njË vlerËsim i ciklit financiar pËr shqipËrinË 34 (73) 2019 · që vijnë nga stresi financiar...

-3-

NJË VLERËSIM I CIKLIT FINANCIAR PËR

SHQIPËRINË

34 (

73)

2019

Vasilika KotaArisa Goxhaj (Saqe)

-4-

Vasilika KotaDepartamenti i Ndërhyrjes së Jashtëzakonshme, Banka e Shqipërisëe-mail: [email protected]

Arisa Goxhaj (Saqe)Departamenti i Stabilitetit Financiar, Banka e Shqipërisë e-mail: [email protected]

Shënim: Mendimet e shprehura në këtë material janë të autorëve dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht opinione ose qëndrime të Bankës së Shqipërisë.

-5-

PËRMBAJTJA

ABSTRAKT 7

1. HYRJE 7

2. RISHIKIM I LITERATURËS MBI CIKLIN FINANCIAR 9

3. CILËT TREGUES SHËRBEJNË PËR VLERËSIMIN E CIKLIT FINANCIAR? 11

4. METODOLOGJIA 14

5. NDËRTIMI I NJË MATËSI TË MUNDSHËM TË CIKLIT FINANCIAR PËR SHQIPËRINË 18

6. VLERËSIMI I MATËSIT MË TË MIRË TË CIKLIT FINANCIAR 20

7. PËRFUNDIME 25

REFERENCA 26

SHTOJCË 1 28

-7-

ABSTRAKT

Vlerësimi i ciklit financiar dhe fazave të ndryshme të tij është i rëndësishëm për ndërtimin e politikave dhe instrumenteve të përshtatshme makroprudenciale, të cilët synojnë zbutjen e rrezikut sistemik. Ky material ka si qëllim kryesor të vlerësojë ciklin financiar në Shqipëri, duke krijuar një tregues sintetik si matës të mundshëm të tij. Ky tregues përfshin elemente nga segmente të ndryshme të sistemit financiar apo të ndërlidhura me të. Në këtë material identifikohen përbërësit kryesorë të ciklit financiar në Shqipëri, teknikat e ndërtimit të tij dhe ndryshimet midis treguesve të mundshëm që mund të shërbejnë për matjen e tij. Rezultatet tregojnë se treguesit e raportit kredi ndaj PBB-së, indeksi i çmimeve të banesave dhe norma e rritjes së kredisë, janë zgjedhja më e mirë në ndërtimin e një indeksi sintetik në matjen e ciklit financiar, dhe ky cikël është i lidhur pozitivisht me periudha të stresit financiar, ndaj duhet të merren në konsideratë në zbatimin e politikave.

1. HYRJE

Cikli financiar luan një rol të rëndësishëm në rritjen e qëndrueshmërisë së sistemit financiar. Që prej krizës financiare, politikëbërësit janë riorientuar dukshëm drejt perspektivave makroprudenciale, duke u përpjekur të adresojnë prociklikalitetin e sistemit financiar. Literatura për matjen e ciklit financiar është ende në fillimet e saj, por i ka rrënjët në literaturën e pasur të pikave të kulmit (boom) dhe të tkurrjes (bust) të sistemit financiar, në ndërlidhje me sektorin real.

Politikat makroprudenciale kanë marrë një rëndësi të veçantë pas krizës financiare ndërkombëtare. Në vijim të vlerësimit të rrezikut sistemik dhe të faktorëve që kontribuuan në materializimin e krizës, një aspekt i rëndësishëm është ndërtimi i instrumenteve të politikës makroprudenciale të cilat përdoren për të zbutur luhatjet e ciklit financiar në ekonomi. Luhatjet e treguesve financiarë apo me ndikim në sistemin financiar në formën e tkurrjeve apo boom-it, shoqërohen me rritjen e ekspozimit ndaj materializimit të krizave financiare. Për

-8-

këtë arsye, vlerësimi i ciklit financiar dhe fazave të ndryshme të tij është i rëndësishëm për ndërtimin e politikave dhe instrumenteve të përshtatshme makroprudenciale, të cilat synojnë zbutjen e rrezikut sistemik.

Literatura e periudhës pas krizës financiare është orientuar drejt vlerësimeve paraprake të ciklit financiar. Gjithsesi, në dallim nga treguesit e ciklit të biznesit, në rastin e ciklit financiar ende nuk është përcaktuar një tregues i vetëm që reflekton ecurinë e këtij cikli dhe që shërben si matës i tij. Përgjithësisht, cikli financiar dallon nga cikli i biznesit për shkak të amplitudës (madhësisë) dhe frekuencës së tij (Stremmel, 2015). Cikli financiar zhvillohet kryesisht në afatin e mesëm, përtej zhvillimeve afatshkurtra që karakterizojnë ciklin e biznesit. Gjithashtu, cikli financiar karakterizohet nga amplituda më të larta dhe frekuencë më e ulët se cikli i biznesit. Drehmann (2012) gjen një lidhje të rëndësishme midis këtyre cikleve me frekuencë të ulët dhe krizave financiare, duke sugjeruar që këto cikle kanë një rol të rëndësishëm në shpjegimin e episodeve të stresit financiar. Borio (2012) e përcakton ciklin financiar si “ndërlidhja midis perceptimit të vlerës dhe rrezikut, qëndrimeve ndaj rrezikut dhe kufizimeve të financimit, të cilat përkthehen në pika kulmi (boom-i) të ndjekura nga pika tkurrjeje”, duke e lidhur këtë koncept ngushtësisht me atë të prociklikalitetit të sistemit financiar. Pikërisht kjo ndërlidhje mund të shkaktojë zhbalancime në ekonomi, të shoqëruara nga mungesë stabiliteti makroekonomik dhe/ose të kërcënojë stabilitetin financiar.

Qëllimi i këtij materiali është të vlerësojë ciklin financiar në Shqipëri, duke krijuar një tregues sintetik si matës të mundshëm të tij. Ky tregues përfshin elemente nga segmente të ndryshme të sistemit financiar apo të ndërlidhura me të, të integruar në një format të njëjtë.

Materiali është i organizuar si më poshtë vijon: seksioni i dytë rishikon literaturën ekzistuese mbi ciklin financiar; seksioni i tretë analizon treguesit që mund të konsiderohen në vlerësimin e tij; seksioni i katërt shpjegon metodologjinë e përdorur në ndërtimin e cikli financiar; ndërkohë që seksioni i pestë dhe ai i gjashtë paraqesin rezultatet e vlerësimit të një cikli të tillë për Shqipërinë. Dhe së fundmi, seksioni i shtatë nxjerr përfundimet përkatëse.

-9-

2. RISHIKIM I LITERATURËS MBI CIKLIN FINANCIAR

Literatura mbi ciklet financiare është e re dhe mjaft e kufizuar në krahasim me literaturën e ciklit të biznesit. Kriza globale financiare ilustroi efektet reale të materializimit të rrezikut sistemik që lidhej me rritjen e zhbalancimeve makrofinanciare dhe vulnerabiliteteve që mund të lidhen me lëvizje në ciklin financiar (Schuler et al., 2015). Vlerësimi i tij përbën një qëllim të rëndësishëm për politikat makroprudenciale dhe aktivizimin e instrumenteve para materializimit të rrezikut sistemik. Pavarësisht kësaj, literatura ende nuk ka identifikuar një përkufizim të saktë e gjithëpërfshirës të ciklit financiar dhe ky tregues vijon të mbetet ndjeshëm më pak i studiuar se treguesi i ciklit të biznesit. Analizat ekzistuese të ciklit financiar janë mjaft të kufizuara dhe ende të papërshtatshme për t’u përdorur lehtësisht në ndërtimin e politikave makroprudenciale.

