ĐÁnh giÁ bẰng chỨng - environmentalmigration.iom.int nam assessment... · các mục tiêu...

D n c Lin Minh Chu u ti tr

D n c T chc Di C Quc T thc hin

YEARS

NH GI BNG CHNG:

DI C, MI TRNG V BIN I KH HU

TI VIT NAM

Bo co ny c Lin Minh Chu u ti tr thc hin v xut bn. Nhng kin c a ra trong bo co ny l kin ca cc tc gi v khng nht thit phn nh quan im ca Chnh ph nc Cng Ha X Hi Ch Ngha Vit Nam, Lin Minh Chu u hay T chc Di c Quc t (IOM). Tn gi v cch trnh by cc ni dung trong bo co khng phn nh bt c quan im no ca IOM v tnh trng php l ca bt c quc gia, lnh th, thnh ph hay vng a l no, hoc v quyn hn, hoc lin quan n bin gii hoc ranh gii lnh th ca quc gia, lnh th, thnh ph hay vng a l.

T chc Di c Quc t tn ty vi nguyn tc di c nhn o v c trt t mang li li ch cho ngi di c v x hi. L mt t chc lin chnh ph, IOM cng vi cc i tc l cc quc gia thnh vin, cc t chc x hi v cng ng quc t cng phi hp hnh ng nhm: h tr trong vic p ng vi nhng thch thc v di c; thc y vic hiu bit v nhng vn ca di c; khuyn khch s pht trin kinh t v x hi thng qua vic di c; nng cao nhn phm v sc kho ca ngi di c.

Di c, Mi trng v Bin i kh hu: Bng chng cho chnh sch (MECLEP) l d n thc hin trong ba nm c Lin Minh Chu u ti tr v T chc Di c Quc t trin khai thng qua khi lin kt gm su i tc nghin cu. D n nhm lm tng cng hiu bit v mi quan h gia di c v bin i mi trng, trong c bin i kh hu. Ngoi ra nghin cu mi m ny cn nhm mc ch a ra mt s khuyn ngh chnh sch lin quan n nhng ng gp ca vic di c cho cc chin lc thch ng vi bin i kh hu v mi trng. Su quc gia trong d n gm Cng ha Dominica, Haiti, Kenya, Mauritius, Papua New Guinea v Vit Nam.

Bo co ny l mt trong su bo co nh gi ca cc quc gia tham gia th im trong d n MECLEP.

n v xut bn: T chc Di c Quc t 17 route des Morillons PO Box 17 1211 Geneva 19 Thy S Tel. : +41 22 717 91 11 Fax: +41 22 798 61 50 E-mail: hq@iom. int Website: www. iom. int

Hnh ba: Nh ca v ng s b nh hng bi hin tng xi l b bin khu vc ng bng sng Cu Long Vit Nam. IOM 2015 (Hnh: Susanne Melde)

2016 T chc Di c quc t (IOM)

Tt c quyn c bo m. Khng c ti s dng, lu tr, chuyn giao mt phn hoc ton b bo co ny di bt k hnh thc no, qua cng c in t, c, sao chp, thu m hoc bt c hnh thc no khc m khng c s ng trc bng vn bn ca IOM.

D n c Lin Minh Chu u ti tr

D n c T chc Di C Quc T thc hin

Bo co cho IOM c thc hin bi:

ng Nguyn AnhIrene Leonardelli

Ana Alicia Dipierri

YEARS

DI C, MI TRNG V BIN I KH HU

NH GI BNG CHNG:

TI VIT NAM

iiiNH GI BNG CHNG:DI C, MI TRNG V BIN I KH HU TI VIT NAM

LI CM N

Bo co ny c c l do s ng gp ca rt nhiu ngi. Trc tin chng ti xin gi li cm n chn thnh n Nhm c vn ca d n MECLEP ti Vit Nam, di s ch tr v iu phi ca ng ng Nguyn Anh v b Trn Th Ngc Th, v gip nh hng v c nhiu ng gp qu gi cho bo co; cm n b Susanne Melde iu phi, r sot v bin tp li bo co. Chng ti cng cm n b Trn Th Ngc Th, ng Paul Priest, ng Han Entzinger v ng Robert Oakes tham gia c, hiu nh v c nhng kin ng gp v xut quan trng cho bo co. Cui cng, xin cm n T chc Di C Quc T (IOM) ti Vit Nam v ht lng h tr chng ti trong sut qu trnh thc hin bo co ny.

vNH GI BNG CHNG:DI C, MI TRNG V BIN I KH HU TI VIT NAM

MC LC

LI CM N ...................................................................................... iii

DANH MC BNG BIU ....................................................................... vii

THUT NG V CH VIT TT .............................................................. ix

TM TT BO CO ................................................................................. xi

I. GII THIU .......................................................................................1

II. BI CNH ........................................................................................7

II.1. Bi cnh kinh t-x hi Vit Nam ...............................................9

II.2. D liu mi trng Vit Nam ..................................................12

II.3. Di c bng chng t qu kh ...............................................14

II.3.a. Di c v xut c ra nc ngoi .....................................14 II.3.b. Di c trong nc ..........................................................16 II.3.c. Di c bt buc do tc ng ca pht trin ...................19 II.3.d. Ti nh c ....................................................................20 II.3.e. Vai tr ca tin gi ......................................................21

III. CC THCH THC CHNH: MI QUAN H GIA DI C, MI TRNG V BIN I KH HU ......................................................................23

III.1. Nhng hin tng thi tit bt ng v tc ng ti hnh thi di c ......................................................................................25 III.1.a. Bo nhit i, dng lc v ma ln .............................25 III.1.b. L, l qut v st l t ................................................27 III.1.c. ng t .......................................................................29 III.1.d. Chy rng .....................................................................30

III.2. Qu trnh bin i kh hu din bin t t v tc ng ln cc hnh thi di c...........................................................................28 III.2.a. Nc bin dng ............................................................31 III.2.b. Xi l b bin ...............................................................32 III.2.c. Tng nhit ................................................................33 III.2.d. Xm nhp mn .............................................................34 III.2.e. Sa mc ha v hn hn .................................................35 III.2.f. Suy thoi t v rng ...................................................36 III.2.g. Mt a dng sinh hc ...................................................37

vi NH GI BNG CHNG:DI C, MI TRNG V BIN I KH HU TI VIT NAM

III.3. Tnh d b tn thng, mi trng v di c ............................38

III.3.a. Lp bn tnh d b tn thng ................................38 III.3.b. Loi sinh k b nh hng (v cc ng p lc) ............39 III.3.c. Di c trong nc, ti nh c v lnh nn do mi trng ..............................................................40 III.3.d. Di c xuyn bin gii ....................................................45

IV. B CNG C CHO CC NH HOCH NH CHNH SCH ................47

IV.1. Khung chnh sch hin hnh ....................................................49

IV.1.a. Bin i kh hu v mi trng: Qun l thin tai .......49 IV.1.b. Di c, di di v ti nh c theo k hoch ...................55 IV.1.c. Pht trin kinh t v gim ngho ..................................57 IV.1.d. S dng t ..................................................................58

IV.2. Cc chnh sch trong qu trnh xy dng .................................59

V. KT LUN, U TIN NGHIN CU V LA CHN CHNH SCH .......61

VI. TI LIU THAM KHO ......................................................................67

viiNH GI BNG CHNG:DI C, MI TRNG V BIN I KH HU TI VIT NAM

DANH MC BNG BIU

Hnh 1: Bn cc khu vc ca Vit Nam........................................10

Hnh 2: S nhng khu vc ven bin b xi l nghim trng nht ti min Nam Vit Nam.......................................................33

ixNH GI BNG CHNG:DI C, MI TRNG V BIN I KH HU TI VIT NAM

THUT NG V CH VIT TT

ADB Ngn hng Pht trin Chu CCSC Ban ch o iu tra Dn s Trung ngEU Lin minh Chu uFDI u t trc tip nc ngoiGDP Tng sn phm quc niGSO Tng cc Thng kILO T chc Lao ng Quc tIOM T chc Di c Quc tISPONRE Vin Chin lc v Chnh sch Ti nguyn Mi trng NGO T chc phi chnh phUN Lin Hp QucUNDP Chng trnh Pht trin Lin Hp QucUNFPA Qu Dn s Lin Hp Quc WB Ngn hng Th gii

x NH GI BNG CHNG:DI C, MI TRNG V BIN I KH HU TI VIT NAM

xiNH GI BNG CHNG:DI C, MI TRNG V BIN I KH HU TI VIT NAM

TM TT BO CO

Nc Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam l mt trong su quc gia th im trong d n Di c, Mi trng v Bin i kh hu: Bng chng cho chnh sch (MECLEP) c Lin minh Chu u ti tr.

Sau khi nghin cu v tp hp cc ngun ti liu a dng gm cc bi bo, bi nghin cu khoa hc ca cc c quan chnh ph, cc t chc trong nc v quc t, chng ti thc hin bo co nh gi ny vi cc mc tiu sau: a) Trnh by mt ci nhn tng quan v mi lin h gia cc hnh thi di c v nhng thay i v mi trng Vit Nam; b) Phn tch phn bin nhng chnh sch quc gia gii quyt cc vn ny sinh t mi lin h ny; c) xut hng nghin cu v mt s khuyn ngh chnh sch.

Vit Nam l t nc thng hng chu nhiu thin tai nh bo l, hn hn v nc bin dng. Thin tai gy tc ng nghim trng khng ch i vi mi trng m cn nh hng n sinh k ca 90,73 triu c dn ca t nc. R rng, nhng iu kin mi trng bt li c nh hng khng nh n cc hnh thi di c Vit Nam. T nhng nm 1990 n nay, Chnh ph Vit Nam thc hin mt s chng trnh di di nhng cng ng chu nh hng ca suy thoi mi trng. Thm vo , s ngi phi di chuyn ch ngay ti cc a phng do nguy c thin tai trong nhng nm 2008 2015 vt qu con s 2 triu ngi. chnh l nhng biu hin r nt nht v mi lin h gia mi trng v di c.

Bo co kt lun rng nhiu nghin cu chi tit hn cn c tin hnh mang li hiu bit thu o v mi lin h ny, t gip gii quyt trit nhu cu ca ngi dn phi di di v di chuyn ch trn c nc. Ngoi ra, vic thnh lp mt B chuyn trch v cc vn di c c th s gp phn quan trng m bo nhng iu kin tt nht cho ngi di c.

ng bng sng Cu Long. IOM 2015 (Hnh: Susanne Melde)

I

GII THIU

3NH GI BNG CHNG:DI C, MI TRNG V BIN I KH HU TI VIT NAM

I. GII THIU

Chu Thi Bnh Dng, ni 4,4 t ngi hin ang sinh sng (UN DESA, 2015), l khu vc c nguy c chu nh hng v tc ng ln t cc him ha thin nhin hn bt c ni no khc trn th gii. y li l ni c cc hin tng kh hu cc oan tn sut ln, cng mnh v dn s d b tn thng do phn ln c ng ti nhng vng c ri ro cao. Cng nh nhiu nc khc trong khu vc, nc Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam (sau y gi tt l Vit Nam) c bit d b tn thng trc nhng tc ng ca bin i kh hu. Vi ng b bin di (3.200km) v nhng ng bng chu th rng ln, Vit Nam thng xuyn b e da bi nguy c l lt, nhng t nng, lnh cng nh hn hn v hin tng nc bin dng (UNHRC, 2008; Koubi v cng s, n.d.). Nhng vng min khc nhau trn t nc li chu p lc ca nhiu yu t kh hu v mi trng khc nhau. Chnh nhng iu kin mi trng bt li ny tc ng ti cc hnh thi di c ti Vit Nam. Chng ta c th thy r iu ny qua mt s k hoch ti nh c c Chnh ph trin khai trong nhng nm gn y nhm gim bt mc nh hng ca cc him ha t nhin v tnh trng suy thoi mi trng cc cng ng c th. Theo s liu thng k, trong giai on 2008-2014, Vit Nam c ti 2.008.417 ngi phi di chuyn ch do thin tai, trong ch ring giai on 2013 - 2014 l 1.109.078 ngi (IDMC, 2015).

Tc ng ca bin i kh hu trn th gii lm dy ln quan ngi ca cc nh hoch nh chnh sch ni ring v ton x hi ni chung (Ionesco, Mokhnacheva v Gemenne, 2017). Nhng him ha t nhin, cng nh nhng qu trnh bin i kh hu din bin t t nh nc bin dng, tng nhit , mt rng, suy thoi t ang to ra nhiu thch thc ln tnh hnh pht trin, sinh k, cc gii php nh c, sn xut lng thc v phng chng bnh tt. Theo d on, nhng hin tng mi trng ny s lm gia tng s ngi phi thay i ni sinh sng, c trong nc v quc t, mc d cha c c tnh ng tin cy no (Laczko v Piguet, 2014; Ionesco, Mokhnacheva v Gemenne, 2017). Thm vo , nhng hin tng ny c nhiu kh nng nh hng ti nhng nhm ngi ngho v yu th, nhng ngi nhn chung c t kh nng thch ng nht (Hutton v Haque, 2004; Sherwood v cng s, 2014 v 2015; IOM, 2014; Melde, 2015). Mc d nhiu ngi trc y phi ly hng do thin tai v suy thoi mi trng cui cng c th quay tr li qu hng nu cc iu kin c ci thin, mt s ngi s phi di c, tm thi hoc vnh vin, c trong ln ngoi nc hoc thay i ch nh mt la chn bt

4 NH GI BNG CHNG:DI C, MI TRNG V BIN I KH HU TI VIT NAM

c d. Tuy nhin, hin tng di c cng c th xem l mt cch thch ng vi bin i kh hu v mi trng, nht l khi c cc chnh sch h tr di c (IOM, 2014).

Vi kch bn pht thi mc trung bnh, nhit trung bnh nm ti Vit Nam d kin s tng khong t 1,60C n 2,80C vo nm 2100 so vi giai on c s (1980-1999). Cng theo kch bn ny, mc nc bin d kin s dng khong 72cm ty vng (ISPONRE, 2009), e da cuc sng ca ngi dn sng ti nhng khu vc duyn hi. Mc d mi lin h gia di c mi trng l rt phc tp v cn phi c xem xt trong mi tng quan vi cc yu t nhn khu hc, kinh t v x hi khc (Nelson, 2010; Foresight, 2011; IOM, 2014), c th Vit Nam, tc ng ca cc xu hng kh hu hin ti v tng lai i vi sinh k v nh c s lm gia tng p lc bng pht di c v l do mi trng (ADB, 2012).

