PavenbảoAnđrây:

– Tiếc rằng lúcnãykhông có cậu.Cậu thườnghaynóiđếnlòng…thìđâylàmộtdịpchocậuthấysựdiễnbiếncủamộtlòngngười!…Rưbinđãphơibàyratưtưởngmậpmờ…đếnnỗitôisửngsốtngạtcảngười!…Thậmchíkhônglàmsaotrảlờiđượcchobác ấy. Bác ấy tỏ ra không tinngười, và cũng không quýngười!Mẹnói đúng, conngười ấymang trongmìnhmột sứcmạnhkinhkhủng!…

Anđrâyvẫngiữvẻmặtsasầmnói:

– Tôiđãthấyrõ!Quầnchúngđãbịđầuđộc!Khiquầnchúngnổidậy…họsẽđạpđổhếtmọichướngngại!Họcầncóruộngđất,ruộngđấtthậtsự…vàhọsẽvứtbỏtấtcảnhữngcáigìchephủlêntrên!

Anhnói chậmrãivà trongkhinói,người ta thấyanhnghĩđếnchuyệnkhác.Bàmẹgượngnhẹnói:

– Anđrâyconthânyêu!Conphảivuilên!

– Hãykhoan,hãykhoan,mẹạ!

Anhbỗnghănglên,đậptaytrênbànnóitiếp:

– Đúngđấy,Pavenạ,nếunhưngườinôngdânvùngdậy,thìhọsẽhủyhếttấtcảcácthứcỏdại!Cũngnhưsaunạndịchhạch,họsẽđốttrụi, làmtiêutantrongđámtrotànmọidấuvếtcủanỗitủinhụccủahọ…

Pavennhẹnhàngnóitiếp:

– Vàsauđó,họsẽcảnđườngchúngtađi!

– Nhiệm vụ chúng ta là không để cho họ đi làm như thế.Paven ạ, nhiệm vụ chúng ta là ngăn họ! Chính ta là nhữngngườigầngũihọnhất…họsẽtinchúngta,họsẽtheochúngta!

– CậucóbiếtRưbinđềnghịtaramộttờbáochonôngthôn

không!

– Cầnđấy!

Pavenvừacườivừanói:

– Mìnhthậtxấuhổvìđãkhôngtranhluậnvớibácta!

Anđrâythảnnhiênnhậnxét:

– Rồichúngtasẽcòncódịp!Cậuhãythổisáolên:nhữngaichânkhôngbịbuộcchặtvàoruộngđấtsẽthahồnhảymúatheođiệu nhạc của cậu! Bác Rưbin nói đúng: chúng ta không cảmthấycóruộngđấtdướichânchúngta,vàchúngtacũngkhôngnên cảm thấy như thế, vì chính chúng ta là những người cónhiệmvụlàmchoruộngđấtphảichuyểnđộng.Chúngtasẽlaychuyểnnómộtlần:quầnchúngsẽvùnglên,rồichúngtasẽlaychuyểnlầnthứhai,quầnchúnglạisẽvùnglênmạnhhơnnữa!

Bàmẹmỉmcười:

– Anđrâyạ,đốivớicon,cáigìcũngđơngiản!

Anhnói:

– Vâng!Đúngđấy!Đơngiảnlắm!Nhưcuộcđờivậy!

Mộtlátsau,anhnóitiếp:

– Mìnhmuốnđichơimộttítrêncánhđồng…

Bàmẹhỏi:

– Đichơisaukhitắmà?Giótolạnhlắmđấy,conạ!

– Chínhconđangcầnnhưvậy!

Pavendịudàngnói:

– Cậucoichừngbịcảmđấy!Ngủđilàhơn.

– Không,mìnhmuốnđirangoàimộttí!

Anđrâymặcquầnáorồilặnglẽđira…

Bàmẹthởdài,nói:

– Anhấycóchuyệngìbuồnấy!

Pavenbảomẹ:

– Mẹbiếtkhông, sau câu chuyệnbữa trước,mẹgọi anhấybằngcon,nhưthếthậtlàphảilắm.

BàmẹnhìnPavenngạcnhiên:

– Thếmàmẹ không để ý đấy! Anđrây đối với mẹ bây giờcũngthậtlàthântình…vàmẹcũngkhôngbiếtnóithếnàovớiconnữa!

Pavennóikhẽ:

– Mẹtốtlắmmẹạ!

– Giámẹgiúpđỡđượcconđôi chút,giúpđỡ tất cả cácconnữa!Giámẹđượcbiếtrõ!…

– Mẹđừngsợ…Rồimẹsẽbiết!…

Bàbỗngcườidịudàng:

– Nhưngchínhđiềumẹkhôngbiếtlạilà:đừngsợ!

– Mẹạ,thôiđừngnóichuyệnđónữa!Mẹchỉcầnbiết…rằngconhếtsức,hếtsứcbiếtơnmẹ!

BàđixuốngbếpđểchoPavenkhỏiphảibốirốitrướcnhữnggiọtnướcmắtcủabà.

Mãi khuyaAnđrâymới trở về nhà.Ngườimỏimệt, anh đinằmngayvànói:

– Cólẽmìnhđãđiítrađếnmườicâysố…

Pavenhỏi:

– Đinhưthếcậucóthấydễchịukhông?

– Mìnhđingủđây,đừngquấyrầymìnhđấy!

Anhimlặng,ngủthiếpngay.

Một lát sau,Vêxôpsikôpđến,quầnáoráchrưới, lấmlápvà

vẫncóvẻbựctứcnhưmọilần.

Anhđilạikhệnhkhạngtrongphòng,vàhỏi:

– CậucónghenóiaigiếtthằngchóchếtIxayđókhông?

Paventrảlờicộclốc:

– Không!

– Thì ra cũng có người không ghê tởm cái công việc đó!Chínhtôiđâyvẫnsắpsẵnđểbópcổnó.Đólàviệccủatôi,-mộtviệchợpvớitôinhất!

Pavennóigiọngthânmật:

– Nikôlai,cậuđừngnóinhưthếnữa.

Bàmẹcũngâuyếmchenvào:

– Đúngđấy!Anhtốtbụng,nhưnganhlạicứgầmthét luônmồm!Tạisaothế?

LúcnàybànhìnNikôlaithấyvuitronglòng,cảkhuônmặtrỗcủaanhđốivớibàcũngđẹpra.

Nikôlainhúnvai,nói:

– Tôi chẳng làm nên trò trống gì đâu, tôi chỉ làm đượcnhữngviệcnhưthếthôi!Tôisuynghĩ,suynghĩmãi,chỗđứngcủamìnhlàởđâu?Tôichẳngthấyởđâucả!Phảinóichuyệnvớimọingười,nhưngtôikhôngbiếtnói!Tôithấyhếttấtcảnhữngmốiđaukhổcủaconngười, tôicảmthấytấtcả,nhưngnóirathìtôikhôngnóiđược!Tâmhồntôilàmộttâmhồncâmlặng.

Anh lạigầnPaven,cúiđầuxuống, lấyngóntaygãigãi trênbàn, rồinói giọng rền rĩnhưmộtđứa trẻ,khônggiốnggiọngnóicủaanhxưanaychútnào:

– Các cậu ơi, hãy chomìnhmột việc gì khó nhọc đểmìnhlàmđi,bấtcứviệcgì!Mìnhkhôngthểsốngmàkhônglàmgìcảnhưthếnàyđược!Cáccậuđềuởtrongphongtrào.Mìnhthấy

rõlàphongtràođanglênmạnh,thếmàmình…mìnhvẫnđứngngoài!Mìnhchởxà,xegỗtấm.Khôngthểsốngvìnhữngcôngviệcnhưthếđược.Hãygiaochomìnhmộtcôngviệcthậtkhóvào!

PavennắmlấybàntayNikôlai,kéoanhtavềphíamình:

– Rồianhemsẽgiaocôngtácchocậu!…

NhưngsaubứcváchđãvanglêntiếngnóicủaAnđrây:

– Nikôlai,mìnhsẽdạychocậubiếtchữin,rồicậusẽlàmộtcôngnhânsắpchữcủachúngmình…Đồngýkhông?

Vêxôpsikôplạigầnbứcvách:

– Cậumàdạymìnhthìmìnhsẽbiếucậumộtcondao…

– Thôicậuhãybướcđivớicondaocủacậu!

Anđrâynóitorồiphálêncười.

Nikôlainằnnì:

– Mộtcondaothậttốt!

Pavencũngcười.Vêxôpsikôpdừnglại,hỏi:

– Cáccậucườimìnhđấyà?

Anđrâytừtrêngiườngnhảyxuống,trảlời:

– Đích rồi, chứ còn cười ai nữa!Này, các cậu, hay là ta rađồngđidạochơi!Sángtrăngđẹplắm!Đichứ?

Pavennói:

– Thôiđi!

Nikôlaibảo:

– Mình cũng đi với, Anđrây ạ. Những lúc cậu cười, mìnhmếncậulắm…

– Cònmình…thìmìnhmếncậukhicậuhứahẹntặngquà!

Trong khi Anđrâymặc quần áo dưới bếp, bà mẹ bảo anh,

giọngmắngmỏ:

– Mặcthậtấmvàoconạ…

Khibaanhemđãrakhỏinhà,bàđứngởcửasổnhìntheorồilạiđưamắtnhìnlênảnhcácthánh,lầmrầm:

– LạyChúa…,phùhộchocáccontôi!…

Chương26

NgàylạingàyquađirấtnhanhkhiếnbàmẹkhôngcóthìgiờnghĩđếnngàyMộtthángNăm.Chỉđêmđến,khimỏimệtvìsựrộnràngnáonhiệtvàcảmxúctrongngày,bàvàogiườngnằmmớithấylòngmìnhselại.

– Mongsaochongàyđóđếnthậtnhanh…

Tờmờ sáng, còi nhàmáy đã rúc lên. Paven và Anđrây vộivànguốngnướcchè,ănqualoarồirađi,saukhigiaolạichobàmẹmộtmớcôngviệc.Vàsuốtngày,bàcứ loayhoaynhưconsóc trong lồng, hết nấu ăn đến nấu một thứ thạch màu tímdùngđể in truyềnđơnvàkhuấyhồdùngđểdánáp-phích; cónhữngngườilạmặtđếnkínđáođưachobànhữngmẩugiấygửichoPavenrồi lạiđimấtsaukhiđãtruyềnchobànhữngniềmphấnkhởicủahọ.

HầunhưđêmnàocũngcónhữngtờbướmdántrênhàngràokêugọicôngnhânkỷniệmngàyMột thángNăm.Cả trêncáccổnglớncủasởsenđầmcũngxuấthiệnnhữngtờtruyềnđơn.Ngàynàongườitacũngnhặtđượctruyềnđơnởnhàmáy.Buổisáng,bọncảnhsátcũngsụcsạovùngngoạiô,vừachửirủavừagỡvàcạocáctruyềnđơnmàutím,nhưngđếngiờănthìtruyềnđơn đã lại bay trong các đường phố, quấn vào chân người điđường.Nhiềutêncảnhsátmặcthườngphụctừthànhphốđượcpháiđến; chúngđứng rìnhở cácgócđường, soimóinhìncáccôngnhânvuivẻ,náonhiệtđiănhaytừởcácnhàmáyvềnhà.Mọi người đều hả hê thấy bọn cảnh sát bất lực.Ngay nhữngcôngnhânđứngtuổi,cũngcườibảonhau:

– Họlàmcừquánhỉ?

Đâu đâu cũng thấy người ta tụm năm tụm ba, bàn tán rấthăngvềnhững lời kêu gọi xúcđộng lòngngười.Đời sống trởnênsôisục.Đốivớimọingười,vàomùaxuânnămấy,cuộcđờitrởnên thúvịhơn,nóđem lại chomỗingườimột cái gìmớimẻ:vớinhữngngườinày,thêmmộtlýdođểtứcgiậnbọnphiếnloạnvànguyềnrủahọ;vớinhữngngườikia,mộtmốilosợmơhồ vàmột niềm hy vọng; với những người khác nữa, dẫu íthơn,mộtnỗivuimừngthấmthíabiếtmìnhlàsứcmạnhthứctỉnhquầnchúng.

Paven và Anđrây hầu như không ngủ. Hai người về nhàtrướclúccòitầm,mệtmỏi,khảncảtiếng,damặttáixanh.Bàmẹbiếthọtổchứcnhữngcuộchọptrongrừng,tạibãiđầmlầy.Bà cũng biết rằng ban đêm, có những đội cảnh sát đi tuầnphòngchungquanhvùngngoạiô,bọnmậtthámrìnhmò,bắtbớ,lụcsoátnhữngcôngnhânđilẻtẻ,giảitánnhữngtốpthợvàđôikhibắtbớngườinàyngườikhác.BàcũnghiểurằngcontraibàvàAnđrâycóthểbịbắtmộtđêmnàođó,vàhầunhưbàđãmongmỏiđiềunày,vìbàcảmthấynếuhọbịbắt thìcó lẽ tốtchohọhơn.

MộtsựimlặnglạlùngđãbaophủlênvụgiếttênIxay.Tronghaihôm,cảnhsátđịaphươngđãtrahỏiriêngnhiềungười,đặcbiệtchừngmươingười,sauđóchúngkhôngnhắctớinữa.

Mộtlầnnóichuyệnvớibàmẹ,chịMariaKoócxunôvađãkểlạinhữngđiềuchịnghenóiởsởcảnhsát.Chịvốnrấtquenvớibọn cảnh sát cũngnhư chị quenbiết thânmật với tất cảmọingười:

– Làm sao tìm rađược thủphạm?Sánghômấy, dễ cóđếnmột trămngười đã gặp tên Ixay, và có ít ra chínmươi người

muốnnệnchohắnmộttrận.Bảynămnay,nóđãlàmphiềnmọingườikhánhiềurồi…

Anđrây thay đổi trông thấy. Má anh hóp lại, mi anh trĩuxuốngchemộtnửađôimắtlồi.Mộtnếpnhănnhỏchạydọctừlỗmũixuốngmép.Anhítnóihơntrướcvềnhữngviệc,nhữngsựkiện,nhữnghànhđộnghàngngày,nhưnglạicàngdễhănglên,vàtháiđộphấnkhởicủaanhlansangtấtcảnhữngaingheanh nói. Anh ca ngợi tương lai, ca ngợi buổi lễ rực rỡ, huyhoàng,thắnglợicủatựdovàlýtrí.

KhicáichếtcủaIxayhầunhưkhôngcònainhớđếnnữa,mộthômanhmỉmcườibuồnbã,nóigiọngkhinhbỉ:

– Kẻthùcủachúngtachẳngnhữngkhôngthươngyêunhândânmàchúngchẳngtiếcthươnggìtênchúngdùnglàmchósănđể lùng bắt chúng ta. Chúng thương tiếc gì tên Giuđa trungthànhcủachúng,màchúngchỉthươngtiếcđồngtiềnthôi…

Pavengiọngkiênquyếtbảo:

– Anđrâyạ!Thôi,đừngnóichuyệnđónữa!…

Bàmẹkhẽnóithêm:

– Ngườitađãđụngphảimộtkhúcgỗmục,khúcgỗmụcđãvỡvụnrarồi!

Anđrâybuồnrầu,đáplại:

– Đúng,nhưngnhưthếthậtchẳngvuigì!

Anhthườngnóicâuđó,vàởcửamiệnganh,câuđócómộtýnghĩađặcbiệt,nóbaotrùmmọichuyện,nóchuachátvàmỉamai…

…Vàđây,đãđếnngàyMột thángNăm,cáingàymongđợiấy.

Tiếngcòirúclênkhẩnthiếtvàápđảonhưmọingày.Bàmẹ

suốtđêmkhôngnhắmđượcmắt;bàbướcxuốngkhỏigiườngvàđiđunấmnướcchèđãđặtsẵntừđêmqua:nhưlệthường,bàđếngõcửachỗphòngconbàvàAnđrâyngủ,nhưngbàbỗngđổiý,buôngtayxuống,lạingồigầncửasổ,tayđỡmá,nhưngườibịđaurăng.

Trongbầutrờixanhnhạt,nhữngdảimâynhẹtrắngvàhồngphơiphớt lướtquarấtmaunhưmộtđànchimlớnnghetiếnghơinướcgầmthét,hốthoảngbayđi.Đầubànặng,mắtbàngầuđỏvìkhôngngủđược,bâygiờráohoảnh.Tronglồngngựcbàlàmộtsựyêntĩnhlạthường,quảtimbàđậpđềuđều,bànghĩđếnnhữngcôngviệcthườngngày…

– Mìnhđunnướcsớmquá,nướccạnmất!Hômnayđểchochúngnóngủlâuhơnmộtchút.Haiđứađềumỏimệt…

Một tianắng trẻ trung,nhởnnhơ,vui vẻ, chiếuxuyênquacửakính.Bàmẹđặtbàn tay lên tianắng.Tianắng in rõ trênmấyngóntay,bàđưabàntaykialênxoanhènhẹ,mỉmcười,tưlự.Đoạn,bàđứnglên,cốđểkhôngcótiếngđộng,sesẽmởnắpấm.Xong,bàđirửamặtrồivừalàmdấuthánhvớitấtcảlòngthành vừamấpmáy đôimôi, bà bắt đầu cầu nguyện.Mặt bàrạngrỡhẳnra,trongkhiphíadướivếtsẹo,hànglôngmàytừtừdựnglên,rồibỗnglạisụpxuống…

Tiếngcòi thứhai rít lênbéhơn,kémphầnvữngchắchơn,tiếngcòirunrun,trầmtrầm,ẩmướt.Bàmẹcócảmgiáchồicòikéodàihơnngàythường.

GiọngnóitrongtrẻocủaAnđrâybỗngvanglên:

– Paven,cậucónghethấykhông?

Có tiếng một trong hai người kéo lê chân không trên sànnhà,mộtngườingápdàivẻkhoankhoái.

Bàmẹnóito:

– Đãcónướcchèrồiđấy!

Pavenvuivẻtrảlời:

– Chúngcondậyrồiđây!

Anđrâynóitiếp:

– Mặttrờiđãlóelênrồikìa!Mâyđangbaykìa!Hômnaymâylạihóarathừa!…

Anh bước xuống bếp, tóc rồi bù, còn bơ phờ vì ngái ngủ,nhưngvuivẻ.

– Chàomẹ!Mẹngủcóngongiấckhông?

Bàlạigầnanhnóikhẽ:

– ConAnđrâycủamẹ!Consẽđicạnhemchứ?

Anđrâythủthỉ,trảlời:

– Tấtnhiênmẹạ!Mẹcứyêntâm,chúngconcùngăncùngởvớinhauthìđiđâuchúngconcũngcùngđivớinhau!

Pavenhỏi:

– MẹvàAnđrâyâmmưugìđấy?

– Cógìđâu,Paven!

Anđrâyvừarachỗlốiđivàođểrửamặt,vừanói:

– Mẹbảomìnhphảitắmrửachosạchsẽ.Congáinósẽnhìnchúngmìnhđấy!

Pavenkhekhẽhát:

Vùnglênhỡicácnôlệởthếgian!

Trờimỗilúcmỗisángrõ,mâybịgióxuadầndầnbiếnhết.Bàmẹdọnbàn.Bàlắcđầunghĩrằngmọiviệcđềurấtlạlùng:buổisángnayđôibạnđùanghịch,cườicợtvớinhau,nhưngaibiếtđượctrưanaycáigìsẽđếnvớihaiđứa?

Cảbàcũngthấymìnhbìnhtĩnhgầnnhưvuivẻnữalàkhác.

Bangườingồiănrất lâuđể rútngắn thờigiờchờđợi.Nhưmọikhi,Pavencầmthìakhuấytừtừmộtlúclâuchotanđườngtrong cốc, cẩn thận rắcmuốivàobánhmì,mónănanh thíchnhất.Anđrâyngọnguậycáichândướibàn;khôngbaogiờthoạtđầumà anhđặt đượchai bàn chân thuậnngay.Nhìnmột tianắngchạytrêntrầnnhàvàtrêntường,anhkể:

– Hồimìnhcònlàmộtđứabélênmười,mộthômmìnhnảyraýmuốnnhốtmặttrờivàotrongcốc.Mìnhlấymộtcáicốc,rónrénđếngầnbứctường,thếlà…hấp,cáicốcvỡtan!Mìnhbịđứt tay, rồi bị đòn. Sau đó,mình ra sân trông thấymặt trờitrongmột vũng nước, thế làmình chạy tới giẫm lên cho hả!Mìnhbịbùnbắntungtóeđầyngười…Lạibịđònnữa…Thếlàmình gọimặt trờimà chửi: “Con quỷ đỏ hung hung kia, taokhôngđauđâu…taokhôngđauđâu!”Mìnhvừanguyềnrủavừathèlưỡirachếnhạo…vànhờthếmìnhcũngkhuây.

Pavencười:

– Tạisaocậulạichomặttrờilàđỏhunghung?

– Vìtrướcmặtnhàmình,cómộtbácthợrèn,mặtđỏgayvàrâuhunghung;báctavốnlàmộtmu-gíchtốt,tínhtìnhvuivẻ.Vàmìnhchomặttrờicũnggiốngnhưbácta,thếthôi!

Khôngnínđượcnữa,bàmẹnói:

– Cácconhãybànđếnnhữngviệcsắpđếnthìhơn!

Anđrâynóidịudàng:

– Nóiđếnnhữngviệcđãquyếtđịnhrồi thì chỉ tổ thêmrốilênthôi.Trongtrườnghợpchúngconbịbắt,mẹạ,Nikôlaisẽđếnnóivớimẹnhữngviệccầnphảilàm.

Bàmẹthởdài:

– Được!

Pavenravẻnghĩngợinói:

– Lẽrachúngtaphảixuốngđường!

Anđrâykhuyêncan:

– Không, trong lúcchờđợi,cậuphảiởnhà!Cậumàđểchobọncảnhsátbiếtthìchẳngíchgì.Chúngbiếtvềcậucũngkhánhiềurồiđấy!

PhêđiaMadinbỗngchạyđến,vuimừnghớnhở,haimáđỏbừng.Sựxúcđộngvàniềmvui tràntrềcủaanhđánhtannỗikhóchịucủamọingườitronglúcchờđợi.

– Đãbắtđầurồi!…Quầnchúngđãrụcrịchrồi…Họđangkéoxuống đường và họ gào như… những lưỡi rìu vậy. Từ sángVêxôpsikôp,VaxiliGuxepvàXamôilôpđãđếncửanhàmáynóichuyệnvớianhem.Đãcókhốicôngnhânbỏvềnhà!Chúngtabắtđầuđi!Đãđếnlúcrồiđấy!Đãmườigiờrồiđấy!…

Pavennói,giọngquảquyết:

– Tôiđiđây!

Phêđiabảo:

– Cácanhsẽthấy,chỉmộtchốcnữa,tấtcảnhàmáysẽđứngdậy!

Rồicậutabỏchạy.

Bàmẹnóikhẽ:

– Cậuấythậtcứbùngbùngnhưngọnnếntrướcgió!-Rồibàmẹđứngdậyđimặcáo.

– Mẹđiđâuđấy,mẹ?

– Mẹđivớicáccon!

Anđrây đưa mắt nhìn Paven, bứt bứt bộ ria. Paven vuốtmạnhmáitóc,rồiđitheomẹxuốngbếp.

– Mẹạ,consẽkhôngnóigìvớimẹ…Vàmẹ…cũngđừngnói

gìvớicon!Nhớmẹnhé!

Bàmẹthìthầm:

– Ừ,ừ…CầuChúaphùhộchocáccon!

Chương27

Khibàđãrađườngvànghethấytiếngồnào,lolắng,hồihộpthấpthỏm,vàkhibàtrôngthấyởkhắpcửasổ,cửaravàotừngtốp người đang nhìn theo Anđrây và Paven thì trongmắt bàbỗnghiệnlênmộtvệtmờmờ,màusắcluônluônthayđổi,lúcxanhtrong,khixámđục.

Mọingườichàohaingườicontrai,vàtrongnhữnglờichàoấycómộtcáigìđặcbiệt.Bàthoángnghethấynhữnglờibìnhphẩm:

– Đấy!Nhữngngườiđứngđầu…

– Chúngtôi,chúngtôichẳngbiếtailàngườiđứngđầu…

– Thìtôicónóigìxấuđâu!…

Chỗkhácvanglênmộtgiọngnóigiậndữ:

– Nếucảnhsátmàbắtđượchọ…thìnguymất!…

– Cáiđóthìnhấtđịnhrồi!

Một tiếng kêu hốt hoảng bực bội củamột người đàn bà từmộtcửasổbậtlên,lọtxuốngđường:

– Màyđiênrồià?Màytưởngmàycòntrẻdạià?

KhihaingườiđingangquanhàZôximôp, trướcđâybị tiệnmấthaichânởnhàmáy,nayđượclĩnhtiềntrợcấp,thìanhnàythòđầuracửasổlalớn:

– Này Paven! Thằng vô lại kia, mày sinh sự thì liệu hồn,ngườitasẽbẻgãycổmàyđấy!

Bàmẹrùngmình,dừnglại.Tiếngkêuthétđãkhơidậytrong

lòngbàmộtnỗitứcgiậngaygắt.Bàđưamắtchămchămnhìncáimặttophịcủangườitàntật, tênnàythụtđầuvào,nhưngmồmvẫnchửi.Bàliềnbướcrảođểtheokịpcontraivàđisauanh,cốđểkhỏitụtlạiphíasau.

PavenvàAnđrâynhưkhôngđểýđếngìhết,khôngnghethấynhữnglời thốt lêntrênđườnghọđi.Cảhaingườithảnnhiêntiến bước không chút vội vàng.Mirônôp,một người đàn ôngđứng tuổi, khiêm tốn và đượcmọi người kínhnể vì đời sốngthanhđạm,trongsạchcủaông,ngănPavenvàAnđrâylại:

Pavenhỏi:

– ĐanhilaIvanôvich!Báccũngnghỉviệcà?

Mirônôpchămchúnhìnhaingườibạn,phântrần:

– Vợtôisắpđẻ.Vả lạihômnaytrongkhôngkhícósựbiếnđộng!Còncácanh…ngườitabảocácanhmuốngâysựởphònggiámđốc,muốnđậpvỡcửakính,cóphảithếkhông?

Pavennóilớn:

– Chúngtôicósayrượuđâu!

Anđrâynói:

– Chúng tôi sẽ chỉ cầm cờ đi diễu trên các đường phố vàchúngtôisẽhát.Hãylắngnghecácbàihátnhé!Nhữngbàihátđónóilênniềmtincủachúngtôi!…

Mirônôptrảlời,tưlự:

– Tôi biết rõ lòng tin của các anh!Tôi đã được đọc truyềnđơn của các anh. Thế còn bác Pêlagâya, bác cũng theo bọnphiếnloạnđấyà?

Bàmẹnói, trongđôimắtthôngminh,ánh lênmộtnụcườihồnhậu:

– Phảiđivớichânlý,dùchocósắpphảixuốngmồđinữa!

– Gớmnhỉ!…Thế ra trước đâyngười ta đồn bác đem sáchcấmđếnnhàmáychắclàđúngrồi!

Pavenhỏi:

– Aibảothế?

– Thìngười ta…chứai!Thôi, chàocácanh,chớ làmgìdạidộtđấy!…

Bàmẹcườinhènhẹ,lấylàmthíchthúthấyngườitanóiđếnmìnhnhưthế.Pavenmỉmcười,bảomẹ:

– Mẹsẽđivàotùđấymẹạ!

Mặttrờicứlêncaomãi,sứcnónghòalẫnvớikhôngkhítươimátphơiphớicủangàyxuân.Mâybaychậmhơn,bóngmâytrởnênnhẹnhànghơn, trongsánghơn, lướtquacácđườngphố,trêncácmáinhà,trùmlênmọingười,dườngnhưlauchùihếtbùnlầyvàbụibặmtrêncácbứctườngvàmáinhà,rũhếtnỗibuồntẻtrêncácnétmặt, làmchovùngngoạiôtrongsạchra.Niềmvuitrànlankhắpnơi,giọngnóivanglênto,áthẳntiếngmáychạyìầmtừxadộilại.

Từkhắpnơi,từcáccửasổ,cácsânnhà,baonhiêulờinóilolắngácđộchaykiênquyếtvuivẻ lại vang lên,bayđến taibàmẹ.Lúcnày,bàmuốnđáplạihoặccámơn,hoặcgiảnggiải,hòamìnhvàocuộcsốngtưngbừngmàusắchômnay.

Ởgócphốlớn,trongmộtngõhẻmchậthẹp,mộtđámđôngướcchừngmộttrămngườiđangtụhọp.NgheoangoangtiếngnóicủaVêxôpsikôp:

– Chúnghútmáuchúngta,giốngnhưngườitaépmận.Vànhữnglờilẽvụngvềcủaanhtuônđổxuốngđầumọingười.

– Đúngđấy!

Mộtvàigiọngnóiđồngthanhđáplại,rồihòavàonhauthành

mộttiếngồnàohỗnđộn.

Anđrâynói:

– A,cậutanóihăngquá!Tađếngiúpcậuấymộttayđi!…

Anhcúixuống,vàkhôngđểchoPavenkịpngăngiữ,cáithânhìnhcủaanhđã lentrongđámđông,dàingoẵngvàmềmmạinhưmột cái vặn nút chai. Giọng nói lanh lảnh của anh vanglên:

– Các đồng chí! Người ta bảo trên trái đất này có đủ mọigiốngngười:ngườiDoTháivàngườiĐức,ngườiAnhvàngườiTactar.Nhưngtôi,tôikhôngtinlànhưthế!Chỉcóhaidântộc,haigiốngngườikhôngbaogiờhòahợpvớinhauđược:đólàkẻgiàu và người nghèo! Người ta ăn mặc khác nhau, tiếng nóicũngkhácnhau,nhưngkhichúngtathấybọnnhàgiàuPháp,Đức,Anhđốixửvớingười laođộngnhưthếnàothìchúngtathấyngaytấtcảbọnchúnglànhữngtênđaophủgiếthạicôngnhân.Cầnsaochochúnghócxương,chochúngchếtđi!

Trongđámđông,cóngườiphálêncười.

– Và khi chúng ta nhìn về phía bên kia, chúng ta sẽ thấyngườicôngnhânPháp,ngườicôngnhânTactarvàThổNhĩKỳđềusốngcuộcđờikhốnnạn,giốngnhưchúngta,nhữngngườicôngnhânNga!

Đámđôngtậphợpxungquanhanhmỗilúcmộtđôngthêm.Hết người này đến người khác cố vất vả luồn vào trong ngõhẻm,lặnglẽnhíchđếngần,nghểnhcổvàkiễngchânlên.

Anđrâycấtcaogiọng:

– Ởnướcngoài,anhemcôngnhânđãhiểurõchânlýthôngthườngnày, và hômnay, vào cái ngàyMột thángNăm trongsángnày…

Cóngườihétto:

– Cảnhsát!

Bốntêncảnhsátđingựarẽvàongõhẻm,tiếnthẳngvềphíađámđông,vừavungroivừathét:

– Giảitán!

Mặtmọingườibỗngsasầmxuống.Họmiễncưỡngtránhrađểchongựađi.Vàingườileolênhàngrào.

Cótiếngthétoangoangkhiêukhích:

– Người tacho lợncưỡingựa,vàđấy, lợncũngkêuengéc:“chúngôngcũnglànhữngthủlĩnhlớnđấy!”

Anđrâyđứnglạimộtmìnhgiữangõhẻm,haiconngựađầulắclưtiếnvềphíaanh.Anhtránhra,vừalúcđóbàmẹnắmlấytayanhkéođi,càunhàu:

– Conđãhứa cùngđi với Paven, thếmàbây giờ con lại tựphơimìnhratrướcchỗnguyhiểm!

Anđrâymỉmcườinói:

– Conxinlỗimẹ.

Bàmẹbỗngthấymìnhvừamệtmỏi,vừalolắng,chánnản;sựmệtmỏiấydânglên,làmchođầubàchoángváng.Tangtóc,vuimừngxenlẫnnhaumộtcáchkỳquặctronglòng.Bàmongnghethấytiếngcòitầmbuổitrưarúclêncàngsớmcànghay.

Mọi người tới quảng trường gần nhà thờ. Trên sân phíatrước nhà thờ, khoảng năm trăm thanh niên và trẻ em chenchúcnhau,kẻđứngngườingồi,náonhiệtvàvuivẻ.Đámđônglốnhố, nhiềungười ngẩngđầu lênnhìn ra xa, tứ phía vẻ sốtruộtchờđợi.Ngườitacảmthấycómộtcáigìnhưmộtsựkíchthích,vàingườicóvẻngơngác,cóngườilàmrabộngangtàng.Thỉnhthoảngngườitanghethấynhữnggiọngnóiyếuớtvàuấtứccủaphụnữ,bọnđànôngbựcbộiquaymặtđikhôngmuốn

nghe,thỉnhthoảnglạivanglênmộttiếngchửikhẽ.Mộttiếngrìrầmbàncãihằnhọcbaotrùmđámđông.

Mộttiếngđànbàrunlênkhekhẽ:

– Michia!Cẩnthậnđấy!…

– Mặcxáctôi!

Cógiọngnóiđĩnhđạc,tiếngnóicủaXidôp,nghiêmnghịvàđầysứcthuyếtphục:

– Không, không nên bỏ rơi bọn trẻ! Họ đã trở nên khônngoan hơn chúng ta, gan dạ hơn chúng ta! Ai đã làm tất cảtrong chuyệnđồng kô-pếch ở đầm lầy?Chínhhọ!Khôngnênquênđiềuđó.Ngườitađãbắtbỏtùhọvềviệcđó…,nhưngmọingườiđềuđượclợi!…

Tiếng còi rền rĩ buồnbãbỗngnổi lên, áthẳn tiếng chuyệnvãn.Cảđámđôngrùngmình;nhữngngườiđangngồivùngdậyvàtrongchốclát,aiaicũngđềulặngngắt,nghengóngchờđợi,nhiềukhuônmặtbiếnsắc.

– Cácđồngchí!

Đólàgiọngsangsảng,kiênquyếtcủaPaven.Mắtbàmẹnhưnóngbỏngvìmộtlànsươngmùkhôkhan,bàbỗnglấylạitấtcảnghịlực,đếnđứngbêncạnhcontrai.MọingườiquayvềphíaPaven,vâyquanhbênanh,tựanhưmạtsắtbịnamchâmhút.Bàmẹnhìncon,chỉ thấyđôimắtkiêuhãnh,dũngcảm,nồngnàncủaPaven…

– Cácđồngchí!Chúngtađãquyếtđịnhtuyênbốthẳngrằngchúngtalàai,hômnaychúngtagiươngcaongọncờcủachúngta,ngọncờcủalýtrí,củachânlý,củatựdo!

Mộtcáncờtrắngvàdàihiệnratrênkhông,nghiêngxuống,rẽđámđôngrarồibiếnmất,vàmột látsau lạiphấpphớibaynhư một con chim đỏ rực, lá cờ rộng lớn của giai cấp công

nhân.

Paven đưa tay lên, cán cờ nghiêng ngả; hàng chục bàn tayliềnnắmlấycáicángỗtrắng,trơnláng,vàtrongnhữngbàntayấycóbàntaybàmẹ.

Pavenhôto:

– Nhândânlaođộngmuônnăm!

HàngtrămtiếnghôhưởngứnglờiPavenrềnvangnhưmộttiếngdội.

– Đảng công nhân xã hội dân chủ muôn năm. Đảng củachúng ta, cácđồng chí, tổ quốc tinh thần của chúng tamuônnăm!

Cảđámđôngsôilênsùngsục.Nhữngngườihiểurõýnghĩacủa lá cờ cố chen tiến lại gần,Madin, Xamôilôp, hai anh emGuxep đã đến đứng cạnh Paven; đầu cúi xuống, NikôlaiVêxôpsikôp chúi đầu vượt qua đám đông; nhiều người khác,nhữngngườitraitrẻ,mắthựclửamàbàmẹkhôngquen,cũngchenlấn,xôđẩybà…

Pavenhôto:

– Côngnhântoànthếgiớimuônnăm!

Vớimộtsứcmạnhvàmộtnỗivuimừngmỗilúctăng,hàngnghìntiếnghôhưởngứngtiếnghôcủaPaven,vàtiếngvangấylàmrungđộngtâmhồnmọingười.

BàmẹnắmlấybàntaycủaNikôlaivàbàntaycủamộtngườinàođó.Bànghẹnngàomuốnkhóc,nhưngbàkhôngkhóc;chânbàrunlên.Bàlắpbắp:

– Cácconcủamẹ…

Một nụ cười rộng nở trên khuônmặt rỗ của Nikôlai. Anhnhìn lá cờ và hô một câu gì nghe không rõ, vừa hô vừa giơ

thẳngtayvềphíalácờ;bỗnganhhạcánhtayxuống,ômchoànglấycổbàmẹhônvàphálêncười.

– Cácđồngchí!Anđrâybắtđầunói,giọngdịudàngnhưhátcủa anh át tiếng ồn ào của đám đông. - Cuộc biểu tình củachúngtahômnaylàđểlàmsángdanhmộtvịthầnmới,vịthầncủaánhsángvàcủachânlý,vịthầncủalýtrívàcủađiềuthiện!Mục đích của chúng ta tiến tới còn xa, nhưng chông gai giankhổthìrấtgần!Nhữngaichưatinvàosứcmạnhcủachânlý,nhữngai chưacócanđảmbênhvựcchân lýđếnhơi thởcuốicùng,nhữngaichưacólòngtinởchínhmìnhvàsợđaukhổthìxinmời đi nơi khác! Chúng ta kêu gọi những ai tin tưởng ởthắng lợi của chúng ta hãy đến với chúng ta; những ai chưanhìnthấymụcđíchcủachúngta,xinhọđừngđitheochúngta,vìhọchỉrướclấysựphiềnmuộnmàthôi.Cácđồngchí,hãytậphợp thànhhàngngũ!Ngày lễ củanhân loại tựdomuônnăm!NgàyMộtthángNămmuônnăm!

Quầnchúngkéođếncàngthêmđôngnghịt.Pavenphấtngọncờ,lácờxòeravàbayphấpphới,rựcrỡdướiánhmặttrờinhưmộtnụcườiđỏthắm.

PhêđiaMadincấttiếnghátsangsảng:

Vùnglên,hỡicácnôlệởthếgian!…

Hàngchụctiếngháttheo,nhưmộtlànsóngdudươnghùngmạnh:

Vùnglên,hỡiaicơkhổbầnhàn!…

BàmẹđisauMadin,nụcườinóngbỏngnởtrênmôi.QuađầuMadin, bà nhìn Paven và lá cờ. Chung quanh bà tưng bừngnhữngvẻtươicười,nhữngcặpmắtđủmọimàusắc…ConbàvàAnđrây đi ở hàng đầu. Bà nghe rõ giọng hát của hai người:giọngAnđrâydịudàngvàmềmmạihòalẫnvớigiọngtrầmvà

dõngdạchơncủaPaven.

Đấutranhnàylàtrậncuốicùng,

Đoànkếtlạiđểngàymai…

Mọingườivừareohò,vừachạyđếnđónlấylácờđỏ,hòalẫnvàođámđông,vàcùngđámđôngtiếnlên.Vànhữngtiếngreohòlắngdầntronggiọnghát,bàihátởnhàngườitathườnghátgiọngkhẽhơnnhữngbàikhác, thìởđây,giữađườngphố,nócuồncuộngiốngnhưmộtdòngsôngchảyđềuđều,khôngkhúckhuỷu quanh co, với một sức mạnh ghê gớm; trong bài hát,nghecótiếngnóicủalòngdũngcảm,vànếubàihátkêugọimọingườiđitheoconđườngdàidẫnđếntươnglai,thìbàihátcũngchânthànhgợiranhữngthửtháchnặngnềtrênconđườngđó.Nhữngbọtsỉcủadĩvãngâmu,nhữnggánhnặngcủabaonhiêutìnhcảmthườngngàyđềutanvỡtrướcngọnlửabìnhthảnvĩđạicủabàihát,vàtrongngọnlửađó,cảlòngsợsệtquáiácđốivớicáimớicũngtanthànhtrobụi.

Một khuôn mặt không quen biết, vừa hoảng hốt vừa vuimừng,cứlắc lưbêncạnhbàmẹtheonhịpcuộcdiễuhành,vàmộtgiọngrunrunnứcnởnấclên:

– Michia,màyđiđâu?

Bàmẹđáp,chânkhôngdừngbước:

– Cứđểchocháuđi,bácđừnglo!Chínhtôitrướcđâycũngsợ lắm, nhưng nay con tôi nó đi ở hàng đầu. Người cầm cờ,chínhlàcontôiđấy!

– Quânkẻcướp!Cácngườiđiđâu?Cólínhởđằngkiađấy!

Ngườiđànbà,thânhìnhcaolớnvàgầygò,bỗngđưabàntayxươngxươngranắmcánhtaybàmẹkêulên:

– Saomàhọháttothế!…CảthằngMichiacũnghát…

Bàmẹlầmbầm:

– Bác đừng sợ! Đó là việc thiêng liêng… Bác cần phải hiểurằngnếuxưakiakhông cónhữngngườihy sinhvì lòngkínhyêuĐứcChúathìlàmgìcóĐứcChúa!

Ýnghĩấybỗngnhiênđãnảyratrongtríócbàmẹ,bàngạcnhiên thấynó vừa rất đúng, vừa giản dị. Bànhìn khuônmặtngườiđànbàkia,đangnắmchặtcánhtaybàvàbàmỉmcười,ngạcnhiênnhắclại:

– Nếu xưa kia không có nhữngngười hy sinh vì lòng kínhyêuĐứcChúacủachúngtathìlàmgìcóĐứcChúa!

Xidôphiệnrabêncạnhbàmẹ.Ôngcụbỏchiếcmũcát-kétra,giơtaylênvẫytheonhịpbàihát:

– Thếnào,bàmẹ?Họ làmhăngđấynhỉ?Họđãđặtramộtbàihát,bàiháthaythật,cóphảithếkhông,bàmẹ?

Xidôpnóitiếp:

– Họchẳngsợgìhết!Nhưngcontraitôiđãởdướimồrồi…

Timbàmẹbỗngđậpmạnhquá,bàphảiđichậmlạiđểngườikhácvượt lên.Bàbịđẩyvềmộtbên,bị épvàomộthàngrào,trong lúc trướcmặt bà, cả làn sóngngười dày đặc cuồn cuộnchảy,bàthấyquầnchúngrấtđông,vàđiềuđó làmchobàvuisướng.

Vùnglên,hỡiainôlệởthếgian!…

Ngườitacócảmgiácnhưmộtchiếckènđồngvĩđạiđangthổitrên không; nó thúc lên và làmmọi người tỉnh dậy, ở ngườinày, tiếngkèn thức tỉnh tinh thầnchiếnđấu,ởngườikia,nóđemlạimộtniềmvuimơhồ,khêugợilòngtòmòsôinổi,mốilinhcảmrằngsẽcómộtviệcgìmớixảyra,bàihátởđây, làmnảyramốihyvọngkhôngrõ rệt,ởkia,giảiphóngbaonhiêugiậndữtíchlũyhàngnhiềunăm,cuồncuộnchảyranhưmộtdòngthácsôisục.

Tất cả mọi người đều nhìn lên phía trước, nơi lá cờ đỏnghiêngngảbayphấpphới.

Mộtgiọngnóiphấnkhởivanglên:

– Họđirồi!Hoanhôcácbạn!

Rồichắchẳnvìkhông thểdùngnhững tiếng thông thườngđễdiễntảmộtcảmxúcquálớnlao,ngườiđóbỗngchửirủarấtgaygắt.Nhưngcảsựcămhờn,sựuuấtvàmùquángcủakẻnôlệcũngrít lênnhưmộtconrắnhốthoảngtrướcánhsángrọivàongười,nóquằnquạituônranhữnglờinóilồnglộnácđộc.

Từmộtcửasổ,cókẻnàođóvungnắmtayhămdọa,vàthétlên,giọngnóinhưvỡra:

– Đồtàđạo!

Tiếpđócótiếngthétthethé,daydứtnhưxoáyvàotaibàmẹ:

– ChốnglạiHoàngđếà?ChốnglạiSahoàngà?Nổiloạnà?…

Nhữngkhuônmặtbối rối lướtnhanhbêncạnhbàmẹ;đànông,đànbànhảychồmlên,bỏchạy;bàihátvớiâmđiệuhùngdũngdườngnhưlậtđổ,cuốnsạchmọivậttrướcmắt,lôicuốnđámđôngcuồncuộnchảynhưphúnthạchtừnúi lửatràora.Bàmẹnhìnlácờđỏđằngxa;bàkhôngtrôngthấyPaven,nhưngbàvẫnnhưnhìnthấyhìnhảnhkhuônmặtcontraibàvớivừngtránrámnắngvàđôimắtrựcsángngọnlửacủaniềmtin.

Giờđâybàđitụtlạimấyhàngcuốicùngcủađámđônggiữanhữngngườiđiungdung,khôngvộivàng,nhìnphíatrướcvớimộttháiđộhờhững,vớivẻtòmòlạnhnhạtcủangườikhángiảđãbiếtrõmàncuốicủavởkịch;họvừađivừanóichuyệnthìthầmcóvẻquảquyết:

– Cómộtđạiđộiđónggần trườnghọcvàmộtđạiđộikhácđóngởgầnnhàmáy…

– Quanthốngđốcđãđến…

– Thậtà?

– Chínhmắttôitrôngthấy!

Mộtngườivuivẻchửiđổnglênmấytiếng,rồinói:

– Dùthếnàođinữa,thìhọcũngbắtđầusợrồiđấy!Họphảicholính,phảipháiquanthốngđốcđến…

– Cácconthânyêucủamẹ!Nhữngtiếngấyđậpthìnhthịchtronglồngngựcbàmẹ.

Nhưngnhững lời nói bà nghe thấy thì lạnh lùng và khôngmộtchútsinhkhí.Bàcốđinhanhđểvượtxakhỏinhữngngườiđó;họđichậmchạpuểoải,nênbàmẹvượtlêndễdàng.

Bỗng đầu đoàn biểu tình vấp phảimột trở lực gì. Cả đoànngườidàivẫnkhôngdừngbước,ngậpngừngmộtchútvàmộttiếngxônxaololắngtruyềnđikhắplượt.Giọnghátcũngchậpchững,nhưngliềnđólạicấtlênnhanhhơn,mạnhmẽhơn.Rồitiếnghátdồndậplạihạthấpxuống,chuyềnvềcuốiđoànbiểutình.Lầnlượtcácgiọnghátlắngdần;thỉnhthoảngchỗnàychỗkháccónhữnggiọngcấtcaocốlàmchobàiđồngcatrởlạirộnràngnhưcũvàdồnlênphíatrước:

Vùnglên,hỡicácnôlệởthếgian!

Vùnglên,hỡiaicựckhổbầnhàn!…

Nhưngtronglờikêugọiấy,khôngcònsựhòanhịpđầylòngtinvàhùngtrángnhưtrước,màtrongđó,đãgợnlênmộtnỗisợsệtloâu.

Bàmẹkhôngnhìnthấygì,khôngbiếtviệcgìđãxảyraởhàngđầu. Bà rẽ đám đông, cố vượt nhanh lên. Làn sóng người xôngược lại phía bà. Một số người cúi đầu, một số khác cườigượnghuýtsáomỉamai.Bàlolắngnhìnkỹcáckhuônmặt,hai

mắtbànhưhỏi,nhưnàinỉ,kêugọi…

TiếngPavenvanglên:

– Cácđồngchí!Anhembinhlínhcũnglàngườinhưchúngta.Họkhôngđánhchúngtađâu.Họđánhchúngtalàmgì?Vìchúngtađemlạichân lýcầnthiếtchotấtcảmọingườiư?Họcũngcầncóchânlýấy.Hiệnnayhọcònchưahiểu,nhưngđãsắp tới lúc cả họ nữa, cũng sẽ vùng dậy đứng vào hàng ngũchúngta,sẽcùngvớichúngtatiếnlên,khôngphảidướingọncờcủabọnăncướpvàbọngiếtngười,màlàdướingọncờcủatựdo.Vàđểchohọhiểuđượcchânlýcủachúngtamauchónghơn, chúng ta phải tiến lên.Tiến lên, các đồng chí!Tiếnmãilên!

Giọng Paven kiên quyết. Từng lời anh vang dội trong bầukhông khí, rànhmạch, rõ ràng, nhưng đámđông cứ tảnmátdần.Hếtngườinàyđếnngườikhácbỏđi,kẻrẽsangphải,ngườirẽsangtrái,đivềphíacácngôinhà,lầntheodọccáchàngrào.ĐoànbiểutìnhgiờtảnthànhhìnhbagócmàPavenlàcáimũinhọn;trênđầuanh,lácờcủagiaicấpcôngnhângiươnglênđỏrực. Đám đông trông giống nhưmột đàn chim đen đang xòerộngđôicánh,đangthủthếchờđợisẵnsàngcấtcánhbaylên,vàPavenlàcáimỏcủaconchimđó…

Chương28

Bàmẹthấyởđầuphố,đứngchặnnganglốivàoquảngtrườngmộtbứctườngngườixámxịt,đồngdạng,mặtmũigiốngnhauhết thảy.Trênvaimỗingười, chiếc lưỡi lê thépnhọn lóe lênmột tia sáng lạnh lẽo.Và từbức tường lạnh lẽo,bấtđộngấy,hình như cómột luồng gió giá lạnh thổi vào đám đông côngnhânvàthấuđếntậntimbàmẹ.

Bàlenvàođámđôngđểtìmgặpnhữngngườiquen.Họđềuởphíatrước,gầnngọncờ,vàhòalẫnvàođámngườilạmặtnhưđểnươngtựa.Bàbịépvàomộtngườicaolớn,khôngrâu,chộtmắt;ngườiấybỗngquayđầulại,nhìnbà:

– Bàmuốngì?Bàlàai?-Anhtahỏi.

Bàtrảlời:

– TôilàmẹPavenVlaxôp!

Bàcảmthấyhaichânmìnhrunlênvàmôidướibàtựnhiêntrễxuống.

Anhchộtmắtnói:

– À!

Paventiếp:

– Các đồng chí! Tất cả cuộc sống ở trước mặt chúng ta…khôngcóconđườngnàokhác!

Sauđó làmộtsự imlặngchămchú.Lácờgiươnglên,chaoquachaolại,bìnhthảnphấpphớibaytrênđầumọingười,tiếnungdungvềphíabứctườngxámlàbọnlính.Bàmẹrùngmình,nhắm mắt lại và rên lên một tiếng. Chỉ có Paven, Anđrây,

XamôilôpvàMadinrờikhỏiđámđôngquầnchúngtiếnlên.Giọnghát trong trẻo củaPhêđiaMadin rung lên, chậmrãi.

Anhhát:

Cácđồngchíđãngãxuốnghysinh.

Haigiọngthấphơn,trầmhơn,nhưhaitiếngthởdàinặngnềháttheo:

Trongcuộcđấutranhmộtmấtmộtcòn…

Mọingười lại tiếp tụcđi,nhịpchân theođiệuhát.Rồimộtbàihátmớilạivangdậy,nhịpđiệukiênquyếtvàlôicuốn.

Giọnghátlanhlảnh,trongtrẻocủaPhêđiangânlên:

Cácđồngchíđãhysinhtấtcả…

Nhữnggiọnghátláylại,đồngthanh:

Vìtựdo.

Cótiếngthét,hungdữ:

– A!A!Đồchóđẻ!Chúngbayđãbắtđầuđiệuhátcầuhồnrồi!

Mộttiếngquáttứctốivanglên:

– Đậpchếtnóđi!

Bàmẹhaibàntayômngực,nhìnquanh,vàthấyđámđôngtrước đây chen chúc đứng chật cả đường phố giờ vẫn đứngnguyên tại chỗ, do dựnhìn theo nhữngngười đã tách ra vâyquanh ngọn cờ. Chỉ có vài chục người theo họ. Cứmỗi bướctiếnlên,lạicómộtngườinhảychồmquamộtbên,nhưthểlòngđườngnóngbỏng,đốtcháygótgiàyanhta.

TiếngháttiêntrirungtrênmôiPhêđia:

Baonhiêubấtcôngsẽbịlậtnhào…

Tứcthìnhữnggiọnghátmạnhmẽ,quảquyết,đedọa,đồngthanhhưởngứng:

Vànhândânsẽvùnglên…

Nhưng,giữatiếnghátnhịpnhàng,bỗngvanglênmấytiếnglạnhlùng:

– Theolệnhtôi…

Mộttiếnghôtànbạotiếptheo:

– Lưỡilê,sẵnsàng!

Lưỡi lêvung lên trênkhông,vẽ thànhmộtđườngcong,hạthấpxuống, rồi đầyvẻnhạobángvà tinhquái, chĩa thẳngvềphíangọncờ.

– Ti-ến!

Anhchộtmắtnói:

– Chúngxôngtớikìa!

Rồihắnđúttayvàotúi,rảobướcbỏchạy.

Bàmẹchămchúnhìn.

Bọnlínhnhưmộtlànsóngxámxịtcuồncuộnxônglên,dànrakhắpcảmặtđường,tiếnđềuđềunhưnhữngconngườimáy,lưỡi lê chĩa về phía trước thành hìnhmột chiếc bồ cào răngthépthưasángloáng.Bàmẹrảobướctiếnlạigầnchỗcontrai;bàthấyAnđrâycũngtiếnlênmộtbướcđứngtrướcPaven, lấythâncaolớncủamìnhchechởchoconbà.

Paven,xẵnggiọnggắtto:

– Đồngchí!Đứngsangbêncạnhtôi!

Haitaychắpsaulung,đầungẩngcaoAnđrâyhát.PavenlấyvaihíchAnđrây,théttomộtlầnnữa:

– Đứngsangbêncạnhtôi!Đồngchíkhôngcóquyền!Cờphảiđitrước!

Một tên sĩ quan còm nhom, vung lưỡi kiếm tuốt trần, hétgiọngchuanhưdấm:

– Gia…ảitánngay!

Hắnbước tới, chânnhấc cao, không co đầu gối, nệnmạnhgótgiàyxuốngđường,vẻkhiêukhích.Đôiủngbóngloángcủahắnđậpvàomắtbàmẹ.

Đibênhắnvàhơilùivềphíasaulàmộtlãogiàcaolớn,râucạonhẵn, cóhàng ria rậmđãhoa râm,bướcđinặngnề.Hắnmặcmộtchiếcáochoàngxámdàilótvảiđỏ,haiốngquầnrộngcó viền nẹp vàng. Cũng như Anđrây, hắn chắp tay sau lưng,trợnđôimàyrậmhoarâmnhìnPaven.

Bàmẹ như nhìn thấy cả ra ngoài tầmmắt củamình;mộttiếngkêubịứlạitronglồngngực,sẵnsàngtrútracùngvớimộttiếng thởdài; tiếngkêuđó làmchobàngạt thở,nhưngbà cốnén,éphaitaylênngực.Bịxôđẩybốnphía,bàloạngchoạngvàvẫntiếptụctiếnlên,khôngsuynghĩ,hầunhưmấttrí.Bàcảmthấyphíasaubàngườicứthưadần.Lànsónggiálạnhtràntớiđãxuahọtanđi.

Nhữngngườitraitrẻđidướingọncờvàhànglínhxámdàyđặcvẫnkhôngngừngtiếnlạigầnnhau.Ngườitađãnhìnthấyrõ mặt bọn lính, hình như chúng phình rộng ra khắp mặtđường,mộtcáchdịdạng,kếthợpthànhmộtdảihẹpmàuvàngđục,trênđó,nhữngconmắtmàusắckhácnhauxếpthànhmộthànglệchlạc.Mũinhọncáclưỡilêlonglanhmộtánhsángtànnhẫn, chĩa thẳngvào các lồngngực, tuy chưa chạm tới ai, đãtáchdầnđượcđámđông,hếtngườinàyđếnngườikhác,làmhọtảnmátđikhắpnơi.

Bà mẹ nghe sau lưng mình có tiếng chân người bỏ chạy.Nhữnggiọngnóilolắng,ấmức,thétlên:

– Tảnra,anhemơi!

– Vlaxôp,chạyđi!

– Lùivềphíasau,Paven!

Vêxôpsikôpnói,buồnrầu:

– Paven,némlácờchomình!Đưađâyđểmìnhgiấuđi!

Anhđưamộttanắmlấycáncờ,ngọncờlắclưchaolạiphíasau.

Paventhétto:

– Đểmặctôi!

Nikôlai rụt tay về như bị lửa đốt. Tiếng hát đã tắt. Đámngười thanhniêndừng lại, vâyquanhPaven thànhmộtvòngtròndàyđặc,nhưngPavenvẫnvượtrađược.Bỗngnhiên,mọingười đều im lặng. Dường nhưmột đámmây vô hình, trongsuốt,đãbayxuốngchephủđámngườibiểutình.

Dướingọncờ,chỉcònđộhaichụcngười,nhưng tấtcảđềugiữvững.Bàmẹlosợchohọ,lờmờcảmthấymuốnnóivớihọđiềugì…

Lãogiàcaolớngiọngvanglênđềuđều:

– Ôngtrungúy,hãytómlấy…cáinày!

Lãogiơtaychỉlácờ.

TênhạsĩquanthấpbéchạyđếnchỗPaven,nắmlấycáncờvàquátgiậtgiọng:

– Buôngra!

Pavenquátlại:

– Bỏtayxuống!

Lácờđỏrực,rungrinhtrênkhông,chaobênphải,chaobêntrái,rồilạigiươngcaolên.Tênhạsĩquanthấpbénhảylùilại,rồingãxuốngđất.Vêxôpsikôp,quảđấmnắmchặt,cánhtayvẫncòndang thẳng về phía trước, vụt chạy qua trướcmặt bàmẹthậtnhanh,bàchưahềthấyanhlanhlẹđượcnhưthếbaogiờ.

Lãogiàgiậmchângầmlên:

– Bắtlấychúng!

Vài tên lính lao tới.Một tên vung báng súng lên.Ngọn cờrungrinh,ngảxuống,rồimấthúttrongđámlínhxámxịt.

Cóngườikêuto,giọngbuồnrầu:

– Ồ!

Bàmẹ thốt lênmột tiếng,như rú.Nhưng từ giữabọn línhgiọngnóivangvangcủaPavenđáplạibà:

– Tạmbiệtmẹ!Tạmbiệtmẹthânyêu!…

“Contôicònsống!Nóđãnghĩđếntôi!”Haiýnghĩđódộivàotráitimbà.

– Tạmbiệtmẹthânyêu!

Bàkiễngchânlên,giơtayvẫy,cốnhìnthấycáccon.BàthấykhuônmặttròncủaAnđrâynhôlêntrênđầubọnlính.Anđrâymỉmcườichàobà.

Bàgọito:

– Cácconcủamẹ…Anđrây!…Paven!

– Tạmbiệtcácđồngchí!

Mộttiếngvangdộilên,lanranhưxé,đáplạihọ.Tiếngvangphátratừcửasổ.

Chương29

Cókẻvavàongựcbà.Qualànnướcmắt,bàthấytênsĩquanthấpbéđứngtrướcmặt.Mặtđỏbừngvàcăngthẳng,hắnquát:

– Mụgiàkia,cútđi!

Bàđưamắtxuốngnhìnhắn.Bàthấydướichânhắncáicáncờbịgẫylàmđôi:ởmộtkhúc,còndínhmộtvàimẩuvảiđỏ.Bàcúixuốngnhặtlên.Tênsĩquanthấpbégiậtcáicáncờgẫytrêntaybà,vứtsangmộtbên,vàgiậmchân,thétlớn:

– Tađãbảolàmụcútđi!

Từgiữabọnlính,cótiếnghátvanglênmỗilúcmộtto:

Vùnglênhỡicácnôlệởthếgian…

Mọivậtđềuquaycuồng,nghiêngngả,runrẩy.Khôngkhírítlênnhưtrênđườngdâyđiệnbáo.Tênsĩquannhảychồmchồmvàđiêncuồngthét:

– ThượngsĩKrainôp,bắtchúngcâmđi!

Bàmẹlảođảotiếnlạigầnđoạncáncờgẫymàtêntrungúyvừavứtxuốnglạinhặtnólên.

– Khóamõmchúnglại!

Bàiháttrởnênlộnxộn,đứtquãng,rờirạc,rồiimbặt.Cókẻnàođóđếnvồlấyvaibàmẹ,bắtbàquaytrởlại,thúcvàolung…

– Mụnàyđiđi,điđi…

Tênsĩquanthét:

– Quétsạchchúngkhỏiđườngphố!

Cáchđómươibước,bàmẹnhìn thấymộtđámđôngngười

chenchúcđứngsátnhau.Họlahét,làunhàu,huýtcòi,vừaluitừtừvềphíacuốiphố,vàtảndầnvàocácsânnhàgầnđó.

– Cútđi!Đồquỷ!

Mộttênlínhtrẻtuổiđểriamép,chạytớichỗbàmẹđứngvàquátvàotaibà,rồiđẩybàlênvỉahè.

Bàchốngđoạncáncờgãy,đầugốiquỳxuống,cốbướcđi.Taykia bà bámvào tường, bíu vàohàng rào cho khỏi ngã.Trướcmặtbà,mọingườivẫnđứngnguyêntạichỗ;sau lưngbà,bêncạnhbà,bọnlínhvừatiếnlênvừalahét:

– Đi!Đi!

Bọnlínhvượtquabà,bàđứnglạinhìnquanh.Ởđầuđường,lính đứng giăng thànhmột hàng thưa, chặn lối đi vào quảngtrườngbấygiờvắngngắt.Phíatrước,lạicónhữngbóngxámtừtừtiếnvềphíađámđông…

Bàmuốnquaygóttrởlạinhưngbấtgiácvẫncứbướcđi!Tớicáingõhẻmgiờtrởnênvắngtanh,bàrẽvào.

Mộtlầnnữa,bàdừnglại.Bànặngnềthởdài,lắngtainghe.Xaxa,đâuđó,cótiếngrìrầm.

Tayvẫnchốngđoạncáncờ,bàlạitiếptụcđi,vừađivừanhíulôngmày. Bỗng nhiên, trán bà ướt đẫmmồ hôi,môi bàmấpmáy,taybàvungvẩy.Tronglòngbà,cónhữnglờigìkhôngrõrệtmuốnbậtlênnhưnhữngtialửachenchúcnhau,thôithúcbànóilên,thétlên…

Ngõ hẻm bỗng ngoặt sang trái. Bàmẹ nhìn thấymột đámngườikháđông.Mộtgiọngmạnhmẽvanglên:

– Nàycáccậu,khôngcóthểđùanghịchvớilưỡilêđược!

– Anh em có thấykhông?Bọn lính tiến về phíahọ,màhọvẫnkhôngnaonúng,họkhôngchútsợhãi…

– PavenVlaxôpquảthậtdũngcảm!…

– Anđrâycũngkhôngkém…

– Cậutacứtaychắpsaulưng,miệngmỉmcười,cừlắm…

– Cácbạnơi!Bàcontaơi!

Bàmẹvừakêu to, vừa cố rẽmột lối đi vàođámđông.Mọingườikínhcẩntránhra.Mộtngườiphálêncười:

– Xemkìa!Bácấylấyđượclácờ!Bácấycầmlácờtrongtaykìa!

Mộtgiọngnóinghiêmnghịquátlên:

– Này,imngayđi!

Bàmẹdangrộngcánhta.

– Vì lòngyêuChúa, xinbà conhãynghe tôinói!Tất cảbàconởđâyđềulàngườicủachúngtacả…Bàcontađềulànhữngngườitốt…Bàconhãynhìnxem,khôngsợgìhết…việcgìđãxảyranào?Conemcủachúngta,máumủcủachúngta,khắpnơiđềuđứngdậyvìchânlý…vìmọingười!Vìtấtcảbàcon,vìconcháucủatấtcảchúngta,họđãtựdấnthânvàoconđườnghysinh…Họđitìmnhữngngàysángsủa.Họmuốncómộtcuộcsốngkhác,mộtcuộcđờisốngtrongchânlý…Họmuốnđemlạiđiềutốtđẹpchomọingười!…

Lòngbàđauxé,ngựcbànghẹtthở,cổbàkhôlại,cháybỏng.Từđáy lòngbàphátranhữnglờinóichứachanmộttìnhyêuthươngmênhmôngbaobọchếtmọivật,mọingười,nhữnglờinóinhưđốtbỏngmiệngbàvàmỗilúcmộtdồndậptuônracàngthêmmạnhmẽdễdàng.

Bàthấymọingườiđềuchămchúnghebànói,mọingườiđềuimlặng.Họđứngsiếtchặtchungquanhbàvàbàbiếthọđangsuynghĩ.Bàbỗngnảymộtýmuốnmỗilúcmộttăngvàbâygiờ

bàcóýthứcrõràngcầnphảithúcđẩymọingườichạyđếnđằngkia, chạy đến với con trai bà, với Anđrây, với tất cả nhữngngườiđangbịbỏmặc,rơivàotaybọnlính.

Bàđưamắtnhìnnhữngkhuônmặtbuồnrầuchămchú,rồinóitiếp,giọngdịudàng,kiênquyết:

– Con em chúng ta ra đi, tìm tới niềm vui, vì lòng yêuthươngmọingười,vìlòngyêuthươngchânlýcủaChúa,chốnglạimọicáimànhữngkẻđộcác,nhữngđứalừabịp,nhữngkẻtham tàn đã giam cầm chúng ta, xiềng xích chúng ta, đè bẹpchúngta!Bàconơi,chínhvìtoànthểnhândânmàanhchịemthanhniênchúngta,máumủchúngtađãvùngdậy,chínhvìtoànthếgiới,vìtấtcảanhemcôngnhânmàhọdấnbướctiếnlên!…Chúng tađừngbỏhọ,đừng ruồng rẫyhọ,đừngđể conemchúngtaphảilủithủimộtmìnhtrênconđườngcủahọ!Hãyxótthươnglấybảnthânmình.Hãytintưởngvàotấmlòngcủaconemta:họđãlàmchochânlýphảirađời,chínhvìchânlýhọđãhysinh.Hãytintưởngởhọ!

Giọngnóibàvỡra,bàlảođảo,kiệtsức,ngườitaphảiđỡlấybà…

Mộtngườinóito,giọngkhànkhàn,cảmđộng:

– ĐóchínhlàlờicủaChúa!Bàconạ,chúngtahãylắngnghelờicủaChúa!

Mộtngườikhácngỏýthươngxót:

– Tộinghiệp,bàtađaukhổquá!

– Khôngphảibàấyđaukhổđâu,chínhlàbàấyđậpvàobọnchúngta,nhữngkẻngungốcđấy…Phảihiểulànhưthế!

Mộtgiọngthethé,runrun,vanglêntrên,trongđámđông.

– Bà con giáo hữu ơi! ThằngMichia nhà tôi,một tâmhồntrongsạch,nàonóđãlàmgì?Nóchỉđitheocácbạnbècủanó,

cácbạnbèrấtthânyêucủanó…

– Bácấynóiđúngđấy…Vìsaochúngtalạibỏconemchúngta?Conemchúngtađãlàmđiềugìhạiđếnchúngtađâu?

ÔnggiàXidôpnói:

– BácNilôpnaạ,bácvềnhàđi!Bácmệtlắmrồi,vềđi!

ÔnggiàXidôpmặttáixanh,bộrâubùxù,rungrung.Bỗngôngcaumày,đưamắtnghiêmkhắcnhìnđámđông, rồiđứngthẳnglên,nóidõngdạc:

– ThằngMatvây con trai tôi đã bị nghiến chết ở nhàmáy,nhưbàconđãbiết,nhưnggiánócònsốngthìtôicũngchonóvào hàng ngũ với anh em… Tôi sẽ bảo nó: con cũng đi đi,Matvây! Đây làmột sự nghiệp chính nghĩa, con đi đi, đi làmnhiệmvụđi!

Dứt lờiôngngừng lại.Mọingườiđều im lặng,mặt sa sầm,lòngtrànngậpmộttìnhcảmtolớn,mớimẻ,khôngcònlàmchoaisợsệtnữa.

ÔngXidôpvungcánhtay,nóitiếp:

– Bà con biết tôi đấy, kẻnói chuyện với bà conđây làmộtngườigià.Tôilàmởđâyđãbamươichínnăm,còntôisốngtrêncõiđờinàycũngđãnămmươibanăm.Cháu tôi,mộtđứa trẻtrong trắng, thông minh, hôm nay đây lại bị chúng bắt. Nócũngđihàngđầu,bêncạnhVlaxôp,sátngayngọncờđấy…

Ôngvungtay,cúigậpngườixuống,rồinắmtaybàmẹnói:

– Ngườiđànbànàyđãnói sựthật!Conemchúngtamuốnsốngtrongvinhdự,sốngtheolýtrí,vậymàchúngtađãbỏrơichúng, đúng, chúng ta đã bỏ chúng mà đi. Thôi bác về, bácNilôpnaạ…

Bàmẹnhìnmọingười,mắtmờlệ:

– Bàconthânmến!Cuộcđờilàcủaconemchúngta,quảđấtlàcủaconemchúngta!…

ÔnggiàXidôpđưađoạncáncờgẫychobàmẹ,nói:

– BácNilôpnaạ,cầmlấykhúcgậynày!Thôi,bácđivềđi!

Mọi người đau xót, kính cẩn nhìn bà. Những tiếng rì rầmcảmthôngnổilêntheobướcchânbàmẹ.ÔnggiàXidôplặnglẽ,mọi người cũng lặng lẽ giãn ra lấy lối cho bà đi và như tuântheomộtsứcmạnhhuyềnbí,họchậmrãiđitheobà,vừađivừathìthầmvớinhaunhữngcâuvắntắt.

Khitớigầncửanhà,bàmẹquaylại.Taychốngvàođoạncáncờgẫy,bànghiêngmìnhchàomọingười,nóivớimộtgiọngdịudàng,chứachanlòngbiếtơn:

– Cámơntấtcảbàcon…

Rồinhớlạimộtýnghĩ,cáiýnghĩmớihìnhthànhnhưvừanảyratronglòngmình,bànói:

– NếukhôngcónhữngngườihysinhvìquangvinhcủaChúaGiêsuthìcólẽsẽkhôngcócảChúa…

Mọingườinhìnbàimlặng.

Bà nghiêng mình chào lần nữa rồi bước vào nhà. Ông giàXidôpcúiđầubướctheosau.

Đámđôngvẫnđứngnguyêntạichỗ,bàntánđôilờinữa.

Rồimọingườithongthảtảnđi.

Chương30

Đoạnngày còn lạibậpbềnh trôiqua trongmộtmàn sươngmùvớinhữngkỷniệmhỗnđộn.Mộtcơnmệtmỏinặngnềsiếtchặtlấythểchấtvàtâmhồnbàmẹ.Hìnhảnhtênsĩquanngườinhỏbénhưmộtvệtxámcứchậpchờntrướcmặtbà;khuônmặtrámđencủaPavenánhlêncùngcặpmắttươicườicủaAnđrây.

Bàđiđi lại lại trongphòng,ngồixuốngbêncửasổ,nhìnrađườngphố,rồilạibướcđi,đôimàynhíulại;đầuóctrốngrỗng,bàrunrẩy,đưamắtnhìnquanh,nhưmuốntìmkiếmvậtgì.Bàuốngnướcnhưngkhôngđỡđượccơnkhát; chẳngsaodập tắtđượcnỗiloâuvàtủinhụcđangđốtcháylòngbà.Ngàyhômđóđãbịchiacắtlàmđôi:phầnđầucòncómộtýnghĩavànộidung,nhưngphầnsauthìtấtcảđềutrôituộtđi,trướcmắtbàchỉlàmộtsựtrốngrỗngtuyệtvọngvàtronglòng,cứấmứcmộtcâuhỏikhôngsaotrảlờiđược:

– Làmgìbâygiờđây?…

MariaKoócxunôvađếnthămbà.Chịhoataykêula,khóclóc,phẫnkhích,giậmchân,đềnghịvàhứahẹnchuyệnnàychuyệnkhác,hămdọachẳngbiết làhămdọaainữa.Bàmẹvẫn thảnnhiên.

Marianóigiọngoangoang:

– Phải rồi! Chuyện đó đã động chạm đến họ, bác đã thấychưa?Nhàmáyđãvùngdậy,toànthểnhàmáyđãvùngdậy!

– Phải. -Bàmẹgậtđầu,dịudàngđáplại,đôimắtđămđămnhưnhìn thấy lạinhững chuyệngiờđã là quákhứ,nhữnggì

tronglòngmàPavenvàAnđrâyđãmangtheođi.Bàkhôngcònkhócđượcnữa:tráitimnhưselại,khôđi,đôimôihéovàmiệngcũngráohoảnh.Taybàrunlên,bàrùngmình,sốnglưnglạnhbuốt.

Tốihômấy,bọnsenđầmtới.Bàtiếpchúngkhôngmộtchútngạcnhiên,sợsệt.Chúngồnàokéoậpvàonhàbà,bộtịchhớnhở,thỏamãn.Tênsĩquansắcmặtvàngkhècườigằnnói:

– Thếnào,bàcóđượckhỏekhông?Đâylàlầnthứbachúngtagặpnhau,cóphảikhôngnhỉ?

Bàđưacáilưỡiráokhôliếmmôi,nínthinh.Tênsĩquannóirấtnhiều,giọngdạyđời:bàmẹcảmthấyhắnthíchnói.Nhưngnhữnglờihắnnóichẳnglọtđượcđếntaibà,khônglàmchobàbốirồi.Mãiđếnkhihắnbảo:

– Này,mụgià, chínhmụcũngcó tộivìkhôngbiếtdạyconmụkínhChúa,kínhSahoàng…

Bàđứngbêncửalớn,mắtkhôngnhìnhắn,giọngtrầmtrầmđáp:

– Phải.Concáichúngtasẽxétxửchúngta.Chúngsẽlênánchúngtamộtcáchrấtđíchđángvìchúngtađãbỏmặcchúngtrênconđườngđó…

Tênsĩquanquát:

– Cáigì?Mụnóitolên!

Bàthởdài,nhắclại:

– Tôinói:concáichúngtôisẽxétxửchúngtôi!

Thếlàtênsĩquanthuyếtlýmộtthôidài,giọngnhanhvàbựctức,nhưngnhữnglờihắnnóivẫnkhônghềchạmtớibàmẹ.

MariaKoócxunôva bị triệu đến làmnhân chứng. Chị đứngbênbàmẹ,nhưngkhôngnhìnbà,vàcứmỗilầntênsĩquanhỏi

chịmột câu gì thì chị lại vội cúi rạp người xuống và trả lời,giọngđềuđều:

– Bẩmquan lớn, con không biết! Con làmột người đàn bàdốt nát, chỉ lo buôn lo bán, con ngu xuẩn quá nên thật conkhôngbiếtmộttýgì…

Tênsĩquanvểnhhàngriamép,ralệnh:

– Thếthìmụcâmhọngđi!

Chịlạicúirạpxuống,nhưngkhitênsĩquanquayđithìchịlạichếnhạohắnvàthìthầmvớibàmẹ:

– Đấy,chonóbiếttay!

Chúngralệnhchochịlụcsoátbàmẹ.Mắtchịchớpchớprồimởtonhìntênsĩquan,nóigiọngsợsệt:

– Bẩmquanlớn,conkhôngbiếtlụcsoát!

Tênsĩquangiậmchânquátầmlên.Chịcúimặtxuống,dịudàngnóivớibàmẹ:

– ThôibácNilôpnaạ,báchãycởicúcáora…

Mặtchịđỏbừng,chịvừanắnáobàmẹvừathìthào:

– Hừ!thậtlàđồchómá!

Tênsĩquannhìnvềphíagócnhà,chỗMariađangkhámbàmẹ,quáttướnglên:

– Mụkia,lầmbầmcáigìđấy?

Mariasợhãi,đápkhẽ:

– Bẩmquanlớn,chuyệnđànbàđấyạ!