Sipas Borio (2012), ndonëse nuk ka ende një konsensus për përkufizimin e ciklit financiar, ai mund të përkufizohet si “ndërlidhja midis perceptimit të vlerës dhe rrezikut, qëndrimeve ndaj rrezikut dhe kufizimeve të financimit, të cilat përkthehen në pika kulmi (boom-i) të ndjekura nga pika tkurrjeje”, duke e lidhur këtë koncept ngushtësisht me atë të prociklikalitetit të sistemit financiar. Këto ndërlidhje mund të amplifikojnë luhatjet ekonomike dhe të çojnë në një gjendje të theksuar të stresit financiar apo “zhbalancimeve” me natyrë makroekonomike. Drehmann et al. (2010) propozojnë që përkufizimi i ciklit financiar të vlerësohet si distanca ndërmjet krizave financiare, duke rekomanduar treguesin e hendekut të kredisë ndaj PBB-së si një matës të tij, për shkak të cilësive të mira që ka ky raport në kapjen e ecurisë së krizave (Gonzalez et al., 2015).

Pavarësisht mungesës së një përkufizimi të saktë, literatura ekzistuese veçon disa karakteristika dalluese të ciklit financiar. Sipas Drehmann et al. (2012), cikli financiar mund të përshkruhet kryesisht në terma të çmimeve të pasurive të paluajtshme dhe të kredisë. Këta tregues janë të ndërlidhur ngushtësisht me njëri-tjetrin, veçanërisht në frekuenca të ulëta, duke konfirmuar kështu rëndësinë e kreditimit në financimin e sektorit të ndërtimit dhe në blerjen e një prone të patundshme.

-10-

Cikli financiar ka një frekuencë më të ulët në krahasim me ciklin tradicional të biznesit, gjatësia e të cilit varion midis 1 dhe 8 vitesh, duke veçuar përbërësin ciklik nga ai i prirjes historike të Prodhimit të Brendshëm Bruto. Cikli financiar paraqitet më i gjatë (rreth katër herë) se cikli i biznesit dhe me një amplitudë më të lartë në krahasim me të. Drehmann et al. (2012) evidenton cikle afatshkurtra prej 1-8 vitesh si cikli i biznesit, dhe cikle afatmesme të cilët zgjasin 8-30 vjet. Ata e identifikojnë ciklin financiar si një fenomen afatmesëm, i cili tenton të kulmojë në prag të një krize financiare, duke pasur efekte thelbësore makroekonomike, dhe e ndërtojnë atë për një gjatësi të marrë a priori prej 8 deri në 30 vitesh (Strohsal et al., 2015).

Pra, ciklet financiare kanë prirje të jenë të shtrira në kohë, veçanërisht në fazën e rritjes (Schuler et al., 2015). Faza e tkurrjes së ciklit financiar zgjat gjithashtu për disa vjet, në ndryshim nga recesioni i ciklit të biznesit, i cili mund të mos e tejkalojë harkun kohor të një viti. Në këtë mënyrë, recesionet që përputhen me kontraktime të ciklit financiar zgjasin më shumë se recesione të tjera. Pra, roli i ciklit financiar është mjaft i rëndësishëm në lehtësimin e një ekonomie reale në ekspansion apo në nxitjen e tkurrjes së saj të mëtejshme (Einarsson et al., 2015).

Gjithashtu, gjatësia dhe amplituda e ciklit financiar varen nga regjimi i politikave të një vendi (Borio, 2012). Tre faktorë janë veçanërisht të rëndësishëm në këtë aspekt: regjimi financiar, regjimi monetar dhe ai i ekonomisë reale (Borio dhe Lowe (2002), Borio (2007)). Zhvillimi financiar reflektohet në tkurrjen e kufizimeve financiare, në burimet e financimit që ndikon dhe në strukturën e ciklit financiar. Politika monetare me fokus inflacionin aktivizohet edhe në periudhat e kulmit të ciklit financiar që shoqërohen me norma të larta të tij, duke ndikuar në këtë mënyrë edhe në gjatësinë dhe shtrirjen e ciklit financiar. Së fundi, hapja e ekonomisë reale me tregjet financiare rrit ekspozimin ndaj krizave financiare botërore dhe rrezikut sistemik, duke ndërlikuar dhe kanalet e ndikimit të tregjeve financiare. Përpos ndryshimeve në kohëzgjatje dhe amplitudë, literatura argumenton që sjellja ciklike e treguesve financiarë mund të kuptohet si një reflektim i pastër i pjesës reale të ekonomisë, por edhe si rezultat i ndryshimeve kryesore në perceptimin e përgjithshëm dhe qëndrimin ndaj rreziqeve makrofinanciare.

-11-

Në fakt, gjetjet empirike sugjerojnë që pikat e kulmit dhe të tkurrjes të ciklit financiar, përgjithësisht reflektohen në periudha të krizave financiare ose bankare, apo periudha të stresit financiar. Përgjithësisht, këto periudha të krizave që burojnë brenda një ekonomie të caktuar (pra, jo me origjinë nga humbjet prej ekspozimeve të jashtme) ndodhin në kulmin e një cikli financiar ose mjaft pranë tij. Kjo lidhje ndihmon në shpjegimin e një “rregulli” empirik, sipas të cilit recesionet që përputhen me periudhën e kontraktimit të ciklit financiar janë veçanërisht më të rënduara. Në këto kushte, vlerësimi i këtij cikli ndihmon në evidentimin e rreziqeve që vijnë nga stresi financiar thuajse në kohë reale, në një shkallë të lartë saktësie.

Ndërtimi i një cikli financiar i referohet vlerësimit të bashkëlëvizjes së një grupi treguesish në një hark kohor të caktuar. Kombinimi i disa treguesve përbërës të tij mundëson sinjale më të pastra se sa përdorimi i një treguesi të vetëm. Literatura tregon që përfaqësimi më i mirë i ciklit jepet në terma të ndërlidhjes së treguesve të kredisë me ato të çmimit të pasurive të paluajtshme, ndonëse përfshirja e treguesve të tjerë mund të sigurojë një informacion plotësues mjaft të dobishëm.

3. CILËT TREGUES SHËRBEJNË PËR VLERËSIMIN E CIKLIT FINANCIAR?

Meqenëse perceptimet e rrezikut dhe qëndrimet ndaj ciklit financiar nuk mund të maten në mënyrë të drejtpërdrejtë, është disi e paqartë se cili grup apo kombinim treguesish mund të reflektojë më mirë ciklin financiar.

Përzgjedhja e treguesve përcaktues të ciklit financiar nuk është ende përfundimtare, për shkak të mungesës së një përkufizimi të saktë të tij. Për këtë arsye, treguesit e përfshirë në vlerësimin paraprak të tij bazohen në literaturën e përmendur, logjikën ekonomike, si edhe në kohëzgjatjen e shtrirjes kohore të serisë së të dhënave.