Tuy vn cn nhiu yu t bt nh trong cc d bo v bin i kh hu v tc ng ca bin i kh hu ti cuc sng con ngi (Black v cng s, 2011; Hugo, 2008; IOM, 2012, 2014) nhng cc nh hoch nh chnh sch nht thit phi cn nhc cc kch bn pht trin kinh t x hi v bin i kh hu trc khi xy dng cc chnh sch thch ng vi bin i kh hu v mi trng. Thng tin chi tit v ton din v nhng thch thc mi trng m cc cng ng khc nhau phi i mt trong nhng khu vc c th cng c th gip cc nh hoch nh chnh sch v cc nh chc trch gim nh ri ro thin tai, gim mc d b tn thng v nh vy, gii quyt tha ng mi lin h mi trng - di c (Ionesco, Mokhnacheva v Gemenne, 2017). i vi Vit Nam, hay nhng quc gia d b tn thng do thin tai v suy thoi mi trng khc th iu ny li cng quan trng hn.

cng l l do v sao cc chnh sch quc gia quan trng nht lin quan n mi trng thng nhn mnh s cn thit phi gim st tnh trng mi trng trong c nc cng nh trin khai v pht trin hn na cc chin lc thch ng v i ph vi bin i kh hu v mi trng (xem thm trong K hoch hnh ng quc gia v bin i kh hu giai on 2012-2020 v Chin lc quc gia v p ng, phng chng v gim nh thin tai ti 2020). c bit t nhng nm 1990, Chnh ph Vit Nam trin khai mt s k hoch ti nh c nhm gip nhng cng ng chu tc ng ln bi suy thoi mi trng xy dng i sng mi ti nhng khu vc an ton hn. Theo , Chnh ph c th ngn chn nhng s c mi trng bt ng c th dn n thm ha bng cch s tn ngi


dn khi nhng khu vc d b ri ro thin tai. Tuy nhin, khng phi lc no cc chnh sch v k hoch c lin quan ti mi trng v thch ng vi bin i kh hu cng c trin khai y , v i khi dn n mt s h ly khc. Hn na, mi lin h gia bin i kh hu, mi trng v cc hnh thi di c khc nhau vn cha c xc nhn hay c gii quyt trit trong cc chnh sch quc gia.

Do , bo co nh gi quc gia ny nhm a ra ci nhn tng quan v tnh trng mi trng ca Vit Nam, lm sng t nhiu kha cnh nh hnh nn mi lin h gia mi trng, bin i kh hu v di c trong nc v xut mt s hm chnh sch cho nhng vn ny.

Phn bi cnh ca bo co phc ha mt s c im chnh v tnh hnh kinh t, x hi v mi trng ca Vit Nam, sau l phn tng quan v lch s vn di c ca quc gia cng vi thc trng di c hin nay. Phn tip theo ca bo co trnh by tng quan v cc thch thc mi trng v kh hu c trng ca Vit Nam, bao gm cc hin tng kh hu t ngt (nh bo nhit i, dng lc v l lt), nhng hin tng bin i kh hu din bin t t (nh nc bin dng, xm nhp mn, suy thoi t v.v). ng thi, phn ny cn ch ra tc ng ca cc hin tng trn ti tnh hnh sinh k v nh c ti nhng khu vc khc nhau, c bit l mi lin h tim tng v hin hu gia mi trng v di c trong nc. Phn cui bo co l phn tch v cch thc gii quyt mi lin h gia mi trng v di c trong khung chnh sch ca Vit Nam trong tp trung vo nhng kh nng, nhng l hng trong nghin cu, hm chnh sch cng vi phn kt lun.


IOM 2015 (Hnh: Susanne Melde)

II

BI CNH


II. BI CNHII.

II.I. Bi cnh kinh t - x hi Vit Nam

Vit Nam nm trung tm ca khu vc ng Nam v nm phn ng Nam ca Bn o ng Dng vi din tch 330.967 km (GSO, 2014a) chia thnh 6 khu vc: (i) ng bng chu th Sng Hng, (ii) Khu vc min ni v trung du Bc B, (iii) Bc Trung B v Duyn hi min Trung, (iv) ng bng Sng Cu Long, (v) Ty Nguyn v (vi) ng Nam B (GSO, 2016). Vit Nam c dn s 90,73 triu ngi (GSO, 2014a) vi t l gii tnh 98 nam trn 100 n (UNFPA, 2016). Mt dn s c nc l 259 ngi/km, cao gp 5 ln so vi mt dn s trung bnh trn ton th gii. Tuy nhin, phn b dn c khng ng u trong c nc. ng bng chu th Sng Hng l ni c mt dn c ng nht c nc vi dn s gn 20 triu ngi v mt dn s 930 ngi/km; sau l min ng Nam B vi mt dn s l 594 ngi/km (CCSC, 2010). Mc d chim gn mt na din tch ca c nc nhng khu vc min ni v trung du Bc B v Ty Nguyn ch chim 19% dn s (CCSC, 2010). Khu vc Bc Trung B v Duyn hi min Trung chim 29% din tch ca c nc nhng mt dn s ch mc 196 ngi/km. Trong khi , khu vc ng bng Sng Cu Long chim c 12% din tch ca c nc nhng dn s xp x 17,5 triu ngi (20% dn s) v y cng l khu vc c mt dn s cao th ba trong c nc ( mc 423 ngi/km) (CCSC, 2010).


Hnh 1: Bn cc khu vc ca Vit Nam

Cc khu vcTy Nguyn

ng bng Sng Cu Long

Bc Trung B v Duyn hi min Trung

Khu vc min ni v trung du Bc B

ng bng chu th Sng Hng

ng Nam B

Ngun: GSO, 2016.

Quy m dn s ln ti Vit Nam to ra nhiu p lc ln cc h thng sinh thi, gy ra tnh trng khai thc qu mc v suy thoi mi trng dn n nhiu thm ha hn, k c nhn ha. Mc th ha ti Vit Nam cn rt thp nhng ang tng dn (Anh, Tacoli v Thanh, 2003). Vo nm 2014, dn s th l 30 triu ngi, xp x 33% tng dn s c nc. Dn s nng thn l 60,7 triu ngi, chim khong 67% tng dn s c nc (GSO, 2014a).


Hin ti trn lnh th Vit Nam c 54 nhm dn tc khc nhau sinh sng, trong ngi Kinh chim 86% tng dn s c nc v sng ch yu nhng khu vc ng bng v cc tnh ven bin (Oanh, 2012). 53 nhm dn tc cn li (khong 14% tng dn s) hu ht sng nhng vng su, vng xa v min ni ca khu vc Bc Trung B v Duyn hi min Trung, khu vc Ty Nguyn vi iu kin kinh t x hi cn kh khn (Sd). Hu ht nng dn dn tc thiu s thng c nng sut nng nghip thp, t l pht trin chm v tip cn hn ch vi cc dch v v tin ch, trong c gio dc (Sd). 90% dn s ni ting Vit, ngoi ra mt s nhm dn tc ni ngn ng a phng ca h (nh Ty, Mn-Khmer, Kadai, Mng Dao, M Lai a o, Hn v Tng Min) (Sd).

V kinh t, trc nm 1986, Vit Nam c nn kinh t k hoch ha tp trung, ging nh mt s nn kinh t x hi ch ngha ng u. Bt u t nm 1986, chnh sch i mi hnh thnh nn Kinh t th trng nh hng x hi ch ngha, trong tt c cc thnh phn kinh t c m rng v an sinh x hi tr thnh trng tm chnh. K t , nn kinh t Vit Nam pht trin nhanh chng, tc tng trng kinh t trung bnh hng nm ln ti 9% trong giai on 1993-1997. GDP cng tng mnh, t 5,5% trong nhng nm 1990, ti 6,4%/nm vo nhng nm 2000. Sau nn kinh t tip tc tng trng v t 6,7% vo nm 2015 (WB, 2016). Do gi nhn cng thp v chnh sch m ca th trng quc t, Vit nam thnh cng trong vic ku gi u t trc tip nc ngoi (FDI) v y cng chnh l ngun vn ng gp ng k cho tng trng kinh t quc gia.

Hin Vit Nam ang trong giai on dn s vng do lc lng lao ng ln. S ngi tui lao ng xp x 53,7 triu ngi (GSO, 2015), gp i s lng ngi sng ph thuc (UNFPA, 2016). Vi c im ny, gnh nng dn s ti Vit Nam ang mc rt thp. Gn mt na lc lng lao ng lm vic trong cc lnh vc nng lm ng nghip (46,3%), 21,5% trong lnh vc cng nghip v xy dng v 33,2% trong cc lnh vc khc (Sd). C nc hin c t l tht nghip hin rt thp, nh sau: 2,1% cp quc gia, 3,4% ti cc khu vc th v ch c 1,5% ti cc khu vc nng thn ni c ti 70% dn s ca c nc ang sinh sng (GSO, 2015). Ngc li t l thiu vic lm chim 2,4% trong c nc, vng nng thn c t l cao hn (2,9%) khu vc thnh th (1,2%). Hu ht nhng ngi tht nghip ri vo tui 14-24 (ILO, 2013). y l mt thc t cn phi c quan tm khi hoch nh kch bn di c trong tng lai. Tuy quc gia c tc pht trin kinh t nhanh chng v trin khai nhiu d n


xa i gim ngho thnh cng, nhng i ngho vn cn l vn ln ca c nc. c bit l tnh trng i ngho ca ngi dn tc thiu s sng ti nhng vng ni cao ni c rt t c hi thu nhp.

i i vi pht trin kinh t, cht lng gio dc cng c ci thin trn phm vi ton quc trong nhng nm gn y. T l bit c bit vit trong nhm thanh nin (15-25 tui) tng t 93,1% nm 2001 ln 96,8% nm 2012. Trong khi t l bit c bit vit ngi ln (t 15 tui tr ln)1 tng t 86,2% ln 89,1% theo cng k (B Gio Dc v o To, 2014). iu ny lm gia tng 0.666 im gi tr cho Vit Nam trong Ch s Pht trin Con ngi (HDI) nm 2014 v a Vit Nam vo nhm cc nc pht trin con ngi mc trung bnh, cng nhm vi mt s nc nh Ai Cp, Paraguay, Nam Phi. ng ni hn l t nm 1980 n 2014, gi tr ch s HDI ca Vit Nam tng n 43,8% (UNDP, 2015).

II.2. D liu mi trng Vit NamHai phn ba lnh th t lin ca Vit Nam l i ni, ch yu chy di t bin gii Ty Bc ti Bin ng. Hin Vit Nam c hn 2.700 hn o trn Bin ng. t nc c hnh di v hp vi hai ng bng chu th ln hai u, l ng bng Sng Hng Min Bc v ng bng Sng Cu Long Min Nam. Gia hai ng bng chnh ny l cc ng bng nh hn v nhng vng ng trng Bc Trung B v Duyn hi min Trung. C nc c 2.360 con sng v sui chnh di hn 10km, khong 8% trong s l nhng con sng ln (Cng Ha X Hi Ch Ngha Vit Nam, 2002). Hu ht cc sng u chy theo hng ng Nam v pha bin ng, tr mt s sng Ty Nguyn chy v pha ty hng v ng bng sng Mekong phn Campuchia (Sd). Sng ngi Vit Nam thng c dng chy ln, sc xm thc bo mn mnh v mang nhiu ph sa (Sd). a hnh Vit Nam c th chia lm ba loi: (i) a hnh dc c c im t b xi mn v cn ci, c bit nhng vng khng c k hoch s dng t bn vng; (ii) a hnh bng phng thng b nc xi mn gy suy thoi t; v (iii) a hnh ngp nc c t chua, mn, in hnh l nhng khu vc ven bin.

Vit Nam c kh hu nhit i gi ma. H gi ma Nam v gi ma ng u tc ng mnh ti Vit Nam, c bit ma ng (ADB, 2013)

Cc nhm tui, thanh nin (15-25 tui) v ngi trng thnh (t 15 tui tr ln) c trch theo ngun d liu bo co ca B Gio Dc v o To Vit Nam, 2014.

1


l thi im c nhiu bo gy ra ma ln dn n l lt v st l t (ADB, 2013). Tng lng ma hng nm l 5002.500 mm, phn ln (khong 80%) tp trung ch yu vo ma ma vo cc thng 7, 8, 9. Tuy nhin, trong nhng nm gn y, ma ln xut hin hu nh quanh nm, gy ngp lt nhng thnh ph ln. Nhit , s gi nng v hnh thi ma khc nhau gia cc vng trong c nc v cng ty theo thi im trong nm. min Bc, nhit trung bnh ma h khong 22,5-27,5C v gim xung cn 15-20C vo ma ng. Trong khi min Nam nhit dao ng t hn, t 28 -29C vo ma h xung 26-27C vo ma ng (Mc Sweeney, New v Lizcano, 2012). m trong c nc dao ng t 40-94%. Thng 6 n thng 9 c m cao nht trong khi thng 1 n thng 3 c m thp nht.

Su khu vc Vit Nam u c iu kin a l a dng phc tp khc bit nhau nh sau:

1. Vng ni pha Bc rng ln v dn s tha tht, l ni nh c ca nhiu dn tc thiu s khc nhau. nhng vng ni cao, tri thng rt lnh v li hay thiu nc. Trong khi, vng trung du v chn ni th kh hu n ha hn v ngun nc cng di do hn (Do, Nguyen v Phung, 2013).

2. ng bng chu th Sng Hng c iu kin t trng trt tt v h thng ti tiu pht trin, mt dn s cao, ch yu l dn tc Kinh.

Vng Bc Trung B v duyn hi min Trung cn tng i ngho vi thu nhp u ngi thp nht v ngun ti nguyn thin nhin hn ch.

3. Vng duyn hi Nam Trung B l ni c nhiu thin tai, c bit l hn hn gy ra bi gi phn kh nng trong sut ma h (ADB, 2013), bo v l lt.

4. Khu vc Ty Nguyn c t trng trt tt v do c iu kin tt nht cho pht trin nng nghip, hnh thnh cc n in c ph, cao su v ht iu.

5. Khu vc ng Nam B c kinh t a dng vi nhiu thnh ph ln, tp trung u t nc ngoi cao v c thu nhp bnh qun u ngi cao nht c nc.


6. Vng ng bng Sng Cu Long c iu kin thin nhin v th nhng tt, l khu vc sn xut v xut khu la go quan trng nht. Tuy nhin, y li l ni c nhiu vng trng ngp, ngy cng chu nhiu tc ng ca l lt, st l t, nc bin dng v xm nhp mn.

Trong 50 nm qua, tn sut v cng ca thin tai Vit Nam ngy cng gia tng, nht l bo nhit i v l lt, dn ti thit hi ln v ngi v ti sn, lm h hng c s h tng. Hng trm ngn ngi phi di chuyn ch , nhiu ngi khc phi ri b qu hng v ti nh c ni khc do iu kin sng ngy cng khc nghit mt s khu vc, c bit l cc vng ven bin. Trong bi cnh tc ng ca bin i kh hu n mi trng, cng ng v sinh k ca con ngi ngy cng nng n, chng ta thy r rng Vit Nam ang phi i mt vi mt tng lai y thch thc.

