od dejtona do brisela - deso

O D DD E J T O N A DD O BB R I S E L A

“Knjiga Od Dejtona do Brisela, višestruko je slojevittekst o neposrednoj prošlosti, sadašnjosti i, nadam se,bliskoj budućnosti Bosne i Hercegovine, u kontekstui kompleksu onog što najčešće pojednostavljenosvodimo pod sintagmu “evropske integracije”.

DDiinnoo AAbbaazzoovviiććFFaakkuulltteett ppoolliittiiččkkiihh nnaauukkaa SSaarraajjeevvoo

“Knjiga demistificira pitanje integracija i stavlja ga ukontekst društveno-političkih dešavanja u BiH uposljednjih deset godina. Ideja koja je jasno profili-rana kroz naslov knjige - da se dejtonski periodzavršava, odnosno dominantan američki utjecaj nes-taje, te da se međunarodna intervencija počinjepostavljati u okvirima potreba evropskih integracija -od suštinskog je značaja za shvatanje budućnosti ovezemlje.”

IIvvaann BBaarrbbaalliiććAACCIIPPSS SSaarraajjeevvoo

O D D E J T O N A

D OB R I S E L A

Em

ir H

ad

žik

ad

un

ić

OD

DDE

JTO

NA

DDO

BBR

ISE

LA

Emir Hadžik adunić


Emir Had`ikaduni}

OD DEJTONA DOBRISELA

ACIPS - Sarajevo, 2005.

Emir Had`ikaduni}

OD DEJTONA DOBRISELA

ACIPS - Sarajevo, 2005.

Naslov: Od Dejtona do BriselaAutor: Emir Had`ikaduni}

Izdava~: Asocijacija ALUMNI Centra za interdisciplinarnepostdiplomske studije (ACIPS), Sarajevo

Suizdava~: Centar za interdisciplinarne postdiplomske studijeUniverziteta u Sarajevu (CIPS)

Za izdava~a: Ivan Barbali}Lektor: Branka Mrki}

Recenzenti: Dino Abazovi}, Ivan Barbali}Prelom teksta: Timur Selmanovi}

Dizajn naslovne stranice: Kenan Zeki}[tampa: Garmond, Sarajevo

Tira`: 600 primjeraka

Amini i Nermani

OD DEJTONA DO BRISELA

Predgovor ...................................................................................

UVOD ........................................................................................Dejton i Brisel .............................................................................Briselska faza ..............................................................................Izme|u Amerike i Evrope ...........................................................Odsustvo Brisela ..............................….........…………………...Prvi znaci bu|enja Evrope ..........................................................Pripreme za pro{irenje .................................................................^lanice EU-a u trci za prevlast u Jugoisto~noj Evropi ...............Bilje{ke ........................................................................................

ODNOS EVROPSKE UNIJE PREMAZAPADNOM BALKANU ......................................................Prava pomo} na pravom mjestu u pogre{no vrijeme ..................Drugi postdejtonski prijedlozi .....................................................Strate{ko promi{ljanje za nove strate{ke inicijative …................Bosna i Hercegovina u povla{tenom polo`aju ............................Od slabih inicijativa do strate{kog odnosa ..................................Tri "{argarepe" Evropske unije....................................................Prva "{argarepa" ..........................................................................Druga "{argarepa" .......................................................................Tre}a "{argarepa" ........................................................................Od regionalne do evropske integracije.........................................Zagrijavanje pred Solun ..............................................................Kruna svih evropskih inicijativa ................................................. Evropski programi pomo}i 2007-2013 .......................................Iz Direkcije za vanjske poslove u Direkciju za pro{irenje ..........Evropa o~ekuje ustavne promjene................................................Bilje{ke ........................................................................................

OD DR@AVE SLU^AJA DO POTENCIJALNOG KANDIDATA .......................................Prvi propu{teni vozovi .................................................................Deklarativna politi~ka podr{ka ....................................................Uvjetno prolazna ocjena ..............................................................

11

151518212531363742

4949515455576061646771757782838689

979799

103

PREDGOVOR

U maju 2004. godine, moj tekst pod naslovom "Od Dejtona doBrisela" objavljen je u ~asopisu "Novi pogledi" Alumni asoci-jacije Centra za interdisciplinarne postdiplomske studije(ACIPS), Univerziteta u Sarajevu. Tekst je u po~etku izazvaorazli~ite komentare kod mojih prijatelja iz ACIPS-a, ve}inommagistara Evropskih studija, te nekih doma}ih analiti~ara. Jednisu odobravali moje argumente da }e evropske integracijeomogu}iti ja~anje politi~ke samoodrìvosti BiH, smanjenje pri-sustva i uticaja Sjedinjenih Ameri~kih Dràva u korist Brisela izemalja ~lanica EU-a, i zavr{etak misije Kancelarije visokogpredstavnika. S druge strane, kriti~ari su me ubje|ivali da Evro-pa nije sposobna da preuzme odgovornost u regionu zapadnogBalkana i Bosne i Hercegovine, da su bonske ovlasti OHR-a idalje nu`ne, te da }e vlasni{tvo nad reformama i dalje ostatiisklju~ivo u rukama me|unarodne zajednice. Po njima, jedinoSjedinjene Ameri~ke Dràve mogu samostalno pospremiti stvariu BiH. I to bi i u~inile da je pobijedio demokratski kandidat napredsjedni~kim izborima 2004.

Sredinom iste godine, slu~ajno ili ne, Paddy Ashdown je po~eopromovirati prelazak BiH iz dejtonske u briselsku fazu. Malo ka-snije, regionalni ured njema~ke fondacije Heinrich Boll orga-nizirao je konferenciju pod nazivom "Evropska unija i Bosna iHercegovina: izme|u upravljanja krizom i izgradnje dràve". Nazasjedanju Generalne skup{tine UN-a u septembru 2004. brise-lsku fazu, po prvi put, spomenuo je i tada{nji predsjedavaju}i Pre-dsjedni{tva BiH Sulejman Tihi}. Na pitanje postavljeno u TV-emisiji FAKTA od 16. novembra 2004, koju ure|uje ZekerijahSmaji}, da li je manje Amerike a vi{e Evropske unije dobitak zaBiH, gra|ani su sa preko 60% odgovorili potvrdno. Kona~no, unovembru je zapo~ela informativna kampanja o dolasku EUFOR-au BiH pod sloganom "od stabilizacije ka integraciji". U povoduodlaska stabilizacijskih snaga NATO-a iz BiH, ameri~ka TV-mreà CNN javila je da je "povijest u BiH zavr{ena".

11

Program 16 ..................................................................................Poplava novih zakona - primjena na ~ekanju...............................Intenziviranje institucionalne saradnje sa Evropskom unijom …..................................................................Evropsko partnerstvo ...................................................................Bilje{ke ........................................................................................

BUDU]I KORACI ..................................................................Uvod ............................................................................................Suvi{na polemika oko brzine priklju~enja BiH Evropskoj uniji ............................................................................Po~etak pregovora - prva propu{tena prilika ...............................Prvi slijede}i korak ......................................................................Iz dobrovoljnog u obavezno uskla|ivanje zakonodavstva BiH sa acquisom .................................................Prilago|avanje u oblasti trì{ta ....................................................Ostale posljedice ugovornih odnosa ............................................U Evropu ukidanjem OHR-a ....................................................... U Evropu promjenom Ustava ......................................................Od potencijalnog kandidata do statusa kandidata za ~lanstvo u EU ..........................................................................Pregovorima do punopravnog ~lanstva .......................................Izazovi na putu evropskih integracija ..........................................Umjesto zaklju~ka …................................................................... Bilje{ke ........................................................................................

Pojmovnik ....................................................................................Literatura ......................................................................................Biografija .....................................................................................

108110

118121124

131131

134138139

144148152155159

165169175180185

191199201

Evropske unije u toku kriznih godina te povratak njenog uticajau posljednje vrijeme. Drugi dio posve}en je svim evropskim ini-cijativama nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma te efekti-ma koje su one izazvale u BiH i regionu. Tre}i dio se odnosi nau~e{}e BiH u evropskim integracijama, propu{tene prilike i ostva-rene rezultate te aktuelne probleme na tom putu. U tom dijelu,posebno }u analizirati promjene koje su nastale, nastaju ili }enastati u BiH uslijed uskla|ivanja nacionalnog zakonodavstva saevropskim pravnim naslije|em. Pretposljednje poglavljedetaljno prikazuje sve korake na putu do punopravnog ~lanstva,dinamiku pribliàvanja Evropskoj uniji. Na kraju knjige nudimanalizu mogu}ih prepreka i izazova na putu ka Briselu.

Emir Hadìkaduni}

13

Aktuelnost teme, veliki interes javnosti, te kritike mojih koleganatjerali su me da je dodatno istraìm. Pitanja su, u su{tini, sli-jede}a: da li BiH izlazi iz faze upravljanja krizom i ulazi u fazutranzicije, da li se taj prelazak de{ava pod patronatom Sjedinje-nih Ameri~kih Dràva i njihove hard diplomatije ili uz asistenci-ju i tehni~ku pomo} Evropske unije i njene soft politike, da li }ei koliko dugo Kancelarija visokog predstavnika koristiti bonskeovlasti ili je pred ukidanjem, kakve promjene se de{avaju ili }ese desiti u BiH na putu evropskih integracija. Razli~iti izvori,analize i dokumenti me|unarodnih organizacija koji jednim dije-lom nisu bili objavljivani, omogu}ili su mi da ponudim svojuviziju odgovora, kao i pisanje ove knjige.

Tema o kojoj pi{em je neistraèna. Njom se ponekad bave stu-denti u svojim diplomskim ili postdiplomskim radovima, nevla-dine organizacije na okruglim stolovima i, na koncu, novinari samanjim ili ve}im entuzijazmom. Od knjige Zekerijaha Smaji}a"Zemlje biv{e Jugoslavije i Evropska unija", koja pokrivade{avanja do 1996, i faktografskog prikaza "Evropska unija zasvakoga" istog autora, nije bilo ozbiljnijeg kriti~kog pristupau~e{}u BiH u procesu evropskih integracija. Stoga èlim datimali, skromni doprinos javnoj raspravi, te podsta}i ve}e u~e{}eu debati, lobiranju i dono{enju va`nih odluka koje }e dejtonskuBiH napraviti briselskom. Ovu knjigu ne pi{em kao profesio-nalac - dràvni slu`benik Direkcije za evropske integracije -nego kao svr{enik postdiplomskog programa Centra za interdi-sciplinarne studije Univerziteta u Sarajevu i ~lan njegoveAlumni asocijacije. "Od Dejtona do Brisela" je nastavakistraìvanja ove oblasti, nakon {to sam o sli~noj temi napisao isvoj magistarski rad u oktobru 2002.

U prvom dijelu knjige govorim o zna~aju Dejtona i Brisela zaBosnu i Hercegovinu, nu`nosti prvoga u prvoj polovinidevedesetih i njegove prevazi|enosti izlaskom iz faze upravlja-nja krizom, odnosu Sjedinjenih Ameri~kih Dràva i Evropskeunije prema BiH. Tako|er, analiziram slabosti i odsustvo

12

UVOD

Dejton i Brisel; Briselska faza; Izme|u Amerike i Evrope; Odsu-stvo Brisela; Prvi znaci bu|enja Evrope; Pripreme za pro{irenje;^lanice EU-a u trci za prevlast u Jugoisto~noj Evropi

"Postati Evropljanin i postati punoljetan zna~i isto. Mase koje

freneti~no plje{}u podno nogu neprikosnovenog vo|e, maloljetne su."

(G. Konrad)

Dejton i Brisel

Dok Dejton postaje na{a pro{lost, Brisel je sve vi{e na{abudu}nost. Prvi je zaustavio rat i obezbijedio mir u Bosni i He-rcegovini, drugi otvara mogu}nost njenog unutra{njeg integri-ranja, regionalne saradnje i postepenog uklju~ivanja u evropsketokove.

Dejton simbolizira politi~ku volju i globalnu snagu SjedinjenihAmeri~kih Dràva, te slabost i odsustvo Evropske unije i njenihzemalja ~lanica u prvoj polovini devedesetih. Sporazum jepokazao da su SAD jo{ uvijek evropska sila.1 Njegov arhitektaRichard Holbrooke smatra da su njegovim potpisivanjem kritikena ra~un predsjednika Clintona kao slabog lidera naglo prestale,posebno u Evropi i u muslimanskim zemljama. Mirovni spo-razum tako|er simbolizira kompliciranu, nefunkcionalnudràvnu strukturu koju je, izme|u ostalih, profesor Pravnogfakulteta u Sarajevu Zdravko Grebo nazvao "franken{tajn drà-vom". "Richard Holbrooke, koji je radio na Dejtonskom spo-razumu, radio je na zaustavljanju rata. Taj sporazum nije biokreiran tako da se ovdje uspostavi funkcioniraju}a evropska

15

krizom i po~etak tranzicije, odlazak IPTF-a i SFOR-a, pripre-manje odlaska OHR-a iz BiH i nestanak drugih dejtonskihtekovina. Aneks 1 A, koji se odnosi na primjenu vojnog dijelaSporazuma, prevazi|en je zavr{etkom misije NATO-a i dola-skom EUFOR-a u BiH. Aneks 3, koji se odnosi na izbore, tako-|er je prevazi|en, s obzirom da OSCE vi{e nije nadleàn za nji-hovo organiziranje. Kona~no, me|unarodna policijska misijaUN-a, koja je predvi|ena Aneksom 11, tako|er je zavr{ila svojumisiju i prepustila je policijskoj misiji EU-a. Lokalni politi~ari,koji prepoznaju trend ovih promjena traè i dodatne izmjene."Vije}e za saradnju Bosne i Hercegovine i Hrvatske, formiranonakon Dejtona, polako gubi smisao svog postojanja."8

Kako se Evropska unija nije napravila za jedan dan, tako ni ha-rmonizacija nacionalnih zakona sa evropskim standardima nemoè biti okon~ana za tri, ~etiri godine. Dosada{nja iskustvapotvr|uju da se radi o procesu koji traje najmanje desetak godi-na. Ugovor Ma|arske sa EU o pridruìvanju potpisan je 1991.godine. Njegova ratifikacija u Evropskom parlamentu i zemlja-ma ~lanicama obezbije|ena je tri godine kasnije. Ma|arska jepredala zahtijev za punopravno ~lanstvo 1994., da bi 1997.postala dràva sa statusom "kandidata". Pregovori o ~lanstvu izatvaranje poglavlja acquis communautairea9 trajali su od 1998.do 2002. Zvani~no, radi se o uskla|ivanju sa 80.000 stranicagusto kucanog teksta raznih pravnih propisa koje je Evropskakomisija, da bi olak{ala pregovore o pristupanju, podijelila u 31pregovara~ko poglavlje.10 Nezvani~no, taj broj je pre{ao i100.000 stranica. I to nije kona~no, jer djelatnosti Evropskeunije rezultiraju svake godine hiljadama novih dokumenata.Slovenija je imala ne{to kra}i put i brè prolazno vrijeme.Sporazum o pridruìvanju zaklju~ila je prili~no kasno, tek 1996.,iste godine predala je i molbu za punopravno ~lanstvo. Pregovorio pristupanju zapo~eli su 1998. i trajali do 2002. Ma|arska iSlovenija, zajedno sa jo{ osam zemalja srednje i isto~ne Evrope,postale su punopravne ~lanice 1. maja 2004.

17

ekonomija."2 U vrijeme njegovog potpisivanja, bio je to "pojasza spasavanje" Bosne i Hercegovine, a ve} davno je postao"lu|a~ka ko{ulja."3 Dejton je institucionalizirao kolektivna pravai ubio svaki individualizam, favorizirao etni~ki princip na ra~ungra|anskog. Njegovim ure|enjem potvr|eno je postojanje neko-liko nepovezanih pravnih sistema, pocijepano je trì{te, one-mogu}eno vo|enje ekonomskih poslova na dràvnom nivou,stvoren skup, kompliciran i neefikasan dràvni aparat. Teoretski,sve je dijeljeno na tri, u praksi na 13, koliko je pravnih sistemau BiH. U svojoj knjizi "Put u Dejton", Richard Holbrooke isti~eda "niko bolje ne zna slabosti Dejtona od onih koji su u~estvo-vali u pregovorima".4 Po njemu, te slabosti su slijede}e: opstanakdviju neprijateljskih vojski, zadràvanje imena RepublikeSrpske i formiranje slabih me|unarodnih policijskih jedinica.5

Dejtonska Bosna i Hercegovina je nastala za pregovara~kimstolom u vojnoj bazi, uz saglasnost dviju susjednih zemalja. Kaotakva, moè trajati dok traje proces upravljanja krizom i dok jekontrolira ameri~ka hard diplomatija. Izlazak iz te faze podrazu-mijeva udaljavanje od Dejtona i pribliàvanje Briselu.

Brisel simbolizira povratak i sve sna`nije prisustvo i uticaj Evro-pe u regionu zapadnog Balkana,6 izgradnju i ja~anje dràve BiH,njenih centralnih institucija. Osim kolektivnih, Brisel sugerira iindividualna prava. Prije nego {to postanemo gra|ani Evrope,trebamo postati gra|ani sopstvene dràve.7 Briselska BiHomogu}ava stvaranje jedinstvenog ekonomskog prostora,vo|enje ekonomskih poslova na dràvnom nivou, smanjenjeentitetskog i kantonalnih aparata u korist dràvnog, uskla|ivanjei uvezivanje pravnih sistema u BiH sa evropskim pravnim nasli-je|em. Umjesto asimilacije, ~ega se pla{e pojedine etni~ke gru-pe, nudi se integracija. Briselska Bosna i Hercegovina ne}e sekonstituirati uz saglasnost njenih susjeda, pravit }e se godinama,bit }e rezultat politi~ke volje i potreba njenih gra|ana, privredni-ka, akademije i civilnog dru{tva. Kao takva, duè }e trajati iimati ve}u vrijednost od one sklopljene u ameri~koj vojnoj bazi. Ulazak u briselsku fazu ozna~ava zavr{etak procesa upravljanja

16

onda posljednji period karakterizira slab interes SAD-a zareforme u BiH, njihovo postepeno povla~enje iz regiona te sveve}e zanimanje, finansijski i politi~ki anga`man Evropske unije,uvo|enje poreza na dodatnu vrijednost, jedinstvena carina, refo-rma pravosu|a u BiH itd. Prva faza se odnosi na Dejton, drugana Brisel.

Nakon implementacije 18 smjernica Mape puta EU-a i preporu-ka iz Studije izvodljivosti u 16 prioritetnih podru~ja uslijedit }etre}i krug obaveza, ~etvrti, peti itd. Prva dva kruga obiljeìla supo~etak dugogodi{njeg procesa prilago|avanja i izgradnje drà-vne strukture i njenih kapaciteta, u skladu sa evropskim standa-rdima. Od svih zakona koje je u 2004. usvojila Parlamentarnaskup{tina Bosne i Hercegovine, preko 90% su u funkciji pribli-àvanja Briselu. Takav omjer }e ostati i narednih godina do ko-na~nog priklju~enja Evropskoj uniji.

Ulazak u briselsku fazu samo je po~etak dugotrajnog procesapristupanja Evropskoj uniji. Na putu do krajnjeg cilja ostalo jemnogo godina i dosta obaveza. U najboljoj varijanti, u prvojpolovini 2005. moè se o~ekivati preporuka Evropske komisijeza po~etak pregovora izme|u BiH i EU-a o potpisivanju Spora-zuma o stabilizaciji i pridruìvanju (SSP). Preporuka iz Brisela}e biti obezbije|ena ukoliko zapo~ne primjena vi{e od ~etrdesetzakona koji su usvojeni u toku 2004, zavr{i se formiranje ilirekonstrukcija 25 institucija na dràvnom nivou iz oblasti pravo-su|a, sigurnosti, unutra{njeg trì{ta, intelektualnog vlasni{tva,konkurencije, za{tite potro{a~a, mjeriteljstva, fitosanitarneza{tite, veterinarstva, standardizacije, sigurnosti hrane itd. Bezpune saradnje manjeg bh. entiteta sa Ha{kim tribunalom, pre-govori sa EU bit }e odloèni za neko sretnije vrijeme. Od pre-poruke Evropske komisije do po~etka konkretnih pregovoraprote}i }e par mjeseci. Taj period se ne odnosi na ispunjavanjedodatnih uvjeta nego na davanje mandata za pregovore,odre|ivanje pregovara~kih pozicija i pripremu pregovara~kihtimova BiH i Evropske unije.

19

Peto pro{irenje Evropske unije bilo je najkompliciranije dotad,teè i skuplje od prvog11 ili ~etvrtog12 pro{irenja. Ako izuzmemopristupanje Bugarske i Rumunije 2007, {esto pro{irenje, koje seodnosi na pet zemalja zapadnog Balkana - Hrvatsku, Bosnu iHercegovinu, Srbiju i Crnu Goru, Makedoniju i Albaniju - moèbiti jo{ sloènije. Bosnu i Hercegovinu o~ekuje sli~an, ako ne iduì vremenski period do kona~nog priklju~enja Evropskojuniji. [to je bliè Briselu zahtjevi }e biti teì, a promjeneradikalnije.

Uporedo sa reformama, Evropska unija intenzivira svoje odnosei postaje, kroz razli~ite oblike saradnje, sve prisutnija u BiH.Me|unarodne policijske snage UN-a (IPTF) i Stabilizacijskesnage NATO-a (SFOR) ve} su oti{le iz BiH. Me|unarodna kri-zna grupa najavila je svoj odlazak iz BiH upravo zbog ~injeniceda ta zemlja "vi{e nije krizno podru~je" i da njeni analiti~arinemaju vi{e o ~emu izvje{tavati. I druge me|unarodne vladine ilinevladine organizacije ostaju sve vi{e po strani. Ako nisu namargini, onda su u funkciji evropskih integracija. Po zavr{etkusvog mandata, UN misija u BiH je zatvorila svoj ured, dok suOSCE, UNHCR i drugi racionalizirali i umanjili svoju prisutnostna terenu. S druge strane, Evropska unija, kao i ambasade zema-lja ~lanica, ve} preuzimaju primat i od OHR-a. Zvu~i preopti-misti~no, ali je tako.

Briselska faza

Nakon skoro deset godina od potpisivanja mirovnog sporazuma,Bosna i Hercegovina izlazi iz vremena koje je karakteristi~no postabilizaciji, upravljanju krizom, bonskim ovlastima i ameri~kojhard diplomatiji. Iz jednog takvog stanja ulazi u fazu u kojojipak dominiraju tranzicijski problemi, izgradnja institucija i sma-njenje ovlasti OHR-a. Ako je prvu fazu karakterizirao snaànanga`man Bijele ku}e, ~este posjete ameri~kih politi~kih i vojnihizaslanika: Boba Gelbarda i Vesleya Clarka, sloboda kretanja,

18

{tem, za{tite okoli{a itd. Broj entitetskih ili kantonalnih na-dle`nosti }e biti znatno reduciran. Svi ovi formalni koraci pra-}eni su zna~ajnim reformama u ekonomiji, pravosu|u, unutra-{njim poslovima, odbrani, poljoprivredi, carini itd. Na kraju,BiH }e dio svog suvereniteta prenijeti na Evropsku zajednicuradi supremacije komunitarnog prava i njegove primjene u svimzemljama ~lanicama EU-a. Analiti~ari ESI-ja smatraju da nijemogu}e da BiH zapo~ne pregovore o punopravnom ~lanstvuprije 2007.14

Hrvatski knjièvni povjesni~ar Stanko Lasi} nije pogrije{io kadaje rekao da put u Evropsku uniju nije poziv na bal u Jelisejskupalatu. Naprotiv, radi se o dugotrajnom i kompliciranom proce-su koji, uslijed prilago|avanja evropskim standardima, uklju~ujebolne i skupe reforme. U procesu evropskih integracija vjerova-tno ne}e biti rije{eni svi unutra{nji problemi BiH. Njena konsti-tucija mo`da ne}e biti po volji ve}ine gra|ana, ekonomija ne}ebiti ni pribli`na evropskom prosjeku. Me|utim, uskla|ivanjemdoma}ih zakona i prakse sa evropskim uredbama15, direktiva-ma16, odlukama17 i preporukama18, uspostavit }e se trì{na ekono-mija, parlamentarna demokratija i vladavina prava po modeluEvropske unije. Politi~ki i ekonomski prostor integrirat }e se ujedinstvenu cjelinu, u onoj mjeri u kojoj je to u~injeno u ujedi-njenoj Evropi.

