non zer - argia.eus · 2013ko martxoaren3a 5 gehiegi dagoela esan du ministroak, eta bahea zorroztu...

2013KO MARTXOAREN 3A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Ixabel Bereziartua. Zuzendaria: Xabier Letona.Zuzendariaren albokoa: Pello Zubiria. Astekariko erredak-zio-burua: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: MikelGarcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura: Garbine UbedaGoikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa: Urko Apaolaza.Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua:Lander Arbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, JonTorner. Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Kudeaketa eta salmenta: Berdaitz Goia. Harpidetzak: KarlosOlasolo. Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea:Idoia Arregi, Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Olatz Korta.Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxak: 943 373403 (erredakzioa),943 361048 (komertziala). Lapurdi, Nafarroa Beherea etaZuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000.Faxa: 559 476001. Nafarroa: Gazteluko Plaza 44, 3. eskui-na. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 POSTA ELEKTRONI-KOA. Komertziala: [email protected]. Harpidetzak: [email protected]. Erredakzioa: [email protected]. Interneten:www.argia.com. Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X. Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: AntzaS.A.L. Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA

ASTEKO GAIAWERT ERREFORMA Deskalabru pedagogikoa.

MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 4

PERTSONAIAIGOR IJURRA: «Lehen musika norberaren baitan, batez ere

ahotsean, zegoen». REYES ILINTXETA / 10

GAIAKHNAA EDWAR: «Analfabetoa da irakiar emakumeen %40».

KARLOS ZURUTUZA / 16SOLASALDIAK Gogoetarako gunea sarean.

LANDER ARBELAITZ MITXELENA / 18

IRITZIAREN LEIHOAEUSKALDUNON EGUNKARIAREN ITXIERA 10 URTE

GEROAGO GARBIÑE BIURRUN MANCISIDOR / 20SOZIOLINGUISTIKAK EZ DU MARFILEZKO DORRERIK

IÑAKI MARTINEZ DE LUNA / 22ETA ORAIN ZER? PAXKAL INDO / 24IRRATI BAT ETXEKO BALKOIAN ANDER PEREZ / 25GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 21TXANDAN Gure zilborra. AMETS ARZALLUS / 22BERTSO BERRIAK Lekeitioko galarrena. MIREN AMURIZA / 25

ERDIKO KAIERAIÑAKI SEGUROLA: «Arrazoiak ez luke ‘halabehar’ izan behar».

MIKEL ASURMENDI / 26THE ARLOTES Kritika eta ziria helduentzat, marrazki

bizidunen bidez. AXIER LOPEZ / 30LITERATURA Ustu gabeko iturria. SAIOA RUIZ GONZALEZ / 32MUSIKA Gaur egungo egoera eta Verdiren ikuspegia.

MONTSERRAT AUZMENDI / 33DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 34ALEA Idazleak saretuz saritu du Maiatzek emakumea. MIKEL

ASURMENDI / 35ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA JOXERRA AIZPURUA / 36LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 37DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 38

TERMOMETROAGASTEIZ 1813 Europaren etorkizuna erabaki zuen

borrokaldia. URKO SÁENZ DE BURUAGA / 39KORRIKA 18 Nola, noiz, non, norekin... euskara ikasi?

BENITO FIZ, BEA SALLABERRY / 43AHT LAPURDIN Zundaketak ezkutuan. JON TORNER ZABALA / 43EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47NET HURBIL Istripu atomiko larri batek Frantzia kiebran

utziko luke. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2013ko martxoaren 3a, 2.359. zenbakia

�4 2013KO MARTXOAREN 3A

ASTEKO GAIA

WERT ERREFORMA

Deskalabru pedagogikoaEduki homogeneo eta zentralistetan oinarritutako curriculum espainiarra, ikasle “txarra”

lehenbailehen antzeman eta alboratzen duen ibilbidea, ezagutza memoristiko etaakademikoa hobesten eta gaitasunak alboratzen dituen eredu ekonomizista. 180 graduko

bira, murrizketez eta euskararen kalterako neurriz hornituta. Horra, PPren gehiengoabsolutuak ahalbidetuta, Espainiako Estatuan ezarri nahi duten hezkuntza sistema.

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |

FAES FUNDAZIOAK –José María Aznar presi-dente duen think tank popularrak– 2009anargitaratutako La reforma de la educación escolartxostenean oinarrituta dago Hezkuntza Kalita-tea Hobetzeko Lege Organikoa (LOMCE),hortik atera kontuak. José Ignacio Wert Hez-kuntza ministroak aurkeztutako erreforma haufrankismoaz geroztik Espainian egindako zaz-pigarren hezkuntza erreforma da –aurrekoa2006an egin zuen PSOEk–. Boterera iritsiahala, irakaskuntza eredua nahieran aldatu ohidu gobernu bakoitzak, politikariak ez baitiragauza hezkuntza sistemaegonkortuko lukeen gutxie-neko akordiorik adosteko.Werten planak, gainera,gaur egungo hezkuntza hel-buruen kontrako norabideahartu du, irakaskuntza tres-na neoliberal bilakatuz.Xehatu dezagun arloko era-gile gehienak asaldatutadituen erreforma.

Oinarrizko konpetentziarik gabekocurriculumaLegeak aditzera ematen duenagatik, edukikontzeptualen ezagutza izango da nagusi,oinarrizko konpetentziak edo gaitasunakalboratuz. Egungo hezkuntzan ezinbesteko-tzat jotzen dira oinarrizko gaitasunak etanorabide horretan ari dira Europan. “Edo-zein pertsonak bere osotasunean gure gizar-tean mugitzeko eta garatzeko behar dituengaitasunak dira –azaldu digu Mariam BilbatuaMondragon Unibertsitateko irakasle eta Filo-sofia eta Hezkuntza Zientzietan doktoreak–:ikasten eta pentsatzen jakitea, komunikazioeraginkorra izatea, elkar bizitzen eta elkarre-kin lan egiten jakitea… Funtsa da buruz ikas-tetik egiten ikastera igarotzea, transmisioan

oinarritutako ikas-prozesuak bultzatzetikproiektuak eta arazoak aztertzera… LOM-CEn ez da horren inguruan ezer agertzen,beste norabidean doa sistema, pertsona bereosotasunean erabat baztertuta geratzen da,bigarren mailan, eta profesional hitza errepi-katzen da behin eta berriz, profesionalkiprestatzea, enplegurako”. Azken finean, hez-kuntza merkantilizatu eta ‘baliagarri’ direnikasgaiak, ikasgai ardatzak, indartuko dituPPk (Gaztelania, Atzerriko hizkuntza, Mate-matika, Biologia eta Geologia, Fisika eta

Kimika, Geografia etaHistoria), eta bere gainhartuko du Madrilek ikas-gai horien edukia zehaz-tea. Azterketetan edukihoriei buruz galdetukozaie ikasleei eta egunero-koan gutxienez ordutegia-ren %50 hartuko duteikasgai ardatzek, eta gaine-rako ikasgaiek gehienez%50. Hots, haur eta gaz-

teek Espainiako Gobernuak finkatutako edu-kiak ikasiko dituzte batik bat –guztira curri-culumaren %65, baina %65 horri eskainikodiote ordu eta ahalegin gehien, ikasgaien hie-rarkizazioak baldintzatuta–.

“Talentuaren” araberako eskubideakIkasleek lehenago aukeratu beharko dute zeinbide hartu. Orain, DBH amaitu arte –16urtera arte– denak elkarrekin daude, bainalege berriak 14 urterekin banatuko ditu:“Guztiek ez dute talentu bera”, azpimarratudu Wertek, eta horregatik errendimendu aka-demiko baxuagoa dutenak –nota okerragoakateratzen dituztenak– Lanbide Heziketarazuzendu nahi ditu, eta gainerakoak Batxiler-gora –unibertsitatera–. Unibertsitatean ikasle

‘Baliagarri’ diren ikasgaiak indartu etaoinarrizko gaitasunak alboratuko dira.“Pertsona bere osotasunean baztertutageratzen da eta profesional hitzaerrepikatzen da behin eta berriz,enplegurako prestatzea”, dio Bilbatuak


gehiegi dagoela esan du ministroak, eta baheazorroztu nahi dute, tartean bahe ekonomi-koa, tasa eta matrikula unibertsitarioen pre-zioek gora egin baitute eta laguntza-bekekbehera. Eskola porrotari aurre egitea omenda neurriaren helburua, ikasi nahi ez dutenaklehenbailehen lanera –Lanbide Heziketara–bideratzeko, baina eskola-uzte goiztiarra%14,7koa baino ez da Hego Euskal Herrian,eta neurriak ez du zentzurik gurean; aldiz,bereizketa areagotzeko eta ikasle “on” eta“txarren” gaineko espektatiben arriskuanerortzeko balioko du.

Hala uste du Bilbatuak: “LOMCEren bera-ren filosofian dago bereizketa hori, aipatzen

baitu helburua dela ikasle onak eta txarrakzeintzuk diren identifikatzea, onak potentzia-tzeko. Baztertzailea eta diskriminatzailea da,ikasleek hainbat ebaluaketa gainditu behardituzte eta horren arabera bide batetik edobestetik joango dira; ezin dugu ahaztu emai-tzak oso lotuta daudela maila sozio-ekonomi-koarekin, eta hortaz ikasle guztiek ez dituzteeskubide berberak izango. LOMCEren helbu-rua ez da denak helmuga berberetara iristea,bakoitza, dituen gaitasunen arabera, helmugaezberdinetara heltzea baizik”.

Kontrolerako lau azterketa “nazional”, 9 urterekin hasitaGaur egun, selektibitateak guztiz baldintza-tzen du Batxilergoa: urte horietan landu beha-rreko gaitasun orokorrak jasotzen ditu curri-culumak, baina selektibitateko edukienazterketa gainditzera mugatzen da Batxilergo-ko prestakuntza, hori da jomuga eta xede, etacurriculumak apenas duen lekurik. Irudikatuorain administrazioak ezarritako froga estan-dar bana 9, 12, 15 eta 18 urterekin egin beha-rra. Lau errebalida, Madrildik kontrolatuko

9, 12, 15 eta 18 urterekin, Madrilek ezarritako makroazterketak gainditu beharko dituzte ikasleek, ikastetxeen eta ikasleenartean lehiakortasuna areagotuz. Werten esanetan, “izaera nazionala” izango duten eduki homogeneoak ebaluatukodituzte; “jakin nahi dugu zer ikasten duten eskoletan, eta zer ez”. Irudian, selektibitatea egiten, NUPen.

“LOMCEren beraren filosofian dagobereizketa, aipatzen baitu helburua delaikasle onak eta txarrak zeintzuk direnidentifikatzea, onak potentziatzeko.Baztertzailea eta diskriminatzailea da”

MARIAM BILBATUA, HEZKUNTZAN DOKTOREA

NUP


WERT ERREFORMA

dituzten ikasgai ardatzei buruzko galderekin,eta azkeneko bi azterketak, derrigorrez gaindi-tu beharrekoak, ikasturtea ez errepikatzeko.Selektibitatearekin gertatzen dena aintzat har-tuta, ez da zaila aurreikustea ikastetxeen ibilbi-dea ebaluazio goiztiar hauetara egongo delazuzendua, etsaminak gainditzeko akademiabihurtzeko arriskupean. Eta zer ebaluatukodute azterketok? Wertenesanetan, “izaera nazionala”–uler bedi espainiarra– izan-go duten eduki homoge-neoak: “Jakin nahi dugu zerikasten duten eskoletan, etazer ez”.

Mariam Bilbatuak dioebaluazioa garrantzitsuadela, ikasleen autonomiaeta autoikasketa bultzatze-ko edo ikaslea non dagoen eta zer hobetubehar duen antzemateko, baina prozesuarenzati izan behar duela ebaluazioak, tresna etaez helmuga, eta legea emaitzei dago zuzen-dua, ikasle “onak” eta “txarrak” bereiztera.Areago, emaitzekin ikastetxeen rankinga pla-zaratzeko asmoa du Gobernuak. “Txilen etahezkuntza sistema oso neoliberala ezarri den

lekuetan ikusi dugu: haur hezkuntza amaitzendenetik egiten dituzten ebaluazioekin eskolenrankingak osatzen dituzte eta eskolek kalifi-kazioaren arabera jasotzen dituzte laguntzak.Dena bihurtzen da lehia eta lasterketa, baiikastetxeentzat eta bai ikasleentzat”.

Neurri horiek ere, handitu egingo dituztehaurren arteko ezberdintasunak. Eredutzat

hartu ohi den Finlandiakohezkuntza sisteman, adibi-dez, ez dute ebaluazio goiz-tiarrik eta ekitatean oinarri-tzen dira, ibilbide osoa dagoprentsatua ikasle guztiekemaitza onak lor ditzaten,gaitasunak garatzea pertso-nen eskubidea dela ulertzenbaitute. Erreforma espai-niarrarekin, ordea, arriskua

dago gutxi batzuek nota altuak lor ditzateneta beste askok baxuak, lehiakortasuna etabereizketa sustatzen baitu. Ez dirudi haurra-ren erritmoa errespetatuko denik, ibilbideaplanteatzen delako “gainditu beharreko las-terketa gisa”, dio Bilbatuak. Gainera, laster-keta horretan sistemak duen erantzukizunaez du aipatzen erreformak. “Legea irakurrita

Selektibitatearen adibidea aintzathartuta, ez da zaila aurreikusteaikastetxeen lana ebaluaziogoiztiarretara egongo dela zuzendua,etsaminak gainditzeko akademiabihurtzeko arriskupean

ULY

MA

RT

INJU

AN

AN

RU

IZ/

AR

GA

ZK

IPR

ESS

LUIS

JAU

RE

GIA

LTZ

O/

AR

GA

ZK

IPR

ESS

Irakasleak espero duen erantzuna ematen dakien ikaslea sarituko du eredu berriak, baina ez bere kabuz pentsatzendakiena. Goiko argazkian, Espainiako Gobernuaren delegaritzaordearen aurrean protesta; behean ezkerrean, Hego EuskalHerriko hezkuntza eragileak, sistema propioa aldarrikatzen; eskuinekoan, ikasleen manifestazioa Madrilen.


WERT ERREFORMA

ematen du erantzukizuna ikaslearena bainoez dela, sistemaren ardura ez balitz bezalahelburuak lortzeko beharrezkoak diren balia-bideak eta neurriak ezartzea”.

Aipatzekoa da curriculumak MunduGaraikidearen Historia kendu eta Espainia-ren Historia sartu nahi duela. Halaber,PSOEk aurrera atera zuen Herritartasunera-ko Heziketa ezabatu eta Erlijioa hautatzen ezdutenentzat derrigorrezko ikasgaia ezarrikodu: Balio Kultural eta Sozialak Lehen Hez-kuntzan eta Balio Etikoak DBHn –orain artecurriculumeko ikasgaiak indartzeko aprobe-txatzen zuten ordu hori–. “Berdintasun mai-lan, hezkidetzan, aniztasunaren trataeran…urte hauetan eman diren urratsak bertanbehera uzten ditu legeak, ez dator bat Euro-pako hezkuntza eragileen plateamenduare-kin”, dio irakasleak.

Zer motako ikaslea ekarriko du ereduhonek? Bilbatuaren hitzetan, ikasketa memo-ristikoari oso lotuta dagoen inteligentziamota bultzatuko du, buruz ikastera ohitutadagoen ikaslea, gauzekin erlazio sakonakezartzeko ohiturarik ez duena, gaitasun gutxiduena abstrakzio maila handiko testuak idaz-ten… Alegia, “irakasleak espero duen eran-tzuna ematen dakien ikaslea, baina ez berekabuz pentsatzen dakiena, ez egoera zailenaurrean estrategiak identifikatu-ko dituena. Hezkuntza ereduhonek ez du balio gaur egungogizarteak dituen eskaerei eran-tzuteko”. Herritarrak bizitzara-ko prestatzen dituen heziketaintegrala eskaini baino, iritzikritikoa, kultura eta ikerketagaratu baino, badirudi legeaknahiago dituela lehenbailehenlanbide batera edo bestera bide-ratuko dituzten subjektu pasiboeta otzanak.

Zuzendariari boterea,ikastetxeen autonomiakamustekoIkastetxeari autonomia emangozaiola dio LOMCEk, bainaautonomia hori zuzendariarenmenera egongo da: profesiona-lizatu egingo da zuzendaritza,Madrildik hautatuko dutezuzendaria bera, eta eskola-komunitatearen parte-hartzeahutsaren hurrengoa izango da,guraso, irakasle, ikasle eta gai-nerako eragileen ahalmena kon-tsulta-mailara zokoratuko baitu.“Horri gehitzen badiogu Espai-niako Gobernuak ezarritako

azterketak izango direla neurgailu, praktikanikastetxeak oso autonomia gutxi izango duhezkuntza proiektu propioa aurrera ateratze-ko”, azpimarratu du adituak.

Molde jakin bateko hezkuntza pribatua erebultzatzen du erreformak. Legeak orain dio

GAZTELANIA bermatu beharko dela dio LOMCEk,eta gaztelania nagusi den ereduan ikasi nahi duenarizentro pribatua ordainduko zaiola. Katalunian protes-ta erraldoia egin zuten eta han duten murgiltze ereduaez dutela aldatuko erantzun du Generalitateak.Gurean, gaztelaniaren eta hizkuntza koofizialarenarteko oreka eskatzen duenez legeak, ikusi beharko daD eredua orekatutzat joko al duten. Euskara, gainera,espezialitatea izango da, hirugarren mailakoa, ikasgaiardatzen eta aukerazkoen atzetik. “Abiapuntua ez daerrespetua eta legearen puntu guztietan antzematenden filosofia da gaztelania dela nagusia, indartu beha-rrekoa, eta eleaniztasunari ematen zaion definizioaerabat lotuta dago atzerriko hizkuntzekin. Eredudesorekatu eta desegokia sustatu nahi dute”, dioskuMariam Bilbatua irakasleak.

Euskara,hirugarren mailako


WERT ERREFORMA

plaza publikoa haur ororentzat bermatu beha-rra dagoela, baina oinarri hori desagertu eginda LOMCEn eta sexu bereizketa egiten dutenikastetxeak kontzertatzera –eta gutxienez seiurteko kontzertazioa lotzera– derrigortukoditu. Ondorioz, eskola horiei diru-laguntzakeman beharko dizkiete Eusko Jaurlaritzak etaNafarroako Gobernuak, nahiz eta EspainiakoAuzitegi Gorenak aurretik baimendu zuenikastetxeok kontzertaziotik at uztea, bazter-tzaileak direla egotzita.

Aurre egiteko aukerarik?Lege organikoak aurrera jarrai-tzen du eta popularrek ez duteatzera egiteko asmorik. Jaurla-ritzak eta Nafarroako Gober-nuak ez dute eskumenik legeaez betetzeko –gogoratu boti-ken berrordainketarekin gerta-turikoa, Konstituzio Auzite-giak Espainiako Gobernuaren alde eginzuen– eta makroazterketek ekarriko duteninertziari aurre egitea zaila izango zaie ikaste-txeei. Hala ere, plantoa beharrezko ikustendu Bilbatuak: “Atzerapauso handia da ikus-puntu guztietatik, ez ditu pertsonon aniztasu-na eta ezberdintasunak errespetatzen, ez ditueskubide indibidualak errespetatzen, eztaeskubide kolektiboak ere, herri bezala gurehizkuntzaren biziraupena eta kulturarentransmisioa bermatzeko dugun eskubidea.Hezkuntza komunitate osoak eta gizarteosoak kontra egitea espero dut”. PPrengobernupean ez dauden erkidegoak, behin-tzat, aurka ditu LOMCEk, eta PPren eskudauden zenbaitek ere protesta egin du, batezere ekonomikoki erkidegoei ekarriko diengastuagatik. Hasierako zirriborroan zeuden

gauza batzuetan amore eman du Wertek; esa-terako, Lanbide Heziketara bideratutako ikas-leak DBHko titulazio gabe utzi nahi zituztenedota Espainiako Konstituzioa goratzea hel-buru zuen ikasgaia eman nahi zuten, bainaeskuineko alderdikideei beraiei gehiegikeriairuditu zitzaien.

Negoziaketak negoziaketa, erreformak ezduela aldaketa gehiago jasango eta Diputa-tuen Kongresura bere horretan eramango

dutela iragarri du ministroak.Estatu Kontseilutik eta Minis-troen Kontseilutik igaro osteaniritsiko litzateke erreformaKongresura, eta ez dezagunahaztu, PPk gehiengo absolu-tua du lege organikoa arazorikgabe onartzeko. Apirila-maia-tzean gerta liteke, baina Madril-go Gobernuak ez du argi utzihurrengo ikasturterako mar-

txan nahi duen eredu berria, ala 2014-2015ikasturterako.

Erreformaren nondik norakoak ezagututa,nekez irudika daiteke hezkuntza arloko aditu-rik halako eredua aholkatzen. Horixe beraesan diogu Mariam Bilbatuari, nola egin litekehalako baldarkeria? Baldarkeria ez, erantzundigu berak, oso ondo pentsatutako hezkuntzasistema baizik: “Erabat lerrokatuta dago PPkgaratu nahi duen gizarte ereduarekin, ez duguahaztu behar erreforma ideologia eta gizarteantolakuntza molde zentralizatu batetik dato-rrela, aniztasuna –kulturala nahiz pertsone-na– errespetatzen ez duena, bereizketan etalehiakortasunean oinarritua. Hezkuntzanjarraitzeko eskubidea eta botere ekonomikoagutxi batzuek baino ez dezatela izan bultza-tzen duen gizartea bermatu nahi dute”. n

EUSKO JAURLARITZAK eta Nafarroako Gober-nuak hezkuntzari egindako murrizketekin askiez, eta Espainiako Gobernuak iragarri du arlohonetan 10.000 milioi euro murriztuko dituela2015 urtera bitartean. Neurri batzuk dagoene-ko azalduak ditu José Ignacio Wert ministroak:ikasgelako haur kopurua handitzea, irakasleekeskola ordu gehiago ematea, ordezkapenakgutxitzea… Inbertsioa murriztearekin batera,LOMCE inplementatzeak ekarriko duen gas-tua ez da makala izango: azken datuen arabera,bi ikasturtetan 408 milioi euro ordainduko dituMadrilek eta beste 927 milioi euro erkidegoek–hasieran adierazitakoaren boskoitza–. Erkide-goetako gobernuek alarma gorria piztu dute,zifra horiek ezagutu ostean.