II.3. Di c Bng chng t qu khII.3.a. Di c v xut c ra nc ngoi

K t khi khng chin chng M kt thc vo nm 1975 v sau l chin tranh bin gii Vit Trung nm 1979, khong 4 triu ngi phi ri b qu hng, gn mt na trong s h di c sang M (Miller, 2015). Nhiu ngi i tu vt bin phi sng trong cc tri t nn Malaysia, Indonesia mt thi gian trc khi c ti nh c ti M, c v Canada. Cn mt s ngi di c khc l sinh vin v lao ng nhp c n cc nc trong khi x hi ch ngha thi , ch yu l Lin bang Nga.

Cng cuc i mi nm 1986 lm dy ln lung di c trong v ngoi nc, c bit hng ti khi Lin X (Ishizuka, 2013). K t , t l di c ca ngi lao ng Vit Nam sang nc ngoi c duy tr mc kh cao. Khong 90.000 ngi (trong s 35% l ph n) ri khi qu hng mi nm tm vic lm nc ngoi, ch yu Nht Bn, Malaysia, Hn Quc, i Loan Trung Quc (Ishizuka, 2013; Miller, 2015). Trong thc t, mc d k t thi k i Mi, t nc c s tng trng v kinh t v pht trin ni chung, nhng vn c khong 1,5 triu lao ng tht nghip mi nm (Miller, 2015). Chnh v l do ny, B Lao ng, Thng binh & X hi m rng th trng lao ng nc ngoi cho lao ng Vit Nam thng qua chng trnh di c, ng thi bo v ngi di c khi b lm dng v bo m thc thi cc tiu chun lao ng ti thiu (Ishizuka, 2013; Miller, 2015). M vn l quc gia c cng ng ngi Vit


ti hi ngoi ln nht, theo sau l c v Canada (Miller, 2015). Khong 30% tng s ngi Vit ti hi ngoi l n v c rt nhiu ngi trong s h hnh ngh gip vic nh Trung Quc v Rp X-t (ILO, 2015). Ngy cng c nhiu ph n Vit Nam - hu ht t ng bng Sng Cu Long ly chng nc ngoi (ch yu l chng ngi Hn Quc v i Loan) (Miller, 2015).

Nh vo s ng ngi lao ng Vit Nam ti nc ngoi vi thu nhp thng cao gn gp i so vi cng vic tng t trong nc (B Ngoi giao Vit Nam, 2012), lng kiu hi cng gp mt phn quan trng vo s pht trin kinh t ca Vit Nam. Trn thc t, lng kiu hi nm 2014 qu na lng u t nc ngoi vo Vit Nam (Miller, 2015). Hn na, c mt s khng nh ngi Vit tr tui xut cnh v mc ch hc tp. Cc quc gia h thng chn du hc l c, Trung Quc v M. Nhng chng trnh nghin cu, o to, hc tp ti nc ngoi do nh nc ti tr ng vai tr quan trng chun b mt i ng cng chc v vin chc cht lng cao (theo B Ngoi giao Vit Nam, 2012). Tuy nhin, rt nhiu hc vin quyt nh li nc ngoi sau thi gian hc tp. Theo Vin Chnh sch Di c (B K hoch u t), d c im nhn khu hc c nhiu thay i nh tng dn s gi v gim t l tng trng dn s, tnh trng tha lao ng c nng sut, k thut cao, cng nhn lnh ngh c th s thc y di c quc t trong nhiu nm ti (Miller, 2015).

Bn cnh , dng di c quc t n Vit Nam cng ang tng ln. Ngi nc ngoi nhp c vo Vit Nam cng tm vic, c bit trong ngnh xy dng. Tuy nhin, dng nhp c vo Vit Nam ang b hn ch do s d tha lao ng trong nc (Sd). Cui cng, ngnh du lch tr nn ngy cng quan trng vi nn kinh t Vit Nam trong nhng nm gn y. Theo thng k ca chnh ph Vit Nam, vo nm 2014 c hn 7,8 triu du khch n Vit Nam theo visa du lch (Sd).

II.3.b. Di c trong nc

Chnh sch ca Vit Nam phn ra hai loi di c trong nc: (i) Di c c t chc v (ii) Di c t pht. Di c c t chc l loi hnh di c theo cc chng trnh c chnh ph ti tr, cho php cc i tng thuc din ti tr c ng k ti ni n v do m bo cho h tip cn c ton b dch v cng ni n. Trong khi , nhng ngi di c t pht t quyt nh ch n m khng c s h tr ca chnh ph nn b hn ch trong tip cn cc dch v cng v bo him ni n (Anh, Tacoli v


Thanh, 2003). Nhn chung, di c t pht ti Vit Nam c chnh quyn nhn nhn khng my thin cm v v th ta cn c mt ci nhn khc cng nhn nhng ng gp tch cc ca h cho pht trin kinh t x hi (Lin Hp Quc ti Vit Nam, 2010).

Sau thi k Php thuc (t 1858 n 1954), nc Vit Nam li b chia ct thnh hai min Nam Bc. S chia ct ny cng kch hot cc dng di c ln trong nc. Nhn chung, c tnh c khong 900.000 ngi di c t Bc vo Nam v 100.000 ngi di c t Nam ra Bc (Anh, Tacoli v Thanh, 2003). Ngi Vit Nam c lch s di c lu i t Bc vo Nam l v ni y c t ai tr ph bt ngn hn cc khu vc min Bc.

Trong giai on khng chin chng M (1954-1975), nhiu ngi min Bc Vit Nam phi s tn khi cc thnh ph ln n vng nng thn trnh bom n. Cn min Nam Vit Nam, nhiu ngi b buc phi ri khi thn xm ca mnh n sng trong cc th trnh tip xc vi qun i min Bc. Nhng yu t ny lm cho dn s thnh th gim nhanh chng min Bc nhng li tng nhanh min Nam (Sd).

S kin hai min Nam Bc thng nht nm 1975 li lm dy ln nhng t di dn vi qui m ln, c trong nc v quc t. ng o ngi dn min Nam li hi hng c on t gia nh. ng thi, nhiu ngi li di c t nng thn ln thnh th, c bit l min Bc (Anh, 2010), d vo thi im vic ny khng c khuyn khch nhm kim sot tng trng dn s ti cc khu vc th (Anh, Tacoli v Thanh, 2003). Trong nhng nm u ca thp nin 1980, hnh thc di dn nng thn sang nng thn v thnh th sang nng thn do nh nc kim sot l cc dng di c chnh. Nhng chng trnh ti nh c ca chnh ph khi hng n mc tiu cn bng phn b dn s trong c nc, gia min Bc v min Nam, gia ng bng v min ni, gia nhng Khu kinh t mi (NNEZs) vng cao pha Bc, min Trung v min Nam Vit Nam (Sd). Tuy nhin, cc chng trnh ti nh c khng phi lc no cng thnh cng, c bit cc khu kinh t mi. Trn thc t, khng bao lu sau ngi di c li tr v qu hng hoc phi di c n ni khc do ni mi thiu ht c s h tng v dch v thit yu (Sd).

Cng cuc i Mi kinh t bt u nm 1986 thc y s pht trin ca cc khu vc kinh t phi chnh thc v lm bng pht di c. Dng di c ln t nng thn sang thnh th c thc y bi mt s yu t nh s chuyn dch sang hnh thc t hu t v kinh doanh h gia nh, ch


bao cp chm dt dn n nhu cu phi c ni lm vic v sinh sng c th tip cn c cc dch v c bn, cng vi mt thc t l i mi kinh t em li phn vinh cho cc th (Anh, Tacoli v Thanh, 2003). Cho nn, mt lng ln ngi dn nng thn di c n cc thnh ph ln nh H Ni, thnh ph H Ch Minh, Hi Phng v Nng tm vic v ci thin kinh t. Mt s khu vc khc, nh cc Khu cng nghip v Khu ch xut, cng thu ht rt nhiu ngi di c. Di c t pht cng din ra gia cc vng nng thn, c bit l t khu vc trung du v min ni pha Bc n Ty Nguyn (Anh, 2010; Iwai, 2010).

Bo co tng iu tra v dn s v nh nm 1999 v 2009 cung cp nhiu d liu hu ch cho nghin cu v cc lung di c trong nc ti Vit Nam. Theo cc bo co ny, ngi di c c nh ngha l nhng ngi c ni sinh sng ti thi im iu tra v 5 nm trc thi im iu tra khng cng mt n v hnh chnh cp x (CCSC, 2010). Cuc iu tra ny ch ra 4 loi di c: (i) Di c lin huyn, (ii) Di c trong huyn, (iii) Di c lin tnh v (iv) Di c lin vng (CCSC, 2010). Cng theo bo co iu tra nm 2009, ngi di c ti Vit Nam chim t l cao trong tng dn s. Trn thc t, khong 6,7 triu ngi t 5 tui tr ln di c trong giai on 2004-2009 (chim khong 8,7% tng dn s). Trong s nhng ngi di c trong nc c khong 2,1% tng ng khong 1,6 triu ngi di c trong huyn; 2,2% (tng ng 1,7 triu) ngi di c lin huyn; v 4,3% (tng ng 3,4 triu) ngi di c lin tnh (GSO, 2011).

Cng v qung ng i vi di c trong nc giai on 2004-2009 u ln hn so vi giai on 1994 - 1999. Tt c cc loi di c nu trn u chu nh hng. Theo thng k, t l di c lin vng c mc tng cao nht, t 1,9% nm 1999 ln 3% nm 2009. Di c lin tnh tng t 2,9% nm 1999 ln 4,3% nm 2009 trong khi di c lin huyn tng t 1,6% ln 2,2% cng k (CCSC, 2010). Tuy nhin, nhng con s ny khng bao gm s ngi di c quay v trong giai on 2004-2009 v cng khng ch ra c tn sut di c thi v (Anh, Tacoli v Thanh, 2003; CCSC, 2010).

Ngoi ra, chng ta cng cn lu n tnh khng ng nht ca nhm di dn ni a. Nhiu ngi c cng xut thn t nng thn, nhng li c s khc bit v tui, gii v hc vn l tng i ln. D liu t cuc tng iu tra dn s nm 2009 cho thy chnh lch tui ca nhng ngi di c trong nc l kh ln v s ngi di c nam v n l tng i bng nhau. iu ny cng cng c xu hng n ha di c trong


nc trong hai thp k qua (GSO, 2011). So vi nam gii, n gii di c trong nc nhiu hn l ra nc ngoi. Nhn chung, di c dng nh lm gim s khc bit v tnh trng ngh nghip gia hai gii trong c nc qua vic n gii c to iu kin thun li tham gia vo nhng cng vic m trc y l ca nam gii (Anh, Tacoli v Thanh, 2003). Ngy cng nhiu ngi tr ri b lng qu i hc v lm vic ti thnh ph. ng lu rng c v ph n tr thng di c n cc tnh khc nhiu hn nam gii tr.

T nm 1994 n 2009, Ty Nguyn v ng Nam B l nhng im n chnh ca cc dng ngi di c, trong khi ng bng Sng Cu Long v vng Bc Trung B v duyn hi min Trung l nhng ni xut c ch yu. Xu hng ny th hin r s tri hn ca dng di c t nng thn sang thnh th. H Ni v thnh ph H Ch Minh l hai th ln Vit Nam v quy m dn s, tng trng dn s v pht trin c s h tng. C hai thnh ph u tr thnh nhng im n chnh ca cc dng di c trong nc. Nhng trung tm th nh thnh ph H Ch Minh v H Ni ang hp dn lao ng c hai gii bi nhiu l do. Nam gii ch yu tm kim cng vic trong lnh vc xy dng trong khi n gii t cc vng nng thn ngho tm cng vic khng i hi k nng cao nh gip vic gia nh (Van, 2015).

Mt tch cc ca di c nng thn - thnh th ti Vit Nam l ng gp ca loi hnh di c ny vo pht trin kinh t. Nh vo ngi di c t nng thn ln thnh th, nhu cu lao ng trong pht trin cng nghip ti cc trung tm th c p ng. Lng tin gi v qu nh v s trao i kin thc v k nng cng gp phn lm gim nh tnh trng bt bnh ng hin nay trong c nc (Lin Hp Quc ti Vit Nam, 2010). Tuy nhin, dng di c t nng thn ln thnh th cng gy ra nhiu vn nh lm tng t l i ngho v tht nghip cho th. Hin ti, lng ngi di c n v c bit nhng ngi di c t pht t cc vng qu ngho thng khng c cng n vic lm n nh v b hn ch tip cn bo him y t, bo him x hi (Sd). V nhng l do ny, ngi di c thng trong nhng khu nh tm ti nhng khu vc khng an ton c th b nh hng bi l lt, st l t v cc thin tai khc2. Vit Nam hin nay, ngi dn di chuyn t do hn, tuy nhin h vn b hn ch bi mt s quy nh v cc yu t kinh t x hi khc lm hn ch kh nng

bit thm thng tin v di c nng thn thnh th v qu trnh th ha ti Vit Nam, xem phn III.3.c. ca nh gi ny Di c trong nc, ti nh c v lnh nn do mi trng

2


tm kim thu nhp n nh ti ni mi. S lng ngi di c khng ng k ngy cng tng ti H Ni, thnh ph H Ch Minh v mt s khu vc khc cho thy h vn rt mong mun c nhp c vi bt k gi no v ri ro ra sao. Thc ra, d iu kin sng bt n v an ninh km, ngi di c n cc thnh ph ln vn hi vng kim c nhiu tin hn lm nng v nhng cng vic nng thn. Trn thc t, nhng ngi sng ti thnh ph H Ch Minh v H Ni cho bit h kim c t nht gp i so vi thu nhp hng nm ca nhng ngi lm nng nghip lng qu (Sd).

II.3.c. Di c bt buc do tc ng ca pht trin

Vit Nam pht trin rt nhanh trong nhng nm va qua, vi tc cng nghip ha v hin i ha cao. Hin nhin, h sinh thi ngy cng chu nhiu tc ng ca p lc dn s v kinh t do s pht trin mt s khu vc trong nc, c bit l vng duyn hi. V d, kinh t pht trin nhanh chng to p lc ln h thng cung cp in quc gia. Hin ti, mng li sng ngi chng cht vi hn 2.100 con sng c th l ngun cung cp in nng. Tuy nhin, cc nh my v p thy in c xy dng t nhng thp nin 1990 v 2000 li c tc ng xu n mi trng v i hi phi trin khai nhng chng trnh ti nh c rt ln. Theo thng tin thu thp c vo nm 2015, c khong 200.000 ngi b mt ch v phi ti nh c v cc d n p p thy in; hn 90% trong s l ngi dn tc thiu s (LANDac, 2015). Hn na, cc chng trnh ti nh c cho nhng ngi buc phi di di ly t cho d n pht trin thng rt kh trin khai trn thc t v cn phi xem xt hng lot cc yu t khc.