Izme|u Amerike i Evrope

Uzimaju}i u obzir razli~ita, veoma aktuelna me|unarodna pita-nja, danas je lak{e posti}i saglasnost sa Evropskom unijom, negosa SAD-om. Umjesto poèljnog, i za svijet korisnog multilate-ralizma, posljednja sve vi{e prakticira unilateralizam, ignoriraUjedinjene narode, ne èli u~estvovati u Kjoto protokolu, nijesaglasna sa statutom Me|unarodnog krivi~nog suda, ima neuje-dna~en odnos prema zemljama Bliskog Istoka u korist Izraela.Advokati real politike, kao {to su trojica njenih najpoznatijih

21

Potpisivanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju ozna~avaprelazak iz dobrovoljnog u fazu obaveznog usagla{avanja pra-vnog sistema BiH sa zakonodavstvom Evropske unije. Kada seSporazum ratificira i stupi na snagu, BiH ulazi u fazu ugovornihodnosa sa EU-om. Ako }e prije i u toku samih pregovora visokipredstavnik postepeno smanjivati svoje nadle`nosti, onda }e uvrijeme primjene Sporazuma bonske ovlasti "me|unarodnog su-verena" prestati da vaè. U toku 2002. godine visoki predstavnikje nametnuo 32 zakona, godinu dana kasnije 14, do sredine dru-ge polovine 2004. svega tri zakona.13 Dalji napredak BiH u pro-cesu stabilizacije i pridruìvanja }e biti omogu}en ukoliko seovakav trend odrazi i na sve druge odluke visokog predstavnika,{to }e kona~no i predstavljati njegovu izlaznu strategiju.

Primjena Sporazuma je i period mogu}e promjene Dejtonskogustava i stvaranja funkcionalne i racionalne BiH, koja }e biti ustanju da efikasno provodi sve njegove dijelove. Uzimaju}i uobzir iskustvo zemalja iz srednje i isto~ne Evrope koje su 2004.postale punopravne ~lanice, u svakoj narednoj fazi odnosa saEvropskom unijom formirat }e se nove dràvne institucije, obra-zovati novi resursi, graditi nova dràvna slu`ba koja radi u inte-resu svih gra|ana. BiH je 1997. imala tri dràvna ministarstva.Zahvaljuju}i procesu evropskih integracija, sada ih ima devet,kao i preko 30 drugih agencija na dràvnom nivou.

Ovaj proces je nepovratan. Moè biti brì ili sporiji, {to zavisi odpoliti~ke volje, raspoloìvih finansijskih sredstava, ljudskihresursa i znanja. Primjenom Sporazuma, BiH dolazi u situacijuda podnese zahtjev za punopravno ~lanstvo. Pregovori o ~la-nstvu bit }e najsloèniji zadatak i najve}i izazov, koji }e donijetinajdublje reforme. Institucionalni kapaciteti, koji su nu`ni zauspje{ne pregovore o punopravnom ~lanstvu, usvajanje i primje-nu kompletnog evropskog zakonodavstva, na kraju }e rezultiratibrojkom od petnaestak dràvnih ministarstava i stotinjak agenci-ja, ureda, instituta koji }e biti u slu`bi privrede, ja~anja kapacite-ta za izvoz, ja~anja konkurentske spremnosti, nadzora nad trì-

20

direktor za vanjske poslove u Senatu Tony Blinken. Razlikeizme|u Bushove i Kerryjeve administracije bile bi "su{tinskiveoma male".23 Bruce Jackson, ameri~ki stru~njak i osniva~ ame-ri~ke nevladine organizacije "Projekt za tranzicijsku demokrati-ju", tako|er smatra da se politika Sjedinjenih Ameri~kih Dràvaprema Balkanu ne bi promijenila ni pobjedom demokratskogkandidata senatora Johna Kerryja na predsjedni~kim izborima 2.novembra 2004. "I ja sam malo iznena|en konsenzusom izme|udviju stranaka kada je u pitanju politika prema ZapadnomBalkanu. Demokratski stratezi, poput Richarda Holbrookea iJima O'Briena, koji oblikuju politiku Demokratske stranke, ima-ju skoro identi~na gledi{ta kao i njihove kolege iz Republikanskestranke", kazao je Jackson za Radio Slobodna Evropa.

Nakon Bushove pobjede na izborima dobili smo potvrdu da }eAmerikanci nastaviti svoje povla~enje iz BiH. Nekada{nji amba-sadaor SAD-a u Zagrebu i Beogradu Wiliam Montgomery, rekaoje "da }e Bush i u novom mandatu dati vi{e odgovornosti Evro-pskoj uniji za ovu regiju".24 Kona~no, ameri~ki ambasador u BiHDouglas McElhaney vjeruje da njegovu vladu "vi{e brine Kosovood BiH".25

U su{tini, da se primijetiti slijede}a tendencija: tamo gdje je na-jgore idu vojnici SAD-a, gdje je za nijansu bolje je NATO i ko-na~no, gdje je situacija podno{ljiva, dolaze Evropljani. Ova te-ndencija je posebno aktuelna na primjerima Iraka, Afganistana iBosne. Ameri~ki dràvni sekretar je istakao da u devet godinamisije NATO-a u BiH, u kojoj je sluìlo vi{e od pola milionavojnika iz 43 zemlje svijeta, uklju~uju}i 90 hiljada Amerikanaca,u neprijateljskoj akciji nije ubijen nijedan vojnik.26

Pribliàvanje Briselu zna~i i postepeno povla~enje SAD-a i pre-pu{tanje Zapadnog Balkana njegovom prirodnom savezniku,Evropskoj uniji. "Bosni i Hercegovini i Evropi zajedni~ko je nji-hovo iskustvo, njihova pro{lost i sada{njost. Ponovna izgradnjaBiH odvijat }e se uporedo s izgradnjom Evrope, u skladu i simbi-

23

ameri~kih prakti~ara, Richard Nixon, Henry Kisinger i GeorgeKennan, dugo su tvrdili da se ameri~ko zalaganje za ljudska pra-va sukobljava s njenim istinskim nacionalnim i bezbjednosniminteresima.19 George Kennan je posebno nagla{avao kritiku lega-listi~kog i moralisti~kog pristupa vanjskoj politici.20 Evropskaunija, s druge strane, danas je najsna`niji advokat multilaterali-zma i za{tite okoli{a, ima balansiran odnos prema Izraelu i pale-stinskim teritorijama, podràva ja~anje regionalnih i me|unaro-dnih instrumenata za za{titu ljudskih prava, zabranjuje smrtnukaznu, te promovira humane vrijednosti i dru{tveni progres.

Sjedinjene Ameri~ke Dràve ~esto su mijenjale svoje vanjsko-politi~ke prioritete zbog rastu}e odgovornosti za svjetskiporedak, smjena demokrata i republikanaca itd. Ju~er su priori-teti bili ameri~ko-ruski odnosi, {irenje NATO-a, Bosna i Herce-govina i Kosovo. Danas su oni promijenjeni i odnose se na Irak,borbu protiv terorizma, {irenja oru`ja za masovno uni{tenje.Sutra mogu biti Iran, Sirija, Tajvan ili Sjeverna Koreja. Biv{iameri~ki predsjednik Clinton je potpisao Kjoto protokol, dana-{nji ga je odbacio. Posljednja ameri~ka administracija, u odnosuna onu prethodnu, ne nudi nikakvu strategiju integriranja BiHekonomije, unutra{njeg trì{ta, ja~anja njenih centralnih institu-cija. Ameri~ki predsjednik George W. Bush cijeli svoj mandatostao je nezainteresiran ne samo za BiH nego za cijeli region."Iskreno, sumnjam da bi on bio u stanju pogoditi gdje se koja odzemalja u regionu nalazi, kakvi je problemi mu~e..."21

U kampanji za predsjedni~ke izbore u SAD-u 2004, oba pre-dsjedni~ka kandidata potisnula su BiH na marginu. Zapravo, utri televizijske debate, nisu je uop}e ni pominjali. Poznavaociprilika, savjetnici i prakti~ari ameri~ke vanjske politike jedno-glasni su u ocjeni da Zapadni Balkan, pogotovo Bosna i Herce-govina, vi{e nisu njen prioritet. Graham Allison, profesor naHarvardu i pomo}nik sekretara odbrane u vrijeme Clintona, prijeizbora u SAD-u je isticao da bi Kerryijeva vanjska politika dije-lila mnoge osobenosti Georgea Busha.22 Isto misli i demokratski

22

rspektive mira, demokratije i suìvota. Evropu u sukobu nacio-nalnih dràva za teritorije. Bosnu i Hercegovinu rascjepkanu ipodijeljenu po etni~kom klju~u, u rovovima i krvi do koljena.

Problemi na Bliskom Istoku, terorizam, o~uvanje globalnesupremacije trasirali su vanjskopoliti~ke prioritete SAD-a u dru-gom smjeru, daleko od BiH. Zbog toga }e izgradnja stabilne,demokratske i trì{no orijentirane BiH sve manje ovisiti odSAD-a, a sve vi{e od EU-a. Mnogi u BiH slabo ~itaju ove porukei slijepo vjeruju da }e Va{ington ispraviti dejtonske nepravilno-sti i nelogi~nosti. Svi oni igraju na pogre{nu kartu.

Odsustvo Brisela

"Evropa nas je izdala, Amerikanci pomogli",28 izjavio je nedavnodr. Mustafa Ceri}, reisul-u-lema Islamske zajednice u BiH."Neosporno je da smo na po~etku rata pravili pogre{ne korake ida tada nismo mogli garantirati sigurnost u zemlji",29 rekao jeJorgen Kosmo, predsjednik parlamenta Norve{ke. OdsustvoEvrope iz prve polovine devedesetih nije zaboravljeno. Slu`beniBrisel je tako|er priznao svoju nepromi{ljenost i neangaìranostiz tog perioda. Obra}aju}i se u~esnicima Me|unarodnog forumao prevenciji genocida u [tokholmu u januaru 2004. godine, viso-ki predstavnik EU-a za vanjsku i sigurnosnu politiku, XavierSolana potvrdio je gre{ke EU-a. "Grije{ili smo i mi",30 rekao jeon, osvr}u}i se na lo{u procjenu da u Srebrenici i Ruandi moèbiti po~injen genocid. "Ne predvidjeti i ne reagirati zna~i dopu-stiti katastrofalne posljedice."31 Odsustvo Evrope nije odu{eviloni Amerikance. Richard Holbrooke smatra da je Bosna i Herce-govina "definirala prvu fazu poslije hladnoratovskih odnosaizme|u Evrope i Sjedinjenih Dràva i pokazala se krajnje {te-tnom za odnose u Atlantskoj alijansi. Napetosti su ugrozile samNATO upravo kada je Va{ington traìo da ga pro{iri."32 Ovakavodnos evropskih sila naveo je Samuela P. Huntingtona na po-

25

ozi s njom."27 Evropa ima iskustvo pomirenja Njema~ke i Fra-ncuske, iskustvo ujedinjenja sa zemljama iza èljezne zavjese.Brisel je geografski blizu, Dejton je preko Atlantskog okeana.Brisel prakticira soft politiku, nudi "{argarepe" u vidu potpisi-vanja ugovornih odnosa, pregovaranja i, kona~no, ~lanstva uekskluzivnom klubu evropskih dràva. Tu su i trgovinske ola-k{ice za poslovanje sa trì{tem od skoro 500 miliona potro{a~a,programi pomo}i Zajednice i zemalja ~lanica EU-a.

Evropska konvencija za za{titu ljudskih prava i sloboda najja~ije instrument za za{titu ljudskih prava na svijetu. Gra|ani ne}esvoje pritu`be na dràvu koja kr{i njihova ljudska prava slatiameri~kim sudovima nego Evropskom sudu za ljudska prava uStrazburu. Mada ovaj posljednji, kao i Vije}e Evrope iz Stra-zbura, nisu institucije Evropske unije, ovaj sistem je apsolutnokompatibilan sa principima Zajednice.

Evropska unija, za razliku od SAD-a, nema nikakve izlaznestrategije iz Jugoisto~ne Evrope. Naprotiv, ona ima ulaznustrategiju i postaje neraskidivo vezana za region. Evropska va-njska politika jo{ uvijek je "u pelenama". Sukob u BiH natjeraoje zemlje ~lanice da stvore nove instrumente Zajedni~ke vanjskei sigurnosne politike. Krize na Kosovu i Makedoniji u~inile suove instrumente djelotvornim. I budu}a odbrambena politikadanas se testira u BiH. Uspjeh ujedinjene Evrope u vezi je sauspjehom integrirane BiH.

Pored geografske blizine, Bosna i Hercegovina dijeli uporedivapovijesna iskustva sa ~lanicama Evropske unije, faze sukoba imr`nje, tolerancije i suìvota. Danas i jedna i druga imaju istusudbinu, dijele iste perspektive. Prva mora obnoviti pomirenje isuìvot, poraditi na unutra{njoj integraciji, te postati ~lanicomEvropske unije. Druga mora nastaviti produbljivati integracijuzemalja ~lanica u Evropsku zajednicu kroz dijalog i zajedni~kidogovor. To je proces koji je nepovratan i bez alternative. Ili jeima u povratku na staro, Bosnu i Hercegovinu i Evropu bez pe-

24

Sve odluke donosile su se jednoglasno. Pored ovakve institu-cionalne slabosti EU-a, evropski zvani~nici, predsjednici vlada idràva, nisu imali politi~ke volje i hrabrosti da multilateralno iliunilateralno poduzmu bilo kakve preventivne akcije.

Uvjet priznavanja Bosne i Hercegovine od strane zemalja ~lani-ca Evropske unije bio je odràvanje referenduma i postavljanjepitanja da li su njeni gra|ani za suverenu i nezavisnu dràvu.Tako je Brisel, u slu~aju BiH, traìo dodatno upori{te i argume-ntaciju za svoju odluku. Tako|er, kupovao je vrijeme, po{to supostojala razli~ita mi{ljenja da li priznati BiH prije ili poslijeunutra{njeg dogovora tri naroda BiH. Na dan objavljivanjarezultata referenduma, Oslobo|enje je na svojoj naslovnoj stra-nici objavilo: "Ubjedljiv odgovor Evropi". Nakon {to je 99.5%gra|ana od 64.5%, koliko ih je iza{lo na referendum, glasalo zasuverenu i nezavisnu Bosnu i Hercegovinu u martu 1992, Evro-pska unija je 6. aprila iste godine priznala njenu samostalnost.Sjedinjene Ameri~ke Dràve su to u~inile dan kasnije. I Badi-nterova arbitra`na komisija, sastavljena od predstavnikaustavnih sudova Francuske, [panije, Njema~ke, Italije i Belgijedoprinijela je takvoj odluci svojim izvje{tajem da su graniceizme|u republika Socijalisti~ke Federativne Republike Jugo-slavije me|unarodno priznate i da se Jugoslavija nalazi u proce-su disolucije. Puni diplomatski odnosi uspostavljeni su u martu1993. Nakon me|unarodnog priznanja, Evropska unija je ostavi-la Bosnu i Hercegovinu u nemilosti nacionalisti~kih ideologija ivelikodràvni~kih ambicija.

Od me|unarodnog priznanja Bosne i Hercegovine, Brisel i drugeevropske prijestolnice su pre{le dug put odrastanja i sazrijevanja.Na samom po~etku i tokom agresije,37 EU nije nudila nikakvupoliti~ku podr{ku jedinstvenoj BiH. Naprotiv, radilo se o prije-dlozima koji su afirmirali podjelu zemlje po etni~koj liniji. Re-dale su se inicijative evropskih medijatora lorda Carringtona,lorda Davida Owena, mirovni prijedlozi Kutiljero 1992, Vance-Owen 1993, Owen-Stoltenberg 1994. itd. Po{tivanje realnosti na

27

misao da u Evropskoj uniji nisu odu{evljeni da imaju Bosnu naevropskom kontinentu.33

Kriza u Bosni i Hercegovini desila se u nezgodno vrijeme, pre-vi{e rano da bi Evropa reagirala. Brisel je bio uhva}en u rasko-raku. Evropska ekonomska zajednica (EEZ) se reformirala uEvropsku uniju, koja je zvani~no nastala ratifikacijom ugovorapotpisanog u Mastrihtu krajem 1993. Zemlje ~lanice su djelovalekao ra{timani orkestar. Evropski pokreta~ki motor, Francuska iNjema~ka, zbog ujedinjenja Njema~ke, nije bio aktiviran. Fra-ncuska, a ni Velika Britanija, nisu bile ravnodu{ne. Naprotiv,njeno ujedinjenje sve je vi{e uvla~ilo Rusiju, kao tre}u zaintere-siranu stranu, pored SAD-a i EU-a. U vrijeme izbijanja krize,nisu postojali institucionalni kapaciteti, a ni politi~ka volja zabrzu reakciju i zaustavljanje krvavog konflikta u njegovoj ranojfazi. "Po~etna shema evropske gra|evine podignute na motivimakao {to su mir, napredak, kulturno samoostvarivanje, solida-rnost, zajedni{tvo ideja i te`nji, bila je tom prilikom ozbiljnouzdrmana."34 Evropa je bila nedorasla da se suo~i sa krizom.Kona~no, bila je posramljena Sporazumom iz Dejtona. Da tosvijet ne bi vidio, na insistiranje Francuske, mirovni sporazum jepotpisan u Parizu.

Carl Bildt je primijetio da Sjedinjene Dràve moraju uskladiti"institucionalne stavove", dok Evropa mora da koordinira"nacionalne stavove".35 Da stvar bude gora, evropska koordinaci-ja je bila apsolutno neefikasna, pogotovo u podru~ju diplomati-je. Brisel je bio apsolutno odsutan u podru~ju vanjske politike iodbrane. Saradnja izme|u zemalja ~lanica EU-a tada jefunkcionirala na temelju Evropske politi~ke saradnje, utvr|enedavne 1970, i dijelimi~no unaprije|ene 1986. i 1987, Jedinstve-nim evropskim aktom.36 Spomenuti mehanizam predvi|ao jeredovna savjetovanja izme|u ministara vanjskih poslova, pribli-àvanje stajali{ta dràva ~lanica o svim zna~ajnim vanjskopo-liti~kim pitanjima te utvr|ivanje zajedni~kog pravca djelovanja.

26

Alija Izetbegovi} prozvao "Chamberlainom na{ih dana".Prijetnjama se pridruìo i britanski ministar vanjskih poslova D.Hurd, koji je izjavio da "Britanija ne}e u~estvovati u operacijihumanitarne pomo}i u narednoj godini."39 Poslije Vance-Owenovog, a prije Owen-Stoltenbergovog mirovnog plana,~lanice Evropske unije Velika Britanija, Francuska i [panija,zajedno sa SAD-om i Rusijom, predloìle su 22. maja 1993. tzv.Program zajedni~ke akcije. Noel Malcolm ga je u svojoj knjiziPovjest Bosne ocjenio kao "kona~an nalog za izvr{enje smrtnepresude nad BiH". Kona~no, i najnoviji Owen-Stoltenbergovplan doìvio je svoj fijasko po~etkom 1994. Time je Evropaiscrpila svoje skromne diplomatske kapacitete i kona~no prepu-stila cijeli slu~aj Sjedinjenim Ameri~kim Dràvama.

Najve}a nesre}a ovakvog odnosa nije bio sadràj svih evropskihinicijativa, nego pogre{an signal da se putem oruànog sukobamogu neka`njeno zaokruìti "svoje" teritorije i o~istiti od pripa-dnika drugih etni~kih grupa. Izvjestilac UN-a za ljudska pravaTadeusz Mazowietzki skrenuo je pa`nju u svom izvje{taju iz no-vembra 1992. da Vance-Owen plan stimulira etni~ko ~i{}enje.40

Bez obzira na neke od zajedni~kih evropskih mirovnih inicijati-va, tada se realno nisu mogle sastaviti ni dvije ~lanice EU-a kojesu dijelile sli~ne stavove, a kamoli zajedni~ku vanjsku politikuprema kriznom regionu. Za po~etak }u se posluìti primjerimaNjema~ke i Velike Britanije. Na Samitu sedam najrazvijenijihzemalja G7 u Minhenu, sredinom 1992, upravo su ove dvije ~la-nice EU-a predvodile suprotstavljene tabore. Njema~ka je pre-dlagala da Ujedinjeni narodi pripreme trupe i interveniraju uBiH. Velika Britanija, koja je tada predsjedavala Evropskom uni-jom, traìla je vi{e vremena za mirovnu diplomatiju lorda Carri-ngtona.41 Slu`beni Berlin je tako|er, s vremena na vrijeme,pokazivao intencije da predloì ukidanje embarga na uvoz oru-`ja, a London se uvijek energi~no protivio. Insistiranje nauklju~ivanju Rusije kao zainteresirane strane moè se tuma~itikao britanski doprinos ograni~avanju njema~kog uticaja.42 Pro-

29

terenu i nakaradna dràvna konstitucija bila je njihova zajedni-~ka karakteristika.

Prije priznanja BiH, po~etkom 1992. godine, predsjedavaju}iKonferencije o Jugoslaviji lord Carrington je najavio posredni-~ku misiju Evropske zajednice za rje{enje krize u BiH. Na sasta-nku politi~kih predstavnika jugoslavenskih republika u Briselu18. marta 1992, usvojen je "Briselski papir", koji je predvidionacionalne kantone. U martu 1992. godine, za vrijeme predsje-davanja Portugala Evropskom ekonomskom zajednicom, liderizemalja ~lanica u Lisabonu razmatrali su podjelu BiH na regionepod dominacijom nacionalnih zajednica. Evropski ideal indivi-dualnih prava, zamijenjen je real politikom, kolektivnim pravi-ma i po{tivanjem odnosa snaga unutar regiona, gdje su Hrvatska,a pogotovo Srbija, tretirane kao ja~i partneri, sa kojima se moèdogovoriti budu}nost tre}e zemlje. Naàlost, ovakvu politikuEvropske unije podràle su i Ujedinjene nacije u nekolikorezolucija Vije}a sigurnosti sredinom 1992. Poslije Lisabona sli-jedila je Londonska konferencija 26. avgusta 1992, na kojoj suCutillero i Carrington dali ostavke. Daljnji pregovori su povje-reni lordu Owenu u ime Evropske zajednice i Cyrusu Vanceu, uime UN-a. Vance i Owen su u oktobru 1992. predstavili mogu}uustavnu strukturu BiH, koja je predvi|ala decentraliziranudràvu sa desetak provincija zasnovanih na etni~kom principu.Predloèno je da Vlada ima devet ~lanova (3+3+3) i da odlukedonosi koncenzusom. "Na sastanku u Zagrebu polovinom dece-mbra Owen mi je ultimativno postavio zahtjev za direktnim pre-govorima sa predsjednikom SDS-a Radovanom Karadì}em.Prijetio je da }e se, u protivnom, me|unarodna zajednica povu}i,ne samo iz pregovora nego i iz svakog u~e{}a u BiH."38 Ubrzo supo~eli pregovori u @enevi, koji su bili ponavljanje razgovora omapama sa etni~kim predznakom, uz o~ito uvaàvanje rezultatarata i etni~kog ~i{}enja. Nakon jo{ jednog neuspjeha CyrusVance se povukao, evropski predstavnik lord Owen nije odusta-jao. Posljednji je nastavio snaàn pritisak da se prihvati podjelaBiH, uklju~uju}i i eventualnu podjelu Sarajeva. Zbog toga ga je

28

bilo je nezamjenjivo u procesu upravljanja krizom. Amerika jedemonstrirala hard diplomatiju, omogu}ila, uz pomo} OHR-a,nametanje va`nih odluka i time doprinjela stvaranju odrìvogmira u ratom opusto{enoj i podijeljenoj zemlji. Takvo stanje jetrajalo dok Evropska unija nije potvrdila evropsku perspektivu,a BiH zapo~ela svoj proces pridruìvanja. Danas takvoj harddiplomatiji nedostaju instrumenti i mehanizmi za izgradnju ra-tom opusto{ene i podijeljene dràve, mehanizmi za izgradnjudràve u tranziciji. Izlaskom iz postkonfliktne faze, Dejton ogra-ni~ava daljnji napredak Bosne i Hercegovine. On je ve} prevazi-|en po~etkom izgradnje dràvne strukture po evropskom modelu.