Tênsĩquanra lệnhchobàmẹkýbiênbản.Bàđưabàntayvụng về vạch mấy chữ sắc và đậm nét, theo lối chữ in:“PêlagâyaVlaxôp,vợgóamộtcôngnhân”.

Tênsĩquanbĩumôikhinhbỉ,quát:

– Mụgiàviếtcáigìthế?Saomụlạiviếtnhưthế?

Rồihắncườigằn:

– Rõđồmanrợ…

Chúng kéo nhau về. Bàmẹ đến đứng trước cửa sổ, hai taykhoanh trướcngực,mắtđămđămnhìn raphía trước,nhưngchẳng trông thấy gì hết. Bà đứng đó hồi lâu,mày nhếch lên,môimímchặt;nghiếnrăngđếnêẩm.Chiếcđènkhôngcòndầuvừa lụi dần, vừa nổ tí tách. Bà thổi phụt đèn và đứng trongbóngtối.Mộtnỗiloâuđờđẫnnhưmộtđámmâyđentrànđầytronglồngngựclàmchotimbàkhóđập.Bàđứngnhưthếhồilâu,mắtvàchânđềumỏi.NghethấyMariadừngchândướicửasổgọi,giọngkhêmùirượu:

– BácPêlagâya,bácđingủrồichứ?Tộinghiệp…Báchãyngủđinhé!

Bàkhôngcởiáo,tớingảngườixuốnggiườngvànhưbịcuốnvàomộtlànnướcxoáy,ngủngaymộtgiấcthậtsay.

Bàmơthấycồncátvàngphíabênkiađầmlầytrênconđườngđirathànhphố.Pavenđứngtrênđỉnhdốcdẫntớichỗlấycát,hátnhonhỏtheogiọngcủaAnđrây:

Vùnglênhỡicácnôlệởthếgian…

Bàđingangquatrướccồncát,đưabàntaylênchetrán,nhìncon.Hìnhdángngườicontraiinlênrõràngtrênnềntrờixanhthẳm.BàxấuhổkhôngmuốnđếngầnPaven,vìbàđangcóthai.Trongtay,bàlạicònbếmộtembékhácnữa.Bàtiếptụcbướcđi.Trêncánhđồng,trẻemđangchơibóng;đámtrẻthìđôngvàquảbóngthìđỏchói.Đứabétrêntaybàtrườnmìnhvềphíalũtrẻvàkhócầmlên.Bàchonóbúvàquaygóttrởlại;cồncátgiờđãbịbọnlínhchiếmđóngvàchúngđangchĩalưỡilêvàobà.Bàchạynhanhđếnmộtngôinhàthờởgiữađồngmộtngôinhàthờ

trắng,nhẹ,nhưxâybằngnhữngángmây,vàcaongất.Tạiđâyđang có một đám tang, chiếc quan tài lớn, màu đen, nắp áoquan đã đóng chặt. Nhưng vị cố đạo và người trợ lễ, mặc lễphụctrắng,vẫnđiđilạilạibêntrongnhàthờ,đanghát:

Giêsu,Chúatôiđãphụcsinhtừthếgiớinhữngngườiđãchết…

Người trợ lễ tóc hung hung, nét mặt vui vẻ, giống nhưXamôilôp,vừalắcbìnhhươngvừamỉmcườichàobàmẹ.Ánhmặttrờitừtrênvòmnhàthờrọixuốngtừngmảngtorộngnhưnhữngchiếckhăn.Từhaibêndànhợpxướng,lũtrẻđứngcấttiếnghátdịudàng:

Giêsu,Chúatôiđãphụcsinhtừthếgiớinhữngngườiđãchết…

– Bắtlấychúng!-Bỗngnhiên,ôngcốđạodừnglạigiữanhàthờ, thét lớn.Chiếcáo lễ trắng trênngườiôngbiếnmất, trênmặt hiện lên hàng ria hoa râm, hung dữ. Mọi người đều bỏchạy,cảôngtrợlễ,vứtbìnhhươngvàomộtgócvàhaitayômlấyđầu,nhưAnđrâythườnglàm.Bàmẹđánhrơiđứabédướichânđámconchiên;họvừachạyvừa tránhđứa trẻvà sợ sệtliếcnhìncáithânhìnhbénhỏtrầntruồng,trongkhibàmẹquỳxuốngkêulên:

– Đừngbỏđứatrẻ!Hãyđemnótheo…

Haitaychắpsaulưng,Anđrâymỉmcười,hát:

Giêsu,Chúatôiđãphụcsinhtừthếgiớinhữngngườiđãchết…

Bàmẹcúixuốngômđứabévàđặtnólênmộtchiếcxebòchởván.Nikôlaiđủngđỉnhbướcđimộtbên,vừacườivừanói:

– Ngườitabắttôilàmviệcnặngnhọcquáthể…

Đườngphốlầylội;ngườitaxúmđôngởcáccửasổ,huýtsáolaó,vàhoataymúachân.Trờiquangđãng,nắnggắt,khôngcólấymộtbóngrâm.

Anđrâynói:

– Mẹạ!Hátđi!Cuộcđờilànhưthếđó!

Rồi anh hát. Tiếng anh hát át tất cả. Bà mẹ bước theoAnđrây; bỗng trượt chân, ngã lao xuống một vực sâu thămthẳm.Vàbàrơixuốngcàngsâu,cáivựccàngrútolên…

Bà giậtmình tỉnh dậy, người run cầm cập. Dường như cómộtbàntaynặngnề,xùxìđãnắmlấytráitimbà,nhẹnhàngsiếtlạiđểđùagiỡnmộtcáchtànnhẫn.Còinhàmáyrúlêndaidẳng,bànhậnrađólàhồicòithứhairồi.Trongcănphònglộnxộn, sách vởngổnngang;mọi thứđều xáo trộn, sànnhà cònnhơnhớpvếtgiàycủabọnsenđầm.

Bàngồidậy,vàkhôngrửamặtcũngkhôngcầukinh,bắttayvàodọndẹp.Bànhìnthấytrongbếpchiếccáncờvớimiếngvảiđỏ,bựcbộicầmlấyđịnhchovàolò,nhưngbàlạithởdài,tháomảnhcờra,gấplạicẩnthậnvàgiấuvàotúiáo,còncáncờ,bàđểlênđầugốibẻgãyvàvứtvàothùngcủi.Sauđó,bàcọcửasổvàsànnhà,đunấmnướcvàlấyáomặc;bàngồitrongbếpgầncửasổ,vàcâuhỏingàyhômquaquaytrởlại:

– Làmgìbâygiờđây?

Sựcnhớmìnhchưacầukinh,bàđếnđứngmộtlúctrướccáctượngthánhrồilạingồixuống:lòngbàtrốngrỗng.

Bầu không khí yên lặng lạ thường; hìnhnhưnhữngngườihômquađãreohònhiềuởngoàiđườngphố,hômnayẩncảvàotrongnhàđểlặnglẽsuynghĩvềcáingàyphithườngđó.

Bàbỗngnhớ lạimộtcảnhbàđã trông thấymột lần,hồibàcòntrẻ:trongkhuvườncũcủadònghọchúađấtDauxailôp,cómộtcáihồrộngđầyhoasúng.Vàomộtngàythuảmđạm,bàđiqua đó và thấy một chiếc thuyền ở giữa hồ. Hồ nước âm u,phẳnglặngvàchiếcthuyềnnhưdánhẳnxuốngmặtnướcđụclờgiữamộtlớplávàngảonão.Mộtnỗibuồnsâuxa,mộtniềm

phiềnmuộnhuyềnbínhưtỏaratừchiếcthuyềnkhôngngườikhôngchèoấy,đanglặnglẽnằmimtrênlànnướcđụcgiữađámláđãhéokhô.Bàmẹđứngđórất lâu, tựhỏikhôngbiếtaiđãđẩychiếcthuyềnraxabờvàtạisaolạiđẩyra.Tốihômấy,cótin vợ viên quản lý trông coi lâu đài đã trẫmmình trong hồnước.Đólàmộtngườiđànbàbénhỏ,điđứngnhanhnhẹnvàmáitócđenhuyềnlúcnàocũngrốinhưtơvò.

Bà mẹ đưa bàn tay dụi mắt. Trong trí óc lại thoáng hiệnnhữngsựviệcxảyrangàyhômtrước.Nhữngsựviệcấychiếmhết tâm trí bà và bà cứ ngồi im hồi lâu trên ghế, mắt chằmchằm nhìn chén nước chè đã nguội, trong lòng dấy lên nỗimongđượcgặpmộtngườinàogiảndị, thôngminhđểhỏirấtnhiềuchuyện.

Như để thỏamãn ướcmong đó của bàmẹ, chiều hôm ấy,NikôlaiIvanôvichtới.Nhưngvừatrôngthấyanh,bàbỗngđâmlo sợ. Không đáp lại những lời chào hỏi của anh, bà chỉ thìthầm:

– Anh Nikôlai, anh đến đây thật không nên. Rõ ràng làkhôngthậntrọngđấy.Chúngmàthấythểnàocũngbắt…

Nikôlaisiếtmạnhtaybàmẹ,sửalạikínhrồicúimặtxuốngghévàotaibà,nóinhanhmấycâugiảnggiải:

– Paven, Anđrây và cháu đã thỏa thuận với nhau: nếu haianhấybịbắtthìliềnhômsaucháuphảiđếnđâyđưabácđivàoởtrongthànhphố!Thếchúngđãđếnkhámnhàrồiphảikhôngbác?

Giọnganhthânáivàlolắng.

– Phải,chúngsụcsạokhắpmọinơi,chúnglụcsoátcảngườitôi.Bọnchúngthậtchẳngcòncóchútliêmsỉ,lươngtâmgì!

Nikôlainhúnvai,nói:

– Bọnchúngthìcóbiếtgìđếnliêmsỉvớilươngtâm!

Rồianhnóirõvìsaobàphảidờivàoởtrongthànhphố.

BàvừathânmậtlắngnghegiọngnóiâncầncủaNikôlaivừađưamắtnhìnanhvớimộtnụcườinhợtnhạt,vàtuykhôngthậthiểulờigiảithíchcủaanh,bàlạingạcnhiênthấyanhgâychobàmộtniềmtincậyêmdịu.Bànói:

– NếuPavenđãmuốnnhưvậyvànếutôikhông làmphiềnanhthì…

– Bácđừngngại.Cháuởmộtmình,lâulâumớicóchịcháuđếnthăm.

Bàngắtlời:

– Tôimuốncómộtviệcgìlàmđểsinhsống.

– Tùybác…Rồichúngcháusẽtìmchobácviệclàm.

Đốivớibà,ýnghĩvềviệclàmbâygiờđãgắnchặtvớinhữnghoạtđộnggiốngnhưhoạtđộngcủaconbà,củaAnđrâyvàcácđồng chí củahọ.Bànhích lại gầnNikôlai, nhìnvàomắt anh,hỏi:

– Chắccóthểtìmđượcmộtviệcgìchotôilàmchứ?

– Cháusốngđộcthân,nơiởchậtchội…

Bàmẹdịudàng:

– Khôngphảitôimuốnnóivềviệcđóđâu!

Vàbàthởdài,hơiphậtlòngvìanhkhônghiểuýbà.NhưngNikôlai,haimắtcậnthịnhưhémộtnụcười,trảlờitưlự:

– KhinàođếnthămPaven,nếubáchỏiđượcanhấyvềnơiởnhữngngườinôngdântrướcđâyđãngỏýmuốncómộttờbáo,thì…

Bàvuivẻreolên:

– Tôibiếtnhữngngườinôngdânấy!Tôisẽtìmđượcđếnchỗ

họ và sẽ làm tất cả những việc anh dặn tôi. Ai nghĩ là tôi lạimang tài liệucấm?Trướcđây tôiđã từngmangbaonhiêu tàiliệunhưthếvàonhàmáyrồi!

Bàbỗngdưngnảyraýmuốn,vaimangtúi,taycầmgậy,điđếnbấtcứchỗnào,trênnhữngconđườngcáilớn,quacáckhurừng,quacácxómlàng.

Bànói:

– Anhạ,anhhãygiaoviệcấychotôi!Tôisẽđikhắpnơianhmuốn;tôisẽđiđếntấtcảcáctỉnh,tôisẽtìmđườngđi.Tôisẽđisuốtmùahè,suốtmùađông…Chođếnkhixuốngmồ,nhưmộtkẻhànhhương.Đốivớitôi,nhưthếkhôngphảilàmộtcuộcđờiđángướcaohaysao?

Nhưng bà bỗng thấy lo âu khi bà tưởng tượng cảnhmìnhlangthang,khôngnhàkhôngcửa,mangdanhđứcChúaxinăndướicửasổnhữngtúplềuởnôngthôn.

Nikôlainhẹnhàngcầmlấytaybàmẹ,khẽvuốtvevớinhữngngóntayấmápcủaanh.Rồianhnhìnđồnghồbảo:

– Tasẽbànđếnchuyệnđósau.

Bàkêulên:

– Cháuyêuquýcủatôi!Conemchúngta,nhữngngườithânthiếtnhấtcủachúngta,đãhysinhtựdovàđờisống,đãchếtđikhôngchútluyếntiếcsinhmạngcủamình,thếthìtôi, làmộtngườimẹ,cóviệcgìmàtôilạikhônglàm?

MặtNikôlaitáiđi,anhchămchútrìumếnnhìnbà,khẽnói:

– Bácạ,đâylàlầnđầucháuđượcnghenhữnglờinhưthế…

– Tôicònbiếtnóigìđược?-Bàlắcđầubuồnbã,haicánhtaybuôngthõngnhưbấtlực…Ướcgìtôicóđủlờiđểgiãibàytấtcảmọinỗitronglòngmộtngườimẹnhưtôi…

Bàđứngdậy,như thúcđẩybởimột sứcmạnhmỗi lúcmỗităng,tronglồngngựcdồnlênnhữnglờinóibấtbìnhlàmchobàsaysưachoángváng.

– Ởđịavị tôi,nhiềungườikhócđược…kểcảnhữngngườiđộcác,nhữngkẻkhôngcólươngtâm…

Nikôlaicũngđứngdậyvàmộtlầnnữa,anhxemđồnghồ.

– Vậynhấtđịnhnhưthếnhé…Bácđếnởnhàcháuchứ?

Bàimlặnggậtđầu.

– Thếbaogiờ?Càngsớmcànghay,bácnhé.

Rồianhdịudàngnóitiếp:

– Cháurấtlochobác,thậtđấy!

Bàngạcnhiênnhìnanh:vìlẽgìanhtaquantâmđếnbànhưvậy? Anh đứng trướcmặt bà, cúi đầu xuống,mỉm cười lúngtúng, lưnghơicòng,mắtcận thị,mìnhmặcmộtchiếcáođenthường; tất cả những gì anhmang trên người đều cómột vẻngượngnghịu…

Anhrụtrèhỏi:

– Báccótiềnkhông?

– Không!…

Anhchovộitayvàotúi,rútvíra,đưatiềnchobà:

– Bácvuilòngcầmlấy…

Bàmẹbấtgiácmỉmcười,bảo:

– Cáigìcũngkháctrước!Tiềnbạcđốivớicácanhchẳngcòngiátrịgì!Cónhữngkẻmấtcả lươngtâmvìđồngtiền,thếmàvớicácanh,đồngtiềnchẳngquýbáulàbao!Cứnhưlàcácanhgiữtiềnchỉcốtđểcứugiúpngườikhác…

Nikôlaicườidịudàng:

– Quả thật đồng tiền là một vật rất bất tiện mà cũng rấtphiềnphức!Nhận tiềnhaybiếu tiềnbaogiờcũng làmộtviệchếtsứcrầyrà…

Anhnắmtaybàmẹ,siếtthậtchặt,rồinhắclại:

– Bácgắngđếnthậtsớm,bácnhé!

Vàbìnhtĩnhnhưthườnglệ,anhrađi.

Tiễn chân anh ra cửa, bàmẹnghĩ thầm: “Anhấy tốt thế…Nhưng sao anhấykhông cómột lờiphànnàn chohoàn cảnhmình?”

Vàbàmẹkhôngthểphânbiệtđượcrằngđiềuđólàmchobàkhóchịuhaychỉlàmchobàngạcnhiên.

Chương31

Nikôlaiđếnthămđượcbốnngàythìbàmẹdọnsangnhàanh.Khichiếcxechờbàvớihaichiếchòmvượtkhỏivùngngoạiôrađến cánhđồng, bàngoái nhìn lại, bỗng có cảmgiácmình rờihẳn nơi nàymãimãi, nơi bà trải quamột quãng đời tăm tốinhất,vấtvảnhất,nhưngcũnglànơibắtđầumộtquãngđờimớitrànngậpnhữngnỗibuồnmới,nhữngniềmvuimới làmchongàythángvùnvụttrôiqua.

Ngôi nhà máy nằm dài trên khoảnh đất đen dày bụi thanvươnốngkhóicaovútlêntrờinhưmộtconnhệnkhổnglồmàuđỏsẫm.Chungquanh,chenchúcnhữngcănnhànhỏmộttầngcủacôngnhân.Nhữngcănnhàxám,thấplètè,nằmsansátdàyđặcbênbờđầmlầy,dườngnhưtrôngnhìnnhauthanthởquacáccửasổnhỏuám.Sừngsữngbêntrênlànhàthờ,cũngmộtmàuđỏsẫmnhưnhàmáy,nhưnggácchuôngthìthấphơncácốngkhói.

Bàmẹthởdài,nớicổáođangsiếtchặtcổ.

– Đithôi!-Ngườiđánhxelầmbầm,vừagiậtdâycươngtrênlưngngựa.Đó làmột người đi khập khiễng, khó đoán là baonhiêutuổi,râuthưađãbạc,mắtkhôngthầnsắc.Anhlắclưđibênchiếcxe,rõrànglàhoàntoànkhôngđểýđếnmụcđíchcủachuyếnđi.

– Đithôi!

Anhvừaquát,giọngphờphạc,vừalêđôichânkhậpkhiễngtrongđôiủngnặngnềphủmộtlớpbùnkhôtrôngđếntứccười.

Bàmẹđưamắtnhìnquanh.Cánhđồngcũngtrốngtrảinhưtâmhồnbà…

Conngựađầulắclưmộtcáchthiểunão,thọcsâuchânxuốngbãicátbịmặttrờihunnóng,ngheràorạo.Chiếcxeọpẹpthiếudầu,kêucótkétvàtấtcảnhữngtiếngđộngđórớtlạiphíasaubàkhách,cùngvớibụiđường…

NikôlaiIvanôvichởmộtconđườngvắngvẻđầuthànhphố,trongmộtcănnhànhỏmàuxanhkềtiếpmộtngôinhàhaitầngâm u, xiêu, cũ. Phía trước làmộtmảnh vườn nhỏ, um tùm,những cành tử đinh hương, những cành dạ hợp, những láphongtrắngbạcnhưâuyếmnhìnvàocửasổbacănphòngyêntĩnhvàsạchsẽ.Cácbóngcâyhìnhrăngcưarungrinh lặng lẽtrênnềnnhà.Dọc tường,nhữngngănchấtđầysách,nằmdàidướichândungnhữngnhânvậttrôngcóvẻnghiêmnghị.

– Bácở chỗnàyđượckhông? -Nikôlai hỏi, đưabàmẹvàomộtcănbuồngnhỏ,cómộtcửasổ trôngravườn,mộtcửasổkhác nhìn ra sân cỏmọc dày. Chạy dọc các bức tường trongphòngđềucótủvàngănchấtđầysách.

Bàmẹnói:

– Ởdướibếp,tôithíchhơn!Bếpthoáng,sạchsẽ…

BàcảmthấyNikôlailolắngđiềugì.Nhưngkhianhngượngngùng,lúngtúng,canngănbàkhôngnênởdướibếpvàthấybàđồngý,anhbỗngtrởlạivuivẻ.

Khắpbacănphòngcómộtkhôngkhíđặcbiệt,nhẹnhàng,dễchịu,nhưngkhinói,tựnhiênaicũnghạthấpgiọng;khôngaimuốnnói to, cũngkhôngaimuốnquấy rầy sự suynghĩ trầmlặngcủacácnhânvậtđangtừtrêntườngchămchúnhìnxuống.

Bàmẹsờvàođấtởcácchậuhoađặttrêncửasổrồinói:

– Phảitướihoachứ!

Chủnhàtrảlời,vớivẻmặtcủangườicólỗi:

– Vâng,vâng.Bácbiếtđấy,cháurấtthíchhoa,nhưngcháulạikhôngcóthờigiờchămnom…

Bànhậnthấyngayởnhàriêngcủaanhcómọithứtiệnnghi,Nikôlaicũngđiđứngthậntrọng,đầuócmãinghĩđâuđâunhưxa lạvớimọivậtchungquanh.Anhdánmắtvàomọivậtanhnhìn,đưamấyngónthonthoncủabàntayphải lênsửakính,nhaynháymắt, rồinhìn thẳngvàovậtanhđangchúý, thầmlặngdòhỏi.Đôikhi,anhcầmđồvậttrêntay,đưalênsátmặt,haimắtngắmnghíakỹlưỡng.Tưởngchừnganhcũngvừadọndẹpđếnđâycùngvớibàmẹ,mọivậttrongnhàđốivớianhcũngxalạ,chưaquenbiếtnhưđốivớibà.Thấyanhquálơđãng,bàmẹcốcoinhưđangởnhàmình.BàđitheosauNikôlai,chúýchỗđểmọithứ,hỏianhcáchsốngcủaanh.Anhtrảlờibàvớigiọngcủangườimuốnđượcthứlỗivềchỗmìnhđãkhônglàmđúng như đáng lẽ phải làm, nhưng cũng chẳng có cách nàokhác.

Bàtướihoa,nhặtnhạnhcác tậpnhạcvứtbừabãi trênmặtdươngcầm, cẩn thận sắp lại thànhmột chồng, rồi trông thấychiếcấmđunnước,bàbảo:

– Phảiđemđánhsạchấmđi…

Anhlấyngóntayquệtlênmặtchiếcấmbằngkimkhíđãmờ,rồiđưangóntaylênmũi,xemxétmộtcáchtrịnhtrọng.Bàmẹmỉmmộtnụcườiđộlượng.

Khiđinằm,nghĩ lạinhữngviệcxảyra trongngày,bàngạcnhiênnhấcđầu lênkhỏigối,đưamắtnhìnchungquanh.Lầnđầu trong đời, bà trọ ở nhàmột người lạ mà không hề thấyphiềnhà.BàâncầnnghĩđếnNikôlaivàmuốnlàmtấtcảđểhếtsứcgiúpđỡanh,đemlạichođờianhmộtíttìnhthươngấmáp.

Bà cảmđộng trước sự vụng về, ngượngngập trông đến buồncườicủaanh,trướcsựbỡngỡcủaanhđốivớitấtcảnhữngviệcthựctếthôngthường,trướcđôimắttrongsángcủaanh,trôngvừathơngây,vừakhônngoan.Rồibàlạivụtnghĩđếnconbà.Những việc xảy ra ngàyMột tháng Năm bỗng sống lại trongtâmtrí,baobọctrongmộtlớpâmthanhmới,rộnrànglênmộtýnghĩamới.Vànỗibuồncủangàyđólàmộtthứbuồnđặcbiệt,cũngnhưchínhcáingàyđặcbiệtấy:nókhônglàmchongườitaphải cúi đầu, choáng váng đờ đẫn, như khi bị một quả đấmgiángxuống,mànhưmuônngànchiếckimchâmvàotimgan,khơi dậy trong lòngmộtmối căm thù âm thầm, làm cho cáilưngcòngcũngphảivươnthẳngdậy.

“Các con ra đi khắp đó đây”, bà vừa nghĩ vừa nghe ngóngnhữngtiếngđộngxalạcủacuộcsốngbanđêmởthànhphố,lọtqua các cánhcửa sổđểngỏ làm layđộng cành lá trongvườn:nhữngtiếngđộngđótừxavọngtới,mệtmỏi,yếuđidầnđểrồiâmthầmtắtđitrongcănphòng.

Sánghômsau,bàthứcdậysớm,đánhsạchchiếcấm,nhómlửa lên đun, rồi nhẹ tay sắp đặt lại bát đĩa. Xong, bà vào bếpngồi,đợiNikôlaidậy.Bànghetiếnganhho,thấyanhđira,mộttaycầmkính,taykiađưalênchecổ.Bàđáplạilờichàohỏicủaanh,mangấmnướcvàophòng, trongkhiđó, anhđi rửamặtlàmnướcbắntungtóeracảnềnnhà,đánhrơicảxà-phònglẫnbànchảiđánhrăngvàlầubầumộtmình.

Trongbữaănsáng,Nikôlaikể:

– Ởcơquanhànhchínhcủa tỉnh, cháuđangphải làmmộtviệcchánlắm:theodõixemnôngdânkhuynhgiabạisảnnhưthếnào…

Anhmỉmcười,nhưngườicólỗi:

– Nhữngconngườikhốnkhổấy,suyyếuđivìnạnđóikinhniên,đềuchếtnontrướctuổi;concáisinhracọccòirồicũngchết nhưnhững con ruồi giữamùa thu; điều đó, chúng cháuđềubiết.Chúngcháubiếtnhữngnguyênnhâncủataihọađóvàchúngcháuđượctrảlươngđểnghiêncứukỹnhữngtaihọaấy.Thậtrađólàtấtcảcôngviệcchúngcháuđãlàm…

– Thếanhlàgìnhỉ?Sinhviênà?-Bàmẹhỏi.

– Không,cháulàgiáohọc.BốcháulàmchủmộtxưởngmáyởViatka,còncháulạitrởthànhthầygiáo.Nhưngcháubịtùvìphát sáchchodân làng.Sauđó, cháu làmcôngnhânchomộthiệusách.Ởđây,thiếuthậntrọngtrongkhihoạtđộng,cháulạibị bắt và bị đày đi Arkhangenx… Ở nơi này, cháu cũng cóchuyệnrầy ràvớiviên tổng trấn,nên lạibịđàyđếnmộtxómnhỏởbênbờBạchHải,cháuphảiởđấynămnăm.

Tiếnganhnóivanglên,trầmtĩnh,đềuđều,trongcănphòngsángsủa trànngậpánhnắng.Bàmẹ thườngđượcnghenhiềuchuyện như thế và chưa bao giờ bà hiểu được tại sao nhữngngườibạncủaPaven lạikểnhữngchuyệnấyvới tháiđộbìnhtĩnhđếnthế,hìnhnhưđólànhữngviệckhôngthểtránhđược.

Anhbảo:

– Chịcháuhômnaysẽvềđây.

– Côấyđãcóchồng?

– Chịấygóachồng.AnhrểcháubịđàysangXibêri,nhưngrồi trốn thoát,vàchếtvìbệnh laocáchđâyhainămtrước tạinướcngoài…

– Côấybaonhiêutuổi?

– Chị cháuhơn cháu sáu tuổi. Cháumang ơn chị ấy nhiềulắm.Bácsẽđượcnghechịấyđánhđàn!Chiếcdươngcầmnàylàcủachịấyđấy…cũngnhưnhiềuđồvậttrongnhànày;cònsách

làcủacháu…

– Côấyởđâu?

Anhmỉmcười,đáp:

Khắpnơi.Ởđâucầncómộtngườigandạthìchịấycómặtởđó.

– Chịấycũnglo…côngviệcđóà?

– Tấtnhiên!

Anhđilàm.Ởnhà,bàmẹbắtđầusuynghĩđếncái“côngviệcđó”biếtbaongườiđãvìnómàchiếnđấungàycàngkiêntâmvàbìnhtĩnh.Đứngtrướcnhữngngườiấy,bàcảmthấychẳngkhácnàođứngtrướcmộtngọnnúibanđêm.

Vàokhoảnggiữatrưa,cómộtngườiđànbàdongdỏng,thonthon, mặc áo đen, đến nhà. Bà ra mở cửa. Người khách đặtphịchchiếcvalimàuvàngxuốngđất,nắmchặtlấytaybàmẹ.

– BáclàmẹanhPaven,phảikhôngạ?

– Vâng!

Bà trả lời, có vẻ ngại ngùng trước cách ănmặc lịch sự củangườiđànbà.

Chịđếntrướcgươngbỏmũrarồinói:

– Thếlàcháunghĩvềbáckhôngsaitýnào!Emcháucóviếtthư cho cháu biết bác sẽ về ở đây với nó. Paven và cháu biếtnhauđãlâu.Anhấythườngnóichuyệnvềbácvớicháu.

Giọngchịnóitrầmtrầm,thongthảnhưngcửchỉthìnhanhnhẹnvàcươngquyết.Haimắttomàuxámcủachịánhlênmộtnụcườitrẻvàngaythẳng!Đuôimắtđãhiệnranhữngnếpnhănliti,vàphíatrênđôitaibénhỏ,nhữngmóntócxámlónglánhsángnhưbạc.

Chịnói:

– Cháuđóirồi!Cháumuốnuốngmộttáchcà-phêquá…

Bàmẹbảo:

– Tôiđiphangayđây!Rồibàlấyởtủramộtấmphacà-phêvàhỏikhẽ:-CóthậtPavennóichuyệnvềtôikhông?

– Nóinhiềulắm,bácạ…

Chịmóc túi rút ramột cái bao nhỏ bằng da, lấymột điếuthuốcchâmhút,rồivừađiđilạilạitrongphòng,chịhỏi:

– Báclochoanhấylắmphảikhông?

Bàmẹvừamỉmcười,vừachămchúnhìnngọnlửaxanhcủachiếcđencồnrungrinhdướiấmcà-phê.Sựbốirốicủabàtrướcmặtngườiđànbàđãtanhòađitrongmộtniềmvuisâukín.

“Thếđấy,contraingoanngoãncủatôinhắcđếntôi”bànghĩthầm,rồithongthảnói:

– Hẳnchứ,khổ lắm,nhưng trướcđây, lại cònkhổhơnthếnữakia;bâygiờ,tôibiếtkhôngphảichỉcómộtmìnhnó…

Bànhìnchằmchằmvàomặtkhách,hỏi:

– Thếtênchịlàgì?

– Xôphiaạ!

Bàmẹchămchúnhìnchị.Ởchịcómộtcáigìkhôngchừngmực,quágandạ,mộtcáigìhấptấpvộivàng.

Chịnóigiọngquảquyết:

– Cái chính là làm sao cho các anh emkhôngphải bị giamlâu,làmsaochúngphảiđưaraxửthậtsớm!Pavenmàphảiđiđày là chúng cháu sẽ tổ chức cho anh ấy vượt ngục ngay, vìphongtràoởđâykhôngthểthiếuanhấyđược.

Vẻkhôngtin,bàmẹnhìnXôphia,trongkhiđóchịđưamắttìmchỗvứtmẩuthuốclá,rồiđemdụivàođấttrongmộtchậuhoa.

Bàmẹbuộtmiệngnói:

– Chịlàmthếhỏnghoađimất!

Xôphianói:

– Xinbácthalỗicho.Nikôlaivẫnkêucháunhưthếđấy!

Rồichịmoimẩuthuốclên,vứtrangoàicửasổ.

Bàmẹcảmthấyngượngngùng,nhìnvàomắtchị,nóigiọngnhưcólỗi:

– Xin lỗi chị!Tôinóikhôngnghĩ.Địavị tôiđâuphải làchỉtrích,nhậnxétchị?

Xôphianhúnvai,trảlời:

– Cháuvôývô tứ thìbácphêbìnhđượcchứ!Cà-phêđượcchưahởbác?Cámơnbác!À,màsaochỉcómộttáchthôi?Báckhônguốngà?

Bỗngchịnắmlấyhaivaibàmẹkéovềphíamình,nhìnbàvớimộtvẻthẳngthắn,vàhỏi,giọngngạcnhiên:

– Bácengạiđiềugìchăng?

Bàmẹmỉmcườiđáp:

– Tôimớichỉtríchchịđấythôi,chịlạicònhỏitôicóengạigì!

Vàkhônggiấuvẻngạcnhiên,bànóitiếp,nhưtựhỏimình:

– Tôimớiđếnnhàchịtừhômquamàtôicứlàmnhưởnhàtôi,tôikhôngsợgìcả,muốnnóigìcứviệcnói…

Xôphiareolên:

– Phảithếchứ!

Bàmẹtiếplời:

– Tôikhôngbiếtđầuóctôiđểđâu,tôicũngkhôngnhậnratôinữa.Xưakia,ngườitacứphảinóiquanhnóiquẩnmãimới

nóiđượcmộtcáigìthậtcởimở,thếmàgiờđây…ngườitacởimởngaytấmlòngvànóingaynhữngđiềucólẽtrướckiakhôngbaogiờnghĩtới…

Xôphia châmmột điều thuốc thứhai; đôimắt xám của chịtrongsáng,dịudàngnhìnbàmẹ.

– Chị bảo chị sẽ tổ chức cho Paven vượt ngục ư? Vâng,nhưngsauđórồinósẽsốngrasao?-Bàmẹcấttiếnghỏiđiềulàmchobàmẹbănkhoănlonghĩ.

Xôphiarótthêmcàphêvàotách,trảlời:

– Chuyệnấydễnhưtròtrẻ!Anhấysẽsốngnhưhàngchụcanhemđãvượtngục…Ấy,cháuvừacùngđivớimộtanhnhưthế,cũnglàmộtngườirấtquý,anhtabịánđàynămnămvàchỉởtạiđấymớicóbathángrưỡi…

Bàmẹchămchúnhìnchị,mỉmcườivàlắclưnóirấtkhẽ:

– À!Cáingàyấy,cáingàyMộtthángNămấyđãlàmxáotrộntấtcảcuộcsốngcủatôi!Tôicảmthấykhóxử,nhưcùngmộtlúcđãtheohaiconđường:khitôitưởngnhưmìnhhiểuhếtthảy,khi thì bỗng nhiên thấy nhưmình đi trong sươngmù.Ví dụnhưbâygiờ,nhìnchị,tôithấychịlàmộtngườiđànbàquýpháimàchịcũnglàmcôngviệcđó…ChịbiếtPaven,chịmếnnó,tôixincảmơnchị…

Xôphiacườivànói:

– Không,chínhlàcháuphảicảmơnbácmớiphải!

Bàmẹthởdài,đáp:

– Sao lại cảm ơn tôi? Có phải tôi đã dạy cho em nó tất cảnhữngđiềuđóđâu!

Xôphiađặtđiếuthuốclênchiếcđĩa,lắclắcđầu;máitócvàngóngxòara trênvai thànhtừngmớdày.Chịvừabướcrakhỏiphòngvừanói:

– Cháuthấyđãđếnlúccháuphảiđithayquầnáovàvứtbỏtấtcảnhữngthứsangtrọngnày…

Chương32

Đến tối,Nikôlai đi làmvề.Trong bữa ăn, Xôphia vừa cườivừakểviệcchịđã tìmthấyvàđưangườibạnđi trốnnhưthếnào; chị sợ bọn mật thám và chị thấy chỗ nào cũng có mặtchúng, còn đồng chí vượt ngục thì cũng thật là ngộ nghĩnh.Tronggiọngnóicủachị,cómộtcáigì làmchobàmẹnhớđếncáilốikhoekhoangthườngthấyởnhữngngườithợđãlàmtốtmộtcôngviệckhókhănvàlấylàmbằnglòng.

Xôphiagiờmặcmộtchiếcáodàimỏng,màuxámbạc.Trongchiếcáonày,trôngchịcóvẻlớnhơn,đôimắtcóphầnsẫmmàuhơn,cửchỉtrởnênbìnhtĩnhhơn.

Ănxong,Nikôlainói:

– Xôphia,chịsắpcómộtnhiệmvụmới.Chịbiếtđấy,trướcđây chúng ta cóđịnh ramột tờbáo chonông thôn,nhưngvìnhững vụ bắt bớ vừa qua, chúng ta mất liên lạc. Chỉ có bácPêlagâya là có thể giúp chúng ta tìm rangười để làm cái việcphânphốitờbáođó.Chịcùngđivớibácnhé;phảiđisớmmớiđược.

Xôphiavừahútthuốc,vừanói:

– Đượcthôi!Chúngtađichứ,bácPêlagâya?

– Saolạikhông,chúngtađichứ…

– Cóxakhông?

– Khoảngtámmươicâysố…

– Tốtlắm!…Thếgiờthìchơiđànmộttýđã.BácPêlagâya,báccóthểnghemộtchútâmnhạcchứ,khôngcógìphiềnbácchứ?

Bàmẹngồixuốnggócchiếcđi-văng,nói:

– Chịđừnghỏitôinhưthế…Chịcứxemnhưkhôngcótôiởđây.

Bànhận thấyngười emvàngười chị làmnhưkhôngchúýđếnbà,nhưngkỳthậthọcốlàmthếnàođểbàcũngcóthểcùngdựvàocâuchuyện.

– Nghe đây, Nikôlai nhé! Đây là nhạc của Griec. Chị mớimangvềhômnayđây…Emđóngcửasổlạiđi.

Chịmở quyển vở ra, đưa bàn tay trái nhẹ nhàng lướt trênphím.Dâyđànbắtđầurunglênthànhnhữngtiếngêmảvàrộnràng.Mở đầu làmột tiếng thở than ai oán, tiếp theo làmộttiếngkhác,mộtâmthanhphongphúnốitiếpnhữngtiếngnhạcdạođầu.TừdướinhữngngóntayphảicủaXôphia,nhữngtiếngtrong trẻo lạ lùngvút lênđầy longại,nhữngâm thanh trongvắtbaylượndồndập,vỗcánhnhưnhữngconchimhoảngsợ,trêncáinềnâmucủanhữngtiếngnhạctrầm.

Lúc đầu, bản đàn không làm cho bà mẹ xúc động. Trongchuỗitiếngnhạcnốitiếpnhauấy,bàchỉnghenhưmộtthứâmđiệu hỗn độn. Tai bà không thể nhận được khúc nhạc thánhthót;dudươngtoátratừbaonhiêunhữngâmđiệucùngrunglêntiếptheonhau.BàvừathiuthiuvừanhìnNikôlaingồiởgócghế đi-văng rộng, hai chân gập lại; bà ngắm nghía dángmặttrôngnghiêngnghiêmnghịcủaXôphiavàmáitócdàyvànặngvàngánhcủachị.Mộttianắngấmchiếutrênđầu,trênvai,rồirơixuốngphímđàn, chậpchờndướimấyngón taycủangườiđànbà,ômấpchúng.Khúcnhạcdồndậptrànngậpkhắpcănphòngvàcõilòngbàmẹkhôngngờđãbừngtỉnhdậytrướcđiệunhạc.

Rồibỗngnhiên,từdướiđáysâutămtốicủadĩvãng,hiệnlên

mộtkỉniệmđầytủinhụcmàbàđãquênđitừlâu,giờđâysốnglạimộtcáchrõràngchuaxót.

Mộtbuổitối,chồngbàvềnhàrấtkhuyavàsaymềm,nắmlấytaybà,hấtbàtừtrêngiườngxuốngrồilấychânđátúibụi,nói:

– Cútđi,đồchóchết!Taochánngấymàyrồi!

Đểtránhđòn,bàvộibếngayđứacontrailúcbấygiờmớilênhai,quỳxuống, lấycái thânhìnhbénhỏđócheđỡmìnhnhưmộtcáiláchắn.

Paventrầntruồng,nónghổi,hoảngsợ,giãygiụakêukhóc.

LãoMikhaingầmlên:

– Cútđi!

Bàvộichồmdậychạythẳngxuốngbếp,quơvộimộtchiếcáoquàng lên vai, bọc đứa con vào chiếc khăn choàng và cứ thế,khôngkêuvan,khôngthankhóc,chânđất,mìnhmặcáolót,bàđi ra phố. Bấy giờ là tháng năm, ban đêm trờimát, bụi lạnhdínhvàochân,bámchặtvàogiữacácngón.Đứabékhóc,giãylên.Bà trậtvúra,ômchặtconvào lòng,vànhưbịcái sợxuađuổi,bàvừađivừaru,khekhẽhát:

– Àơi…àơi!

Trờiđãsáng;bàvừakinhsợvừaxấuhổkhinghĩngườitacóthể thấybà trong lúcgầnnhưở trần.Bàbướcxuốngbờđầm,ngồi bệt xuốngđất, dướimột chòm liễunonmọc chi chít. Bàngồi đấy rất lâu, giữa đêmhôm,mắtmở to chăm chămnhìntrongbóngtốimịtmù,rụtrècấttiếnghátrucon,runỗilòngtủinhụccủamình!…

– Àơi…àơi!…

Bỗngmộtconchimđenlặnglẽvẫycánhphíatrênđầubà,lấyđàbayraxa;bàtỉnhgiấcvàđứngdậy.Rétruncầmcập,bàbướcvềnhà,đónlấynỗikinhkhủngthườngngày:nhữngtrậnđòn

vànỗinhụcnhãmới!…

Lầncuốicùng,mộthòaâmlạithánhthótvanglên,hờhữngvàlạnhlùng,giốngnhưmộttiếngthởdàirồiimbặt.

Xôphiaquaylại,thấpgiọnghỏiem:

– Cậuthíchbàihátấychứ?

– Thíchlắm!-Nikôlaivừanóivừarùngmìnhnhưchợttỉnhgiấc.Thíchlắm…

Trongngựcbàmẹ,tiếngvọngcủanhữngchuyệncũvẫndudươngvanglên.Vàmộtýnghĩđếnvớibà:“Đâylànhữngconngườisốngyêntĩnh,hòathuậnvớinhau.Họkhôngchửibới,khônguốngrượu,khôngcãivãnhauvềnhữngchuyệnkhôngđâu…nhưcáikiểusốngcủabàconlớpdưới…”

Xôphiahútmộtđiếuthuốc;chịhútrấtnhiều,gầnnhưkhônglúcnàongừng.

– ĐâylàbảnnhạcxưakiaanhKôxtiarấtthích!

Xôphia vừanói, vừahítmạnh khói thuốc, rồi lại bấmmộthòaâmnhẹvàbuồn.Chị thíchchơibảnnhạcnàychoanhấynghelắm…Anhấythậtlàtếnhị,dễxúccảmtrướcmọisựviệc,dễtiếpthumọisựviệc…

“Chắchẳn…chịấyđangnghĩđếnchồng”,bàmẹnghĩthầm.Vàbàmỉmcười…

– Anhấyđãmangđếnchochịbiếtbaohạnhphúc…-Xôphianóitiếp,giọngtrầmxuống,ấnthêmmấytiếngđànnhẹnhàngđệmtheoýnghĩacủamình.-Anhấythậtlàngườibiếtsống…

Nikôlaigiậtgiậtrâucằmvànói:

– Vâng!Tâmhồnanhấyphơiphới!…

Xôphianémđiếuthuốcđanghútdởquaylạiphíabàmẹ:

– Cháulàmồnthếbáckhônglấylàmphiềnchứ?

– Chịđừnghỏitôi,tôichẳnghiểugìcảđâu,bàmẹtrảlờihơicóvẻphậtýmàbàkhông thểnàochegiấuđược.Tôi cứngồinghemànghĩvớnghĩvẩn…

– Không. Nhất định là bác phải hiểu! - Xôphia nói. - Mộtngườiphụnữkhôngthểkhônghiểuđượcâmnhạc,nhấtlàkhingườiđócóđiềukhổtâm…

Xôphiagõmạnhlênphímđàn,mộttiếnglanhlảnhvanglên,tiếngkêucủamộtngườivừanhậnđượcmột tinkhủngkhiếpđối với mình, đánhmạnh vào timmình và làm bật rênmộttiếngrênxéruột.Nhữnggiọngtươitrẻhồihộp,hoảnghốtvanglên,vàkéonhauchạytrốn,tánloạn;mộtgiọngkhỏevàgiậndữlạinổi lên, át tất cả…Hẳn là cómột taihọanàođóđãxảy ra,nhưng chỉ gây nên phẫn nộ chứ không phải là thở than. Rồimộttiếngkháclạitới,dịudàng,hùngmạnh,hátlênmộtbảncađẹpđẽvàbìnhdị,thuyếtphụcvàlôicuốnlòngngười.

Lòngbàmẹtrànđầyýmuốnnóinhữnglờiđẹpđẽvớinhữngngườichủnhàcủamình.Bàmỉmcười,ngườihơiđêmêvìđiệunhạcvàcảmthấymìnhcóthểgiúpíchđượcchohaingười.

Bàđưamắtnhìnxemmìnhcóthể làmđượcviệcgì,vàrónrénđixuốngbếpđểđunấmnước.

Nhưngcáiýmuốngiúpíchchohọkhôngnguôiđi;vừaphachèbàvừanói,miệngcườilúngtúng,nhưlàbàmuốntrútsạchnỗi lòng bằng những lời âu yếm, nồng nàn đối với bản thânmìnhcũngnhưđốivớihaingườibạn:

– Chúng tôi, những người dân sống cùng cực…, chúng tôicảm thấy hết, nhưng chúng tôi nói được ra thật khó khăn;chúngtôixấuhổvìnỗichúngtôihiểumàkhôngnóirađược.Vàthườngthường,vìlúngtúngnhưvậymàchúngtôibựcdọcvới những ý nghĩ của chínhmình. Cuộc sống đã đày đọa và

hànhhạchúngtôinhiềubề,chúngtôimuốnyênthân,nhưngýnghĩlạikhôngđểchúngtôiyên.

Nikôlaivừanghevừalaukính.Xôphianhìnbàmẹ,đôimắtmởtovàchịquêncảhútđiếuthuốclúcnãyđãtắt.Chịvẫnngồitrước dương cầm, xoay ngangngười, thỉnh thoảngmấyngóntayphảinhỏnhắnlạilướtlênhàngphímđàn.Tiếngđàndèdặtlẫnvàotiếngnóicủabàmẹđangvộivàngbộclộtìnhcảmmìnhbằngnhữnglờigiảndị,chânthành.

– Thếmàgiờđây,tôibắtđầucóthểítnhiềunóivềbảnthântôi, về người khác, vì… tôi bắt đầu hiểu, tôi có thể so sánh.Trướckiatôicógìđểsosánh.Tronghoàncảnhcủachúngtôi…ai cũng sống một kiểu như nhau. Nhưng bây giờ, tôi thấynhữngkẻkhácđãsốngnhưthếnào,tôinhớlạingàytrướctôiđãsốngrasaovà…thậtlàcayđắng,thậtlàcựcnhục!

Bàmẹhạthấpgiọng:

– Cóthểlàđiềugìtôinóikhôngphảivàchẳngcầnnói làmgì,vìchínhanhchịcũngđãbiếtcảrồi…

Giọngnóicủabàrưngrưngnướcmắt;bànhìnhaingười,đôimắtnhưcười,hiềnhậu:

– Nhưngtôimuốncởimởcảtấmlòngtôivớianhchịđểanhchịthấylàtôimongmuốnanhchịgặpđượcđiềulànhđiềutốt!

– Chúngcháubiếtrõlắm!-Nikôlaidịudàngnói.

Bàmẹvẫnchưalàmnguôiđượcýmuốncủamìnhvàbàcònnói thêm về những điềumớimẻ đối với bà và bà thấy đó lànhữngđiềuquantrọngvôcùng.Bàbắtđầuthuật lạicuộcđờiđầytủinhụcvàđaukhổêchềcủamình.Khônggiậndữ,bàkểlại vớinụ cười độ lượng trênmôi, bà giở lại những trang ảmđạmcủanhữngngày thángđaubuồncũ,nhắc lạinhững trậnđònchồngđánh,giờchínhbàcũngkinhngạcnhậnthấynhững

cớmàchồngđãviệnrađểđánhđậpbàthật làvô lývàbà lấylàmlạsaobàđãkhôngđủsứctránhnổi…

Xôphia và Nikôlai im lặng nghe bà nói, lòng đau khổ vì ýnghĩasâusắccủacâuchuyệngiảndịvềcuộcđờimộtconngườibịcoinhưconvật,vàngườiđótrongmộtthờigianrấtlâucũngcảm thấy mình như vậy mà không một lời than thở. Hàngnghìn cuộc đời nhưmượn lời bàmẹmà lên tiếng nói; cái gìcũngvôvịvàtầmthườngtrongcuộcđờicủabà,nhưngsựđơnbạcấy,nỗibuồntẻấylàsốphậncủavôvànnhữngngườicontrênquảđất,vàcâuchuyệncủabàmẹcómộtgiátrịtiêubiểu.Nikôlaitìkhuỷutaylênbàn,lòngbàntayđỡlấyđầu;anhngồiim nhìn bà mẹ qua cặp kính, hai mắt nhấp nháy chăm chú.Xôphiangảngườivàolưngghế,lúclúclạicảmthấyrợnngười,và lắc đầu.Mặt chị trông càng gầy và tái hơn; chị khônghútthuốc.Chịhạthấpgiọngnói:

– Mộtlần,cháucảmthấyđaukhổ,cuộcđờicháuhìnhnhưlàmộtcơnsốt…Lúcấy,cháubịđày,tạimộthuyệnlỵnghèonànbénhỏ,ởđấycháuchẳngcóviệcgìđểlàm,khôngcóviệcgìđểnghĩ, ngoài việcnghĩ đến chínhmình.Ngồi không, cháumớithửcộnglạitấtcảnhữngnỗiđaukhổcủamìnhvàkiểmđiểmlạimột lượt: cháu đã cãi lại người chamà cháu rất yêumến,ngườitađuổicháurakhỏitrườnghọcvàxỉvảcháuhếtlời,rồithì nhà tù, sự phản bội của một đồng chí cháu rất quý, rồichồngcháubịbắt,rồilạitùđày,rồichồngcháuchếtđi.Vàlúcđó,cháucảmthấycólẽcháulàngườibấthạnhnhấttrênđời.Nhưngtấtcảnhữngnổikhổcủacháu,cónhânlêngấpmười,cũngkhôngbằngnhữngnỗikhổcủađờibáctrongmộttháng…Sựgiàyvòhàngngàynhư thế suốtbaonămròng rã…Khôngbiếtngườitalấyđâurasứcchịuđựngnhữngđaukhổnhưvậy?

– Họquendầnđi!-Bàmẹvừađápvừathởdài.

– Trước đây, cháu cũng tưởng là mình hiểu đời! - Nikôlaitrầmngâmnói.-Vàkhicuộcđờikhôngphảilànhữngđiềunóitrongsáchvởnữahoặckhôngphảilànhữngấntượngtảnmạnmàchínhlàcuộcđờithậtsựnóhiệnratrướcmắtthì…thậtlàkinhkhủng!Vànhữngchitiếtcũngthậtlàkinhkhủng,ngaycảnhữngcáinhỏnhặtnhất,nhữnggiâyphútgóplạithànhnămthànhtháng…

Câuchuyệntiếptục,sôinổi,vạchramọikhíacạnhcủacuộcđờibạcbẽoấy;vàmiênmantrongnhữngkỉniệmriêng,bàmẹcứrútranhữngnỗinhụcnhằnhàngngàytừtrongquákhứtôitămcủamìnhvẽlênbứctranhuámcủasựkinhkhủngthầmlặngtrongđóchônvùicảtuổitrẻcủabà.Saucùngbànói:

– Chết chửa! Tôi đã làm cho hai chị em mệt nhọc vì câuchuyệnlanmancủatôi;haichịemđãđếnlúcnênđinghỉ,làmsaokểchohếtđược!

Haichịemimlặngchàobàmẹ.BàcócảmgiácnhưNikôlainghiêngmìnhcungkínhhơnmọingày,vànhưsiếttaybàchặthơn.Xôphiađưabàvềđếncửabuồngvàdịudàngnóivớibà:

– Mờibácđinghỉ!…Chúcbácngongiấc!

GiọngXôphiaấmáp;cặpmắtmàuxámcủachịnhưvuốtvekhuônmặtbàmẹ…Bàcầm lấy tayXôphiavà siết chặt tay chịtronghaitaymình,đáplại:

– Cảmơnchị!…

Chương33

Vàingàysau,Nikôlai thấybàmẹvàXôphiamặcáovảihoasặc sỡđãcũ,vaiđeo túi,gậycầmtay.Cáiáoấy làmcho thânhìnhXôphianhỏbélại,khuônmặtxanhxaocủachịnomcàngthêmnghiêmnghị.

Khitừbiệtnhau,Nikôlaisiếtchặttaychị,vàbàmẹlạimộtlầnnữa,nhậnthấytìnhthươngmếngiữahaichịemthậtkínđáo.Haingườikhônghônnhau,khôngnóivớinhaunhữnglờiâu yếm,nhưng cảhai rấtmực chân thành, và ân cần đối vớinhau.

Vùngbàở trướckia,người tahônnhau rấtnhiều,haynóivới nhau những lời trìu mến, nhưng họ cũng vẫn cứ cắn xenhaunhưnhữngconchóđói.

Hai người đàn bà im lặng đi qua thành phố ra vùng nôngthôn,songsongđivàomộtconđườngđấtrộng,giữahaihàngbạchdươnggià.

– Chịđithếnàyliệucómệtkhông?-BàmẹhỏiXôphia.

– Báctưởngcháukhôngquenđibộư?Cháuđãđibộnhiềurồi…

Chịvuivẻkểlạichobàmẹnghenhữngngàyhoạtđộngcáchmạng,nhưthểchịkhoenhữngtròtinhnghịchngàycònnhỏ.Chịđãphảiđộimộtcáitêngiả,dùngmộtcáithẻcăncướcgiả,cải trang để trốn tránh bọn mật thám, mang hàng chục cânsáchcấmđếnnhiều thànhphốkhácnhau, tổ chứcvượtngụcchonhữngđồngchíbịđiđày,đưahọquabiêngiới.Mộtnhàin

bímậtđãđượcđặtngaytrongnhàchị,vàkhibọnsenđầmbiếtchuyệnđóđếnlụcsoát;chịđãkịpthờicảitrangthànhconởvàigiây trước khi chúng đến; chị đi ra, chạmmặt chúng ngay ởcổng;cáiáochoàngvàchiếckhănquàngnhỏquấntrênđầu,taycầmmộtbìnhdầuhỏa,cứthếchịđãđitừđầuđếncuốithànhphố, vàomột ngày đông giá lạnh.Một lần khác, chị đếnmộtthànhphốxalạđểtớinhàmấyngườiđồngchí;chịđãlêncầuthangnhàhọở thì cũngvừanhận thấy lànhàđóđangbị lụcsoát.Quayxuốngthìchậmrồi,chịliềnmạnhdạnbấmchuôngmộtcănphòngtầngdướivàxáchva-libướcvàocáinhàkhôngquenthuộcấy,thànhthựctrìnhbàyhoàncảnhcủamình.

– Bàconcóthểbắttôiđemnộpchochúng,nếubàconmuốn,nhưngtôinghĩbàconsẽkhônglàmnhưvậy,-chịnói,giọngtintưởng.

Những người trong nhà hoảng hốt, suốt đêm không ngủđược,cứnơmnớpsợcóngườiđếngõcửa;nhưnghọđãkhôngquyếtđịnhgiaochịchobọnsenđầm;sánghômsau,họlạicùngchị lăn ra cười chế giễu bọn chúng. Một lần khác, cải trangthànhnữtusĩ,ngồicùngtoa,cùngghếvớitênthanhtramậtthámlúcbấygiờđangcốlùngbắtchị,hắntalạicứphôvớichịvềsựkhônkhéocủahắn,kểchochịnghehắnđãlàmviệctheodõichịnhưthếnào.HắntinchắclàXôphiangồiởtoahạngnhì;mỗilầntàudừng,hắnlạiravàkhitrởvào,hắnbảochị:

– Chẳng thấyconbéđâucả…chắcnóđangngủ.Bọnchúngcũngvậy,cuộcđờicủachúngcũngvấtvảlắm,cũnggiốngnhưbọntôithôi!

Bàmẹvừanghechịkểchuyện,vừacườivàâuyếmnhìnchị.Cao và gầy, Xôphia bước đi chắc chắn và nhẹ nhàng trên đôichânthonthon.Từdángđiđếnlờinói,ngaycảgiọngnóitrầmtrầmnhưngmạnhbạo,đếncáikhổngườidongdỏngcủachị,

đềuphảnánhmộttâmhồnkhỏevàđẹp,gandạvàvuivẻ.Chịnhìnmọi sựvớimộtconmắtmớimẻvà trẻ trung.Ởđâuchịcũngnhậnranhữngchitiếtkhêugợitínhvuivẻhồnnhiêncủachị.

– Bácxem!Cáicâythôngnàyđẹpquá!-Chịreolênvàchỉcâythôngchobàmẹlàmbàmẹcũngdừnglạiđểngắm,cáicâythậtrakhôngcao,cũngkhôngumtùmhơnnhữngcâykhác.

– Cây ấy đẹp thật! - Bàmẹmỉm cười đồng tình. Và bàmẹnhìn thấy gió lùa trongmớ tóc đãhoa râmbên trênvành taiXôphia.

– Ôi,mộtconsơnca!

ĐôimắtmàuxámcủaXôphiaánhlêntrìumến,vàcảngườichịnhưmuốnbaylênđónlấytiếnghóttrongtrẻocủaconchimsơncachẳngthểnhìnthấytrongkhoảngtrờirựcsáng.Đôilúc,chịlạicúixuống,cửchỉmềmmạiháilấymộtbônghoahồngvàchịlướtnhẹnhữngngóntaythonnhỏvànhanhnhẹnvuốtvenhữngcánhhoarunrẩymộtcáchrấttrìumến.Rồichịhátmộtbàihátnàođấy,giọngkhekhẽvàrấthay.

Tấtcảnhữngcáiđólàmbàmẹthấygầngũithêmngườithiếuphụcóđôimắttrongsángấy,vàbấtgiácbànépsátvàongườiXôphia,cốgắngcùngbướcđềutheonhịpchâncủachị.Nhưngđôi lúc trong lờinói củaXôphiabỗng có cái gìhơi đườngđộtquá,màbàcholàthừa,vàlàmchobàlongại:

– ChắclàbácRưbinsẽkhôngthích…

Nhưngchỉmộtlúcsau,Xôphialạiđãnóinănggiảndị,thânmậtvàbàmẹ,tươicườiâuyếmnhìnchị:

– Chịhãycòntrẻquá!-Bàmẹthởdài.

– Ôi!Cháuđãbamươituổirồiđấy!-Xôphiakêulên.

Bàmẹmỉmcười:

– Tôikhôngnóivềtuổiđâu…,nhìnchị,ngườitatưởngchịcònnhiềutuổihơn.Nhưngkhinhìnvàomắtchị,nghechịnói,thìlạlắm…tưởngchịnhưcongáivậy.Cuộcđờichịlàmộtcuộcđờichìmnổivàkhókhăn,nguyhiểm,thếmàtâmhồnchịlúcnàocũngluônluôntươicườivuivẻ.

– Cháu không thấy đời cháu có gì là khó khăn, và cháukhônghểhìnhdungđượcmộtcuộcsốngnàokháctốtđẹphơn,thú vị hơn… Cháu sẽ gọi bác bằng tên Nilôpna nhé! TênPhêlagâyanghekhônghợpvớibácđâu.

– Tùychị!Chịthíchgọithếthìcứgọi!…-Bàmẹđáplạigiọngtrầmngâm.-Tôinhìnchị,nghechịvàtôisuynghĩ.Tôirấtvuimừngthấycácanh,cácchịbiếtnhữngconđườngđivàolòngngười.Ngườitacóthểcởimởchẳngchútngạingùng,losợ;tâmhồnmọi người tựmở ra và tìmđến đón các anh các chị.Tôinghĩvềtấtcảmọingườinhưchịvàtôitựbảocácanh,cácchịsẽthắngđượccáiác,nhấtđịnhlàsẽthắng.

– Chúng ta sẽ thắng, vì chúng ta đi với những người laođộng! - Xôphia trả lời, rắn rỏi và tin tưởng. Nhân dân quyếtđịnhtấtcả,vàvớihọthìcóthểlàmđượcbấtcứđiềugì!Chỉcầnthứctỉnhýthứchiệnđangkhôngđượcpháttriểntựdo…

NhữnglờinóicủaXôphiagợichobàmẹmộttìnhcảmphứctạp. Bà thương hại Xôphia nhưng chẳng hiểu rõ vì sao; đó làmộttìnhthươngthânthiếtkhônglàmmếchlòngnhau,vàbàmẹrấtmuốnnghechịnóinhữnglờinóikhác,nhữnglờigiảndịhơn.

– Aisẽđềnbùchonhữngsựgiankhổcủacácanhcácchị?-Bàmẹdịudàngvàbuồnrầuhỏi.

– Chúngcháuđãđượcđềnbùrồi!-Xôphiađáplại,vớimộtgiọngbàthấycóvẻđầytựhào.Chúngcháuđãtìmthấymộtlối

sốnglàmchochúngcháuthỏamãn,mộtlốisốngchúngcháucóthểdốchếttâmlựcmình,nhưvậythìcònmongmuốngìnữahởbác?

Bàmẹđưamắtnhìnchịvàcúiđầu;bàlạinghĩ:“ChắclàbácRưbinsẽkhônghàilòngvềchịta…”

Hít mạnh thêm không khí ấm áp vào đầy phổi, hai ngườikhông đi nhanh, nhưng đều bước và bàmẹ có cảm giác nhưmìnhđangđihànhhương.Bànhớlạihồicònnhỏ,nhớlạiniềmvuinàonứctronglòngnhưtrongnhữngngày,khibàởlàngrađi, đến một nhà tu xa xa nào đó, đến với tượng thánh mầunhiệm…

Đôi lúc,Xôphia lạihát,giọngtrongtrẻo,hátnhữngbàihátmới ca ngợi bầu trời, tình yêu, hoặc bất chợt chị lại ngâmnhữngcâuthơcangợiđồngruộng,rừngrú,sôngVônga,vàbàmẹmỉmcười,vừanghe,đầuvừabấtgiácdudươngtheonhịpcủalờithơmàbàrấtưathíchnhạcđiệu.

Vàlòngbàấmáp,yêntĩnhvàmơmộnghệtnhưtrongmộtmảnhvườnxưabénhỏvàomộtchiềuchiềuhè.

Chương34

Ngàythứba,haingườiđếnmộtlàngnọ;bàmẹhỏimộtnôngdânđanglàmngoàiđồngxưởnglàmhắcínởđâu.Liềnđó,haingườiđixuốngmộtconđườngdốcnhỏởgiữarừng,cónhữngrễ cây xếp thành bậc thang; rồi đếnmột khoảnh rừng thưa,ngổnngangthangỗvàvỏbào,rảirácnhữngvũnghắcín.

– Chúngtađếnnơirồi!-Bàmẹnói,lolắngquansátquanhvùng.

Cạnhmột túp lềudựngbằngcây sàovà lợp cành lá, chungquanhmột cáibàndoba tấmvánchưabàoghép lại,đặt trêncọcđóngxuốngđất, bácRưbin,đen thui, áo sơ-mimởphanhngực,Êphimvàhaingườitrẻtuổinữađangngồiăn.RưbinlàngườiđầutiêntrôngthấybàmẹvàXôphia,báclấytaychemắtđểnhìnvàimlặngđợi.

– ChàobácMikhain!-Bàmẹreolêntừđằngxa.

Rưbinđứngdậychậmrãiđi lạiphíahaingười;khinhậnrabàmẹ,bácdừnglạimỉmcười,bàntayđenđủivuốtrâu.

– Chúngtôiđihànhhươngquađây!-Bàmẹđếngầnvànói.Tôitựbảo:Tahãytạtvàođâythămbáctamộtlúc!Đâylàngườibạncủatôi,chịấytênlàAnna…

BàtựhàolàđãnhanhtrívàliếcmắtnhìnXôphialúcnàyvẻmặtvẫnnghiêmtrangvàkhắckhổ.

– Chàobà!-Rưbintrảlời,vớimộtnụcườikhôngđượcvui;bác bắt taybàmẹ, chàoXôphia vànói tiếp: -Không cầnphảigiấu giếm, ở đây không phải như ở thành phố, không việc gì

phảigiấugiếm!Tấtcảđềulàngườinhà…Ngồiởbàn,Êphimnhìnkỹhaingườikhách lạvà thầmthì

điều gì với hai bạn. Khi hai người đàn bà tiến đến gần, anhđứngdậyvàimlặngchào;haingườibạnkiathìvẫnngồiyên,nhưkhôngchúýgìđếnhaibàkháchmớitới.

– Bọntôisốngởđâynhưthầytu!-Rưbinvừanóivừavỗnhẹlên vai bàmẹ. - Chẳng có ai đến thăm chúng tôi cả; ông chủkhôngởlàng,bàchủnằmởnhàthương,còntôithìđạiloạinhưmộtngườiquảnlý.Bàngồixuốngđâyđi.Uốngnướcchènhé?Ănmộtchútnhé?Êphim,mangsữalạiđi!

Êphimchậmrãiđivềphíalều;haingườiđànbàgỡtúihànhlý;mộttronghaithanhniên,anhchàngcaovàkhôđét,đứngdậyđỡhộ;anhkia,béolùnvàráchrưới,chốngkhuỷutaylênbànvà tư lự,nhìnhaingườiđànbà,vừagãiđầuvừahátkhekhẽ.

Mùihắcínnồngnặchòalẫnvớimùinặngnềcủalámụclàmchongườitachoángváng.

– Đây,anhnàylàIakôp,-Rưbinnóivàchỉvàongườithợcaolớnnhất…-cònanhkialàIgơnat.À,contraibácthếnào?

– Vàotùrồi!-Bàmẹthởdài.

– Lạivàotùrồià?-Rưbinkêulên.-Hìnhnhưanhấythíchởtùlắmthìphải..

Igơnatngừnghát.Iakôpđỡlấygậytrongtaybàmẹvàbảo:

– Bàngồixuốngđây!…

– Cònchịnữa,mờichịngồi!-RưbinnóivớiXôphia.

Xôphia imlặngngồixuốngmộtthâncâyvàchămchúnhìnRưbin.

– Anhấybịbắttừbaogiờ?-Rưbinngồixuốngtrướcmặtbà

mẹ,rồilắclắcđầuhỏi:-Bàthậtlàkhôngmay,bàNilôpnaạ!

– Khônghềgì!

– Bàquenrồisao?

– Không,nhưngtôithấylàkhôngcòncócáchnàokhác!

– Đúngđấy!-Rưbinnói.-Thôibàkểđầuđuôixemnào!…

Êphimmangđếnmộtbìnhsữa,lấymộtcáichéntrênbàn,đổnướcvào tráng rồi rótđầy sữa,vàđặt trướcmặtXôphia,vừalàm vừa chăm chú nghe bàmẹ kể chuyện. Anh đi đứng, làmmọiviệcthậntrọng,khôngmộttiếngđộng.Khibàmẹkểxong,tất cảđều lặngyênkhôngnhìnnhau. Igơnat lấymóng tayvẽhìnhgìtrênmặtbàngỗ;ÊphimđứngsauRưbin,tựavàovaibácta; Iakôp,đứngdựavàomộtthâncây,khoanhtaytrướcngựcvàcúiđầu.Xôphiađưamắtquansátmấyngườinôngdânấy.

– Ừ,họcôngkhaihoạtđộngnhưthếđấy!…Rưbinnóigiọngkéodàivàbuồnbuồn.

– Nếuởtamàtổchứcmộtcuộctuầnhànhkiểuđóthìnôngdânhọđánhchúngmìnhchếtmất! -Êphimvừanóivừamỉmcười,vẻảmđạm…

– Làmthếởđâythìốmđòn!-Igơnatnóithêm,lắc lắcđầu.Không,tôisẽxinvàoxínghiệp,làmởđấyhayhơn.

– ChúngsắpđemxửPaven,bàbảothếphảikhông?-Rưbinhỏi.-Vànhưthếthìanhấysẽbịkếtánthếnào,ngườitacónóichobàbiếtkhông?

– Tùkhổsai,hoặcbịđàyđiXibêri…-Bàmẹkhẽtrảlời.

Cả ba người thanh niên cùng ngước mắt lên nhìn bà mẹ.Rưbincúiđầuxuốngvànóitiếp:

– Cònanhấy,khiđứngralàmchuyệnnàyanhấycóbiếtlàcóthểbịtộinhưthếnàokhông?

– Biếtchứ!-Xôphianói,giọngrắnrỏi.

Tấtcảđềulặngyên,khôngainhúcnhích,nhưcùngcóchungmộtýnghĩlàmbủnrủncảngười.

– Đúngthế!-Rưbinnóitiếp,vẻnghiêmnghịvàquantrọng.-Cả tôi cũngnghĩ là anh ấy cóbiết.Nếukhông lườngđượcbềrộngcủacáihố,anhấyđãkhôngnhảyqua,anhấyvốnlàmộtngườichínchắn.Đấy,cácôngbạntrẻ,đúnglànhưthếđấy!Rõrànglàmộttaythanhniên,biếtrằngchúngcóthểđâmlưỡilêvàongườivà tặng cho cái án cấmcố, thếmàanhvẫn cứ tiếnlên!Nếumẹanhnằmcảnđườnganh…anhcóthểbướcquamàđi,phảikhông,bàNilôpna?

– Vâng!-Bàmẹrùngmìnhđáplại.

Bàmẹnhìnmọingườivàthởdài.XôphialặnglẽvuốtvebàntaybàvàcaumàytrốmắtnhìnRưbin.

– Đấy,mớithậtlàmộtconngười!-Rưbinnóikhẽ.

VàđôimắttốisầmcủaRưbinnhìnchằmchằmnhữngngườibạncủamình.Tấtcảlạinínthinh.Nhữngtianắngnhỏlửnglơtrongkhôngkhínhưnhữngdảilụavàng.Đâuđó,mộtconquạkêu lên những tiếng quà… quà… rắn rỏi. Bàmẹ nhìn quanhnhữngkỷniệmvềngàyMộtthángNăm,ýnghĩlolắngvềcontraivàAnđrâylàmxaoxuyếnlòngbà.Trênkhoảngrừngthưahẹp lởmchởmnhữnggốc câybị trócvỏ,những thùnghắc íntrốngrỗngnằmlaliệt.Nhữngcâysồivàbạchdươngnằmsansát chung quanh, từ bốn phía chúng lấn dần khoảnh rừngquang và như bị quyện vào sự im lặng, bất động, chúng hắtxuốngđấtnhữngbóngrâmđensẫmvàấmáp.

Bỗng Iakôp rời khỏi cái thân cây anh đang tựa, bước mộtbướcquabên,dừnglạivàbắtđầuhỏi,giọngtovàkhôkhan:

– Người ta sẽbắt tôivàÊphimchống lạinhữngngườinhư

vậysao?

– Thế anh tưởng còn chống ai nữa? -Rưbin trả lời, vẻ cáukỉnh.Ngườitadùngchínhtaychúngtađểbópcổchúngta,cáitròquỷthuậtlànhưvậyđấy!

– Được rồi, về phần tôi, tôi vẫn cứ đi lính như thường! -Êphimtuyênbố,giọngbướngbỉnh.

– Aicấmmày?-Igơnatkêulên.-Màycứviệcđi!

VànhìnthẳngvàomắtÊphim,anhtavừanóivừacười:

– Cóđiềukhimàybắntaothìnhớngắmđúngđầutao,đừnglàmtaotrởthànhtàntật,vàcứgiếtchotaochếttươi!

– Màyđãnóivớitaođiềuấyrồi!-Êphimcộccằnquátlại.

– Hãykhoan,cáccậu!-Rưbinxenvào;bácnhìnlạingườitrẻtuổivàthongthảgiơtaylên.-Haianhhãynhìnbàcụnày!-Vàbácchỉvàobàmẹ -Con traibàấy,chắcchắnbâygiờhysinhrồi…

– Tạisaobáclạinóithế?-Bàmẹhỏi,giọnghạthấp,lolắng.

– Phảithếthôi!…Chẳngphảivôcớmàtócbàbạcđi!Đấy,làmthếthìđãsao,nhưngcáiấycógiếtđượcbàcụđâu?BàNilôpnaạ,bàcómangsáchbáođếnđâychứ?

BàmẹđưamắtnhìnRưbinnínthinhmộtlátvàtrảlời:

– Có,tôicómangđây…

– Có thế chứ! -Rưbin vừanói vừađập tay xuốngbàn. Lúcthấybà,tôihiểungaymà:bàđếnđâylàmgì,nếukhôngphảivìviệcđó?Cácanhxem,ngườitađãlôiđứaconrakhỏihàngngũ,vàngườimẹđãđứngvàothaythếngay!

Ônggiơnắmtaylênnhưđedọavàchửibớimộthồi.

Bàmẹhoảngsợ,nhìnRưbinvà thấyvẻmặtôngtađã thayđổinhiều;ôngtagầyđi,râumọclởmchởmvàđểlộđôixương

gòmá.Trêntròngtrắngmắtxanhnhạtthấycónhữngtiamáuđỏ,nhưôngtamấtngủđãlâu,mũiôngkhoặmxuốngvàquắplạinhưmỏcondiềuhâu;cổáosơ-mithấmđầyhắcíntrướckiamàu đỏ, không cài để lộ hai cái xương quai gầy guộc và đámlôngngựcđenrậm.Ởcảthânhìnhôngtanhưcómộtcáigìcònu uất hơn, tang tóc hơn. Ánhmắt ông rực lửa căm giận làmsánglênkhuônmặttốisầm.Xôphia,nhợtnhạthơn,ngồilặngim,mắtkhôngrờimấyngườinôngdân.Igơnatlắclắcđầu,caumày lại,còn lakôpthìđứngcạnhtúp lều,giậndữbóc trầnvỏnhữngcâycọc;Êphimchậmrãiđilạiphíasaubàmẹ.

– Hômmớirồi,-Rưbinnóitiếp,-lãoquậntrưởnggọitôiđếnvàbảo:“Màyđãkểlểgìvớiônglinhmục,hởđồkhốnnạn?”-“Taisaoônggọitôilàđồkhốnnạn?Tôilàmtrầydatrócvẩyđểkiếmmiếngăn,tôikhônglàmhạiaicả,tôibảothế.”Lãotabènquáttháoầmĩ,đấmthẳngvàogiữamặttôi…thếlàlãogiamtôibangày!-A,chúngmàynóivớinhândânnhưthếà?Nhưthếà?-Đừngcóhòngtaothathứchomày,đồquỷdữ!Nếukhôngphảitao,thìsẽcóngườikhácrửanhụcchotao;nếukhôngtrịđượcmày thì chúng tao sẽ trị con cáimày,màyhãynhớ thế!Chúng mày đã cày lên bụng nhân dân với các móng sắt củachúng mày, chúng mày đã gieo oán thù lên đấy, chúng màyđừnghòngcósựthươnghại,bọnkhốnkhiếp!Nhưthếđấy!

Ôngsôisụcvìcămgiậnvàgiọngnóicứrunglênlàmchobàmẹhoảngsợ.

– Màtôiđãnóigìvớilãogiáosĩấycơchứ?-Rưbinnóitiếp,bìnhtĩnhhơn.Saumộtbuổilễ,lãotarađườngnóichuyệnvớibàconnôngdân,bảorằngngườitanhưmộtđànchiênlúcnàocũngcầncómộtngườichăn,thếđấy!Còntôi,tôiđùanhưthếnày:Nếungườitatônconcáolênlàmchúarừngthìlúcđósẽcónhiều lôngchimđấy,nhưngchimthì sẽchẳngcònconnào! -

Lãotalườmtôi,rồinóitiếp:-Lànhândânthìphảikiênnhẫn,phảinhẫnnhụcvàcầuChúaluônluônđểChúabanchođủsứcchịuđựng.Thế là tôi lạinóinhư thếnày: -Nhândân thì cầuChúa nhiều rồi đấy, nhưng chắc hẳn Chúa không có thì giờnghehọ! -Lão tabènvặc tôi: -Thếanhđãđọckinhgì? -Tôiđáp:-Trongđờitôichỉthuộccómộtbàikinh,bàikinhcủatoànthểnhândân:“Lạychúa,Chúahãydạychochúngconcáchbêgạchđếnlâuđài,cáchănđượcđávàkhạcrađượccủi”.-Lãotakhôngđểchotôinóihết.Chịthuộcgiớiquýtộcphảikhông?-RưbinbỗngngừngkểvàđộtngộthỏiXôphia.