V d, nh my thy in Sn La Ty Bc, mt trong nhng d n thy in ln nht ng Nam , khin hn 20.340 h gia nh (khong 90.000 ngi) phi di di. D rt ton din trong cng tc n b v h tr hi phc so vi nhng k hoch di di trc , th nhng k hoch di di ny vn khng thnh cng. Nguyn nhn mt phn l do ngi dn khng c tham gia vo qu trnh la chn v tr ti nh c v lp k hoch chung ca d n (Dao, 2010). Nhng vn khc khng km phn quan trng bao gm tnh trng thiu t canh tc, thiu nc sinh hot, thiu cng n vic lm v sinh k cho nhng ngi phi ti nh c (Sd).

Cn phi nhn mnh rng tt c nhng s can thip, tc ng, qun l,


kin thit, hay chuyn i ln cc lu vc sng Vit Nam (Sd) u nh hng r rt ln mi trng. Vic xy dng cc p thy in quy m ln lm mt mt phn ln din tch rng t nhin v a dng sinh hc ni y (LANDac, 2015). 100.000 hecta t ai mu m cho sn xut nng nghip gi y b chn vi di lng h thy in. Nhng nh hng ny c bit c th thy r trong trng hp ca vng ng bng sng Cu Long. Vic xy p p trn lu vc sng Mekong gy thit hi nng n cho hot ng nng nghip v ng nghip ni y (US NIC, 2010). Ngoi ra vic thay i thy ch lu vc cn lm tng thm mc l lt trung bnh, buc ngi dn phi di di lnh nn hay di c (Belay v cng s, 2010). Cc p thy in v d n cu ng thng ngun sng Mekong ca Trung Quc lm thay i nghim trng dng chy h lu dng sng, gy ra nhng thit hi cha tng thy ln mi trng ng bng chu th sng Mekong, nhn chm t ai trng trt v gp phn lm tnh trng nhim mn thm trm trng (Miao v cng s, 2015).

Khi nhu cu in c d on tng mnh, hng trm d n thy in mi c ln k hoch trin khai ti Vit Nam. D nhin, nhng d n ny u i hi phi c k hoch ti nh c cho rt nhiu ngi, trong khi li c th gy ra thm nhiu h ly mi trng v lm trm trng thm tc ng ca bin i kh hu.

V l do ny, cn phi trin khai hiu qu hn na nhng chng trnh bo v mi trng v nhng d n bn vng v mt mi trng trong c nc.

II.3.d. Ti nh c

Sau ngy t nc thng nht vo nm 1975, nhiu chnh sch dn s c trin khai nhm gii quyt cc vn v ti phn b dn c v ti nh c. Nhng chnh sch ny tp trung vo ba mc tiu chnh: (i) gii quyt s chnh lch ln gia lc lng lao ng v ti nguyn thin nhin, (ii) gim p lc dn s nhng khu vc c mt cao nht v khu vc th v (iii) cng c quc phng v an ninh quc gia (Anh, 2006). Theo , hng ngn ngi c ti nh c t nhng ni ng dn c nh ng bng Sng Hng, vng trung du v min ni pha Bc n Ty Nguyn, nhm ngn chn dng di c ln vo cc thnh ph ln v nhm nh hng ngi dn n cc khu vc kinh t mi (Anh, 2006; UNDP, 2012). Tuy nhin, rt nhiu chng trnh ti nh c ca chnh ph khng thnh cng, phn ln l do kh khn trong vic gip nhng ngi mi n ha nhp vi cc cng ng dn tc thiu s, chi ph ti nh


c cao, c bit trong cung cp cc dch v v c s h tng v thiu t canh tc (Anh, 2006). Tht vng v iu kin sng km nhng khu vc ti nh c, rt nhiu ngi quyt nh quay li qu hng mnh hoc chuyn n ni mi (Sd). V nhng l do trn v v ngun lc hn ch, Chnh ph phi tm dng cc chng trnh ti nh c qui m ln vo nhng nm cui ca thp nin 1980 (Sd). Tuy nhin, trong nhng nm gn y, cc chng trnh ti nh c ca chnh ph li gia tng v hu ht c lin quan n cc vn v bin i kh hu v mi trng (Lin Hp Quc ti Vit Nam, 2010). Cc chng trnh ti nh c trong bi cnh suy thoi mi trng cng nh bin i kh hu s c cp su hn ti Chng III, mc III.3.c. v trong B cng c cho cc nh hoch nh chnh sch ti Chng VI.

II.3.e. Vai tr ca tin gi

Tin gi v qu nh l mt trong nhng tc ng tch cc ca di c trong v ngoi nc ti Vit Nam. Thng qua s tin ny, mt phn thu nhp ca ngi di c c chuyn v ni xut c h tr ti chnh cho gia nh v cng ng ca h. Theo Ngn hng Th gii, Vit Nam ng th 11 trong s cc nc nhn kiu hi nhiu nht trn th gii vo nm 2015 vi lng kiu hi t 12,3 triu USD (Ngn hng Th gii, 2015). Lng kiu hi tng ln hng nm cho thy mi lin h mnh m gia ngi Vit hi ngoi vi gia nh, cng ng ca h ti qu hng (B Ngoi giao Vit Nam, 2012). Mc d c cc dch v ngn hng tin li v ngi nhn kiu hi khng phi ng thu thu nhp c nhn, dng nh vn c mt lng kiu hi khng nh c chuyn v nc thng qua cc knh phi chnh thc.

S pht trin ca cc hot ng kinh t c li nhun cao, nh th trng chng khon v a c, l mt trong nhng l do chnh thu ht kiu hi ca Vit kiu u t vo trong nc (Thao, 2009). Tuy nhin, ngi dn ch yu s dng kiu hi cho chi tiu hng ngy, tit kim hay cho nhng dp c bit, cng nh cho cc mc ch gio dc, y t (Narciso, 2015). nng thn, kiu hi c th lm gim nhu cu bn t trng la ca nng dn v do m bo an ninh lng thc cho gia nh v cng ng ca ngi di c (Anh, Tacoli v Thanh, 2003). Trong trng hp ny, ngi di c hnh nh ang ng vai tr l tc nhn kinh t lm gim nh ri ro v kiu hi c th tr thnh mt khon bo him khi kinh t bt n (Niimi, Pham and Reilly, 2008). Nhn chung, trong nhng nm gn y, kiu hi gp phn gim bt khong cch gia nng thn v thnh th trn c nc (Lin Hp Quc ti Vit Nam, 2010).

IOM 2015 (Hnh : Susanne Melde)

III

CC THCH THC CHNH:

MI QUAN H GIADI C, MI TRNG VBIN I KH HU


III. CC THCH THC CHNH: MI QUAN H

GIA DI C, MI TRNG V BIN I KH HU

III.I. Nhng hin tng thi tit bt ng v tc ng ti hnh thi di c

III.1.a. Bo nhit i, dng lc v ma ln

Vi b bin di nm trong vnh ai nhit i gi ma ng Nam , Vit Nam l mt trong nhng quc gia trn th gii chu tc ng ln nht ca bo nhit i v l mt trong nhng nc c t l di c v thin tai cao nht (IDMC, 2015). Cc cn ma ln theo chu k gi ma hng nm t thng 5 n thng 10 min Bc v min Nam, v t thng 9 n thng 1 cc khu vc min Trung chim phn ln lng ma trn c nc. (Mc Sweeney, New v Lizcano, n.d.).

ng b bin di ca Vit Nam cn hng chu tc ng ca ma ln, bo nhit i v dng lc t thng 6 ti thng 11. T nm 1964-2009 c 311 cn bo b vo b bin Vit Nam, tng ng vi tn sut 6,9 trn bo mi nm, chim 62,7% tng s cc cn bo nhit i ti Bin ng (ISPONRE, 2009). Bnh qun mi nm c 30 cn bo xut pht t bin Ty Thi Bnh Dng, trong 4-6 cn bo b vo Vit Nam li hu qu nng n (Hays, 2008). Dng lc xy ra gn nh quanh nm, nhng ch yu vo ma ma. Min Nam c nhiu dng lc hn min Bc, c bit min ni (ISPONRE, 2009). Trong nhng nm gn y, ng i ca cc cn bo nhit i c xu hng dch v pha Nam hn (GFDRR, 2011).

Tt c nhng hin tng thi tit bt ng lin quan n ma bo ny thng xy ra ng thi, nh hng lin hon ti nhau, v d: bo thng i km vi sng lng, gi mnh, sng ln v k c vi rng, vv gy ra ma ln ko di, lt li, l qut v st l t. Tnh trng ny c bit nghim trng vng trung du v min ni pha Bc. Thm vo , bin b v dn ti xm nhp mn, nhim cc tng nc ngt gn b bin v ph hy ma mng lm cho t nng nghip khng trng trt c (Thao, Takagi v Esteban, 2014). Nhng l do trn cng cho thy


sc tn ph khng khip ca bo v ma ln.

T nm 1990, c nhng thm ha ln do bo v dng lc gy ra, ly i sinh mng ca hng trm ngi v lm nh hng n hng triu ngi khc, c bit l nhng ngi sng ti nhng vng ngho kh nht (EM-DAT, 2016). c bit trong 10 nm va qua, bo v ma ln gy ra nhng thit hi nng n v mt mt ln v kinh t. Nm 2005, bo Damrey lm 68 ngi thit mng, 28 ngi khc b thng, 150.000 ngi phi tm lnh (Trung, 2013). Nm 2006, bo Xangsane b vo 15 tnh Bc Trung B v duyn hi min Trung gy thit hi c tnh tng cng 624 triu USD (Ngn hng Th gii, 2010b). Vo nm 2009, bo Ketsana cng b vo min Trung lm 163 ngi thit mng v thit hi v kinh t c tnh khong 750 triu USD (Ngn hng Th gii, 2010b). Vo nm 2012, bo Kai-Tak gy ra ma ln v lt li gy thit hi cho khong 12.000 cn nh min Bc Vit Nam v lm mt trng khong hn 22.600 ha hoa mu v trang tri (Davies, 2013).

Trong ma ma nm 2013, Vit Nam phi gnh chu nhiu cn bo lin tip trong 5 tun. Vo thng 10 nm 2013, bo Wutip b vo b bin pha Bc, ph hy v gy thit hi nng n cho hn 200.000 ngi nh, trng hc v trung tm y t. Gn 19.000 ha la go, hoa mu v cy lu nin b ph hy v khong 106.000 ngi phi tm lnh (IDMC, 2014). Cng trong thng , bo Nari b vo Qung Nam Nng gy l lt nghim trng v lm khong 109.000 ngi phi tm lnh. Vo thng 11, sau khi nh vo Phillipines, bo Haiyan b vo Vit Nam lm khong 800.000 ngi phi lm vo cnh mn tri chiu t. Theo C s d liu hin tng thi tit khn cp (EM-DAT), t thng 9 n thng 11 nm 2013, c khong 100 ngi thit mng trong cc cn bo (EM-DAT, 2016). Tn tht v kinh t do bo Nari gy ra c tnh khong 71 triu USD trong khi bo Wutip gy thit hi c tnh 663 triu USD (IFRC, 2013).

Vo thng 7 nm 2014, Vit Nam phi ch ng s tn hn 180.000 ngi sau khi c tin bo Rammasun lm gn 3 triu ngi mt nh ca v lm thng vong t nht 54 ngi ti Philippines s vo Vit Nam. D ch ng phng chng, vn c 11 ngi thit mng trong cn bo ny, nhiu th trn, lng mc b nh hng bi l lt nghim trng ngay sau . Vo thng 6 nm 2015, bo Kujira b vo Ty Bc Vit Nam


km gi mnh, ma ln lm t nht 9 ngi cht. Theo bo ch trong nc, c t nht 70 ngi nh b cun tri, 382 ngi nh khc b nhn chm v khong 600 ha la v cc loi cy hoa mu khc b ngp ng.

B Ti nguyn & Mi trng c ghi nhn s gia tng v s lng nhng cn bo mnh trong nhng nm gn y v xu hng ny c d bo l s trm trng hn trong bi cnh bin i kh hu (Thao, Takagi v Esteban, 2014). Chnh v vy, y ban trung ng v phng chng lt bo Vit Nam v Trung tm Kh tng Thy vn Vit Nam v ang ci thin h thng quan trc nhm theo di ng i ca bo. y l n lc d bo v cc vng b tc ng nhm a ra cnh bo y , chun b ng ph vi nhng ri ro tim tng bng bin php s tn khn cp v cc chin lc gim thiu thit hi ti ni c thin tai (Bocchini, 2014). Trong nhng nm va qua, cc t s tn khn cp ca Chnh ph v Hi ch thp c trin khai thnh cng trong mt s tnh hung nguy ngp (Bocchini, 2014). V d, trong trng hp bo Wutip, ni tr n tm thi c dng trn nhng vng t cao, ng thi ngi dn t bao ct gia c v lm hm tr bo bng ti ct nhng v tr xung yu bo v nh ca. Trong trng hp bo Haiyan, c khong 20.000 ngi c s tn ch trong cha y mt ngy (Sd).

Thng tin t i bng ting Anh v tnh hnh ngi tm lnh do thin tai cho thy ngi Vit Nam c xu hng ch tr n trong lc nguy him v khi him nguy chnh c v nh qua i th h tr v nh cng sm cng tt. Sa cha nh ca b h hng c xem l u tin hng u sau thin tai ca ngi dn a phng vi s h tr vt liu xy dng ca cc t chc quc t v cc t chc phi chnh ph (Sd). Tuy nhin, vic sa cha nh ca thng ch p ng vi nhu cu cp bch hn l mc tiu chng chu trong di hn. Bi l do ny, ngi dn sinh sng ti nhng khu vc lin tc c ri ro nh trn s ngy cng d b tn thng hn (Sd).

III.1.b. L, l qut v st l t

Nh cp phn trc, ti Vit Nam, hin tng l kh ph bin v c nh hng ln ti i sng ngi dn (Ngn hng Th gii, 2010a). L chm v nh k vng ven sng gn lin vi sinh k ca ngi dn, t nht l ti mt s vng ca Vit Nam do vai tr quan trng ca nc l i vi nng nghip la nc. Trong khi , l ven bin v ven sng dng cao trong thi gian di c th li hu qu v cng nng n cho


c nc v lm gia tng tnh d b tn thng ca nhng h gia nh b nh hng trc tip, t i hi phi c nhng chin lc thch ng (MMN v AMC, 2013). Hu ht l lt xy ra gn nhng con sng chnh v ng bng (nh ng bng Sng Hng v Sng Cu Long) c mt dn c dy c. Cn l qut v st l t li hay xy ra nhng vng ni cao ti min Bc.

Trong giai on 1990 n 2009, trung bnh mi nm Vit Nam n 3.4 cn l v con s ny c v ngy cng tng thm (Trung, 2013). Trong giai on 1989-2010, s ngi thit mng do l lt chim n 67% trong tng s ngi thit mng do thin tai (Nhu, 2011). L lt v l qut c sc tn ph c bit ln khi xy ra ng thi vi nhng thin tai khc nh ma to v bo. T nhng nm u ca th k 21, mi nm thin tai u xy ra v ngn chn kh nng pht trin v thot ngho ca cc h gia nh v cng ng ni chung (Nguyen, 2007). Thin tai xy ra thng xuyn cn gy thit hi ng k v nh ca, c s h tng, nng nghip, thy sn, lm hng ngn ngi phi s tn v gy tn tht ln cho nn kinh t.

