Konwersatorium I

Podstawowe zagadnienia dotyczące problematyki motywacji i emocji.

Rheinberg, „Psychologia motywacji”

Naukowa psychologia motywacji zajmuje się wyjaśnianiem ukierunkowania, trwałości i intensywności

zachowań. Jej zadaniem jest opis i zrozumienie różnych składników i cząstkowych procesów w ich

współdziałaniu, określenie ich zaeżności i podatności na oddziałuwania oraz bliższe rozpoznanie ich wpływu na

doznanie, a następnie zachowanie. Typową perspeltywą analizy jest pytanie „Po co?”, a więc poszukiwanie

zamierzonych stanów docelowych.

Motywacja w rozumieniu potocznym to stan, kiedy ktoś mobilizuje siły aby osiągnąć coś określonego nie daje

się od tego odwieść, ma cel przed oczami i nie rozprasza się niczym innym; ktoś: 1)ma cel 2)wytęża siły 3)trwa

przy nim, nie odwracając uwagi

Motywacja stanowi tu konstrukcję myślową - konstrukt hipotetyczny. Dlaczego więc motywacja jest czymś

realnym, choć bezpośrednio nie pdolega obserwacji? Dlatego, że stany wewnętrzne ukierunkowane na pewien

cel dążenia, woli, pragnienia, nadziei oraz ich oddziaływanie na zachowanie są nam znane z własnych doznań.

Na nasze pojmowanie motywacji składają różne stany, które nazywamy: dążeniem, chceniem, usiłowaniem,

pragnieniem, nadzieją itp. Nie wiadomo jednak czy mają podobną strukturę i charakter. Wspólnym elementem

jest jednak: aktywizujące ukierunkowanie aktualnego aktu życiowego na pozytywnie określany stan

docelowy, i to właśnie nazywamy motywacją.

Motywacja nie jest czymś jednorodnym, to raczej abstrakcyjny twór, za pomocą którego spośród różnych

procesów życiowych wyodrębnia się te, które mają związek z wytrwałym ukierunkowaniem naszego

zachowania na pewien cel.

Rozpatrując motywowane zachowania, można je ująć z dwóch perspektyw: jako efekt nacisku lub efekt

przyciągania.

jako efekt nacisku za czynniki sprawcze uważa się popędy lub instynkty. Wytwarzają one napięcia,

które „domagają się” rozładowania. Skąd jednak organizm wie, jaki konkretnie rodzaj aktywności ma

podjąć? Są dwa możliwe rozwiązania: popęd jest naturalnie sprzężony z czynnościami

zaspokajającymi albo sprzężony na skutek wcześniejszego uczenia się (na przyklądzie potrzeb

fizjologicznych spowodowanych niedoborem: wewnątrzorganicznie usytuowany układ motywacyjny,

gdzie powstające uczucia niedoboru przynaglają do czynności zaspokajających, zajmując pole uwagi i

odrywając od ukierunkowanych na inne cele aktywości); ukierunkowanie na cel w schematycznej

wersji mają już w sobie;

wobec czynności wyżej uorganizowane i złożone aktywizujace ukierunkowanie na cel lepiej jest

rozpatrywać w kategorii efektu przyciągania; tu już trzeba sie odnieśc do założeń opartych na cechach

szczególnych konkretnej osoby; ten sam bodziec może mieć rózne zanczenia dla dwóch różnych osób

(np. jedzenie dla osoby bardzo głodnej i przjedzonej); w przypadku czynnosci wyżej zorganizowanych,

bada się je w dłuższej perspektywie czasowej jako upodobania do pewnych klas stanów docelowych

(np. dla kogoś przez lata czymś atrakcyjnym będzie poczucie własnej kompetencji i umiejętność

rozwiązywania zadań stanowiących poważne wyzwania – motyw sukcesu); takie trwałe upodobania

jakiejś osoby nazywamy właśnie motywami; tak samo jak motywacja, są one konstrktami myślowymi;

konkretna osoba dokonuje oceny stanu, jaki mógłby się w wyniku jakichś działań pojawić w jej życiu,

ale czy wynikną z tej oceny czynności zależy od różnych czynników, uwarunkowanych m.in.

sytuacyjnie.

II Nico H. Frijida: „Emocje są funkcjonalne - na ogół”

Frijida opowiada się za Darwinowskim, funkcjonalistycznym ujęciem emocji: emocje służą adaptacji, jednak

niekoniecznie cele takie musza być realizowane w każdym przypadku pojawienia się emocji i poprzez każdy jej

przejaw.

Na emocje składają się dwa podstawowe aspekty:

1) ocena zdarzeń jako istotnych bądź nieistotnych, przyjemnych lub nie

2) wzbudzenie reakcji fizjologicznych, zachowań i przeżyć

Funkcja reaktywności emocjonalnej: emocje są świadectwem dyspozycji jednostki do oceny tych zdarzeń jako

przyjemnych lub nie - emocje jako mechanizm sygnalizowania istotności.

W scentralizowanym systemie sygnalizowania istotności „cele” zostają odizolowane od „środków” - cele to

pożądane stany rzeczy, a aktywność jest plastycznie sterowana planami i programami działania. Rozbieżność

między faktycznym stanem rzeczy a „celem jest sygnalizowana centrlnemu układowi zarządzania działaniem

właśnie za pomocą emocji. Cele są tym co nadaje zdarzeniom ich emocjonalną wartość.

Emocje sygnalizują istotnosć zdarzenia z punktu widzenia interesów jednostki: zdarzenie wzbudzające emocje

jest dla jednostki ważne z puntu widzenia osiągania jej celów - utrudnia lub ułatwia ich realizację. Jest też klasa

emocjorodnych zdarzeń pełniących funkcję nadzorowania i sterowania działaniem: zdarzenia, które sygnalizują

postępy w realizacji pożądanego celu. Emocje sygnalizują związek dotychczasowych działań z celem i mogą

motywować lub demotywować.

Motywujące funkcje emocji:

Emocje można uważać za czynnik motywujący do zachowań ukierunkowanych na radzenie sobie ze

zdarzeniami, które je wywołują. Np. strach motywuje do ucieczki przed tym, co go wywołuje. Emocje są

ukierunkowane na motywowanie zachowania ukierunkowanego na podtrzymanie lub zmianę określonych relacji

człowieka z otoczeniem, decydują też o wydatkowaniu przez organizm zasobów energetycznych na dane

interakcje z otoczeniem. Przykłady: wstyd i poczucie winy służą jako regulatory kontaktów społecznych,

motywując powtsrzymywanie się od zachowań, które zapobiegają pojawieniu się tych emocji.

Emocje dysfunkcjonalne/afunkcjonalne:

Emocje są elementen systemu podtrzymującego interakcje społeczne, dzięki czemu można interpretować

funkcjonalnie to, co z punktu widzenia jednostki wydaje się być dysfunkcjonalnym zaburzeniem. Np. lęk przed

publicznymi może być nie tyle formą ochrony przed publicznym ośmieszeniem się, co środkiem społecznej

kontroli nad zachowaniem jednostki, a poczucie winy może być czynnikiem motywującym do konstruktywnych

zachowań społecznych.

Emocje są pożytyczne jako zjawisko, co nie znaczy, że każda pojedyncza emocja jest funkcjonalna.

Emocja jako reakcja afektywna lub antycypacja przyszłych reakcji - może być uważana za podstawowe źródło

decyzji oraz kontroli zachowania. Emocje ( reakcje afektywne+gotowość do podjęcia pewnych działań) służą

interesom jednostki, gdyż stanowią sygnał dla systemu regulacji działania i powodują określone zmiany w

gotowości do pewnych działań.

Fizjologiczne lub mimiczne składniki reakcji emocjonalnych sa funkcjonalne z ewolucyjnego punktu widzenia:

są integralnymi częściami różnych afektywnych wzorców działania służących ochronie, ucieczce, atakowi itp.

(atawizmy)

Dla właściwej oceny funkcji emocji konieczne jest jeszcze rozróżnienie pomiędzy samym pojawianiem się

emocji, a ich intensywnością. Intensywność każdej normalnej emocji jest wypadkową dwóch procesów:

wzbudzenia emocji oraz ich kontroli czy hamowania (które wynika z kontroli). Głównym czynnikiem

decydującym o hamowaniu emocji jest antycypacja negatywnych konsekwencji kontrolowanej emocji;

dysfunkcjonalnie silne emocje mogą więc być rezultatem zaburzeń mechanizmów kontroli, a co za tym idzie

funkcjonalnie adekwatny proces może prowadzić do konsekwencji wskutek przeciążenia systemu regulacji.

Pewne przejawy emocji są funkcjonalne w określonych okolicznościach, a w innych nie, to rozróżnienie

wymaga szczegółowej analizy, między innymi czy pojawiła się odpowiednia ilość informacji i jak szybko.

Żadne zjawisko emocjonalne nie ma charakteru atawizmu beużytecznego w dzisiejszych warunkach życia.

Niektóre mechanizmy emocjonalne są jednak włączane w niesprzyjających do ich wykorzystania warunkach,

wtedy są uznawane za niefunkcjonalne. Podobnie rzecz ma się z przejawami emocjonalności, które są wynikiem

zaburzeń mechanizmów wzudzania i kontrolowania emocji.

III „Motywacja w najważniejszych systemach teoretycznych” Strelau

Termin „motywacja” jest używany w psychologii na określenie wszelkich mechanizmów odpowiedzialnych za

uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie zachowania. Motywacja może pojawiać się w

dwóch rodzajach sytuacji: kiedy dążymy do zaspokojenia jakichś deficytów czyli wyrówania równowagi

(potrzeby deficytu) albo kiedy dążymy do rozwoju (nic nam nie brakuje – potrzeby rozwoju). Może dotyczyć

zachowań złożonych jak i prostych, mechanizmów wewnętrznych i zewnętrznych.

Perspektywa ewolucyjna: (dotyczy wszystkich organizmów żywych)

Motywacja to w etologii gotowość do wykonania pewnego ewolucyjnie utrwalonego wzorca zachowań.

Pojęcia-klucze: instynkt (lub popęd), utrwalony wzorzec zachowań, wrodzony mechanizm wyzwalający

zachowanie.

Instynkt - biologicznie ukształtowany stereotypowy program zachowania oraz znajdujący się w zapleczu

zachowania machanizm energetyczny.

Wrodzony mechanizm wyzwalający - zespół bodźców stanowiących konieczny i wystarczający warunek

wystąpienia zachowania instynktownego.

Etapy aktywności sterowanej instynktem:

a) narastanie instynktu

b) etap apetytywny - rosnące specyficzne i niespecyficzne pobudzenie organizmu

c) etap konsumacyjny - zachowania spełniające, prowadzące do rozładowania instynktu

Aby instynkt zadziałał, niezbędne są wrodzone mechanizmy wyzwalające i bodziec wyzwalający. Przy samym

popędzie dochodzi do aktywności jałowej (np. ruchy kopulacyjne bez partnera).

Zasada podwójnej kwantyfikacji Lorenza: uruchomienie zachowania jest efektem działania

a) siły działającego popędu

b) siły bodźca

Słaby popęd potrzebuje do uruchomienia zachowania silnego bodźca i na odwrót.

Socjobiologia przyjmuje za etologią założenia o wrodzonym charakterze pewnych zachowań, nie wyjaśnia

jednak w pełni mechanizmów motywacyjnych. Przyjmuje, że u podłoża wszelkich zachowan leży tendencja do

rozpowszechniania własnych genów.

Koncepcja motywacji w socjobiologii wyróżnia trzy ważne czynniki: okazję do rozpowszechniania własnych

genów, eliminacja czynników zmniejszających prawdopodobieństwo rozsiewania własnych genów oraz dobór

partnera najlepszego z dostępnych. Nie wyjaśnia jednak, dlaczego ktoś wybiera ten, a nie inny sposób

zachowania.

Psychodynamiczna teoria motywacji

Wg Freuda:

a) wszystkie zachowania są zdeterminowane

b) źródłem wszelkich zachowań jest energia psychiczna

c) zachowaniem rządzą wrodzone instynkty częściej zwane popędami

d) motywy zachowania mają charakter nieświadomy

Jest to teoria redukcji napięcia zwiazanego z działaniem popędów. Są cztery kryteria wg których można

charakteryzować popędy:

a) źródło popędów (stałe lub odnawialne - stan organizmu lub proces metaboliczny)

b) impet popędu - wielkość działającego napięcia lub deficytu

c) przedmiot popędu - każdy obiekt lub stan, który redukuje napięcie; mogą się zmieniać w czasie

d) zaspokojenie popędu - usunięcie napięcia lub innej wewnętrznej stymulacji uruchamiającej aktywność

Motywacja wg Freuda zawsze ma swoje źródło wewnątrz człowieka. Podstawowym popędem organizującym

zachowanie jest popęd seksualny. To jednak nie tłumaczy np. zachowań eksploracyjnych czy manipulacyjnych.

Karen Horney, przedstawicielka nurtu kulturowego w psychoanalizie postulowała istnienie dwóch

mechanizmów motywacyjnych:

a) potrzeba bezpieczeństwa

b) wyidealizowany obraz własnej doskonałości, pozostający w konflikcie z Ja aktualnym lub Ja realnym

Erich Fromm: najważniejszym mechanizmem motywacyjnym jest dążenie do integralności własnej osoby i

przezwyciężenia wszystkich czynników, które mogą jej zagrażać.

Harry Sullivan postuluje dwa mechanizmy motywacyjne:

a) potrzebę przyjemności

b) potrzebę bezpieczeństwa

Te poglądy mają jeden wspólny mianownik z Freudem: motywacja jest nieświadoma.

Podsumowanie psychodynamicznego obrazu motywacji: Cofer i Appley:

1) energia - biologiczne stany organizmu

2) geneza zachowania - popędy (potrzeby, instynkty)

3) samokontrola motywacji - motywacja najczęściej nieświadoma

4) mechanizm motywacyjny - redukcja napięcia

Behawiorystyczna koncepcja motywacji:

Siłę motywację i jej ukierunkowanie ocenia się po fakcie (po liczbie prób, po włożonym wysiłku itd.)

Pojęcia-klucze:

1) popęd - wielkość deficytu jakiegoś ważnego dla organizmu czynnika pozytywnego lub wielkość

oddziaływania czynnika negatywnego; działanie popędu polega na uruchamianiu i narastaniu przykrego

napięcia oraz uruchomieniu czynności eksploracyjnych: popęd jest więc mniej lub bardziej

ukierunkowanym i mniej lub bardziej specyficznym napięciem, pojawiającym się w organizmie i

uruchamiające czynności zmierzające do usunięcia tego napięcia

2) przynęta/pobudka - obiekt lub stan mający zdolność redukowania lub zmniejszania wielkości popędu;

np. w przypadku popędu głodu jest to np. pokarm; niekiedy pobudka uruchamia popęd a niekiedy

popęd stwarza pobudkę

3) wzmocnienie - każdy obiekt lub stan rzeczy, który zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji

wywołanej działaniem danego bodźca (popędu lub pobudki).

Reykowski przyjmuje, że wzmocnienie to pobudka, inni, że wzmocnienie i pobudka pokrywają się

tylko w nielicznych przypadkach, a Olds i Milner stwierdzili na podstawie badań, że nie musi ono mieć

związku ani z popędem ani z pobudką;

Wg Clarka Hulla motywacja ma swoje źródło w darwinowskiej walce o byt; deficyt obiektów pozytywnych lub

nadmiar negatywnych uruchamia popęd; najważniejszym wskaźnikiem działającego popędu jest intensywność

zachowania (a nie wielkość deprywacji). Popędy uruchamiają zachowania, te zaś przynoszą (lub nie)

wzmocnienia. Najważniejszym postulatem w dorobku Hulla jest oddzielenie uczenia się zachowania od

wykonywania zachowania; podział na popędy pierwotne i wtórne; specyficzny i niespecyficzny (ogólny) Ze

sformułowanego przez Hulla wzoru wynika że zachowanie jest iloczynową funkcją nawyku i popędu. Jeśli

którkolwiek z nich wynosi zero, zachowanie nie wystąpi.

Motywacja w psyhologii humanistycznej (dot. tylko ludzi)

Teoria motywacji Maslowa: dwa naczelne mechanizmy motywacyjne: potrzeby niedoboru i potrzeby wzrostu

(metapotrzeby). Potrzeby niedoboru ułożone są hierarchicznie od najbardziej pierwotnych. Jeśli potrzeby

fizjolgiczne (Potrzeby Niedoboru - PN) są niezaspokojone, cala uwaga koncentruje się na nich i na działaniach

mających na celu ich zaspokojenie. Potrzeby wyższego rzędu schodzą na dalszy plan. Dopiero po zaspokojeniu

potrzeb fizjologicznych pojawia się konieczność zaspokojenia kolejno potrzeby bezpieczeństwa (PN), miłości i

przynależności (PN) i szacunku (PN). Zaspokojenie tych potrzeb uruchamia „wyższy poziom” - potrzeby

samourzeczywistnienia (wzrostu - PW), np. potrzeba poznania, potrzeba wiedzy, rozumienia świata. Deprywacja

tych potrzeb prowadzi do metapatologii.

Samoaktualizacja to proces stawiania się sobą.

Zdaniem Maslowa oba rodzaje potrzeb są natury biologicznej. Teoria humanistyczna motywacji ta wprowadza

rozróżnienie pomiędzy motywacją opartą na konieczności („muszę”), a tą opartą na wyborze („chcę”).

Wszystkie potrzeby domagają się zaspokojenia, ale im niższy jest ich poziom, tym są one ważniejsze i

bardziej podstawowe. Najbardziej podstawowe potrzeby zapewniają przetrwanie, nieco wyższe -

adaptację społęczną i socjalizację, a najwyższe - rozwój.

Założenie o hierarchicznej strukturze potrzeb jak i inne psotulaty tej koncepcji są bardzo silnie krytykowane.

Poznawcze koncepcje motywacji (wszystkie organizmy żywe)

„Myśli sprzeczne rodzą ból” – Spinoza

Brak informacji w przypadku deprywacji sensorycznej powoduje dezitegrację procesów mózgowych, mimo że

wszystkie inne potrzeby są zaspokojone.

Badania uczonego brytyjskiego D. Berlyne’a doprowadziły go do odkrycia, że zachowania eksploracyjne są

uruchamiane przez takie cechy informacji, jak nowość, zmiana, dziwność, niezgodność, złożoność,

wieloznaczność czy niewyraźność. Wspólnym mianownikiem są tu konflikt i niepewność. Konflikt wywołuje

pobudzenie wymagające redukcji. Początkiem wszelkich działań wywoływanych przez konflikt poznawczy jest

uruchomienie ciekawości, a następnie uruchomienie myślenia ukierunkowanego na rozwiązanie problemów.

Dwie najważniejsze poznawcze koncepcje motywacji to teoria równowagi poznawczej i teoria dysonansu

poznawczego.

Koncepcja dysonansu poznawczego Leona Festingera zakłada, że ludzie gromadzą dane poznawcze, które

stanowią jakiś fragment całej wiedzy; po drugie, dane te można ze sobą porównywać; po trzecie, wynikiem

porównania danych poznawczych może być ustalenie jednej z trzech relacji między nimi: konsonansu,

dysonansu lub braku związku. Brak związku jest motywacyjnie obojętny. Konsonans jest stanem pozytywnym,

jednostka chce go podtrzymać bądź przywrócić, jeśli został zaburzony. Dysonans pojawia się, gdy z treści

jednego elementu wynika psychologiczne przeciwstawienie lub zaprzeczenie drugiego. Dysonans lub konsonans

są tym większe, im ważniejsze są dane poznawcze pozostające ze sobą w związku, a całkowita wielkość

dysonansu doswiadczanego przez jednostkę jest tym większa, im korzystniejsza jest wartość ważonych relacji

dysonansowych do wszystkich relacji znaczących. Dysonans występuje tylko wtedy, gdy zachodzi relacja

wykluczania. Nie zależy od wielkości rozbieżności, bo ta ma charakter skrajny, lecz od ważności danych

poznawczych. Dysonans uruchamia działania zmierzające do usunięcia sprzeczności. Im większy dysonans, tym

silniejsze dążenie do jego usunięcia. Są na to różne sposoby. Ważnym elementem tej teorii jest twierdzenie, że

redukacja dysonansu uzależniona jest od zakotwiczenia elementów poznawczych w rzeczywistości - oznacza to,

że czasem do zredukowania dysonansu konieczna jest zmiana elementów rzeczywistości.

Główny nurt krytyki: wiele niezgodność poznawczych nie osiaga poziomu niezgodności, a mimo to może być

źródłem ważnych motywacji.

Motywacja w psychologii topologicznej - Kurt Lewin

Holistyczne ujęcie przestrzeni życiowej człowieka; pole psychologiczne jest ustrukturyzowaną całością złożoną

z pewnej liczny obszarów oddzielonych od siebie wyrazistymi granicami (np. taniec - obraz samego siebie -

moja córka Zuzia itp.) Siły w polu psychologicznym są aktywnym modyfikatorem działania i zasadniczo muszą

zostać rozłądowane;

koncepcja zachowań ukierunkowanych: siły psychologiczne charakteryzuje walencja: pozytywna (propulsja -

dążenie) lub negatywna (repulsja - unikanie). Czynnikami decydującymi o motywacji do określonego zadania są

intensywnośc działąjącej siły, walencja pozytywna i negatywna oraz dystans pomiędzy podmiotem a obszarem o

określonej walencji.

Kristen Madsen - podział teorii motywacji na cztery modele

a) model homeostatyczny - źródłem motywacji zaburzenie homeostazy organizmu, a procesy poznawcze

i energetyczne razem uruchamiają reakcję

b) model podnietowy – źródłem motywacji zachowań jest bodziec

c) model poznawczy – źródłem motywacji nie jest bodziec lecz przetwarzanie informacji, bodziec

uruchamia jedynie procesy poznawcze, które z kolei uruchamiają procesy energetyczne

d) model humanistyczny – źródło zachowań wewnątrz człowieka, kształtowane przez wewnętrzne

procesy energetyczne i poznawcze, sytuacja zewnętrzna nie ma wpływu na kształtowanie motywacji

zachowania

Wszystkie te modele podzielają założenie, że człowiek zawsze dysponuje zasobami poznawczymi i

energetycznymi; (obecnie jednak panuje przekonanie że zasoby energetyczne są skończone i wyczerpują się w

miarę działania); wspólne jest także spojrzenie na motywację jako na zespół mechanizmów powodujących

uruchomienie, ukierunkowanie, potrzymywanie i zakończenie zachowania.

Konwersatorium 3

Potrzeby podstawowe: bliskość i przywiązanie

Harlow „Miłość u dzieci rezusów”

-pierwsza miłość dziecka skierowana ku matce

-dziecko uczy się miłości poprzez kojarzenie fizycznych cech matki, jej twarzy i ciała ze złagodzeniem

wewnętrznych biologicznych napięć, wynikających głównie z głodu i pragnienia.

-dzieci małp wkrótce po urodzeniu wykazują o wiele lepszą koordynację niż dzieci ludzkie. Wzorzec rozwoju

jest taki sam jak u dzieci ludzkich

-EKSPERYMENT

2 zastępcze matki – pierwsza druciana o odpychającej twarzy, druga pokryta miękką tkaniną, małpki były

umieszczone w oddzielnych klatkach, miały jednakowy dostęp do obu matek. 4 dzieci otrzymywało mleko od

jednej matki, pozostałe od drugiej.

Małpki z obu grup wypijały taką samą ilość mleka, jednak dzieci spędzały więcej czasu z matkami pokrytymi

materiałami niż z drucianymi. Dzieci które od urodzenia miały dostęp do obu matek spędzały o wiele więcej

czasu na matce z materiału. Było tak zawsze, niezależnie od tego czy były one karmione przez matkę z materiału

czy z drutu. Dzieci które nie znały żadnej matki w czasie pierwszych 8 msc życia szybko nauczyły się wybierać

matkę z materiału. Te dzieci które pobierały pokarm od matek drucianych nie przebywały na nich dłużej niż to

było konieczne- przeczy to teorii że uczucie to reakcja wyuczona.

*znaczenie kontaktu cielesnego i płynącej ulgi w tworzeniu się przywiązania

*poczucie bezpieczeństwa wynikające z bezpośredniego kontaktu jest decydującą zmienną we wzajemnym

stosunku dziecka i matki

TEST STRACHU

-w klatkach umieszczony został mechaniczny miś, wywołujący strach -> małpki szukały pomocy u matki z

materiału . Małpki karmione przez matkę z drutu zachowywały się podobnie, szły do matki z materiału.