Për ndërtimin e ciklit financiar në Shqipëri bazohemi në përqasjen e Drehmann et al. (2012) dhe të Stremmel (2015), duke kombinuar

-12-

seri të ndryshme kohore të filtruara për të përftuar komponentin ciklik. Për të kapur sjelljen e një cikli financiar është e nevojshme që të zgjedhim të dhëna që janë të shtrira në horizonte sa më të gjata kohore.

Në konceptimin e përcaktuesve të përshtatshëm të ciklit financiar, përzgjedhim një set variablash shpjegues, të cilët janë bazë për kontributin e tyre në vlerësimin e rrezikut sistemik. Literatura fokusohet kryesisht në tregues të ndryshëm të kredisë dhe të çmimeve të aseteve jofinanciare.

Cikli i kredisë, i reflektuar në kufizime të financimit, ndryshime të likuiditetit të bankave, të levës financiare dhe të treguesve të tjerë të bilancit të sektorit bankar, mund të ketë ndikime në aktivitetin ekonomik dhe si pasojë, edhe në stabilitetin financiar të një vendi. Rrjedhimisht, literatura mbi ciklin financiar përdor gjerësisht tregues të kredisë për të vlerësuar marrëdhënien midis sistemit financiar dhe ekonomisë reale (Einarsson et al., 2015). Përgjithësisht, në përputhje me pritshmëritë për ciklin financiar, zhvillimet në ciklin e kredisë kanë një dimension afatmesëm, në ndryshim nga ciklet e biznesit që mund të shfaqin dhe luhatje afatshkurtra (Aikman et al., 2015).

Një tjetër tregues i rëndësishëm i ndërlidhjes midis kufizimeve të financimit dhe të perceptimit të vlerës dhe të rrezikut është edhe çmimi i banesave. Roli i tyre është përgjithësisht në qendër të literaturës mbi kulmet dhe tkurrjet financiare të një cikli, karakterizuar nga një rritje e tyre në prag të një krize, ndjekur nga një rënie e theksuar dhe e qëndrueshme pas pikës më të ulët të tkurrjes (Einarsson et al., 2015).

Ecuria e njëkohshme e treguesve të kredisë dhe çmimeve të aseteve, jep informacion të mirë për zhvillimin e ciklit financiar. Sipas Schuler et al. (2015), treguesit e kredisë dhe të çmimit të aseteve shfaqin frekuenca të ngjashme ciklike dhe përmirësojnë parashikueshmërinë e krizave për horizonte më të gjata kohore.

Në tërësi, kemi përfshirë 7 tregues si përbërës potencialë të ciklit financiar, bazuar në literaturën e sipërpërmendur, 4 prej

-13-

të cilëve përshkruajnë zhvillime të sektorit financiar, ndërsa 3 të tjerët i përkasin bilancit të bankave, duke u fokusuar në mënyrë të drejtpërdrejtë në sjelljen e sektorit bankar. Shtrirja kohore e të dhënave është një element kufizues në përzgjedhjen e treguesve. Variablat e mëposhtëm të marrë në konsideratë janë përdorur me një frekuencë tremujore dhe shtrihen në harkun kohor 1993 T4 – 2015 T4.

Për të vlerësuar zhvillimet e kreditimit, kemi përfshirë:1) raportin e kredisë me PBB-në, si një tregues i analizës së politikës

makroprudenciale (Detken et al. 2014);2) rritjen vjetore (nominale) të kredisë, për të vlerësuar normën e

shpejtësisë së zgjerimit të kredisë.

Përdorimi i normave të rritjes synon të kapë lëvizjet e ndryshme të treguesve të cilët vlerësojnë zhvillimet në kreditim dhe në çmimin e aseteve.

Për të vlerësuar ecurinë e çmimeve të aseteve kemi përfshirë ecurinë në çmimin e banesave nëpërmjet:

3) Indeksit të Çmimit të Banesave; dhe4) rritjes vjetore të çmimit të banesave.

Grupi i dytë i treguesve synon të vlerësojë rolin e rëndësishëm të bilancit të institucioneve financiare në zhvillimin e cikleve financiare. Informacioni që vjen prej bilancit të bankave mund të hedhë dritë mbi rolin e sektorit bankar në goditjet që vijnë nga ndërlidhjet brenda sistemit financiar.

Gjatë periudhave të zgjerimit të ciklit financiar, standardet e financimit janë përgjithësisht më të lehtësuara, për shkak të likuiditetit të tepërt, duke lejuar një zgjerim të bilancit të bankave dhe si pasojë edhe të sektorëve të tjerë në ekonomi, ndërkohë që ky rezultat është i përmbysur gjatë periudhave të rënies. Rrjedhimisht, përdorimi i informacionit të bilancit të bankave mund të ndihmojë gjithashtu në vlerësimin e rolit të tyre në amplifikimin e goditjeve që burojnë prej ndërlidhjeve makrofinanciare (Einarsson et al., 2015). Në këtë drejtim, për të vlerësuar karakteristikat e sjelljes së sektorit bankar, kemi përfshirë tre tregues të cilët i referohen bilancit të bankave:

-14-

5) financimin (afatshkurtër) ndaj totalit të aktiveve;6) të ardhurat neto ndaj totalit të aktiveve;7) raportin e kredisë ndaj totalit të aktiveve.

Treguesi i parë i këtij lloji “Financimi (afatshkurtër) ndaj totalit të aktiveve”, i cili bazohet në bilancin e bankave, synon të kapë sjelljen ciklike të financimit të bankave, sjellje e cila ndryshon në varësi të zhvillimeve të ciklit financiar. Treguesi i “të ardhurave neto ndaj totalit të aktiveve” mat përfitueshmërinë e sektorit bankar përgjatë ciklit financiar. Raporti “kredi ndaj totalit të aktiveve” vlerëson nivelin e kredidhënies së sektorit bankar përgjatë ciklit, duke matur dhe zgjerimin e aktivitetit kreditues në bilancin e sektorit bankar.

Të gjithë treguesit janë standardizuar për të mundësuar krahasueshmërinë e njësive të tyre.

4. METODOLOGJIA

Indekset sintetike të ciklit financiar përftohen duke agreguar tregues të ndryshëm financiarë të ciklit. Indeksi sintetik nënkupton se ky tregues i përbashkët do të përfshijë ndikimin që vjen nga treguesit e ndryshëm, pa matur në mënyrë analitike marrëdhënien e saktë ndërmjet tyre.

Literatura prezanton disa përqasje analitike për agregimin e treguesve në një tregues të vetëm. Një prej këtyre teknikave është analiza e filtrit të bazuar në frekuencë, një teknikë statistikore filtrimi e cila përdoret për të veçuar luhatjet me frekuencë të ndryshme.

Filtri i bazuar në frekuencë është një teknikë e cila studion sjelljen e lëvizjeve ciklike, duke veçuar modelet ciklike të serive kohore. Në literaturën bashkëkohore mbizotërojnë dy lloje filtrash për të dalluar sjelljet ciklike: filtri Hodrick-Prescott (HP) dhe filtri band-pass (BP). Filtri HP ndan nga seritë e të dhënave komponentin ciklik dhe atë të prirjes historike (trend-it), duke aplikuar një funksion të kushtëzuar, i cili penalizon devijimet nga prirja historike, përmes përdorimit

-15-

të peshave të paracaktuara. Filtri BP1 është në thelb një mesatare rrëshqitëse dy-kahëshe, e cila filtron disa frekuenca të caktuara në serinë kohore. Ky filtër është i përdorur gjerësisht në literaturën e ciklit financiar si një mjet i përshtatshëm në ndërtimin e një treguesi të përbashkët për matjen e ciklit. Përdorimi i kësaj metodologjie mundëson cikle më të sheshuara sesa seritë e filtruara nëpërmjet filtrit HP, dhe e lehtëson krahasueshmërinë ndërmjet serive kohore.

