nr 02/17 (czerwiec 2017 r.) sytuacja finansowa sektora ... · sie˛ dynamika dochodów z pracy...

Sytuacja finansowa sektora gospodarstw domowych w IV kw. 2016 r.

Nr 02/17 (czerwiec 2017 r.)

Departament Analiz Ekonomicznych NBPWarszawa, 2017 r.

Aleksandra Kolasa Filip Premik

Sytuacja finansowa sektora gospodarstw domowych w IV kw. 2016 r.

Nr 02/17 (czerwiec 2017 r.)

Spis tresci

Streszczenie 3

Tworzenie dochodów 4

Spozycie prywatne 7

Struktura spozycia 8

Finansowanie konsumpcji 9

Perspektywy dla spozycia 10

Oszczednosci i inwestycje 10

Ramka 1. Zródła finansowania inwestycji w Polsce 13

Aktywa i zobowiazania finansowe 14

Aktywa 14

Zobowiazania 17

Pozycja finansowa 20

Aneks 21

Uwagi metodyczne 21

Zestawienie danych statystycznych 23

Streszczenie

Streszczenie

W IV kw. 2016 r. realne dochody sektora gospodarstw domowych (GD) zwiekszyły sie o 7,6% r/r,z czego za ok. 2,1 pp. wzrostu odpowiadaja wypłaty ze swiadczen „Rodzina 500 plus”. Obnizyłasie dynamika dochodów z pracy najemnej, natomiast tempo wzrostu nadwyzki operacyjnej bruttobyło wyraznie wyzsze niz w poprzednim kwartale.

Przyspieszyła dynamika spozycia prywatnego GD, które w IV kw. 2016 r. wyniosło 4,5% r/r. Wyzszetempo wzrostu odnotowano dla spozycia dóbr półtrwałych i nietrwałych, natomiast tempo wzrostudóbr trwałych obnizyło sie. Zmniejszyła sie tez skala finansowania konsumpcji kredytem. Za dalszymprzyspieszeniem dynamiki konsumpcji przemawiaja korzystne tendencje we wskaznikach koniunktu-ry konsumenckiej oraz wysokie transfery społeczne. Czynnikiem ryzyka jest natomiast malejaca dyna-mika wzrostów dochodów z pracy najemnej.

Stopa oszczedzania podwyzszyła sie do 2,8% (sa) w IV kwartale 2016 r., co spowodowane było wzro-stem oszczednosci dobrowolnych. W dalszym ciagu, dynamika nakładów brutto na srodki trwałe po-zostaje ujemna, co skutkuje malejaca stopa inwestowania GD (7,1% sa w IV kw. 2016 r. ).

W koncu IV kw. 2016 r. stan aktywów finansowych gospodarstw domowych wyniósł 1 884,3 mld zł,tj. wzrósł o 3,3% w ujeciu kwartalnym oraz o 8,4% w ujeciu rocznym. Wzrost ten wynikał głównie zezmian transakcyjnych, choc wpływ zmian wyceny był równiez dodatni. Najwiecej srodków lokowanow formie aktywów o wzglednie niskim poziomie ryzyka i duzej płynnosci (gotówka i depozyty krótko-terminowe). W ostatnim czasie obserwuje sie równiez wzrost zainteresowania gospodarstw domowychaktywami ryzykownymi, co potwierdzaja dane ze statystyki monetarnej za I kw. 2017 roku.

W IV kw. 2016 r. gospodarstwa domowe zwiekszyły stan zobowiazan do 697,0 mld zł, przekraczajac o5,2% poziom zadłuzenia sprzed roku. Zahamowały tendencje wzrostowe transakcji w formie kredytówkonsumpcyjnych, natomiast transakcje w formie kredytów mieszkaniowych stabilnie rosna. Dane zestatystyki monetarnej za I kw. 2017 r. wskazuja na dalszy spadek popytu na kredyty konsumpcyjne.Jednoczesnie obserwuje sie wzrost zainteresowania gospodarstw domowych kredytami o pierwotnymterminie zapadalnosci miedzy 1 a 10 lat, kosztem kredytów zaciaganych na okresy nie wieksze niz rok.

Sytuacja finansowa gospodarstw domowych oceniana na podstawie danych z kwartalnych rachunków niefinansowych wg sekto-rów instytucjonalnych (GUS) oraz danych z kwartalnych rachunków finansowych wg sektorów instytucjonalnych (NBP) wspar-tych o dane ze statystyki monetarnej NBP. Sektor gospodarstw domowych - pod wzgledem podmiotowym - ujmowany jestzgodnie z zakresem prezentowanym w kwartalnych rachunkach narodowych (por. Aneks 1 – Uwagi metodyczne, pkt. 2).

3 Narodowy Bank Polski

Tworzenie dochodów

Tworzenie dochodów

Rosna dochody do dyspozycji sektora gospodarstwdomowych, przy znacznym wkładzie wypłat z pro-gramu Rodzina 500 plus, które w IV kw. 2016 r.zwiekszyły dynamike dochodów o ok. 2,1 pp. Tem-po wzrostu dochodów do dyspozycji bez uwzgled-nienia nowych swiadczen rodzinnych było o 0,9 pp.wyzsze niz w poprzednim kwartale za sprawa wy-sokiego tempa wzrostu nadwyzki operacyjnej brut-to oraz pomimo malejacej dynamiki dochodów zpracy najemnej.

W IV kw. 2016 r. wzrost realnych dochodów dodyspozycji podwyzszył sie w porównaniu do po-przedniego kwartału. W ujeciu realnym dochodyzwiekszyły sie o 7,6% r/r, wobec dynamiki na po-ziomie 6,7% r/r w poprzednim kwartale (Wykres 1).Istotny wkład w dynamike dochodów do dyspozycjibrutto miał wzrost swiadczen, w tym zwiazanych zprogramem Rodzina 500 plus, a bez ich uwzglednie-nia dynamika dochodów była o 2,1 pp. nizsza. Wy-płaty w ramach tego programu w IV kw. 2016 r. wy-niosły ok. 6,0 mld zł i były nieco nizsze niz w kwar-tale poprzednim (Wykres 2).

Wykres 1: Realne dochody do dyspozycji brutto

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−4%

−2%

0%

2%

4%

6%

8%

10%

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa

Dane: RN GUS. Opracowanie: NBP

Wszystkie składowe dochodów do dyspozycjimiały dodatni wkład do dynamiki (Wykres 2, Tabe-la 1), a najwiekszy dochody z nadwyzki operacyjnej

brutto oraz swiadczenia społecznie. W porównaniudo lat ubiegłych maleje natomiast znaczenie docho-dów z pracy najemnej.

Wykres 2: Składowe rocznej dynamiki dochodów dodyspozycji

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−5%

0%

5%

10%

●

nadwyżka operacyjna brutto

dochody z pracy najemnej

saldo dochodów z własnościskładki pracownicze i podatki oraz świadczenia (bez R. 500 Plus)

dochody z programu Rodzina 500 Plusdochody do dyspozycjidochody do dyspozycji bezprogramu Rodzina 500 Plus

nadwyżka operacyjna brutto

dochody z pracy najemnej

saldo dochodów z własnościskładki pracownicze i podatki oraz świadczenia (bez R. 500 Plus)

dochody z programu Rodzina 500 Plusdochody do dyspozycjidochody do dyspozycji bezprogramu Rodzina 500 Plus


Spowolnił wzrost dochodów z pracy najemnej.W IV kw. 2016 r. wzrosły one o 1,7% r/r w ujeciu real-nym wobec 2,4% r/r w poprzednim kwartale i 3,6%w II kwartale. Ta kategoria dochodów stanowi po-nad 40% dochodów do dyspozycji GD wraz z obcia-zeniami (tj. pracownicza składka na ubezpieczenia ipodatkami), jednoczesnie 50% gospodarstw domo-wych utrzymuje sie przede wszystkim z pracy na-jemnej.1 Dalsze obnizenie sie dynamiki dochodów zpracy najemnej odnotowano przy dodatniej inflacji,która równiez wpłyneła ujemnie na dynamike fun-duszu płac w ujeciu realnym (obnizenie sie do 5,7 %r/r w IV kw. ub. r. z 7,7% r/r w dwóch poprzednichkwartałach). Dane z rynku pracy wskazuja na konty-nuacje stabilnej dynamiki zatrudnienia oraz umiar-kowanego tempa wzrostu płac w I kw. 2017 r, co dajepodstawy dalszego wzrostu dochodów z pracy na-

1Badanie Budzetów Gospodarstw Domowych, 2015 r.


Tworzenie dochodów

jemnej w najblizszym okresie. Negatywnie na dyna-mike dochodów w ujeciu realnym oddziaływac be-dzie inflacja.