TEST OTWARTEGO POLA

Małpkę umieszczano daleko od klatki, była otoczona przez nieznane przedmioty. Jeżeli nie było żadnej matki,

małpka zwykle kuliła się w kącie. Obecność matki z drutu nie zmieniła jej zachowania, natomiast matka z drutu

powodowała uspokojenie. Dziecko najpierw przytulało się do niej a następnie badało pokój. Dzieci które znały

tylko matkę z drutu były bardzo niespokojne, niezależnie od tego czy była ona obecna czy nie.

TEST CIEKAWOŚCI

Małpki zamknięte były w słabo oświetlonym pudle, naciskały dźwignię tylko po to aby otworzyć okno,

częstotliwość naciskania zależała od tego co małpki widziały przez okno. Dzieci chowane w obecności obu

matek –takie samo zainteresowanie matką z materiału i inną małpą, takie samo zainteresowanie matce drucianej

co pustemu pokojowi. Małpki chowane bez żadnej matki uważały obie matki zastępcze za mniej interesujące niż

inne małpy.

Wnioski:

-kontakt cielesny odgrywa najważniejszą rolę w rozwijaniu się uczuciowości dziecięcej

-ruch wzmaga emocje, jednak w mniejszym stopniu niż bezpośredni kontakt (eksperyment z matką nieruchomą i

kołyszącą się)

-akt przytulania –rola w kształtowaniu się dobrego samopoczucia psychicznego i fizycznego. (małpkę chowaną

w pustej klatce z drutu ledwo można było utrzymać przy życiu, dopóki nie dostarczyło jej się jakiegoś

przedmiotu do przytulania)

Schaffer „Rozwój społeczny”

-poszukiwanie bliskości istotą przywiązania, obiekt przywiązania pełni funkcję bezpiecznego schronienia

TEORIA BOWLBY’EGO

Dziecko jest biologicznie przygotowane do rozwinięcia relacji przywiązania z opiekunami. By przetrwać

niemowlę musi być wyposażone w środki pozwalające nawiązać i utrzymać bliskość z rodzicem. Biologiczną

funkcją przywiązania jest ochrona młodych. Funkcja psychologiczna- zapewnienie poczucia bezpieczeństwa.

Niemowlę jest zaprogramowane genetycznie do utrzymania bliskości z matką, a matki mają odpowiadać na

sygnały dziecka.

Dziecko działa podobnie jak system regulacji – urządzenie służące do osiągania pewnego zaprogramowanego

celu, sprawdzające, czy coś zostało osiągnięte i na podstawie informacji zwrotnej podejmujące dalsze próby jego

osiągniecia, jeśli te były konieczne.

W drugim roku życia dziecko buduje symboliczną reprezentacje świata, tworzy model samego siebie. Modele

pozwalają przewidywać zachowanie innej osoby i planować odpowiedni sposób reagowania. Doświadczenie

ciepła i akceptacji ze strony matki da początek wewnętrznemu modelowi operacyjnemu, godnie z którym

dziecko opisuje matkę jako źródło bezpieczeństwa i wsparcia. Raz ukształtowany model stanowi szablon

przykłady do każdej nowej interakcji.

POWSTANIE PIERWSZYCH RELACJI PRZYWIĄZANIA

We wczesnych stadiach rozwoju przywiązania, dziecko ma niewielką zdolność znoszenia separacji,

Dla dziecka ludzie nie są zastępowalni,

W pierwszych miesiącach życia dzieci odróżniają zapach ( 6 dni) , głos, poszukują przedmiotu, który

zniknął z ich pola widzenia ( 8 miesiąc życia), szukają bliskości określonych osób, unikają bliskości ( 7

miesiąc życia)

WYBÓR OBIEKTU PRZYWIĄZANIA

Początkowo tylko z jedną osobą – zwykle z matką ( monotropizm )

Wg. Bowlby’ego niemowlęta są niezdolne do stworzenia na początku więcej niż jednej relacji

emocjonalnej

18 miesiąc życia, przywiązanie do kilku osób

Obiektami przywiązania mogą być inne osoby niż biologiczni rodzicie np. adopcyjni

Najważniejszy obiekt przywiązania nie musi być płci żeńskiej

Zaspokajanie fizycznych potrzeb dziecka np. karmienie nie odgrywa roli w wyborze obiektu

przywiązania

MA ZNACZENIE JAKOŚĆ INTERAKCJI W PROCESIE WYBORU OBIEKTU PRZYWIĄZANIA!

W okresie średniego i późnego dzieciństwa potrzeby bliskości zmniejsza się, dzieci oddalają się od

matki, noszą w sobie jej reprezentacje mentalne, do których mogą się odnieść pod jej nieobecność

Rozwój przywiązania jest związany z zewnętrznym modelem operacyjnym:

*jest to reprezentacja umysłowa zawierająca emocjonalne i poznawcze komponenty

*istnieje poza świadomością

*ich rozwój kształtowany jest pod wpływem doświadczeń dziecka, istnieją różnice w modelach między

osobami inaczej przywiązanymi

*są stabilne po upływie 1 roku życia ale podatne na wpływy

*umożliwiają przewidywania i interpretowanie innej osoby

3 PODSTAWOWE TYPY PRZYWIĄZANIA – PROCEDURA OBCEJ SYTACJI (AINSWORTH)

Lękowy- unikający ( dziecko unika kontaktu z matką zwłaszcza gdy wraca ona po etapie rozdzielenia.

Nie jest bardzo niezadowolone, pozostając z obcą osobą)

Ufny-bezpieczny ( dziecka przejawia umiarkowany poziom poszukiwania bliskości z matką. Po jej

wyjściu płacze, wita ją radośnie kiedy wraca)

Lękowy- oporny ( dziecko bardzo cierpi, gdy jest oddzielone od matki, po jej powrocie trudno jest je

uspokoić, równocześnie poszukuje ukojenia i odrzuca je)

Gdy dziecko żyje w stabilnej sytuacji rodzinnej mamy do czynienia z duża stabilnością klasyfikacji

przywiązania

Wg. Ainsworth główną przyczyną różnic jakościowych w przywiązaniu między dziećmi są ich

doświadczenia w interakcji z matką. Ufność lub nieufność przywiązania, jest wyznaczona przez

wrażliwość, z jaką matka reaguje na niemowlę w czasie pierwszych miesięcy jego życia. Matki

wrażliwie reagujące na sygnały ze strony dziecka w sytuacjach takich jak: karmienie, zabawa, kontakt

fizyczny miały dzieci przywiązane w sposób ufny-bezpieczny. Brak takiej wrażliwości skutkował

jednym z 2 nieufnych-lękowych typów przywiązania

U bardzo drażliwych dzieci, których matki otrzymywały małe wsparcie społeczne , rozwijał się lękowy

typ przywiązania. Matki, które dostawały wystarczające wsparcie od krewnych mogły lepiej radzić

sobie ze swoimi trudnymi dziećmi, u których później rozwijał się bezpieczny typ przywiązania

Przywiązanie rozwija się także w dorosłości – Bowlb

Dzieci mają nieświadomą tendencję do identyfikowania się z rodzicami – gdy same są rodzicami

przyjmują te same wzorce zachowania w stosunku do swoich dzieci, jakich sami doświadczali w

dzieciństwie

RODZAJE MATEK:

Autonomiczne – dziecko bezpieczne

Odrzucające – dziecko unikające

Zaabsorbowane – dziecko oporne

Wewnętrzny model operacyjny matki stworzony przez nią w okresie dzieciństwa, do którego powraca

myślą w okresie dorosłości, wpływ na sposób w jaki wchodzi ona w interakcję ze swoim dzieckiem, na

skutek czego dziecko przywiązuje się do niej w określony sposób

Wnioski z lekcji:

Teoria Bowlby’ego przełomem – wcześniej myślano, że zaspokojenie głodu jest odpowiedzialne za

tworzenie związków uczuciowych

Teoria więzi – t. Behawiorystów, dziecko uczy się przywiązania, kiedy jest głód jest bliskość,

skojarzenie redukcji popędów głodu z ulgą, redukcje popędów są zapamiętywane, bliskość nie jest

znacząca, więź matka – dziecko – przypadkowy efekt uboczny

Harlow – wieź służy regulacji poczucia bezpieczeństwa, sam kontakt nie daje więzi.

Konwersatorium IV

Potrzeby podstawowe: Ciekawość i eksploracja

I Butler: „Przejawy ciekawości u małp”

Obecnie psychologowie stwierdzili, że istnieje wiele dowodów na to, że istnieje tzw. motywacja poznawcza

wynikająca z ciekawości („popędu poznawczego”).

Aby udowodnić jego istnienie u małp, należy wykazać, że:

potrafią one wykonywać pewne czynności długo, przy czym samo manipulowanie stanowi nagrodę

manipulowanie może prowadzić do uczenia się

popęd poznawczy znacząco wpływa na wynik eksperymentu

Eksperymentalnie dowiedziono, że:

możliwość manipulowania przedmiotami jest wystarczającą motywacją do uczenia się

bodźce zewnętrzne mogą wzbudzać popęd i motywację poznawczą tak jak i te biologiczne

II Franken: „Pobudzenie i kierowanie uwagą, a maksymalna efektywność działania”

Uwaga - jej obniżenie obniża efektywność działania, jest powiązana z pobudzeniem, zatem kontrolowanie

pobudzenia sprzyja kontrolowaniu uwagi

Dwa podstawowe układy pobudzenia:

korowy układ aktywacji

} często działają niezależnie od siebie

autonomiczny układ nerwowy

Pobudzenie korowe:

siatkowaty układ aktywujący: receptory zmysłowe łączą się z odpowiednimi obszarami mózgu za pomocą

wyspecjalizownego systemu projekcyjnego????; włókna nerwowe odchodzą od dróg nerwowych do układu

siatkowatego, a ten reaguje aktywowaniem całego mózgu (szlak wstępujący); brak pobudzenia kory = brak

odebrania i przetworzenia informacji;

siatkowaty układ aktywujący ma też szlak zstępujący, oddziaływujący na funkcje motoryczne (prawdopodobnie

wpływa on na poprawę szybkości i koordynacji reakcji w stanie pobudzenia; w stanie podwyższonej gotowości

człowiek może przetworzyć więcej informacji i zrobić to lepiej, a także zareagować szybko i właściwie.

Metody monitorowania aktywności mózgu:

a) elektroencefalografia (EEG) - wzmacnia wyzwalane przez procesy chemiczne impulsy elektryczne

poruszające się po szlakach nerwowych i rejestruje ciągle poziom aktywności różnych struktur mózgu;

z analizy zapisów wynika, że zmiany (przejawiające się w zmianach amplitudy i częstotliwości

impulsów - fal mózgowych) następują gwałtownie: w momencie aktywizacji jakiejś struktury amplituda

(wysokość fali) się zmniejsza, a częstotliwość rośnie

b) tomografia pozytronowa (PET) - aktywność nerwowa poszczególnych obszarów mózgu stymuluje

ich zapotrzebowanie na krew: badanie polegało niegdyś na podaniu badanemu kontrastu (płynu)

zawierającego substancję radioaktywną; następnie dokonuje się pomiaru rozkładu izotopu; nie

wszystkie obszary mózgu są pobudzane w równym stopniu, stąd nierównomierny jego rozkład

umożliwiający wnioskowanie o pubudzeniu poszczególnych obszarów

Autonomiczny układ nerwowy: za zmiany fizjologiczne stanowiące objaw pobudzenia odpowiada zespół

reakcji, któremu towarzyszy podwyższona aktywność kory mózgowej, wywołana jest ona przez podwzgórze,

uaktywniające jednocześnie także AUN oraz układ hormonalny. Większość zmian fizjologicznych powstaje

poprzez pobudzenie współczulnego układu nerwowego, części AUN. AUN pośrednio pobudza też siatkowaty

układ aktywizujący (poprzez pobudzenie rdzenia nadnerczy, który produkuje epinefrynę i norepinefrynę); uważa

się że te dwa hormony dostarczają długotrwałej rezerwy chemicznej dla działań współczulnego układu

nerwowego.

Pobudzenie i afekt, a skuteczność działania:

Uważa się, że przy niskim poziomie pobudzenia afekt jest neutralny lub negatywny, przy średnim - pozytywny,

a przy wysokim - negatywny. Organizmy dążą do poszukiwania nowych informacji, które wywołałyby

pozytywne emocje - teoria optymalnej stymulacji (człowiek dąży tym samym do osiągnięcia umiarkowanego

pobudzenia, dla każdego to inny poziom): każdy ma inny poziom pobudzenia wyjściowego, a pobudzenie na

skutek stymulacji nakłada się na pobudzenie wyjściowe; osoby z wysokim pobudzeniem wyjściowym powinny

preferować niższy poziom stymulacji, a te z niskim - wyższy. Wyniki wielu badań wskazują, że im wyższy

poziom pobudzenia korowego, tym wyższy poziom przyjemności towarzyszącej myśleniu rozwiązywaniu zadań

itp. Wysoki poziom pobudzenia AUN może sprawiać przyjemność, ale przez krótki czas; przedłużone

wzbudzenie wywołuje stres.

Hipoteza Yerkesa Dodsona - wysoki poziom pobudzenia sprzyja wykonywaniu łatwych zadań, a niski

trudnych.

Potrzeba osiagnięć wiąże się ze skupieniem na celach telicznych - ludzie starannie planują działania i dążą do

pełnego zrealizowania ich, czerpiąc z tego przyjemność; potrzeba przyjemności prowadzi do skupienia uwagi na

celach paratelicznych - dane działanie kontynuuja oni tak długo, jak długo sprawia im ono przyjemność. W

myśl tej teorii uważa się, że afekt związany z określonym stopniem pobudzenia może się gwałtowanie zmienić w

momencie przejścia od celów telicznych do paratelicznych lub odwrotnie. Satysfakcję zapewnia więc nie

poziom pobudzenia wysoki lub niski, lecz adekwatny do celu urzeczywistnianego w danym czasie.

Pobudzenie a selektywność uwagi:

Easterbrook: przy niskim poziomie pobudzenia nasza uwaga obejmuje szeroki zakres bodźców, a przy wysokim

- mały, a ponadto ma charakter wyłączający - pomija te, które nie są związane z pobudzeniem/źródłem

pobudzenia; stąd silne pobudzenie = selektywność uwagi;

Otrzymujemy bardzo dużo informacji z otoczenia; człowiek jest w stanie przetworzyć tylko niewielką część,

dlatego dąży do skategoryzowania ich (np. człowiek wykonujący serię skomplikowanych ruchów „biegnie”);

pobudzenie i zawężenie uwagi wzajemnie się wzmacniają.

Dwa systemy aktywacji:

pozytywny (kieruje ku sytuacjom lub doznaniom związanym z nagrodą)

negatywny (powstrzymuje nas od zadań, które mogą mieć negatywne konsekwencje)

Zarzuty przeciwko teorii pobudzenia:

pomija kwestię źródeł pobudzenia

lekceważy różnice między pobudzeniem korowym, a wzbudzeniem autonomicznym

Franken: „Ciekawość i eksploracja”

Bodźcem skłaniającym do eksploracji może być sama w sobie i tylko nowość zachowania eksploracyjne cechuje

systematyczność, nie zaś przypadkowość.

Dembera i Earla teoria eksploracji - organizmy preferują optymalny stopień złożoności bodźców; jednostka

przyzwyczaja się do pewnego stopnia złożoności tzw. poziomu przystosowania i najchętniej eksploruje to, co

jest nieco bardziej złożone (poziom preferowanej złożoności bodźców stopniowo wzrasta); zgodnie z tą teorią

dzięki interakcjom z bodźcami wzrasta kompetencja organizmu, który może przetwarzać coraz bardziej złożone

bodźce. Udane interakcje z otoczeniem przynoszą gratyfikację w postaci tzw. motywacji efektywnościowej.

Z perspektywy ewolucyjnej - eksploracja służy przetrwaniu; obecnie chodzi o wykształconą w procesie ewolucji

potrzebę samookreślenia. W wyniku wzrastania kompetencji zwracamy uwagę na kolejne elementy otoczenia,

co motywuje nas do interakcji itd. - sprzężenie zwrotne.

Wg teoretyków motywacji eksploracja to rodzaj interakcji osoby ze środowiskiem, w którym środowisko i jego

poznanie stanowi dla człowieka wyzwanie, w reakcji na które jednostka rozwija swoje kompetencje.

Jednostka nie podejmuje zachowań eksploracyjnych, kiedy odczuwa lęk. Przy wysokim poziomie lęku i

pobudzenia uwaga koncetruje się na sygnałach ważnych dla życia, dopiero gdy nic mu nie zagraża, można

skupić się na czymś innym.

Eksploracja wiąże się z działaniem dwóch komplementarnych systemów:

systemu aktywacji behawioralnej (BAS) - uaktywniany wraz z pobudzeniem systemu gratyfikacji

systemu hamowania behawioralnego (BIS) - uaktywnia się (wstrzymuje działania) gdy bodźce

dochodzace do organizmu nie pokrywają się z oczekiwanymi

Konwersatorium 5

Frustracja i konflikt jako czynniki motywacyjne

Frustracja – Frączek

-zmiany jakie pojawiają się w działaniach człowieka pod wpływem zablokowanych dążeń.

We współcześnie psychologii frustracja:

–to PRZESZKODA , która pojawia się na drodze do realizacji celu

- to EFEKT wystąpienia przeszkody czyli przerwanie ciągu czynności ukierunkowanych na zrealizowanie

założonego celu

-Stan frustracji-ZESPÓŁ PRZYKRYCH EMOCJI , które pojawiają się w wyniku zablokowania dążeń podmiotu

-rozczarowanie, zawód, rozdrażnienie ,zniechęcenie

-może być zdarzeniem zarówno krótkotrwałym jak i długotrwałym

Samo pojawienie się przeszkody stanowi nie wystarczający warunek wywołania frustracji. Dopiero zmiany w

zachowaniu mówią nam że wystąpiła frustracja. Osobnik musi znaleźć się w sytuacji nierozwiązywalnego

problemu, nie ma możliwości ucieczki lub wycofania się , jest silnie motywowany do reagowania

Przyczyny:

Czynniki zewnętrzne- brak odpowiednich narzędzi, spóźnienie się busa..

Czynniki wewnętrzne- braki natury fizycznej np. kalectwo, braki psychologiczne,

Przeszkody mogą mieć charakter fizyczny i psychologiczny(niedobór info, zakazy, ograniczenia)

4 klasy źródeł frustracji

-zewnętrzne bierne= przeszkody fizyczne związane z warunkami działania

-zewnętrzne czynne= inni ludzie przeszkadzają lub ograniczają działanie

-wewnętrzne bierne= stałe właściwości fiz. podmiotu bądź stałe braki psychiczne

-wewnętrzne czynne= procesy i stany psychiczne blokujące dążenia

3 rodzaje konfliktów motywacyjnych:

-dążenie-dążenie (jednostka musi dokonać wyboru między dwoma atrakcyjnymi celami ->syt. kupującego

-unikanie-unikanie( jednostka musi dokonać wyboru między dwoma celami o wartości ujemnej, nie ma

możliwości opuszczenia pola, jest się zmuszonym do dokonania wyboru. Sytuacja wywołuje wahanie i

długotrwałe napięcie emocjonalne. Gdy jednostka zaczyna zbliżać się do jednego z celów, stopień jego

nieatrakcyjności wzrasta, co powoduje że chcemy wybrać rzecz przeciwną –ostry stan frustracji,

poszukujemy celów zastępczych, mamy chwilową ulgę ale potem wzrasta natężenie pierwotnego

konfliktu.

-dążenie-unikanie ( ten sam obiekt wywołuje mieszane uczucia -> dziecko chce pogłaskać psa ale się go boi)

MODEL KONFLIKTU MILLERA

Cel wzbudza jednocześnie dążenie i unikanie. W miarę zbliżania się do celu , rośnie zarówno siła dążenia jak i

unikania, przyrost siły unikania jest szybszy od przyrostu siły dążenia.

Cele gdy są odległe wydają się bardziej atrakcyjne, gdy są bliższe tracą na wartości (młodzi skoczkowie

spadochronowi chcą wykonać skok ale przed samym skokiem –strach)

Dollard i Miller- koncepcja nerwicy- źródłem jest przeżywanie przez pacjenta względnie trwałego konfliktu

wewnętrznego który uległ wyparciu.

Dysonans poznawczy a frustracja

Info jakie jednostka uzyskuje z otoczenia są niezgodne z wytworzonymi oczekiwaniami. Stan który wzbudza

przykre napięcie emocjonalne i motywuje do podejmowania czynności by zredukować dysonans. Np.

przetworzenie uzyskanej info, zmiana nastawienia …

Inaczej dysonans to powstawanie rozbieżności informacyjnych, które naruszają stan równowagi poznawczej

Dysonans jest zbliżony do frustracji ale NIE jest IDENTYCZNY!! Maja tylko podobne skutki – przykre napięcie

emocjonalne, w obu przypadkach uruchamiane są mechanizmy

Struktura osobowości jako źródło frustracji permanentnej

-konfliktowa struktura osobowości -jednostka posiada potrzeby które wzajemnie się wykluczają (ktoś ma

potrzebę dominowania nad innymi i podporządkowania się)

-konflikt między różnymi potrzebami a własnymi standardami zachowania

-rozbieżność między aspiracjami życiowymi jednostki a jej możliwościami

-jednostka posiada motywacje która jest społecznie nieaprobowana, niezaspokojenie jej może prowadzić do

czynów agresywnych

-typ relacji pomiędzy osobowością- otoczenie stwarza ograniczenia i wywiera presje -> rodzina planuje

przyszłość dziecka

Istota frustracji-> czasowa zmiana stosunku podmiotu do otoczenia

FRUSTRACJA JAKO POPED

Hull

- popęd jako proces pośredniczący pomiędzy sytuacją a zachowaniem (rozróżnienie popędu i zachowania)

-popęd jako suma 2 komponentów –popęd zgeneralizowany (napęd) energetyzuje zachowanie i bodziec

popędowy z którym skojarzone są specyficzne reakcje organizmu

Brown i Ferber

Frustracja stanem popędowym który pojawia się gdy sekwencja zachowań ukierunkowanych na cel ulegnie

zahamowaniu. Popycha ona osobnika w innym kierunku niż poprzednia motywacja . Zawiera 2 komponenty :

przyrost zgeneralizowanego popędu i wytwarza sygnały specyficzne dla frustracji

Amsel

Frustracja wywołana brakiem oczekiwanej nagrody prowadzi do tego ze uczymy się antycypować (unikać)stan

frustracji

Frustracja jako emocja

Pojawiają się różne emocje –agresja jak i strach, niepokój, wstyd, poczucie winy

Lokalizacja przez podmiot

*uznanie ze frustracja pochodzi ze źródeł zewnętrznych – pojawia się gniew, lęk

*uznane że frustracja pochodzi ze źródeł wewnętrznych- pojawia się poczucie winy, samooskarżanie się,

obniżenie poczucia własnej wartości

Ocena przeszkody (Reykowski):

-Usuwalnej- emocje o odcieniu negatywnym- niepokój, gniew

-Nieusuwalnej- zniechęcenie, beznadziejność, apatia

Jednak sytuacja frustracyjna nie musi w sposób konieczny prowadzić do stanu frustracji!

Skutki frustracji

-reakcja zadaniowa- przeszkoda jako problem do rozwiązania, może budzić ciekawość, ambicje. nie następuje

zmiana celu działań. Występuje przy niebezpieczeństwie osobistym

-reakcja obronna- powstają silne emocje negatywne, zmienia się kierunek działań, celem staje się zredukowanie

przykrego napięcia. Krytyka swojej osoby-reakcje obronne

=Agresja a frustracja

-Agresja jako forma zachowania

- popęd agresywny jako wewnętrzny stan motywacyjny

Im silniejsze jest powstałe w wyniku frustracji pobudzenie do agresji, tym bardzie prawdopodobne jest

ukierunkowanie agresji na czynnik spostrzegany jako źródło frustracji

Zahamowanie agresji-dodatkowa frustracja. Im silniejsze będzie zahamowane agresji skierowanej na czynnik

frustrujący tym intensywniej wystąpi przemieszczanie (na inne obiekty, inne osoby, samookaleczanie się)

Frustracja nie zawsze prowadzi do agresji, może wzbudzać lęk, strach i wtedy występuje tendencja do ucieczki a

nie ataku. Rothaus i Worchel- frustracja spostrzegana przez jednostkę jako niesprawiedliwość wywołuje agresje.

