ilP

i )

o

P

NIZAMU'L-MULK

SASAN AL YCEL KLASKLER DZS

FARSA A SLIN D A N EV REN : M EH M ET TA H A AYAR

SYASETNAME

TRKYE BANKASI

KltrYaynlar

Genel Yayn: 1799

Hmanizma ruhunun ilk anlay ve duyu merhalesi, insan varlnn en mahhas ekilde ifadesi olan sanat eserlerinin benimsenmesiyle balar. Sanat ubeleri iinde edebiyat, bu ifadenin zihin unsurlar en zengin olandr. Bunun iindir ki bir milletin, dier milletler edebiyatn kendi dilinde, daha dorusu kendi idrakinde tekrar etmesi; zek ve anlama kudretini o eserler nispetinde artrmas, canlandrmas ve yeniden yaratmasdr. te tercme faaliyetini, biz, bu bakmdan ehemmiyedi ve medeniyet dvamz iin messir bellemekteyiz. Zeksnn her cephesini bu trl eserlerin her trlsne tevcih edebilmi milletlerde dncenin en silinmez vastas olan yaz ve onun mimarisi demek olan edebiyat, btn ktlenin ruhuna kadar iliyen ve sinen bir tesire sahiptir. Bu tesirdeki fert ve cemiyet ittisali, zamanda ve meknda btn hududar delip aacak bir salamlk ve yaygnl gsterir. Hangi milletin ktpanesi bu ynden zenginse o millet, medeniyet leminde daha yksek bir idrak seviyesinde demektir. Bu itibarla tercme hareketini sistemli ve dik- kadi bir surette idare etmek, Trk irfannn en nemli bir cephesini kuvvetlendirmek, onun genilemesine, ilerlemesine hizmet etmektir. Bu yolda bilgi ve emeklerini esirgemiyen Trk mnevverlerine kranla duyguluyum. Onlarn himmetleri ile be sene iinde, hi deilse, devlet eli ile yz ciltlik, hususi teebbslerin gayreti ve gene devletin yardm ile, onun drt be misli fazla olmak zere zengin bir tercme ktpanemiz olacaktr. Bilhassa Trk dilinin, bu emeklerden elde edecei byk fayday dnp de imdiden tercme faaliyetine yakn ilgi ve sevgi duymamak, hibir Trk okuru iin mmkn olamyacaktr.

23 Haziran 1941 Maarif Vekili

Haan li Ycel

iindekiler

Sunu............................................................................................viiGiri Fasl...................................................................................... 3Fasllarn Fihristi.......................................................................... 5Birinci Fasl........................................................... ......................11kinci Fasl................................................................................... 15nc Fasl............................................................................... 17Drdnc Fasl.......................................................................... 29Beinci F a s l................................................................................41Altnc Fasl................................................................................. 53Yedinci Fasl................................................................................61Sekizinci Fasl.............................................................................77Dokuzuncu Fasl........................................................................83Onuncu Fasl..............................................................................85On Birinci Fasl...........................................................................95On kinci Fasl............................................................................99On nc Fasl.......................................................................101On Drdnc Fasl.................................................................117On Beinci Fasl....................................................................... 119On Altnc Fasl........................................................................ 121On Yedinci Fasl................................................................. ....123On Sekizinci Fasl....................................................................127On Dokuzuncu Fasl...............................................................129Yirminci Fasl............................................................................131Yirmi Birinci F asl...................................................................133

Yirmi kinci Fasl................................ ..................................... 139Yirmi nc Fasl.................... ............................................. 141Yirmi Drdnc Fasl.............................................. ...............143Yirmi Beinci Fasl................................................................... 145Yirmi Altnc F asl................................................................ ...147Yirmi Yedinci Fasl.................................................................. 149Yirmi Sekizinci Fasl................................................................151Yirmi Dokuzuncu Fasl.......................................................... 169Otuzuncu Fasl......................................................................... 171Otuz Birinci Fasl.................................... ................................173Otuz kinci Fasl.......................................................................175Otuz nc Fasl...................................................................177Otuz Drdnc Fasl..............................................................179Otuz Beinci Fasl....................................................................183Otuz Altnc Fasl............. .......................................................185Otuz Yedinci Fasl...................................................................189Otuz Sekizinci Fasl................................................................ 193Otuz Dokuzuncu Fasl........................................................... 195Krknc Fasl............................................................................ 199Krk Birinci Fasl..................................................................... 205Krk kinci Fasl.......................................................................229Krk nc Fasl................................................................... 255Krk Drdnc Fasl..............................................................267Krk Beinci Fasl.................................................................... 271Krk Altnc Fasl..................................................................... 293Krk Yedinci Fasl................................................................... 297Krk Sekizinci Fasl................. ........................... ,327Krk Dokuzuncu Fasl............................... ............................ 335Ellinci Fasl............................................................................... 339Elli Birinci Fasl........................................................................343Kitap...........................................................................................345Szlk........................................................... ............................347