Tabela 1: Dynamiki roczne podstawowych składni-ków dochodów do dyspozycji GD w ujeciu realnym

% 2016 2016 2016

DDB I-IV III IV

Nadwyzka operacyjna brutto (+) 39,0 3,6 2,1 6,5

Dochody z pracy najemnej (+) 52,3 2,5 2,4 1,7

Dochody z własnosci (+) 5,0 21,4 26,2 25,7

Dochody pierwotne brutto 106,0 3,6 3,2 4,3

Swiadczenia społeczne ogółem (+) 23,9 10,8 12,1 9,6

Podatki od dochodów i majatku (-) 7,8 -2,5 -7,3 -12,8

Pracow. skł. na ubezpiecz. społeczne (-) 14,1 9,3 7,2 7,3

Dochody do dyspozycji brutto 100,0 5,6 6,7 7,6

Spozycie prywatne 3,8 4,1 4,5

Deflator spozycia indywidualnego -0,5 -0,8 0,3

Stopa oszczedzania (sa) 3,6 3,8 3,4

Stopa inwestowania (sa) 9,5 7,3 7,1

*udział wybranych kategorii w dochodach do dyspozycjibrutto. Dane: RN GUS. Opracowanie: NBP. Do urealnieniauzyto deflatora spozycia w sektorze gospodarstw domowych.

Wykres 3: Realne dochody z pracy najemnej

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0%

5%

10%

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa

Dane: RN GUS. Opracowanie: NBP.

Wykres 4: Realne dochody z nadwyzki operacyjnejbrutto

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−5%

0%

5%

10%

15%

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa


Dochody z nadwyzki operacyjnej brutto, stano-wiace dochód z działalnosci gospodarczej osób fi-zycznych, zwiekszyły sie o 6,5% r/r wobec 2,1%w poprzednim kwartale. Od połowy 2015 r. trenddynamiki tej kategorii dochodów ustabilizował sie,choc cechuje sie ona duza zmiennoscia, tj. okresowopojawiaja sie wysokie wzrosty i spadki tej katego-rii. Dochody z nadwyzki operacyjnej brutto stanowiaponad 30% dochodów do dyspozycji sektora gospo-darstw domowych wraz z obciazeniami, choc tylkow ok. 9,5% gospodarstw domowych co najmniej je-den z członków czerpał dochody z pracy na własnyrachunek.2 Jednoczesnie rosnie udział samozatrud-nionych poza rolnictwem w ogóle pracujacych, kosz-tem zatrudnionych w rolnictwie.

Realne dochody ze swiadczen społecznych,obejmujace zarówno pieniezne swiadczenia z ubez-pieczen społecznych, jak i swiadczenia z pomocyspołecznej, w IV kw. 2016 r. wzrosły o 9,6% r/r oraz o0,7% kw/kw sa (Wykres 5). Tempo wzrostu tej kate-gorii wróciło do poziomu z I kw. 2016 r., w szczegól-nosci było nizsze niz obserwowane w dwóch ostat-nich kwartałach. Dochody ze swiadczen społecznychstanowia obecnie ponad 20% dochodów do dyspo-zycji gospodarstw domowych (takie zródło docho-du jest dominujace w przypadku ok. 36,8% gospo-darstw domowych). Tempo wzrostu tej kategorii do-

2Badanie Budzetów Gospodarstw Domowych, 2015 r.


Tworzenie dochodów

chodów od połowy 2015 r. wyraznie przekracza dy-namike całego agregatu dochodów do dyspozycji,co poczatkowo zwiazane było z rosnacym znacze-niem swiadczen emerytalnych. Wzrost dochodów zeswiadczen nastepuje pomimo zasadniczego spadkubezrobocia, w tym w szczególnosci nizszej liczby re-jestrujacych sie osób z prawem do zasiłku z tytu-łu bezrobocia. W ostatnich kwartałach obnizyło sietempo wzrostu wzrostu srednich emerytur przy sta-bilnym tempie wzrostu uprawnionych do otrzymy-wania swiadczen, a za wysoka dynamika dochodówze swiadczen społecznych stoja wypłaty z programuRodzina 500 plus.

Wykres 5: Realne dochody ze swiadczen

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−5%

0%

5%

10%

15%

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa


Saldo dochodów z własnosci3 wpłyneło dodat-nio na dynamike dochodów gospodarstw domo-wych. W IV kw. 2016 r. kategoria ta wzrosła realnie o25,7% r/r wobec 26,2% r/r w III kw. ub. r. (por. Wy-kres 6), lecz w ujeciu kwartalnym odnotowano spa-dek (o 5,3% sa). Nalezy miec na uwadze, ze dynami-ka dochodów z własnosci netto jest kategoria bardzozmienna, głównie z uwagi na przeszacowania war-tosci. Na przestrzeni ostatnich 8 kwartałów jej wkładw kształtowanie sie dynamiki dochodów pozostaje

3Na kategorie te składaja sie przede wszystkim dochody(odsetki) nalezne włascicielom nastepujacych aktywów finan-sowych: depozytów, papierów wartosciowych innych niz ak-cje, pozyczek, pozostałych aktywów, a takze m.in. dywidendy,pozostałe dochody z tytułu własnosci, por. rozdział „Aktywa izobowiazania finansowe”.

ujemny.

Wykres 6: Realne saldo dochodów z własnosci

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−20%

0%

20%

40%

60%

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa


Wykres 7: Udział odsetek otrzymanych oraz zapła-conych przez GD w dochodach do dyspozycji

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0.5%

1%

1.5%

2%

2.5%

3%

WIBOR3M − średnia (prawa oś)odsetki otrzymane jako % dochodu GD (sa)odsetki zapłacone jako % dochodu GD (sa)

WIBOR3M − średnia (prawa oś)odsetki otrzymane jako % dochodu GD (sa)odsetki zapłacone jako % dochodu GD (sa)

1%

2%

3%

4%

5%

6%

7%

8%

Dane: RN GUS i NBP. Opracowanie: NBP

W IV kw. dodatni wkład salda dochodów z wła-snosci wynika z przewagi dochodów odsetkowychgospodarstw domowych nad obciazeniami. Udziałodsetek otrzymanych przed gospodarstwa domowew ich dochodach do dyspozycji, bedacy w IV kw. ub.r. na poziomie 1,8% sa, od połowy 2015 roku cechujesie trendem wzrostowym, podczas gdy udział odse-tek zapłaconych w dochodzie pozostaje stosunkowo


Spozycie prywatne

niski, a w IV kwartale 2016 r. wyniósł 0,7% sa. Jed-noczesnie stopy procentowe pozostaja na stabilnympoziomie od II kw. 2015 r. (WIBOR3M od siedmiukwartałów wynosi 1,7%). Dochody z własnosci majaw długim horyzoncie niewielki wpływ na kształto-wanie sie dochodów do dyspozycji gospodarstw do-mowych (stanowia srednio ok. 5,0% agregatu).

Wykres 8: Obciazenia dochodów – pracowniczeskładki na ubezpieczenia społeczne oraz podatki.

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−5%

0%

5%

10%

15%

udział składek w dynamice łącznego obciążenia dochodów saudział podatków w dynamice łącznego obciążenia dochodów sastopa obciążenia dochodów trend (prawa oś) 16.5%

17%

17.5%

18%

18.5%

19%


Łaczne obciazenie dochodów z tytułu składekna ubezpieczenie społeczne płaconych przez pra-cowników oraz płatnosci podatkowych zmniejszyłosie realnie o 1,0% r/r w IV kw. 2016 r., wobec wzro-stu o 1,8% r/r w III kw. (Wykres 8). Obnizenie siedynamiki składek pracowniczych nastapiło pomimozmian w oskładkowaniu umów cywilno-prawnychwprowadzonych w I połowie 2016 r. Za sprawa niz-szej dynamiki składek pracowniczych oraz obnize-nia sie płatnosci podatkowych, od 2016 roku malejestopa obciazenia dochodów4, która w IV kwartale2016 r. wyniosła 16,9% sa.

4Obciazenia dochodów do dyspozycji brutto to suma po-datków od dochodów i majatku oraz płaconych przez gospo-darstwa domowe składek na ubezpieczenia społeczne ogółem.Stopa obciazenia liczona jest natomiast jako stosunek obciazendo dochodów do dyspozycji brutto powiekszonych o te obcia-zenia. Poczawszy od 1 kw 2016 r., do obciazen dochodów niewlicza sie składek na ubezpieczenia społeczne płaconych przezpracowników.

Spozycie prywatne

Od dwóch kwartałów obserwujemy przyspieszeniedynamiki spozycia prywatnego w sektorze gospo-darstw domowych przy mniejszym wykorzystaniukredytu do finansowania konsumpcji. W IV kwar-tale obnizyła sie dynamika konsumpcji dóbr trwa-łych, szybszy wzrost odnotowała natomiast kon-sumpcja dóbr nietrwałych i półtrwałych. Wysokiejdynamice spozycia towarzyszy historycznie wyso-ki poziom optymizmu konsumentów.