Agresja nie zawsze prowadzi do frustracji. Następuje uczenie się od innych, przejęcie postaw środowiska a także

sam atak może wzbudzać agresję która nie jest frustracja

=Fiksacja

frustracja musi występować kolejno kilka razy i jesteśmy zmuszenie do wykonania reakcji przy zadaniu

nierozwiązywalnym

Mechanizmy rządzące zachowaniem:

Mechanizm motywacji – steruje zachowaniem plastycznym, adaptacyjnym

Mechanizm frustracji- prowadzi do zachowania sztywnego, bez celu

=Regresja

Pojawienie się bardziej prymitywnych form zachowania spotykanych we wcześniejszych okresach rozwojowych

Regresja spowodowana przez frustracje może przejawiać się nie tylko w obniżeniu funkcji intelektualnej i

sprawności wykonywania czynności ale też w sferze życia emocjonalnego i postaw społecznych człowieka.

Człowiek wybiera te obiekty które uprzednio przynosiły gratyfikację emocjonalną.

Człowiek stosuje różne mechanizmy obronne by zredukować przykre napięci emocjonalne bez zmiany sytuacji

: Wypieranie(regresja), projekcja, racjonalizacja, reakcja upozorowana, substytucja, dysocjacja

=Zahamowanie rozwoju

Konwersatorium 6

Motywacja wtórna. Rola uczenia się w powstawaniu emocji i motywacji

C. Tavris, C. Wade - Psychologia podejścia i koncepcje

Warunkowanie klasyczne w realnym świecie

1. Przyzwyczajenie do smaku

Zapach/pokarm + lęk wywołuje wymioty> nieprzyjemne objawy; także skojarzenie zapachu

np., marchewki z gorzką substancją

Np. potrawa, po której spożyciu ktoś się rozchorował > nielubienie potrawy

Subst. na którą jest się uczulonym + np. zapach ryby – uczulenie na zapach

2. Uczenie się miłości i sympatii

John B. Watson – emocje to zbiór reakcji fizjologicznych mięśni i gruczołów; później

nazwane „psychologią skurczów mięśniowych”

Niektóre reakcje emocjonalne są wrodzone;

Miłość u niemowląt – uśmiechanie się, gaworzenie przy głaskaniu,

przytulaniu; > tak samo jak nauka wydzielania śliny na dźwięk dzwonka

Np. masochizm– bodziec bólu + uczucie przyjemności lub zaspokojenia np.

orgazm, podniecenie seks.

Np. fetyszyzm seksualny- fetysz + bezwarunkowy bodziec podniecenia seks.

– w dzieciństwie złamanie nogi – pielęgniarka ją trzymała- jako dorosły musi

nakładać gipsowy odlew, by poczuć podniecenie seksualne

Np. łączenie [produktów z muzyką, obrazem w reklamach – słuchanie

przyjemnej muzyki przy oglądaniu przeźrocza z piórem sprawiło, że studenci

wybrali potem to pióro; nieprzyjemna muzyka – wybrali inne;

3. Uwarunkowania lękowe

Powstawanie fobii – J. Watson i R. Rayner – wywołanie lęku przed szczurami u małego

Alberta; początkowo nie bał się puszystego białego szczura, bał się hałasu (bezwarunkowy

bodziec bezwarunkowej reakcji lękowej);

- zbliżenie się dziecka do szczura – uderzenie młotkiem; z czasem reakcja lękowa na wszystkie

przedmioty z włosów lub futra

J. Watson i Mary Cover Jotes; odwarunkowanie trzyletniego Petera;

Skojarzenie królika z porcją mleka z biszkoptami (przyjemny bodziec)

Stopniowe zbliżanie królika z biszkoptami

Odmiana tej metody – desensybilitacja ( systematyczne odwrażliwianie) –

leczenie fobii u dorosłych

Warunkowanie instrumentalne (sprawcze)

1. Reakcja czł. lub zwierzęcia sprawia, czyli powoduje oddziaływania środowiska; działanie te

wpływają na to, czy reakcja pojawi się ponownie

2. Różnica – typ wywołania reakcji; W. klasyczne- odruchowa, automatyczna odpowiedź na coś, co

dzieje się w środowisku np., widok jedzenia; W. instrumentalne – nie odruchowe, ale bardziej

złożone, obejmują cały organizm; np. jazda na rowerze, wybuch wściekłości

3. Edward Thorndike; efekt Thorndike – reakcja wpojona przez zadawalający efekt (otrzymanie

pokarmu) – koty zamknięte w klatce nauczyły się zdobywać rybę , która była poza nią; zach.

Kontrolowane przez jego konsekwencje

4. B. F. Skinner – radyklany behawioryzm – wykluczenie fizjologii z opisu zachowania, wystarczy

znać zewnętrze przyczyny i jego skutki, interpretacji zach. Należy szukać poza jednostką

Zdarzenia prywatne, które dostrzegamy, badając własną świadomość to wczesne stadium

zachowania przed wystąpieniem jego skutków dla środowiska; możemy badać prywatne

zdarzenia poprzez analizę reakcji, wypowiedzi i warunków

Determinizm, wolna wola jest złudzeniem; osiągnięć nie można wytłumaczyć

indywidualnymi cechami; uważa się „za repertuar zachowań zależnych od środowiska”

5. Wzmacnianie i karanie

Reakcja („operant”) może prowadzić do 3 typów konsekwencji:

Obojętny np. klamka zawsze skrzypi

czynnik wzmacniający np. głaskanie

przykre bodźce lub zdarzenia np. pies wprawie

wpada pod samochód – nie wybiegnie na ulice w przyszłości

Pewne działania jednostki selekcjonowane przez konsekwencje środowiskowe przejawiają się

częściej w zachowaniu;

czynniki karzące : pozytywne (=coś nieprzyjemnego) i negatywne(uniknięcie przyjemności)

wzm. neg np. prosisz uprzejmie o

wyłączenie nielubianej muzyki – kolega to robi – w

przyszłości nadal będziesz uprzejmie prosić;

Wzm.neg. np. osoba nieśmiała

przypisuje powód niepowodzenia przeszkodzie

(nieśmiałość), a nie brakowi uzdolnień – obrona poczucie

własnej wartości

6. Pierwotne i wtórne czynniki wzmacniające i karzące

Pierwotne: Woda, głaskanie, przyjemna temp. / ból , skrajne gorąco, zimno

Wtórne(warunkowe) : nagroda, pochwała, pieniądze, uznanie / karcenie, wygwizdanie, złe

stopnie, złośliwe gesty

Wtórne przez połączenie z pierwotnymi – wpływ na zachowanie

Pieniądze – zamiana na czyn, pierwotny (pożywienie), dalsze czynniki wzm. (sława,

szacunek)

7. Metody warunkowania instrumentalnego

Skrzynka Skinnera- org. się wzajemnie wzmacniają i karzą; Skinner uwarunkował

szczura, ale on uwarunkował jego

czyn. wzm. Usunięty lub nie pojawia się przez

dłuższy czas;

Samoistne odnawianie się reakcji – następnego dnia od wrzucenia

do automatu monety bez skutku, wrzucasz jeszcze jedną;

Konsekwencje bezpośrednie i odroczone

Im wcześniej czynnik po reakcji, tym silniejsza reakcja;

Natychmiastowa reakcja przewyższa świadomość odroczonej kary np. płacenie kartą

kredytową, niezdrowy tryb życia

8. Generalizacja i różnicowanie bodźców

uogólnienie reakcji na bodźce nie

występujące podczas pierwotnej sytuacji uczenia się, lecz podobne do bodźców

pierwotnych; np. gołąb nauczył się uderzać dziobem w narysowane kółko reaguje też

na owalną figurę;

np. ptak nie reaguje na owal

sygnalizuje, czy reakcja będzie opłacalna

Np. światło w skrzynce Skinnera jako bodziec różnicujący do uderzenia dziobem w

kółko; (włączone =dziobanie nagradzane, wyłączone=bezskuteczne)

np. światło sprawuje kontrolę bodźcową nad

dziobaniem , umożliwiając pojawienie się wzmocnienia po wystąpieniu reakcji; w

przeciwieństwie do warunk. klasycznego Pawłowa reakcja nie jest jednak

przymusowa, lec z jedynie bardziej prawdopodobna

Wiele bodźców różnicujących kontrolujących zach. Czł. : werbalne (np. „Godziny

otwarcia od 9 do 17)/niewerbalne(np. sygnalizacja uliczna, dzwonek do drzwi, wyraz

twarzy rozmówcy);

- Nauczenie się reagowania na te bodźce = podstawa prawidłowego wychowanie

społecznego;

- Brak właściwego rozróżnienia =wypadki i pomyłki;

Behawiorysta – gdy wchodzimy do pokoju i nie potrafimy sobie

przypomnieć, po co, to dzieje się to dlatego, że nie działają już bodźce

różnicujące dla danej reakcji

Niedostateczna generalizacja np. na kursie „rozwoju osobowości” dostrzega

się zmiany w postrzeganiu innych, lecz po powrocie do domu pacjenci

zauważają, że ich nowe reakcje nie uogólniły się (działają dawne czynniki

wzmacniające, karzące i bodźce różnicujące)

Uczenie się zgodnie z rozkładem

Bodźce wzmacniające stosowane wg różnych rozkładów ( schematów

czasowych)

-procedura wzmacniania każdej reakcji

- kiedy reakcja jest już utrwalona ,

wzmacniamy odporność na wygaszanie

- np. Skinner twierdził, że potrzebował zrozumienia tylko trzy, cztery razy w

roku

- rodzaje: wg określonych proporcji ( wzmocnienie po pojawieniu się

określonej liczby reakcji);

Wg odstępów czasowych (po upływie określonego czasu od ostatniego

wzmocnienia)

Konieczna liczba reakcji i czas potrzebne do uzyskania zapłaty mogą być

stałe lub zmienne

Połączenia wzorca liczbowego z czasowym i stałego z zmiennym = 4 podst.

Typy schematów nieregularnych:

1) - rozkład SP-2 – wzmocnienie po drugiej reakcji; SP- 3- po trzeciej;

- bardzo duże nasilenie reakcji

- laboratorium – szczur potrafi nacisnąć dźwignię setki razy, by

otrzymać nagrodę

- praca – w celu zwiększenia efektywności – np. sprzedawca-

prowizja po sprzedaniu określonej liczby towarów;

- spadek wydajności bezpośrednio po wzmocnieniu

2) - schemat ZP-5 – wzmocnienie średnio po pięciu reakcjach ( może

ich być różna liczba, ale średnio 5)

- bardzo wysoki, stały poziom reagowania

- reakcje bardziej odporne na wygaszanie niż w r. o stał. Propr.

- np. wypłacanie premii w automatach do gry;

3)

- np. szczur dostaje kolejną porcję pokarmu, gdy naciska drążek co

dziesięć sekund (nie wcześniej)

- wyrobienie silnego poczucia czasu u zwierząt; po wzmocnieniu

przestają reagować; największe natężenie znów bezpośrednio przed

wzmocnieniem

- np. codzienne otrzymywanie listu, który przychodzi koło południa

– zainteresowanie skrzynką o tej porze, po otrzymaniu listu – brak

zainteresowania aż do nast. Dnia

4)

- ZO-10 – odstęp czasowy średnio 10 sek. , lecz zmienny dla każdego

wzmocnienia

- poziom reakcji stosunkowo niski, lecz stały (zwierzem nie może

przewidzieć nagrody)

- np. łowienie ryb – chcemy złowić- sprawdzamy wędkę co pięć minut, bo

nie wiemy, czy to nam się w ogóle uda

Krzywe uczenia się – łączny rezultat wzmacniania

- im większa częstotliwość reakcji, tym bardziej stroma krzywa

- rysunek : przecięcia na linii- wzmocnienie

Jeśli zależy na podtrzymaniu wyuczonej reakcji, należy przyjść wzmacnianie

nieregularne ( z war. Instrumentalnego)

- nie ma tak drastycznej różnicy, jak w przypadku wyraźnej zmiany od

wzmocnienia za każdym razem do całkowitego braku wzmocnienia

- chcą pozbyć się jakiś reakcji, nie możemy wzmacniać go nieregularnie,

powstrzymać się od wzmacniania np. ignorować nocne telefony przyjaciela,

grymasy dziecka

Kształtowanie

Wzmacnianie tendencji w pożądanym kierunku i egzekwowaniu zachować

coraz bardziej podobnych do końcowej, pożądanej reakcji

Reakcje wzmacniane w kierunku reakcji końcowej – stopniowe przybliżenia

- uczymy szczura podnosić koralik - podaje się szczurowi pokarm, gdy

obróci się w stronę koralika- reakcja się utrwala- nagrody za zbliżenie się do

koralika, potem dotknięcie go, położenie na nim łapek, potem za

uchwycenie;

- Skinner – nauczył gołębie grać w ping-ponga dziobami i toczyć drewnianą

piłkę w miniaturowej alei , popychają kilkami baseballowymi

- szczury – dłuższa sekwencja czynności w urządzeniu; na końcu otrzymanie

pokarmu:

- kształtowanie w tresurze psów przewodników, którzy mają pomagać

niewidomym np. włączanie światła; małpki kapucynki mające pomóc

osobom sparaliżowanym;

- anegdota ( raczej zmyślona) – studenci chcieli zmusić profesora do

prowadzenia wykładu z jednego narożnika sali- patrzyli na niego, gdy się z

niego udawał, gdy szedł w drugą stronę, odwracali wzrok.

9. Warunkowanie instrumentalne w realnym życiu

Żetony – czynniki wzmacniające np. punkty, bony – wymienialne, mogą być zastąpione bardziej

naturalnymi nieregularnymi wzmocnieniami np. pochwała

Np. nauka dzieci autystycznych mówienia w obrębie kilkaset słów, opóźnionych psych. / fi. Dorosłych,

jak zarabiać na życie wspólnocie, utrzymywać kontakty towarzyskie, porozumiewać się z innymi;

pacjenci z uszkodzeniem mózgu –kontrola zach. Społecznie akceptowalnych, skupienie uwagi, większa

sprawność językowa, zwykli ludzie – pozbywanie się złych nawyków, wypracować nawyki pożądane

Problem kary

- USA – bicie dzieci ma korzenie religijne, dopuszczalne przez wychowawców i nauczycieli, często

jako czynnik odstraszający, chwilowe poczucie przewagi, władzy

- czasami zachowania destrukcyjne w wyniku kary(np. gryzienie palców do krwi,), należy je karać–

prowadzi to do ich wyeliminowania ; nie można reagować troską (!)

- łagodne kary czasami równie lub nawet bardziej skuteczne niż kary surowe

- skutki kary

Mężczyźni aresztowani za znęcanie się nad żonami lub kochankami rzadziej ponawiali

agresję, niż gdy byli zatrzymani lub przebyli rozmowę z policjantami

Badania – areszt nie powstrzymywał agresji na dłuższa metę

Lawrence Sherman i współpracownicy – areszt ma różna działanie w różnych dawkach na

różnych ludzi np. bezdomni ze śródmieścia- długość pobytu w areszcie nie miał znaczenia, i

tak prawdopodobieństwo wznowienia przemocy wzrastało

- inne wady kar

Wymierza się je nieadekwatnie lub w stanie pobudzenia, nie zastanawiając się na własnym

postępowaniem np. rodzice zostawiają dzieci same w domu wieczorem – kara przed wyjściem

za przyszłe wybryki

Karany reaguje często lękiem, obawą lub złością; „efekty uboczne” na miejsce, osobę karząca

i okoliczności; np. surowo ukarany nastolatek – ucieczka z domu ; czasami nawet wzrost

zachowań niepożądanych

Skutek kary czasami krótkotrwały, ściśle uzależniony od obecności karzącej osoby lub od

okoliczności np. czynności podejmowane, gdy rodziców nie ma w pobliżu

Większość złych zachowań trudno ukarać od razu; stosowana bezzwłocznie kara jest

skuteczniejsza

Kary dostarczają niewiele informacji ; nie komunikują, jak postępować np. poprzez karanie

klapsami malca, który zsiusiał się w majteczki nie nauczymy go korzystania z nocnika;

Działanie mające być karą może okazać się wzmocnieniem, dostarczyć to, czego brakuje

winnemu np. krzyk matki – dziecko czuje, że ona się nim interesuje

- Większość psychologów jest przeciw

- Kara powinna być połączona z inf. , jaki rodzaj zachowań jest bardziej odpowiedni oraz wzmocnienie

pożądanego zachowania;

- lepsze rozwiązanie niż kara- wygaszenie reakcji –nie jest łatwe np., trudno ignorować dziecko

podjadające przed obiadem słodycze; rozwiązanie – wygaszanie działań niepożądanych + wzmacnianie

działań alternatywnych; np. odmawianie prośby o ‘jeszcze jende program’ przez rodziców i zachęcenie do

zabawy na dworze

- ważne jest zrozumienie przyczyn złego zachowania: E, Carr, M. Durand – zach. Autodestrukcyjne,

ataki furii u dzieci np. z autyzmem wynikają z trudnych zadań, jakie im się stawia lub ze znudzenia czy

przygnębienia; zwrócenie uwagi dorosłych =utrwalenia zach.; np. dąsanie się narzeczonej może oznaczać

niepewność co do uczuć drugiej strony;

Problem z nagrodą

- poprzestanie na zewn. czynnikach wzmacniających możne pozbawić przyjemności wykonywania

zadań bezinteresownie;

- eksperyment z rysowaniem flamastrami przez dzieci – te, które oczekiwały i otrzymały nagrodę

rzadziej po nie d]sięgały, te które nie otrzymały nagrody – to samo zainteresowanie jak podczas

pierwszej zabawy

- zewn. nagrody osłabiają motywacje wewnętrza – traktujemy działanie jak prace, której nie

wykonalibyśmy bez zapłaty; -nagrody jako instrument sterowania, który ogranicza autonomię

jednostki ; - wzmocnienia zewn. sięgają powyżej optymalnego poziomu reakcji, jaki może sprawiać

przyjemność – nasze działanie staje się pracą;

- anegdota – starszemu panu przeszkadzał hałas dzieci, zaczął im za to płacić, zmniejszał stawki, dzieci

przestały hałasować

- rywalizacja między krótkoterminową skutecznością nagród zewn. a długoterminową skutecznością

nagród wewnętrznych;

- jeśli dane zachowanie ma trwać, gdy w pobliżu nie ma nauczyciela ( np. czytanie przez dziecko ),

trzeba stopniowo ograniczyć zewn. czynniki wzm. Np. czerpanie przyjemności nie z ocen i nagród, ale

z samego zdobywania wiedzy;

- efektywność = bodźce płacowe + możliwość wykonywania ciekawych i zróżnicowanych zadań

- osoby bardzo zainteresowane działaniem, nie zaprzestają go na ogół, gdy nie otrzymują już nagród

zewnętrznych;

10. Świat w oczach behawiorystów – zasada brzytwy Ockhama- najlepsze jest wyjaśnienie wymagające

najmniejszej liczby założeń;

Przesądy

- związane z naturą wzmacniania – wzm. Może być skuteczne, nawet gdy jest całkowicie przypadkowe

: Skinner – 8 gołębi, jedzenie wydawane co 15 sek., nawet gdy nie nastąpił ruch; gdy dostawały

pokarm, coś robiły; z czasem wyćwiczenie swojego rodzajów rytuałów, (różnych ruchów) poprzez

przypadkowe wzmocnienie zachowania i kolejne wzmocnienie po nim; gołębie przesądne

- niektóre przesądy trwają np. używanie szczęśliwego długopisu na egzaminach – dlaczego?

* wzmocnienia nieregularne trudno wygasić – fakt, że nasze rytuały skutkują tylko czasami,

utwierdza nas w kontynuowaniu;

* wiele przesądów częścią kultury, wzmacniane przez aprobatę innych np. przechodzenie pod

drabiną ( nie trzeba doświadczyć, by wierzyć)

* złudzenie kontroli nad tym, co znajduje się poza kontrolą – P. Chance – dziecko znajduje

czterolistną koniczynę; to jej potem dorośli przypisują szczęściu w znalezienie dolara; nie mówi się o

nieskuteczności czterolistnej koniczyny, gdy nic się nie stanie; czarodziejska maskotka zawsze może

przestać działać;

Wgląd

- uczenie się w mgnieniu oka

- W. Kohler – szympansy w klatce i smakowite banany poza zasięgiem – zwierzę zastanawiało się nad

rozwiązaniem, sięgało po nie np. kijem

- większość – wgląd jako nowy sposób spostrzegania zależności logicznych i przyczynowo –

skutkowych; nie odpowiada się na bodziec, ale rozwiązuje się problem

- behawioryści- wgląd jako oddziaływanie czynn. wzmacniających, bez sięgania do interpretacji

poznawczych; kombinacja wyuczonych uprzednio wzorców; nawet zwierzęta są zdolne do czegoś

przypominającego wgląd, jeśli mają pewne doświadczenia;

* R. Epstein i współpracownicy – eksperyment – gołąb, badan i pudełko; najpierw wygaszano np.

podskakiwanie do banana, uczono popychania pudełka w określonym kierunku; potem zostawiły

gołębie z zawieszonym bananem i pudełkiem w rogu klatki; gołąb rozwiązał problem dotyczący

przestawienia pudełka i zaczął dziobać owoc stojąc na przesuniętym pudełku;

*behawioryści - wgląd jest rezultatem, a nie sposobem uczenia się , jednak większość psychologów –

wgląd wymaga umysłowego połączenia reakcji wyuczonych w nowy sposób

Lęk przed rozłąką

- niemowlęta mają biologiczną potrzebę kontaktu z innymi, przywiązują się do swoich głównych

opiekunów ze względu na zaspokajanie przez dorosłych potrzeby bliskości; kilka pierwszych miesięcy

nie ma znaczenia, kim jest dorosły; miedzy siódmy i dziewiątym miesiącem stają się bardziej

wybiórcze w swoich uczuciach; zaczynają okazywać lek przed nieznajomym- ostrożność/obawa przed

nieznajomym;

- Lęk przed rozłąką- dziecko płaczy, gdy jest w nieznanym miejscu lub z obcą osobą, oddalone od

matki; reakcja do połowy drugiego roku życia, nieraz do trzeciego; wszystkie dzieci przechodzą, ale w

różnym nasileniu;

- badanie lęku przed rozłąką- M. Ainsworth; w nieznanej sytuacji matka/ ojciec zostawia dziecko w

obcym pomieszczeniu z mnóstwem zabawek; nieznajoma osoba wchodzi i próbuje się z nim bawić, gdy

matka wraca, bawi się z dzieckiem a nieznajomy wychodzi, potem matka zostawia dziecko samo; dwie

kategorie dzieci;

* silne przywiązanie – płacz i protest po wyjściu rodziców; po powrocie witały ich z zadowoleniem,

spokojnie bawiły się dalej, większa ufność wobec rodziców niż wobec obcych;

* słabsze przywiązanie – nie zwracały uwagę na wyjście rodziców, traktowanie obcego prawie tak jak

matkę, wzbranianie się przed kontaktem z matką po powrocie, choć głośno protestowały, gdy

wychodziła; dzieci te wyrywają się i płaczą, gdy bierze się je na ręcę, zachowują się, jakby odczuwały

złość do matki, sprzeciwiają się próbą matki bliższego kontaktu ;

- naturalny, konieczny skutek niezaspokojenia potrzeby kontaktu

- behawioryści – dzieci uczą w procesie warunkowania instrumentalnego nawyku płaczu i niepokoju po

wyjściu rodziców; lęk przed rozłąką nie jest naturalny i nieuchronny

- eksperymenty, J. Gewirtz, M. Pelacz- Nogueras – protesty i płacz dziecka nasilają się, gdy matka

reaguje; gdy matka reaguje na każde zachowanie dziecka, które nie jest płaczem i protestem np. na

uśmiech lub zabawę, dziecko przestaje okazywać zdenerwowanie;

- wywoływanie u dziecka płaczy, gdy matka wychodziła z pokoju, a nie podczas krótkiej

nieobecności lub manipulując jej zachowaniem; inne przyczyny płaczu mogą być również wyuczone

warunkowaniem instrumentalnym np. na dyskomfort niemowlęta uczą się reagować płaczem, bo to

wywołuje reakcję dorosłych;

- niemowlęta potrzebują opieki i uczuć ze strony dorosłych, ich brak może być katastrofalny, - -

badania pokazują, że wiele zachowań postrzeganych jako naturalne są w rzeczywistości skutkiem

mimowolnym wzmocnień;

***

- krytyka behawiorystów, którzy twierdzą, że środowisko może i powinno być manipulowane w celu

zmiany zachowań, a ludzie nieustannie manipulują środowiskiem, w sposób planowany bądź

mimowolny; książka Walden Two – wizja idealnego społeczeństwa;

* Skinner- mądre wykorzystanie zasad behawioralnych, sprzeciw wobec przymusu i kary, walka o

sprawiedliwość społeczna, o świat równych praw dla obydwu płci; tytuł „Humanisty Roku”,

wskazówki, jak ułatwić sobie życie w starszym wieku; 1990 – ostatni wykład; wg niego patrząc na

świat oczami behawiorysty, widzimy szaleństwo ludzkich zachowań, ale również możliwość ich

naprawy;

Rozdział 6. Społeczne i poznawcze teorie uczenia się

1. 1903, F. Skeffington, H. Sheehy, małżeństwo, walka m.in o równouprawnienie kobiet; nie

przywiązywali walki do konwencjonalnych granic między płciami; Frank m.in. dodał swoje

nazwisko do nazwiska żony, zrezygnował z funkcji sekretarza

2. Teoria społecznego uczenia się, Dollar, Miller, 1950

U człowieka procesy uczenia się mają charakter społeczny, polegają na obserwacji

innych ludzi w kontekście społecznym;

Lata 60. I 70. – dodano nowy element – zdolność człowieka do czynności

poznawczym na wyższym poziomie

Ludzie i zwierzęta podlegają warunkowaniu instrumentalnemu i klasycznemu –zgoda

z behawiorystami

Ludzie, w odróżnieniu do zwierząt mają swoje poglądy, przekonania i oczekiwania,

które wpływają na odbieranie informacji, podejmowanie decyzji, rozumowanie i

rozwiązywanie problemów; > rzutuje to na to, jaką czł. stanie się istotą;

Związek z behawioryzmem – wpływ bezpośredniego środowiska na zachowanie

człowieka

Ludzie będą zmieniać postępowanie zależnie od warunków( rożne kary w różnych

okolicznościach )

Wzmocnienia sytuacyjne np. ktoś uczciwy w pracy oszukuje przy zeznaniach

podatkowych, obowiązkowy i czuły dla rodziców nastolatek w grupie kolegów

dopuszcza się kradzieży i wandalizmu;

W przeciwieństwie od behawioryzmu, pogląd że uwarunkowania środowiskowe nie

są jedynymi czynnikami wpływającymi za zachowanie, gdyż ludzie często dokonują

samodzielnego wyboru sytuacji, w które chcą się zaangażować np. udział w prywatce

Jednostronne kwalifikowanie różnych zachowań może prowadzić do błędnych

wniosków np. uczeń nie ściąga, ale nie uważa, że zlecenie komuś napisania pracy jest

nieuczciwe

Nie można oddzielić zachowania od jego psychologicznego znaczenia; ludzie

przenoszą na sytuacje swoje spostrzeżenia i oczekiwania np. optymiści mimo

katastrofy

W przeciwieństwie od behawioryzmu, podkreślenie interakcji pomiędzy jednostkami

a ich środowiskiem

[pogląd radykalnych behawiorystów]

- Środowisko, cechy osobowości i zachowanie tworzą koło, wszystkie elementy

wzajemnie na siebie oddziałują

- interakcje osoby i środowiska – wzajemny determinizm

Teorie- l. mnoga- brak jednolitego ujęcia zachowania np. różne znaczenie procesom poznawczym,

różne nazwy np. poznawcza teoria społecznego uczenia się/społeczna teoria poznawcza (W. Mische, A.