Prvi znaci bu|enja Evrope

Veliki je broj me|uvladinih konferencija na kojima su zemlje~lanice Evropske unije dopunjavale svoje ugovore, gradile ija~ale institucije Zajednice. Od potpisivanja Ugovora o Evro-pskoj zajednici za ugljen i ~elik 1951. i Rimskog ugovora oEvropskoj ekonomskoj zajednici 1957, najdublje reforme su sedesile u periodu 1992-1993. Jedan od razloga kona~nog prista-janja na ja~anje Zajednice jesu i novi sigurnosni i humanitarniizazovi nastali raspadom biv{e Jugoslavije. Sam tok pregovora,krajem 1991, obiljeìli su pritisci Njema~ke na ostale zemlje ~la-nice, tada jo{ uvijek Evropske ekonomske zajednice, da prizna-ju Sloveniju i Hrvatsku. Mada je potpisan 7. februara 1992, Ma-stri{ki ugovor je stupio na snagu 1. novembra 1993. godine. Zanjegovu ratifikaciju od strane svih zemalja ~lanica bilo je potre-bno ~ekati 21 mjesec. Gra|ani Danske su ga odbili u prvom re-ferendumu, prihvatili u drugom. U Njema~koj je pokrenut po-stupak da se saglasnost parlamenta proglasi neustavnom.Tako|er je traèna potvrda gra|ana na referendumu.47

Ugovor iz Mastrihta predstavlja "novu fazu u procesu evropskihintegracija"48 te stvaranja bliskog zajedni{tva me|u narodimaEvrope. Njegovim stupanjem na snagu nastaje Evropska unija sa

31

gram zajedni~ke akcije za BiH, kojeg su pored SAD-a i Rusije,pripremile Velika Britanija, Francuska i [panija, ministar va-njskih poslova Njema~ke Folker Ruhe je nazvao "moralnomkatastrofom". Njema~ke novine Westdeutsche Zeitung pisale sutih dana: "Oni koji ubijaju, proganjaju i siluju, pobijedili su."43

Nekada su se razlike odnosile na Francusku i Veliku Britaniju.Prva je po~etkom rata u BiH predlagala No-Fly zonu, druga jepokazivala svoje rezerve. Gr~ka je i javno i tajno pomagala samojednu zara}enu stranu.

Bilo je to vrijeme politi~kog realizma i velike slabosti Zajednice.Ministar vanjskih poslova BiH iz tog perioda Haris Silajdì}isti~e da se predugo proslavljao pad Berlinskog zida. "U toj opi-jenosti slavljem Evropa je sebi dozvolila odnos kakav je imalaprema agresiji i genocidu u BiH. Nesumnjivo je da rat u Bosnipredstavlja najniì nivo na koji se Evropa spustila u drugoj polo-vini pro{log stolje}a."44 Nasuprot toj 1992, dana{nji prijedlozi iinicijative afirmiraju integraciju BiH, ja~anje centralnih institu-cija u korist svih njenih gra|ana. Po pitanju Zapadnog Balkana iBosne i Hercegovine, evropska diplomatija danas je jedinstvena.

Pored nedostatka politi~ke volje, Evropska unija te njene zemlje~lanice nisu imale ni snage da rije{e konflikt u BiH. "U poslje-dnjim dekadama dvadesetog stolje}a do{lo je do tektonskogporeme}aja u svjetskoj politici. Prvi put u istoriji jedna neevro-pska sila postala je ne samo klju~ni arbitar u odnosima me|uevroazijskim silama ve} i najve}a svjetska sila."45 Budèt zaodbranu Sjedinjenih Ameri~kih Dràva prema{io je ukupne vo-jne tro{kove Rusije, Kine, Velike Britanije, Francuske, Njema-~ke, Japana i Indije. Ulaganja u istraìvanje i razvoj u vojnojindustriji su pet puta ve}a od ulaganja cijele Evrope u toj obla-sti.46 Dejton je manifestacija ove snage i politi~ke volje koja jekona~no odlu~ila donijeti, nametnuti, mir u Bosni i Hercegovini. Odsustvo Brisela u Bosni i Hercegovini do potpisivanja miro-vnog sporazuma 1995. bilo je nadokna|eno ameri~kim anga-`manom. I u postratnom periodu, njeno politi~ko i vojno prisustvo

30

gli~ku katastrofu na Kosovu 1999. Godinu dana kasnije, zahva-ljuju}i gore spomenutom mehanizmu i anga`manu XavieraSolane, sprije~eno je novo krvoproli}e u Makedoniji. Evropska"{argarepa", u vidu ponude Sporazuma o stabilizaciji i pridru-ìvanju sa EU, bila je stimulans za potpisivanje Ohridskog spo-razuma, {to se pokazalo djelotvornim. Osim promoviranja i pra-kticiranja "kulture prevencije", Brisel je u toku 1999. i 2000.poplavio region svojim prijedlozima i inicijativama, Procesomstabilizacije i pridruìvanja, Paktom stabilnosti za Jugoisto~nuEvropu, statusom "potencijalnog kandidata", programima po-mo}i CARDS, trgovinskim preferencijalima, ponudom za ugo-vorne odnose, ne{to kasnije i pretpristupnim fondovima.

Posljedica svih ovih inicijativa je preuzimanje supervizije nadreformama u Bosni i Hercegovini. Evropska unija je ponudilasvoju pomo} u ve}ini tranzicijskih pitanja, integraciji carinskog,poreskog, pravosudnog i obavje{tajnog sistema, omogu}ila jestvaranje jedinstvenog ekonomskog prostora, jedinstvenog pore-skog sistema, jedinstvenog bankarskog prostora, izgradnju insti-tucija na nivou BiH itd. Samo par godina ranije, rekonstrukcijaBiH i privredna reforma u oblasti privatizacije, trì{ta kapitala ifinansija je, kroz USAID-ove projekte, bila pod supervizijomSAD-a. Tada su formirane dvije entitetske i deset kantonalnihagencija za privatizaciju, uklju~uju}i poseban aran`man za Br~kodistrikt.

U pore|enju sa finansijskom podr{kom Evropske unije, koja je,ne ra~unaju}i donacije zemalja ~lanica EU-a, uloìla preko 2.5milijardi eura,53 Vlada Sjedinjenih Dràva je od 1995. doniralane{to vi{e od jedne milijarde dolara.54 Kulminacija ameri~ke po-mo}i bila je 1997, u vrijeme trajanja dejtonske faze, kada jeBosni i Hercegovini dodijeljeno oko 217 miliona dolara, ugla-vnom na rekonstrukciju, u visini od oko 154 miliona. Od tada,njena pomo} je svake godine postepeno smanjivana, da bi 2003.spala na pedesetak miliona dolara.55 S druge strane, evropska po-mo} je i{la uzlaznom linijom. Izme|u 2000. i 2003, BiH je dobi-

33

tri stuba,49 uvodi se EU dràvljanstvo, promovira ideja mone-tarne unije, ja~a uloga Evropskog parlamenta, pove}ava brojoblasti za koje se glasa kvalificiranom ve}inom, uvodi subsidi-jarnost50 kao ustavni princip. Ovim unutra{njim povezivanjemEvropa }e, pored ekonomske, po~eti graditi i politi~ku nezavi-snost. Slabost i odsustvo Brisela iz podru~ja jugoisto~ne Evropepostepeno }e se pretvarati u svoju suprotnost.

Konflikt u kom{iluku promijenio je odnos zemalja ~lanica premaevropskoj diplomatiji. Prije po~etka raspada biv{e Jugoslavije,Zajedni~ka vanjska i sigurnosna politika bila je tabu tema.Ugovorom o Evropskoj uniji donesena je odluka o njenojnadgradnji. Ni ovaj put nije se radilo o radikalnim promjenama,s obzirom da se ve}ina odluka i dalje usvajala jednoglasno. Nje-na primjena pri~ekat }e jo{ jednu me|uvladinu konferenciju.Dodatni napredak ostvaren je Amsterdamskim ugovorom, koji jepotpisan u novembru 1997, a ratificiran u zemljama ~lanicama umaju 1999. Novost su ~itav niz neovisnih instrumenata, dono-{enje okvirnih odluka koje su su{tinski li~ile na direktive EZ-a.Cilj je bio "za{tititi zajedni~ke vrijednosti, interese i nezavisnostEU-a, pove}ati sigurnost EU-a i njenih dràva ~lanica, unapri-jediti me|unarodnu sigurnost i saradnju, u~vrstiti demokratiju,vladavinu prava i temeljne slobode."51

Politike vo|ene u posljednjih pola vijeka stvorile su do sada ne-zabiljeèn mir i prosperitet, ali samo za pola kontinenta. Sadakada je rat u Bosni zavr{en, izgradnja nove evropske bezbje-dnosne arhitekture kona~no moè da se nastavi.52 Primijenjena upraksi, nova Zajedni~ka vanjska i sigurnosna politika vodila jeka afirmaciji "kulture prevencije". Po~etak politi~kog ujedinje-nja Evrope ne}e se osjetiti u Bosni i Hercegovini do potpisivanjamirovnog sporazuma u Dejtonu 1995. Me|utim, na nove sigu-rnosne izazove, koji su uslijedili nakon potpisivanja Amsterda-mskog ugovora 1997, Brisel je odgovorio hitno i energi~no.Prvo su SAD, uz sada jedinstvenu pomo} i podr{ku Evropskeunije i zemalja ~lanica, zaustavile veliku humanitarnu i izbje-

32

sti UN-a pozdravljeno je pove}ano u~e{}e Evropske unije u BiH.Odluci Vije}a Evropske unije i Vije}a sigurnosti UN-a prethodi-la je saglasnost lidera NATO-a na Istanbulskom samitu u junu2004, o prepu{tanju svoje vojne misije EUFOR-u.

Radi se o najve}oj vojnoj operaciji Evropske unije ikada reali-ziranoj u povijesti. U njenom sastavu su trupe iz 33 dràve, 22 izzemalja ~lanica EU-a, u ukupnom sastavu od 7.000 vojnika. Gla-vnokomanduju}i je britanski brigadni general David Leaky.Misija NATO-a je reformirana u stoèr u Sarajevu, kojim }e ko-mandovati ameri~ki brigadni general, dosada{nji glavnokoma-nduju}i SFOR-a, Steven Schook. Ameri~ki dràvni sekretar uostavci Colin Powell je istakao da }e, u saradnji sa Evropskomunijom, njegova zada}a biti reforma odbrane, hvatanje optuènihza ratne zlo~ine i borba protiv terorizma.60 NATO je prisutan uBiH od 1995, kada je razmjestio 60.000 vojnika. Jorgen Kosmo,predsjednik parlamenta Norve{ke, vjeruje da je to poku{aj da seEU "iskupi {to, u partnerstvu sa Ujedinjenim narodima, nijeu~inila vi{e da zaustavi rat u BiH".61 Nesumnjivo je rije~ o konti-nuitetu ulaska Evropske unije u BiH i kontinuitetu izlaska SAD-a.

Time je potvr|ena opredijeljenost Brisela za ve}i anga`man uBiH. Sjedinjene Dràve su zbog drugih obaveza, nakon kratkogodlaganja, prepustili pitanje sigurnosti svojim evropskim partne-rima. Dio njihovih snaga iz sastava SFOR-a na kraju je pretvorenu jedan vojni kontingent stacioniran u bazi Orao u Tuzli. Dok jenjegova veli~ina simboli~na, misija je ostala prili~no nepoznatajavnosti. Evropska unija je i danas suo~ena sa novim izazovima,prvenstveno daljnjom izgradnjom Zajedni~ke vanjske i sigu-rnosne politike. Njena budu}a nadogradnja neraskidivo je veza-na za uspjeh vojne misije u BiH. Eventualni neuspjeh operacijenije samo nazadak u toj zemlji nego i unutra{nji problemEvropske unije i povratak na staro, Evropsku uniju bez ikakvogme|unarodnog kredibiliteta. Na kraju, ovo je potvrda uspje{nestabilizacije u BiH. Me|unarodne snage sa po~etnih 60.000smanjene su na dana{njih 7.000 stranih vojnika.

35

la oko 391 milion eura pomo}i Evropske unije.56 Ova pomo} neuklju~uje podr{ku Evropske komisije platnoj bilansi BiH i bila-teralne donacije zemalja ~lanica. Dana{nji USAID-ovi projektisu u sjeni programa CARDS, koje finansira Brisel. Osim ovogposljednjeg, otvaraju se novi, pretpristupni fondovi: TWINNINGi TAIEX, a najavljuju i oni malo sloèniji - ISPA i SAPARD.

Evropska preporuka je prevagnula i u slu~aju reforme medija.Biraju}i izme|u javnih emitera, {to predstavlja evropski sta-ndard, i privatnih televizijskih mreà na dràvnom nivou, {to jeameri~ki model, BiH je izabrala evropsko iskustvo. Evropskaunija je sve prisutnija i u sferi sigurnosti. Prvog januara 2003.godine pokrenuta je prva civilna operacija za pomo} u kriznimsituacijama u okviru evropske sigurnosne i odbrambene politike.Formirana je Policijska misija Evropske unije (EUPM), koja jezamijenila Me|unarodnu policiju UN-a u BiH (IPTF). EUPM jeprva operacija civilnog kontroliranja krize u sklopu Evropskesigurnosne i odbrambene politike (ESDP). Misija nema izvr{nihovlasti: "prati, savjetuje i nadzire rad policije" i ne poduzimaaktivne policijske du`nosti.57 Ovakav pristup potvrdio je pove}a-nu odgovornost BiH i smanjenje uloge me|unarodne zajednice.

Pored pra}enja rada policijskih struktura, EU je zamijenila i sta-bilizacijske snaga NATO-a EUFOR-om. Povodom tog doga|aja,Xavier Solana je izjavio: "Sve je ovo dio puta ka jedinom mogu-}em smjeru - institucijama Evropske unije."58 Evropljani sudobro savladali lekciju koju su nau~ili od Amerikanaca {est go-dina ranije. Na inauguraciji misije EUFOR-a u BiH, 2. decembra2004, nismo saznali njeno trajanje. Xavier Solana je u svom go-voru rekao da se "misija nastavlja do svog okon~anja" .

Vojna operacija EU-a pod nazivom ALTEA odobrena jeodlukom Vije}a ministara EU59 13. septembra 2004, odluka opokretanju Misije usvojena je 25. novembra 2004. Akciju jetako|er jednoglasno odobrilo Vije}e sigurnosti UN-a rezoluci-jom 1575, 22. novembra iste godine. U rezoluciji Vije}a sigurno-

34

vanju finansijske pomo}i PHARE-a potrebama dràva u toj fazii ja~anju dijaloga izme|u tih zemalja, dràva ~lanica i institucijaEvropske unije. Njen cilj je bio da se zemljama kandidatkinjamaza ~lanstvo pruì podr{ka u njihovim nastojanjima da pre|u izfaze pridruìvanja u fazu pristupanja Evropskoj uniji. Kao {to jeve} sada poznato, neke su to uspje{no iskoristile, druge nisu.

Na sastanku Evropskog vije}a u Luksemburgu 1997. Strategijaje oboga}ena novim instrumentima. Dopuna je napravljena, ovajput, usljed podno{enja aplikacija za ~lanstvo deset zemalja srednjei isto~ne Evrope. Pored Evropskog sporazuma, zemljama je ponu-|eno Pretpristupno partnerstvo, koje razra|uje kratkoro~ne i sre-dnjoro~ne prioritete na putu evropskih integracija. Ovaj instrumentje uveden sedam godina prije nego su te zemlje postale punopra-vne ~lanice Evropske unije 2004. Kona~no, dopunjena Strategijaje prilagodila pretpristupne fondove budu}em pro{irenju EU-a.Pored programa PHARE, zemljama srednje i isto~ne Evrope suponu|eni novi pretpristupni fondovi pomo}i: ISPA80 i SAPARD,81

te u~e{}e u programima iz oblasti obrazovanja, istraìvanja, za{titeokoli{a, malog i srednjeg biznisa i javnog zdravstva.

Neki od fondova ponu|eni su tako|er BiH na samitu Evropskeunije i Zapadnog Balkana u Solunu 2003. Na istom skupu,Hrvatskoj, BiH, Srbiji i Crnoj Gori, Albaniji i Makedoniji suponu|ena Evropska partnerstva inspirirana Pretpristupnim part-nerstvima uvedenim 1997. za zemlje srednje i isto~ne Evrope.

^lanice EU-a u trci za prevlast u Jugoisto~noj Evropi

Mada su obje strane komplementarne, promjene koje nastaju uBosni i Hercegovini vi{e su rezultat preporuka Evropske komisi-je, tijela koje reprezentira Zajednicu, a manje uticaja pojedinihzemalja ~lanica Evropske unije. Promjene nastaju uslijed uskla-|ivanja nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom ujedi-njene Evrope i primjene komunitarnog prava. Ako instituciona-

37

Lekcija iz 1992. je nau~ena. Evropa je donekle povratila svoj uti-caj i ponovo preuzela svoju ulogu u svjetskoj politici. Za po~e-tak, u podru~ju zapadnog Balkana. Naàlost, cijenu evropskogbu|enja najvi{e je platila BiH.

Pripreme za pro{irenje

Pored politi~kog proboja ostvarenog samitom u Mastrihtu, Evro-pska unija je usvojila va`nu odluku koja }e otvoriti vrata njenompetom, dotad najve}em pro{irenju, 2004. ^lanom 49 Ugovora oEU62 regulirano je pristupanje novih ~lanica. Evropsko vije}e63 jesredinom 1993. u Kopenhagenu dopunilo tuma~enje tog ~lana iobznanilo politi~ke,64 ekonomske65 i pravne kriterije66 za ~la-nstvo, koji su dopunjeni administrativnim kriterijem67 u Madridu1995. Pored deset zemalja srednje i isto~ne Evrope, Turske,Malte i Kipra, ovi kriteriji vaè i za pet zemalja zapadnog Balka-na: Hrvatsku, Bosnu i Hercegovinu, Srbiju i Crnu Goru, Make-doniju i Albaniju. Primjena Dejtonskog mirovnog sporazuma,pogotovo saradnja sa Ha{kim tribunalom, dodatna je obaveza zana{u zemlju. Ovaj uvjet se provla~io u skoro svim evropskim ini-cijativama i prijedlozima za BiH, koji su formulirani u Briselu,od Royaumontskog procesa iz 1996. do dana{njeg dana.

Nakon uvo|enja finansijske pomo}i PHARE-a68 1989, i usposta-vljanja kriterija iz Kopenhagena, definirana je i pretpristupnastrategija za zemlje srednje i isto~ne Evrope na sastankuEvropskog vije}a u Essenu 1994, koja je dopunjena u Lukse-mburgu 1997. godine. Bilo je to novo iskustvo za Evropskuuniju, s obzirom da se sli~ne strategije nisu pripremale prilikom~etiri prethodna pro{irenja 1973,69 1981,70 1986.71 i 1995.72 DioStrategije iz 1994. odnosio se na zemlje koje su do tada potpisaleUgovore o pridruìvanju (Evropske sporazume) sa Evropskomunijom. Do 1994. godine, Ugovore su potpisale Ma|arska,73

Poljska,74 Rumunija,75 Bugarska,76 ê{ka77 i Slova~ka.78 Strategijase zasnivala na provo|enju Evropskih sporazuma,79 prilago|a-

36

posebno lobirala za pet zemalja iz Procesa stabilizacije i pri-druìvanja. I ona je uspjela organizirati, drugi po redu, samitEvropske unije i Zapadnog Balkana. Neki od njenih prijedloga -zna~ajnije pove}anje pomo}i zemljama iz Procesa stabilizacije ipridruìvanja - nisu prihva}eni. Drugi prijedlozi, potvrdaevropske perspektive i otvaranje nekih od pretpristupnih fondo-va, jesu. Junski samit EU - Zapadni Balkan u Solunu 2003.godine djelovao je za lokalne eurofederaliste razo~aravaju}e, aza realne posmatra~e bio je to korak naprijed. Italija je tako|er,uz tradicionalno prisustvo u Albaniji, sve vi{e vezala ostatakJugoisto~ne Evrope, posebno zemlje koje izlaze na Jadranskomore, regionalnim EU fondovima. Primjer je projekat "InteregIII A", prekograni~na saradnja Slovenije, Hrvatske, Bosne iHercegovine, Srbije i Crne Gore i Albanije. Italija je iniciralaovaj projekat i obezbijedila preko evropskih fondova njegovofinansiranje. "Mediteranski dijalog", kojeg forsira Italija, svevi{e dobija na zna~aju. Austrija, nekada monarhija, sada mala~lanica EU-a, zadovoljila se privatizacijom banaka i kontrolombankarskog trì{ta u BiH.

Posebno su interesantni veliki igra~i Velika Britanija i Francu-ska. îni se da je prva vi{e angaìrana u Bosni i Hercegovini uodnosu na Francusku, koja to nadokna|uje sve zna~ajnijim pri-sustvom u Hrvatskoj. Pored visokog predstavnika PaddyjaAshdowna, Velika Britanija tako|er ima svog generala koji ko-manduje EUFOR-om. Britanac Cris Patten, biv{i komesarEvropske komisije82 za vanjske poslove, posebno je bio na-klonjen dràvnim vlastima u Sarajevu. Mnogo je puta citirananjegova izjava: "Smjernice Mape puta su{tinski su ispunjene",data u septembru mjesecu 2002. Time se BiH kvalificirala zapo~etak izrade Studije izvodljivosti. Podsje}anja radi, iste smje-rnice su se ispunjavale i narednih godina. Velika Britanija je ta-ko|er pruàla direktnu pomo} i instrukcije za ja~anje administra-tivnih kapaciteta vlade RS-a, pogotovo ureda za informiranje.Ne treba zaboraviti ni bilateralni susret dvojice premijera, kadaje Tony Blair skoro pa eufori~no ~estitao Adnanu Terzi}u na po-

39

lni uticaj Evropske zajednice kao cjeline izaziva pravne u~inke,onda je uticaj zemalja ~lanica vi{e politi~kog karaktera. Dràve~lanice svakako ne treba zanemariti, s obzirom da sve one imajusvoj glas u Vije}u ministara Evropske unije. Protivljenje samojedne dràve, iz bilo kojeg razloga, opravdanog ili ne, moèusporiti integraciju BiH u Evropsku uniju. Evropska komisija nedonosi nikakve odluke ukoliko nije sigurna da }e ih podràtiresorni ministri dvadesetpetorice.

Postepenim izlaskom SAD-a iz BiH i prepu{tanjem regionaEvropskoj uniji, pojedine dràve ~lanice imaju sve izraènijeaspiracije da samostalno popune sve prazniji prostor za djelo-vanje. Skoro da se me|usobno takmi~e kako bi se nametnule kaolideri u regionu. Neke to rade preko institucija Evropske unije,druge preferiraju bilateralne nastupe. Eurofederalisti, poput Nje-ma~ke i Francuske, primjenjivali su prvu metodu, euroskeptikVelika Britanija ovu drugu. Prve dvije imaju zna~ajnije prisustvou Hrvatskoj, tre}a u BiH.

U okviru Evropskog vije}a Njema~ka je inicirala, a druge dràve~lanice prihvatile osnivanje Pakta stabilnosti za Jugoisto~nuEvropu. Njegovo trajanje, sve~ano objavljeno u Sarajevu 1999,u prisustvu cijele me|unarodne zajednice, lidera najrazvijenijihzemalja svijeta, uporno su produàvale i branile jedino njema~kediplomate. Biv{i ambasador Njema~ke u Sarajevu Hans JochenPeters vi{e se zanimao za sudbinu Pakta stabilnosti nego za Pro-ces stabilizacije i pridruìvanja. Njema~ka je tako|er dala svojdoprinos u moderniziranju elektroenergetskog sektora u BiH,pripremanju paketa zakona o PDV-u i primjeni Zakona o drà-vnoj grani~noj slu`bi. S druge strane, kad god se govorilo o revi-ziji privatizacije u Aluminiju, sukobima Elektroprivrede BiH iAluminija zbog cijene elektri~ne energije, direktno je podràvalarukovodstvo kombinata u Mostaru.

Gr~ka je, pored tradicionalnih veza sa Srbijom i Crnom Gorom,za vrijeme svog predsjedavanja Evropskom unijom tokom 2003.

38

EU-a pruàle su svoju podr{ku. U interesu Bosne i Hercegovineje ja~anje Zajednice na ra~un njenih dràva ~lanica. [to jeprimjena komunitarnog prava {ira, time se i u BiH lak{e postièdogovor o reguliranju onih oblasti koje su jo{ uvijek politi~kiosjetljive. Projekat izgradnje mirne i prosperitetne Evrope je upotpunosti kompatibilan sa projektom izgradnje mirne i pro-speritetne BiH. Odsustvo komunitarnog prava u zna~ajnimpitanjima, ja~anje zemalja ~lanica, podjele na staru i novu Evro-pu, razvijenu i nerazvijenu, Evropsku uniju malih i velikih, opte-retit }e daljnji razvoj dràvnosti Bosne i Hercegovine.

Od me|unarodnog priznanja Bosne i Hercegovine odnosi tezemlje sa Evropskom unijom prolazili su kroz razli~ite faze, odsumnje u budu}nost jedinstvene BiH do podr{ke unutra{njojintegraciji dràve. Ova posljednja faza ostvarena je na obostranozadovoljstvo. Bosni i Hercegovini je omogu}eno da postepenoispunjava evropske kriterije, gradi svoje institucije, prelazi jedanpo jedan korak i nada se priklju~enju kada za to bude spremna.S druge strane, svojim sigurnosnim prisustvom u regionu zapa-dnog Balkana, Evropa unapre|uje svoju, jo{ uvijek slabu,Zajedni~ku vanjsku i sigurnosnu politiku.