Më konkretisht, në çdo periudhë t=1,...N, ecuria e secilit tregues përfshin dy përbërës: prirjen afatgjatë ose trend-in (Lt) dhe sjelljen ciklike ose devijimin e ciklit (Dt) si në vijim:

Përbërësi afatgjatë Tt dhe devijimi ciklik Dt nuk mund të vëzhgohen ndaj duhen vlerësuar:

Literatura sugjeron dy metoda për vlerësimin e përbërësit afatgjatë përmes band-pass filter: Baxter dhe King (1999), i njohur ndryshe si filtri BK, dhe Christiano dhe Fitzgerald (2003), i njohur ndryshe si filtri CF. Në rastin e filtrit BK, është e nevojshme të përcaktohet gjatësia specifike e vonesave kohore që shërbejnë për vlerësimin e përbërësit të përhershëm, si dhe simetria (vendosja e peshave të njëjta për treguesit paraprijës dhe të vonesës kohore), ndërsa filtri CF mundëson që vetë të dhënat të diktojnë peshat (Boshoff, 2010). Në rastin e frekuencave të larta, të dy filtrat japin rezultate të njëjta. Gjithsesi, në rastin e frekuencave të ulëta që përdoren për ciklin financiar, gjetjet empirike sugjerojnë se filtri CF vlerëson më saktë përbërësin afatgjatë të treguesit (Zarnowitz dhe Ozyildirim, 2006).

Në këtë material, band-pass është zbatuar përmes përqasjes CF, duke përzgjedhur specifikimin që nuk bën korrigjim për rrënjët e njësisë dhe nuk eliminon e trend-in (prirjes historike) nga treguesit e përzgjedhur, për të mbajtur në minimum efektet çrregulluese të filtrit. 1 Ndërtuar nga Christiano dhe Fitzgerald (2003).

-16-

Gjithashtu, literatura argumenton se gjatësia e ciklit financiar është sa 4-fishi i gjatësisë së ciklit të biznesit (Ravn dhe Uhlig, 2002). Në këtë mënyrë, kohëzgjatja e një cikli financiar shtrihet në një hark kohor prej 32 dhe 120 tremujorësh (pra, cikël afatmesëm prej 8-30 vjetësh), kohëzgjatje e cila është marrë a priori për filtrimin e serive kohore për të cilat kemi aplikuar metodologjinë band-pass.

Ndërtimi i një treguesi sintetik si matës i mundshëm i ciklit financiar përfshin dy hapa:

a) aplikimin e filtrit të bazuar në frekuencë (BP) për secilën prej serive kohore të përdorura, për të krahasuar sjelljen e cikleve afatmesëm;

b) kombinimin e disa treguesve financiarë të filtruar për ndërtimin e një treguesi të vetëm të përbashkët, i cili do të shërbejë si matës i ciklit financiar.

Në hapin e parë ndërtojmë komponentët afatmesëm ciklikë për secilin nga treguesit: raportin kredi ndaj PBB-së; indeksin e çmimit të banesave; rritjen e kredisë; rritjen e çmimit të banesave; raportin e financimit bankar; raportin e të ardhurave neto ndaj totalit të aktiveve; si dhe raportin e kredisë ndaj totalit të aktiveve.

Tabelë 1. Përmbledhje statistikore e treguesve

Kredi ndaj

PBB (%)

Indeksi i Çmimit të Banesave

Rritja e kredisë

(%)

Rritja e çmimit të banesave

(%)

Financimi afatshkurtër

ndaj totalit të aktiveve (%)

Të ardhurat neto ndaj totalit të

aktiveve (%)

Kredi ndaj totalit të aktiveve

(%)

Mesatarja 0.20 120.96 0.25 0.06 0.80 0.00 0.27

Mediana 0.09 133.59 0.19 0.06 0.80 0.01 0.18

Devijimi standard 0.17 42.22 0.21 0.09 0.05 0.02 0.17

Numri i periudhave të përfshira

89 71 85 67 83 85 87

Burimi: Llogaritje të autoreve.

Paraqitja grafike e lëvizjeve ciklike për secilin tregues financiar tregon karakteristikat ciklike të treguesve dhe mundësinë e përdorimit të tyre. Nga grafikët e mëposhtëm mund të dallojmë numrin e kufizuar të cikleve të plota që i përkasin harkut kohor të analizuar.

-17-

Grafiku 1 tregon që përbërësit ciklikë të kredisë dhe të çmimit të banesave lëvizin në mënyrë të harmonizuar. Pikat e kulmit dhe të tkurrjes ndodhin brenda të njëjtit kuadër kohor, pra në frekuenca të ngjashme, ndonëse me amplituda të ndryshme. Për të dy treguesit, normat e rritjes së tyre tentojnë të kulmojnë më shpejt se ecuria e vetë treguesve, ndërkohë që vetë raporti i Kredisë ndaj PBB-së dhe Indeksi i Çmimeve të Banesave tentojnë të përshtaten më gradualisht. Duke vëzhguar periudhat e stresit financiar të identifikuar (Kocillari, 2017 dhe Kota dhe Saqe, 2013), normat e rritjes duket se kanë sjelljen e një treguesi paraprijës, ndërkohë që dy treguesit e tjerë paraqesin një vonesë kohore.

Treguesit e filtruar të bazuar në bilancin e bankave variojnë në frekuencë dhe amplitudë, në krahasim me treguesit e kredisë dhe të çmimit të aseteve (banesave). Gjithsesi, raporti midis të ardhurave neto dhe totalit të aktiveve dhe ai i financimit afatshkurtër me totalin e aktiveve lëvizin si tregues paraprijës të periudhave të stresit financiar, ndërkohë që raporti i kredisë me totalin e aktiveve kulmon në fund të periudhës së identifikuar si periudhë krize apo me një stres financiar më të theksuar.

Gra�k 1. Tregues të kredisë dhe të aseteve jo�nanciare


0

0.2

0.4

0.6

0.8

1

-1.5

-1

-0.5

0

0.5

1

1.5

2

1993T4

1994T3

1995T2

1996T1

1996T4

1997T3

1998T2

1999T1

1999T4

2000T3

2001T2

2002T1

2002T4

2003T3

2004T2

2005T1

2005T4

2006T3

2007T2

2008T1

2008T4

2009T3

2010T2

2011T1

2011T4

2012T3

2013T2

2014T1

2014T4

2015T3

Krizë Indeksi i Çmimit të BanesaveKredi ndaj PBB Rritja vjetore e kredisëRritja vjetore e çmimit të banesave

-18-

Paraqitja grafike si dhe diskutimi i prezantuar me lart, shërbejnë për të vlerësuar rëndësinë relative që mund të ketë secili prej këtyre treguesve në ndërtimin e ciklit financiar. Sidoqoftë, vlefshmëria e këtyre lëvizjeve ciklike është e kufizuar për sa kohë një tregues mund të mos kapë zhvillime të caktuara në tregje të ndryshme financiare. Për këtë arsye, duhen ndërtuar matës ciklikë për të gjithë sistemin financiar, të cilët duhet të provohen si të përshtatshëm përpara nxjerrjes së konkluzioneve përfundimtare.