Bandura – czołowi twórcy); różny dystans od behawioryzmu między przedstawicielami np. uważanie

za najważniejsze zadanie wyjaśnienie, jak zorganizowane jest środowisko, które działając na zasadzie

sprzężenia zwrotnego, wywołuje i podtrzymuje pewne zach. Czł; ktoś inny odrzuca pogląd, że

przekonania i zach. Czł. są zdeterminowane przez łączny efekt ich wzmacniania; wielu nie chce być

postrzeganym jako teoretycy tego nurtu mimo zbliżonych poglądów;

3. Poza behawioryzmem; Trzy kierunki badań, które wyznaczają nowoczesne teorie społecznego

uczenia się;

1)uczenie się przez obserwację i rola modeli

2)procesy poznawcze takie jak spostrzeganie i interpretacja zdarzeń

3) przekonania motywujące np. trwałe oczekiwanie sukcesu/porażki oraz wiara/ zwątpienie w

zdolność opanowania nowych umiejętności i osiągnięcie celów

Ad. 1. Uczenie się przez obserwację

- anegdota –przez obserwację szopy nauczyły się otwierać zabezpieczony pojemnik, a ludzie- że

szopy mogą być sprytne; - wszyscy skorzystali z uczenia się przez obserwację; oglądanie, co inni

robią i co się dzieje, kiedy to robią;

- warunkowanie instrumentalne może występować w postaci zastępczej –zwierzę/czł. obserwuje model

zachowujący się w określony sposób i doświadczający konsekwencji swego czynu;

- czasami naśladuje się reakcje zaraz po ich zaobserwowaniu, czasem uczenie pozostaje utajone, dopóki

warunki nie umożliwiają lub wymagają jego ujawnienia się w działaniu np. mały chłopiec widzi, jak

wbija się gwóźdź – w przyszłości będzie wiedział, jak to się robi

- uczenie się przez obserwację jest konieczne; bez obserwacji byłoby niebezpieczne, trzeba by było

doświadczyć konsekwencji , by się nauczyć

- rodzice, którzy karzą za bójki wychowują zabijaków, a krzykacze krzykaczów, bo dzieci robią to, co

robią, nie to, co mówią im rodzice;

- A. Bandura i współpracownicy – znaczenie ucz. Się przez obserwacje u dzieci; filmik – dwoje dzieci;

Johny nie chciał się podzielić zabawkami, Rocky go pobił i został nagrodzony za zdobycie wszystkich

zabawek; potem zabawa – dzieci, które oglądały film były o wiele bardziej agresywne niż dzieci, które

nie oglądały filmu;

- ucz. Się przez naśladowanie zaczyna się bardzo wcześnie – dzieci, które nie umieją mówić, posługują

się mimika, której uczą się przez obserwację i naśladowanie innych;

eksperymenty – E. Hanna, A. Meltzoff*naśladowanie rówieśników przez roczne dzieci; efekty na tyle

wyraźne, że trwały przez pewien czas i ujawniały się w różnych sytuacjach; dzieci nauczyły się

posługiwać nieznanymi zabawkami poprzez obserwację eksperymentatora oraz nagradzanie; * dzieci

14 – 18 miesięcy – dzieci nie tylko uczą się od siebie nawzajem, ale przenoszą efekty nauki na inne

sytuacje, nawet po upływie dwóch dni; dzieci demonstrowały zabawkę innemu dziecko, to dziecko

przyglądało się i zapamiętało, co zobaczyło, nauczyło się nią bawić;

- wg behawiorystów uczenie się przez obserwację można wyjaśnić w kategoriach bodźca i reakcji,

jednak teoretycy tej teorii twierdzą, że w przypadku czł. nie można go w pełni wyjaśnić bez

uwzględnienia procesu myślenia ucznia;

Notatki z zajęć:

Uczenie - sposób indywidualizowania naszego funkcjonowania w świecie; sposób wyjaśnienia tego, w

jaki sposób doświadczenie może nas kształtować

- Rodzaje: - warunkowanie klasyczne

- warunkowane instrumentalne

- modelowanie = społeczne uczenie się= koncepcja społeczno-poznawcza (zwrócić wagę na

przykłady!)

Doświadczenie wywiera trwały wpływ na mechanizmy zachowania, zostawia ślad, który jest

odpowiedzialny za zmianę sposobu funkcjonowania

Pawłow > Bodziec obojętny + bodziec warunkowy > bodziec obojętny też zaczyna wywoływać reakcję

Pojęcia : bodziec obojętny/ b. bezwarunkowy/b. warunkowy

Reakcja bezwarunkowa/r. warunkowa

Bodziec bezwarunkowy – reakcja fizjologiczna, niewyuczona, naturalna np. reakcja przyjmowania

pokarmu;

Warunkowanie klasyczne – operacja uczenia się, która dotyczy reakcji bezwarunkowej, wrodzonej

- potrawa + choroba = uwarunkowany wstręt

- współwystępowanie bodźców w czasie > bodźce obojętne wywołują reakcję > bodziec warunkowy

- w. klasyczne, uczenie się – zmienia się zakres bodźców- w wyniku spotykania bodźców

bezwarunkowych zaczynamy rozszerzać całą gamę bodźców, zaczynamy odpowiadać określoną reakcją

na coraz większą pulę bodźców w wyniku doświadczenia;

Wygaszanie – po bodźcu warunkowym nie może pojawić się bezwarunkowy; działanie wbrew własnej

motywacji (ucieczka); konfrontacja z bodźcem;

Generalizacja bodźca np. mały Albert

Warunkowanie instrumentalne – B.F. Skinner

- zachowanie zdeterminowane jest konsekwencjami; przyjemne – zachęcanie do zachowania;

nieprzyjemne – unikanie zach.

- pozytywne reakcje wywołują pozytywny afekt (poz. afektywne konsekwencje) np. narkotyki> uczucie

przyjemności> chęć do częstszego odreagowywania w ten sposób;

- konsekwencje powodują, że reakcja się utrzymuje np. pozytywne następstwo > determinowanie tego,

jakie reakcje determinują nasze zachowanie;

- gniew- bardzo skuteczny sposób działania, manipulacja

- smutek – instrumentalna reakcja; chęć wzbudzenia współczucia, reakcji w postaci pocieszania;

Konwersatorium 7

Emocja jako czynnik motywacyjny – ujęcie ewolucyjne

Psychologia ewolucyjna- Jest to raczej sposób widzenia, myślenia, który może być zastosowany do dowolnego

zagadnienia np. do emocji.

Ewolucyjno-psychologiczna teoria emocji:

Umysł- zatłoczony zwierzyniec, pełen wyspecjalizowanych programów dostosowanych do rozwiazywania

problemów adaptacyjnych- np. rozpoznawanie twarzy, zdobywanie pożywienia, wybór partner, regulacja rytmu

serca …. Ale niektóre z nich nie mogą wspólnie działać, bo by to prowadziło do konfliktu.. Np. sen i walka z

drapieżnikiem. Problem rozwiązuje uruchomienie wielu składowych architektury poznawczej. Potrzeba jednak

programy nadzorującego – EMOCJI ( wynik adaptacji, koordynuje działania i interakcje podprogramów,

zawiadujących spostrzeganiem, motywacja, kategoryzacja i pojęciowymi układami odniesienia, r. fizjolog,

odruchami, sos. Motorycznym, p. komunikacji, poz. Energii, afektem, …- nie sprowadza się do pojedynczej

kategorii skutków)

PRZYKŁAD- STRACH

Pozostanie samemu w nocy, mech wykrywania sytuacji nastawiony na wskazówki sugerujące obecność

drapieżnika. Kiedy detektor sytuacyjny sygnalizuje sytuacje „możliwe zagrożenie i zasadzka” to?

1) Pojawiają się zmiany w spostrzeganiu i uwadze. Próg detekcji sygnałów obniża się, efekt to większa

liczba właściwie ocenionych sytuacji zagrożenia, jak i większa liczba fałszywych alarmów

2) Zmiana celów i priorytetów motywacyjnych- most important- safety

3) Zmiana ukierunkowania programów gromadzących info „ where’s my baby.., Where are my friends”

4) Przesuwają się ramy pojęciowe- bezpieczne/ niebezpieczne.. Drzewa- kryjówka

5) Procesy pamięciowe przekierowane do nowych zadań-„ gdzie to drzewo..”

6) Zmiana procesów komunikacyjnych – krzyk, paraliż

7) Wyspecjalizowane systemy wnioskowanie są uruchomione – oceniamy czy np. drapieżnik mnie

spostrzegł

8) Wyspecjalizowane procesy uczenia się tez aktywowane-, jeżeli zagrożenie jest rzeczywiste i jest

zasadzka to możne doświadczyć przewartościowania przeć ciało migdałowate ( podobnie jak w zespole

stresu pourazowego)

9) Zmiana fizjologii

10) Uruchomione są mechanizmy decydowania o zachowaniu

Odrębna kwestia jest to czy jednostka ŚW odczuwa strach, bo np. często zaprzeczamy jakoby

odczuwanym emocja- to prawdopodobne gdzie jesteśmy NŚ, dlatego subiektywne doświadczenie nie

jest warunkiem koniecznym zaistnienia emocji.

PODSTAWY EWOLUCYJNE:

-przypadek- np. mutacje

-selekcja naturalna- utrwalone zmiany, jakie spowodowała mutacja- proces narastającego sprzężenia

zwrotnego, skuteczność funkcjonowania, funkcja determinuje strukturę

Wyjaśniają, w jaki sposób gatunki uzyskały cechy konstrukcyjne.

Skumulowane efekty pozytywnego sprzężenia zwrotnego – przyczyna, w której oprócz uniwersalnej

dla gatunku architektury elementów funkcjonowania mogą jeszcze znaleźć szczegóły, wyjątki od

zasady

Negatywne sprzężenie- cechy niepożądane zanikają

Skutki oddziaływania przypadku i selekcji naturalnej:

1) Adaptacje stworzona przez selekcje naturalna

2) Produkty uboczne adaptacji- często charakterystyczne gatunkowo

3) Przypadkowy szum- metadon, itd.

-Emocja zazdrości –adaptacja

-Stres wyczerpanie fizyczne ( p. uboczny walka-ucieczka)

-Skrajna nieśmiałość, mordercza zazdrość zaburzenie 2biegunowe- to szumy

PROBLEMY ADAPTACYJNE – pojawiające się przez długi czas grupy uwarunkowań, które albo

sprzyjają reprodukcji ( np. pojawienie się parter), albo utrudniają- V uciekającego zwierzęcia,

konkurencja) adaptacje maja korzystać ze sprzyjających okoliczności i likwidować niekorzystne

Ważną ewolucyjna zmienna regulująca będzie poziom spadku skuteczności- może być

wykorzystana przez wiele mechanizmów obliczeniowych, zadaniem jest znalezienie odp. na

pytanie „ jak ma się wartość natychmiastowych korzyści do korzyści długoterminowych – im

gwałtowniejszy spadek skuteczności tym bardziej wybieramy krótkoterminowe korzyści

Adaptacja- sposób rozwiazywania problemów – zespól stałych cech środowiska – środowisko

adaptacji ewolucyjnej

EEA- statystyczny zestaw czynników wpływających na selekcje – opis niezbędny do analizy

zadaniowej.

PODSTAWY POZNAWCZE

UMYSŁ= mozg- zestaw procedur ( programów poznawczych) służących przetwarzaniu informacji i

zakorzenionych fizycznie w obwodach neuronalnych mózgu. Umysł – efekt działania mózgu ujmowany w

kategoriach obliczeniowych.

Dlaczego opis w kategoriach poznawczych lub obliczeniowych jest czymś więcej niż analogią? Mozg

wykorzystuje info z zew i wew. reguluje potem zachowania i funkcje ciała.

Obliczeniowe cechy różnych obwodów neuronowych – zdolność do rozwiazywania problemów adaptacyjnych

zw. z przetwarzaniem info, decydowała, które obwody zostaną włączone do konstrukcji a które nie.

Założenie, że emocja jest programem obliczeniowym nie oznacza, ze PE redukuje ludzkie doświadczenie do

mechanicznego, beznamiętnego, odłącznego od ciała procesu logicznego rozumowania. Wszystkie mechanizmy

mózgu niezależnie czy zajmują się procesem „zimne poznanie” ( np. wnioskowanie o reguł gramatycznych) czy

„gorące” ( oble. Siły rodzicielskiego przywiązania) opierają się na wzorcach obliczeniowych, nadających

działaniom uporządkowaną strukturę, oraz na zespole sieci neuronowych.

SPECYFICZNOŚĆ DZIEDZIN I SPECJALIZACJA F-CJONOWANIA

Ludzka architektura jest wielomodułowa tzn. skonstruowana z wielkiej liczby programów przetwarzających

informacje ( zw. z adaptacjami). Każdy problem pojawił się miliony razy w EEA pokazując tym samym

strukturę statystyczną i przyczynową ( np. drapieżniki wykorzystują ciemność, aby się skradać, wygląd fizyczny

jest uzależniony od płodności i stanu zdrowia, ochrona przed kazirodztwem)

SELEKCJA WYKRYWA TO, CZEGO JEDNOSTKA NIE JEST W STANIE ZOBACZYĆ

Najsilniejszym czynnikiem ograniczającym reprodukcje nie jest ani pozywanie, czy dostęp do partnerów, ale

informacja odpowiednia do wyboru odpowiednich zachowani- jednak często wiele cech jest dla nas

niedostrzegalnych. Adaptacje poznawcze wykorzystują obserwowane wydarzenia, jako wskazówki pozwalające

wnioskowanie o ważnych, niedostrzelanych zespołach czynników bazując na przewidywalnym związku, jaki

utrzymywał się miedzy nimi w trakcie ewolucji. Dokonuje tego testując generowane przypadkowo, alternatywne

plany budowy. Najbardziej skuteczny plan budowy to ten, którego cechy konstrukcyjne najdokładniej

odzwierciedlają rzeczywista, długoterminowa statystyczna strukturę świata, w jakim zżyli się nasi przodkowie.

Tabula rasa ( czysta karta) są wiec niemożliwe do przyjęcia- np. trudno by było zaobserwować negatywne skutki

kazirodztwa, nie mając do dyspozycji wyników badan

| SUM UP- adaptacje psychologiczne

1) Mogą być łatwo zauważone

2) Wiarygodnie ukazują ukrytą strukturę okoliczności istotnych dla dokonania wyboru.

FUNKCJONALNA STRUKTURA PROGRAMOW EMOCJI ODPOWIADA EWOLUCYJNIE

TYPOWEJ STRUKTURZE SYT DOCELOWEJ

Przez „powtarzająca się w trakcie ewolucji sytuacje” rozumiemy zestaw statystycznie powtarzalnych relacji

miedzy wydarzeniami, warunkami, działaniami oraz konsekwencjami wyborów, trwający dość długo w trakcie

ewolucji, aby wywrzeć selektywny wpływ na konstrukcje umysłu- np. sytuacja posiadania partnera plus sytuacja

kopulacji tego partner a z innym osobnikiem =zdrada ( w tym wskazówki np. filtrowanie, ciągła nieobecność

partnera)

Programy emocji ewoluowały ulegając modyfikacjom w reakcji na elementy otoczenia- niezależnie od tego, czy

te elementy były zauważalne przez jednostkę. Dlatego poza tym ze program emocji zostaje aktywowany przez

wskazówki zawarte w sytuacji, w tym samym programie zawarty jest sposób patrzenia na świat i jego

odczuwania.

Emocja zazdrości narzuca usystematyzowany tryb działania, stworzony po to by uruchomić programy rządzące

wszystkimi mechanizmami psychologicznymi, tak by każdy był przygotowany stawić się czoła zdradzie

(przemoc, wojny plemników, wycofanie zaangażowania, odstraszenie, pamięć przeszłości, programy wstydu) W

miarę jak intensywność np. zazdrości rośnie tym mniej dowodów potrzeba.

Ta relacja miedzy suma elementów sytuacji, w jakiej znajdowali się nasi przodkowie, a szczegółową struktura

odpowiadającego jej programu emocji sprawia ze jest przydatne dla psychologów uwol.

TEORIA POSZCZEGOLNYCH ETAPOW EMOCJI:

1- Odtworzenie zestawu charakterystycznych cech sytuacji, w jakiej znajdowali się nasi przodkowie

2- Analiza funkcjonalna sposobu, w jaki powinny działać znane lub domniemane mechanizmy psych, by

odpowiadać na warunki lub związki okoliczności, w jakich znajdowali się przodkowie i włączenie tych

analiz do istniejącego modelu programu emocji

3- Eksperymenty i badania, które to potwierdza

JAK OPISAĆ EMOCJE

1) Powtarzająca się w trakcie ewolucji sytuacja lub okoliczność

( pozbawienie wystarczających zasobów żywnościowych, rywalizacja o uwagę matki, bycie

ściganym, złapanym, brak przyjaciół, choroba, śmierć kogoś.. Publiczny sukces, dziecko itd.)

2) problem adaptacyjny- określenie, jakie stany org i sekwencje zachowani doprowadzą do najlepszych

wyników funkcjonalnych

3) wskazówki sygnalizujące zaistnienie danej sytuacji- ( niski poziom cukru we krwi, widok zdrady,

wielkiego niedźwiedzia..)

4) algorytmy wykrywania sytuacji ( wielomodułowy umysł musi być pełen demonów ( cześć programu

uśpiona, gdy nie jest używana, określony zestaw wskazowe aktywacja demona ocena, ( jeśli

pozytywna demon wysyła sygnał aktywizujący odpowiedni program emocji)

a) algorytmy nadzorujące pojawienie się wskazówek sygnalizujących sytuacje- obejmują mechanizmy

percepcyjne, propriopercepcyjne oraz pamięć modulowanie sytuacji

b) algorytmy wykrywające sytuacje- korzystają z efektów pacy algorytmów monitorujących oraz

uwrażliwianych rejestrów pamięciowych (A) aby potem- za pomocą integracji, oceny

prawdopodobieństwa określić dana sytuacje, jako zaistniałą lub nie.

Często różnią się stopniem złożoności od siebie np. w pojedynkę (w pobliżu jest wąż) lub po algorytmy

dokonujące bardziej złożonych ocen poznawczych dot. sytuacji i okoliczności ( le doux)

Nawet, jeśli algorytm oszacuje prawdopodobieństwo ze pod drzewem nie ma drapieżnika w 51 % albo

nawet w 98 % to w większości wypadków sprawnie wykształcony mechanizm podejmowania decyzji i

tak powie ci żeby nie iść pod drzewo.

Często koszty i zyski z poprawnych chybień i poprawnych odrzuceń są nierówne, mechanizmy

podejmowania decyzji mogą traktować, jako prawdziwe również te sytuacje, które najprawdopodobniej

nimi nie są.

5) Algorytmy wyznaczające priorytety- system nadzoru emocji, stan otaczającego nas świata może

pasować do definicji więcej niż jednej sytuacji- np. odczuwasz głód i jednocześnie znajdujesz się w

pobliżu drapieżnika.

Te algorytmy są ze sobą kompatybilne np. głód i nuda, a które się wykluczająca- głód i ucieczka

6) wewnętrzny system komunikacji, – gdy sytuacja została już dostrzeżona WSK wysyła specyficzny

dla danej sytuacji sygnał do wszystkich odpowiednich programów i mechanizmów; sygnał ten

przełącza je na pożądane adaptacyjnie mech emocji + z innych systemów idą sygnały dot. ciała

wpływające na intensywność, przebieg i zakończenie lub zmianę emocji.

Niektórym trybom aktywacji systemu poznawczego towarzysza charakterystyczne odczucia,

doświadczenia- np. możemy uświadomić sobie np. gwałtowne bicie serca, ściskanie żołądka, skurcze

jelit lub pewne stany umysłu- wspomnienia.

7) z każdym programem i mechanizmem fizjologicznym, aktywowanym przez program emocji, musza

się wiązać algorytmy, które regulują sposób reagowania na wszelkie sygnały emocji-

Określają czy dany mechanizm ma być on czy off i jakie tryby działania uruchomić zgodnie z ta emocją

( np. w układzie słuchowym powinny istnieć algorytmy, które po wychwyceniu sygnału strachu

ustalałyby na nowo progi detekcji sygnałów zwiększając wrażliwość na dźwięki związane z lwami)

JAKIEGO RODZAJU PROGRAMY MOGĄ BYĆ URUCHAMIANE PRZEZ EMOCJE?