Vo thng 10 nm 2008, c t nht 60 ngi thit mng v hng ngn ngi mt nh ca trong cc trn lt nghim trng nh hng n khu vc min Bc v min Trung. Vo nm 2010, l lt gy ra nhiu tn tht v thit hi min Trung Vit Nam, c bit l nm tnh Qung Bnh, Qung Tr, H Tnh, Ngh An v Tha Thin Hu, nhn chm 150.000 ngi nh, cp i sinh mng ca 66 ngi v lm nhiu ngi khc b thng (Trung, 2013). Nm 2011, l lt min Trung tip tc lm 100 ngi thit mng v 30.000 ngi phi tm lnh. Nm 2014, ma ln min Bc gy l qut v st l t, lm t nht 6 ngi thit mng. Thng 7 nm 2015 li xy ra ma ln nhiu tnh min Bc. c bit, mt s tnh phi hng chu nhng trn ma cc ln v l lt, l qut v st l t nghim trng li hu qu l 30 ngi thit mng v nhiu ngi khc b thng (Davies, 2015a). Theo bo co ca Lin Hp Quc ti Vit Nam (2015a), chnh ph trung ng v chnh quyn a phng kp thi ng ph thng qua h tr trc tip, cu tr, tm kim v cu nn. Hi ch thp Vit Nam cung cp ti cp cu cho nhng cng ng b nh hng nht.

Trong nhng nm gn y, thnh ph H Ch Minh cng thng xuyn ngp lt. Nhiu trn ma ln lm thnh ph chm trong bin nc, trong khi l ven sng cng xy ra thng xuyn hn c sng Si Gn ln khu


vc ng bng sng Cu Long. K t gia thp nin 1990, tn sut, thi gian v khu vc b ngp lt trong thnh ph tng ng k, gy tn tht nghim trng n kinh t x hi nh tn tht v c s h tng, nhim nc cng nh n tc giao thng (Deltacities, n. d. ). Cn c vo a hnh thp v tc th ha nhanh ca thnh ph, nhng d on v bin i kh hu cho thy nguy c ngp lt th ti y d kin s tng ln trong nhng nm ti, t ra nhiu thch thc cho s pht trin v dn s ngy cng gia tng ca thnh ph (Sd). V vy, vo nm 2015, chng trnh Cng tc thch nghi vi kh hu gia Vit Nam v H Lan cng b k hoch xy dng cc h tr nc mi nhm kim sot ngp lt ti thnh ph H Ch Minh (Davies, 2015b).

Nghin cu v tc ng ca l lt ln sinh k ca ngi dn cng quan trng hn ng bng sng Cu Long, ni rt cn cc t l chm v nh k ti tiu ng rung, to mi sinh cho c, bi p ph sa cho t (Warner v cng s, 2009). Chim ch 40% t canh tc c nc (Warner v cng s, 2009) nhng khu vc dn c ng c ny li sn xut ra hn 50% lng lng thc v 60% sn lng c c nc (Minh, 2000). Tuy nhin, tn sut cc t l lt nghim trng tng mnh trong vng 40 nm qua gy hu qu nghim trng cho khu vc, gy thit hi cho cng trnh xy dng v hoa mu, lm cho hng ngn gia nh phi tm lnh (Entzinger v Scholten, 2015). Vo nm 2011, vng ng bng Sng Cu Long phi hng chu trn lt lch s lm 85 ngi thit mng v khong 13.000 gia nh mt nh ca. Rt nhiu ngi tm lnh phi sng nhng ni tm b trong vng hn su thng. Nng nghip b tn tht nghim trng vi hn 4.450 ha la b ngp ng (Davies, 2013). Mt s nghin cu c thc hin trong khu vc cho thy c hin tng nhiu ngi di c n cc trung tm th tm vic lm thi v trnh l trong nhng nm gn y v ngy cng nhiu gia nh v cng ng ven sng c ti nh c ti nhng vng an ton hn thng qua nhng k hoch ca Chnh ph3 (Warner v cng s, 2009).

III.1.c. ng t

D nm rt gn Vnh ai la Thi Bnh Dng, ni xy ra 90% cc trn ng t trn th gii nhng trong nhng nm gn y Vit Nam ch c vi trn ng t. Min Bc, c bit l vng Ty Bc, thng xut hin ng t hn nhng vng khc trong c nc (Ngo, Nguyen v Nguyen,

bit thm thng tin v k hoch ti nh c ti ng bng Sng Cu Long, xem phn III.3.c. trong bo co Di c trong nc, ti nh c v lnh nn do mi trng.

3


2008). Ni ng hn, vng ny thng chu nh hng ca nhng trn ng t c tm chn cc khu vc ln cn (ch yu l min Bc nc Cng Ha Dn Ch Nhn Dn Lo v Nam Trung Hoa). V d, d chn ca ng t Nam Oun (Cng Ha Dn Ch Nhn Dn Lo) nm 2001 lm sp 130 cn nh cng nhiu thit hi v nh ca khc vng Ty Bc Vit Nam (Sd). Vo nm 2005, c nhiu trn ng t nh khc c ghi nhn khng ch min Bc m cn min Trung v min Nam, tuy nhin cc cn a chn ny khng li hu qu ln.

Gn y c nhiu nghin cu phn tch v d bo tc ng ca ng t min Bc Vit Nam, c bit l H Ni (Tuladhar, Cuong v Yamazaki, 2004; Ngo, Nguyen v Nguyen, 2008; Phuong, 2012). Chng ta cng thy r rng c nhiu n lc nhm hn ch bt thit hi tim tng do ng t.

III.1.d. Chy rng

Ti Vit Nam, mc d chy rng khng phi loi thin tai nguy him v thng xuyn nht nhng hng nm u c xy ra. Rng Vit Nam thng c nhiu loi cy rng l hoc bn rng l dn n nguy c chy rng cao vo ma kh v ma rng rng l (FAO, 2016).

Nhiu vng t thp v cao nguyn trc y c bao ph bi rng l rng xanh hoc xanh theo ma, nay phn ln ch l trng c (savan) vi cc tng cy bi, d xy ra chy rng (Sd). Vng ng bng Sng Cu Long cng d b chy rng. Chy rng tng gy hu qu nghim trng ti Vn quc gia Trm Chim, mt trong nhng vng sinh thi m ly nc ngt cui cng ti ng bng Sng Cu Long. iu ny nhn mnh s cn thit trong vic ci thin cc bin php phng chng v dp tt chy rng.

Hot ng ca con ngi cng l nguyn nhn chnh gy nn chy rng v thm c ti Vit Nam, c th nh sau: (i) ngi dn a phng dng la by v sn bt th hoang trong rng, hun khi ly mt ong hoc (ii) dng la cho mc ch nng nghip (Hien, 2007). Hn na, cc v chy thm c ti min Nam Vit Nam trong mt s trng hp l do qun i M trc y dng thuc dit c v bom mn ph rng, cng nh cc hot ng pht quang c gii v t rng (Henkel, 2015). Tuy nhin, khng c bng chng no cho thy chy rng dn n di c.


III.2. Qu trnh bin i kh hu din bin t t v tc ng ln cc hnh thi di c

III.2.a. Nc bin dng

D liu trn cc my o thy triu dc theo b bin ca Vit Nam cho thy t nm 1993 n 2008 mc nc bin dng u n khong 2,9-3,0 mm mi nm, iu ny cng ging vi xu hng ton cu (B Ti nguyn Mi trng, 2012). Tuy nhin, trong 50 nm qua, mc nc bin trn thc t dng 20 cm (ISPONRE, 2009). Nc bin dng lm nh hng v ph hy cc ti nguyn thin nhin khc nh rng, t nng nghip, ngun nc ung v i sng hoang d. V d, cc khu vc t nng nghip v t vn rng ln v khu vc nui tm b thu hp do mn tng v l lt.

Vo cui nm 2016, nhng khu bo tn nh Trm Chim, U Minh Thng, t Mi, H Tin v Tr S ang mc nguy c cao. Nu mc nc bin tip tc dng vi tc nh hin nay, mt s vng t ven bin s b nhn chm, b bin tng kh nng xi l v h sinh thi v c s h tng ca mt s thnh ph duyn hi b e da trc tip (Phan v Tran 2009). Theo d on, nu mc nc bin dc b bin Vit Nam dng 1m, hn 10% din tch ca vng ng bng sng Hng ng c v 39% din tch ng bng Sng Cu Long s b nhn chm. Hai khu vc ng bng ny thc s phi ang i mt vi nhng nguy c ln nht. ng bng Sng Cu Long l mt trong ba ng bng ln trn th gii d b tn thng nht do nc bin dng cng vi ng bng Sng Hng-Brahmaputra ti Bangladesh v ng bng Sng Nile ti Ai Cp (ADB, 2013b).

Nhng nghin cu v tc ng ca bin i kh hu n di c ti Vit Nam cho thy rng khi mc nc bin dng 1m s c hn 7 triu ngi phi di tn, nh ca hn 14,2 triu ngi ti ng bng Sng Cu Long v mt na din tch t canh tc s b nhn chm (Warner v cng s, 2009). Hn na, hin tng ny cng lm mc triu ti sng Si Gn v sng ng Nai dng cao, lm tng lt li ti thnh ph H Ch Minh v ton b min Nam Vit Nam ni chung. Theo d bo, mc nc bin tng cng s tc ng ti thnh ph H Ni nm ngay bn sng Hng, ni cha tng b v k c trong nhng t l mnh nht (UNDP, 2012:127). V l do ny, thnh ph xy dng mt d n thch ng l lt, bao gm gia c h thng cng c hai b sng Hng (UNDP, 2012). Nc bin dng, kt hp vi nhng hin tng bin i kh hu din bin t t khc c kh nng lm tng nguy c xm nhp mn v lm suy


thoi ngun ti nguyn nc ngt, lm gim tnh bn vng ca din tch t canh tc v ph hy rng ngp mn, c bit l ti min Nam Vit Nam (ADB, 2013a).

III.2.b. Xi l b bin

Vit Nam c b bin di 3.260 km, ko di qua a gii ca 24 tnh v 127 qun huyn th v nng thn. Hin ng b bin ang chu tc ng ca mt s nguy c, bao gm xi l b do cc yu t t nhin nh sng mnh, bo v dng lc. Qu trnh xi l xy ra cc mc , cng v phm vi khc nhau nhng vng khc nhau, nhng k t nm 1990, hin tng ny tr nn ngy cng r rng hn ht, c bit l dc theo b bin (Cat v cng s, 2005). Bin i kh hu v c bit l nc bin dng ang lm trm trng thm qu trnh xi l b bin. Hn na, cc d n pht trin ven bin v nhng cng trnh gia c khng ph hp cng lm nh hng xu ln ng b bin. Vo ma ma, khi mc nc bin dng kt hp vi l thy triu, b bin cng b xi l mnh. Mc nc bin dng cao cng vi sng ln nhiu khi trn , lm xi mn chn v n ct.

Hin tng xi l b bin nhn chung c phn gim i ni no c rng ngp mn. y chnh l vng sinh sn quan trng ca cc loi thy sinh ng thi l tm phn chng bo. Ngi dn Bc Trung B v duyn hi min Trung thc c gi tr phng h ca rng ngp mn v do rt ng h k hoch ci to li rng ngp mn. Do d b tc ng bi cc thin tai bt ng (nh bo, ma ln, l lt), nn ng bng Sng Hng v khu vc min Trung cng xy ra hin tng xi l b mnh m (Thao, Takagi v Esteban, 2014). Vn xi l b bin ti min Nam Vit Nam v c bit l ti ng bng Sng Cu Long ngy cng trm trng hn trong vng 25 nm qua. Xi l nng n nht xy ra ti cc khu vc: ven bin Cn Gi, thnh ph H Ch Minh, ng Hi ti tnh Tr Vinh, Ngc Hin, m Di v Trn Vn Thi ti C Mau (xem Hnh 2). nhng vng ny, xi l b e da nghim trng n cc khu nh c, pht trin kinh t v an ninh lng thc (Sd). Din tch rng ngp mn suy gim lm xi l tr nn trm trng hn, to iu kin cho l lt v xm nhp mn vo t lin.


Hnh 2: S nhng khu vc ven bin b xi l nghim trng nht ti min Nam Vit Nam

Ngun: Theo ti liu ca Thao, Takagi v Esteban (2014) t Google Maps.

Xi l b bin r rng l mt trong nhng l do thc y cc k hoch ti nh c ca chnh ph nhng vng tt yu chu tc ng v khng th sinh sng c

III.2.c. Tng nhit

Tng nhit l mt trong nhng hu qu d thy nht ca bin i kh hu v c biu hin c bit r rt Vit Nam. Theo tnh ton, nhit trung bnh nm tng khong 0.5C trong vng 50 nm qua (Schmidt-Thom v cng s, 2015). S ngy nng tng ln ti hu ht cc trm quan trc, c bit l min Bc v Ty Nguyn, nhng li gim


ti mt s trm pha Nam. Tuy nhin, s t nng nng tng ln trong c nc (UNDP, 2015).

Theo M hnh kh hu ton cu (GCM), nhit c d bo s mc tng 0,8C n 2,7C t nay n thp nin 2060 v 1,4C n 4,2C vo thp nin 2090 (Haggar v Schepp, 2011).

Nhng xu hng ny s c tc ng tiu cc ln t ai, a dng sinh hc rng v sc khe. Nhng mi lin h ny rt phc tp v do thiu nng lc thch ng nn nhiu khu vc v h thng t nhin s b nh hng tiu cc. V d, h thng rng ngp mn c th ngy cng suy thoi do nhiu v chy rng v do thiu nhng khu vc sinh thi tng t trn t lin (ADB, 2013a). Theo d bo, nhit tng c s tc ng ng k ti nhu cu nc v tc tng trng ca hoa mu, t l mc su bnh theo cng tng ln ng k (Ngn hng Th gii, 2011). Nh vy, nhng n lc di di cc cng ng ti ng bng Sng Cu Long dnh ch cho khu d tr thin nhin nhm bo v v khi phc h sinh thi rng ngp mn ca chnh quyn a phng l c bit quan trng. D s t lnh tc ng n Vit Nam gim hn trong sut hn hai thp k qua, vng Trung du v min ni pha Bc vn l ni thng xuyn n nhng t rt ko di, lm gim nng sut cc ma v chnh v lm gia sc vt nui bnh cht (Do, Nguyen v Phung, 2013). Nhng vn ny tr nn c bit trm trng vo nm 2013.