Ikastetxearen autonomiazuzendariaren menera egongoda. Madrildik hautatuko dute

eta eskola komunitatearenparte-hartzea hutsaren

hurrengoa izango da

IÑIG

OU

RIZ

/ A

RG

AZ

KI

PRE

SS

Gastu itzela eta murrizketak


WERT ERREFORMA

Zein da Jaurlaritzaren jarreraLOMCE erreformarekiko?Gobernura iritsi bezain pronto,LOMCE delako erreformarenaurreproiektua izan dugu aztergai.Lege-proiektuak hainbat akatsdituela eta gure eskubideak sakonurratzen dituela argi eta garbi esandiogu Wert ministroari. Gure hez-kuntza eskubideen eta euskararenestatusaren kontra egiten du zuzen-zuzenean. Azken 30 urteetan argigeratu da Gernikako EstatutuakEuskadiri ematen dizkion konpe-tentziek onura izugarria ekarri dute-la, batez ere hezkuntzan, baita eus-karak bizi izan duen berpizteprozesuan ere. Ikasgai gehienakkanpotik inposatzeak, edukiak etahorien ebaluazioak haiek kontrola-tuz, eta euskarak erdararekiko esta-tusa galtzeko arriskua izateak askokezkatzen gaitu, eta beraz, ezin dugu onartu.

Espainiako Gobernuak erkidego guztiakhomogeneo bihurtzeko helburua du orain,horrek onurak ekarriko dituelakoan. Bainaoker dabil, LOMCEk bilatzen dituen helburugehienak aspalditik gainditu ditugu. Europa-ko herrialde aurreratuenekin egin dezakegukasu askotan konparazioa. Beraz, Estatu guz-tiko erkidegoekin homogeneo bihurtzeak ezluke inongo zentzurik izango gure kasuan.

Neurririk hartuko al duzue?Erreforma ez zaigula batere gustatzen argiutzi ondoren, egoera aztertu beharrean aur-kitzen gara. Kontuan izan behar dugumomentuz LOMCE erreforma aurreproiek-tua baino ez dela. Hitz egiteko eta ikuspun-tuak hurbiltzeko momentua da eta ahaleginhorretan aritu gara orain arte, nahiz eta

batzuek gure jarrera kritikatu.Hurrengo eszenatokia Madrilgoparlamentua dugu. Eta bertan ere,nahitaez, LOMCEren edukiareninguruan eztabaidatu beharkodugu, gustatzen ez zaiguna salatuzeta gure argudioen alde eginez.Arduragabekeria litzateke mahai-tik jaiki eta Madrilgo Gobernuakbere gehiengo absolutuarekin egi-ten duenaren zain geratzea. Gureinteresak defendatzen jarraitubeharrean gaude, eta horretarako,hitza erabili behar dugu. Askokgaldetzen digute, ahalegin horienguztien ondoren gure helburualortzen ez badugu, zer? Orduanbai, beste jokabide batzuk hartubeharko ditugu. Esan bezala, gureinteresak defendatzeko momentubakoitzean hartu beharreko eraba-kiak hartuko ditugu.

Erreforma aurrera aterako balitz, zer ekarrikolioke EAEko hezkuntza sistemari?Atzerapauso izugarria. Hezkuntzak azkenurteotan lortutako arrakasta ezerezean gera-tuko litzateke. Estatuko beste erkidegobatzuekin parekatzeko ahaleginean, orainondo gaudenok eta oso behean daudenakberdinduko ginateke. Hots, batzuentzat osoona dena, guretzat onartezina da. Eta ezbakarrik ikastetxe eta ikastolei begira. Lanbi-de Heziketan ere puntako emaitzak ditugu,gure ikasleak Estatu osoko prestatuenak diraeta irakasleak ere maila berekoak ditugu. Etahau ez dugu guk bakarrik esaten, beste auto-nomia erkidego batzuetako arduradunenhitzak dira. Gaur egun, Euskadin, LanbideHeziketara jauzi egin nahi duten gazteekgutxieneko ikasketa maila izan behar dute.Exijentzia horren kontra ere egiten du LOM-CEk. Gure inguruko enpresetako arduradu-nek izugarri baloratzen dute gure gazteenprestakuntza maila. LanbideHeziketari kalte egiten uzteak,gure ikasleei, ekonomiari, enpre-sei min egitea ekarriko luke.Onartezina. n

CRISTINA URIARTEEUSKO JAURLARITZAKO HEZKUNTZA SAILBURUA

«Arduragabekeria litzateke mahaitikjaikitzea, ikuspuntuak hurbiltzeko unea da»

“Ahalegin guztien ondoren gurehelburua lortzen ez badugu, zer?Orduan bai, beste jokabide batzukhartu beharko ditugu”

EUSKOJAURLARITZA

Nondik datorkizu musika zaletasuna?Txikitan jada musika asko maite nuen bainanire buruan ez zen sartzen musika ene ogibi-dea izatea. Zaletasuna aittuna Urbanorengan-dik jaso nuen. Berak Etxarriko musika bandaeratu zuen, beste lagun batzuekin batera,1925ean, eta Etxarriko koroan ere baxua zen,kantaria. Iparragirreren kantuak abesten ziz-kidan. Lanbidez zurgina zen eta, jubilatutako-an, harekin eta amiñarekin ordu asko pasa-tzen nuen etxe berean bizi ginelako, haiekbigarren solairuan eta gu lehenean. HaiekinHaurtxo polita ikasi nuen, nire lehen abestia.Nire oroimena hori da: hizketan eta abestenbatera hasi nintzela. Gero musika klaseakhartzen hasi nintzen 6 urterekin, PatxikuUrrestarazu aittunaren lagun batekin, etagero solfeoa eta txistua. 10 urterekin Altsasu-ra joaten nintzen pianoa eta solfeoa ikastera.15 urterekin Etxarriko abesbatzan hasi nin-tzen kantari eta 16rekin hona etorri nintzenikastera.

Eta zer dela eta ikasi zenuen Zuzenbidea?Musika betidanik izan da oso garrantzitsuaniretzat, baina sekula ere ez nuen pentsatuprofesionalki honetan aritzea eta horregatikunibertsitatera joan nintzen. Historia etaGeografiaren eta Zuzenbidearen arteanzalantzan ibili eta azkenean bigarrena hautatunuen. Deustun onartu ninduten FinantzaZuzenbidea egiteko, orduan modan zegoena.Baina ni hemen pianoa eta harmonia ikastenari nintzenez, erabaki nuen hemengo Opuse-ko unibertsitatean ikastea. Zuzenbidean nen-bilelarik, Etxarriko abesbatzako zuzendariakutzi zuen eta niri esan zidaten postu hori har-tzeko beste bat etorri artio. Eta gaur egunarte. Egia da Zuzenbidearen hirugarren edolaugarren urtean esan nuela “hau ez da nire-tzako modukoa, baina bukatuko dut”; gura-soak hor ari ziren ordaintzen eta nik hasitako

guztia bukatzen saiatu naiz beti. 20 urterekinkonturatu nintzen musikatik bizi nahi nuela.Ikastaroak eta ikastaroak egiten hasi nintzeneta bitartean musika klaseak ematen Etxarri-ko Musika Eskolan. Kantu eta Solfeo irakasletituluak lortu nituen baina ikusten nuenzuzendaritza formakuntza zehatzagoa beharnuela. Horregatik 2001ean Koru Zuzendari-tza ikasketak egitera joan nintzen Donostiara,Musikenera, 2006ra arte.

Goi mailako zuzendari izateko formakuntzanola lortzen da? Musikenekoaz gain, ikastaro pila egin ditutMadrilen, Cartagenan, Hungarian, Alema-nian… Irakasle asko izan ditut. Mundukoonenetakoak hainbatetan, baina ikastarolaburrak izan dira, gehienbat. Ez da berdinakontserbatorioan eskaintzen den formakun-tza, horregatik bost urtez Musikenen ikasiahal izatea izugarria izan zen. Orain jarraitzendut joaten batez ere Orkestra Zuzendaritzaikastaroetara. Apustu zaila da, batez erezuzendaritzatik bizi nahi baduzu. EuskalHerrian eta Estatu osoan oso jende gutxi bizigara honetatik. Ez dakit 25 bat lagun izanengaren osotara.


NORTASUN AGIRIA

Igor Ijurra, Etxarri Aranatzen sortua, 1973kogaragarrilaren 27an “gure herrian esaten den bezala”. Koruzuzendari profesionala –Espainiako Estatu osoan 25 batbaino ez daude–. Horretaz gain, kantaria, musika irakaslea,hitzaldi emailea eta Nafarroako Abesbatzen Elkartekozuzendaritza ikastaroetako ohiko irakaslea. Zuzenbideanlizentziaduna eta lizentziarik ez duen irrati batekokolaboratzaile fina: Iruñerriko Euskalerria Irratian musikaklasikoari buruzko dibulgazio saioa egiten du. Eta gauzaguztien gainetik, bi haurren aitatxo alaia.

«Lehen musika norberaren baitan,batez ere ahotsean, zegoen»

Iruñeko Orfeoia Gaztelu Plazatik Europa eta AEBetara katapultatu duen zuzendaria.

IGOR IJURRA

| REYES ILINTXETA |

Argazkiak: Dani Blanco

PERTSONAIA

IGOR IJURRA

2005ean Iruñeko Orfeoira iritsi zinen, aldaketahandia?Bai, noski. Iruñeko Orfeoia eta Iruñeko Gan-bera Abesbatzari instituzio koru deitzen diet.Ez dira soilik abesbatzak, instituzio kulturalakbaizik. Hemendik bi urtera 150 urte betekoditugu eta Ganbera Abesbatzak ia 60 ditu.Honek ez du esan nahi besteak baino hobeakedo txarragoak direnik, desberdinak baizik.Beste dimentsio bat da. Aldizkarietan, telebis-tan, badugu tartetxo bat eta, tamalez, besteabesbatzek hori ez dute. Gure jarduerak ikus-mina sortzen du. Lan moldeak ere oso desber-dinak dira. Etxarrin ohituta nengoen koruertain batera, 50-55 lagunekoa, eta hau 100laguneko abesbatza da. Musikalki eta pertso-nalki eramateko zailagoa da. Errepertorioa ereoso desberdina da. Aipagarria da koru ez pro-fesionala garela, amateurra, eta Orkestra Profe-sionalen Sarean sartuta gaudela. Horrek esannahi du kantarien ogibidea ez dela musika,baina zuzendari batek zuzentzen gaituenmomentuan ez dela oroitzen hau argiketariadenik, bestea etxekoandrea edo abokatua. Kali-tate profesionala eskatzen digu eta gauza politabezain zaila da hori dena uztartzen saiatzea.

Zuzendari handiekin orpoz orpo lanean, zerikasi duzu?

Zuzendari handi horiek gehienetan psikolo-go onak direla. Musikaz jakitea bezain garran-tzitsua da hori. Eta ikasi dut, bestalde, zuzen-dari gorenak direnak oso pertsona umilak erebadirela, errespetu handikoak.

Zer falta zaizu ikasteko musika munduan?Gehiena. Zenbat eta gehiago jakin, are etagehiago ohartzen zara zeinen gutxi dakizun.Nik musikan errepertorio gehiena ezin dutegin. Zatitxo bat besterik ez. Zuzendari bezalaorain beharko nuke a capella piezak egitekodenbora gehiago. Eta berdin gertatzen zaitmusika barroko edo Berpizkundekoarekin.Hain da zabala errepertorioa! Milioika obrakoral daude. Musikariak beti ikasten egonbehar du, hil arte. Fonetikaren aldetik, adibi-dez, hizkuntza desberdinetan ahoskatzen ikasibehar duzu. Guk alemanez, euskaraz, gaztela-niaz, errusieraz, latinez… kantatzen dugu.Latinak, adibidez, ahoskera desberdinak dauz-ka: italiar, frantziar, espainiar, aleman erara…New Yorken eskaini genuen Carmina Buranaalemaniar erara egin genuen. Orain frantsesaikasten ari naiz. Eta gauza gehiago beharkonuke: harmonia eta kontrapuntua berriz ikasi,eta kantua ere bai. Badaramazkit zazpi urteikasi gabe eta beharko nuke hamabost eguneroedo, irakasle batengana joan eta ahotsa ongi

10-15“Kirolean bezala25 urterekinabesten hasteaberandu ibiltzeada. 10 edo 15urterekin hasibehar da etaozenki abestubehar da, laugarrasi bota,kalean jolastu…”.

landu beti fin eta prest izateko. Gorputz arike-ta bezalakoa da hori.

Zer nahiko zenuke egin Orfeoian?Musika garaikide gehiago. Bai orkestrarekin,bai a capella erara ere, baina horretarako den-bora gehiago beharko genuke. Bestalde, guribeti eskatzen digute betiko errepertorioa.Estandarra. Beti ari gara bueltaka egile eta lanberdinen inguruan: Beethoven, Mozart,Brahms… Asko gustatzen zaizkit egile hauek,baina interesgarria izanen zen, era berean, lan-tzen ez den errepertorioa hartzea. Eta EuskalHerriko eta Nafarroako konpositoreen obrakinterpretatzea. Horretan ari naiz. Azkenurteotan, adibidez, Lorenzo Ondarraren obradezente mustu ditugu eta aurten ere JoséAntonio Huarte, Orfeoiko zuzendaria izanda-koa omenduko du Nafarroako AbesbatzenElkarteak eta hori dela-eta kontzertua eskaini-ko dugu Katedraleko errefektorioan maiatza-ren 18an. Hainbat konpositore nafarren abes-tiak izanen dira eta Huarteren bi obra,gutxienez, mustuko ditugu. Horretaz gain gus-tatuko litzaidake konpositoreekin hitz egin etaobra berriak eskatzea, baina horretarako den-bora eta diru gutxi dugu. Orkestrek ere ez duteerrepertorioa berritu nahi. Hor sumatzen dutzuzendari eta kudeatzaileek egun daukatenpublikoa mantendu nahi dutela, eta publikohori, gehienbat, oso kontserbadorea da.

Murrizketek eragin handia izan dute Orfeoian?Beste batzuekin alderatuz, ezin kexa gaitezke,baina hala ere, Estatuko laguntzak, guretzakodiru sarreren %20 zena, desagertu egin dira.Gainerakoa, Nafarroako Gobernutik jaso-tzen dugun %60 eta Iruñetik hartzen dugun%20 mantentzen da, oraingoz, eta hau dagarrantzitsuena. Partiturak, diskoak edomateriala erosteko erabat murriztua duguaurrekontua, beraz obra berriak enkargatzea,momentuz, pentsaezina da.

Musika kontuetan aitzindaria izan da Nafarroaurte luzeetan.Bai, 1960ko hamarkadan Iruñeko Kontserba-torioa bide erakuslea izan zen, edota Orfeoiabera ere bai. Hau izan zen, adibide moduan,emakumeak onartu zituen bigarren koruaEstatuan. Baina orain lan handia egin beharda, batez ere gazteak erakartzeko. Gazte batekmusika klasikora jotzea ez da gauza arruntena.Errazagoa da musika hori dastatzea 30 edo 40urte duzunean. Gainera gaur egun pop etakontsumorako musikaren bonbardaketa ikara-garria dugu. Kontua ez da klasikoa eta moder-noa lehian jartzea. Ni oso rockeroa naiz etaheavya asko gustatzen zait. Onena litzatekegazteei eskaintza zabalagoa ematea. Gure alde-

tik egin behar duguna da errepertorioak berri-tu. Haurrengan eta gazteengan gehiago pen-tsatu eta haientzako gauzak egin. Hor erronkahandia dugu. Argi dago zuzendariak abesba-tzetako eta orkestretako motorrak garela.Tamalez zuzendari batzuk oso lasai bizi diraeta bultzada handiagoa beharko luketela ikus-ten da. Zuzendaria izatea zaila da eta askotanmusu-truk egiten den lana da, baina aferamusikarion eskutan dago.

Garai batean asko kantatzen zen, orain zerga-tik ez?Hor min handia egin digu diskoak, batez ere60ko hamarkadatik hona. Lehen musika nor-beraren baitan, batez ere ahotsean, zegoen.Elizan kantatzen zen eta musika giro handiazegoen: XIX. mendean sortutako banda mili-tar asko zegoen, adibidez, hemen Iruñean,geroko txaranga eta orkestren jatorria izanzirenak. Oro har, Euskal Herrian asko kantatuizan da kalean, Eguberritan, Santa Agedan edoSan Juan bezperan. Etxean ere ohitura zegoen,bertsolaritza bizi-bizi egon da, jotak beste tokibatzuetan… Ahozko tradizio sendoa izandugu mendeetan. Baina diskoa iritsi zeneanikusi genuen guk gerorrek musika egin beha-rrean, aski dela botoitxo bat sakatzea musikaizateko. Horretaz gain estilo haustura ekarrizuen biniloak: doinu berri eta politak, rock androla eta abar. Bestalde, euskara galdu denherrietan galdu da kultura, aitona-amonengan-dik ilobetara datorren transmisioaren sokahori eten delako. Erronkari, Jaurrieta, Abau-rregainean… zenbat melodia jaso diren, orainbertako jendeak ezagutzen ez dituenak! Erre-


Ametsa“Mundukoorkestra zuzendarionenetakobatzuekin aritzekoaukera izan duguazken urteotan.Buruz buru haiekinegon. Hitz egin.Nola zuzentzenduten ikusi, ikasi,entzun…Psikologikoki nolaegiten duten lan,nola kudeatzenduten hori guztia.Oso esperientziapolita da. RafaelFrühbeck deBurgos, New YorkPhilharmonic edoValery Gergievhandiekin aritugara lanean.Horiek guztiakdiskoetan dauzkat,eta haiekin lanegiteko aukeraizan dut!”.

Elkarrizketa Iruñeko Orfeoiaren egoitzan egin dugu, Iruñeko GaztelukoPlazan. Ijurrak azaldu digunez, torilen etxea omen zen eraikin hau:“Hemendik askatzen zituzten gero plazan toreatuko zituzten zezenak.Solairu honen azpian Café Vienés zegoen, Hemingwayk, besteakbeste, ederki ezagutzen zuena. A zer alea, Hemingway hori! Esatendutenez ez omen zuen inoiz ezer ordaintzen”.

pertorioa, beraz, galdu egin da.Hemen harrobiak elizak izandira. Orain elizak hutsik daudeeta parrokietako koruetan eregero eta jende gutxiago. Musikaeskoletan badira abesbatzak edoeskolaniak, baina askotan dira“mariak”, baliorik gabeko ikas-gaiak. Instrumentuei garrantzihandiagoa eman zaie azken 20urteotan. Solfeoan ere irakurke-ta musikala asko egiten da bainaabestu gutxi. Haurrak edo gaz-teak garenean ez badugu abes-ten, ohitura hori ez dugu lortu-ko. Lehen haurrak etxeanzaletzen ziren, gero elizan, koa-drilan, kalean… abesten zuten.Eta noski, ahotsa lantzen ezbada, tresna hori ez da menpera-tzen. Nik askotan esaten dietabeslariei: “Nola nabari denzuek ez zaretela kalean jolaseanibili herrietan egiten den bezala.Ez dakizue garrasi egiten”.

Eta belarri ona izatea ere beha-rrezkoa da kantatzeko, ezta?Belarria ere lantzen da. Nik eza-gutzen ditut belarri kaskarrare-kin abesbatzan hasi zirenak etaorain oso ondo abesten dutenak.Badira kasuak eta kasuak, abesla-rien artean bada denetarik.

Gaur egun jendaurrean aritzekoeta komunikazio lanetan, ahotsaongi lantzeari garrantzia ematenzaio.Baina hori ez da berria. Grekoeketa erromatarrek erretorikabikain lantzen zuten. Aurreanduguna konbentzitzeko dugunteknika multzoa da erretorika eta horrenbarruan ahotsaren erabilera dago. Oso munduaberatsa da. Ahots baten kolorea eta musikaoso garrantzitsuak dira. Badira hizlariak, esata-riak, irakasleak, politikariak ahotsa ongi jorra-tzen dutenak. Azken urteotan grabeago hitzegiteko joera dago, ozenago baina grabeago.

Eta guk zergatik hitz egiten dugu horren ozenki? Ez dut ikerketa seriorik eginik horren ingu-ruan, baina nik uste dut hori gure sistemabokalikoarekin lotua dagoela. Gazteleran,euskaran, italieran bost bokal daude eta ire-kiak gainera. Joan toki hauetara eta neurtudezibelioak. Hizkuntzaz gain, faktore kultu-ralak, klimatikoak eta bestelakoak ere badira,noski. Guk, euskaldunok, -tz -ts eta halako

beste soinuak ditugu, aurreanegiten direnak, eta honek lagun-tzen digu soinua aurrera erama-ten eta ozenago hitz egiten.

Carmina Burana kantatarekinmuga guztiak hautsi dituzue. Carmina Burana proiektu hone-kin 2009an hasi ginen. Bosturteko egitasmoa da eta hirupartaide gaude: Fura dels baus,Kataluniako produktore batzuketa Orfeoia. Produkzio honetandiru inbertsioa egin genuen.Donostian hasi eta lehen biurteetan emanaldi askotxo egingenuen. Orain moteldu egin dakrisia dela eta. Honek izenaeman digu, mundu osoan ezagu-tarazi gaitu. Eta, era berean,bidea ireki zigun 2009an Gergie-vekin lan egiteko eta 2010ean, bialdiz, Estatu Batuetara joateko,Washington eta New Yorkera.Orfeoian sartu nintzenean plan-teatu nuen lehenbiziko bi urtee-tan korua sendotzea, jendegehiago sartzea eta maneiatzenikastea, gero Estatu mailakohemengo sarean postu bat har-tzea zen helburua eta, modunaturalean, Frantzian sartzenhastea. Baina proiektu honekingure pausoak jauzi bihurtu dira.Frantziara baino lehenago Esta-tu Batuetara joan gara. Denaden, nahiz eta Carnegie Hallenkantatu, ez dugu ahaztu beharnortzuk garen: koru amateur batgoraldi eta beherakadekin.

Eta une honetan zer duzue egu-tegian?