41

stignutim rezultatima i najavio podr{ku za otpo~injanje pregovo-ra radi potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju saEU. "Velika Britanija }e, obe}ao je premijer Blair, zagovaratiulazak BiH u ove dvije najzna~ajnije evropske institucije",83

Evropsku uniju i NATO. Ovakvih poruka iz Francuske nije bilo.

Ako je Njema~ka insistirala na Paktu stabilnosti, onda jeFrancuska vi{e vodila ra~una o Procesu stabilizacije i pridru-ìvanja. Samo godinu dana nakon njema~ke inicijative o formi-ranju Pakta, Francuska je, na samitu u Santa Maria de Feiri uPortugalu, uzvratila prijedlogom za odràvanje prvog samitaEU-a i Zapadnog Balkana. Samit se i odrào u Zagrebu u nove-mbru 2000, kada je Francuska predsjedavala Evropskom uni-jom. Od tada je Pariz posebno privrèn Hrvatskoj. Bliskost isrda~nost predsjednika Hrvatske Stjepana Mesi}a i predsjednikaFrancuske Jacquesa Chiraca datiraju jo{ od tog datuma.Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju Hrvatske sa Evropskomunijom, Francuska je ratificirala po~etkom 2003. S druge strane,Britanski parlament dugo je vremena odbijao njegovu ratifikaci-ju. Kona~no, to je i u~inio 18 mjeseci poslije Francuske, u se-ptembru 2004.

Uticaji zemalja ~lanica u BiH su bili razli~iti kada se odlu~ivaloo prelasku iz jedne u drugu fazu na putu evropskih integracija.Po~etak izrade Studije izvodljivosti 2003. godine nisu jednakopodràle sve ~lanica EU-a. Ni danas, po~etkom 2005. godinenema jedinstvenog stava po pitanju kada dati preporuku BiH iotvoriti pregovore radi reguliranja ugovornih odnosa. Kada seradilo o stepenu sankcioniranja predstavnika vlasti u BiH, koji sukr{ili odredbe mirovnog sporazuma, provla~ila su se razli~ita vi-|enja me|u ~lanicama EU-a i u odnosu na SAD.

Na sre}u BiH, me|usobno takmi~enje zemalja ~lanica za pre-vlast u regionu nije promijenilo strate{ki pravac Evropske unije.Proces izgradnje dràvnih institucija i evropska perspektiva osta-li su nepromijenjeni. Oko toga, ako ne sve, onda ve}ina zemalja

40

1112131415

16

17

18

1920

21

22

23

24252627

28

43

Velika Britanija, Danska i IrskaAustrija, Finska i [vedskaIzvor: Kancelarija visokog predstavnika za BiHSa konferencije u Wilton Parku, 10. juna 2004. Uredbe su direktno primjenjive i u cjelosti obavezuju}e u svimdràvama ~lanicama EU-a, bez potrebe dono{enja mjera za pri-mjenu na nacionalnom nivou. One omogu}avaju institucijamaZajednice najve}i uticaj na pravni sistem dràva ~lanica EU-a.Smatraju se sredstvima za unifikaciju zakona {irom Zajednice. Direktive nisu direktno primjenjive u svim dràvama ~lanicama,zahtijevaju dono{enje mjera za implementaciju na nacionalnomnivou do roka definiranog odre|enom direktivom. One ne obave-zuju dràve ~lanice u cjelosti, ve} u pogledu rezultata koji se tre-baju posti}i. Direktive ostavljaju odre|eni stepen slobode nadle-`nim nacionalnim tijelima u odlu~ivanju na koji na~in }e inkorpo-rirati i provesti ciljeve Zajednice u okviru svog pravnog sistema. Odluke su obavezuju}e u cijelosti za one kojima su upu}ene.Mogu biti upu}ene jednoj ili svim dràvama ~lanicama EU-a,privrednim subjektima ili pojedincima. Preporuke su neobavezuju}i deklarativni instrument. Predvi|enesu Osniva~kim ugovorima i koriste ih institucije Zajednice za izra-àvanje stajali{ta dràvama ~lanicama, a u nekim slu~ajevima ipojedincima. Ne name}u nikakvu zakonsku obavezu za one koji-ma su upu}ene. Richard Holbrooke, Put u Dejton, stranica 380Igor Janev., Teorije o me|unarodnim odnosima i spoljnoj politici,Plato, Beograd, 1998.Intervju Richarda Sclara, biv{eg Clintonovog izaslanika za BiH,Dnevni avaz, 31. avgust 2004. Mark Leonard, The Burning of Bush, Financial Times, stranica 10,25. juni 2004.Mark Leonard, The Burning of Bush, Financial Times, stranica 10,25. juni 2004.Dnevni avaz, 8. novembar 2004.Dnevni avaz, 9. novembar 2004. Dnevni avaz, 4. decembarSvebor Andre Dizdarevi}, predgovor knjige Roberta [umana ZaEvropu, stranica 13 Dnevni avaz, 12. septembar 2004.

Bilje{ke

123456

7

89

10

42

Richard Holbrooke, Put u Dejton, stranica 373Intervju Richarda Sclara u Dnevnom avazu, 21. oktobar 2004.Wolfgang Petrich, Ve~ernji list, 28. januar 2005. Richard Holbrooke, Put u Dejton, stranica 375Ibid., 375U terminologiji Evropske unije pojam Zapadni Balkan podrazu-mijeva podru~je «zapadno od Gr~ke i ju`no od Slovenije» ilipodru~je biv{e Jugoslavije bez Slovenije sa Albanijom, dakleHrvatska, BiH, Srbija i Crna Gora, Makedonija i Albanija. Tarik Haveri}, na konferenciji pod nazivom Evropska unija iBosna i Hercegovina: izme|u upravljanja krizom i izgradnjedràve u organizaciji fondacije Heinrich Boll, septembar 2004,SarajevoAdnan Terzi} za Dnevni avaz, 10. oktobar 2004, stranica 5Acquis communautaire - skra}eno acquis - naziva se jo{ i pravnimnaslije|em Zajednice, skup je prava koja sve zemlje ~lanice oba-vezuju i povezuju unutar Evropske unije. Acquis ne predstavljasamo pravo u uèm smislu, jer obuhvata: sadràj, na~ela i poli-ti~ke ciljeve osniva~kih ugovora, zakonodavstvo usvojeno pri-mjenom osniva~kih ugovora, te presude Evropskog suda pravde,deklaracije i rezolucije koje je Evropska unija usvojila, mjere kojese odnose na zajedni~ku vanjsku i sigurnosnu politiku, mjere kojese odnose na pravosu|e i unutra{nje poslove, te me|unarodneugovore koje je Zajednica sklopila, kao i ugovore izme|u zemalja~lanica u podru~ju djelovanja EU-a. Slobodno kretanje robe, Slobodno kretanje ljudi, Slobodnopruànje usluga, Slobodno kretanje kapitala, Kompanijsko pravo,Politika konkurencije, Poljoprivreda, Ribarstvo, Politika transporta,Oporezivanje, Ekonomska i monetarna unija, Statistika, Socijalnapolitika i zapo{ljavanje, Energija, Industrijska politika, Mala i sre-dnja preduze}a, Nauka i istraìvanje, Obrazovanje, Telekomu-nikacije i informaciona tehnologija, Kultura i audio-vizuelna poli-tika, Regionalna politika i koordinacija strukturalnih instrumena-ta, Okolina, Za{tita potro{a~a i zdravlja, Saradnja u podru~ju pra-vosu|a i unutra{njih poslova, Carinska unija, Vanjski odnosi,Zajedni~ka vanjska i sigurnosna politika, Finansijska kontrola,Odredbe koje se odnose na finansije i budèt, Institucije i ostalo

49

50

51

5253

54

5556

57

58

59

606162

45

Prvi: Evropske zajednice (Evropska zajednica, Euroatom,Evropska zajednica za ugljen i ~elik), drugi: Zajedni~ka vanjska isigurnosna politika, tre}i: Pravosu|e i unutra{nji poslovi.Zajednica ne poduzima one aktivnosti koje se efikasnije mogusprovesti na nacionalnoj, regionalnoj ili lokalnoj razini.Pet osnovnih ciljeva Zajedni~ke vanjske i sigurnosne politikedopunjenih Ugovorom iz Amsterdama iz 1999.Richard Holbrooke, Put u Dejton, stranica 379 Vi{e informacija o ukupnoj pomo}i EU-a na web stranici:http://europa.eu.int/comm/external_relations/see/bosnie_herze/index.htm#5Vi{e informacija na web stranici USAID-a BiH:http://www.usaid.ba/Izvor USAID BiH, za vi{e informacija kontaktirati Kasey VannettIzvje{taj Evropske komisije o stabilizaciji i pridruìvanju BiH za2004, stranica 16, vi{e detalja dostupno na web stranicama Evro-pske unije, Delegacije Evropske komisije u BiH i Direkcije zaevropske integracije BiH. Izvje{taj Evropske komisije o stabilizaciji i pridruìvanju BiH saEU za 2003.Iz govora Xaviera Solane, inauguracija misije EUFOR-a, 2. dece-mbar 2004. Vije}e ministara, Vije}e Evropske unije ili samo Vije}e glavna jeinstitucija i najva`nije zakonodavno tijelo Evropske unije. Sastojise od ministara 25 dràva ~lanica odgovornih za pojedine resore.Ako su na dnevnom redu pitanja iz oblasti me|unarodne saradnje,tada se sastaju ministri vanjskih poslova zemalja ~lanica. Vije}eministara odre|uje prioritete EU-a, uskla|uje zajedni~ke interesezemalja ~lanica te samostalno ili zajedno sa Evropskim parlame-ntom, na prijedlog Evropske komisije, donosi uredbe, odluke, pre-poruke, deklaracije ili obavezuju}e zaklju~ke i brine o njihovomizvr{enju. Predsjedavanje Vije}em EU-a prenosi se svakih {estmjeseci s jedne na drugu ~lanicu EU-a. Stupanjem na snaguUgovora iz Amsterdama iz 1999, glavni sekretar tako|er obavljadu`nost visokog predstavnika za zajedni~ku vanjsku i sigurnosnupolitiku.Dnevni avaz, 4. decembar 2004.Dnevni avaz, 21. septembar 2004. Biv{i ~lan 0

293031

32

3334

35

36

3738394041

42434445

46

47

48

44

Dnevni avaz, 21. septembar 2004. Novinska agencija SENSE, 28. januar 2004.Novinska agencija SENSE, 28. januar 2004.Richard Holbrooke, Put u Dejton, stranica 373 Svebor Andre Dizdarevi}, predgovor knjige Roberta [umana ZaEvropu, stranica 13Richard Holbrooke, Put u Dejton, stranica 381Samuel P. Huntington., Sukob civilizacija i preustroj svjetskogporetka, Zagreb 1998, str. 160. Poseban pravni akt Evropske zajednice kojim je prvi put dopunjenRimski ugovor. Aktom je propisana puna realizacija jedinstvenogtrì{ta do 1992., a Zajednici su date nove nadle`nosti, izme|uostalog i u oblasti vanjskopoliti~ke saradnje, propisano glasanjepo principu kvalificirane ve}ine u podru~ju jedinstvenog trì{ta,osnaèna uloga Evropskog parlamenta itd. Pojam agresije se sugerira u ve}ini rezolucija Vije}a sigurnostiUN-a, 757, 758, 760, 762 i drugim iz 1992. U njima se traì da «sesnage Jugoslovenske narodne armije povuku sa teritorije BiH».Zbog kr{enja ove i drugih rezolucija, biv{oj Jugoslaviji su name-tnute sankcije. Ha{ki tribunal je tako|er u presudama Tadi}u iKrsti}u potvrdio da se radilo o me|unarodnom konfliktu, u kojemje u~estvovala i Srbija i Crna Gora. Alija Izetbegovi}, Sje}anja, strana 225.Alija Izetbegovi}, Sje}anja, strana 233.Michael Binyon, The Times, 20. maj 1993. Independent, 8. juli 1992.Bisera Turkovi}., Bosnia and Herzegovina in the Changing WorldOrder, Saraj Invest, 1996, stranica 88 Alija Izetbegovi}, Sje}anja, stranica 229 Intervju sa Harisom Silajdì}em, DANI, 27. 8. 2004, stranica 14 Zbignjev Bèìnski, Velika {ahovska tabla, stranica 7Andrew Moravcsik, The Quiet Superpower, Newsweek Internati-onal, 17. juni 2002. Klaus-Dieter Borchardt., ABC prava Zajednice, Evropske zaje-dnice, 2000, str. 8. Consolidated Version of the Treaty on European Union and theTraty Establishing the European Community, Official Journal C325 of 24. 12. 2002. Ugovor o Evropskoj uniji

79

80

81

47

Poseban tip Sporazuma o pridruìvanju kojeg su sklapaleEvropska unija i zemlje srednje i isto~ne Evrope. Njih desetpostale su punopravne ~lanice EU-a 1. maja 2004. Rumunija iBugarska, koje su ga tako|er potpisale, pristupit }e EU 2007.Sporazum o pridruìvanju prethodi Sporazumu o pristupanju.Sastavljen je od politi~kog dijela, koji predvi|a bilateralne i mu-ltilateralne konsultacije o pitanjima od zajedni~kog interesa, trgo-vinskog dijela, ekonomske, kulturne i finansijske saradnje i dijelakoji se odnosi na uskla|ivanje zakonodavstva. Njegovim potpisi-vanjem formira se Vije}e za pridruìvanje, koje je sastavljeno od~lanova Evropskog vije}a i Komisije s jedne strane, i vlade dràvekoja se pridruùje s druge strane. Vije}e je nadle`no za provedbuSporazuma. Pravna pozadina: Odredba Vije}a (EC) Broj: 1267/1999 od 21. juna1999. ISPA (Instrument for Structural Policies for Pre-accession)je instrument pretpristupne pomo}i koji je izra|en u svrhu prila-go|avanja dràva srednje i isto~ne Europe evropskom pravnomnaslije|u i pripremi za pristupanje Kohezijskom fondu EU-a.Namijenjen je sektorima za{tite okoline i transporta. ISPA fina-nsira 75%, a u posebnim slu~ajevima i 85% tro{kova velikihinfrastrukturnih projekata. Preostali dio je doprinos zemlje kori-snice programa. ISPA je aktivna od 2000. Pravna pozadina: Odredba Vije}a (EC) Broj: 1268/99 od 21. juna1999. Program SAPARD (Special Pre-accession Assistance forAgriculture and Rural Development) je poseban pretpristupni pro-gram Evropske unije za poljoprivredu i ruralni razvoj namijenjendràvama kandidatkinjama za ~lanstvo u EU (bez Malte i Kipra).Cilj programa je pomo} u rje{avanju problema strukturnih pri-lagodbi u njihovim poljoprivrednim sektorima i ruralnim podru-~jima, te pruànje pomo}i u provo|enju pravnog naslije|a Zaje-dnice (acquis) u podru~ju Zajedni~ke poljoprivredne politike tesvog relevantnog zakonodavstva. Svrha mu je da se stvori konku-rentan i djelotvoran sektor poljoprivrede i prehrambene industrije,te da se stvore nova radna mjesta i prihodi u najmanje razvijenimregijama i odrìvi razvoj u ruralnim podru~jima i pobolj{a kvalitetìvota ruralnog stanovni{tva. Pri Evropskoj komisiji za programSAPARD je zaduèn Generalni direktorat za poljoprivredu. Pro-gram je startovao 01. januara 2000. godine i ima budèt od 520miliona eura godi{nje, za period do 2006. godine. Zemlje kandi-

63

64

65

66

67

68

69707172737475767778

46

Termin kojim se opisuju redovni sastanci ~elnika dràva ili vladazemalja ~lanica EU-a. Osnovano je 1974. na zavr{etku Sastankana vrhu u Parizu. Evropsko vije}e je prvi put sazvano 1975.godine u Dablinu. Prije tog trenutka, od 1961. do 1974., praktici-ralo se odràvanje evropskih konferencija na vrhu. Njegovo po-stojanje je dobilo zakonsko priznanje Jedinstvenim evropskimaktom od 1986., dok mu je slu`beni status omogu}en Ugovoromo Evropskoj uniji. Sastaje se najmanje dva puta godi{nje, u junu idecembru, kada se okon~ava i polugodi{nji mandat rotiraju}egpredsjedavaju}eg EU-a. Predsjednik Evropske komisije prisustvu-je sastancima Evropskog vije}a kao punopravni ~lan. Stabilnost institucija koje osiguravaju demokratiju, vladavinuprava, po{tivanje ljudskih prava i prava manjina i prihvatanje poli-ti~kih ciljeva Evropske unije Funkcionalna trì{na ekonomija, sposobnost privrednih subjekatada izdrè konkurenciju i pritiske na unutra{njem trì{tu EvropskeunijeUsvajanje cjelokupnog pravnog naslije|a Evropske unije (acquiscommunautaire)Sposobnost administrativnih struktura da preuzmu sve obavezekoje proizlaze iz ~lanstvaPHARE - Pomo} Poljskoj i Ma|arskoj za rekonstrukcijuekonomije (Poland and Hungary Assistance for the Reconstru-ction of the Economy). Program je ustanovljen 1989, nakon padakomunisti~kih reìma u Srednjoj i Isto~noj Evropi. U po~etku jebio namijenjen Poljskoj i Ma|arskoj, kasnije je pro{iren na ostalezemlje srednje i isto~ne Evrope i dràve zapadnog Balkana.PHARE je glavni finansijski instrument pretpristupne strategije iodnosi se na zemlje kandidatkinje za ~lanstvo.Danska, Irska i Velika Britanija Gr~kaPortugal i [panijaAustrija, Finska i [vedska1991.1991.1993.1993.1993.1993.

ODNOS EVROPSKE UNIJE PREMA ZAPADNOMBALKANU

Prava pomo} na pravom mjestu u pogre{no vrijeme; Drugipostdejtonski prijedlozi; Strate{ko promi{ljanje za nove strate{keinicijative; Bosna i Hercegovina u povla{tenom poloàju; Odslabih inicijativa do strate{kog odnosa; Tri "{argarepe" Evro-pske unije; Prva "{argarepa"; Druga "{argarepa"; Tre}a"{argarepa"; Od regionalne do evropske integracije; Zagrija-vanje pred Solun; Kruna svih evropskih inicijativa; Evropskiprogrami pomo}i 2007-2013; Iz Direkcije za vanjske poslove uDirekciju za pro{irenje; Evropa o~ekuje ustavne promjene

"Propasti je mogu}e na vi{e na~ina...uspjeti se moè samo na jedan."

(Aristotel)

Prava pomo} na pravom mjestu u pogre{no vrijeme

Bilo je to vrijeme ameri~ke hard diplomatije i velikog nepo-vjerenja prema Evropi. Dejton je bio itekako aktuelan, Briselrijetko ili nikako spominjan. Zajedni~ka vanjska i sigurnosnapolitika Evropske unije trebala je tek da se dokaè na podru~juzapadnog Balkana. Ameri~ko politi~ko i vojno prisustvo bilo jejo{ uvjek nezamjenjivo.

Pojedini ugledni intelektualci, evropski zvani~nici, promi{ljalisu ideju ranog priklju~enja BiH Evropskoj uniji, kao izrazpodr{ke i opravdanja za po~injene gre{ke tokom kriznih godina.Bila je to previ{e idealizirana opcija. Krajem ljeta 1995. uBriselu se i oficijelno smatralo da, u prvoj fazi obnove BiH, uobzir dolazi samo bespovratna pomo}.84 Umjesto brzog priklju-~enja, BiH je uklju~ena u program PHARE tokom 1995, da bipostala njegov korisnik od aprila 1996. Bila je to najkvalitetnija

49

82

83

48

datkinje mogu koristiti sredstva iz SAPARD-a samo u periodu od2000. do godine kada u|u u EU.Novi komesar Evropske komisije za vanjske poslove je BenitaFerrero–Waldner iz AustrijeIntervju Adnana Terzi}a u Nezavisnim novinama, 28/29. avgust2004.

Od 1990. do 2000. ukupna finansijska pomo} Evropske unijeBosni i Hercegovini iznosila je 2.16 milijardi eura, od toga se495 miliona eura odnosilo na period do 1995. godine, i 1.66 mi-lijardi eura na period od 1996. do 2000.88 Bosna i Hercegovina jedobila najvi{e pomo}i u odnosu na ostale zemlje jugoisto~neEvrope. Pore|enja radi, Hrvatska je od 1990. do 2000. dobila366 miliona eura, Kosovo 783 miliona eura, Makedonija 411miliona eura, Srbija i Crna Gora, bez Kosova, 690 miliona eura.89

Koliko su ta sredstva iskori{tena i kako su tro{ena nije poznato.Ne postoji nijedna adresa u BiH gdje se mogu prona}i ta~nipodaci, uklju~uju}i bilateralnu pomo} zemalja ~lanica, o uku-pnoj pomo}i EU-a, listama svih projekata, izvo|a~ima radova,korisnicima te pomo}i i njenim efektima.

Drugi postdejtonski prijedlozi

Uporedo sa implementacijom i slabim efektima PHARE-a, Evro-pa je predlagala, jednu za drugom, inicijative koje su trebale afi-rmirati evropsku perspektivu Bosne i Hercegovine. Prvi prijed-lozi Evropske unije bili su vi{e pod uticajem Dejtona, manje poduticajem Brisela. Njihova karakteristika je spori ulazak Evropskeunije u region, odsustvo strate{kog odnosa prema zemljama zapa-dnog Balkana, odsustvo preciznog okvira pribliàvanja Briselu.Slu`beni Va{ington vukao je glavne poteze. Prvih nekoliko post-dejtonskih inicijativa nije rezultiralo nikakvom stabilno{}u iliekonomskim razvojem. Radilo se o evoluciji i sazrijevanju evro-pske diplomatije prema Zapadnom Balkanu.

Prvu takvu inicijativu pokrenula je Francuska u vrijeme svogpredsjedavanja Evropskom unijom u decembru 1996, u okviru ta-kozvanog Royaumontskog procesa. Prijedlog se isklju~ivo odno-sio na stabilizaciju Jugoisto~ne Evrope, u cilju podr{ke provedbiDejtonskog sporazuma. Bila je to prva verzija regionalnog pristu-pa Evropske unije. Njenom provedbom tako|er su promoviraniregionalni projekti iz oblasti civilnog dru{tva, kulture i ljudskih

51

mogu}a pomo} EU-a, koju su tada koristile Poljska, Ma|arska,Slovenija, ê{ka i druge dràve srednje i isto~ne Evrope. Pro-gram je bio namijenjen za ukupno 13 zemalja korisnica,85 od ko-jih nisu sve bile u pretpristupnoj fazi.

U periodu od 1995. do 1999, program je ponudio 6.7 milijardieura u petnaest razli~itih oblasti. Pet najva`nijih oblasti odnosilose na infrastrukturu u sektorima energije, transporta i telekomu-nikacija, razvoj privatnog sektora, obrazovanje, obuku i istra-ìvanje, za{titu okoli{a i restruktuiranje poljoprivrede. U Bosni iHercegovini je ponu|eno finansiranje vi{e od trideset razli~itihprojekata u oblastima konkurencije, okoli{a, za{tite potro{a~a,me|ugrani~ne saradnje, intelektualnog vlasni{tva, statistike, ko-ntrole kvaliteta itd. Izabrano je 13 nacionalnih koordinatora,86

koji su bili odgovorni za projekte u BiH. Cilj je bio integracijapokidanog trì{ta i unapre|enje razvoja opusto{ene ekonomije.

PHARE je bio pravi program na pravom mjestu u pogre{no vri-jeme. BiH nije iskoristila njegove povlastice zbog nedostatkapoliti~ke volje, opstrukcija i neznanja. Prije svega, nije ga isko-ristila zbog situacije u kojoj se tada nalazila. Dominirala su pita-nja prete`no u vezi sa postratnim oporavkom, povratkom izbje-glih, slobodom kretanja ljudi, rekonstrukcijom poru{enih obje-kata itd. Unutra{nje trì{te, konkurencija, za{tita potro{a~a, evro-pski standardi - malo koga su tada zanimali. Revidirani programPHARE-a predvidio je finansijsku pomo} u visini od 10 milija-rdi eura za deset zemalja srednje i isto~ne Evrope za vremenskiperiod izme|u 2000. i 2006. Bosni i Hercegovini nisu bila nami-jenjena ta sredstva.