Nizamii I-Mlk

VI

Sunu

Kiifr ile belki amma zulm ile paydr kalmaz memleket

Asl ad Ebu Ali Kvamuddin (Giyasuddevle, emsl- Mlo) Masan bin Ali bin shak et-Ts olan byk Seluklu Ve/.iri Nizaml-Mlk, 21 Zilkade 408de (10 Nisan 1018), HorAsnn eski kltr merkezlerinden Ts ehrine bal Nukan kasabasnda domutur. Babas Ali bin shak Dih- ktttnn Gaznelilerin Ts mili ve Nukan kasabasnn dihka- nt olmasndan tr, iki kardei ile birlikte devrin en iyi art- lin iinde yetime imknlarna sahip bulunuyordu. Nitekim kardei Abl Kasm Abdullah zamann nl fakihlerinden biriydi. Haan da, tahsil ve terbiyesine gsterilen ihtimam sayesinde daha 11-12 yalarnda Kuran ezberlemi, fi fkh ile alakalanarak gen yanda bu fkhn nazariyatn iyi bilenler arasna gemi, ayn zamanda tannm edip ve muharrirler ile de dostluk kurmak ve edebiyat sahasnda ciddi mesai sarf etmek suretiyle iyi yazma ve gzel konumada zamannn sekin simalarndan biri olmutur."'

Hayatnn ilk dnemleri hakknda kaynaklarda doyurucu malumat olmamakla birlikte bn-i Fundukun Tarih-i

* Kafesolu, brahim, Nizamlmlk, slam Ansiklopedisi, c. 9 (stanbul 1988), s. 329-330.

Nizam l-Mlk

Beyhak adl eseri bu devlet adamnn ailesi ve doum yeri hakknda teferruatl bilgi veren yegne eser olarak gsterilir. Genlik yllarnda babas ile birlikte Gazne Devletinin Horasan Valisi Ebul-Fazl es-Surinin maiyetinde alan Nizaml- Mlk, Sultan Mahmudun varisi olarak yerine geen olu Gazneli Mesutun Dandanakanda 431 / 1040 malubiyetinden sonra Horasann kahir ekseriyeti Seluklularn eline gelince Belh Valisi Ebu Ali bin dn tarafndan idari hizmetlerde grevlendirildi. Daha sonra onunla geinemeyip ar Beyin yanna Merve giden vezir kendisinden byk yaknlk grr. ar Beyin, Nizaml-Mlk Alparslana takdim ederken onu bir baba gibi kabul etmesini istedii rivayet edilir. Nizaml-Mlk, ar Beyin lmnn ardndan Turul Bey dneminde Horasan idare eder. Alparslann kardei Sleyman ile giritii taht kavgas srasnda ise Alparslann yannda yer alr. Alparslan tahta getikten bir ay sonra Vezir Kunduriyi azledip yerine Nizaml-Mlk tayin eder. (13 Zilhicce 455 / 7 Aralk 1063)* Bazen birtakm askeri hareketleri bizzat idare eden ve Alparslann saltanat esnasnda hemen her sefere itirak eden Nizaml-Mlk, askeri mhimmatla birlikte rana gitmek zere grevlendirildii iin mehur Malazgirt muharebesine itirak edememitir

nce Alparslana (455 / 1063- 465 /1072), ardndan Alparslann olu Melikaha (465 / 1072 -485 / 1092) yeknda otuz yl civarnda vezirlik yapan Nizaml-Mlk Byk Seluklu devletinin ideolou olmasnn yan sra devlet idaresi ile ilgili tezlerini icra edecek yeterli siyasi frsat da uzun vezirlik dneminde bulabilmitir. Alparslann (455-65 / 1063- 73) ve Melikahm saltanatlar esnasnda Seluklularn gc zirvesine ulamt; snrlar Afganistandan Akdeniz kylarna kadar ulaan imparatorlukta Nizaml-Mlk de kariyeri-

* zaydn, Abdlkerim, 'Nizamlmlk, Diyanet slam Ansiklopedisi, c. 33 (stanbul 2007) s. 194-196.

Siyasetname

nin altn yllarm yaamaktayd. Elinde bulundurduu siyasi kudreti, icra kuvveti bakmndan Alparslann idaresi altnda dokuz yl yapt vezirlii, Melikah dnemindeki vezirliinden f