Abeslariz duela bi urte baino okerragogabiltza orain. Krisia dela-eta batzuek utziegin behar izan dute. Uste dut gazte abesba-tzatik zortzi-hamar lagun igoko direla urtebukaerarako eta hor berriro gora joanengarela pixka batean. Momentu larrian gaudeguztiok, baina momentu politean. AurtenFilarmonia Orkestrarekin arituko garaMadrilen, Esa-Pekka Salonen zuzendari fin-landiarrarekin ere lan eginen dugu, Bordele-ra joanen gara irailean, Oviedora Carminare-kin… Eta hemendik bi urtera gure 150.urteurrena. Horretarako proiek-tu politak ditugu, baina buruagaldu gabe, lurra ukituz eta jakin-da ez garela munduko korurikonena. n


IGOR IJURRA

AZKEN HITZA

“Duela ez urte asko arte, udal askok organis-ta ordaintzen zuten. Zenbat idazkari organojotzaile izan dira? Edo apaiz berria beharzenean herrian, musika zekien bat bidaltzeaeskatzen zuten organoa jotzeko, koruazuzentzeko edota klaseak emateko. Gauregun musika eskolak daude, baina laguntzagehiago behar dute. Baina zer espero deza-kegu? Diru asko egon denean ez da egin,beraz orain krisiarekin gutxiago! Nik denaden zuzendariak animatu nahi ditut: lanaegin eta kementsuak izan daitezen, gu bai-kara koru baten %75a”.

Krisia


Bizkaiak azpiegitura berri bat dauka orain lurraldeko zaborrak tratatzeko: Arraiz mendianeraikitako TMB (Tratamendu Mekaniko-Biologikoa) delakoa. Inaugurazio ekitaldian Jose Luis

Bilbao ahaldun nagusiak Gipuzkoari eztenkada bota zion. Benetan al da inbidia ematekomodukoa Arraizkoa?

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |

Bizkaiko zaborrenformula

BERRIAN Maite Asensio Loza-nok bildu duenez, “Azpiegitu-rak teknologia ‘modernoena’erabiliko duela nabarmendudu ahaldun nagusiak. Hala,‘inbidia emateko moduko’ ins-talazioa dela gaineratu du,Gipuzkoako bizilagunei begi-ratuta: ‘Beste batzuek gurakolukete guk arlo honetan lortudugun maila lortzea. Hemen-dik ez oso urrun, oraindik ezdakite zer egin biltzen dutenzaborrarekin’”.

Hain “inbidia ematekomodukoa” ote da Bizkaikohondakinen kudeaketa? Titulu eta foto deiga-rrien azpiko letra txikia leitu beharra dagohobeto jakiteko. TMB berria zertara dato-rren, alegia. Gipuzkoarako ere bai baitagoTMB bat aurreikusia. Arraizen Bizkaiko ForuAldundiak eraiki duen TMB berria loturikdago Zabalgarbi errauste plantaren beharre-kin. Berrian eta Deian ez dira zifrak berdineskaintzen, baina bien kroniketan ere nabar-men ageri da TMB honek bertara eramanda-ko zaborretatik gutxiena birziklatuko duelaeta gehiena errausteko prestatu.

Hondakinez zerbait irakurri duenak badakietxeetatik zaborrak ondo bereizita ez biltzeko-tan, Ecoparque formula dela errauste planteijanari hobea emateko modua, hala dira Kata-lunian eta hala izanen dira Baionan bezala Bil-bon. Funtsean, etxeetako hondakinen %40baino gehiago den organikoa (txarri-jana)lehortzeko. Organiko bustiak berotze ahalme-na kentzen dio zaborrari: paperak ondo erre-tzen dira, plastikoek bero handia ematen dute,zapi eta oihalek ere bai, baina organikoa hezeada. Tratatu dezagun zaborra organikoa lehor-tzeko, bide batez ahal den gasa kenduz, etazaborrari berotze ahalmena handitu diogu.

Baina diru kontuei ondoerreparatu. Formula honekbaditu irabazle gutxi batzuketa gehiengo zabala osatzenduten petzeroak. Nork paga-tu du TMB berria? Bizkaita-rrek beren zergekin pagatudituzte hor gastatu diren 43milioi euroak. Zertarako?Zabalgarbi konpainia priba-tuak kiskali behar dituenhondakinak erretzeko hobe-to prestaturik eskuratuditzan. Beraz, Bizkaiko herri-tarrak kaleko kontainerrean

(ez Hernanikoak bezalakoposte itsusi horietan, Jainkoarren!) lagatakobere zabor nahasia pagatu du behin eta berriro:biltzeagatik pagatzen dio multinazional handibati, lehortuz tratatzeko TMBa eraikitzekopagatu du, Zabalgarbi konpainia pribatuakkudeatzen duen azpiegiturak eraikitzea pagatuzuen, zaborrak Zabalgarbin kiskaltzea paga-tzen du, Zabalgarbik kiskalitako tona bakoitza-ren 1/3 diren eskoria eta errautsak nonbaituztea pagatzen du ostera… Ez aipatzearrenerreketak sortutako kutsaduraren ondorioak,horiek kalkuluetatik kanpo geratzen dira beti.Bizkaiko hondakinen benetako kostea zehaztubeharko luke auditoria on batek… baldin etaegia bada diru publikoak urri direla eta beharsozialak izugarri handi.

Bizkaiko hondakinen formulak, hala ere,badauka are arazo larriagoa, ondoko lurraldee-kin alderatzen hasita. Okerrena egiten dutelaere, Gipuzkoak eta Nafarroak oraindik eraba-kitzeko ahalmena daukate. Bizkaia urte luzeta-rako dago Zabalgarbiko inbertsio-ei kateaturik. Bihotza errausteplanta duen kudeaketa eredu horidela medio, bizkaitarrentzakogehiago birziklatzea arazoa da? n

Iñaki Azkuna etaJose Luis BilbaoTMBreninaugurazioan.

JON

HE

RN

AE

Z/

AR

GA

ZK

IPR

ESS


Irakeko giza eskubideen aktibistarik ezagunenetakoa da Edwar. 1992an Al-Amal erakundeaeratzen lagundu zuen, Golkoko Lehen Gerrak utzitako ondorio latzei aurre egiteko asmoz.

Hasierako urteetan Irakeko Kurdistandik aritu ziren lanean, eta 2003an Bagdadeko bulegoaireki zuten. Bertatik, Irakiar Emakumeen Sarea ere kudeatzen du Edwarrek, giza eskubideen

aldeko beste hamaika proiekturen artean.

| KARLOS ZURUTUZA |

HNAA EDWAR

«Analfabetoa da irakiaremakumeen %40»

Zein lan bideratzen duzue bulego honetatik?Al-Amal erakundearen bidez Irakiar Emaku-meen Sarea sortu genuen 2006an. Hemengoemakumeen eta nazioarteko erakundeenarteko lotura indartzea da helburua, baitaikastaro nahiz bestelako ekintzen bidez ema-kumeon formazioa sendotzea ere. Gure lor-penik handienetakoa zera izan da, parlamen-tuko %25eko emakume kuota gauzatzea.Arabiar Udaberrien testuinguruan kanpainaberri bati ekin diogu orain, norbanakoenaskatasunak babesteko.

Zeintzuk dira emakume irakiarren arazorik han-dienak?Populazioaren %55 bainogehiago emakumezkoa izanarren, gizonezkoek marraztuta-ko gizartean bizi gara. Ez dagoemakumerik alderdi politikoenlidergoan, ezta gobernukopostu gorenetan ere. Edonola,emakumeon mar j inazioarenatzean arrazoi kulturalak daude, politikoengainetik. Alargunena dugu gai mingarriene-tako bat. Milioi eta erdi baino gehiagodaude Iraken. Kopurua biziki igo zen2003ko inbasioaren ostean. Prekarietategorrian bizi dira gehienak, 100 dolarrekopentsioarekin. Gizartean integratzea izanbeharko luke lehentasun, baina momentuz,berriro ezkontzera baino ez ditugu bultza-tzen, poligamia baimentzen duen herrialdehonetan. Bestalde, unibertsitate ikasketakdituzten emakumeek lan munduaren ateakitxita aurkitzen dituzte. Horrela, ia ezinez-koa da aita edota senarrarenganako depen-dentzia haustea.

Baina Ekialde Hurbilean ez al zen Irak aitzindariizan emakumeen askatasunen esparruan?1970eko hamarkadan UNESCOk erabatekoalfabetizazioa aitortu zion Iraki. Egun, ordea,analfabetoa da irakiar emakumeen %40.1959an Ekialde Hurbileko lehen emakumeministroa eta lehen emakume epailea izanzituen herrialdeak. Orduko gure lorpenik han-dienetakoa estatus pertsonalaren legea onar-tzea izan zen, ezkontzak legalki erregistratzerabehartzen zuena. 2013an ordea, ilegalak diraezkontza kopuru handi bat. Emakumeak osoegoera ahulean gelditzen dira eta euren seme-alabek ere pairatzen dituzte horren ondorioak.

Areago, 10-12 urteko neskakezkontzen dituzte 30-40 urtekogizonekin. Aldi berean, “behinbehineko” ezkontzak daude, pros-tituzioaren gertuko praktika. Iran-dik inportaturiko fenomenoa da.Eta ezin ahaztu gero eta ohikoa-goak diren familia barruko biolen-tzia kasuak. Gobernuak, baina,

begiak ixten ditu, askotan ortodoxia erlijiosoa-ren agindupean. Hijab –belo islamiarra– janz-ten ez duten emakumeak diskriminatzen dira,baina are tamalgarriagoa da neskatoak eskola-tik ateratzea edo emakumeak lan mundutik.

Ez al da eraginkorra aipatu diguzun parlamentukuota?Kuota horri esker 84 emakume daude parla-mentuan, baina gehienek kidetasun pertsona-lei esker lortu dute eserlekua, ez egindakolanagatik. Zailtasunak zailtasun, oraindikbada emakume kopuru handi bat lanari ardu-raz ekiteko gai dena, baina tamalez, bigarrenplano batean gelditzen dira.

“‘Behin behineko’ ezkontzakdaude, prostituzioarengertuko praktika. Irandikinportaturiko fenomenoa da”


Eta zer egiten du Emakumearen Ministerioak?Emakume eta Familiarako Estatu Ministerioadu izena, nahikoa esanguratsua da izendape-na, ez da hala? Aurrekontu oso baxua du.Izena edozein dela ere, emakumearen gaiakez luke zertan ministerio baten ardura izanbehar, ministerio baten pean alderdi politikobati lotuta dagoelako eta gizarte mailako ara-zoa da. Emakumeon arazoak kudeatukolituzkeen komisio independente baten aldekoapustua egiten dugu guk, Gobernuko politikaikuskatu eta emakumeen bizimodua hobetze-ko programak bultzatuko lituzkeena. Minis-terioko buru Al-Zubaidik emakumeen janz-teko kodea arautu berri du: debekatuta daudepraka estuak, minigonak eta arropa kolore-tsua.

Hainbat erakundek salatu duenez, berenburuaz beste egin duten emakumeen kopuruakgora egin du Iraken. Mutilazio genitalaz ere hitzegin ohi da...Ustezko “suizidio” horiek familia barrukoerailketak baino ez dituzte ezkutatzen;“ohore” krimenez ari naiz, jakina. Zigorgabe-tasun osoz burutzen dira, “etxe barrukoarazo”tzat jotzen baititu justizia aparatuak.Mutilazio kasuak urriagoak dira eta IrakekoEskualde Kurduan baino ez dira gertatzen,Erbil, Kirkuk eta Suleymaniako eremu osogordeetan.

Nola eragiten du zatiketa sektarioak?Fabrikatutako gorrotoaz ari gara. 2006tikaurrera bultzatu zen maila gorenetatik etagizarte osoari eragiten dio. Helburua zera da,herrialdea zatitu eta gobernatzea, beti erebiolentzia-gorrotoaren bidez. Alderdi politi-ko nagusien arteko elkarrizketa eza batetiketa erlijioa bereganatzen ari den rola bestetikgure gizartea itotzen ari dira. Esaterako, fami-lia askok ez diete euren alabei ezkontzenuzten beste sekta bateko kideekin.

Martxoan hamar urte beteko dira Irakeko inba-siotik. Hobekuntza sozialik izan al da ordutik?Ukaezina da nazioarteko isolamendua eta pen-tsamendu askatasunaren gaineko tabua haus-tea lortu genuela. 2003ra arte ezin zen, inondikere, aniztasun politikoaz hitz egin, ezin zenerakunde zibil eraginkorrik irudikatu, eztakanpoko munduarekin kontakturik izan ere.Baina inbasioak ekarri zuen hondamendiarenostean talde terrorista ugarik zeharkatu dituztegure mugak. Eta bat egin dute bertako miliziaarmatuekin, xiiak nahiz suniak. Hamar urteigaro ondoren, erabateko kaosean bizi gara etaezegonkortasuna eta segurtasun falta diranagusi. Egun, berebiziko krisipolitikoari egin behar diogu aurre,hiru hamarkadako diktadura atzenutzi eta gobernu eraginkorrik ezduen Estatua besterik ez dugu. n

Ezkerreko irudian,emakumeenprotesta Bagdadhirigunean.Eskuinean, HnaaEdwar.


SOLASALDIAK

Multimedia kanalaren azpiatal gisa, Solasaldiak gunea ireki du ARGIAk webgunean. Bertanhitzaldiak, mahai-inguruak eta eztabaidak aurkituko ditu erabiltzaileak. Gai zehatzen inguruan

gogoetarako euskarazko materiala biltzea da asmoa. Dagoeneko 100 jarri ditugu eskura.

| LANDER ARBELAITZ MITXELENA |

Gogoetarako gunea sarean

GERO ETA ikus entzunezko material gehiagodago sarean sakabanatuta, eta horregatik, bil-tegi baten falta ikusita, bilaketa eta hautaketalana egitea erabaki dugu, gogoetarako ikus-

entzunezko materiala eskuragarri jarri asmoz.Gai zehatzei buruzko monografikoak jasokoditugu, denak euskaraz ala euskarazko azpida-tziekin. Dagoeneko, kanal horretan 100 batbideo daude ikusgai, besteak beste, Euskararenkontrako diskurtsoa neutralizatzeaz, Emakumea etakartzela, Norvegiako Atzerri ministroa elkarrizke-taren defentsan, EAJ vs. EH Bildu, Eskolak sorme-na hiltzen du, Nafarroa post-UPN. Noiz, nola,norekin?, Bikoizketa vs. Azpitituluak edo BilbokoAste Nagusiaren historiaz batzuk aipatzearreneta gaiak zein anitzan diren ikus dezazuen.

Erabiltzaileak solasaldien kanalean aurki-tuko duen material asko orain arte ARGIAkomultimedia kanalean zegoen, Ekitaldiakazpiatalean. Hemen, kontzertuak, poesiaerrezitaldiak eta bestelako ekitaldiak ere bil-tzen ditugu, eta gogoetarako materiala besteaskoren artean nahastuta geratzen zen orainarte. Hori dela-eta, erabiltzaileak kanal bateraedo bestera jotzeko helburuak ezberdinakizan daitezkeela ulertuta, bereizketa egiteaerabaki dugu.

Gainera, material berria ere bada solasal-dien kanalean, elkarlanean aritzea adostu bai-tugu Kontra eztabaida saioarekin. Euskarazegiten dituzten debateak biltzen joango gara,beste bide batzuetatik bildutakoarekin batera.

Kontra orain urtebete sortu zen, “egungokomunikabideetan eta hezkuntzan dagoenhutsunea betetzeko beharrari erantzuna ema-teko”. Euskal gizartean pil-pilean daudengaiekin hilero eztabaidak antolatu eta Internetbidez emititzen dituzte. Zai Zoi Bele ekoizte-txe independenteak ekoizten du eta azkenurteotan publikoki eztabaidatu ez duten alder-dien ordezkariak aurrez aurre jartzea lortudutelako nabarmendu da, besteak beste.Nerea Alias aritzen da moderatzaile lanetan.

Duela bi urtetik Koldo Mitxelena Kulturu-neak antolatzen dituen euskarazko hitzaldiakere sareratzen ditu ARGIAk. Baita nazioarteko

Azpiegitura handiei buruz Kontrak egindako eztabaidasaioa, Solasaldiak kanalean ikusgai:www.argia.com/multimedia/solasaldiak


SOLASALDIAK

adituekin hitzaldiak antolatzen dituenTED.com webguneko edukiak ere, sareanerabiltzaileek euskaratutakoak. Horrez guz-tiaz gain, sarean bestelako eragileek jarritako

hitzaldi eta mahai-inguruak bil-tzen joango gara, euskal komuni-tatearentzat interesgarriak direlairuditzen bazaigu. n

GAURKOTASUNEKO GAIEKIN ezta-baidak antolatu eta sarean jartzendituen saioa da Kontra(www.kontraprograma.com). Sola-saldien kanalerako elkarlana abiatudugula-eta, elkarrizketa egin dieguNerea Alias eztabaiden modera-tzaile eta Ane Fernandez produk-zio arduradunari.

Zergatik sortu zenuten Kontra?Zai Zoi Bele ekoiztetxe indepen-denteak sortu zuen 2011n. EuskalHerriko komunikabideetan ezta-baidarako gune kritiko batenhutsunea zegoela ikusi genuen, etahori betetzeko asmoz ekin genion.

Nola definituko zenukete saioa?Euskal gizartearen intereseko gaieihausnarketarako bidea ematen dieneztabaida saioa da. Gai politiko,ekonomiko, historiko eta sozialakjorratzen dira batik bat. Gai kon-kretuei zukua ateratzea da helbu-rua, alde batetik zein bestetik, ikus-puntu guztiak ordezkatuz eta ahotsguztiei leku emanez. Autoforma-ziorako gune gisa ere ikusten dugu.

Partaideen aniztasuna nabarmen-tzekoa da.

Gonbidatuak dira tratatzen ditu-gun gaien bizkarrezurra. NestorBasterretxeak behin aipatu zueneuskaldunok azpizatituta bizitze-ko gaitasun berezia dugula.“Zati” horiek mahai berareninguruan eztabaidan jartzea dabilatzen duguna. Euskal Herriaanitza da, eta beraz, mahai horiosatzeko lau hankak ahalik etaezberdinenak izaten saiatzengara, iritzi guztiak ordezkatuakizan daitezen.

Zer iruditzen zaizue euskarri gisaInternet?Uste dugu informazioa gero etagehiago Internet bidezko forma-tuetara bideratu behar dugula.Momentu honetan hainbat euska-rrirentzako tokia dago, baina kon-tsumo ohiturak abiadura handianaldatzen ari dira, eta tren horretanezin gara atzean geratu. Nahi gisakontsumitzeko formatua da gurea.Gainera ikus-entzuleekin harre-man zuzena izateko aukera ema-ten digu, bozkaketa, iruzkin etaproposamenen bitartez.

Hedabide batzuekin elkarlana hasiduzue, hala nola HamaikaTB, Info7

eta orain ARGIArekin. Zer bilatzenduzue elkarlan hauekin?Gure sareak zabaldu eta euskalgizartearen ahalik eta esparru han-dienera iristea. Jende askoren inte-resekoa izan daitekeela uste dugu.

Zer asmo duzue aurrera begira?Batetik, datozen hilabeteetan web-gunea berrituko dugu, erabiltzai-learentzat erabilerrazagoa egiteko.Bestetik, euskaldunoi bete-beteaneragiten diguten gaiei heltzenjarraituko dugu, eta programaetengabe hobetzen. Orain arteizan dugun harrera oso positiboaizan da, eta horrek erakusten digubadagoela eskaera.

Aurreratzerik bai etorkizun hurbileanzer eztabaida egiteko asmoa duzuen?Euskal preso eta iheslariei buruz-ko saioa prestatzen ari gara, per-tsonaia historikoei buruzkoak(hala nola, Sabino Arana eta Lopezde Aro familiari buruzkoak). Gureherrian dugun ehizarako ohituraere mahaian jartzeko asmoa dugu.Euskal Herriaren erabakitze esku-bidearen gaineko subjektu politi-koa nor den ere eztabaidatu nahi-ko genuke.

«Euskaldunoi bete-betean eragiten diguten gaieiheltzen diegu Kontra saioan»

20 � 2013KO MARTXOAREN 3A

IRITZIAREN LEIHOA

2003KO OTSAILAREN 20ean EspainiakoAuzitegi Nazionaleko epaitegi batek Eus-kaldunon Egunkaria ixteko kautelazko neu-rria hartu zuenean, herritar askok harridu-ra eta sinesgogortasuna azaldu genituen.Hasiera batean, Epaitegiaren erabaki harkezustean harrapatu ninduen eta horrelaesan nuen: alde batetik, neurri harenaurrean nire errespetua adierazi nuen;bestalde, oso delitu larriekin lotuta egon-go zela eta guztiz ezinbesteko neurriaizango zela pentsatu nuen, nahiz eta jakininformazioa emateko eta jasotzeko oina-rrizko eskubidea murrizten ari zela; azke-nik, euskara hutsez argitaratzen zen egun-kari bakarra izanik, epaileak berezikiaztertuko zuelakoan nengoen.

Hori izan zen nire lehen-lehenbizikoerreakzioa. Horrekin batera, eta betizuhur, espero nuen hartutako neurriahorren larria izanik, berehala, oso egungutxi barru, kenduko edo egokituko zelaeta, Egunkariaren jarduera berriz ere mar-txan jartzeko beste ordezko neurri apro-posagoak hartuko zirela, hedabide horrenbitartez delitu larriak beteko ez zirela betiere bermatuz.

Argi dago ez zela horrelakorik gertatu.Egunak joan ziren, sumarioak bere mar-txa jarraitu zuen eta Egunkariak berea, hauda, Epaitegiak erabaki zuena: bere desa-gerpena. Eta hori, nahiz eta epaileak kau-telazko itxiera hori altxatu zuen urtebetepasatxo beranduago, enpresa likidatu etagero, Egunkariaren egoerak inolako erre-mediorik ez zeukanean.

Baina ez zen hor gelditu egindakobidegabekeria. Egunkariako zazpi kideprozesatu, salatu eta epaitu zituzten.Egia da azkenean errugabeak deklaratuzituztela, baina hori ere, beranduegi iritsizen. Berandu, batez ere, eta emandakoepaiak horrela dioenez, euren jarreretanez zegoelako delitu aztarnarik ere eta hauhasiera hasieratik jakitea guztiz posiblezelako.