1) Celenp. Mściwość –rodzaj gniewu – może wpłynąć ze celem będzie zranienie osoby, która mnie

obraziła

2) Priorytety motywacyjne- ustalenie hierarchii celów, zarzadzanie systemami motywacyjnymi i

nagród tez powinny być uzależnione od emocji

3) Motywacje zw. gromadzeniem informacji – właściwe określenie naszego położenia ma wielkie

znaczenie dla wyboru odpowiedniego zachowania, proces oceny sytuacji powinien zawierać w

sobie wyspecjalizowane motywacja, które oceniają, które fakty są prawdziwe

4) Narzucane pojęciowe ramy odniesienia, ( gdy bd głodni to wtedy

Rozróżniamy „jadalne niejadalne, niebezpieczeństwo- ramy charakteryzujące je)

5) mechanizmy percepcyjne ( strach- wrażliwość słuchu i odwrotnie, jeśli nie ma niebezpieczeństwa to

są tłumione)

6) pamięć, – gdy kobieta odkryła ze maź ja zdradził nagle sobie wszystko przypomina i układa w

głowie

7) uwaga ( od procesów percepcyjnych po procesy rozumowania powinna być regulowana przez

emocje-, jeśli martwimy się o kogoś to trudno nam się skoncentrować, na czym innym)

8) fizjologia

9) komunikacja a wyrażanie emocji

Fridlund postawił tezę ze wyraz głosu, ciała, twarzy to komunikat celowy, intencjonalny, w większości

niezwiany ze stanem emocjonalnym

Selekcja naturalna ukształtowała programy emocji tak, żeby niektóre z nich informowały otoczenie o

tym, ze zostały uruchomione. Te sytuacje, w których ujawienie swojego stanu emocjonalnego było

korzystne doprowadziło do wyksztalcenia typowych wyrazów emocji w mimice itd.- np. strach, ale

zazdrość, nuda, poczucie winy to autentyczne emocje, których nie sygnalizują żadne typowe

emocje. To czy ujawienie emocji będzie korzystne zależy od relacji miedzy osobami, rodzaju info

przekazywanej przez emocje, sytuacja bilansu zysków i strat. Z przekazem info wiążą się 2

czynniki: 1) stałe konsekwencje zw. z rodzajem emocji i 2) konsekwencje wynikające z kontekstu

1) Automatyzując komunikowanie tych emocji pomaga nam w informowaniu osoby o naszym

systemie wartości ( wstręt- unikamy obiektu, strach- wspólne zagrożenie, gniew-konflikt wartości)

2) Zależy od kontekstu i wymaga złożonych obliczeń

W wyniku działania presji selekcyjnych niektóre emocje są ujawniane automatycznie, innym nie

towarzysza żadne sygnały, a z jeszcze innymi laczka się obwody regulujące przekaz

ZACHOWANIE

Zauważono ze do modelowania wielu rodzajów interakcji społecznych można wykorzystać teorie

gier. Jeśli EEA narzuca określone gry powtarzające się w toku ewolucji, to „strategie” (ewolucyjnie

ukształtowane programy poznawcze rządzące zachowaniem w określonych sytuacjach) powinny

ewoluować w kierunku tych wyborów, które generują najlepszy, przewidywalny życiowy wynik

dobrostanu. Odpowiednie programy emocji pomagają jednostce wybrać właściwą strategię do

aktualnie rozgrywanej gry społecznej, uwzgl. jej stan.

SZCZEGÓŁOWE WNIOSKOWANIE-

Myślenie czy wnioskowanie to nie jest jednolita kategoria, ale obejmuje wiele wyspecjalizowanych

mechanizmów. Emocje nie uruchamiają czy hamują myślenia, jako takiego- poszczególne tryby

emocji po uruchomieniu wybiórczo aktywują odpowiedni, specjalistyczny system wnioskowania

np. wykrywanie oszustw, blefu…

ODRUCHY

Programy emocji prawdopodobnie regulują także koordynacje mięśniowa

UCZENIE SIĘ

Afektywne zabarwienie wydarzeń i bodźców. Bodźce= forma uczenia się

Ocena całych łańcuchów wydarzeń nie jest skuteczna, bo każdy element w łańcuchu ( odłączenie

od polujących, pożyczenie materiałów, wytworzenie narzędzia) może później znaleźć się w innej,

niepowtarzalnej sekwencji; dlatego właśnie ocena wysiłku, korzyści dla dobrostanu, kosztów

korzystania z okazji itd. Musi być nieustannie przypisywana do poszczególnych klas działań

POZIOM ENERGII, UKIERUNKOWANIE WYSILKU I NASTROJ

Nessi- funkcją nastroju jest odzwierciedlenie stopnia, w jakim dane środowisko sprzyja działaniu.

Relacja działanie- nagroda nie jest wyłącznie funkcja środowiska, ale wynikiem interakcji miedzy

aktualnym stanem środowiska a rozumiem tego stanu przez jednostkę. Zjawiskiem, które powinno

regulować ten aspekt nastroju, jest spostrzegana rozbieżność miedzy zyskiem oczekiwanym a

rzeczywistym. Obserwowane u osób z depresja zaniechanie działania połączone z intensywna

aktywnością poznawczą, zdaje się być próbą przebudowania modeli świata, tak by przyszłe

działanie przynosiło zyski

Dickensowski Scoorge- przyjęty przez jednostkę długoterminowy wzorzec wysiłku i spędzania

czasu nie doprowadził do osiągnięcia wystarczającego celu w porównaniu z drogami

alternatywnymi.

Czasem cos, w co zainwestowaliśmy okazuje się porażka i jest nam przykro.

PRZEWAROSCIOCWUJACE EMOCJE, EWOLUCYJNE ZMIENNE REGULACYJNE ORAZ

WYOBRAZONE DOSWIADCZENIE.

Zmienna regulacyjne mogą zawierac ocene takich czynnikow jak: wartość jaką stanowi dla

jednostki partner, dziecko, własne życie,; stopien stałości lub zmienności podaży pożywienia przez

srodowisko, przewidywana dlugosc zycia, poziom wsparcia społecznego etc.

Większość ewolucyjne powtarzających się sytuacji, które wplynely na programy emocji, wiąze się

z odkryciem informacji zmuszającej do ponownej oceny jednej z wymienionych zmiennych.

Przewartościowanie ( gdy jest dostępne ŚW owocuje bogatymi i wyraźnymi stanami uczuciowymi)

jest glownym komponentem funkcjonalnym większości programów emocji. Glowną f-cją

przewartościowujących programów emocji-zal, poczucie winy, wsty, wdzięczność,- jest

przeprowadzanie tego rodzaju przewartosciowan, a nie powodowanie jakichkolwiek

krótkoterminowych reakcji.

Zasada Hamiltona def. presje selekcyjne, które stworzyly obwody decydujące o sposobie, w jakim

organizmy sa motywowane do rozdzielania dobr miedzy sobie i krewnych..

Ważnym elementem tych sekwencji przeliczeniowych jest wyobrażone doświadczenie, które

wykorzystuje czynniki rzeczywiste jak i nieistniejące do oceny kluczowych momentów

decyzyjnych i rządzących nimi zmiennych (mogłem wtedy pomoc, dlaczego nie pomyslalem.? )

–przypominamy sobie dotychczasowe dzialanie, czego efektem jest przesuniętcie punktów

decyzyjnych w zasadach podejmowania decyzji.np negatywny znak afektywny depresji można

wyjasnic podobnie : dotychczasowe działanie, które w przeszlosci wydawaly się przyjemne , lecz

ostatecznie doprowadzily do negatywnych skutkow, sa ponownie przezywane w wyobrazni- z

nowym zabarwieniem emocjonalnym.

Oprócz algorytmów wykrywajacych sytuacje zwiazanych z glownymi programami emocji jak

strach, zlosc… ludzie dysponuja o wiele szersza gamą ewolucyjnych specjalizacji =

MECHANIZMY URUCHAMIAJĄCE PRZEWARTOSCIOWANIE

Reprezentacje oparte na wyobrażeniach mogą uruchamiać te same mechanizmy ewolucyjne , które

uaktywniają się w rzeczywistych sytuacjach , cechujących się wystepowaniem okreslonych

wskazówek percepcyjnych i sytuacyjnych ( np. wyobrazenie ze twoje dziecko umarlo, może

wywowalc stan emocjonalny, którego doswiadczylbys gdyby tak było naprawde.

Gdy np. czujemy się zle jakby nasze cale zasoby energetyczne ulegly zmiejszeniu ( choc tak nie

jest ) to zle samopoczucie jest obliczeniowym, nie fizycznym , a jego cel to rozwiaznanie

adaptacyjnego problemu choroby przez przesunięcie energii z działan do systemu

odpornosciowego

Istnieje wiele podwojnych dowodow dysocjacji pomiedzy swiadomoscią a stanami emocjonalnymi

np. odczuwanie amputowanej konczyny pokazuje swiadomosc nieistniejacego stanu

fizjologicznego, pacjenci z anozagnozja sa NS tego ze maja sparalizowana konczyne i zaprzeczaja

mimo dowodow., albo zjawiska jak utrata wzroku w czasie hipnozy, lub slepota psychiczna –kiedy

badani nie maja SW widzenia a mimo to przetwarzaja bodzce. Zjawiska te dowodza ze tym czy

jednostka ma SW stanu wewnetrznego, rzadza inne mechanizmy niż te które tworza ten stan.

Dlatego SW stanu emocjonalnego ( np. emocja) nie może być warunkiem uznania ze ma on

miejsce

Konwersatorium 8

Pamięć emocjonalna

SIECI EMOCJONALNE W MÓZGU

1. Reakcje emocjonalne występują tylko wtedy, gdy nie jest uszkodzone podwzgórze.

2. Teoria kręgu emocjonalnego [ukl. Limbiczny] (Papez) – podwzgórze, jądra przednie wzgórza, zakręt

obręczy, hipokamp.

3. Ciało migdałowate:

a) Uszkodzenie go, upośledza zdolność do określenia motywacyjnego znaczenia bodźca;

b) Odgrywa najważniejszą rolę w przypisywaniu bodźcom wartości nagradzającej, w warunkowaniu

strachu przed nowymi bodźcami, w samodrażnieniu „układu nagrody”, w wywoływaniu poprzez

samodrażnienie mózgu rozmaitych zachowań oraz zmian wegetatywnych typowych dla reakcji

emocjonalnych.

c) pelni istotną funkcję w przypisywaniu wydarzeniom zmysłowym znaczenia afektywnego.

d) Uszkodzenie ciała migdałowatego środkowego lub struktur, z których zbiera ono projekcje, zakłóca

nabywanie i ekspresję wszystkich reakcji warunkowych.

e) Odgrywa decydującą rolę zarówno w nabywaniu jak i w ekspresji reakcji.

4. Szlaki nerwowe biorące udział w procesach związanych ze strachem:

a) Uszkodzenie jądra migdałowatego bocznego (JB) wpływa na warunkowanie strachu 1990),w

którym pośredniczy albo szlak wzgórze-cia|o migdałowate , a|bo wzgórze - kora - ciało

migdałowate.

b) wzmozone przekaźnictwo aminowe zwiększa tempo warunkowania reakcji strachu.

c) Istnienie szklaku podkorowego pozwala na poziomie ciała migdałowatego szybko wychwytywać w

środowisku bodźce zagrazające, jeszcze zanim nastąpi całkowita, wymagająca czasu ana|iza

bodźca.

d) Funkcją szybkiego szklaku podkorowego może być ,'uruchomienie ciala migdalowatego, tak aby

bylo gotowe do oceny informacji uzyskanej z opóźnieniem za pośrednictwem szlaku korowego.

e) Pełna mobilizacja reakcji obronnych nie może jednak nastąpić dopóki w korze sluchowej nie

zostanie przeprowadzona ana|iza dotycząca umiejscowienia, częstości i intensywności hałasu,

umożliwiająca określenie specyficznego charakteru i rozmiarów potencjalnego zagrożenia

sygnalizowanego przez bodziec słuchowy.

f) Zbieganie się szklaków podkorowego i korowego w pojedynczych neuronach i w jądrze

migdałowym bocznym pozwala wnioskować, w jaki sposób dochodzi do integracji.

g) Szklak podkorowy może działać jak urządzenie zakłócające, co pozwala korze, przekierować

uwagę na bodźce, które sygnalizują zagrożenie, a pojawiają się poza obszarem, na jakim jest

skupiona uwaga.

5. Strach w kontekście sytuacyjnym:

a) Powstawanie i utrwalanie się kontekstualnych skojarzeń strachu zależy od hipokampa.

b) W hipokampie zachodzi przetwarzanie informacji dotyczących przestrzeni, konfiguracja i/lub

wzajemnych relacji w otoczeniu.

6. Pozbywanie się strachu:

a) Wygaszanie warunkowych reakcji strachu nie oznacza biernego zapominania o skojarzeniu BW-

BB, ale jest procesem aktywnym, związanym z nowym uczeniem się.

b) Reakcje wzbudzone bodźcem warunkowym mogą spontanicznie powrócić w następstwie

traumatycznego doświadczenia, nawet zupełnie niezwiązanego z sytuacją warunkowania.

c) W proces wygaszania zaangażowane są obszary nowej kory, w szczególności kory przedczołowej.

d) Zaburzenia lękowe mogą być powiązane z zaburzeniem funkcjonowania kory przedczołowej, co

powoduje u pacjentów trudności z wygaszaniem nabytych reakcji strachu.

e) Stres powoduje takie same objawy jak uszkodzenie przyśrodkowej kory przedczołowej.

7. Działanie emocjonalne:

a) Unikanie jest wielostopniowym procesem uczenia się.

b) Na unikanie wpływać będą czynniki, które na strach warunkowy wywierają wpływ niewielki lub

żaden.

c) W uczeniu się reakcji unikania, ważną rolę odgrywają interakcje między ciałem migdałowatym ,

zwojami podstawy i nową korą.

8. Modulacja strachu:

a) Wpływy modulujące pochodzą zarówno z układu ośrodkowego jak i z obwodowego.

b) Drażnienie ciała migdałowatego może zmienić pobudzenie korowe, zapobiega temu blokada

receptorów cholinergicznych.

c) Hormony obwodowe np. glukokortykoidy, są w stanie modulować skuteczność zapamiętywania.

Średni poziom tych hormonów zazwyczaj poprawia pamięć deklaratywną, a wysoki poziom ją

osłabia.

d) Glukokortykoidy są uwalniane gdy ciało migdałowate wykrywa niebezpieczeństwo lub inne

zagrażające wydarzenie.

e) W okresach silnego stresu zdolność mózgu do formowania pamięci świadomej (deklaratywnej)

jest osłabiona, natomiast jego zdolność do tworzenia pamięci nieświadomej, emocjonalnej ulega

wzmocnieniu.

9. Systemy emocjonalne w mózgu ludzkim:

a) Ciało migdałowate wydawało się najbardziej aktywne, kiedy następowała zmiana między bodźcem

warunkowym i bezwarunkowym, a zatem w czasie kiedy zaczęły one występować w parze, a także

wówczas, gdy przestały pojawiać się razem.

b) Hipokamp jest niezbędny do nabywania wspomnień, które można zakomunikować, bądź

zadeklarować innym i które są dostępne świadomej świadomości.

c) Hipokamp i ciało migdałowate mogą mogą działać niezależnie w procesie nabywania różnych

rodzajów reprezentacji awersyjnych właściwości wydarzeń.

d) Aktywność ciała migdałowatego ułatwia bądź utrudnia przechowywanie informacji w pamięci

zależnej od hipokampa.

e) Konsolidacja jest rozciągniętym w czasie procesem, który rozpoczyna się, gdy wydarzenie zostaje

zakodowane; dzięki niej wspomnienia zależne od hipokampa stają się mniej lub bardziej trwałe.

f) Ciało migdałowate u ludzi może modulować związaną z hipokampem konsolidację pamięci.

g) Silny stres może nasilić funkcję ciała migdałowatego, a jednocześnie funkcja hipokampa ulega

osłabieniu.

h) Ciało migdałowate może odgrywać kluczową rolę w ocenie twarzy wyrażających strach.

i) Rola ciała migdałowatego w interpretowaniu wyrazu przerażenia na twarzy może się wiązać z

uczeniem się emocjonalnych znaczeń wyrazów mimicznych.

j) Pacjenci u których uszkodzenie ciała migdałowatego wystąpiło we wczesnych latach życia,

znacznie częściej ujawniają deficyt w ocenie wyrazu przerażenia na prezentowanych twarzach.

10. Uczucia i mózg:

a) Pamięć robocza= pamięć operacyjna – obszar umysłu, w którym na bieżąco informacje

przychodzące mogą być porównywane, kontrastowane i poddawane „obróbce” mentalnej.

b) Kora przedczołowa wiąże się z procesami zachodzącymi w pamięci operacyjnej.

c) Jeśli bodziec jest naładowany afektywnie ( np. wyzwala strach), to uruchomione zostają te same

procesy, co w wypadku bodźców niepowiązanych z emocjami.

d) W pamięci operacyjnej pojawia się świadomość faktu pobudzenia systemu strachu w mózgu.

e) Ciało migdałowate kontroluje reakcje organizmu ( behawioralne, wegetatywne, hormonalne) co

poprzez sprzężenie zwrotne może pośrednio wpływać na przetwarzanie informacji w korze, jak

również, na wydzielanie hormonów (adrenaliny).

f) Odczuwanie emocji pojawia się wtedy, gdy pamięć operacyjna odnotowuje fakt, że

uaktywniony został system emocji w mózgu.

Konwersatorium 9

Różnice indywidualne w sferze emocji

ZROZUMIEĆ EMOCJE ROZDZIAŁ 7

1. Różnice indywidualne w zakresie emocjonalności zrozumieć można tylko w kontekście

funkcjonowania dziecka w relacji z innymi ludźmi.

2. Temperament – różnice wrodzone.

3. Wzorce ekspresji emocjonalnej zależą w znacznym stopniu od wieku i fazy rozwojowej dziecka.

4. Zależność rozwoju różnic indywidualnych od skuteczności regulacji przez dzieci tych rodzajów

ekspresji.

5. Istotnym czynnikiem wpływającym na sposób regulacji przez dzieci własnych emocji jest zdolność

posługiwania się językiem. Istotny wpływ ma również mobilność.

6. Regulacja rozpoczyna się wraz z modulacja ekspresji najpierw pod wpływem opiekuna a następnie

modulacją zinternalizowaną przez dziecko.

7. Containtment – przetworzenie przez matkę emocji przeżywanych przez dziecko.

8. W pierwszych miesiącach życia głównym zadaniem jest stabilizacja funkcjonowania. Następnie

występuje interakcja między dzieckiem a rodzicem, później pojawia się przywiązanie, a następnie

rozwój systemu jaźni i samoregulacji.

9. Jednym z najbardziej ważnych czynników pomagających zarówno dzieciom jak i dorosłym zachować

równowagę emocjonalną jest obecność w ich życiu ludzi dających oparcie.

10. Regulacja emocjonalna – indywidualne różnice w zakresie natężenia, częstości i czasu trwania emocji;

bilans emocji okazywany przez jednostkę; procesy uczestniczące w modyfikacji reakcji emocjonalnych;

Thompson – procesy zewnętrzne i wewnętrzne odpowiedzialne za monitorowanie, ocenę i modyfikację

reakcji emocjonalnych, zwłaszcza ich cech natężenia i czasowych, aby osiągnąć cele podmiotu;

11. Dysregulacja dotyka ludzi, którzy nie potrafią modulować lub kontrolować swoich emocji.

12. Przywiązanie – podstawa najważniejszych predyspozycji emocjonalnych.

13. System przywiązania funkcjonuje wewnątrz relacji dziecko-rodzic, determinując wzajemną bliskość

obojga.

14. Poczucie bezpieczeństwa poprzez przywiązanie pozwoli dziecku na eksplorację świata i naukę nowych

umiejętności.

15. Trzy odrębne style przywiązania: przywiązanie bezpieczne; przywiązane ambiwalentnie ( kiedy

opiekun wraca dziecko pragnie być blisko niego ale jednocześnie nie chce być pocieszane i wykazuje

wiele reakcji gniewu i oporu.); przywiązane unikająco.

16. Dzieci bezpieczne okazują emocje pozytywne i negatywne; dzieci ambiwalentne okazują więcej emocji

negatywnych; dzieci unikające okazują mniej emocji każdego rodzaju.

17. Maskowanie emocji przez dzieci unikające może pomagać w podtrzymywaniu relacji przywiązania.

18. Na podstawie doświadczenia w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa dziecko buduje

wewnętrzny model roboczy relacji – Bowlby. Takie modele tworzą podstawę trwałej predyspozycji

emocjonalnej.

19. Autonomiczni dorośli – mówią o swoich doświadczeniach z dzieciństwa w sposób obiektywny i

zrównoważony; więź zakłócona – dorośli, którzy relacjonują swoje doświadczenia w sposób niespójny i

wydają się wciąż przytłoczeni swoimi wspomnieniami z dzieciństwa; więź zdezorganizowana – dorośli

relacjonują swoje dzieciństwo w sposób wielce zdystansowany z trudnością w przypominaniu sobie

zdarzeń, idealizacją i niewielkim okazywaniem emocji.

20. Poprzez ekspresję emocji, dzieci wyrażają cele

21. Ciepło i serdeczność – aktywacja kory lewej półkuli u dzieci okazujących radość na widok matki. Na

odwrót – dystres.

22. Ciepło i przywiązanie tworzą odrębne systemy.

23. Ciepło i serdeczność wpływają na przyjaźnie w dzieciństwie i wiele innych aspektów późniejszego

dobrostanu emocjonalnego.

24. Mówienie o emocjach strukturalizuje własne doświadczenie wewnętrzne dziecka i pozwala mu zdobyć

wiedzę o doświadczeniach wewnętrznych innych, a także okazywać empatię do innych ludzi.

25. Jeśli matka nie tłumaczy swoich uczuć informacje dziecka są mniej kompletne i częściej błędne.

26. Zaraźliwość emocjonalna – zjawisko zdolności dzieci do tworzenia tych samych emocji, co u

obserwowanych przez nie osób.

27. Dzieci uczą się tego co się dzieje, kiedy są złe, kiedy są smutne itd., w kontekście swojej grupy

wiekowej i zgodnie z tym zmieniają swoją ekspresję.

28. Schematy – modele umysłowe emocji w relacjach z innymi; reprezentacje sekwencji działania,

znaczenia danej emocji oraz tego, jak funkcjonują emocje. Nasze schematy emocji wywiedzione są z

oczekiwań i opierają się na naszym uprzednim doświadczeniu emocji w relacjach z innymi.

29. Sześć typów procesów istotnych dla powstawania różnic indywidualnych w zakresie emocjonalności:

a) Wzrost poczucia własnego Ja i zaufania do samego siebie dzięki reakcji otoczenia na dystres

jednostki;

b) Ciepło i serdeczność;

c) Modelowanie i podobne procesy;

d) Wzmocnienie, z częstszym występowaniem ekspresji nagradzanych niż ignorowanych;

e) Instruowanie, metaemocje( poglądy rodziców na temat ekspresji gniewu i smutku) i nauka

mówienia o emocjach;

f) Struktury wspólnych celów z rolą dla każdej osoby.

30. Temperament – aspekty zachowania i emocji, które mają charakter konstytucjonalny, sa trwałe w czasie

i niezależne od sytuacji, mają podłoże fizjologiczne i są w pewnym stopniu dziedziczne; istotny

składnik emocjonalności, który ma podstawę biologiczną, zazwyczaj jest odziedziczony i wpływa na

emocjonalność i osobowość.

31. Pomiar temperamentu polega na oszacowaniach dzieci przez ich rodziców.

32. Jednym z kryteriów uznania jakiejś cechy za składnik temperamentu jest jej stabilność w czasie.

33. Istnieje wpływ czynników genetycznych na emocjonalność, silny wpływ genetyczny na poziom

aktywności, strach i dystres w reakcji na ograniczenia.

34. Niemowlęta, które w wieku 3 miesięcy były bardziej zainteresowane zabawkami niż ludźmi w wieku

jednego roku były najbardziej unikające.

35. Z wiekiem styl przywiązania dzieci pozostaje pod większym wpływem czynników wrodzonych.

36. Negatywny temperament wiąże się z negatywnymi rezultatami tylko wtedy, gdy rodzice nie są na tyle

elastyczni, by przystosować się do temperamentu dziecka i popadają w „rodzicielstwo negatywne” -

model jakości dopasowania.

37. Temperament jest istotny dla relacji przywiązania, kiedy matka jest w jakiś sposób sztywna. Styl

przywiązania zależy zatem od współdziałania rodzicielskich zachowań opiekuńczych i temperamentu

dziecka.

38. Emocje stają się strukturami organizującymi (stabilizują się) w interakcjach dziecka ze światem i z

innymi ludźmi.

39. Genetyka behawioralna mówi nam, że geny tworzą podstawę takich charakterystycznych gatunkowo

zachowań, jak staranie dzieci, by pozostawać w bliskości opiekunów. Wpływają one również na

zróżnicowanie predyspozycji, na bycie mniej lub bardziej nieśmiałym itd.