Dynamika spozycia prywatnego przyspieszyła –spozycie prywatne w IV kw. 2016 r. wzrosło realnieo 4,5% r/r w porównaniu do 4,1% przed kwartałem(Tabela 1). Po wyeliminowaniu wahan sezonowychdynamika tej kategorii wyniosła 3,8% r/r oraz 1,0%kw/kw (por. Wykres 9). W IV kw. 2016 r. po razpierwszy odnotowano tez wzrost cen konsumpcyj-nych, przez co spozycie w ujeciu realnym było nizszeniz spozycie nominalne. Według wstepnego szacun-ku PKB za I kw. 2017 r. utrzymała sie wysoka dyna-mika spozycia w sektorze gospodarstw domowych.

Wykres 9: Spozycie prywatne w ujeciu realnym

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0%

2%

4%

6%

8%

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa


Ze spozyciem silnie powiazana jest sprzedaz de-taliczna towarów, dla której od trzech kwartałów ob-serwuje sie przyspieszenie tempa wzrostu (dynami-ka tej kategorii, po uwzglednieniu komponentów se-zonowych, wyniosła 5,8% r/r w IV kwartale 2016 r.


Spozycie prywatne

i 6,9% w I kw. br.). Sprzedaz detaliczna oraz spozy-cie prywatne nie sa jednak wzajemnie tozsamymi ka-tegoriami statystycznymi. Maja czesc wspólna, leczzadna z nich nie zawiera sie w drugiej.5 Od konca2015 r. zarówno dynamike spozycia jak i dynamikesprzedazy cechuje trend wzrostowy, który w przy-padku spozycia przyspieszył w drugiej połowie 2016r. (Wykres 10).

Wykres 10: Dochody, spozycie prywatne, sprzedazdetaliczna i ufnosc konsumencka, trendy

2005 2007 2009 2011 2013 2015 2017

−40

−30

−20

−10

0

0%

5%

10%

15%

doch. do dysp.spożycie

sp. det.WWUK (p. oś)

Dane: RN GUS. Opracowanie: NBP, WWUK - wskaznik wy-

przedzajacy ufnosci konsumenckiej.

Przy historycznie wysokich poziomach wskazni-ka wyprzedzajacego koniunktury, mozna oczekiwacdalszego wzrostu dynamiki tak spozycia, jak i sprze-dazy detalicznej.6

5Z jednej strony, czesc sprzedazy detalicznej jest realizowa-na jako konsumpcja gospodarstw domowych, a czesc jako deta-liczne zakupy firm czy innych podmiotów. Sprzedaz detalicznajest obliczana jako sprzedaz towarów własnych i komisowych (no-wych i uzywanych) w punktach sprzedazy detalicznej, placówkachgastronomicznych oraz innych punktach sprzedazy, np. magazynach,składach itp. - zatem nie rozróznia odbiorców dóbr. Z drugiejstrony, spozycie prywatne obejmuje takze zakup usług przezgospodarstwa domowe, który nie jest w pełni uwzgledniany wsprzedazy detalicznej dóbr.

6Poza WWUK na historycznie wysokich poziomach znajdu-ja sie takze pozostałe wskazniki koniunktury konsumenckiej ito tak ze wzgledu na wzrost odsetka optymistów, jak i na spa-dek odsetka pesymistów (Wykres 15).

Struktura spozycia

Dominujaca kategoria spozycia jest spozycie dóbrnietrwałych i półtrwałych, którego tempo wzrostuw IV kw. 2016 r. wyniosło 3,3% r/r sa i było wyz-sze niz w poprzednich kwartałach. Spowolniło nato-miast spozycie dóbr trwałych (do 7,3% r/r sa w IVkw. 2016 r. wobec 26,0% r/r sa w III kw. i 11,4% r/rsa w II kw. Wykres 11).7 Podobne tendencje obser-wujemy równiez w kolejnym kwartale.

Wykres 11: Realne spozycie dóbr trwałych i nietrwa-łych, r/r sa

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−10%

0%

10%

20%

30%

40%

50%konsumpcja dóbr nietrwałych r/r sa (p. oś)konsumpcja dóbr trwałych r/r sakonsumpcja dóbr nietrwałych r/r sa (p. oś)konsumpcja dóbr trwałych r/r sa

0%

1%

2%

3%

4%

5%

6%


Wysoka dynamika spozycia dóbr trwałych niedo konca znajdywała odzwierciedlenie w danych zesprzedazy detalicznej dóbr trwałych8 (Wykres 12).Dynamika tej kategorii sprzedazy detalicznej wyraz-nie wzrosła dopiero w I kw 2017 r. Z drugiej stro-ny, tendencje wzrostowe przejawia wskaznik powaz-nych zakupów (Wykres 13), a dotychczasowe wła-snosci prognostyczne tego wskaznika mozna oce-nic jako satysfakcjonujace.9 Biorac pod uwage terozbiezne wskazania, prognozowanie spozycia dóbr

7Udział dóbr trwałych w konsumpcji ostatnio nieco sie pod-wyzszył do 7,6% wobec sredniej 6,5% na przestrzeni lat 2005-2015.

8Sprzedaz detaliczna dóbr trwałych została zdefiniowanajako kategoria obejmujaca pojazdy, meble, RTV i AGD. Sze-reg sprzedazy detalicznej jest skorelowany ze spozyciem dóbrtrwałych gospodarstw domowych. Oszacowanie współczynni-ka korelacji na danych kwartalnych z lat 2005-2015 to 0,53.

9Por. raport za I kwartał 2014 r. (nr 03/14).


Spozycie prywatne

trwałych obarczone jest obecnie wysoka niepewno-scia.

Wykres 12: Dobra trwałe: spozycie (rachunki naro-dowe) oraz sprzedaz detaliczna, r/r realnie sa

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−10%

0%

10%

20%

30%

40%

spożycie dóbr trwałych sasprzedaż detaliczna dóbr trwałych sa

Dane: RN i sprzedaz detaliczna GUS. Opracowanie: NBP

Wykres 13: Ocena odpowiedniego czasu do dokony-wania waznych zakupów

2006 2007 2009 2010 2012 2013 2015 2016

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%bieżąca, pozytywnabieżąca, negatywnaw ciągu 12 m−cy, pozytywnaw ciągu 12 m−cy, negatywna

Dane: KK GUS. Opracowanie: NBP, odsetek odpowiedzi (sa i

trend), filtr HP z λ = 215, tj. filtracja z czestotliwoscia odciecia

8 kwartałów.

Finansowanie konsumpcji

Wzrastajacy popyt konsumpcyjny gospodarstw do-mowych tylko w niewielkim stopniu finansowanyjest kredytem (Wykres 14). Wobec systematyczniedodatniego bilansu zmian stanu kredytów od po-łowy 2013 r. (nowo zaciagniete zobowiazania prze-wyzszały spłaty), trend wzrostowy udziału przyro-stu kredytów w wartosci spozycia w ostatnich trzechkwartałach wyhamował, a w IV kw. 2016 r. wskaznikten obnizył sie do 0,7% sa. Czesciowo u podstaw te-go zjawiska moze lezec wykorzystywanie swiadczenuzyskiwanych w ramach programu Rodzina 500+ wmiejsce zaciagania nowych zobowiazan.

Wykres 14: Stopien wykorzystania kredytu w finan-sowaniu konsumpcji

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−1%

0%

1%

2%

3%

4%

5% surowe odsezonowane trendsurowe odsezonowane trend

Dane: RN GUS. Opracowanie: NBP. Udział zmian kwartalnych

stanu kredytu konsumpcyjnego w spozyciu prywatnym.

Dane monetarne na temat zmian w kredytachkonsumpcyjnych sa z grubsza spójne z danymi an-kietowymi zbieranymi z sektora bankowego, gdziezaobserowano niewielki spadek popytu. Wedługwyników ankiety do przewodniczacych komitetówkredytowych10 pojedyncze banki wprowadziły nie-wielkie zaostrzenie kryteriów polityki kredytowej.W I kw. 2017 r. nie oczekuja tez wiekszych zmian wpopycie na kredyt konsumpcyjny.

10Sytuacja na rynku kredytowym w I kw. 2017 r.


Oszczednosci i inwestycje

Perspektywy dla spozycia

Wiekszosc sygnałów pochodzacych z danych o wyz-szej czestotliwosci wskazuje na mozliwosc podtrzy-mania lub przyspieszenia dynamiki popytu kon-sumpcyjnego w pierwszej połowie 2017 r. Sprzedazdetaliczna rosnie coraz szybciej.

Wykres 15: Wskazniki ufnosci konsumenckiej

2006 2007 2009 2010 2012 2013 2015 2016

−50

−40

−30

−20

−10

0

bieżący wskaźnik ufności konsumenckiej (BWUK trend)

wyprzedzający wskaźnik ufności konsumenckiej (WWUK trend)

Dane: KK GUS, sa i trend, filtr HP z λ = 215.