Hau guztia larria izanik ere, ez da auzihonen inguruan gertatutako bakarra.Egunkariaren itxierarekin batera bestehainbat gehiegikeria gertatu zen. Opera-zio hartan atxilotutako batzuek tratu txarlarriak salatu zituzten, eta halere, Esta-tuak ez zituen ikertu, epaitegiek ez zutenhori argitzeko inolako lanik egin; alde-rantziz, baten bat salatua izan zen segur-tasun-indarrak kalumniatzeagatik. Mar-txelo Otamendiren kasuan GizaEskubideen Europako Auzitegiak haudena gaitzetsi eta Espainia zigortu du,Estatu honetan gertatu den hainbat bide-gabekeria argituz.

Baina Egunkaria auzia ez da bukatu:alde batetik, oraindik “sumario ekono-mikoa” bizirik dago; zergatik manten-tzen den eta zer-nolako martxa daramanargi ez badakigu ere. Bestalde, Egunka-ria kasuaren ondorioz Estatuak ez dituegindako kalte guztiak aitor tu etaordaindu.

Azkenik, Egunkaria aferak izan dituenalde positiboak azpimarratu nahi nituzke:bata, gizartearen elkartasunaren adieraz-pen ugari eta anitzak, injustizia batenaurrean batasuna posible dela frogatuz.Bestea, terrorismo edo beste delitu mota-ren aurka lasterbiderik ez dagoela, ezduela merezi injustizia bat beste injustiziabatez ezabatzea, pertsona guztion duinta-suna babestu behar dela eta Auzitegiekindependenteak izan behar dutela, Esta-tuko beste botereekiko loturakbaztertuz eta denon oinarriz-ko eskubideak bermatuz.Egunkaria auzian, hain zuzenere, gertatu ez zena. n

Euskaldunon Egunkariarenitxiera 10 urte geroago

DA

NI

BLA

NC

O

Egunkaria auzia ez da bukatu: alde batetik,oraindik “sumario ekonomikoa” bizirik dago;zergatik mantentzen den eta zer-nolakomartxa daraman argi ez badakigu ere.Bestalde, Egunkaria kasuaren ondoriozEstatuak ez ditu egindako kalte guztiakaitortu eta ordaindu

GarbiñeBiurrunMancisidor �

EHUKO

I R A K A S L E A,

E PA I L E A


Asisko Urmeneta �

GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA


PERTSONA bere zilborrari begira gramati-katik hasten da.

Erakusten baitigute, eskolan, lehen per-tsona ni naizela, bigarrena zu eta hiruga-rrena hura. Eta pluralean ere hurrenkerahori bera gertatzen da. Lehen pertsonakgu, gero zuek, eta azken-azkenean haiek,horra jasotzen dugun lehenengo gramati-ka. Nola ez gara egongo egozentrismoakjota? Nola ez gara biziko gure zilborraribegira? Ez dakit urrutiko hizkuntzetannola izango den pertsona gramatikalenhurrenkera, baina sortu beharko balitz

bestelako jende bat, eta zabaltasun gehiagonahi bada, ez litzateke txarra ni horri lehenpertsonaren kategoria kentzea, zu horribigarrenarena, eta gerokoei hirugarrenare-na. Ez dakit ordena berezirik gabe uzteaba ote legokeen, baina utziko nituzke nik,eta beharko balitz hurrenkera bat nahi alaez, ni hori azkenengo mailara eramangonuke, puska baterako behin-tzat, antidoto gisan. Pixkabatean egon dadila, pertsona,bere zilborrari beharrean bereuzkiari begira. n

BI IRITZI ezberdin ditugu lerro hauen abiapuntu.Bata, duela dozena bat urte idatzitakoa; bestea, azkenasteetan kaleratu berria dena.

XXI. mendearen hasieran Nekane Jausorok zioeneuskal ikerkuntza soziolinguistikoko “lan gehienakmundu akademikotik kanpo eginak” zirela (Jausoro,2000: Bat Soziolinguistika aldizkaria 37). Bestalde,Miren Loinaz eta Izaro Susperregik, Kale Neurketa-ren 2012ko emaitzen gaineko gogoeta eginez, horrelaidatzi berri dute: “Hizkuntza berri-kuntza izan daiteke hurrengourteetako ildoa”. (Loinaz eta Sus-perregi, 2012: Bat Soziolinguistikaaldizkaria 84)

Asmo orokor horrezaz gain,beste proposamen interesgarribatzuk ere egin dituzte Urtxintxaelkarteko bi lagun horiek, hala nolagazteengan ematen diren hizkuntza-ohituren aldake-taren uneak identifikatzea, bide berriak arakatzea eus-kararen alderdi ez-formala eskuratzeko familiak utzi-tako lekua bete dezaten, edota norbanakoarenhizkuntza-portaerarako barne motibazioak aztertzea.Proposamen ezin interesgarriagoak. Baina nola ekin?

Elkarrekin lotura garbirik adierazten ez zutenhasierako bi ideiak, orain harremanetan jar daitezke.Izan ere, urteak joan urteak etorri, Jausororen baiez-tapenaren balioak bere horretan dirau; alegia, euska-

raren corpusa aintzat hartzen duten ikerketak ezbezala eta salbuespenak salbuespen, estatusaren gai-neko ikerlan gehienak giro akademikotik at bultza-tuak eta burutuak dira. Hori kezkarako motiboa bada.

Izan ere, nola ekin “hizkuntzaren berrikuntza”rieuskararen estatusaren ikerkuntza “umezurtz” bada-go mundu akademikoan? Egia da soziolinguistikaaplikatuan ikertzen dela, bai, baina ez akademiaksortuta, baizik eta euskalgintza herritarrak zein insti-

tuzionalak eta aholkularitza enpre-sek bultzatua. Ahalegin horieklekutan daude Euskal Herrikogiro akademikoetatik, eta horrelazaila –ezinezkoa?– da berrikuntzasakon eta emankorra sortzea.Berrikuntza ahalbidetzeko ikerke-ta zientifiko petoaren eta aplika-tuaren beharra dago; baita bien

arteko zubiak ere, bi-biek elkarri eta etenik gabeelika diezaioten.

Ez du, ez, euskararen soziolinguistikak, marfilez-ko dorrearen metaforaren arabera, bere baitan ixte-ko arriskurik. Hain dago urruti giro akademikoasoziolinguistikaren ikerlerroari ganorazheltzetik!

Noizko, bada, politika zientifikoren bateuskal soziolinguistikarako? Nola antolatueta nork bideratuko lan-ildo hori? n

IRITZIAREN LEIHOA

Soziolinguistikak ez du marfilezko dorrerik

Iñaki Martinez de LunaSO Z I O LO G OA �

Amets Arzallus�

BE RT S O L A R I A

ITZ

IAR

UG

AR

TE

ME

ND

IA

Gure zilborra

Nola ekin “hizkuntzarenberrikuntza”ri euskararenestatusaren ikerkuntza“umezurtz” badagomundu akademikoan?


IRITZIAREN LEIHOA -

ZER GERTATU DA HENDAIAKO IKASTOLAREN EGOI-TZA BERRIAREN PROIEKTUAREKIN?Hendaiako ikastolan 246 ikasle dira. Iparraldeko ikas-tolan handiena lehen mailetan. Baina horietarik 66Pausuko (Behobia-Urruña) eskola zaharrera joatendira, biziki baldintza txarretan. 2007tik egitekoa zenikastola berriaren proiektua auzapezak Herriko Kon-tseiluari presentatu dionean abenduan, Baionakosuprefetak abisua eman du. Zehazki aipatzeko, Hen-daiako Herriko Etxea Iparraldeko lehenetarik izanikastola laguntzen. Duela hogei urte jada, Ikastolarenalde bozkatu zuen Herriko Etxeak eta ikastola berribat eraiki zen. Ofizialki asialdi-gune bat eraiki zen etaadministrazioak onartu zuen asialdi gune hori dirupublikoarekin ordaintzea. Udaleku Elkarteak balia-tzen badu ere, hendaiarrek badakite ongi Ikastola dela

hor aterpetua: Hendaiako Gure Ikastola. Zerk derri-gortzen du horrelako gezurrik babestea? Lege zaharbaten aztarna batzuek; 1850 urtean Falloux diputa-tuak bere izena atxikiko zuen lege aurkeztu zuen Par-lamentuan. Lege horrek, eskola pribatu eta publikoa-ren arteko oinarri legalak definitzeaz gain, EskolaKatolikoen baldintza pedagogikoak eta Errepublikaeta Elizaren arteko ardurak arautzen zituen. Osogauza gutti gelditzen da legea zahar horretarik. Kon-tzeptu bat: eskola pribatuarena, eta arau bat: “Eskolapubliko diru publiko, eskola pribatu diru pribatu”.

ZER DIO BAIONAKO SUPREFETAK ?Baionako suprefetak dio Hendaiako Herriko Etxeakez dezakeela eskola bat eraiki gero Ikastola bati uzte-ko. Falloux legean oinarrituz. Baina Seaskan ez dugulegea eta bereziki Iparraldeko errealitate soziolinguis-tiko eta politikoa berdin ikusten! 1969 urtean sortu

zen lehen ikastola Baionan, 5 haurrekin. Gaur egun3.000 goiti dira euskaraz ikasten ari, Ipar EuskalHerriko hiru eskualdeetan diren 30 ikastoletan. Etahor dugu galdera: Iparraldean murgiltze eredua Seas-kak bakarrik eramaten duelarik, ez ote du euskararenaldeko politika publikoa parte handiena bere bizkareramaten? Ipar Euskal Herrian euskararen alde egiaz-ko politika bat baldin bada, Seaskak eramaten duenlana ezinbestekoa dela aitortu beharko du administra-zioak, behin betiko. Eta hala eginez, Iparraldeko ikas-tolak ez direla eskola pribatu “arruntak” aitortubeharko luke. Seaskako burrasoek ez dute eskola pri-batuaren hautua egin, euskararen hautua egin dute.Beren haurrak Iparraldeko euskaldun kopuru ttipi-tzen ari den horietarik izan ditezen hautua egin dute.Beraz suprefetak igorri duelarik bere gutuna Hen-

daiako auzapezari ikastolandiren 3.000 haurrei zuzentzenzuen. Iparraldean euskararenhautua egin duten guztieizuzentzen zuen.

Gaur egun gure haurren%90 aterpetzen dituen ikasto-len %80 eremu publikoetan daosoki edo parte handi batean(lur publikoa, eraikuntzapublikoa edo subentzio publi-koak ukaiten dituen gure erai-kuntza). Gutun horrekin,

suprefetak zioen jadanik eginak izan diren ikastolenkontra ez dela itzuliko, baizik eta proiektu berriakblokatuko dituela. Arazoa da kasik ikastola guztiekdituztela handitze edo ikastola berri proiektuak etaondorioz ikastola guztiak blokatzen ahal ditu. Hen-daiakoa ez bada pasatzen, ondotik heldu direnguziak ez dira pasako. Eta horretan da arazo nagu-sia. Zer bilakatuko da hizkuntz politika edozeinsuprefetak ikastolen garapen gelditzen ahal baduegun batetik bertzera?

Beraz, zer egin? Manifak antolatu, dudarik gabe.Baita kantaldiak, inauteriak, Olentzero eta Herri Urratsere! Euskara bizi dela aitortuz, erakutsiz. Bestalde,legea aldatu beharko da eta gure mediottipi guziak horren alde ezarriko ditugu.

Ipar Euskal Herria ez bada ezer Pari-sen ere, lortuko dugu! Lortu behar dugu-lako! n

Paxkal Indo � SEASKAKO PRESIDENTEA

Eta orain zer?

Iparraldean murgiltze eredua Seaskak bakarrikeramaten duelarik, ez ote du euskararen aldeko politikapublikoa parte handiena bere bizkar eramaten?Euskararen alde egiazko politika bat baldin bada,Seaskak eramaten duen lana ezinbestekoa dela aitortubeharko du administrazioak, behin betiko


- IRITZIAREN LEIHOA

Laurogehita lauko negubeltzenetan beltzena,azaroaren hogeian gorriz tindatu zena,kontsulta bat izan baitzenkrimen baten eszena.Tiro hotsaren ondorenBilbo handian barrenaberunezko isiltasunazbete zenean dena,Lekeitioko portuan hasi zen galarrena.

Santi Brouard erahil zutenirauliz egoera,Lopez Ocaña, Morcilloeta Amedo bera,errudunak izan arrenlibre ziren atera!Audientzi Nazionalera horiek salatzera,josi nahian txakurrarenhaginkada minbera,otsoari babes eske joatea beste da.

Amedok aitortu arrenMorcilloren fardela,bistan da hitz ho(r)iei diruusaina dariela.Justiziak hautsita duhiruko erregela,baina hemen present duguMadrilen ez bezela,nahiz eta leiho berrieiireki errezela,oraindik itxi gabeko zauri asko daudela. n

XD

Z

Miren AmurizaPlaza

�

Doinua: Gai horrekbadu mamia.

BERTSOBERRIAK

IRUÑEKO etxeko egongelan, gura-soek apal batean gordetzen zituz-ten biniloen artean, bazen bat(bada), bereziki arreta erakartzenzidana. Armiarma itxurako espa-ziontzi baten alboan, letra gorrihandietan ageri zen La guerra delos mundos (Munduen arteko gerra).

Liluratzen ninduen istorioak,edo, hobeki esanda, istoriohorren inguruan sortutako ger-takariak: 1938ko urriaren 30ean,Orson Wellesek irrati bidezeman zuen kontakizuna, etaestralurtarrak New Jerseyn lurre-ratu zirela azaldu zuen. Esatariakkontakizunari emandako errea-lismoak, eta albistegi itxurak,kaosa zabaldu zuen AmerikakoEstatu Batuetako jendartean,jendeak sinistu baizuen Martetikzetorren inbasioa. Gertakizunak,zalantzarik gabe, komunikazioa-ren boterea erakutsi zuen. Aur-ten beteko dira ordutik 75 urte.

2004ko abuztuaren 16an,Iruñeko Barcina alkateak EuskalJai Gaztetxea suntsitzea erabakizuen, polizia hara bidaliz eta bostegun iraunen zuen husteari hasie-ra emanez. Iruindar askori ahaz-tezina zaigun aste horretan, poli-ziaren batek gomazko pilota batjaurtitzen zuen bitartean, gaztebatek gaztetxearen aldeko garra-sia airera botatzen zuen unean etabizilagunen batek lapikoa protes-ta eginez kolpatzen zuen momen-tuan, Alde Zaharreko auzokide-ren batek irratia atera zuen etxekobalkoira, Iruñeko Eguzki irratilibreak gertakizunaren inguruanegiten ari zen jarraipen bereziaetxe barrutik kalera atera nahiizan balu bezala. Gutxira, bestehainbat auzokidek keinu txikihori imitatu zuten, transistorealorontzia artera ekarriz, edo etxe

barruan mantendu baina bolu-mena altxatuz. Eta, gogoan dut,Kaldereria kalean, poliziarenoldarraldi batetik ihesi korrikanari ginen bitartean, irratia entzunnuela, eta joko ederra egin zitzai-dala gertatzen ari zen hori, aldiberean, lau haizetatik entzutenegotea. Gaurko perspektibatikikusita, herri komunikazioarengailurra iruditzen zait keinu txikieta espontaneo hori. OrsonWellesen emanaldiak azaleanutzitako irratiaren botere hurajasotzen eta bere erara erabiltzenjaki izan zuen Iruñeko herriak.

Ez dakit txikitako biniloaren-gatik den, eta ez dakit IruñekoAlde Zaharrean bizi izandakohorregatik izanen ote den, baina,betidanik, xarma eta edertasunhandiko komunikabidea irudituizan zait irratia. Agian, horregatik,are tristeagoa da gaurko eguna. Nijaio nintzen urte berean jaio zen,Iruñean ere, Euskalerria Irratia.Eta gaur, 24 urte beranduago,berriro ere, lizentziarik ez emateaerabaki du UPNren gobernuak.

Albistea jakin eta denboragutxira, mespretxu eta gorrotohitzak besterik ez zaizkit okurri-tzen Nafarroako kulturaren kon-tra jokatu eta bere buruari Nafa-rroako Kultur Kontseilarideitzera ausartzen denarentzat.Baina, zorionez, badakit, hasie-rako haserreak alde egiten digunheinean, injustizia berri honekarrazoi berri bat emanen digulaIruñea euskaldun baten aldesinisten jarraitu eta lanean segi-tzeko. Eta arrazoi ematen digula,zergatik ez, FMko91.4 sintonizatu etairratia Iruñerriosoko balkoi guztie-tara ateratzeko. n

Lekeitioko galarrena

Ander Perez � ARGIAKO BLOGARIA ETA KAZETARIA

DA

NI

BLA

NC

O

Irrati bat etxeko balkoian


ERDIKO KAIERA

“Pentsatzeak ez dauka zerikusirikerrespetuarekin”, esan zenuenorriotan Gaur ere ez du hiltzekoeguraldirik egingo zure lehen libu-ruaren kariz. Pentsamendua etaerrespetua hizpidera ekarriak abia-tuko gara egun ere.Errespetua eta beldurra elkarrenoso hurbil sentitzen ditut. Orduan,ahal den libreen talka egiten duterrespetuarekin. Elkarrekin etaerrespetuan bizi behar dugu noski,ez dago edozein gauza esaterik,laguna ere ez dago galtzerik.Beharbada, batzuetan errazegi gal-tzen dugu eta. Beraz, pentsamenduaren etabizikidetzaren arteko borrokan ibili beharradaukagula esan nahi dut nolabait.

“Udako ekaitza eta neguko eguzkia”. Horrazure ikur politiko bi. Nere gorringotik liburuarenadierazleak, besteak beste. Lagun batek esan dit orain gutxi, nire azkenliburua gustatu zaiola baina hitz jokorakoisuri gehiegitxo egin ote dudan, edo hitz jokohutsean erortzen ote naizen... Beraz, batzue-tan ni neu geratzen naiz dudan. Nik benetansentitua edo pentsatua ote den idatzia? Hitzjoko polita ote den, edo ondo ematen duela-ko ote den? Edo harrigarria delako ote den,edo zer den? Neguko eguzkia denoi gusta-tzen zaigu, negu antza, bete-betea ez badaere. Eta udaran, berriz, erraz aspertzen gare-nez, bada, orduan, abuztuko ekaitza oso ede-rra izaten da. Kontraesanerako gustua ager-tzen du aipu horrek nolabait.

Arrazoia ez dagoela edukitzerik, diozu orain.Zer bilakaera sumatu duzu zure ibilbidean?

Nere gorringotik irratirako jardu-nen erredakzio moduko bat da,ez zen berez liburu izatekoa.Liburu bi dira. Alde nabarmenadago –formatu kontuaz ari naiz–aurrenekoaren eta azken honenaldean. Hura luzean idatzitazegoen eta azken hau motzean.Ahalik eta motzenean zer esate-ko gauza naizen jakiteko saioa dahau. Ez da aforismo liburua,zaila baita 300 orrialdeko liburubat aforismo onez egitea. Hauda: motzean zer?

Literaturarik ez, berbatura egin duzula diozu.Idazle izenarekin ez naiz gustura gelditzen,eta kultura eta literatura izenarekin ere ez.Berbatura hitza asmatu dut, hiztura itsusiageratzen delako edo, bizkaierazko erreferen-tzia hartu dut.

Euskarazko literaturatik asko txepela egitenzait, beharbada, euskaraz egiten den herrianjaio, hazi eta bizi naizelako –orain Azkoitianbizi naiz–. Herri euskaldunetakooi beste erabatera dagokigu idaztea nolabait, ez hizkuntzaporlandunan, klixez betetakoa eta grazia gutxiegiten digun hizkuntzan. Beste zerbait asmatubehar dugu zorte hori izan dugunok. Hizkun-tza natural horren estilizazioa egitea tokatzenzaigu. Ez da erraza esplikatzen.

Liburuan barrena sartu gaitezen, azaletik hasi-ta. Auguste Rodin pentsalariaren irudia beiraedukiontzian, ordenagailuaren irudia barne. Izenburuaz batera Rodinen eskultura dago,pentsalaria edukiontziaren erdian izaki. Ezzegoen ontzi barruan jartzerik, azalean jarribehar zen nahitaez. Kontraesana badago beraz,

IÑAKI SEGUROLA

Filologoa da. Ez da eroso sentitzen euskararen mundua delakoan. Haatik, “euskalzulo”samarra da. Arrazoirik ez dago edukitzerik (Alberdania, 2012) liburuaren karietara solastatu

gara Iñaki Segurolarekin (Azpeitia, 1962). Saio honen aurretik beste bi ditu kaleratuakpentsalari azpeitiarrak. Biak hartu ditugu hizpide elkarrizketaren abiaburuan.

«Arrazoiak ez luke ‘halabehar’ izan behar»

| MIKEL ASURMENDI |

Argazkiak: Dani Blanco

Donostian jardungenuen, IñakiSegurolarekin.


“Errespetua etabeldurra elkarrenoso hurbil sentitzenditut. Orduan, ahalden libreen talkaegiten duterrespetuarekin”.

ez baitago barruan. Nire ideiatxoa izan zen.Pentsatzea edukiontziko pieza geldoa ez izatea,pieza hila, bizirik dabilen zerbait baizik. Edu-kiontziaren kontra dabilen pentsalaria ageri da.Hitz bizitik abiatu beharra, hitz hiletik baino.Ordenagailua, berriz, pentsalari modernizatuada. Rodinen eskultura da, baina denok gabiltzaordenagailuaren aurrean. Nahiz eta nik ezdudan ordenagailuaren aurrean pentsatzen,eskuz idazten baitut, paperean, eta gero orde-nagailuan berridatzi.

Arrazoia ez dago edukitzerik, ideiak bai! Ideiak edukitzekoak dira. Nik ideiak ditut,pentsamendua ere ez dago edukitzerik. Niholakoa edo halakoa naiz, eta gainerakoa hornonbait dabilen zerbait da. Arrazoiak berezdabilen zerbait behar luke, sua edo ura beza-la, argia bezala. Arrazoia ez dago edukitzerik.Alegia, gauzak gertatzen dira, eta “ez dagoeskubiderik” esaten da, baina arrazoia eduki–nahi– izaten da, edo denok gabiltza arra-zoiaren atzetik borrokan. Arrazoiak ez luke“halabehar” izan behar. Norberak arrazoiaeduki gabe etsitzen ikasi beharko luke. Noski,errealitatea besterik da, arrazoia eduki nahianbizi gara, umeari arrazoia eman behar zaio,eta hortik gatoz gu. Nork bere buruari arra-zoia ematea asko gustatzen zaio, baita bes-teek aitortzea guk arrazoia daukagula ere.