– Tạisaobáclạicholàthế?-Xôphiahỏilại,hơigiậtmìnhvàngạcnhiên.

– Vì…-Rưbinvừanóivừacười.-Đólàsốphận,chịsinhralànhưthế!Thếđấy!Chịtưởngngườitacóthểchegiấucáitộiquýtộcbằngcáchchoànglênđầumộtcáikhănvảiư?Ngườitacóthểnhậnramộtlãogiáosĩdầucholãokhôngmặcáothầytu.Chịvừamớichốngkhuỷutay lêncáibànướt,chịđãgiãynẩylênvàcaumặtlạirồi.Vàcáilưngchịthìthẳngquákhôngphảilưngmộtngườithợ…

SợRưbinsẽlàmmếchlòngXôphiavớigiọngnóioangoang,và những lời lẽ mỉa mai của ông ta, bà mẹ vội xen vào, vẻnghiêmnghị:

– Chịấylàbạntôi,bácMikhainạ,chịấylàmộtngườitốt.Vìhoạtđộngcho sựnghiệpcủa chúng tamà tóc chịđãhoa râmthếkia.Đánglẽbáckhôngnên…

– Tôicónóiđiềugìmếchlòngđâu?

XôphianhìnRưbin,giọngkhôkhanhỏi:

– Bácmuốnnóiđiềugìvớitôiphảikhông?

– Tôiấyà!Vâng!Thếnàynhé,cáchđâukhông lâu,cómột

anhthanhniêntớiđây,đólàngườianhemhọcủacậuIakôp.Anhtabịốm,mắcbệnhlao.Cóthểgọianhtatớiđâyđượcchứ?

– Tấtnhiên,bácgọiđi!

RưbinnheomắtnhìnXôphia,hạthấpgiọng:

– Êphim,anhhãyđi tìmanhta…Vàbảoanhta tớiđây tốinay…

Êphim độimũ cát-két lên đầu không nói không rằng cũngchẳngnhìnai,chậmrãiđibiếnvàokhurừng,Rưbinbắtđầuchỉtheoanhta,nói:

– Anh ta đang khổ lắm!Anh ta phải đi lính, cả Iakôpnữa.Iakôpbảo:“Tôikhôngthểđiđược”.Anhkiacũngthế,anhtakhôngthểđiđược,nhưnglạimuốnđi…Anhtanghĩrằngcóthểtuyêntruyềncổđộngtrongbinhsĩ.Tôithìtôichorằngngườitakhôngthể lấyđầumàhúcđổtườngđược…Cứnhìnhọmàxem: chúng đặt vào tay họ một cái lưỡi lê và họ đi… Phải,Êphimđangđaukhổ!CònIgơnatthìcứkhoétsâuthêmnỗiđaukhổđó,nhưthếcóíchgìkiachứ?

– Có íchquáđichứ! -KhôngnhìnRưbin, Igơnat trả lời,vẻbựctức. -Vàolínhngườitasẽđầuđộcnó,rồinócũngsẽbắnvàothợthuyềnchẳngkémnhữngđứakhác…

– Tôichẳngtinthếđâu!-Rưbintrầmngâmđáp.-Nhưngdĩnhiênnêntránhkhôngđilínhvẫnlàhơn.NướcNgalớnlắm…làmsaotìmrađượcmộtngười?Chỉcầnkiêmmộtcáithẻcăncướcrồiđitừlàngnàyđếnlàngkhác…

– Tôicũngđịnhlàmthếđấy!-Igơnatvừanóivừalấymộtcáivỏbàođậpđậpvàochân.Khiđãquyếttâmtranhđấuthìkhôngnêndodự.

Câu chuyện tựnhiênngừng lại.Ongmật và ong vò vẽ baylượn vòng, bận rộn, tiếng cánh vù vù càng làm nổi bật bầu

không khí yên lặng. Chim kêu ríu rít, và đâu đó xa xa, mộtgiọnghátlượnlờtrênthôndã.Mộtlátsau,Rưbinmớinói:

– Thôi,chúngtôiphảiđilàm…Bàvàchịđinghỉ,nhé!?Cóổrơmtronglềuấy.Iakôp…hãynhặtgiúpchobàvàchịmộtítlákhô…nào,cònbàđưasáchbáođây…

Bà mẹ và Xôphia mở túi ra. Rưbin cúi xuống nhìn và nóithíchthú:

– A!Bàvàchịmangđượcnhiềusáchbáonhỉ!Chịlàmcôngviệcnàyđãlâuchưa?Tênchịlàgì?-RưbinhỏiXôphia:

– AnnaIvanôpna!…mườihainămrồi!Thếsao?

– Hỏithếthôi.Chịđãtừngđitù,cólẽthế,nhỉ?

– Vâng!

– Bácthấychưa?-Bàmẹnóinhonhỏ,giọngtráchmóc.-Vậymàtrướcmặtchịấybácănnóicứcụccằn…

Rưbinnínthinhmột lúc,ômmộtgói sáchtrêntayvừanóivừacườiphôhàmrăng:

– Chịđừnggiậntôi!Nôngdânvớiđịachủthìcũngnhưnhựavớinước,chẳngthểđivớinhauđược,chỉchốngđốinhauthôi!

– Tôikhôngphảilàmộtmụquýtộc,màlàmộtconngười!-Xôphianói,vớimộtnụcườidịudàng.

– Cóthểnhưthếlắm!…Ngườitabảoconchótrướckiavốnlàsói…Tôiđicấtnhữngcủanàyđiđã.

IgơnatvàIakôpđếngầnôngta:

– Chochúngtôimộtítchứ?-Igơnatnói:

– Cũnglàmộtthứcảđấychứ?-RưbinhỏiXôphia.

– Không,cũngcónhữngsáchkhác!Cócảmộttờbáo…

– Thếà?

Cảbangườivộivàngđivàotronglều.

– Người nông dân, họ vùng lên rồi, - bàmẹ đưamắt nhìntheovànghĩngợi,nóinhỏ.

– Vâng,-Xôphiathìthầm.-Cháuchưabaogiờthấymộtvẻmặt nào như bác ta…giống nhưmột người tử vì đạo! Bác vàcháucũngvàođấyđi,cháumuốnnhìnquamộttí.

– Chịđừnggiậnbácta,báctakhắckhổ…-Bàmẹthìthầm.

Xôphiamỉmcười:

– Báctốtbụngquá,-bácNilôpnaạ…

Thấyhaingườiđànbàđứngởngưỡngcửalều,Igơnatngẩngđầulên,rồithọctayvàomớtócquăn,anhtalạicúingayxuốngtờbáotrảitrênhaiđầugối.Rưbinthìđứngđó,đặttờbáoởchỗmộttianắngxuyênquamộtkẽhởtrênmái lọtvàotrong lều.Ôngnhích dần tờ báo để cho được rõ, vừa đọc vừamấpmáymôi. Iakôp,quìgối, tìngựcvào thànhgiườngghépbằngván,cũngđọcbáo.

Bàmẹđếnngồiởgóclều,cònXôphiathìđưatayquàngquavaibàvàyênlặngnhìnmọingườitronglều.

– Bác Mikhain này, người ta chửi nông dân chúng ta đâynày!-Iakôpnóinhỏ,khôngquaylại,Rưbinnhìnanh,vừamỉmcườivừađáp:

– Vìngườitayêubọnmình.!

Igơnatkhịtmũimộtcái,ngẩngđầulên:

– Người ta viết đâynày: “Ngườinôngdânđãkhông còn làconngườinữa…”Đúngthế,khôngphải làmộtconngườinữarồi.

Trênkhuônmặtchấtphác,cởimởcủaanhthoángquamộtniềmtủinhục

– Anhcứthửđếnmàxem,ônghọcgiảkhỉạ,cứsốngvàođịa

vịchúngtôi,vàcứthửcựaquậyxem,rồisẽbiếtônglàcáigì…

– Tôingảlưngmộtlúc!-BàmẹnóirấtkhẽvớiXôphia.-Tôicũnghơinhọc,vàcáimùinhựanàylàmtôivángđầu.Thếcònchị?

– Khôngạ!

Bà mẹ nằm xuống cái giường ghép ván và lim dim ngủ.Xôphiangồiởđầugiường;chịvẫntheodõimấyngườiđangđọcbáovàkhicóongbayvòngtrênngườibàmẹ,chịliềnchúýxuađi.Bàmẹhémắtnhìnthấysựâncầnấy,cảmthấyấmlòng.

Rưbin đến gần và cố thì thầmvới cái giọng oang oang củamình:

– Bàcụngủà?

– Vâng.

Rưbinimlặngmộtlúc,đămđămnhìnbàmẹ,thởdàivàkhẽnói:

– Cólẽbàmẹlàbàcụđầutiênđãđitheocontraimìnhtrênconđườngđó,vâng…,ngườimẹđầutiên!

– Đểyênchobácấyngủ,chúngtarachỗkhácđi, -Xôphianói.

– Vâng, chúng tôi còn phải làm. Nói chuyện thì thích lắmnhưngđểđếntốihẵnghay!Điđicácôngtướng!

Cảbangườikéođi,đểXôphiangồilạitronglều.Bàmẹnghĩthầm: “Thế là có cơ tốt rồi! Cảm ơn Chúa! Họ đã ăn ý vớinhau…”

Và bà thiếp đimột cách êm đềm, vừa ngủ vừa hít vào cáikhôngkhícaynồnghươngrừngvàmùihắcín.

Chương35

Ba người làm than trở về lều, vui vẻ và bằng lòng đã làmxongcôngviệchàngngày.Tiếnghọnóilàmbàmẹthứcgiấc.Bàtừtronglềuđira,vừangápvừacười.

– Cácanhlàmviệc,còntôithìngủkhìnhưmộtbàlớnvậy!-Bàâuyếmnhìnhọvànói.

– Thathứchobàđấy!-Rưbintrảlời.

Rưbinđãbìnhtĩnhhơn,nỗinhọcmệtđãlàmchobácbớtsôinổi.

– Igơnat,-Rưbinnói,-anhlobữachiềuđi!Ởđâychúngtôiluânphiênnhaulàmbếp,hômnay,làlượtIgơnatchochúngtaăn.

– Tôi sẵn sàng nhường phiên tôi cho người khác đấy! -Igơnatvừalắngtainghemọingườitròchuyệnvừanhặtvỏbàovàcànhkhôđểnhómlửa.

– Nhàcókháchaimàchẳngthích!-ÊphimnóivàngồixuốngcạnhXôphia.

– Igơnat,mìnhsẽgiúpcậu!-Iakôpđáp.

Anhtabướcvềlều,vàmangramộtchiếcbánhtròn,cắtlàmnhiềukhoanhvàđặtlênbàn.

– Suỵt!-Êphimnóikhẽ.Anhấyhođấy…

Rưbin,lắngtainghe:

– Đúnganhấyđếnđấy…

VàquaylạiXôphia,ôngnóirõthêm:

– Chịsẽđượcgặpmộtnhânchứng.Tôirấtmuốnđưaanhtađidạoởcácthànhphố,giớithiệuanhtatạicácnơiđôngngườiđểnhândânđượcngheanhnói.Baogiờanhtacũngchỉnóicómỗimột điều ấy, nhưng tất cảmọi người cần phải nghe anhnói….

Trời càng tối càng trở nên tĩnhmịch, tiếng nóimọi ngườicàng trở nên nhẹ nhàng. Xôphia và bà mẹ chăm chú nhìnnhữngngườinôngdân:ai cũngcửđộngchậmchạp,nặngnề,vớimộtsựthậntrọngkỳquặcvàcảbangườicũngtheodõicửchỉcủahaingườiđànbà.

Mộtngườicaolớn,lưngcòng,từtrongrừngđira;anhbướcđichậmchạp,tìmạnhlênchiếcgậy,ngườitanghethấyhơithởkhànkhàncủaanh.

– Tôiđãđếnđây!-Anhnóirồihorũrượi.

Anhmặcmộtcáiáochoàngđãcũ,dàiđếngótchân;tócvàngnhờnhờ,xòaratừngtúmlơthơbêndướicáimũtrònvànhàunát.Mộtbộrâuhoehoevàngphủlênkhuônmặtnhợtnhạtvàxươngxẩu,miệnganhhémở,đôimắtánhrựclêntừnhữnghốmắtsâuhoắm,tựanhữngcáihangđenngòm.

KhiRưbingiớithiệuanhvớiXôphia,anhliềnhỏi:

– Hìnhnhưbácvàchịmangsáchbáođếnphảikhông?

– Vâng…

– Thay mặt nhân dân…xin cảm ơn… Bản thân nhân dânchưatựmìnhhiểuđượcsựthật…Còntôi,tôiđãhiểu…tôixinvìnhândânmàcảmơn.

– Anhthởgấp,hớpkhôngkhídồndậptừnghơingắn.Giọnganhbịđứtquãng;anhđưanhữngngónxươngxẩucủahaibàntaykiệtsứclầnquangựccốgàicúcchiếcáochoàng.

– Anhđếnkhu rừngvào lúc tối tăm thếnàykhông lợi cho

sứckhỏeđâu…Rừngcâyẩmướt,cóthểlàmanhkhóthởđấy!-Xôphianhậnxét!

– Vớisứckhỏecủatôi,chẳngcòngìgọilàcólợinữa!-Anhvừatrảlờivừathởhổnhển.Chỉcócáichếtmớilàđiềuhaychotôi…

Ngheanhnóithậtlàxótxa.Cảngườianhgợilênmộtniềmthươngxótvôích,mộtsựcảmthấymìnhbấtlựcvàmộtsựcămphẫnnhẫnnhục.Anhngồilêntrênmộtcáithùng,thậntrọngcochânlênnhưsợchúnggãymấtrồilaucáitránướtđẫmmồhôi.Tócanhkhôkhốc,trôngnhưtócchết.

Đốnglửabùnglên,tấtcảchungquanhđềuchậpchờn,rungrinh,nhữngcáibóngbịlửaliếmhốthoảngbổnhàovềphíakhurừng:bêntrênngọnlửahiệnratrongchốclátkhuônmặttròncủa Igơnat,haimá căngphồng lên thổi lửa.Ánh lửa tắt.Mùikhói xông lên; yên lặng và sươngmù lại bao vây lấy khoảngrừngthưa,nhưrìnhmòvàlắngnghenhữnglờinóikhànkhàncủangườiốm.

– Nhưng,vìnhândân,tôicòncóthểcóíchđược,vớitưcáchlànhân chứng cho tội ác.Đấy, cácbác xem tôi đâynày…Tôimới hai mươi tám tuổi, thế mà tôi đang chết đây! Cách đâymười năm, vai tôi có thể vác nặng hai trăm ki-lô, không cầngắng sức!…Với một sức khỏe như thế, bấy giờ tôi cứ tự bảomình có thể sốngmộtmạch đến bảymươi tuổi…Nhưng chỉmớiđượcmườinăm,tôiđãkhôngthểnàođixahơnđượcnữa.Bọnchủđãlộtmất,đãcướpgiậtcủatôibốnmươinămcủađờitôi,bốnmươinăm!

– Đấy,bàihátcủaanhấyđấy!-Rưbinnói,giọngâmthầm.

Lửalạibùngcháylên,sánghơn,dữdộihơntrước,bóngtốilạichạytrốnnhanhnhưbayvàokhurừng,rồilạiùatrởvềphía

ngọn lửa và rung rinh chung quanh đống củi đang cháy nhưmộtđiệunhảymúalặnglẽvàhămdọa.Cáccànhcủimàuxámkêurăngrắcvàrênrỉtrongđốnglửa.Lácâyrừngthầmthì,xaoxác,kinhhoàngvìvốckhôngkhínóng.Vuitươi,nhanhnhẹn,những ngọn lửamàu vàng,màu đỏ nô đùa và quấn quýt lấynhau,bốccaovàtunglênnhữngtànlửađỏ,mộtchiếclácháythành than bay lên và các vì sao trên trời nhưmỉm cười vớinhữngtialửa,vẫygọichúng…

– Khôngphảilàbàihátcủariêngtôi,hàngnghìnconngườicũnghátbàicađó,màkhônghiểurằngcuộcđờiđaukhổcủamìnhlàmộtbàihọcbổíchchonhândân.Biếtbaoconngườiđãkiệtlựchaybịtànphếvìlaođộng,chếtdầnvìđóikhát….

Anhlạiho,gậpngườilàmđôi,runrẩy.

Iakôp để lên bànmột cốc kơvax, và vứtmột bó hành tươixuốngbêncạnh,bảongườiốm:

– Lạiđây,anhXavêliạ,tôiđãmangsữađếnchoanhđấy…

Xavêli lắc đầu từ chối, nhưng Iakôpđã xốcnách anhđứnglênvàdìuanhđếncạnhbàn.

– Này bácRưbin! - Xôphia nói nhỏ, giọng tráchmóc, - saobác lạibảoanhấyđếnđây?Anhấycóthểchết lúcnàokhôngbiết….

– Cóthểthế!-Rưbinđồngý.Tronglúcchờđợi,chỉcòncáchđểchoanhtanói.Anhấyđãphíphạmsứckhỏecủamìnhmộtcáchvôích,anhtacóthểđaukhổthêmmộtítvìconngườithìcũngchẳnghềgì!Thếđấy!

– Thật cứnhư là bác cóđiều gì thích thú lắmấy! -Xôphiakêulên.

RưbinđưamắtnhìnquanhXôphiavàtrảlời,vẻbựcbội:

– ChỉcócácngàigiàusangmớithíchthúkhithấyChúarên

rỉtrêncâythậptử,cònchúngtôi,chúngtôichỉmuốnhọchỏiởngườisống,vàtôinghĩchịcũngnênhọchỏilấychútít.

Bàmẹhoảngsợ,nóivớiRưbin:

– Thôi!Đủrồi!…

Ngườiốmngồiởbànlạinóitiếp:

– Chúng phá hủy con người bằng sức lao động, để làm gì?Chúngcướpgiậtđờisốngconngười,đểlàmgì?Tôixinhỏicácbạn, những điều đó? Tôi đã bị cướpmất cuộc đời tại xưởngNêphêđôp,thằngchủxưởngđãtặngchomộtảđàohátmộtcáibể tắmbằng vàng, thậm chí cảmột cái bô đi tiểu bằng vàng!Chínhsứclựccủatôi,đờisốngcủatôiởtrongcáiđốngvàngđó!Chínhvìcáiđó,đờitôiđãtrôiđinhanhchóng.Đểlàmvừalòngngườitìnhcủahắn…Thằngchủđãgiếttôivìlaolực,hútmáutôiđểsắmchoảkiacáibôbằngvàng!

– ConngườiđãđượctạotheotượngthánhvàhìnhảnhcủaChúa,-Êphimvừanóivừamỉmcười,-ấythếmàconngườiđãđượcsửdụngnhưthếđấy…

– Nhưng anh phải thét to cái điều đó lên chứ! - Rưbin lớntiếngđậptayxuốngbàn.

– Không thể cứnhịnnhục chịuđựngđiềuđó! - Iakôp thấpgiọngnóithêm.

Igơnatmỉmcười.

Bàmẹnhậnthấybangườithanhniênlắngnghecâuchuyệnvới một sự chăm chú say sưa hết sức khao khát và mỗi lầnRưbinnói,họlạichămchămngóngđợi.

Câu chuyện củaXavêli gợi lên trênnétmặt củahọmộtnụcườikỳquặc,chuachát.Ngườitakhôngthấytrongđómộtsựthươngcảmnàođốivớingườibệnh.

BàmẹcúixuốnggầnXôphia,hỏinhỏ:

– Cóđúnglàanhấynóisựthậtkhông?

– Vângđấylàsựthật!Báochícónóivềcáimónquàấy.ViệcđóxảyraởMạcTưKhoa…

– Vậymànókhônghềbịtrừngtrị,-Rưbinnói.-Lẽraphảitrừngphạtnó,đưanóđếnmộtchỗđôngngười,chặtnóratừngkhúc,vànémcái thứ thịthôi thối củanó cho chóăn.Nhữnghìnhphạtlớn,nhândânsẽlàmkhinàohọvùngdậy.Nhândânsẽđổnhiềumáuđểrửasạchnhữngtủinhụcđãphảichịu.Máuđólàmáucủahọ,từnhữngmạchmáucủahọchảyra,họlàchủnhânmáuđó.

– Lạnhquá!-Ngườiốmnói.

Iakôpđỡanhtađứngdậyvàdìuanhđếngầnlửa.

Đốnglửacháysáng,vànhữngcáibóngquáidịrunrẩychungquanh anh, như ngạc nhiên nhìn ngọn lửa đang nhảy múa.Xavêlingồitrênmộtgốccâyvàđưahaibàntaytrắngnhợt,khôkhốc hơ lên lửa. Rưbin hất đầu về phía Xavêli và nói vớiXôphia:

– Cáiđócònmạnhhơnsáchvở!Khimộtcáimáydứtđimộtcánhtayhaygiếthạimộtngười thợ,điềuđócó thểgiải thíchđược:lỗilàdoanhta.Nhưngkhingườitahútmáumộtngười,vàsauđóvứtngườibịhútmáuđinhưvứtmộtcáixácchết,thìkhôngthểnàogiảithíchđược.Bấtcứmộtvụgiếtngườinào,tôiđềucóthểhiểuđược,nhưnghànhhạconngườiđểlàmtròvui,thì tôichịukhôngthểhiểuđược!Người tađàyđọanhândân,giày vò chúng tôi, để làm gì?Để đùa, để cười, để giải trí chonhững thích thú trên đời này, để có thể dùngmáu chúng tôimua sắm được tất cả, mua một ả đào hát, mua ngựa, muanhữngbộđồănbằngbạc,chénbátbằngvàng,muanhữngđồchơiđắt tiềnchoconcái.Cònmày,màycứ làmđi, làmnhiều

hơnnữa,tronglúctaocứtíchlũytiềnbạcdocôngsứccủamàylàmrađểtaomuatặngchongườitìnhcủataomộtcáibôbằngvàng.

Bàmẹvừanghe,vừanhìn,vàmộtlầnnữa,bàlạithấychóingời trong đêm tối và trải dài ra như một dải lụa sáng conđườngPavenđãchọncùngvớitấtcảcácđồngchícủamình.

Xongbữaăn,mọingườingồivòngquanhđốnglửa,ngọnlửađốtcháylemlémđámcủikhô;saulưnghọ,bóngđêmđọnglại,baotrùmlấykhurừngvàbầutrời.Ngườiốm,đôimắtmởto,nhìn ngọn lửa; anh ho mãi không dứt, người run cầm cập;tưởngchừngnhưmẩuđờicònlạicủaanhcũngsốtruột,muốnbứtrakhỏilồngngực,vộivãlìabỏcáithânthểđãkiệtquệvìbệnhhoạn.Nhữngánhlửachậpchờntrênmặtanhkhônglàmsốnglạicáimàudađãchết.Chỉcóđôimắtanhlàvẫnngờilênmộtánhlửakhôngthểnàotắtđược.

– Có lẽ anhmuốn vào trong lều phải không, anhXavêli? -Iakôpcúixuốnghỏi.

– Đểlàmgì, -anhcốgắngđáplại. -Tôimuốnngồiđây,tôichẳngcònsốngđượcbaolâuvớimọingườinữa!…

Anhđưamắtnhìnnhữngngườibạn;anhnínthinhmộtlátrồinóitiếpvớimộtnụcườinhợtnhạt:

– Được ngồi với các bạn tôi thấy người khoan khoái. Tôinhìncácbạnvàtôitựnhủrằngcólẽchínhcácbạnsẽlàngườitrảthùchotấtcảnhữngaiđãbịcướpgiật,nhữngconngườibịnhữngkẻthamtàngiếtchết…

Không ai trả lời anh cả; anh gục đầu xuốngngực thiu thiungủ.Rưbinnhìnanhvànóinhỏ:

– Anhấyđến thămchúng ta,ngồi xuốngđấyvà cứkểmãicâu chuyện của anh,một conngườibị sỉnhục; anhđãđặt cả

tâmhồnanhvàođấy,như thểcái tấn tròbỉổikiađã làmrơimấtđôimắtcủaanhvàanhkhôngcònnhìnthấygìkhác.

– Còncầnthấygìhơnnữa?-Bàmẹnói,vẻnghĩngợi.-Nếucóhàngvạnngườichếtđivìlaolựcngàynàysangngàykhácđểchobọnchủcóthểnémtiềnvàonhữngtròđùakiểuđó,thìcòncầnthấygìhơnnữa.

– Nghe anh ấy nói đến phát chán! - Igơnat thầm thì. -Chuyệnấydùchỉnghemộtlầncũngkhôngaiquênđược;vậymàanhấycứnhắcđinhắclạimãi!

– Vìđốivớianhấy,câuchuyệnđóchứađựngtấtcả, tấtcảcuộcđời,anhnênhiểuthế!-Rưbinnhậnxét,vẻkhôngvui.-Dễtôinghecâuchuyệnấyđếnmườilần,thếmàvẫncónhữnglầntôi bán tínbánnghi.Trongđời, cónhững chốc lát thúvịmàanhkhôngmuốntinởsựđểucángcủaconngười,ởsựđiênrồcủa con người…mà anh thương hại tất cảmọi người, kẻ giàusangcũngnhưngườinghèokhổ…Đứagiàucũngvậy,nócũnglầmđường!Ngườinày thìmùquángvìđóikhổ,kẻnọ lạimùquángvìvàng!Rồianhtựnhủ:Này!Nhữngngườianhemcủatôi,hãycốgắnglên,hãysuynghĩđi,đừngsợsuynghĩ!

Ngườiốmgiậtnẩymình,mởchoàngmắtvànằmxuốngđất.IakôpnhẹnhàngđứngdậyđivàotronglềulấyramộtcáiáodacừuđắplênngườiXavêli,rồilạingồixuốngcạnhXôphia.

Đống lửahồnghàovàvui tươikhêugợi, chiếu sángnhữngbóngđenvâyquanh,vàtiếngnóicủanhữngngườibạnhòavàotiếngcủinổlépbépvàtiếnglửareothìthầm.

Xôphiabắtđầunóivềcuộcđấutranhcủacácdântộctrênthếgiới dành lấy quyền sống, những cuộc đấu tranh xưa kia củanông dân Đức, những nỗi đau khổ của người Irơlan, nhữngthắnglợitolớncủacôngdânPháptrongnhữngcuộcđấutranh

thườngxuyênđểgiànhtựdo…

Giữakhurừng,bóngđêmphủlênnhưnhung,trongkhoảngrừng thưa,giữanhững thâncâydướivòmtrời tối sẫm, trướcánh lửa tươi cười, giữa những cái bóng bỡ ngỡ và hằn dọc,nhữngsựkiệnđã làmrungchuyểncái thếgiớicủabọnnonêphè phỡn và tham lam lại sống lại; các dân tộc trên trái đất,đẫmmáu,sứckiệtvìnhữngcuộcđấutranhlạiđangdiễuquavàlạiđượcnhắcđếntêntuổicủanhữngchiếnsĩtranhđấutựdovàchânlý.

GiọngnóihơikhảncủaXôphiavanglêndịudàng,mộtgiọngnóinhưtừquákhứvọngtới,đánhthứcdậybaonỗihyvọng,đem lại niềm tin; và những người kia im lặng ngồi nghe câuchuyện của những người anh em tinh thần của họ. Họ nhìnkhuônmặtgầy,xanhxaocủaXôphia.Vàmộtánhsángmỗilúcmộtrạngrỡsoitỏchohọthấycáisựnghiệpthiêngliêngcủatấtcảcácdântộctrênthếgiới:cuộcđấutranhkhôngngừngchotựdo.Mỗingười lại thấynhữngkhátvọng,những suynghĩ củamình trong quá khứ xa xôi, quamột tấmmàn đen sẫm, đẫmmáucủanhữngdântộckhácchưabiếtchưaquen,aicũnggắnbóvớicuộcsốngcủathếgiớibằngquảtimvàkhốióccủamình.Aicũngnhậnthấytrênthếgiớinàycónhữngngườibạn,từlâulắm,đãnhấttríkiênquyếtthiếtlậpsựcôngbằngtrêntráiđất,đãthựchiệnđiềuquyếtđịnhcủamìnhbằngnhữngnỗiđaukhổvô hạn, đã phải đổ hàng bểmáu để giành thắng lợi chomộtcuộcsốngmới,sángsủa, tươivui.Cảmgiáccủamộtmốitìnhhọhàngvềtinhthầnvớitấtcảmọingườibạnđótrỗidậyvàlớnlên;mộttráitimmớiđãxuấthiệntrênquảđất,mộttráitimsôinổikhátvọngmuốnhiểubiếttấtcả,muốnđoànkếttấtcảmọingườivàođó.

– Ngàyđósẽđến,ngàymàtấtcảnhữngngườilaođộngcủa

tất cả các nước sẽ vùng dậy và kiên quyết thét lên: đủ rồi!Chúngtakhôngmuốnsốngnhưthếnữa!-Xôphianóivớimộtgiọngđầytintưởng.-Lúcđó,quyềnlựcảotưởngcủabọnngườichỉmạnhvềlòngthamsẽsụpđổ,đấtsẽsụpdướichânchúngvàchúngsẽkhôngcòncóchỗdựanữa…

– Điềuđórồi sẽđến! -Rưbinnói,đầuhơi cúixuống. -Nếungườitakhôngtiếcsức,ngườitacóthểvượtquatấtcả!

Bàmẹ lắngnghe, đôimàynhướn cao vàmộtnụ cười ngạcnhiênvuivẻđọngtrênmôi.Bànhậnthấytấtcảnhữnggìtrướcđâybàcholàsắcsảo,vàbồngbộtquáởXôphia,lúcnàyđềuđãbiếnmất,giờđãtanđi,hòavàotrongcáidòngtháchừnghựcvà đều đều của câu chuyện chị kể. Cảnh tĩnhmịch ban đêm,ngọn lửa reo đùa, khuôn mặt của Xôphia, và hơn tất cả, sựchăm chú tột độ của những người nông dân làm bà mẹ rấtthích…Họ ngồi im, cố gắng không làm khuấy động cái dòngbình thản của câu chuyện như sợ làm đứtmất sợi dây trongsángnối liềnhọvớicả thếgiới.Chỉ thỉnh thoảngmớicómộtngườithậntrọngđặtthêmmộtthanhcủivàolửa,vàlấytayxuađikhôngchonhữngtialửavàkhóibốclênnhưđànongtạtvàohaingườiđànbà.

Rồiđếnmộtlúc,Iakôpđứngdậyvàkhẽyêucầu:

– Hãychờđợimộtchút…

Anh chạy vào trong lều,mang ramấy cái quần áo và cùngIgơnat lặng lẽ choàng lênvai, phủ lên chânbàmẹvàXôphia.Xôphialạinói;chịtảcáingàychiếnthắng,gieochomọingườiniềmtinsứcmạnhởmình,khêudậyởhọcáiýthứcchungsứcchung lòng với tất cả những con người đã hy sinh cuộc đờimình vàomột sự lao lực vô ích để cho bọn no say phè phỡnđượcvuiđùamộtcáchnguxuẩn.Nhữnglờinóikhônglàmbàmẹbốirối,nhưngcảmgiáccómộtcáigìlớnlao,docâuchuyện

củaXôphiagợilênvàtấtcảmọingườingheđềuthấythấmthía,cáicảmgiácấylàtâmhồnbàtrànngậpmộtýnghĩthathiếtvàbiếtơnđốivớinhữngngườiđãvượtquagiannannguyhiểmđểđếnvớinhữngconngườibịtróichặtvàoxiềngxíchlaođộngvàmangđếnchohọnhữngmónquàcủalýtrí,củatínhtrungthựcvàlòngyêuchânlý.

– Cầu Chúa phù hộ cho họ! - Bàmẹ nhắmmắt lại và nhủthầm.

Đếntờmờsáng,Xôphiamệtmỏi,nínbặtvàmỉmcườinhìnnhữngkhuônmặttưlựvàtươitỉnhchungquanhchị.

– Đãđếnlúcchúngtaphảiđithôi!-Bàmẹnói.

– Phải!-Xôphiamệtmỏitrảlời

Mộttrongmấyngườitrẻtuổibuôngmộttiếngthởdài.

– Rất tiếc là bà và chị phải đi! - Rưbinnói, giọng dịu dàngkhác thường. - Chị nói hay lắm! Làm chomọi người trở nênthânthiếtvớinhau,đólàmộtviệchếtsứclớnlao.Khibiếtlàcóhàngtriệuconngườiđềumongmuốnchungmộtđiều,lòngtatrởnêntốtđẹphơn.Vàlòngtốtlàmộtsứcmạnhlớnlắm!

– Vớichúngmàbácđưacáilòngtốtrachúngsẽlấyđinhbađểđáplạiđấy!-Êphimkhẽbôngđùavànhanhnhẹnđứngdậy.Bàcụvàchịấycầnphảiđisớmđểkhôngmộtainomthấy,bácMikhainạ.Chúngtasẽphânphátsáchbáo,bọnchứctráchsẽđi lùngtìmxemsáchtừđâuđến?Rồisẽcómộtngườinàođónhớra:À,cómấyngườiđànbàquađây…

Rưbinngắtlờianhta:

– Thếthìcảmơnbàđãkhónhọcđếnđây!Trôngthấybà,tôiluônluônnghĩtớiPaven,bàđãđirấtđúngđường!

Trởnêndịudànghơn.Rưbincười,cởimởvàhiềnhậu.Trờihơilạnh,thếmàbácchỉmặcáosơ-mi,cổđểhở,ngựcphanh

ra. Bà mẹ nhìn thân hình vạm vỡ của Rưbin và thân thiếtkhuyên:

– Bácnênmặcthêmáovào,rétđấy!

– Cócáinóngbêntrongnósưởichorồi!-Rưbintrảlời.

Ba người thanh niên, đứng bên đống lửa, trò chuyện thìthầm, trong lúcdưới chânhọngườiốmđắpáo lôngcừunằmngủ.Trờinhạtdần,bóngđêmtanđi,lácâyrungrinh,chờđợimặttrờilên.

– Thôi,thếtạmbiệtnhé!-RưbinvừanóivừabắttayXôphia.-Làmthếnàođểtìmđượcchịởthànhphố?

– Báccứtìmgặptôilàđược!-Bàmẹđáp.

Ba người thanh niên chậm rãi đi sát bên nhau đến gầnXôphia,siếttaychịkhôngnóigìcả,vẻvụngvềvàtrìumến.Rõràng là anh nào cũng thấy sự biết ơn và tình bè bạn kín đáothấmvàolòngmìnhvàcáitìnhcảmnàyđãlàmchocácanhbốirốivìquámớimẻ.Tươicườivớinhữngcặpmắtnhợtnhạtvìmấtngủ,bangườiimlặngnhìnXôphiachốcchốclạiđổichânđứng.

– Trướckhiđi,bàvàchịcóuốngsữakhông?-Iakôphỏi.

– Nhưngcócònsữakhôngchứ?-Êphimnói.

Igơnatngượngngùnglấytayvuốttóc,nói:

– Khôngcònđâu…tôiđánhđổcảrồi….

Vàcảbangườicùngcười.

Họnóiđếnsữa,nhưngbàmẹbiếthọnghĩđếnchuyệnkhác,vàkhôngnóira,họđangcầuchúcchoXôphiavàbàmẹmọisựtốtlành.RõràngđiềuđólàmchoXôphiaxúcđộngvàcũnggợilêntronglòngchịmộtsựxaoxuyến,mộtsựkhiêmtốnethẹn,đãlàmchịkhôngcònbiếtnóigìhơn,ngoàimấytiếng:“Cảmơn

cácđồngchí!”màchịnóirấtkhẽ.

Cảmấyngườinhìnnhau,nhưthểtiếng“đồngchí”đãlàmhọngâyngất.

Tiếnghokhànkhàncủangườiốmnổilên.Thantrongđốnglửalụidần.

– Tạmbiệt!-Nhữngngườinôngdânkhẽchàovàtiếngchàođượmbuồnđóđitheohaingườiđànbàrấtlâu.

Khôngvội vàng,hai ngườimen theomột conđường rừng,trongcáitranhsángtranhtốicủabuổisớm,vàđisauXôphia,bàmẹnói:

– Mọiviệcđềutrôichảy,nhưtrongmộtgiấcmơ,thậtlàtốtđẹp!Họmuốnbiết sự thật,họmuốn sự thật, chị ạ!…Và thậtgiốngynhưcảnhởnhàthờ,trướcbuổi lễsáng,mộtngàyhộilớn…Linhmụcchưađến, trờicòntối,mọivậtđều im lặng,aicũng cảm thấy lo sợ, thếmàngười ta cứ lục tục kéo đến…Ởđây,ngườitađốt lênmộtngọnnếntrướctượngthánh,ởkia,mộtngọnnếnkhácvà…ngườitaxuadầnbóngtối,chiếusángngôinhàChúa.

– Đúng thế thật! - Xôphia vui vẻ trả lời. - Chỉ có khác là ởđây,nhàChúalàkhắpcảtráiđất!

– Khắpcảtráiđất!-Bàmẹnhắclại,tưlựgậtđầu.-Tốtquáthànhrakhómàtinđược…Vàchịnóihay lắm,chịXôphiaạ,rấthay!Vậymàtôicứlolàchịsẽkhônghợpvớihọ…

MộtlátsauXôphiamớitrảlời,giọngkhekhẽ,kémvui:

– Sốngvớihọ,ngườitađâmragiảndịhơn…

Vừa đi họ vừa nhắc đếnRưbin, đến người ốm, đến nhữngngườitraitrẻ,đãchămchúnghehọnói,vàđãvụngvềnhưnglạirấtrõrệt,bàytỏtìnhthânthiếtbiếtơnbằngnhữngsựchămsóctếnhị.Haingườirađếngiữacánhđồng.Mặttrờiđangbừng

lênđónhọ,tuychưahiệnra,nhưngđãtrảilênnềntrờinhữngtianắnghồngtrongsuốt,vànhữnghạtsươngtrêncỏlấplánhhàng nghìn tia sángmuônmàu, trẻ trung và tươi vui. Chimchóctỉnhgiấc,ríurítcavangrộnràngcảbuổisớm.Đànquạto,kêulênbậnrộn,nặngnềvỗcánhbayđi;đâuđó,mộtconchimvànganhhồihộpcấttiếnghót,cánhđồngxaxarõdần,xóabỏhếtbóngđêmtrênđỉnhnúiđểđóntiếpmặttrời.

– Đôikhi cóngườinói chuyệnvớimình,nóimãimàmìnhkhông hiểu được, cho đến lúc người đó chợt tìm được mộttiếng,một tiếngđơngiảnthôi, thếmàchỉmột tiếngđó,bỗnglàmsángtỏhếtthảy!-Bàmẹnói,vẻmơmàng…-Nhưcáianhbịbệnhấy.Tôithườngđượcnghenóivàtôicũngbiếtlàngườitabắtcácanhchịemcôngnhânởnhàmáyvàởkhắpcácnơilàmviệckhổcựcvấtvảnhư thếnào.Nhưngcáiđóđãhóaraquenđi, từngàycònbé,vànókhông làmchomìnhxúcđộngnhiềulắmnữa.Thếmàđộtnhiên,lầnnàyđượcngheanhtanóiđếnmộtcáigìthậtlàhếtsứcnhụcnhã,bỉổi.LạyChúa!Cóthểnàongườitasuốtđờiphảiđầutắtmặttốiđểchobọnchủđượcphépgiởnhữngtròchơinhưthếư?Điềuđóthậtkhôngthểnàothathứđược!

Ýnghĩ của bàmẹngừng lại ở câu chuyệnngười ốmkể, vàtínhchấtphilý,láoxượccủacâuchuyệnđósoisángthêmbaonhiêuchuyệnquáquắtbàđãtừngbiếttrướckiavàđãquênđi.

– Người ta thấy rất rõ là bọn chúng no nê quá đến tức cảbụng! Cómột tên quận trưởng buộc nông dân phải chào conngựa của nó khi người ta dắt con ngựa qua làng, người nàokhôngchàolànóbắtgiam.Thửhỏinócầnlàmthếđểlàmgì?Thậtquảlàđiềukhóhiểu,khóhiểuthật!

Xôphiakhekhẽhát,mộtbàihátvuivàmạnh,hớnhởnhưbuổisớm…

Chương36

ĐờibàNilôpnatrôiđi,yêntĩnhlạlùng,sựyêntĩnhđôikhilàmbàcũngngạcnhiên.Contraibàđangngồitù,bàbiếtlàanhsẽbịbuộctộinặng,nhưngmỗilầnnghĩđếnviệcấy,dùkhôngmuốn, trong trí bà vẫn gợi lên hình ảnh Anđrây, Phêđia vànhữngngườikhácnữa.Hìnhảnhcủacon traibà làhìnhảnhchungđúc tất cảnhữngngười cùng chia sốphậnvới anh, cáihìnhảnhấycứlớnlênmãitrướcmắt,gâynênlòngcảmphục,ngănkhôngchobàchỉnghĩđếnmộtmìnhPaven,ýnghĩđócủabàlạiđiphânphátkhắpmọingả.Nhữngýnghĩấytỏakhắpmàthànhnhữngtiakhôngđồngđều,độngtớimọicái,tìmcáchsoisángtấtcả,hợplạithànhmộtbứctranhđộcnhất,khôngđểchobànghĩmãivềmộtđiềuriêngbiệtđược,khôngđểchobàmiênmanlosợvìsốphậncủacontrai.

Xôphialiềnđóđingay,rồinămsáungàysaulạithấytrởvề,nhanhnhẹnvà tươivui,vàigiờ sau lạibiếnmấtchođếnnửathángnữamớilạigặpchị.Hìnhnhưchịđãđitheonhữngvòngrộnglớntrongcuộcsống,thỉnhthoảngghéthămnhàem,làmchongôinhàtrànđầytiếngđànvàniềmvuihồhởicủamình.

Tiếngđàn,tiếnghátđóđãlàmchobàmẹưathích.Vừanghe,bàvừacảmthấynhưcónhữnglànsóngấmápdộivàotâmhồn,thấmvàongực,làmchonhịptimđậpđềuhơn.Nảymầmnhưnhữnghạtgiốnggieo trên luốngđấtđã cày sâuvàđượcnướctưới dồi dào, sức mạnh tiếng nhạc gợi lên trong tâm trí bànhiềuýnghĩ rạo rựcvàhămhở,nhiều câunóinhẹnhàngvàđẹpđẽ.

BàmẹkhómàchiềuđượccáitínhbừabãicủaXôphia.Chịbạđâuvứtđấyđồđạc,mẩuthuốc,tànthuốc.CàngkhóchiềuhơncáilốinóiquábạomiệngcủachịtráingượchẳnvớitínhtrầmtĩnhcủaNikôlai,vớilờinóitrangnghiêmvàdịudàngcủaanh.Đối với bà,Xôphianhưmột thiếunữdậy thì, vội vàngmuốnlàm ra người lớn và xemmọi người ai cũng nhưmột thứ đồchơi lạ.Chịnóinhiều về tính chất thiêng liêng của lao động,nhưnglại làmchobàmẹbộnbềthêmđếnquáigởvìtínhcẩuthảcủachị.Chị thuyếtrấtnhiềuvềtựdomà lạihay làmkhổngườikhácvìtínhhaysốtruộtgaygắt,vìnhữngcuộctranhcãithườngxuyêncủamình.CórấtnhiềusựtráingượcnhauởconngườiXôphiavàbàmẹcưxửvớichịthậntrọngmàdịudàng,vừasănsócvừadèdặt,tronglòngkhôngbồngbộtquánhưđốivớiNikôlai.

Luôn luôn lo nghĩ, Nikôlai sống ngày này qua ngày khác,ngănnắpvàđềuđặn;támgiờanhănsáng,đọcbáovàkểnhữngtintứcchobànghe.Ngheanhnói,bàmẹmớithấyrõràngvôcùngbộmáy của cuộc sống tànnhẫnbiết baokhinghiềnnátconngườiđểlàmratiềnbạc.BàcảmthấyNikôlaicónhữngnétgiốngAnđrây.NhưAnđrây, khi nói về conngười, anh khônghằnhọc,anhchorằngtấtcảmọingườiđềuchịutráchnhiệmvềtổchứctệhạicủaxãhội,nhưngởanh,lòngtinởmộtcuộcsốngmớikhôngnồngnhiệtcũngkhôngrựcsángbằngởAnđrây.Lúcnàoanhcũngnóinăngđiềmđạm,vớigiọngcủamộtvịquantòaliêm khiết và nghiêm khắc; ngay cả khi kể lại những chuyệnkinh khủng, anh cũng luôn mỉm cười một cách độ lượng,nhưng trong hai mắt ngời lên một vẻ lạnh lẽo và khắc khổ.Nhìnánhmắtấy,bàmẹhiểurằngconngườinàykhómàthathứchoaiđiềugì,anhlàngườikhôngthểthathứđược.Bàcảmthấy tính khắc khổ đó làm cho anh khổ tâm nhiều và bàmẹ

thươnghạianh.Nikôlaiđốivớibàngàycàngthânthiết.

Đếnchíngiờ,anhđilàm;bàmẹdọndẹpcácbuồng,sửasoạnbữaăn,tắmrửa,thayáosạchsẽvàngồitrongbuồngmình,giởxemtranhảnhtrongsách.Giờđâybàđọcđãthạo,nhưngbuộcđọcsáchphảichúýnhiều,nênbàchóngmệt,khôngcònhiểuđượcmốiliênhệgiữachữnàyvớichữkhácnữa.Tráilạitranhảnhlàmbàvuithíchnhưđốivớimộtđứatrẻ,nhữngbứctranhấymở ra chobàmột thế giới dễhiểu, gầnnhư sờ thấyđược,mớimẻvà thần tiên.Bà thấyhiện lênnhững thànhphốrộnglớn,nhàcửanguynga,máymóc,tàubè,cungđiện,nhữngcủacảivôtậndoconngườitạonên,nhữngkỳcôngcủathiênnhiênmuônmàumuôn vẻ dộimạnh vào tâm trí bà. Cuộc sốngmởrộngđếnvôtận,ngàycàngtrảirachobàthấycáiđồsộ,lạlùng,kỳảocủanó,vàvớisựgiàucódồidàoấy,vớinhữngvẻđẹpvôhạnấy,cuộcđờingàycànglàmkhíchđộngtâmhồnmớibừngdậyđangkhaokhátcủangườiđànbà.Bàthíchlậtxemnhấtcáctậpsáchinnhữngtranhlớnvềđộngvậthọc,tuysáchnàyviếtbằngtiếngnướckhác,đấylàquyểnsáchđãgiúpbàhìnhdungđượcrõràngnhấtvềcáiđẹp,cáigiàucóvàcáirộnglớnmênhmôngcủatráiđất.

– Tráiđấtlớnthật!-BànóivớiNikôlai.

Điều làmbàxúcđộnghơncả, lànhữngsâubọ,nhất là loàibướm;bàngạcnhiênngắmnhữnghìnhvẽvàbìnhluận:

– Đẹpquá,anhNikôlainhỉ!Cóbiếtbaosinhvậtđẹpđẽnàyởkhắpnơi,vậymàtấtcả,chúngđềuẩnđi trướcmắtchúngta;chúngbayquanhanhquáđếnmức takhôngnhìn thấyđược.Conngườicứquaycuồng,khôngbiếtgìhết,khônghềthấyvàngắmnghía,vìkhôngcóthìgiờ,khôngthấyhứngthú.Biếtbaovui thú conngười có thểhưởngđượcnếu conngười biết tráiđấtrấtgiàucóvàrấtnhiềuvậtlạ.Vàtấtcảnhữngvậtấylàcủa

cảmọingười,vàmỗingườilạilàcủatấtcảmọivật,cóphảithếkhônganh?

– Hoàntoànđúngnhưvậy!-Nikôlaivừađápvừamỉmcười.Vàanhmangvềchobàmẹnhiềusáchtranhảnhkhác.

Buổitốithườngcókhách;trongsốnhữngngườikháchấycóAlêcxâyVaxiliêvich,ngườiđẹp,tínhnghiêmnghịvàítnói,mặtxanhxao,râuđen;cóRômanhPêtrôvichvớicáiđầutròntrĩnh,mặt sần da cam, hay chép miệng tỏ vẻ thương hại, có IvanĐanilôvich,ngườibévàgầy,chòmrâunhọnhoắt,giọnggâygổ,cứoangoang,lanhlảnh,sắcnhưmộtcáidùithợgiày;cóÊgô,haychếgiễumình,chếgiễuđồngchí,chếgiễucảcáibệnhngàymột trầm trọng củamình.Cũng cónhiềungườikhácnữa, từcác thành phố xa đến. Với những người này Nikôlai thườngchuyệntròrấtlâuvàlúcnàocũngvẫnlàmộtvấnđề:nhândânlao động của tất cả các nước.Họ tranh cãi, nổi nóng, họ hoachân vung tay, họ uống rất nhiều nước chè. Giữa mọi cuộctranhcãiồnào,Nikôlai thảoranhững lờikêugọimàsauđó,anhđọcchobạnbècùngnghe,đọcxong,chépđichéplạitheokiểuchữin.Bàmẹcẩnthậnnhặtnhạnhcácmảnhgiấynhápđãxévụnvàđemđốt.

Vừaphachè,bàvừangạcnhiênnhìnhọnóimộtcáchhăngsayvềcuộcđờivàsốphậncủanhữngngườilaođộng,vềcáchlàmhaynhấtvànhanhnhấtđểtruyềnbánhữngtưtưởngvềsựthật, nâng cao tinh thầnnhữngngười đó.Thường thường cónhữngýkiếnkhônggiốngnhauthìhọnổinóng,chỉtríchnhau,giậndỗinhaurồilạitiếptụctranhluận.

Bàmẹcảmthấyrằngbàhiểuhơncácanhemấyvềđờisốngcôngnhân,thấyrõtầmrộnglớncủacôngviệchọđanglàm,vàđiềuđóchophépbàđượcxemhọvớicáitựhàobềtrên,cóchútbuồn buồn củamột người đứng tuổi khi xem trẻ chơi trò vợ

chồngmàkhônghiểucáinộidungbithảmcủanó.Tựnhiên,bàsosánhnhữnglờiphátbiểucủahọvớinhữngcâunóicủaconmình,củaAnđrây,vàbàcảmthấysựkhácnhaumàlúcđầubàkhôngthấyđược.Đôilúc,bàcócảmgiáclàởđâyngườitahéttohơnởngoạiôvàbàtựgiảithíchchomình:cácanhemởđâyhiểubiếtnhiềuhơn,họnóitotiếnghơn…

Nhưng thường thườngbànhận thấyhìnhnhưhọ cố ý nổinóng, và sự khíchđộngởhọ lại giả tạo, người ta có thểnghĩrằngmỗingườiđềumuốntỏvớibạnbèlàsựthậtởgầnhọhơn,vàthiếtthânvớihọhơnnhữngngườikhác.Nhữngngườinàybịchạmtựái,đếnlượtmình,cũngmuốntỏrằngmìnhhiểucáisự thậtđó, thế làcuộc tranh luận trở lạigaygắtvàcứngrắn.Ngườinàocũngmuốnnhảycaohơnngườikhác,vàbàmẹcảmthấybuồnvàlo.Bàcaumày,đôimắtnănnỉ,vànghĩthầm:“Họđã quênmất thằng Paven yêu quý củamình và các đồng chíkhác…”

Tâmtrícăngthẳng,bànghenhữngcâutranhluậnmàlẽdĩnhiênbàkhônghiểuđược;bàtìmcáchphánđoánchoranhữngtìnhcảmcủahọquanhữnglờinói.Ởngoạiô,khingườitanóiđếncáitốt,ngườitanóiđếntoànbộ,đếntấtcả,cònởđây,cáigìcũngbịcắtxén,chiasẻtừngmảnhnhỏ;ởngoạiô,tìnhcảmcủangườitasâusắcvàkhỏekhoắn,ởđâythìlànhữngýnghĩtếnhị,cóphântíchlýlẽ.Ởđây,ngườitanóirấtnhiềuvềviệcpháhủycáitrậttựcũ,cònởngoàikiabàconchỉmơướccáitrậttựmới,dođónhữnglờinóicủaconbàvàcủaAnđrâydễhiểu,vừatầmvớibàhơn.

Bà nhận thấymỗi khi tiếp chuyệnmột công nhân,Nikôlaitrởnênthoảimáihơn;mộtvẻgìhiềndịuhiệntrênnétmặtvàanhnóikháchẳnngàythường,nếukhôngphảilàbộctuệchítracũngchẳngphảigiữgìnnhiều.

“Anhấycốhếtsứclàmchongườikháchiểumình”,bànghĩthế. Nhưng điều đó chưa làm bà yên tâm vì bà cũng thấy làngười khách công nhiên kia cũng chưa được thoải mái, làmchínhNikôlaicũngbịrụtlại,vàrồianhchỉcóthểchuyệntròdễdàngvà tựnhiênvớibà,mộtngườiđànbàbình thường.Mộthôm, nhân Nikôlai đi vắng, bàmới nói nhận xét ấy vớimộtcôngnhân.

– Tại sao anh lại lúng túng?Anhkhôngphải làmột embéđangđithi…

Anhcôngnhântrẻnhoẻnmiệngcười:

– Chưaquenthìđếntômcácũngphảiđỏmặt…Dẫusaoanhấycũngkhôngphảilàthợnhưchúngta…

Đôilần,Xasenkađếnthăm;chịkhôngởlạilâu,nóinăngvẻbậnrộn,khôngcườibaogiờ,vàmỗikhiravề,lạihỏibàmẹ:

– CònanhPaventhếnàoạ?Anhấykhôngốmchứạ?

– NhờChúa,nóvẫnkhỏe,vẫnvui.

– Bác làm ơn nói giúp cháu có vài lời hỏi thăm anh ấy. -Xasenkanóithếvàđingay.

BàmẹphànnànvớichịngườitagiamgiữPavenquálâumàkhôngđịnhngàyxétxử.Xasenkamặtbuồnbã,lặngyên,ngóntaychịlạirunglên.

Bàmẹrấtmuốnnóivớichị:

– Conthươngyêu,mẹbiếtlàconyêunó…

Nhưngbàvẫnkhôngnhấtquyếtđược:vẻmặtnghiêmnghịcủangườicongái,đôimôimímchặtcủachị,giọngnóilolắngvàkhôkhan,hìnhnhưmuốntừchốitrướccáivuốtve.Bàmẹchỉthởdài,siếtchặtlấytayXasenkavànghĩthầm:“Tộinghiệpcon,congáimẹ!”.

Mộthôm,Natasachợtđến thăm.Côrấtmừngđượcgặpbàmẹ,côômhônbàvàgiữacâuchuyệnđộtngộthạthấpgiọng,tinchobà:

– Mẹcháumấtrồi…Mẹcháumấtrồi,tộinghiệpmẹcháu.

Côlắclắcđầu,tayđưavộilênlaunướcmắt:

– Cháu khổ lắm…nàomẹ cháu đã đến nămmươi đâu, mẹcháu còn có thể sống lâu hơn nữa.Nhưng người ta cũng bảochếtđốivớimẹcháucònnhẹnhànghơnlàsống.Mẹcháuluônluônchịucôđơn,xalạvớitấtcảmọingười;khôngaicầnđếnmẹcháu,mẹcháulúcnàocũngnơmnớpsợbốcháuquáttháo…Sống như thế thực sự có thể gọi được là mẹ cháu đã sốngkhông?Người ta chỉ sống khi người ta chờđợimột cái gì tốtđẹp,nhưngmẹcháuthìchẳngcógìđểchờđợicả,chỉcónhữngchuyệntủinhục.

– Đúng lắm, cháuNatasa ạ, - bàmẹ nói, - saumột lát suynghĩ.Ngườitasốngkhingườitachờđợimộtcáigìtốtđẹp,vàkhikhôngchờđợicáigìcả,thìđókhôngphảilàcuộcsống.Bàmẹvừanóitiếpvừaâuyếmvuốtvebàntaycô.

– Thếbâygiờcháusốngmộtmìnhư?

– Vâng,-Natasadịudàngđáplại.

Bàmẹlặngim,rồibàmỉmcườinhậnxét:

– Không sao cả.Khi ta tốt thìkhôngbaogiờ ta côđơn, lúcnàocũngcónhữngngườikhácquantâmđếnta…

Chương37

Natasađượcbổnhiệmlàmgiáoviêntạimộttổng,cạnhmộtnhàmáydệt,vàbàmẹbắtđầumangchocôsáchcấm,truyềnđơn,vàbáochí.Điềuđótrởthànhcôngviệccủabà.Mộtthángnhiềulần,khithìbàmặctheolốinhàtu,khithìnhưngườibánhàngrenvàhàngxén,nhưmụtưsảngiàusụhaynhưngườiđihànhhương,bàquacácđịaphươngtrongtỉnh,khiđibộ,khiđitàuhayđixe,vaiđeotúivải,tayxáchva-li.

Trênxe lửahay trên tàu thủy, trongkhách sạnhay tại cáchàng quán, đâu đâu bà cũng xử sử lặng lẽ và đơn giản, bắtchuyệntrướcvớinhữngngườikhôngquenbiết,bàlàmchomọingườichúýđếnnhữnglờilẽđángmến,dễchịu,vữngchắccủamộtngườiđànbàđãnghenhiều,hiểunhiều.

Bà thíchnóichuyệnvớimọingười,nghehọkểvềcuộcđờicủahọ,vềnhữnglờithanvãn,bănkhoăncủahọ.Lòngbàtrànngậpvuisướng,mỗilầnbàthấyngườinóichuyệnvớimìnhbộclộnỗibấtbình,vừachống lạinhữngđòncủasốphận,vừarasức tìm cách giải đáp những câu hỏi đã đặt sẵn trong đầu ócmình.Bứctranhvềcuộcsốngcủaconngười,vớibaonỗiloâuphiềnmuộn trong cuộc vật lộn vìmiếng ăn cứ diễn ra trướcmắtbàngàycàngthêmrộnglớnvàđậmđàmàusắc.Đâuđâubàcũng thấy cáiđểu cáng trắng trợnvô cùng trongviệc ráo riếtlừabịp, bóc lột đàyđọa conngười để trục lợi, đểhútmáukẻkhác.Vàbàthấytrêntráiđấtnàycáigìcũngcóvàcórấtnhiều,tronglúcnhândânthìtrầntrụivàsốngvấtvưởng,tốităm,đóiráchbên sự giàu cóvô tận.Tại các thànhphố, cónhữngnhà

thờ đầy vàng đầy bạc mà Chúa chẳng biết dùng để làm gì,nhưngtạisântrướccửanhàthờthìngườinghèođóicứrunlêncầmcập,đợichờvôvọngngườitabốthíchomộtvàixunhỏ.Trướckia,bàđãtừngđượcthấycáicảnhđó,bàthấynhữngnhàthờlộnglẫy,nhữngbộáolễthêuvàngcủagiáosĩ,bênnhữngcáiổchuộtcủabaokẻbầncùngvànhữngmanháoráchmướp,bẩnthỉu;nhưngtrước,bàxemthếlàtựnhiên,còngiờđâybàlại thấy tình trạng ấy không thể nào chịu đựng được, nó xúcphạmbàconnghèokhó,nhữngngườimàbàbiếtlàđốivớihọ,nhàthờcòngầngũivàcầnthiếthơnlàđốivớibọnnhàgiàurấtnhiều.

QuanhữngbứcvẽChúaGiêsu,quanhữngcâuchuyệnmàbàđã được nghe về Chúa, bà hiểu rằng Chúa, người bạn của kẻnghèo,ănmặcrấtgiảndị,tronglúcởnhàthờ,nơimàbàconnghèokhổđếnvớiChúađể tìm lời anủi, bà lại thấyChúabịgiamhãmtrongvàngbạchiếukỳ,sộtsoạttronglụalà,khinhkhỉnh trướcmắt bà con cùng cực. Bà lại nhớ đến lời nói củaRưbin:

– ChúngđãlợidụngcảChúađểlừabịpchúngta.

Bàcũngkhôngđểý làmìnhđãcầunguyện ítđi,nhưng lạinghĩ đến Chúa nhiều hơn, nghĩ nhiều hơn đến những ngườikhôngbaogiờnóiđếnChúa,hìnhnhưhọkhôngbiếtđếnChúanữalàkhác,nhưngtheobà,họlạisốngtheonhữnglờidạybảocủaChúa,vàcũngnhưChúa,họchorằngtráiđấtlàgiangsơncủangườinghèokhóvàhọmuốnchiađều tất cả của cải trênthếgiớinàychomọingười.Bànghĩnhiềuđếnvấnđềđó,vàýnghĩấycứlớndầnlêntrongócbà,bàđàosâuhơn,vàbaoquáttấtcảnhữngđiềubàtrôngthấy;ýnghĩấycứpháttriển,biếnthànhmộtbàikinhcầunguyệnsángchói,tỏasángđềuđặnlêntrênthếgiới tối tăm, trêntấtcảcuộcsống,và trêntấtcảmọi

người.VàbàmẹcócảmgiácnhưchínhChúa,màbàhằngyêumếnvớimộtmốitìnhmơhồ,vớimộttìnhcảmphứctạptrongđó lòng sợhãixen lẫnvớiniềmhyvọng,niềmvui sướngxenlẫn với buồn thảm, chínhChúa cũng trở thành gần gũi, kháchơn; caohơnvà rõ rànghơn,vớivẻmặtvuivẻhơnvà trongsánghơn;ngườitacóthểnóinhưChúađãthựcsựphụcsinh,đãđượctắmrửavàđãđượchồilạinhờcódòngmáunónghổicủanhữngngườikhôngtiếcđổravìdanhChúa,vìngườibạnbấthạnhcủaloàingườimàhọkínhyêu,màhọdèdặtkhigọiđếntên.Từnhữngchuyếnđiấytrởvề,lúcnàobàmẹcũngcảmthấyxúcđộngmộtcáchthíchthúvềnhữngđiềumắtthấytaingheởdọcđường;bàđượckhíchlệvàthỏamãnvìđãlàmtrònnhiệmvụ.

– Đượcđikhắpnơivàđượcthấynhiềusựviệc,điềuđóthậtlàtốt,-tốitốibàmẹthườngtâmsựvớiNikôlai.-Ngườitahiểucuộcsốngnórasao.Nôngdânthìbịruồngbỏ,bịvứtralềcuộcsống,nhândânbị lăngnhục,sốnglay lắt,nhưngdùmuốndùkhông,họtựnghĩ:vìsaotôilạibịbỏrơi?Vìsaotôilạiđóikhimọicáiđềucórấtnhiều?Và tại sao tôi lạingusidốtnát,khiđâuđâucũngthấytrítuệ?VàChúagiàulòngthươngxót,Chúaở đâu rồi, ở nơi nào, có được cái cảnh không còn kẻ giàu vàngườinghèo,màchỉcònnhữngngườiconthânyêucủaChúa?Dầndầnrồinhândânsẽvùngdậychốnglạicuộcsốnghọđangsống…họhiểurằngsựbấtcôngsẽbópchếthọnếuhọkhôngbiếtloliệuđếnbảnthân.

Vàbàmẹngàycàngcảmthấythèmmuốnđượcnóichuyệnvớibàconnghèokhổtheocáchnóicủamình,vạchlênnhữngsự bất công của cuộc sống; đôi khi, bàmẹ cảm thấy rất khókhănphảicưỡnglạisựthèmmuốnđó…

Khibắtgặpbàmẹngắmnhìncáctranhảnh,Nikôlaithường

mỉm cười, và kể cho bànghenhững chuyện làm cho bà càngngạcnhiênvàsungsướng.

Bịthuhútvìnhữngvấnđềmàconngườiđặtramộtcáchtáobạo,bàthườnghỏiNikôlai,giọngrấthồnnhiên:

– Nhưngcóthểlàmđượcnhưthếkhông?

Với một niềm tin vững chãi vào những điều dự đoán củamình, Nikôlai kiên nhẫn vạch cho bà thấy tương lai của conngườiđẹpnhưtrongmộtcâuchuyệnthầntiênvàsaucặpkính,anhnhìnbàmẹvớiđôimắthiềntừ.

– Ướcmuốncủaconngườithậtlàvôhạn,sứcmạnhcủaconngườilàbấttận.Nhưngthếgiớidùsaocũngcònpháttriểnrấtchậmvềmặttinhthần,vìmỗingười,muốntựgiảithoátmình,bắtbuộcphảicópnhặtđồngtiềnchứkhôngphảilàkiếnthức.Nhưngkhiconngườiđãtựbỏđượclòngtham,khiconngườiđượcgiảiphóngkhỏinhữngviệclaođộngnôlệthì…

Bàmẹ ít khi hiểu được ý nghĩa những lời nói củaNikôlai,nhưngcáiniềmtintrongsángthấmđượmtrongnhữnglờinóiđóngàycàngdễhiểuđốivớibà.

– Cóquáítnhữngconngườiđượctựdotrêntráiđất,đólàđiềubấthạnhchoconngười!-Nikôlainói.

Bàmẹhiểuđiềuđó,bàbiếtcónhữngconngườiđãvượtquađượclòngthamvàsựđộcác;bàthấynếunhữngconngườinhưthế cứ nhiều dần lên thì bộmặt tăm tối và khủng khiếp củacuộcsốngsẽtrởnêndễchịuvàđơngiảnhơn,tốtđẹpvàsángsủahơn.

– Conngườicókhôngmuốnvẫncứphảitànnhẫn,-Nikôlainói,vẻbuồnrầu.

BàmẹgậtđầuvànhớđếnnhữnglờinóicủaAnđrây.

Chương38

Nikôlaivốnbaogiờcũngđúnggiờgiấc.Nhưngmộthômanhđi làmvề rấtmuộn sovớingày thường;đáng lẽ cởi áongoài,anhlạixoamạnhhaibàntay,vẻxúcđộng,nóirấtnhanh:

– Nàybác,báccóbiếtkhông,mộttrongnhữngđồngchí tahômnayđãvượtngục.Nhưngđồngchíđólàai?Cháuvẫnchưabiếtđược…

Bàmẹcũngchoángvángvìxúcđộng;bàngồixuốngvàhỏinhưhỏithầm:

– CóthểlàPavenkhông?

– Cóthể…-Nikôlainhúnvaitrảlời. -Nhưnglàmcáchnàođểgiúpanhấy trốnđược, tìmraanhấyởđâubâygiờ?Cháuvừađidạokhắpđườngphốđểxemcóthểgặpđượckhông.Làmnhưthếthậtlàngâyngô,nhưngcũngphảilàmcáigìchứ.Cháulạiđiđây…

– Tôicũngđi!-Bàmẹkêulên.

– Thế thì bác nên đến nhà Êgô xem có tin tức gì không, -Nikôlaiđềnghịvàanhđiliền.

Bàmẹ quàng khăn lên đầu, và lòng tràn ngập hy vọng, bàcũngđitheongay.

Mắtbàcứnhòađi,timbàđậpdồndập,giụcbàđinhanhnhưchạy.Bàđinhanhhơncảsựmaymắncóthểcó,đầucúixuống,chẳngnhìnthấygìchungquanhmìnhnữa.

– Mìnhsắpđếnnơi,nósẽởđấyrồi…Niềmhivọnglúclúcbịgiánđoạnđẩybàlaovềphíatrước.

Trời nóng bức; bà thở hổnhển vìmệt nhọc; đến chân cầuthang,đilênphòngÊgô,bàdừnglại,khôngđủsứcbướcxahơnnữa;bàngoảnhlạikinhngạckhẽkêulên,vụtnhắmmắtlại:bànhưvừatrôngthấyNikôlaiVêxôpsikôpởgầncửa,tayđútvàotúi.Nhưngkhimởmắtrachẳngcònthấyaicả.

Mìnhmêđấythôi,bànghĩbụng;bàbướclêncầuthang,lắngtai nghe ngóng. Ở dưới sàn, có tiếng chân bước đi chậm rãi,nặngnề.Bàdừnglạiởmộtbậcthang,cúixuốngvàngónhìn.Lạibắtgặpkhuônmặtrỗđangmỉmcườivớibà:

– Nikôlai,Nikôlai.. -Bàkêulên,vàchạyxuốngđểgặpanh,lòngbàthắtlại,thấtvọng.

– Không! Bác cứ lên đi, lên đi…- Nikôlai vừa khẽ nói, vừakhoáttay.

Bàmẹnhanhnhẹnlêncầuthang,vàophòngÊgôvàthấyanhđangnằmdàitrênđi-văng;bàhổnhểnthìthào:

– Nikôlaivượt…ngụcrồi…

– Nikôlainào?-Êgôhỏi,giọngthethé,đầucấtlênkhỏigối.CóhaiNikôlai…

– Vêxôpsikôp…anhấyđếnđâyđấy…

– Thếthìhaylắm.

Vêxôpsikôp đã bước vào; anh khóa chặt cửa, cất chiếcmũcát-két và cười khẽ, tay vuốt vuốt tóc. Êgô chống khuỷu taynhỏmdậy,vừagậtgậtđầuvừahúnghắngho.

– Chúcmừngcậu..

Vêxôpsikôpnhoẻnmiệngcười,đếngầnbàmẹ,nắm lấy taybà:

– Nếucháukhôngtrôngthấybácthìchỉcònnướctrởvềnhàtùthôi.Chẳngquenbiếtaitrongphố,màtrởrangoạiôthìthế

nàocũngbịtómngay.Vừađi,cháuvừanghĩ:“Đồngốc,tạisaomàylạivượtngụclàmgì?”Chợttrôngthấybácđangchạy…thếlàcứđitheobác…

– Anhlàmthếnàođểtrốnthoátđược?-Bàmẹhỏi.

Anhvụngvềngồixuống thànhđi-văngvànói,nhúnvaivẻlúngtúng:

– Gặpdịpđóthôi…cháuđangđitrongsânthìthấytùthườngphạmsấnđếnđánhtớitấptêncaingục,nóvốnlàmộttênsenđầmcũbịđuổivìăncắp,rồinórìnhmò,chỉđiểm,nólàmchoaiai cũngkhổvìnó.Họcứxôvàonó, loạnxạcả lên,bọncaingục hoảng, chạy tứ tung, thổi còi inh ỏi… Cháu thấy cánhcổngsắtđểmở,thấyquảngtrường,thấyđườngphố…Thếlàcứđủngđỉnhmàchuồn…Thậtynhưtrongmộtgiấcmơ.Khiđixađượcchútít,cháumớisựcnhớ:điđâubâygiờ?Cháuquaylạithìhaicánhcửanhàtùđãđónglại…

Êgôhừmmộttiếngvànói:

– Thếthìlẽrangàinênquaylại,lễphépgõcửavàxinngườitachovào:“Xinlỗicácông,tôicóhơnđãngtrí…”

– Ừ!-Vêxôpsikôpmỉmcườikểtiếp,-thật làdại…Dẫusao,đốivớicácđồngchí,thếcũnglàthiếusót,tôichẳngnóigìvớiaicả…Tôigặpđámmamộtemnhỏ.Tôiđisauquantài,đầucúixuống,chẳngnhìnai.Tôiởlạimộtlúctrongnghĩađịa,khôngkhíthoángđãlàmtôidễchịu,vàsauđómộtýnghĩnảyratrongóc…

– Chỉmộtýnghĩthôià?-Êgôhỏi,vàanhthởdàinóitiếp:-Tôi chắc là óc anh cũng không đến nỗi chật chội lắm…Vêxôpsikôpkhôngnổicáu,chỉcười:

– Ồ!Cáiđầumìnhnókhôngđếnnỗirỗngnhưtrướckia.Cònanh,Êgô,anhvẫnốmà?

– Mỗingười có thể làmđượcgì thì cứ làm,Êgôvừa trả lờivừahosùsụ.Cậukểtiếpđi…

– Sauđấy,tôiđếnviệnbảotàng.Langthangtrongđó,ngắm,nhìn,vànghĩmãi:bâygiờmìnhđiđâu?Mìnhlạiđâmragiậncảmình,bụnglạicồncào.Tôitrởrangoài,lạiđi,lạicáu…tôithấybọncảnhsátdòmngócảmọingười.Thôivớicáimặtmũinàylạiđến rơi vàonanhvuốtbọnquan tòamất thôi…Bỗng thấybácNilôpna đi nhanh như chạy về phía tôi, tôi tránh ramộtbên,vàđitheobác…chỉcóthế…

– Vậymà tôi chẳng trông thấyanh, -bàmẹnói,vẻnhưcólỗi.

BànhìnkỹVêxôpsikôp, thấyhìnhnhưanhđãbớtvẻnặngnề.

– Thật đấy, các đồng chí trong ấy chắc không yên tâm… -Nikôlaigãiđầuvànói.

– Cònbọnsenđầm,anhkhôngluyếntiếcchúngchứ?Nhấtđịnhlàchúngkhôngyêntâmđấy,-Êgônói.Anhhámiệng,môimấpmáynhưnhaikhôngkhí. -Thôi,đùa thế làđủrồi…Phảigiấu cậu đi cái đã, cũng thú đấy, nhưng không phải dễ đâu…Nếutôimàđứngdậyđược…

Anhnhưbịnghẹtthở,đưahaitaylênngựcvàxoaxoamộtcáchkhókhăn.

– Anhốmlắm,anhÊgô,-Nikôlainói,đầucúixuống.

Bàmẹthởdàivàlolắngđưamắtnhìnquanhgianphòngnhỏhẹp.

– Đólàviệcriêngcủatôi,-Êgôđáp…-MẹhỏitintứcvềanhPavenđi,đừngnênngồilặngđinhưthế.

Vêxôpsikôpcười,mồmtoácđếnmangtai:

– AnhPaventhìổnlắm.Anhấyvẫnkhỏe.Anhấygầnnhưlàtổ trưởng của chúng cháuđấy.Anhđi cãi nhauvới ban giámđốcnhàgiam,vàthườngthường,chínhanhlàngườichỉhuy.Aicũngkínhnểanh…

Bàmẹnuốt từng lời của anh chàng trẻ tuổi vànhìnnhanhkhuônmặthơi phù, xanhxao củaÊgô.Bất độngnhưmột cáimặtnạ,mấthếtcả tinhthần,khuônmặtEgôđétđimộtcáchđếnkỳlạ,chỉcóđôimắtlàcònánhlênsứcsốngvàniềmvui.

– Có gì ăn không, tôi đói quá… -Vêxôpsikôp chợt kêu lên,Egônói:

– Mẹạ!Trênngăncóbánhmì…xongmẹđivàohànhlanggõvàocánhcửaphòngthứhaibêntrái,cómộtngườiđànbànàoramởcửa,mẹbảochịấyđếnđây,cócáigìănthìmangtấtcảsangbênnày.

– Saolạimangđếntấtcả?-Vêxôpsikôpphảnđối.

– Đừnglo,cũngchẳngnhiềugìđâu…

Bàmẹbướcrangoài,gõvàophòngEgôđãdặnvàvừalắngtainghe,bàvừabuồnrầulonghĩ:“Anhấychếtđếnnơi..”

– Aiđấy?-Cótiếnghỏi.

– Egôbảotôiđếnđâymà! -Bàmẹkhẽtrả lời. -Anhấybảochịđếnphònganhấy…

– Tôiđếnngayđây,-cótiếngtrảlời,cửavẫnkhép.

Bàmẹ chờmột lúc rồi lại gõ. Cánh cửa vụtmở ra vàmộtngười đàn bà cao lớn, mắt đeo kính bước ra. Vừa vuốt vuốtcánhtayáolótđãnát,ngườiđóvừahỏi,giọngkhôkhan:

– Bàcầngì?

– Egôbảotôiđến…

– Thếà!Chúngtađinào!A,cháubiếtbácmà,-ngườiđànbà

khẽkêulên.-Chàobác…Ởđâytốiquá.

Bàmẹ nhìn chị và nhớ ra làmình đã có gặp chị đôi lần ởphòngNikôlai.

“Vẫnlàngườicủata”,bàmẹnghĩthầm.