40. Osobowość – zakres w jakim dana osoba ma tendencję do działania w charakterystyczny sposób w

różnym czasie i w różnych sytuacjach. Stabilizuje się z wiekiem i jest wspierana przez wykreowane

środowisko.

41. Wielka piątka wymiarów osobowości:

a) Neurotyzm – składa się z cech lęku, wrogości i depresji;

b) Ekstrawersja – ciepło, towarzyskość i skłonność do emocji pozytywnych;

c) Otwartość – na fantazję, estetykę, uczucia, ideę;

d) Ugodowość – zaufanie, prostolinijność, ustępliwość;

e) Sumienność – wytrwałe dążenie do osiągnięć, samodyscypliny i obowiązkowości.

KONWERSATORIUM 10

Uświadamianie i rozpoznawanie emocji

Reykowski, J., (1992). Emocje, motywacje, osobowość: T. Tomaszewski (red.) Psychologia ogólna.

W-wa, PWN, s. 44 – 48

Uświadamianie emocji

Procesy emocjonalne, w odróżnieniu od różnych form zachowania są niezależne od podmiotu (reakcje

emocjonalne pojawiają się w związku z czynnościami autonomicznego układu nerwowegi,

regulującego czynności mięśni gładkich, na które nie mamy bezpośredniego wpływu.

Człowiek jednak może mieć w pewnym stopniu wpływ na swój stan emocjonalny, ponieważ tylko w

nielicznych przypadkach sytuacja, w której znajduje się człowiek, jest jednoznacznie określona 1.

Ta sama sytuacja może mieć różne znaczenie emocjonalne, w zależności od tego, czy ujmowana jest w

węższej czy w szerszej perspektywie

2. Różne cechy tej samej sytuacji mogą mieć różne konsekwencje dla jednostki.

Człowiek może wpływać na swój stan emocjonalny poprzez zmianę sposobu patrzenia i myślenia.

Emocje można rozpatrywać jako specyficzne procesy regulacji, ale emocje pełniąc funkcje regulacyjne

same też podlegają regulacji. Jest to możliwe dzięki wykształceniu się u człowieka osobnego systemu

kontrolującego, który rejestruje i nadzoruje przebieg procesów regulacji procesy emocjonalne mogą

zatem być rejestrowane w świadomości

Nie wszystkie procesy mogą być rejestrowane w świadomości.

Można rozróżnić dwa zjawiska dotyczące uświadamiania emocji:

1. Poczucie, że coś w nas zachodzi, choć nie jest jasne, co to takiego- człowiek wie, że doznaje jakiejś

emnocji, ale nie umie jej określić

2. Uświadomienie właściwe, czyli wiedza o własnym stanie ujęta w kategorie słowne (symboliczne)-

cechą charakterystyczną tego uświadomienia jest włączenie otrzymywanych sygnałów w system

informacji (o sobie, świecie i emocjach) uporządkowanych i usystematyzowanych zgodnie ze

społecznie wypracowanym i przyswojonym przez jednostkę systemem znaczeń. Ten rodzaj

uświadomienia pozwala człowiekowi kontrolować swoje emocje (przewidywać ich przebieg, znać

czynniki, od których zależy siła emocji, mieć świadomość ich następstw).

Ograniczenia procesu uświadamiania emocji:

Procesy emocjonalne nie zawsze i nie w pełni są uświadamiane.

Przede wszystkim nie zostają uświadomione te procesy, których powstanie i rozwinięcie miało miejsce

we wczesnym dzieciństwie (świadomość nie jest wtedy wystarczająco rozwinięta).

Emocja musi osiągnąć określony stopień natężenia i organizacji, aby mogła być odebrana i

wyodrębniona spośród innych procesów wewnętrznych słaba i niewystarczająco zorganizowana

emocja nie zostanie zarejestrowana w świadomości

Uświadomienie emocji może być znacznie utrudnione, gdy działają osobne procesy hamujące, np. gdy

przejawianie danych emocji jest karane (Dollard, Miller) to, które emocje są karane zależy od norm

kulturowych (np. karanie w pewnych kulturach przejawów emocji seksualnych, a aprobowanie

całkowitej wstrzemięźliwości seksualnej), a także od indywidualnych losów życiowych i doświadczeń

Istnieją różne stopnie uświadomienia oraz różne formy zniekszktałcenia tego uświadomienia.

Typowe zniekształcenia orientacji w zjawiskach emocjonalnych:

- niezdawanie sobie sprawy z wystąpienia emocji

- fałszywa kategoryzacja emocji

- nieprawidłowe określenie źródeł emocji

- nieprawidłowe określenie związku między emocją a postępowaniem

Samokontrola emocjonalna

Uświadamianie emocji, a w szczególności ich przewidywanie, jest ważnym warunkiem samokontroli

emocjonalnej, ale warunkiem niewystarczającym oprócz zdawania sobie sprawy ze swoich emocji

ważne jest także ustosunkowanie się do danego stanu rzeczy, chodzi więc o zdolność ujmowania

samego siebie jako przedmiotu poznania i oceny (ukształtowanie pojęcia „Ja”, które stanowi warunek

podmiotowego odniesienia do otoczenia i do siebie samego)

Trzy grupy strategii, za pomocą których możemy wpłynąć na przebieg własnych procesów

emocjonalnych (M. Kofta):

- oddziaływanie na sytuacje, które są źródłem emocji podejmowanie takich czynności, które

osłabiają (lub wzmagają) kontakt z sytuacjami wzbudzającymi emocje lub poszukiwanie sytuacji, które

mogą wzbudzać emocje konkurencyjne wobec tych, jakie człowiek odczuwa (np. opanowanie uczucia

strachu poprzez wzbudzenie w sobie złosci)

- oddziaływanie na procesy symboliczne (wewnętrzne), które mogą modyfikować emocje

Ta strategia wiąże się z faktem, że emocje mogą być wzmagane lub osłabiane pod wpływem wyobrażeń

i myśli, które człowiekowi przychodzą do głowy.

Metody:

stłumienie istniejącej emocji, aktywizując wyobrażenia, którre wzbudzają emocję konkurencyjną

„intelektualne opracowanie” przeżywanych emocji zmniejszenie emocjogennego charakteru

uprzytamnianych treści

Spojrzenie na własne doświadczenie w szerszym kontekście: odniesienie go do innych doświadczeń, do

doświadczeń innych osób, do przyszłości

- podejmowanie czynności mających na celu zredukowanie (lub wzmożenie) pobudzenia (napięcia)

emocjonalnego podejmowanie działań mających na celu zredukowanie emocji za pomocą czynności,

które je wyrażają i wywołują

Harris, P. (2005). Zrozumieć emocje, M. Lewis, J. Haviland- Jones (red.) Psychologia emocji. Gdańsk GWP, s.

361- 375

Świadomość emocji

Umiejętność opisywania i przewidywanie własnego stanu emocjonalnego ma fundamentalny wpływ na

to, w jakim stopniu jesteśmy świadomi własnych emocji oraz je rozumiemy.

Świadomość emocji, choć tylko częściowa, może się zmieniać i pogłębiać, wgląd we własne życie

emocjonalne można rozwijać, ten rozwój możliwy jest także w odniesieniu do naszego rozumienia

innych ludzi.

Rozmawianie o emocjach

Istoty ludzkie w odróżnieniu od pozostałych naczelnych potrafią ubarać swoje emocje w słowa. Mowa

pozwala ludziom nie tylko wyrażać emocje, ale też je opisywać, i to nie wyłącznie odczuwane w chwili

obecnej, opisywanie emocji pozwala dzielić się doświadczeniami emocjonalnymi i wyjaśniać je.

Badania wykazały, że już dwulatki potrafią rozmawiać o emocjach, zarówno pozytywnych, jak i

negatywnych. Dzieci rozmawiają nie tylko o własnych emocjach, ale też o emocjach innych i jest to

samoświadomy opis ich doświadczenia lub doświadczenia innych osób.

Doświadczenie emocji może może niekiedy zakłócać lub blokować dokładny opis i analizę np. u dzieci

przeżywających bardzo intensywne doświadczenia emocjonalne, takie jak pobyt w szpitalu

W poszczególnych rodzinach istnieje znaczące zróżnicowanie częstości rozmów dotyczących emocji.

Częstość, z jaką przedszkoladi uczestniczą w rodzinnych rozmowach na temat emocji oraz ich

przyczyn, wpływa na ich późniejszą umiejętność rozpoznawania, jak czują sie inni. Niektóre dzieci

mogą być w naturalny sposób empatyczne, dążyć do częstszych rozmów na temat emocji i przejawiać

szczególną zdolność do trafnej oceny samopoczucia innych ludzi.

Dydaktyczna rola rozmowy- częste rodzinne rozmowy mogą zachęcać dzieci do dyskusji o emocjach,

zwiększając ich rozumienie i umiejętność wczucia się w odmienny punkt widzenia.

Rozmowy o emocjonalnie nacechowanych wydarzeniach mogą zmieniać format, w jakim dzieci je

kodują, a także komunikają dziecku, że jego uczucia są akceptowane i kształtują jego obraz własnego

życia emocjonalnego.

Narracyjny format emocji

Narracyjny format porządkuje wydarzenia z życia codziennego i najczęściej obejmuje zdarzenia

nacechowane emocjonalnie.

W okresie między drugim a piątym rokiem życia dzieci nabierają rosnącej biegłości w przywoływaniu

wydarzeń z przeszłości, dzieję się tak dlatego, że zaczynają uczestniczyć we wspólnym wspominaniu

wydarzeń z przeszłości wraz z dorosłymi, którzy zachęcają dziecko do organizowania tych wspomnieć

w spójne opowieści. Stopień, w jakim dzieci narzucają wydarzeniom strukturę narracyjną zależy od

stylu konwersacyjnego rodziców.

- rozbudowany styl konwersacyjny- szczegółowe omawianie wydarzeń, używanie przymiotników i

dodatkowych określeń w celu uwydatnienia swojego zainteresowanie i treści emocjonalnej wydarzenia,

stawianie pytań

- ubogi styl konwersacyjny- zadawanie prostych pytań, dostarczanie niewielu nowych informacji,

zmienianie tematu

Dzieci, które są często proszone o omówienie wydarzeń w kontekście rozmowy z rodzicami o

rozbudowanym stylu konwersacyjnym, mogą w efekcie nauczyć się sprawniej i spójniej kodować

aktualne wydarzenia oraz częściej kodować również ich implikacje emocjonalne Małe dzieci

potrafią lepiej ocenić psychologiczne konsekwencje jakiegoś wydarzenia, jeżeli wcześniej zakodowały

je w spójny sposób.

Epizody nacechowane emocjonalnie częściej bywają przedmiotem rozmów i częściej są wspominane i

odtwarzane w postaci narracyjnej.

Im bardziej intensywna emocja, tym częściej dzielimy się z innymi ludźmi opowieścią o wydarzeniu,

które ją wywołało.

Akceptacja emocji

Rozmowa na temat emocji, zwłaszcza prowadzona z opiekunem, może się przyczynić do większej

akceptacji własnych emocji przez dziecko (zarówno pozytywnych, jak i negatywnych), a akceptacja ta

ułatwia komunikację, swobodne wyrażanie siebie i uświadamianie sobie odczuwanych emocji

postawy rodziców i rozmowy z nimi mają kluczowy wpływ na życie emocjonalne dziecka, co z kolei

pozytywnie wpływa na stopień uświadamiania sobie przez dziecko własnych emocji oraz ich

rozumienia.

Wyjść poza skrypt- pragnienia, przekonania i emocje

Dziecko opracowuje coraz bardziej złożony zestaw skryptów dla różnych emocji- dzieci identyfikują

zatem rodzaje sytuacji wywołujących określone emocje, a także typowe działania i wyrazy twarzy,

towarzyszące poszczególnym stanom emocjonalnym.

Głębsza analiza koncepcji skryptowej ujawnia zasadniczą trudność poznawczą i ta sama sytuacja może

wzbudzać różne emocje w zależności od oceny jej uczestnika rozwiązaniem może być definiowanie

wywołujących emocję sytuacji w sposób bardziej abstrakcyjny.

Dzieci rzeczywiście konstruują skrypty dla poszczególnych emocji, ale kluczowy element skryptów

będzie obejmował nie diagnozę obiektywnej sytuacji, w jakiej znalazł się aktor, ale raczej analizę

sposobu, w jaki ocenia on tę sytuację dzieci wychodzą poza analizę opartą na skrypcie i biorą pod

uwagę ocenę sytuacji, dokonaną przez bohatera.

W jaki sposób dzieci pojmują proces oceny?

Dwa etapy rozwoju:

- w wieku 2-3 lat dzieci biorą pod uwagę rolę, jaką w ocenie sytuacji odgrywają jego pragnienia i cele

- w wieku 4-5 lat- proste rozumienie emocji, oparte na pragnieniach, zostaje rozbudowane i poszerzone

o przekonania i oczekiwania, dzieci zaczynają rozumieć, że tym, co tworzy emocje, jest nie związek

pragnienia i efektu działania, lecz relacja pragnienia i efektu działania

W trzecim roku życia dzieci rozmawiają w sposób uporządkowany o pragnieniach i celach, zazwyczaj

używając słowa „chcieć”. Następnie, dzieci zaczynają nawiązywać również do przekonań, przeważnie

używając słów „wiedzieć” i „myśleć”. Na przełomie piątego i szóstego roku życia rozmowy o

przekonaniach stają się równie częste jak te o pragnieniach.

Rosnące rozumienie przez dzieci tego, jak ludzie różnią się w swoich poglądach i postawach, wynika z

ich rosnącego zaangażowania w rozmowy. Rozmowa, oprócz wymiany informacji, obejmuje rónież

wymianę i porównywanie postaw, szczególnie postaw emocjonalnych. Rozmowa podkreśla i rozjaśnia

różnice dotyczące reakcji emocjonalnych poszczególnych osób zależnie od dokonywanej przez te osoby

oceny danej sytuacji lub zagadnienia.

Rozumienie emocji a relacje w grupie równieśniczej

Bycie akceptowanym przez równieśników może zwiększać możliwości uczenia się emocji. Inteligencja

lub zdolności werbalne mogą wpływać zarówno na rozumienie emocji, jak i na popularność w grupie.

Dzieci różnią się między sobą pod względem stopnia, w jakim potrafią stworzyć sobie spójny obraz

kluczowych emocji i w jakim rozumieją towarzyszące im procesy oceny, doświadczane stany oraz

konsekwencje behawioralne i psychologiczne.

Dzieci różnią się między sobą pod względem wrażliwości na subtelne niewerbalne oznaki emocji.

Myśli, wspomnienia i uczucia

Nawet bardzo intensywne emocje z czasem słabną. Spadek intensywności emocji jest doświadczeniem

uniwersalnym, rozpoznawanym i rozumianym przez dzieci na całym świecie. Jednakże emocje nie

zawsze słabną w sposób stały i równomierny, zdarrzają się także gwałtowne nawroty emocji i

wspomnień.

Istnieją znaczące dowody na to, że dzieci rozumieją sposób, w jaki reakcje emocjonalne wynikają z

sytuacji. Małe dzieci wykazują również pewne zrozumienie faktu, że ludzkie życie emocjonalne nie jest

jedynie funkcją aktualnych wydarzeń.

Reakcja emocjonalna nie zawsze ustaje, gdy osoba opuszcza sytuację, która tą reakcję wywołała.

Emocja pozystaje i wraca, choć ze słabnącą intensywnością małe dzieci potrafią także określić

warunki, w jakich może nastąpić ponowne przeżywanie osłabionej emocji.

KONWERSATORIUM 11

Mechanizmy motywacji a „Ja”

Rheinberg, F. (2006), Psychologia motywacji, Kraków: Wydawnictwo WAM. s. 192- 205

Motywy ukryte u motywacyjne obrazy samego siebie

McClelland- Obok trwałych motywów po stronie danej osoby istnieje druga wielkość sterująca

motywowanym zachowaniem, jest to wyobrażenie, jakie ta osoba ma o sobie samej i swoich

upodobaniach, pragnieniach, wartościach i trwałych celach (motywacyjny obraz samego siebie)

Oba układy motywacji (motywy ukryte i motywacyjny obraz samego siebie) są od siebie całkowicie

niezależne.

Motywacyjne obrazy samego siebie współokreślają to, od jakich celów ktoś zmierza, ktoś może

przyswajać sobie cele, które w ogóle nie przystają do jego motywów podstawowych.

Motywy ukryte wykształciły się w procesie ewolucji jako ogólne wzorce, w związku z czym możne je

również znaleźć w podobnej formie u pokrewnych rodzajowo ssaków. Te podstawowe motywy jako

powstałe drogą ewolucji jednostki funkcjonalne występują w bardzo ograniczonej liczbie, są jednak

uniwersalne, to znaczy, że może je spotkać niemal u każdego człowiek, aczkolwiek w bardzo różnej

formie.

Przykładowymi motywami ukrytymi są: motyw sukcesu, motyw władzy, motyw bliskości, motyw

ciekawości/eksploracji

Właściwym czynnikiem napędowym podstawowych (ukrytych) motywów jest afekt . Nie jest on

jednak ostateczną wielkością, która wyjaśnia uruchomienie motywów ukrytych. Za wywołaniem tego

afektu stoi wzmożone wydzielanie poszczególnych neurohormonów. Wydzielanie tych hormonów ma

działanie nagradzające i wzmaga skłonność do tego, aby w podobnych sytuacjach w przyszłości dążyć

do ponownego wytworzenia takich samych stanów (do wywołania danego afektu) zatem różnice

motywóe mają swoją przyczynę w różnicach intensywności i sytuacyjnej możliwości wzmożonego

wydzielania określonych neurohormonów.

Sprzężenie bodźców wskazujących z uruchomieniem afektu następuje już we wczesnym dzieciństwie,

gdy jeszcze nie rozwinęła się u dziecka mowa sprzężenia te mogą dochodzić do skutku również bez

udziału jakiejkolwiek refleksji i świadomości (występujące procesy mają miejsce w międzymózgowiu i

w prawej półkuli mózgu, która odpowiedzialna jest za emocje

Indywidualne różnice motywów wynikają, po pierwsze, z niejednakowych okazji do interakcji bardzo

małego dziecka z otoczeniem. Po drugie, mogą zależeć również od genetycznych różnic w wytwarzaniu

i aktywacji neurohormonów odgrywających rolę w powstawaniu afektów (istnieją wrodzone różnice w

zdolności szczególnie intensywnego wytwarzania pewnych afektów, przy czym od indywidualnej

historii uczenia się zależy potem to, z iloma i jakimi sytuacjami afekty te są łączone.

Motywy ukryte mają mniejszy udział w racjonalnym planowaniu celu. Okazują się silniejsze w

spełnianiu pewnych form aktywności, które sprawiają nam przyjemność, np.

- motyw władzy przejawiałby się bardziej w wykonywaniu czynności sprawiająch silne wrażenie,

zdolnych do wywierania na innych wpływu, niż w świadomie zamierzonym wyniku działania,

- w przypadku motywu sukcesu, rzeczywisty bodziec zawierałby się bardziej w stanie mającym w sobie

doznanie flow (stan optymalnie skutecznego funkcjonowania w obliczu stanowiących poważne

wyzwanie zadań), niż w sprawionym przez nie końcowym rezultacie

Zamierzone rezultaty mogą jednak o tyle mieć związek z motywami ukrytymi, że niekiedy dopiero

poprzez odpowiednie cele możliwe stają się spójne z motywami stany aktywności z perspektywy

motywów ukrytych cele mogą być jedynie środkiem umożliwiającym osiągnięcie spójnych z motywem

stanów aktywności.

Informacje na temat upodobań, trwałych pragnień, wyobrażeń aksjologicznych innych osób, które

otrzymujemy nie dotyczą motywów ukrytych, ponieważ motywy te oddziałują na nasze zachowanie

poniżej poziomu świadomych procesów refleksyjnych, ale są jedynie odzwierciedleniem

motywacyjnych wyobrażeń o samym sobie. Te układy sterujące są oczywiście ważne, ale mają zupełnie

inną jakość niż motywy podstawowe klasycznej psychologii motywacji.

Motywacyjne obrazy samego siebie są wynikiem świadomych spostrzeżeń i tym samym mają podstawę

wyłącznie poznawczą. Można je rozumieć jako nadrzędne schematy poznawcze, które są aktywowane

poprzez procesy kierowania uwagi lub też silne odniesienie do „ja”. Takie motywacyjne autowizerunki

uaktywniają się na przykład wtedy, gdy stoimy w obliczu sytuacji wymagających podjcia decyzji i jest

dla nas jasne, że nasze działanie powinno dać się uzasadnić nie tylko wobec nas samych, lecz także

wobec innych zastanawiając się w takich sytuacjach, jaką powinniśmy podjąć decyzję i do jakich

celów zmierzać, kierujemy się swoimi motywacyjnymi wyobrażeniami o sobie samym (zazwyczaj

próbujemy przy tym osiągnąć zgodność między samooceną i swoim zachowaniem) w efekcie

samooceny takie uzyskują pewien wpływ: nie są wtedy neutralnymi strukturami myślowymi, lecz

schematami poznawczymi oddziałującymi na zachowanie.

Motywacyjne obrazy samego siebie powstają dużo później niż motywy ukryte obok własnych

spostrzeżeń zawierają także wpływy procesów uspołecznienia, zwłaszcza poglądy, oceny i pragnienia

ważnych innych osób oraz normy kulturowe.

Oprócz motywów ukrytych mamy do czynienia z indywidualnie wytworzonymi strukturami

poznawczymi- takie samookreślenia mogą występować w niezliczonch wariantach, mogą się one

również odnosić do tych samych obszarów treściowychm co motywy ukryte (motywy ukryte dotyczą

bez wątpienia ważnych sfer naszego życia, w stosunku do których mamy też z reguły własne oceny).

Osoby, u których motywy ukryte i motywacyjny obraz samego siebie znacznie od siebie odbiegają,

mogą łatwo popadać w sytuacje wyboru celów (zgodnych z autowizerunkiem), do których zmierzanie

nie jest afektywnie wspierane przez motywy ukryte, a więc samo w sobie nie sprawia przyjemności

wtedy konieczne jest wsparcie ze strony woli (człowiek musi sobie tłumaczyć na nowo, dlaczego to, co

robi, jest ważne, wartościowe i dobre, musi się mobilizować, walczyć z rozpraszającymi go myślami i

dążyć do osiągnięcia koniecznych celów pośrednich)

W takich okolicznościach (gdy podejmujemy świadomą refleksję z uwzględnieniem oczekiwań i ocen

społecznych) aktywowane są motywacyjne obrazy samego siebie, które następnie mogą prowadzić do

niezgodnego z motywami wyznaczenia celu gruntowna refleksja nad ewentualnymi celami sprzyja

przecież zgodności z samym sobą w wyznaczeniu celu.

Gdy autowizerunek i struktura motywów są ze sobą jaskrawo sprzeczne, to ta zgodność z samym sobą

utrudnia działanie (przy spontanicznych decyzjach, które są oparte tylko na atrakcyjnym charakterze

czynności, niebezpieczeństwo to powinno być mniejsze, ponieważ motywy ukryte mają wtedy większą

szansę skutecznego wpływu na wyznaczenie celu) zarazem osoba taka działałaby częściej w

sprzeczności ze swym motywacyjnym obrazem samej siebie.

Zamiast całkowitej niezależności obu układów motywacyjnych, należałoby oczekiwać ich

umiarkowanego związku i powinno to dotyczyć osób, które w swoim zachowaniu nie kierują się stale

społecznymi oczekiwaniami i cudzymi ocenami takie umiarkowane związki można oczywiście

spotkać, jednak istnieją tu systematyczne indywidualne różnice

Cele spójne z motywami a dobre samopoczucie

Ukierunkowanie na działanie albo na stan

- Osobom ukierunkowanym na stan z trudem przychodzi po doznanym niepowodzeniu oderwać się

myślami od niemiłej sytuacji, żywią one często niepełne („wypaczone”) zamiary i nie bardzo potrafią

ocenić, czy cele, do których właśnie zmierzają , pochodzą od nich samych, czy też od kogoś innego, w

szczególności zaś są skłonne akceptować oczekiwania innych osób i stawiane przez nich zadania, nie

sprawdzając, czy pokrywają się z ich własnymi potrzebami czy też nie.

- Osoby ukierunkowane na działanie określają bardziej same swoje działanie i wykazują większą

zgodność między swymi zamiarami i potrzebami (w eksperymentach potrafią dokładniej odróżnić, co

było ich celami własnymi, a jakie cele zostały im podsunięte przez innych).