III.2.d. Xm nhp mn

Xm nhp mn ngy cng gia tng trong c nc. Do hu qu ca nc bin dng, dng chy thng ngun b gim, kh hn, v s ngy kh nng gia tng, nc mn ngy cng ln su vo trong t lin ti khu vc h lu sng Hng, sng Thi Bnh, sng ng Nai cng nh lu vc ng bng Sng Cu Long (UNDP, 2015). Do p lc ca thy triu, nc mn vo su t 30-50km trong khu vc ng bng sng Hng v 60-70km su trong ng bng sng Cu Long. Nh m t phn II.3.c. v Di c bt buc do tc ng ca pht trin, xm nhp mn cng c nguyn nhn t tnh trng lu lng dng chy gim st v cc ng bng chu th khng c bi p thm ph sa do con ngi xy p ngn sng (CGIAR, 2016). c hn 1,7 triu ha t b nhim mn ng bng Sng Cu Long v din tch ny d kin s tng ln 2,2 triu ha tr phi c nhng bin php qun l ph hp (Hanh v Furukawa, 2007). ng thi, khu vc pha ng Bc ca ng bng sng Hng, xm nhp mn


i su vo t lin t 4-10km (Thanh v cng s, 2004). iu ny ang gy ra nhng vn nghim trng cho nng nghip ven bin v cho cc ngnh kinh t khc (Sd). Dc b bin min Trung, tnh Tha Thin Hu vi dn s gn mt triu ngi cng lm vo tnh trng thiu nc ngt cho nng nghip, sinh hot v sn xut cng nghip do nc b nhim mn (Sd). Hn na, qu trnh nhim mn li nhiu hu qu tiu cc ln mi trng ven bin Vit Nam nh gim mt rng ngp mn v suy gim a dng sinh hc bin (ISPONRE, 2009).

Trong nhng nm gn y, mn cao khu vc ng bng sng Cu Long tc ng rt xu ti canh tc la, i hi Chnh ph Vit Nam, Chng trnh Pht trin ca Lin Hp Quc (UNDP) v cc t chc quc t khc cng nhau bn cch phi hp gii quyt vn ny. Vn nhim mn cng tr nn cp bch v trm trng hn trong t hn hn do hin tng El Nio vo nm 2015, 2016 ti ng bng Sng Cu Long (IRRI, n.d.). Tnh trng xm nhp mn trm trng gy ra bi t hn ln ko di ny tc ng ht sc tiu cc n nng nghip, ng nghip v sinh k ca ngi dn trong vng. (CGIAR, 2016).4

III.2.e. Sa mc ha v hn hn

C nhiu tiu ch nh gi hn hn, nhng ni chung c hai kiu hn hn cn c quan tm l hn hn trong nng nghip v hn hn kh tng. Hn hn trong nng nghip l tnh trng t khng m p ng nhu cu ca mt loi cy trng c th; cn hn hn kh tng l s thiu ht lng ma trong mt thi gian di (FAO, 2013). D c lng ma ln hng nm nhng dng nh nm no Vit Nam cng c hn hn kh tng, c bit l vng ng Bc, ng bng Sng Hng, v c ng bng Sng Cu Long (Ngn hng Th gii, 2010a). Phn b ngun nc trn c nc c th thay i kh ln, v do s tht thng ca ch gi ma, c ma c th l lt nghim trng trong khi c ma li thiu l, dn ti hn hn nghim trng (Ngn hng Th gii, 2011). Kh hn v thiu nc ko di trong vi thng rt ph bin v xy ra vi tn sut ngy cng cao vo ma kh ti Vit Nam trong nhng nm gn y, nh cc nm 2004, 2005, 2010 v 2015. Nh trnh by, nhit tng v lng ma thay i tc ng ln n ngun nc v nng nghip. Mt s d bo cho rng hng nm hn hn lm nh hng ti hn 254.000 ha hoa mu, trong c 25.000 ha la v 178.000 ha c ph v lm khong 3,8 triu ngi thiu nc sinh hot trong c nc.

Thng tin v nhng thit hi m hin tng El Nio gy ra ng bng sng Cu Long c trnh by Chng III phn III.2.e. Sa mc ha v hn hn trong bo co ny

4


Cc t hn hn trong ma kh nm 1998 v hn hn xy ra vo gia nm 2015 l hu qu ca hin tng El Nio c coi l nhng t hn hn lch s, xy ra trn din rng trong c nc. Trong sut ma h nm 2015, nhit ln rt cao (t 35C n 42C) trong khi lng ma ch mc 40-250mm, ch t 5-20% mc trung bnh hng nm. Nhng yu t trn i km vi m khng kh thp v gi kh-nng thi t Lo sang lm cn nc cc con knh, rch, h, c bit Ty Nguyn v ng Nam B. Hn na, m ca nhng vt liu d chy gim xung di 15%. Ti min Nam, hng triu ngi thiu nc sinh hot. Bo co ca Lin Hp Quc ti Vit Nam cng b vo cui thng 4 nm 2016 ch ra rng 18 tnh vn cn chu thit hi nng n do hn hn, 22 tnh vn b nh hng (mc d khng qu nghim trng) v 52 tnh c Chnh ph h tr k t gia nm 2015 (Lin Hp Quc ti Vit Nam, 2016).

Tnh trng thiu nc, s dng nc ung bn cng vi vn ri ro an ninh lng thc v mt ma do hn hn l nhng yu t c kh nng lm gia tng t l suy dinh dng mc trm trng trong c nc (Lin Hp Quc ti Vit Nam, 2016). Vng ng bng Sng Cu Long li l mt trong nhng vng b nh hng nng n nht do nh hng ca hn hn v xm nhp mn ln 400.000 ha t canh tc (CGIAR, 2016). V vy, k t cui nm 2015, Chnh ph phi cu tr 5.221 tn lng thc cho ba khu vc b hn hn nh hng nng n nht v chi ngn sch 1.008 t (45 triu USD) cu tr cho hn hn (Lin Hp Quc ti Vit Nam, 2016). Tuy nhin cc ti liu khng cp n di c nh mt cch i ph ca ngi dn nhng vng chu nh hng ca El Nio. C l vn cha c mi tng quan r rng no gia di c v hn hn trm trng. Tuy nhin, do tc ng n sinh k v an ninh lng thc ni chung, c th hn hn v xm nhp mn ang v s tc ng ngy cng nhiu vo xu hng di c di hn v di c thi v ra khi nhng vng b nh hng nhiu nht trong c nc (Koubi v cng s, n. d.) v c bit l di c khi khu vc ng bng sng Cu Long v cc th ln.

III.2.f. Suy thoi t v rng

Vit Nam c khong 13 triu ha t rng (khong 40% tng din tch t ti Vit Nam), trong khong 3 triu ha rng trng. Ngoi ra, trong s 25 triu ngi ang sinh sng gn rng hay trong rng ti Vit Nam, nhng ngi ngho c bit ph thuc vo lm sn phc v cc nhu cu c bn (Ngn hng Th gii, 2011). By triu ha t rng (khong 20% tng din tch t ton quc) b suy thoi trong na sau ca th


k 20 (Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam, 2002). Rng ngp mn gim t 400.000 ha nm 1943 xung cn cha y 60.000 ha vo nm 2008 do chuyn i mc ch s dng t sang nng nghip, pht trin c s h tng, n cy ly g tri php, khai thc cn kit v nn chy rng (Ngn hng Th gii, 2011). Hn na, lng ma vi cng cao mt s ma, k thut ti tiu khng ph hp v nhn chung thiu cc bin php khuyn khch nng dn p dng cc chin lc qun l ti nguyn bn vng dn n hin tng thoi ha t mc cao trong nhng nm gn y v tnh trng s dng thuc tr su, phn bn ha hc ba bi. Kt qu l nng sut cy trng suy gim, tng nc ngm v nc mt b nhim (ADB, 2013a). Nh cp phn trc, s suy gim ny dn n l qut v st l t gy ri ro ln ngy cng tng cho sinh k v ni sinh sng ca ngi dn. Khong 1,1 triu ha t ven bin, trong 70% din tch t ang c canh tc v khong 930.000 ha ti ng bng Sng Cu Long, b e da bi tnh trng nc bin dng v xm nhp mn. Tnh Kin Giang c bin gii vi Campuchia pha Nam, l tnh b nh hng nng n nht, vi gn 75% t nng nghip ang b e da (Sd). V vy, pht trin k thut mi v qun l rng v t bn vng l vic rt cn thit (Ngn hng Th gii, 2011).

III.2.g. Mt a dng sinh hc

Vit Nam ng th 16 trn th gii v mc phong ph loi. y cng l yu t ng gp tch cc cho nn kinh t quc gia, c bit trong ngnh nng nghip, thy sn v du lch. Tuy nhin, trong nhng nm gn y, tnh trng s lng loi lin tip suy gim c tc ng tiu cc ng k n nn kinh t (ABD, 2013a). C th, mc d c v cc loi tm cua rt quan trng trong ba n ca ngi Vit Nam, nhng a dng sinh hc nc ngt ang suy gim m khng c cc chng trnh qun l v kim sot no c thc hin hoc thm ch chng ta hon ton khng bit nhng loi no bin mt (Sd). Theo d bo, bin i kh hu v c bit l hin tng nhit tng v nc bin dng s nh hng ng k ln a dng sinh hc v mt s loi c th thiu kh nng thch ng. Hn na, mt s cng ng s chu tc ng khng nh v mt a dng sinh hc. V d: mt rng ngp mn c th lm cho cc cng ng nh c ven bin d b tn thng hn trc nhng hin tng thi tit cc oan (Sd).


III.3. Tnh d b tn thng, mi trng v di cIII.3.a. Lp bn tnh d b tn thng

Nh trnh by trong phn 1 v 2 Chng III, Vit Nam chu nhiu nh hng thin tai nh bo, l, st l t v hn hn. c tnh gn 71% dn s v 59% t ai b thin tai nh hng, trong l lt v bo c sc tn ph ln nht, gy nhiu thit hi nht v ngi v ca (Give2asia, 2016). Theo d bo, bin i kh hu s lm trm trng thm nh hng ca thin tai v nhng qu trnh bin i kh hu din bin t t ln ngi dn, u tin l ngi ngho, ngi d b tn thng, c bit l ph n, tr em v ngi gi (ADB, 2013a).

Bin i mi trng v kh hu tc ng tiu cc thy r ln tnh trng i ngho nhiu vng khc nhau, lm gia tng tnh d b tn thng v buc ngi dn phi i lnh nn hoc thm ch b mc kt, khng th thot ra c (Hutton v Haque, 2004; Sherwood v cng s, 2014 v 2015; Melde, 2015). Trn thc t, ngi dn nng thn ngho Vit Nam c bit d b tn thng do sinh k ca h ph thuc vo nn nng nghip b thin tai tc ng, h li thiu ti sn v vn c chin lc thch ng v chng chu lu di cng nh xy dng cc h thng qun l thm ha (Smyle v Cooke, 2010).

Cc khu vc ng dn c nh ng bng sng Hng, c bit l ng bng Sng Cu Long d b tn thng vi cc loi thin tai v qu trnh bin i kh hu din bin t t. i ngho cng lm tng tnh d b tn thng ca ngi dn. Cc h nng thn thng sng trong iu kin nh ca tm b. H thng trng hc, ti tiu v c s h tng km ni y vn khng th chng chi vi thin tai. Trong nhng nm gn y, vng Trung du v Min ni pha Bc chu tc ng xu ca bin i kh hu v mi trng. Nguyn nhn chnh l v ni y c t l i ngho cao v ngi dn cn l thuc nhiu vo ngh nng. Chnh v vy, dn c trong vng phi chu nh hng c bit nng n t nhng thm ha t nhin. V d, nm 2008, huyn Bc M (bin gii Vit Nam Trung quc) b 7 trn l qut tn ph. Trong khi ti vng ni cao, s lng cc vt nt trn dc ni do kh hn hoc ma ln ngy cng nhiu, e da cuc sng ca ngi dn tc thiu s (UNDP, 2012).

Mi e da ca thin tai ln c dn thnh th cng ngy cng tng. Do kinh t pht trin, lung di c vo th lm tng p lc ln quy hoch s dng t, c s h tng v nh (Ionesco, Mokhnacheva v Gemenne,


2017). Mt dn c cao v ti sn kinh t gia tng lm cho ngi dn ti nhng thnh ph ln d b tn thng hn nh Nng, thnh ph H Ch Minh, Cn Th, Hi Phng v H Ni (Give2asia, 2016). Tuy nhin, nh nhn mnh trn, di c vo th r rng khng ch l mt phn quan trng v khng th tch ri ca s pht trin th m cn to ra ngun thu nhp ng k cho nhng h gia nh nng thn. V th, cn phi xem p lc ln c s h tng v tnh trng qu ti dch v cng l thch thc cn c gii quyt ch khng phi n thun ch l tc ng khng mong i ca di c (Thanh, Anh v Phuong, 2013).

III.3.b. Loi sinh k b nh hng (v cc p lc i km)

Nh cp trong phn 1 v 2 Chng III, thin tai v nhng qu trnh bin i kh hu din bin t t ang tc ng xu n sinh k, c bit l trong nng nghip (trng la v cc loi hoa mu khc) v ng nghip. L lt ngy cng mnh v nhiu ang tn ph nghim trng vng ng bng v c bit l ng bng Sng Cu Long, va laca c nc. Nhit cao, sa mc ha v hn hn ang tc ng mnh ti ngnh nng nghip. D bo ti nm 2100, khong 5.500 km t canh tc s b mt, tng ng vi 9% tng din tch t canh tc v khong 168 km din tch nui trng thy sn v 320 km t rng s b nhn chm (IFAD, 2010). Hn na, vo nm 2050, tng GDP c th gim khong 0,7-2,4% do tc ng ca bin i kh hu ln nng nghip (Ngn hng Th gii 2013). Vin Nghin cu chnh sch lng thc quc t (IFPRI) d don khi mc nc bin dng ln 1m th khong hn 2 triu ha t canh tc s b xa s (Ngn hng Th gii, 2013). Ti nm 2030, hin tng nc bin dng ti nhng khu vc ng bng gy nguy c nhim mn cho 45% t ai cng nhiu thit hi cho ma mng, nng sut la gim 9% (ADB 2013a).

Nh trnh by trn, bin i kh hu lm thay i hnh thi ma v nhit , tc ng trc tip ti sn xut hoa mu v gin tip ln ngun nc ti v qu trnh bc hi nc (Sd). Hn na, bin i kh hu lm sn lng la go hng nm gim i khong 9,1 triu tn vo nm 2050 (GFDRR, 2011). Ngnh nui trng thy sn, chim khong 5% GDP c nc, cng s b nh hng bi s lng v cng bo gia tng, nhim mn v tng nhit . Ngnh nh bt thy hi sn cng s b gim ng k sn lng nh bt tim nng bi hin tng nc bin m ln v axit ha i dng do nng CO2 trong kh quyn v i dng gia tng (Ngn hng Th gii, 2013).