Liburuak 5 interludio ditu. Arrazoiari buruzkotestuen etenak daude artean. Bestela eromena. Deitu eromena edo deitu surrealismoa nahi

baduzu. Alegia, idazten ari naiz eta eten behardut, eta zerekin: xelebrekeriekin, arrazoi gabe-keria batekin. Arazoiaren etena behar dugu...Orduan, interludioak zabaldu ditut.

Isiltzeak ere eromena ekar dezake. Bizitzan egoteko modu bat da isiltzea, etaheriotza isilik egoteko beste bat. Eroak arra-zoia ez beste guztia galtzen duela esan ohi da,galtzen du errealitatearekiko lotura, eta isilta-sunean ere, erabateko denean, normaltasune-tik kanpo geratzen gara. Eromena non hastenden, non bukatu...!?

Zer gisa zu, arrazoirik eduki gabe bizitzen ikas-te horretan? Gaizki. Mundu guztiak bezala. Arrazoirikgabe bizitzea betiko lana da. Norbaitek lanhori hartu nahi izanez gero, behintzat. Osozaila da. Idazten duen hori ni naiz, pertsonadago, nire izenarekin, bizitzarekin, neureetorkizunarekin, neure arrazoitxo eta ideie-kin. Alegia, esan dezakegu agian, arrazoirikgabe bizitzeko gauza garela. Baina, ni neuhoriek hor bizirik dauden bitartean, etorkizu-na eta beldurra tarteko, anabasa gero etaindartsuagoa izanda, gero eta nekezagoa dahori lortzea, arrazoirik gabe bizitzea alegia.

Igeltsua daramazu hankan. Berbarako, nolabizi duzu egoera hau?Une bat esperimentatzen ari naiz. Etenhonek mundutik aterarazten zaitu nolabait.Arindu bat da batetik, baina halaber mundu


ERDIKO KAIERA - IÑAKI SEGUROLA

guztiak begiratzen dizu. Bestalde, oso astunada, sei-zazpi kiloko igeltsua daramat eta luze-rako doa. Egoerak gaina hartzen dizu, nor-maltasunetik ateratzea ez da gaizki, bainamomentu txarrak ere ez dira gutxi.

Gauza sinpleena ahoz azaltzea da zailena, ziuraski. Azalpenak taxuz emateko iaioagoa jaioedo izan behar da. Horregatik liburua?Bai, nolabait. Esplikazioak ematen hasia,jende artean, gauzak konplikatuegiak ikustenditut, eta badut joera zirt eta zart bukatzekoa.Hau da, utz dezagun, oso konplikatua da hauedo beste esatea, areago ez badaukazu per-tsona bat zuri aditzeko, orain,zu kazetari bezala egiten arizarena. Berriketa normalean ezda hori gertatzen. Orduan gau-zak jeneralean konplikatuegiakdira eta lerdokeria batekinmozteko joera ere badaukat.Eman ditzakedan arrazoimoduak paperean paratzekouzten ditut. Egunen batean agian ikasiko dutesaten eta utziko diot idazteari.

Donostian gaude, errazagoa da Azpeitian jar-dutea, akaso.Azpeitiak edo Azkoitiak Donostiarekin–edota Donostiak Gasteizekin– ez dutedeus ikustekorik. Ni bizi naizen inguruan,kasik, era sanoago batean hartzen dira nire

moduko pertsonaiak, erdi bromatan erdiparrez, adar jotzen: “Zer moduz liburu putahori?”, entzun dezakezu era sano batean.Jendeak tipo xelebrea edo berezia ikustenzaitu. Hirian bizitakoa naiz, baina ez naizkapaz hemen gauzak nolakoak diren esate-ko. Azkoitian edo Azpeitian giro sanoagoada eta gauzak modu naturalagoan esatendira.

Naturaren erasoak bizi izan ditugu azkenaldion,mezuak barra-barra zabaldu dira.“Alerta egoera” da hedabideek maiteenduten hitza. Alerta egoeraren koloreak eta

guzti daude. Ez dakigu zenbat!Jendea beldurrez edukitzeaote dute helburu...!? Fedabi-deak deitzen ditut horiek.Sekula ez naiz hain urruti izanhorietatik, ezta horren ez-jaki-nean bizi ere gaur baino.Etena izugarria daukat aktuali-tatearekin, batzuetan harritu

egiten naiz: “Ez haiz enteratu?”. “Ez”. Ezdakit zein den azkeneko berria. Ez da aldezaurretik pentsatutako jarrera, aktualitateajarraitzea bazter utzi dudan zerbait da. Hauda, eguneko berria ordukoa, minutukoa,segundokoa bihurtu da. Hori eromena!Belaunaldi kontua izan daiteke, ni ez naizinteresatua horretaz. Astekaria (ARGIA, adi-bidez) tamaina polita egiten zait.

Freud bidelagun, baita Axular ere...Nire belaunaldiko literatoek ezbezala, nik ez nuen inoiz pentsatuliburu bat idaztea. Hogei urterekinpublikatzeari ez nion zentzurikikusten. Axular eta Leizarraga ira-kurtzeari ere ez nion zentzurikikusten. Baina, literaturaren ofizio-an sartzeko Axular irakurri behardela uste dut. Urteak pasatu behardirela belarria eta eskua trebatzen,gero zerbait esateko izango badu-zu, taxuz esateko. Nik hogei urte-rekin idazten hasten den jendea ezdut ulertzen. Beno, poemak etaidazkiak idaztea ulertzen dut, lagu-nari edo txoratzen zaituen neskarierakusteko bai. Baina publikatze-ko! 40-50 urterekin egitea norma-lagoa iruditzen zait.

Hizkuntzak harritzen zaitu oraindikere. Arrastazioa hitza lekuko.

Euskaraz aritzen den tokietan betibada harritzen zaituen zerbait.Arrastazioa hitza amari ikasi nionduela gutxi: “Hori arrastaziyua!”.Beti arrastaka eta inora ezin iritsidabilenaz ari da. Hala ere, nahiz nihiztegigile izan lanbidez, hitz sol-teak baino gehiago esanak dugarrantzia niretzat. Horrek ez duhiztegiaren aberastearekin ikusteko-rik, ez kulturarekin ere. Hizkuntzadoan ematen zaigun zerbait da. Ezdaukat beste modurik esateko.

Euskarak badu indarrik, badu gra-ziarik? Hiru hizkuntza nagusi dituguEuskal Herrian. Laugarrena datorindartsu... Zein da laugarrena? Ingelesa?Urdua ere sartu da Azkoitian.Pakistango jendeak hitz egiten du,arabiera. Azkoitian hori da hiruga-rrena. Euskarak indarra duen

lekuetan balio du zauritzeko, mai-tatzeko, gorrotatzeko... Baina lekuhorietatik kanpo, hiriburu hone-tan, Donostian, euskara sekta bate-ko hizkuntza sentitzen dut. Gastei-zetik hona datorren batek ez duberdin sentituko, noski. BainaAzpeititik edo Azkoititik ateratzenden batek? Ni ez naiz sekta horre-takoa, euskaraz eta asko hitz egitenden herri batekoa naiz. Tristurazesaten dut, baina nire belarriaksentitzen duena da.

Zendu hitzaren aldean, hil hitzahobesten duzu. Adibidez. Dena delaere, bizitza, batez ere “bizi boladakdira” diozu.Eskerrak horri. Askotan ahaztuegiten zaigu hori. Hori sentitzeainportantea da, ezer ez dela betiko.Horrek lagundu egiten digu arnasahartzen.

“Euskaraz aritzen den tokietan beti bada harritzen zaituen zerbait”

“Zenbatean gara gure buruarenjabe? Bada, ez gara. Ez guk uste

dugun bezain, behintzat. Hori erakusten digu Freudek”


Indernet ere aipatzen duzu liburuan. Hizkuntzak bere bidea segitzen du. Niribarruko hizkuntzak eta belarriak eskatzen ditIndernet deitzea. Gauza boteretsua, indar-tsua Indernet, ezta?

Tristura al da zure aldarria?Ez. Noizbehinkako aldartea da. Tristurakbehera egiten digu bultza, tristura ez da gauzaona, baina gehiegizko poztasunaz aritzea ereez. Hau da, historian egindako aldrebeskeriaeta barrabaskeria handienak une jakin bateanegin dira, une umoretsu batean, obeditzekoumore arin ergel baten pean. Horri kontraja-rriaz aipatu dut tristura, baina ez defendatuz.Nik neuk badut tristurarako joera, eta batzue-tan beharrezkoa da, gauzak behetik hobetoikusten direlako goitik baino.

Jaungoikoa hizpide: zer moduz berarekin?Puf... Orain energiari deitzen zaio jainkoa.Dena da energia, “energetikoa badakit zer, ezdakit zer, energia ona eta txarra...”. Gehienaditzen dudan hitza da. Dirua ere bai, jakina,jainkoaren aurpegi garaikidea da. Alde gogo-rretik begiratuta jainkoa dirua da, eta bigune-tik begiratuta energia. Denok energia gara.

Nola daramazu hori? Jakin-mina beti dago, hori ez dago tapatzerik,noski. Erori gara hemen. Nola iritsi garahonetara? Erantzuna aurkitzea oso zaila da,jakina. Beraz, ezjakintasunean igeri, batzue-tan eroso, eta beste batzuetan itsasoan nola,olatuak nola datozen arabera.

Jainko helezin horrez gain izen propio batzukere ageri dira liburuan. Hala nola, SigmundFreud.Zure buruari inportantzia kentzen laguntzendizu Freudek. Izan ere, azkenean zenbateangara gure buruaren jabe? Bada, ez gara. Ezbehintzat, guk uste dugun bezain. Horixebera erakusten digu Freudek. Hor badaudeindar batzuk eta gure kontzientziara edo aza-lera ailegatzen zaiguna horren parte txiki batbesterik ez da. Kontuz gure burua nola aur-kezten dugun, zer esaten dugun. Hori daborroka. Nik ere borroka hori daramat. Ezpentsa nire buruari inportantzia kentzen dio-danik horregatik. Liburu batpublikatzen dugunean, badauka-gu zerbait, agertzeko behar batedo. Apeta bat, zirrinta bat.Orduan dator betiko borroka. n

“Tristurak beheraegiten digu bultza,ez da gauza ona,baina gehiegizkopoztasunaz aritzeaere ez. Historianegindakobarrabaskeriahandienak uneumoretsu jakinbatean egin dira,obeditzeko umorearin ergel batenpean”.


ERDIKO KAIERA

THE ARLOTES

Tabernan zigarroak eta kalean kontainerrak erretzen ziren garaikoak dira The Arloteseuskarazko marrazki bizidunetako protagonistak. Umorez eta musikaz lagundurik, Ruben

Sanchez eta Uraitz Soubies proiektuaren egileak elkartu zituen XX. mende amaierakoGasteiz hura ekarriko dute gogora. Hamar kapituluak ARGIAko Beranduegi saioan egongo

dira ikusgai; lehenengoa aste honetan.

Kritika eta ziria helduentzat,marrazki bizidunen bidez

| AXIER LOPEZ |

RUBEN SANCHEZ bertsolaria eta Uraitz Sou-bies musikari gasteiztarrak The Arlotes helduzein gazteentzat egindako euskarazko marraz-ki bizidunen egileak dira. Gasteizko Kutxikaleko ostegun famatuetako giroan, zurrutartean, sortu eta hogei bat urteren ostean gau-zatu da proiektua. The Arlotes rock musikataldeko Harry, Bego, Iñi eta Goiz kideen bidezGasteiz eta oro har, Euskal Herriko garai huragaur egungo begietara ekarri dute.

Euskal Herriko komiki eta fanzine satiri-koen tradizioari jarraiki, The Arlotes proiek-tuko egileak TMEO, Ostiela, Putz edota Sabi-nator bezalako lanen iturritik edanak direlanabari da. Baita nazioartean sona handia

eskuratu duten The Simpsons edota FamilyGuy telesailetatik ere. Umorea, kritika, ziriaeta musika baitira Arabako hiriburuan koka-leku duen atalkako marrazki bizidun hauenardatzak.

Ordenagailuz animaturiko marrazkiez gainhezur-haragizko aktoreek antzeztutako esze-nak ere tartekatu dituzte. Haien Twitter kon-tuan irakurri ahal izan dugunez, Txerra Boli-naga RIPeko bateria-jotzailea Enamorado de lamuerte abestia jotzen azaldu zenekoa, tarteko.

Sanchezek adierazi digu marrazkiak mailateknikoan kalitate onekoak direla: “Halere,indar-guneak pertsonaien bitartez azaleratunahi ditugun pasarte, kezka eta kontraesane-

BegoBizkaitarra da, hippy itxurakoa, etaarlotea den arren, taldeko intelektuale-na da. Gitarra jotzen du eta literaturaneta gai sozial eta politikoetan jantziagoedo arduratuago dago.

HarryTaldeko gasteiztarra, denetan arlotee-na eta bizitzaren aurrean heldu gabedagoena. Taldeko abeslaria da, mamiona du baina findu gabea. Gurasoenetxean bizi da.

IñiGipuzkoarra. Lehen kolpean oso tipogogorra dela ematen du baina lasaiada. Nahiko “normala”. Gaya da bainaHarryk ez dio entenditzen. Bateriajotzen du.


THE ARLOTES - ERDIKO KAIERA

tan daudela azpimarratuko nuke. Kaleko gaipolitiko eta sozialez diharduten marrazkiak,euskara gertukoaz eta gazte ikuspegitik egin-da, jorratu gabeko esparrua dela”.

Musikak ere aparteko presentzia izangodu. The Arlotes musika taldeak joko dituenabestiak Mexiko DF eta Gasteiz artean biziden Soubies—Trikitixa Kontrairo eta LaMexikana Klandestina taldeetan aritutakoa—eta Sanchezek propio sortutakoak dira. Zen-tzu berean, eta egiletako bat bertsolaria iza-

nik, bertsoaren munduari egindako keinuakez dira urriak izango, lehendabiziko kapitu-luan Harryk Euskal Herriko bertsolari txa-pelketa irabazteko duen ametsak erakustenduen moduan.

Batetik, krisiak eta zenbait gauzetarakodagoen diru eskasiak eta bestetik, proiektuaindependentziaz burutu nahiak crowdfundin-garen bidea hautatzera eraman ditu egileak,proiektuarekin aurrera egin ahal izateko.Azken urteotan gero eta ugariagoak dira Inter-net bidezko finantzazio kolektiboaren bitartezargia ikusten ari diren proiektuak. The Arlo-tes-ek inguruko lagun, saltoki eta zenbaitkomunikabideren laguntzaren bitartez eskura-tu du beharrezko zuten 4.000 euroko babesekonomikoa. Soubiesek esan digu proiektuaezagutarazteko bide eraginkorra dela: “Jendea-rengan sortu duen erantzun positiboak, segur-tasuna eta animoak ere eman dizkigu”.

ARGIA ere proiektua diruz babestu dute-nen artean dagoenez, seriea osatzen dutenhamar atalak –zazpi eta hamar minutu arte-koak– Beranduegi saioan eskainiko ditugu.Aste honetan hasi eta uztailaren amaieransareratuko dute azken kapitulua. Atalek jaso-ko duten harrerak eta egileei geratuko zaiz-kien indarrek erabakiko dute uztailekoaproiektuaren amaiera izango denala geldiunea.

Ikus The Arlotes-en lehenkapitulua ARGIAren webgunean,Beranduegin. n

GoizMusika taldean lan egiten duen baka-rra. Babak eltzetik ateratzen ohitua.Kastakoa. Jenioa soberan du. Pisuanbizi da Bego eta Iñirekin. Baxu-jotzai-lea.

THE A

RLOTES

ERDIKO KAIERA - LITERATURA

2013KO MARTXOAREN 3A�32

HAMAR zenbaki esanguratsuak (Dieci, 2007) emandio izena Andrej Longoren liburuari. Bertan,Hamar Aginduak hari narratibo gisa hartuta,Napoliko egunerokotasun bortitza irudikatzenduten kopuru bereko istorioak biltzen dira.

Jainkoak agindu bezala zintzotasunez bizi beha-rra dugu, eta horretarako 1etik 10erako lehenta-sun-ordena sortu zuen. Hau da, zeruan bake eter-noa eskuratu ahal izateko, lege moral perfektuazjabetzeko errezeta pasa zigun.

Denborak aurrera egin ahala Lege Santuak gure-gan eraginik ez duela uste dugu baina, tantak badi-ra ere, iturri beretik edaten jarraitzen dugu. Ihesiegin nahi izan badiogu ere, 1etik 10era edo denadela, estruktura jerarkiko baten menpe bizi gara.Horregatik, katolizismoak ezarri digun Jainkoarengauza guztien gaineko lehentasunaren dogmaforma eta irudi desberdinak hartuz joan dela esandaiteke. Horren errepresentazio argia, hain ezagu-na zaigun mafia siziliarrean aurkitzen dugu.

Napoliko bazter ilun itogarrietan girotzen direnipuinek helarazi bezala, mafiak ordezkatu du Jain-ko Jaunaren irudia. Katolizismoaren printzipioeta-tik ez oso urrun, La Cosa Nostrak ezarri duenarau zerrenda –Capo(jainko)aren esanei kasu egin,lanean zintzoa izan, familia eta oinordekotzarengarrantzia, ondasunak, emakumearen isiltasuna–

bilakatu da Napolin bizirauteko lege sakratua.Liburuan barrena murgildu ahala konturatzengara, jainkoak gauza guztien motor gisa funtziona-tzen duen bezala, gertakizun ororen atzean mafiaezkutatzen dela: “…eta arauak bete nahi ez badi-tuzu, ez dago dudarik bala bat sarraraziko dizulaburuan. Horrela funtzionatzen baitute hemengauzek” (8. orr).

Josu Zabaletak euskaratu dituen hamar istoriogordin hauetan, Longok, beste askok aurretik eginduten bezala, jainkotasunaren sinbologia zapuztunahi izan duela pentsa dezakegu. Oraindik ere kul-tura judu-kristauan errotzen den tradizio bati ukoeginez, miseria gizakiarena baino ez dela agerianuzten duen errealismo zikinaren korronteari heldudio Napoliko alderdi gogorrenaren ereduaz balia-tuz. Azken finean “norbaitek egin behar zuen,ezin genuen betirako jarraitu horrela” (43. orr).

Ipuin liburu gehienetan bezala, honetan eredenetarik topatzen dugu. Badira astun egiten dire-nak, hotz uzten dutenak, amaiera irekikoak etaalderantziz, baita bitan edo gehiagotan irakurtzeamerezi dutenak ere. Borobilduz, Lon-gorena liburu irakurrien zerrendan sargenezake. n

Saioa Ruiz Gonzalez

HamarAndrej Longo

Itzultzaailea: Josu ZabaletaPasazaizte, 2012

Helduen literatura | ITZULPENA

Hustu gabeko iturria


MUSIKA - ERDIKO KAIERA

GEZURRA BADIRUDI ERE, XIX. mendearen bukae-ran egindako obra batean, erdi aroan kokatua gai-nera, ondo irudikatu daiteke gaur egungo egoerapolitikoa, ez bereziki hemengoa, mundu osokoabaizik.

“Les vêpres siciliennes” izeneko operan, Verdik,erdi aroko Cronica di lu rebellamentu di Sichilia con-tra re Carlu libretoan oinarriturik, bere garaikopolitika giroa azaldu nahi izan zuen. Baina bitxienada, obra bera hartuta, eta honi bira txiki bat eman-da, Davide Livermore eszena zuzendariak eginduen bezala, gure garaiko politikaren ezaugarriakantzeman ditzakegula: ideala, mendekua, estrategiaeta boterearen kontraesanak. Jatorriko obran Italia-ren etsaiak frantsesak ziren, eta, Livermorerenustez, herritarren etsaiak gaur egun telebista, politi-kariak, armada eta beste dira. Ideia nahasketa horiondo irudikatuta gelditu zen OLBE, TorinokoTeatro Regio eta Lisboako Sáo Calos AntzokiNazionalaren arteko produkzio honetan.

Verdiren musika aitzakia izan zen saio aldarrika-tzailea eskaintzeko. Hirugarren ekitaldian, orduerdi luze bat igaro zen bideo proiekzioen artean:M 15eko suminduak, Europako agintariak…Bukaeran txaloak eta batez ere txistualdiak izanziren. Bakoitzak egingo du horren interpretaziopartikularra.

Baina goazen alde musikala aztertzera. Ona, osoona izan zen interpretazioa. Euskadiko OrkestraSinfonikoa, John Mauceri-ren batutapean, osoondo portatu zen. Uneoro malgua, freskoa eta oso“verditarra”, laguntza orkestral aproposa eginzuen. Eta, zeresanik ez, bakarlari mundialak izangenituen. Gregory Kunde tenoreak Henri dotoreaegin zuen. Ahots argitsua du eta ondo mugitzenzen eszenatokian. Vladimir Stoyanov baritonoa ereondo aritu zen Guy de Montfort pertsonaia egite-rakoan. Baina benetako sorpresa denontzat LiannaHaroutounian soprano armeniarra izan zen. Lehe-nengo aldiz entzun dugu abeslari hau Bilbon, eta

espero dugu azkena ez izatea, hain perfektua izanbaitzen Hélène pertsonaiaren interpretazioa.

Aparteko musikaltasuna du soprano honek etatinbre zoragarria. Izugarrizko txalokadak jasozituen. Oso inpresio ona eman zuen Dmitry Ulya-nov baxu errusiarrak ere. Jean Procida komentziga-rria egin zuen, eta kalitatezko ahotsa luzitu. BilbokoOpera Korua, Boris Dujinen zuzendaritzapean, osoegoki uneoro. Saio disfrutagarria, aldeguztietatik begiratuta. n

Montserrat Auzmendi

Les vêpres siciliennes (Bezpera siziliarrak), Verdi.Euskadiko Orkestra Sinfonikoa.