Chịmờibàmẹđitrướcvàhỏi:

– Anhấymệtlắmphảikhôngbác?

– Vâng, anh ấy vẫn nằm… Anh ấy nhờ chị mang thức ănđến…

– Ấy!Cáiđókhôngcầnthiếtđâu…

KhihaingườivàophòngEgôthìanhnóigiọngkhòkhè:

– Tôisắpsửavềvớitổtiêntôiđây!ChịLutmilathânmếnạ,anh chàngnày vừa vượt ngục ra,mà không có phép của nhàchức trách, thế có láoxượckhông!Trướchết chịmang cái gìchoanhấyănđã,rồihãyđemgiấuanhấyđiđâuthìgiấu.

Lutmilagậtgậtđầuvànhìnkỹgươngmặtngườiốm,chịnóigiọngnghiêmkhắc:

– Egô, lẽ ra anh nên cho gọi tôi ngay từ lúc bác và anh ấyđến.Tôi thấy làđãhai lầnrồianhchẳngchịuuống thuốc, sựchểnhmảng đó là thế nào?Mời đồng chí đến chỗ tôi. Sẽ cóngườilậptứclạiđâyđưaEgôđibệnhviệnmớiđược.

– Lạivẫncứđưatôiđià?-Egôhỏi.

– Phải,tôisẽđivớianh.

– Chịcũngđếnđấyư?LạyChúa!…

– Đừngcógiởtròngâyngôấy…

Vừanói,ngườiđànbàtrẻtuổivừasửalạichănđắptrênngựcEgô,vừanhìnkỹVêxôpsikôp,vàliếcxemlọthuốccònnhiềuít.Chịnóigiọngđềuđều,trầmtrầm,cửchỉdịudàngtrênkhuônmặt táinhợt,đôimàyđennhưchụm lạivớinhauởngaygần

sốngmũi.Vẻmặtchịkhônglàmbàmẹvừalòng,bàchochịlàmộtngườikiêuhãnh;haimắtchịkhôngvui,khôngsáng,giọngnóilạicứnhưralệnhchongườitakhôngbằng.

– Chúngtađiđi,-chịnóitiếp:-Tôisẽtrởlạingayđấy…bácchoEgôuốnglấymộtthìathuốctronglọnày.Đừngchoanhấynói.

Vàchịbướcra,dẫnVêxôpsikôpđitheo.

– Thậtlàmộtngườiđànbàtuyệtvời.-Egôthởdàinói.

– Thật làmộtconngườiđángkínhphục…Đáng lẽmẹnêndọnđếnởvớichịấy,mẹạ…Chịấylàmviệcvấtvảlắm.

– Đừngnóinữa!Nào,uốngthuốcđi…-Bàmẹbảodịudàng.

Anhuốngthuốcxong,nheomộtmắtlạirồinóitiếp:

– Cóimđithìconvẫncứchết…

Mắtkia,anhnhìnbàmẹ,đôimôitừtừnởmộtnụcười.Bàmẹcúiđầuxuống,lòngbàmẹđaunhóilàmbàrưngrưngnướcmắt.

– Không hề gì, đó là chuyện dĩ nhiên.Dù có ham sống rồicũngbắtbuộcphảichếtthôi…

BàmẹđặttaylêntránEgôvàlạinóinhỏ:

– Conđừngnóinữanhé…

Anhnhắmmắtlạinhưđểnghetiếngkhòkhètrongngựcvàtiếptụcnóibướngbỉnh:

– Khôngđượcnóithìthậtlàquáilạ.Nhưthếcólợigìđâu?Chỉkéothêmdàiđượcvàigiâysốnghấphối,màlạimấtđicáithúđược trò chuyệnvớimột bà cụ dũng cảm.Connghĩ rằngthếgiớibênkia,khôngcóđượcnhữngngườitốtnhưthếnày…

Bàmẹngắtlờianhvànói,vẻlolắng:

– Cáibàquýpháisắptrởlạivàbàấysẽmắngtôicứđểcho

anhnói…

– Chịấykhôngphảilàngườiquýpháiđâumàlàmộtngườilàmcáchmạng,mộtđồngchí,mộttâmhồntuyệtđẹp.Rầymẹthì nhất định là chị ấy sẽ rầy đấy.Chị ấymắnghết thảymọingười,lúcnàocũngthế…

Và Egô chậm chạp, cố nhấcmôi, kể lại cuộc đời của ngườibạnbuồngbên.Đôimắtanhmỉmcười;bàmẹbiếtanhlàcốýtrêuđùabà:bànhìnkhuônmặttáinhợtcủaanh,lolắngnghĩbụng:“Anhấychếtđếnnơimất…”

Lutmilađãtrởlại,khépcẩnthậncánhcửavànóivớibàmẹ:

– Ngườibạncủabáccầnthiếtphảithayngayquầnáovàđikhỏinơinàycàng sớmcàng tốt;bácphải lập tức tìmquầnáochoanhtavàmangtấtcảlạiđây.Tiếcquá,Xôphialạiđivắng:đưangườiđitrốn,đólàmónsởtrườngcủachịấy.

– Ngàymai,chịấysẽđến, -bàmẹvừaquàngkhăn lênvai,vừanói.

Mỗilầncóaigiaochobàmộtnhiệmvụgì,bànónglòngnóngruộtmuốnhoànthànhchonhanh,chotốt,vàlúcấybàkhôngcòncóthểnghĩđếnmộtcáigìkhácngoàinhiệmvụcủabà.Giờđây,bànhíumày,vẻlolắngvàhỏi,giọngbậnrộn:

– Thếchịđịnhchoanhấyănmặcnhưthếnàođây?

– Mặcthếnàocũngđược.Anhấysẽđivàobanđêmthôi…

– Thếlạicànggayhơnbanngày;đườngvắngchúngdễtheodõihơn,màanhtathìvụngvềlắm…

Egôbuộtlênmộttiếngcườikhànkhàn.

Bàmẹhỏi:

– Cóthểđếnbệnhviệnđểgặpanhkhông?

Egôvừagậtđầu,vừahomấytiếng.Lutmilađưahaimắthạt

huyềnnhìnbàmẹ,vàđềnghị:

– Báccháutathayphiênnhautrôngnomanhấy,bácđồngýchứ?Thếthìhaylắm…Bâygiờ,bácđinhanhđi…

Rồithânái,nhưngcóvẻmệnhlệnh,chịnắmcánhtaybàmẹ,dìubàbướcđivànóivớibàrấtkhẽsaucánhcửa:

– Bácđừngbựcmìnhvìcháumờibácranhé.Nhưngđểchoanhấynói,khôngtốtđâu…Cháuthìvẫncònhyvọng…

Chịbẻ tay,mấyngónkêu răng rắc, vàđôimiquámệtmỏinhắmlại…

Lờiphântrầnđólàmchobàmẹbốirối.Bàthủthỉ:

– Chịbảosao…

Lutmilakhẽdặnbàmẹ:

– Báchãychúýđềphòngbọnchósănđấy.

Chịđưa tay lênmặt,xoaxoahaibên tháidương,môi rungrung,nétmặtdịuđi.

– Tôibiết rồi, - bàmẹđáp, tronggiọngnói cómột chút tựhào.

Khibướcquacửangôinhà,bàdừng lạimột lát, sửa lại cáikhăn,thậntrọng,đưamắtlướtvộichungquanh.Bàgầnnhưđãcó thể nhìn qua hay không là phân biệt được tên mật thámtrong đám đông người. Bà biết rõ dáng đi của nó cố làm rathongdong,nhữngcửchỉnhanhnhẩukiểucách,vẻlàmramệtnhọcvàchánngánnhưintrênmặt,đôimihấpháy,sợhãivàngượngnghịucốchegiấuđôimắtlolắngsợsệt,lúngtúng,sắcnhọn,lấmlép.

Lầnnày,khôngthấycóbóngdángnàonhưthế,bàthongthảđivàođườngphố,rồilênmộtchiếcxengựabảođánhrachợ.Bàmuaquần áo choVêxôpsikôp, vừa ráo riếtmặc cả vừa không

tiếc lời tráchmócôngchồngsayrượucủabàvàcứkêutướnglênrằnghầunhưthángnàocũngphảisắmsửaquầnáomớicholãota.Câuchuyệnbịađặtđóchẳnglàmchonhữngngườibánhàng chú ý, nhưng nó lại làm cho chính bà thích thú. Dọcđường,bà tựnhủcó lẽbọn cảnh sátđãhiểu rằngngườivượtngụcđangở trong tình trạngphải cải trangvà chúng sai bọnmậtthámđếnchợdòla.Vớinhữngsựdèchừngngâythơấy,bàmẹ trở về nhà Egô; rồi lại phải đưa Vêxôpsikôp đến tận đầuthànhphố.Haingườiđi,mỗingườimộtvỉahè.BàmẹcườivàvuithíchkhithấyVêxôpsikôpđiđứngnặngnề,đầucúixuống,lúngtúngtronghaicáivạtquádàicủachiếcáokhoácmàuhungsẫm,bàsửalạicáimũquárộngcứrơisụpxuốngmũi.TớimộtđườngphốvắngXasenkađingượclạigặphaingười.BàmẹtrởvềnhàsaukhigậtđầuchàoVêxôpsikôp.

“CònthằngPaventhìvẫnngồitù…cảthằngAnđrâynữa…”bàmẹnghĩ,buồnrầu.

Chương39

NikôlaiIvanôvichđónbà,kêulênlongại:

– Bácơi,Egônguy,nguylắm…Đãđưaanhấyvàobệnhviệnrồi.Lutmilacótới,chịấyxinbácđếnngayvớichịấy…

– Đếnbệnhviệnà?

Anhbănkhoănsửalạikính,giúpbàmẹmặcáongoàirồichìabàntaykhôrápvànóngbỏngrasiếtchặttaybà,anhnói,giọngkhônglấygìlàmtựtin:

– Vâng, bác cầm cái gói này theo. Đã kiếm được chỗ choVêxôpsikôprồichứạ?

– Mọiviệcổncảrồi…

– CháucũngđếnthămEgô…

Bàmẹnhọcđếnnỗiđầuóccứchoángváng,vàvẻmặtloâucủaNikôlailàmcholinhtínhbàthấytrướcmộtđiềugìchẳnglành.

“Egô chếtmất…”Ýnghĩau ámđónhưđậpvào trínãobà,đaunhói.Nhưng,khitớicănbuồngnhỏsángsủavàsạchsẽcủabệnh viện, nhìn thấy Egô ngồi giữamột đống gối trắng toát,vẫncười,cáitiếngcườikhànkhànquenthuộccủaanh,bàliềnthấyyênlòng.Bàtươicườiđứnglạiởngưỡngcửa,nghengườiốmnóivớibácsĩ:

– Chữabệnh,chẳngqualàmộtviệccảilươngthôi…

– Thôi,Egôđừngnóinhảmnữa…-Bácsĩkêulên,giọngồồ,lolắng.

– Mà tôi lại là một người cách mạng, tôi không ưa cảilương…

NgườithầythuốccầmlấytayEgôthậntrọngđặtlênđầugốianh;rồiôngtađứnglênvuốtrâu,tưlự,nắnmấychỗsưngphùtrênmặtanh.

Bàmẹvốnrấtquenôngbácsĩ:ĐólàmộttrongnhữngngườibạntốtnhấtcủaNikôlai,tênlàIvanĐanilôvich.BàtiếnlạigầnEgô,anhthèlưỡiravớibà.Ngườithầythuốcquaylại:

– A,bàNilôpna…-Chàobà,bàcầmcáigìđấyạ?

– Sáchđấythôi.

– Khôngnênchoanhấyđọcsách,-bácsĩnói.

Egôphànnàn:

– Ôngấymuốnbiếnconthànhmộtthằngnguđầnđấymà.

Nhữnghơithởkhòkhè,nghecótiếngrênkhảnđặcphátratừngựcEgô;mặtlấmtấmmồhôi,anhchậmchạpnhấchaibàntaynặngnềvàbướngbỉnhlênlautrán.Haimásưnghúp,bấtđộngđến lạ lùng làmchokhuônmặtrộngvàhiềntừcủaanhkháchẳn; tất cảnhữngđườngnétđãbiếnđidưới làndamặtcủamộtxácchết,chỉcóđôimắtsâuhoắmgiữanhữngchỗsungphùlàcòngiữđượccáinhìntrongsángvàtươicười,độlượng.

– Nàynhàkhoahọcạ,tôimệtlắm…Tôinằmmộttýcóđượckhông?-Anhhỏi.

– Khôngđược,-bácsĩtrảlời,cụtngủn.

– Thếthìkhinàoanhra,tôisẽnằm…

– Đừngchoanhấynằm.Dựnggốilên,bàạ,vàbàkhôngnênnóichuyệnvớianhấy,nóichuyệncóhạichoanhấyđấy…

Bà mẹ gật đầu đồng ý. Ông bác sĩ nhanh nhẹn từng bướcngắnđirangoài.Egôngảđầuraphíasau,nhắmmắtvàkhông

nhúc nhích nữa, chỉ mấy ngón tay anh rung lên khe khẽ.Nhữngbứctườngtrắngcủacănbuồngnhỏtoátramộthơilạnhkhôkhan,mộtnỗibuồnảmđạm.Nhữngngọnbồđềrậmlághénhìnquakhungcửasổlớn;trongchòmlámàuxanhsẫmvàđầybụicónhữngvệtvàngánhlên,sángrõ,đólànhữngngàylạnhsắptớibáohiệumùathuđãđến…

– Cáichếtđếnvớiconmàcứchầmchậmnhưkhôngnỡ…-Egônói, vẫnkhôngnhúcnhích, cũngkhôngmởmắt ra. -Rõrànglànócũngcóthươnghạiconmộttí,convốnlàmộtanhchàngdễtínhmà…

– Conkhôngnênnói,Egôạ, -bàmẹvừanhưvananhvừadịudàngvuốtvebàntayanh.

– Týnữathôi…consẽim…

Anhnóitiếp,cốrặntừngtiếng,vừathởhổnhển,cókhiphảingắtquãngtừnghồilâu:

– Mẹ cùng chiến đấu với chúng con, hay lắm…; đượcnhìnnétmặtcủamẹ,thậtlàsungsướng…Rồicáigìsẽxảyđếnchomẹ?Đólàđiềucontựhỏimỗikhigặpmẹ.Thậtbuồnkhinghĩđếnnhàgiamvàbaonhiêu thứcựchìnhmanrợkhác…đangchờđợimẹ… cũngnhưmọingười làm cáchmạngkhác…Mẹkhôngsợnhàgiamchứ?

– Không!-Bàmẹtrảlờigọn.

– Hẳnthế.Thếmà,nhàgiamthật làghê tởm,chínhnóđãhủyhoạicon…Nóithậtra,conchẳngmuốnchết…

– Có thể con chưa chếtđâu! -Bàmẹmuốnnói lênvớiEgônhưthế,nhưngliếcmắtnhìnkhuônmặtanh,bàlạilặngim.

– Đáng lẽ con còn có thể làm việc được nữa…Nhưng nếukhônglàmviệcđượcnữathìsốngmàlàmgì…Sốngnhưthếthìngốcquá…

“Đúngđấy,nhưngđókhôngphảilàsựanủi!”NhữnglờinóicủaAnđrâybất giác trở lại trong trínhớ, bàmẹ thởdàinặngnhọc.Bà rấtmệtvì suốtngàybận rộn, lạiđóinữa.Tiếng thởkhòkhènặngnềvàbuồntẻcủangườiốmtrànngậpcănbuồng,cốlướtbấtlựctrênbứctườngtrơtrụi.Ngọnbồđềsaucửasổtrôngnhưnhữngđámmây sà xuống rất thấpvà cáimàuđenbuồn thảmâmucủanó làmchomắtngười tabỡngỡ.Tất cảnhưngưnglạitrongmộtsựbấtđộngảmđạm,khắckhoảiđợichờbóngđêm.

– Conkhóchịuquá!-Egônói.Anhnhắmmắtvàimbặt.

– Conhãycốngủđi!-Bàmẹkhuyênanh.-Nhưthếcólẽconsẽthấydễchịuhơn.

Rồibàlắngnghehơithởcủaanh,đưamắtnhìnquanhmình,đứng lặngđimấyphút,mộtnỗibuồnrờn rợnxâmchiếm lấytâmhồnbàvàbàchợtthiếpđi.

MộttiếngđộngnhẹởcánhcửalàmbàgiậtmìnhtỉnhdậybàthấyEgôvẫnmởmắt.

Bàmẹnóirấtkhẽ:

– Thếmàmẹthiếpđi,conbỏquađichomẹ.

– Vàcũngxinmẹbỏquađichocon…-Egôcũngnóirấtkhẽ.

Ngoài cửa sổmàn đêm đã buông xuống,một hơi lạnh vẩnđụcđèlêntrênmắt,tấtcảmọivậtđềumờnhạtmộtcáchquáidị,mặtngườiốmtrởnênmờtối.

Cótiếngđộng,rồicótiếngLutmila:

– Haingườingồitrongbóngtốimàthìthầm.Bậtđènởđâunhỉ?

Gianphòngbỗngtrànngậpánhsángtrắngtoát,quángmắt.Lutmilađãđứngsữngởđó,chịmặctoànđồđen,ngườicaolớn.

ToànthânEgôrungmạnhlên;anhđưataylênngực.

– Anhlàmsaothế?-Lutmilavừakêuvừachạylạibênanh.

Anhnhìnbàmẹ,haimắtchằmchằmlúcnàyhìnhnhưmởto,chiếusángmộtcách lạ lùng.Miệngháhốc,anhngẩngcaođầuvàđưatayrađằngtrước.Bàmẹdịudàngnắmlấytayanhvànínthởnhìnanh.Cổanhgiậtthótlên,anhngảđầuraphíasauvànóilớn:

– Tôikhôngthể…Thếlàhết!…

Người anh chuyển động nhẹ, đầu lại ngả rủ xuống vai, vàtrongđôimắtmởto,ánhsánglạnhlẽocủachiếcđènthắptrênđầugiườnghắtvàobấtđộng.

– Egôconơi!-Bàmẹthầmthì.

Lutmilachậmchạprờikhỏigiường,đếngầnbêncửasổ,mơmàngnhìnvàocõixaxăm,chịnói,giọnglanhlảnhlạthường,tưởngchừngbàmẹchưatừngnghechịnóithếbaogiờ.

– Anhấychếtrồi.

Lutmila nghiêng mình, tì khuỷu tay lên khung cửa sổ vàbỗng nhiên, như bị ai đánh mạnh vào đầu, chị ngã khuỵuxuống,haitaybưnglấymặtvàrênlênmộttiếngnghẹnngào.

Bàmẹ đã đặt cánh tay nặng trĩu của Egô lên ngực anh; vànhấccaocáiđầunặngnềmộtcáchlạlùngcủaanhlêntrênmặtgối;rồilaunướcmắt,bàtiếnlạigầnLutmila,cúixuốngngườichị,đưatayvuốtvenhènhẹmáitócdàycủachị.Ngườithiếuphụđưahaimắtmờđụcmởtođauxótchậmrãinhìnbàmẹ;chịđứngthẳngdậymàmôimấpmáythầmthì:

– Chúngcháucùngbịđiđàyvớinhau,chúngcháuđãsốngchungvớinhauởđấy,chúngcháubịgiamchungtrongnhiềunhàtù…Cónhữnglúcthậtkhôngthểnàochịuđược,thậtđángnguyềnrủa,nhiềungườimấttinhthần…

Một tiếng nấc khô khan như thít chặt cổ họng chị; chị cốgắngtựtrấntĩnh,rồighélạigầnbàmẹ,khuônmặtcủachịđãdịuđivìnỗibuồnvàđaukhổnhưđãlàmchochịtrẻlại,chịnóitiếp trongmột giọng thầm thì rất nhanh, trong tiếngnứcnởkhôngcònnướcmắt:

– Còn anh ấy thì cứ luôn luôn vui vẻ, cứ đùa cứ cười, canđảm giấu đi nỗi đau khổ củamình… anh tiếp sứcmạnh chonhữnganhemyếuđuối…Saoanhấy tốt thế,nhiều tìnhcảmthế… Ở nơi đó, ở Xibêri, cảnh ngồi không làm hư hỏng conngười,thườnglàmnảyranhữngtìnhcảmthấpkém…Thếmàanh ấy biết đấu tranh với các tình cảmđó!…Bác biết không,thật làmộtngườiđồngchíxứngđáng!Đời tưanhấykhổcựcđauđớn,nhưngchưatừngainghethấyanhthanthởbaogiờ…chưa từng ai nghe thấybao giờ!Cháu làngười bạn thân tìnhcủaanh,cháuchịuơnrấtnhiềuđốivớitấmlòngtốtcủaanh,anhấyđãchocháutấtcảnhữngđiềutốtđẹpnhấttrongtrítuệanh;anhấymộtthânmộtmình,mệtmỏi,thếmàchẳngbaogiờđòihỏiaimộtchútsănsóc,mộtcửchỉâncần…

Lutmila bước lại gần Egô, cúi xuống hôn tay anh, và nói,giọngtrầmvàbuồnbã:

– Đồngchí,đồngchírấtthânmếncủatôi,xincámơnđồngchí,xinhếtlòngcámơnđồngchí,xinvĩnhbiệt!Tôisẽlàmviệc,như đồng chí… không biết mệt mỏi, không hoài nghi, suốtđời!…Xinvĩnhbiệt!…

Nghẹnngào,nứcnở, toànthânbịrung lên,chịđặtđầu lêngiườngngaydướichânEgô.Bàmẹimlặng,nướcmắtgiàngiụa.Bàcốnénlạikhônghiểuvìsao;bàmuốnanủiLutmila,muốnbiểu lộvới chịmột tình thươngyêuđặcbiệtvà sâuxa,muốnnóivềEgôvớinhữnglờilẽthậtlàđằmthắm,đầyyêuthươngvàđauxót.Qualànnướcmắt,bànhìnthấykhuônmặthõmlạicủa

ngườichết,cặpmắtnhưngủdướihàngmisụpxuống,haimôithâmđenđọngmộtnụcườidịunhẹ.Mọivậtimlặngdướiánhsángnhạtnhẽocủangọnđèn…

Ôngbácsĩbướcvào,dángđivộivãnhưbaogiờ;độtnhiênôngtađứnglạigiữacănbuồng;vớimộtcửchỉrấtnhanh,ôngthọchaitayvàotúivàhỏi,giọngxẵngvàbựcbội:

– Đãlâuchưa?…

Khôngai trả lờicả.Người thầythuốc lảođảomộtchút,rồivừabướclạigầnEgôvừalautrán,siếttayanhvàđứngquamộtbên.

– Cũngkhôngcógìlạ…

– Cũng không có gì lạ… với bệnh tim ấy, việc này đáng lẽphảixảyracáchđâysáutháng…làít…

Giọngnóithethécủaông,sangsảngkhôngđúnglúc,cốlàmravẻtrầmtĩnh,bỗngnhiênđứtkhoảng.Lưngdựavàotường,ôngvânvêbộ râuvớimấyngón tay run rẩy,vàmắt cứ chớpchớp,ôngnhìnhaingườiđànbàbêncạnhgiường,khẽnói:

– Lạithêmmộtngườinữa!

Lutmila đứng lên, bước lại mở cửa sổ. Một lát sau, cả bangười cùng lại đấy,đứng sátvàonhau, cùngnhìnbộmặt ảmđạmcủađêmthu.Trênnhữngngọncâyđenngòm,cácvìsaolấplánh,dấnmãivàobầutrờivôtận…

Lutmilakhoác taybàmẹvà im lặngsiếtchặtvaibà.Ngườithầythuốcthìcúiđầuxuống,lấykhăntaylaukính.Trongcảnhtĩnhmịch,tiếngđộngbanđêmcủathànhphốnhưthởdài,hơilạnhdễchịuphảvàmặt,laymáitóc.Lutmilarùngmình,mộtgiọtnướcmắtlănxuốngmá.Tronghànhlangcủabệnhviện,cótiếngxào xạc,hốthoảng lướtqua, có tiếng chânbướcvội vã,tiếng rên rỉ, tiếng thầm thì thất vọng.Bangười bạnđứng im

bêncửasổ,lặnglẽnhìnvàođêmtốidàyđặc.

Bàmẹcảmthấymìnhcómặtởđâylàthừa,vànhẹnhànggỡcánhtayra,bàđivềphíacửavànghiêngmìnhchàoEgô.

– Bàvềđấyư?-Ngườibácsĩkhẽhỏi,khôngnhìnbà.

– Vâng…

Ra ngoài đường, bà nghĩ đến Lutmila, nhớ lại những giọtnướcmắtítỏicủachị:

– Chịấyđếnkhóccũngkhôngbiếtkhóc…

NhữnglờinóicuốicùngcủaEgôlàmbàthởdài.Bàvừabướcđichầmchậm,vừanhớlạiđôimắtlanhlợi,nhữngcâunóiphatròvànhữngmẩuchuyệnvềcuộcsốngcủaanh.

– Đốivớimộtngười tốt,cuộcsốngthậtvấtvả,màcáichếtthìnhẹnhàng.Cònmình,mìnhsẽchếtnhưthếnàođây?…

RồibàhìnhdungLutmilavàngườithầythuốcđứngbêncửasổtrongcănbuồngtrắngtoát,quásángsủa,hìnhdungcặpmắtđã chết củaEgôphía sauhọ, vàbà thấy trong lòng trànngậpmộtniềmthươngdadiết.Bàbỗngthởdàinặngnhọcvà,nhưcómộttìnhcảmảonão,khóhiểunàothúcđẩy,bàbướcđinhanhhơn.

“Mìnhphảigấp lên!”Bànghĩthế,vângtheomộtsứcmạnhvừabuồnvừađầynghịlựcthúcgiụcbàtừbêntrong.

Chương40

Suốtcảngàyhômsau,bàmẹbậnrộn loviệcchôncấtEgô.Buổichiều,trongkhibàcùngvớiNikôlaivàXôphiađanguốngchèthìXasenkađến,vuivẻvànáonứclạthường.Haimáchịđỏbừng,mắtchịsángrựcniềmvuivàbàmẹthấyhìnhảnhnhưcảngườichịđangtrànngậpmộtniềmhyvọnghânhoannào.TháiđộvuivẻcủaXasenkakhôngđúng lúc, tànnhẫnvàồnào,đãkhônghòavàokhôngkhíbuồnbãđầynhớ thươngngườivừachếtlàmxáođộngtấtcả,chóichangnhưmộtngọnlửađộtngộtbừnglêntrongđêmtối.Nikôlai,tưlự,gõgõlênmặtbàn:

– Hômnaytrôngchịkháchẳn,chịXasenkaạ.

– Thếư?Cólẽcũnghayđấy!Chịtrảlời,rồicườiồlên,sungsướng.

Bàmẹnhìnchịcóýtráchthầm.Xôphianóivớimộtgiọngcóýnghĩa.

– ChúngtađangnóivềEgô…

– Thậtlàmộtngườituyệtvờiphảikhông?-Xasenkanóito.-Chưabao giờ tôi thấy anh ấymà trênmôi không cónụ cười,miệngkhôngnóiđùa.Vàanhấylàmviệcthìgiỏithật!Đóchínhlàmột nghệ sĩ của cáchmạng, anh ấy nắm chắc lý luận cáchmạngnhưmộtbậcthầylớn.Anhấybiếtmôtảcáicảnhđờidốitrá,ápbức,bất côngmộtcách thật tài tình,khỏekhoắn,đơngiảnlàmsao!

GiọngXasenkanhỏ, trongmắt chịnhư cómộtnụ cườimơmộng,nụcườiấyvẫnkhônglàmtắtđượcngọnlửavuimừngai

cũngthấynhưngkhôngaihiểuvìđâu.Niềmđaukhổtangtóctrìnhtrịchtronglòng;họkhôngchịubuôngtrôitheoniềmvuiXasenkamanglại;bấtgiác,họtựbảovệcáiquyềncayđắngđauđớntronglòng,vàcũngvôtìnhmuốncảngườicongáikiacũngchiasẻnỗibuồncủahọ.

– Và conngười ấy đã chết rồi kia! - Xôphia nhấnmạnh vàchămchúnhìnXasenka.

Xasenka đưa mắt dò hỏi một lượt tất cả các đồng chí củamình.Màychịchau lại, chịcúiđầuxuốngnín lặng, taychậmrãivuốtmáitóc.

– Anhấychếtư?-Mộtlátsau,chịlớntiếngnhắclại,vàmắtchị lại nhìn mọi người như khiêu khích. - Anh ấy chết, thếnghĩalàthếnào:cáigìđãchết?LòngkínhmếncủatôiđốivớiEgô,tìnhthươngcủatôiđốivớianhấy,đốivớingườiđồngchí,kỷniệmvềsựnghiệptưtưởngcủaanh,vàbảnthânsựnghiệpđóư?Tất cảbaonhiêu tìnhcảmanhấyđã làmnảynở tronglòngtôicótắtđihaykhông,vàhìnhảnhcủaanh,hìnhảnhmộtconngườidũngcảm,trungthựctrongýniệmcủatôicótanvỡđikhông?Phảichăngtấtcảnhữngcáiđóđãchếtrồisao?Đốivớitôi,tôibiếtlànhữngcáiđókhôngbaogiờmấtcả.Tôichorằng khi nói đếnmột con ngườimà nói: Anh ấy chết rồi, thìhìnhnhưcóhơivộivàng.Môianhấyđãimbặt,nhưnglờinóicủaanhvẫnsốngvàsẽcònsốngmãimãitronglòngngườiđangsống!

Xasenkangồixuốngcảmđộng,tỳkhuỷutaylênmặtbàn,vàgiờđây,bìnhtĩnhhơn,suynghĩhơn,chịnóitiếp,vừanóivừanhìncácđồngchícủamìnhmộtcáinhìnxaxôi:

– Cólẽtôinóinhữngđiềurồdại,nhưng…cácđồngchíạ,tôitinởsựbấttửcủanhữngngườitrungthực,củanhữngngườiđãchotôicáihạnhphúcsốngcuộcđờituyệtđẹptôiđangsống,

cuộc đời đem lại niềm vui cho tôi, làm cho tôi say mê vì sựphongphúmuônmàucủanó,vàvìsựtrưởngthànhcủanhữngtưtưởngđốivớitôirấtlàthânthiết.Cólẽchúngtađãquádèsẻnvềnhữngtìnhcảmcủata,chúngtasốngvìtưtưởngnhiềuquá,cáccáiđóđãlàmchochúngtalệchlạc,đánglẽphảicảmxúcthìtalạiđilýluận.

Xôphiavừacườivừanói:

– Chắcchịvừacóđiềugìvuilắm?

– Đúng!-Xasenkagậtđầuvàcười.Rấtvui,theotôi,rấtvui.Tôi đã nói chuyện suốt đêm với Vêxôpsikôp. Trước kia tôikhônghềưaanh,tôithấyanhấythôlỗ,cộccằn.Màtrướckiaanhtanhưthếthật.Anhấyhìnhnhưlúcnàocũngcáugắt,bựcdọcvớitấtcảmọingười,anhấybaogiờcũngcócáilốirấtchánvàrấtphiềnlàtựđặtmìnhvàotrungtâmmọiviệc,vànóivớimộtvẻchuacay:Tôi,tôi,tôi!Mộtthứtìnhcảmtiểutưsản…

Chịmỉmcườivàlạiđưađôimắtrựcsángnhìnchungquanhmộtlầnnữa:

– Bâygiờthìanhấynóiđếnnhững“đồngchí”!Vàphảinghegiọng anhấynói, anhấynói vớimộtvẻ cảmđộng,dịudàng,trìumến,khôngthểnàotảbằnglờiđược.Anhấytrởnêngiảndị,chânthựclạlùng,vàtrànđầyướcmonglàmđượcviệc.Anhấyđãhiểuđượcmình,thấyđượcchỗmạnhcủabảnthân,biếtđượcchỗyếucủamình;vànhấtlàtìnhđồngchíchânchínhđãnảynởtronglòng…

BàmẹlắngngheXasenkanói,thúvịkhithấyngườicongáikhắckhổđãtrởnêndịudàngvàvuivẻ.Nhưngđồngthời,mộtýnghĩ ghen tị cũng hiện ra trong sâu thẳm tâm hồn bà: “CònPaven,côấychẳngnghĩtýnàođếnPavenư?…”

– Anhấy chỉ lo lắng chođồng chí củamình, -Xasenkanói

tiếp,-vàcácđồngchícóbiếtanhấythuyếtphụctôilàmviệcgìkhông?Tổchứcchocácđồngchíấyvượtngục…,vâng,anhấybảoviệcấyđơngiản,dễdànglắm…

Xôphiangẩngđầulênvànói,giọngsôinổi:

– Cònchị,chịnghĩthếnào,chịXasenka?Đángphảisuynghĩđấy!

Chénnướcchètrongtaybàmẹbắtđầurungrung.Xasenkabỗngsasẩm,cốnénsựxúcđộng,nínthinhmột lát,rồigiọngnghiêmtrangnhưngvớimộtnụcườivuivẻ, chịnói tiếp,hơilúngtúngmộtchút:

– Nếumọisựđềunhưanhấynói…thìchúngtahãylàmthửxem,đólànhiệmvụcủachúngta!…

Chịđỏmặtvàlặngthinh.

“Conyêu củamẹ!Conyêu củamẹ!”Bàmẹvừanghĩ thầm,vừamỉmcười.

Xôphia cũng mỉm cười. Nikôlai cười khe khẽ và dịu dàngnhìn Xasenka. Xasenka ngẩng đầu nhìn mọi người. Nghiêmnghịvàmặttáixanh,đôimắtsángrựclên,chịnói,giọnggiậndỗi:

– Cácđồngchícườià…?Tôihiểu…Cácđồngchínghĩrằngtôiquantâmđếnchỉvìviệcriêngcủatôithôiphảikhông?

– SaolạithếXasenka?-Xôphialáulỉnhhỏilại,rồiđứngdậylạibênbàn.BàmẹnhậnthấycâuhỏiđóhơithừavàcóthểlàmmếchlòngXasenka,-bàthởdàinhìnXôphia,vẻtráchmóc.

– Nhưng…tôitừchối!-Xasenkakêulên,tôikhôngdựavàoviệcgiảiquyếtviệcnàynếucácđồngchíxemnó…

– Thôi,thếlàđủ,Xasenkaạ!-Nikôlaibìnhtĩnhnói.

Bà mẹ cũng tiến gần và nhẹ nhàng vuốt ve mái tóc chị.

Xasenkanắmlấybàntaybà,vàngẩngkhuônmặtửngđỏ lên,chịhơithẹnthùngnhìnbàmẹ.Bàmẹmỉmcười,rồichẳngbiếtnóigìvới chị,bàchỉ thởdàibuồnbã.XôphiangồixuốngbênXasenka,đưa tayquàng cổ chịvàvừanhìn chịvẻ tòmò,vừanói:

– Chịkỳquặcquá…

– Vâng,cólẽtôiđãnóigìnhảmnhí…

– Saochịlạicóthểnghĩlà…-Xôphianóitiếp.NhưngNikôlaiđãngănlạivàgiọngnghiêmtrang,bậnrộn,anhnói:

– Nếuviệcvượtngụccóthểthựchiệnđược,thìphảitổchứcđi,khôngcógìphảidodựcả.Trướchết,cầnphảibiếtnhữngđồngchíbịgiamcóđồngýhaykhông…

Xasenka cúi đầu. Xôphia đang châm điếu thuốc, ngẩng lênnhìnemtraivànémquediêmvàomộtgócphòng.

– Saohọlạikhôngđồngý!-Bàmẹthởdàinói.-Chỉcóđiềulàtôikhôngtinviệcđócóthểthựchiệnđược…

Tấtcảmọingườilặngthinh,bàmẹnóithếnhữngvẫnmongđượcnghekhẳngđịnhlạimộtlầnnữalàcuộcvượtngụccóthểthựchiệnđược.

– TôicầnphảigặpVêxôpsikôp!-Xôphianói.

– Maitôisẽnóichochịbiếtchịcóthểgặpanhấylúcnàovàởđâu!-Xasenkatrảlời.

– Anhấysẽlàmgì?-Xôphiavừahỏivừađiquađilạitrongphòng.

– Anh em đã quyết định đưa anh ấy vào làm thợ xếp chữtrongmộtnhàinmới.Vàtrongkhichờđợi,anhấyởnhàviênkiểmlâm.

TránXasenkasầmxuống,khuônmặtchịtrởlạicáivẻkhắc

khổ thường ngày, và giọng nói lại khô khan như cũ. Nikôlaibướcđếngầnbàmẹlúcbấygiờđangrửachén:

– Ngày kia bác vào thăm Paven trong tù, cần phải chuyểnchoPavenmộtmảnhgiấy.Báchiểuchứ,phảibiết…

– Vâng,tôihiểu,tôihiểu!Tôisẽđưađếntậntaynó,-bàmẹtrảlờimạnhbạo.

– Tôiđiđây!-Xasenkanói,vàsaukhilặnglẽvànhanhnhẹnbắt taymọingười,chịbướcra,người thẳngvànghiêmtrang,bướcchâncươngquyếtlạlùng.

Xôphiađặttaylênvaibàmẹ,vàmỉmcườihỏi:

– Báccóthíchcómộtcôcongáinhưthếkhông?

– Trờiơi!Giánhưtôiđượcthấychúngnóởvớinhaudùchỉmộtngàythôi!-Bàmẹkêulêngầnnhưkhóc.

– Vâng,chỉmộtchúthạnhphúc thôi…cũng là rấthaychomỗingười!-Nikôlainói.-Nhưngchảcóaichỉthíchmộtchúthạnhphúc thôi.Màkhihạnhphúc lớnquá thì…nósẽkhôngcònquýgiánữa.

Xôphiangồixuốngbênchiếcdươngcầm,dạomộtđiệubuồn.

Chương41

Sánghômsau,chừngvàichụcngười,vừađànôngvừađànbàđứng trước cổngbệnhviện,đợi chiếcquan tàingườiđồngchícủahọđượcchuyểnrangoài.Lảngvảngchungquanhhọ,bọnmật thámgiỏngtai lắngnghe,rìnhđợi từngtiếngnói to,mắtnhìn chằmchằmnhưđể ghi khắc từngnétmặt, từng cửchỉ,từnglời,trongkhiđótừbênkiađường,mộttốpcảnhsátđứngnhìntheo,súngngắnđeoởdâylưng.Tháiđộtrắngtrợncủa bọn mật thám, cái cười mỉa mai của bọn cảnh sát đanggiươngoaidiễuvõlàmchomọingườibựctức.Mộtsốngườinóiđùađểchegiấunỗibấtbìnhcủamình,nhữngngườikhácnhìnxuốngđất,vẻkhóchịuđểkhỏiphảithấycáicảnhnghịchmắtấy;một số người nữa không nén được giận dữ, cất tiếng chếgiễubọnchứctrách,đãđisợnhữngconngườichỉcólờinóilàmvũkhí.Mộttrờithuxanhnhạt,soisángmặtđườngphốlátđátrònvàxám,rảirác lákhôrụngbịgió thổiquét tấpvàochânmọingười.

Bàmẹcũngởtrongđámngườiđó.Nhìnnhữngbộmặtquenthuộc,bàbuồnbãnghĩthầm:“Cácđồngchíhãycònítquá,hầunhưkhôngcóquầnchúngcôngnhân…”

Cánhcổngmởtoang,nắpquantàitrênchấtđầyvònghoa,cóđínhbăngđỏlórađườngphố.Mọingườiđồngloạtcấtmũtựamộtđàn chimđenbay trênđầuhọ.Một tên sĩ quan cảnh sátngườicaolớn,vớibộriađensẫmcắtngangbộmặtđỏgayhùnghổ,băngquađámđông;theosauhắn,mấytêncảnhsátxôđẩybừabãimọingười,dậnvanggótgiàynặngnềtrênmặtđường.

Tênsĩquannóigiọngkhànkhànraoai:

– Tôiyêucầugỡbỏbăngđi!

Đànông,đànbàvâychặthắnthànhmộtvòngdàyđặc,nóinhaonhao cùngmột lúc, vungvẩy tay, rồi xông lên chen lấnnhauvượtlêntrước.Trướccặpmặtđãhoalêncủabàmẹ,nhấpnhô những khuônmặt xanh xao, giận dữ với những đôimôirunrẩy;mấygiọtnướcmắttủicựclăntrênmámộtngườiđànbà…

– Đảđảobạolực!…-Mộtgiọngtrẻtrungthét lên,giọngcôđộcđóchìmtrongtiếngcãicọồnào.

Bàmẹcảmthấychuaxóttronglòng;giọngphẫnuất,bànóivớingườiđứngbên,mộtthanhniên,ănmặcnghèonàn:

– Đếnchôncấtmộtngườitheoýmuốncủabạnbèngườitacũngkhôngđược,thậtlàkhổ!

Tình hìnhmỗi lúc một căng thẳng, chiếc nắp quan tài cứtròngtrànhtrênđầumọingười;gióphephẩycácdảibăngđỏthổitạtvàođầu,vàomặt;tiếnglụaphầnphật,khôkhanvàbựcdọc.

Bà mẹ, lo có thể xảy ra cuộc xô xát, vội vàng nói khẽ vớinhữngngườiđibên.

– Đượcrồi,nếuthếthìtacứgỡbăngđi!…Thìcứnhượngbộvậy,cósaođâu!…

Mộtgiọngnóirắnrỏisangsảngvanglên,áttiếngxìxào:

– Chúng tôi yêu cầu phải để chúng tôi đưa tiễnmột ngườibạnđãbịcácôngtratấn…đếnnơiyênnghỉcuốicùng!

Cóaiđóhátlên,giọngcaovàthanh.

Chúngtabướcvàocuộcđấutranh…

– Tôiyêucầugỡbỏbăngđi!Yakôplep,hãycắtđi!

Cótiếnggươmláchcáchrútrakhỏivỏ.Bàmẹnhắmmắtlạichờđợimộttiếngkêu.Nhưngtiếngồnàobớtđi,mọingườilẩmbẩm,hầmhènhưbầysóiđói.Họcúiđầuxuống,imlặng,bướcđi,tiếngchânrầmrậptrênđường.

Chiếcnắpquantàitrầntrụikhôngcòndảibăngnào,nhữngvònghoanhàunátđặtbêntrênđangtrôiđiphíatrước,vàbọncảnhsáttheosau,lắclưtheobướcmấyconngựa.Bàmẹđitrênhè phố; bà không thể trông thấy chiếc quan tài bị che khuấttrong đám người đông đặc vây quanh, đoàn người cứ đôngthêmmãi,chậtníchcảđườngphố.Sauđámtangcònsừngsữngnhữngcáibóngtốixámxịtcủabọncảnhsátđingựa,haibênlàbọncảnhsátđichân,tayđặtsẵntrênđốckiếm;nhữngconmắtsoimóimàbàmẹbiếtquárõcủabọnmậtthámnhấpnhôkhắpmọichỗ,chằmchằmdòxéttừngnétmặt.

“Vĩnhbiệtđồngchí,xinvĩnhbiệt…”Haigiọngnóithanhtaobuồnbãcấtlên.

Cómộtngườinói:

– Khôngnênhát!Hãylặngyên,cácôngạ!

Trong tiếng kêu ấy có cái gì nghiêmkhắc, trang trọng. Bàihátbuồnthảmliềndứtngay,tiếngxìxàocũnghạthấpđi,chỉcòn tiếng chân chắc nịch bước đều đều, tràn đầy đường phố,vang lêntrênđầumọingười,baybổng lênbầutrời trongvắt,rungđộngkhôngkhínhưtiếngsấmdộiđầutiêncủamộtcơndôngcònxa.Làngió lạnhácnghiệtmỗi lúcmộtmạnh thêm,phảbụibặmvàrácrưởivàomặtmũi,thổiphồngquầnáo,tungbaymáitóc,làmmởmắt,đậpthốcvàongực,quẩnvàochân…

Đám tang lặng lẽ, không cha cố, không kinh kệ, nhữngkhuônmặt trầmmặcvớiđôimàychau lạigợi chobàmẹmộttâmtrạngảmđạmvàýnghĩcủabàtừtừxoaychuyển,chegiấu

cảmxúcquanhữnglờibuồnbã.

– Cácđồngchí,nhữngngườichiếnđấuvìchânlý,cácđồngchíhãycònítquá…

Bàbướcđi,đầucúixuốngvàbà thấyhìnhnhưkhôngphảingườitađemchônEgômàđemchônmộtcáigìkhác,mộtcáigìrấtquenthuộc,rấtgầngũivàcầnthiếtđốivớibà.Bàthấybuồnvìthế,bàthấyngườikhóchịu.Lòngbàtrànđầymộtnỗiniềmcayđắngkhiếnbàlongại:bàkhôngđồngtìnhvớinhữngngườiđưatiễnEgô,bàtựnhủ:“TấtnhiênlàEgôkhôngtinChúa,vàtấtcảnhữngđồngchínàycũngvậy…”

Nhưngbàkhôngmuốnnghĩtiếp;bàthởdàinhưđểtrútcáigánhnặngđangđè lên tâmhồn:“Ôichúa tôi, lạychúaGiêsu!Chẳnglẽđếnlượttôicũngnhưthếnàysao,ngườita…”

Đoànngườitớinghĩađịavàloanhquanhđimãitheonhữngcon đường nhỏ hẹp giữa những nấm mồ trước khi đến mộtkhoảng trống rải rác cây thập tự trắngchônrất sâu.Họquâyquầnchungquanhmột cáihuyệtvàmọingườibỗng lặng im.Cáilặngimkhắckhổnàycủangườisốnggiữanhữngnấmmồbáohiệumộtcáigìghêgớm,vàlòngbàmẹrunglênvàlặngđitrongchờđợi.Giógàorítgiữanhữngcâythậptự,nhữngbônghoanhàunáttrênchiếcquantàiphậpphồngbuồnbã…

Bọncảnhsáttừnãyvẫnvểnhtaichờlệnhchămchúnhìntênchỉhuy của chúng.Mộtngười cao lớn, trẻ tuổinướcda xanhnhợt,đầu trần, tócdài, lôngmàyđen,đứngnhô lênbênngôimộ.Và cùng lúc đó tiếngnói ồ ồ của tên sĩ quan cảnh sát lạivanglên:

– Nàycácông…

– Thưacácđồngchí!-Ngườitraitrẻnóigiọngsangsảng.

Tênsĩquanhét:

– Đểtôinói!Tôituyênbốkhôngchophépđọcđiếuvăn…

Ngườitraitrẻbìnhtĩnhtrảlời:

– Tôichỉnóivàicâuthôi!Thưacácđồngchí!Trướcmồcủangườithầyvàngườibạncủachúngta,chúngtahãythềkhôngbaogiờquênnhữnglờichỉbảocủađồngchí,xinthềrằngmỗingườichúngta, suốtđờimình,sẽ làmviệckhôngmệtmỏiđểtiêudiệtnguồngốctấtcảnhữngtaihọacủaTổquốcchúngta,đểđàomồchôncáithếlựchungtànđànápTổquốcchúngta:đólàchếđộchuyênchế!

– Hãytómcổnólại!-Tênsĩquanhétlên;nhưngtiếnghắnbịmộtloạttiếnghôdữdộiátđimất:

– Đảđảochếđộchuyênchế!

Bọncảnhsátgạtđámđôngnhảyxổtớidiễngiả;ngườiđóvẫnvẫytayhôlớn,mọingườibaobọcchặtchẽchungquanh.

– Tựdomuônnăm!

Bàmẹbịđẩysangbên;tronglúckinhhoàng,bàtựavàomộtcâythậptựvànhắmmắtchờđợimộttrậnđòn.Nhữngtiếngồnàolộnxộnlàmchóicảtaibà,mặtđấtnhưrungrinhdướichân,gióthổivànỗikhiếpsợ,làmbànghẹtthở.

Tiếng còi của bọn cảnh sát xé tan bầu không khí, tiếng ralệnhthôbạovanglên,tiếngđànbàkêuhãihùng,hàngràogỗgẫy răng rắcvà tiếng chânnặngnề củamọingườinệnxuốngthìnhthịch.Cảnhđókéodàikhá lâu.Bàmẹkhông thểnhắmmắtmãiđược,bàđãquákhiếpđảm.

Bàmởmắt, thétmột tiếng, và giơ hai tay lên laomình vềphíatrước.Cáchchỗbàkhôngxa,trênmộtconđườngnhỏhẹpgiữanhữngngôimộ, bọn cảnh sát đangbaovâyngười thanhniêntócdài,chúngcốchốnglạiđámđôngđangxôngvàochúngtừbốnphía.Nhữnglưỡikiếmtuốttrầnvunglênsánglạnhtrên

đầumọingườirồilạinhanhchóngbổxuống.Gậygộc,thanhgỗhàngràobaytứtungnhưmộttrậnxoáylốc,mộtđiệumúamanrợvớitiếnglahétomsòmvàbêntrênđámđôngsôinổinhôlênkhuôn mặt xanh nhợt của người thanh niên, giọng nói chắcnịchvẫngầmvangátcảcơnbãotápgiậndữ.

– Cácđồngchí!Takhôngnênphísứclàmgì!

Mọingườinghetheo.Hếtngườinàyđếnngườikhác,họnémbỏgậygộcvà lần lượttránhra;bàmẹvẫnphăngphăngbướctới như có một sức mạnh vô hình lôi cuốn; bà nhìn thấyNikôlai,mũtrậtxuốnggáy,đangđẩylùiđámngườicòncuồnglêngiậndữ;nghetiếnganhnặnglờitráchhọ:

– Anhemđiênà?Hãybìnhtĩnhlạinào!

Bà thấydườngnhưmộtbàn tay anhbêbếtmáu.Bà laovềphíaanh,kêulên:

– Vềđi,Nikôlai!

– Bácchạyđiđâu?Khôngkhéobịchúngđánhchođấy…

Cóngườinắmvaibà.ĐólàXôphia,đầutrần,tócrốibờiđangđỡmộtthanhniên,hầunhưmộtemnhỏ;anhtalấytayvuốtbộmặtsưngbầmbêbếtmáu,môimấpmáythìthào:

– Chịđểmặctôi…khôngsaođâu.

– Báchãychămsócanhấy,-Xôphiavộivàngnói,-bácdẫnanhấyvềnhà!Đây,cáikhăn tayđây…bácbăngmặtchoanhấy!…-rồiđặttayngườithanhniênvàotaybàmẹ,chịvừanóivừachạyđi:-Thôi,đichonhanh.Chúngbắtbâygiờ!…

Mọi người tản ra khắp ngả; sau họ, bọn cảnh sát bước đinặngnềgiữacácnấmmồ, lúng túng,vụngvề trongáocapốt,vừachửirủavừavungkiếm.Ngườithanhniêndõitheochúng,mắtgiậndữnhưmắtsói.

Bàmẹlaumặtchoanhvàkêulên,giọngyếuớt:

– Thôi,đinhanhlên.

Anhvừalẩmbẩmvừakhạcramáu:

– Bác đừng lo… cháu không đau đâu… Nó lấy đốc kiếmđánh…Nhưng,cháu,cháucũnggiángđượcchonómộtgậynênthân!…Nórốnglênnhưchó!…

Vungnắmtayròngròngmáu,anhlắpbắpđe:

– Hãy đợi đấy… Chưa xong đâu…Khi toàn thể công nhânchúng tao vùng lên, chúng tao sẽ đè bẹp hết lũ chúng màychẳngcầnđánhđáđâu!

– Tahãyđinhanhlên!-Bàmẹgiụcvội,vừabướcnhanhtớicánhcổngcon trổởhàng ràonghĩađịa.Bà tưởngchừngnhưbọncảnhsátđangnấpsẵnởngoàicổng,đangchờđợihaingườibướcralàsẽnhảyxổrađánhngay.Nhưngkhithậntrọngmởcáchcổngnhỏ,bàđưamắtnhìnracánhđồngxámsầmtrongbuổi hoàng hônmùa thu, cảnh tĩnhmịch và quạnh hiu phútchốclàmchobàyêntâmngay.

– Hãygượm,đểtôibăngmặtchoanhđã,-bàmẹnói.

– Chả cần đâu ạ, cháu không vì thếmà xấu hổ đâu! Cũngbình thường thôi: cháu bị đánh thì nó cũng bị đánh cơmà…Thếlàhòa…

Bàmẹbăngnhanhvếtthương.Nhìnthấymáu,lòngbàselạivàkhinhữngngóntaybàchạmphảimáuâmấmnhơmnhớpthìbàrùngmìnhsợhãi.Bàlặnglẽvàvộivàngnắmtayngườibịthươngbăngquacánhđồng.Anhgạtchiếcbăngrakhỏimiệng,vừacườikhẽvừahỏi:

– Đồngchíđịnhkéolêtôiđiđâuđây?Tôicóthểđimộtmìnhđượcmà!…

Nhưng bà mẹ cảm thấy anh loạng choạng, chân bước đikhôngvững,runlên.Anhhỏibà,giọngyếudầnvàkhôngđợi

trảlời:

– CháutênlàIvan,cháulàmthợthiếc,cònbác?Chúngcháulà ba người thợ thiếc… trong tổ của Egô… tổ có mười mộtngười. Ai cũng thương mến Egô, mong anh ấy được về vớiChúa!…MặcdầucháukhôngtinChúa…

Rađếnđườngphố,bàmẹgọixengựa,đặtIvanlênxevàkhẽnóivớianh:

– Bâygiờ, cháuđừngnóinữanhé! - rồibàcẩn thậnđặt lạichiếckhăntaylênmiệnganh.

Ivan đưa tay lênmặt định gỡ khăn ra nhưng không được:bàn tayanhrơi thõngxuốngđầugối,bất lực.Tuynhiên,anhvẫntiếptụclẩmbẩmquachiếckhăn:

– Nhữngđònấy, ta ghivào sổnợ…Cácôngbạn thânmếnạ…TrướcEgô làTitôvich,một sinhviênđã từnggiảngchínhtrịkinhtếhọcchochúngcháu…Sauđóanhđãbịbắt…

BàmẹđưatayquànglưngIvanvàđặtđầuanhgụcvàongựcbà;bỗngnhiên,ngườianhtrĩuxuốngvàanhnínbậtđi.Bàmẹsợ lặngngười,đưamắthoảnghốtnhìn tứphía tưởngnhư từmỗigócđườngphố,bọncảnhsát sắpchồmra, trông thấycáiđầubăngbócủaIvanrồitómlấyanhvàgiếtchếtanh.

Ngườiđánhxengựamỉmcườihiềnhậu,từchỗngồiquaylạihỏi:

– Anhtasayà?

– Nóuốngphảiloạimạnhquá…rượuđãlàmnóquỵ!-Bàmẹthởdàinói.

– Concụđấyà?

– Vâng,nólàthợgiầy.Còntôi,nấubếp…

– Nghềấynặngnhọclắm.Phải!…

Vungroiquấtngựaxong,anhtaquaylạinóikhẽhơn:

– Hình như ban nãy ở ngoài nghĩa địa có xô xát gì đấy!…Người tađưađámmộtngười làmchínhtrị,một trongnhữngngườichốnglạinhàcầmquyền…họcónhữngviệckhôngđồngývớinhàcầmquyền…Điđưađámcũngtoànnhữngngườinhưthếcả, lẽtấtnhiênlàbạnbèhọcả…Màlạihôto:Đảđảobọncầmquyền,chínhchúnglàmchonhândânbịphásản!Họbảothế…Cảnhsátrútkiếmxôngvào!…Ngườitanóicóngườichết.Vàcảnhsátcũngnođòn…

Anhtangưngnói,lắcđầucóvẻbuồnphiền,rồinóitiếpvớimộtgiọngkỳdị:

– Thậtlàngườichếtcũngkhôngnhắmđượcmắt,ngườinằmdướimồcũngkhôngđượcyên!

Chiếcxelồnglêntrênđườnglátđákêukenkét;đầuIvannhẹnhàng lăn qua lăn lại trên ngực bà mẹ: anh đánh xe quaynghiêngngườirasau,lẩmbẩm,trầmngâm:

– Trongnhândânđangcósựbấtbình…sựlộnxộncứnhưtừdướiđấtchuilên!Đêmqua,bọnsenđầmđếnmấynhàcạnhnhàtôi,chẳnghiểuchúnglàmgìđếnsángrồibắtmộtanhthợrèn giải đi.Người ta kháo rồimột đêmnào đó, chúng sẽ đưaanhrabờ sôngvàbímậtdìmchết anh.Anh thợ rènấy lại làmộtngườitốtchứ.

– Anhtatêngì?-Bàmẹhỏi.

– Ai,anhthợrènấyà?XaventêntụclàEpsênkô.Anhtacòntrẻmăng,nhưngbiếtnhiềuchuyệnlắm.Hìnhnhưbâygiờbiếtnhiềuchuyệnlàđiềungườitacấm,thỉnhthoảnganhtacólênnhàtôi:“Đờisốngcácanhthếnào,cácanhđánhxe?”Anhhỏithế,“Thậtlàkhổhơnkiếpchó”,chúngtôitrảlời.

– Thôi,dừnglạiđây!-Bàmẹnói!

XeđộtngộtđứnglạilàmIvanthứcgiấc.Anhrênlênkhekhẽ.

– Anhtasẽnhớsuốtđờinhé!-Anhđánhxenói. -Nàoanhchàngsayrượuvốt-ka!…

Ivanchânnamđáchânxiêu,lảođảoquasânvànói:

– Khôngsaođâu…tôiđiđược…

Chương42

Xôphiađãvềđếnnhà;chịrađónbàmẹ,điếuthuốc lá trênmiệng,vẻbậnrộn,náonức.Chịđặtngườibịthươnglênchiếcghếdàicótựa,vừasaibảolàmcáinàycáinọvừakhéoléotháobăngtrênđầuanhta;khóiđiếuthuốccủachịlàmchochịchớpmắtluôn:

– Ôngbácsĩơi,họđãvềcảrồiđây!Bácnhọclắmphảikhôngbác?Đượcmộtmẻsợphảikhông?Thôi,bácđinghỉđi.RótchobácmộtcốcPoóc-tô,cậuNikôlai.

Choángvángvì sựviệcvừaxảy ra,bàmẹ thởkhókhănvàthấyđaunhóiởmộtbên.Bàthầmthì:

– Đừnglolắnggìvềtôicả…

Nhưngtoànthânbàcăngthẳng,thiếtthamộtsựchămsóc,mộtcửchỉvuốtveanủi.

Nikôlai,taybóbăng,từphòngbênbướcra,cóôngbácsĩđitheo, đầu tóc ông ta bờmxờm tựanhưmột connhím.Bác sĩbướcvộitớigầnIvan,cúixuốngvànói:

– Mang nước lại đây, nhiều nhiều vào, vàimảnh vải sạch,bôngnữa!

Bàmẹđixuốngphíabếp,nhưngNikôlaiđãnắmcánhtaybàkéovàophòngănvànói,giọngâuyếm:

– Bácsĩkhôngbảobácđâu,bảoXôphiađấy.Bácbịxúcđộnglắm,phảikhông?

TrướcđôimắtchămchúvàâncầncủaNikôlai,bàmẹkhôngghìmđượcnữa,khócnấclênvànói:

– Thậtlàkinhkhủng,anhNikôlaiạ!Chúngđâmchémngườita!Chúngđâmchémngườita!

– Vâng,cháucóthấy,-Nikôlaivừagậtvừanói,tayrótrượuchobà.-Cảhaibêncùnghơinóngcả.Nhưngbácyêntrí,chúngchỉđánhbằngsốngkiếmthôi.Hìnhnhưchỉcómỗimộtngườibịthươngnặng!Chínhcháuthấyanhtabịđánh,vàcháuđãlôianhấyrakhỏiđámđông…

Nétmặtvàgiọngnói củaNikôlai, khôngkhí ấmápvà ánhsángtrànngậptrongcănphònglàmcholòngbàmẹdịulại…BàđưamắtnhìnNikôlaitỏvẻbiếtơn,vàbảo:

– Anhcũngbịđánhphảikhông?

– Chínhtựcháuđấythôi,taycháuvôývướngvàocáigìđấyvàbịtoạcda.Bácuốngnướcchèđi,trờilạnhmàbácmặcphongphanhquá…

Bàmẹđưatayđỡchén,nhìnthấymấyngóntaymìnhdínhđầymáuđãkhô;bấtgiácbàbuôngbàntayxuốngđầugối:váybàướtđẫm.Mắtmởto,lôngmàynhướnlên,bàliếcnhìnmấyngón tay, cảm thấy choáng váng,một ý nghĩ làm bà lo lắng:“VớiPaven,chúngcũngsẽlàmnhưthế,cóthểlắm!”

Ôngbácsĩchỉmặcsơ-mi,haitayáoxắncao,bướcvào.TrảlờicáinhìnnhưthầmhỏicủaNikôlai,ôngnói,giọngyếuớt:

– Vết thương trênmặtnhẹ thôi,nhưng trên sọcómộtchỗvỡ,cũngkhôngnặnglắm,cậunàythậtkhỏe!Cóđiềulàanhtabịmấtnhiềumáuquá.Tađưađibệnhviệnchứ?

Nikôlaikêulên:

– Saovậy?Cứđểanhtaởđây!

– Hômnaythìđược,maicũngcònđược,nhưngvềsauthìsẽbất tiện cho tôi. Tôi không có thì giờ đến thăm! Anh sẽ viếttruyềnđơnvềnhữngviệcxảyraởnghĩađịachứ?

– Tấtnhiên!-Nikôlaitrảlời.

Bàmẹlặnglẽđứnglênđivềphíabếp.

– Bác đi đâu thế? - Nikôlai lo lắng ngăn bà lại. Một mìnhXôphiacũngcóthểxoayxởđượcmà.

Bànhìnanh,ngườirunrẩy,trảlờivớimộtnụcườilạlùng:

– Ngườitôiđầymáu…

Trongbuồng,bàmẹvừathayquầnáovừanghĩđếnsựbìnhtĩnh của những con người đó, đến việc họ vượt lên trên sựkhủngkhiếpcủamọiviệcxảyranhanhchóngđếnthế.Ýnghĩđó làmchobàkhông thấykinhhãinữa.Khibà trở lạiphòngngười bị thương nằm thì thấy Xôphia đang cúi xuống anh tanói:

– Đồngchíđừngnóinhảm!

Ngườibịthươngtrảlời,giọngyếuớt:

– Nhưngtôisẽlàmphiềncácđồngchíquá!

– Tốtnhấtlànằmyênđừngnóigìnữa…

BàmẹđứngsaulưngXôphiađặttaylênvaichị;bàmỉmcườinhìn khuônmặt tái nhợt của người bị thương và kể lại trênđườngvềanhđãmêra sao,những lờinóidạidột củaanhđãlàmchobàhoảnghốtnhư thếnào. Ivan lắngnghe,mắt longlanhvì sốt,haihàmrăngđậpvàonhaucầmcập,anhngượngngùngthốtlên:

– Chaoôi,saotôingốcthế!

– Thôi,chúngtôiđiđây!-Xôphianói,saukhiđãsửalạichănchoanh.-Anhnằmnghỉnhé!

HaingườiđànbàsangphòngănvàcùngvớiNikôlaivàngườithầy thuốc, họ bàn tán rất lâu vềnhững sự việc xảy ra trongngày.Họđãxemtấmbikịchđónhưlàmộtsựviệcxaxăm,họ

phấnkhởinhìnvàotươnglai,họbànluậnvềcôngviệcsắptới.Vẻmặtcómệtmỏi,nhưngđầuócthìthoảimái,vàkhinóitớicôngviệccủamình,khôngaitựlấylàmhàilòng.Ôngbácsĩsốtruộtngồikhôngyêntrênghếvàcốlàmchogiọngnóicủamìnhvốnthethédịubớtxuống:

– Tuyên truyền, tuyên truyền! Anh em công nhân trẻ nóiđúngđấy,giờchẳngthểlấythếlàmđủnữađâu!Phảiđẩymạnhcôngtáccổđộnglênmộtdiệnlớnhơn,tôinóilàanhemcôngnhânnóiđúngmà…

Nikôlaicàunhàu,đáp:

– Người ta vẫn kêu thiếu sách, và chúng ta vẫn chưa lậpđượcmộtnhàintửtế!Lutmilathìhầunhưkiệtsức,chịấysẽốmmất,nếutakhôngtìmđượcthêmngườigiúpviệc…

– CònVêxôpsikôp?-Xôphiahỏi.

– Anhấykhôngthểởnộithànhđược.Anhấysẽchỉcôngtácđượcởnhàinmới,nhưngởđó,tavẫnthiếumộtngười.

Bàmẹdịudàngđềnghị:

– Phỏngtôicóthểđảmđangđượckhông?

Cảbangườinhìnbàvàlặngimmộtlát.

– Ýkiếnhayđấy!-Xôphiareolên.

Nikôlainóingay,giọngngắngọn:

– Khôngđược,côngviệcấynặngquáđốivớibác!Vàlàmviệcnày, bác phải sống ngoài thành phố, bác không thể đi thămPavenđượcnữa,vảlại…

Bàmẹthởdài,kêulên:

– Paven chẳng lấyđiềuđó làm thiệt thòi lắmđâu, tôi cũngthế,đithămnóchỉtổlàmtôiđứttừngkhúcruột.Mẹconcónóiđượcgìvớinhauđâu!Trướcmặtcontôi,tôilạicứhóarangốc

nghếch,họcứnhìnvàomồmvàomiệngxemmìnhcónóiđiềugìquákhông…

Nhữngsựkiệnmấyngàygầnđâyđãlàmchobàvôcùngmệtnhọc, và bây giờ bà tha thiết bắt lấy cái cơ hội được sống xanhữngtấnbikịchcủathànhphố.

NhưngNikôlainóilảngsangchuyệnkhác.Anhhỏibácsĩ:

– Kìa,anhnghĩgìthế?

Ôngbácsĩngẩnglênxẵnggiọngtrảlời:

– Chúng ta ít người quá, tôi đangnghĩ thế đấy.Nhất thiếtphảilàmviệchănghơnnữa…vàphảithuyếtphụcPavencùngAnđrâyvượtngục,cảhaingườiđềurấtcần,khôngthểđểcáccậuấyngồibótaymãithếđược…

Nikôlai nhíu mày và lắc đầu, vẻ hoài nghi, đưa mắt liếcnhanhbàmẹ.Biếtcómặtmình,việcbànluậnvềconmìnhsẽkhôngđượctựnhiên,bàliềnđivềphòngriêng,tronglònghơibựcbội,chorằnganhemchẳngchúýgìmấyđếnnguyệnvọngcủabà.

Bànằmxuống,đôimắtvẫnmở,tiếngnóichuyệnrìrầmêmêm bên tai, tâm hồn bà buông trôi theo những lo lắng củamình.Ngàyvừaquađốivớibàcóvẻảmđạm,khóhiểu,vàkhêugợi lênbiếtbaohìnhảnh thê thảm;nhưngnghĩ thế liền thấynặngnềquá,đểxuađuổinhữngấn tượngubuồnấy,bànghĩđếnPaven.ThậtrabàmongmỏiđượcthấyPaventựdo,đồngthờiđiềuấycũnglàmbàsợhãi:bàcảmthấyquanhmìnhtìnhhìnhcăngthẳng,nhữngcuộcxungđộtácliệtsắpnổrađếnnơi.Sựlặnglẽchịuđựngcủamọingườiđãmấtđi,nhườngchỗchonỗikíchđộng,sựbựctứctănglênrõrệt,nhữnglờinóigaygắtvang dội, nỗi xao xuyến nhưmột cơn giómới dâng lên khắpnơi…Mỗimộttờtruyềnđơngâyranhữngcuộctranhluậnsôi

nổiởchợ,trongcáccửahiệu,giữanhữngngườiđiởcũngnhưgiữacácthợthủcông;mỗicuộcbắtbớtrongthànhphốlàmdấylênmộtdưluậnloâu,bốirốinhưngcũngđôikhichenlẫnvàođómột thiện cảm vô ý thức, những lời giải thích của nhữngngười cách mạng về nguyên nhân mọi điều đó. Bà mẹ nghenhững con người bình thường ngày càng nói nhiều hơn đếnnhữngdanh từ trướcđây chínhbà sợhãi: “nổi dậy”, “nhữngngườixãhộichủnghĩa”,“chínhtrị”;nhữngdanhtừấyngườita lặp lại,giọngnhưchếgiễu,nhưnggiọngchếgiễuấykhônggiấuđượcýmuốntìmhiểu;hoặchọnóilạivớimộtvẻtứcgiận,nhưngdướisựtứcgiậnđólạigợilênsựlolắng,đắnđonhưnglạiđượmmộtniềmhyvọngvàsựhămdọa.Chầmchậm,nhưnggiốngnhưnhữnggợnsóngrộngtrênmặtcuộcđời tù túngvàảmđạm,côngviệctuyêntruyềncổđộnglandầntới,nhữngýnghĩvậtvờbừngdậyvàcái tháiđộhằngngàyvốnbàngquanđối với thời cuộcđã chẳng tự cho là đúngnữa.Tất cảnhữngđiềuấy,bàmẹnhậnthấyrõhơncácbạncủabà,vìbàhiểubiếthơnhọcáibộmặtnãonềcủacuộcsống.Giờđây,thấytrênmặtcuộcsốngđógợn lênnhữngnếpnhăncủasựsuynghĩvàbựctức,bàvừamừng lạivừa lo.Mừngvìbàxemđó là sựnghiệpcủaconbà;lovìbiếtrằngnếuconbàrakhỏinhàtù,anhsẽdẫnđầutấtcảcácbạnđứngvàonơinguyhiểmnhất.Vàanhsẽchết.

Cókhi,bàthấyhìnhảnhconbàlớnngangcỡmộtanhhùngtrongthầnthoại;anhnhưlàsựchungđúccủatấtcảnhữnglờinói trung thực,mạnhdạnmàbàđã từngnghe, sự chungđúccủatấtcảnhữngngườibàđãtừngyêudấu,tấtcảcáigìlàdũngcảmvàquangminh.Thếlàbàcảmphụccontrai,tấmlòngmẹâuyếm,tựhào,phấnkhởi,vàbànghĩchứachanhyvọng:

– Mọiviệcrồisẽtốtđẹpcả!

Tìnhyêucủabà,tìnhmẹthươngconbừnglên,bópchặttrái

timbàđếnđaubuốt,rồinóngănchặnkhôngchotìnhyêunhânloạiởtrongbànảynở,làmchomốitìnhnhânloạiđótànlụiđi,vàchỉcònlại,thaychocáitìnhcảmcaocảấy,mộtýnghĩ,ảonão,thoithóprụtrètronglàntroxámcủasự loâu.“Nóchếtmất…nóchếtmất!…”

Chương43

Trưahômấy,bàmẹđãởphòng lục sự củanhàgiam,ngồitrướcmặt Paven.Quamàn sương trướcmắt, bà ngắmkhuônmặtrâuriabờmxờmcủacon,rìnhdịpgiúichoanhmẩugiấyđangnắmchặttrongtay.

Paventhầmthì:

– Convẫnkhỏe.Cácđồngchícũngvậy.Cònmẹ,mẹcókhỏekhông?

Bàtrảlờikhôngsuynghĩ:

– Mẹvẫnmạnh!…-Egômấtrồi!

– Thếư?…-Pavenkêulênvàcúiđầuxuống.

Bànóitiếp,mộtcáchtựnhiên:

– Trongkhiđưađám,cóxôxátvớicảnhsát,vàcóngườibịbắt.

Tênphógiámngục,bựcdọcchépmiệngvớicặpmôimỏngdính,nhảykhỏighếlầubầu:

– Cấm nói cái đó, lại còn không hiểu ư? Không được nóichínhtrị!…

Bàmẹcũngđứngdậy,nóimậpmờ,nhưbàkhônghiểugì:

– Tôi có nói chính trị đâu, tôi chỉ nói đến vụ xô xát thôi!Đúng thếđấy,họcóđánhnhau thật.Cócảmộtngườibị toạcđầunữakia…

– Thìkhácgìchínhtrị!Tôiyêucầubàimđi!Nghĩalàbàchỉđượcnóiđến cái gìdínhdángđếnbản thânbà,đếngiađình,

hayđếnnhàcửacủabà!Cảm thấymình sắp lúng túng, tên phó giám ngục ngồi lại

bàn,vừasắpxếplạigiấytờ,vừanóithêm,giọngtrầmtrầmảonão:

– Tôicótráchnhiệmmà,phải…

Bà mẹ đưa mắt liếc nhìn hắn, giúi vội mảnh giấy vào tayPaven,vàthởra,nhẹnhõm:

– Chảhiểuôngấymuốnngườitanóicáigìnữa…

Pavenmỉmcười:

– Concũngthế,conchảhiểu…

Tênphógiámngụcbựcmìnhnói:

– Thếthìcầnquáigìphảiđếnthămnhau!Chẳngcógìphảinóivớinhaucả,thếmàvẫncứđếnđểlàmrầyràngườita…

Bàmẹimlặngmộtlátrồihỏi:

– Cóphảiconsắpbịđưaratòaphảikhông?

– Ôngbiệnlývừađến,ôngấybảolàsắpsửa…

Haimẹcontraođổivớinhauvàicâukhôngđâu,chảíchlợigìchocảhaingười.BàmẹthấymắtPavennhìnbàdịudàngvàâuyếm.

Anhkhôngcógìthayđổi,cũngvẻmặtluônluônbìnhthảntrầmlặngấy;chỉcórâulàmọcratuatủalàmchoanhgiàđi,vàhaibàntaythìtrắnghơntrước.Bàmẹmuốnlàmchoanhvuilòng,nóichoanhbiếtvềVêxôpsikôp;cũngvớigiọngkểchuyệnlạvuvơấy,bàtiếp:

– Mẹcógặpcậubéđỡđầucủacon…

Pavennhìnbàđămđăm,cóýmuốnhỏiđiềugì.BàlấyngóntaychấmchấmlênđểgợilạibộmặtrỗcủaVêxôpsikôp:

– Nókhỏe.Cậutavạmvỡvàlanhlẹnlắm,nósắpxinđược

việc.

Pavenhiểura,kínđáogậtđầuvàmắttươicười,đáp:

– Thếthìtốtlắm!

Bàmẹsungsướngnói:

– Chỉ có thế thôiđấy! - Bà lấy làmbằng lòngmình, và xúcđộngtrướcniềmsungsướngcủacon.

Khibàravề,Pavennồngnànsiếtchặttaymẹ:

– Cámơn,mẹ!

Mộtcảmgiácvuithíchnhưhơimendânglênđầubà,niềmvuicảmthấytimconởngaysáttimmình;bàkhôngđủsứcđáplạibằnglờinói,bàchỉtrảlờibằngcáisiếttaylặnglẽ.

Vềtớinhà,bàgặpXasenka.NgườicongáiấycóthóiquenhễcứhômnàobàđithămPavenvềlàtìmtới.Khôngbaogiờchịhỏi bà về Paven. Nếu tự bàmẹ không nói, Xasenka cũng chỉđànhđoánquacặpmắtcủabàmàthôi.Nhưnglầnnày,chịvừathấybà,đãlolắnghỏingay:

– Thếanhấythếnào?

– Nókhỏelắm!

– Báccóđưagiấychoanhấykhông?

– Cốnhiênlàcó!Bácđưakhéođếnnỗi…

– Anhấyđãđọcchưaạ?

– Làmthếnàomàđọcngayđượcởđấykiachứ!…

– Đúng,cháuquênđimất!…Ngườicongáinói,chậmrãi.Tahãychờthêmmộttuầnnữa,-mộttuầnnữa!Báccótinlàanhấysẽđồngýkhông?

Nétmặtchịsasẩmxuống,mắtchịkhôngrờikhỏimắtbàmẹ,bàthìđangsuynghĩ:

– Nàobáccóbiếtđâu…Tạisaolạikhôngtin,nếukhôngcógì

làbấttrắc?

Xasenkagậtđầuvàlấygiọnglạnhlùnghỏi:

– Báckhôngbiếtngườitacóthểchongườiốmănnhữnggìà?Anhtakêuđóiđấy!