5. NDËRTIMI I NJË MATËSI TË MUNDSHËM TË CIKLIT FINANCIAR PËR SHQIPËRINË

Me qëllim ndërtimin e një treguesi të agreguar për ciklin financiar, nëntreguesit e prezantuar më sipër janë kombinuar në disa tregues të agreguar sipas përqasjes së Stremmel (2015), siç prezantohen në tabelën 2.

Gra�k 2. Tregues të bilancit të bankave


0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

0.9

1

-2

-1.5

-1

-0.5

0

0.5

1

1.5

1993T41994T31995T21996T11996T41997T31998T21999T11999T42000T32001T22002T12002T42003T32004T22005T12005T42006T32007T22008T12008T42009T32010T22011T12011T42012T32013T22014T12014T42015T3

Krizë Financimi afatshkurtër ndaj aktiveve totaleTë ardhura neto ndaj aktiveve totale Kredi ndaj aktiveve totale

-19-

Tabelë 2. Matësit e mundshëm të ciklit financiarCikli financiar PërbërësitCF1 Raporti kredi ndaj PBB-sëCF2 Raporti kredi ndaj PBB-së, Indeksi i Çmimit të BanesaveCF3 Raporti kredi ndaj PBB-së, Indeksi i Çmimit të Banesave, rritja e kredisë

CF4 Raporti kredi ndaj PBB-së, Indeksi i Çmimit të Banesave, rritja e kredisë, rritja e çmimit të banesave

CF5 Raporti kredi ndaj PBB-së, Indeksi i Çmimit të Banesave, rritja e kredisë, raporti i financimit bankar

CF6 Raporti kredi ndaj PBB-së, Indeksi i Çmimit të Banesave, rritja e kredisë, të ardhura neto ndaj totalit të aktiveve

CF7 Raporti kredi ndaj PBB-së, Indeksi i Çmimit të Banesave, rritja e kredisë, kredi ndaj totalit të aktiveve

Treguesi i parë CF1 nuk është një tregues i përbërë, por është një matës që bazohet vetëm në një tregues. Ky tregues i filtruar i raportit të kredisë me PBB-në, i mirënjohur në literaturën makroprudenciale, është një paralajmërues i mirë i krizave financiare, dhe fuqia shpjeguese e tij mund të rritet gradualisht me përfshirjen e treguesve të tjerë. Për këtë arsye, raporti kredi ndaj PBB-së përdoret si një pikënisje në ndërtimin e një treguesi të përbashkët në matjen e ciklit financiar, duke shtuar në vijim edhe treguesit e tjerë që kemi përzgjedhur.

Gra�k 3. Matësit e mundshëm të ciklit �nanciar


0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

0.9

1

-1

-0.8

-0.6

-0.4

-0.2

0

0.2

0.4

0.6

0.8

1

1.2

1993T41994T31995T21996T11996T41997T31998T21999T11999T42000T32001T22002T12002T42003T32004T22005T12005T42006T32007T22008T12008T42009T32010T22011T12011T42012T32013T22014T12014T42015T3

KrizëCF1 CF2

CF3CF4CF5

CF6CF7

-20-

Shtrirja në kohë e serive kohore të përdorura është një çështje me rëndësi në ndërtimin e këtyre matësve të ciklit financiar. Për matësit CF2 deri në CF7, periudhat në të cilat përfshihen të gjithë treguesit përbërës janë më të shkurtra, për shkak të mungesës së të dhënave për çmimet e banesave para tremujorit të dytë 1998.

Paraqitja grafike e matësve të ndryshëm të ciklit nuk siguron një përgjigje përfundimtare mbi përzgjedhjen e matësit më të mirë të mundshëm, ndaj për të bërë një vlerësim të tillë përdorim metoda statistikore.

6. VLERËSIMI I MATËSIT MË TË MIRË TË CIKLIT FINANCIAR

Për të përcaktuar cilësinë e matësve të mundshëm të ciklit financiar, kemi realizuar një vlerësim të lidhjes midis matësve të ciklit dhe periudhave të krizave financiare, duke u fokusuar në përputhshmërinë në kohë midis tyre, por pa synuar përdorimin e cikleve financiare si tregues të paralajmërimit të hershëm të krizave financiare.

Në linjë me literaturën makroprudenciale, për secilin nga treguesit e ciklit financiar vlerësojmë një model logit:

Krizëi,t = C + CFi,t

Variabli i varur në këtë rast është “Kriza”, i cili është një variabël që merr vlerën 1 për periudhat e identifikuara si periudha stresi financiar në grafikët e prezantuar më lart dhe vlerën 0, dhe variabla të pavarur janë konstantja C dhe secili matës i mundshëm i ciklit financiar. Procedura e vlerësimit përcakton potencialin e secilit matës të ciklit në shpjegimin e periudhave të krizës financiare apo stresit financiar. Në vijim, për të vlerësuar përshtatshmërinë e secilit matës të mundshëm të ciklit financiar, përdorim metodën statistikore të kurbës AUROC, bazuar në Drehmann dhe Juselius (2013). Metoda e sinjalit është një përqasje joparametrike, e cila përdoret për të renditur treguesit bazuar në aftësinë e tyre për të siguruar sinjale të mira për krizat e ardhshme apo për të shmangur alarmet e rreme (false). Më konkretisht, secili nga treguesit mund të japë 4

-21-

sinjalizime të mundshme për materializimin e një krize financiare, siç janë paraqitur në tabelën 3.

Tabelë 3. Vlerësimi i aftësisë sinjalizuese të ciklit financiarKrizë brenda T tremujorëve Jo krizë brenda T tremujorëve

Sinjalizim për krizë A CMungesë sinjalizimi për krizë B D

Ku:1. norma e sinjalizimeve të saktë matet si A/(A+C);2. norma e sinjalizimeve të rreme matet si B/(B+D);3. raporti i zhurmës ndaj sinjalizimit matet si {B/(B+D)}/{A/(A+C)};

për çdo tremujor T nga 12-0 tremujorë para periudhave të krizës.

Aftësia sinjalizuese e treguesve të ciklit financiar matet përmes ndërtimit të kurbës AUROC (area under the receiver operator characteristic curve), e cila vlerëson saktësinë e parashikimit të periudhave të stresit financiar (krizë) për çdo nivel kritik të treguesve të ciklit financiar. Raporti i zhurmës (norma e sinjaleve pozitive të rreme ku treguesi i ciklit financiar raporton krizë, por në të vërtetë nuk ka një të tillë) vendoset përkundrejt raportit të sinjalit të saktë (norma e paralajmërimeve të sakta, ku treguesi i ciklit financiar raporton krizë dhe në të vërtetë ka një të tillë) për secilën vlerë të mundshme të ciklit financiar (Valinskyte dhe Rupeika, 2015). Krahasimi i saktësisë së secilit tregues kuantifikohet përmes matjes së sipërfaqes poshtë kurbës AUROC. Një vlerë prej 0.5 tregon që treguesi i ciklit financiar nuk jep informacion për parashikimin e krizave financiare. Vlera 1 tregon se treguesi i ciklit financiar jep informacion perfekt për parashikimin e krizave financiare, ndërsa vlerat midis 0.5-1 shërbejnë për të matur treguesin që ka performancën më të mirë2. Meqë një tregues perfekt nuk ekziston, ka gjithmonë një “trade-off” midis krizave të humbura dhe alarmeve të rreme.