Wykres 16: WWUK i BWUK w zaleznosci od liczbydzieci

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−40

−30

−20

−10

0

10

BWUK, uprawnieni do 500 PlusWWUK, uprawnieni do 500 PlusBWUK, nieuprawnieni do 500 PlusWWUK, nieuprawnieni 500 Plus

Dane: KK GUS, sa i trend, filtr HP z λ = 215.

Kontynuowana jest systematyczna poprawa sy-tuacji na rynku pracy: spadek bezrobocia, dalszy

wzrost zatrudnienia, przy umiarkowanej dynami-ce realnych wynagrodzen. Takze kontynuacja wy-płat w programie Rodzina 500 plus powinna przeło-zyc sie na zwiekszenie popytu konsumpcyjnego go-spodarstw domowych. Dodatkowo, wskazniki opty-mizmu konsumenckiego znajduja sie na historycz-nie wysokich poziomach. Ujemnie na wartosci realneoddziaływac bedzie natomiast wzrost cen.


W 2016 roku wzrosły oszczednosci dobrowolne wsektorze gospodarstw domowych. Na skutek zmianlegislacyjnych z 2013 r. zmalała natomiast rolaoszczednosci w ramach powszechnego kapitałowe-go systemu emerytalnego. Obniza sie stopa inwe-stowania, na która niekorzystnie oddziałuja czyn-niki o charakterze cyklicznym.

Stopa oszczednosci dobrowolnych podwyzszyłasie do 2,8% sa w IV kw. 2016 r., czyli o 1,3 pp. w ciaguroku (Wykres 17).11. Wzrost stopy oszczedzania wi-doczny jest równiez w danych z Badania BudzetówGospodarstw Domowych za 2016 rok. Historyczniewysokie wskazniki koniunktury konsumenckiej su-geruja, ze obserwowany wzrost oczczednosci gospo-darstw domowych nie był raczej zwiazany z moty-wem przezornosciowym. Do podwyzszenia sie sto-py oszczedzania najprawdopodobniej przyczynił siewzrost dochodów gospodarstw domowych wynika-jacy z dobrej sytacji na rynku pracy oraz wypłat zprogramu Rodzina 500 plus.

W jakim stopniu oszczedzane sa srodki z pro-gamu Rodzina 500 plus zalezy od szeregu czynni-ków. Pierwszym jest sposób postrzegania transferówprzez jego beneficjentów. Jesli wypłaty z programutraktowane sa jako trwały wzrost dochodu (rodzi-ny oczekuja, ze beda je otrzymywac w długim ho-ryzoncie czasowym), nie powinny one podwyzszycstopy oszczedzania. Z drugiej strony gospodarstwadomowe z wiekszymi dziecmi czy niepewne trwa-łosci programu, moga postrzegac dodatkowe wypła-

11Ze wzgledu na znaczna skale rewizji w tej kategorii rachun-ków narodowych dane GUS prezentowane sa na tle szacowa-nego przedziału ufnosci (uzyskanego na podstawie przeszłychrewizji tej kategorii).



ty jako chwilowy wzrost ich dochodu. Motyw wy-gładzenia przyszłej konsumpcji bedzie wiec w tymprzypadku oddziaływał dodatnio na stope oszcze-dzania. Dodatkowo program Rodzina 500 plus umoz-liwia czesci (relatywnie biedniejszych) gospodarstwdomowych gromadzenie oszczednosci buforowych,na które wczesniej ze wzgledu na niewystarczajacydochód nie mogły sobie pozwolic.

Wykres 17: Stopa oszczedzania gospodarstw domo-wych (w relacji do dochodów do dyspozycji)


Znacznie zredukowana została rola oszczednosciemerytalnych w systemie kapitałowym w całkowi-tych oszczednosciach gospodarstw domowych. Zatym procesem stoi zmiana w systemie emerytalnymobowiazujaca od drugiej połowy 2013 r., a szczegól-nie jej dwa elementy: nizsze wpłaty do systemu kapi-tałowego (wole przekazywania składek do OFE wy-raziło ok. 12% populacji pracujacych) oraz stopnioweprzenoszenie z OFE do ZUS srodków osób osiaga-jacych wiek przedemerytalny (tzw. mechanizm „su-waka”, wg planu finansowego FUS było to 4,3 mld złw 2016 r.). Ze wzgledu na wysokosc srodków zgro-madzonych w OFE przez kohorty osiagajace wiekprzedemerytalny oraz niska liczebnosc nowych rocz-ników podejmujacych decyzje o członkostwie w OFEmozna sie spodziewac ujemnych wkładów korekty ztytułu FE do oszczednosci sektora gospodarstw do-mowych w kolejnych kwartałach (transfery z ZUS doOFE to obecnie ok. 3,2 mld zł rocznie).

Wykres 18: Realne nakłady inwestycyjne brutto, r/r

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−15%

−10%

−5%

0%

5%

10%

15%

20%

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa

r/rr/r sa

r/r trendkw/kw sa


Wykres 19: Realne nakłady inwestycyjne brutto, de-kompozycja przy wykorzystaniu filtru HP.

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−20%

−10%

0%

10%

20%

trend

cykl

wahania: krótkookresowesezonowe

dynamika r/r


W IV kw. 2016 r. dynamika realnych nakładówbrutto na srodki trwałe w sektorze gospodarstw do-mowych urzymała sie na poziomie z poprzedniegokwartału i wyniosła -1,3% r/r (Wykres 18). Syste-matyczne spadki realnych nakładów inwestycyjnychbrutto maja zwiazek z wahaniami o charakterze cy-klicznym, jednoczesnie obniza sie tez długookreso-



wy trend tej kategorii (Wykres 19).

Wykres 20: Stopa inwestowania i oszczedzania (wrelacji do dochodów do dyspozycji brutto)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0%

5%

10%

stopa oszczędności dobrowolnych sastopa oszczędności pozostałych sastopa inwestowania sa


Nizsze tempo wzrostu nakładów przekłada siena spadek stopy inwestowania w sektorze gospo-darstw domowych, bedacej relacja nakładów do do-chodów do dyspozycji brutto. Od poczatku 2015 ro-ku stopa inwestowania obnizyła sie o 0,7 pp. do po-ziomu 7,1% (Wykres 20). W dalszym ciagu jednak in-westycje gospodarstw domowych przewyzszaja ichoszczednosci, zwiekszajac tym samym wielkosc za-dłuzenia netto sektora gospodarstw domowych wo-bec innych sektorów.



Ramka 1. Zródła finansowania inwestycji w Polsce

W Polsce głównym zródłem finansowania inwestycji sa srodki krajowe. Udział oszczednosci zagranicznychstopniowo malał do zera i od 2015 r. pozostaje ujemny. W IV kw. 2016 r. zlikwidowano oszczednosci zagra-nicy w wysokosci 4,6% PKB. Z kolei, relacja oszczednosci krajowych w gospodarce narodowej do PKB w IVkw. 2016 r. wyniosła 21,1% (po wyeliminowaniu wahan sezonowych, por. Wykres 21). W oszczednosciachkrajowych główna role stanowia oszczednosci sektora przedsiebiorstw, co jest zwiazane z istotnym znacze-niem srodków własnych w finansowaniu inwestycji (u zródeł tego wzorca moga lezec zarówno preferencje,jak i bariery w dostepie do kapitału, por. Szybki monitoring NBP). W porównaniu do lat 2005-2010 od 2011 r.rola oszczednosci gospodarstw domowych w generowaniu oszczednosci krajowych pozostaje niska.Dominujaca rola sektora przedsiebiorstw niefinansowych w tworzeniu zagregowanych oszczednosci w Pol-sce wskazuje od lat na istotna role finansowania inwestycji ze srodków pochodzacych ze zródeł własnych.Zjawisko to zwieksza zmiennosc oszczednosci w gospodarce narodowej, a takze potencjalnie moze obnizactempo rozwoju przedsiebiorstw (realizowanie inwestycji „zrywami”). Czwarty kwartał z rzedu oszczedno-sci zagraniczne przyjmuja wartosci ujemne, co odzwierciedla nadwyzke na rachunku biezacym i kapitało-wym w obrotach z zagranica. Zjawisko to pojawiło sie po raz pierwszy od lat 1990. Oznacza to, ze Polskastaje sie eksporterem netto kapitału, o ile obserwowane tendencje utrzymaja sie. Z makroekonomicznegopunktu widzenia, negatywnie oddziałuje to na stope oszczednosci w gospodarce, a tym samym zmniejszaskale finansowania inwestycji w Polsce.

Wykres 21: Zródła finansowania inwestycji w Polsce

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

0%

10%

20%

30%

oszczędności gospodarstw domowychoszczędności przedsiębiorstw niefinansowychoszczędności instytucji rządowych

oszczędności instytucji finansowychoszczędności zagranicystopa inwestycji w gospodarce narodowej

oszczędności gospodarstw domowychoszczędności przedsiębiorstw niefinansowychoszczędności instytucji rządowych

oszczędności instytucji finansowychoszczędności zagranicystopa inwestycji w gospodarce narodowej

Zródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.