– Cái gì cũng có thể cho ănđượchết, đượchết!Bácđinấuđây…

Bàvàobếp,Xasenkachậmchậmbướctheo.

– Báccầncháugiúpbáckhông?

– Cảmơn,chẳngcầngìđâu!…

Bàmẹ cúi xuống lò để lấy cái chảo.Người con gái nói nhonhỏ:

– Bácạ…

Mặt chị tái đi,mắt chịmở to buồn rầu,môi chịmấpmáy,khókhănlắmmớinóiđược,nhưngvẫnnồngnàn:

– Cháumuốnhỏibác…Cháubiếtanhấykhôngđồngýđâu!Báchãy thuyết phục anh ấy!Bácbảo cho anh ấybiết là vì sựnghiệpcủata,takhôngthểkhôngcóanhấyđược,cháusợanhấyốmmất!Bácxemđấy,đãnhấtđịnhngàynàochúngđưaratòađâu…

Rõrànglàcốlắmchịmớinóiđượcnhưthế.Sựcốgắnglàmchịđờđẫn,chịnhìnđinơikhác,tiếngnóiđứtquãng.Cặpmihạthấpmệtnhọc,chịcắnchặtmôi,vàhaitaychịsiếtchặt,bẻkêurăngrắc.

Bàmẹrấtxaoxuyếntrướcsựxúcđộngmạnhmẽđónhưngbàhiểu;rồivừabốirối,vừabuồnrầu,bàômchặtlấychịvàtrảlờirấtkhẽ:

– Congáiyêucủamẹ!Nóchỉ làmtheoýnó thôi,nóchẳngngheaicả,chẳngngheaicả!

Cảhaingườiimlặng,ômghìlấynhau,rồiXasenkanhènhẹgỡtaybàmẹra,vàrunrunnói:

– Vâng!Bácnóiđúngđấy!Thậtlàkhờ!Đầuóccháu…

Vàbỗngnhiên,bìnhtĩnhlại,chịchỉnói:

– Nhưngtaphảilàmchongườibịthươngănchứ…

ChịngồivàođầugiườngIvan.Chịtrởlạiâncầnvàdịudànghỏi:

– Đầuanhcónhứclắmkhông?

– Không,khôngnhứclắm,tôichỉthấychoángvángthôi!Vàmệtlắm…-Ivantrảlời,ngượngnghịukéotấmchănlêncằm,mắt chớp chớp như bị quáng. Thấy anh nhất định không ăntrướcmặtchị,Xasenkađứnglên,bướcra.

Ivanngồitrêngiường,nhìntheochị,mắthấpháy,nói:

– Chịấyđẹpquá!…

Mắt anh trong sáng và tươi vui, răngnhỏ và khít, anhnóicònđangvỡtiếng.

Bàtrầmngâmhỏi:

– Cháubaonhiêutuổi?

– Mườibảyạ…

– Thầymẹcháuởđâu?

– Ởnôngthônạ…Cháuởđâyđãbảynămrồi.Cháuhọcxongliềntớiđây.Cònđồngchí,đồngchítêngìnhỉ?

Bàmẹ luôn vui thích và cảmđộng khi được ai gọimình làđồngchí.Vàgiờthìbàmỉmcườihỏi:

– Cháumuốnbiếtđểlàmgì?

Lặngthinhmộtlát,ngườithanhniênkêulên,nóirõ:

– Vìcómộtsinhviênởtrongtổchúngcháu,nghĩalàngười

thườngđọcsáchchochúngcháungheấymà,trướcđâycónóiđếnbàmẹcủaPavenVlaxôp,anhcôngnhân…trongcuộcbiểutìnhngàyMộtthángNăm,mẹbiếtchứ?

Bàmẹlắcđầuvàlắngtainghe.

Ngườithanhniênnói,vẻtựhàocủaanhlàmcholòngbàmẹcũngtựhàotheo:

– Chính anh ấy là người đầu tiên giương cao ngọn cờ củaĐảngta!Cháukhôngcómặtởđấy,lúcbấygiờchúngcháucũngđịnh tổ chức một cuộc biểu tình ở đây… nhưng mà khôngthành! Chúng cháu chưa được đông.Nhưng năm nay thì thếnàocũngthànhcông!…Rồimẹxem!

Anhấpúngvìcảmđộng,thíchthútrướcvềnhữngviệcchưatới,rồinóitiếp,vừagõgõcáithìa:

– RồibàmẹcủaPavenmàcháunóivớibácấy…bàcụcũngđượcvàoĐảngsauđó.Ngườitabảobàấylàmộtngườiđànbàphithường!

Bàmẹnhoẻnmiệngcười,bàthấythíchthúkhinghenhữnglời khen hào hứng của người thanh niên; bà vừa sung sướngvừa lúng túng.Bàđịnh trả lời: chính tôi, tôi làmẹ củaPavenđây!… Nhưng bà ghìm được và buồn rầu nghĩ thầm, tự giễumình:“Mìnhthựclàmộtmụgiàngốcnghếch!…”

Bỗngbàcúixuốnganh,cảmđộngnói:

– Nào!Ănnhiềuvào!Hãyvìsựnghiệpcủachúngtamàkhỏibệnhgấplênnào!

Cánh cửamở,một luồng gió thu lạnh lẽo, ẩm ướt lọt vàophòng.Xôphiavuivẻ,haimáđỏửngbướcvào:

– Lũchósănđuổitheocháunhưnhữngthằngmuốnlấyvợđuổitheomộtcôgáicógiatàito,hệtthếđấy!Cháuphảichuồnđây… Còn Ivan? Thế nào, khỏe chứ? Paven bảo sao, bác

Nilôpna?Xasenkacóđâykhôngbác?

Vừa châm thuốc hút, chị vừa hỏi và không đợi trả lời, đôimắtmàutrocủachịâuyếmnhìnbàmẹvàngườithanhniên.

Bàmẹngắmchị,mỉmcườitrongbụng,ngẫmnghĩ:“Thếlàgiờđây,cảmìnhnữacũngtrởthànhmộtngườicóích!”

VàlạicúixuốngIvan,bànói:

– Hãycốmàmauchóngkhỏelên,conạ!

Bàbướcquaphòngăn.Ởđấy,Xôphiađangnói chuyệnvớiXasenka:

– Chịấyđãinđượcbatrămbảnrồiđấy!Chịtasẽgụcvìcôngviệcấymất!Thật làanhdũng!Xasenkacóbiếtkhông, thật làmộtdiễmphúclớnđượcsốnggiữanhữngconngườinhưthế,đượclàđồngchícủahọ,đượclàmviệcvớihọ…

– Phải!-Côthiếunữkhekhẽtrảlời.

Buổitối,Xôphianóivớibàmẹ:

– Bácạ!Cầnbácđivềnôngthônlượtnữađây.

– Ừ,thìđi.Thếbaogiờđi?

– Haibangàynữa…Đượckhôngbác?

– Được!

Nikôlaikhuyên:

– Đừng đi bộ bác ạ. Bác hãy thuê ngựa trạm. Và đi đườngkhác,theođườngxuyênquaxãNikônxkôiêấy…

Anhimlặng,nétmặtsasầm,vẻbuồnrầuấykhônghợpvớianhvốnlúcnàocũngtrầmtĩnhnênkhuônmặtanhtrởnênlàlạvàxấuxí.

Bàmẹnhậnxét:

– Như thế là đi đường vòng, xa lắm.Và đi xe ngựa lại tốntiền…

Nikôlaiđáp:

– Bácthấykhông?Nóichunglàcháukhôngđồngývềcuộcđinày.Ởphíađóđangnáođộng…Chúngnóbắtngườimộtgiáoviênnàođó,phảithậntrọngmớiđược.Tốthơnlànênchờđợimộtchút…

Xôphiagõgõngóntayvàomặtbàn,nhậnđịnh:

– Việcphânpháttàiliệucầnphảitiếptụckhônggiánđoạn.Đólàmộtđiềuquantrọng.

Bỗngchịđộtngộthỏibàmẹ:

– Đinhưthế,báccóthấysợkhông?

Bàmẹcảmthấychạnhlòng:

– Đãbaogiờtôisợchưa?Ngaylầnđầu,tôicũngcósợđâu…Thếmà,bỗngdưng…

Khôngnóihếtcâu,bàcúigằmmặtxuống.Mỗikhingườitahỏibàcósợkhông,việcấycóhợpkhông,bàcólàmđượcviệcnàyviệcnọkhông,bàthấytrongcáccâuhỏiấycómộtlờicầukhẩn, có cái gì cách biệt, hìnhnhư các anh emđối xử với bàkhônggiốngnhưhọđốixửvớinhau.

Bàthởdài,nóitiếp:

– Khôngcầnhỏitôicósợhaykhông!Cácanh,cácchịkhôngphảihỏinhaunhưthếbaogiờkiamà.

Nikôlaigỡmạnhkínhra,rồilạiđeovào,vànhìnchằmchằmvàomặtchị.Tiếptheocửchíđólàmộtsựimlặngbốirối,sựimlặnglàmchobàmẹxúcđộng.Bàđứngdậylúngtúng,muốnnóivớihọmộtđiềugì,nhưngXôphiađãvuốtvebàntaybàvàthìthầm:

– Cháuxinlỗibác!Cháusẽkhôngbaogiờhỏinhưthếnữa!

Cửchỉấylàmchobàmẹbậtcười!Mộtlátsau,cảbangười,vẻ

bận rộn, thân thiết bàn bạc với nhau về những chi tiết củachuyếnđinôngthônnày.

Chương44

Trờivừahửngsáng,bàmẹđãngồitrênchiếcxengựalăngậpghềnhtrênconđường lầysautrậnmưathu.Congióẩmthấpthổi lên, bùn bắn tung tóe. Anh đánh xe ngồi trên ghế, hơinghiêngmìnhvềphíabàmẹ,thanthở,ảonãobằnggiọngmũi:

– Thếlàtôibảovớiôngta,ônganhtôiấymà,thếthìcứchiara!Thếlàchúngtôibắtđầuchia…

Bỗnganhtaquấtchoconngựabêntráimộtroithétlêngiậndữ:

– Ê!Đinhanhlên,conquái!…

Mấy con quạmùa thu béo đẫy, vẻ bận rộn, nhảy trên cácluốngcày.Ngọngiólạnhrítlênthổihắtvàochúng.Chúngxoaymình ra cản gió, gió làm lông chúng xù lên, làm cho chúngchuệnhchoạng.Lúcđóchúngmớichịuthua,vỗcánhuểoảibayđếnđậuởnơikhác.

Anhđánhxenói:

– Thếlàôngấychơitôimộtvố.Tôithấylàchẳngcòncáchnàonữa.

Bàmẹngheanhnóinhưtrongmộtgiấcchiêmbao;cáichuỗidàinhữngsựviệcbàđãsốngquamấynămgầnđâytrởlạitrongtrínhớ, lần lượtdiễnratrướcmắtbà…Trướckia,đốivớibà,cuộcsốngnhưxaxôi,khôngdínhlíugìđếnmình,khôngbiếtdoaixâydựngnên,xâydựngnênđểlàmgì;vàgiờđâybiếtbaosựviệcbàyratrướcmắtbà,cósựđónggópcủabà.Điềuđógợichobàmộtcảmgiáclộnxộn,vừangờvựcvừahàilòngvớibản

thân,vừabănkhoănvừabuồnmanmác…Chungquanhbàmọivậtđềuchuyểnđộngchậmchạp; trên

trờinhữngđámmâyxámnặngnềtrôi,đámnàyđuổitheođámkhác,haibênđường,câycốiướtátlùilạiphíasauxe,ngọncâytrơtrụiđungđưatrướcgió;cánhđồngrảiraxatheoconđườngvòngcung,nhữnggòđốngnhôlên,biếnđi.

Tiếngnóigiọngmũicủaanhđánhxe, tiếngnhạcngựakêuleng keng, tiếng rít ẩm ướt va tiếng xào xạc hợp thành mộtdòng suối khúckhuỷuvàphậpphồng, chảy trênđồng ruộng,xómlàng,vớimộtsứcmạnhbuồntẻ,đềuđều…

– Bọnnhàgiàucólênthiênđườngvẫnthấychậtchội!…Đờilàthếđấy!…Lãotađãkhởisựtrócnợtôi,lãoănývớicácnhàchứctráchlắm,-ngườiđánhxenóitiếpvừakéodàitừngtiếngmột,vừađungđưatrênghếngồi.

Đến trạmnghỉ, anh tháo ngựa ra, và nói với bàmẹ, giọngchánchường:

– Bàcóthểchotôiíttiềnđểlàmmộtchén!

Bà đưa cho anh năm Kô-pếch. Rủng rẻng mấy đồng tiềntronglòngbàntay,cũngvẫncáigiọngấy,anhbảobàmẹ:

– Bakô-pếchrượuvodka,haikô-pếchbánhmì…

Xếchiều,bàmẹmệtlả,rétcóng,tớixãNikônxkôiêrộnglớn.Bàvàoquánăncủatrạm,gọinướcchèvàngồibêncửasổsaukhiđặtxuốnggầmghếchiếcva-linặngtrịch.Từcửasổtrôngra,bàthấymộtkhoảngđấtnhỏphủmộtlớpcỏúađãbịgiẫmnát;ngôinhà xamxámcủa trụ sởhành chínhxã,mái đã lúnxuống. Một người nông dân đầu hói, râu dài, ngồi trên bậcthềmphìphèotẩuthuốc,mìnhmặcđộcmộtchiếcsơmi.Mộtconlợnđitrênbãocỏ,vẫyvẫyđôitai,lắclalắclưcáiđầu,mõmrúcxuốngđất,vẻnhưkhôngvừaý.

Từngtảngmâyđencuồncuộnkéođi,chồngchấtlênnhau.Cảnhvậtâmu,lặnglẽ,buồnrầu;dườngnhưcuộcsốngđãimhơilặngtiếng,đãtrốnđinơinào.

Bỗngnhiênmộttênhạsĩphingựađến,dừnglại,ghìmconngựamàuhungtrướcthềmtrụsởvừavungroivừathétlênvớingười nông dân. Tiếng thét vọng qua cửa kính nhưng bàmẹkhôngngherõlờihắnnóigì.Ngườinôngdânđứngdậyđưataychỉphíachântrời.Tênhạsĩnhảyxuốngngựa,lảođảo,némdâycươngchongườinôngdânrồivịnvàolancannặngnềbướclênthềmvàđikhuấtvàotrụsở…

Lạiyênlặng.Conngựahailầnnệnmóngtrênđấtmềm.Mộtemgáinhỏ,bímtócvàngngắnthõngtrênvai,gươngmặttròntrĩnh,đôimắtmơntrớn,bướcvàophòngbàmẹđangngồi.Emmímmôi,bưngmộtchiếckhaylớncạnhđãsứt,đầychénđĩa,gậtgậtđầuchàobàmẹ.Bàâuyếmhỏiem:

– Chàocôbénhanhnhảu!

– Chàobà.

Emnhỏđặtđĩa,chénlênbàn,rồibỗngnhanhnhẹnbáotin:

– Ngườitamớibắtđượcmộttêncướp,đanggiảinóđếnđấy!

– Têncướpđólàthếnàohảcháu?

– Cháukhôngbiết…

– Ngườiấyđãlàmgìcháucóbiếtkhông?

– Cháu không biết! - Em nhỏ lặp lại. - Cháu chỉ nghe nóingườitađãbắtanhta.Bácgáctrụsởđãchạyđimờiôngcẩm.

Bàmẹ nhìn qua cửa sổ, thấy nhiều nông dân đang đi đến,ngườithìbướctừngbướcđĩnhđạc,ngườithìvừađivừahốihảcàicúcchiếcáongoàibằngdacừu.Đếnthềmtrụsở,họđứnglạivànhìnvềbêntrái.

Emnhỏcũng liếcmắtnhìnxuốngđườngrồivộivàngbướcra,xôsầmcánhcửa.Bàmẹrùngmình,đẩychiếcva-livàotậncùng gầm ghế, rồi trùm chiếc khăn choàng lên đầu, vội vàngbướcngayracửa.Bàcốdậptắtcáiýmuốnkhóhiểuđộtnhiênđếnvớibàlàmuốnđigấplên,muốnchạy…

Ra đến thềm,một luồng không khí lạnh buốt thổi tạt vàomắt,vàongực.Bàngạt thở,hai chânbà têdại:giữabãi cỏcóRưbinđangđitới,taybịtróigiậtcánhkhuỷu,haibêncóhaitêncảnh sátđikèm,vừađivừađậpgậyđềuđềuxuốngđất; cạnhthềmtrụsở,mộtđámđôngđươngimlặngđứngchờ.

Nhưngườimấthồn,bàmẹchằmchằmnhìnRưbin.Rưbinđangnói,bàngherõtiếngôngta,nhữnglờiôngtanóirơivàokhoảngkhôngrunrẩyvàtốitămcủalòngbàkhôngmộttiếngvang.

Bà tỉnh lại và thở đều đều.Một nông dân râu hoe hoe đầymặt,cóđôimắtxanhbiếcđứngbênthềmnhìnbàtrântrân.Bàmẹvừahovừakhủngkhiếpđưabàntaydạiđờlêncổkhónhọclêntiếnghỏi:

– Cóchuyệngìthế?

– Kia, cứ xemđấy!Ngườinôngdânđáp thế rồi ngoảnhđi.Mộtnôngdânkháctớiđứngbênbácta.

Bọn cảnh binh dừng lại trước đám người ngày càng đôngnhưngvẫnimắng.BỗnggiọngnóiấmvàchắccủaRưbinvanglên:

– Hỡinhữngbà conngoanđạo!Bà conhẳnđã cónghenóiđếnnhữngtờgiấytrongđócóviếtlênsựthậtvềđờisốngnôngdân ta chứ?Ấy đấy, chính vì nhữngmảnh giấy ấymà chúngkhủngbốtôi…Chínhtôiđãphânphátnhữnggiấytờđótrongnhândânđấy!

Vòng người sít chặt thêm quanh Rưbin. Giọng ông ta vẫnvanglênbìnhtĩnh,đềuđều.Cáiđólàmbàmẹyênlòng.

Mộtnôngdânhíchkhuỷutayvàongườicóđôimắtxanhthìthầm:

– Báccónghethấykhông?

Khôngtrảlời,ngườinàyngẩngđầulênnhìnbàmẹlượtnữa.Ngườivừahỏicũnglàmthế;anhnàytrẻhơnngườimắtxanh,mặtgầy,cótànnhang,râuđenvàthưa.Rồicảhairờithềmđira.Bàmẹthầmbảo:

– Họsợ!

Bà càng chú ý hơn nữa. Đứng trên thềm, bà nhìn thấy rõkhuônmặtxạmđenbịđánhđếnthâmtímcủaRưbin,cáiánhmắthừnghựccủaôngta,bàmongôngtacũngnhậnrabànênbàkiễngchânlên,rướnvềphíađó.

ĐámđôngnhìnRưbin,trầmngâm,nghingại,chẳngnóimộtlời.Chỉởmấyvòngngoàimớicótiếngnóirìrầm.

GiọngRưbinvanglên,dõngdạcvàchắcnịch.

– Bàconnôngdân!Hãytincáctờgiấyđó…Vìnhữngmảnhgiấyđómà…cóthểngườitagiếttôi.Ngườitađánhđậptôi,trakhảotôi,muốnbuộctôiphảikhaiđãlấynhữnggiấyđóởđâu.Ngườitasẽcònđánhtôinữa.Tôisẽchịuđựngtấtcả:vìcáctờgiấyđóviếtlêntoànsựthật,vàsựthậtđốivớichúngtacònquýhơncảbánhmì.Thếđấy!

– Bácấynói thếđể làmgìnhỉ? -Mộttronghaingườinôngdânkhekhẽhỏi.

Ngườimắtxanhchậmrãitrảlời:

– Giờ đây thì chẳng quan trọng gì nữa: người ta không aichếthailần,đằngnàocũngchỉchếtmộtlần…

Mọingườiđứngđó im lặng,nghiêngmắtnhìn,ảmđạm,aicũngcảmthấycómộtgánhnặngvôhìnhđèlêntâmtư.

Tênhạsĩtrởrathềm,chânnamđáchânxiêu,thétlên,giọnglènhè:

– Đứanàonóithế?

Bỗnghắnlaoxuống,nắmlấytócRưbin,giậtđigiậtlại,mồmthét:

– Màynóiđấyhả,màyhả,đồchóđẻ?

Lànsóngngườichaođi,rìrầm.Cảmthấyhoangmangvàbấtlực,bàmẹcúiđầu.VàgiọngnóicủaRưbinlạicấtlên:

– Bàcon,hãytrôngđấy…

– Câmhọngngay!

Tên hạ sĩ đấm vào mang tai Rưbin một cái. Rưbin loạngchoạng,nhúnvai:

– Tróitayngườitalạirồithảsứcmàhànhhạ…

– Cảnhbinh!Điệunóđi!Còncácngườikhác,giảitánhết!

Hắnnhảynhót trướcmặtRưbinnhư con chó trướcmiếngthịt.Hắnđấmvàomặt,vàongực,vàobụngôngta.

– Đừngđánhngườita!-Cóaitrongđámđôngkêulên.

Mộtngườikháchưởngứng:

– Tạisaolạiđánhngườita?

– Đếnđấy đi! -Người nông dânmắt xanh gật đầunói nhưvậy.

HọnhíchtừtừđếnchỗRưbin,cònbàmẹnhìntheohọđầythiện cảm. Bà thở dài thấy nhẹ hẳn người: tên hạ sĩ lại nặngnhọc leo lên các bậc thềm, vừa giơ tay lên vừa thétnhưđiêndại:

– Kìa,điệunólạiđây,tađãbảomà!

– Khôngđược!-Mộtgiọngnóivangdộiđáplạitênhạsĩ.Bàmẹbiếtđólàtiếngnóicủangườinôngdânmắtxanh,-Khôngthểđểchohọmuốnlàmgìthìlàm,bàconạ!Nếuhọdẫnbácấyđichỗkhác…họsẽđánhbácấychếtmất.Rồihọ lạinói rằngchínhchúngtađâygiếtbácấy.Đừngđểhọlàmnhưvậy!

Rưbinnóito:

– Bàconnôngdân,bàconkhông thấyđời sốngcủabàconnhư thếnàohay sao, lẽđâubà conkhônghiểu rằngngười tabóclột,ngườitalừadối,ngườitahútmáubàconhaysao?Tấtcảcáigìcũngdobàconmàcó,thếmàbàconcónhữngquyềngìnào?Chếtđói,đólàquyềnđộcnhấtcủabàcon!…

Bỗngnhiên,bàconnôngdânnổilênlaó,ngườinàyáttiếngngườikia:

– Bácấynóiđúngđấy!

– Gọiôngcẩm!Ôngcẩmđâurồi?

– Lãohạsĩđãđitìmrồi…

– Nhưnghắnsayrượukiamà!…

– Khôngkhông!Đigọinhà chức tráchđâuphải làviệc củata…

Tiếngồnàocàngtăng,càngvangdậymãi.

– Cứnóiđi!Chúngtôikhôngđểchobácbịđánhđâu…

– Cởitróichobácấyđi…

– Hãycoichừng,nguyđấy!…

– Taytôiđaulắm!-Rưbinnói,tiếngvangvangđềuđềuátcảtiếngồnào.-Tôikhôngchạytrốnđâubàconạ!Tôikhôngviệcgìphảitrốnchạysựthật,sựthậtsốngtronglòngtôi…

Một vài người tách ra khỏi đám đông và lảng ra, vừa thì

thầmvớinhau, vừa lắc lắc đầu.Nhưng sốngười tức giận, ănmặc tồi tàn, chạyvộiđếnmỗi lúcmộtđông…Họ sục sôinhưmột đámbọt đục ngầu quanhRưbin, cònRưbin thì nhưmộtngôi nhà thờ trong rừng rậm, cứ giơ tay khỏi đầu, vung lênthét:

– Cámơnbàcon,cámơn!Chínhchúngtaphảitựtaymởtróichonhau,nhưthếđấy!Aigiúpchúngtanếuchúngtakhôngtựgiúpnhau?

Ôngtachùirâurồilạigiơbàntayđẫmmáulênđầunữa.

– Bàconhãy trôngmáu tôiđâynày:máu tôiđã chảyvì sựthật!

Bàmẹbướcxuốngthềm,nhưngđứngdướithấp,khôngthấyđượcRưbinbịchekhuấtgiữađámđôngvâychặtchungquanh,bàlạibướclênthềm.Bàcảmthấyhơiấmtỏatronglồngngực,cócáigìphậpphồngtronglòngnhưmộtniềmvui.

– Bàconnôngdân!Hãytìmnhữngtờgiấyấymàđọc!Chớcótinbọnchứctráchvàgiáosĩkhichúnggọinhữngngườimangsự thật lại cho ta là quân phiến loạn, đồ phản Chúa. Sự thậtđang bí mật đi khắp thiên hạ, sự thật đang tìm tổ ấm trongnhân dân, sự thật như dao như lửa đối với bọn chức trách,chúngkhôngthểthừanhậnsựthật,vìsựthậtsẽcứacổchúng,sẽ thiêuđốt chúng!Sự thật, đối với cácbạn, làngườibạn tốtnhất,đốivớibọnchứctráchlàkẻthùkhôngđộitrờichung!Ấyvìthếmàsựthậtmớiphảitrốntránh!…

Trongđámđônglạicóvàitiếngnóilớn:

– Bàconngoanđạo,hãyngheđây!…

– Này,ngườianhem,khéokẻochếtmất…

– Aitốgiácbácthế?

– Giáosĩđấy!-Mộtngườicảnhbinhnói.

Haingườinôngdânchửirủaầmĩ.Mộttiếngkêuvanglên:

– Hãycoichừng!Anhem!

Chương45

Têncảnh sát trưởng trongxãbước tới.Hắnngười cao lớn,vạmvỡ,mặttròn,chiếcmũcát-kétđộisụpxuốngtai,riamépmộtbênvểnhlên,mộtbênquặpxuống.Khuônmặtvìthếméoxệchđi,mộtnụcườinguđần,khôngsinhkhílạicànglàmtrởnêndịdạng.Tay trái,hắncầmgươm, tayphảivâyvẩy.Bướcchânhắnnặngnềvàchắcnịch,aicũngngherõ.Đámđônggiãnrachohắnđi.Vẻủrũloâuhiệntrênmặtmọingười,tiếngồnàodịuđi,lắngxuốngnhưchuivàolòngđất.Bàmẹcảmthấydatránmìnhrunlên,mắtnóngbừngbừng.Bàlạimuốnnhậpvàođámđông.Bànghiêngngườivềphía trước,đứng lặngđi, chờđợi,thấpthỏm.

TêncảnhsáttrưởngdừnglạitrướcmặtRưbin,nhìnôngtatừđầuđếnchânrồihỏi:

– Thế này là thế nào? Tại sao không trói tay nó lại? Cảnhbinh!Tróinólại!

Giọnghắnsangsảngnhưngnhạtthếch.Mộtcảnhbinhđáp:

– Taynóđãtróirồi…nhưngdânchúngcởirađấy!

– Cáigì?…Dânchúngà?…Dânchúngnào?

Tên cảnh sát trưởng nhìn những người đứng vòng quanhhắn. Cũng với cái giọng nhạt thếch, đều đều, không cất caocũngkhônghạthấp,hắnnóitiếp:

– Dânchúnglàđứanào?

Hắn động đốc kiếm vào ngực người nông dân có đôi mắtxanh:

– Sumakôp, mày là dân chúng phải không? Còn đứa nàonữa?Màyhả,Misin?

Hắnvừanóivừalấytaphảigiậtrâumộtnôngdânkhác

– Xéo hết đi, đồ khốn nạn!… Nếu không, tao… tao sẽ chochúngbaybiếttay!

Tronggiọngnói,trêngươngmặthắn,khôngcóvẻgìlàgiậndữ hay dọa nạt. Hắn nói bình tĩnh, đánh đập người ta vớinhữngcửchỉđềuđều,hai taydàivàmạnhcủahắnquen làmnhưvậy.Hắnsấnđến,ngườiraliềnlùilại,cúiđầu,hoặcquaymặtđi.Hắnquátbọncảnhbinh:

– Ôhay,chúngbaycònđợigìchứ?Tróicổnólại!

Hắntuônranhữnglờichửirủatụctĩu,rồinhìnRưbinlượtnữavàthét:

– Cònmày,đưatayrasaulưngngay!

– Tôi không bằng lòng cho ai trói tôi! - Rưbin nói. - Tôikhôngchạytrốn,tôikhôngchốngcự,tróilàmgì?

– Thếnào?-Hắnvừanói,vừabướclạigầnRưbin.

– Bọnthúdữ!-Rưbincấtcaogiọngnóitiếp,-chúngbayđãhànhhạnhândânnhiềurồi.Cáingàytrảnợmáucũngsắpđếnvớichúngbayrồiđấy…

Hắn lặng yên, nhìn Rưbin, riamép rung rinh. Rồi hắn lùimộtbướcvàrúlên,giọnglạcđivìkinhngạc:

– Ồ,ồ,ồ!Đồchóđẻ!Cáigì…màyvừanóicáigì?

Và bất thình lình hắn tống ngay vào mặt Rưbin một quảđấm.

– Mày không thể đấm chết sự thật được! - Rưbin vừa thétvừađitớiphíahắn.-Vàmàykhôngcóquyềnđánhtao,đồchó!

Hắnkéodàitừngtiếng,rốnglên:

– Tao,taokhôngcóquyềnà?

Một lầnnữa,hắnvung tayđánhvàođầuRưbin.Rưbin cúiđầuxuống tránh,hắnmấtđà, suýtngã.Mộtngườinào trongđámđôngbậtcườirầmrĩ,giọnggiậndữcủaRưbinlạivanglên:

– Taocấmmàyđánhtao,đồquỷdữ!

Têncảnhsáttrưởngnhìnchungquanh:uámvàimlặng,bàconnôngdânđãnhíchgầnlạithànhmộtvòngngườidàyđặc,uuất…

– Nikita! - Tên cảnh sát trưởng vừa gọi, vừa đưamắt tìmngười,-Lạiđây,Nikita!

Một nông dân thấp lùn, to ngang,mặc áo da cừu ngắn, rẽđámđôngbướcra.Anhtacúicáiđầutovàbùxùxuốngvànhìnxuốngđất.

Têncảnhsáttrưởngvừavêriamép,vừanóithongthả:

– Nikita!Hãytátchonómộtcáinênthân!

Anhnôngdânbướclênmộtbước,dừnglạitrướcmặtRưbin,ngẩngđầulên.Rưbinthétvàomặthắnnhữnglýlẽsắcbén:

– Đây,cácbàconhãyxem,cáilũsúcsinhấydùngbàntaytabópcổtanhưthếđấy!Bàconhãyxemvàsuynghĩ…

Anhnôngdânchầmchậmđưa tay lênuểoảiđánhvàođầuRưbin.Têncảnhsáttrưởngkêuthethé:

– Khôngphảithế,thằngkhốnkiếp!

– NàyNikita!-Trongđámđôngcóngườinói.-ĐừngcóquênChúa!

– Đánh,taobảomàyđánhđi!-Têncảnhsáttrưởngvừaquátvừatúmcổanhnôngdânđẩytới.

Anhtabướctránhsangmộtbênrồicúiđầunói,vẻủrũ:

– Tôikhôngđánhnữa…

– Thếnào?

Mặttêncảnhsáttrưởngdúmlại.Hắngiẫmchânđànhđạch,vừa văng tục vừa lao vào người Rưbin. Tiếng quả đấm chạmmạnhvàongười đánhbịchmột cái vàRưbin lảo đảo, hai taychơivơi,têncảnhsáttrưởnglạilaotớilàmchoRưbinngãvậtxuống.Thếlàhắnxôngđến,vừagầmthétvừađạptớitấpvàongực,vàođầu,vàosườnRưbin.

Đámđôngxônxaoáccảm,lắclư,xôcảvềphíatêncảnhsáttrưởng.Thấythế,hắnnhảysangmộtbên,tuốtkiếmkhỏivỏ.

– À,à!Thếđấyà?Cácngườimuốnlàmloạnà?À,rathếđấy?-Tiếnghắnrunrẩy,rítlênthethérồikhảnđinhưvỡra,cùngvớigiọngnói,tựdưnghắnnhưmấthếtsứclực,sovairụtcổ,khomkhomlưngđigiậtlùi,lấychâncẩnthậndòđường,nhìnláo liếng bằng đôimắtmất hồn.Trong khi rút lui, hắn la to,giọngkhànkhànlongại:

– Đượcrồi!Cácngườicứgiữlấynó,tađiđây.Nàocácngườicó biết không, đồ khốn nạn, có biết đó là một tên tội phạmchính trị,một tên chống lại Sa hoàng, xúi dân làm loạn, cácngườicóbiếtkhông?Thếmàcácngườilạibênhnó,cácngườilàmloạnhả?Hả?…

Khôngnhúcnhích,haimắtđămđăm,ngườirũrượivàmấttrí,nhưtrongcơnácmộng,bàmẹđờngườiravìkinhhoàngvàthươngxót.Nhữngtiếngkêuphẫnnộ,uuất,ấmứccủaquầnchúng cùng với giọng nói run rẩy của tên cảnh sát trưởng,những tiếng xì xào rù rì, ầm ĩ trong đầu óc bà nhưmột bầyong…

– Nếungườitacótộithìcứđưaratòamàxử,thếthôi!…

– Cácôngthachobácta…

– Ồ,thậtlàanhlàmnhưkhôngcóphápluậtgìcả!

– Cóvôlýkhông?Nếuaicũngcứđánhngườinhưvậythìrồisẽrasao?…

Nông dân chia thành hai nhóm:một nhóm vây quanh têncảnhsáttrưởng,lahétvàcốthuyếtphụchắn;nhómkiaíthơnvẫnđứngbênngườibịđánhvàầmĩphảnđối.MộtvàingườiđỡRưbindậy,bọncảnhbinhlạimuốntrói,tứcthờicótiếngthétlên:

– Gượmđã,đồquỷsứ!

Rưbinlaubùnvàmáubêbếttrênmặt, lặnglẽnhìnquanh.Mắtôngtadừnglạichỗbàmẹ:bàrùngmình,nghiêngngườivềphía ông ta, tay bất giác vươn ra. Rưbin vội vàng ngoảnh đi.Nhưnglátsau,đôimắtôngtachòngchọcnhìnbà.Bàmẹthấyhình như ông ta rướn người lên, ngẩng đầu, và đôimá đẫmmáucủaôngrungrung…

– Bácấynhậnramình…Cóthểnhưvậyđượcchăng?…

Lòng bà xao xuyến vìmột niềm vui vừa đau xót vừa buồnthảm,bàgậtđầurahiệuchobác.Nhưngliềnđóbànhậnthấyngườinôngdâncóđôimắtxanhđứngởbênbà,cũngnhìnbà.Cáinhìnấygợichobànghĩđếnnguycơcóthểxảyđến…

– Mìnhlàmcáigìthếnày?Chắcchúngsắptómcảmìnhđây!

NgườinôngdânnóiđiềugìvớiRưbin,Rưbinlắcđầurồinóihốihả,nhưngrõràngvàmạnhbạo:

– Không can gì! Trên trái đất này không phải chỉ cómìnhtôi…Chúngbỏtùlàmsaochohếtđượctấtcảsựthật!Chỗnàotôiđãsốngthìngườitađềunhớđếntôi,thếđấy!Dùlàtổchimđãbịphá,bạnbè,đồngchíkhôngcònởđấynữa…

“Cáinàylàbáctanóivớimìnhđây!”Bàmẹtựnhủ.

– Nhưng cũng cóngày rồi chimưng cất cánh tung trời, cóngàyrồinhândânsẽtựgiảiphóng!

Mộtngườiphụnữmangđếnmột thùngnướcvừa rửamặtchoRưbin,vừakểlểrênrỉ,cămphẫn.CáigiọngnhỏnhẹkểlểcủachịchenvàolờiRưbin,làmchobàmẹkhônghiểuđượcgì.Mộttốpngườinôngdânđiđến,têncảnhsáttrưởngđiđầu,mộtngườinàođógọi:

– Choxeđểgiảingườitùđi,nào!Aicóxenào?

Rồi giọng tên cảnh sát trưởng cất lên, khác hẳn trước, cóphầnbựcdọc:

– Tao,taođánhmàyđược,nhưngmàythìkhôngđược.Màykhôngcóquyền,đồngu!

– Ừ!-Rưbinthét,-thếmàylàaivậy!DễthườngmàylàChúaà?

Mộttràngtiếngreothétlộnxộndậylên,áttiếngbác:

– Thôi, đừng tranh cãi làm gì nữa, bác ạ! Người ta là nhàchứctrách…

– Ôngchớnênnónggiận,báctaquẫntrírồi…

– Hãyimđi,đồdởhơi!

– Ngườitasắpđưabácvềtỉnhngaybâygiờđấy…

– Ởđấy,họtôntrọngluậtpháphơn!

Nhữngtiếngkêucủaquầnchúngvanglên,đấudịu,vanlơn,lẫnlộntrongmộttiếngxônxaohỗnđộn,thanvãn,khôngmảymaytintưởng.BọncảnhbinhxốcnáchRưbin,leolêncácbậcthềm,vàokhuất trongtrụsởvớiôngta.Bàconnôngdân lầnlượt tảnđi.Bàmẹnhận thấyngườinôngdânmắtxanhđivềphíabàvànhìntrộmbà.Đầugốibàbắtđầurunlên:mộtcảmgiácchánchườngmệtmỏilàmchobàselòng,lợmgiọng.Bàtựnhủ:“Takhôngnênbỏmàđi!Khôngnên!”

Bàbámchặtvàolancan,chờđợi.

Têncảnhsáttrưởngđứngtrênthềmtrụsở,vừanóivừahoatay, những lời khiển trách của hắn vang lên giọng trở lại tẻnhạt,khônghồnnhưtrước:

– Đồ chó đẻ, chúngmày ngu lắm!Đã không hiểu gì cảmàdámrúcmõmvàocáichuyệnnày,cáichuyệnquốcsựnày!Đồsúcsinh!Chúngmàyphảicảmơntao,phảirậpđầutậnđấtkínhcẩnchào taovì tấm lòng tốtcủa tao!Taomàmuốnthìchúngmàyđitùkhổsaicảnút…

Khoảng vài chục nông dân, đầu trần, đứng nghe hắn nói.Trời sắp tối,mây bay là là xuống thấp. Người nông dânmắtxanhbướclạigầnbàmẹ.Anhtavừathởdàivừanói:

– Ởvùngchúngtôithìcứnhưthếđấy…

– Vâng,-bàdịudàngđáplại.

Anhthẳngthắnnhìnbàmẹhỏi:

– Bàlàmnghềgì?

– Tôimuarencủachịemởnôngthôn,muacảvảinữa…

Ngườinôngdântừtừđưataylênvuốtrâu,rồivẻkhôngvui,bácvừanhìnvềphíatrụsởvừanói:

– Ởđâykhôngcónhữngthứấy…

Bàmẹngắmnhìnngườinôngdân,chờdịpthuậntiệnđểtrởvềquán.Khuônmặtanhtađẹp,đămchiêu,đôimắtbuồnbuồn.Caolớn,vairộng,anhmặcchiếcáokhoácvávíulungtung,mộtchiếc sơ-mi vải sạch sẽ,một cái quần bằng dạ thô,màuhunghungvàmangmộtđôigiàyđãcũ,chânkhôngtất…

Bàthởdàikhônghiểuvì sao,người thấynhẹnhõm.Thìnhlình, hình như chỉ theo linh tính, bà hỏi anh tamột câumàchínhbàcũngngạcnhiên:

– Tôicóthểngủnhờtạinhàanhđượckhông?

Câuhỏivừabuôngrathìhìnhnhưthịtxươngbà,toànthânbàcorút lại.Nhưngbàưỡnthẳngngười lên,nhìnchằmchặpvàongườinôngdân.Nhiềuýnghĩdaydứtchậpchờntrongđầuócbà:“TalàmthếnàythìnguychoNikôlaimất…Cònlâunữa,tasẽkhônggặpđượcPaven…Chúngsẽđánhchếtta!”

Người nông dân nhìn xuống đất, kéo kín hai vạt áo khoáctrênngực,chậmrãiđáp:

– Ngủlạinhàtôià?Saolạikhôngđược?Cóđiềunhàcửatôichảrasao…

– Tôiđâuphảilàngườikhótính!-Bàmẹbuộtmồmnói.

– Thếthìđược!-Ngườinôngdânnhắclạivàchămchúnhìnbà.

Đêmđãxuống, ánhmắtngườinôngdân lạnh lẽo,mặtanhnhưxanhtáihẳnđi.Cócảmgiácnhưmìnhđanglaoxuốngvựathẳm,bàmẹnóikhekhẽ:

– Thếthìtôiđingayđây,anhxáchhộtôichiếcva-linhé.

– Được.

Ngườinôngdânrùngmình,kéokínvạtáokhoáclầnnữavàkhekhẽnói:

– Kìa,cáixengựakia…

Rưbinhiệnratrênthềmtrụsở,haitaylạibịtrói,đầuvàmặtbịtrùmtrongcáigìxámxám.Trongkhí lạnhcủahoànghôn,Rưbinnói:

– Xinvĩnhbiệtbàconthânmến!Bàconhãyđitìmsựthậtvàgiữlấysựthật,hãytinởngườiđemnhữnglờingaylẽthậttớibàcon,hãybảovệsựthật,đừngtiếcsứctiếccông!

– Câmmồm,đồchó!-Têncảnhsáttrưởngquát.Cảnhbinh,thúcngựađingay,đồngốc!

– Bàconcógìmàphải tiếc…?Đờisốngbàconnàocóragìđâu?

Chiếc xe ngựa chuyển bánh. Ngồi giữa hai tên cảnh binh,Rưbinvẫnnói:

– Vìsaobàconkhoanhtayngồichịuchếtđói?Hãyphấnđấuchotựdo,tựdosẽđemlạibánhmìvàsựthậtchocácbạn…Xinvĩnhbiệtbàcon!…

Tiếngbánhxedồndập,tiếngvóngựalốpcốp,tiếngtêncảnhsáttrưởngquáttháotrùmlêntiếngRưbin.LờinóicủaRưbinbịđứtkhúcvàbịátđi.Ngườinôngdânvừalắcđầuvừabảobàmẹ:

– Thếlàhết!

Rồihấtđầukhẽbảobàmẹ,anhnóitiếp:

– Bàhãyđợiđấymộtlát,tôisẽtrởlạingay…

Bàmẹbướcvàonhà,ngồivàobànbênấmchè,lấymộtmiếngbánh, nhìnmiếng bánh rồi lại từ từ đặt xuống đĩa. Bà khôngthấyđói;mộtlầnnữa,bàthấytrongbụngcócáigìnhoinhói,mộtngọn lửanhưthiêunhưđốt làmbàkiệt sức,nhưrúthếthuyếtmạchvàlàmbàchoángváng.Ngườinôngdânmắtxanhhiện sừng sững trướcmặtbàvớikhuônmặtkỳ lạ, giốngnhưmột bức tượng chưa hoàn thành, khuônmặt không làm chongườitatincậy.Bàkhôngmuốnnóithẳngralàanhrasẽphảnbà;nhưngcáiýnghĩấyđãhìnhthànhvàđèlênngựcbànặngtrĩu.

“Anhtacóđểýđếnmìnhrồi!”Bàcứnghĩthế,khôngcưỡnglạiđược.“Anhtađãđểýđếnmình,anhtađãđoánra…”

Ýnghĩ củabàđếnđấy là chìmđắmngayvàomột sự rời rãnặngnề,mộtcảmgiácnônnaokhóchịu.

Từngoàicửasổ,mộtnỗiyênlặngrụtrèđãtớithaychotiếngồnào:cáiyênlặngcủaxómlàngđươngởtrongcảnhsợsệt,lo

âu;cáiimlặnglàmchobàmẹcàngcảmthấymìnhđangsốngcôquạnh,tâmhồntrànngậptrongbóngtối,xámxịtmềmnhũnnhưtrotàn!

Embégáiđivào,dừnglạiởcửahỏi:

– Cháumangtrứngtrángrachobànhé!

– Thôi,tôikhôngmuốnănđâu,tiếngồnàogàothétđólàmchotôikinhsợquá.

Embélạigầnvàbắtđầukểrấtsôinổi,nhưngthấpgiọng:

– Chà,ôngcảnhsáttrưởngấyđánhmớighêchứ!Cháuđứngngaygầnđấy,cháunhìnthấyrõhết…Ôngtađánhgẫyhếtrăngbácấy,bácấykhạcramáuđặc,đặcsệtvàbầmđen!…Mắtbácấythìkhôngcònthấyđâunữa!Bácấylàmộtngườilàmhắcín.Viênhạsĩthìcònởđây,ngườisaymềm,khôngđứnglênđượcnhưngmồmcứ luôn luôngọi rượu.Ông tanóicócảmộtbọnmàcáibácrậmrâuấylàkỳcựunhất,làđầusỏ!Bangườitrongbọnhọđãbịbắtnhưngmộtđãtrốnthoát,mộtgiáoviêncùngbọnhọcũngbịbắt.HọkhôngtinChúa,họxúigiụcngườikháccướpphánhàthờ,đấynhữngngườinhưthếđấy!Bàconnôngdânthìcóngườitỏrathươnghạibácấy;cóngườithìbảo:Đánhchochếtcáibọnấyđi!Gớm,bàconnôngdânmàcũngcóngườithậtác,chàchà!…

Bàmẹchămchúnghenhữnglờikểlểhấptấp,khôngmạchlạc ấy của embé; bà cốnénnỗi lo âu, xua tannỗi thấp thỏmtronglòng.Cònembéthìcólẽthíchthúvìngườinghe,càngkểlểsôinổihơn,vừaláutáuthêmvừahạthấpgiọng:

– Bốcháuthìbảorằngvìmùamàngmấtsạchnênmớiracơsự ấy! Đã hai năm không gặt hái được gì hết. Họ vô phươngcùng kế rồi! Vì nông nỗi ấy cho nên ngày naymới có nhữngnôngdânnhưthế,thậtlàmộttaihọa!Họlahéttrongcáccuộc

họp, họ đánh nhau.Hôm trước, trong khi người ta phátmạicủacải củaVaxiukôpvìông ta thiếu thuế thìông ta liền tốngmộtquảđấmchắcnịchvàomặtôngxãtrưởng,bảo:“Đấy,tiềnthuếcủataođấy!”…

Bênngoàicótiếngchânđithìnhthịch.Bàmẹtìhaitay lênbànđểđứngdậy.

Ngườinôngdânmắtxanhđi vào,mũcát - kétvẫnnguyêntrênđầu,hỏi:

– Hànhlýđâubà?

Anhxáchcáiva-lilênnhẹnhàng,xócmộtcáivànói:

– Cáiva-lirỗngkhông!Malika,cháuđưabàkháchvềnhà.

Rồianhbướcra,chẳngnhìnai.

Embéhỏi:

– Bàngủlạiđêmnayởlàngà?

– Phải.Tôiđitìmren,tôicầnmua…

– Người ở đây không làm ren, em bé giải thích. Chỉ ởTinkôvômớicó,vàởĐarina,chứởđâylàmgìcó!

– Maitôisẽđi…

Bàtrảtiềnnướcchèvàchoembébakô-pếch.Emrấtthíchthú.

Rangoàiđường,embévừakéolêhaibànchântrầntrênđấtướt,vừahỏi:

– BàcómuốncháuchạyđếnĐarinabảocácbàấymangrenđếnđâychobàkhông?Bàchẳngcầnđilàmgì.Thếmàcũngđếnmườihaicâysốđấy…

– Khôngcầnđâu,cháuạ!-Bàmẹđisongsongbêncạnhembéđáp.

Khôngkhílạnhlàmchobàdịungười;mộtquyếtđịnhchưa

rõràngnảyratrongtâmtrí,cònmơhồnhưngđầyhứahẹn,nólớndầnlênvàđểgiúpnóchónghìnhthành,bàmẹluônluôntựhỏimộtcáchthathiết:“Làmthếnào?Cứxửsựmộtcáchngaythẳng,chânthật…”

Đêm tối ẩm thấp và lạnh lẽo.Ánh đèn ở các cửa sổ đỏ đỏ,mậpmờ, không lay động.Trongkhông gian tịchmịch, thỉnhthoảng tiếng gia súc rống lên uể oải, đôi tiếng kêu than cụtngủnvanglên.Thônxómchìmngậptrongkhôngkhítrầmtư,nặngnề.

– Đi đường này, - em bé nói. - Bà chọnmột cái nhà xoàngquá…Bácnôngdânấynghèolắm…

Embémòmẫmtìmnắmcửa,mởtoangravàgọi,vuivẻ:

– BácTatianaơi!

Rồi em chạy đi. Từ trong bóng tối, giọng em vẳng lại nhẹnhàng:

– Xinchàobàạ!…

Chương46

Bàdừng lạiởngưỡngcửa,đưa tay lênchemắtvàquansátngôi nhà;một ngôi nhà chật hẹp nhưng sạch sẽ, điều đó đậpngayvàomắtngườimớiđến.Mộtngườiđànbàtrẻtừsauchiếclònhôđầura,lặnglẽchàobàrồibiếnmất.Mộtngọnđènleolétcháytrênchiếcbànkêởgóc.

Người chủ nhà ngồi đấy, gõ gõ ngón tay xuống rìa bàn vàchằmchằmnhìnbàmẹ,saumộtlátanhnói:

– Mờibàvào!TatianađigọiPiôtrđếnđây,maulên!

Ngườiđànbàbướcvộira,cũngchẳngliếcnhìnbàkhách.Bàmẹ ngồi trên chiếc ghế dài đối diện với người nông dân, đưamắt tìmchiếcva-libàkhông thấynóởđó.Mộtkhôngkhí imlặngnặngtrịchbaotrùmcănnhàgỗ;chỉcóngọnđènđangcháykhẽnổtítách.Bộmặtloâu,caucócủangườinôngdân,chậpchờnlờmờtrướcmắtbàmẹlàmbànhìnanhtatuyệtvọng.

– Cònchiếcva-licủatôiđâu?-Bàmẹđộtngộtnóito,chínhbàcũngngạcnhiênsaomìnhlạihỏitonhưvậy.

Ngườinôngdânnhúnvaitrảlờitưlự:

– Khôngmấtđâu…

Anhhạthấpgiọngnóitiếp,vẻsasầm:

– Vừa rồi trướcmặt em bé tôi cố ý nói là chiếc va-li rỗngkhông;nhưngnàonócórống!Nặngquálàđằngkhác!

– Nặngthếcơà?…Thếthìđãsao?…

Anhđứnglên,điđếnbênbàmẹ,cúixuốngvàhỏikhẽ:

– Bàbiếtbáckiaư?

Bàmẹgiậtmình,nhưngrắnrỏitrảlời:

– Biếtchứ!

Hìnhnhư cái tiếngngắnngủi ấy làm lóe lên trong lòngbàmộtluồngánhsángvàchiếurọirựcrỡvàotấtcảmọivậtchungquanh. Bà thở phàomột cái nhẹ nhõm, bước tới, ngồi phịchxuốngghế…

Ngườinôngdânnherăngcười:

– Tôinomthấybàrahiệuchobácta,báctarahiệuchobà.Tôiliềnghévàotaibáctahỏi:chắcbáccóquenbàcụkia,bàcụđứngkiakìa,trênthềmtrụsở?

– Thếbácấytrảlờithếnào?-Bàmẹvộihỏi.

– Bácấytrảlờithếnàoà?Bácấybảo:“Chúngtôirấtlàđông.Phải!Đônglắm”,bácấybảothế…

Ngườinôngdânđưamắtnhìnbàvẻdòhỏivàtiếptụcnóirồilạimỉmcười:

– Mộtconngười sức lựcvô cùng!…Dũngcảm…Bác tanóithẳng… “Chính tôi đây!” họ đánh bác, nhưng bác không hềkhuấtphục…

Giọng nói dè dặt và yếu ớt, bộmặt vạm vỡ, đôimắt trongsáng, thẳng thắn củaanhdần làmchobàmẹyên tâm.Nỗi lolắngbuồnrầutronglòngbàdầndầnnhườngchỗchomộttìnhthươngdadiếtvàchuaxótđốivớiRưbin.Lòngbừnggiậnxótxa,bàkhôngnénđược,liềnkêulênthốngthiết:

– Quânăncướp,quântànbạo!

Bàòalênnứcnở.

Ngườinôngdânlánhrachỗkhácvừađivừalắcđầuvẻphiềnmuộn.

– Bọncầmquyền,chúngđãtụtậpđượcbạnbècủachúngthếđấy!

Vàđộtnhiênquaylạigầnbàmẹ,anhnóikhẽvớibà:

– Thếnày nhé, tôi đoán là trong va-li của bà có báo, đúngkhông?

– Đúng!-Bàmẹvừabìnhthảntrảlờivừalaunướcmắt.-Tôiđemđếnchobácấyđấy.

Ngườinôngdâncaumày,xoắnlấychòmrâutrongtay,nínlặng,mắtxaxăm.

– Tờbáoấycũngđãđếntaychúngtôi,cảnhữngcuốnsáchnhỏnữa.Chúngtôibiếtbácấy…Chúngtôicũngcógặpbácấyđôilần!

Anhtangừngnói,suynghĩ,rồihỏi:

– Thếgiờbàđịnhliệuthếnàovớiviệcấy,chiếcva-liđó?

Bàmẹnhìnanh,nóimạnhmẽnhưtháchthức:

– Tôiđểlạichoanhấy!…

Ngườinôngdânkhôngngạcnhiên,khôngphảnđối,chỉnhắclại:

– Đểlạichochúngtôi…

Anhgậtgậtđầu,buôngchòmrâura,lấyngóntaychảirâuvàngồixuống.

Cáicảnhtra tấnRưbincứ trở lại trướcmắtbàmẹ,ámảnhdaidẳng,khôngthểnàogạtbỏđiđược.Hìnhảnhđólàmtiêutanhếtmọiýnghĩcủabà;nỗiđauđớnvàkhổtâmcảmthấyđốivớiconngườiấyxóanhòahếtthảymọitìnhcảmkháccủabà;bàkhôngthểnghĩđếnchiếcva-li lẫnbấtcứmộtđiềugìkhác.Nướcmắtbàtràorakhôngsaocảnlạiđược,nhưngnétmặtbàuuấtvàgiọngbàkhônghềrunsợkhibànói:

– Bọn chết tiệt!Chúng cướpbóc, chúngđènén, chúng chàđạpconngườixuốngbùn!

– Chúngmạnh!-Ngườinôngdândịugiọngtrảlời.-Chúngmạnhghêlắm!

– Nhưngsứcmạnhchínhcủachúngdođâumàcó?-Bàmẹthốtlêntứcbực.-Chínhchúngta,chínhnhândânđemlạichochúng!

Người nông dânmặtmũi sáng sủa nhưng khóhiểu ấy làmchobàbựctức.

– Phải! -Anhnói, giọngkéodài. -Cảnhnồidanấu thịt… -Anhtanghiêngđầuvềphíacửalắngtainghechămchú,rồinóirấtkhẽ.-Họtớiđấy…

– Ai?

– Ngườimình,chắcthế…

Vợanhđivào, theo sau làmộtngườinôngdân.Ngườinàybướcnhanhvàotúplều,vứtchiếcmũvàomộtgóc,tiếnlạigầnchủnhàvàhỏi:

– Thếnào?

Ngườichủnhàgậtđầu.Ngườiđànbàđứngbênlònói:

– Xtêpan,bàcụchắclàđóirồiđấy…

– Không,xincảmơnchị,chịtốtquá!-Bàmẹtrảlời.

Ngườimớitớibênbàvàbắtđầunói;tiếngnóinhanhvàkhànkhàn:

– Xinbàchophéptôitựgiớithiệu…TôitênlàPiôtrEgôrôpRabinin, biệt danh làDùi khâu. Công việc của bà tôi cũng cóbiếttýchút.Tôibiếtđọcbiếtviết,cóthểnóitôikhôngphảilàmộtthằngngốc…

Bàmẹ đưa tay ra, anh ta nắm lấy, lắc lắc và quay về phía

Xtêpan:

– NàyXtêpan, câu thấykhông,VacvaraNikôlaiepna làmộtbàquýpháitốt,quảcóthế!Thếmàlạibảorằngtấtcảnhữngcáiđóchỉlànhữngtròngudại,mơmộnghão!Chỉtổchobọnnhãiranhvàđủcácloạisinhviênvìnguxuẩnđếnquấyrốithiênhạ.Nhưngchúng tađềunhìn thấyđấy.Vừa rồingười tabắtmấtmộtngườinôngdânđứngđắn,vàgiờđâychúngtalạigặpmộtbà,đấy,anhxem,cũngkhôngcòntrẻnữa,vàcũngchẳnghềcócáivẻquýphái.Xinbàđừnggiận…Giađìnhnhàtathếnào?

Anh tanóinhanh, rành rọt, liềnmộtmạch, chòmrâucằmrungrung,đôimắtnhíp lại,chămchúnhìnmặtvàthânhìnhbàmẹ.Ráchrưới,đầutócbùxù,ngườitađồchừnglàanhvừađánhnhauxong,anhđãđánhbạiđốithủvàanhcònbừngbừngphấnkhởivìchiếnthắng.Bàmẹưasựhoạtbátcủaanh,cáchănnóithẳngthắngiảndịngaytừlúcđầu.Bàvừatrảlờicâuhỏivừanhìnanhmộtcáchtrìumến;anhlại lắcmạnhtaybàmộtlần nữa, và khe khẽ bật cười, một tiếng cười khô khan ngắtquãng.

– Xtêpan,đó làmộtviệc làmchínhđáng, anh thấykhông?Mộtcôngviệctuyệtđẹp!Tôiđãnóivớianhmà,nhândânbắtđầutựmìnhhànhđộng.Vàbàquýpháiấy,bàấychẳngnóithậtvớianhđâu,việcấycóhạichobàta.Tôikínhtrọngbàta,điềuđó chẳng cần phải nói! Đó cũng là một người tốt bụng đấy,muốnlàmđiềutốtđốivớichúngtamộttýchút,miễnlàbàtakhôngmấtgì!Cònnhândânthìmuốndứtkhoáttiếnlên,nhândânkhôngsợtổnthất,họkhôngbiếttrôngcậyvàođâu,chungquanhchẳngnghe ainói gì khác,ngoài tiếng thét “đứng lại!”vanglêntứphía.

– Tớhiểurồi!-Xtêpanvừanóivừagậtđầuvàtiếpngay:

– Bàcụkhôngyêntâmvềcáikhoảnhànhlý.

Piôtrnheomắt láu lỉnhnhìnbàmẹvàvừatiếptụcnóivừađưatayrahiệuđểbàyêntâm:

– Bàcụcứyêntrí!Đâusẽvàođấy!Chiếcvalinhỏcủabàhiệnởnhàtôi.Vừarồicáicậunàynóichuyệnvớitôivềbà,cholàbànhấtđịnhcódựphầnvàocôngviệcđó,cóbiếtngườibịbắt,tôiđãbảoanhta:Xtêpan,hãycẩnthậnđấy!Đừngcóhémôi,đâylàmộtviệcthậntrọng!Cònbà,bàạ,cảbànữa,rõrànglàbàcũngđãhiểuýchúngtôingaykhichúngtôiđứnggầnbà.Ngườinàotrungthựccứnommặtlàbiết,vìnóithựcra,nhữngngườinhưthếkhônghayđi lêu têungoàiphố!Chiếcva li củabàhiệnởnhàtôi…

Anhtangồixuốngbêncạnhbàvàtiếptụcnói,khẩnkhoảnnhìnvàomắtbà:

– Nếubàmuốn “chođi” tất cảnhững thứđó, chúng tôi sẽvuilònggiúpbà!Chúngtôirấtcầncósáchđọc…

– Bàcụmuốnđểlạichochúngtatấtcảđấy!-Xtêpannói.

– Thếthìhayquá!Chúngtôisẽtìmđượcnơiphânphốiđâurađấy!…

Anhbậtdậyphálêncười,rồirảobướcđiđilạilại,hểhảnóitiếp:

– Có thểnóiđây làmột trườnghợp lạ lùng,nhưng lại thậtđơngiản!Chỗnàybịphávỡthìchỗkiakhắclạimọclên.Haylắm!Vàtờbáothìtốt,cótácdụngnhiều!Nólàmngườitasángmắtra!Các“ngài”thìkhôngthúnó.Tôilàmcôngchomộtbàcáchđâybảytámcâysố,làmthợmộc.Đólàmộtngườiđànbàtốt,phảicôngnhậnnhưthế,bàtađưachobọntôimượnđủcácloại sách,bọn tôi thườngđọc,nó cũng làmcho chúng tôi suynghĩ!Vìthếbọntôicũngbiếtơnbàta.Nhưngđếnkhitôiđưamộtsốbàibáokiara,bàtahơinổigiậnmộtchút.Bàtaliềnbảo

tôi:“NàyPiôtr,hãyvứtđi,đâylàtờbáodotrẻranhmấttrílàmra,nóchỉđemlạichocácanhthêmnỗikhổcực,rồithìnhàtùhayXibêrithôi…”

Độtnhiênanhngừnglại,suynghĩ:

– À,bàạ,ngườiấy…cóhọhànggìvớibàkhông?

– Không, -bàmẹ trả lời, -bác tavới tôikhôngbàconruộtthịtgì.

Piôtr cười không ra tiếng, rất bằng lòng không hiểu vì saođầugật gù,nhưngbàmẹ có cảm tưởng làdanh từ “khôngbàconruộtthịtgì”bàvừanóirakhônghợpvớiRưbinvànólàmchạmlòngbà…nhưngườianhcả.

Bàkhóchịukhôngtìmrađượctiếngnàothíchđánghơnvàmột lầnnữakhôngnénđược,bàkhẽnấc lên.Mộtsự im lặngchờ đợi buồn bã tràn ngập trong căn nhà. Piôtr đứng đó,nghiêng đầu sang một bên như nghe ngóng cái gì. Xtêpan,chốngkhuỷutay lênbàn,khôngngừnggõgõxuốngmặtván.Vợanhdựa lưngvàochiếc lò trongbóng tối;bàmẹcảmthấychịchằmchằmnhìnvàomìnhvàchínhbà,đôi lúccũngnhìnkhuônmặtdabánhmật,cáimũidọcdừavàchiếccằmvẹtnhọncủachị.Đôimắtmàuxanhnhạtánhlênvẻchămchúvàthậntrọng.

– Thếnghĩa làmộtngười bạn thiết của bà! - Piôtr nói nhẹnhàng…-Chà,báctacóbảnlĩnhlắm!…Bácbiếtđánhgiácaomình, như vậy là đúng! Đó mới thật là một con người phảikhông,Tatiana?Chịnóilà…

– Báctađãcóvợchưa?-Tatianabỗngngắtlờivàmímchặtđôimôimỏngởcáimiệngxinhxinhcủachị.

– Báctagóavợ!-Bàmẹbuồnbãtrảlời.

– Chínhvìvậymàbáctadũngcảm!-Tatiananóigiọngtrầm

trầm.-Mộtngườicóvợsẽchẳngdámđiconđườngấy,anhtasẽngại…

– Tôithìsao?Tôicũngcóvợ,thếmà…-Piôtrkêulên.

– Thôiđi,ôngmãnh!-Chịbĩumôinói,khôngnhìnPiôtr.

– Anhlàcáithágìnào?Anhchỉđượccáinóinhiều,đôikhimườihọamớiđọcđượccuốnsáchcỏncon.Anhgiấmgiúi thìthàotrongxótrongxỉnhvớiXtêpan,cáiđóchẳngcólợiíchchoai…

– Cónhiềungườinghetôiđấychứ!-Ngườinôngdânphậtýcãilại-Chịnóigìthìnói…,tôiởđâycũngnhưmộtthứmen.

Xtêpannhìnvợ,chẳngnóichẳngrằng,lạicúiđầuxuống.

Tatianahỏi:

– Vàngườinôngdânlấyvợvềđểlàmcáitíchsựgìkiachứ?Họbảo…cầnmộtchânlaođộng.Laođộngcáigì?

Xtêpanlầubầu:

– Laođộngthếchưađủà?

– Laođộngnhưvậymàđượcíchlợigìkiachứ?Cólàmhaykhông, cũngchảđượcănno, sinhconrađâucó thìgiờchămsóc,màcũngchỉbậnvìcáithứlaođộngchếtđóikia.

Chịđếngầnbàmẹ,ngồixuốngbêncạnhvàtiếptụcnóimãi,daidẳng,chẳngthanvãnmàcũngchẳngbuồnrầu…

– Cháucóhaiđứacon.Mộtđứahaituổichếtbỏngnướcsôi,cònmộtđứachếtnontrongbụngmẹvìcái thứ laođộngchếttiệtấy!Cóphảiđólàmộtniềmvuichocháukhông?Cháuchorằngngườinôngdânlấyvợlàmấtcôngtoi,họchỉcộtchâncộttaymìnhthôi,nếuhọkhôngbị tróibuộcvìvợcon,họsẽ tìmcáchgiànhđượccáicầnthiết,họsẽđấutranhcôngkhaivìsựthậtnhưbácấy!Đúngthếkhông,hởbà?

– Đúng! - Bàmẹ đáp. - Đúng thế, chịTatiana thân yêu ạ…nếukhôngtasẽchẳngsaolàmchủđượcđờimình…

– Bàcònchồngchứ?

– Chồngtôichếtrồi.Tôicómộtngườicontrai…

– Thếanhấyđâu?Anhấyởvớibàà?

– Nóđangởtù.

Vàbàcảmthấytronglòngmộtniềmtựhàothanhthảnhòalẫnvớinỗibuồnthườngcómỗikhinhắcđếnnhữngtiếngấy.

– Đây là lần thứhaingười ta bỏ tùnó.Tất cả chỉ vìnóđãhiểuđược sự thật củaChúa, và đã côngkhai đemgieo rắc sựthậtấy…Nócòntrẻ,mộtthanhniênđẹptraithôngminh!Tờbáo,chínhnóđãnghĩravàchínhnóđãđưaMikhainvàoconđường sự thật, tuybácMikhaingấpđôi tuổinó!Giờngười tasắpđemcontraitôiraxửvìviệcđó…vàngườitasẽkếtánnó…nósẽtìmcáchtrốnkhỏiXibêrivàsẽtrởvềtiếptụchoạtđộng…

Bànóivớiniềmtựhàocứlớnmãitronglòng,làmbànghẹnngào,đòihỏibàphảikiếmnhữnglờithíchđángđểsớmtạorahình ảnhmột người anh hùng. Bà cảm thấy khẩn thiết phảidựnglênmộtbứctranhcủalýtrívàánhsángđểđốilậpvớicáicảnhbithảmbàđãchứngkiếnngàyhômđó,cáicảnhđangđènéntâmhồnbàvớicáixấuxađiêncuồngvàsựhungáctrắngtrợncủanó.Phụctùngsựđòihỏicủatânhồnlànhmạnhmộtcách vô ý thức, bà tập hợp lại tất cả những gì là sáng sủa vàtrongsạch,bànhìn thấy thànhmộtngọn lửa tưduynhấtmàánhsángtinhkhiếtlàmchobàthấylóamắt.

– Nhiều người như thế đã xuất hiện, ngày xuất hiện càngnhiều,và tất cảđềuđấu tranhcho tựdo, sự thậtđếnhơi thởcuốicùng…

Quêncảthậntrọng,tuythếvẫnkhôngđểlộtênai,bàkểlại

nhữngđiềubàđãbiếtvềcôngviệchoạtđồngbímậtđươngxúctiếnđểgiảiphóngnhândânkhỏinhữngxiềngxíchthamtàn.Khiphácranhữnghìnhảnhthânthiếtcủa lòngmình,bàđặtvàolờinóitấtcảsứcmạnh,tấtcảtìnhyêuthiếtthadonhữngloâu,nhữngvachạmcủacuộcsốngđượckhơidậyquámuộntronglòngbà,vớimộtniềmvuinồngnhiệt,bàtỏlòngngưỡngmộ những con người mà tình cảm đang xâm chiếm lấy bà,những conngười ấyhiện lên rực sáng và được tô điểm thêmtrongtrínhớcủabà.

– Đólàmộtsựnghiệpchungđangtiếnhànhtrênkhắptráiđất, trên tất cả các thành phố; sức mạnh của những ngườichínhtrực làmộtsứcmạnhkhôngđiđược,khôngđếmđược,cứ lớn lên vànó sẽ lớnmãi cho đến lúc chúng ta giànhđượcthắnglợi…

Giọngbàđềuđềutuônchảy,bàtìmđượcdễdàngnhữnglờiđểnói,nhữnglờinóiđónhưmộthạtphalêmuônmàusắc,bàxâu đượcmột cách dễ dàng vào sợi chỉ bền chắc của nỗi ướcmongcủamình,rũsạchhếtcảnhđẫmmáuvàbùnlầydiễnrangàyhômđó.Bàthấynhữngngườinôngdânnhưbắtrễxuốngchỗhọngồi ngay từ lúc bà bắt đầu kể câu chuyện.Họkhôngnhúcnhíchvàtrangnghiêmnhìnbà.Bàngherõhơithởthổnthứccủangườiđànbàngồibên,tấtcảcáiđócủngcốlòngtincủabàvàonhữngđiềubànóivàhứahẹn…

– Tấtcảnhữngaiphảisốngnhọcnhằn,bịsựnghèokhổđènén,bịtướchếtmọiquyền,phảiphụctùngbọngiàucóvàtaychâncủachúng,tấtcảnhữngngườiđó,mọingườitrongnhândâncầnphảitiếntheonhữngngườiđangvìmìnhmàhysinhtrongtù,đangchịunhụchìnhvàchếtchóc.Khôngvìquyềnlợicánhânmình,họvạchrõđâulàconđườnghạnhphúcchotấtcảmọi người, họ nói thật đó làmột con đường gian nan; họ

khôngcưỡngbứcaitheo,nhưngaiđãđứngtronghàngngũcủahọ,ngườiđósẽkhôngbaogiờrờibỏhọnữa,vìngườitathấyrằnghọnóiphải,rằngconđườngđólàđúng,ngoàirakhôngcóconđườngnàokhác.

Thật là thích thúđốivớibàmẹkhiđã thựchiệnđượcướcmuốntừlâucủamình;giờđâychínhbàđangnóivềsựthậtchomọingười!

– Nhândâncóthểđicùngvớinhữngngườibạnnhưvậy.Họsẽkhôngvìmộtchútlợi lộcmàhòahoãn,họsẽkhôngngừngbướcchừngnàohọchưachiếnthắngđượctấtcảnhữngtênbịpbợm, nhưng tên độc ác, gian tham; họ sẽ không khoanh taychừng nào nhân dân còn chưa hợp thành một tâm hồn duynhất,chưanóilênmộttiếngnóiduynhất:talàchủnhân,tựtasẽlàmraluậtphápbìnhđẳngchotấtcảmọingười!…

Bàngừngnói,mệtnhọc,nhìnmấyngườibạnchungquanh.Bàthanhthảntinchắcrằngnhữnglờinóicủabàsẽchẳngtanđimàkhôngđểlạidấuvếtgì.Nhữngngườinôngdânnhìnbàchằmchằmnhưvẫnchờđợibànóitiếp.Piôtrkhoanhtaytrướcngực,đôimắtchớp,mộtnụcườirungtrênđôimáđầyvếttànnhang. Xtêpan một khuỷu tay chống xuống bàn, toàn thânnghiêng về phía trước, cổ nghển ra như vẫn còn lắng nghe;bóngđènrọitrênmặtlàmchomặtanhrõnéthơn.Ngồibênbàmẹ,Tatiana,khuỷutaychốngtrêngối,nhìnxuốngchân.

– Đúng là như thế đó! - Piôtr thì thầm, và anh nhẹ nhàngngồixuốngghế,gậtgậtđầu.

Xtêpantừtừrướnthẳngngười,liếcnhìnvợvàdangrộnghaitaynhưmuốnômchầmlấymộtcáigì.

– Nếu người tamuốn bắt tay vào công việc đó, - anh nói,giọngtrầmtrầmcóvẻsuynghĩ,-thìthựctìnhlàphảidốchết

cảtấmlòngmình…

Piôtrxenvào,rụtrè:

– Đúng…Đừngcóngoáilại!…

– Đólàmộtsựnghiệptolớn!-Xtêpantiếplời.

– Chotoàntráiđất!-Piôtrthêmvào.

Chương47

Lưngtựavàotường,đầungảnghiêngvềphíasau,bàmẹlắngnghenhữngđiềusuynghĩcủahọ.Tatianađứngdậynhìnchungquangrồilạingồixuống.Đôimắtmàuxanhsánglênkhôkhannhìn hai người đàn ông trong khi chị tỏ vẻ bất bình và xemthường.

– Rõrànglàbàcónhiềuđiềuphiềnmuộn!-Chịbỗngnóivớibàmẹ.

– Vâng!

– Bànóihaylắm,nhữnglờibànóithậtlôicuốn.Cháunghĩbụng: Trời, nếu có thể nhìn thấy được, dù chỉ là một kẽ hởnhữngngườinhưthế,mộtcuộcđờinhưthế!Chúngcháusốngthếnào?Nhưnhững con cừu!Vâng,như cháuđây, cháubiếtđọc,biếtviết,cháusuynghĩnhiều,đôikhicháucũngcónhữngýnghĩ trằn trọc suốtđêm.Nhưng làmnhư thếnàocó íchgì?Nếucháukhôngsuynghĩ…thìđộngmộttí là lobuồn,nhưngmàsuynghĩthìcũngchẳngđượctíchsựgì…

Chịnói,vẻmỉamaihiệnrađôimắt,vàlúclúcchịlạingừnglại, câu nói đột nhiên bị gián đoạn như một sợi chỉ bị răngnghiếnđứt.Mấyngườinôngdânnínlặng.Giólướtnhẹquacửakính,làoràotrênmáirạ,rítlênkhekhẽtrongốnglòsưởi.Mộtconchórúlên;nhưmiễncưỡng,đôilúcnhữnggiọtmưagõvàokính cửa sổ.Ngọn đèn run rẩymờ đi, nhưng nó lại sáng lênngayrựcrỡvàđềuđều.

Cháuđãngherõnhữngđiềubànói:đólàlýdovìsaongười

tasống!Vàthậtlàkỳcục,cháuthấyrằngtấtcảnhữngđiềuđónhưcháuđãbiếtcảrồi!Nhưngtrướckhibànói,cháuchưahềđượcnghethấyainóibaogiờ,cháuchưabaogiờcónhữngtưtưởngnhưthế…

– Này,Tatiana,tađiănbữatốirồicònphảitắtđèn!-Xtêpannóigiọngtẻnhạt,chậmchạp.Thiênhạsẽxìxào:nhàSumakôphômnayđènkhuyaquá.Đốivớimìnhnóithếthìcũngchẳngquantrọnggì,nhưngđốivớibàkháchcủachúngta,cáiđócólẽchẳnghayđâu…

Tatianađứngdậyvàloayhoaybênlòbếp.

– Phải!-Piôtrmỉmcườikhẽnói.-Này,cậuạ,giờđâylàlúccầnphảithậntrọng!Khitờbáosẽlạixuấthiệnthì…

– Tôiđãnóinhưthếkhôngphảivìbản thân tôiđâu.Ngaynhưngườitacóbắttôi,đócũngchẳngphảilàmộttaihọalớn!