2 Një klasifikim i përgjithshëm mbi saktësinë e parashikimit për treguesin e AUROC është:a. 0.90-1 = shkëlqyeshëm; b. 0.80-.90 = mirë;c. 0.70-.80 = kënaqshëm; d. 0.60-.70 = dobët; e. 0.50-.60 = dështon.

-22-

Grafiku 5 paraqet treguesin AUROC për secilin nga matësit e ciklit financiar, duke filluar nga vlera për 12 tremujorë para krizës, deri në vlerësimin e parashikimit për vetë periudhën e krizës. Në total janë vlerësuar 91 modele logit3 dhe kurba AUROC, ku në grafik paraqitet vlera e sipërfaqes për çdo kurbë përmes treguesit përkatës. Sipas rezultateve të prezantuara në grafik, treguesit e ciklit

3 Shih “Shtojcë 1: Diagnostikat e modeleve logit”

Gra�k 4. Shembull për ndërtimin e kurbës AUROC (bazuar në Drehmann and Juselius, 2013)

1

0.9

0.80.7

0.6

0.5

0.4

0.3

0.2

0.1

0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1

AUROC për treguesin e dobët të krizësAUROC për treguesin e mirë të krizësAUROC për treguesin e përsosur të krizës

Nor

ma

e pa

rash

ikim

it te

sak

te

Norma e sinjaleve te rreme

45 grade

Gra�k 5. Treguesit AUROC të ciklit �nanciar sipas periudhave të parakrizës


0.5

0.55

0.6

0.65

0.7

0.75

0.8

0.85

0.9

0.95

1

-12 tremujorë

-11 tremujorë

-10 tremujorë

-9 tremujorë

-8 tremujorë

-7 tremujorë

-6 tremujorë

-5 tremujorë

-4 tremujorë

-3 tremujorë

-2 tremujorë

-1 tremujorë

krize

FC1FC2

FC3FC4

FC5FC6

FC7

-23-

financiar janë informues në lidhje me periudhat e krizave dhe stresit financiar, pasi vlerat e përftuara janë mbi 0.5. Për të gjithë treguesit e ciklit financiar, treguesi AUROC luhatet në intervalin 0.64-0.95, me nivelin më të lartë për matësit FC3 dhe FC7.

Për të përmbledhur se cili nga treguesit e ciklit financiar FC1-FC7 vlerëson më saktë ciklin financiar, përveç treguesit AUROC, duhet marrë në konsideratë edhe gjykimi ekspert në lidhje me periudhat e kulmit dhe të tkurrjes së ciklit financiar të vlerësuar nga secili tregues. Duke nisur nga treguesi i parë (FC1), i cili përmbledh vetëm zhvillimet e raportit kredi/PBB në nivel stok, ky tregues nuk paraqet një ecuri të kënaqshme në vlerësimin e ciklit financiar. Një vlerësim i ngjashëm është dhe për treguesin FC2, mbështetur dhe nga nivele të ulëta të treguesit AUROC.

Nga ana tjetër, treguesit FC3 dhe FC7 përmbledhin zhvillimet jo vetëm në nivel stok, por edhe fluks të nëntreguesve, duke vlerësuar më saktë ciklin financiar. Këto vlerësime mbështeten dhe empirikisht nga niveli i lartë i treguesit AUROC, për periudhën 8-4 tremujorë para krizës, periudhë që vlerësohet si më e përshtatshmja për matjen e saktësisë së ciklit financiar. Në vijim, përzgjedhja midis treguesit FC3 dhe FC7 gjithashtu kërkon gjykim eksperti, duke marrë në konsideratë: a. cili nga dy treguesit e vlerëson më mirë periudhën e kulmit të aktivitetit financiar para se të vijë periudha e stresit financiar (FC3 vlerëson si pikë kulmore mesin e vitit 2008, ndërsa FC7 vlerëson si pikë kulmore mesin e vitit 2009); dhe b. cili nga treguesit mund të interpretohet më lehtë në terma të ciklit financiar (FC3 mundëson një interpretim më të thjeshtë në terma të raportit të kredisë ndaj PBB-së, Indeksit të Çmimeve të Banesave dhe normës së rritjes së kredisë, ndërkohë që interpretimi i raportit kredi/aktive (FC7) është më i vështirë).

Duke marrë në konsideratë paraqitjen grafike dhe provat statistikore, si edhe disponueshmërinë e të dhënave, arrijmë në përfundimin që treguesit e raportit të kredisë ndaj PBB-së, Indeksit të Çmimeve të Banesave dhe normës së rritjes së kredisë (FC3) janë zgjedhja më e mirë në ndërtimin e një indeksi sintetik në matjen e ciklit financiar.

-24-

Në vijim, në grafikun 6 prezantohet krahasimi midis ecurisë së ciklit financiar dhe vlerësimit për ciklin e biznesit4 (bazuar në Drehmann et al., 2012). Ecuria e dy treguesve për Shqipërinë është në përputhje me gjetjet e literaturës edhe për vendet e tjera.

Në përgjithësi, kohëzgjatja mesatare e ciklit financiar është më e madhe se ajo e ciklit të biznesit. Gjithashtu, cikli i biznesit ka variancë më të madhe dhe është më i luhatshëm se cikli financiar. Pas periudhës së parë të krizës financiare (fund 2008), duket që ngadalësimi i ciklit financiar në Shqipëri ka pasur një ndikim të fortë në zhvillimet ekonomike të vendit, duke u reflektuar në një tkurrje të shpejtë të ciklit të biznesit. Sipas Stremmel (2015), këto gjetje kanë një ndikim të rëndësishëm në ndërtimin e politikave të duhura makroprudenciale. Në përgjithësi, periudhat e kulmit të ciklit financiar lidhen më shumë me zhvillimin e krizave financiare se sa me ciklin e biznesit. Gjithashtu, këto periudha kulmi pasohen nga një tkurrje e shpejtë e aktivitetit të ekonomisë (Drehmann et al., 2012) duke theksuar edhe njëherë rëndësinë e vlerësimit të tyre në kohë.

4 Sipas vlerësimit të Departamentit të Politikës Monetare, Banka e Shqipërisë.

Gra�k 6. Cikli �nanciar dhe cikli i biznesit në Shqipëri

Burimi: Autoret dhe Departamenti i Politikës Monetare.

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

-1

-0.5

0

0.5

1

1993T41994T21994T41995T21995T41996T21996T41997T21997T41998T21998T41999T21999T42000T22000T42001T22001T42002T22002T42003T22003T42004T22004T42005T22005T42006T22006T42007T22007T42008T22008T42009T22009T42010T22010T42011T22011T42012T22012T42013T22013T42014T22014T42015T22015T4

Krize Cikli �nanciar, FC3 Cikli i biznesit, djathtas

-25-

7. PËRFUNDIME

Në këtë punim identifikohen përbërësit kryesorë të ciklit financiar në Shqipëri, teknikat e ndërtimit të tij dhe ndryshimet midis treguesve të mundshëm që mund të shërbejnë si matës të tij.