Zuzendaria: John Mauceri. Bilboko Opera Korua. Zuzendaria: BorisDujin. Bakarlariak: Lianna Haroutounian, Gregory Kunde, VladimirStoyanov eta Dmitry Ulyanov. Eszena Zuzendaria: Davide Livermore.

Gaur egungo egoeraeta Verdiren ikuspegia

Goian, GregoryKunde tenorea.Ezkerrean, LiannaHaroutouniansopranoa.


ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK | ANA ZAMBRANO |

Uhartean zer janik ez zego-ela eta, kanibala aldamenekouhartera joan zen elikagaibila. Kanoa hondartzanutzi, oihanean barneratu eta

bertako tribuaren saltokirahurbildu zenean, errotuluhau irakurri zuen: “Pertsonaarruntak, kiloa 5 $. Politika-riak, kiloa 40 $”.

Oharra irakurri eta, harri-tuta, hauxe galdetu zion sal-tzaileari:

– Zer dela eta halakoaldea prezioetan?

Eta saltzaileak erantzun:– Zuk ba al dakizu zen-

bat kostatzen den horrelakobat garbitzea?

Hitz gezidunak

SoluzioaKike Amonarrizen umorea

ERABATEKO,BETE-BETE

------------HEGALDI

FIDEORIK

GABEKO

ZOPA

------------GALDATU

ZAPARRADA,ERAUNTSIA

------------JUSTU,

NEURRIZ

TELEBISTA

ALA

------------LANDARE

MOTA

PLATER

------------PERTSONAIA-REN ABIZENA

LOREA------------

LEIAR OPTI-KO BATENAHALMENNEURRIA

BIDAIA

------------ALUMINIOA

ILE HORIXKA

DUENA

------------500

MOTORRIK

GABEKO

IBILGAILU

------------ZINTZO

ABANTZU,KASIK

------------PERTSONAIA-

REN IZENA

HAUR HIZKE-RAN, MUSUA

------------ZERUAREN

KOLOREKOAK

LISTU, TU

DAUKAT------------

GAI GORRIA,GOMAZ ETAERRETXINAZ

OSATUA

ARO

HISTORIKOA

------------

10------------

ULTZAMAKO

HERRIA

------------

EDADE

------------OSATU

ADITZAREN

ERROA

JADANIK

------------ETXEKO

ERREGAI

ANESTESIKO

MOTA

------------LETRA IZENA

OXIGENOA

------------ORE

JANGARRI

PAUSALDI(ALDREBES)------------

DESAGERTU-TAKO

UGAZTUN

AZKENA

------------IHI

XEHATZERA

BEHARTU

------------TONA

OGIDUN

PERTSO-NAIAREN

SORTERRIA------------MOZKO-RRALDI

DU, NIRI

ZUZEN,TENTE

------------DAGO

PUTRE

------------IKUSGAI

DENAREN NO-LAKOTASUN

FRUITUBILKETA

------------ADARRAKMOZTENDITUENA

MIK

EL

GA

RC

IA

SP

EK

ON

TS

ON

AN

-TE

ER

RE

PIK

AT

UA

----

----

----

BA

LIO

AP

L

AG

EH

ID

AL

DI

LO

TO

RA

IL

OR

DI

AL

DI

AT

OI

IA

ON

PA

IT

DU

T

ZU

TM

IR

RA

AX

AD

IN

SA

IJ

EO

IA

T

SU

KI

GA

IT

AS

UN

Z

TZ

UA

XE

HA

RA

ZI

UA

NI

ST

AR

IO

KI

N

H D D

JT

DA

B

OS

AH

Kanibalak eta politikariak


ALEA - ERDIKO KAIERA

Idazleak saretuz saritu du Maiatzek emakumeaMUSEOKO LEIHOEZ bestaldean elu-rra mara-mara ari zueno, Maiatz,euskal emakume sortzaileen leihoa lema-pean ari ginen literaturaren menturazaleok: hogeita bost emazteki ingu-ru eta lau gizon. Literatura eta ema-kumea zen gaia. Sareinak taldeaksaretu literatura zen objektua,Maiatz aldizkarian nahiz liburuetanparte hartu duten emakume idaz-leak subjektu. Literatur sistema, kri-tika literarioa, ideologiak... hizpide.

Maiatzen historiaren eta istorio-en berri kontatu ziguten mahaiki-deek emeki. 1980ko hamarkadaneuskal literaturaren sareak zulo askozuela erran zuten. Alabaina, litera-turaren sistemara jostun eme anitzbildu da harrezkero, zorionez. Maia-tzek orori jostorratza eman dio etasaretutako testuen %30 emaku-meek harilkatu dute. Sarea ez daIparraldean soilik harildu gainera,Hegoaldeko idazleek ere sorlekuizan dute Maiatz. Anartean, Hego-aldean izan dira ere literatur aldizka-riak. Susa, konparazione. Alta, eme-tasun ezaugarri izanik ere, Susagizonen biltoki izan zen batez ere.

1970eko hamarkadara arte, ape-zek eta notableek baino ez zuten lite-ratura egiten Iparraldean. Herria zeneuskaldunon erreferentzia nagusia,ez haatik gaitzetsia. Literatur eremua

basamortua zen, eta are basagoaemakume idazle bakanentzat. Hego-aldetarrak frankismotik ateratzekoahaleginetan ari zireno, Iparraldeko-ak François Mitterranden sareanzabuka hasi ziren. Laborarien seme-alabak plazaratu ziren idazle gisa,baita hiriko bizizale bilakatu ere. Ilu-sioa bazen, eta ez txikia. Nahiz etailusioa –Itxaro Bordak zioenez– gal-korra izaten den, bikoteetan agitubezala. Maiatzek idazleen askatasunazabaldu zuen, emakume idazlearenapartikularki. Eta ilusio hura emekiari du egun, elur malutak antzo, ilu-sioak segitzen du euren baitan.

Marikita Tambourinek esperan-tzari irekitako leihoaren gisara azal-du zuen Maiatz . Kanpoan ilunantzo egonagatik –Oskarbi taldeagogoan– beti atertzen duela erranzuen. Tiraderan geratu testuek argiaikusten dutela noizbait, neguan ezbada maiatzean; emakumeen aho-tsez izkiriatuak izanik ere. Berak,gizona izanik ere, Luzien Etxezarre-ta izan zuen bere testuen kriseilu.

Bere etxean Iparraldea eta Hego-aldea beti izan direla bat erran zuenAmaia Lasak. Bere gurasoak, ezhalabeharrez, Baionako Katedra-lean ezkondu baitziren, aitatxi-ama-txi frankismoarengandik iheslariakizaki. Ez alferrik. Maiatz Lasaren

literatura etxea bilakatu da, ez alfe-rrik ere, Amaia Lasa Maiatz sareanirakurleak biltzen –hots, harpidedu-nak egiten– saiatzen da.

Maiatz etxean espresio guztiaksartzen dira: euskara batuan nahizeuskalkietan paratuak, baita gureerdaratatik nahiz munduko erdaraanitzetik ekarriak ere. Idazleek atxi-kitzen dute etxea zutik, liburu-garraioetan “asto lana” egiten dute-nak ahantzi gabe.

Maiatz ez da izaterik Etxezaharre-ta eta Borda gabe. Alta, Itxarorenaburuz, etxeko maizterren –maizternagusiak biak izaki– ahalegina natu-rala izan da. Luzienek garrantziakendu zien subjektuei, pertsonek ezdutela horrenbesteko munta erranez.Maiatz garaiko giroan beharrak altxa-tutako etxea dela argudiatu zuen.

Kanpoan dena ez zen beltz, ezbarruan dena zuri ere. Kalean elurmaluten antzera aireratu zirenbarruan emaztekien izenak, engoi-tik bertaratu ezin diren pertsonaemankorrak: Marijane Minaberri,Daniele Albizu edota berriki hil denHelene Etxekopar Etxart. Harenarima gelan kulunkatuzen Amaia Lasarenahotsean. n

Mikel Asurmendi

Sareinak taldeak apailatutakomahai-inguruan Itxaro Borda,

Amaia Lasa eta Marikita Tambourinmintzatu ziren, Josune Muñozek

gidaturik. Otsailaren 23an izan zen hitzordua,

Baionako Euskal Museoan.


ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA | JOXERRA AIZPURUA |

Babeslea: iametza Interaktiboa

45 METROKO DIAMETROA eta135.000 tona dituen harripuska, 2012 DSA 14, gure-gandik 27.680 kilometroraigaro zen otsailaren 15ean;egun bereko goizean –Erru-siako ordutegian–, hamartona inguruko meteoritoaguregana heldu zen.

Meteorito txiki horrek200.000 metro koadro kristalhautsi zituen, milioi bat biz-tanle dituen Txeliabinskhirian. Kristal hautsienondorioz milatik gora zauritu izan zen, eta diru-galerak 25 milioi euroingurukoak izango direla uste da. Antza, eta zorionez, meteoritoa Uralmendietako laku izoztu batean erori zen; askoz okerrago izan zitekeen,beraz. Errusiarren misilen aurkako sistemak ez zuen meteoritoa detektatu.

Ostiral gauean gure ingurutik pasa zen asteroidea, berriz, 2012an detek-tatu zuen NASAk, baina hori baino ez zuen egin, munduan dugun tekno-logiarekin asteroide handi baten aurka ezer egiteko modurik ez dugu eta.

Hainbat estimazioren arabera, 40 urtero hurbiltzen zaigu asteroidehandi xamar bat, eta 1.200 urtero Lurra jotzeko arriskua dago.Orain 66 milioi urte, hamar kilometroko diametroa zuen aste-roideak jo zuen planeta, eta ondorioz, besteak beste, dinosau-roak desagertu ziren. Harri puska batek gure historia aldadezake. n

Amazoniako lehorteenondorioak, gero etalarriagoakNASAren sateliteek 2000 eta2009 bitartean Amazonian ate-ratako irudiak aztertu dituzte,eta ondorioak kezkagarriak dira.Lehorteak beti izan dira, bainalehorteen artean oihana betiizan da gauza bere burua lehen-goratzeko. Aldiz, aipatutakohamarkada horretan ez da halagertatu.

ttiki.com/47580(Gaztelaniaz)

Umetokia ere, hizkuntza eskola

AEBetako eta Europako hain-bat unibertsitatek elkarrekinegindako ikerlanaren arabera,umetokian dauden umeek,haurdunaldien azken hamarasteetan, amari entzundakohitzen soinuak ikasten dituzte.Hau da, umeen ikasketa proze-sua uste zena baino lehenagohasten da.

ttiki.com/47581(Gaztelaniaz)

Erradiazio kosmikoakalzheimerra azkartudezakeErradiazio kosmikoa gizakia-rentzat arriskutsua dela jakinazen; hain zuzen ere, astronau-tek, beraien babesa aproposa ezbada, minbizia izateko arriskuhandia dute. Gainera, erradia-zioak alzheimerraren garapenaazkartu dezake, berriki egindakoikerketa baten arabera.

ttiki.com/47583(Frantsesez)

RE

UT

ER

S

2012 DSA 14 asteroidea,ezintasun adibidea

GARRANTZI GABEKO zerbaitbezala igaro bada ere, Txernoby-leko zentral nuklearrean daudeneraikinetako baten teilatua behe-ra etorri da. Gero eta zentralnuklear gehiago itxiko dira dato-rren hamarkadan, eta itxi ondo-ren egin behar diren eraisketa-lanak hain dira garesti etakonplexuak, zentra-lak bere horretanlagatzea tentazioa

izan baitaiteke, are gehiago krisi garaiotan. Nork inbertitukodu ezertarako balio ez duen eraisketan? n

Txernobylen abisua

MA

UR

OA

L

| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

LANDAREAK - ERDIKO KAIERA

� 372013KO MARTXOAREN 3A

Kaixo Garazi. Inausketari buruzko liburu aukerahandia da. Horien artean duela gutxi argitaratutako haugomendatuko dizut: Manual de poda suave. Árboles frutalesy ornamentales. Respetando al árbol y su forma natural. Nafa-rroako La Fertilidad de la Tierra etxeak argitaratu du

eta Alain Pontoppidan ezagunak idatzia da. Zuhaitze-tan aparteko interesik izanez gero, jo baita erewww.agencedesarbres.org gunera; Pontoppidan beraelkarte horretako sortzaileetako bat da.

Ikasketa on. n

Irakurleak galdezka

ARGI IBILI! Aldameneanigarotzen denaren larrua-zala urratuz “alde hemen-dik” esateko berea aran-tzaz janzten duen laharra(Rubus fruticosus), janezgero lagun minenek bizka-rrean hartu eta hilerriraeraman zaitzaten hostoapozoiz asetzen duen hagi-na (Taxus baccata), kolpezseko gelditu arte bihotzadantzan jartzeko gauzaden gaiaz sustrai muturre-tik lore punttaraino blai-tzen den kuku-prakabihozgabea (Digitalis pur-purea)... Bere burua babes-teko zertaraino iritsi daite-keen landarebanakoa!Belarjaleon hortzak urru-tiratzeko, jakina.

Guk, adibidez, landarehori utzi eta beste gozoago batiegingo diogu kosk. Jate kontuetangu baino egoskorragoak badira,pozoiak pozoi landare kaltegarrie-nari ere erasoka jarraitzen dute-nak. Setoso-temoso alaenak!

Tabako-belarrak (Nicotiana taba-cum) badu egoskor horietako bat:tabako-belarraren har grisa. Taba-koak berezko duen pozoia, nikoti-na, harrari bost eta kosk. Nola-nahikoa ez den pozoi horrekbarrenean kalterik ez egiterainoeboluzionatu duen bakanetakoada har hori.

Har horrek, eboluzioan askok

usteko ez lukeen arerioa topatu dutabako-belarrean, sekulakoa: taba-ko erretzaile jendea. Erretzaileakeskuera behar du noizbehinkakodosia, ordu erdirokoa, ordurokoa,otordurokoa, larru joaldirokoa...Eta hori ezin eztabaidatuzkoa da,bai ala bai. Tabako erretzaileapatrikatik hartua duen mendeko-tasunak pentsaezina egiten dubelarrik gabeko tarte bat, egunbakar bat, ordu bakar bat, minutubat... Har ziztrin batek nola jokodigu adarra! Hark jan gure plaze-raren iturria? Kosk eta kosk desa-gerrarazi nire zoriontasuna? Irten-

bidea patrikakoak biltzen dituentabako ekoizleak asmatu du. Taba-ko-belarra genetikoki eraldatudute, eta koskaizoa ematera hur-biltzen zaion hara izorratu. Nolabada? Belarrari kafeina sortzekogaitasuna eman diote. Eta nikoti-na bai, nikotina gustukoa du,baina, kafeina? Mesedez, faborezeta otoi, kafeinarik ez! Batek zioe-na: kafean nikotina bila hasibeharko dugu! Eta,zenbat apustu? Kon-turatzerako hemendugula arantzarikgabeko laharra? n

Tabakoaren landarea (Nicotiana tabacum).

M. M

AR

TIN

VIC

EN

TE

-CC

BY

SA

Zigarroa eta kafea

Kaixo Jakoba! Zure irakurketek edonola eta edonoiz kimatzearekin sentsibilizatu naute. Kimatzekotan, behar beza-la eta sasoi egokian kimatzen ikasi nahi nuke. Ezagutzen al duzu euskaraz, gaztelaniaz zein frantsesez idatzia denlibururik ezagutza horretaz jantzi nadin? Mila esker.

Garazi Cristobal (Urruña)


ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

TEHERAN (IRAN), 1979KO AZAROAREN 4A. 500 batikasle islamistak AEBetako enbaxada inguratu etahartu zuten, Ruhollah Jomeini aiatolah berriak AEBeta Israelen aurka egindako deiari erantzunez. 66herritar estatubatuar bahitu zituzten –seik ihes egitealortu zuten– eta, horrenbestez, 444 egun iraungo zuenIrango bahituen krisia hasi zen. Sari mordoa jasotzenari den Argo filmak gertakizun hori du hizpide, enba-xadatik ihes egitea lortu zuten sei lagunen bizipenakbereziki. Sei horietako bat Mark Lijek izan zen etaBBC kateak filmari buruz galdetu berri dio elkarrizke-ta batean.

Filmaren arabera, Mark eta Cora Lijek, Bob Anders,Schatz Lee eta Joe eta Kathy Stafford Kanadako enba-xadore Ken Taylorren etxean ezkutatzera eta elkarrekinbizitzera behartu zituzten. Baina benetan seikotea bietxetan banatu zuten (batzuk Taylorren etxean, besteakJohn Shardown funtzionarioaren etxean). “Filmean,talde dinamika horrek tentsioa areagotzen du, tirabirakeragiten ditu, dramatismoa handitzen du” dio Lijekek,ulerkor, baina ironia ukitu batekin. “Ez da egia etxetikateratzea debekatuta genuela; Shardownen etxeko lora-tegian lasai ibiltzen ginen. Baina egia da ezer gutxi

genuela egiteko. Irakurtzen eta Scrabblean ematen geni-tuen orduak. Eta edaten”.

Filmean ageri denez, CIAk plan bat pentsatu zuensei estatubatuarrak hegaldi erregular batean Iranetikatera ahal izateko: zientzia fikziozko film batean laneanari ziren zinegile kanadarraren itxurak egingo zituzten.Filmeko elementurik sinesgaitzetakoa izanagatik, CIA-ren plana egiazkoa izan zen. Hala ere, Hollywoodekoekoizpenean ez bezala, errealitatean plana ez zen sekulamartxan jarri. “Baina adorea, konfidantza eman zigun,aireportuan galdeketa zorrotza egiten baziguten zererantzun ederki ikasi genuelako”.

Eta halakorik ere ez zen izan: goizaldeko 5:30ean, iran-dar indar iraultzaileek ez zioten seikoteari ia eragozpenikjarri dokumentazio faltsua eskuetan hegazkina hartzeko,Argon pertsekuzio eta estutasun eszena zirraragarriakikusten diren arren. “Oso guardia gutxi zeuden goizekoordu txikietan, iraultzaile engaiatuenari ere ez baitzaiohain goiz jaikitzea gustatzen. Paper faltsuakziren gure ahulgune nagusia, baina ez zietenia jaramonik egin”, Mark Lijeken hitzetan.

Eta horrek guztiak, egiak alegia, ez du ema-ten sari asko jaso nahi dituen film baterako. n

Munduko lehen DJaRON DIGGINS izeneko irrati ingeniaribritainiar batek lehen nahasketamahaitzat jotzen dena asmatu zuen1945an. Etxean egin zuen bi biragai-luz, argiz, mikrofonoz, anplifikagailubatez eta hamar bozgorailuz osatuta.Egurrezko oinarria egiteko, hilkutxabatez baliatu zen. Digginsek Diggolaizena jarri zion mahaiari.

1947an estreinatu zuen tramanku-lua eta 50 urtez aritu zen disko-jar-tzaile lanetan, 20.000 festa bainogehiagotan, hasieran, egile eskubi-deak zirela eta, musikagile asko aurkaizan arren. Digginsek berak zioen ezzuela ezertxo ere asmatu, bestebatzuek asmatutakoari beste erabilerabatzuk eman baizik. n

Arrastoak

Argo (2012) filmak Irangobahituen krisia kontatzen du.Irudian, Argoren zuzendari etaaktore Ben Affleck eszenabatean. BBCk gertakizunhaietako protagonistetako batelkarrizketatu du, Mark Lijek,filmaren errealismoaaztertzeko.

DG

OG

OST

UD

IOS.C

OM

Argo filmarenlizentzia poetikoak


TERMOMETROA

Europaren etorkizunaerabaki zuen borrokaldia

GASTEIZ 1813

Gasteizen edonork identifikatu dezake Andra Mari Zuriaren plazan dagoen monumentua.Bonapartistek orain 200 urte galdutako bataila oroitzen du. Nahitaezko irudia gidaliburu

turistikoetan. Kale-izendegian ere presentzia nabaria duen jazoera da eta, hala ere, gasteiztarrekez dute ondo ezagutzen. Nazioartean, ordea, Gasteiz Europako mapan kokatu zuen.

XXI. MENDE HASIERAN, GasteizkoAndra Mari Zuriaren plaza eraberri-tzeko proiektua abian jarri zenean,eztabaida bizia sortu zen harenerdian dagoen monumentuarekin,arrazoi estetikoak medio. Gutxikzekiten zehazki monumentu horrekoroitu nahi zuena zer zen, askoren-tzat hortik kendu behar ez izatekoarrazoi nagusia “betidanik egondelako” zen. Monumentua 1813koGasteizko Batailaren mendeurrenagogoratzeko paratu zuten 1917an,eta Gabriel Borrás eskultoreak eginada, harriz eta brontzez. “GasteizkoBatailari” goiburua darama, etabehealdean “Espainiako indepen-dentziari” esaldi polemikoa ere bai.

Europa osoan interes, taktika etajoko ugaritako gerra zabaldutazegoen Napoleonek bere inperioa-ren hedapena hasi zuenetik. Hain-bat herrialdeen arteko gerra hartannork bere buruaren alde egitenzuen, eta Euskal Herriko erakundeeta herritarrek ere modu horretanjokatu zuten. Bada, Gasteizi, gudal-di handi eta konplikatu hartako era-bakigune bilakatzea suertatuzitzaion. Napoleondar inperioarenazkenaurreko hatsa izan zen–Waterloon eman zuen azkena–.Orduz geroztik, Arabako hiriburua-ren izena Europako hamaikatxotoki eta idazkitan aurki dezakegu.

Gasteizko 1813ko batailari atze-rrian ematen dioten garrantziaz

| URKO SÁENZ DE BURUAGA |

Gasteizko Andra Mari Zurian 1813ko borrokaldia gogoratzen duen monumentuadago. Orduko hainbat pertsonaia, janzkera eta gertaera irudikatzen ditu.

BE

RT

2010

.WO

RD

PRE

SS.C

OM


TERMOMETROA - GASTEIZ 1813

ondo jabetuta dago Emilio Larrei-na. Bere semea Eskozian ikasten arizela, unibertsitateko irakasle batek“Wellingtonen Gasteiz”-ez galdetuzion. Bere aita Gasteizko Batailanaditua zela erantzun zion. “Ordutik,nire semea ez zen unibertsitateanbiziko, irakaslearen etxean baizik”.