Aktywa i zobowiazania finansowe


W IV kw. 2016 r. nastapił wzrost stanu aktywów izobowiazan, prowadzacy do dalszej poprawy po-zycji finansowej gospodarstw domowych. Akty-wa zwiekszyły sie zarówno w wyniku transakcji,jak i zmiany wyceny wartosci składowych akty-wów. Gospodarstwa domowe zwiekszały stan po-siadania głównie płynnych form przechowywaniasrodków finansowych, choc zaczyna byc równiezwidoczny pewien wzrost zainteresowania aktywa-mi ryzykownymi. Zmniejsza sie natomiast popytna nowe kredyty konsumpcyjne przy stabilnychtransakcjach w formie kredytów na cele mieszka-niowe.

Aktywa

Stan aktywów finansowych gospodarstw domo-wych rosnie coraz szybciej. Na koniec IV kw. 2016 r.wyniosły one 1884,3 mld zł, tj. były wieksze o 8,4% wporównaniu do analogicznego okresu poprzedniegoroku (wobec wzrostu o 5,4% r/r oraz 3,7% r/r odpo-wiednio w III i w II kw. 2016 r.; Wykres 22).

Wykres 22: Stany aktywów i zobowiazan finanso-wych gospodarstw domowych (w mld zł)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−500

0

500

1000

1500

2000

2500

aktywa ogółemzobowiązania ogółem

aktywa netto

Dane: Kwartalne rachunki finansowe NBP.

Aktywa zwiekszyły sie równiez w ujeciu kwar-talnym za sprawa dodatnich transakcji o wartosci39,3 mld oraz przy dodatnim wpływie zmian wyce-

ny ich wartosci (21,0 mld zł; Wykres 23 oraz Aneks -zestawienie danych statystycznych, Tabela 4).

Wykres 23: Zmiany kwartalne stanów aktywów fi-nansowych gospodarstw domowych (w mld zł)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−50

0

50

100

transakcje GD w formie aktywów finansowychpozostałe zmiany aktywów finansowych GD

Dane: Kwartalne rachunki finansowe, NBP.

Wykres 24: Transakcje wg rodzajów aktywów finan-sowych (w mld zł, kw/kw, dane surowe)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

−60

−40

−20

0

20

40

60

gotówka i depozyty krótkoterminowedepozyty długoterminowe

akcje notowane

akcje nienotowanesystemy emerytalno−rentowepozostałe aktywa

Dane: Kwartalne rachunki finansowe, NBP.



W IV kw. 2016 r. główne tendencje kształtowaniasie kategorii aktywów finansowych gospodarstw do-mowych zostały podtrzymane. Gros transakcji sta-nowiły gotówka i depozyty krótkoterminowe, czy-li aktywa o najwyzszym stopniu płynnosci i jedno-czesnie niskim stopniu ryzyka. Obecnie ich stan toponad 50% rocznych dochodów gospodarstw domo-wych i systematycznie sie zwieksza (Wykres 26).

Wykres 25: Składowe aktywów finansowych GD (ja-ko odsetek rocznych dochodów do dyspozycji)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0%

50%

100%

150%

gotówka i depozyty krótkoterminowedepozyty długoterminowe

akcje notowane

akcje nienotowanesystemy emerytalno−rentowepozostałe aktywa

Dane: Kwartalne rachunki niefinansowe wg sektorów instytu-cjonalnych, GUS; Kwartalne rachunki finansowe, NBP.12

Gotówka i lokaty krótkoterminowe niezmien-nie pozostaja najszybciej przyrastajacym aktywem fi-nansowym gospodarstw domowych. W IV kw. 2016r. transakcje w tej formie atywów wyniosły 32,5 mldzł i były najwyzsze od poczatku badania (tj. od 2004roku, Wykres 26). Gotówka i depozyty sa jedna z nie-licznych kategorii aktywów, dla których oszacowa-nia trendu wskazuja na stabilny wzrost w ostatnichlatach.

12Zgodnie z konwencja przyjeta w systemie ESA2010 prze-prowadzone w lutym 2014 r. przeniesienie do ZUS 153,2 mld złoszczednosci emerytalnych utrzymywanych uprzednio w OFEnie obnizyło łacznej sumy aktywów finansowych, ale zwiekszy-ło stan pozostałych aktywów.

Tabela 2: Dynamiki r/r aktywów i zobowiazan fi-nansowych gospodarstw domowych

Aktywa i zobowiazaniafinansowe GD

2015 2016 2016 2016 2016

IV I II III IV

Aktywa finansowe 6,0 4,5 3,7 5,4 8,4

Gotówka i depozytykrótkoterminowe

13,7 13,8 15,7 15,8 17,2

Depozyty długotermino-we

5,7 6,3 7,2 4,0 1,3

Akcje notowane 5,1 -5,5 -4,7 4,7 9,7

Akcje nienotowane 6,1 2,1 -3,6 -2,5 6,4

Sys. ubezp. i emerytalno- rentowe

-2,2 -2,5 -5,7 1,4 7,8

Pozostałe 0,5 0,6 0,4 0,3 0,4

Zobowiazania 5,9 3,8 3,9 4,3 5,2

Kredyty i pozyczki 6,0 3,8 3,9 4,3 5,1

Pozostałe kwoty do za-płacenia

2,4 6,9 3,8 5,7 7,3

Kwartalne rachunki finansowe, NBP.

Wykres 26: Transakcje w formie gotówki i depozy-tów krótkoterminowych (w mld zł)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0

100

200

300

400

500

600

700

0

10

20

30

40

nominalne

trend

stan w końcu kwartału (p. oś)


Odmienne tendencje obserwuje sie natomiast dlainnego typu aktywów o niskim stopniu ryzyka, tj.depozytów długoterminowych (powyzej roku). WIV kw. 2016 roku trzeci kwartał z rzedu transakcjew tej formie aktywów były ujemne, a od połowy2015 roku pozostaja w wyraznym trendzie spadko-



wym. W IV kw. 2016 r. gospodarstwa domowe zbyłydepozyty długoterminowe w wysokosci ok. 0,5 mldzł wobec transakcji na poziomie -1,0 mld zł w po-przednim kwartale (Wykres 27 oraz Tabela 4). Pomi-mo malejacego popytu rola depozytów długookreso-wych w majatku gospodarstw domowych pozostajeistotna, a obecnie stanowia one ok. 19% aktywów go-spodarstw domowych.

Wykres 27: Transakcje w formie depozytów długo-terminowych (w mld zł)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0

100

200

300

400

−10

0

10

20

30

40 nominalne

trend



Przeciwstawne kierunki zmian w posiadaniu go-tówki i depozytów krótkookresowych oraz depozy-tów z okresem zapadalnosci wyzszym niz jeden roksa zgodne z kształtowaniem sie stóp procentowych.W IV kw. 2016 r. nowo lokowane depozyty powyzejroku podlegały oprocentowaniu w sredniej wysoko-sci 1,7%, zas stopa procentowa dla wszystkich typównowych depozytów setora gospodarstw domowychwynosiła srednio 1,5%. Od poczatku 2016 roku rózni-ca w stopach zwrotu jeszcze sie zmniejszyła, co mo-ze przemiawiac za utrzymaniem sie zainteresowaniagospodarstw domowych płynnymi lokatami.

Nieznacznie zwieksza sie popyt na aktywa ry-zykowne13, choc srednie transakcje w tej formie ak-

13Kategoria ta odnosi sie łacznie do udziałów kapitałowych ijednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych. Wedługmetodyki ESA 2010 obejmuja one nastepujace instrumenty fi-nansowe: akcje notowane na giełdzie, akcje nienotowane orazpozostałe udziały kapitałowe, a takze jednostki uczestnictwa w

tywów pozostaja ujemne. Łacznie w ujeciu kwartal-nym stan aktywów ryzykownych wzrósł o 1,8%, a wujeciu rocznym o 7,4%, przy czym za znaczna czesctego wzrostu odpowiadaja dodatnie zmiany wycenytej formy aktywów (Wykres 28),.

Wykres 28: Transakcje w formie aktywów ryzykow-nych (w mld zł)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0

100

200

300

400

500

600

−40

−20

0

20

40nominalne

trend



Obserwowany wzrost popytu na aktywa ryzy-kowne wiaze sie z zahamowaniem obserwowanegood 2013 r. trendu spadkowego transakcji w formieakcji nienotowanych. Skumulowane transakcje w tejformie aktywów w 2016 roku były dodatnie i wynio-sły 6,3 mld zł wobec -32,8 mld zł w roku poprzednim.Pomimo obserwowanych w ostatnich latach ujem-nych transakcji rola akcji nienotowanych pozosta-je dominujaca w aktywach ryzykownych i stanowiaone 67% wszystkich aktywów ryzykownych i 17%aktywów ogółem.