Duke u bazuar në vlerësimet statistikore dhe grafike, rezultatet tregojnë që treguesit e raportit kredi ndaj PBB-së, Indeksi i Çmimeve të Banesave dhe norma e rritjes së kredisë, janë zgjedhja më e mirë në ndërtimin e një indeksi sintetik në matjen e ciklit financiar.

Rezultatet gjithashtu tregojnë se cikli financiar është i lidhur pozitivisht me periudha stresi, gjë që duhet të merret në konsideratë në zbatimin e mundshëm të politikave. Cikli financiar mund të përdoret në kuadër të vlerësimit të pozicionit ciklik të sistemit financiar, dhe dhënien e sinjaleve të domosdoshme, nëse dallohen vulnerabilitete/dobësi makrofinanciare në rritje.

Indeksi i përbashkët i ciklit financiar mund të shërbejë për qëllime të ndryshme në politikat makroprudenciale. Nga këndvështrimi i stabilitetit financiar, gjendja e ciklit financiar dhe e treguesve që e ndikojnë atë është thelbësore në përcaktimin e masave të përshtatshme. Koha e implementimit të masave makroprudenciale në ciklin financiar është çështje kyçe në minimizimin e kostove ekonomike.

-26-

REFERENCA

Christiano L., Fitzgerald T., (2003): “The Band Pass filter”, International Economic Review, vol. 44, issue, 2, pages 435-465

Baxter M., King R., (1990): "Measuring Business Cycles: Approximate Band-Pass Filters for Economic Time Series," The Review of Economics and Statistics, MIT Press, vol. 81(4), pages 575-593, November

Borio (2012), “The financial cycle and macroeconomics: What have we learnt?”, Bank for International Settlements

Boshoff, W.H.( 2010): “Band-pass filters and business cycle analysis: high-frequency and medium-term deviation cycles in South Africa and what they measure”, ERSA Working Paper 200

Detken et al. (2014): “Operationalising the countercyclical capital buffer: indicator selection, threshold identification and calibration options”

Drehmann M., Borio C., Tsatsaronis K., (2011): “Anchoring countercyclical capital buffers: the role of credit aggregates”, BIS Working Papers

Drehmann M., Borio C., Tsatsaronis K., (2012): “Characterising the financial cycle: don’t lose sight of the medium term!”, BIS Working Papers No 380

Drehmann M., Juselius M., (2013): “Evaluating early warning indicators of banking crises: satisfying policy requirements”, International Journal of Forecasting, BIS Working Papers, no 421

Einarsson B., Gunnlaugsson K., Ólafsson T., Pétursson T., (2015): “The long history of financial boom-bust cycles in Iceland”

Gonzalez R., Lima J., Marinho L., (2015): “Business and Financial Cycles: an estimation of cycles’ length focusing on Macroprudential Policy”

Koçillari O. (2017): “Exploring leading indicators of banking crisis in the case of Albania”, 5th Annual Conference of the Bilateral Assistance and Capacity Building for Central Banks (BCC) programme

-27-

“Macroprudential policy: Taking stock of the state of the art, and ways forward”

Kota V., Saqe A. (2013): “Një indeks i stresit financiar për Shqipërinë”

Ravn. M., Uhlig H., (2002): “Notes on adjusting the Hodrick-Prescott filter for the frequency of observations”, The Review of Economics and Statistics

Schuler Y., Hiebert P., Peltonen T., (2015): “Characterising the financial cycle: a multivariate and time-varying approach”, ECB working paper

Stremmel H. (2015): “Capturing the financial cycle in Europe”, Working Paper Series (ECB)

Strohsal T., Proańo C., Wolters J., (2015): “Characterizing the financial cycle: evidence from a frequency domain analysis”

Valinskytė N., Rupeika G., (2015): “Leading indicators for the countercyclical capital buffer in Lithuania”

Zarnowitz, V. and A. Ozyildirim (2006): "Time Series Decomposition and Measurement of Business Cycles, Trends and Growth Cycles." Journal of Monetary Economics 53(7)

-28-

SHTO

JCË

1

Tabe

lë 1

. Dia

gnos

tikat

e m

odel

eve

logi

t

Koef

icie

nti

Stat

istik

a-P

R2 M

cFad

den

Koef

icie

nti

Stat

istik

a-P

R2 M

cFad

den

12 tremujorë para krizës

CF1

0.63

820.

2680

0.01

8249


CF1

0.82

620.

1534

0.03

0657

Kons

tant

e0.

2680

0.00

00C

onsa

nt-2

.063

30.

0000

CF2

0.43

900.

1380

0.03

4284

CF2

0.53

630.

0763

0.05

0202

Kons

tant

e-2

.061

70.

0000

Con

sant

-2.1

083

0.00

00

FC3

2.47

620.

0020

0.35

2891

CF3

2.78

370.

0020

0.38

6461

Kons

tant

e-3

.871

20.

0002

Con

sant

-4.2

420

0.00

03

CF4

0.87

090.

0002

0.38

0118

CF4

0.86

370.

0001

0.38

0830

Kons

tant

e-1

.821

70.

0000

Con

sant

-1.8

024

0.00

00

CF5

3.00

570.

0010

0.40

5132

CF5

2.70

670.

0012

0.37

1300

Kons

tant

e-4

.359

50.

0001

Con

sant

-4.0

150

0.00

01

CF6

2.89

660.

0029

0.41

3648

CF6

2.86

700.

0029

0.41

0925

Kons

tant

e-4

.703

90.

0007

Con

sant

-4.6

634

0.00

07

CF7

1.04

900.

0042

0.22

6405

CF7

1.20

520.

0035

0.26

1308

Kons

tant

e-2

.892

30.

0000

Con

sant

-3.1

359

0.00

00

-29-

Koef

icie

nti

Stat

istik

a-P

R2 M

cFad

den

Koef

icie

nti

Stat

istik

a-P

R2 M

cFad

den


CF1

1.01

600.

0825

0.04

6172


CF1

1.20

840.

0424

0.06

4630

Kons

tant

e-2

.109

00.

0000

Kons

tant

e-2

.163

60.

0000

CF2

0.63

540.

0411

0.06

8731

CF2

0.73

670.

0220

0.08

9603

Kons

tant

e-2

.163

90.

0000

Kons

tant

e-2

.229

00.

0000

FC3

3.04

570.

0021

0.41

2097

FC3

3.21

750.

0022

0.42

7575

Kons

tant

e-4

.566

90.

0005

Kons

tant

e-4

.783

70.

0006

CF4

0.84

020.

0001

0.37

3212

CF4

0.80

420.

0001

0.35

8379

Kons

tant

e-1

.763

70.

0000

Kons

tant

e-1

.713

10.

0000

CF5

2.4

037

0.00

150.

3344

73C

F52.

1166

0.00

210.

2971

34

Kons

tant

e-3

.676

70.

0001

Kons

tant

e-3

.368

10.

0000

CF6

2.74

910.

0029

0.39

9741

CF6

2.56

820.

0029

0.38

1596

Kons

tant

e-4

.502

80.

0006

Kons

tant

e-4

.259

40.

0005

CF7

1.37

460.

0033

0.29

5266

CF7

1.55

300.

0033

0.32

6953

Kons

tant

e-3

.415

50.