Vợanhđếngầnbàn:

– Anhtránhra…

Ngườichồngđứnglên,tránhsangmộtbên,vàvừanhìnvợdọnbànănvừamỉmcười:

– Nămkô-pếchmộtmớ,đó làgiá trịbọnchúng ta,màcònchưađángnữa…Khimỗimớđếntrămthằng…

BàmẹbỗngnhiênthấythươnghạiXtêpan.Giờđâymỗilúcbàlạicàngthấycócảmtìnhvớianhthêm.Saukhinóixong,bàcảm thấy khoan khoái, cất nhẹ được cái gánh nặng bỉ ổi củangàyhômđó,bàtự lấy làmbằng lòngvàmuốnđốixửtốtvớimọingười.Bànói:

– Anhchủnhàơi,điềuanhnóikhôngđúngrồi!Mộtngườikhông bắt buộc phải công nhận cái giá trị mà những kẻ chỉmuốn hútmáu hútmủ nhân dân đặt ra chomình. Người taphảitựbiếtgiátrịcủamình,khôngphảivìkẻthù,màvìbạn…

– Bạnbènàoởđây?-Ngườinôngdânkêulên,-bạnbètrongchốclátthôi.

– Cóchứ,nhândâncóbạnbètốt…

– Có,nhưngkhôngphảiởđây,đúngnhư thế! -Xtêpan trảlời,tưlự.

– Thếthìphảitìmchorabạnởđây.

Xtêpansuynghĩ:

– …Phải,cầnphảilàmnhưvậy.

– Xinmờibàvàoăn,-Tatianalêntiếng.

Trongbữaăn,Piôtrbịámảnhvìnhữnglờinóicủabàmẹvàhìnhnhưđãbốirối,giờlạibắtđầunóiliếnthoắng:

– Đểkhỏi bị chúý, bànênđi khỏiđây sơm sớmmột chút.Tới trạmdướibàhãy lênxe,nhưngđừngđi thẳngđến thànhphố…

– Tạisao?Tôisẽđưabàcụđi,-Xtêpannói.

– Khôngnên!Nếucóviệcgìxảyra,ngườitasẽhỏicậu:Bàcụởlạiđêmtạinhàmàyphảikhông?-Phải.-Thếbàtađiđâurồi?-Tôiđãtiễnbàtađi!-A!A!Màytiễnbàtađià?Thếthìmàyvàotù,hiểuchưa?Cậuvộivàotùthếcơà?Đểlàmgì?Hãyđợithờicơ, đến lúc rồi Sa hoàng cũng phải chết, như người ta nói,nhưngnếucậuchỉnóigọn:bàcụngủởđây,rồibàcụthuêxe,bàcụđirồi…Người tasẽkhông làmgìđượccậu.Lúcnàomàchảcóngườingủnhờ tạinhàngườinàyngườikia.Làng ta lànơiqualại…

– Piôtr, anhhọc cái thói khiếp sợ ở đâuđấy? -Tatianahỏimỉamai.

– Cáigìcũngphảibiết,bàbạnạ!-Anhtavừanóitovừavỗđầugối.-Phảibiếtsợ,phảibiếttáobạo!Chịcònnhớlãoquận

trưởngđãđánhđậpVaganôpnhưthếnàovìtờbáokiachứ?Giờđâycócácvàng,anhchàngVaganôpcũngchẳngdámcầmmộtquyểnsáchtrongtay!Bàcóthểtintôi,tôiviệcgìcũngxoayxởđượccả,tấtcảmọingườiđềubiếtrõđiềuđó.Sáchnhỏ,truyềnđơn,bàmuốnđưabaonhiêu tôi cũngphânpháthết,đếnnơiđếnchốn.Dânlàngởđây,lẽdĩnhiênlàíthọcvànhátganlắm,nhưngdầusaothờibuổinàychàxátngườitadữquáthìngườitakhôngthểkhôngmởmắtravàtựhỏicáiđócónghĩalàthếnào?Vàsáchvởsẽtrảlờichohọrấtgiảndị:đấy,nólànhưthếnày,hãysuynghĩvàtìmhiểu!Cónhữngtrườnghợpngườithấthọclạihiểuhơnngườicóhọc,nhấtlàkhicáingườicóhọcđólạiănngon!Tôibiếtrõvùngnày,tôinhìnthấynhiềuđiều,cáiđókhôngcầnphảinói:ngườitacóthểsốngđượcnhưngphảithật khéo léo để khỏi bị tóm.Cả bọn chức trách, chúng cũngđánhhơithấylàcócáigìmớiđây:nôngdântỏvẻlãnhđạmvớichúng,khôngtươitỉnhmàcũngchẳngdịudàngchútnào,tómlạilàmuốnphớttấtcảbọnchứctrách!HômnọởXmôliakôvô,một xóm cách đây không xa, bọn chức trách đến đốc thuế,nhưngnôngdânphảnđối,vácgậygộcchốnglại!Lãocảnhsáttrưởngđãnóithẳngvớihọ:“À!Cáiđồchóđẻkia!Chúngmàyđịnh nổi loạn chống Sa hoàng phải không?”Một người nôngdântronglàngtênlàXpivakinnóivớilão:“MàyhãycútđivớiSa hoàng củamày!Vua chúa gìmà lại lột cả khốngười ta”…Đấy sự thể đi đến thế đấy, bà ạ. Lẽ dĩ nhiên, Xpivakin đã bịchúngtómcổvàtốngvàotù,nhưngcâunóicủaanhcònlạimãitronglòngngười,ngaycảđếnlũtrẻcũngnhắccâunóiđó,câunóiđóvẫnvanglên,vẫnsốngmãi!

Anhtakhôngăn,cứnói,nóinhanh,thìthầm:đôimắtđentinhranhsángbừng lênvàanh thảcửa tuônra trướcmặtbàmẹbiếtbaonhậnxétcủaanhvềđờisốngnôngthôn,nhưdốc

tuộtmộttúiđầyđồngtiềnnhỏ.

ĐãhailầnXtêpanbảoanhta:

– Ănđiđãcậu…

Anh cầm lấymộtmẩubánh,một chiếc cùi dìa, rồi lại thaothaobấttuyệtnhưmộtconkhướunonhót.Cuốicùng,khiănxong,anhtanhảycẫnglênvàtuyênbố:

– Thôi,đãđếnlúcvềrồiđây!…

Đứngtrướcmặtbàmẹ,anhlắctaybàvànói:

– Xin chào bà, có thể là không bao giờ tôi gặp bà nữa!Tôiphảinóivớibàrằngtấtcảnhữngviệcđórấtlàtốt!Đượcgặpbà,đượcnghebànói,làđiềurấttốt!Trongva-licủabà,ngoàisáchbáoracòngìkhácnữakhông?Mộtchiếckhănlenà?Phảirồi,mộtchiếckhănlen,Xtêpan,cậunhớlấy!Látnữacậusẽmangva-li về cho bà!Nào, đi thôi, Xtêpan! Xin chào bà và chúc bàmạnh!

Khihaingườiđãđirakhỏi,ngườiranghethấytiếnggiánbòlạoxạo,tiếnggiólùatrênmáirạ,vàtiếngvùvùtrongốngkhói,tiếngmưanhỏhạtđậpđềuđềutrêncửasổ.Tatianarảiquầnáolênmộtchiếcghếdàisửasoạnchỗnằmchobàmẹ.

– Thậtlàmộtanhchànglanhlợi!-Bàmẹnhậnxét.

– Chỉlàmộtcáichuông,cứcoongcoong,coongcoongnhưngchẳngvangđượcxa.

– Thếcònchồngchị?

– Một người tốt, không uống rượu, chúng cháu sống hòathuậnvớinhau,cũngđượcạ!Nhưngphảicáitínhnhunhược…

Chịthẳngngườilênvànóitiếpsaumộtlátimlặng:

– Phảilàmgìbâygiờ?Phảilàmsaochonhândânvùngdậy?Dĩnhiênlàthế!Mọingườiđềunghĩtớiđiềuđó,nhưngainấy

đềunghĩtrongxónhà…Cầnphảinóitođiềuấylên…Làmviệcấy,phảicómộtngườiquyếtđịnhtrướctiên…

Chịngồixuốngghếvàđộtnhiênhỏi:

– Bàbảolàcócảnhữngthiếunữgiàucólàmviệcđó,họđếnđọcsáchchothợthuyềnnghe…họkhôngghêtởm,họkhôngsợsao?

Vàsaukhichămchúnghebàmẹtrảlời,chịbuôngmộttiếngthởdàithườnthượt,rồicúiđầunóitiếp:

– Cómột lần, cháu đọc thấy dòng chữ sau đây trong mộtcuốnsách:cuộcđờikhôngcónghĩa.Cáiđócháuhiểurangay!Cháu biết rõ cuộc đời đó. Người ta có những ý nghĩ này nọ,nhưngcácýnghĩđócứrờirạclungtung,langthangnhưđàncừukhôngngười chăn,khôngai dồn lại…Thếđấy,một cuộcđời không có nghĩa. Cháu muốn xa lánh cuộc đời đó, chẳngmuốnngoáilạinữa…thậtlàbuồnnảnlàmsaokhihiểuđượcítnhiều!

Bàmẹthấyvẻbuồnấytrongmắtxanhxanhkhôkhan,trênkhuônmặtgầygò,tronggiọngnóicủachị.Bàmuốnaiủichị,muốntỏtìnhâuyếm…

– Nhưngchị,chịTatianathânyêu,chịbiếtcầnphải làmgìrồi…

Tatianadịudàngngắtlờibà:

– Cầnphảibiết…Giườngbàđãdọnrồi,mờibàđinghỉ!

Chịđi vềphía lò sưởivàđứngđó im lặng, thẳngngười, vẻkhắckhổvàtrầmngâm.Bàmẹđểcảquầnáođingủ,cảmthấymệtmỏiđaunhứctrongxươngvàrênkhekhẽ.Tatianathổitắtngọnđèn.Khibóngtốidàyđặcbaotrùmcănnhà,giọngnóiđềuđềuvàtrầmtrầmcủachịlạivanglênnhưđểxóanhòamộtcáigìtrênlớpmặtphẳnglặngcủakhoảngtốitămngộtngạt.

– Bà không cầu kinh nhỉ? Cháu cũng nghĩ là không cóChúa…vàcũngkhôngcóphépmầu.

Bàmẹlolắngtrởmìnhtrêngiường;quaôcửasổtrướcmặtbà làbóngtối thămthẳm,tiếng lạoxạorì ràogầnnhưkhôngngherõcốlenvàocảnhtĩnhmịch.Bàlầmbầmsợsệt,gầnnhưthìthầm:

– VềChúa thì tôikhôngbiết,nhưng tôi tinởGiêsu…tinởnhữnglờicủaNgười:“Phảithươngyêungườikhácnhưchínhmìnhvậy…”Phải,tôitinđiềuđó!…

Tatiana im lặng. Trong bóng tối, bà mẹ nhìn thấy nhữngđườngnétmờmờcủabóngdángchịđứngthẳng,xamxámtrênnềnđencủalòsưởi.Ngườiđànbàtrẻvẫnđứngđó,khôngnhúcnhích.Bàmẹbuồnbã,nhắmmắtlại.

Độtnhiên,mộtgiọngnóivanglên,giálạnh:

– CháukhôngthểthathứcảchoChúalẫnloàingườivềcáichếtcủamấyđứaconcháu…khôngbaogiờ!…

Bàmẹ,xúcđộng,nhỏmdậy,bàhiểunỗiđauđớnxótxađãlàmbậtranhữnglờiđó.

– Chịcòntrẻ,chịcònsinhđẻ,-bàtrìumếnnói.

– Không,cơthểcháuhỏngrồi,bácsĩbảolàcháukhôngđẻđượcnữa…

Mộtconchuộtnhắtchạyngangtrênsàn.Mộttiếngrăngrắckhôkhốcvẳng lênxébầukhôngkhí tĩnhmịch,nướcmưarơixàoxạc, trênmáirạ,nhưcónhữngngóntaynhỏbévàsợsệtlụcsoát.Vàtrênmặtđấtnhữnggiọtmưarơibuồnbãđánhnhịpchonhữngbướcđichậmchạpcủađêmthu…

Trong giấc ngủ chập chờn nặng trịch, bàmẹ nghe thấy cótiếngchânbướcrónrénngoàiđườngphố,ởchỗcửavào.Cánhcửathậntrọngmởra,mộtgiọngthìthàogọi:

– Tatianangủrồiđấyà?

– Không.

– Bàcụngủrồichứ?

– Chắcthế.

Mộtngọnlửa lóe lên,chậpchờnvàtắtngaytrongđêmtối.Ngườinôngdânđếnbêngiườngbàmẹ,sửalạichiếcáodacừuđắpchânbà.Sựchămsócđólàmbàmẹxúcđộngvàbànhắmnghiềnmắtmỉmcười.Xtêpanimlặngcởiquầnáo,trèolêngácxép.Mọitiếngđộngimbặt.

Bàmẹnằmyên,lắngnghenhữngtiếngchaođộnguểoảicủacảnh u tịch lặng lờ; trước mắt bà, trong bóng tối, hiện lênkhuônmặtmáumeđầmđìacủaRưbin…

Mộttiếngxìxàotừtrêngácxépvọngxuống…

– Anhcó thấykhông?Nhữngngười làmviệcấy lànhưthếnào không? Những người đã đứng tuổi, có trăm nghìn nỗiphiềnmuộn, đã làm việc nhiều, giờ đáng nhẽ là lúc họ nghỉngơi.Anhthấyđấy,họkhôngnghỉ!…Anhthìcòntrẻ, lạibiếtđiềuhaylẽphải,Xtêpanạ,thếmà…

Giọngđặcsịtcủangườinôngdântrảlời…

– Trongmộtcôngviệcnhưthế,ngườitakhôngthểlaovàomàkhôngsuynghĩ…

– Emđãnghemãicâunóiấyrồi…

Tiếngnóilịmdầnrồilạivanglên.Xtêpanthìthào:

– Phảilàmnhưthếnày;trướchếtnóiriêngvớitừngngười…NhưAliôxaMakôp,anhta linhhoạt, cóhọc thức,đươngcămbọnchức trách lắm…Sorinnữa,đócũng làmộtngườibiết lẽphảitrái…vàKniadep,anhtatrungthựcvàcanđảm.Rồisausẽliệu! Cần phải gặp được những người mà bà ta nói đến một

chút.Tôiđilấychiếcrìuvàlàmmộtcuốcratỉnhnhưlàđibổcủithuê.Phảicẩnthận.Bàcụnóiđúng:giátrịcủamộtngườichínhởviệchọlàm.Mìnhthấycáibácnôngdânấy,bácRưbin,bác ta chẳng chịu ai đâu; đến cả Chúa bác ta cũng khôngnhượngbộ;báctađươngđầuvớinguybiến,ngườicứvữngnhưbànthạch.VàNikitaấyà?Anhtangàingại,thậtlàlạ!

– Ngườitađánhmộtngườitrướcmắtcácôngmàcácôngcứcâmnhưhếnấy…

– Hãykhoan!Hãynói thếnàymớiđúng:nhờChúa,khôngphảichínhtaychúngrađánhđậpbácta,thếđãlàtốtrồi!

Anhxìxàohồilâu,giọngkhẽđếnnỗibàgầnnhưkhôngngherõlời,cólúcbỗngvanglênkhiếnngườivợphảingănlại:

– Khẽchứ!Anhlàmbàcụthứcgiấcmất…

Bàmẹ thiếp đi trongmột giấc ngủ nặng nề; nhưmột đámmâyngộtngạtxôđến,trùmlấybàvàcuốnbàđi…

Tatianađánhthứcbàdậylúcngoàicửasổcănnhàcònlờmờmàu xam xám của buổi rạng đông, trong thôn xóm tiếngchuông nhà thờ ngân nga như còn ngái ngủ và lặng đi trongkhônggianimlìmlạnhlẽo.

– Cháuđãphachè,mờibàuốngđi,khôngngồixelạirét,bàvừangủdậymà…

Vừavuốtchảibộrâuxờm,Xtêpan,giọngthựctế,vừahỏibàmẹlàmcáchnàođểtìmgặpbàtrongthànhphố.Bâygiờ,hìnhnhưđốivớibà,bộmặtanhnôngdântrởnênchínchắn,thiệncảmhơnhôm trước.Anh vừa uốngnước chè, vừa cười nhậnxét:

– Việcấyđãxảyrathậtlàkỳquặc!

– Cáigì?-Tatianahỏi.

– Cuộcgặpgỡgiữacụvàchúngtaấymà…thậtlàđơngiản…

– Trongnhữngchuyệnấy,cáigìcũngđơngiảnđếnlạ,bàmẹnói,giọngnghĩngợi;nhưngđầytintưởng.

Haingườichàobàmẹ.Cửchỉkhôngbồngbột,ítlời,nhưngđãbiểulộbaosựchămsócvôcùngtỉmỉ,cặnkẽđốivớiviệcđicủabà.

Khiđãngồitrênxe,bàmớinghĩđếnanhnôngdânđó:anhtasẽhếtsứcthậntrọngbắttayvàoviệc,khôngồnào,khôngnghỉngơi,nhưmộtchúchuộtchù.Vàmãimãisẽvăngvẳngbêntaianhcáigiọngnóibấtbìnhcủangườivợ,mãimãilóelêncáiánhnóngbỏng trongđôimắt xanh của chị, và chừngnào chị cònsống,chịcòngiữmãicáiđaukhổcămhận,nỗikhổcủangườimẹkhócthannhữngđứaconđãchết.

BànhớlạiRưbin,máumetrênngườiôngta,bộmặt,đôimắthừnghực,nhữnglờiôngtanói,vàlòngbàthắtlại,thấymìnhbấtlựctrướcbầythúdữ.Vàsuốtdọcđường,sừngsữngtrướcmắtbà, trênnền trời tẻnhạt củamộtngày xámxịt, cái bóngdángvạmvỡcủaRưbin,vớibộrâuđen,chiếcáosơ-mirách,haitaytróichặtsaulưng,đầutócbùxù,mặtrựclênvìcămgiậnvàvìniềmtin tưởngvàosự thậtcủamình.Bànghĩđếnbiếtbaolàngmạcđangsốngsợsệtnhưnépmìnhvàomặtđất,bànghĩđếnnhữngconngườiđangthầmkínđợichờcônglý,vàhàngngànngườitrọnkiếplaođộng,khôngmụcđíchvàthầmlặng,chẳngcógìmongmỏingóngtrông.

Bà thấy cuộc sống nhưmột cánh đồng, đồi dốc trập trùnghoangvuđợingườiđếncàybừa,vàlặnglẽhứahẹnvớinhữngbàntaytựdo,lươngthiện:

– Hãylàmtôisinhsôinảynởnhữnghạtgiốngcủalẽphảivàsựthật,tôisẽtrảlạigấptrămlần!

Bànhớđếnsựthànhcôngcủachuyếnđinàyvàcảmthấytừ

đáylòngmìnhphậpphồngmộtniềmvuidịudàng,bàbẽnlẽncốnén.

Chương48

Mộtcuốnsáchcầmtrêntay,đầutócrồibù,Nikôlaibướcramởcửachobàmẹ.

– Bácđãvềrồiđấyư?-Anhvuivẻreolên.-Báclàmchóngxongquánhỉ!

Đôimắt lanh lợi củaanhchớpchớpâuyếmdướicặpkính.Anhgiúpbàcởiáokhoác,vàvừamỉmcườinhìnbàthânthiết,vừanói:

– Chúngđãđếnlụcsoátởđâyđêmqua,báccóbiếtkhông?Cháucứ tựhỏimãi: vì chuyệngì?Cháu lo cóđiềugì xảyđếnchobác.Nhưngchúnglạikhôngbắtcháu.Nếubácmàđãbịbắtthìchắccháu,chúngcũngkhôngtừ!…

Anhđưabàsangphòngănrồinóitiếpvuivẻ:

– Tuy vậy, chúng cũng tống cháu khỏi sở rồi. Cháu chẳngbuồnđâu,cháuchảđãchánngấycáicôngviệccứngồimàtínhsốnôngdânkhôngcóngựa!

Nhìnvàoquangcảnhcủagianphòng,ngườitacứngỡrằngcómột người khổng lồ, trongmột cơn nghịch ngợm kỳ quặcnàođãtừngoàiđấmvàováchtườngnhàkỳchomọivậtđềubịđảolộnlungtungcả.Cácbứcchândungnằmngổnngangdướiđất,giấyhoadántườngbịdứtxétảtơicòntreolủnglẳng;mộtmảnhvánsànbịnậybậtlên,bậucửasổvỡtoácra,trovươngvãi tứ tung bên lò sưởi. Bàmẹ lắc đầu khi nhìn đến căn nhàquenthuộcvàchằmchằmnhìnNikôlai,bàcảmthấycócáigìkhangkhácởanh.

Trênbàn,cạnhchiếcấmphachèlửađãtắtngấm,làbátđĩabẩn,xúcxíchvàpho-mátđánglẽđựngvàođĩathì lạiđặttrêngiấy,nhữngmẩuvụnbánhmì,sáchvở,củithanđunnướcđãtắtrảiráckhắpnhà.Bàmẹmỉmcười,Nikôlaicũngmỉmcườingượngngùng.

– Chúngpháphách,cháuphápháchthêm,nhưngkhônghềgì,bácạ,khôngcangìđâu!Cháuchắcchúngsẽtrởlại,nêncháucứđểnguyên.Nào,thếchuyếnđirasao?

Câu hỏi đạp vào tim bà đau nhói: một lần nữa hình ảnhRưbinlạisừngsữngtrướcmặt,vàbàcảmthấymìnhcólỗiđãkhôngnóingaytứckhắcvớiNikôlai.Bàlạigầnanhvàbắtđầukể, cố gắng giữ vẻ bình tĩnh và cứ lo quên mất chi tiết nàochăng.

– ChúngđãbắtmấtRưbinrồi…

Nikôlaigiậtmình:

– Sựthểlàmsaohởbác?

Bàmẹlấytayrahiệuchoanhkhoanhỏi,rồitiếptụcnhưbàđangđứng trướcmặt công lý, vàđang tố cáovới công lýviệchànhhạtratấnmộtconngười.Nikôlaingảmìnhralưngghế;lắngnghe,mặttáidần,rồitừtừnhấccặpkínhđặtlênbàn,lướtbàn tay trên mặt, như để gạt đi một cái lưới mạng nhện vôhình.Cácđườngnéttrênmặthầunhưtrởnênnhọnhoắt,haigòmánhôcaomộtcáchkỳlạ,lỗmũirungrung.Lầnđầutiên,bàmẹthấyanhtrongtrạngtháinhưvậy,vàbàcảmthấysờsợ.

Khibàkểxong,Nikôlailặngthinhđứngdậy,bướcvàibước,nắm tay thọc túi quần, rồi lẩm nhẩm giữa hai hàm răng rítchặt:

– Thậtlàngườicóbảnlĩnh.Vàotù,bácấysẽkhổlắm,ởđónhữngngườinhưbáctasẽthấyđauxót!

Anhthọcsâuthêmnắmtayvàotúiquần,dằncơnxúcđộng,bàmẹcũngcảmthấythế,vànỗixúcđộngđãchuyềnsangbà.Cặpmắt anhnhíu lại nhưđầumũi daonhọn.Rồi lại tiếp tụcbước,anhnóivớimộtnỗicămhờnlạnhngắt:

– Bácthấyđấy, thật làmộtđiềughêtởm!Mộtnhúmngườinguđầnđánhđập,bópnghẹtvàgiàyxéonhândânđểbảovệquyềnthốngtrịthảmhạicủachúng.Sựmanrợtăngthêm,sựtànbạo trở thànhquy luật sinh tồn…Bác thửnghĩ xem.Bọnchúngđánhđậpvàxôrathảsứcnhưthúdữ,tinchắcchẳngaitrừngphạtchúng,chúnghànhhạngườivớimộtsựthèmkhátkhoái trávàhènnhát,chúngmắccáichứngbệnhghêtởmấycủanhữngngườinôlệđượcphépbiểulộđếncaođộtấtcảbảnchấttôiđòivàthóiquenthúvậtcủachúng.Bọnkhácthìđầuđộcbởi tínhphục thù; bọnkhácnữa thì bịhànhhạđếnmứcđầnđộntrởthànhmùvàcâm.Chúngđãsađọanhândân,toànthểnhândân!

Anhdừnglạivànínlặng,răngrítchặt,hạgiọngnóitiếp:

– Dùmuốnhaykhôngmuốn, trongcuộcsống tànbạonày,ngườitacũngdầndầntrởthànhtànbạo.

NhưngNikôlaichợtghìmđượcnỗixúcđộng,hầunhưtrởlạibìnhtĩnh,mắtlóelênmộttiasángcươngnghịvànhìnbàmẹ:nhữnggiọtnướcmắtlặnglẽròngròngtrênmặtbà.

– Nhưng chúng ta không thể để phí thời giờ, bác ạ! Nào,đồngchíthânmến,chúngtahãybìnhtĩnhlại…

Anhnhích lại gầnbàvớimộtnụcườibuồn,nắmtaybàvàhỏi:

– Cáiva-licủabácđâu?

– Ởdướibếp.

– Bọnmậtthámđãbaovâyngôinhà,chúngtakhólòngđưa

rangoàimộtkhốilớngiấymánhưthếmàkhôngbịđểý…Cháuchưatìmđượcchỗgiấuvàcháuđồrằngđêmnaythếnàochúngcũng sẽ trở lại. Cho nên dù có tốn công tốn của vào đấy khánhiều,chúngtacũngphảisửasoạnmàđốttấtcảthôi.

– Sao?-Bàmẹhỏi.

– Đốttấtcảgiấytờtrongva-li.

Bàhiểura,vàtuyđangbuồnhếtsức,bàtựhàothấymìnhđãlàmđượcviệc,điềuđókhiếnbàmỉmcười.

– Không có gì trong va li đâu, đếnmộtmẩu giấy con cũngkhôngcó!-Bànói,vàmỗilúcmộthoạtbátthêm,bàbắtđầukểviệcgặpSumakôp.

Nikôlai nghe bà kể, lúc đầu anh nhíumày lo lắng rồi đếnsửngsốtvàcuốicùngthìanhkêulêncắtđứtcảcâuchuyện:

– Àlạithế,thậtlàtuyệt!Bácmaymắnmộtcáchlạlùng…

Anhvừasiếtchặttaybàvừanóidịudàng:

– Niềmtintưởngvàonhândâncủabácxúcđộngcháubiếtchừng nào… Thực ra, cháu yêu quý bác như yêu quý mẹ đẻcháuvậy.

Tươi cười, bà liếcmắt tòmònhìn anh, bà tìmhiểu từđâuđếnvớianhsựtươivuinhanhnhẹnmớimẻấy.

– Thật làvô cùngkỳdiệu! -Anhvừanóivừaxoa tay cười,tiếngcườikhekhẽdịudàng:-Báccóbiếtkhông,mấyngàynaycháuđãsốngmộtcách thật là tuyệt!Lúcnàocháucũngởvớianhemcôngnhân,cháuđọcsáchchohọnghe,tròchuyệnvớihọ,nhìntrônghọ.Vàcháuđãthuhoạchđượcmộtđiềugìthậtlà khỏe khoắn, thật là tinh khiết! Họ tốt thật, bác ạ! Nhữngthanhniêncôngnhânấy,họvữngchắc,nhạycảm,đầynhiệttình,cáigìcũngkhaokhátmuốnhiểubiết.Khithấyhọ,ngườitaphảitựbảorằngnướcNgasẽcómộtnềndânchủrựcrỡnhất

trêntráiđất!

Anhgiơcaocánhtay làmhiệukhẳngđịnhthêm,nhưđangtuyênthệ,vàsaumộtphútyênlặng,anhtiếplời:

– Trướckia,cháuđãsốngbiệtlập,cháubiếtvà…trongmộtchừngmựcnàođó,cháuthànhrachuachát,cháuđãmụmịđitrêncáctờgiấyvàconsố.Gầnmộtnămsốngnhưthế,thậtlàđiều quái gở. Bởi vì cháu đã quen sống giữanhữngngười laođộng và khi tách ra khỏi họ, cháu không còn được thoảimáinữa,nhưbácbiếtđấy,cháucốlắmmớisốngđược!Vàgiờđâycháulạicóthểsốngtựdonhưtrước,cháusẽcóthểgặpgỡhọ,cùng làm với họ. Bác rõ chứ: cháu sẽ ở cạnh chiếc nôi củanhữngtưtưởngmớinảynở,cạnhtuổitrẻ,cạnhnănglựcsángtạo.Thậtlàgiảnđơnmộtcáchlạlùng,đẹpđẽvàvôcùngphấnkhởi,cháutrẻlại,rắnrỏihơn,cuộcsốngthậtlàphongphú!

Anhbậtlêncườivuivẻ,hơibẽnlẽn,vàniềmvuiđólàmchobàmẹhiểuanhvàcũngvuilây.

– Và…báclàmộtngườiđànbàphithường!-Anhthốtlên.-Saomàbáctảnhữngconngườirõnétđượcđếnthế…báctrônghọrõđếnthế!…

Anhngồixuốngbênbàmẹ,quaysangphíakhácvẻmặthânhoancủamìnhvàvừavuốt tócđểchegiấu sựngượngnghịu,anhvừaquaylạinhìnbàngayvàmêmảilắngnghebàkểtiếpcâuchuyện,giọngtrongsángvàgiảndị.

– Bácmaymắnmột cách kỳ lạ! -Nikôlai thốt lên. - Trongmườiphầnthìcầmchắcchínphần làbácbịbắt, thếmàngayđấy…Vâng,ngườitacảmthấynôngdânđãbắtđầubiếtchuyểnmình…màcũng làdĩnhiên!Ngườiphụnữnàycháu thấyrấtrõ!…Tacầncónhữngngườichuyêntráchvềnôngthôn.Chínhlàvấnđềngười!…Chúngtađangthiếu.Cuộcsốngđòihỏihàng

trămcánhtay…

– Nếu thằng Paven của tôi được trở lại tự do… và Anđrâynữa!-Bàmẹnóikhẽ.

Anhliếcmắtnhìnbàvàcúiđầuxuống.

– Này,bácạ,việcnàyhẳn làmbáckhổ tâmđấy,nhưngdùsaocháucũngphảinóivớibác:cháubiếtrõPavenlắm,anhấykhông chịu vượt ngục đâu! Anh ấy muốn chúng đưa ra tòa,muốnrađóvớitấtcảsứcmạnhcủamình…anhấychẳngchịubỏđâu.Vàcũngkhôngnênnhưthế!Saunày tớiXibêri rồi sẽtrốn.

Bàmẹthởdàivàkhekhẽtrảlời:

– Mặc!Nóhẳnhiểuđiềunàophảihơn…

– Hừ! - Nikôlai nói tiếp, một lúc sau khi nhìn bà qua cặpkính. -Giá anhnông dân của bác đến gặp chúng ta sơm sớmmột chút!…Bác thấy đấy, nhất thiết phải làm chonông thônmộttờtruyềnđơnnóivềRưbin,cáiấychẳnghạigìchobácấy,nếutháiđộbácấyđãtỏradũngcảmnhưthế!Cháusẽviếttờtruyền đơn ấy ngay hôm nay. Lutmila sẽ in thật nhanh…Nhưngmàthếthìlàmthếnàođểchuyểnđếnđó?

– Tôisẽmangđi…

– Không,cảmơnbác!-Nikôlaivộivàngđáplại.-CháunghĩVêxôpsikôpcóthếlàmđượclắm,cóphảikhông?

– Cócầnphảiđếnnóivớianhtakhông?

– Đúng đấy, bác hãy nói xem! Và bác bày cho anh ta cáchlàm.

– Còntôi,tôilàmgì?

– Báccứyêntâm!

Anhngồixuốngvàbắtđầuviết:vừathudọntrênbàn,bàmẹ

vừa nhìn anh, thấy cây bút anh run run trong tay và viết ranhữnghàngchữkíntranggiấy.Đôikhi,gáyanhgiậtgiật,anhngảđầuvềphíasauvànhắmnghiềnmắt,cằmrunlên.Bàmẹthấyhồihộpcảmđộng.

– Đấy,xongrồi!-Anhvừanóivừađứngdậy.-Bácdấukỹtờgiấyvào trongngười,nhưngbácphảinhớrằngnếubọncảnhsátđến,chúngcũnglụcsoátcảbácnữađấy.

– Quỷbắtchúngđi!-Bàtrảlờibìnhthản.

Buổichiều,bácsĩIvanĐanilôvichđến.

– Tạisaobọnchứctráchbỗngrốilênthế?-Anhtavừanói,vừabứtrứtđiđi lại lại trongphòng. -Bảyvụkhámxét trongđêmqua!…Bệnhnhâncủachúngtađâu?

– Anhtađãđihômqua! -Nikôlai trả lời. -Hômnay là thứbảy,anhhiểuchưa,anhtakhôngthểbỏlỡbuổiđọcsách…

– Thật là dại dột, ai lại đi làm việc ấy, khi cái đầu đang bịtoácranhưvậy…

– Tôicũnggiảnggiảichoanhtathế,nhưngvôhiệu…

– Anhtamuốnlênmặtvớibạnbè-bàmẹnhậnxét-anhtamuốnnóithếnày:cácbạnxem,tôiđãđổmáurồiđấy…

Bác sĩ liền liếc mắt nhìn bà mẹ, làm ra vẻ hung tợn, vừanghiếnrăngvừanói:

– Ôichao!Saobàkhátmáuthế…

– Này,ôngbạn,ôngchảcònviệcgìởđâycả,màchúngtôithìđangchờkháchđây,thôichuồnđi!Bácạ,thếbáchãyđưalạimảnhgiấyấychocậunày…

– Lạigiấynữaà?

– Đâyanhcầmlấyvàmangđếnnhàin.

– Được,tôisẽđưa.Chỉcóthếthôià?

– Phải…cómộtthằngmậtthámởtrướccửa.

– Tôi trông thấy nó rồi, trước cửa nhà tôi cũng có. Thôi,chàobàcụhungdữnhé!…Vàcácbạnbiếtkhông,cuộcxôxátởnghĩađịa,saurốtlàmộtđiềutốt!Tấtcảthànhphốbàntán.Bàibáo của cậu rất tốt, kịp thời lắm.Tôi vẫn bảo rằngmột cuộcxungđộttốtcòngiátrịhơnmộtsựyêntĩnhxấu…

– Đồngý,thôiđiđi!

– Cậuchẳnglịchsựtínào!Xinbắttaybà,bàmẹ!…

Cậubéấyđãxửsựmộtcáchkỳquặc.Cậucóbiếtnóởđâukhông?

Nikôlaichoanhbiếtđịachỉ.

– Mai,anhcầntạtquathămnó;đólàthằngbéhayđấychứ?

– Rấttốt…

– Phảichămsócnó,nókhôngkhờđâu!-Bácsĩvừanóivừarađi.-Chínhnhữnganhchàngấysẽtạothànhgiaicấpvôsảnchânchínhcókiếnthứcvàhọsẽthaythếchúngtakhichúngtađiđếncáinơichắclàkhôngcònmâuthuẫngiaicấpnữa…

– Anhđãtrởnênkhábahoa…

– Vìmìnhvuimà…Thế,cậuchờvàotùđấyà?Chúccậuvàođónghỉngơi.

– Cámơn,mìnhchưamệtmỏigì.

Bàmẹnghehọnói,hàilòngvìthấyhọquantâmđếnngườicôngnhân trẻ.Người thầy thuốcđi rồi,Nikôlaivàbàmẹvừangồi vào bàn ăn, vừa đợi những người khách ban đêm tới.Nikôlaikểrấtlâuvềcâuchuyệnnhữngđồngchícủaanhsốngtrướcđâytrongcảnhtùđày,chuyệnnhữngngườiđãvượtngụcvàđổi tênkhác tiếp tụchoạtđộng.Nhữngbức tường trơ trụicủagianphòngdộilạigiọngnóinghẹnngàocủaanh,nhưkinh

ngạcvàhoàinghi,khinghenhữngchuyệnvềnhữnganhhùngkhiêmtốnvàvôtưấyđãhysinhcảsứclựccủamìnhchocáisựnghiệp vĩ đại cải tạo thế giới. Những bóng dáng dịu dàng vàthânmậtômấpbàmẹ,lòngbàđầyắpniềmtrìumếnnồngnànđối với những con người chưa quen biết đó. Trong tưởngtượng,bàhìnhdunghọkếttụthànhmộtconngườivĩđại,cómộtsứcmạnhvà lòngdũngcảmvôtận.Chậmrãinhưngbềnbỉ,conngườiấyđicùngmặtđất,vungbàntaychứachantìnhyêuđốivới sựnghiệpcủamình, rứtbỏđi cái lớpmốcdối trángànnăm,vạchratrướcmắtloàingườicáisựgiảnđơnvàrạngrỡ của cuộc sống. Và cái sự thật lớn lao này sống lại, thân áivùngvẫygọitấtcảmọingườikhôngphânbiệt,cùnghứahẹngiảithoátaicũngnhưaikhỏidụcvọng,hằnthùvàdốitrá,bacon quái vật đã nô dịch và khủng bố toàn trái đất bằng sứcmạnhthấphèncủachúng…Hìnhảnhấygợitronglòngbàmộtcảmgiáchệtnhưcáicảmgiáctrướcđâybàquỳtrướccáctượngthánhđểcầukinhtỏniềmvuisướngvàlòngbiếtơn,kếtthúcmộtngàyđãtrôiquamàbàtưởngnhưítnhọcnhằnhơnnhữngngày khác. Giờ đây, bà quên những ngày ấy, và cái tình cảmchúngđã khơi dậy trong thâm tâmbàđang lớn lên, đang trởthành trong sáng và tươi vui hơn, ngày càng thấm sâu tronglòngbàvànồngcháymãi.

– Bọnsenđầmkhôngđến!-Nikôlaibỗngdưngnóitolêncắtngangcâuchuyện.

Bàmẹnhìnanhvàbựcbộiđáplại:

– Thìmặcxácchúng!

– Hẳnlàthế!Nhưngđãđếnlúcbácphảiđingủthôi,bácạ,hẳnbácmệtmỏilắm!Phảinóilàbácbềnsứcthật!Biếtbaocảmxúc,loâuthếmàbácchịuđựngđượctấtcảdễdàng!Chỉcótócbáclàbạcchóngquá.Thôiđingủđibácạ!

Chương49

Bàmẹgiậtmình thứcdậy.Cónhiều tiếngđậpmạnh thìnhthìnhvàocánhcửa,cóngườinàođậpcửakhôngngớt,daidẳng.Trờivẫncòn tối, tĩnhmịch,và tiếngđậpcửacứdồndậpmãilàmbàmẹlolắng.Bàvộimặcáochạyxuốngbếpvàđứngtronghỏira:

– Aiđấy?

– Tôi,-mộtgiọngnóikhôngquenđáplại.

– Ai?

– Mởhộcửachotôivới,-tiếngnóilạitiếp,nhènhẹvàkhẩnkhoản.

Bàmẹkéochốt,lấychânđẩycánhcửa:Igơnatbướcvào

– A,quảtôikhôngnhầm!-Anhvuivẻnói.

Ngườianhbùnđấtbêbếtđếntậnthắtlưng,mặtanhtáixám,đôimắtthâmquầng,vàmớtócquăncủaanhrốitungrangoàichiếcmũcát-két.

– Chúngcháugặpnạn!-Anhthìthàosaukhikhépcửalại.

– Tôibiết…

Anhtỏvẻngạcnhiên:

– Dođâubàbiết?

Bàkểlạivắntắtvàvộivãcâuchuyệngặpgỡcủabà.

– Và hai người kia, hai đồng chí ấy mà, chúng có bắt đikhông?

– Họkhông có ở đó.Họ đã đi đếnhội đồng kiểm tra quân

dịch!Chúngđãbắttấtcảnămngười,kểcảbácRưbin…Anhkhịtkhịtmũi,vừamỉmcườivừanói:

– Vàsótcháu.Chắcchắnlàchúngđangtầmnãcháu.

– Nhưnglàmthếnàoanhlạithoátđược?

Cánhcửacănphòngmởranhẹnhàng.

– Cháu ấy à? - Igơnatnói to, vừangồi xuống chiếc ghếdàivừanhìn chungquanh.Một phút trước khi bọn senđầm tới,ngườigácrừngđãchạyđếnvàgõvàocửasổ.-Nàyanhemhãycoichừng,-anhtanói,-chúngđếntómcổcácanhđấy…

Anhtasesẽcười,lấyvạtáolaumặt.

– Áichà,bácRưbinkhôngnúngmộtcáchdễdàng,bácnóingayvớicháu:

“Igơnat chạyngay ra thànhphố, gấp lên, cậu cónhớbà cụchứ?” - Vừa nói vừa hí hoáy viết cho cháumộtmảnh giấy -“Này đi đi!” Thế là cháu bò sau các bụi cây, cháu nghe bọnchúngđangmòđến!Chúngđông lắm!Bọnquỷ lúcnhúckhắpnơi.Mộtmànglướidăngquanhchỗchúngcháulàm.Cháunằmlại, chúng đã đi qua bên cạnh! Sau đó thì cháu chồm dậy vàcháuđitìmbà,cháucứđi,cháucứđimãi!Ròngrãhaiđêmmộtngày,khôngnghỉ…

Rõrànglàanhrấtbằnglòngmình.Đôimắtnâucủaanhsánglênmộtnụcười,cặpmôidàyvàđỏrunglên…

– Tôiđiphachèngaychoanhuống!-Bàmẹvừanhanhnhảunóivừacầmvộilấychiếcấm.

– Mảnhgiấy,cháulấyđưabàđây…

Anhnhấcchânlênmệtnhọc,vừanguyềnrủavừanhănnhóvàđặtchânlênchiếcghếdài.

Nikôlaihiệnratrênbậccửa.

– Chàođồngchí,-anhvừachàovừachớpmắt.-Nào,đểtôigiúpanhnhé!

Vàcúimìnhxuống,anhtháonhanhnhữngdâybăngđầybùncuốnởchân.

– Này!…-Anhthanhniênkhekhẽnói,vừađỡlấycẳngchâncủamình,vàmắtngỡngàng,anhnhìnbàmẹ.

Bàmẹnói,khôngđểýđếncáinhìncủaanh:

– Phảilấycồnbópchânchoanhấy…

– Đúngthế!-Nikôlaiđáp.

Igơnatthẹnthùng,khịtkhịtmũi.

Nikôlaitìmthấymảnhgiấy,anhmởravuốtchothẳngvàđểmẩugiấyxámđósắtvàomắt,anhđọc:

– “Đừngbỏdởviệcbàmẹạ,bàhãynóivớicáibàngườicaocaoấycứviếtnhiềuhơnnữavềchúngtôi.Xinchàobà.Rưbin.”

Nikôlaitừtừbuôngthõngtaycầmmảnhgiấyxuốngvànóinhonhỏ:

– Thậtđángphục!…

Igơnatnhìnhaingười,vừanhènhẹngọnguậycácngóncáubẩncủabànchânmớiđượctháogiàyra.Bàmẹgiấukhuônmặtướtđẫmnướcmắt củamình, tiến lại gầnanh, taybưng chậunước,ngồithụpxuốngvàđưatayraphíachânngườicontrai;nhưng anh chàng luồnnhanh chânmình xuống dưới ghế, sợhãi:

– Bàđịnhlàmgìthế?

– Đưachânanhđâynhanhlên…

– Tôiđilấycồnngay,-Nikôlainói.

Igơnat càng thọc sâu chân mình xuống dưới ghế và lẩmnhẩm:

– Saolạithế!Đâycóphảilàbệnhviệnđâu,dẫusao…

Bàmẹliềntháongaybăngchânởchânkia.

Igơnat khịt khịt mũi, vụng về ngoèo ngoẹo cổ, đưa mắtxuốngnhìnbà,vừacăngmôitrôngđếntứccười.

– Anhbiếtchứ,-bàtiếplời,giọngrunrun,-chúngđãđánhbácRưbin…

– Thậtạ?-Anhhỏilạikinhhãi.

– Thậtthế!ChúngđãđánhkhánhiềukhichúngdẫnbáctớiNikônxkôiê.Tớiđó,tênhạsĩvàthằngcảnhsáttrưởnglạiđánhvàomặtnữavàlấychânđá…Rưbinmáumeđầymình!

– Đánh đá thì chúng thành thạo lắm! - Anh nói, hai màynhíulại,vaianhrunglên.-Cháuhãichúngnhưhãiquỷ!…Cònbàconnôngdân,hẳnhọkhôngđánhanhtachứ?

– Chỉ có mỗi người thôi. Tên cảnh sát trưởng bắt đánh.Nhưngtấtcảnhữngngườikhácđãchẳngchịulàmlạicònphảnđốinữalàkhác:“Khôngđượcđánhbácấy”,họbảothế…

– Vâng,nôngdânđãbắtđầuhiểuailàngườibênvựchọ,vàvìsao.

– Trongđócũngcóngườibiếtlẽphải…

– Đâuchẳngthế?Phảicóngườibiếtlẽphảichứ!Họởkhắpnơi,nhưngkhómàtìmrađượchọ.

Nikôlaimangđếnmộtchaicồn,bỏthanvàolòđunấmchèvàđira.Igơnatnhìntheoanh,đôimắttòmòvàhỏinhỏbàmẹ:

– Ôngchủnhàkiacóphảilàmộtbácsĩkhôngạ?

– Trong việc này không có ai là chủ, chỉ có đồng chí vớinhau…

– Thếnàythìlạquá!-Ngườicontraivừanóivừamỉmcười,nửatinnửangờ.

– Lạcáigì?

– Thếđấy,ởmộtnơithìngườitađấmvàođầumình,ởnơikhácthìngườitarửachânchomình,cònởgiữahainơiđóthìcócáigì?

CánhcửacănphòngmởrộngvàNikôlaihiệnratrênngưỡngcửa:

– Ởgiữa thì có kẻ liếm tay bọnngười đấmvào đầu vàhútmáunhữngngườibịđánh,đấy,ởgiữalànhưthếđấy!

Igơnatnhìnanhkinhngạcvàhỏisaumộtlátimlặng:

– Đấychínhlàsựthật!

Anh đứng dậy, hết giậm mạnh chân này đến giậm mạnhchânkia,rồinhậnxét:

– Giờthìhaichântrởlạibìnhthườngrồi!Xincámơn…

RồibàngườisangphòngănuốngnướcchèvàIgơnattrangnghiêmkể:

– Tôilàngườiđipháttờbáo;tôiđithìkhỏelắm.

– Cónhiềungườiđọcbáokhông?-Nikôlaihỏi.

– Aibiếtchữđềuđọc,ngaycảbọngiàucó,cốnhiên làbọnnàykhôngnhậntờbáoởtaychúngtôi…Họhiểuthếnàynày:ngườinôngdânlấymáumìnhtẩyrửađấtđaikhỏibàntaybọnquýtộcvàbọngiàucó,thếcónghĩalàhọtựchiasẻlấyđấtđaivàsẽ làmnhưthếnàođểchẳngcònai làchủ,ai làngười làmcôngnữa,hẳn thế!Chẳngai là chủ, làngười làmcông thì tộiquáigìphảisinhsựđánhnhaulàmgì!

AnhtadườngnhưnổigiậnvànhìnNikôlaicóvẻnghingờvàdòhỏi.Nikôlaimỉmcườiyênlặng.

– Vànếunhưngàynaytađánhnhautrêntoànthếgiớivàtathắngthìrồingàymailạikẻnàygiàu,ngườikianghèo,thếthì

cũngxinchịu!…Ngườitasẽhiểurõ:củacảigiốngnhưhạtcát,nókhôngởyênmộtchỗ,nólạisẽtrôiđikhắpnơi!Thếtakhónhọcđểlàmgìkiachứ!

– Xinanhđừngnổigiận!-Bàmẹnóiđùa.

Nikôlaivừangẫmnghĩvừanói:

– PhảilàmcáchgìđểcóthểchuyểnđithậtgấptờtruyềnđơnvềvụbắtbớRưbin!

Igơnatlắngtainghe:

– Cótruyềnđơnà?

– Ừ.

– Đưađây,tôimangđicho!-Igơnatxoaxoahaitayđềnghị.

Bàmẹmỉmcười,khôngnhìnanh.

– Nhưnganhđangmệtvàanhbảolàanhsợkiamà.

Igơnatđưabàntayvạmvỡlênvuốtlạimáitócquănrồitrảlời,giọngnghiêmnghịvàbìnhtĩnh:

– Sợlàmộtviệc,còncôngviệclạilàviệckhác!Saolạinhạotôi?…Bàthậtlàlạ,bàạ!

– Conơi!-Bàmẹbấtgiácthốtlên,tựbuôngthảlỏngmìnhtheo niềm vui người con trai đã gieo vào tâmhồn bà. Igơnatmỉmcườibốirối.

– Giờđây,tôilạilàmộtcậubé!

Nikôlaingắmnghíaanh,đôimắthấpháyvàđộlượngrồinóitiếp:

– Anhsẽkhôngđivềđấy…

– Sao?Thếtôisẽđiđâu?-Igơnatlolắnghỏi.

– Mộtngườikhácsẽđithayanh,cònanh,anhsẽkểtỉmỉchongườiđóbiếtphảilàmgìvàlàmnhưthếnào,đượckhông?

– Được!-Anhmiễncưỡngtrảlờisaumộtlátlưỡnglự.

– Anhem sẽ xoay cho anhmột giấy căn cước tốt và sẽ thuxếpđưaanhvàolàmviệcởsởkiểmlâm…

Anhbỗngngướcmắtlênđầylolắng.

– Vànếubàconnôngdânđếnlấycủi…hoặclàmcôngviệcgìkhác thì tôi làmthếnào?Tómcổbàcon lạià?Tôichẳng làmđượcđâu…

Bàmẹbậtcười,Nikôlaicũngcười,điềuấylàmchoanhchàngthêmbốirốivàkémvui.

– Anhđừngbựcbộinhưthế!-Nikôlainóichoanhyêntâm.Anhsẽkhôngphảibắtbớnôngdânđâu.Hãytinchắcthế!

– Thế thì lại khác! - Igơnat thốt lên, mỉm cười, vui vẻ vàvữngtâm.-Này,tôithíchlàmởnhàmáyhơn,nghenóiởđócónhữngngườihiểubiếtlẽphải…

Bàmẹrờikhỏibànvànhìnquacửasổ:

– Đólàcuộcsống!-Bànói,chiềunghĩngợi.-Mỗingàyngườita cười năm lần… người ta cũng khóc bấy nhiêu lần! Nào,Igơnatxongchưa?Đingủđi…

– Nhưngcháuchưamuốnngủđâu…

– Đingủđi…

– Bà thật là nghiêm khắc quá! Được, cháu sẽ đi ngủ… Xincảmơnbà,bàđãchouốngnướcchèvàchămsóccháu…

Nằmdàitrênchiếcgiườngcủabàmẹ,anhtavừagãiđầuvừalẩmbẩm:

– Rồiởđâycáigìcũngsẽcómùihắcíncảchomàxem…Hừ!Nhưthếđểlàmgìnhỉ…Tôikhôngbuồnngủmà…Anhtanóivềnhữngkẻ đứng giữamớinói rõ ràng làm sao…Conngườithậtkỳlạ…

Vàbỗnganhngủthiếpđi,tiếngngáytovang,đôi lôngmàyxếchngượcvàmiệnghémở…

Chương50

Ngaychiềuhômấy,Igơnatđãcómặttrongcănnhànhỏdướihầmngôinhà.NgồiđốidiệnvớiVêxôpsikôp,anhhạthấpgiọnglôngmàynhíulạinóivớiVêxôpsikôp:

– Bốnlần,ởcửasổgiữa…

– Bốn?-Vêxôpsikôplolắnglặplại.

– Trướchếtthìba,nhưthếnàynày!

Vàanhcongóntaylạivừagõxuốngbànvừađếm:

– Một,hai,ba,rồisau,mộttiếngnữa.

– Đượcrồi.

– Mộtngườinôngdântócđỏhoesẽramởcửa,ngườiđósẽnói:cóphảigửichobàđỡkhông?Anhsẽtrảlời:Phảiôngchủbảotôiđến!Thếlàđủ,ngườiấysẽhiểu.

Haicáiđầukềbênnhau,cảhaingườiđềuchắcnịch,cươngnghị,thấpgiọngnóivớinhau,bàmẹđứngbênbàn,taykhoanhtrướcngựcnhìnhọ.Nhữngtiếnggõbímậtấy,nhữngcâuhỏivàcâutrảlờiướchẹnấylàmbàtủmtỉmcườithầm:“Họcòntrẻconthật…”bànghĩthế.

Trên tường, chiếcđènđangcháy chiếuvàonhữngvếtmốcxámxịtvànhữngtấmhìnhcắtởcáctạpchí;trênmặtđấtngổnngang những thùng nướcméomó, nhữngmảnh tôn vụn lợpnhà.Mộtmùi sắt gỉ,mùi sơn dầu,mùi ẩmướt nồng nặc cănphòng.

Igơnatmặcmộtchiếcáongoàibằngdạlótlôngvàanhrấthàilòngvớichiếcáocủamình;bàmẹthấyanhtrìumếnvuốtvecái

tayáovàrướncáicổtocủamìnhrađểngắmnghía.Mộttìnhcảmâuyếmnồngnàndânglêntronglòngbà.

– Cácconyêuquý!…

– Thế đấy! - Igơnat vừa nói vừa đứng dậy - Thế nhớ nhé,trướctiêntớinhàMuratôp,hỏigặpôngcụ…

– Tôinhớrồi.-Vêxôpsikôptrảlời.

NhưngIgơnatcóvẻchưatin,anhnhắclạimộtlầnnữatấtcảcácámhiệuvàkhẩulệnh,cuốicùnganhbắttayVêxôpsikôp.

– Anhchuyểnhộlờitôihỏithămtấtcảbàconnhé!Toànlàngườitốtcả,rồianhsẽthấy…

Anh nhìn xuống người mình vẻ hài lòng, lấy tay vuốt vechiếcáongoàivàhỏibàmẹ:

– Cháuđichứ?

– Thếcháucònnhớđườngchứ?

– Nhớchứạ…Thôixinchàocácđồngchí!

Anhtabướcđi,vaivươncao,ngựcưỡnra;chiếcmũmớicủaanh chụp bên tai, đôi tay thọcmạnh trong túi. Hai bên tháidương anh, chùm tócnhỏmàuvàngnhạt rung rinhnhưđùagiỡn.

– Nào,giờthìtôicũngcóviệcđây!-Vêxôpsikôpvừanóivừatiếnlạigầnbàmẹ,-cháubắtđầuthấybuồnchán…Cháuvượtngụcđể làmgì?Để trốn tránhthôiư?…Ởtrong tù,cháucònđượchọchành chút ít, Pavenđã cốnhồinhét vàođầu chúngcháu,thựclàthíchthú!…Thếanhemđãquyếtđịnhthếnàovềviệcvượtngục?

– Tôikhôngrõ,-bàmẹtrảlờivàbấtgiácthởdài.

Anhđặtbàntaylênvaibàmẹvàghésátmặtbànói:

– Báchãyđigiảithíchchocácanhấy,họsẽnghebác:thựclà

dễdàng!Tựbáccũngcóthểbiếtđượcđấy,đâynhớ:cócáibứctườngnhàtùvàbêncạnhmộtcộtđèn,trướcmặtlàmộtbãiđấthoang; bên trái lànghĩa địa, bênphải là conđường, là thànhphố.Ngườithắpđènđếnđấylauđèngiữabanngày;anhtađặtcái thang lên tườngrồi leo lên, cắmvàođầu tườngnhữngcáimóc củamột chiếc thang dây, sau đấy thả cái thang dây vàotrongsânnhàtù,thếlàchỉcóviệc…!Tronglúcấy,cácđồngchíbiếtngàygiờsẽhànhđộng,họsẽnhờcácanhemthườngphạmlàmầm lên,hayhọ tự làm lấy, rồi trong thời gianđó,nhữngđồng chí đã được chỉ định sẽ leo lên chiếc thang, và chỉmộtthoángbađộngtác,thếlàxong!

Anhvừakhoa tayngay trướcmắt bàmẹ, vừa trìnhbàykếhoạch của mình: kế hoạch theo anh, mọi việc đều phải tiếnhànhmộtcáchđơngiản,rõràng,khéoléo.Bàmẹvốnbiếtanhtatrướcđâychậmchạp,vụngvề;cặpmắtanhnhìncáigìcũngđanghi,tháiđộuámvàtứcgiận;giờthìdườngnhưanhcócặpmắtkhác,cặpmắtngờilênmộtánhsángđềuđặnvànồngnàn,vừa thuyết phục được lòng bà mẹ vừa làm cho bà mẹ bănkhoăn,bốirối.

– Bác nghĩ xem, ngay giữa ban ngày nhé!… Bác hãy tưởngtượng,đangbanngàybanmặt!Cóaicóthểngờđượcrằngmộttùnhânlạidámvượtngụcgiữabanngày,giữaconmắtcủatấtcảmọingườitrongnhàgiam?…

– Vànếuchúngnóbắnthìsao?-Bàmẹrùngmìnhnói.

– Aibắn?Khôngcólínhnàoởđấycả.Bọngiámthịthìsúngngắncủachúngchỉdùngđểđóngđanhthôi…

– Việcấynghesaomàđơngiảnthế…

– Bácsẽthấymọiviệcxảyrasẽđúngnhưthế!Báchãynóilạivới các đồng chí như thế, cháu đã chuẩn bị sẵn sàng tất cả,

thang dây này, móc này… Ông chủ trọ của cháu sẽ đóng vaingườithắpđèn…

Saucánhcửa,cótiếngngườilụcđụcvàhúnghắngho,tiếngtônloảngxoảngvanglên.

– Bácnày,ôngấyđấy,-anhnói.

Mộtcáithùngtắmbằngkẽmbỗnghiệnratrongkhungcửa,mộtgiọngnóikhànkhàngầmgừ:

– Cáicủakhốnnày,màycólọtquakhôngnào…

Rồimộtcáiđầutrònnhôra,tócđãhoarâm,khôngmũ,cặpmắtlồivớimộtbộriatrênmộtkhuônmặthiềnhậu.

NikôlaiVêxôpsikôp giúp bác đưa lọt cái thùng tắm, ông cụkiabướcvào,vóccao,lưngkhòm;ôngphồnghaimácạonhẵnlêncơnho,khạcnhổrồinóivớimộtgiọngkhảnđặc:

– Xinchàocảnhà!

– Đấy,báccứhỏiôngtaxem!-Nikôlainói.

– Hỏitôià?Việcgìthế?

– Vềviệcvượtngục…

– À,à!Ôngtavừanói,vừalấyngóntaynhọđenchùivàobộria.

– Này cụ IakôpVaxiliêvich, bà cụ không tin là việc ấy đơngiảnđâu.

– Hừ,khôngtinà?Thếlàvìbàcụkhôngmuốnrồi.Haitathìchúngmìnhmuốn,vìvậymàchúngmìnhtin!Ôngtanóiđiềmtĩnhvàbỗngnhiêngậpngườilạihosùsụ,cơnhokéodàikhálâu;đứnggiữacănphòng,ôngxoaxoangực,vừakhịtkhịtmũivừanhìnbàmẹhaimắttrợntrừng.

– QuyềnquyếtđịnhlàởPavenvàcácđồngchícủanó, -Bàmẹnói.

NikôlaiVêxôpsikôpcúiđầungẫmnghĩ.

– Pavenlàaithế?-Ôngcụngồixuốnghỏi.

– Contraitôi.

– Vàhọanhtalàgì?

– Vlaxôp.

Ôngcụgậtgậtđầu,móccáitúiđựnghộpthuốcláravớicáitẩuvừanhồithuốcvừanóigiọngnhátgừng:

– Tôiđãnghenóiđếncái tênnày.Thằngcháu tôibiếtanhta.Thằngcháutôi,Epsênkô,bàbiếtkhông?Nócũngbịtù.Còntôi,tôitênlàGubôn…Rồiđâybọnthanhniênsẽđitùhết,thếlà đối với bọn già chúng tôi, cuộc sống hẳn sẽ dễ chịu lắm.ThằngsenđầmcònđedọatôisẽđưathằngcháuđiXibêri.Nhấtđịnhnósẽlàmthế,đồkhốnkiếp!

Ônghútthuốc,chốcchốclạinhổxuốngđất.

– Thế là bà cụ không muốn à? - Ông ta hướng về phíaVêxôpsikôpnóitiếp.-Đólàviệccủabàcụ.Aicũngcóquyềntựdomà;nếungồilâumệtthìđứngdậyđi;khôngthíchđinữathìcứngồi…Chúng cướpgiật của anhư?Cứ imđi!Chúngđánhanhư?Cứchịuđựng!Chúnggiếtanhư?Cứviệcgụcxuống.Cáiấytabiếtthừađirồi…Nhưngthằngcháutôithìtôisẽkéonórakhỏichỗấy.Phải,tôisẽkéonóra!

Những câuông tanóivắn tắt,ngắcngứnhư tiếngkêugàolàmchobàmẹngầnngừ,nhưngmấylờinóisaucùngcủaônglàmchobàthèmmuốn.

Trongngõhẻm,bàđingượcchiềucơnmưadomộtluồnggiólạnhđưatới,vừanghĩđếnVêxôpsikôp:“Saomàanhtalạithayđổiđượcđếnthếnhỉ!”

BàlạinhớđếnGôbun:“Rõrànglàmìnhkhôngphảilàngười

độcnhấtđượcsốnglại!”bàtựbảo,tìnhcảmtronglònggầnnhưlàsựtâmthành.Rồitronglòngbàhiệnlênhìnhảnhngườicontrai:“Giánóđồngý!”

Chương51

Ngàychủnhật,khitừbiệtPavenravềtạiphònglụcsựnhàgiam,bàmẹcảmthấy trong lòngbàn taycómộtmẩugiấyvotròn.Bàhơirùngmình,tưởngnhưviêngiấyđangđốtbỏnglànda.Bàđưamắthỏidòvàvanlơnnhìncon,nhưngkhôngđượcđáplại.Cặpmắtxanhcủaanh,nhưthườngnày,chưamộtnụcườitrầmtĩnhvàcươngnghịrấtquenthuộcđốivớibà.

– Thôimẹvềnhé!-Bàvừanóivừathởdài.

Pavenbắttaymẹmộtlầnnữa,mộtlànsóngtrìumếngợnlêntrênkhuônmặtanh.

– Vâng,mẹvề!

Bàvẫngiữchặttaycon,chờđợi.

– Mẹđừnglolắng,đừnggiậnconmẹnhé!-Anhnói.

NhữnglờinóiđóvànếpnhănbướngbỉnhtrêntránPavenđãchobàmẹcâutrảlờihằngchờđợi.

– Tạisaoconnóithế?-Bàvừacúiđầuxuốngvừathìthầm.-Cógìđâu…

Bàbướcravộivã,khôngngoảnhlạinhìncon,sợnướcmắtvàđôimôirungrungđểlộnỗixúcđộngcủamình.Dọcđường,bàcócảmgiácnhưcáckhớpxươngbàntayđangnắmchặtcâutrảlờicủacontrailàmbàđaulòngvàcảcánhtaybànặngtrĩuxuốngnhưaivừađánhmạnh trênvai.Vềđếnnhà,bàvộivãtraomảnhgiấychoNikôlaivàvừanhìnanhvuốtphẳngmảnhgiấyvotrònấyra,bàvừacảmthấylòngbàrunglênmộtniềmhyvọng.NhưngNikôlainói:

– Tấtnhiênlàthế!Đây,Pavenviếtnhưthếnàyđây:“Chúngtôisẽkhôngvượtngục,cácđồngchíạ,chúngtôikhôngthểlàmnhư thế.Khôngmộtngườinào trong bọn chúng tôi làmnhưthế.Chúngtôisẽđểmấtđilòngtựtrọng.Cácđồngchíhãyloliệuchongườinôngdânvừabịbắt.Bácấyđángđượccácđồngchíâncầnlolắng,đángđểcácđồngchígắngsức.Ởtrongnày,bácấyđaukhổlắm.Ngàyngàybácđềucóchuyệnvớibọngiámmục.Bácấybịnhốt tronghầmtốiđãhaimươibốn tiếngrồi.Chúngtratấnbácấy.Tấtcảchúngtôiđềucanthiệpchobácấy.Hãyanủichămsócmẹtôi.Hãygiảithíchchomẹtôinghe,mẹtôisẽhiểurõhết.”

Bàmẹngướcđầulênvàgiọngrunrun,bàkhẽnói:

– Giảithíchcáigìchotôi?Tôihiểucảrồi!

Nikôlaiquaymìnhlạilấychiếckhăntayrahỉmũiomsòmvàlẩmbẩm:

– Tôilạibịsổmũirồi…

Anhđưataylênmắtsửacặpkínhchongayngắnvàvừađilạitrongphòng,vừanóitiếp:

– Bácthấychưa?Dầusaochúngtacũngkhôngkịprồi…

– Khônghềgì!Cứđểchochúngmangratòa!-Bàmẹnóivànhíutránlại,tronglòngtrànđầymộtnỗibuồnâmumơhồ.

– CháucónhậnđượcthưcủamộtđồngchíởPêtecbua…

– Tới Xibêri nó cũng có thể trốn được phải không?Có thểchứ?

– Dĩnhiên!Đồng chí ấy viết cho tôi: “Vụ ấy sắp đưa ra xửđấy,bảnánđãđượcbiếttrước,tấtcảđềusẽbịđiđày.”Bácthấychưa?…Chưa đưa ra xét xửmà bản án đã có sẵn ở Pêtecbuarồi…

– Thôi đừng đả động đến việc này nữa,Nikôlai ạ! - Bàmẹcươngquyếtnói. -Cầngìphảianủi,giải thíchchotôi.Pavenkhôngbao giờ chịu làmđiều gì cóhại…Khôngbao giờnó tựlàm khổ nó và làm khổ người khác một cách vô ích!… Nóthương tôi lắm chứ! Nó nghĩ đến tôi, anh thấy đấy! Nó viết:“Hãygiảithíchchomẹtôihiểu;hãyanủimẹtôi”,phảikhôngnào?

Timbàđậpmạnh,nỗixúcđộnglàmchođầubàchoángváng.

– Contraibácthậtlàmộtngườicontuyệtvời!-Nikôlaikêulênmạnhmẽkhácthườngngày.Cháumếnphụcanhấylắm.

– CầnphảinghĩcáchlàmgìchoRưbinđây!-Bàmẹngỏý.

Bàmuốnhànhđộnglậptức,đitớimộtnơinàođó,chânbướcđichođếnbảihoảimớithôi.

– Vâng, chính thế, - Nikôlai đáp, vừa đi đi lại lại trongphòng.CầncóXasenka…

– Côtasắpđếnđâythôi.HômnàotôiđithămPaven,côấycũngđến…

Nikôlai ngồi trên chiếc ghế dài bên cạnh bà mẹ, đầu cúixuốngđămchiêusuynghĩ;anhcắnmôivàvêvêbộria.

– Tiếcrằngchịcháulạikhôngcóđây…

– Nếu ta có thể tổ chức được tức khắc việc ấy trong khiPavencònđó…thìhẳnlànóvừalòng!

Haingườinínlặngmộtlúcvàđộtnhiênbàmẹhạthấpgiọngchậmrãinói:

– Thậttôikhônghiểu…Tạisaonólạikhôngmuốn?

BỗngNikôlaibậtđứngdậy,nhưngmộthồichuôngréo lên.Bàmẹvàanhnhìnnhau.

– Hừ!Xasenkađấymà…-Nikôlainóikhẽ.

– Nóithếnàovớicôấynhỉ?-Bàmẹkhẽhỏi.

– Vâng…khóthật…

– Trôngcôấyđếnthương…

Tiếngchuônglạiréolên,nhưngyếuhơn,dườngnhưngườicongáiđứngbênngoàiđangdodự.Nikôlaivàbàmẹsắpcùngnhaubướcrađónchị,nhưngkhivừađếncửathìNikôlaidừnglại:

– Bácrathìhơn…

– Anhấykhôngđồngýạ?-Ngườicongáiliềnhỏibàkhibàmẹmởcửa,giọngquảquyết.

– Phải.

– Cháubiếttrướcmà!-Xasenkachỉnóithế.Nhưngmặtchịtáiđi.Chịmởhàngcúcáongoài,lạicàilạihaicúc,lạimuốncởira, nhưngkhôngđược.Chị liềnnói tiếp: -Trờimưa lại gió…thờitiếtkhóchịuquá!…Anhấykhỏechứbác?

– Khỏe.

– Khỏemạnh,vuivẻ…-chịnóikhẽvàngắmnghíabàntaymình.

– NóviếtthưnóiphảitổchứcchoRưbintrốn!-Bàmẹnói,khôngnhìnchị.

– Thế à?Hìnhnhư ta còn phải dùng kếhoạch đó. -Ngườicongáichậmrãinóitiếp.

– Tôicũngnghĩnhưthế!-Nikôlaihiệnracánhcửa.-ChàochịXasenka!

Ngườicongáivừabắttayvừanói:

– Cógìtrởngại!Aicũngcholàkếhoạchấynhấtđịnhthànhcôngphảikhông?

– Nhưngaitổchứcviệcđó?Ngườinàocũngbậncả…

– Đểtôilàmcho!-Chịliềnđápvàđứngdậy.-Tôicóthìgiờ.

– Chịcứnhận,nhưngphảihỏiýkiếncácanhemkhác!…

– Đượcrồi…,tôisẽhỏi!Tôiđingayđây.

Vàchịlạicàicúcáovớicửchỉtintưởng.

– Cháucũngnênnghỉchứ!-Bàmẹnói.

Chịkhẽmỉmcườivàđáplại,giọngdịudàng:

– Bácđừnglo,cháukhôngmệtđâu…

Chị lặng lẽbắt tayhaingười và rađi, vẫn cái vẻ lạnh lùngnghiêmnghịnhưtrước.

BàmẹvàNikôlaitớibêncửasổ,nhìnchịđingangquasânvàbiếnsauhàngsongcổng.Nikôlaisesẽhuýtsáo,ngồivàobànvàbắtđầuviết.

– Côấyloviệcnàyvàđiềuđósẽlàmchokhuâykhỏa!-Bàmẹnóithêm,vẻnghĩngợi.

– Vâng,đúngthế!-Nikôlaiđáp;vàquaylạihỏibàmẹ,trênkhuônmặthiềnlànhcủaanhthoángmộtnụcười:-Cảnhngộấy thì đời mẹ không phải trải qua… Bác không biết đến nỗibuồnnhớngườiyêubácnhỉ?

– Anhhỏiđếnlạ!-Bàkhoáttaykêulên.-Buồnnhớvàođâu?Tôichỉthấysợkhingườitaéptôilấyngườinàyhayngườikhácthôi.

– Thếthìkhôngcóngườinàovừaýbácsao?

Bàmẹsuynghĩmộtlátrồiđáplại:

– Tôikhôngnhớnữa,anhạ.Cốnhiênlàcó…Chắclàcómộtngười,nhưngtôikhôngcònnhớnữa!

Bàmẹnhìnanhvớimộtnỗibuồnbìnhthảnvàkếtluậngiảndị:

– Chồng tôi đánh đập tôi quá nhiều, nên mọi việc xảy ra

trướckhilấyôngta,tôiđềuquênhết!

Nikôlai đưamắt nhìn trang giấy trên bàn. Bàmẹ ra ngoàimộtlátrồitrởlại.Anhnhìnbàtrìumếnrồithìthầm,nhưvuốtvenhữngkỷniệmcủamình:

– Bácạ, cũngnhưXasenka,cháucũngyêu…Cháuyêumộtngườicongáirất…mộtngườicongáikỳlạ,rấttuyệt.Cháugặpcôấycáchđâychừnghaimươinăm.Từđócháuyêucôấy,bâygiờthựcracháuvẫnyêu.Cháuvẫnkínhyêucôtavớitấtcảtâmhồn,vàyêumãimãi…

Bàmẹđứngbênanhthấymắtanhngờilênmộtánhmắtấmápvàtrong.Anhngảđầuvàohaitayđangtựatrênthànhghếvànhìnramộtnơinàoxa;tấtcảngườianh,mảnhdẻvàgầygò,nhưngkhỏemạnh,hìnhnhưvươnvềphíatrước,tựamộtthâncâyvươntớiánhsángmặttrời.

– Vậythì…lấynhauđi!-Bàmẹkhuyênnhủanh…

– Cáchđâynămnăm,côấyđãlấychồng…

– Nhưngtạisaotrướcđóanhkhôngcướicôta?

Anhsuynghĩmộtlát:

– Bácxem,chúngcháukhônggặpmay:khicháuởtùthìcôấy tựdo, khi cháu tựdo thì cô ấybị tùhoặcbị đày.HệtnhưhoàncảnhXasenka!ChúngđầycôtamườinămởXibêri,xaghêlắm!Cháumuốnđitheo.Nhưngcảhaichúngcháuđềuxấuhổ.Vàởđấy,côấygặpmộtngườiđànôngkhác,mộtđồngchícủacháu,mộtngười rất tốt.Haingười cùngnhauvượtngục;bâygiờhọđangsốngởnướcngoài.

Anhngừngnói,gỡcặpkínhralau,đưalênánhsángnhìnhaimắtkínhrồilạitiếptụclaunữa.

– Tộinghiệpchoanh!-Bàmẹvừalắcđầuvừanóiâuyếm.Bàthương hại anh, đồng thời có cái gì nơi anh làm bàmẹmỉm

cười,mộtnụcườinồnghậucủamộtbàmẹ.

Anhđổithếngồi,lạicầmbútlên,khoataytheonhịplờianhnói:

– Cuộc sống gia đình làm giảm nghị lực của người cáchmạng,baogiờcũngthế!Concái,thiếuthốn,phảilàmnhiềuđểkiếmmiếng ăn…Màmột người cáchmạng thì lại phải pháttriểnnghịlựcluônluônvềnhiềumặt.Cáiđócầnthờigian;taphải luônluônđứngởhàngđầuvìta lànhữngcôngnhânmàlịchsửgiaochoxứmệnhpháhủythếgiớicũ,xâydựngcuộcđờimới.Nếutarớtlạiđằngsau,nếutangãxuốngvìmệtmỏihoặcvìmộtthànhquảcỏnconnàotrướcmắtcámdỗthìcóhại,vàhầunhưđólàmộtsựphảnbội!Khôngcóngườiđẹpnàotacóthểcùngsongsongtiếnbướcmàkhônglàmnhụtniềmtincủata.Khôngbaogiờtađượcquênlànhiệmvụcủatakhôngphảilànhữngchinhphụccỏnconmàchínhlàthắnglợihoàntoàn.

Tiếnganhtrởnênrắnrỏi,mặtanhtáiđi,vàtrongmắtanhlạingờilêncáisứcmạnhđềuđặnvàchịuđựnganhthườngcó.

Mộthồichuônglạivanglêninhỏi,ngắtlờianh.Lutmilatới,đôimáđỏửngvìgiárét,mìnhmặcmộtchiếcáokhoácmỏngkhônghợpthờitiết.Vừatháođôiủngcaosuđãráchra,chịnóigiọngbựctức:

– Ngàyxửánđãđịnhrồi…Támngàynữa!

– Đúngthếchứ?-Nikôlaitừtrongphònglớntiếnghỏi.

Bàmẹbướcnhanhđếnbênanh,bàbốirốikhônghiểuvìvuihayvì losợ.Lutmilađi theovànóitiếpmỉamaivớicáigiọngtrầmtrầmcủachị:

– Vâng!Ởtòaánngườitanóithẳngrarằngbảnánđãđịnhsẵnrồi.Nhưngnhưthếlàthếnào?Cóphảichínhphủsợđámcôngchứcsẽnớitayvớinhữngngườithùđịchcủachínhphủ

chăng?Chínhphủđãcốsứcsađọabọntaysaiđóbấylâu,thếvẫncònchưatinvàomứcđộthấphèncủachúngsao?

Chị ngồi xuống đi văng, lấy tay xoa xoa đôimá gầy gò củamình.Haimắtâmthầmánhlênmộtvẻkhinhbỉ,tiếngchịmỗilúccàngđượmvẻgiậndữ.