Z kolei transakcje w postaci akcji notowanych po-zostaja stabilne. Korzystnie na stan posiadania tychaktywów oddziaływały zmiany wyceny i w IV kw.2016 r. zwiekszył sie on o 6,3 mld pomimo ujemnychtransakcji o wartosci -2,5 mld zł. Akcje notowane sta-nowia obecnie ok. 9% łacznego wolumenu aktywów.

funduszach inwestycyjnych, tj. kategorie 7, 511, 512, 519, 521,522 finansowych rachunków narodowych.



Wykres 29: Transakcje w systemach ubezpieczenio-wych i emerytalno-rentowych (w mld zł)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0

100

200

300

400

500

5

10

15

nominalne

trend



Stan aktywów ulokowanych w systemach ubez-pieczeniowych i emerytalno-rentowych14 zwiek-szył sie o 13,0 mld zł na wskutek zarówno dodatnie-go salda transakcji (25%) jak i zmian wyceny warto-sci (75%). Od 2013 r. obserwuje sie tendencje wzro-stowe transakcji w tej kategorii (Wykres 29), które zewzgledu na tzw. mechanizmem „suwaka” (stopnio-wego przesuwania srodków osób osiagajacych wiekprzedemerytalny z OFE do ZUS), raczej nie utrzyma-ja sie w dłuzszej perspektywie.

Dane ze statystyki monetarnej NBP15 wskazu-ja na dalszy przyrost stanu aktywów w I kwartale2017 r. Wzrosnie zainteresowanie gospodarstw do-mowych aktywami ryzykownymi, tj. akcjami i fun-duszami inwestycyjnymi, czesciowo wyperajac go-tówke i depozyty.

Zobowiazania

Zobowiazania finansowe sektora gospodarstw do-mowych w koncu grudnia 2016 r. wyniosły łacznie697,0 mld zł i były wyzsze o 1,6% w porównaniu do

14Kategoria obejmuje OFE, IKE, IKZE, PPE oraz tzw. rezer-wy techniczne, tj. kategorie 61, 62, 63, 64, 65 i 66 finansowychrachunków narodowych.

15W celu uzyskania pełnego obrazu kształtowania sie akty-wów i zobowiazan finansowych w I kwartale nalezy poczekacdo publikacji danych ze statystyki finansowej.

wartosci z poprzedniego kwartału oraz o 5,2% wo-bec stanu na koniec 2015 r.

Wykres 30: Struktura kwartalnych zmian wartoscizobowiazan finansowych (w mld zł)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0

10

20

30

40

50

60

70 transakcje zw. ze zobowiązaniami finansowymi GDpozostałe zmiany wartości zobowiązań finansowych GD


Na stan zobowiazan w IV kw. 2016 r. dodatniooddziaływały transakcje (6,8 mln zł) oraz zmianynietransakcyjne (4,5 mld zł), na które w dominujacejmierze składały sie zmiany wyceny wczesniej zacia-gnietych zobowiazan walutowych (Wykres 30 i Ta-bela 2).

Wykres 31: Transakcje w formie kredytów i pozyczekwedług celu (w mld zł)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0

10

20

30

konsumpcyjnena nieruchomości

pozostałe

Dane: Statystyka monetarna NBP.



Gospodarstwa domowe zaciagaja zobowiaza-nia w dwóch głównych celach: by sfinansowackonsumpcje oraz w celu nabycia nieruchomosci.16

Pierwsze stanowia obecnie prawie jedna czwarta sta-nu wszystkich zobowiazan, drugie ponad 60%.17

Transakcje w formie kredytów i pozyczek kon-sumpcyjnych w IV kw. 2016 roku były nieco nizszeniz w poprzednim kwartale i nizsze niz transakcjew formie kredytów na cele mieszkaniowe (Wykres31). Po okresie boomu w latach 2007-2008, a nastep-nie ujemnych transakcji w latach 2011-2012, gdy war-tosc spłaty juz zaciagnietych kredytów była wyzszaod wartosci nowopodjetych, od 2013 roku transakcjew formie kredytów konsumpcyjnych znajdywały siew trendzie wzrostowym (por. Wykres 32). Od dwóchkwartałów obserwuje sie jednak zahamowanie ten-dencji wzrostowych tej kategorii.

Wykres 32: Transakcje w formie kredytów konsump-cyjnych (w mld zł)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0

50

100

150

200

0

5

10

nominalne

trend



Stabilnie rosna natomiast transakcje w formiekredytów mieszkaniowych18. Stan kredytów miesz-

16Wyróznia sie równiez kredyty i pozyczki o charakterze bie-zacym dla przedsiebiorców indywidualnych i rolników indy-widualnych (ok. 6% zobowiazan) oraz na inwestycje (ok. 6%) ipozostałe (ok. 2%).

17Dane dotyczace kredytów w podziale na cele oraz strukturapozyczek o terminach zapadalnosci powyzej roku pochodza zestatystyki monetarnej NBP (por. Aneks 1 – Uwagi metodyczne,pkt. 9).

18Kredyty mieszkaniowe stanowia obecnie ok. 97% stanuwszystkich kredytów na nieruchomosci

kaniowych zaciagnietych w walucie obcej19 systema-tycznie sie zmniejsza, transakcje w ramach kredytówmieszkaniowych złotówkowych pozostaja dodatnie,choc wyraznie nizsze niz w okresie boomu z lat 2006-2010 (Wykres 33).

Wykres 33: Transakcje w formie kredytów mieszka-niowych (w mld zł)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0

100

200

300

400

500

5

10

15

nominalne

trend



Dominujaca forma wzrostu zadłuzenia gospo-darstw domowych sa pozyczki zaciagane na okre-sy powyzej jednego roku (termin zapadalnosci okre-slony jest w momencie zaciagniecia zobowiazania).Transakcje z tego tytułu, nazywane długotermino-wymi kredytami i pozyczkami, w ciagu IV kw. 2016r. wyniosły 6,9 mld zł. W konsekwencji zobowiaza-nia długoterminowe gospodarstw domowych wobecsektora bankowego wzrosły o 5,3% w ujeciu rocz-nym i o 1,8% kw/kw (Wykres 34). Natomiast trans-akcje z tytułu krótkoterminowych kredytów i pozy-czek w IV kw. 2016 r. wyniosły -1,9 mld zł, a w ujeciurocznym stan tej kategorii wzrósł o 3,3%.

Jak pokazuja dane ze statystyki monetarnej NBP,ponad połowe stanu kredytów o pierwotnym termi-nie zapadalnosci powyzej roku stanowia kredyty za-ciagniete na wiecej niz 20 lat. Po okresie wzrostu zniecałych 15% w 2004 roku od poczatku 2015 rokuich udział w agregacie pozostaje w miare stały i wy-

19Obecnie kredyty walutowe stanowia około 40% stanuwszystkich kredytów na nieruchomosci.



nosi ok. 50% (Wykres 35). Ze wszystkich typów kre-dytów w podziale na termin zapadalnosci w ostat-nim czasie najszybciej przyrastaja kredyty zaciaga-ne na okres od 1 do 10 lat, a najwolniej - kredy-ty o najnizszym terminie zapadalnosci. Systematycz-ny wzrost zainteresowania gospodarstw domowychkredytami z dłuzszym okresem spłaty jest obserwo-wany w danych w zasadzie od poczatku analizowa-nego okresu.20.

Wykres 34: Transakcje w formie kredytów i pozyczekdługoterminowych (w mld zł)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0

200

400

600

800

0

5

10

15

20

25

30

nominalne

trend



Dominujaca role w kształtowaniu stanu kredy-tów długookresowych maja kredyty mieszkaniowe.W dalszej kolejnosci nalezy wymienic kredyty kon-sumpcyjne o okresie zapadalnosci powyzej 1 roku.Mniejszy udział w tworzeniu tego agregatu maja kre-dyty na cele inwestycyjne, pozostałe oraz kredytyoperacyjne dla przedsiebiorców indywidualnych.

Jak wskazuja dane ze statystyki monetarnejNBP21, w I kwartale br. stan zobowiazan gospo-darstw domowych zmniejszył sie za sprawa nega-tywnych zmian wyceny. Transakcje w formie kredy-tów na cele konsumpcyjne obnizyły sie, a wartosctransakcji w formie kredytów na cele mieszkaniowe

20Dane ze statystyki monetarnej NBP dostepne sa od grudnia1997 r.

21W celu uzyskania pełnego obrazu kształtowania sie akty-wów i zobowiazan finansowych w I kwartale nalezy poczekac,az zostana opublikowane dane ze statystyki finansowej.

była zblizona do poprzednich kwartałów.