0001

Kons

tant

e-3

.723

70.

0002

-30-

Koef

icie

nti

Stat

istik

a-P

R2 M

cFad

den

Koef

icie

nti

Stat

istik

a-P

R2 M

cFad

den


CF1

1.40

420.

0213

0.08

5794


CF1

1.55

5739

0.01

680.

1015

79

Kons

tant

e-2

.227

30.

0000

Kons

tant

e-2

.399

592

0.00

00

CF2

0.84

070.

0120

0.11

2498

CF2

0.91

7350

0.01

100.

1273

03

Kons

tant

e-2

.304

10.

0000

Kons

tant

e-2

.484

416

0.00

00

FC3

3.26

450.

0023

0.43

1638

FC3

2.86

5851

0.00

340.

3830

43

Kons

tant

e-4

.843

50.

0007

Kons

tant

e-4

.500

811

0.00

05

CF4

1.46

570.

0003

0.34

5726

CF4

1.27

9916

0.00

080.

2881

70

Kons

tant

e-3

.134

80.

0000

Kons

tant

e-3

.023

013

0.00

00

CF5

1.85

540.

0030

0.26

1044

CF5

1.60

7097

0.00

660.

2191

22

Kons

tant

e-3

.099

50.

0000

Kons

tant

e-2

.986

804

0.00

00

CF6

2.35

310.

0030

0.35

8332

CF6

1.98

7273

0.00

520.

3048

55

Kons

tant

e-3

.975

40.

0003

Kons

tant

e-3

.650

881

0.00

02

CF7

1.73

070.

0036

0.35

4831

CF7

1.69

6410

0.00

560.

3386

16

Kons

tant

e-4

.042

10.

0004

Kons

tant

e-4

.126

581

0.00

05

-31-

Koef

icie

nti

Stat

istik

a-P

R2 M

cFad

den

Koef

icie

nti

Stat

istik

a-P

R2 M

cFad

den


CF1

1.80

870.

0056

0.13

4871


CF1

2.01

800.

0031

0.16

1890

Kons

tant

e-2

.383

60.

0000

Kons

tant

e-2

.476

90.

0000

CF2

1.05

770.

0040

0.16

2813

CF2

1.17

070.

0026

0.18

9299

Kons

tant

e-2

.485

30.

0000

Kons

tant

e-2

.591

60.

0000

FC3

2.99

790.

0021

0.40

7605

FC3

2.75

430.

0020

0.38

3419

Kons

tant

e-4

.507

10.

0004

Kons

tant

e-4

.206

00.

0003

CF4

1.26

770.

0005

0.29

0626

CF4

1.15

850.

0007

0.25

8325

Kons

tant

e-2

.863

60.

0000

Kons

tant

e-2

.724

70.

0000

CF5

1.42

310.

0065

0.19

6579

CF5

1.25

030.

0094

0.16

9059

Kons

tant

e-2

.687

60.

0000

Kons

tant

e-2

.537

50.

0000

CF6

1.90

710.

0035

0.30

3459

CF6

1.70

150.

0040

0.27

4649

Kons

tant

e-3

.410

70.

0001

Kons

tant

e-3

.163

90.

0001

CF7

2.01

170.

0042

0.39

2551

CF7

2.07

070.

0044

0.39

9622

Kons

tant

e-4

.563

50.

0010

Kons

tant

e-4

.675

30.

0011

-32-

Koef

icie

nti

Stat

istik

a-P

R2 M

cFad

den

Koef

icie

nti

Stat

istik

a-P

R2 M

cFad

den


CF1

2.37

930.

0009

0.21

3092


CF1

2.44

920.

0012

0.21

7963

Kons

tant

e-2

.534

30.

0000

Kons

tant

e-2

.693

00.

0000

CF2

1.35

570.

0009

0.23

6678

CF2

1.40

300.

0014

0.24

2048

Kons

tant

e-2

.657

00.

0000

Kons

tant

e-2

.832

20.

0000

FC3

2.10

920.

0014

0.31

5427

FC3

2.22

790.

0021

0.32

2739

Kons

tant

e-3

.313

60.

0000

Kons

tant

e-3

.581

90.

0001

CF4

0.49

410.

0012

0.18

6054

CF4

0.50

840.

0014

0.19

3921

Kons

tant

e-1

.312

30.

0000

Kons

tant

e-1

.393

30.

0000

CF5

1.01

620.

0129

0.13

3469

CF5

0.97

610.

0190

0.12

3520

Kons

tant

e-2

.241

00.

0000

Kons

tant

e-2

.322

20.

0000

CF6

1.30

990.

0041

0.21

7950

CF6

1.34

820.

0057

0.21

8868

Kons

tant

e-2

.607

10.

0000

Kons

tant

e-2

.766

90.

0000

CF7

1.72

390.

0022

0.36

4707

CF7

1.97

820.

0041

0.38

8407

Kons

tant

e-3

.889

20.

0003

Kons

tant

e-4

.500

30.

0009

-33-

Koef

icie

nti

Stat

istik

a-P

R2 M

cFad

den

Koef

icie

nti

Stat

istik

a-P

R2 M

cFad

den


CF1

2.55

820.

0017

0.22

6655


CF1

1.96

880.

0008

0.16

5179

Kons

tant

e-2

.884

90.

0000

Kons

tant

e-2

.030

50.

0000

CF2

1.47

780.

0020

0.25

1860

CF2

1.04

600.

0010

0.17

1506

Kons

tant

e-3

.050

50.

0000

Kons

tant

e-2

.050

70.

0000

FC3

2.40

190.

0033

0.33

4317

FC3

1.04

610.

0038

0.15

0241

Kons

tant

e-3

.931

20.

0002

Kons

tant

e-1

.992

60.

0000

CF4

0.53

000.

0017

0.20

4237

CF4

0.33

810.

0093

0.09

2527

Kons

tant

e-1

.488

00.

0000

Kons

tant

e-1

.042

40.

0000

CF5

0.94

790.

0268

0.11

5710

CF5

0.56

830.

0464

0.06

0004

Kons

tant

e-2

.419

60.

0000

Kons

tant

e-1

.694

40.

0000

CF6

1.40

760.

0078

0.22

2435

CF6

0.72

230.

0104

0.10

8188

Kons

tant

e-2

.960

00.

0000

Kons

tant

e-1

.801

60.

0000

CF7

2.47

710.

0089

0.42

6788

CF7

0.85

210.

0016

0.19

4473

Kons

tant

e-5

.627

10.

0035

Kons

tant

e-2

.182

40.

0000

Burim

i: Llo

garit

je të

aut

orev

e.

-35-

CIP Katalogimi në botim BK Tiranë

Kota, VasilikaNjë vlerësim i ciklit financiar për Shqipërinë / Vasilika Kota,Arisa Goxhaj (Saqe). – Tiranë : Banka e Shqipërisë, 201936 f. ; 21x15 cm. – (Material studimor)Bibliogr.ISBN 978-9928-262-18-9I.Goxhaj (Saqe), Arisa 1.Banka dhe veprimtaria bankare 2.Banka e Shqipërisë 3.Politika monetare 336.711(496.5)338.23 :336.74

9 789928 262189

ISBN 978-9928-262-18-9

njË vlerËsim i ciklit financiar pËr shqipËrinË 34 (73) 2019 · që vijnë nga stresi financiar...

Documents