Przybliżenie do realizacji własnych celów wtedy prowadzi do zwiększenia dobrego samopoczucia, gdy

świadomie wytyczone cele są zgodne z ukrytymi motywami danej osoby.

W przypadku celów niespójnych z motywami nie ma żadnej relacji między zbliżaniem się do celu a

emocjonalnym samopoczuciem.

Istniejące struktury rzeczywistości sprawiają, że sterowania wolicjonalnego raczej nie da się ominąć.

Najlepiej byłoby nie zmuszać się niepotrzebnie do wolicjonalnie sterowanych zachowań, jakich

wymaga zaangażowanie się w cele i projekty całkowicie niezgodne z motywami- tam, gdzie można by

wybrać inne. Ostatecznie nasza zdolność do wolicjonalnej regulacji działania nie jest w naszej dowolnej

dyspozycji i może dojść do wolicjonalnego wyczerpania jest to niebezpieczne szczególnie dla osób,

u których motywy ukryte i motywacyjny obraz samego siebie są ze sobą jaskrawo sprzeczne

Przed wytyczeniem celów i zadań nie należy ograniczać się do zadania sobie na płaszczyźnie

rozumowej pytania, co można przez nie osiągnąć i jakie korzyści da się uzyskać, należy dodatkowo

poświęcić czas na możliwie szczegółowe i sugestywne wyobrażenie sobie potrzebnych do tego

czynności i celów pośrednich. W ten sposób tworzy się pewną szansę na to, aby przyszłe sytuacje

czynić „czytelnymi” dla własnych motywów i przewidzieć przez to własne samopoczucie w takich

sytuacjach. Może będzie się wtedy wiedzieć dokładniej, co się przedsiębierze, to znaczy, jaki będzie

potrzebny wkład woli i ile zyska się zadowolenia z danej czynności i dobrego samopoczucia, decydując

się na pewien określony cel. Takie ćwiczenia wyobrażeniowe są pomocne w szczególności dla osób, u

których motywacyjny obraz samego siebie i motywy ukryte są mocno rozbieżne.

Konwersatorium 12

Samokontrola i regulacja emocji

SAMOKONTROLA- zdolność do opanowania swoich impulsów i emocji

W psychologii introspekcyjnej związana z pojęciem woli i dowolności, z behawioryzmem- wola i ŚW (potem

zniknęły wszystkie te koncepcje)

Teoria autoregulacyjnej funkcji mowy Wygotskiego i Łurii – wszystkie czynności o charakterze samokontroli

uśrednione są przez wewnętrzne werbalizacje, tak że efektywność uzależniona jest od tego czy i jak jednostka

posługuje się symbolami pośredniczącymi

Teoria uczenia się Skinnera (specjalna kategoria zachowań sprawczych inicjowanych przez jednostkę w celu

zmiany prawdopodobieństwa wystąpienia u innych pewnych reakcji i Rottera - (społeczna t. uczenia się była pkt

wyjścia serii badań Waltera Imitatora, postępowanie człowieka zależy w dużym stopniu od poczucia kontroli

osobistej).

Samokontrola posiada swoją specyfikę, związaną ze szczególnymi właściwościami procesów poddawanych

regulacji: procesy emocjonalne i popędowe są oporne na próby kontrolowania: od czasów Arystotelesa przez

Tomasza z Akwinu rozróżniano 2 podstawowe rodzaje działań człowieka

1) jednostka była dyktatorem

2) jednostka może stosować jedynie perswazje sprawując jedynie władzę ‘polityczną’.

Stany i reakcje nalezą do drugiej kategorii.

Istnieje jednak jeden aspekt wg E. Halarda, który nie podlega regulacji dowolnej: zespół fizjologicznych

symptomów emocji ( zastosowanie w wykrywaczu kłamstwa)

Modre próbował dokonać integracji pewnych elementów myśli psychoanalitycznej oraz teorii uczenia się,

posługując się kategoriami pojęciowymi cybernetyki. Wyróżnił 2 mechanizmy w osobowości człowieka

- mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego charakterystyczny dla funkcjonowania ego i superego

-mech. dodatniego sprzężenia zwrotnego - charakterystyczny dla działania ID

Gdyby wszystkie procesy emocjonalne i popędowe przebiegały tak eksplozyjnie wykazując tendencje do samo

intensyfikacji, tłumaczyłoby to, dlaczego nie sprawujemy nad nimi władzy dyktatorskiej

Część życia emocjonalnego człowieka ulega wyłączeniu z ID, przestaje być przedmiotem regulacji, a sama staje

się częścią mechanizmu kontroli i istnieje również duża kategoria stanów emocjonalnych m, które nie stanowiąc

ogniwa mechanizmów samokontroli, nie maja jednak eksplozyjnego charakteru np. przygnębienie, smutek,

wesołość, niepokój.., Odznaczają się one mniejsza intensywnością i dłuższym czasem trwania niż emocje

Więc: procesy emocjonalne są odporne na samokontrole nie, dlatego ze ich przebieg jest tylko lawinowy, ale

dlatego tez ze wytwarzają się w układzie nerwowym na pewien czas samoorganizujące układy funkcjonalne,

wykazujące pewien stopień odporności na zakłócenia (typowa „antyentropijna” właściwość tego rodzaju

układów)

Komorski: w strukturach emocjonalnych występuje organizacja licznych obwodów zamkniętych neuronów ( np.

obwód ciało sutkowe pęczek sutkowo-wzgórzowy- obręcz-hipokamp-sklepienie-ciało sutkowa te) - można wiec

przypuszczać ze wskutek działania tych obwodów stany emocjonalne powstałe pod wpływem jakiegoś bodźca

utrzymują się w ciągu dłuższego czasu. Czynności gnostyczne mają charakter fazowy i kończą się z chwilą

przerwania działania bodźca zewnętrznego, o tyle czynności emocyjne mają charakter toniczny i utrzymują się

jakiś czas po przerwaniu działania bodźca ( Komorski upatruje inercyjności emocji w swoistych cechach

budowy emocyjnych partii mózgu).

„lawina emocjonalna”- jeśli jakiś bodziec wywołuje w drodze asocjacji określona emocje, to i sama emocja

może tworzyć pewne wyobrażenie bodźca

Zdolność emocji do samoregeneracji wiąże się z istnieniem organizacji cyrkularnej w ośrodkach emocyjnych

oraz zachodzeniem dwukierunkowych połączeń między tymi ośrodkami a systemami gnostycznymi.

Dodatkową role odgrywa nie tylko toniczny charakter procesów ośrodkowych, ale też mechanizm

psychofizjologiczny obwodowe zmiany fizjologiczne będące następstwem zmian ośrodkowego układu

nerwowego rejestrowane są tam zwrotnie w świadomości człowieka i rozpoznawane, jako lęk, gniew, radość…

na podstawie wcześniejszych doświadczeń.. (Chucher i Singer)

Obok właściwości samoorganizujących ( samoregeneracja, samopodtrzymanie, samointensyfikacja) procesy

emocjonalne mają inne cechy, które mogą utrudniać oddziaływanie czynnika regulującego:

1) globalność ich oddziaływania- proces emocjonalny prowadzi do równoczesnych wielorakich zmian w pracy

aparatu psychicznej regulacji zachowania ( składnik poznawczy i motywacyjny)

2) podwyższenie ogólnego poziomu aktywacji, które może wpływać destrukcyjne na wyższe funkcje

intelektualne warunkujące z kolei w znacznym stopniu sprawny przebieg czynności samokontroli.

MODEL PROCESOW SAMOKONTROLI- Roz 3

Ogólnie modele przyczyniają się przede wszystkim do lepszego rozumienia zjawisk, w mniejszym do ich

wyjaśniania i przewidywania. W tym modelu zakłada się że niezbędnym ogniwem procesu samokontroli jest

uruchomienie przez jednostkę specjalnej klasy zachowania ( samokontrolne); charakteryzuje się w nim

podstawowe rodzaje takich czynności oraz stosunki miedzy nimi, nie precyzuje się jednak, od jakich czynników

może zależeć ich efektywność ( teoria to już coś więcej)

Samokontrola - inicjowany przez samą jednostkę proces za pośrednictwem, którego osiąga ona zbieżność

między własnym zachowaniem a standardami wewnętrznymi ( osobisty -uznana za własną zasada - np.

zinternalizowana norma postepowania) lub zewnetrznymi (postrzegane i przynajmniej częściowo akceptowane

przez jednostkę wymaganie otoczenia)

Standardy regulacyjne = behawioralne - określają pożądane/ niepożądane formy zachowania się i standardy

emocjonalne - określające pożądane/niepożądane rodzaje emocji, bądź tylko ich natężenie.

Założenia modelu:

a) Procesy samokontroli to podklasa procesów psychologicznej regulacji działania - przebiegają na

poziomie regulacji nieautomatycznej i czynności samokontroli, ukierunkowane są na modyfikację

(zmiana natężenia i/lub zmianę prawdopodobieństwa pewnych niepożądanych przez jednostkę

własnych czynności, postaw, osiągnieć, stanów emocjonalnych)

Znaczenie ma i poziom regulacji i ich cel

b) Wyższe formy samokontroli mają z reguły charakter antycypacyjny - czynności kontrolujące pojawiają

się często jeszcze przed wystąpieniem wyraźnego niepożądanego odchylenia od standardu w

zachowaniu. W myśl regulacji za pośrednictwem ujemnego sprzężenia zwrotnego pojawia się wyższa

jakościowo postać regulacji ( regulacji sterowanej uchybieniami), zbliżona do modelu tzw. regulacji

doskonałej.

c) Procesy samokontroli mają komponent motywacyjny i sprawnościowy- natężenie i efektywność

czynności samokontroli zależy od siły oddziaływania czynnika energetycznego (motywacji do

samokontroli) i sprawnościowego-(zdolność do samokontroli)

Frank Logan-2 komponenty motywacji samokontroli: popęd do samokontroli i przynęty ( +/-)

d) W procesach samokontroli podstawową rolę odgrywają mechanizmy świadomości - człowiek rejestruje

stany rzeczy (diagnoza) i jest zdolny do umysłowego opracowania reprezentacji owych stanów rzeczy i

skonfrontowania ich z treściami zakodowanymi we własnym systemie poznawczym (procesy

świadomości)

e) W procesach SK (samokontroli) dużą role odgrywają mechanizmy językowe- umożliwiają

abstrakcyjne, symboliczne, aktywne ustosunkowanie się do świata i samego siebie.

Struktury systemu poznawczego, w których zakodowane są standardy regulacyjne mają zawsze

charakter werbalny

Procesy rejestracji w świadomości własnych stanów emocjonalnych i ich przyczyn, skutków tez ma

charakter werbalny

Planowanie działań i antycypacja zdarzeń dokonuje się za pomocą funkcji językowych.

Techniki SK są uruchamiane za pośrednictwem słów ( np. kontrola prospektywna - kontrola

poprawności wzorców działania jeszcze przed podjęciem działania), lub sprowadzają się do

wytwarzania przez człowieka strumienia wewnętrznych bodźców słownych, regulujących emocje ( np.

w wypadku kontroli wewnętrznej)

f) Procesy samokontroli mają charakter podmiotowy- jednostka dokonuje atrybucji przyczyn aktywności

samokontroli do własnego Ja - upatruje w sobie źródło owej aktywności.

g) Powstanie reprezentacji własnej osoby ( ja przedmiotowego) jest warunkiem występowania procesów

samokontroli - wczesne doświadczenia kontroli nad otoczeniem są istotnym warunkiem dokonania

podstawowego rozróżnienia miedzy sobą, ( jako podmiotem oddziaływań) a otoczeniem (obiektem

oddziaływań)

h) Mechanizm SK jest pochodzenia kulturowego

Wg Brunera są 2 sposoby oddziaływania na postępowanie - bezpośrednia metoda kar i nagród i

pośrednie - kształtowanie w nim określonego obrazu świata

Społeczny charakter samokontroli uwidacznia się przy porównaniach międzykulturowych, które

wykazują że zarówno sam stopień wykształcenia zdolności do panowania nad sobą jak i szczególne

ukierunkowanie technik kontroli stosowanych przez jednostkę, uzależnione są od typu kultury (cele,

jakie sobie wyznaczamy też od tego zależą)

Schemat przebiegu procesu SK:

a) Rejestrowanie w świadomości rzeczywistego (lub antycypowanego) stanu rzeczy poddawanego

regulacji wraz z jego przyczynami i następstwami

b) Zestawienie informacji o owym stanie rzeczy ze standardami wew. i zew.

c) Pojawienie się rzeczywistych (lub antycypowanych) emocji kontrolujących - strach, lek, wstyd,

poczucie winy

d) Zdecydowanie o podjęciu/niepodjęciu czynności SK, o jej rodzaju i natężeniu

e) Dokonanie wyboru odpowiedniego programu dla realizacji owej czynności ( z repertuaru

znajdującego się w dyspozycji jednostki)

f) Realizowanie czynności SK

g) Porównanie uzyskanych efektów regulacji ze standardami i ewentualne zakończenie procesu

samoregulacyjnego

Mechanizmy SK w ujęciu psychologii regulacji:

Zachowanie to nie sekwencja izolowanych reakcji na bodźce, ale jako działania ukierunkowane na realizację

określonych celów oraz o szeregu właściwości całościowych, niedających się wyprowadzić z cech

poszczególnych reakcji wchodzących w skład tego działania: tj. kierunek, sprawność, dynamika ( teoria

holistyczna)

Ważne są standardy regulacyjne, bo określają cele końcowe działań. Standardy osobiste tworzą układy

hierarchiczne - od ogólnych, odległych do szczegółowych, krótkodystansowych + standardy zewnętrzne

- Automatyczne i nieautomatyczne formy regulacji

Automatyczne – reakcja człowieka następuje od razu po uruchamiających ją bodźcach

Nieautomatyczna- (świadoma, dowolna) występuje reakcje upodrzędnione - włącza się łancuch wew. procesów

symbolicznych.

Chociaż emocje generowane są automatycznie, ich dalszy przebieg, wpływ podlega korygowaniu w ramach

regulacji na poziomie nieautomatycznym taka samokontrola współwyznacza ukierunkowane zintegrowane

formy działań człowieka i umożliwia plastyczne dostosowanie zachowania do wymogów stawianych jednostce

przez społeczeństwo i samego siebie

-Procesy SK a mechanizmy obronne

Kierunek oddziaływania mechanizmów obronnych jest dokładnie przeciwny procesom SK. Maja one charakter

procesów nie podmiotowych- nie jesteśmy świadomi, nie my kontrolujemy, ale jest ono regulowane przez ukryte

zasady i reguły.

Mechanizmy obronne (MO) mają z reguły kompulsywny, przymusowy, niedostosowany do wymogów sytuacji

charakter, a techniki samokontroli emocjonalnej są plastyczne, dostosowane do zmiennych wymagań stawianych

przez sytuacje społeczne.

MO kierują się regułą ID – rozkosz i szybka redukcja napięcia, przy stosowaniu technik SK przeciwnie -

człowiek sam często zadaje sobie cierpienie, doświadcza frustracji, poświeca się żeby coś osiągnąć

MO są krótkowzroczne, prowadzą do wypaczeń w sposobie postrzegania rzeczywistości i samego siebie, a

mechanizmy samokontroli - dalekosiężne, zakładają realistyczne spostrzeganie wymagań i zdolność do

zobiektywizowanego ustosunkowania się względem samego siebie.

procesy kontroli nad zachowaniem mogą przebiegać na poziomie regulacji automatycznej (MO), jednakże

dopiero po osiągnięciu poziomu regulacji nieautomatycznej nabierają cech podmiotowości i walorów

integracyjnych stając się SK. Niektóre elementy mechanizmu SK, czyli techniki kontroli mogą ulegać znacznej

automatyzacji.

Konwersatorium 13

Emocja jako czynnik motywacyjny w teorii zróżnicowanych emocji

Adaptacyjne funkcje emocji

DET – differential-emotions theory – teoria zróżnicowanych emocji

1. To głównie emocje motywują zachowanie człowieka, a dokładniej cele zachowania.

2. Każda emocja pełni swoją własną funkcję w zakresie organizowania spostrzegania, poznania i

czynności/zachowań. Każda z nich ma też wkład w rozwój osobowości i zachowań. Zarówno emocje

wychodzące z predyspozycji i te indukowane kieruję spostrzeganiem, wzbudzają selektywność uwagi

oraz wpływają na treść pamięci roboczej. Jednak określenie skomplikowanych zależności między

emocją a zachowaniem wciąż jest trudne.

3. Sytuacje wywołujące osobiste zaangażowanie uruchamiają spójne wzorce współdziałających emocji.

Złożoność związku emocja-zachowanie jest spowodowana przez silne wzajemne oddziaływania w

obrębie systemu emocjonalnego i w procesie kształtowania się wzorców emocjonalnych. Tak, jak

interakcje pomiędzy emocjami i procesami poznawczymi, tak relacje między emocjami w

aktywowanym wzorcu obejmują interemocjonalne procesy regulacyjne. Oznacza to, że jedna emocja

wzmaga lub tłumi drugą emocję w obrębie tego samego wzoru.

Zgodnie z założeniami DET, mimo, że emocje zazwyczaj występują w układach złożonych (dwie, trzy,

więcej emocji), każda z nich ma swoje określone stanowisko motywacyjne. Co jest sprzeczne z

poglądem, że emocje można rozumieć wg. ogólnych wymiarów, jak np. przyjemność.

4. Relacje pomiędzy emocjami i zachowaniami kształtują się w człowieku wcześnie i są stabilne przez

całe życie. Nawet, jeżeli reakcje na emocję się zmieniają, są komplementarne do tych, które zastępują

(np. smutek u dziecka wywołuje płacz, a u starszej osoby tylko smutną minę, obie reakcje prowokują

opiekuńczość i wsparcie społeczne).

Dzięki motywowaniu, organizowaniu i podtrzymywaniu określonych zespołów zachowań, emocje wpływają na

rozwój osobowości (np. regularne występowanie wysokiego poziomu radości ułatwia interakcje społeczne i

wspomaga wykształcenie ekstrawersji).

Emocje oprócz funkcji adaptacyjnych mogą również pełnić funkcje nieadaptacyjne np. reakcja na zagrożenie.

Jest to spowodowane problemami w relacji między emocjami w interakcji emocja-poznanie oraz układach

emocja-poznanie-działanie.

Darwin opisał około tuzina odrębnych emocji i stwierdził, że ich ekspresja wyewoluowała z systemów

funkcjonalnych. Zgodnie z jego teorią ekspresje typowe dla danej emocji w procesie ewolucji pełniły funkcję

adaptacyjną. Nie sprecyzował jednak, czy jego zdaniem wciąż ją pełnią.

Darwin wyróżnił dwie funkcje adaptacyjne emocji: komunikację społeczną (np. matczyny uśmiech aprobuje

zachowanie dziecka) i regulację doświadczania emocji (np. pełna ekspresja emocji wzmacnia ją, a tłumienie

ekspresji osłabia emocję).

Spencer uważał emocje za stany świadomości. Wundt rozwinął jego koncepcję, utrzymywał, że odczucia emocji

można interpretować w trzech wymiarach: przyjemność-nieprzyjemność, relaksacja-napięcie, spokój-

pobudzenie.

Tomkins i Plutchik przedstawili po osiem różnych odrębnych emocji (mimo, że ich nazwy różniły się u każdego

z nich, emocje Plutchika miały swoje odpowiedniki u Tomkinsa, obaj zrobili to w 1962r). Jednak dopiero ponad

dwadzieścia lat później teoria odrębnych emocji zaczęła się liczyć i nadawać kierunek badaniom.

Współcześnie wielu badaczy uważa, że teoria odrębnych emocji i teoria wymiarowa są wobec siebie

komplementarne, a nie sprzeczne, emocje łatwiej jest badać na poziomie wymiarów ogólnych. Według

psychometrii wskaźniki odrębnych emocji są pierwszorzędowe, a wymiarowe drugorzędowe, więc stabilniejsze.

Z drugiej jednak strony teorie te mają różne podejścia do roli emocji w motywowaniu i organizowaniu zachowań

oraz rozwoju osobowości i psychopatologii. Na poziomie wzorców może okazać się, że jeden wzorzec (np.

depresji) może wpływać zupełnie inaczej na zachowanie, niż inny wzorzec (np. wrogości), a oba wpływać

jeszcze inaczej na ogólną negatywność emocjonalną. Stąd tez rozróżnienie pomiędzy teorią odrębnych emocji, a

teorią wymiarową jest przydatne przy relacji emocja-zachowanie.

Zależność między systemem emocjonalnym, a poznaniem: wg. niektórych teoretyków, emocje są uruchamiane

przez poznawcze procesy oceniania i atrybucji. Pogląd ten stawia procesy poznawcze na uprzywilejowanej

pozycji. Zwolennicy teorii zróżnicowanych emocji zgadzają się, że procesy afektywne i poznawcze są często ze

sobą powiązane, jedna teoria ta zakłada, że emocje mogą być aktywowane również przez procesy inne, niż

poznawcze, w tym też przez emocje, emocje charakteryzują się pewnymi cechami organizacyjnymi, mobilizują

poznanie, tworzą przejściowe i trwałe struktury afektywno-poznawcze.

Według DET emocja to zbiór procesów neuronalnych, inicjujący procesy eferentne, które nie muszą (ale mogą)

prowadzić do zauważalnych ekspresji, ale zawsze prowadzą do unikatowego i świadomego doświadczenia.

Subiektywne doświadczenie może (ale nie musi) być dostępne za pośrednictwem procesów poznawczych lub

systemu językowego. Każda emocja ma trzy poziomy/aspekty: neuronalny, ekspresyjny, doświadczeniowy, a

termin „emocja” odnosi się do tych trzech elementów, tworzących integralną całość.

U niemowląt procesy neuronalne zazwyczaj prowadzą do ekspresji behawioralnej. Zmienia się to z czasem

poprzez dojrzewanie, czy socjalizację, jednostka uczy się regulować i modyfikować wyrażanie emocji.

Doświadczenie emocji stanowi cechę świadomości. Można je opisać jako uczucie lub stan motywacyjny, który

obejmuje tendencję do działania lub poczucie do działania. Przy negatywnych emocjach (np. złość, strach) jest

to sprecyzowane działanie (np. atak, ucieczka). Przy pozytywnych emocjach działanie jest szersze, bardziej

ogólne, np. eksploracja. Właściwie doświadczenie emocji nie obejmuje poznania, jednak stany emocjonalne

posiadają pewną informację i stanowią źródło sygnałów do podejmowania decyzji i działania – tendencja do

myślenia i działania zgodnie z informacją w emocji. Mimo, że odczuwanie emocji różni się jakościowo od

procesów myślowych, to mobilizuje ono procesy poznawcze. Na ogół uruchamianie procesów poznawczych

odbywa się w sposób uporządkowany. Pobudzane są tendencje poznawcze i behawioralne odpowiadające danej

emocji. Stanowi to wstęp do rozwoju adaptacyjnej struktury afektywno-poznawczej (skojarzenie emocji z

poznaniem).

Rozdzielenie stanu motywacyjnego i poznania jest ważne, skłania do rozpatrywania możliwości, że

nieświadoma motywacja to doświadczenie emocji, które nie zostało rozpatrzone na poziomie poznawczym, więc

dostęp do niego na poziomie systemu językowego jest niemożliwy. Zaburzenia takie jak aleksytymia są

skrajnymi przypadkami niezależności emocji i poznania.

Zakładanie tego wyraźnego podziału ułatwia też konceptualizację pojawiania się emocji w dzieciństwie.

Pojawiające się najwcześniej emocje (m.in. radość, smutek, strach złość), nazywamy „niezależnymi”, ponieważ

ich wystąpienie nie wymaga procesów poznawczych, ani się do nich nie sprowadza. Natomiast emocje

wykształcające się później (np. wstyd) są „zależne”, ponieważ ich pojawienie łączy się z procesami Ja.

Podział między emocjami a poznaniem ułatwia również formułowanie hipotez na temat roli poznania w

aktywowaniu emocji. Jeśli poznanie jest elementem emocji, to trudno analizować związki przyczynowo-

skutkowe pomiędzy procesami poznawczymi i emocjonalnymi.

Adaptacyjne funkcje odrębnych emocji

1. Funkcje zainteresowania

Zainteresowanie można też traktować jak inne emocje: ciekawość, zdziwienie, potrzeba eksploracji,

wewnętrzna motywacja. Zdrowy człowiek przebywający w komfortowym środowisku doświadcza

zainteresowania częściej, niż innych emocji, świadczy to o istotnej roli adaptacyjnej zainteresowania.