Za razliku od PHARE-a, koji je bio dugoro~an program razvo-jnog karaktera, ECHO i Obnova su vi{e li~ili na humanitarnupomo} usmjerenu na pomirenje, obnovu poru{enih objekata, sta-bilizaciju, regionalnu saradnju itd. Sva tri, PHARE, ECHO iObnova zamijenjeni su EU-ovim Programom za rekonstrukciju,razvoj i stabilizaciju87 (CARDS) 2000.

50

Mogu}nost potpisivanja ugovora o saradnji, nagla{en regionalnipristup i trgovinski preferencijali bili su novi kvaliteti za Bosnu iHercegovinu u odnosu na Royaumontski proces. Me|utim, sve tonije bilo dovoljno. Zemlje regiona i dalje su ovisile o me|unaro-dnoj pomo}i, pojedine su, umjesto stabilizacije, u{le u konflikt sanesagledivim posljedicama. Evropski analiti~ari94 su ga ocijenili"siroma{nim i odvojenim ro|akom procesa pro{irenja Evropskeunije".95 Michael Emerson i Daniel Gros, iz Centra za studije evro-pske politike96 iz Brisela, smatrali su da nova politika Evropskeunije prema Jugoisto~noj Evropi treba biti puno sna`nija, proakti-vnija i sloènija, sa jasnom i kvalitetnom perspektivom priklju-~enja u punopravno ~lanstvo. Da bi ubiljeìle svoje prve rezultatei zapo~ele integraciju u EU, pet zemalja regiona su morale pri~e-kati nove odluke iz Brisela. Odluke koje su strate{kog karaktera.

U to isto vrijeme, ameri~ko politi~ko i vojno prisustvo bilo jenezamjenjivo u BiH. Ameri~ki predsjednik Clinton u tri je na-vrata obilazio BiH. Bez obzira na ranije obe}anje, ameri~ke tru-pe se nisu povukle do juna 1998. Richard Holbrooke misli da jeodluka o ukidanju vremenskog roka za povla~enje njihovih vo-jnih snaga dramati~no pobolj{ala {anse za uspjeh. Njihov poli-ti~ki i vojni anga`man omogu}io je nastavak politi~kog dijalogau institucijama vlasti, slobodu kretanja ljudi, kontrolu lokalnevojske i policije. Slu`beni Va{ington je ubijedio SlobodanaMilo{evi}a da promijeni svoj odnos prema Biljani Plav{i} i po-drì njenu odluku da se odrè vanredni izbori za poslanike Naro-dne skup{tine RS-a u septembru 1997. "Kada je postalo jasno dase Sjedinjene Dràve ne}e dràti junskog roka za povla~enje,ritam provo|enja Sporazuma se dramati~no ubrzao. Tokomprvih nekoliko mjeseci 1998. napravljeno je vi{e nego tokomdvije godine od ujedinjenja Sarajeva. Po~ela se koristiti zajedni-~ka valuta, uvedene su jedinstvene automobilske registracije,proradio je èljezni~ki i vazdu{ni saobra}aj i telefonski sistem."97

Evropa je tada uglavnom aplaudirala. Predsjednik Chirac jeponudio sve mogu}e po~asti predsjednici Biljani Plav{i} pri-

53

prava. Francuski prijedlog nije zabiljeìo nikakve rezultate. Ume|unarodnim diplomatskim krugovima, te dvije godine, 1996. i1997, danas se ocjenjuju kao izgubljeno vrijeme za BiH. Roya-umountski proces je na kraju zavr{io kao dio me|uparlamentarnesaradnje unutar Pakta o stabilnosti za Jugoisto~nu Evropu.

Francuski prijedlog je dopunjen na sastanku Vije}a ministaraEvropske unije u Luksemburgu 29. aprila 1997. [efovi diplo-matija zemalja ~lanica utvrdili su "zajedni~ku strategiju" i pri-hvatili isklju~ivo "regionalni pristup", odre|uju}i politi~ke90 iekonomske kriterije91 za razvoj bilateralnih odnosa i potpisivanjeugovornih odnosa s pet zemalja zapadnog Balkana.92 Pokazanaje spremnost za razvoj institucionalnih odnosa, kroz potpisivan-je Sporazuma o saradnji.

Pojam kondicionalnosti tada je prvi put spomenut. Pored op}ih,svaka od zemalja je dobila i specifi~ne uvjete - Bosna i Herce-govina obavezu ja~anja dràvnih institucija i primjene Dejto-nskog sporazuma, pogotovo pune saradnje sa Ha{kim tribuna-lom. Napredak jedne dràve bio je u vezi sa napretkom ostatkaregiona. Zbog odsustva individualnog, a nagla{enosti regio-nalnog pristupa, zemlje su bile upu}ene jedna na drugu. Uspjehi napredak samo jedne dràve nije bio mogu}. PridruìvanjeEvropskoj uniji bilo je prili~no neizvjesno, Ugovori o saradnjimogli su, u perspektivi, evoluirati u Sporazume o pridruìvanju.Predvi|eno je da taj prelaz bude postepen. U stvarnosti, to se nijedogodilo ni u jednom slu~aju. Nijedna zemlja regiona nije stupi-la u ugovorne odnose sa EU-om. U odnosu na tada{nji Procespridruìvanja93 zemalja srednje i isto~ne Evrope, Zapadni Balkanje, u o~ima Brisela, bio nièrangirani region.

U Luksemburgu je tako|er odlu~eno da se Bosni i Hercegoviniomogu}i povla{teni trgovinski status, dodijele trgovinski prefe-rencijali za plasman njenih roba na unutra{nje trì{te Evropskeunije. Ova pogodnost ponovo je potvr|ena odlukom Evropskeunije krajem 2000.

52

komesar Evropske komisije, George Vassiliou, biv{i predsjednikKipra i glavni pregovara~ u Procesu pridruènja EU, BrianUnwin, predsjednik Evropske investicijske banke, GerhardSabathil i Gunter Burghardt iz Evropske komisije, JoachimBitterlich, njema~ki ambasador pri NATO-u, Poul Christo-fferson, danski ambasador u EU, Brain Crowe, generalni dire-ktor Sekretarijata Vije}a ministara EU-a, Wilfried Gruber, nje-ma~ki ambasador u SR Jugoslaviji, Peter Ludlow, direktorCentra za studije evropske politike, Michael Emerson i NicholasWhyte, istraìva~i Centra. Iz Bosne i Hercegovine su u~estvovalibiv{i visoki predstavnik za BiH Carl Bildt i tada{nji profesorBanjalu~kog univerziteta Mladen Ivani}.

Nakon opse`nih konsultacija i ~etiri sesije, pripremljena je kona-~na verzija pod nazivom CEPS Plan ili CEPS Green Paper 3.maja 1999. Jedni su kritizirali predloèni dokument, ukazuju}ina mogu}u ljutnju kandidata za ~lanstvo - Rumunije, Bugarske iTurske - zbog ukazane pa`nje drugim zemljama ili eventualnogprotivljenja Sjedinjenih Ameri~kih Dràva, koje su tada bile zna-~ajno prisutne u regionu. Drugi su pak isticali da je pravo vrijemeza strate{ki iskorak Evropske unije prema BiH, Hrvatskoj, Srbiji iCrnoj Gori, Albaniji i Makedoniji. Tom prilikom Mladen Ivani}je izjavio: "Ovo je prvi put da vidimo realan plan Evropske unijekoji zaista adresira veli~inu i prirodu svih problema."100

Bio je to uvod u definiranje Procesa stabilizacije i pridruìvanja,strate{kog pravca koji je omogu}io po~etak integriranja zemaljazapadnog Balkana u EU. Proces je ozna~io ulaznu strategijuEvropske unije u region te izlaznu strategiju Sjedinjenih Ame-ri~kih Dràva.

Bosna i Hercegovina u povla{tenom poloàju

U ranoj postdejtonskoj fazi, Bosna i Hercegovina je na prvipogled imala blagu, samo formalnu prednost, u odnosu na druge

55

likom njene posjete Parizu. Umjesto visokog predstavnika EU-aza Zajedni~ku vanjsku i sigurnosnu politiku, Bosnu i Hercegovinusu pohodili specijalni izaslanici SAD-a za provo|enje Dejto-nskog sporazuma. Kao posebni izaslanici dolazili su Peter Gelbri-ght, Richard Holbrooke i Wiliam Montgomery. Ovaj je poslje-dnji sam priznao krajem 2004. da je takvo vrijeme pro{lost.

Strate{ko promi{ljanje za nove strate{ke inicijative

Bez obzira na sve ponu|ene prijedloge, Evropska unija se nijestrate{ki odredila prema regionu do 1999. Bilo je dosta propusta,nekonzistentnih i povr{nih odluka. Briselska "{argarepa" nijebila dovoljno primamljiva, evropska perspektiva bila je maglovi-ta. Zemlje zapadnog Balkana nisu pokazivale nikakav interes zaproces evropskih integracija. Nijedna nije ni formalno zapo~elapridruìvanje Evropskoj uniji. Niti je bilo pregovora, a samimtim, ni potpisanih ugovornih odnosa. Umjesto o~ekivane stabi-lizacije, region se ponovo destabilizirao. Evropa je bila suo~enasa novim prijetnjama, sukobima, velikim valom izbjeglica saKosova i nestabilno{}u Makedonije.

Uvidjev{i slabosti postdejtonskih prijedloga, ugledni Centar zastudije evropske politike98 (CEPC) iz Brisela, inicirao je krajem1998. formiranje Radne grupe koja je razmatrala "budu}nostJugoisto~ne Evrope". Erhard Busek, tada koordinator Inicijativeza kooperaciju u Jugoisto~noj Evropi99 (SECI), i Panagiotis Rou-meliotis, koordinator Royaumountskog procesa, kopredsjedavalisu radnom grupom. Dok je NATO bombardirao srpske poloàje,Radna grupa Centra je pripremila dokument pod radnim nazi-vom Sistem za poslijeratnu Jugoisto~nu Evropu 4. aprila 1999.Prijedlog je izazvao mnogo pa`nje u evropskim krugovima.Predsjednik Evropske komisije, Romano Prodi osobno jeu~estvovao na sesijama i dao svoj doprinos izradi njegove kona-~ne verzije. Osim njega, u raspravama i pripremi dokumentau~estvovale su zna~ajne i odgovorne osobe: Emma Bonino,

54

mehanizam bio je okvir za saradnju i dijalog u vrijeme provedbe18 smjernica Mape puta EU-a, objavljenih u martu 2000.Komunikacija sa Briselom nije se mijenjala ni tokom provedbepreporuka Evropske komisije iz 16 prioritetnih podru~ja Studijeizvodljivosti tokom 2004. Ovaj put, BiH se pripremala za potpi-sivanje Ugovora o stabilizaciji i pridruìvanju. Konsultativnaradna grupa postoji i danas.

Pored odre|enih nedostataka, slabo definirane evropske pe-rspektive ili okvira pridruìvanja, neki segmenti evropske"{argarepe" iz ranog postdejtonskog perioda bili su itekako pri-mamljivi za Bosnu i Hercegovinu. Pogotovo se to odnosilo napretpristupne fondove PHARE-a koji su bili na raspolaganjuBosni i Hercegovini. Me|utim, prvi evropski vozovi su propu-{teni. Fondovi PHARE-a, usvajanje Deklaracije o specijalnimodnosima sa EU 1998, formiranje Konsultativnog radnog tijelaEU - BiH (CTF EU BiH) iste godine,103 nisu bili iskori{teni.Nedostatak politi~ke volje za bilo kakve reformske zakone, pro-pu{tanje kvalitetnih finansijskih instrumenata, nisu pomjeriliBiH ni za milimetar u smjeru punopravnog ~lanstva. Uslijedilesu nove inicijative Evropske unije, prve preporuke i smjerniceinstitucijama BiH. Brisel }e osjetiti svoju priliku.

Od slabih inicijativa do strate{kog odnosa

Krajem devedesetih, Zapadni Balkan ponovo postaje àri{teetni~kih sukoba. Milo{evi}ev reìm, problemi na Kosovu i pote-ncijalna opasnost u Makedoniji dodatno su angaìrali Brisel.Ovaj put radilo se o jedinstvenom pristupu zemalja ~lanica EU-ai efikasnom prakticiranju Zajedni~ke vanjske i sigurnosne poli-tike. Afirmacijom "kulture prevencije" nije dozvoljena novahumanitarna katastrofa. Evropa je prvo pokazala svoju mo},poslije je ponudila svoje "{argarepe". Nakon okon~anja vojnemisije NATO-a na Kosovu, javila se potreba za redefiniranjemodnosa prema Zapadnom Balkanu. Uvidjev{i nedostatke i sla-

57

zemlje iz regiona, uklju~uju}i i Hrvatsku, u procesu evropskihintegracija. Prednost je bila izraèna kroz pristup i u~e{}e u pre-tpristupnim fondovima, politi~ku podr{ku i humanitarnu pomo}Evropske unije. Brisel je ponudio popularni program PHARE,koji je u potpunosti u vezi sa tranzicijskim a nikako stabilizaci-jskim pitanjima. Bosna i Hercegovina je formirala Konsultativnuradnu grupu sa Evropskom unijom 1998, dvije godine prije negoje to uradila Hrvatska. Tada su po prvi put zapo~eli i neformalnisusreti i konsultacije slu`benog Sarajeva i Brisela. Prije otvara-nja pretpristupnih fondova, BiH je tako|er imala na raspolaganjuprograme ECHO i Obnova,101 koji su nudili finansijsku pomo} zaprimjenu Dejtonskog sporazuma i stabilizaciju regiona zapadnogBalkana.

Godinu dana poslije "Regionalnog pristupa", Vije}e Evropskeunije je objavilo Deklaraciju102 o specijalnim odnosima sa BiH uLuksemburgu 8. juna 1998. U Deklaraciji je izraèna nada da }eBiH krenuti putem evropskih integracija. Tako|er je nagla{enaspremnost Zajednice i zemalja ~lanica da joj na tom putupomognu. I u tom dokumentu se spominje obaveza primjeneDejtonskog sporazuma. Na istom sastanku uspostavljeno jeKonsultativno radno tijelo Evropske unije i BiH (EU BiH CTF),kao mehanizam saradnje, konsultacija izme|u dviju strana. Pre-dvi|eno je da se sastanci Konsultativne radne grupe odvijaju uokviru radnih i monitoring grupa, kao nièg oblika saradnje iplenarnih sesija kao visokog nivoa konsultacija. Ubrzo su po~elii prvi sastanci. Prvi je odràn u Briselu 10. juna 1998. Prvi takavsastanak kojeg je odràla Hrvatska desio se tek 2000.

Jedan od ciljeva redovnih konsultacija bila je priprema eventua-lnih ugovornih odnosa izme|u BiH i Evropske unije. Radilo seo onim ugovornim odnosima koji su spomenuti u odluci o pokre-tanju Regionalnog pristupa, godinu dana ranije u Luksemburgu.Pokretanjem Procesa stabilizacije i pridruìvanja 1999, Konsu-ltativna radna grupa EU/BiH se prilagodila novom strate{komodnosu prema Zapadnom Balkanu. Godinu dana kasnije, ovaj

56

prolazile novoprimljene ~lanice - Slovenija, Poljska, ê{ka, Slo-va~ka, Kipar, Malta, Estonija, Litvanija i Latvija - u Proces sta-bilizacije i pridruìvanja (PSP) je uvedena jaka komponenta sta-bilizacije, izgradnja demokratskih institucija, vladavine prava,povratak izbjeglica, ja~anje neovisnih medija, kao preduvjet bilokakvom pridruìvanju. Umjesto Sporazuma o pridruìvanju iliEvropskog sporazuma ponu|eno je potpisivanje ve} spomenu-tog Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju (SSP). Zemlja po-tpisnica SSP-a potvr|uje status potencijalnog kandidata. Umje-sto programa PHARE, {to spada u pretpristupnu pomo} i budè-tsku kategoriju IV, dràvama je na raspolaganju CARDS, va-njska pomo} EU-a ili budètska kategorija VII. Bez obzira nakomparacijske nedostatke u odnosu na Proces pridruìvanja,mnoge zemlje budu}i susjedi EU-a, poput Moldavije ili Ukra-jine, bile bi presretne da se integriraju u EU, makar i kroz Processtabilizacije i pridruìvanja. Osim Rumunije, Bugarske i Turske,evropsku perspektivu ima zasad jo{ samo pet zemalja zapadnogBalkana.

Zahvaljuju}i u~e{}u Bosne i Hercegovine u Procesu stabilizaci-je i pridruìvanja i ispunjavanju zadataka koji se postavljaju predinstitucije BiH, postepeno se integrira politi~ki, ekonomski iadministrativni prostor u jedinstvenu cjelinu. Nadle`nosti kojeposjeduje visoki predstavnik postepeno prelaze u institucije EU-a,Evropsku komisiju, odnosno njen Direktorat za pro{irenje,Vije}e ministara EU-a i dràve ~lanice. BiH ima {ansu da ukinepostoje}i poluprotektorat i otvori perspektivu institucionalneizgradnje po evropskom modelu. Ovaj proces }e biti sve intenzi-vniji i sveobuhvatniji kako se BiH bude pribliàvala punopra-vnom ~lanstvu.

Kroz proces evropskih integracija tako|er se razvija tolerancija ime|usobno povjerenje me|u narodima i ja~a u~e{}e gra|ana udemokratskim procesima. Preporuke Evropske unije intenzivira-ju interinstitucionalni dijalog, omogu}avaju pokretanje zna~ajnihreformi i stvaranje sloènih mehanizama horizontalne i vertika-

59

bosti regionalnog pristupa, sporost u procesu evropskih integra-cija zemalja jugoisto~ne Evrope, Evropska komisija je, uz pomo}razra|enog dokumenta Centra za studije evropske politike, po-krenula nove inicijative. Dvije su obiljeìle 1999. - pokretanjeProcesa stabilizacije i pridruìvanja i formiranje Pakta stabilno-sti za Jugoisto~nu Evropu. Brisel je napravio svoj strate{ki isko-rak prema regionu.

U maju 1999. donesena je odluka o pokretanju Procesa stabi-lizacije i pridruìvanja (PSP),104 kao okvira pribliàvanja pet ze-malja zapadnog Balkana - BiH, Srbije i Crne Gore, Hrvatske,Albanije i Makedonije - punopravnom ~lanstvu Evropske unije.Bila je to prekretnica koja je ozna~ila nepovratan proces ulaskau Jugoisto~nu Evropu, prvi znak spremnosti Brisela da samosta-lno, bez Sjedinjenih Dràva, kroz proces evropskih integracija,rje{ava nagomilane probleme. Tako|er je to bila prva, nedvo-smislena potvrda Evropske unije da, nakon pro{irenja na desetzemalja srednje i isto~ne Evrope, slijedi novi val pro{irenja zazemlje jugoisto~ne Evrope. Dva mjeseca nakon odluke o pokre-tanju PSP-a, 37 intelektualaca, javnih radnika i ~lanova 25 neza-visnih instituta105 u Jugoisto~noj Evropi potpisali su Ljubljanskudeklaraciju, u kojoj su podràli strate{ki iskorak Brisela. Processtabilizacije i pridruìvanja imao je u po~etku sedam svojihkarakteristika:106

1. Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju,2. Trgovinski preferencijali Evropske unije,3. Ekonomska i finansijska pomo},4. Pomo} u demokratizaciji civilnog dru{tva,5. Humanitarna pomo} za izbjeglice i povratnike,6. Saradnja u oblastima pravosu|a i unutra{njih poslova,7. Razvoj politi~kog dijaloga.

U regionu koji je i ranije bio zahva}en konfliktom prepoznate sumnoge specifi~nosti i nedostaci u pore|enju sa zemljama srednjei isto~ne Evrope. U odnosu na Proces pridruìvanja kroz koji su

58

Prva "{argarepa"

Prva od tri ponu|ene "{argarepe" se odnosi na mogu}nost potpi-sivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju sa Evropskomunijom. Sporazum predstavlja tre}u generaciju me|unarodnihugovora o pridruènom ~lanstvu. Njemu su prethodili Spora-zumi o pridruìvanju ili Evropski sporazumi, koje su potpisivalezemlje srednje i isto~ne Evrope, te raniji Ugovori o pridruìva-nju, koje su potpisivale ~lanice EU-a u prvom, drugom, tre}em i~etvrtom ciklusu pristupanja. Radi se o novom pravnom instru-mentu i novom iskustvu za Brisel i pet zemalja zapadnogBalkana. Evropska unija nije nikada do tada ponudila nijednojzemlji takvu vrstu ugovornih odnosa.

Kao me|unarodni sporazum, stariji je od nacionalnih zakona ipravno obavezuju}i u pogledu ispunjavanja zadataka u predvi-|enim rokovima. Bez obzira na odre|ene razlike u odnosu naSporazum o pridruìvanju, koji je u vezi sa deset novih ~lanicaEvropske unije, primjetne su mnoge sli~nosti. Oba sporazumasadrè slijede}e dijelove:

1. Op}a na~ela,2. Politi~ki dijalog,3. Regionalna saradnja,4. Sloboda kretanja roba, radnika i kapitala,5. Sloboda pruànja usluga i poduzetni{tvo,6. Uskla|ivanje zakonodavstva,7. Saradnja na podru~ju pravosu|a i unutra{njih poslova,8. Rad institucija,9. Finansijska saradnja,10. Op}e i zavr{ne odredbe.

Uz zajedni~ke oblasti, Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanjudodatno nagla{ava segment stabilizacije, povratak izbjeglica, ne-zavisnost medija, pomirenje itd. Svaka zemlja posebno pregovarai potpisuje Sporazum, ne samo sa Zajednicom nego i sa svakom

61

lne koordinacije, u koje su uklju~eni svi nivoi vlasti u BiH. Dokje dejtonske svijesti i bonskih ovlasti, gra|ani su bez dostojanstva,svijesti o sopstvenom u~e{}u i doprinosu promjenama, a insti-tucije BiH bez vlasni{tva nad reformama. Mlade generacije neu~estvuju u politici u kojoj nisu direktni sudionici.

Tri "{argarepe" Evropske unije

Od sedam po~etnih karakteristika, tri evropske "{argarepe" }e seizdvojiti i posebno obiljeìti Proces stabilizacije i pridruìvanja:ugovorni odnosi, trgovinski preferencijali i finansijska pomo} uvidu CARDS programa. Prvim se reguliraju odnosi prosperitetneEvrope i pet zemalja zapadnog Balkana koje izlaze iz fazeupravljanja krizom i prelaze u fazu izgradnje institucija. Poredmogu}nosti sklapanja ugovornih odnosa, u formi Sporazuma ostabilizaciji i pridruìvanju, EU je uvela i trgovinske preferenci-jale107 za cijeli region u septembru 2000, radi njegovog ekono-mskog razvoja, a par mjeseci kasnije i finansijski instrumentpodr{ke cijelom procesu, program CARDS. Uvo|enjem ovogposljednjeg u Bosni i Hercegovini su ukinuti programi PHAREi Obnova. Umjesto razvojnih projekata, preferirani su projektistabilizacije.

Ugovorni odnosi, trgovinski preferencijali i finansijska pomo}CARDS-a i danas su tri najzna~ajnije karakteristike Procesa sta-bilizacije i pridruìvanja. Na ovaj temelj sukcesivno su nado-gra|ivani novi elementi, dodatna finansijska pomo} i mehanizmipoliti~ke saradnje. Evropa je imala sve ve}e u~e{}e u reformamazemalja zapadnog Balkana. Delegacija Evropske komisije je useptembru 2004. ve} najavila novu finansijsku pomo} u slje-de}em budètskom kvartalu, koji }e se odnositi na periodizme|u 2007. i 2013.

60

zum }e u~initi na{e trì{te predvidljivim, pove}ati povjerenje po-tencijalnih investitora, obezbijediti izgradnju jedinstvenogekonomskog prostora usagla{enog sa principima unutra{njegtrì{ta Evropske unije, dovr{iti proces stabilizacije i omogu}itipridruìvanje Briselu. Njegovim potpisivanjem, dràva tako|erdolazi u poziciju da pregovara i potpisuje PECA protokole.111

Sporazum, koji omogu}ava postupne pripreme za ostvarenje pu-nopravnog ~lanstva, pravni je temelj za budu}e odnose sa EU-om.Njegova provedba je za stepenicu nià od provjere da li je dràvasposobna i spremna ispuniti sve kriterije i zapo~eti pregovore opunopravnom ~lanstvu.