Trc nhng d bo khng my kh quan ny, chnh ph Vit Nam ang tng cng p dng nhng cng ngh v k thut nng nghip cho php ngi nng dn ng ph vi bin i kh hu v mi trng. Ngoi ra, T chc Lng thc v Nng nghip Lin Hp Quc (FAO) ang hp tc vi cc t chc v quc gia khc (nh UNDP, IOM, UN Women hay Na Uy v Phn Lan) h tr trin khai nhng chin lc thch ng vi bin i kh hu trong nng nghip v pht trin nng thn (Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam v FAO, 2013). Cc t chc v quc gia k trn ang h tr Vit Nam xy dng h thng cnh bo sm v tng cng nhn thc v k nng v nhng vn mi trng v kh hu i vi nui trng thy sn, ng nghip v nng nghip (Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam v FAO, 2013).

III.3.c. Di c trong nc, ti nh c v lnh nn do mi trng

Mc d cc yu t kinh t v nhn khu hc l nguyn nhn ch yu ca di c trong nc v quc t ti Vit Nam, k c di c t pht v di c thng qua cc chng trnh Chnh ph (Lin Hp Quc ti Vit Nam, 2010), nhng nhng bng chng hin c cho thy suy thoi mi trng ang ng vai tr ngy cng ln, tc ng v quyt nh n hnh thi bin ng dn c ti Vit Nam. Nh c cp cc phn trc ca bo co nh gi ny, trong giai on 2008-2015, Vit Nam c khong 2 triu ngi phi lnh nn do hu qu ca thin tai (IDMC, 2016). Thng tin v tnh trng ca nhng ngi lnh nn ny cn rt hn ch. Nhiu ngi trong s h c l quay v ni sinh sng ban u, sa cha hoc xy li nh ca. Tuy nhin, mc d b tn thng vn cn rt cao v khu vc sinh sng ca h vn thng xy ra thin tai nhiu ln trong nm. Nhiu ngi quay v ngay sau khi nhng nguy c chnh qua m khng c cch g thch ng v chng chu lu di. ng thi, hng triu ngi sng ti nhng khu vc b thin tai tn ph nng n hoc c nguy c b nh hng cao c ti nh c thng qua nhng chng trnh ca Chnh ph. Nhiu ngi khc phi di c theo thi v hoc di c lu di ti cc trung tm th thot khi nhng iu kin sng khng m bo v mt mi trng ci thin sinh k, hoc ch chuyn tin v h tr gia nh v cng ng qu nh ang phi lao ao v suy thoi mi trng v bin i kh hu.

Vit Nam l mt trong nhng nc c tc th ha nhanh nht trn th gii (ADB, 2013a). Nm 2014, dn s th chim 30% tng dn s (GSO, 2014), theo d bo con s ny s tng n 50% vo nm 2030


(Sd). Theo B Lao ng, Thng binh v X hi, trong giai on 2001-2005, Vit Nam mt i 73.300 ha t canh tc mi nm do qu trnh th ha, lm nh hng ti cuc sng ca 2,5 triu nng dn (Sd). th ha nhanh chng cng vi pht trin cng nghip lm trm trng hn mc nhim nc, khng kh v t. Tuy nhin, trong nhng nm gn y, th ha ti Vit Nam cng gp phn pht trin t nc v gim i ngho, c nng thn v th, c bit l thng qua tin gi v qu (Thanh v cng s, 2013). V vy, th ha ti Vit Nam cn phi c phn tch t nhiu gc - c bit trong mi tng quan ca tc ng ca thin tai v bin i kh hu ln xu hng v ng lc di c, v cc vn an sinh khn cp din ra sau ni n. R rng, bin i kh hu v suy thoi mi trng trong nc s tip tc tc ng n cc ng lc th ha (ADB, 2013a) to ra c chi ph v li ch. Trn thc t, c l Vit Nam l quc gia ng Nam c nguy c ln nht v vn di c hng lot vo su trong t lin do tc ng ca bin i kh hu v mi trng sng (US NIC, 2010). Xu hng ny c biu hin thng qua s lng ngy cng tng ca ngi di c khi vng nng thn ng bng sng Cu Long n cc thnh ph ln nh TP H Ch Minh v bin i kh hu v mi trng cng vi tc ng ca cc d n pht trin (c bit l cc d n p p ngn sng). Theo ngh nng v sinh k ngi dn trong vng ngy cng tr nn bp bnh.

Di c t nng thn ln th, d ngn hay di hn, d ring l hay theo nhm (c gia nh hoc c h) cng c th bo v c nhng ngi sng vng nng thn khi him ha thin tai nghim trng. y cng c xem l cch thch ng vi khng hong trong nng nghip v kinh t v l cch nng cao kh nng chng chu phc hi, th hin ch yu qua lng tin gi v qu, nht l trong trng hp c nh ch c mt ngi di c. ng thi, vic di c cng dn n qu trnh pht trin th nhanh chng v khng kim sot c, pht sinh thm cc yu t d b tn thng mi v gy ra nhng ri ro khc cho ngi dn. Cui cng, ngi di c li phi sng trong nhng khu vc th ngho v mt an ton. Theo bo co nh gi Ngho th nm 2009 do Chng trnh Pht trin Lin Hp Quc kt hp thc hin vi cc c quan thng k ca thnh ph H Ch Minh v H Ni, hai phn ba s ngi ngho ti hai thnh ph ln ny l ngi di c (Thanh v cng s, 2013).

Mt nghin cu do Ngn hng Pht trin Chu thc hin nhm nh gi chin lc thch ng v tc ng ca bin i kh hu ti thnh ph H Ch Minh, ni c mt na din tch t cao hn mc nc bin cha


y 1m, cho thy th ha tng nhanh nhng vng t trng s lm gia tng s ti sn c nguy c b mt bi nhng hin tng cc oan. Nghin cu ny cng cho thy vn qun l hiu qu nc v h thng cp thot nc ngy cng tr nn cp bch Vit Nam nh th no (ADB, 2013a).

V ngi dn sng cc khu vc d gp ri ro nht dc cc con knh v hai bn b sng, hay cc vng duyn hi thng l nhng ngi ngho nht, nn qu trnh th ha v cc k hoch an sinh rt cn c qun l mt cch c hiu qu v ng n nhm bo v cc nhm d b tn thng nht (Sd). Hn na, cn gii quyt nhng ro cn thc t i vi di c, c bit l di c t pht, v c k hoch, thc y cc chng trnh di c v ti nh c, xem xt nhng vn v mi trng v mc ri ro ca ngi dn trc thin tai c qu hng h v ni h n sinh sng.

Cc chng trnh ti nh c c xem l mt trong nhng chin lc ch o v thch ng vi bin i kh hu ca Chnh ph Vit Nam nhm gim tc ng v mc tn thng ca dn c chu nh hng ng thi cho php h vn c ng gn qu hng ca mnh. Vi mc ch m bo ngi dn tip cn c vi ngun sinh k nh trc, chng trnh ti nh c ti Vit Nam thng c thc hin trn phm vi ngn, trong a bn x, t nhng vng b nh hng sang nhng vng n nh hn. Qu trnh ti nh c ni trn ch yu trn c s t nguyn v kh ton din. Ngi dn ti nh c c cp nhng loi h s giy t cn thit c th tip cn t ai v vay vn xy dng li cuc sng. Tn sut ti nh c trong khu vc thng xuyn n mc m ngi dn Vit Nam xem bin php can thip ny ca chnh ph nh mt quy trnh bnh thng (Entzinger v Scholten, 2015).

Nm trong chin lc phng chng thin tai ca Chnh ph ng bng sng Cu Long, chnh sch Sng chung vi l c trin khai t nm 1996 c l l chng trnh ti nh c quan trng nht i ph vi tnh trng suy thoi mi trng ti Vit Nam. Mc ch ca chng trnh nhm h tr cc cng ng sng nhng khu vc ri ro v l lt, st l t hay xi l b sng thng qua vic di di h n nhng vng an ton hn xung quanh (UNDP, 2012). Trn thc t, nh cp trong bo co ny, vng ng bng sng Cu Long vi mt dn c ng c rt d b tc ng bi bin i kh hu v mi trng v c l l vng d b tn thng nht trong c nc trc tc ng tiu cc ca hin tng


mc nc bin dng, xm nhp mn, l sng, st l b sng v ven bin. Nhng hin tng y to ra nhng dng di c khc nhau, hu ht vn trong phm vi khu vc ng bng v di c ti cc trung tm th, c bit l thnh ph H Ch Minh (Entzinger v Scholten, 2015:2-3). Chnh sch Sng chung vi l cn h tr vay vn khng li sut dn c ti nhng khu ti nh c do Chnh ph quy hoch c th mua t nn v xy dng khung nh c bn. i tng no c th tip cn vi chng trnh ti nh c v hng iu kin no s c chnh quyn a phng xc nh da trn thu nhp ca h. V c bn, c hai kiu h gia nh: a) h ngho v cn ngho c php hng mc li sut thp v vay di hn trang tri chi ph ti nh c v b) h c iu kin kinh t tt hn c th chn mua t nn (Chun, 2015). Nm 2007, chng trnh xy c hn 1.000 khu ti nh c cho 200.000 h dn (khong 1 triu ngi) sng trong vng thng xuyn b l lt. D n cn cung cp cho cc h gia nh ni an ton v c hi duy tr ngun thu nhp trc y. V d: t nm 2005-2010, ti vng duyn hi xung quanh huyn Nm Cn ca tnh C Mau, khong 4.000 h gia nh ch yu sng da vo ngh c c ti nh c n khu vc t lin cch ni h sng trc 1 km nhm m bo sinh k (Entzinger v Scholten, 2015). Mt s trng hp khc, v d ti tnh Cn Th, d n ti nh c cn c t cnh nhng khu vc nh my mi v chnh quyn cn u t vo cc chng trnh dy ngh, v ni ti nh c khng th bo m cho nhng ngi mi n tip tc sinh k trc y ca h. Trong trng hp ny, ti nh c do bin i mi trng v kh hu li m ra nhiu c hi mi cho php ngi dn c dp hc c k nng mi v tng thm thu nhp t nhng sinh k khc.

Ni chung, c th ni vic hnh thnh cc khu vc hay cc cm ti nh c ng bng sng Cu Long trong chng trnh Sng chung vi l l mt thnh cng v nh m 200.000 ngi c th di chuyn khi nhng vng c nguy c thin tai v ci thin c iu kin nh . Cc gp v ph bnh v nhng im cn bt cp ca chng trnh c th coi l bi hc kinh nghim ci thin v sau. V d, c kin cho rng chng trnh ny khng cung cp y c s h tng cho v sinh, dch v y t v nc sch, cng nh khng khuyn khch c s tham gia tch cc ca ngi ngho v nhng h gia nh mt t vo qu trnh thc hin cc chng trnh ti nh c, y ngi dn vo ri ro b tch bit khi cc mng li x hi gn lin vi sinh k mi ca h (UNDP, 2012; Chun, 2015). Thm vo , s lng khon vay vn cn hn ch v t l hon tr sau 5 nm ch t 5-10%. Thc t, vn vay dng nh c


s dng cho nhng mc ch khc, nh mua sm cho h gia nh hay tr cc khon n khc (Lin Hp Quc ti Vit Nam, 2014; Chun, 2015). Trong trng hp khng tm c sinh k ni mi, mt s ngi di c phi bn ti sn ca h v quay v c hng v nhng ni c ri ro cao hoc tip tc di c ln cc khu vc th kim ngun thu nhp khc (Chun, 2015; Entzinger v Scholten, 2015).

Cc chng trnh ti nh c khc c trin khai ti nhng ni thng xuyn c l qut, trt bn v st l t vng Trung du v min ni pha Bc, nhng khu vc hay st l v xi mn khu vc ng bng sng Hng, nhng khu vc hay c l Ty Nguyn v nhng ni hng l t sng ng Nai v sng Si Gn khu vc ng Nam B (Lin Hp Quc ti Vit Nam, 2014). Ngoi ra cn c mt chng trnh ti nh c gip ring cho nhm ngi dn sng trn thuyn (thuyn ba l), v d chng trnh c thc hin tnh Tha Thin Hu nhm ti nh c cho dn chi sau khi siu bo nm 1985 cp i mng sng ca 604 ngi. n nm 2010, 555 h gia nh thuyn chi ti ph Tam Giang v 343 h gia nh trn sng Hng c ti nh c (Sd).

Mt nghin cu do Dunn thc hin (2009) nhm tm hiu mi lin h gia l lt v di c v vic ti nh c ngi dn ti ng bng sng Cu Long cho thy ngoi nhng chng trnh ti nh c ca chnh ph nhm ci thin iu kin sng ca ngi dn ti nhng khu vc ri ro, ngi dn cng t di c thi v n cc trung tm th tm kim sinh k trong sut ma l. Hn na, nghin cu ny ch ra rng nhng ngi c sinh k ph thuc vo nng nghip thng di c tm sinh k thay th khi ma mng b tht bt do l lt (Sd). Mt nghin cu khc do Mng li Di c Mekong (MMN) v Trung tm Di c Chu (AMC) thc hin ti x Thanh An, huyn Vnh Thnh, thnh ph Cn Th thuc vng ng bng sng Cu Long cho thy kh hu nng ln mt cch cc oan v sa mc ha nh hng nng n nh th no ti ngi dn a phng, cht lng nc v t canh tc trong khu vc. Cy ci v hoa mu u b thit hi. Nh ca, c s h tng nh cc ta nh, ng s v b sng u b h hoi. Nghin cu cng chng minh mi lin h gia bin i mi trng trong khu vc v vic di c ca ngi dn a phng ti nhng trung tm th ln nh thnh ph H Ch Minh, Cn Th, Lm ng v ng Nai. Trn thc t, bin i mi trng c xem nh l mt trong s nhng nhn t chnh khin ngi dn a phng di c, cng vi nhng l do khc nh thiu cng n vic lm v nhng ri ro v sc khe (MMN v AMC, 2013; Bocchini, 2014). Theo , di c di hn


hay ngn hn thng tr thnh chin lc a dng sinh k ca nhng h gia nh i mt vi khng hong trong kinh t v nng nghip do p lc mi trng khc nghit gy ra (Loc v Grote, 2015). D liu kho st ca Vit Nam v c ngi di c ln khng di c ch ra rng nhn thc ngi dn v nhng qu trnh bin i kh hu theo thi gian nh hn hn, dng nh tc ng n hnh thi di c t hn nhiu so vi tc ng t nhng bin i bt thng nh bo v l lt, lm tng ng k kh nng di c (Koubi v cng s, 2016).

Vi s tng tn sut, tc ng ca thin tai v nhng qu trnh bin i kh hu din bin t t ln dn c v sinh k nh d bo, s ngi phi v th m ri b qu hng theo ma hoc vnh vin c th gia tng ng k. Nhng nghin cu t i v di c v l do mi trng c thc hin ti Vit Nam hu ht ch tp trung vo nhng chng trnh ti nh c khu vc ng bng Sng Cu Long, li thng ri rc v khng cp nht. Do , r rng cn chn lc d liu v thc hin nhng nghin cu su rng hn v vn ny nhm cung cp thng tin u vo cho chnh sch v a ra h tr ph hp cho ngi di c.