Zainteresowanie motywuje do uczenia i eksploracji, gwarantuje zaangażowanie jednostki w

środowisko, sprzyja kreatywności, wzmaga poczucie możliwości. Zainteresowanie stanowi mechanizm

selektywnej uwagi – nie pozwala uwadze na błądzenie pośród niepotrzebnych bodźców. Kieruje uwagę

na konkretny przedmiot, osobę, sytuację, zadanie. Dostarcza motywacji i mobilizuje energię, ożywia i

stymuluje ciało oraz umysł, przyczynia się do rozwoju inteligencji i osobowości.

Jest elementem wielu złożonych wzorców. Często wchodzi w skład emocjonalnego wzorca lęku, może

tutaj osłabić strach na tyle, że umożliwi reakcję zbliżenia się do bodźca. Najczęściej jednak występuje

w tym samym wzorcu co radość – np. u dzieci podtrzymuje zaangażowanie zabawą. Tutaj radość pełni

też rolę chwilowego wytchnienia od aktywności spowodowanej intensywnym zainteresowaniem.

2. Funkcje radości/szczęścia

Jest to coś innego, niż odczucie fizycznej przyjemności, ale często jest jej skutkiem. Nasila poczucie

bliskości i sprzyja przyjemnym interakcjom społecznym, wzmaga otwartość na doświadczenia,

wzmacnia więzi z innymi. Przynosi ogromne korzyści niewielkim kosztem. Ma również właściwości

regenerujące, jest antidotum na stres, sprzyja radzeniu sobie w obciążających sytuacjach. Samo

wyrażenie radości – uśmiech – jest sygnałem do przyjaznej interakcji, ekspresja radości może

pozytywnie wpływać na otoczenie.

Paradoksalnie radość występuje we wzorcu ze smutkiem, np. „łzy radości”, mieszanina radosnych i

smutnych wspomnień przy oglądaniu zdjęć bliskiej, zmarłej osoby. Radość może łagodzić smutek.

3. Funkcje smutku

Wzmacnia więzi społeczne, spowalnia systemy spostrzegawcze i teoretyczne, skutkuje to:

uważniejszym szukaniem źródła problemu, głębszą refleksją, co pozwala spojrzeć na problem z innego

punktu widzenia, ułatwia lepsze planowanie przyszłych wydarzeń (takie planowanie może łagodzić

smutek). Smutek informuje Ja o istnieniu problemu, u obserwatora wywołuje empatyczny smutek,

wzmaga współczucie i chęć pomocy.

Występuje we wzorcu smutek-złość, zwłaszcza w depresji, gdzie tworzy się błędne koło – smutek

powoduje złość, która natęża smutek, i tak dalej. Z drugiej strony smutek łagodzi złość.

4. Funkcje złości

Z przymrużeniem oka: „pogarszanie gorszej sytuacji”. Złość i agresja są ze sobą często mylnie łączone,

nie muszą współwystępować. Złość może zapobiec agresji (w przypadku, kiedy agresywna jest jedna

jednostka, a druga okaże złość, np. zdenerwowanie rodzica przy bójce dzieci), sama ekspresja złości

może też załagodzić samą emocję u jednostki ją odczuwającej. Złość mobilizuje energię i utrzymuje ją

na wysokim poziomie, powoduje większe ukrwienie mięśni (kosztem innych narządów), podwyższa

skuteczność i aktywność motoryczną.

Agresja jest bardzo często wzbudzana przez emocje współwystępujące ze złością (np. poczucie wstydu

jeśli ktoś podważa naszą samoocenę).

5. Funkcje wstydu

Jest czynnikiem zmuszającym do społecznego podporządkowania się, przykuwa uwagę do porażek i

nieprawidłowości w funkcjonowaniu Ja, ma duży związek ze strukturą Ja, poczuciem własnej wartości i

samooceną. Wynika ze stanu, kiedy świadomość Ja jest bardzo silna, występuje, kiedy wystawione na

widok publiczny Ja sprawia niezadowalające wrażenie lub jakiś jego aspekt wydaje się być dziwaczny

lub niewłaściwy. Przewidywanie i unikanie wstydu dostarcza motywacji do nabywania umiejętności i

podnoszenia kwalifikacji, dlatego też odgrywa znaczącą rolę w rozwoju poczucia kompetencji.

Występuję we wzorcach lęku i depresji. Razem ze strachem może prowadzić do lęku społecznego lub

nawet fobii społecznej.

6. Funkcje strachu

Motywuje do ucieczki z niebezpiecznej sytuacji, przewidywanie strachu motywuje unikanie. Ani

ucieczka, ani unikanie nie muszą oznaczać fizycznego odwrotu (np. zastygnięcie w bezruchu).

Zagrożenie może mieć charakter nie tylko fizyczny, ale też psychiczny (np. zagrożenie struktury Ja,

komfortu psychicznego), jednak bez względu na to na jego typ, strach pełni funkcję motywu ucieczki,

neutralizowania okoliczności, które go wywołują. Strach często powoduje „widzenie tunelowe” –

koncentrację na źródle strachu, co mobilizuje obronę.

Stanowi główną emocję we wzorcu lęku.

Funkcje emocji w rozwoju osobowości

Główną, ogólną funkcją emocji i systemu emocjonalnego jest organizacja cech i wymiarów osobowości.

1. Zasada stałego wpływu

Emocje wpływają na osobowość w sposób ciągły, a nie epizodyczny. Zasada ta wynika z założenia, że

emocje na pewnym poziomie intensywności są stale obecne w świadomości, każda z nich ma też

swoisty wpływ na spostrzeganie, poznanie i działanie. Można z tego wywnioskować, że poszczególne

emocje mają udział w kształtowaniu poszczególnych cech charakteru, a pewne wzorce emocjonalne

determinują pewne ogólne wymiary osobowości.

2. Próg aktywacji

Różnice dotyczące progu aktywacji odgrywają ważną rolę w rozwoju osobowości, ludzie różnią się od

siebie skłonnością do wyrażania emocji, różnice te pojawiają się już u kilkulatków, są stałe,

niezmienne.

3. Stabilność wzorców emocjonalnych

Stabilność dotyczy nie tylko częstości doświadczenia, ale też współwystępowania danych emocji.

Regularność ta wzrasta wraz z rozwojem człowieka. Dotyczy to zarówno wrodzonych, jak i

wyuczonych wzorców emocjonalnych. Często powtarzające się, stabilne wzorce emocjonalne w

szczególny sposób działają na poznanie i działanie, a reakcje te i tendencje do reagowania stają się

cechami charakteru. Struktura afektywno-poznawcza to więź między emocją a myślą, struktury te (lub

ich powiązania) mogą motywować odpowiadający im wzorzec zachowań, manifestujący się jako cecha

osobowości. Doświadczenie emocji z reguły wpływa na normalne funkcjonowanie poprzes struktury

afektywno-poznawcze. Te emocje, które nie są etykietowane, czy też artykułowane poznawczo są

źródłem nieświadomych motywacji.

Konwersatorium 14

Rola kultury w społecznym konstruowaniu emocji

Istnieją dwie teorie dotyczące emocji: pierwsza z nich głosi, że są one wyuczone i warunkowane społecznie i

kulturowo, np. Amerykanin będzie doświadczał emocji w inny sposób, niż członek plemienia Inuitów, ponieważ

ich życie społeczne drastycznie się różni. Druga z kolei mówi, że emocje są naturalne i wrodzone, istnieje

ciągłość pomiędzy zachowaniami dziecka i dorosłego, także między zachowaniami ludzi i zwierząt. Emocje

determinowane są genetycznie, składają się na nie niezależne od woli procesy fizjologiczne, ekspresje mimiczne,

charakterystyczne cechy mowy i popędy do działania.

W przeszłości badacze spierali się co do prawdziwości obu teorii, stawiali je przeciwko sobie, emocje musiały

być albo wrodzone, albo wyuczone.

Konstrukcja społeczna, ewolucyjna czy jedno i drugie?

Schemat emocji: ktoś zajeżdża Ci drogę, gdy prowadzisz samochód (treść poznawcza), oceniasz wydarzenie

jako zagrażające Twojej autonomii (ewaluacja), w mózgu zachodzą różne zmiany (procesy neurofizjologiczne),

serce zaczyna bić szybciej, do krwi są uwalniane hormony (zmiany somatyczne), ogarnia Cię złość (uczucie),

grymas gniewu na twarzy (ekspresja mimiczna), naciśnięcie klaksonu (działanie).

Przykłady dwóch typów teorii

Armon-Jones wyróżnia dwie formy konstrukcjonizmu społecznego – umiarkowaną i radyklaną.

Wersja umiarkowana "przyjmuje od naturalizmu tezę o istnieniu ograniczonego zestawu naturalnych reakcji

emocjonalnych".

Wersja radykalna opiera się na trzech zasadach:

1. emocje to kompleksy uczuć i postaw

2. emocje są tworami społecznymi, opierają się na przekonaniach, są kształtowane przez język i

wywodzą się z kultury, nie stanowią modyfikacji naturalnych stanów, nie są stałe, mają charakter zmienny,

różnią się w zależności od kultury, np. w kulturze zachodniej Ja jest indywidualistyczne, zaś we wschodniej

często "współzależne" i wywodzi się z przynależności do grupy

3. emocje zależą od doświadczenia społecznego i kultywowania indywidualnej wrażliwości, nie

wszyscy są zdolni do doświadczania danej emocji, w niektórych epokach i kulturach pewne emocje nie

występują, ponieważ się nie rozwinęły w danym czasie czy miejscu.

Według Fincka, krytyka muzycznego, paradygmatem emocji konstruowanej społecznie jest miłość. Stanowi ona

zespół uczuć, postaw i zapatrywań. Należy do nich docenianie piękna ludzkiej postacie reprezentowanej przez

ukochaną osobę w połączeniu z impulsami współczucia, troski i poświęcenia. Jego zdaniem nie każdy ma talent

do miłości. Finck początkowo zakładał, że miłość jest częścią natury ludzkiej, odrzucił jednak tą teorię stawiając

tezę, że miłość została wynaleziona w epoce renesansu - miłość jako wyrafinowane, altruistyczne uczucie nie

istnieje w klasycznych tekstach greckich, hebrajskich i łacińskich.

William James odniósł się do teorii Finicka bardzo krytycznie, argumentował, że kultura może przyczyniać się

do studzenia lub rozpalania emocji, ale ich nie generuje. W odpowiedzi Finick wydał kolejną książkę, w której

przedstawił kolejne argumenty popierające swoją tezę.

Zdaniem Averilla, mimo tego, że to James zyskał więcej zwolenników, argumentacja Finicka była bardziej

przekonująca. Kultura nie ogranicza się do modyfikowania intensywności emocji, jest źródłem różnic

jakościowych w emocjach.

Konstrukcjoniści społeczni zaprzeczają istnieniu powiazań między ludzkimi emocjami a stanami

doświadczanymi przez zwierzęta - emocje, ich zdaniem, zależą od przekonań kulturowych, a zwierzęta ich nie

mają.

Antytezą tego poglądu jest stanowisko psychologii ewolucyjnej. Darwin badał ekspresję emocjonalną w

populacjach zamieszkujących różne, odległe od siebie części świata, gdzie zauważył, że ekspresja emocji jest

bardzo jednolita na całym świecie. Przytacza też prosty eksperyment: będąc w zoo, zbliżył się do żmii za szybą,

postanowił nie cofać się przed atakiem (wiedział, że jest bezpieczny), jednak mimo to, gdy żmija zaatakowała,

odskoczył, bojąc się niebezpieczeństwa, którego nigdy wcześniej nie zaznał. W tym przykładzie emocja i

konsekwencja są odruchem, Darwin uważał takie reakcje za wyzwalane przez specyficzne okoliczności, zależne

od automatycznego działania mechanizmów neuronalnych, twierdził, że ani jego wola, ani zdrowy rozsądek nie

będą w stanie zmienić działania tych mechanizmów, ich źródłem są procesy ewolucji.

Współcześni psycholodzy ewolucyjni uważają, że emocje wywodzą się z procesów adaptacyjnych naszych

przodków, osobniki, które miały emocje miały większe szanse na przetrwanie i przekazanie swoich genów.

Potencjalna synteza

Aby rozstrzygnąć spór pomiędzy zwolennikami społecznych i biologicznych teorii emocji należy określić cele

emocji. Niektórzy postrzegają emocje jako pozbawione celu, a niektórzy nawet uznają je za przeszkody w

kierowaniu racjonalnym życiem. Z drugiej jednak strony wszystkie ssaki społeczne okazują emocje, więc muszą

pełnić one jakieś konkretne funkcje.

Obie te teorie można pogodzić np. uznając emocje za formę komunikacji zarówno w obrębie mózgu, jak i

pomiędzy przedstawicielami tego samego gatunku. System emocjonalny jest bardziej elastyczny, niż wrodzone

działania typowe dla np. owadów oraz bardziej efektywny (jeśli chodzi o czas i obciążenie pamięci roboczej) niż

świadome rozumowanie.

Emocje podstawowe (radość, smutek, złość strach) są wrodzone i wspólne dla wszystkich ludzi, niezależnie od

społeczności. Odpowiadają wewnętrznym, niesymbolicznym sygnałom, które rozprzestrzeniają się w mózgu z

jednego modułu do drugiego. Moduły te są quasi-automatyczne i wykazują niektóre cechy procesorów

równoległych. W normalnych warunkach emocja zależy od oceny poznawczej. Proces oceny nie musi być

świadomy, jeśli sygnał emocjonalny rzutuje na świadomość bez udziału treści poznawczych, to człowiek czuje

się np. smutny bez żadnego powodu.

Emocje zorientowane na obiekt są z definicji związane ze znanym obiektem i obejmują: przywiązanie, troskę

rodzicielską, pożądanie seksualne, wstręt, odrzucenie. Wg. Frijdy można je zredukować do emocji przyciągania i

odpychania. One również występują we wszystkich kulturach.

Emocje złożone wywodzą się z emocji podstawowych oraz zorientowane są na obiekt, ale zależą również od

świadomych ocen, które mają charakter społeczny i odwołują się do umysłowych modeli Ja i innych ludzi. Nie

mogą być doświadczane bez wyraźnego powodu. Są to np. wyrzuty sumienia, duma, zażenowanie, miłość

romantyczna.

Emocja złożona łączy niesemantyczny sygnał emocjonalny ze świadomą oceną poznawczą.

Emocje podstawowe opierają się na mechanizmach biologicznych, mogą nie mieć obiektu, ale mogą zawierać

wywodzące się z kultury treści semantyczne. Emocje zorientowane na obiekt również bazują na takich

mechanizmach. Emocje złożone zawsze zawierają świadome oceny poznawcze. Jeśli chcielibyśmy udowadniać

je w emocjach podstawowych, to okazało by się, że są różne u różnych ludzi.

Zjawisko konstruowania można wyjaśnić w kategoriach trzech założeń stanowiących podstawę teorii

komunikatywności:

1. emocje są dla człowieka wskazówkami w życiu, dlatego współdziałają z ludzką zdolnością do

planowania i rozumowania.

2. istnieją różnice pomiędzy emocjami podstawowymi, niezawierającymi treści kulturowych, a

emocjami złożonymi, które zawsze mają zależne od kultury obiekty i przyczyny

3. emocje złożone stanowią przykład konstrukcji społecznej, która zmienia się w zależności od

społeczeństwa.

Związek między emocjami podstawowymi i złożonymi

Zakłada się, że emocje złożone obejmują przynajmniej jedną emocję podstawą, połączoną z oceną Ja w sytuacji

społecznej. Dlatego każda emocja złożona zależy od indywidualnej i kulturowej konstrukcji Ja.

Np. zazdrość: w kulturze zachodniej łączy się z seksualnością, jesteśmy zazdrośni o partnera, zaś u indyjskiego

ludu Toda niezobowiązujące kontakty seksualne są czymś normalnym, dlatego zazdrość o partnera (nawet po

ślubie) właściwie nie występuje. Za to męskie Ja jest lokowane w pierworodnym synu, dlatego odczuwa się

zazdrość jeśli młodszy syn ożeni się przed najstarszym.

Według Damasio za emocje podstawowe (które nazywa pierwotnymi) odpowiedzialne jest ciało migdałowate,

ponieważ uszkodzenie tego rejonu mózgu u ludzi, małp i szczurów upośledza odczuwanie tych emocji.

Dodatkowo jeszcze uszkodzenie lub zniszczenie obszarów nadczołowych w płatach przedoczodołowych kory

mózgowej upośledza lub nawet uniemożliwia odczuwanie emocji złożonych (przez Damasio nazywanych

wtórnymi). Oprócz bycia niezdolnym do odczuwania emocji złożonych jednostka jest niezdolna do planowania,

obierania kierunku działania i radzenia sobie z codziennymi problemami.

Damasio jako przykład podaje Elliota: podczas operacji guza mózgu chirurdzy musieli usunąć część tkanki z

w/w obszarów. Elliot zachował swoje zdolności intelektualne, odczuwał też emocje podstawowe/pierwotne, ale

nie odczuwał emocji złożonych/wtórnych, nie był w stanie planować nawet z kilkugodzinnym wyprzedzeniem.

Damasio ujął to: "Elliot nie był już w stanie skutecznie funkcjonować jako istota społeczna".

Jedno z badań (Bachara, Damasio, Damasio, Anderson: badany otrzymuje umowne dwa tysiące "dolarów", są

cztery talie kart - A, B, C, D, talie A, B przynosiły większe zyski, niż talie C i D, ale też bardzo duże straty,

zdrowi badani szybko zrezygnowali z talii A i B, badani z uszkodzeniami płatów przedczołowych nie

rezygnowali z żadnej talii kart) wykazało, że u podstaw decyzji podejmowanych przez zdrowych ludzi leżą

emocje.

Konsekwencje decyzji pociągają za sobą skutki emocjonalne, ludzie starają się je przewidzieć i dopiero wtedy

podejmować decyzje.

Społeczna konstrukcja emocji

"Kultura" to system pojęć, za pomocą których ludzie się komunikują i rozwijają wiedzę o postawach wobec

życia, jest on przekazywany z pokolenia na pokolenie, pomiędzy członkami poszczególnych społeczności,

wpływa na socjalizację emocji na trzy sposoby:

1. determinuje, jakie emocje można wyrażać i jakie zachowania się dopuszczalne w ramach jej ekspresji

2. wywiera wpływ na to, które sytuacje wywołują poszczególne emocje

3. reguluje istnienie i doświadczanie emocji złożonych.

Społeczne ograniczenia i zalecenia

Już podczas socjalizacji niemowląt i dzieci wpajamy im, jakie emocje należy wyrażać w danej sytuacji i jaki

sposób ich wyrażania jest akceptowany. Jest to zależne od potocznych teorii emocji i zdrowia psychicznego, ale

też systemu etycznego i religii (np. stoicy i buddyści wyrażają się o emocjach - wszystkich lub tylko części -

niepochlebnie).

Emocje można modyfikować za pomocą praktyk społecznych - argumentem za jest np. skuteczność form

psychoterapii, czy to behawioralnej, czy skierowanej na psychoanalizę. Np. zakłada się, że osoba cierpiąca na

depresję popełnia błędy w rozumowaniu, dokonuje przesadnych generalizacji, przeskakuje niektóre etapy

rozumowania, dochodzi do wnioski, że jej depresyjny nastrój jest konsekwencją złych uczynków.

Emocjonalnych zachowań można się również nauczyć. Istnieje wiele zawodów, w których okazywanie pewnych

emocji u siebie jest wymagane, aby wzbudzić inne u innych, np. skuszenie klienta. Konstrukcje te nie wymagają

jednak aktualnego odczuwania emocji, a tylko behawioralnego podobieństwa do nich. Człowiek odgrywa role.

Odgrywanie ról w oderwaniu od Ja może prowadzić do wycofania, alienacji, poczucia pustki i bezsensu.

Istnieje plemię Iniutów - Utkowie, które nie odczuwa i nie wyraża złości. Można to wyjaśnić tym, że Utkowie

nie interpretują trudności fizycznych jako frustracji oraz nie spostrzegają siebie jako niezależnych i odrębnych

od innych członków społeczności, dlatego nie mają poczucia, że inni ich zawiedli lub pokrzyżowali im plany.

Można również zinterpretować to w ten sposób, że Utkowie potępiają złość i starają się ją tłumić w procesie

socjalizacji.

Należy jeszcze zauważyć, że Utkowie często się obrażają (złość do wewnątrz?) oraz biją i źle traktują swoje psy.

Wg. koncepcji Ekmana ma miejsce "reguła okazywania", czyli pozwolenie lub zabronienie na ekspresję emocji,

kiedy zostaje aktywowany ukryty program afektywny.

Innym wyjaśnieniem może być to, że emocja taka jak złość pojawia się wtedy, gdy człowiek dokonuje oceny

wydarzenia związanego z ważnym celem lub jego poczuciem Ja. Jeśli cele społeczne lub interpretacje pewnej

klasy wydarzeń są odmienne w dwóch kulturach, to emocje, które są oczekiwane w jednej kulturze, mogą się nie

pojawić lub wystąpić w innej formie.

Kultura a oceny poznawcze

Głębszym aspektem wpływu kultury jest oddziaływanie na oceny poznawcze prowadzące do powstawania

poszczególnych emocji. Jeśli człowiek zostanie odpowiednio ukształtowany w procesie socjalizacji, wtedy

trudno mu kontrolować swoje reakcje.

Wstręt podlega klasycznym regułom "myślenia magicznego" - prawo zaraźliwości (złe rzeczy przenoszone są

przez kontakt) oraz prawo podobieństwa (podobne rzeczy przynoszą podobne konsekwencje), np. nowe

pojemniki na mocz z góry uznawane są za "nieczyste", ludzie nie chcą z nich pić.

Nawyki żywieniowe różnią się kulturowo: buddyści nie jedzą mięsa, hindusi wołowiny, muzułmanie

wieprzowiny i tak dalej.

Innym przykładem może być też różne rozumienie symboli w odmiennych kulturach. Np. w kulturze

amerykańskiej pokazanie wyciągniętego środkowego palca jest gestem obraźliwym, zaś w Anglii analogicznym

gestem jest pokazanie wyciągniętego wskazującego i środkowego palca (kształt V) zwróconego wierzchem dłoni

do odbiorcy.

Na Zachodzie brak ekspresji emocji podczas rozmowy jest niepożądany, gdzie np. malezyjscy Chewongowie nie

okazują zbytnio swoich emocji.

Niektóre emocje są także nadinterpretowane w zależności od kultury. Na Zachodzie jest to np. miłość i poczucie

winy, kiedy u w/w Chewongów są to strach i nieśmiałość.

Kultura a emocje złożone

Emocje złożone zależą od świadomych ocen, są regulowane przez normy społeczne, więc ich doświadczanie

zależy od konstrukcji społecznych, zależą ponadto od emocji podstawowych i zorientowanych na obiekt, na

których się opierają.

Przykład determinującej roli kultury to losy ludu Ik, zamieszkującego góry Afryki. Odebrano im prawo do

polowań, tradycyjnego sposobu żywienia. Ikowie wegetowali na skraju śmierci głodowej, grzebali w

śmietnikach, walczyli o chałupy, w ciągu trzech pokoleń nastąpiła stopniowa dehumanizacja, rozpad więzi

społecznych i rodzinnych, pojawiła się samolubna rywalizacja, życie emocjonalne niemal całkowicie zanikło,

pozostały tylko emocje podstawowe.

W niektórych kulturach pojawiają się także uczucia, których nie ma w innych kulturach, np. Thaiti -

"niesamowitość" odczuwana w obecności ducha (nie będąca strachem), Jawa - sungkan - poczucie szacunku,

uprzejmości i powściągliwości wobec przełożonych lub obcych, Japonia - amae - poczucie pasywnej miłości,

bezsilności i stopienia z drugą osobą.

Tego typu różnice (lub bardziej drastyczne, nieopisane tutaj) mogą prowadzić do szoku kulturowego, wywołać

zażenowanie lub jeszcze mniej przyjemne emocje. Np. na wyspie Ifaluk okazywanie radości jest uznawane za

zachowanie naganne, jest lekceważeniem i brakiem szacunku wobec innych.

Istnieją dowody i na to, że emocje są wrodzone, warunkowane biologicznie - np. występowanie emocji u ssaków

społecznych - oraz na to, że są warunkowane kulturowo - np. różnice kulturowe.