Pored Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju, Evropska unijapotpisuje i Privremeni sporazum sa zemljama iz Procesa stabi-lizacije i pridruìvanja. Privremeni sporazum je u potpunoj na-dle`nosti Evropske zajednice, ne zahtijeva potvrdu Evropskogparlamenta ili zemalja ~lanica EU-a, te stupa na snagu ~inompotpisivanja. Odnosi se isklju~ivo na mjere iz oblasti unutra{njegtrì{ta, trgovine, transporta, carina, konkurencije i intelektualnogvlasni{tva. Njegovim potpisivanjem zemlja se obavezuje da }epostepeno otvoriti svoje trì{te, ukinuti carinska ili kvantitativnaograni~enja za proizvode koji dolaze iz EU-a i usaglasiti svojepropise iz spomenutih oblasti sa propisima Evropske unije. Timese integrira u unutra{nje trì{te EU-a i prije punopravnog ~la-nstva. Takva integracija omogu}ava nesmetanu trgovinu sa trì-{tem od oko 500 miliona potro{a~a bez ikakvih tehni~kih bari-jera, carinskih i kvantitativnih ograni~enja.

Bosna i Hercegovina je u o~ekivanju preporuke za po~etak pre-govora oko potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruìva-nju sa Evropskom unijom. Hrvatska i Makedonija, koje su po-tpisale Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju i Albanija, kojaga pregovara od februara 2003. godine su ispred BiH, a Srbija iCrna Gora, koja o~ekuje zavr{etak izrade Studije izvodljivosti nasamom za~elju.

63

od njenih ~lanica. Da bi stupio na snagu, Sporazum prolazi pro-ceduru ratifikacije u Evropskom parlamentu, 25 zemalja ~la-nica i doma}im zakonodavnim institucijama. înom njegoveratifikacije, zemlja postaje pridruèni ~lan Evropske unije.Tada po~inje te}i prelazni rok za usagla{avanje posebnoosjetljivih ta~aka, koje su navedene u Sporazumu. U slu~ajuMakedonija, rok od 10 godina ve} je po~eo isticati, s obziromda je njen Sporazum stupio na snagu sredinom 2004. Hrvatskiprelazni rok je kra}i za ~etiri godine, ali je stupio na snagune{to kasnije, zbog odga|anja ratifikacije od strane Italije,Holandije i Velike Britanije.

Sadràj Sporazuma odraàva specifi~nosti pojedinih dràva.Me|utim, sve oblasti na kraju moraju biti harmonizirane sa evro-pskim pravnim naslije|em. Kona~an sadràj, uklju~uju}i sveprotokole ili dodatke, broji od 650 stranica, koliko ima Spora-zuma Makedonije i EU-a, do 850 stranica u slu~aju Hrvatske.Hrvatska je uz svoj Sporazum imala 6 protokola108 i 8 dodataka,Makedonija 5 protokola109 i 7 dodataka.

Sporazum donosi mogu}nost za uspostavljanje regularnog poli-ti~kog dijaloga sa EU, koji ima za cilj punu integraciju zemlje uzajednicu demokratskih dràva kroz:

- uskla|ivanje stavova sa EU o me|unarodnim pitanjima, uklju~u-ju}i i razmjenu informacija posebno onih od zajedni~kog interesa,- stvaranje zajedni~kih pogleda na sigurnost i stabilnost u Evropi.

S obzirom da ga jo{ nije potpisala, BiH i danas vodi neformalnidijalog u okviru Konsultativne radne grupe. Njegovo potpisiva-nje bi}e svojevremena prekretnica za na{u zemlju, iskazana krozprihvatanje ozbiljnih reformi sa ta~no definiranim rokovima.Tako|er }e se intenzivirati odnosi sa Evropskom unijom, krozformiranje Vije}a za stabilizaciju i pridruìvanje110 koje }e na-dgledati njegovu provedbu. U toku implementacije, Evropskaunija }e otvarati nove fondove, nuditi nove "{argarepe". Spora-

62

Izvoz industrijskih proizvoda sa CE113 znakom na trì{te EU neprelazi nekoliko miliona eura. Samo jedna lokalna firma114 je re-gistrirana kao izvoznik takvih proizvoda u 2000. Ni danas situa-cija po tom pitanju nije ni{ta bolja. Ma|arska je, pore|enja radi,u Evropsku uniju u toku 2000. izvezla 10.4 milijardi eura proi-zvoda sa CE znakom, a uvezla znatno manje.115 Mada se te dvijezemlje ne mogu porediti, primjer je ipak ilustrativan.

Razlozi su vi{estruki. Pored malog obima proizvodnje, u dràvinema odgovaraju}eg zakonodavstva, institucija koje omogu}a-vaju kontrolu kvaliteta, procedure ocjenjivanja uskla|enosti itd.Veliki broj doma}ih proizvoda nema "paso{" za pristup trì{tuEU-a. "Stvaranje jedinstvenog ekonomskog prostora sa krajnjimciljem ulaska u ~lanstvo EU-a, uklju~uje ne samo odre|eni ste-pen liberalizacije trgovine i trì{ta nego i zna~ajan stepen reguli-ranja i kontrole."116 Bosna i Hercegovina jo{ uvijek ima najmanjedva mala, neki kaù tri, nepovezana ekonomska prostora, umje-sto jednog funkcionalnog i efikasnog.

Bosna i Hercegovina jo{ nije kvalificirana da zapo~ne pregovoreo potpisivanju PECA protokola jer nema regulirane ugovorneodnose sa Evropskom unijom. Kao rezultat, industrijski proizvo-di iz BiH, na koje se postavlja CE znak, mogu se plasirati natrì{te EU-a samo ako proizvo|a~i samostalno pro|u kroz proce-duru ocjenjivanja uskla|enosti u jednoj od zemalja ~lanica,pokrivaju}i visoke tro{kove za usluge ispitnih laboratorija, certi-fikacijskih ili inspekcijskih tijela. Do znaka CE }e se dolaziti i usamoj BiH, kada se njeno zakonodavstvo usaglasi sa direktiva-ma Novog pristupa117 EU-a.

Ukoliko je rije~ o izvozu prehrambenih proizvoda na trì{teEvropske unije, onda je neophodno usaglasiti doma}e zakone sanizom horizontalnih118 i vertikalnih direktiva119 EU-a koje seodnose na kontrolu hrane, higijenu, ozna~avanje, aditive itd. Ta-ko|er je nu`no uspostaviti sistem HACCP.120 Ovaj sistempronalazi, procjenjuje i kontrolira opasnosti koje mogu uticati na

65

Druga "{argarepa"

Druga "{argarepa" Evropske unije su trgovinski preferencijali zapet zemalja zapadnog Balkana, uvedeni u novembru 2000. Po{tosu povlastice za BiH odobrene jo{ 1997. na sastanku Vije}a uLuksemburgu, njihovo dejstvo je posljednjom odlukom samoproduèno. Odlukom je predvi|eno da budu aktivni do 31. dece-mbra 2005, sa ciljem ekonomskog oporavka i razvoja regiona.Ovakve trgovinske mjere nude povla{ten trgovinski status BiH.Njeni proizvo|a~i mogu nesmetano plasirati svoje proizvode natrì{te Evropske unije bez ikakvih carinskih ili kvantitativnihograni~enja, uz mali broj izuzetaka koji obuhvataju odre|enetekstilne proizvode ili uklju~uju godi{nje kvote na teletinu i ribu.Jedini uvjet je da su robe koje se izvoze u EU u skladu sa odgo-varaju}im standardima, sigurne za upotrebu i da ne zaga|ujuokoli{. Odluka je bila jednostran potez Brisela, bez reciprocite-tnih mjera i obaveze da i BiH u~ini isto.

Evropska unija je trenutno najve}i trgovinski partner regiona,preko polovine cjelokupnog izvoza zavr{ava na njenom trì{tu.Oko 80% svih roba iz Jugoisto~ne Evrope ulazi u EU bezikakvih carinskih ograni~enja. Ukidanjem carina i kvantita-tivnih ograni~enja, Evropska unija stimulira usvajanje njenihpreporuka i smjernica. Tako|er produbljuje i razvija nove sta-ndarde koji obezbje|uju dodatnu za{titu za njene i potro{a~ezemalja koje joj se pridruùju. S druge strane, SjedinjeneDràve niti nude neke smjernice ili finansijsku pomo}, nitiimaju ikakvog u~e{}a u reguliranju ovih propisa u BiH. Pro-blemi unutra{njeg trì{ta BiH nikada nisu bili na dnevnom reduonih ameri~kih du`nosnika koji su se bavili Bosnom i Herce-govinom.

Bez obzira na ovu pogodnost, Bosna i Hercegovina je samo dje-limi~no, u nekim privrednim granama nije nikako, iskoristilapovla{teni trgovinski tretman. Ukupan trgovinski deficit saEvropskom unijom bio je 1.94 milijardi KM u toku 2003.112

64

"Prioritet mora biti stvaranje bosanskohercegova~kog unutra-{njeg trì{ta u skladu sa principima koji vaè u Evropskoj uniji,tj. sloboda kretanja roba, ljudi, kapitala i usluga. Samo na teme-lju ovoga mogu}e je da Bosna i Hercegovina u potpunosti isko-risti povlastice EU trgovinskih preferencijala i eventualnog pri-stupa u WTO."123 Ako druga "{argarepa" nije uticala na pretjera-no pove}anje izvoza iz BiH u Evropsku uniju, onda sigurno jestestimulirala institucije vlasti da zapo~nu sa usvajanjem odgovara-ju}ih evropskih standarda. Izgradnja jedinstvenog trì{ta u BiHusagla{enog sa principima i praksom unutra{njeg trì{ta Evro-pske unije ostat }e najve}i izazov i najteì zadatak na putu evro-pskih integracija.

Tre}a "{argarepa"

Izgradnja institucija i njihovo funkcioniranje u skladu sa evro-pskim standardima zahtijeva finansijska sredstva koja Bosna iHercegovina ne moè obezbijediti iz svojih budètskih rezervi.Strate{ka odluka o pokretanju Procesa stabilizacije i pridruìva-nja zahtijevala je strate{ki pristup u pogledu finansijske pomo}iregionu. Pored ugovornih odnosa, trgovinskih preferencijala,Evropska unija je ponudila i tre}u "{argarepu".

Uredbom124 Vije}a iz decembra 2000. godine uveden je finansi-jski instrument Pomo} Zajednice za rekonstrukciju, razvoj i sta-bilizaciju ili, skra}eno, CARDS, predvi|en za pet zemalja: BiH,Hrvatsku, Srbiju i Crnu Goru, Makedoniju i Albaniju. Sporazumo stabilizaciji i pridruìvanju nagla{ava pitanje stabilizacije. Istoje i sa CARDS-om, koji nije nikakav pretpristupni fond, nego va-njska pomo} Evropske unije. U odnosu na PHARE, koji je bio naraspolaganju Bosni i Hercegovini od 1996, CARDS je predsta-vljao nazadak, u smislu kvaliteta ponu|ene finansijske pomo}i, anapredak u smislu njene iskori{tenosti. PHARE je zbog dejto-nskog mentaliteta ostao neiskori{ten, prava pomo} u pogre{novrijeme. CARDS je ponudio prelaz iz stabilizacije, koja je tadadominirala, u fazu izgradnje institucija.

67

sigurnost hrane. Proizvo|a~i mesa i mesnih prera|evina, mlijekai mlije~nih proizvoda itd., za razliku od proizvo|a~a industri-jskih proizvoda, svoje certifikate i garancije za kvalitet i sigurno-st dobijaju isklju~ivo u BiH. Meso, mlijeko, hrana i drugi poljo-privredni proizvodi koji podlijeù veterinarskoj i fitosanitarnojkontroli ne mogu se uop}e izvoziti dok dràvne institucije neusvoje odgovaraju}e zakonske prijedloge,121 formiraju funkci-onalne i osposobljene institucije: Veterinarsku slu`bu, Savjet zaveterinarska pitanja, Fitosanitarnu komisiju, Agenciju za sigu-rnost hrane itd., sve na nivou dràve, i time ispune zahtjeve unu-tra{njeg trì{ta EU-a. Pored novih institucija, koje se trebajuformirati, va`no je da one dobiju evropsku akreditaciju, kako binjihovi certifikati bili priznati na trì{tu EU-a. Nakon {to sistemslu`bene kontrole hrane u BiH bude zvani~no priznat od odgo-varaju}ih institucija EU-a, njeni inspektori }e izdati odobrenjalokalnim firmama za izvoz.

Kako zemlje iz okruènja budu napredovale u Procesu stabi-lizacije i pridruìvanja Evropskoj uniji, tako }e se i njihovatrì{ta postepeno zatvarati za one proizvode iz BiH koji ne zado-voljavaju evropske standarde. To prakti~no zna~i da i u tim ze-mljama po~inju vaìti evropski principi nadzora nad doma}imtrì{tem, pa izvoz u te zemlje postaje zahtjevan kao i izvoz uUniju. Zbog toga ne iznena|uje povremeno vra}anje na{ihproizvoda sa granica Slovenije ili ~ak Hrvatske. U Izvje{taju ostabilizaciji i pridruìvanju BiH za 2003. stoji da su "zabrinjava-ju}e pote{ko}e koje su se javile u provo|enju regionalnih spo-razuma o slobodnoj trgovini. Ovi sporazumi sadrè specifi~netehni~ke standarde Svjetske trgovinske organizacije, ali BiH neposjeduje uvijek tehni~ku i/ili institucionalnu mogu}nost ispu-njavanja ovih standarda na nivou dràve. Kao i prije, BiH nijebila u mogu}nosti iskoristiti prednosti pogodnih uvjeta pristupatrì{tu EU-a zbog toga {to institucije na dràvnom nivou jo{ nisuu stanju da omogu}e isticanje CE oznake ili da potvrde uskla-|enost sa zakonodavstvom EU-a o sigurnosti."122

66

3.

4.

5.

6.

Ilustracije radi, osvrnut }u se na dva CARDS-ova projekta uBiH. Kao rezultat provedbe projekta "Jedinstveni ekonomskiprostor II" stvara se jedinstveno trì{te na teritoriji BiH - trì{tegdje se zakoni i praksa koji se odnose na potro{a~e, konkurenci-ju i standarde za industrijske proizvode, jednako primjenjuju ucijeloj zemlji i koji su usagla{eni sa evropskim propisima.Projekat je ve} rezultirao usvajanjem va`nih zakona126 i formi-ranjem institucija.127 Time }e se omogu}iti slobodno kretanje isigurnost industrijskih proizvoda, ja~anje konkurentske sposo-bnosti, pove}anje izvoza i ja~anje institucija za za{titu potro{a~a.U sklopu primjene EU RED projekta, u BiH su 14. decembra2004. prezentirane ekonomske razvojne strategije pet regiona128

koji nisu podijeljeni entitetskim ili kantonalnim linijama, negosu povezani ekonomskim i razvojnim interesima. Op}ine su seudruìle, formirale pet razvojnih agencija i predloìle liste prio-ritetnih projekata. "Direktor Regionalne razvojne agencije Sara-jevske ekonomske regije (SERDA) [efkija Okeri} naglasio je dasu projekti u sarajevskoj regiji vezani isklju~ivo za razvoj turi-zma, poslovnog ambijenta, podr{ku malom i srednjem podu-zetni{tvu: 'O~ekujemo da }e se u naredne tri godine realizirati 80projekata, od ukupno 300, koliko ih ima u na{oj strategiji.'"129

Njihovu realizaciju finansirat }e i EU sa tri miliona eura. Ovo jenovi na~in promi{ljanja budu}nosti lokalnih zajednica, koje svoj

69

Ekonomski i socijalni razvoj (ekonomske reforme,uspostava jedinstvenog ekonomskog prostora, odrìvlokalni razvoj, liberalizacija trgovine i promocija dire-ktnih stranih ulaganja, socijalna kohezija i razvoj,reforma zdravstva, tempus) - 60.19 miliona eura;Okoli{ i prirodna bogatstva (ja~anje svijesti o za{titiokoli{a, upravljanje vodama, upravljanje krutimotpadom) - 18 miliona eura;Pravosu|e i unutra{nji poslovi (administracija u pra-vosu|u, policija, azil i migracije, integrirano upravlja-nje granicama) - 73.26 miliona eura; Drugo - 3.3 miliona eura.

CARDS je isklju~ivo u funkciji reformi koje se provode u okviruProcesa stabilizacije i pridruìvanja. Namijenjen je konsolidaci-ji demokratije, razvoju dràvnih institucija, reformi trì{ta, re-gionalnoj saradnji. Ukupna sredstva koja su izdvojena iz evro-pskog budèta, a odnose se na CARDS, su 4.64 milijarde eura zaperiod izme|u 2001. i 2006. Podijeljena su izme|u pet zemaljakorisnica, uklju~uju}i nacionalni i regionalni program. Nacio-nalni program pomaè zemlje pojedina~no i u~estvuje sa skoro 4milijarde eura. Regionalni promovira rje{avanje zajedni~kih pro-blema dvije ili vi{e zemalja i na njega se odnosi ostatak od parstotina miliona eura. Oba programa su usagla{ena, me|usobnopovezana i sa istim krajnjim ciljem.

Predvi|eno je da Bosna i Herecegovina dobije 465 miliona euraiz nacionalnog programa, koji }e se tro{iti na pet prioritetnihpodru~ja,125 tako|er u periodu do 2006. Predvi|eno je da se 305miliona eura od te sume potro{i do 2004. Svake godine pomo}se smanjuje, tako je 2001. godine BiH dobila 105.23 miliona eura,2004. ~etrdesetak miliona manje. Pred kraj 2004, Evropska unijaje, pored postoje}ih 65 miliona eura iz CARDS programa, odo-brila dodatnih 7 miliona eura za Bosnu i Hercegovinu. Ova sre-dstva su namijenjena za obnovu stambenih jedinica, podr{kuprocesuiranju ratnih zlo~inaca i ja~anju svijesti o evropskim inte-gracijama.

Vi{egodi{nji indikativni nacionalni CARDS program za Bosnu iHercegovinu do 2004. je struktuiran na slijede}i na~in:

1.

2.

68

Demokratska stabilizacija (povratak izbjeglih i raseljenihlica, obnova ku}a, reforma medija, ja~anje civilnog dru-{tva, podr{ka nevladinom sektoru) - 92.88 miliona eura;Izgradnja administrativnih kapaciteta (reforma cari-nskog i poreskog sistema, razvijanje dràvnih institu-cija, javne nabavke, reforma javne uprave, ja~anje ka-paciteta Direkcije za evropske integracije) - 57.5 mili-ona eura;

programiranja pomo}i Bosni i Hercegovini, zna~i da se poredCARDS-a otvaraju novi, ovaj put jo{ kvalitetniji, pretpristupnifondovi - TAIEX, TWINNING i programi Zajednice. Na sjedni-ci Predsjedni{tva BiH 8. septembra 2004. usvojen je Prijedlogodluke o prihvatanju Okvirnog sporazuma izme|u BiH i Evro-pske zajednice o op}im principima u~e{}a BiH u programimaZajednice. Okvirni ugovor potpisan je u Briselu, na sastankuministara vanjskih poslova Evropske unije i Zapadnog Balkana,22. novembra 2004. Sada je na redu njegova ratifikacija u Evro-pskom parlamentu i Parlamentarnoj skup{tini BiH, te pripremaprojektnih zadataka. Uklju~ivanje u ove programe omogu}avau~e{}e BiH u 26 programa,130 koji su sada otvoreni za zemljekandidatkinje - Bugarsku, Rumuniju i Tursku. To tako|er pre-dstavlja simboli~an znak integracije u EU.

Ukupna pomo} EU-a od 2.547131 milijardi eura se odnosi na pro-grame PHARE, Obnova i CARDS. Bilateralni programi pomo}izemalja ~lanica EU-a nisu ura~unati u ovu cifru. êsto se ujavnosti plasiraju pitanja ko je i gdje potro{io taj novac. Kada jeu pitanju pomo} EU-a, dràva je bila puki posmatra~, nije u~e-stvovala u koordiniranju tro{enja tog novca, nije odre|ivala pri-oritete, nije pisala idejne projekte i nije raspisivala tendere. Ugla-vnom je to radila Delegacija Evropske komisije. U procesimaimplementiranja projekata i tro{enja sredstava Evropska komisi-ja je bila transparentna u svim fazama. Me|utim, krajnji korisni-ci - institucije BiH - nisu prepoznali i razumjeli proces i svojuulogu u njemu. Na taj na~in nisu uticali na definiranje svojih po-treba. Neki budu}i odnosi sa EU pretpostavljaju ve}e u~e{}e BiHu tom procesu.

Od regionalne do evropske integracije

Ako je Proces stabilizacije i pridruìvanja okvir za priklju~enjeEvropskoj uniji, onda je Pakt o stabilnosti za Jugoisto~nu Evro-pu okvir za regionalnu integraciju zemalja zapadnog Balkana.

71

interes vide u ekonomskom uvezivanju, a ne u podjelama. Po-stoje i mnogi drugi projekti, poput obnavljanja Vije}nice, refo-rme javne uprave, Tempusa, tehni~ke pomo}i institucijama: Ko-nkurencijskom vije}u, Direkciji za evropske integracije itd.

Koliko sredstava }e povu}i iz regionalnog CARDS programazavisit }e od broja i kvaliteta projekata koje }e BiH kandidiratizajedno sa svojim susjedima, Hrvatskom i Srbijom i Crnom Go-rom. Pored CARDS-a, Bosni i Hercegovini su na raspolaganju ibilateralni programi pomo}i zemalja ~lanica Evropske unije.

Ono {to je simptomati~no i {to potvr|uje generalnu tezu ove knjigejeste postepeno smanjivanje finansijske pomo}i u oblasti stabi-lizacije i pove}anje podr{ke za rje{avanje tranzicijskih problema.Na samom po~etku ve}i dio sredstava tro{io se na odrìvi povratak,ja~anje civilnog dru{tva, pomo} neovisnih medija, manji na tranzi-cijska pitanja, izgradnju institucija, ekonomski razvoj. Finansiranjeprojekata iz oblasti demokratske stabilizacije je u vremenskomperiodu izme|u 2001. i 2004. smanjeno za skoro deset puta:

2001 - 42.88 miliona eura2002 - 25 miliona eura2003 - 20.5 miliona eura2004 - 4.5 miliona eura.

Kako Bosna i Hercegovina napreduje u Procesu stabilizacije ipridruìvanja, i dalje se smanjuje finansiranje povratka izbjegli-ca, obnove ku}a, a pove}avaju fondovi za strukturalne reforme,izgradnju jedinstvenog ekonomskog prostora, stvaranje ekono-mskih regiona, reformu javne uprave itd.

Prvi projekti CARDS-a odnose se na vrijeme kada je Dejtondominirao u glavama doma}ih politi~ara. Drugi dio je potvrda daje postignut napredak u Procesu stabilizacije i da je nu`no pre}ina tranziciju. To je tako|er ilustracija postepenog izlaska iz de-jtonske i prelaska u briselsku fazu. Briselska faza, u kontekstu

70

pristupom me|unarodna zajednica je promijenila svoj pristup uJugoisto~noj Evropi, region je bio u novom trendu. Umjestopri~a o nacionalnim dràvama, teritorijama, granicama, ponu-|ena je regionalna saradnja, kulturni pluralizam, pove}ana me-|udràvna trgovina itd.

Osam dràva regiona133 predvi|ene su kao primaoci zna~ajnihsredstava pomo}i. Posebno je nagla{en zna~aj regionalne sara-dnje kroz zaklju~ivanje Sporazuma o slobodnoj trgovini i uspo-stavljanje ja~e saradnje u oblasti carina i povratka izbjeglica.Obezbije|ena su dodatna finansijska sredstva koja }e se tro{iti uokviru triju radnih stolova - prvi u vezi sa demokratijom i lju-dskim pravima, drugi sa ekonomskom obnovom, razvojem i sa-radnjom i tre}i u vezi sa sigurno{}u. Aktivnostima je rukovodiospecijalni koordinator134 kojeg je imenovao Brisel. O~ekivalo seda }e upravo regionalna saradnja povezati pokidanu privrednudjelatnost biv{e zajedni~ke dràve, pove}ati me|usobnu trgovi-nu, strane investicije, ekonomski rast i stepen stabilnosti. Rezu-ltati ove inicijative su potpisivanje razli~itih dokumenata me|udràvama ~lanicama Pakta stabilnosti. Neke od njih navodim unastavku:

1.

2.

3.

4.

5.6.