Larreina, Gasteiz 2013 ElkarteHistorikoaren lehendakaria da.Gaiaz idatzi den libururik zehatze-netakoa (La Batalla de Vitoria 1813.El fin de la aventura) argitaratu zuen2009an. Liburua idazteko batailarenibilbidea egiten zuenean, arruntazitzaion ingelesak aurkitzea. “Gauregun gehiago dakite batailari buruzIngalaterran Gasteizen baino”.Hala dio, Patxi Vianak ere, elkarte-ko idazkariak.

Ingelesen gutizia, frantsesen salbazioaIberiar Penintsulako Gerran edoEspainiako Independentzia

Gerran (1808-1814), Gasteiz guneestrategiko bihurtu zen. Bailenengaldu ondoren José BonapartekMontehermosoko jauregian ezarrizuen bere gortea. Okupazioarenmomenturik gorena 1813ko ekai-naren 21ean jazo zen, batailarenegunean.

“Napoleonen 60.000 soldadu iri-tsi ziren –dio Larreinak– etahurrengo egunean 80.000 ‘aliatu’(britainiarrak, portugaldarrak,espainiarrak…), haiei kontra egite-ko prest. Arabako lautadan 170.000lagun pilatu ziren, halakorik ez zenikusiko XX. mendeko 70ekohamarkadara arte. Batailaren egu-nean, goizeko zortzietan, kanoika-dak entzuten hasi ziren herritarrak.Egun osoa kanoikadak entzuten,gero eta gertuago: lehenengo men-dietan, gero lautadan…”.

Frantsesek euren ihesaldian zera-maten gehiegizko zamak, garrantzihandia izan zuen batailaren epilogo-

an. Gasteiztik Frantziara joateko bidenaturala, Debako haranetik igarotzendena, itxita zegoen Durana herriarenparean. Horregatik, Aguraina abiatuziren gaurko Gasteizko Santa Luziaauzoan barrena. Bide hori jarraituzmuino bat igaro behar zuten. Ezinez-koa zen hori gurdiekin igarotzea, etamilitarrek eta ihesean zihoazen bestehainbat familiek, zeramaten guztiautzi behar izan zuten. Hara zer dioenorduko bertso batek:

Kotxe ta karromato, litera ta burdi, Bitoria'n gelditu da ondasuna lodi, gainera artilleria bertan dabe itxi, frantsesen erregeentzat ezta lotsa gutxi.

Tropa aliatuek pertsekuzioa etenzuten altxor hura jasotzeko; antza,haien buru Wellington jeneralari ez

1819an Westall R.Ak Londresen egindako Gasteiz grabatua. Bertan ikus daiteke José Bonaparte hiritik ihesean.

KM

K


GASTEIZ 1813 - TERMOMETROA

zitzaion batere gustatu, horreksalbatu baitzuen frantziar guda-rostearen zati handiena.

Gasteiz kalte handirik izangabe libratu bazen ere –hirianondasun ugari zituen MiguelRicardo de Álava jeneralak eskuhartu zuelako–, ez zen berdingertatu frantsesek aurreragobisitatu zituzten herriekin.Gosez eta egarriz, Aguraina iri-tsi ziren eta herria arpilatuzuten.

Okupazioaren lazturakGasteiztarrek etxean giltzapetu-ta bizi izan zuten bataila hura,zer gertatuko zen jakin gabe.“Frantsesen porrota benetako

askapena izan zen Gasteizkogizartearentzat”, dio Jose MaríaOrtiz de Orruñok. HistoriaGaraikidean doktore da Ortiz deOrruño, EHUko irakasle, etaGasteiz 2013 elkarteko kideabera ere: “Arpilatzeak eta zergaitogarriak jasan zituzten sei urte-ko okupazioan”. 1800 inguruan6.500 biztanle bizi ziren Gastei-zen. Gerra garaian, ostera,20.000tik gora izatera iritsi ziren,tropak barne.

Ortiz de Orruñoren esanetanbizitza oso desorosoa zen harre-sien barruan, soldaduentzakokuartelik ez zegoen eta hainbes-te jenderentzako ogia egitekolaberik ere ez: “Soldaduek herri-tarren etxeetan hartzen zutenostatu, mailaren arabera. Kondeeta markesek jeneralei egiten zie-ten abegi, eta herritarrek, solda-du soilei”.

Aziendak ere murrizketa latzajasan zuen gainpopulazioarenondorioz. Nekazariek idi-pareaketa animaliak galdu zituzten.Soldaduen esku geratu ziren,nola materiala garraiatzeko halabesterik gabe jateko. “Uztak ere

galdu zituzten, aziendak elika-tzeko erabili baitziren. Borrokal-di hark urte osorako gosea eka-rri zuen, uzta jasotzeko sasoiangertatu baitzen”, dio EHUkoirakasleak.

Fiskalitate progresiboarenaurrekaria?Vienako Batzarrean (1819)nazioarteko hitzarmena sinatuzuten, Frantzia eragindako ezbe-harrak ordaintzera behartzeko.Galerak konpentsatzearren, eus-kal diputazioek kalte guztienkontua egin zuten. Azkenean, ezzuten ezer jaso, Espainiak,potentzia handiaren izaerarikgabe, presioa egiteko gaitasun

oro galdu zuelako.Ortiz de Orruñokgarbi du: “Prusia-rrek, austriarrek etabeste guztiek kobra-tu ondoren, diputa-zioen txanda iritsizenean, ez zegoendirurik”.

Okupazioak iraunzuen bitartean, frantsesek oga-suna proportzionalki arraziona-lizatu zutela esan ohi da. Bada,irakasleak ñabardura txiki batdakarkigu: “Xedea ez zen gizartebidezkoagoa egitea, biztanleriaustiatzea baizik”. Napoleonenpolitikaren arabera, okupazioaokupatuek ordaindu beharzuten. 1810ean Araba, Bizkaiaeta Gipuzkoa Thouvenot jenera-laren agindupeko administrazio-barruti bakar batean gelditu zire-nean, enperadoreak argi utzizion dirurik ez ziola bidalikoParistik.

Egoera horri aurre egiteko,Thouvenotek bi berrikuntzaekarri zituen: zergen unibertsal-tasuna –denek ordaindu beharzuten, nobleziak eta elizgizonekbarne– eta proportzionaltasuna–norbanakoaren aberastasuna-ren arabera ordaintzea–. Denaden, neurri liberal horiek bazu-ten itzalik: “Kausa inperialaren”aldeko ekarpena saritzeko,ordainagiriak diru gisa onartuziren herri-ondasunen enkan-tean, ezer balio ez zuten paper-zatiak, alegia.

Gasteizek ez zuen kalte handirikizan –Álava jeneralak esku hartuzuelako–, baina frantsesek,aurrerago bisitatu zituztenherriak arpilatu egin zituzten


TERMOMETROA - GASTEIZ 1813

“Espainiarra da beste ezer izan nahi ez duena”Emilio Larreinaren iritziz paradoxi-koa da kontua. Napoleonek Gastei-zen lehenik eta Waterloon ondorengaldu eta hiruzpalau urte geroago,Europa osoa altxatu egiten da “hiri-tarrak izan nahi dutelako, eta ezsubditoak”.

Nortasun nazionalaren kon-tzeptu abstraktua, askatasun etaeskubideen garapenarekin ulertubehar da, bai Euskal Herrian –libe-ralismoaren eta tradizionalismoa-ren arteko tentsioak gerra karliste-tan izan zuen adierazpenik gorena–eta bai Europa osoan. Ortiz deOrruñoren esanetan “guretzat fun-tsezkoak diren kontzeptuak –aska-tasuna, berdintasuna–, duela 200urteko ikasketarik gabeko baserri-

tarrentzat zentzugabekeri hutsaziren”.

Dena den, “askatasunen etaeskubideen” frantziar ereduak utzidu bestelako ondoriorik. XIX. men-dearen hasieran Frantzian bizi zenbiztanleriaren erdiak baino ez zuenfrantsesa ezagutzen. Euskara, bear-nera, okzitaniera, bretoia, alemana,eta beste hainbat hizkuntza hitz egi-ten ziren lurraldean. Eugene Webe-rrek Peasants Into Frenchmen laneandeskribatzen duenez, errealitatehartatik gaur egungora prozesu luzebat jazo da.

Faktore askok eragin dute,baina garrantzitsuena, FrantziakoEstatuaren gaitasun nazionaliza-tzailea izan da, armada eta eskolaerrepublikarraren bidez: “Frantziaeta Espainia oso errealitate ezber-dinak dira. Frantzian XIX. men-dearen amaieratik oso argi daukatezer den frantziar izatea, eta halaizan nahi dute dituen abantailen-gatik. Espainian kontrakoa gerta-tzen da. Cánovas del Castillok esa-

ten zuen bezala: ‘Espainiarra dabesterik izan ezin duena’” dioOrtiz de Orruñok.

Oroimenetik ikasiGasteiz 2013 Elkarte Historikoaorain hiru urte sortu zuten hainbatpertsonek, bakoitzak bere alorretikekarpena egiteko asmoz. Orain artezenbait ekitaldi antolatu dituzte, etazerrenda luzea dute oraindik gaiarijarraipena egiteko: ibilbideak Gas-teiz bonapartistatik eta 1813kogudu-zelaitik; bataila antzeztekoegitasmoa; 150. urteurrena ospatze-ko zabaldu zen Arabako ArmaMuseora bisita gidatuak… Bataila-ren memoriarekin loturiko zenbaitproiektu ere abian dira. Esaterako,Álava jeneralaren biografia etaharen artxibo pertsonala argitaratu-ko dituzte, Sancho El Sabio Funda-zioarekin sinaturiko hitzarmenbaten bidez.

Elkarteko eragileen ustez, gaiakerakarpen turistiko handia izandezake ongi aprobetxatuz gero. Hirinapoleondarren europar sarean sarliteke Gasteiz: “Europako tokiaskotan berrehungarren urteurrenaoroitzeko egingo diren ekintzakezagutu nahi dituzte” dio Vianak.

Arabako Diputazioko kulturasailak 80.000 euro aurreikusi dituoroimen ekitaldietarako –besteakbeste, National Army Museumeandagoen Álava jeneralaren ezpataekartzeko–, eta Gasteizko udalak

beste 95.000 euro: “Hiriko kul-tur programazioaren partegarrantzitsu” izango omen daurteurrena, Encina SerranoPPko Kultura zinegotziaren esa-netan. Dena den, oposiziokoalderdien ikuspegi politikoezberdinak eta krisi ekonomiko-ak ez dute adostasunik ekarriurteurrenaren inguruan.“Si vis pacem, para bellum” esaldi

latinoa datorkio gogora Ortiz deOrruñori. Bakea nahi baduzu, gerra-rako presta zaitez. Eta buelta emandio: “Bakea nahi baduzu, ez ahaztugerraren lazturak. Europak beresasoirik onena bizi ez badu ere, ez daahaztu behar momentutxarragoak egon zirela.Eta garai hartan, Gas-teiz funtsezko errefe-rentzia bilakatu zen”. n

UR

KO

SAE

NZ

DE

BUR

UA

GA

Okupazioak iraun zuenbitartean, frantsesekogasuna arrazionalizatuzuten, zerga unibertsal etaproportzionalak ezarriz

Ezker-eskuin: Patxi Viana, Jose María Ortiz de Orruño eta Emilio Larreina,Gasteiz 2013 Elkarte Historiko-ko kideak.


TERMOMETROA

KORRIKA 18

Korrika 18k martxoaren 14an emango ditu lehen pausoak Andoainen. Hilaren 24an Baionanfesta ederra egingo dute ibiliari bukaera emateko. Korrikaren aurtengo omendua ikaslea da

eta AEK-k ondoko leloa aukeratu du: Eman euskara elkarri. Zangoak mugitu aurretikburuari eragitea erabaki zuen Korrika 18k eta lau mahai-inguru antolatu zituen

Euskara ikasi XXI. mendean izenburuarekin. Iruñean eta Bilbon bana egin ziren. Ondoko orrietan, Gasteizko (Nola ikasi?) eta Baionako (Ikaslearen ahotsa)

saioei buruzko hausnarketa idatzi dute AEK-ko kide eta mahaion moderatzaile Benito Fizek eta Bea Sallaberryk.

Nola, noiz, non, norekin...euskara ikasi?

Babeslea: Bilboko Udala

DA

NI

BLA

NC

O

Argazkian, Errenteriako ikasle taldea, 2007an.


TERMOMETROA - KORRIKA 18

ATZERA BEGIRATZEKO UNEA ohi da omenaldia, omen-duaren merituen memoria ekartzeko unea. Gu, berriz,gerora begira joan ginen omenduaren bila, negukoostegun batean, arrastian Gasteizko Kutxin ezagutunahi izan genuen Korrikaren omendua: euskara ikas-lea. XXI. mendeak ekarriko digun euskara-ikaslearenerretratuaren bila abiatu ginen bada.

Soslai hori zirriborratzen laguntzeko lau marrazki-lari batu genituen: Josu Perales, Maite Goñi, AinhoaEzeiza eta Abel Camacho, eta galdera hauen bueltanjarri genituen marrak ehuntzen: Nola ikasiko da eus-kara XXI. mendean? Nolakoa izango da euskara ikas-lea? Zer egingo du? Zer eskatuko du?

Handik ordu pare batera ez geneukan argazki gar-birik, ezta erretratu robot baliagarririk ere, bai ordeamarra ugari, nork bere irudia egiteko adina. Honahemen utzi zizkiguten marrak eta borroak. Hartunahi dituzunak eta egizu zeure marrazkia.

Gomendatu zigun Josu Peralesek ingelesa ikastenduenari erreparatzeko, hizkuntzak ikastea ingelesa ikas-tea da batik bat gaur egun munduan, eta hortik datozgero datozen gehienak, euskara ikaslearen soslaia erebai, agian. Dena den, gurera ere begiratzeko abisuaegin zigun: euskara praktikatzen ari diren mintza-berba-solaslagun horiek guztiak oraina ez ezik geroaere izan daitezke. Hizkuntza ikasleen artean gero etagehiago preziatzen –eta ordaintzen– da ikasi nahi denhizkuntzako solaskidea. Hezur-haragizko irakaslea ezda galduko, baina ekosistema horretan bizi beharko du.

LED pantaila batean hasi zen Maite Goñi marraz-ten, makinen clip art-ak, zuzentzen duten makinak,gurekin hitz egiten duten makinak, baina aldi bereanmilaka gauza egiteko aukera ematen diguten makinakere badira: hainbat lagunekin gauzak egin eta jardute-ko, hamaika mila irakasle aurkitzeko, baita hamaikairakasleren lana egiteko ere, edo irakasle baten lanahamaika aldiz egiteko.

Pintzel iluna hartu zuen Abel Camachok orduan.Pintura geruzatxo bat baino ez ei zaie eman hainbatgauzari, eta geruza horren azpian aspaldiko hormadugu nonbait, betiko edukiak, betiko bideak nagusiki.Ikasleak berriz, baditu hainbat gauza lehen ez zitue-nak: testuak, materialak, aukerak... Horiek guztiakkudeatzen trebatu behar da etorkizuneko ikaslea: bereprozesua gidatzen eta ebaluatzen. Etorkizuneko ikas-leak gero eta botere gehiago izango baitu.

Tonu biziagoetara egin zuen salto Ainhoa Ezeiza-ren paletak. Marrazkia mihisearen mugatik harago

eroatea aldarrikatu zuen, ikaskuntzaren alderdi infor-malera, eta batez ere sozializaziora. Hizkuntza soziali-zatuaz ikasten da eta ikasiko da, eta sare sozialakbehar dira, Interneten eta porlanezko munduan, bie-tan. Akaso ikasleen sareak eraiki beharko dira, unehonetan faltan-edo sentitzen direnak, izan ere, euskal-dunok gutxi izan, baina sareak erraz ehuntzen ditugu.

Bi orduren buruan etorkizuneko irakaslea hasi daagian bere burua ere zirriborro horiekin marrazten.

Eta pentsatuko du, igoal batez ere, ikaslearensolaskidea izan beharko duela, edo harentzat komuni-tate baterako zizerone lanak egin beharko dituela.Hizkuntza, pertsona horien zeregin eta harremanetankokatu behar duela ere pentsa dezake. Hizkuntzari,forma barik, zentzua eman behar diola ondorioztatu-ko du baten batek.

Pentsatuko dute beste batzuek makinek lekua kenduez diezaieten borroka egin beharko dutela. Makinakgobernatzeko modua aurkitu beharko dutela bestebatzuek. Baten batek makinari lan astunak nola emanpentsatuko du bitartean. Inguruan dituen makinei pro-betxu nola atera beste batzuk. Makinatzen denak.

Ikaslearekiko erlazioaz hasiko dira pentsatzen, eus-kaltegitik kanpora hedatuta marraztuko dute batzuek:sarera edo kalera. Beste irakasle batzuekin konpartitu-ta ikusiko dute beste batzuek euren burua. Eta ikasleaboterea hartuta irudikatuko dute batek baino gehia-gok, zer eta nola ikasi nahi duen argi, ebaluatzeko gaiere bai, irakaslearekiko menpekotasuna galduta, neu-rri handi batean.

Dena orain bezalaxe ikusiko dutenak ere izangodira, horrela nahi dutelako batzuek edo geroa dagoe-neko hemen dagoela ikusi dutelako beste batzuek.

Kutxira irten eta neguko zeru beltzari begira gera-tzea nahiago du baten batek, bere marrazkiaren tonunagusirako aproposa. Beste batzuek berriz, ostegungauean Kutxin irribarrez dabiltzan gazteen aurpegie-tatik aukeratuko dute euren erretraturako aurpegia. n

Benito Fiz� AEK-KO I R A K A S L E A

XXI. mendeko ikasleaB.

FIZ

EK

UT

ZIA


TERMOMETROA - KORRIKA 18

GA

IZK

AIR

OZ

EUSKARA IKASI 21. MENDEANlemapean, gure hizkuntzaz, ikasteeta erabiltze bideko bizipenen par-tekatzeko elkartu ginen. Lau per-tsona, lau ibilbide: eleketa, euska-raren eta ikastearen alderdiezberdinak bizi izan dituztenenahotik zuzenean argitara ekartzekoparada genuen. Euskaldun berriensolasetan euskararen kaleidosko-pioaren alderdi koloretsu bizi etaesperantzaz beteak agertu zitzaiz-kigun: erantzun zenbait, galderaandana dilingo.

Lehenik, euskara borroka etafrustrazioa da. Hasteko, klaseetarajoateko eskatzen duen antolaketaeta indarrarengatik, malgutasuneta maiz sakrifizioak aginduz,lagun erdaldunak baztertuz. Ezbalitz aski, zinezko borroka gerta-tzen da erabilerarena: bururatuideien formulatzeko nekeziak,ausarta izan beharra, parada urrie-giak gertatzea interlokutore eus-kalduna ukateko edo kooperazioerlatiboa eskaini izana, gaineratubehar denean nornahiri euskarazzuzenduz hartzen den errefusarenarriskua, baita epaiarena ere. Norkbere burua bortxatuz, euskaranahikeria eta indarraren menpe da:sorpresarik gabe, euskaraz zuzen-tzea desmartxa militantea da, iabeti, nork bere baitatik saiatzenduena.

Euskara ez da beti integratzai-lea, maleruski gutxiegi, ez baitabatere hemen ongi bizitzeko fak-torea. Gainera, proiektu sozio-politiko-kulturalei lotu taldeak sor-tzen direnean ez dira kasik sekulaeuskaraz sortzen, komunzki, ber-tako hizkuntzan gauzatzea biga-rren mailan ezartzen edo beranta-go txertatzen da. Bizkitartean,gakoa hor dago sustut.

Behingoz, euskara erraza da.Euskara ikasteko zaila zela ziotenaurreiritzi guziak porroskatuziren han berean. Ez baita gutxi.Lekukoetarik batek azpimarratubezala, zaila dena ez dela euskaraikastea, euskararen egoera baiziketa horren aldatzea. Haratagoeuskara plazera ere zaie, bai kla-sean iragan momentuengatik, baiezagutu jende eta taldekideenga-tik, bai euskaraz bizi une bakoi-tzarengatik.

Noski, euskara unibertso uni-bertsala da. Ahanzten baldin badu-gu ere batzuetan, transmititzenduguna ez da hizkuntza bat. Ez dahori bakarrik. Gure ikasgeletaraetortzen direnei ematen diegumundua, gurea eta gaineratekoa:kultura bat, herri bat, bizimolde etabalore batzuk nolazpait baita gaine-ratekoen ikusteko eta bizitzeko erabat. Eskaintzen duguna hemengoe-na da, baita beste guziena ere, ire-

kia, munduari so eta aldi bereanmundua bere baitan bil eta azaldezake; zeinahik beregana dezakebatetik eta zabal bestetik. Gainera,nahi duenarentzat euskal komuni-tateak besoak zabalik dauzka.

Oroz gainetik, euskara eralda-tzailea da hizkuntza ezagutzekoenbeiatik menperatzerainokobidaia intimoan zehar. Euskaraikastea, berreskuratzea, motibaziopertsonaletan oinarritzen da maiz,eten den transmisioaren minberakedo horren lehen katebegia izatekotirriak bultzatua, eta honen eskura-tzea beti izaten da abentura huma-no luze, aberats eta aberasgarria,gure baitan barna aldatzen gaitue-na, gizartea aldatu nahi lukeena.

Azkenik eta gerorako, euskarasortzailea da: alternatiba hizkuntza,harreman eta komunitate sortzai-lea, sare eta egitasmo berrietakoateen zabaltzaile, inguruarenganeragile. Behin jasota ez daiteke baz-terrera utz.

Argi eta ilun guzietatik bakarbatzuk baizik ez ditugu ler rohauetara ekartzen ahalko, argi-kien agertu eta partekatuenak.Dudarik gabe, ikaskuntzaz arigarenean, alde horiek oraindikgutxiegi ikerturik darraite etatarte hori hartzea merezi luke,orokorrean euskalduntzea egokieramateko. Azken batean, zerdakigu xuxen euskara ikasteaz?Batez ere humanoki suposatzenduenaz? Oro har alde didaktikoagainditzen duten parametroez?Ez daude irakasleen esku bainaprozesuaren arrakasta baldintza-tzen dute, premiazkoak dira, gurelanak bermerik etagerorik ez bailezakeukan ikastea xehekizer den ulertuko ezduguno. n

Bea Sallaberry� AEK-KO I R A K A S L E A

Zer dakigu euskara ikasteaz?