Wykres 35: Struktura stanu zadłuzenia według ter-minu zapadalnosci

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0

0.2

0.4

0.6

0.8

1

0−1 lat1−5 lat

5−10 lat10−20 lat

pow. 20 lat




Pozycja finansowa

W IV kw. 2016 r. pozycja finansowa gospo-darstw domowych poprawiła sie w stosunku dopoprzedniego kwartału. Relacja aktywów finanso-wych gospodarstw domowych do ich skumulowa-nych rocznych dochodów do dyspozycji brutto wy-niosła 171,6%, czyli o 8,2 pp. wiecej niz przed rokiem(Wykres 36). Wskaznik zobowiazan finansowych go-spodarstw domowych w stosunku do ich rocznychdochodów do dyspozycji powiekszył sie w skali ro-ku o 1,2 pp., kształtujac sie na poziomie 63,5%. Osta-tecznie aktywa finansowe netto w koncu IV kw. br.stanowiły 108,1% dochodów do dyspozycji.

Majatek finansowy netto, czyli nadwyzka akty-wów nad zobowiazaniami w sektorze gospodarstwdomowych, na koniec IV kw. 2016 r. wyniósł 1187,3mld zł.

Wykres 36: Relacje stanów finansowych aktywów,zobowiazan, aktywów netto jako odsetek zannuali-zowanych dochodów do dyspozycji GD; dynamikar/r aktywów netto (dane odsezonowane)

2006 2008 2010 2012 2014 2016

0%

0.5%

1%

1.5%

2%

−0.4%

−0.2%

0%

0.2%

0.4%

0.6%

zobowiązania/dochody

aktywa/dochody

aktywa netto r/raktywa netto/do−chody (prawa oś)

Dane: Kwartalne rachunki niefinansowe wg sektorów instytu-

cjonalnych GUS; Kwartalne rachunki finansowe, NBP.


Aneks

AneksUwagi metodyczne

1. Obecne dane z rachunków niefinansowych go-spodarstw domowych sporzadzane sa w oparciu no-wa, ujednolicona metodyke ESA 2010 (szczegóły do-tyczace zmian oraz informacje metodologiczne moz-na znalezc na stronie Głównego Urzedu Statystycz-nego oraz Eurostatu). Opracowanie wykorzystujeszeregi czasowe, spójne z nowa metodyka, rozpoczy-najace sie w I kw. 1999 r. Na ich podstawie dokonanowiekszosci obliczen, w tym korekty sezonowej.

2. Sektor gospodarstw domowych – wedługESA2010: kat. S.14 Gospodarstwa domowe - obejmu-je pod wzgledem podmiotowym osoby fizyczne lubgrupy osób fizycznych wspólnie zamieszkujace iwspólnie utrzymujace sie, a takze osoby fizyczneprzebywajace na stałe w instytucjach zbiorowego za-mieszkania. Zakres taki jest powszechnie stosowanyw statystykach na potrzeby krajowe, sporzadzanychw układzie rachunków narodowych przez GUS dladanych rocznych. Dla celów statystyk miedzynaro-dowych (Eurostat, OECD, IMF, WB, a takze GUS dladanych o wyzszej czestotliwosci) do sektora gospo-darstw domowych zalicza sie 2 sektory: kat. S.14 Go-spodarstwa domowe oraz kat. S.15 Sektor instytucji nie-komercyjnych działajacych na rzecz gospodarstw domo-wych i taka rozszerzona definicje przyjeto równiezw notatce. Właczony do sektora gospodarstw domo-wych sektor instytucji niekomercyjnych działajacychna rzecz gospodarstw domowych stanowi ok. 2%dochodów do dyspozycji brutto ogólnych sektorów:S.14 i S.15 oraz 1,5% spozycia prywatnego.

3. Sposród składników oszczednosci sektora go-spodarstw domowych w ujeciu rachunków narodo-wych zasadnicze znaczenie maja dwa elementy. Jed-nym z nich jest akumulacja, a w zasadzie jej pod-stawowy składnik majacy postac rzeczowa, tj. nakła-dy brutto na srodki trwałe, stanowiace wartosc srod-ków przeznaczonych na inwestycje, tu głównie nabudownictwo mieszkaniowe. Drugim elementem,okreslanym tu jako oszczednosci finansowe, jest sal-do aktywów i zobowiazan finansowych sektora „do-

mykajace” rachunek kapitałowy tworzenia i rozdy-sponowania oszczednosci brutto. Dodatnia wartoscoszczednosci finansowych, tj. wierzytelnosci netto,oznacza, ze sektor gospodarstw domowych dyspo-nował na biezaco srodkami wystarczajacymi na fi-nansowanie własnych zamierzonych nakładów in-westycyjnych w ramach sektora, ale posiadał rów-niez nadwyzki srodków pozwalajace finansowac in-ne sektory gospodarki. Wartosc ujemna oszczedno-sci finansowych, tj. zadłuzenie netto, wskazuje naniedobór własnych srodków w ramach sektora i ko-niecznosc zaciagniecia zadłuzenia w innych sekto-rach gospodarki, posiadajacych nadwyzki oszczed-nosci finansowych.

4. Pokazane w notatce dynamiki w ujeciu realnymróznych kategorii rachunków niefinansowych doty-czacych dochodów, spozycia prywatnego i oszczed-nosci zostały obliczone poprzez relacje ich dynamikw cenach biezacych do deflatora spozycia indywidu-alnego w sektorze gospodarstw domowych. W po-przednich numerach notatki (do I kw. 2015 r. włacz-nie) do urealniania wartosci nominalnych uzywanowskazników cen towarów i usług konsumpcyjnych(CPI). Wyjatek stanowia nakłady brutto na srodkitrwałe, urealniane za pomoca deflatora inwestycjipoliczonego dla całej gospodarki.

5. W notatce przyjmuje sie waska definicje sto-py oszczedzania, która wyraza sie relacja oszczed-nosci gospodarstw domowych do ich dochodów dodyspozycji brutto. Oszczednosci gospodarstw do-mowych składaja sie z oszczednosci dobrowolnych,tj. róznicy miedzy dochodami i spozyciem w tymsektorze, oraz Korekty z tytułu zmiany udziałów nettow rezerwach funduszy emerytalnych.

6. Analiza oszczednosci gospodarstw domowychw okresach kwartalnych oparta została na dwóch od-rebnych zródłach danych. W czesci zawierajacej pod-stawowe proporcje rozdysponowania dochodów wsektorze gospodarstw domowych wykorzystano da-ne statystyczne GUS pochodzace z kwartalnych ra-chunków niefinansowych wg sektorów instytucjo-


Aneks

nalnych (GUS udostepnia je NBP w ciagu czwarte-go miesiaca po kwartale sprawozdawczym). Danete obejmuja podstawowe kategorie ekonomiczne, ta-kie jak: dochody do dyspozycji brutto, oszczednoscibrutto, nakłady brutto na srodki trwałe, sa jednakniewystarczajace do analizy zmian zachodzacych wstrukturze ich oszczednosci.

7. Zakres pochodzacych z tych statystyk danychliczbowych jest niewystarczajacy do sporzadzeniapełnego, a zarazem szczegółowego i jednolitego ra-chunku kapitałowego za okresy kwartalne zgodnie zmetodologia ESA 2010, gdyz:

brak jest danych GUS o wielkosci transferówkapitałowych i ich salda, niezbednego składni-ka korygujacego wielkosc oszczednosci brutto,który w rachunku kapitałowym umozliwia zbi-lansowanie tych oszczednosci z wielkoscia aku-mulacji i wierzytelnosci netto,

nie dysponujemy pełnymi danymi nt. akumu-lacji w sektorze GD, a jedynie o ich dominujacejczesci, jaka sa nakłady brutto na srodki trwałe.

8. W analizie tendencji i zmian zachodzacych wstrukturze oszczednosci finansowych gospodarstwdomowych w okresach kwartalnych, zastosowanodwa obecnie dostepne zródła danych.

Głównym sa kwartalne rachunki finansowesektora gospodarstw domowych opracowywa-ne przez NBP. Pomimo ze dotychczas nie na-stapiło jednoznaczne uzgodnienie danych z ra-chunków finansowych z rachunkami niefinan-sowymi GUS, sa one opracowywane wg tejsamej metodologii i definicji przedmiotowych(obowiazujacych w ESA 2010), stad równiez wobecnej postaci stanowia metodologicznie spój-ne zródło danych informujace o przyblizonejstrukturze rachunku finansowego sektora GD.

Jako drugie, pomocnicze, zródło danych wyko-rzystano dane pochodzace ze statystyki mone-tarnej NBP (dostepne w koncu pierwszego mie-siaca po miesiacu sprawozdawczym). Zawiera-ja one m.in. dane o stanach pieniadza gotówko-wego w obiegu, depozytów i kredytów oraz in-formacje gromadzone przez NBP dotyczace po-

zabankowych form lokowania wolnych srod-ków finansowych, takich jak fundusze inwesty-cyjne, ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe,rzadowe papiery wartosciowe, akcje spółek.