U ve}ini slu~ajeva radilo se o listi lijepih èlja, deklarativnojpoliti~koj volji vlada u regionu i ~estim susretima resornih mini-stara Hrvatske, BiH, Srbije i Crne Gore, Albanije, Makedonije,

73

Memorandum o razumijevanju za liberalizaciju trgo-vine i trgovinske olak{ice,Memorandum o razumijevanju o regionalnom trì{tuelektri~ne energije u Jugoisto~noj Evropi,Deklaracija o privla~enju investicija u Jugoisto~nojEvropi: zajedni~ki principi i najbolje prakse,Zajedni~ka izjava o regionalnom programu obnoveìvotne sredine za Jugoisto~nu Evropu,Okvirni Sporazum o slivu rijeke Save,Deklaracija o saradnji na polju DPPI135 inicijative.136

Prvi je inicijativa isklju~ivo institucija Evropske unije i poku{ajda se samostalno rije{e problemi u Jugoisto~noj Evropi. Tako|erje, iz perspektive Brisela, ozna~io po~etak izlaska SAD-a iz regi-ona. Drugi prijedlog, zbog u~e{}a mnogih igra~a, pogotovo Sje-dinjenih Dràva, odraàva balansiran stav, strah od reakcije Va-{ingtona na pokretanje PSP-a i sumnju da Brisel jo{ uvijek trebapomo} me|unarodne zajednice. Pakt stabilnosti dao je prednostregionalnoj integraciji. Evropske integracije su bile drugi priori-tet. Tako|er je predstavljao zaka{njelu reakciju na neuspjehe uBiH i prihvatanje ~injenice da se osnovni uzroci problema u BiHnalaze izvan te zemlje.132

Vije}e ministara Evropske unije je, na svom sastanku 8. aprila1999, usvojilo odluku da pripremi novi Pakt stabilnosti za Jugo-isto~nu Evropu. [efovi vlada i dràva su 14. aprila razmotriliodràvanje konferencije o Jugoisto~noj Evropi, na kojoj bi seusvojila odluka o pokretanju sloènih mjera sa dugoro~nim efe-ktima na stabilizaciju, sigurnost, demokratizaciju i ekonomskurekonstrukciju cijelog regiona. Ministri vanjskih poslova EU-asu ve} 10. juna 1999. u Kelnu pokrenuli inicijativu o formiranjuPakta. Ve} slijede}eg mjeseca u Sarajevu je odràn Samit {efovazemalja i vlada Evrope, Kanade, Japana i SAD-a, koji su dalisvoju podr{ku njegovom osnivanju. Podr{ku su tako|er pruìleregionalne i me|unarodne organizacije i finansijske institucije.U odnosu na Pakt stabilnosti iz 1994-1995, u kojem su domini-rala me|ugrani~na pitanja i problemi manjina u zemljama sred-nje i isto~ne Evrope, Pakt stabilnosti za Jugoisto~nu Evropu iz1999, imao je oboga}enu agendu oblastima sigurnosti, ekonom-skih i socijalnih pitanja.

Sadràj inicijative najbolja je potvrda da je region bio u fazi sta-bilizacije, upravljanja krizom i daleko od izgradnje institucija.Prije pokretanja inicijative, Sjedinjene Dràve su, preko svojihspecijalnih emisara, bile vi{e angaìrane u Bosni i Hercegovininego Evropska unija. Ovom inicijativom, dio vlasni{tva nad po-stkonfliktnom stabilizacijom ponu|en je Evropi. Regionalnim

72

Zagrijavanje pred Solun

U martu 2000, samo deset mjeseci nakon pokretanja Procesa sta-bilizacije i pridruìvanja i Pakta stabilnosti za Jugoisto~nu Evro-pu, Vije}e ministara Evropske unije donijelo je prvu listu zahtje-va za Bosnu i Hercegovinu. Slu`beno Sarajevo je dobilo 18smjernica Mape puta kao preduvjet za izradu Studije izvo-dljivosti radi zapo~injanja pregovora o potpisivanju Sporazumao stabilizaciji i pridruìvanju sa Evropskom unijom. Od osamna-est preporuka sedam ih je bilo politi~ke prirode, a odnose se na:

1.2.3.4.

5.6.7.

[est ih je bilo iz oblasti ekonomije:

1.

2.3.4.5.6.

Tre}a grupa uvjeta brojala je pet smjernica iz oblasti ljudskihprava i demokratije:

1.2.

75

Usvajanje Izbornog zakona, Usvajanje Zakona o dràvnoj slu`bi, Uspostavljanje Stalnog sekretarijata u Predsjedni{tvu BiH, Usvajanje plana rada i pravilnika Parlamentarneskup{tine BiH, Jedinstveni paso{, Provedbu zakona i finansiranje Dràvne grani~ne slu`be,Finansiranje Ustavnog suda BiH.

Ukidanje zavoda za platni promet i prebacivanje nadle-`nosti na poslovne banke,Uspostavljanje trezora BiH, Ukidanje svih trgovinskih barijera izme|u entiteta, Uspostavljanje jedinstvenog instituta za standarde BiH,Usvajanje zakona o konkurenciji i za{titi potro{a~a, Dono{enje propisa u oblasti direktnih stranih investici-ja i restitucije.

Provedba imovinskih zakona, Stvaranje uvjeta za odrìv povratak,

Rumunije, Bugarske i dr. "Za sada je Pakt stabilnosti jo{ uvijeksamo mehanizam distribucije donacija kroz projekte zemaljajugoisto~ne Evrope. Zanemaruje se njegova najva`nija uloga -da bude instrument uobli~avanja i implementacije koherentne,dugoro~no orijentirane strategije regionalne rekonstrukcije i ra-zvoja, regionalne saradnje i integracije. Pakt stabilnosti nema vi-ziju, a nema ni strategiju podr{ke zemljama jugoisto~ne Evro-pe."137 Nerijetko su se mogle ~uti ideje evropskih zvani~nika onjegovom ga{enju. Bez obzira na broj potpisanih vanjskotrgo-vinskih ugovora, memoranduma i protokola, me|udràvnusaradnju, lobiranje Njema~ke za njegovo odràvanje, Pakt stabil-nosti je ostao u sjeni Procesa stabilizacije i pridruìvanja. Osimdeklarativno, inicijativa nije ponudila nikakvu mogu}nostizgradnje institucija dràvama u tranziciji i uskla|ivanje naci-onalnih zakona sa evropskim standardima.

U vrijeme njegove inauguracije nije bilo tako, svi su govorili onovoj inicijativi, finansijskoj pomo}i i radnim stolovima.Ministarstvo za evropske integracije BiH, koje je nastalo sredi-nom 2000, imalo je u svojoj strukturi jedan cijeli sektor138 pre-dvi|en za koordinaciju aktivnosti iz okvira Pakta stabilnosti. Se-ktor je ukinut formiranjem Direkcije za evropske integracije BiHdvije godine kasnije. Njegova nadle`nost je preba~ena na maliodjel u okviru Ministarstva vanjskih poslova BiH.

Vlade i gra|ani zemalja jugoisto~ne Evrope nisu toliko zaintere-sirani za regionalne integracije, koliko za evropske. Zbog toga jeProces stabilizacije i pridruìvanja sve vi{e, a Pakt stabilnosti svemanje aktuelan. Dana{nja marginalizacija Pakta stabilnosti jo{ jejedna potvrda da zemlje zapadnog Balkana izlaze iz faze stabi-lizacije i ulaze u fazu tranzicije. Uostalom, kooperacija izme|uzemalja se realizira kroz mnoge druge regionalne inicijative, po-put SECI-ja,139 CEFTA-a,140 CEI-ja,141 Balkanske konferencije,uklju~uju}i aktivnosti panevropske organizacije Vije}a Evrope,OSCE-a i drugih.

74

U toku 2000. objavljene su informacije o drugoj i tre}oj "{arga-repi" Evropske unije, trgovinskim preferencijalima i CARDS-u.Kao {to sam ve} napisao, prvi je otvorio trì{te Evropske unije zabh. proizvode, drugi objedinio sve prethodne programe pomo}i.Izvodi se zaklju~ak da su 1999. i 2000. godine posebnog anga-`mana i velikih ponuda Evropske unije. Me|utim, i svaka narednagodina nudila je jo{ vi{e. Brisel se po~eo sve ozbiljnije baviti pro-blemima u Bosni i Hercegovini. Mada je i tada Dejton bio itekakoaktuelan, Sjedinjene Ameri~ke Dràve po~ele su skretati pa`nju nadruga podru~ja, pogotovo nakon 11. septembra 2001.

Bilo je to lagano zagrijavanje pred organiziranje drugog po reduSamita Evropske unije i Zapadnog Balkana u Solunu 2003. Po-sljednji je obogatio Proces stabilizacije i pridruìvanja novim vi-dovima politi~ke podr{ke i finansijske pomo}i. Evropa je bila ne-zaustavljiva.

Kruna svih evropskih inicijativa

"Ujedinjenje Evrope ne}e biti potpuno dok se pet zemaljazapadnog Balkana ne pridruè Evropskoj uniji."143 Nakon uvo-|enja Procesa stabilizacije i pridruìvanja 1999, zaklju~akaEvropskog vije}a iz Santa Maria de Feire sredinom 2000, Zagre-ba~kog samita krajem 2000, evropska perspektiva Bosne i He-rcegovine se potvrdila u nekoliko navrata i narednih godina, nasastancima Evropskog vije}a krajem 2002. u Kopenhagenu i umartu 2003. u Briselu. Evropa je dràla tempo. U Kopenhagenuje potvr|ena spremnost Evropske unije "da nastavi sa podr{komzemljama regiona u cilju realiziranja njihovih evropskih aspi-racija". U Briselu je ponovljena fraza da je "budu}nost ZapadnogBalkana u Evropskoj uniji". Tako|er je zatraèno od Evropskekomisije da ispita mogu}nost ve}eg anga`mana EU-a u regionu,"uzimaju}i u obzir iskustva procesa pro{irenja". Kona~no, na sa-stanku Vije}a ministara EU-a 16. juna 2003. doneseni su za-klju~ci o Zapadnom Balkanu, uklju~uju}i aneks "Solunska age-nda za Zapadni Balkan: put ka evropskim integracijama".

77

3.

4.5.

Bila je to prva konkretna doma}a zada}a koju je Brisel postaviopred vlasti BiH. Pokazat }e se da su u pore|enju sa obavezamakoje su uslijedile par godina kasnije, to bile vrlo jednostavne ilako sprovodive preporuke. Takvo mi{ljenje nisu dijelili svi u BiH.Ekonomista Dragoljub Stojanov tada je smatrao da "njihova bro-jnost i kompliciranost moè navesti na zaklju~ak koliko je Evro-pska unija zainteresirana da joj se BiH priklju~i". "Da mi Evropizaista trebamo, iz bilo kog razloga, kriteriji za prijem u njihovo~lanstvo ne bi bili ni izbliza toliko rigorozni."142 Profesor Stoja-nov tada o~ito nije mogao ni pretpostaviti da }e to biti najmanjerigorozne obaveze od svih budu}ih koje }e uslijediti. Provedba18 smjernica trajala je vi{e od dvije godine i izmu~ila je objestrane - vlasti u BiH i zvani~nike Evropske komisije.

U junu 2000. godine Evropsko Vije}e odràlo je u Santa Mariade Feiri u Portugalu jo{ jedan vaàn sastanak. Na njemu je pro-moviran status "potencijalnog kandidata" za zemlje iz Procesastabilizacije i pridruìvanja. "[to potpunija integracija dràvaregiona u politi~ku i dru{tvenu maticu Evrope kroz politi~ki dija-log, liberalizaciju trgovine i saradnju u oblastima pravosu|a iunutra{njih poslova" jedan je od zaklju~aka samita. Na sastankuje podràna inicijativa Francuske za odràvanje samita Evropskeunije i Zapadnog Balkana u Zagrebu. U novembru iste godine,odràn je Zagreba~ki samit, na kojem je nagla{eno da }e"pribliàvanje te}i paralelno sa procesom regionalne saradnje". Nanjemu je pet zemalja zapadnog Balkana prvi put izrazilo zaje-dni~ku spremnost za priklju~enje u punopravno ~lanstvo Evro-pske unije. Potvr|en je kombinirani odnos, balans individualnog iregionalnog pristupa, po kojem se mjeri napredak zemalja u inte-gracijskom procesu. Zagreba~ki samit ozna~io je po~etak furi-oznog pribliàvanja Hrvatske evropskim integracijama.

76

Stvaranje uvjeta za funkcioniranje i primjenu odlukainstitucija za ljudska prava, Usvajanje zakona o sudu i sudskoj slu`bi u entitetima, Javni servis za emitiranje programa BiH i entiteta.

Adnan Terzi} je rekao da }e se "dokument i definirana priorite-tna podru~ja pa`ljivo analizirati i pretvoriti u akcioni plan, uklju-~uju}i detaljne mjere, rokove, jasnu institucionalnu odgovornost,poja~ani nadzor i sistem izvje{tavanja". Posebno dobar znak zaBiH odnosi se na timing njegovog objavljivanja, s obzirom da suPristupna partnerstva uvedena {est - sedam godina prije nego suzemlje srednje i isto~ne Evrope postale punopravni ~lanovi 2004.Ima li Evropsko partnerstvo isto zna~enje i za BiH, pokazat }evrijeme koje je pred nama.

U Solunu je tako|er odlu~eno da se Hrvatskoj, Srbiji i CrnojGori, BiH, Makedoniji i Albaniji u procesu prilago|avanja evro-pskim standardima dodijeli dodatnih 200 miliona eura. Samit jetako|er omogu}io "potencijalnim kandidatima", poput BiH, dakoriste fondove odobrene isklju~ivo za zemlje "kandidate" za~lanstvo. Ponu|eni su programi TWINNING i TAIEX.146 Kadaostvari napredak u Procesu stabilizacije i pridruìvanja, BiH }etako|er koristiti programe ISPA i SAPARD. Evropska komisijaje tako|er pripremila amandmane na regulative PHARE-a, ISPA-ei SAPARD-a, kako bi zemljama u regionu bilo omogu}eno danjihova preduze}a u~estvuju na tenderima ovih programa.

Koordinator za TWINNING iz Brisela ve} je odrào prezentacijuo ovom programu u Sarajevu. U toku trajanja TWINNING-a,eksperti iz vlada zemalja ~lanica EU-a pomagat }e institucijamaBiH u provo|enju neophodnih reformi. Kancelarija za razmjenuinformacija o tehni~koj podr{ci, ili skra}eno TAIEX, osnovana jeu januaru 1996. Uz njenu pomo} dràvni slu`benici koji priprema-ju zakone i rade u novoformiranim institucijama prolaze obuku uBriselu. Tako|er, imaju pristup bazama podataka, sa listom svih sli-~nih zakonskih rje{enja koja su ve} na snazi u dràvama ~lanicamai zemljama u pretpristupnoj fazi. TAIEX ima klju~nu ulogu u pro-cesu ocjenjivanja da li je zakonodavstvo dràve podnosioca zahtje-va za ~lanstvo uskla|eno sa zakonodavstvom Zajednice. Osim ba-za podataka koje se odnose na komunitarno pravo, TAIEX tako|ersadrì baze podataka ve} usagla{enih zakonskih projekata zemalja

79

Bio je to uvod u Solunski samit {efova dràva ili vlada zemalja~lanica EU-a, deset pristupaju}ih zemalja i pet dràva zapadnogBalkana, 19. i 20. juna 2003. Evropsko vije}e je na sastanku po-tvrdilo odlu~nost Vije}a ministara EU-a da potpuno i djelotvornopodrì evropsku perspektivu Bosne i Hercegovine, Srbije i CrneGore, Hrvatske, Makedonije i Albanije. Tako|er je saop}eno da}e te zemlje "postati integralni dio EU-a kada ispune za to utvr|e-ne kriterije".

Osim deklarativne potvrde evropske perspektive, prihva}en jeprijedlog da se unaprijedi Proces stabilizacije i pridruìvanja,uvo|enjem novih instrumenata kori{tenih u pretpristupnoj faziod strane zemalja srednje i isto~ne Evrope. Prva novost se odno-sila na uvo|enje Evropskog partnerstva po uzoru na Pristupnapartnerstva144 iz 1997. Evropska komisija je u Solunu dobila za-datak da Vije}u ministara EU-a dostavi prvu verziju Evropskogpartnerstva na odobravanje uz prvi slijede}i Izvje{taj o stabiliza-ciji i pridruìvanju145 koji se do 2004. izdavao u martu mjesecu.

Evropsko partnerstvo za BiH zaista je i promovirano u martu2004. kao prilog Izvje{taju o stabilizaciji i pridruìvanju. Evro-pska komisija je time obznanila kratkoro~ne i srednjoro~ne pri-oritete u vezi sa pripremama Bosne i Hercegovine za daljnjeintegriranje u Evropsku uniju. Kratkoro~ni i srednjoro~ni priori-teti su prilago|eni potrebama BiH i specifi~nostima tada{nje faze,u kojoj se nalazi u odnosu na EU. Evropsko partnerstvo omogu-}ava zemljama regiona postepeno preuzimanje vlasni{tva nadprocesom reformi. Instrument je tako|er pomogao Evropskojuniji da svoju finansijsku pomo} usmjeri tamo gdje je ona inajpotrebnija. Zahvaljuju}i Evropskom partnerstvu, Brisel }eformulirati svoj vi{egodi{nji indikativni program sa opisom se-ktora i planiranih aktivnosti pomo}i u BiH.

Evropsko partnerstvo je najbolji putokaz za institucije vlasti jerolak{ava odre|ivanje prioriteta za postepeno ispunjavanje svihneophodnih kriterija. Povodom njegovog objavljivanja, premijer

78

Pored Evropskog partnerstva i dodatnih instrumenata finansijskepomo}i otvoreni su i novi vidovi politi~ke saradnje. Stvoren jepoliti~ki forum Evropske unije i Zapadnog Balkana. Njime supredvi|eni redovni godi{nji susreti i razmjene mi{ljenja ministararazli~itih resora. Ve} u novembru 2003, forum je okupio ministrepravosu|a i unutra{njih poslova zemalja ~lanica i pet zemaljazapadnog Balkana. U decembru 2003, ministarska trojka EU-arazgovarala je sa pet ministara vanjskih poslova. Posljednji takavsastanak, u pro{irenom sastavu, odràn je krajem 2004. Na nje-mu su, pored {efova diplomatije BiH, Hrvatske, Srbije i CrneGore, Makedonije i Albanije, u~estvovale njihove kolege iz svih25 zemalja ~lanica, visoki predstavnik EU-a za vanjsku politikui sigurnost Xavier Solana, komesar za pro{irenje Olli Rehn, {efUNMIK-a Soren Jessen Petersen, visoki predstavnik u BiH PaddyAshdown i specijalni predstavnik EU-a u Makedoniji MichaelSalin. Brisel je definitivno odlu~io da samostalno rje{ava pro-bleme u regionu kroz razgovor sa resornim ministrima. Sjedi-njene Dràve se nisu protivile.

Neki su od Solunskog samita o~ekivali vi{e novca, liberalizacijuviznog reìma, datume. Na kraju, ostali su razo~arani zaklju-~cima evropskih lidera. Me|utim, Gr~ko obe}anje da }e ZapadniBalkan biti prioritet ipak je ispunjeno tokom njenog predsjeda-vanja Evropskom unijom. Ostvaren je najvi{i stepen saradnjekojeg je Brisel do tada ponudio BiH. Odnosi su maksimalnointenzivirani, ponu|ena je dodatna finansijska pomo}, uspo-stavljen je politi~ki dijalog. Brisel je nastavio sa ulaznom strate-gijom. Svi navedeni programi pomo}i promoviraju privrednu re-formu i tranziciju. Nijedan nije namijenjen stabilizaciji. Solunskipaket nije imao ni{ta sa mirovnim sporazumom u Dejtonu. Na-protiv, bio je u funkciji pripreme zemalja iz Procesa stabilizacijei pridruìvanja za budu}e priklju~enje. Evropska ponuda je obo-ga}ena, ostalo je da bude i iskori{tena.

81

~lanica Evropske unije. Dràvni slu`benici i eksperti BiH su to-kom 2004. u nekoliko navrata koristili pogodnosti ovog programa.ISPA omogu}ava pripremu za pristupanje Strukturnom i Kohe-zijskom fondu147 EU-a, koji ima za cilj da smanji razlike u razvo-ju izme|u regija i dràva ~lanica, te omogu}i postizanje ekono-mske i socijalne kohezije. Tako|er je namijenjen sektorima za{ti-te okoline i transporta. U podru~ju transporta finansiraju se proje-kti koji pro{iruju transevropsku transportnu mreù povezuju}i EUi dràve kandidatkinje za ~lanstvo. Projektima se razvijaju èljezni-ce, ceste, morski putevi, luke i infrastrukture aerodroma. SAPARDpriprema kandidate za ~lanstvo da koriste sredstva iz fondova Za-jedni~ke poljoprivredne politike. Program se koristi za investiranjeu poljoprivredu, pobolj{anje plasmana poljoprivrednih proizvoda,struktura za kontrolu kvaliteta, udruìvanje proizvo|a~a, aùriranjezemlji{nih registara, stru~ne treninge itd. Bosna i Hercegovina jo{nije kvalificirana da koristi fondove ISPA i SAPARD.

Po{to je u odnosu na ostale ~etiri zemlje zapadnog Balkana oti{lanajdalje u procesu evropskih integracija, Hrvatska }e povu}inajvi{e sredstava iz pretpristupnih fondova. U slijede}e dvijegodine slu`beni Zagreb }e, pored sredstava iz programaCARDS, imati na raspolaganju 245 miliona eura iz pretpristu-pnih fondova, od ~ega 80 miliona eura za program PHARE i 25miliona eura za program ISPA u toku 2005. Godinu dana kasni-je, Hrvatska }e dobiti 80 miliona eura za PHARE, 35 milionaeura za ISPA i 25 miliona eura za SAPARD.148

Zemlje srednje i isto~ne Evrope su, zbog sloènosti programapomo}i i kompliciranih procedura povukle skroman dio raspolo-ìvih sredstava iz pretpristupnih fondova. Nepostojanje strate{kiosmi{ljenog nacionalnog razvoja, nacionalnog planiranja, teodgovaraju}ih dràvnih struktura naj~e{}i su unutra{nji razloziza nekori{tenje sredstava iz fondova. Ostaje da se vidi kako }e toiskoristiti Hrvatska, a zatim i Bosna i Hercegovina, kada postanekandidat za ~lanstvo u EU.

80

dnom Balkanu i Bosni i Hercegovini. Neki od pristupnih progra-ma Evropske unije, poput ISPA i SAPARD-a, do sada su sedirektno vezali za status "kandidata".

Pored mogu}ih finansijskih efekata, prijedlog Evropske komisi-je je jasna politi~ka poruka Brisela da Bosnu i Hercegovinu ve}vidi kao svoju budu}u ~lanicu. Prije ovog prijedloga, Direktoratza ekonomske poslove Evropske komisije objavio je izvje{tajpod naslovom "Zapadni Balkan u tranziciji", u kojem je ocijenioda su zemlje regiona zabiljeìle "pozitivne ocjene" u ekonomijirastom bruto nacionalnog dohotka za 4% i odràvanjem inflacijeispod 5%.

Iz Direkcije za vanjske poslove u Direkciju za pro{irenje

Druga va`na odluka odnosi se na pregrupiranje unutar novogsaziva Evropske komisije. Prema toj odluci, Direkcija za pro-{irenje (DG for Enlaregement) Evropske komisije preuzela jenadle`nost za Zapadni Balkan od Direkcije za vanjske poslove(DG for External Relations). Umjesto Benite Ferrero - Waldner,154

komesara za vanjske poslove, sa slu`benim Sarajevom }e komu-nicirati Finac Olli Rehn, novi komesar za pro{irenje. Za razlikuod prethodnog, koji je bio nadleàn u ranoj fazi evropskih inte-gracija, ovaj posljednji priprema dràve za punopravno ~lanstvo.Prilikom svog imenovanja, Olli Rehn je izjavio: "Izgradnja Evro-pe i spu{tanje granica izme|u pojedinih geografskih podru~ja sumoji najva`niji dugoro~ni zadaci."155 Ovo je jasan politi~ki si-gnal, s obzirom da je Direkcija za pro{irenje vodila postupak pri-klju~enja i omogu}ila 1. maja 2004. peto po redu pro{irenjeEvropske unije za deset zemalja srednje i isto~ne Evrope. Bosnai Hercegovina je i na ovaj na~in do{la u istu grupu sa zemljamakandidatkinjama za ~lanstvo - Rumunijom, Bugarskom, Tu-rskom i Hrvatskom. U svojstvu komesara za pro{irenje Evropskekomisije, Olli Rehn je ve} posjetio BiH, 20. decembra 2004.Tom prilikom je izjavio: "BiH polako dobija pregovara~ki status,

83

Evropski programi pomo}i 2007-2013

U periodu poslije Solunskog samita, Evropska unija je nastavilaslati pozitivne signale. Svaka nova odluka u Briselu bila je do-datno ohrabrenje za Bosnu i Hercegovinu i njena nastojanja dase jednog dana pridruì Evropskoj uniji. Prva se odnosi na pri-jedlog Evropske komisije od 29. septembra 2004. da reorgani-zira postoje}e programe pomo}i. Umjesto velikog broja razli~i-tih finansijskih programa, poput CARDS-a, ISPA-e, SAPARD-a,PHARE-a, TAIEX-a, TWINNING-a, Obnove itd., predloèno jeda postoji ukupno {est instrumenata, od kojih su ~etiri nova.Novi instrumenti su: Pretprijemni programi pomo}i,149 Instru-ment za evropsko susjedstvo i partnerstvo,150 Instrument razvojnei ekonomske saradnje151 i Instrument stabilnosti.152 Dva postoje}aprograma humanitarne i makrofinansijske pomo}i ne}e se mije-njati. Novi prijedlozi stupit }e na snagu kada ih odobri Vije}eministara EU-a i vjerovatno }e biti sastavni dio budu}eg vi{e-godi{njeg indikativnog programa izme|u 2007. i 2013.