TERMOMETROA

POLIZIAK D2S Internationalenpresako bi langile atzemanzituen otsailaren 21ean Biriatu-ko lur sail pribatu batean,AHTren linea berriaren balizkobibrazioak neurtzen ari zire-nean, zundaketak egiteko bai-menik ez zutelako.

Lur-sailaren jabeak, RFF kon-painiak azpi-kontrataturiko D2Senpresako bi langileak ikusi zitue-nean, poliziari dei egin zion, baitaAHTren aurkako Nivelle-Bidas-soa elkarteko kideei ere. Denboragutxian hogei bat lagun bilduziren bertan, zundaketak oztopa-tu asmoz. Jendarmeek Hendaia-ko polizia-etxera eraman zituztenbi langileak, ez zituztelako Herri-ko Etxearen eta Prefeturaren bai-menak.

Lurjabeak eta Nivelle-Bidasoaelkarteak salaketa bana jarrizuten, “etxera bortxaz sartzeaga-tik”. Zigor bezala, euro sinbolikobat ordaintzeko eta zundaketarendatuak deuseztatzeko eskatudute. RFFko ordezkariek, ordea,prefetaren baimena zutela esandute, baita Herriko Etxea jakina-ren gainean zegoela ere. Teknika-riekin gaizki ulertze bat gertatuizana posible dela gaineratu dute.

Gertaerak AHTren aurkakokolektiboen kezka piztu du,RFFk jakinarazi baitzuen baliaga-rritasun publikorako inkesta eginarte ez zituela zun -daketak abiatuko. In -kesta hori 2013kobigarren erditik au -rre ra zen egitekoa. n

AHT LAPURDIN

Gendarmeek bi lagun atxilotu zituzten Biriatunzundaketak baimenik gabe egiteagatik. AHTren

kontrakoek kezka azaldu dute, tren linea eraikitzekolanak ez direla gelditu erakusten baitu horrek.

Zundaketak ezkutuan

AHTren aurkako ekintzaileak Biriatun zundaketa lanak eragozten.

| JON TORNER ZABALA |

GA

IZK

AIR

OZ


EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

47�

AZKEN ASTEOTAN EAEko patronala, izan Confebaskedo Cebek, honako mezua zabaltzen ari da: enpresak“hiltzen ari dira” eskaeraren beherakadagatik. Diote-nez, 2008ko maiatzetik 7.000 konpainia desagertudira Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan, eta iragan urtarri-la izan da hilabete kaskarrenetakoa. Mezua aprobetxa-tu dute ogasun foralen presio fiskal handiagoa arbuia-tzeko eta sindikatuei lan harremanen okertzeaekarriko luketen hitzarmenak eskatzeko.

Patronala oso otzana izan da Espainiako CEOEki-ko eta bera bezain kapitalista da; oso ondo dakizkizein diren enpresak “hiltzen aritzeko” arrazoi nagu-siak. Badaki ez direla “hiltzen ari”. Badaki ito eta hilegiten dituztela eta badaki zein den hiltzailea. Sistemakapitalista da, bere kudeatzaile politikoen eskutik–txandakako administrazio eta gobernuak–, ereduekonomiko eta sozial zehatza inposatzen duena. Aus-teritate politikak eta gastu publikoaren murrizketainposatzen duen eredua da, enpresak eta enplegua

sustatuko lituzkeen hazkunde ekonomikoaren ereduabeharrean. Eta gobernuetatik datozen politika horiek,BEZaren igoera kasu, besteak beste kontsumoarenbeherakada eragiten dute. Bankuek ez dituzte kredi-tuak ematen. Ez dira gutxi “galerak sozializatu etaetekinak pribatizatu” printzipioari jarraitzen diotenenpresariak. Horrek guztiak milaka enpresa txiki etaertain itotzera daramatza; azkenean desagertu egitendira, eta haiekin batera milaka enplegu ere bai.

“Larrialdi nazional” egoera hau konpontzeko, Eus-kal Herrian hitzarmen bat behar dugu, aldaketa sozialeta ekonomikoa ekarriko duena. Kontuan izan behar dalangileak izan direla orain arte krisiaren ondorioakeuren haragitan gehien jasan dituztenak. Erreforma fis-kal bateratuak eta iruzur fiskala pertsegi-tzeak, nahikoa baliabide ekarriko luke guz-tion egoera arintzeko.

Juan Mari Arregi

Enpresak “hiltzen ari dira” ala hil egiten dituzte?

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

Bahea

“Euskararen biziberritzea ofizio eta afizio dugunok, euskara-ren erabilera(eza)ren inguruko proposamen anitz izatenditugu eskuartean –ikerketa, ondorio, interbentzio, ebiden-tzia eta abar–. Soziolinguistika Klusterrak modan jarri duenhitz berriren bat, Udaltop-ek mahaigaineratu duen egitas-mo interesgarriren bat edota erabilera neurtuko duen apli-kazioa, adierazle berriz hornitua.

Asko dakigu eta dihardugu baina ez dugu asmatzen eza-gutza hori hartzaile talde arruntarengan guk nahi adinako

eraginkortasunarekin helarazten. (...) Egia da egon badau-dela esperientzia oso interesgarriak: Ebete, Auzoko, Telp,Badu,bada erakusketarako sortutako estreslinguistikoa etabeste hainbat; ziur zuk ere ezagutzen duzula besteren bat.Baina egia da, aldi berean, ez dugula asmatu soziolinguisti-kan dugun ezagutza mardulari guk nahi adina etekin atera-tzen. Ez garela herritarrengana nahikoa iritsi, ez dugulaeuskaltzaletasuna nahikoa barreiatu; azken finean, gutxieragin dugu hizkuntzaren biziberritzean, erabileran”.

EUSKALERRIA IRRATIKO TALDEA ezdago ados urte hasieran egindakolizentzia banaketarekin; beste behinkanpoan geratu da Iruñerriko irratia,Cope eta SER aurretik dituela.Patxadaz irakurri dituzte irratienbalorazioen xehetasunak, eta progra-mazioak baloratu dituztenean irratibatetik bestera alde handiak egondirela ikusi dute. Programazioarenatalean SERek 10etik 9 puntu ateraditu eta Copek 9,5. Aldiz, Euskale-rria Irratiak 2 puntu baino ez. Hala-ko aldeak arrazoia dauka. Copek etaSERek Madrilgo emandegi nagusie-

kin egiten dituzten deskonexioakkontuan hartu ditu epaimahaiak;Euskalerria Irratiaren kasuan ordea,programazioaren zati bat balorazio-tik kanpo utzi dute: epaimahaiak ezdu kontuan hartu Iruñerriko irratiakEuskadi Irratiarekin egiten dituendeskonexioak.

Bitartean, irratiko kideek aurrerasegiko dute abian duten Zuen Baime-narekin bazkidetza kanpainarekin etamartxoaren 6an Nafarroako Diputa-zioaren aurrean argazkia aterakodute irratia babesten ari diren herri-tarrekin batera.

Marije Manterolak Txerra Rodriguezen Garaigoikoa blogean esanak:

GO

RK

AB

ER

EZ

IAR

TU

A

Euskalerria Irratia eta puntuaketa bidegabea


TERMOMETROA - NET HURBIL

Wikipediatik hartutako argazkian, Saint Lau-rent-des-Eauxeko zentral nuklearra, eguzki-lore alorren erdian. Paristik 100 kilometroraOrleans hiri ondoan dagoen zentral honek bierreaktore dauzka, bakoitza 900 MegaWa-ttekoa. Erreportajean aipatzen den Pascucci-Cahen eta Momal ekonomialarien azterketanaurreikusi den hipotesia landuta dago horre-lako bakar bat kontrolez kanpo geratzearenaukeraren gainean. Fukushima Daiichikohondamendia eragin zuten erreaktoreetatikbat 460 MWekoa zen eta beste hirurak 784MWekoak. Baionatik errepidez 257 kilome-trora dagoen Blayaiseko zentralak, Bordele-ko bokalean, lau erreaktore dauzka 900naMWekoak. Agen ondoan, hau ere Baionatik257 kilometrora Via Michelinen kalkuluetan,dagoen Le Golfecheko zentralak bi erreakto-re dauzka bakoitza 1.300 MWekoak. Araba-ko mugan, Garoñakoak bat 466 MWekoa.Gure kalte kalkuluen berririk ez dugu.

LUDIVINE PASCUCCI-CAHEN ETAPatrick Momal ekonomialariek egindituzten kalkuluak fidatzekoak otedira? Hala esan liteke, lana norkeskatu eta nork plazaratu dien kon-tutan harturik. Institut de Radio-proteccion et de Sûreté Nucléaire(IRSN) da Frantzian nuklearreninguruko informaziorik onenakudeatzen duen erakunde publikoa.Espainian Consejo de SeguridadNuclear denaren baliokidea. IRSN-ren ordezkaritzaren barruan aur-keztu dute Pascucci-Cahen etaMomalek ikerlana Eurosafe foru-mean, iazko azaroan.

Towards Enhanced Robustness inNuclear Safety zen forumaren titulua:Segurtasun Nuklearraren Sendota-suna Handitze Aldera. Antolatzaile,IRSNz gain segurtasun nuklearrazBelgikan okupatzen den Bel V etaAlemanian gauza bera dagien GRS.Bruselako Sheraton hotelean esan-go zirenak entzuteagatik 650 europagatu behar zen. Egitaraua finkatuzuen batzordeko kideetan zegoenAntonio Munuera Bassols, CSNespainiarraren ordezkari.

Azaroaren 6an, asteartea, foru-meko bigarren mintegiaren barruanbazkalondoko13:30etan aurkeztuzuten beren lana Ludivine Pascucci-Cahenek eta Patrick Momalek:“Massive radiological releases profoundlydiffer from controlled releases”, euskaraz

emango lukeena “Isuri erradiaktibomasiboak oso ezberdinak dira isurikontrolatuetatik”. Titulua hain abs-traktua izateak ekarri ote du ikerla-nak barruan dakarren bonbakpublikoan eztanda ez egitea?

10 orri labur ditu agiriak, ingele-sez bezala frantsesez (Les rejets radio-logiques massifs sont très différents desrejets contrôlés) Interneten errez aur-kitzekoak. Hemendik aurrerakoahorien laburpena da.

Balizko istripu nuklear batenkoste ekonomikoak kalkulatzerako-an, denak hartu behar dira kontu-tan. Mundu osoan industria nuklea-rrak presio egiten du ekonomiazkoargudioak erabiliz segurtasunazokupatzen diren agintariekiko ezta-baidetan. Horregatik IRSNk2005etik egiten ditu istripu nuklea-rren kosteen kalkuluak.

Hauek koste guztiak kontutanhartzea garrantzizkoa da, segurtasu-nean inbertitu behar dena horienarabera erabakitzen baita. Arazoeta-ko bat da zenbait kalte kalkulatzeaoso zaila dela, baina beti ere hobeda kalkuluetan okerrak egitea arris-ku bat zenbatu gabe uztea baino.

Three Mile Islandeko eta Txer-nobylgo istripuez geroztik Europaneta AEBetan zenbait kode antolatudira gertatutako kalteez egin kalku-luen gainean. Baina beti istripuarenlekuan bertan edo inguruan gerta-

tutakoak dauzkate kontutan. Aldiz,erradioaktibitateagatiko kalteen ere-mua askoz zabalagoa da. Nekazari-tzan, esaterako, kutsatutako laboreeta abereak saltzeko debekuaz gain,sektore osoak nozitzen ditu pikar-diak beren produktuak susmagarrigeratzen direlako.

Aipatu kontabilitateak bost ataldauzka. Bat, lekuan bertan direngalerak: deskontaminatzea, zentra-laren itxiera eta eraistea funtsean.Bi, zentralez kanpokoak: larrialdiak,osasun zerbitzuen gastuak, kostepsikologikoak, nekazaritzaren gale-rak. Hiru, irudiagatikoak: labore etaelikagaien esportazioen galerak,turismoarenak, beste esportazioengutxitzea. Lau, elektrizitate produk-zioaren murrizketa. Bost, kutsatuta-ko eskualdeen kudeaketa, errefuxia-tuak, eta abar.

Mugarik gabeko atomoakPascucci-Cahenek eta Momalek biistripu hipotesi nagusi antolatudituzte. Lehena da istripu larri batbaina ez masiboa. Hau da, AEBetan1979an Three Mile Islanden gerta-tutakoa bezalakoa: erreaktorea berakiskaltzen da, erradioaktibitatekopuru bat ateratzen da zentraletikkanpo baina modu kontrolatusamarrean.

Istripu honek Frantzian –kalku-luetan ez dira sartu Europako beste

Three Mile Islanden (Harrisbourg, AEB) 1979an gertatutakoistripu larria gaur Frantzian pasatuz gero, kudeatzekomodukoa litzateke. Aldiz, Fukushiman kiskali diren 4

erreaktoreetako bat gisa berean kontrolik gabe hondatukobalitz, Frantziak 430.000 milioiko galerak nozituko lituzke.

Tamalez informazio hau oharkabean joan da.

Istripu atomikolarri batek Frantziakiebran utziko luke

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

herrialdeak, frantsesekin muga egi-ten dutenak, ikerlariek aitortu dutegarbi– 120.000 milioi euroko kalteakeragingo lituzke. Konparazio bategiteko, Toulousen 2001ean AZFfabrika lehertzea edo Erika petrolio-ontzia hondoratzea istripu oso han-ditzat jo dira, bakoitzaren kalteak2.000 milioi euro inguruan ipiniz.

Frantziaren Barne ProduktuGordina (BPG) bi bilioi ingurukoaizanik, istripu larri batek lekarkeBPGaren %6ko galera, 3-6 urtekohazkundea adinako. Horrelakomuturrekoa Frantziak kudeatu ahal-ko luke. Hori bai, istripuan askojokatuko lukete eguraldiak eta bestehainbat faktorek; ekonomialariekargi utzi dute hipotesi honen ber-tsio gozoena 50.000 milioitara

mugatuko litzatekeela, baina oke-rrenean 240.000 milioi ere harrapa-tuko lituzkeela.

Bigarren hipotesia: istripua larriaizateaz gain, isuri erradiaktibo masi-boak sortzen dituena. Txar honetanere egileek tentuz jokatu dute, ezdute aztertu Fukushiman bezala lauerreaktore urtzea, 900 MegaWatte-ko bakar bat baizik. Alegia, Bordeleondoan, guregandik 300 kilometro-ra, 900 MWteko lau erreaktoredauzkan Le Blayaisen bakar batmatxuratzen dela, era inkontrola-tuan, hori bai.

“Un accident nucléaire majeur enFrance provoquerait une catastropheeuropéene ingérable”. Ezin kudeatuz-ko hondamendia litzateke. Fran-tzian bertan 430.000 milioi euroko

galerak eragingo lituzke. Bakar-bakarrik inguruko eskualdeetansortutako kutsaduragatik BPGaren%5 baino gehiagokoak, 110.000milioi. 100.000 pertsona lekualdatubeharra. Eragindako kantzerren tra-tamendua. Zakarretara bota beha-rreko laboreak.

Fukushimakoaren aldean, Fran-tziako erreaktore baten lehertzeaknekazaritzako eremu zabalak hartu-ko lituzke. Ardogileentzat honda-mendia, urte luzez landutako irudiapikutara, berdin nekazaritza osoa-rentzat. Gauza bera turismoaren-tzako, Frantzian honek daukangarrantziarekin. Argindarrari dago-kionez, aurreikusia dagoena bainolehen jo beharko luke Hexagonoakbeste iturrietara, urte luzez elektri-kaz urri egongo litzatekeela.

Erreaktore nuklear baten fundi-tzeak esan nahiko luke FrantziarenBPGaren %20ren galera, 10 urtekohazkundea. Shock honek mugimen-du politiko eta sozialak ere eragingolituzkete: nola egiten dio aurre430.000 milioiko galerei 2011koaurrekontuan 286.000 milioi–91.000 milioi zorretan utziz– gas-tatu zituen estatu batek?

Honaino IRSNko ekonomiala-rien ikerlana. Hortik aurrera galde-rak. Azken ohar batekin: Frantziaez da Japonia, uhartea. Erradioakti-bitateak ez du fronterarik errespeta-tzen, berdin pasa liteke zentralakixten ari den Alemaniara, Suitzaraedo guregana etorri. Azak besterikjango ez genituelamehatxatu gintuztenarren Lemoizi, uko egingenion euskaldunonga-naino. n

TXIKI BENEGAS, PSOEko dipu-tatua (El Pais, 2013-2-21): “Espai-niar lurraldearen zati bat banatze-ko proposatzen den erabakieskubide hori ez da eskubide bat;nahi bat izan daiteke, helburu edoaldarrikapen politikoa, baina ezeskubidea”.

Arrazoi askok eragin zuten XX.mendeko deskolonizazio proze-suetan, baina bi ardatz ziren. Bate-tik, herri kolonizatuen borrokaeta, bestetik, metropoliek ezin zio-ten eutsi zapalkuntza eta gerraegoerei galera ekonomiko handiaizan barik. Eta gainera, mendebal-dearen ekonomi-hazkunde erral-doiak, kolonialismoaren eraldake-ta zekarren apurka.

XX. mendean, autodetermina-zio eskubidea medio, dozenakaherrik lortu zuen independentzia.baina prozesu horrek ez zuenbideratu estatu zaharretan zeinberrietan ziren herrien eskubideenauzia. Pariseko edo Londresekoezker/eskuinarentzat, Aljeriak,Libiak, Keniak, Irakek… ez zutenburujabetzarako eskubiderik, era-bakitzeko eskubiderik. Ezta gaita-sunik ere, haien ustez.

Frantzian edo ErresumaBatuan ongizate estatua eraikitzenari ziren une berean, beren kolo-nietan lan behartua, apartheida,tortura eta hilketa egunerokoakziren milaka herritar afrikarren-tzat. Hau da, posible zen uztartzeaaldi berean demokrazia etxean etazapalkuntza basatiena kolonietan.

XXI. MENDEKO Europar Batasu-nean, beraz, posible ote da uztar-tzea Estatuen demokrazia eta esta-turik gabeko herriak erabakieskubide gabe uztearena? Azkenfinean hor da auzia? Eskoziak,Kataluniak, Flandriak, EuskalHerriak... ba al dute burujabetza-

rako eskubiderik? Euren etorkizu-na erabakitzeko eskubiderik?

Orain arte EBk ez du erantzunargirik eman, batzuetan bai, bes-teetan ez: Alemaniak Kroaziababesten badu bai, AEBek Koso-vo babesten badute ere bai, SES-Beko zapalkuntza agerian uztekobalio duen neurrian Lituaniakoaere bai… Baina Eskozia eta Kata-lunia Erresuma Batua eta Espai-niaren barne arazoak dira, EBk ezdu herri horien eskubideak bidera-tzeko doktrina juridiko argirikbabestuko.

Alde horretatik, une arras inte-resgarria bizi dugu Europan. Erre-suma Batuak onartzen du Esko-ziaren burujabetza eskubidea etaEspainiak Kataluniarena ez. Etagauza bat argi dago, estatu gabekoherri batek inoiz ez duela bereburujabetza lortuko, erabaki esku-bidea indarrean jartzeko boronda-te politikorik ez badu. Gero etorri-ko da hori akordioz edokonfrontazio politikoz egin beharden, baina erabaki eskubidea inda-rrean jartzeko saiakera politikoasaihestezina da. Herri bakoitzakerabaki behar du bere abagunea,beti ere herritarren gehiengoabildu barik posible ez dela argi iza-nik.

Arrazoi askorengatik, gatazkabiolentoa da estatu gabeko herrieksaihestu behar dutena, herriekezer gutxi baitute irabazteko espa-rru horretan. Eta gainera, egungo

Europan gaitza da irudikatzeaEspainiako tankeak Bartzelonakokaleetan gora eta behera. Gaitza,baina ez ezinezko.

Horregatik da ezinbestekoaskatasun prozesu hauek zilegita-sun demokratiko handienarekinbabestea. Euskal Herrian ere kon-frontazio demokratikoaren bidehori bultzatzea ezinbestekoa izan-go da, benetan erabaki eskubideanahi bada. Ea zertan den Katalu-niakoa, baina Madrilek ez du eus-kal herritarren erabaki eskubideaonartuko EAJk 2015ean autogo-bernurako proposamen berri bategingo diolako. Burujabetzarakoindar metaketa ezinbestekoa daeta hori ikusi nahi ez duenakbadaki ez duela erabaki eskubide-rik lortuko. Gainerakoa erretorikada.

Espainiaren –eta Europaren–egungo krisi garaia aproposa dahorretarako eta ez litzateke trenapasatzen utzi beharko. Gainera,sinesmen handia behar bada ere,ezin baztertu hori bera bake pro-zesuan lortzea, baina badirudihonek gehiago balioko duelagatazkaren ondorioak bideratzekoeta elkarbizitza hobetzeko, eta ezhainbeste erabaki eskubidearenarazo politikoa konpontzeko.

Indar armatuaren erabi-lerarik izatekotan, izandadila estatuena, badituz-te horretarako proposa-men franko. Txiki Bene-gas (El País, 2013-2-21):“Hau [erabaki eskubidea]paktatua eta aukera bake-tsua izan daitekeela pen-tsatzea are inozokeria

handiagoa da. Nekezuka dakioke Espai-niari lurralde batasu-na defenditzekoeskubidea”. n

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona� AR G I A KO Z U Z E N DA R I A

Aljeria 1962, Katalunia 2014

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

2013KO MARTXOAREN 3A�50

Madrilek ez du euskalherritarren erabaki eskubideaonartuko EAJk 2015eanautogobernu proposamen berribat egingo diolako

2012KO IRAILAREN 2A�52

1978. urtean

Bixente Ameztoyk

Zeruko Argiarako egindako

36 azal.

Bilduma honek

Joseba Sarrionandiaren

hitzaurrea darama.

· Prezioa: 20€

· Harpideentzako: 15€

EGIN EZAZU ZURE ESKAERA: � 943 37 15 45 | [email protected]

· 36 lamina · Karpeta· 210x280mm.

non zer - argia.eus · 2013ko martxoaren3a 5 gehiegi dagoela esan du ministroak, eta bahea zorroztu...

Documents