9. Dane pochodzace ze statystyki monetarnej NBPoraz dane z kwartalnych rachunków finansowych zewzgledu na róznice metodologiczne nie sa spójne.Jednakze dane o zobowiazaniach gospodarstw do-mowych z obu zródeł sa bardzo zblizone, a ewentu-alne róznice nie wpływaja w istotny sposób na wnio-ski dotyczace tendencji czy zmian poszczególnychzmiennych.

10. Do eliminacji wahan sezonowych i identyfika-cji trendu w szeregach zastosowano zaimplemento-wana w pakiecie DEMETRA+ procedure odsezono-wania TRAMO/SEATS.


Aneks

Zestawienie danych statystycznych

Tabela 3: Dochody, spozycie i oszczednosci gospodarstw domowych (urealnione deflatorem spozycia indy-widualnego)

2014 2015 2016 2015 2016

I-IV I-IV I-IV IV I II III IV

dynamiki wybranych zmiennych z rachunku wykorzystania dochodów w ujeciu realnym

dochody do dyspozycji brutto 2,7 3,8 5,6 2,0 1,0 6,7 6,7 7,6

dochody do dyspozycji brutto łacznie z korekta OFE 2,0 3,1 5,7 2,0 1,1 6,7 7,0 7,6

spozycie prywatne 2,4 3,0 3,8 2,9 3,4 3,4 4,1 4,5

spozycie indywidualne 2,6 3,0 3,8 2,9 3,4 3,4 4,1 4,5

nakłady brutto na srodku trwałe∗ -5,1 11,8 3,8 -5,7 -4,5 -1,2 -1,3 -1,3

deflator spozycia indywidualnego -0,2 -1,2 -0,5 -1,0 -0,7 -1,0 -0,8 0,3

stopa oszczedzania oraz stopa inwestowania (dane odsezonowane)

stopa oszczednosci dobrowolnych 0,5 1,5 2,7 1,5 2,6 3,0 2,5 2,8

stopa oszczedzania 1,9 2,3 3,6 2,0 3,2 4,1 3,8 3,4

stopa inwestowania 7,9 7,8 7,3 7,6 7,5 7,3 7,3 7,1∗ Urealnione deflatorem inwestycji w gospodarce.Zródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.


AneksTa

bela

4:In

wes

tycj

efin

anso

we

ifin

anso

wan

iego

spod

arst

wdo

mow

ych

(kw

arta

lne

zmia

ny-

tran

sakc

je,s

tany

nako

niec

kwar

tałó

w,w

mld

zł)

wed

ług

stat

ysty

kikw

arta

lnyc

hra

chun

ków

finan

sow

ych

NBP

Wys

zcze

góln

ieni

e20

1320

1420

1520

16

IVI

IIII

IIV

III

III

IVI

IIII

IIV

Rac

hune

kfin

anso

wy

–tr

ansa

kcje

ogół

emna

akty

wac

hfin

anso

wyc

hiz

obow

iaza

niac

h(w

mld

zł)

Akt

ywa

finan

sow

eog

ółem

,zte

go:

17,3

44,2

2,1

27,5

-1,0

44,9

12,7

-3,7

13,3

37,3

30,1

8,0

39,3

gotó

wka

idep

ozyt

ykr

ótko

term

inow

e5,

36,

47,

63,

521

,114

,616

,28,

322

,116

,727

,210

,132

,5

depo

zyty

dług

oter

min

owe

11,5

11,4

2,6

6,9

6,2

3,6

-4,5

7,4

10,8

6,0

-3,2

-1,0

-0,5

akcj

eno

tow

ane

4,6

-0,2

0,6

1,3

4,9

5,3

3,1

0,0

1,9

-6,3

7,1

6,1

-2,5

akcj

eni

enot

owan

e-1

2,6

20,3

-7,7

6,2

-38,

018

,6-0

,2-2

4,4

-26,

915

,73,

3-1

5,6

2,8

syst

emy

ubez

piec

zeni

owe

iem

eryt

alno

-ren

tow

e5,

8-1

49,5

6,9

6,4

1,2

0,7

5,4

2,3

1,9

3,1

3,4

5,9

3,3

pozo

stał

ekw

oty

doot

rzym

ania

∗2,

715

5,9

-7,8

3,1

3,6

2,0

-7,3

2,7

3,6

2,1

-7,6

2,6

3,6

Zob

owia

zani

afin

anso

we

ogół

em,z

tego

:6,

310

,36,

513

,2-2

,45,

75,

69,

84,

27,

25,

110

,46,

8

kred

yty

ipoz

yczk

i4,

98,

310

,511

,8-4

,54,

09,

98,

32,

74,

910

,08,

65,

0

pozo

stał

ekw

oty

doza

płac

enia

∗1,

42,

1-4

,01,

42,

11,

6-4

,31,

51,

52,

3-4

,91,

81,

8

Zm

iany

war

tosc

ifina

nsow

ejne

tto

–sa

ldo

tran

sakc

ji11

,033

,9-4

,414

,21,

439

,27,

1-1

3,5

9,1

30,1

25,0

-2,4

32,4

Rac

hune

kpo

zost

ałyc

hzm

ian

(zm

iany

wol

umen

uip

rzes

zaco

wan

ia,k

w/k

ww

mld

zł)

Akt

ywa

finan

sow

eog

ółem

5,2

21,8

0,4

22,2

-24,

234

,7-7

,69,

9-5

,720

,5-3

7,5

26,6

21,0

Zob

owia

zani

afin

anso

we

ogół

em-4

,61,

30,

01,

03,

012

,25,

0-7

,01,

3-1

,56,

5-4

,94,

4

Zm

iany

war

tosc

ifina

nsow

ejne

tto

–sa

ldo

pozo

stał

ych

zmia

n9,

820

,50,

421

,2-2

7,2

22,5

-12,

517

,0-7

,022

,0-4

4,0

31,5

16,6

Bil

ans

zam

knie

cia

-sta

nyna

koni

eckw

arta

łu(w

mld

zł)

Akt

ywa

finan

sow

eog

ółem

,zte

go:

1547

,116

13,1

1615

,716

65,3

1640

,217

19,8

1724

,917

31,2

1738

,817

96,7

1789

,318

24,0

1884

,3

gotó

wka

idep

ozyt

ykr

ótko

term

inow

e40

3,0

409,

441

7,0

420,

544

1,6

455,

647

1,8

480,

050

2,1

518,

654

5,9

556,

058

8,5

depo

zyty

dług

oter

min

owe

301,

831

3,4

315,

932

4,0

331,

633

4,9

331,

133

8,9

350,

435

6,0

355,

035

2,5

355,

0

akcj

eno

tow

ane

131,

213

2,3

135,

313

8,4

139,

014

9,3

151,

214

7,0

146,

114

1,0

144,

115

4,0

160,

2

akcj

eni

enot

owan

e27

5,3

313,

530

7,6

330,

528

1,5

325,

732

2,8

323,

329

8,6

332,

431

1,2

315,

331

7,6

syst

emy

ubez

piec

zeni

owe

iem

eryt

alno

-ren

tow

e41

3,9

266,

827

0,0

279,

026

9,9

275,

827

6,9

268,

126

4,1

269,

026

1,2

271,

728

4,7

pozo

stał

ekw

oty

doot

rzym

ania

∗21

,817

7,7

169,

917

3,0

176,

517

8,5

171,

217

4,0

177,

517

9,6

172,

017

4,5

178,

2

Zob

owia

zani

afin

anso

we

ogół

em,z

tego

:59

3,1

604,

761

1,2

625,

462

6,0

643,

965

4,5

657,

366

2,8

668,

668

0,2

685,

769

7,0

kred

yty

ipoz

yczk

i58

0,9

590,

560

1,0

613,

861

2,3

628,

664

3,5

644,

864

8,8

652,

266

8,8

672,

568

2,0

pozo

stał

ekw

oty

doza

płac

enia

∗12

,214

,210

,211

,613

,715

,311

,012

,514

,016

,311

,413

,215

,1

Maj

atek

finan

sow

yne

tto

–sa

ldo

tran

sakc

ji95

4,0

1008

,510

04,5

1039

,910

14,1

1075

,910

70,4

1073

,910

76,0

1128

,111

09,1

1138

,211

87,3

maj

atek

finan

sow

yne

tto

dodo

chod

ów0,

941

0,98

40,

976

1,00

90,

975

1,02

11,

010

1,00

91,

009

1,05

71,

025

1,03

71,

060

∗W

tym

–kr

edyt

yha

ndlo

we

izal

iczk

i,po

zost

ałe

kwot

ydo

otrz

yman

ia/

doza

płac

enia

.Z

ródł

o:N

BP,S

taty

styk

am

onet

arna

ifina

nsow

a;kw

arta

lne

rach

unki

finan

sow

e.


www.nbp.pl

nr 02/17 (czerwiec 2017 r.) sytuacja finansowa sektora ... · sie˛ dynamika dochodów z pracy...

Documents