– Chịchỉtổphísứcthôi,chịLutmilaạ! -Nikôlainóiđểchịnguôigiận.-Nóithếcóđếntaichúngđâu…

Bàmẹchămchúlắngnghengườicongáinhưngkhônghiểugìcả,bàcứnhắclạitrongtrínhữngcâunóiấy:

– Ngàyxửán…támngàynữalàngàyxửán!

Bàbỗngcảmthấysắpxảyramộtcáigìthậttànnhẫn,khắcnghiệtmộtcáchvônhânđạo.

Chương52

Bàmẹsốngthầmlặnghaingàyđằngđẵng,trongđámsươngmùđầybănkhănvàngaongánấy,tâmtrạngchờđợiđauđớnnặngnề.Rồiđếnngàythứba,Xasenkatới,bảoNikôlai:

– Mọiviệcđãsẵnsàng;hômnayđúngmộtgiờ…

– Chóngthếư?-Anhđápngạcnhiên.

– Sao lại không chóng? Tôi chỉ có việc tìm chỗ ẩn trốn vàmộtbộquầnáochoRưbin,còncácviệckhácGubônlo.Rưbinchỉ cần đi bộ vài trăm thước thì có Vêxôpsikôp chờ ở đườngphố;tấtnhiênlàanhấycảitrangđếnđón,rồisẽđưachoRưbinmộtcáiáokhoácngoài,mộtcáimũ,rồichỉđườngchobácta.Còntôi,tôisẽđợiRưbin,tôisẽthayquầnáovàđưaRưbinđi.

– Hayđấy!CònGubônlàaithế?-Nikôlaihỏilại.

– Anhđãbiếtôngcụấyrồi!Anhđãnóichuyệnvớianhemthợkhóatạinhàôngcụ.

– À,tôinhớrồi.Mộtônggiàhơiđộcđáo…

– Đólàmộtcựuchiếnbinh,naylàcôngnhânlợpnhà.Ôngcụ íthiểubiết,nhưngcămthùthìvôtậnđốivớimọi thứbạolực…Haytriếtlýmộtchút…-Xasenkatưlựnóivừanhìnquacửasổ.

Bàmẹimlặngngồinghevàmộtýnghĩmơhồdầndầnrõnéttrongđầuócbà.

– Gubônmuốn đánh thoát chongười cháu tên là Epsênkô,cái anh chàng anh thấymến ấymà, hay diện và sạch sẽmộtcáchhơicầukỳ,anhnhớkhông?

Nikôlaigậtgậtđầu.

– Gubônđãsắpđặtrấtchuđáo.-Xasenkanóitiếp,-nhưngtôihơingàingại,khôngbiếtcóthànhcônghaykhông.Giờđó,tùnhânthườngđidạo,thấychiếcthang,cóthểnhiềungườisẽmuốnvượtngục…

Chị lặng thinhmột lúc,mắtnhắm lại, bàmẹnhích lại gầnchị.

– Vàhọsẽlàmtrởngạilẫnnhau,tấtnhiênthế…

Cảbangườiđứngcạnhcửasổ,bàmẹsauNikôlaivàXasenka.Câuchuyệntừngtiếngvộivãcủahọkhơidậytronglòngbàmẹmộtcảmgiácrấtmơhồ…

– Tôisẽcùngđivớianh!-Bàmẹbỗngthốtlên.

– Bácđilàmgì?-Xasenkahỏi.

– Thôiđừng,bácạ!Khôngkhéolạiphiềnchobácđấy!Khôngnên!-Nikôlaikhuyênbà.

Bà mẹ nhìn hai người rồi nhắc lại, giọng nhỏ hơn nhưngkhẩnthiết:

– Không,tôisẽđi.

Haingườiliếcnhìnnhau,Xasenkanhúnvai:

– Dễhiểuthôi…

Chịquaylại,quàngtayqualưngvànóithânthiết,giọngđơngiản:

– Nhưngcháutintrướcchobácbiết,báccótrôngmongcũngvôích…

– Cháuyêuquýcủabác! -Bà thốt lên, tay runrunvừakéoXasenka vào lòng vừa nói. - cháu đưa bác đi với…bác khônglàm phiền cháu đâu! Bác cần phải thấy. Bác không tin rằngngườitacóthểvượtngụcđược!

– Đểbácđi,-XasenkanóivớiNikôlai.

– Đólàviệccủachị!-Nikôlaicúiđầuxuốngđáplại.

– Nhưngbácvàcháukhôngthểcùngđiđược.Bácnênđiquacánh đồng theo hướngmấy cái vườn. Từ đó bác thấy rõ bứctườngnhàgiam…Nhưngnếungườitahỏibáclàmgìởđấythìsao?

Bàmẹmừngrỡ,trảlờimộtcáchquảquyết:

– Báccócáchnói!

– Bác nhớ là bọn cai ngục biết mặt bác! - Xasenka nói. -Chúngmàthấybáclảngvảngởđấythì…

– Chúngsẽkhôngthấyđượcbácđâu!

Niềmhyvọngbấylâuấpủtronglòngmàbàcũngkhôngngờtới,bỗngbừngsángvàlàmbàrộnrànglên…

“Biếtđâucóthểcảnónữa…”,bànghĩthếvàmặcvộiáo.

Một tiếng sau, bàmẹ đã ở ngoài cánh đồng sau nhà giam.Mộtcơngiógaygắtthổiphồngváybà,dộixuốngmặtđấtlạnhgiálàmrungchuyểnbứcràomụcnátcủakhuvườncạnhlốibàđiqua,đậpdữdộivàobứctườngkhônglấygìlàmcaolắmcủanhàgiam,rồiđổvàosân,cuốnđinhữngtiếngkêuthéttunglênkhôngtrungvàđưađếntậntrờicao.Mâytrôinhanhđểhéranhữngkhoảngtrờilamthẫm.

Sau lưngbàmẹ làkhuvườn, trướcmặtbà lànghĩađịa, vàbênphảicáchhaimươimét lànhàgiam.Bêncạnhnghĩađịa,mộtngườilínhcầmdâycươngdắtngựađi,mộtngườilínhkhácđangnệngótgiàylahét,huýtsáovàcười.Khôngcònaiđứngcạnhnhàgiamnữa.

Bàmẹtừtừvượtquahọtiếnvềphíahàngràonghĩađịavừađưamắtkínđáonhìnvộisangbênphảivàphíasaulưng.Bỗng

nhiênbà thấy chânmìnhnhư têdại,nặngnhưbị giá rét gắnchặtxuốngmặtđất.Mộtngườiđànônglưngcòngvaivácmộtcái thang hiện ra ở góc nhà giam, bước đi vội vàng nhưmọingườithắpđènkhác.Mắtnhấpnháyvìhoảngsợ,bànhìnvộimấyngười lính:chúngvẫnđứngnguyêntạichỗ,conngựacứchạy quanh. Bà lại trông thấy người vác thang. Anh ta đặtthangvàotườngvàleolên,vungtayrahiệuvàotrongsân,rồinhanhnhẹntụtxuống,vàbiếnmấtsaugócnhàgiam.Tráitimbàmẹđậpmạnh.Giâyphúttrôiquachậmchạp.Thànhthanglờmờlẩntrênbứctườngsẫmđầyvếtbùnvàvôivữaloanglổtrơcảnhữngviêngạchrangoài.Vàbỗngnhiêntừbêntrênbứctườngấy,mộtcáiđầuđennhôlênrồiđếnmộthìnhngườiđưamìnhsangvàtụtxuốngdưới.Mộtcáiđầuthứhaiđộimũlônghiện ra, một khối đen nhảy xuống đất và biến nhanh ở gócđườngbên cạnhnhà giam.Rưbinđứngphắt dậy,ngóquanh,lắclắcđầu…

– Trốnđi!Trốnđimau!-Bàmẹvừathìthầmvừagiậmchân.

Taibàùlên,nhữngtiếngkêulavẳngđến.Vàkìa,trêntườngmộtcáiđầuthứbalạinhôra.Haitayômngực,bàmẹđứngđờrađónhìntheo.Cáiđầutócvàngvàngvàkhôngrâuấynhôlênnhưmuốntáchrakhỏithânhìnhvàbỗngnhiênbiếnmấtsaubứctường.Tiếnglahétmạnhhơn,thôithúchơn,gióreotrongkhôngtrungnhữnghồicòixoáylêninhỏi.Rưbinlầntheodọcbức tường và đã vượt được nơi đó rồi bước qua khoảng đấttrốnggiữanhàgiamvànhữngngôinhàtrongphố.Bàmẹcảmthấybáctađichậmquá,ngẩngcáiđầucaoquánhưthếlàmgì.Cóaiđiđườnggặpsẽkhôngthểnàoquênđượcmặtbáctamất.Bàthìthầm:

– Nhanhlên.Nhanhnữalên…

Trong sânnhàgiamcó cái gìđánhrắcmột tiếngkhôkhan

nhưtiếngthủytinhvỡ.Chântìmạnhxuốngđất,ngườilínhcốkéoconngựađi, cònngườikia tayđặt lênmiệng làmống loakêulêncáigìvềphíanhàgiamrồinghiêngđầuvểnhtainghe.

Bàmẹrướnngườilênnhìntứphíamàkhôngtinlàthật:việcmà bà tưởng như ghê gớm phức tạp lắm lại diễn ra nhanhchóngđơngiảnquávàsựnhanhchóngấy làmchobàchoángváng, mất sáng suốt. Ngoài đường phố đã không còn thấyRưbin:mộtngười cao lớnáokhoácngoàidàiđangbước,mộtemgáinhỏđangchạy.Batêncaingụchiệnraởgócnhàgiam;chúngchạy sátnhau, tayphảiđềugiơvềphía trước.Một tênlínhchạybổ tớiphíachúng; tênkiavẫn loayhoayquanhconngựa,cốnhảylênlưngnó,convậtcứtránhvànhảychồmlên,vàmọivậtchungquanhnhưmúanhảylêncùngmộtlúc.Tiếngcòi không ngừng dứt xé tan không khí, tiếng còi dường nhưnghẹn lại.Những tiếnggọi lo sợhốthoảngđó làmchobàmẹtỉnhlạithấyrõmìnhđangởchỗnguyhiểm;bàrùngmìnhvàbướcđidọcbờràonghĩađịa,mắttheodõibọngácngục;nhưngbọnnàyvàmấyngườilínhlaođếnphíakianhàgiamrồibiếnmất.Chạysauchúnglàtênphógiámngụcmàbàđãbiếtrõmặttrongbộđồngphụcchưakịpcàicúc.Bọnmậtthámkhôngbiếttừđâu,bỗnglómặtra,vàdânchúngđổxổđến.

Gió lồng lộn, rít lênnhưmừng rỡđemđến tai bàmẹ từngtiếng xôn xaohỗn độn, tiếng còi rít…Sựhỗn loạn ấy làmbàthíchthú;bàbướcnhanhvànghĩthầm:“Nhưthếthìnócũnglàmđược!”

Thìnhlìnhởmộtgóchàngràonghĩađịa,bàbắtgặphaitêncảnhsát.

– Đứnglại!-Mộttênthởkhôngrahơikêulên.-Mộtngườiđànông…córâu…mụcótrôngthấykhông?

Bàgiơtaychỉphíavườnvàtrảlờitựnhiên:

– Anhtachạyvềphíakiakìa…Cóviệcgìthế?

– Egôrôp!Thổicòilên!

Bàmẹtrởvềnhà.Bêntrongbàcómộtsựtiếcngẩnâmthầm,lòngbà chuaxót,buồngiận.Bàđiđếnđầuphố,một chiếcxengựachạyquachặnngangđường.Bàngướcmắtlên,nhìnthấytrongxemộtngườitraitrẻrâumépvàngóng,vẻmặtxanhxaomệtmỏi.Hắntacũngnhìnbà;hắntangồinghiêngvì thếvaiphảicaohơnvaitrái.

Nikôlaiđónbàmừngrỡ:

– Sao?Côngviệcthếnào?

– Chắclàthànhcôngrồi…

Bàbắtđầukểlạichuyệnvượtngục,cốnhớlạimọichitiếtvàbànóinhưchỉnhắclạicâuchuyệncủamộtngườikhácmàbảnthânbàcũngkhôngtinlàcóthật.

– Chúng ta gặp may! - Nikôlai vừa nói vừa xoa xoa tay. -Nhưngmàtrờiơi, cháuđã longạichobácbiếtmấy!Này,bácnày,cháulấytìnhthậtkhuyênbácnhé:Bácđừnglongạigìvềviệc xét xử.Ngày ấy tới càng sớm thì ngày Paven được tự docànggần,báccứtincháu!CóthểlàPavensẽtrốntrênđườngđiXibêri!Còncáichuyệnxétxử,đạithểnhưthếnày…

Anhbắtđầutảchobàcảnhtượngphiêntoà,bàlắngnghevànghĩ bụng rằng chính anh cũng cóđiều gìngàingại vàmuốnlàmchobàyêntâm.

– Cólẽanhtưởngrồitôisẽnóigìvớibọnquantòahaysao?Tôivanxinchúngmộtđiềugìhaysao?-Bàmẹbỗngnhiênhỏi.

Anhgiậtmìnhgiangtayvềphíabàmẹvàkêulên,phậtý:

– Saobáclạinóithế?

—Tôisợthậtđấy.Nhưngsợcáigì…tôicũngkhôngbiết!-Bà

lặngthinh,mắtlơđãngnhìnquanhcănphòng.

– Đôilúc,tôicócảmgiácnhưbọnchúngsắplàmnhụcPavenvà chế giễu nó, chúng bảo thế này: “Đồmu-gích, dòng giốngmu-gích,màygiởcáitrògìthế?”NhưngPaventựhàolắm,nósẽchochúngmộtbàihọc!HoặcAnđrâysẽgiễuchúng…Cácanhấyđềusôisụcthếcơmà!Rồibỗngtôilạinghĩ:“Chúngnóđộtnhiênkhôngnénđượcnữa…sẽkếttộicácanhấythậtnặngđểkhôngbaogiờchúngtacòngặpcácanhấyđượcnữa!”

Nikôlainínthinhbuồnbã,cứgiậtgiậtchòmrâu.

– Tôikhôngthểnàoxuađuổiđượcnhữngýnghĩấy!-Bàmẹhạ giọng. - Khi chúng xét xử và cân nhắc nặng nhẹ … Kinhkhủnglắm!Khôngphảicáihìnhphạtnóghêgớmmàchínhlàsựxétxử.Thậtlàkinhkhủngmộtsựxétxử!Tôikhôngbiếtnóinhưthếnào…

Bàmẹcó cảm tưởng làNikôlaikhônghiểumình,và cáiđólàmbàcànglúngtúngkhimuốngiãibàytạisaomìnhsợ.

Chương53

Nỗisợhãiấynhưmộtthứmốcẩmnặngnềlàmbàngạtthở,tăngtiếnthêmmãitronglòng,vàkhingàyxétxửđến,bàđiđếntòaánvớimộtgánhnặngubuồnlàmcholưngvàđầubàtrĩuxuống.

Ngoàiđường,bàconhàngxómquenthuộccũởvùngngoạiôchàobà,bàimlặngnghiêngmìnhđáplễ,vàcốláchgiữađámđôngrầurĩ.Trongcáchànhlangvàtrongphòngxửán,bàgặpthânnhâncácbịcáo;họthầmthìnóivớinhauvànhữnglờibànghe thấy đối với bà tưởng như vô ích, bà không hiểu được.Mộttìnhcảmđauxótthấmthíatronglòngmọingườichuyểnquabàmẹvàcànglàmbàngộtngạthơn.

– Bàngồiđây!-Xidôpvừanóivừadịchchỗchobàngồicạnhbáctatrênchiếcghếdài.Bàvângtheo,sửalạinếpáovànhìnquanh.Trướcmắtbà,rungrinhnhữngđườngkẻdọcxanhvàđỏsẫm,ánhlênnhữngđườngchỉnhỏvàng.

– ChínhconbàlàmchothằngGrigôrinhàtôiđếnnôngnỗinày!-Mộtngườiđànbàngồicạnhkhẽnói.

– Thôiđừngcónóinữa,bàNatalia!-Xidôptrảlời,giọnggắtgỏng.

Bàmẹnhìnngườiđànbà:đólàbàcụXamôilôp;ngườichồngngồixahơn,đầuônghói,nétmặtdễcoi,cóchòmrâuhoehoerẻquặt,cặpmắthúptrênkhuônmặtxươngxương,ôngtanhìnvềphíatrướcvàbộrâuôngrungrung.

Từ trên các khung cửa sổ cao của căn phòng, chiếu xuống

một làn ánh sáng đều đềumờ đục; hoa tuyết trượt qua các ôkính.GiữahaicửasổcóbứcchândunglớncủaSahoàngtrongmộtcáikhungtothếpvàngsángchói,haibênkhungẩntrongnhững nếp nhung đỏ nặng trĩu chạy dọc theo cánh cửa sổ.Trước bức chândung,một chiếc bànphủdạ xanh chiếmgầnhếtbềngangcănphòng,bênphải,sauhàngsong,cóhaichiếcghếdàibằnggỗ;bêntráilàhaidãyghếbànhđỏsẫm.Viênchứctòa ánmặc áo cổmàu xanh trênngực và trên bụnghàng cúcvàngchoé,điđilạilạikhôngtiếngđộng.Trongbầukhôngkhíuám, tiếng rì rào tan đi dè dặt, phảng phất giống mùi ở hiệuthuốc.Tất cả nhữngmàu sắc, những ánh phản chiếu, nhữngtiếngđộngvàmùivịấyxônglênmắt,cùngvớihơithởluồnvàolồngngựcvàlộngđầytrongtráitimvốntrốngrỗngmộtmỗilosợtùđọng,vẩnđụcvàchánchường.

Bỗngcóngườibuộtlênmấytiếnglớn,bàmẹrùngmình;mọingườiđứnglên,bàcũngđứnglên,víuvàocánhtayXidôp.

Mộtcánhcửacaoởgócbêntráimởrộng,mộtlãogiànhỏbérung rinhmục kỉnh chệnh choạng bước ra. Hai làn râuméptrắngvà thưa run rẩy trêncáikhuônmặtnhỏxámngoét củalão.Môitrênlãocạonhẵnthútvàotrongmồm,haicáigòmánhọnhoắtvàcáicằmthìsệxuốngcáicổcaocủabộchếphục;mới trông tưởng bên dưới lão không có cổ. Một gã trẻ tuổingườicaolớn,gươngmặtnhưsành,trònvàđỏgayđỡphíasaulưnglão,rồibatênnữachậmchạpbướcratrongbộchếphụcvàngchóe,vàbatênnữaănmặcquầnáothường.

Chúngloayhoayrấtlâuphíasaubàn,ngồixuốngghếbành,vàkhiđãngồiđâuvàođấyrồi,mộttêntrongbọn,áokhôngcàicúc,mặtnhẵnnhụivàlừđừ,bắtđầunóivớilãogiànhỏbé,hắnmấpmáymộtcáchnặngnhọcvà lặng lẽ cặpmôibựcủahắn.Lão già nghe, không nhúc nhích, dáng cứng đờ đến kỳ quặc;

phíasaucặpkínhcủalão,bàmẹnhìnthấyhaicáivệtnhỏnhợtnhạt.

Ởđầubàn,đứng trướcmột cáibàngiấynhỏ, làmột lão tolớnđầuhói,vừalậtlậtgiấytờ,vừahohúnghắng.

Lãogiàchaovềphíatrước,bắtđầunói.Tiếngđầunghecònrõ,nhưngcáctiếngsaunhưtanbiếnđitrênđôimôimỏngvàxámxịtcủalão.

– Tôituyênbố…Giảivào…

– Kìa!Bàxem!-Xidôpvừathìthầmvừathíchnhẹbàmẹrồiđứngdậy.

Sauhàngsongsắt,mộtcánhcủamở,mộtngườilínhhiệnra,gươm tuốt trần trên vai. Theo sau là Paven, Anđrây, Phêđia,Madin, hai anh em Guxep, Bukin, Xamôilôp, Xômôp và nămngười trai trẻnữamàbàmẹkhôngbiết tên. Paven cười thânmật,Anđrâycũngcườihởcảhaihàmrăng,gậtgậtđầuvớimọingười.Nụcười củahọ,khuônmặtvàcửchỉ linhhoạt củahọlàm cho cái không khí im lặng căng thẳng và cầu kỳ trở nênsángsủagiảndịhơn.Màuvàngchóetrêncácbộchếphụcnhưmờđi,dịuđi;mộtniềmtintưởngmạnhdạn,mộthơithởđầysứcmạnhvànhựasốngthíchvàotráitimbàmẹ,laybàrakhỏicơnđờđẫn.Vàsaulưngbà,trêncácghếdàimàquầnchúngvẫnkhắckhoảiđợichờ,mộttiếngxônxaotruyềnđiđáplạilờichàocủacácbịcan.

– Họchẳngsợchútnào! -BàmẹXidôpthì thầm, trongkhibênphảibà,bàcụXamôilôpbậtlênnứcnở.

– Imlặng!-Mộtgiọngnghiêmkhắcquátlên.

– Tôicảnhcáocácngười…-Lãogiànhỏbénói.

PavenvàAnđrâyngồicạnhnhauvàcùngngồivớihọởhàngghếđầu làMadin,XamôilôpvàanhemGuxep.Anđrâyđãcạo

bộrâucằm,nhưnghaihàngriađãmọcdàira,thòngxuốnglàmchocáiđầutròntrĩnhcủaanhgiốngnhưđầucủamộtconmèo.Khuônmặtanhcómộtvẻkhangkhác:cócáigìđósắccạnhvàchâmbiếmtrongcácnếpnhăntrênkhóemiệngvàcáigì sầmtốitrongmắtanh.CònMadinthìlànmôitrênviềnmộtđườngđen sẫm, khuônmặt đẫy ra, tóc của Xamôilôp vẫn quăn nhưtrước,cònIvanGuxepthìvẫnnụcườirộngmiệngấy.

– Ơ,Phêđia,Phêđia!-Xidôpcúiđầuthìthầm.

Bàmẹ lắngnghenhữngcâu línhí lãogiàhỏicácbịcanmàkhôngnhìnhọ,đầucủalãovẫnimlìmtrêncáicổchếphục;bànghenhữngcâutrảlờibìnhtĩnh,vắttắtcủacontraibà.Bàcócảmgiácnhư tên chánh ánvà tất cả các đồngnghiệp của lãokhôngthểlànhữngtênhungác,tànnhẫnđược.Bàchămchúnhìnkỹnétmặt của chúng, cốđoánmộtđiềugì và cảm thấymộtniềmhyvọngmớilớndầnlênởtronglòng.

Tênmặtsànhlơláođọcbảnhồsơ,giọngđềuđều,tiếngnóikhôngâmsắclàmchomọingườingồiimlìmởđó,trêncácghếdài,phátchánđếnđờđẫn.Bốnngườiluậtsưnóithìthầmvớicácbịcan,giọngnóikhẽmàsôinổi,cửchỉcủahọrộngrãivànhanhnhẹntrônghọgiốngnhưnhữngconchimđenlớn.

Cạnh lãogià làmột tênthẩmphánbéophệ,mắt tihíchìmtrongmỡ, lãongồi đầy cả chiếc ghế bành; bên kia làmột tênlưngcòng,hàngriamàuhungcắtngangkhuônmặt táixanh;hắn ngửa đầu ra phía sau lưng ghế, vẻ mệt mỏi và mắt nửanhắmnửamở,hắntưlự.Cảtênchưởnglýcũngcóvẻmệtvàchán.Saulưngbọnquantòa,làtênthịtrưởng,ngườiphìnộnvàlựclưỡng,vẻtrầmngâmcứđưatayxoaxoamá;tênđạibiểuquýtộc,tóchoarâm,râudài,mặtđỏgay,cóđôimắttovẻhiềnlành;tênđạibiểuhàngtổngcócáibụngtotướnglàmchohắnvướngvíurõràng,hắncốkéovạtáochoàngđểchebụngnhưng

cáivạtáolạicứhẫng.

– Ởđâykhôngcóailàtộinhân;cũngkhôngcóailàquantòa,-tiếngnóirắnrỏicủaPavenvanglên,chỉcónhữngngườibịbắtvànhữngkẻthắngtrậnmàthôi…

Phòngxửvẫnimlặng;trongmấygiây,taibàmẹchỉnghecótiếng ngòi bút chạy soàn soạt trên giấy và tiếng đập của timmình.

Vàlãochánháncũngnhưlắngnghemộtđiềugì,lãochờđợi.

Bọnquantòachaolên.Bấygiờlãomớinói:

– Hừ…ừ…AnđrâyNakhôtka!Anhcónhậnlà…

Anđrâychậmrãingửnglên,vừavêhàngria,khóemắtanhvừanhìnlãochánhán:

– Ngàibảotôinhậncáigì,anhvừanóivừanhúnvaivớicáigiọngđiềmđạmvà trầmbổng của anh.Tôi chẳnggiếtngười,cũngchẳngtrộmcắp;tôichỉphảnđốimộtcáitrậttựbuộcconngườibóclộtlẫnnhau,giếthạilẫnnhau,thếthôi…

– Hãytrảlờivắntắthơn!-Lãogiàcốnóimộtcáchmệtnhọc,nhưngrõràng.

Bàmẹngồitrênghế,nghexônxaoởđằngsau;mọingườirỉtainhauthìthào,ainấycũngcóvẻnóngnảynhưmuốnxétungcáimànglướinhữnglờinóiđentốicủagãmặtsành.

– Bàngheanhemhọtrảlờiđấy?-Xidôpthìthầm.

– PhêđiaMadin,anhnóiđi…

– Tôikhôngmuốn,-Phêđiabậtdậy,nóirõràngtừngtiếng.Mặtanhđỏgayvàxúcđộng,mắtanh long lên;khônghiểuvìsaohaitayanhchắpsaulưng.

Xidôp thốt lên một tiếng “a!” nghẹn ngào, bà mẹ trố mắtngạcnhiên.

– Tôiđãtừchốikhôngmượnngườibàochữa…tôisẽkhôngnóigìcả…Tôicoilàtòaáncủacácôngkhônghợppháp!…Cácông là ai? Nhân dân có trao cho các ông quyền được xét xửchúng tôi không? Không, nhân dân chẳng cho các ông cáiquyềnấy!Tôikhôngthừanhậncácông!

Anhngồixuống,népkhuônmặtnóngbừngsauvaiAnđrây.

Lãobồithẩmbụngphệnghiêngđầuvềphíalãochánhánvàthìthầm.Lãomặtxanhtái,nhướnmímắtliếcnhìnvộicácbịcan,duỗi tay rahíhoáyviếtmấychữbằngbút chìvàomảnhgiấyđặt trướcmặt.Tênđạibiểuhàng tổng lắcđầu, chânngongoemộtcách thận trọng,đặtcáibụng lênđầugốivà lấy tayche.Đầulãogiànhỏbévẫnkhôngđộngđậy,lãoxoayngườivềphíalãobồithẩmtóchung,mấpmáymôi;lãokianghiêngđầu,lắngtainghe.Lãođạibiểuquýtộcnóirấtkhẽvớitênchưởnglý,tronglúcviênthịtrưởng,tayvẫnxoaxoamá,lắngnghehaingườinói.Rồigiọngnóitẻnhạtcủalãochánhánlạivanglên.

Xidôpngạcnhiên,thìthầmvàotaibàmẹ:

– Bàxem,đốiđápkháđấychứ!Thậtnóhơntấtcảcácanhemkhác…

Bàmẹkhônghiểu,mỉmcười.Mọiviệcdiễnratrướcmắtđốivớibàthoạttiênnhưmộtbàimàođầuvôíchvàgượnggạochomộtcáigìthậtghêsợ:hìnhảnhcáiđóđèbẹpngaynhữngngườingồiđóvớimộtsựkinhhoàngghêrợn.Nhưngnhữngcâutrảlời bình tĩnh của PavenVàAnđrây đã vang lên, dũng cảmvàkiênquyết,hệtnhưđólànhữnglờiphátbiểutrongngôinhàởkhungoạiôchứkhôngphảitrướcphiêntòa.LờiđốiđápsôisụccủaPhêđialayđộngngườibà.Mộtcáigìtáobạotrànlankhắpphòngxửán,vàquacửchỉmọingườiphíasau,bàbiếtrằngđókhôngphảilàcảmgiáccủamộtmìnhbà.

– Ýkiếncủangàithếnào?-Lãogiànhỏbéhỏi.

Tênchưởng lýđứng lên, lão tìmột tay lênbànrồinóimộtthôimột hồi, nêu ra những con số. Trong giọng nói của hắnchẳngcógì làghêgớm.Nhưng, cùngmột lúc, trái timbàmẹchợtđaunhóinhưmộtcáikimchâmlàmchobàtrởlạilolắng:đó làmộtcảmgiác lờmờvềmộtcáigì thùđịch;nókhôngđedọa,khônghòhét,nhưngmàthùđịch.Nócứlớndầnlên,vôhình,khôngnắmbắtđược.Nó lảngvảng, lừđừvàmùquángchungquanhbọnquan tòa,nhưbaobọc chúngbằngmột lớpmâydàyđặc,chẳngcógìởbênngoàicóthểxuyênqua.

Bàmẹnhìn bọn quan tòa; tất cả bọn chúngđối với bà đềukhóhiểu.Tráivớisựchờđợicủabà,chúngkhôngtỏragiậndữvới Paven và Phêđia, chúng không một lời lăng mạ, nhưngdường như tất cả những câu chúng hỏi đối với chúng chẳngquantrọnggì,miễncưỡngkhinóivàcốgắngkhingheđáplại;cáigìchúngcũngbiếttrước,khôngcáigìlàmchochúngquantâm.

Bâygiờ tới lượtmột tênsenđầmđứngtrướcmặtchúngvànóivớimộtgiọngtrầm:

– AicũngbảoPavenVlaxôplàtênđầusỏchủyếu…

– CònNakhôtka?-Tênbồithẩmbụngphệthờơhỏi.

– Tênấycũngthế…

Mộttrongnhữngngườiluậtsưđứnglên:

– Tôicóthếnóichứ?…

Lãogiàhỏimộtngườinàođó:

– Ngàicóýkiếngìkhông?

Dướimắtbàmẹtấtcảbọnquantòahìnhnhưđềuđangcơnốm.Từcửchỉđếngiọngnóicủachúngđềutoátramộtsựmệt

mỏibệnhhoạn;sựmệtmỏibệnhhoạnấyhiệntrênmặtchúng:mệtmỏibệnhhoạnvàbuồnnảnđếnchếtngười.Rõràngtấtcảnhữngcáiđóđềunặngnềvàkhóchịuđốivớichúng,cácbộchếphục,cănphòng,cáctênsenđầm,cácluậtsư,sựbóbuộcphảingồitrongghếbành,phảihỏivàphảinghe.

Bâygiờđến lượt tên sĩ quanmặtvàngkhèquenmặt,dángtrịnh trọng, lè nhè từng tiếngmột, nói về Paven, về Anđrây.Nghehắnnóibấtgiácbàmẹnhủthầm:“Màychẳngbiếtđượcmấy…”

Bà không còn thấy sợ nữa; cũng không còn cái tình cảmthươngxótnhữngngườibànhìnthấysauhàngsongsắt: lòngthươngxótcủabàkhôngđivềphíahọ;tấtcảcácanhemchỉgợichobànỗingạcnhiênvàtìnhyêu,tìnhcảmđólàmselòngbàmộtcáchnồngnàn; sựngạcnhiên thì trầmtĩnh, tìnhyêu thìtươi vui và trong sáng. Trẻ trung, rắn rỏi, họ ngồi riêng ra,cạnhbứctường,vàhầunhưkhôngdựvàocuộcbànbạcbuồntẻgiữacácnhânchứngvàbọnquantòa,vàocuộctranhluậngiữacác luậtsưvà tênchưởng lý.Đôikhimộtngười trongbọnhọnhếchmiệngmỉmcườikhinhbỉ,nóivàilờivớicácđồngchícủamình, những người này cũng mỉm cười mỉa mai. Anđrây vàPaventhìhầunhưkhôngngừngtraođổikhekhẽvớimộttrongnhữngluậtsưmàhômtrướcbàmẹđãtrôngthấyởnhàNikôlai.Madinsôinổilinhhoạthơncácanhemkhác,lắngnghehọnóichuyện.ĐôikhiXamôilôplạithìthầmgìvớiIvanGuxep.MỗilầnnhưthếbàmẹlạithấyIvanlấykhuỷutayngầmhuýchvàocùitaybạnvàcốnhịncười,mặtđỏửng,haimáphồnglên,anhcúiđầuxuốngnhưđểẩnnấp;haibalầnanhbậtcười,nhưnglạivờđờđẫntrongmấyphút,cốlàmravẻtrangtrọng.Vàởmỗingườitràntrềmộtlựctraitrẻsôisụckhómàtrấnápđược,mặcdầuhọrấtcốgắngnéngiữ.

Xidôpkhẽthíchbàmẹbằngkhuỷutay,bàquaylạiphíabác:báccóvẻhàilòngvàchẳnglobaonhiêu;bácthìthầm:

– Bà nhìn các cậu ấy xem, họ đã vững vàng chưa! Y nhưnhữngvịchúatểphảikhông?

Trongphòng,cácnhânchứngcungkhai;giọnghọnóivộivãvô vị; bọn quan tòa hỏi,miễn cưỡng và thờ ơ. Tên bồi thẩmbụngphệngápdài,đưamộtbàntaybéomẫmlênchemồm;têncóriahungthìcàngtáixanhhơn,chốcchốchắngiơtaylên,lấymộtngón tayấnmạnhvào tháidương, lơđãngnhìn lên trầnnhà,haimắtthaoláothảmhại.

Chốcchốctênchưởnglýlạilấybútchìhýhoáyviếttrêntờgiấy,rồilạinhỏtovớitênđạibiểuquýtộc;tênnàyvừavânvêhàmrâuxám;vừađảocặpmắttovàđẹp,vừamỉmcườivừagậpcổlạivẻquantrọng.Lãothịtrưởngngồi,chânvắtchữngũ,vừagõnhènhẹlênđầugối,vừachămchútheodõicácngóntaycửđộng.Tênđạibiểuhàngtổngthìnghiêngđầu,haitaycẩnthậnbưng lấy cáibụng chảyxuốngđầugối,hắn làngườiđộcnhấtlắngtainghetiếngrìràobuồntẻcùngvới lãogiànhỏbéngồiđỏng đảnh trong chiếc ghế bành, thân hình lão nhô lên nhưmộtcáichongchóngvàomộtngàylặnggió.Tìnhtrạngđókéodàirấtlâuvàcửtọalạingợptrongmộtbầukhôngkhíbuồntẻimlìm.

– Tôi tuyênbố… -Lãogiànhỏbénói, rồi lãođứng lên saukhinuốtmấtđoạncuốicâu,giữađôimôimỏngcủalão.

Tiếng xôn xao, tiếng thở dài, tiếng kêu ồ ồ, tiếng ho húnghắngvàtiếngchânđộngđậyồnàotrongphòng.Ngườitagiảinhữngbịcanđi,họmỉmcườigậtgậtđầunóivớingườinhàvàbạnbècủahọ.IvanGuxepkhẽkêulênvớimộtngườinàođấy!

– Canđảmlên,Egô!

BàmẹvàXidôpđirahànhlang.

– Bàraquánuốngchènhé? -Người thợgiàâncầnmờibà.Chúngtacònphảiđợimộttiếngrưỡinữa.

– Thôibácạ!

– Thế thì tôi cũng chẳng đi nữa. Bà có thấy các cậu ấykhông?Họ ra trước tòamà như chỉ có họmới là những conngườichânchính,cònbọnkiathìchẳngđượctíchsựgìcả!BàcónhìnthấyPhêđiakhông?Bànhìnthấychứ?

Ông cụ Xamôilôp, tay cầmmũ, đến gần hai người. Ông cụmỉmcườirầurĩ:

– Và thằng Grigôri nhà tôi, bà có thấy không? Nó từ chốikhôngmượn luậtsư,nókhôngmuốntrả lời.Nó làngườiđầutiênnghĩrađiềuấynhé.BàNilôpnaạ,cậuconbàcòntrôngvàoluậtsư,chứcontôi thìnónóirõ lànókhôngcần!Thế làbốnngườilàmtheonó…

Bàcụcũngđứngcạnhôngchồng.Mắtbàcứhấpháy luôn,chốcchốc lạiđưamộtkhăntay lên laumũi.Ôngcụmắtnhìnxuốngđất,xoắnbộrâutrongnắmtaymìnhnóitiếp:

– Thật là một chuyện khốn khiếp! Khi nhìn đến con cáichúngta,nhữngthằngbấttrịấy,tanghĩlàtựdưngchúngrướcnợvàongười,tùtộivôích.Thếmàbỗngnhiên,talạinghĩcólẽchúngcólý…Tanhớlạirằngởxưởng,ngàylạicàngcónhiềunhữnganhemnhưchúngta,bắtbớmãicũngvôích,bắtbớmãicũngvẫncòn,cứnhưgiốngcábốngdướisông…Talạitựhỏi:cólẽhọcósứcmạnhthựcsaulưnghọchăng?

– Cánhtathựckhómàhiểunhữngđiềuấy!-Xidôpnói.

– Vâng,thậtkhó!-CụXamôilôpđồngtình.

Bàcụkhịtmũirấttovànhậnxét:

– Bọnquỷ,chúngđềumạnhkhỏecả…

Vàbànóivớimộtnụcườinởtrênkhuônmặtkhôhéo:

– BàNilôpnaạ,lúcnãytôibuộtmồmnóicơsựtạicontraibàcả,bàchớgiậntôinhé!Thậtra,aimàbiếtđượckẻnàolàđứacótội nhất! Bà cũng thấy những điều bọnmật thám và bọn senđầmnóivềthằngGrigôrinhàtôiđấy.Thằngbénócónhữngýnghĩhànhđộngriêngcủanó!

Rõrànglàbàcụtựhàovềcontraicủamình,màcólẽlàbàtachưabiếtlàthể,nhưngbàmẹthấuhiểutìnhcảmấyđáplạivớimộtnụcườihiềnhậu:

– Nhữngtấmlòngtraitrẻbaogiờcũnggầnsựthựchơn…

Mọingườiđiđilạilạiởhànhlang,họpthànhtừngnhómtròchuyệnrìrầm,aiaicũngcóvènghĩngợivàrạorực.Khôngaitách riêng ra cả, trên mọi vẻ mặt đều lộ rõ cái ý muốn nói,muốnhỏi,muốnnghe.Tronglốiđinhỏhẹpquétvôitrắnggiữahaibứctường,mọingườiđithơthẩnxaoxuyếnnhưtrướccơngiật của luồnggiómạnhvànhưmuốn tìmvíuvàomột cái gìvữngvàngchắcchắn.

Người anh của Bukin,một chàng thanh niên cao lớn,mặtmũinhợtnhạt,quayđitứphía,vungtaynói:

– Lãođạibiểuhàngtổngchẳngcóviệcgìtrongvụnàycả…

– Imđi,Kônxtantin!-Ôngbố,mộtcụgiàthấpbé,chốcchốclạiđưamắtnhìnquanhngănbảoanhta.

– Không,tôisẽnói!Ngườitabảolànămngoái,muốnđoạtvợngười,yđãgiếtngười thưkýcủay.Bâygiờconmụấyngangnhiênvềởnhày;việcđónênhiểunhưthếnào?Vàngoàira,ycònlàmộttênkẻtrộmcóđóngthuế…

– Kônxtantin,taoxinmày!

– Đúngđấy!CụXamôilôpnói,đúngđấy!Lãoấychẳnglấygìlàmhợplệlắmđâu…

Bukinnghethấy,bướctớiliền,kéobạnhữutheo:mặtđỏgayvìgiậndữ,anhvừahétvừakhoatay:

– Đốivớimộttộitrộmcắp,mộttộigiếtngườithìcónhữngbồithẩmlàdânthường,nôngdân,thợthủcôngxétxử!Cònđốivớinhữngngườichốngchínhquyềnthìchínhquyềnlạiđixửhọ,khôngổnđâu!Cậuchửitôi,tôichocậumộtcáitát,thếmàchínhcậulạiđixửtôi,thìchắcchắnlàtôicótộiđứtđuôiđirồi,nhưngđứanàolàđứagâyrachuyện,đứanào?Chínhlàcậu!

Mộtngười línhgáccótuổi,mũigồvàngựcđầymề-đay,rẽđámđông,đưangóntayrađeBukinvànói:

– Này cái anh kia!… Không được hét! Ở đây có phải quánrượuđâu!

– Mạnphépông,ôngkịsĩạ…tôihiềnmà!Ôngngheđây,nếutôiđánhông,vàchínhtôilạixửôngthìôngnghĩthếnào…

– Rồianhxem, tôi sẽđuổianhra! -Người línhgácnghiêmkhắcnói.

– Đuổiđiđâu?Tạisao?

– Đuổi ra đường. Để dạy cho anh biết cách đừng có rốnglên…

Bukinđưamắtnhìnquanhmình,nóinhỏ:

– Đốivớichúng,cáichínhlàmọingườiphảicâmmiệng…

– Anhcònchưabiếtà?-Ngườilínhgiàhétlêngiậndữ.

Bukingiangcảhaitayravànóikhẽhơnnữa:

– Vớilạitạisaocôngchúngkhôngđượcdự,màchỉcóngườinhàthôi?Nếungười taxétxửcôngminhngười tacó thể làmtrướcmọingười,việcgìphảisợ?

Xamôilôpnhắclại,giọngnóibâygiờđãmạnhhơn:

– Đúngđấy,phiêntòachẳngthỏamãnđượclươngtâm!…

BàmẹmuốnnóivớiôngtanhữnglờibànghethấyởmiệngNikôlaivềtínhchấtbấthợpphápcủaviệcxétxửnày,nhưngbàhiểukhôngrõ,vảlạibàđãquênmấtnhiềudanhtừrồi.Đểcốnhớlại,bàtáchrakhỏiđámđông;bànhậnthấycómộtngườitraitrẻlơthơrâumépđangnhìnbà.Tayphảihắnthọcsâuvàotúiquần,cửchỉấylàmchovaitráihắnlệchthấpđi,vànétấybàthấyquenquen.Nhưnghắntaquaylưngđi,cònbàthìbậnrộnvớinhữngđiềucốnhớcủamình,nêncũngliềnquênngay.

Nhưngmộtlátsau,bàchợtnghethấymộtcâuhỏikhẽ:

– Bàkiaấyà?

Cóaitrảlờitohơn,vuivẻ:

– Phải!

Bàđưamắtnhìn.Ngườiđànôngvailệchxoayngườivềphíabàvànóivớingườibêncạnh,mộtthanhniênrâuđenmặcáokhoácngoàingắnvàđimộtđôiủngtosù.

Trong tấm lòng đáng lo lắng của bà,một kỷ niệmkhác lạidấy lên, nhưng khôngmột cái gì rõ nét hiện ra cả.Một ướcmuốncấpthiếtthúcgiụcbànênnóivớimọingườivềlýtưởngcủacontrai,bàmuốnnghenhữngýkiếnkhácngườitacóthểdùngđểchốnglại,vàquanhữnglờinóicủamọingườimàđoánđượcquyếtnghịcủatòaán.

– Xétxửgìmà lạ thế? -Bàbắtđầunóinhỏnhỏ,dèdặtvớiXidôp. Họ muốn biết rõ người nào đã làm những việc đó,nhưngvìsaongườitalàm,họlạikhônghỏi.Lạitoànnhữnglãogià xét xử;muốn xét xử những người trẻ tuổi phải là nhữngngườitrẻtuổichứ…

– Phải,-Xidôpnói…,-thậtkhóchochúngtahiểuđượcviệc

này,thậtkhó!-Vàônglắcđầutưlự:

Ngườilínhgácmởcửaphòngxửánxonggọito:

– Nhữngailàngườinhà…Hãytrìnhgiấyra.

Mộtgiọngcàunhàuchậmrãivanglên:

– Trìnhgiấy…ynhưởrạpxiếcvậy!

Giờ đây người nào cũng có vẻ âm thầmphẫn uất, bạo dạnhơntuykhôngthậtrõràng;họcóvẻbớtkhépnéphơn,họlàmồnlên,họcãivãvớilínhgác.

Chương54

Xidôpvừangồilênghếvừalầubầu.

– Báclàmsaothế?-Bàmẹhỏi.

– Cólàmsaođâu!…Thiênhạthậtlàngốc…

Cótiếngchuôngreo.Mộtngườituyênbố,giọngbàngquan:

– Tòaán…

Mọingườilạiđứnglênnhưlầntrước,bọnquantòacũnglạibước ra theo thứ tựnhư cũ rồi lại ngồi xuống.Các bị can lạiđượcdẫnvào.

– Coichừngđấy!-Xidôpthìthầm.-Tênchưởnglýsắpnói.

Bà mẹ nghển cổ, cả người nghiêng về phía trước và lặngngườiđi;bàlạichờđợimộtđiềugìkhủngkhiếp.

Tên chưởng lý đứng lên, đầu quay về phía bọn quan tòa,khuỷutaytỳlênbàn,hắnthởdàivàbắtđầunói,tayphảiđưalênđưaxuốngtrênkhông.Bàmẹkhônghiểuđượcnhữngcâunóiđầucủahắn;giọnghắndõngdạc,khibổngkhitrầm,tuônrakhôngđều,lúcchậmlúcnhanh.Lờihắnnóikéodài,buồntẻnhưmột đườngmay đều đều, và bỗng bay lên vồn vã, quaycuồngnhưmộtbầyruồiđentrênmiếngđường.Nhưngbàmẹchẳngthấycógìkinhkhủng,làđedọacả.Lạnhnhưtuyết,xámnhưtro, lờihắntuônra,rơixuốngtrànngậptrongphòngxửmộtcáigìchántẻtựahạtcátnhỏvàkhô.BàinóiítýnhiềulờiấychắccũngchẳnglọtđượcvàotaiPavenvàcácđồngchícủaanh,họkhônghềlolắngvàvẫnbìnhthảntiếptụcchuyệntrònhonhỏnhư trước, chốc chốc lại côngnhiênmỉmcười,hoặc

giảvờnhănmặtđểchegiấumộtnụcười.– Hắnnóiláo!-Xidôpthìthầm.

Bàmẹkhông thểnóiđượcnhưvậy.Bànghenhững lời tênchưởng lý nói, hiểu rằng hắn ta buộc tội tất cả mọi người,chẳngphânbiệtngườinào.Đảđộng tớiPaven,hắn lạinóivềPhêđia,coiPhêđiacũngnhưPaven,vàđểnhấnmạnhlạicốđèothêmBukin:nhưlàhắnbỏtấtcảcácbịcanvàochungmộtcáibị, ép người này vào người kia. Nhưng ý nghĩ bên ngoài củanhữnglờihắnnóikhônglàmchobàmẹbằnglòng,chẳnglàmchobàmẹxót thương,cũngkhông làmchobàmẹsợhãi; thếnhưngbàvẫnchờđợicáiđiềughêgớm,bàcốtìmcáiđiềughêgớmấy bên dưới những lời nói, trênnétmặt, trong đôimắt,tronggiọngnóicủatênchưởnglý,mộtcáigìkhủngkhiếp,bàmẹcảmthấythế,nhưngkhôngchộpđượcnó,mộtlầnnữanólạitrùmbọclấytráitimbàdướimộttấmlướikhôvàramráp.

Bàngướcnhìnbọnquantòa:bàinóikiarõrànglàchẳngchobọnchúng thích thú.Cácbộmặtvàngkhèvàxámxịt,khôngsinh lực,chẳngnói lênđiềugìhết.Cáccâu tênchưởng lýnóigieorắc trongkhôngkhímột lànsươngmùvôhình,càng lúccàngdàyđặcchungquanhbọnquantòa,baotrùmchúngtrongmộtángmâylạnhlùngvàchờđợimệtmỏi.

Tênchánhánkhôngnhúcnhích, cứngđờnhưmột cái xácướp;nhữngvệtxámnhỏphíasauđôimụckỉnhcủahắnlúclúclạibiếnđi,hòatanvàokhuônmặt.Vàtrướcsựlãnhđạmgầngiốngnhưcái thâymađó, trước tháiđộbàngquan lạnh lùngđó,bàmẹphânvântựhỏithầm:“Chúngxétxửđâyư?”

Nỗi hoài nghi đó làm cho lòng bà se lại, dần dần xua đuổikhỏitimbàniềmlosợvềcáiđiềughêgớmbàhằngchờđợi,vàmộtcảmgiáctủinhụcnhưthítlấycổbà.

Lờinóicủatênchưởnglýchợtdừnglại,hắncònlắpbắptừngđoạn, nghiêng mình chào bọn quan tòa và xoa xoa tay ngồixuống.Tênđạibiểuquýtộc,cặpmắt lấc láo,gậtđầuvớihắn;tên thị trưởngbắt tayhắn,còn tênđạibiểuhàng tổng thìchỉngắmcáibụngcủamìnhvàmỉmcười.

Songrõràng làbàinóiấykhông làmchobọnquantòavuithích,bọnchúngvẫnkhôngnhúcnhích.

– Đếnphiên…- lãogiànhỏbévừanóivừađưamột tờgiấylên ngangmặt, - đến phiên luật sư bào chữa cho Phêđôxêep,MackôpvàZagarôp.

Viên luật sưmà bàmẹ trông thấy ở nhàNikôlai đứng lên.Trênkhuônmặtrộngvàhiềntừcủaông,cặpmắtnhỏbétươicười,ngờisánghìnhnhưdướiđôimàyhunghunghiệnrađôilưỡinhọnynhưchiếckéođangcắtgìtrênkhông.Ôngbắtđầunóithongthả,dõngdạcvàrõràng,nhưngbàmẹkhôngngheđược.Xidôpthìthầmvàotaibà:

– Bà cóhiểuông tanói gì không?Bà cóhiểukhông?Đó lànhữngngườitâmthầnrốiloạn,nhữngngườilậpdị,ôngấybảothế.Phêđialàmộtngườinhưthếsao?

Bàmẹkhôngđáp,choángvángvìmộtnỗithấtvọngnặngnề.Nỗitủinhụctronglòngcàngtănglênnữa,đènặnglêntâmhồnbà.Bâygiờbàmớihiểutạisaobấylâubàchờđợiphiêntòa,bàtưởng sẽ được dự một cuộc tranh cãi thẳng thắn và nghiêmkhắcgiữacontraibàvớisựthậtcủaconvàbọnquantòavớicáichânlýcủachúng.BàhằnghìnhdungchúngsẽhỏiPavenrấtlâu, chăm chú, tỉ mỉ, về toàn bộ đời sống của tâm hồn conmình,hằngtưởngchúngsẽdùngnhữngcặpmắtsángsuốtmàxem xét tư tưởng hành động và công việc của conmình. BàhằngmongrằngkhichúngthấyPavencươngtrựcnhưthếnào,

chúngsẽnóitolên,rấtcôngminh:-Ngườinàycólý!

Nhưngchẳngcóđiềugìnhưthếcả.Hìnhnhưcácbịcancáchxabọnquantòahàng trămdặm,vàbọnquantòacũngchẳnglàmchocácbịcanthấyrõhơncáisaiđúngchútnào.Mệtmỏi,bàmẹkhôngchúýđếncuộctranhcãinữakhôngnghenữa.Bàmẹngẫmnghĩ,bựctức:“Chúngxétxửnhưthếư?”

– Thậttộichochúng!-Xidôpthìthầmgậtđầuđồngtình!

Bâygiờlàmộtôngluậtsưkhácđứnglênnói,mộtngườinhỏbé,mặtnhọn,táixanhvàcóvẻchếgiễu;bọnquantòangắtlờiôngta.

Tênchưởnglýđộtngộtđứnglên,bấptấpvàcáugắt,hắnnóiđếntiếngbiênbản,rồi lãogiànhỏbébắtđầunói,khuyêntênchưởng lýbìnhtĩnh.Ông luậtsưnghe lờichúng,hơinghiêngđầukínhcẩnvàtiếptụcnói:

– Cứbớira!-Xidôpnói.-Bớihếtra…

Phòngxửtrởlạixônxao,mộtkhôngkhíhunghănggiậndữnổilêntrongcôngchúng;ôngluậtsưdùngnhữngtiếngđộcđịaquấtvàolàndađãgiàcỗicủabọnquantòa;bọnnàynhưcàngsiếtlạivớinhauhơnnữa,phìnhlênvàgiãnngườirađểchốngđỡnhữngcáibúngchâmchọcvànghiêmkhắccủaôngta.

Nhưng Paven đã đứng dậy. Không ai bảo ai, phòng xử ánbỗngnhiênimbặt.Bàmẹnhoàihẳnngườivềphíatrước,Pavenbìnhthảnbắtđầu:

– Vì là người của một đảng, tôi chỉ thừa nhận tòa án củađảng tôi, cho nên tôi không nói để bảo vệ tôi. Nhưng theo ýmuốncủacácđồngchícủatôi,cácanhemđócũngchẳngcầncóngườibào chữa; tôi thửgiải thíchvới cácngàinhữngđiềumàcácngàikhônghiểu.Ôngchưởng lýđãchocuộcbiểutìnhcủachúngtôidướingọncờxãhộidânchủlàmộtcuộcnổidậy

chốnglạiquyềnlựctốicao,vàôngluônluônnóivềchúngtôinhư những kẻ phiến loạn chống lại Sa hoàng. Tôi cần phảituyênbốrằng,đốivớichúngtôi,nềnchuyênchếkhôngphảilàcáidâyxíchđộcnhấttróibuộcđấtnước,nóchỉlàcáidâyxíchthứnhất,màchúngtôicầnphảigiảithoátchonhândân…

Sựimlặnglạicàngđậmsâuhơnnữakhivanglêngiọngnóirắnchắcấy,cáigiọngnóidườngnhưlàmchocácbứctườngcủaphòngxửángiãnrộngra,ynhưlàPavenđãlùirấtxacửtọa,nhưngcùngmộtlúclạibậtrõhơnlên.

Bọnquantòacửđộngnặngnhọcvàlolắng.Tênđạibiểuquýtộcthìthàovớitênbồithẩmcónétmặtuểoải;tênnàylắcđầurồinóichuyểnsanglãogiànhỏbé,tronglúc lãotacũngđangnghetênthẩmphánvẻbệnhhoạnởtaibênkia.Lãogiàngồilắclư trên ghế bành, nói gì với Paven, nhưng giọng nói của lãochìm trong lời trình bày của Paven như bị cuốn đi trong lànnướcchảyđềuđềucủamộtdòngsôngrộng.

– Chúngtôi lànhữngngườitheochủnghĩaxãhội.Điềuđócónghĩachúngtôilàthùđịchcủachếđộtưhữuđangphânchiavà đối lập hạng người này với hạng người khác, gây một sựtranhchấpquyềnlợikhôngthểđiềuhòacáichếđộđangnóidốihòngchegiấuhoặcchứngminhchocáimâuthuẫnđó,đangsađọatấtcảmọingườibằngsựdốitrágiảnhângiảnghĩavàhằnthù.Chúngtôinói:mộtxãhộicoiconngườinhưmộtcáicôngcụđể làmgiàu làmộtxãhộivônhânđạo, thùđịchvớichúngtôi;chúngtôikhôngthểdungthứcáiđạođứcgiảdốihaimặtcủanó.Chúngtôighêtởmtínhchấtvôliêmsỉvàtànbạocủanóđối với con người; chúng tôimuốn đấu tranh, chúng tôi đấutranhchốnglạitấtcảmọihìnhthứcnôdịchvềvậtchấtlẫntinhthần conngườimàxãhội ấyđã ápdụng, chúng tôi chống lạimọi phương pháp hòng đè bẹp con người để thỏa mãn lòng

thamkhôngđáy.Chúngtôi làcôngnhân,nhữngngườiđã laođộngsángtạoratấtcả,từnhữngmáymóckhổnglồchođếnđồchơicủacontrẻ,thếmàchúngtôi lạibịtướcmấtquyềnđượcđấutranhchodanhdựlàmngườicủachúngtôi,aicũngtựchomìnhcáiưuthếđượccoichúngtôinhưlànhữngcôngcụhòngđạttớimụcđíchcủahọ;giờđây,chúngtôimuốncóđủtựdođểchúngtôicóthể,vớithờigian,giànhlấytoànbộchínhquyền.Cáckhẩuhiệucủachúngtôirấtđơngiản;đảđảochếđộtưhữu!Mọitưliệusảnxuấtđềuvềtaynhândân!Toànbộchínhquyềnvề taynhândân!Ai ai cũng bắt buộc phải lao động!Cácngàithấyđấy,chúngtôikhôngphảilànhữngkẻphiếnloạn!

– Yêu cầu anh… đi thẳng vào vấn đề! - Lão chánh án nói,giọngtovàrànhrọt.

LãoxoaymìnhvềphíaPavenvànhìnanh.Bàmẹthấydườngnhưconmắtmờnhạtbêntráicủalãochợtlóelênmộtthứánhsángđộcđịa,thèmthuồng.Vàtấtcảbọnquantòanhìnchằmchằm vào người thanh niên với những cặpmắt như dán vàomặtanh,bámvàongườianhđểmàhútmáuhòngbồibổchothânhìnhgiàcỗicủachúng.CònPaven,anhđứngthẳngngười,vữngchắcvàcươngquyết,đưatayvềphíabọnquantòanóirõràngtừngcâu,chẳnglahétgìhết:

– Chúngtôi lànhữngngườicáchmạngvàchúngtôi sẽcònlàm cáchmạng chừng nào còn cái chế độ người thì phải laođộng trong lúc kẻ khác cứ chỉ tay năm ngón. Chúng tôi đấutranhchốnglạicáixãhộimàcácngàiđượclệnhbảovệquyềnlợi, cái xã hội mà chúng tôi là những kẻ thù không đội trờichungvàchúngtôicũnglànhữngkẻđốiđịchvớicácngài,vàsự thỏahiệpgiữachúng ta chỉ có thểcóchừngnàochúng tôichiếnthắng.Vàchúngtôi,nhữngngườicôngnhân,nhấtđịnhchúngtôisẽthắng!Nhữngkẻralệnhchocácngàikhôngmạnh

nhưchúngtưởngđâu.Chínhcủacảimàchúngvơvétvàbảovệbằng cáchhy sinhhàng triệu conngười bị nôdịch, chính cáisứcmạnh giúp chúng thống trị chúng tôi, đang gây ra trongbọn chúngnhữngmâu thuẫnxôxát, đanghủyhoại chúngvềthểxácvàtinhthần.Chếđộtưhữuđòihỏimộtsựcăngthẳngquá lớnđểbảovệnó,và thậtra, tấtcảcácngàiđang làmchủchúngtôi,nhưngchínhcácngàilạilànhữngkẻbịnôdịchhơnchúng tôi, các ngài bị nô dịch về tinh thần; còn chúng tôi,chúngtôichỉbịápbứcvềmặtvậtchấtmàthôi.Cácngàikhôngthểtựgiảithoátmìnhrakhỏicáiáchcủacácthànhkiếnvàcáctập quán đang hủy hoại tinh thần các ngài; còn chúng tôi,chẳngcóđiềugì cản trởnổi lòngchúng tôiđược tựdo; thuốcđộcmàcácngàiđầuđộcchúngtôicònyếuhơnnhữngthứgiảiđộcmàcácngàivôtìnhrótvàotrongýthứcchúngtôi.Vàcáiýthứcđólớnlên,nópháttriểnkhôngngừng,mỗingàynómỗibốc nóng và lôi cuốn được tất cả những phần tử ưu tú nhất,lànhmạnhnhấtvềtinhthần,ngaytrongtầnglớpcủacácngàinữa.Cácngàihãynhìnxem:cácngàiđãchẳngcònaiđểcóthểnhândanhquyền lực của cácngàimàđấu tranhvề tư tưởng,cácngàiđãdốchếtmọi lập luậncóthểchechởđượccácngàikhỏibịlịchsửlênán,cácngàichẳngcònsángtạorađượcđiềugìmớimẻtronglĩnhvựctưtưởng,cácngàiđãcằncỗivềtrítuệ.Còntưtưởngcủachúngtôingàymộtlớnmạnh,ngàymộtsángchóithêm,xâmnhậpngàycàngsâuvàoquầnchúngnhândân,tổchứchọlạiđểđấutranhgiànhlấytựdo.Ýthứcvềcáivaitròlớn laocủagiaicấpcôngnhânđoànkết lạihết thảymọicôngnhântrênthếgiớithànhmộttâmhồnduynhất,cácngàituyệtđối không có thể ngăn lại quá trình đổi mới của cuộc sống,ngoàicáchdùngnhữnghànhđộngtànácvàvôliêmsỉ.Nhưngsựvôliêmsỉthìthậtlàlộliễu,vàsựtànácchỉlàmtăngthêm

phẫnuất.Lạicónhữngbàntayngàynayđangbópnghẹtchúngtôi,nhưngngàymaiđâysẽthânáisiếtchặttaychúngtôi.Nănglựccủacácngàichỉlàthứnănglựcmáymóc,tíchlũyvàngbạc,cáinănglựcđótậphợpcácngàithànhtừngnhómchỉhòngcấuxélẫnnhau.Nănglựccủachúngtôilàsứcmạnhsinhđộngcủaý thức đoàn kết ngàymột tăng thêm giữa hết thảy các côngnhân.Bấtcứviệcgìcủacácngài làmđều làtộiác,vìcácngàichỉhòngnôdịchconngười;côngviệccủachúngtôigiảithoátthếgiớikhỏibọnmaquỷsinhrathóilừabịp,lònghằnthù,sựthamlamdocácngàitạonênhòngdọanạtnhândân.Cácngàiđãdứt conngười rakhỏi cuộc sốngvàđãnghiềnnátnó; chủnghĩaxãhộiđoànkếtcáithếgiớiđãbịcácngàipháhoạithànhmộtkhốiduynhấtvĩđại,vànhấtđịnhngàyấysẽđến!

Pavendừnglạimộtlúcrồinhắcmộtlầnnữa,giọngdịuhơnnhưngmạnhhơn:

– Nhấtđịnhngàyấysẽđến!

Bọnquantòathìthàovớinhau,mặtnhănnhómộtcáchkỳquặc,mắtkhôngngớttrốnhìnPaven,vàbàmẹcócảmgiácnhưcáinhìncủachúnglàmbẩncáithânhìnhmềmmạivàrắnchắccủaconbàmàchúngthèmrỏdãiđượckhỏe,đượccườngtrángvàtươitrẻnhưanh.Cácbịcanchămchúnghetừnglờingườiđồngchícủahọnói,khuônmặthọxanhxaonhưngmắthọrựclênniềmvui sướng.Bàmẹnuốt từng lời củacon;nhiềuđoạndàikhắcsâuvàotâmtríbà.Mấylầnrồi,lãogiànhỏbéngắtlờiPaven,lãogiảnggiảichoPavencáigìchẳngrõ;cómộtlầnlãolạinhếchmộtnụ cười buồn thảm.Paven lặng lẽnghe, rồi lạitiếptục,giọngnóinghiêmkhắcnhưngbìnhtĩnh,buộcchúngphải chúýngheanh,buộcchúngphảiphục tùngýmuốncủaanh.

Nhưngsaucùng,lãogiàđưatayraphíaPavenhétlên.Paven

chỉđáplạibằngmộtgiọnghơichếgiễu:

– Tôinóiđếnđâylàhết.Tôikhôngmuốnlàmmếchlòngcánhâncácngài,tráilạithế:buộcphảidựcáitấntròcácngàigọilàmột cuộcxét xửnày, tôi cảm thấygầnnhư thươnghại cácngài. Dẫu sao các ngài cũng là những con người, và bao giờchúngtôicũnglấylàmkhổtâmthấynhữnghạngngườitựhạmìnhxấuxanhưvậyđểphụcvụchosựápbức,mấtýthứcvềnhânphẩmcủabảnthânmình,mặcdùhạngngườiấythùđịchvớimụcđíchcủachúngtôi.

Anhngồi xuống,khôngnhìnbọnquan tòa;bàmẹnín thở,theodõichúngvàchờđợi.

Anđrây mặt tươi hẳn lên, siết chặt tay Paven; Xamôilôp,MadinvàtấtcảcácanhemkháccùngxoaymìnhvềphíaPaven.Pavenmỉmcười,khôngngượngnghịutrướctháiđộphấnkhởicủacácđồngchí,đưamắtvềphíaghếdàibàmẹngồi,gậtgậtđầunhưmuốnhỏi:

– Cóđúngnhưthếkhôngmẹ?

Dàodạtmộttìnhthươngyêuthắmthiết,bàmẹđáplạibằngmộttiếngthởdàisungsướng.

– Lầnnày, việc xét xửmới bắt đầunhé! - Xidôp thì thào…Anhemhọchuẩnbịđếntàitình,phảikhôngbà?

Bàmẹkhôngđáplại,chỉgậtđầu.Bàsungsướngvìconbàđãnóidũngcảmđến thế,vàcó thểbàcàngsungsướngkhi thấyconmìnhkếtthúc.

Mộtcâuhỏiđậpđiđậplạitrongtríbà:

– Nào,giờđâythìthếnào?Cácôngsẽnóirasao?

Chương55

Nhữngđiềuconbànóiđốivớibàchẳngcógìmới.Bàđãbiếtnhữngýnghĩcủacon,nhưng lầnnày là lầnđầu,ởđây, trướctòaán,bàcảmthấycáisứcmạnhkỳdị,hấpdẫncủalòngtincủaPaven.Tháiđộbìnhtĩnhcủaconbàđãlàmbàrấtngạcnhiênvànhưnglờinóicủaanhcôđọnglạitrongtâmhồnbàthànhmộtniềmtinvữngchắc,sángngời,khẳngđịnhchobàrõthêmconđườngcủaPaven là chínhnghĩa là tất thắng.GiờđâybànghĩchắcbọnquantòasắptranhcãigắtgaovớiPaven,giậndữtrảlờianh,đưachânlýcủachúngrađểchốngchọilạianh.Vừalúcđó,Anđrâyđãđứnglên,lắclư,đưamắtnhìnbọnquantòavànói:

– Thưacácvịluậtsư…,-anhmởđầu.

– Trướcmặtanhlàtòaánchứkhôngphảilàcácvịluậtsư!-Lãobồithẩmmặtvàngvõhétlên,giọnggằnxuốngvàcáugắt.

BàmẹthấynétmặtAnđrây,biếtlàanhmuốnchếgiễu;hàngriaanhrungrinh;cặpmắtanhánhlênmộtsựmơntrớntinhnghịchvàláulỉnhbàđãtừngrõ.Anhđưacáibàntaythonthoncủaanhlên,vuốtđầuthậtmạnhvàbuộtmộttiếngthởdài.

– Không được ạ? - Anh hất hàmnói. - Tôi ngỡ là các ngàikhôngphải lànhữngngườixétxửmàchỉ lànhữngngườibàochữa…

– Tôiyêucầuanhnóivàocănbảncủavấnđề! -Lãogiàbénhỏnóicộclốc.

– Cănbảncủavấnđềạ?Vâng!Tôirấtmuốntinrằngcácngài

thật sự là những người xét xử, những người độc lập, trungthực…

– Tôikhôngcầnsựđánhgiácủaanh!

– Khôngcầnạ?Hừm…tuynhiêntôicũngxintiếp…Cácngàilànhữngconngườikhôngcóbạncũngchẳngcóthù,cácngàilànhữngngườitựdo…Nhưthếthìtrướcmặtcácngàicóhaiphe,mộtbênthìkêu:nócướpcủatôivàđánhvỡmặttôi!Mộtbênđáplại:tôicóquyềncướpvàđánhvỡmặtvìtôicósúng…

– Anh có điều gì nói về việc này không? - Lão già cất caogiọnghỏi.

Taylãorunlênvàbàmẹlấylàmthíchthúkhithấylãonổigiận.NhưngcáchxửsựcủaAnđrâybàkhôngvừaývìnókhôngphù hợp với những lời của Paven. Bàmẹ vẫnmong chờmộtcuộctranhluậnnghiêmtúc,gaygắt.

Anđrâylặnglẽnhìnlãogiàrồilạivuốtđầunóitrịnhtrọng:

– Về việc này ư? Nhưng làm sao tôi lại phải nói cơ chứ?Nhữngđiềumàcácngàicầnbiết,ngườiđồngchícủatôiđãnóirõ.Điềucònlại,nhữngngườikhácsẽnóikhicódịp…

– Tôikhôngchophépanhnóinữa!…GrigôriXamôilôp!

Môimímchặt lạnhlùng,Anđrâyngồiphịchxuốngghếdài.Bênanh,Xamôilôpđứnglên,lắclắcmớtócquăncủamình.

– Ngàichưởnglýgọichúngtôilànhữngtênmanrợ,kẻthùcủavănhóa…

– Anhchỉcầnnóivềnhữngcáiđó…Chẳngcócáigìlạichẳngdính dáng đến những người trung thực! Và xin các ngài chớngắtlờitôi.Xinhỏicácngài:vănhóacủacácngàilàgì?

– Chúng tôikhôngphảiđếnđâyđể tranh luận!Vàovấnđềđi!-Lãogiànhếchmépnói.

Rõ ràng là cử chỉ của Anđrây đã thay đổi thái độ của bọnquan tòa như đã tướcmất cái gì của chúng.Trên khuônmặtxám xịt của chúng đỏ ửng lên từng vệt, mắt chúng lóe lênnhững tia lửa lạnh lẽo,vàngvọt.Những lờinói củaPavenđãlàmchochúngcáugiận,nhưngsứcmạnhcủalờinóiấyđãlàmchúng phải dằn lòng chịu đựng, buộc chúng phải kính nể;Anđrâyđãphávỡsựchịuđựngấyvàpháthiệndễdàngnhữngcáiẩnnáubêntrong.Chúngtonhỏvớinhau,mặtchúngnhănnhómộtcáchkỳdịvàcửchỉcủachúngthậtđãtrởnênhấptấpkhácvớikiểucáchbọnquantòa.

– Cácngàinuôidạybọnmậtthám,cácngàilàmtrụylạcđànbà con gái, các ngài đẩy con người đến chỗ trộm cắp và giếtngười, các ngài đầu độc con người bằng rượu nặng…nhữngcuộctànsáttrênthếgiới,nhữngtròlừabịp,trụylạcvàchínhsách u mê toàn dân, đó là văn hóa của các ngài đấy! Đúng,chúngtôilàthùđịchcủathứvănhóađó!

– Tôiyêucầu!…Lãogiànhỏbéhétlên;cằmlãotarungrinh.

Nhưng Xamôilôp mặt đỏ gay, mắt long lanh, cùng lúc đócũnghét:

– Nhưngchúngtôilạitrọngvàthíchnềnvănhóakhác,nềnvănhóacủanhữngngườisángtạoranóđãbịhéohontrongcácnhàgiamvàđãbịcácngàilàmchomấttrí…

– Tôikhôngchoanhnóinữa!ĐếnlượtPhêđiaMadin!

AnhMadinnhỏnhắnhiệnra,hệtmộtconchuộtnhỏrakhỏilỗvànóigiậndữ:

– Tôi…tôinóiquyếtvớicácngài!Tôibiết:cácngàiđãbuộctộitôitrướcrồi.

Anhnghẹnlời,mặttáiđi;trênkhuônmặtanh,chỉcònthấyhaiconmắt;haitaydangra,anhthét:

– Tôi lấy danh dựmà nói quyết với các ngài như thế! Cácngàimuốnđưatôiđiđâuthìđưa,tôisẽtrốn,tôisẽtrởvề,tôisẽlạihoạtđộng…hoạtđộngmãimãisuốtđờitôivìmụcđíchđó!Xinlấydanhdựrathề!

Xidôphomạnh,ngồikhôngyên.Vàlànsónguấthậnmỗilúcmột dâng cao, tất cả công chúng gầm lên thànhmột thứ âmthanhkỳ lạ.Cómộtngườiđànbàkhóc,mộtngườinàohovànức lên. Bọn sen đầmnhìn các bị can vẻ ngạc nhiên đờ đẫn,giậndữnhìncôngchúng.Bọnquantòanghiêngmìnhhếtsangphảilạisangtrái;lãogiàhétlêngiọngthethé:

– IvanGuxep!

– Tôikhôngmuốnnói!

– VaxiliGuxep!

– Tôikhôngnói!

– BukinPhêđia!

Người con trai tóc vàng thau nặng nhọc đứng lên và nóichậmrãi:

– Cácngàiphảihổthẹnmớiphải!Tôilàngườivôhọcmàtôicònhiểurõràngcônglý!

Anhđưataylênquáđầu;vàanhkhôngnói,haimắtlimdimtheodõichămchúmộtcáigìxaxa.

– Cái gì thế? - Lão già nhỏ bé hét lên, vừa ngạc nhiên vừagiậndữ,rồingửaralưngghếbành.

– Nghĩalà,tôisẽ…

Rồianhngồiphịchxuốngghếdài,mặtsasầm.Trongnhữnglờinóikhóhiểucủaanh,cómộtcáigìlớnlao,trọngđại,cùnglúcvớimộtsựcảnhcáobuồnthảmvàthơngây.Mọingườiđềucảmthấyđiềuấy, chonênbọnquan tòa cũng lắngnghe,như

chúngchờđợidội lênmột tiếngvang,một tiếngvang rõhơnnhữngtiếnganhnói.Vàtrêncáchàngghếdàicủacôngchúng,mọingườiimphăngphắc,chỉcònnghenhữngtiếngsụtsụtkhekhẽ.Rồitênchưởnglýnhúnvai,mỉmcườiquỷquyệt,tênđạidiệnquýtộcho lênồnàovàmột lầnnữa, tiếngrìrầmlạinổidậy,tiếngxônxaolandầnkhắpphòng.

BàmẹnghiêngngườivềphíaXidôp:

– Cácquantòasắpnóiphảikhôngbác?

– Không,xongrồi…chỉcòntuyênánthôi…

– Chẳngcòngìnữaư?

– Phải..

Bàkhôngtinlàthế…BàmẹcủaXamôilôplolắngcứcựaquậyluôn trên ghế, vai và khuỷu tay thích vào bàmẹ, rồi hạ thấpgiọnghỏichồng:

– Thếbâygiờthìsao?Cóthểnhưthếthôiư?

– Bàthấyđấy,cóthểnhưthế!

– NhưngcònthằngGrigôrithìsao?

– Bàhãyđểchotôiyênnào!…

Mọingườiđềucảmthấymộtcáigìbiếnđổi,bịhủyhoại,tanvỡ.Sựphânvânhiệnrõtrênmắtcứhấpháytưởngnhưbịmùquángvìmột luồngánhsángchóichangnào,hìnhnétkhôngrõ,khóhiểu,nhưngcómộtsứcmạnh lôicuốn.Vàmọingườicảmthấymộtđiềugìthậtlớnlaobỗnghiệnratrướcmặthọ,họkhônghiểuđược,họvộivãphungphínhữngtìnhcảmcònmớimẻđốivớihọvàonhữngviệcvụnvặt,cụthể,cóthểhiểuđược.

NgườianhcủaBukinnóinhỏ,chẳnggiữgìn:

– Này…tạisaolạikhôngđểchohọnói?Saoôngchưởnglýmuốnnóigìthìnói,trànggiangđạihảimấycũngđược?

Mộtnhânviên tòaánđứngcạnhhàngghếdàivừanóivừaxuatay:

– Khẽchứ,khẽchứ!…

ÔngcụXamôilôpngảngườiraphíasauvàgầmgừsaulưngbàvợ:

– Hẳnthế,cứcholàhọcótộiđi.Nhưngphảiđểchohọtrìnhbàychứ!Họđứnglênchốnglạicáigìnào?Tôimuốnhỏiđiềuđó?Điềuđócũnglàmchotôiquantâm…

– Imlặng!-Tênnhânviêntòaánkêulên,đưangóntayrađedọa.

Xidôplắcđầuvẻbựcbội.