III.3.d. Di c xuyn bin gii

Nh cp, di c quc t l hin tng chnh Vit Nam. Khong 90.000 ngi (35% l n gii) di c ra nc ngoi mi nm tm vic, ch yu l Nht Bn, Malaysia, Hn Quc, i Loan (Ishizuka, 2013; Miller, 2015). Mc d cc yu t kinh t v x hi vn l nhng yu t quan trng nht lm bng n di c quc t, cc yu t mi trng dng nh ngy cng nh hng r rt n di c. Mc d mi lin h gia mi trng v bin i kh hu vi di c trong nc c chng minh v phn tch trong mt s nghin cu, chng minh mi tng quan tng t vi di c quc t kh hn nhiu. Tuy nhin, nu chng ta xem xt s gia tng s lng ph n Vit Nam, ch yu n t ng bng sng Cu Long, ly chng i Loan v Hn Quc v l do kinh t (Miller, 2015), th rt c th rng iu kin mi trng khc nghit ti ng bng Sng Cu Long cng l mt nguyn nhn. V mt ny, chng ta cn tin hnh nhng nghin cu su hn.

Khu ti nh c mt tnh pha Bc Vit Nam. IOM 2016 (Hnh: Trn Th Ngc Th)

IV

B CNG C CHO CC NH HOCH NH CHNH SCH


IV. B CNG C CHO CC NH HOCH NH

CHNH SCH

Nh ni, kinh t Vit Nam c nhng thay i ln k t thi k i Mi trong nhng nm 1980. V c bn, t nc chuyn dch t nn nng nghip tp th vi mt x hi kh ng nht sang cc hot ng kinh t t nhn v m ca cho u t nc ngoi. Kt qu l nn kinh t Vit Nam pht trin vt bc nhng theo l s gia tng bt bnh ng x hi.

Phn ny s trnh by nhng chnh sch hin c gii quyt cc vn di c, th ha, i ngho v nhng vn v mi trng nh m t trong phn trc. ng thi, phn ny cng phn tch v cc chnh sch c xy dng v sau tm tt li nhng l hng kin thc cn c b p Vit Nam pht trin hn na.

IV.1. Khung chnh sch hin hnhIV.1.a. Bin i kh hu v mi trng: Qun l thin tai

Nhng chnh sch v chng trnh lin quan n bin i kh hu c xy dng mi cp , t trung ng ti a phng. Qu trnh ny c chnh thc khi ng vo nm 1992 khi Vit Nam k Cng c khung ca Lin Hp Quc v Bin i kh hu (UNFCCC) v ph chun cng c vo nm 1994. Sau , nh cam kt, Vit Nam cng b Thng bo Quc gia ln th nht theo UNFCCC vo nm 2003, trong B Ti nguyn v Mi trng l c quan thc hin cp quc gia (Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam, 2003). Tip n trong nm 2005, Th tng Chnh ph khi xng thc hin Ngh nh th Kyoto ca UNFCC thng qua Ch th 35/2005/CT-TTg. 5

Bc tip theo l xy dng Chng trnh mc tiu quc gia ng ph vi bin i kh hu vo nm 2008 thng qua Quyt nh 158/2008/Q-TTg.6 Mc tiu chnh ca chng trnh l nh gi c mc tc ng ca bin i kh hu ln cc lnh vc, ngnh v a phng trong tng giai on v xy dng c k hoch hnh ng kh thi ng ph

Ch th 35/2005/CT-TTg c cung cp ti ng link http://www.Vietnam-redd.org/Upload/Download/File/35_2005_CT-TTg_5015.pdfBn ting Anh y ca Quyt nh 158/2008/Q-TTg c th truy cp ti ng link http://www.Vietnam-redd.org/Upload/CMS/Content/Library-GovernmentDocuments/158-2008-QD-TTg.pdf

5

6
http://www.Vietnam-redd.org/Upload/Download/File/35_2005_CT-TTg_5015.pdfhttp://www.Vietnam-redd.org/Upload/Download/File/35_2005_CT-TTg_5015.pdfhttp://www.Vietnam-redd.org/Upload/CMS/Content/Library-GovernmentDocuments/158-2008-QD-TTg.pdfhttp://www.Vietnam-redd.org/Upload/CMS/Content/Library-GovernmentDocuments/158-2008-QD-TTg.pdf


hiu qu vi bin i kh hu cho tng giai on ngn hn v di hn, nhm m bo s pht trin bn vng ca t nc, tn dng cc c hi pht trin nn kinh t theo hng cc-bon thp v tham gia cng cng ng quc t trong n lc gim nh tc ng bin i kh hu, bo v h thng kh hu (Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam, 2008). Bc i u tin ny ghi nhn mi lin h gia bin i kh hu v trng tm pht thi cc-bon thp ti Vit Nam, nhng cha ch ra s lin kt gia nhng hin tng ny v tnh trng di c hay tm lnh.

Ban ch o Quc gia cho Chng trnh mc tiu quc gia ng ph Bin i kh hu c thnh lp thng qua Q 419/Q-TTG 7. Trong giai on u tin ny, Chnh ph tp trung nghin cu nhng tc ng ca bin i kh hu ln cc k hoch hnh ng tng lai nhm nh hng cho Chin lc Quc gia v Bin i kh hu c Th tng Nguyn Tn Dng ban hnh vo nm 2011 theo Q 2139/Q-TTg 8. Chin lc Quc gia ny bao gm mt s quan im chin lc sau: (i) ng ph ca Vit Nam vi bin i kh hu nn c gn lin vi hn ch pht thi cc-bon thp, (ii) tp trung n lc thch ng vi bin i kh hu ngay t u, (iii) ng ph vi bin i kh hu l trch nhim ca ton x hi (nh nc, cc doanh nghip, cc t chc ngh nghip v cng ng), (iv) chin lc ng ph phi mang tnh h thng, lng ghp, lin vng v lin ngnh v (v) chin lc mang tm nhn th k (Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam, 2011b). Sau giai on nh gi s cn c s ku gi hnh ng gim thiu tc ng ca bin i kh hu v xy dng chin lc thch ng. Cc bin php ny phn no c hnh dung kh c th.

Chin lc c chia ra thnh 8 nhim v nh sau:

1) Ch ng ng ph vi thin tai v gim st s thay i ca kh hu.

2) m bo an ninh lng thc v ngun nc.

3) Tch cc ng ph vi nc bin dng khi cn thit ti nhng vng d b tn thng.

4) Bo v v pht trin rng bn vng, nng cao kh nng hp th kh thi nh knh v bo tn a dng sinh thi.

5) Gim pht kh thi nh knh bo v kh hu Tri t.

Q 419/Q-TTG c th truy cp ti ng link www.vietnam-redd.org/Upload/Download/File/419_Q%C4%90-TTg_4831.pdfQ 2139/QD-TTg c th truy cp ti ng link http://www.Vietnam-redd.org/Upload/CMS/Content/Library-GovernmentDocuments/2139-QD-TTg.pdf

7

8
http://www.vietnam-redd.org/Upload/Download/File/419_Q%C4%90-TTg_4831.pdfhttp://www.vietnam-redd.org/Upload/Download/File/419_Q%C4%90-TTg_4831.pdfhttp://www.Vietnam-redd.org/Upload/CMS/Content/Library-GovernmentDocuments/2139-QD-TTg.pdfhttp://www.Vietnam-redd.org/Upload/CMS/Content/Library-GovernmentDocuments/2139-QD-TTg.pdf


6) Cng c vai tr tr ct ca Nh nc trong ng ph vi bin i kh hu.

7) Xy dng cc cng ng c kh nng ng ph mt cch hiu qu vi bin i kh hu.

8) Pht trin cc cng ngh tin tin v cc cch tip cn khoa hc ng ph vi bin i kh hu.

Mt s trong cc nhim v ny c lin quan mt thit ti bin i kh hu v di c do mi trng. Nh gii thch phn trc, mc nc bin dng v xi l b bin l mt trong nhng mi e da chnh ti sinh k ca ngi dn. Nhn thc v nhng mi e da ny c th hin trong cc nhim v chin lc, cng nh vic xy dng nng lc thch ng vi bin i kh hu cp cng ng. Thm vo , cc nhim v cng tp trung vo gim st bin i kh hu v ng ph tch cc vi thin tai, song song vi an ninh lng thc. Nu nhng nhim v ny thnh cng, tnh trng di dn v di c bt buc do suy thoi mi trng hay bin i kh hu c k vng l s gim ng k trong c nc.

Lin quan ti vic lp k hoch chin lc v bin i kh hu, Vit Nam xy dng mt s k hoch v chng trnh nhm t c cc mc tiu chin lc quc gia, trong c nhng mc tiu tc ng trc tip ln di c do mi trng v bin i kh hu. Nhng chng trnh ny gii quyt mt s vn c th trong mi quan h gia bin i kh hu v di c, v d nh tp trung vo yu t bin i kh hu ti cc khu vc th ni n nhn nhiu h dn buc phi ri khi nng thn n sinh sng nh cp n trong cc phn trc, hay tp trung vo s pht trin ca cc khu dn c v vo vic lm th no cc cng ng c th ng ph hiu qu vi bin i kh hu.


Mt s chng trnh c th k n nh: Chng trnh mc tiu quc gia v bin i kh hu; Chng trnh qun l nc v thch ng vi bin i kh hu ti

ng bng Sng Cu Long v ng bng Sng Hng; Chng trnh ng ph vi bin i kh hu ti nhng th rng

ln Vit Nam; Chng trnh nng cp v ci to h thng chn sng v

sng; Chng trnh nng cp h thng chm sc sc khe cng ng; Chng trnh pht trin kinh t x hi cho ngi dn trn o; K hoch th im v ph bin cc m hnh ng ph hiu qu vi

bin i kh hu ca cng ng.

D rt ton din, tuy nhin mc thnh cng ca cc chng trnh ny ra sao th li cha r. Do , cc nghin cu su thm v tc ng ca nhng chng trnh ny i vi nhng ngi c hng li (tc cc cng ng d b tn thng) s rt c gi tr i vi cc chnh sch di c hay di di do bin i kh hu v mi trng trong tng lai.

Chin lc quc gia ca Vit Nam c s tham gia ca 4 n v thc hin chnh: B Ti nguyn v Mi trng vi vai tr lnh o, B K hoch v u t, cc c quan cp Tnh cng nh cc c quan cp trung ng v cc t chc x hi, cc t chc phi chnh ph v doanh nghip. Tuy nhin vi thc t rng thnh cng ca chin lc li ph thuc vo nhiu n v thuc cc ngnh cc cp trong c nc, tnh hiu qu trong vic gii quyt tnh trng di c do mi trng, nhu cu v vn ca ngi di c trong nc c th b mt i.

Ch ring y ban quc gia v Bin i kh hu c thnh lp theo Q 43/Q-TTg 9 nm 2012 thi cng c i din ca rt nhiu B khc nhau. Ch tch ca y ban ny l Th tng Chnh ph vi hai ph ch tch y ban l Ph Th tng v B trng B Ti nguyn v Mi trng. Ngoi ra, cc y vin y ban bao gm B trng B K hoch v u t, B trng B Ti chnh, B trng B Nng nghip v Pht trin Nng thn, B trng B Xy dng, B trng B Giao thng Vn ti v B trng B Cng thng. Tuy nhin, cn lu rng khng c B thnh vin no trc tip chu trch nhim v lnh vc bin i kh hu cng nh

Quyt nh bng ting Vit c th truy cp ti http://www.Vietnam-redd.org/Upload/Download/File/QD_43_TTg_thanh_lap_UBQG_ve_BDKH_4234.pdf

9
http://www.Vietnam-redd.org/Upload/Download/File/QD_43_TTg_thanh_lap_UBQG_ve_BDKH_4234.pdfhttp://www.Vietnam-redd.org/Upload/Download/File/QD_43_TTg_thanh_lap_UBQG_ve_BDKH_4234.pdf


cc vn v di c. Do , cng tng t trng hp ca Chin lc Quc gia, y ban quc gia v Bin i kh hu thng khng th trin khai cc chng trnh mt cch hiu qu v tip ni c kt qu u ra ca cc chng trnh.

Cng nm (2012) K hoch hnh ng Quc gia v Bin i kh hu giai on 2012-2020 c ph duyt theo Q 1183/Q-TTg 10 cng vi Chin lc quc gia v tng trng xanh theo Q 1393/Q-TTg 11 . C hai chin lc ny hnh thnh khun kh chnh sch chung v mi trng v bin i kh hu, c hai chin lc u cng nhn rng ng ph vi bin i kh hu l sng cn i vi s pht trin ca t nc. Tuy c hai u t trng tm ln hn vo pht thi kh nh knh nhng li khng cp n mi lin quan vi di c hay di di do hu qu ca suy thoi mi trng v bin i kh hu.

V vn qun l thin tai (nhng hin tng bin i kh hu bt ng), khung chnh sch quc gia Chin lc quc gia phng, chng v gim nh thin tai n nm 2020 c k vo nm 2007 v c xem l mt mc quan trng trong gim nh ri ro thin tai quc gia. Mc tiu chung l Huy ng mi ngun lc thc hin c hiu qu cng tc phng, chng v gim nh thin tai t nay n 2020 nhm gim n mc thp nht thit hi v ngi v ti sn, hn ch tc hi ln ti nguyn thin nhin, mi trng v di sn vn ha, gp phn quan trng bo m pht trin bn vng ca t nc, bo m quc phng, an ninh, bao gm mc tiu c th v ti nh c. Chnh xc hn, Chin lc ku gi nhng hnh ng nhm hon thnh vic di di, sp xp v n nh cuc sng nhn dn vng thng xuyn xy ra thin tai theo quy hoch c c quan nh nc c thm quyn ph duyt. Cc k hoch hnh ng da trn Chin lc Quc gia d kin do 23 tnh v 12 B xy dng, bn cnh h thng chnh quyn phn cp ca Vit Nam. Vic trin khai chin lc ny, tip ni ca nhng chng trnh di di trc nh c cp trong phn III.3.c. Di c trong nc, ti nh c v lnh nn do mi trng, c k vng lm gim tc ng ca bin i kh hu v mi trng trong c nc, do cng gim di c v lnh nn bt buc. V vy, Chin lc ny l mt mc quan trng khng ch trong phng chng ri ro thin tai m cn trong vn di c v lnh nn bt buc do thin tai. Hn na, vo nm 2009, K hoch thc hin Chin lc quc gia phng

Q 1183/Q-TTg bng ting Vit c th truy cp ti http://www.Vietnam-redd.org/Upload/Download/File/1183_QD-TTg_146967_3123.pdfQuyt nh 1393/Q-TTg bng ting Vit c th truy