Bàmẹkhôngrờimắtnhìnbọnquantòa.Bàthấychúngmỗilúcmột tức giận thêm, chúngmưu toan gì với nhau, lời nóikhông rõ.Tiếngnói của chúng lạnh lùng và nhanhiểm, lướtquamặtbàlàmchomábàrunglênvàtrongmiệngbàcócảmgiáckhóchịu.Bàtưởngchừngnhưbọnchúngđangbàntánvềthân hình của con bà và của tất cả các đồng chí của Paven,chúngbànvềnhữngbắpthịtvàtaychâncủađámthanhniêntràn đầymáu nóng và sức sống ấy. Những thân hình ấy làmbùng cháy lên trongđầu óc của chúng cái thèmmuốnxấu xacủa kẻ ăn xin, cái lòng tham nhớp nháp của người kiệt sức,bệnh hoạn. Chúng chépmiệng tiếc rẻ những bắp thịt kia, cókhảnănglaođộngvàlàmgiàu,hưởnglạcvàsángtạo.Giờđây,nhữngthânhìnhấyđãthoátkhỏisựlưuthôngnhộnnhịpcủacuộc sống, đã phải từ bỏ nó, không để ai có quyền làm chủ,hưởngthụsứcmạnhcủachúng,nghiềnngấusứcmạnhấynữa.Vàchínhvìthếmàcáiđámtraitrẻấyđãgợilênchobọnquantòagiàcỗikiamộtmỗiáccảmhằnthùvàbấtlựccủaconthúđãsuyyếukhinhìnthấythịttươinhưngkhôngcònđủsứcđểvồ

lấy,khôngcònđủsứclàmchomìnhnonêbằngsứclựccủakẻkhácvàrốnglênđauđớn,rúlêntuyệtvọngkhithấysổngmấtcáinguồncungcấpmồingon.

Bàmẹ càng nhìn chăm chú bọn quan tòa chừng nào cái ýnghĩthôkệchvàlạlùngấycànghiệnlênrõrệttrongtríócbà.Trướcmắtbà,dườngnhưchúngcũngkhôngcheđậycáithèmthuồngcúvọrạorựcấyvàcáicuồngdạibấtlựccủanhữngkẻđóikhátkhiđãtừngănsốngnuốttươibấtcứcáigì.Bàlàngườiđàn bà và ngườimẹ, dẫu sao đối với bà, thể xác của đứa concũngcònthânhơncáimàngườitagọilàtâmhồn,bàkinhhãikhithấynhữngcặpmắtđãnhợtnhạtcứbòsátlênmặtconbà,sờsoạngkhắpngựcanh,vaianh,tayanh,hònghâmnóngdòngmáu trong các mạch đã khô cứng lại, trong các bắp thịt củanhữngđứasốngdởchếtdởnhưchúng.Cácmạchmáuấy,cácbắpthịtấybâygiờhồisinhđượcmộtchút,nhờsựthèmkhátcáisinhlựctrẻtrungkiamàchúngphảibuộctộivàtừbỏnóđi.Bàmẹtưởngnhưconbàcảmthấynhữngsựđụngchạmnhớpnháp,khóchịuấy,vàđangrùngmìnhnhìnbà.

Pavenchằmchằmnhìnmẹvớiđôimắthơimệtmỏi,nhưngbìnhtĩnhvàtrìumến.Chốcchốcanhlạigậtđầuvớibàvàmỉmcười.

“Consắpđượctựdorồi!”Nụcườiấynóinhưvậyvànhưdịudàngvuốtvetấmlòngbà.

Bỗng bọn quan tòa đứng lên cùngmột lúc. Bất giác bàmẹcũngtheocửđộngcủachúng.

– Chúngvào!-Xidôpnói.

– Nghịánà?

– Vâng…

Bỗngnhiên,sựcăngthẳngtanđi;mộtnỗimệtnhọcchoáng

vángsiếtlấybà,lôngmàybàmaymáyvàtránlấmtấmmồhôi.Mộtcảmgiáctuyệtvọngvàtủinhụcnặngnềđậpvàotâmhồnbànhanh chóngbiến thànhmộtnỗi khinhbỉ không chịunổiđốivớibọnquantòavàcuộcxétxửcủachúng.Bàcảmthấyđaunhóidướitrán:bàđưataylênbópmạnhchỗđauvànhìnquanhmình:thânnhâncácbịcantiếntớigầnhàngsong,gianphòngrộn lêntiếngxìxào.BàcũngtiếntớiphíaPaven,siếtchặt taycon,nướcmắt tràora.Bàvừavuivừatủinhục, lòngbàchìmngập trong một mớ tình cảm trái ngược. Paven nói với bànhữnglờiêmái,Anđrâythìvẫncườiđùa.

Tất cả những người đàn bà khác đều khóc, nhưng có lẽ vìthóiquenhơnlàvìbuồntủi.Khôngphảilànỗiđauđớngiángvàođầubấtngờ,kỳquặcvàtànnhẫnlàmchoconngườichoángváng,màvìchínhlànỗibuồnkhibiếtrõrồiđâysẽphảixacáchnhững đứa con thân yêu, nhưng chính điều hay biết ấy cũngchìmđi,tanđigiữanhữngcảmgiáccủangàyhômnay.Cácôngchabàmẹnhìnconhọvớimộttìnhcảmhỗnđộntrongđócósựngờvực tuổi trẻ và thói quen coimình cóưu thếhơn chúng.Lẫnvàođó,mộtcảmgiáckỳquặcgầnnhưlòngkínhtrọngđốivớicon.Họtựhỏimộtcáchbuồnrầurằnggiờđâyhọsẽsốngrasao,vàcáiýnghĩkhóchịuấydịudầnkhichạmphảisựtòmòdonhữngthanhniênđógợi lên,nhữngthanhniênđóđãbạodạnvàdũngcảmnóiđếnkhảnăngxâydựngmộtcuộcđờikhác,tốtđẹphơn.Họvụngvềkhôngthểdiễntảnhữngtìnhcảmấy,lời nói của họ thì dồi dào, nhưng chỉ nói về những chuyệnthông thường, chuyện quần áo, chuyện cần phải giữ gìn sứckhỏe.

NgườianhBukin,tayvunglênnóivớiem:

– Thếđấy,cônglýđấy.Chẳngcógìhơn!

Ngườiemđáp:

– Anhgắngtrôngnomconchimnoncủatanhé…

– Khônglo!

Xidôpcầmtaycháuvàchậmrãinói:

– Phêđiaạ,thếlàcháuđiđấy…

Phêđiamỉmcườiranhmãnh,nghiêngmìnhvàrỉvàotaiôngđiềugì.Tênlínhápgiảiđứngcạnhhọcũngmỉmcười,nhưnghắnvộinghiêmmặtlạivàhohúnghắng.

Bà mẹ cũng như những người khác, chỉ nói với Paven vềnhữngvấnđềnhưvậy,quầnáo, sứckhỏe,khiđó trongthâmtâm bà, những câu nói khác dồn thúc, những câu hỏi vềXasenka, về Paven, về chính bà. Nhưng dưới những lời lẽ bànói,mộtcảmxúctràntrềtìnhyêubaolađốivớicontraiđangdầndầnlớnlên,ướcmuốnhếtsứcthiếtthalàmvừalòngcon,đượcgầngũi tâmhồncon.Nỗiphấpphỏngvềcáiđiềukhủngkhiếpđãbiếnmất,chỉcònlạimộtcáirùngmìnhkhóchịukhiliêntưởngđếncáihìnhảnhđentốivàdaidẳngcủabọnquantòa.Bàcảmthấytronglòngnảynởmộtniềmvuilớnsángchóimà bà không hiểu và làm cho bà bối rối. Bà thấyAnđrây nóichuyện với hết người này lại người khác, bà hiểu rằng chínhanhđangcầnđược trìumếnâuyếmhơn làPaven.BànóivớiAnđrây:

– Mẹchẳnghàilòngvớicáiphiêntòanày!

– Tạisaohởmẹ?-Anhthốtlênmỉmcười,vẻbiếtơn.-Đólàmộtcáicốixaygiógiàcỗi,nóvẫncứquay…

– Nóchẳngcógìkhủngkhiếp…Màngườitalạikhônghiểu…Đâulàcônglý?-Bàngậpngừngnói.

– Ối!Mẹđòihỏithếư?Mẹtưởnglàchúngquantâmtớichânlýà?

Bàthởdàirồimỉmcười:

– Mẹngỡ…làdữdộilắm…

– Tòara!

Mọingườivộivãtrởvềchỗ.

Mộttaytìlênbàn,lãochánhánchemặtsautờgiấy,bắtđầuđọc,giọngyếuớtrầmrìnhưtiếngong.

– Bảnánđấy…-Xidôplắngtainghevànói.

Imlặng.Mọingườiđứngdậy,mắtchằmchằmnhìnlãogià.Nhỏbé,khôgầyvàthẳngđờ,lãogiốngnhưmộtcáigậytrongbàntayvôhìnhnàođó.Bọnbồi thẩmcũngđềuđứng: tênđạibiểuhàngtổngđầungoẹoxuốngvainhìnlêntrầnnhà;tênthịtrưởngkhoanhtaytrướcngực;tênđạibiểuquýtộcvânvêhàngrâu;tênbồithẩmcóbộmặtbệnhhoạn,tênđồngnghiệpbụngphệcủahắnvàtênchưởnglýthìnhìncácbịcan.Vàphíasau,trênđầu chúng,Sahoàngmặcphẩmphụcmàuđỏđangnhìnxuống,mộtconbọđangbò trêncáimặt trắngbệch lạnh lùngấy.

– Đi đày! - Xidôp nói, thở dài nhẹ nhõm. - Thôi thế cũngxong,cảmơnChúa!Tưởnglàkhổsai!Đượcđấy,bàmẹạ,thếlàđượcđấy!

– Tôicũngđãbiếttrướcthế…-Bàmẹnói,giọngmệtmỏi.

– Thếư?Aimàbiếtđược!Bâygiờthìchắcrồi!

Bácxoayngườivềphíacácbịcanmàngười tađãgiảiđivànóito:

– ChàoPhêđianhé!Chào tất cảnhé!Chúaphùhộ cho anhem!

Bàmẹ,lặnglẽgậtđầuvớiPavenvàcácđồngchícủaanh.Bàmuốnkhóc,nhưngbàcảmthấyhổ thẹnvềnhữngdòngnướcmắtcủamình.

Chương56

Ởtòaánbướcra,bàmẹngạcnhiên thấyngoàiphố trờiđãtối,đènbênđườngđãđượcthắpsángvàsaođầytrời.Gầntòaán,người ta xúmquanh lại thành từng tốpnhỏ; trongkhôngkhígiálạnh,tuyếtlạoxạodướichân,nhữnggiọngnóitraitrẻvang lên, người này ngắt lời người khác. Một người mặc áochoàng có chụpmũmàu xám trên đầu, tiến tới gầnXidôp vàhỏi,giọngvộivã:

– Tòatuyênánthếnào?

– Điđày!

– Tấtcảà?

– Tấtcả.

– Cảmơn.

Rồingườikiabướcđi.

– Bàcóthấykhông?-Xidôpnói.-Aicũngquantâm…

Bỗng nhiên mười người trai trẻ, nam và nữ, vây lấy haingười,hoanhôdữdội,kéothêmnhiềungườikháctới.BàmẹvàXidôpđứnglại.Mọingườimuốnbiếttòaántuyênánrasao,tháiđộcácbịcanthếnào,nhữnganhemnàođãnóivànóivềvấnđềgì;trongtấtcảcáccâuhỏiđềubiểulộmộtsựtòmòkhaokhát,chânthànhvànồngnhiệt,khiếnngườitakhôngthểnàokhôngnóitấtcảchongườihỏivừalòng.

– Bàconơi!ĐâylàbàmẹcủaPavenVlaxôp!-Mộtngườinàođónóivàtấtcảliềnnínlặng.

Mộtbàn taykhỏemạnhsiết chặt taybamẹ;vàgiọngaiđó

đầycảmxúc,nóitiếp:– Contraibàsẽlàmộttấmgươngdũngcảmchotấtcảchúng

cháu…

Mộttiếngthétvanglên:

– CôngnhânNgamuônnăm!

Nhữngtiếnghômỗilúcmộtnhiềunổilên,vanglênhếtchỗnàylạichỗkhác,ngườitatừmọingảùađến,chenchúcquanhXidôpvàbàmẹ.Tiếngcòicảnhsátxékhônggian,nhưngvẫnkhôngátđượctiếnglahét.ÔnggiàXidôpcười,cònbàmẹthìcứtưởngmìnhđangmơmộtgiấcchiêmbaođẹpđẽ.Bàmỉmcười,bắt taymọi người, chào chào, hỏi hỏi, những giọt nướcmắtsungsướngnghẹntrongcổ,gốibàđãchồnvìmệtmỏi,nhưnglòng bà tràn đầymột niềm vui thâu nhận tất cả, phản chiếunhững cảm tưởng trong ngày như tấm gương trong sáng củamặt nước hồ.Ngay cạnh bà,một giọng nói lanh lảnh cất lêngiậndữ:

– Cácđồngchí!ConquáivậtđangnuốtsốngnhândânNga,mộtlầnnữa,hômnaylạithỏamãnđượccáimõmthamlamvôđộcủanó…

– Dẫusaotacũngnênđithôi,bàạ,-Xidôpnói.

Vừalúcđó,Xasenkaởđâuchợttới.Chịkhoáctaybàmẹ,dẫnvộibàbướcsangbênkiađườngvànói:

– Bác lại đây…có lẽ bọn cảnh sát sắpđánhđậphaybắtbớđấy.Điđàyạ?ỞXibêriphảikhôngạ?

– Phải,phải!

– Vàanhấynóithếnàohởbác?Hỏithếchứcháucũngbiếttrước.Chắcchắnanhấymạnhdạnvàgiảndịhơncácanhemkhác…, và cũng nghiêm khắc hơn. Anh ấy dễ xúc cảm, dịudàng, nhưng lại hay xấu hổ, khôngmuốn để lộ tình cảm của

mình.

Những lời thắmthiết thì thầm,những lờiđầy tìnhyêucủachịcómộtsứcnồngnàn,làmdịunỗixúcđộngcủabàmẹ,làmchobàhồilạisứclựcđãrãrời.

– BaogiờcháutìmtớichỗPaven?-Bàhỏirấtkhẽ,giọngtrìumến,siếtchặtbàntaychị.

Mắtnhìnthẳngvềphíatrướcđầytintưởng,Xasenkađáp:

– Lúcnàocháutìmđượcngườithaythếcháulàmcôngtác.Vàrồiđâycảcháucũngsẽbịchúngbắtcầmtùthôi.CólẽchúngcũngđàycảcháusangXibêri…cháusẽnóilàcháumongđượcđiđàyởchỗcóanhấy…

Sauhaingườiđànbà,vanglêngiọngnóicủaXidôp:

– Thếchịbảotôicólờichàoanhấynhé!…TôilàXidôp.Anhấycóbiếttôiđấy.TôilàcậucủaPhêđiaMadin.

Xasenkađứnglại,quayvềphíaXidôpđưatayrabắt.

– CháuquenPhêđia.CháulàXasenka.

– Còntênôngcụsinhrachịlàgì?

XasenkanhìnXidôpvàđáp:

– Cháukhôngcóbố.

– Ôngcụmấtrồià?

– Khôngạ,vẫncònsống! -Chịnóisôinổi,vàcómộtcáigìbướngbỉnh,kiênquyếtvanglêntronggiọngnóicủachịvàhiệnlênnétmặt.Đấylàmộtđịachủ,bâygiờlàmquậntrưởng,đangcắpgiậtnôngdân…

– Thếà?-Xidôpnói,bốirối.

Rồiimlặngmộtlát,liếcnhìnngườithiếunữ,bácnói:

– Thôichàobàmẹnhé!Tôirẽsangphốbêntrái.Chàochị…Chịthậtlànghiêmkhắcđốivớibố!Tấtnhiênlàviệccủachị…

– Thếnếucontraibáclàmộtđứachẳngragì,làmhạingườikhác,báccũngghêtởm,thìbáccónóirakhông?Xasenkanóigiọngthathiết.

– Có,nómànhưthếthìtôinóichứ!-Xidôpđáplạisaumộtlátdodự.

– Thếnghĩalàđốivớibác,chânlýcònquýhơncontraibác,vàđốivớicháu,chânlýcũngquýhơnôngbốcháu…

Xidôpmỉmcườigậtđầu,rồithởdàinói:

– A!Chịđốiđápthậtkhéo!Chẳngdạigìcãivãvớichị…Chịbiếtthuyếtphụcngườigiànhé,chịthậtlàcứngrắn…Thôichàochị, chúc chịmọi sựmaymắn! Và nên khoan dung hơnmộtchútvớingườikhác,chịạ!ChàobàNilôpna!NếubàcóđithămPaven,bànóigiúplàtôicóngherõnhữnglờianhấynóinhé.Tôichẳnghiểuđượchếtđâu,đôilúcanhấylàmchotôisợđấy,nhưnganhấynóiđúng,bàbảothếhộ!

Ôngnhấcmũchàovàthongthảrẽquamộtgócphố.

– Chắcchắnôngcụấy làngười tốt!Xasenkamỉmcườivừanhìntheoôngvừanói.

Bàmẹcócảmgiáckhuônmặtngườithiếunữdịudànghơn,xinhhơnthườngngày.

Lúchaingườitrởvề,cảhaicùngngồixuốngđi-văng,sátbênnhau;bâygiờtâmtríđượcnghỉngơitrongbầukhôngkhíyêntĩnh,bàmẹmớinhắc lạiđếndựđịnhcủaXasenka.Ngẩngđôimàyrậm,ngườicongáiđưahaimắttovàmơmàngđămđămnhìnraxa,khuônmặtxanhxaocủachịphảnchiếumộtsựsuynghĩêmđềm.

– Rồilúcnàocácconcócháu,mẹsẽtìmđếntrôngcháucho.Ởđấychúngtasẽsốngkhôngkémởđâyđâu.Pavensẽtìmđượcviệclàm,nócóhaibàntaybằngvàng…

Chịchămchúnhìnbàmẹhỏi:

– Thếmẹkhôngmuốnđitheoanhấyngayà?

Bàmẹmỉmcười:

– Mẹtheothìcólợigìchonó?Mẹchỉlàmphiềnnóthôi,khinómuốnvượtngục.Vànóchẳngchịuthếđâu,cólẽthế…

Xasenkagậtđầu:

– Anhấychẳngchịuđâu.

– Vả,mẹcũngđangcó công tác! -Bàmẹnói thêmvớimộtchúttựhào.

– Vâng! - Xasenka trả lời, dáng nghĩ ngợi. - Như thế làđúng…

Chịchợtgiậtmình,nhưngườivừatrútkhỏimộtgánhnặng,rồinóinhỏ,vắntắt:

– Anhấychẳngởluônđấyđâu…Anhấysẽtrốn,nhấtđịnhthế…

– Rồiconsẽthếnào?…Nếucócháuthìsao?

– Chúngconsẽ liệu.Anhấykhôngnênquảnngạiđếncon,cònconthìkhôngnênlàmvướnganhấy.Phảixaanhấy,conkhổlắm,hẳnthế,nhưngmàconsẽchịuđược…Không,consẽkhônglàmvướngbậnanhấy,nhấtđịnhkhông.

BàmẹbiếtXasenkasẽlàmđượcnhưchịnói.Bàthươnghạingườicongái.Bàômchầmlấychịtronghaibàntay.

– Conyêuquýcủamẹ…sẽgaylắmđấy!

Xasenkamỉmcườidịudàng,siếtchặtlấyngườibà.

Nikôlaivề,dángmệtnhọc,vừacởiáovừanóivộivã:

– Xasenka,chịhãytrốnđi,đãđếnlúcrồiđấy!Từsángnaycóhaithằngmậtthámcứtheodõitôimãi,chẳngúpmởgìhếtnênrõrànglàtôisắpbịbắtrồi.Tôicólinhtínhthế.Chắclạicómột

taihọagìsắpxảyraởđâuđó…Nhândânnày,nhữnglờinóicủaPavenởtòaánđây,chúngtôiđãquyếtđịnhchoin.ChịhãyđưatớichoLutmila,yêucầuchịấylàmthậtnhanhnhé.Pavennóithật là hay, bácNilôpna ạ…Hãy coi chừng bọn chó săn đấy,Xasenkanhé…

Vừanói,Nikôlaivừaxátmạnhvàonhauhaibàntayrétcóng;rồianhđếnbênbàn,vộivàngmởcácngănkéolấyracácgiấytờ,tờthìxé,tờthìđểquamộtbên,vẻxúcđộngvàlolắng.

– Mớiđẩyđi chưađượcbao lâu, thếmàbâygiờđãdồn lạimộtđốngtướngnhưthếnày!…BácNilôpnaạ,báckhôngnênngủởđây,nhưthếhơnbácạ!Dựvàocáitấnhàikịchnàythìchánlắm,vàchúngcũngcóthểbắtcảbác.BáccũngcònphảimangbàinóicủaPavenđinhiềunơinữakia…

– Thôiđi,tạisaochúnglạibắttôi?

Nikôlaivungtayraphíatrướcmặt,nóiquảquyết:

– Cháuthínhlắm…Vảlại,báccóthểgiúpđượcLutmilaphảikhông?Thếbácđếnchỗấyđi,trướckhilọtvàomõmsói…

SungsướngkhinghĩđượcdựvàoviệcinbàinóicủaPaven,bàmẹđáp:

– Nếuthếthìtôiđi.

Và, chínhbà cũng lấy làm lạ chomình, bànói thêmmạnhbạo,tuygiọnghạthấp:

– BâygiờơnChúa,tôichẳngcònsợcáigìnữa!

– Hay lắm! -Nikôlaikhôngnhìnbà,kêu lên. -Mànày,báchãybảochocháubiết,quầnáocủacháu,va-licủacháu,báccấtvàođâuđã;bácthamquá,cáigìcũngvơ,cháuchẳngsửdụngđượctựdotínàocủacảicủacháu!…

Chẳngnóichẳngrằng,Xasenkanémvàolòđốtmọigiấytờđãxé; khi giấyđã cháyhết, chị lại cẩn thậnvùi tàn giấy vào tro

than.

– Thôi,điđiXesenka!-Nikôlaivừanóivừabắttaychị.

– Chàochị!Cósáchhayxuấtbản,chịchớquêngửicho tôinhé.Thôi,tạmbiệt,đồngchíthânmến!Cẩnthậnnhé…

– Anhcóđịnhởtrongấylâukhông!-Xasenkanói.

– Có trờimà biết!Khá lâu, chắc thế…chúng sẽ gắn cho tôilắm chuyện đấy. Bàmẹ ạ, bác hãy cùng đi với Xasenka nhé!Theodõihaingườimộtlúcthìkhóhơn,bácđồngýchứ?

– Tôiđiđây!…Tôiđimặcáođây.

BàchămchúnhìnNikôlai,nhưngbàkhôngnhậnxét thêmđượcđiềugìhếtngoàisựbậnrộnlấnátcáivẻmặthiềnhậuvàdịudàngthườngngàycủaanh.Ởconngườiấy,đốivớibàvốnthân thiết hơnmọi người khác, bà không nhận thấymột sựkhíchđộngvô íchnào,mộtchút lung laynào.Vớiai cũngâncầnchămsócnhưnhau,thươngyêuvàđúngmựcvớitấtcảmọingười,luônluônbìnhtĩnhvàcôđơn,đốivớibạnbè,trướcsauanh vẫn thế, sống một đời bên trong thầm kín và như sốngtrướcmọi người, nhưng bàhiểu rằng, hơn tất cả các anh emkhác,Nikôlaitựđặtmìnhvừatầmvớibàvàbàquýanhvớimộttìnhthươngthậntrọng,hãycònchưatinởlòngmình.Giờđâyđốivớianh,bàcảmthấymộtniềmthươngkhôngnóinênlời,nhưngbàcốnéntìnhcảmlại,vìnếubàđể lộratrongcửchỉ,Nikôlai sẽmất tựnhiên, sẽ bối rối và trởnênbuồn cười nhưthườngngày;bàkhôngmuốntrôngthấyNikôlainhưthế.

Bàmẹtrởvàotrongcănbuồng.NikôlaisiếtchặttayXasenka.

– Thậttuyệt:tôitinchắcthế,thậtlàhaychoanhấyvàchị.Mộtchúthạnhphúccánhân,cáiđóchẳnghạigì…Bácđãxongchưaạ?

Anhđếnbênbàmẹ,tươicườisửalạicặpkính:

– Thôi,tạmbiệt…chừngba,bốn…haysáutháng,hãycholàsáutháng…Trongcuộcđờithếlànhiều…Xinbáchãygiữgìnsứckhỏe,bácnhé!Nào…chocháuhônbác.

Ngườigầyvàcao,anhvònghaitaymạnhmẽquacổbàmẹ,nhìnvàomắtbàvừacườivừanói:

– Cứynhưlàcháuđâmramêbác…cháuhônbácluôn!

Bàmẹ khôngnói, hônNikôlai trên trán và lênmá.Tay bàrunrun.Bàbuôngvộihaitayđểanhkhôngnhìnthấy.

– Báchãycẩnthận!Này,bácạ,sángmaibáchãychomộtcậubénàođóđếnđây,cómộtcậutháovạtđáođểởnhàLutmilaấy,cứđểcậuấyvềxemsao.Thôi,tạmbiệtcácđồngchí!Mongmọisựthôngsuốtcả…!

Ratớiđườngngoài,Xasenkanóidịudàng:

– Dùcócầnđivàochỗchết,anhấyvẫncứgiảndịthếđấy,hơivộimộttíthôi,nhưlúcnãy.Vàkhinàothầnchếtđến,anhấysẽsửalạicặpkính,nói:“Thậttuyệt….”rồichết!

– Mẹthươnganhấylắm!-Bàmẹthầmthì.

– Anhấylàmconngạcnhiên…cònyêuanhtathìkhông!Conquý anh ấy lắm.Anh ấyhơi khôkhan,mặc dù tốt và đôi khicũngdịudàng,nhưngmà…anhấylàthánhchứkhôngphảilàngười….Hình như chúng đang theo dõi ta đấy, phải khôngmẹ?…Thôi,tachiataynhau.MẹđừngtớichỗLutmila,nếumẹthấyhìnhnhưbịtheodõi.

– Mẹbiết!-Bàmẹnói.

NhưngXasenkavẫncăndặnthêm:

– Mẹnhớtớiđónhé!Mànêntớichỗcon.Thôi,chàomẹđã!

Chịvộivàngquaygótđingượclại.

Chương57

Vài phút sau, bàmẹngồi sưởi bên lò trong căn buồngnhỏcủaLutmila.Mìnhmặcmộtchiếcáodàiđen,thítlạibằngchiếcthắt lưng da, Lutmila đi đi lại lại trong buồng, chỉ nghe thấytiếngsộtsoạtcủachiếcváyvàgiọngnóimệnhlệnhcủachị.Củitrong lònổ láchtách,rít lênnhưhútkhôngkhí trongphòng;giọngnóiđềuđềucủangườiđànbàvanglên:

– Người ta ngu dại hơn là độc ác. Họ chỉ thấy cái gì sờ sờngaytrướcmắt,khôngquátầmtay.Nhưngtấtcảcáigìgầnđóđềulàtầmthường,tấtcảcáigìquýgiáđềuởxa.Nếucuộcsốngkhácđi,phongphúhơn,conngườibiếtđiềuhơnthìaicũngsẽcó lợi cả, vàvui cho tất cảmọingười.Nhưngmuốnđạtđượcđiềuđóthìtronglúcnàykhôngnênnằmyên…

Bỗngchịdừng lại trướcmắtbàmẹvànóikhẽhơn,nhưđểphântrần:

– Cháugặpđượcítngườilắmnênhễaiđếnthămlàcháulạinóinhiềuquá.Buồncườilắm,phảikhôngbác?

– Saolạibuồncười?-Bàmẹđáplại,vừacốđoánthửxemchịin các sách vở ở đâu, và bà chẳng thấy cái gì khác thường ởchungquanhcả.Trongcănbuồngcóbacửasổmởnhìnxuốngđườngcái,cómộtchiếcđi-văng,mộttủsách,mộtcáibàn,mấychiếcghế,mộtcáigiườngcạnhtường,vàngayđấy,trongmộtgóc là chỗ rửamặt, gócbênkia là lò sưởi, trên tường có treoảnh.Tấtcảđềumới,chắcchắn,tinhtươm,vàtrênmọivật,cáidáng của chị chủnhàkhắckhổnhưdáng tu sĩ in lênmột cáibónglạnhlẽo.Ngườitacảmthấynhưcómộtcáigìchedấu,bí

mật,nhưngkhôngrõlàởđâu.Bàmẹnhìncáccánhcửa:bàđãvàonhàquamộtlốithôngsangmộthànhlangnhỏ;còncáicửathứhai,vừahẹpvừacao,ởngaycạnhlòsưởi.

– Tôi đến chị có việc! - Bà mẹ nói, lúng túng, cảm thấyLutmilachămchúnhìnmình.

– Cháurõ,chẳngcóaiđếnđâyvớimụcđíchkhác…

Bàmẹnhậnthấymộtvẻgì là lạtronggiọngnóicủachị.Bànhìnchị:đôimôimỏngcủangườiđànbàhémỉmcười,haimắtmờmờlonglanhlênsaucặpkính.BàmẹđưamắtđinơikhácvàđưachochịbàinóicủaPaven.

– Đây,anhemyêucầuchịinthậtnhanh…

VàbắtđầukểvềmọicôngviệcchuẩnbịcủaNikôlai,phòngrằngmìnhsắpbịbắt.

Lặnglẽ,Lutmilagiắttờgiấyvàothắtlưng,ngồixuốngghế.Ánh lửa đỏ phản chiếu lên haimặt kính của chị, trên khuônmặtkhắckhổchậpchờnmộtnụcườinồngnàn.

– Chúngmà đến nhà cháu, cháu sẽ bắn… - Chị nói khẽ vàcương quyết, sau khi nghe câu chuyện bà mẹ kể. - Cháu cóquyềntựvệchốnglạibạolực,vàcháuphảiđấutranhchốnglạibạolực,khicháuđãkêugọingườikháclàmnhưthế.

Ánh lửa trênmặt chị bỗng biến đimất, khuônmặt trở lạikhắckhổvàhơikiêuhãnh.

“Cuộcđờicủachịchẳngvuigì”,bàmẹchợtnghĩ,âuyếm.

LutmilabắtđầuđọcbàinóicủaPaven,thoạtđầucóvẻmiễncưỡng,nhưngmỗi lúcmộtcúithấphơnxuốngtranggiấy,chịlậtmạnhcác tờđãđọc,vàkhixemxong, chịđứng thẳngdậyđếngầnbàmẹ:

– Haylắm!

Chịnghiêngđầutrongchốclát,suynghĩ:

– Cháukhôngmuốnnóivớibácvềcontraibác.Cháuchưahềgặpanhấyvàcháukhôngthíchnóiđếnnhữngchuyệnbuồn.Nhìnmộtngườithânyêucủamìnhphảiđiđày,cháuhiểucáiđó là thếnào!Nhưng…cháumuốnhỏi bác: cómộtngười contrainhưanhấybáccóthíchkhông?…

– Có,thíchchứ!-Bàmẹnói.

– Và…thựckinhkhủng,phảikhôngbác?

Bàmẹcười,bìnhthản:

– Không…bâygiờthìchẳngkinhkhủngnữa…

Lutmilađưabàntayngămngămlênsửalạicáiđầutócchảingayngắn,quayraphíacửasổ.Mộtcáibóngnhẹ,cólẽlàbóngcủamộtnụcườimàchịcốnén,rungrinhtrênmáchị.

– Cháuđilàmviệcấyngayđây.Bácđinghỉđi.Bácvừatrảiquamột ngày nặng nề, chắc bácmệt lắm. Bác nằm đây, trêngiườngnày;cháukhôngngủđâu,có lẽđếnđêmcháusẽđánhthứcbácdậynhờbácgiúp…Baogiờngủ,bácnhớtắtđènnhé.

Chịchothêmhaithanhcủivàolò,đứnglênvàrabằngcánhcửahẹpcạnhlòsưởi,rồiđónglạicẩnthận.Bàmẹđưamắtnhìntheo,vừa cởi áovừanghĩđến chị chủnhà: “Chị ấy cóviệc gìbuồn…”

Đầuócbàchoángvángvìmệtnhọc,nhưnglạicảmthấytâmhồnmìnhbìnhthản lạ thường,và trướcmắtbà,mọivậtnhưngờilênmộtánhsángdịudàng,mơnman,đềuđềuvàêmđềm,trànngậplòngbà.Bàđãtừngtrảiquacáitìnhtrạngyêntĩnhđóbaogiờcũngcósaunhữngxúcđộnglớn,xưakia,trạngtháiấyhơilàmchobàkinhhãi,nhưnggiờđâynómởrộngtâmhồnbàtrởnênrắnchắcthêmbằngmộttìnhcảmlớnlaovàmạnhmẽ.Bà tắt đèn, duỗi nằm trên chiếc giường lạnh ngắt, thumình

trongchănvàchợpđitrongmộtgiấcngủngonlành…

Khibàmởmắtdậy,cănbuồngtrànngậpcáiánhsángtrắngvàlạnhcủamộtngàymùađôngđẹptrời.Nằmtrênđivăng,taycầmsách,Lutmilanhìnbàmỉmcười,cáimỉmcườibàmẹchưahềthấytrênmặtchị.

– Ốichao!-Bàmẹkêulênngượngnghịu…-Thế…tôingủcólâukhônghởchị?

– Chàobác!-Lutmilađáp.-Gầnmườigiờrồiđấy,bácdậyđi,tađiuốngchè.

– Saochịkhôngđánhthứctôi?

– Cháumuốnđánhthứcbác…nhưngbácngủmàmiệnglạicười,trônghayquá!

Toànthânuyểnchuyểnnhẹnhàng,chịnhỏmdậy,đếnbêngiường,cúixuốngmặtbàmẹ,vàbàmẹliềnthấytrongđôimắtmờcủachịcómộtcáigìthânthiết,gầngũi,dễthôngcảm.

– Cháutiếc làđãlàmchobácthứcdậy…Cólẽbácnằmmơthấymộtcáigìhaylắm…

– Tôicónằmmơcáigìđâu!

– Cũng chẳng sao, cháu thích nụ cười của bác quá, nó yêntĩnh,dịudàngthế…lớnthế!

Lutmilabậtlêncười,tiếngcườiimdịu,vuốtve.

– Cháuliềnnằmnghĩđếnbác…Đờibácgiannanlắmnhỉ?

Đôimàyrungrung,bànínthinhsuynghĩ.

– Chắcchắnlàgiannanlắm!-Lutmilakêulên.

– Tôicũngchẳngbiếtnữa!-Bàmẹnóingậpngừng.-Đôilúc,tôicũngthấydườngnhưvậy.Biếtbaonhiêuviệcxảyra…vàcáigìcũngquantrọng,cũngkỳdị,vànốitiếpnhaunhanhchóngquá…

Lànsóngxúcđộngrấtquenthuộcdânglêntronglòngbàtâmhồntrànngậpýnghĩvàhìnhảnh.Bàngồidậytrêngiườngvàvộivãnóilênnhữngýnghĩđó.

– Sự việc tới hay đi, kết quả bao giờ cũng là thế… Có baonhiêu là chuyệnđau thương,nếu chịbiếtđược!Người tađaukhổ,chúngđánhđậpngườita,đánhđậpmộtcáchtànnhẫn;vàcấmđoánkhôngchongườitađượchưởngbiếtbaoniềmvui…đốivớinhữngngườiấythậtlàgiannan!

Lutmilavụtngẩngđầulên,nhìnbàmẹmộtcáinhìnsâuxa:

– Lờibácnóiđókhôngphảinóivềbác!

Bàmẹnhìnchị,đứnglênvàbắtđầumặcáo.

– Thếlàmsaomàtựtáchriêngrađược,khimìnhquýtrọngngười này, tha thiết với người kia, và lo lắng cho tất cả, khimình thấy thương…tất cả những cái đó đều dồn dập tronglòng…Làmsaomàđứngrangoàicuộcđược?

Chưamặcáoxong,vàđứngyêngiữacănbuồngnghĩngợihồilâu.Dườngnhưbàkhôngcònlàngườimẹđãbiếtbaololắng,hốt hoảng cho con traimình, lúc nào cũng nghĩ làm sao giữđượcconchoyênlành,toànvẹn;giờđâychínhbàmẹấykhôngcònnữa,đãtáchra,đãđiđâuxalắm,khôngbiếtđiđâu,conlẽđãbịthiêuđitrongngọnlửaxúcđộng,vàtâmhồnbàtrởnênnhẹnhàng, trongsáng,mộtsinh lựcmới làmtrẻ lại tấmlòngbà.Bàlắngnghelòngmình,muốnkhámpháranhữngđiềuxảyratậntrongtâmhồn,nhưnglạisợđánhthứcdậynhữngđiềuloâuxưakia.

Lutmilavừaghélạisátbàvừahỏiâuyến:

– Bácnghĩgìthế?

– Chẳngbiếtnữa!…

Haingườinínthinh,nhìnnhaucười,rồiLutmilavừađivừa

nói:

– Khôngbiếtấmchècủacháulàmsaođây?

Bàmẹnhìnquacửasổ.Bênngoàisángrõ lênmộtngàygiálạnhvàchóichang.Tronglòngbàcũngthế,trongsángnhưngmàấmáp.Bàmuốnnóimọi chuyện thậtnhiều, thật vui, vớimộtcảmgiáchàmơnmơhồđốivớimộtngườikhôngquennàođó,vềtấtcảnhữngcảmxúcđãtruyềnvàotâmhồnbà,rọivàođómộtánhsángđỏrực,thứánhsángtrướcbuổihoànghôn.Bàlạithấymuốnđượccầunguyện,đãlâubàkhôngcảmthấyđiềuấy.Bànhớlạimộtkhuônmặttrẻtrung,trongtrínhớbàmộtgiọng lanh lảnhnói: “Đây là bàmẹ của PavenVlaxôp!…”Đôimắt của Xasenka sáng lên lóng lánh, vui vẻ và dịu dàng, cáidángđenđencủaRưbin sừngsững,khuônmặtkiênquyếtvàrámđencủaPaventươicười.Nikôlaihấpháyvàngượngnghịu.Và,bỗngnhiên, tất cảmọihìnhảnh chập chờndướimộthơithởsâuxa,nhẹnhàng, lẫn lộnvớinhau,hòavàonhau thànhmộtángmâytrongsuốtvàmuônmàusắctrànngậplêntấtcảmọiýnghĩcủabàtrongmộtcảmgiácbìnhyên.

– Nikôlai nói đúng! - Lutmila trở vào, nói lên thế. - Chúngbắtanhấyrồi…Cháuđãsaicậubéđếnnhàbácdặn.EmbékểrằngcảnhbinhđangởtrongnhàNikôlai;emcótrôngthấymộttên cảnh sát nấp sau cánh cổng. Và bọnmật thám lảng vảngchungquanh,embécóbiếtbọnchúng.

– Chaoôi!-Bàmẹlắcđầunói,-tộinghiệpchoanhấy…

Bàthởdài,nhưngkhôngthấybuồn,tựbàcũnglấylàmngạcnhiênvìđiềuthế.

– Thờigiangầnđây,anhấytriệutậpnhiềucuộchọpvớianhemcôngnhânthànhphố,thậtđánglẽđếnlúcanhấyphảitrốnđi! -Lutmilanhậnxét,vẻuuất trầm lặng. -Cácđồngchíbảo

anh ấyđi, anh ấykhôngnghe!Trongnhững trườnghợpnhưthế,cháuchorằngbuộcanhấyđi,chứkhôngphảichỉkhuyênrăngìcả…

Một cháu trai haimá hồng hào, tóc đen, đôimắt xanh rấtđẹp,mũiquặm,hiệnraởngưỡngcửa.

– Emđưaấmchèlênnhé?-Emhỏi,giọnglanhlảnh.

– Ừ,Xêriôgiaạ!…Emnuôicháuđấy…

BàmẹthấyLutmilasángnaykháchẳn,giảndịhơn,bớtxacáchhơn.Dángđiệumềmmại,thânhìnhuyểnchuyểncủachị,thật cónhiềuvẻđẹpvàkhỏe, làmdịuđimột chútvẻnghiêmnghị trên khuôn mắt nhợt nhạt. Qua một đêm, quầng thâmtrênmắtchịđãnớirộnghơn.Ngườitacảmthấyởchịmộtsựcốgắngliêntục,tâmhồnchịgiốngnhưmộtsợidâycăngthẳngđếncùng.

Embébưngấmchèlên.

– Xêriôgiaạ,đâylàcụNilôpna,mẹanhcôngnhânchúngkếtánhômquađó!

Embékhôngnóikhôngrằng,chỉnghiêngngườisiếtchặttaybàmẹ, đi ra, lại đem lên chiếcbánhmìnhỏvàngồi vàobàn.Vừa pha chè, Lutmila cố thuyết phục bàmẹ chớnên vềngaynhàNikôlaikhichưabiếtrõbọnmậtthámcònrìnhaiởđấy.

– Cólẽchúngđợibácđấy!Chắclàchúngmuốnhỏibác…

– Chúngcứviệcmàhỏi!-Bàmẹtrảlời.-Vàchúngcứbắttôi,cũngchẳngphải là taihọagì lớn,nhưng trướchếtphảiphânphátbàinóicủaPavenđã.

– Chữ sắp xong rồi.Mai sẽ in xong đủ để phân phối trongthànhphốvàngoạiô…BáccóbiếtNatasachứ?

– Saolạikhôngbiết?

– Bácmangđếnchochịấy…

Embéđọcbáo,nhưngcóvẻnhưkhôngnghethấygì,thỉnhthoảnglạiđưamắtlênnhìnbàmẹ.Bàmẹrấtthíchlúcbấtchợtcáinhìnsắcsảovàtươicườicủaem.LutmilalạinóivềNikôlai,chẳnglấylàmbuồnthươngvềviệcanhbịbắt,vàcáigiọngnóinhư thế của chịđốivớibàmẹ làhoàn toàn tựnhiên.Thì giờquanhanhhơnmọingày;mọingườiănsángxongthìgầntrưa.

– Quáithật,-Lutmilakêulên.

Vừa lúcđó,cótiếnggõcửadồndập.Embéđứngdậy,nhíumàyvàđưamắtnhìnchịchủnhàdòhỏi.

– Aithếnhỉ?Xêriôgiamởcửađiem!

Vớimộtcửchỉbìnhtĩnh,chịchotayvàotúiváyvànóivớibàmẹ:

– Nếulàbọnsenđầmthìbácsẽđứngđây,ởgócnày,cònemXêriôgia…

– Embiếtrồi!-Embétrảlờinhonhỏrồilẩnđimất.

Bàmẹmỉmcười.Nhữngviệcchuẩnbịđókhônglàmchobàxaoxuyến;bàcảmthấysắpcótaihọa.

Người vào là ông thầy thuốcngườinhỏbé.Ông tahấp tấpnói:

– TrướchếtNikôlaiđãbịbắtrồi…À,bàNilôpna,bàởđâyư?BàcómặtởđókhichúngbắtNikôlaichứ?

– Anhấybảotôiđếnđây.

– Hừm! Tôi không cho như thế là cần thiết đối với bà!…Chuyệnnữa là, đêmvừaqua, anhem thanhniênđã in thạchnămtrămbàinóicủaPaven.Tôicónhìnthấy,làmtốtlắm,rấtrõ,dễđọc.Họmuốnrảitrongthànhphốnàytốinay.Tôikhôngđồngý…Đốivới thànhphố, inmáy thìhơn,cácbảnnàynên

gửivềmộtnơinàokhác…

– Thếthìđây,tôisắpđưađếnchoNatasa!Đưachotôinhé?-Bàmẹkêulên.

BàkhaokhátđượcđiphânphátđinhanhhếtsứcbàinóicủaPaven,rảingậpkhắpmặtđấtnhững lờinóicủaconbà,vàbànhìnngườithầythuốc,haimắtchằmchằmnhưnàinỉ.

– Đếnkhổ!Tôikhôngbiếtbàlàmviệcấycóthíchhợpkhôngđây!-Ôngphânvânnóivàrútđồnghồra:đãmườimộtgiờbốnmươiba,haigiờrưỡithìtàuchạy,nămgiờmườilămbàsẽtớinơi.Bàsẽđếnvàobuổichiều,nhưngcũngkhôngmuộnlắm…Màcũngchưaphảilàchuyệnấy…

– Không,khôngphảilàchuyệnấy!-Lutmilanhíumày,nhắclại.

– Thế thì còn chuyệngì? -Bàmẹ tới gầnhỏihọ. -Chỉ cònmỗichuyệnlàcôngviệcphảitrôichảy…

Lutmilanhìnbàchămchú,lautránvànói:

– Côngviệcấynguyhiểmchobác…

– Saolạinguyhiểm?-Bàmẹcốnài,kêulên.

– Đâynày! -Ông thầy thuốcnói tiếp, giọnghấp tấp khôngđều.Trướcvụbắtbớmộttiếng,bàbiếnmấtkhỏinhàNikôlai.Bàtớinhàmáy,ởđấy,ngườitavẫntưởngbàlàdìcủacôgiáo.Saukhibàtới,truyềnđơnxuấthiện.Mọiviệcđó,nhưmộtcáinútthònglòngsẽthítlấycổbà…

– Chúngnóchẳngchúýđếntôiđâu!-Bàmẹquảquyếtnói.-Làmxongtrởvề,chúngnóbắttôi,hỏitôiđãđiđâu…

Bàdừnglạimộtgiây,rồithốtlên:

– Tôibiếtcáchnóimà!Ởtòara,tôiđithẳngvềkhungoạiô,ởđấytôicómộtngườithânthuộc,bácXidôp…tôisẽkhaithế…

Ngay saukhi tòa xử, tôi đếnnhàbác ta; tôi buồn lắm, bác tacũng buồnmà, tòa đã kết ánngười cháu bác cùng với Paven.Bácấysẽnóiynhưtôi.Anhvàchịthấykhông?

Cảm thấy họ sắp nhượng bộ rồi, bà lại càng ra sức thuyếtphụcvàcàngnói,càngnàinỉ.Rốtcuộchaingườiđồngý.

– Thôi bà cứ làm, biết làm sao bây giờ? - Ông thầy thuốcmiễncưỡnggậtđầu.

Lutmilanínthinh.Chịđiđilạilạitưlựtrongphòng.Mặtchịsầm tối, haimáhóp xuống, trên cổ chị, các bắp thịt căng lênnhưđểđỡchocáiđầubỗngnhiêntrởnênnặngtrĩuvàtựnhiênrủxuốngngực.Bàmẹnhìnthấy,mỉmcườinói:

– Cácanhcácchịcứgiữgìnchotôi!Nhưngcácanhcácchịlạichẳnggiữgìngìchomìnhcả…

– Không đúng, - Ông bác sĩ đáp. - Chúng ta giữ gìn chínhchúng ta, phải giữ gìn chứ! Và chúng ta chê trách ai phí sứcmình vô ích, bà ạ… Bây giờ thế này nhé… Bà sẽ nhận đượctruyềnđơnởngayga…

Ôngdặndòtỉmỉmọiviệcbàphảilàm,rồinhìnthẳngvàobànói:

– Bâygiờ,chúcbàmaymắn!

Rồiôngđi,vẻkhông lấygì làmthỏamãn.Khicánhcửađãkhéplại,Lutmilađếngầnbàmẹ,cườilặnglẽ:

– Cháuhiểubác…

Chịnắmlấytaybác,điđilạilạitrongphòng:

– Cháucũngvậy,cháucũngcómộtđứacontrai,giờnóđãmườiba,nhưngnóởvớibốnó.Chồngcháulàphóchưởnglý.Vàđứabéởvớiôngta.Rồisaunàynósẽrasao?Cháunghĩđếnđiềuđóluôn.

Tiếngchịrunrun,rồichịlạinóitiếp,giọnghạthấpvẻđămchiêu:

– Ngườinuôidạynólàmộtkẻđịchcóýthứcđốivớinhữngconngườimàcháucho là tốtnhất trên tráiđấtnày.Con traicháulớnlêncóthểrồitrởthànhkẻthùcủacháu.Cháukhôngthểđưanóvềởvớicháu,cháuđổi tênkhácmàsống.Đã támnămrồi,cháukhôngđượcnhìnthấynó,támnăm…thậtlàlâu!

Chị dừng lại bên cửa sổ, nhìn lên bầu trời mờ nhạt, vắngngắt:

– Nếucónóởvớicháu,cháusẽcónhiềunghịlựchơn,tronglòngcháutấtkhôngcócáivếtthươngkialàmchocháuđaukhổmãi.Và,dùnócóchếtđinữathìcháucũngítkhổhơn…

– Tộinghiệpchochị!-Bàmẹnóirấtkhẽ,lòngselạixótxa.

– Bác thật sung sướng! - Lutmila nói, mỉm cười. - Thật làtuyệtđẹp,mộtbàmẹvàmộtngườicontrai,cùngsátcánhnhaumàđi…thậtlàhiếmcó!

– Vâng,thậtlàtốt,-bàmẹkêulên,chínhbàcũngngạcnhiênvìtiếngkêuđó.Rồihạthấpgiọngnhưđểthổlộmộtniềmtâmsự: - Chị, anhNikôlai và tất cả những người phục vụ cho sựthật,cũngđềuđisátcánhnhau!Mọingườibỗngtrởnênthânthiết, tôihiểu tấtcảmọingười; chữnghĩa thì tôikhônghiểu,nhưngmànhữngcáikhácthìtôihiểu.

– Đúngđấybácạ,-Lutmilanói.-Đúngđấyạ…

Bàmẹđặttaylênvaichị,khekhẽnắnvànóitiếpgiọngnhưthầmthì,nhưbàlắngnghenhữngýnghĩcủachínhmình:

– Concáichúngtađangđikhắptrênthếgiới,khắpmặtđất,khắpnơi,cùnghướngvềmộtmụcđích!Tôihiểunhưthếđấy…Nhữngtấmlòngquýhóanhất,nhữngđầuóc trungthựckiênquyếttiếnbướcchốnglạitấtcảnhữngcáigìxấuxađangđèbẹp

sựdốitrádướigótchânvữngchắccủamình.Nhữngngườitrẻtuổi,nhữngngườilànhmạnh,đemsứclựckhônggìchốnglạiđượcphụcvụchomộtđiềuduynhất:đólàchínhnghĩa!Họđitớichiếnthắngnỗikhổnhụccủaconngười,họcầmvũkhíđểsanbằngnhữngbấthạnhcủanhânloại,họchiếnđấuđểthắngsựđêhènvàhọnhấtđịnhsẽthắng!“Chúngtasẽđốt lênmộtvầngdươngmới”,mộtngườiđãnóivớitôinhưthế,vàrồihọsẽlàmđược.“Chúngtasẽ tậphợp lại tấtcảnhữngtấmlòngtannátthànhmộtkhốiduynhất…”vàhọsẽlàmđượcnhưthế!

Nhữnglờivẫndùngđểcầunguyệntrởlạitrínhớlàmbùnglênniềmtinmới,niềmtinấybậtratừtrongtâmcanmìnhnhưnhữngtialửa.

– Concáichúngtasẽđikhắptrêncácnẻođườngcủasựthậtvàlẽphải,mangtìnhyêuđếnchomọisựvậtvàchiếusángtấtcảvớimộtngọnlửabấtdiệtbốc lêntừcõi lòng.Mộtcuộcđờimớisẽđượctạonêntrongcáitìnhyêunồngcháyđócủaconcáichúng tađốivới toàn thếgiới.Kẻnàohòngdập tắtđượcmốitìnhấy,kẻnào?Còncómộtsứcmạnhnàocaohơnnữacóthểthắngđượctìnhyêuđó?Quảđấtđãsinhsôiratìnhyêuđó,tấtcả cuộc sống đềumuốn cho tình yêu ấy chiến thắng… tất cảcuộcsống!

Mệtmỏi vì xúc động, bà rời Lutmila ra và ngồi xuống thởhổnhển.Lutmilacũngngồixuống,lặnglẽ,thậntrọngnhưchịsợlàmtanvỡcáigì.Rồichịđitừđầuđếncuốiphòng,bướcđiuyểnchuyển,vàđưacặpmắtâmuđămđămnhìnxa,trôngchịcó vẻ cao hơn, thẳng hơn, mảnh dẻ hơn. Khuôn mặt xươngxương,nghiêmkhắc,nhưđang tập trung suynghĩvà chị xúcđộng.Sựtĩnhmịchlàmbàmẹbìnhtâmnhanhchóng,rồinhậnthấynétmặtcủangườithiếuphụ,bàhỏinhỏ,giọnglolắng:

– Tôicóđiềugìkhôngđúngchăng?

Lutmilaliềnquaylạinhìnbà,nhưhoảngsợ,vàvộivàngnói,vừađưatayranhưmuốnngănđiềugì:

– Không, bác nói đúng đấy, đúng đấy! Nhưngmà ta đừngnhắctớichuyệnấynữa…Hãyđểsựviệctiếptụcnhưbácvừanói. Chị nói tiếp, bình tĩnhhơn: bây giờ bác sắp phải đi… xađấy!

– Vâng,sắpđi!Ốichao!Tôithậtvuithích,nếuchịbiếtđược.Tôiđượcmangtheolờinóicủacontraitôi,lờinóicủamáuthịttôi!Màđấycũnglàtâmhồntôi!

Bàmỉmcười,nhưngnụcườicủabàchỉphảnchiếulênyếuớttrên khuôn mặt Lutmila. Bà mẹ cảm thấy sự trầm tĩnh củangườithiếuphụlàmnguộilạnhniềmvuicủabà,vàbỗngtràolêntrong lòngbàmộtýthathiếtmuốntruyềnniềmhăngsaycủamình sang cái tâm hồn khắc khổ ấy, thắp sáng lên bằngngọn lửa của chính bà, để cho chị cũng rung lên vì niềm vuiđangtrànđầylòngbà.BàcầmlấytayLutmila,siếtthậtchặtvànói:

– ChịLutmilathânmếnạ!Thậtlàsungsướngbiếtbaokhitabiếttrongcuộcđờinàyđãcóánhsángchohếtthảymọingười,vàrồiđâytấtcảmọingườisẽthấycáiánhsángđóvàhọnângniunóvớitấtcảtâmhồnhọ!

Khuônmặt rộng và hiền hậu của bà run lên, đôimắt ngờilên,mimắt chớp chớp như chắp cánh cho ánh sáng của đôingươi.Bàsaysưavìnhữngýnghĩalớnlao,bàlồngvàođótấtcảnhữnggìđangđốtcháytâmcanbà,tấtcảnhữnggìbàđãsốngqua,vàcôđọngtrongnhữngýnghĩấylạitrongnhữnglờinóisángngời.Nhữngýnghĩấynảyramỗilúcmộtthêmmạnhmẽvànởhoamỗilúcmộtthêmrựcrỡtrongtấmlòngbàđãsangthu, đang được sức lực dồi dào củamặt trờimùa xuân chiếu

sáng.

– Như làmột đấngThượng đếmới ra đời! Tất cả chomọingười, mọi người vì tất cả! Tôi hiểu các người như thế đấy.Thậtratấtcảmọingườiđềulàđồngchí,đềulàconmộtnhà,đềuchungmộtbàmẹ:đólàsựthật!

Lại trànngậpdướimột lànsóngxúcđộng,bàdừng lại thở,taydangranhưmuốnômai:

– Vàkhitôinóilêntiếng:“đồngchí!”tôinghetronglòngtôilà:“Họđangtiếnbước!”

Bàđãđạtđượcmụcđích:khuônmặtLutmilabùnglênmộtngọnlửalạkỳ,môichịrunglên,giọtlệđầytuônralonglanh.

Bàmẹsiếtchặtchịtronghaicánhtay,lặnglẽcười,lòngtrànđầymộtniềmtựhàodịudàngvìthắnglợicủamình.

Khihaingườitừbiệtnhau,Lutmilanhìnthẳngvàomắtbàvànóinhỏ:

– Bác có biết rằng được sống với bác, thật là sung sướngkhông?

Chương58

Ra ngoài đường, khí trời khô khan và giá lạnh quất ngangngườibàmẹ,xuyênvàocổhọng, làmtêcảmũi,vàtronggiâyphútlàmbàngạtthở.Bàđứnglạinhìnquanh:khôngxa,ởgócđường,cómộtngườiđánhxeđộimũlông,xanữacómộtngườiđànôngđangđi, lưngkhomxuống, cổ rụt lại, và phía trước,mộtanhlínhvừachạyvừanhảy,vừaxoatai.

“Cólẽaisaihắntachạyđimuacáigìđấy!”Bàmẹnghĩthầmrồibướcđi, lòngkhoankhoáinghetiếngtuyếtkêuxàoxạovàvanglảnhdướichânmình.

Bà tớigahãycònsớm.Chuyến tàubàđịnhđi chưanối toaxong,nhưngtrongphòngđợidànhchokháchhạngba,bẩnthỉuvà ám khói, nhiều người đã có đó. Gió rét đã lùa công nhânđườngsắtvàođây;nhữngngườiđánhxengựavànhiềungườiquần áo rách rưới, không nơi trú ngụ, cũng vào đấy cho ấmngườimộtchút.Cócảhànhkháchnữa,vàibácnôngdân,mộtlãoláibuônbéophịmặcáolôngthú,mộtônggiáosĩđivớimộtcôbémặtrỗ,nămsáungườilính,mấyngườitiểuthươngtiểuchủvẻbậnrộn.Họhútthuốc,chuyệnvãn,uốngchèhoặcvốt-ka.Cạnhquầyăn,cóngườinàobậtcườito,từnglànkhói lớntỏatrênđầumọingười.Cánhcửamởrít lên,vàmỗi lúcđóngsầmlạithìcácôkínhlạirunglanhcanh.Khóithuốclẫnmùicámắmnồngnặc.

Bàmẹngồiđợingaygầncửarấtdễnhậnthấy.Cóaivàothìmột luồnggió lạnh lộngvào theo;bàmẹ lấy thế làmdễ chịu,thởđầylồngngực.Nhiềungườitới,tayxáchgói,áoquầnnặng

nề;họvụngvềvíuvàocánhcửa,miệngchửirủa,taynémhànhlýxuốngđấthoặclênghếdài,rũbụituyếttrêncổ,trêntayáomăng-tô,vừaphủisạchrâuriavừalàubàu.

Mộtngười trẻ tuổi bước vào, tay xáchmột chiếc va-limàuvàng.Anhđưamắtliếcnhanhquanhmìnhvàđithẳngđếnphíabàmẹ.

– CụđiMạcTưKhoaạ?-Anhnóinhỏ.

– Phải,đithămTania

– Đấy!

Anhđặtchiếcva-litrênchiếcghếdàicạnhbà,rútmộtđiếuthuốctrongtúiáorachâmlửahútvàkhẽnhấcmũlênnhẹnhẹ,anhracửakhác,chẳngnóilờinào.Bàmẹlấytayxoanhẹlàndalạnhcủachiếcva-li,tìvàonóvàvẻhài lòng,bắtđầuquansátmọingười.Mộtlátsau,bàđứnglêntớingồiởmộtchiếcghếdàikhác gần cửa sân ga hơn. Chiếc va-li không lấy gì làm to, bànhấclênchẳngkhókhăngì,vàđầungẩngcao,bànhìnmặtmỗingườilướtquabà.

Mộtngườitraitrẻmặcáokhoácngắn,cổáobẻcao,vaphảibàrồinérachẳngnóigì,chỉđưangóntaylênvànhmũ.Bàmẹnhớdườngnhưđã trông thấyngười đó; bà quay lại: cặpmắtsángquắccủangườiđànôngnhìnbàchằmchằmsauchiếccổáo dựng đứng. Cái nhìn dò xét ấy xuyên qua bà: tay bà đangxáchva-lirunlênvàbỗngnhiênnhưnặngthêm.

“Tôiđã thấyngườiấyởđâunhỉ!”Bànghĩ thầm;bàcốnénmộtcảmgiáckhóchịuvàlộnxộnđangdânglêntrongngực;bàkhôngmuốnnghĩ tớinhững lờinàokhácđểxácđịnhcáicảmgiácthậtlànhẹnhàngnhưngmàcấpthiếtđangselấylòngbà.Nhưngcáicảmgiácấycứlớndầnlên,dângmãilên;cổhọngbà,rồimiệngbàtrànlênmộtvịcayđắngkhôkhan.Bàkhôngthể

nào ghìm giữ được ýmuốnngoảnh lại, nhìn lượt nữa: ngườiđàn ông vẫn đứng nguyên chỗ cũ, thận trọng thay đổi chânđứng.Tayphảianhtachovàogiữahàngkhuyáokhoácngoài,taykiathọcvàotúi,làmchovaibênphảihìnhnhưcaohơnvaibêntrái.

Bàmẹ chậmrãiđếngần chiếc ghếdàivà thận trọng, từ từngồixuốngnhưbàsợbịgiànhgiậtmấtmộtcáigìtrongmình.Trínhớdolinhtínhsắcbénvềmộttaihọasắpxảytới,làmhiệnlênhaihìnhảnhcủaconngườinày:hìnhảnhthứnhấtlàtrêncánhđồng,khôngxanhàtù,saulúcRưbintrốnthoát,hìnhảnhthứhai làởtòaán;bàcónhìnthấyanhtađứngbêntêncảnhsátđãbịbàđánhlạchướngkhihắnhỏibàRưbinchạyđườngnào.Chúngđãbiếtmặtbà,chúngđangtheodõi,rõrànglàthế!“Salướirồià?”Bàtựhỏitronggiâylát,vàvừarunbàvừanghĩ:“Cólẽchưa…”Vàngaysauđóbàcốtrấntĩnhlại:“Salướimấtrồi!”

Bànhìnquanhmìnhkhôngthấygìcả;vàýnghĩnàynốitiếpýnghĩkianhưnhữngtialửavụtlênvàtắtđitrongđầuócbà.

“Đểcáiva-lilại?…Mìnhtrốnđiư?”Nhưngmộttiasángkháclạilóelên,chóilọihơn:“Lờinóicủacon…vứtnóđiư!…Đểlọtvào những bàn tay như thế ư…” Bà siết chặt chiếc va li vàongười.“Ômvalitrốnđiư?…Chạyư…”

Nhữngýnghĩấyđốivớibàxa lạnhưaiépbuộcbà.Chúngthiêuđốtbàvànhữngvệtbỏngấylàmđầuócbàđaunhức,quấtvàotráitimbànhưnhữngsợithépnungđỏ.Chúnglàmbàtủinhục, làm cho bà tự xa vớimình, xa rời Paven, xa rời tất cảnhững cái gì đã hòa lẫn trong lòng. Bà cảm thấy cómột sứcmạnh thù địch vẫn làm bà nghẹt thở, đè nặng trên vai, trênngựcbà,hạthấpbàxuống,dìmbàtrongnỗikinhkhủngchếtngười;cácmạchmáuởtháidươngcăngthẳng,mộtcáigìnóng

bỏngtràorachântóc.

Thìlúcấy,vớimộtsứccốgắngđộtngộtvàmãnhliệtcủatráitim, lay động cả người bà, bà dập tắt ngay tất cả những ánhsángyếuớtbệnhhoạn,đớnhènvàyếuđuốiấy,bàtrấntĩnhlại:“Phảibiếtxấuhổchứ!”

Lập tức bà cảm thấy nhẹ nhõm. Và trở lại rắn chắc trongquyếtđịnhcủamình:“Chớlàmnhụcconmình!…Chẳngaisợcả…”

Bà bắt gặp một cái nhìn thất vọng, rụt rè. Rồi hình ảnhRưbin vụt hiện ra như chớp nhoáng. Như là mấy giây phútlưỡnglựđóđãlàmchobàrắnrỏilại.Timbàlạiđậpbìnhtĩnhhơn.

“Rồisẽrasaođây?”Bàvừanghĩvừatheodõitênmậtthám.Thằngnàyvừarahiệuchomộttênlínhgácđến.Hắnlừmắttrỏvàobàvàthìthàocáigì.Tênlínhgácnhìnhắn,lùira.Mộttêngáckhácđếngần,nhíumày lắngnghe;đó làmột lãogià thânhìnhđồsộ,râutócmàuxám.Lãogậtđầurahiệuvới tênmậtthám và tiến tới chiếc ghế dài bàmẹ đang ngồi, còn tênmậtthámthìlẩnmất.

Lãogiàthongthảtiếnlại,đôimắtgiậndữnhìnchòngchọcvàobàmẹ.Bà lùidầnvềphíagócghế,“Miễnsaochúngđừngđánhmình…”

Lão già dừng lại cạnh bà, nín lặng, rồi giọng nho nhỏ vànghiêmkhắchỏibà:

– Nhìncáigìđấy?

– Chẳngnhìncáigìcả.

– Được,đồăncắp!Mụđãgiàrồi,cònlàmcáinghềnàyư?

Bàmẹcảmthấynhữnglờinóiấynhưtátvàomặtbà.Nhữnglờinóiácnghiệt,gaygắtchúngxétoạcmàbà,moimắtbà.

– Taoấyà?Taolàăncắpà,màynóiláo!-Bàlấyhếtsứclựchétlên,vàmọivậtchungquanhnhưquaycuồngtrongcơngiậndữcủabà;timbànhưsaydại,cayđắngvìtủinhục,bàlậtnắpchiếcva-li,mởtoangra:

– Màynhìnđâynày!Mờibàcontrôngđâynày!-Bàđứngdậythétlên,bàvungcaolênđầumộtnắmtruyềnđơn.Quatiếngùù trong tai,bànghe tiếnghò reo củahànhkhách:họ tất tưởichạyđếntừtứphía.

– Cóviệcgìthế?

– Ấykìa,mộttênmậtthám…

– Cáigìthế?

– Nóbảolàbàấyăncắp…

– Trôngbàấychữngchạc…thếcókhổkhông!

– Tôikhôngphảilàmộtconăncắp!-Bàmẹlớntiếngnhắclại;vàthấymọingườixúmđếndàyđặcchenchúcquanhbà,bàdịu đi được chút ít. - Hôm qua chúng đã đem xét xử nhữngngườitùchínhtrị,contôicũngởtrongsốấy…PavenVlaxôp.Nócóphátbiểu,những lờiphátbiểuấyđây!…Tôimangđếnchomọingườicùngxemvàsuynghĩvềsựthật…

Cóaikhekhẽrútcáctờgiấyrakhỏitaybà;bàvungcácgiấycònlạilênvànémvàođámđông.

– Cảviệcnàynữa,ngườitacũngchẳngkhenbàđâu! -Mộtgiọngsợsệtnóilên.

Bà trông thấy người ta vồ lấy những tờ truyền đơn, giấutrongáo,trongtúi,vàbàlạithấymìnhđứngvữnghơntrênhaichân.Bìnhtĩnhhơn,mạnhmẽhơn,toànthâncăngthẳng,cóýthứcvềniềmtựhàođanglớndầnlênvàcáiniềmvuingộtngạtđangbùngcháy;bàvừanóivừarútrakhỏiva-litừngbótruyềnđơnrồinémsangphải lạinémsang trái, tungvàonhữngbàn

taynhanhnhẹnđanggiơraháohứcđónlấy.

– Bà con cóbiết tại sao chúngxử tội con tôi và các bạnnókhông?Tôisẽnóiđểbàconrõ.Bàconhãytinởtấmlòngngườimẹ,tinvàomáitócrâmcủamộtngườimẹ:hômqua,chúngđãkhéptộimộtsốngười,vìhọđemlạisựthậtchotấtcảchúngta!Hômqua tôiđượchiểu rằng cái sự thật ấy…khôngmột ai cóthểchốicáiđược,khôngaibiết!

Đámđôngđãnínthinh,càngkéođếnnhiềuvàdàyđặchơn,vâylấybàmẹnhưmộtbứcràobằngxươngbằngthịt.

– Nghèokhổ,đóikhát,bệnhhoạn,đólàkếtquảlaođộngcủachúng ta! Tất cảmọi cái đều chống lại ta: ngày này lại ngàykhác, suốtđời ta, ta chếtdần chếtmòn trong laođộng, trongbùnlầy,trongsựlừabịp,cònnhữngkẻkhácthìphèphỡn,vuihưởngtrênmồhôinướcmắtcủachúngta,giamhãmtatrongvòngngutốinhưconchóbịxích,vìvậy takhôngbiếtgìhết,giamhãmtatrongsựkinhhãivìcáigìtacũngsợ.Cuộcđờitachỉlàđêmtối,đêmtốimịtmù!

– Đúngthếđấy!-Mộtvàitiếngđáplạikhekhẽ.

– Khóamõmmụấylại!

Nhìn thấyđằng sauđámđông, tênmật thámkèm theohaithằngsenđầm,bàvộivãphânphátnhữngbótruyềnđơncuốicùng;nhưngkhibàchotayvàova-li,bàđụngphảimộtbàntaykhác.

– Lấyđi!Bàconlấyđi!

– Giải tán ngay! - Bọn sen đầm hét lên, và đưa tay rẽmọingườimiễncưỡngphảilùitrướcsựtrướcsựxôđẩycủachúng,cảkhốiđôngđặcấyvâyépchúnglại,cólẽvôtìnhđãlàmvướngvítchúng.

Bàcụmáitóchoarâmkia,cócáinhìnthẳngthắntrênkhuôn

mặthiềnhậuấyđãmạnhmẽlôicuốnhọ;trướckiahọsốngrờirạctrongcuộcđời,ngườinàydứtrakhỏingườikhác,bâygiờmớihóa thànhmột khối, sưởi ấm lên vì ngọn lửa của lời nóihừnghựcvừarồimànhiềungườicó lẽđợichờtừ lâu,nhữnglờimàlònghọbịgiàyvòvềnhữngnỗibấtcôngcủacuộcđời,đang tha thiếtmong đợi.Những người đứng gần bàmẹ nhấtnínthinh;bànhìnnhữngconmắtchămchúvàkhaokhátcủahọ,bàcảmthấyhơithởâmấmcủahọtrênmặtbà.

– Bàcụhãychạyđi!

– Chúngbắtbàbâygiờđấy!

– Bàấygannhỉ!

– Cútđi!Giảitánđi!-Bọnsenđầmhétlênbướcdầntới.

Bịxôđẩy,mọingườiloạngchoạng,ngườinàyvíuvàongườikia.

Bàmẹcảmthấyhọđềusẵnsànghiểubà,tinbà.Vàbàmuốnnóingaylêntấtcảnhữngđiềubàhiểubiết,tấtcảcácýnghĩmàbàcảmthấysứcmạnh.Nhữngýnghĩđónhẹnhàngtràolêntừđáylòngbà,tuônrađôimôinhưmộtđiệuhát.Nhưngbàchợtthấybựcbộikhicảmthấykhôngđủgiọng,giọngnóibàđãkhảnđi,đãrunlênđứtquãng.

– Tiếngnóicủacontôi,chínhlàtiếngnóitrongsạchcủamộtngườiconcủamộtgiaicấpcôngnhân,củamộttâmhồnchẳngcó gì mua chuộc được. Hãy nhận rõ những con người chínhtrựcchínhởtínhdũngcảmcủahọ!…

Nhữngconmắttraitrẻnhìnbàđămđăm,vừaphấnkhởivừasợhãi.

Bịmột quảđấmgiáng vàongực, bà lảo đảo rồi ngồi xuốngghế.Taybọnsenđầmvunglên,trênđầumọingười,chụplấycổáo,lấyvaihọ,giúihọsangbên,giậtmũhọném.Tấtcảmọivật

đảolộntrướcmắtbàmẹ,chìmđitrongđêmtốimùmịt,nhưngbàcốtrấntĩnh,hétlênvớichútgiọngcònlại:

– Nhândânhãytậphợplực lượng lại thànhmộtsứcmạnhduynhất!

Cáibàntaytolớn,đỏngầucủamộttênsenđầmgiángxuốngcổbà,lắcmạnhbà.

– Mụcóimđikhông?

Gáybàvavàotường;trongchốc látsựkinhhoàngbaophủlòngbà trongmột lànkhóicaysè,nhưng lại tảnđingaydướisứcnóngcủangọnlửađangcháytrongtim.

– Đi,-tênsenđầmnói.

– Bà con đừng sợ gì hết! Chẳng có mối đau khổ nào sánhđượcvớimốiđaukhổmàbàconphảichịuđựngsuốtđời…

– Câmngay, tao bảo! -Tên senđầmnắm tay bà, lôi đi tànnhẫn.Mộttênkhácnắmlấycánhtaykiavàcảhaitênrảobướckéobàđi.

– …Mốiđaukhổ cứngàynàyquangàykhác vò xé tim ta,làmkhôhéolòngta!

Tênmậtthámlaotớitrướcmặtbà,vungnắmtaylênđedọa,thétlênthethé:

– Mụcóimđikhông,đồkhốnnạn!

Đôi mắt bà mở to, sáng quắc, hàm răng bà run lên. Dạngchântrênnềnđátrơntuột,bàthét:

– Khôngaidiệtđược…mộttâmhồnđãsốnglại.

– Đồchó!

Tênmậtthámchồmlên,đấmvàomặtbà.

– Đángkiếpconmụchóchếtgiàấy!-Mộtgiọngnóiđộcđịavanglên.

Mộtcáigìđenđen,đođỏ làmbàmẹquángmắt trongchốclát,cáivịmằnmặncủamáuứđầytrongmiệngbà.

Nhữngtiếngthétvangdộirõrệtvụtbậtlênkhiếnbàmẹtỉnhdậy.

– Khôngđượcđánh!

– Này,cácbạn!

– Thằngkhốnnạn!..

– Giãchonómộttrận!..

– Khôngthểlấymáumàdìmđượcchânlý!

Chúngdúibàvàocổ,vàolưng,đánhbàvàovai,vàođầu.Mọivậtđảolộn,lănđitrongmộtcơnxoáyâmuđầytiếnggầmthét,tiếngkêu,tiếngcòi.Bàtưởngchừngnhưcómộtcáigìdàyđặc,thất thanh,xuyênvào taibà, trànđầycổbà, làmchobàngạtthở.Đấtnhưsụtlởdướichânbà,đầugốibàkhuỵuxuống;toànthân bà đau ran lên run rẩy dưới những cơn đau buốt nóngbỏng,ngườibànặngtrĩu, lảođảo,đuốiđi.Nhưngmắtbàvẫnngờisáng,vẫnnhìnthấyvôvànnhữngcặpmắtkhácđangbừnglênmộtngọn lửangoan cường, rực rỡ, ngọn lửa quen thuộc,thânthiếtvớibà.

Chúngđẩybàraphíacửa.Bàgỡđượcmộttay,níuchặtlấykhungcửa.

– Khôngthểdậptắtđượcsựthậttrongnhữngbiểnmáu.

Chúngđánhvàotaybà.

– Chúngbaychỉ tổchuốc lấycămthù,chúngbaythậtđiênrồ!Cămthùấysẽtrútlênđầuchúngbay!

Mộttênsenđầmthítlấycổhọngbàsiếtchặtlại.

Bàrênlên:

– Bọnkhốnkhổ…

Cóngườinàođáplạibằngmộttiếngnứcnở.

HẾT

•Chúthích•

[1]Mộtđiệunhảybốnngười.[2]MộtđiệunhảyĐôngÂunhịprấtnhanh.[3]MộtlànggầnthànhphốGiêrudalem,lànơiGiêsu,lầnđầu

tiênsaukhiphụcsinh,đãgặpcácmônđồcủamình.[4]Tínđồđánhgậy:mộtgiáopháitrongđạoThiênchúahồi

thế kỷVIII vàXIV theomột lối tu khổhạnh là dùng roi, gậyphếtlẫnnhaugiữacôngchúng.

[5]TiếngĐức:tốtlắm.[6]TheođạoGia-tô,Giuđalàtênmộttrongmườihaigiáođồ

đãphản lạiChúaGiêsu.Trong tiếngnói thông thường,Giuđađãthànhmộtdanhtừdùngđểchỉmộtkẻphảnbội.

[7]TênhaithủlĩnhcácphongtràokhởinghĩanôngdânNgahồithếkỷXVII,XVIII.