Bosna i Hercegovina je u ovom prijedlogu Evropske komisijesvrstana u istu grupu sa zemljama kandidatkinjama za ~lanstvo -Hrvatskom i Turskom. Me|utim, to ne zna~i da }e ona biti kori-snik svih raspoloìvih pretprijemnih fondova. Ukoliko BiH utom periodu ne bude zemlja kandidat za ~lanstvo neki finansijs-ki instrumenti153 mogu biti propu{teni. O tome }e se u prvoj po-lovini 2005. godine, u okviru odlu~ivanja o vi{egodi{njem bu-dètu EU-a za period 2007-2013, donjeti kona~na odluka.

Ve}ina pretprijemnih sredstava tro{it }e se na infrastrukturneprojekte, poljoprivredu, komunikacije, integriranje trì{ta i nje-govo harmoniziranje sa trì{tem EU-a, izgradnju novih instituci-ja na dràvnom nivou, pripremu za kori{tenje regionalnih istrukturalnih fondova koji su na raspolaganju dràvama ~lanica-ma, itd. Visina finansijske pomo}i koju }e BiH eventualnopovu}i zavisit }e od budu}ih odluka Vije}a ministara EU-a, ostva-renog napretka u BiH i budu}eg odnosa Brisela prema Zapa-

82

Evropske snage (EUFOR), ~este posjete evropskih parlamenta-raca, zna~ajno politi~ko prisustvo i pomo} zemalja ~lanica EU-a.Sjedinjene Ameri~ke Dràve, s druge strane, nisu toliko obave-zane, politi~ki angaìrane i finansijski posve}ene. Evidentno jenjihovo povla~enje i ustupanje prostora Evropskoj uniji i njenim~lanicama. Ako su po~etne evropske inicijative promovirale De-jton, onda se ove posljednje njega sve vi{e odri~u. Stabilizacija,kao prioritet Dejtona, sve vi{e se zamjenjuje izgradnjom instituci-ja i ekonomskim razvojem, kao prioritetom Brisela.

Glavni prioriteti identificirani za Bosnu i Hercegovinu odnose sena njenu sposobnost da ispuni kriterije koje je utvrdilo Evropskovije}e u Kopenhagenu 1993. i Madridu 1995, te uvjete postavlje-ne u okviru Procesa stabilizacije i pridruìvanja, tj. uvjete koje jeVije}e definiralo u svojim Zaklju~cima od 29. aprila 1997. i 21.i 22. juna 1999. godine, te u Zavr{noj deklaraciji Zagreba~kogsamita odrànog 24. novembra 2000. godine, kao i u Solunskojagendi.

Evropska unija moè inicirati saradnju, ponuditi finansijsku itehni~ku pomo}, trgovinske preferencijale i evropsku perspekti-vu Bosni i Hercegovini. Sve to ipak ne garantira uspjeh BiH uevropskim integracijama sa kona~nim ciljem punopravnog ~la-nstva. Zamjenik {efa Zastupni~kog kluba Demokri{}anske unijeNjema~ke (CDU) u Bundestagu Wolfgang Schauble isti~e daEvropska unija "moè pomo}i, ali ne moè nadomjestiti odlukeljudi u BiH".160 Uzimaju}i u obzir posljednje evropske prijedloge,Bosna i Hercegovina je nedvosmisleno u{la u briselsku fazu.Ostaje da se to potvrdi i kod ku}e. Nakon kratkog osvrta na o~eki-vanja Brisela u smislu promjene ustava u BiH, u slijede}em dijeluponudit }u kriti~ki osvrt na dosada{nje aktivnosti, nastojanja ipostignute rezultate u BiH na njenom putu evropskih integracija.

85

~ime ima perspektive kakve nemaju druge zemlje. Perspektive semogu ostvariti ako se ispune uvjeti koje je propisala EU."156

Sve evropske inicijative potvr|uju ulaznu strategiju Evropskeunije, opredijeljenost prema dugoro~noj politi~koj podr{ci i fina-nsijskoj pomo}i. One tako|er nedvosmisleno garantiraju evro-psku perspektivu zemljama zapadnog Balkana, me|u kojima je iBosna i Hercegovina. Evidentno je da je ovaj proces strate{kogkaraktera. Najbolji primjer za to je Hrvatska, koja je pro{la krozsve faze u Procesu stabilizacije i pridruìvanja, od potencijalnogkandidata, preko pridruènog ~lana, do kandidata za ~lanstvo.Kona~no, Hrvatskoj su obe}ani pregovori o pristupanju po~e-tkom marta 2005.

Na kraju, ostalo je da Evropska unija donese odluku o brojuposlanika u Evropskom parlamentu i broju glasova u Vije}u mi-nistara EU-a koji }e biti dodijeljeni svakoj od zemalja zapadnogBalkana u nekoj budu}oj raspodjeli. Od zemalja kandidatkinjaza ~lanstvo samo su Rumuniji i Bugarskoj ve} dodijeljeni glaso-vi i broj poslanika Ugovorom iz Nice.157 Ova odluka }e uslijedi-ti naknadno, kada se zemlje jugoisto~ne Evrope pribliè puno-pravnom ~lanstvu. U slu~aju Hrvatske, to se moè desiti i ranije.Ukoliko pregovori o pristupanju slu`benog Zagreba budu brzi iefikasni, treba o~ekivati nove odluke iz Brisela. Ili }e to bitiopredjeljenje za individualni pristup ili }emo imati pripremu zagrupno, {esto po redu pro{irenje. Ugledni analiti~ari ESI-ja lobi-raju da od 2007. svakoj od zemalja u jugoisto~noj Evropi kojazaklju~i Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju, treba ponuditistatus kandidata za ~lanstvo i sve pretpristupne fondove. Time bise smanjio mogu}i jaz izme|u sada{njih kandidata za ~lanstvo -Bugarske, Rumunije158, Turske, Hrvatske i vjerovatno Make-donije - s jedne strane i BiH, Albanije i Srbije i Crne Gore, s dru-ge strane.159

Iz godine u godinu, evropska familija u BiH je sve ve}a. Pored De-legacije Evropske komisije tu su policijska misija EU-a (EUPM),

84

evropskih vojnih snaga u BiH pod nazivom ALTEA, ~lanoviEvropskog parlamenta su ponovili svoje uvjerenje da BiH nemoè imati ugovorne odnose ukoliko ne promijeni Ustav. Visokipredstavnik EU-a za vanjsku i sigurnosnu politiku uputio jemo`da i najsna`niju, ujedno i najkonkretniju poruku u koristizmjene postoje}eg ustavnog aran`mana: "Posao Komisije za re-konstrukciju policije nije da se krije iza aktuelnog Ustava ve} danapravi funkcionalan model policije u BiH. Ako to podrazumi-jeva ustavne ili promjene u nadle`nostima koje daje Ustav, zada-tak Komisije je da predloì takav program mjera."165 Postoje idesetine drugih izjava ambasadora zemalja ~lanica EU-a, ljudi izEvropske komisije i specijalnog predstavnika EU-a u BiH, koji-ma se traì od lokalnih vlasti da se pristupi promjenama ukolikose èli obezbijediti napredak u procesu evropskih integracija. Svioni su saglasni da ovakva BiH ne moè preuzeti ugovorne odno-se sa Evropskom unijom, a pogotovo ne moè usaglasiti svojezakonodavstvo sa pravnim naslije|em Evropske unije i primije-niti ga u praksi.

Venecijanska komisija, kao savjetodavno tijelo Vije}a Evrope zaustavna pitanja, tako|er zagovara ustavne izmjene u BiH. Njenanga`man i briga uglavnom se odnose na uskla|ivanje UstavaBiH sa Evropskom konvencijom za za{titu ljudskih prava i slo-boda i uskla|ivanje lokalne samouprave u BiH sa Evropskompoveljom o lokalnoj samoupravi. Dva primjera mogu biti pose-bno ilustrativna. Mada je i Evropska konvencija ustavna kate-gorija, pasivno bira~ko pravo je teritorijalno ograni~eno samimUstavom BiH. S druge strane, presijecanjem 49 predratnih op}i-na novom entitetskom linijom, stvaranjem malih op}ina od ne-koliko stotina stanovnika bez ikakvog administrativnog,ekonomskog i geografskog razloga, primjena lokalne samoupra-ve u skladu sa Evropskom poveljom, dovedena je do apsurda.

"Historijski gledano, sve va`ne odluke za region dono{ene suizvana, sada je potrebno da vlada BiH preuzme odgovornost zasvoju zemlju."166 Kako su predstavnici Evropske unije saglasni

87

Evropa o~ekuje ustavne promjene

"Ukoliko èlite provesti neophodne reforme, potrebno je poje-dnostaviti strukturu u odre|enim oblastima. Ako mislite da seovo moè uraditi promjenom Ustava, onda ga promijenite."161

"Izgradnja dràve BiH zavr{it }e se neuspjehom, ukoliko ne bu-de uspostavljen mnogo manji, ali daleko efikasniji sistem upra-vljanja."162 Prva izjava se odnosi na Reinharda Pribea, direktoraDirekcije za Zapadni Balkan u Evropskoj komisiji, druga na Wo-lfganga Petricha, biv{eg visokog predstavnika.

Pored kvalitetne finansijske i tehni~ke pomo}i, politi~ke sara-dnje i evropske perspektive, Brisel u posljednje vrijeme sve vi{elobira u korist promjene Ustava BiH. Takvo opredjeljenjerazli~itih institucija Evropske unije bilo je posebno nagla{enotokom 2003. i 2004. godine, u vrijeme kada se zavr{avala dejto-nska faza upravljanja krizom i najavljivala briselska faza izgra-dnje institucija. "Jasno sam stavio do znanja da bi se Dejtonskisporazum i Ustav BiH trebali promatrati kao polazi{te, a ne kaokrajnji domet."163 Oko toga postoji {irok konsenzus zemalja ~la-nica EU-a, ~lanova Evropskog parlamenta, Evropske komisijeitd. Evropska komisija, koja kroz Konsultativnu radnu grupudirektno komunicira sa institucijama BiH, izrazila je bojazan da}e postoje}a ustavna struktura biti "oteàvaju}i faktor".164 U de-klaraciji 25 ~lanova Evropskog parlamenta, iz devet zemalja ~la-nica Evropske unije, u decembru 2003, izre~ena je ocjena da"sada{nji politi~ki i zakonski uvjeti, uspostavljeni Dejtonom,onemogu}avaju neophodan ekonomski i politi~ki razvoj zemlje".Me|u potpisnicima su bili Doris Pack, predsjedavaju}aDelegacije za odnose sa zemljama jugoisto~ne Evrope, TadeuszMazowietzki, biv{i premijer Poljske i nekada{nji predstavnikUN-a za ljudska prava u BiH, Hans Koshnik, nekada{nji evro-pski upravnik Mostara, Philip Morion, biv{i zapovjednik snagaUNPROFOR-a u BiH, Bronislav Geremek, biv{i poljski {efdiplomatije i Gret Haller, biv{i ombudsmen za ljudska prava uBiH, i drugi. Kada su u novembru 2004. usvajali odluku o slanju

86

Bilje{ke

84

85

86

87

88

8990

9192

93

9495

969798

89

Zekerijah Smaji}., Evropska unija i zemlje biv{e Jugoslavije,OKO, Sarajevo, 1997, str. 197. Bugarska, ê{ka, Estonija, Ma|arska, Latvija, Litvanija, Poljska,Rumunija, Slova~ka, Slovenija, BiH, Makedonija i HrvatskaAlmir [ahovi}, Ilija Koùlj, Mehmed Dujso, Mubera Bi~ak~i},Ahidin Orahovac, Maida Hasanbegovi}, Ismet Suljendi}, NedàdVejzagi}, Hilmo Bajgori}, Radomir Marinkovi}, Samir Mu{ovi},Frano Ljubi}, Edin Dilberovi}, Azra Hadìahmetovi} Community Assistance for Reconstruction Development and Sta-bilization, Council Regulation (EC No 2666 – 2000 of 5 December2000 on assistance for Albania, B&H, FRY, FYRM and Croatia,repealing Regulation (EC) No 1628/906 and amending Regu-lations (EC) No 3906 / 98 and (EEC) No 1360 / 90 and Decisions97/256 and 1999/311/EEC. Program finansijske pomo}i za BiHpredvi|a 465 miliona eura za period od 2002. do 2006.Podr{ka Evropske unije u pro{losti, CARDS Assistance Pro-gramme to the Western Balkans «Regional Strategy Paper 2002 –2006», stranica 17 Ibid., stranica 17Po{tivanje demokratskih na~ela, ljudskih prava, vladavine prava iza{tite manjinaTrì{na ekonomija, regionalna saradnjaAlbanija, BiH, Hrvatska, Makedonija, Srbija i Crna Gora (tadaSavezna Republika Jugoslavija)Proces pridruìvanja se odnosio na zemalje srednje i isto~ne Evro-pe, koje su koje su u prvoj polovini devedesetih bile u fazi pridru-ìvanja Evropskoj uniji. Dràvama koje su u tom procesu, Evro-pska unija nudi privilegovane ekonomske odnose, pruà podr{kuu politi~koj, ekonomskoj i dru{tvenoj reformi i ugovorne odnoseu vidu Evropskih sporazuma. Pridruìvanje prethodi procesu pri-stupanja Evropskoj uniji. Michael Emerson i Daniel Gros, Centar za studije evropske politike Michael Emerson i Daniel Gros, The CEPS Plan for the Balkans,stranica 58Center for European Policy StudiesRichard Holbrooke, Put u Dejton, stranica 370 Centre for European Policy Studies

da su nu`ne promjene, u smislu stvaranja racionalnije i funkci-onalnije dràvne strukture, isto tako se slaù da se one morajudogovoriti unutar BiH, izme|u politi~kih subjekata i svih konsti-tutivnih naroda. Paddy Ashdown, kao i ve}ina drugih predsta-vnika me|unarodne zajednice, vjeruje da pripadaju pro{losti"dani kada se o budu}nosti Bosne i Hercegovine odlu~ivalo umramornoj evropskoj palati ili u ameri~koj vojnoj bazi. U poli-ti~kom razvoju BiH dostigli smo fazu u kojoj se samo gra|aniBiH mogu dogovoriti o tome u kakvoj zemlji èle ìvjeti."167

Do{lo je vrijeme za hrabre politi~are.

88

110

111

112

113

114115

116

117

118

91

ma izme|u Zajednice i Makedonije, ~etvrti: Definicija pojma –proizvodi sa porijeklom – i na~ini upravne saradnje i peti: O uza-jamnoj upravnoj pomo}i u carinskim pitanjimaVije}e za stabilizaciju i pridruìvanje nadgleda implementacijuSporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju. ~lanovi Vije}a se sasta-ju u redovnim vremenskim razmacima i kada to okolnosti zahtije-vaju. Vije}e razmatra sva va`nija pitanja koja se pojave u okviruprimjene Sporazuma kao i sva me|unarodna pitanja od obostra-nog interesa za EU i zemlju potpisnicu. Vije}e za stabilizaciju ipridruìvanje sastoji se od ~lanova Vije}a Evropske unije i ~lano-va Komisije Evropskih zajednica s jedne, i ~lanova Vlade zemljepotpisnice s druge strane.Protokoli (prilozi) Evropskom sporazumu o ocjenjivanju uskla-|enosti i prihvatanju industrijskih proizvoda. PECA protokoli subilateralni sporazumi izme|u zemlje kandidata za ~lanstvo i Evro-pske zajednice. Svrha njihovog potpisivanja je uklanjanje tehni-~kih barijera u trgovini industrijskim proizvodima. Izvor Vanjskotrgovinska komora BiH, vi{e informacija na:www.komorabih.comCE oznaka zna~i da je proizvod siguran za ljude, doma}e ìvotinjei okolinu, i da ne}e imati negativan uticaj na interese potro{a~a. Tozna~i da je proizvod uskla|en sa odgovaraju}im propisima koji suna snazi u Evropskoj uniji za tu vrstu proizvoda. Proizvodi sa CEoznakom nesmetano prolaze kroz unutra{nje trì{te EU-a. CEznak nije znak porijekla proizvoda niti simbol kvaliteta. Sanitex iz Velike Kladu{e, proizvo|a} medicinske opreme. Iz izlaganja lokalnog eksperta Radomira Marinkovi}a na projektuEvropske komisije «Jedinstveni ekonomski prostor»Pier Giorgio Ardeni, Zna~aj jedinstvenog ekonomskog prostora uokviru evropskih i regionalnih integracija, izdanje EU, Jedi-nstveni ekonomski prostor, stranica 33Postoje 23 direktive Novog pristupa: Niskonaponska oprema73/23/EEC, Liftovi 95/16/EC, Li~na za{titna oprema 89/686/EEC,Pakovanje i otpad od pakovanja 94/62/EC, Oprema pod pritiskom97/23/EC, Gra|evinski proizvodi 89/106/EEC, Sigurnost igra~aka88/378/EEC, Sigurnost ma{ina 98/37/EC, i drugi.Ozna~avanje prehrambenih proizvoda (direktiva 2000/13/EC),Higijena prehrambenih proizvoda (direktiva 93/43/EEC), Aditivi(okvirna direktiva 89/107/EEC), te direktive koje se odnose na

99100

101

102

103104

105

106

107

108

109

90

Southeast European Cooperative InitiativeMichael Emerson, Daniel Gros, The CEPS Plan for the Balkans,Center for European Policy Studies, 1999, Preface Uredba Vije}a (EC) No 1628-96, promijenjena Uredbom (EC) No2454-99. Program Evropske unije namijenjen za obnovu zemaljajugoisto~ne Evrope, prvenstveno BiH, Hrvatske i Makedonije, po-vremeno i Crne Gore. Njegov osnovni cilj bila je primjena miro-vnih sporazuma, povratak izbjeglih i raseljenih osoba, pomirenje iregionalna saradnja.Deklaracija o specijalnim odnosima izme|u Evropske unije iBosne i HercegovineEU - Hrvatska CTF zapo~elo je tek 2000. Ovaj koncept je prvi put predstavljen u dokumentu CommissionCommunication to the Council and European Parliament COM(99) 235 od 26. maja 1999.Evropski pokret Beograd, Evro-Atlantski Centar Moldavija,Evropska ku}a Zagreb, Centar za ekonomske politike Bukure{t,Centar za ekonomski razvoj Sofija, G 17 Beograd, Institut zastrate{ke studije i prognoze Podgorica, Univerzitet u Sarajevu,Univerzitet u Banjoj Luci, Albanski institut za me|unarodneodnose Tirana, Institut za regionalne i me|unarodne studije Sofija,Evropski institut Sofija itd. Potpisnici iz BiH su bili: MladenIvani}, Zlatko Lagumdìja i Senad Pe}anin. Council conclusions on the situation in the Western Balkans: Bull.5-1999 Council conclusions on the development of a comprehe-nsive policy based on the Commission communication on the sta-bilization and asociation process for countries of south – easternEurope, 21 June 1999.Uredba Vije}a 2007 – 2000 od 18. septembra i amedirane UredbomVije}a 2563 – 2000 od 20. novembra, tako da vrijede za skoro sveproizvode, sa jako malim brojem izuzetaka, do 31. decembra 2005.Prvi: O tekstilnim i odjevnim proizvodima, drugi: O proizvodimaod ~elika, tre}i: O trgovini prera|enim poljoprivrednim proizvodi-ma izme|u Zajednice i Hrvatske, ~etvrti: Definicija pojma –proizvodi sa porijeklom – i na~ini upravne saradnje, peti: O uza-jamnoj upravnoj pomo}i u carinskim pitanjima i {esti: O kopne-nom prevozu Prvi: O tekstilnim i odjevnim proizvodima, drugi: O proizvodimaod ~elika, tre}i: O trgovini prera|enim poljoprivrednim proizvodi-

131

132

133

134135

136137

138139140141142143

144

145

93

Plus/Media Obuka (2001-200[6]); Sigurniji Internet plus (2005-2008); {esti RTD okvirni program (2002-2006); Sokrat II (2000-2006); Mladi (2000-2006).Vi{e informacija o ukupnoj pomo}i EU na web stranici:http://europa.eu.int/comm/external_relations/see/bosnie_herze/index.htm#5@arko Papi}, Me|unarodne politike podr{ke zemljama jugoisto~neEvrope – Lekcije (ne) nau~ene u BiH, poglavlje II, stranica 41. Albanija, Bosna i Hercegovina, Bugarska, Hrvatska, Rumunija,Makedonija, SR Jugoslavija i Moldavija Aktuelni specijalni koordinator Pakta stabilnosti je Erhard Busek.Uspostava partnerstva za prevenciju, odgovor i ublaàvanje svihoblika katastrofa.Bosna i Hercegovina i Pakt stabilnosti, MEI Sarajevo, 2002.@arko Papi}, Me|unarodne politike podr{ke zemljama jugoisto~neEvrope – Lekcije (ne) nau~ene u BiH, poglavlje II, strana 43 Sektor za koordinaciju sa Paktom stabilnosti sa~injen od tri odjelaSouth East Cooperation InitiativeCentral European Free Trade AreaCentral European InitiativeIzjava za Reporter, Banja Luka, 2000. Dio iz prijedloga Evropske komisije za Vije}e ministara EU-a iEvropski parlament prije po~etka Samita u SolunuPristupno partnerstvo je u jednom dokumentu objedinilo pomo}koju je Evropska komisija pruàla zemljama srednje i isto~neEvrope i prioritete koje je svaka zemlja trebala ispuniti na svomputu do kona~nog priklju~enja u EU. Pristupna partnerstva susluìla kao podr{ka za druge pretpristupne instrumente, uklju-~uju}i zajedni~ku procjenu kratkoro~nih i srednjoro~nih prioritetaza ekonomske politike, pakt o organiziranom kriminalu, nacio-nalne planove za razvoj i ostale sektorske programe neophodne zau~e{}e u Strukturalnim fondovima EU-a poslije pristupanja, zaprimjenu ISPA-e i SAPARD-a. U okviru procesa stabilizacije i pridruìvanja, Evropska komisijaje po~ela sa objavljivanjem redovnih godi{njih izvje{taja o stabi-lizaciji i pridruìvanju BiH Evropskoj uniji. Do sada su objavlje-na tri izvje{taja, prvi u martu 2002, posljednji u martu 2004. Svakiizvje{taj je imao tridesetak i detaljno je analizirao postoje}e poli-ti~ke i ekonomske situacije, aktuelnosti iz procesa stabilizacije i

119

120121

122

123124

124123126

127

128130

92

boje kori{tene u prehrambenim proizvodima, zasla|iva~e i aditiveza prehrambene proizvode izuzev boja i zasla|iva~a, Rastvara~i zaekstrakciju (direktiva 88/344/EEC) i Materijali u kontaktu saprehrambenim proizvodima Mlijeko i mlije~ni proizvodi (direktiva 92/46/EEC), Proizvodi odjaja (direktiva 89/437/EEC), Mesni proizvodi (direktiva92/5/EEC) itd. Hazard Analysis and Critical Control Point Zakon o veterinarstvu koji bi obuhvatio svih osam poglavljaevropske legislative koji tretiraju ova pitanja, Zakon o fitosanitarnojza{titi, Zakon o sigurnosti hrane, Zakon o mineralnim vodama itd.Izvje{taj EC-a o stabilizaciji i pridruìvanju BiH sa EU, stranica 20H.J. Kretschmer, biv{i ambasador Delegacije Evropske komisije uBiH, Sarajevo, 2000.Broj 2666-2000 od 5. decembra 2000.Stabilizacija demokratije, ja~anje ljudskih resursa institucijadràve, ekonomski i socijalni razvoj, ~ovjekova okolina i prirodniresursi, pravosu|e i unutra{nji poslovi Zakon o nadzoru nad trì{tem, Zakon o op}oj sigurnosti proizvoda,Zakon o tehni~kim zahtjevima i ocjenjivanju uskla|enosti… Konkurencijsko vije}e, Agencija za sigurnost hrane i Zavod za za-{titu potro{a~a u fazi formiranja Sarajevski region, region sjeverozapadne BiH, region sjeveroisto-~ne BiH, region Hercegovine i region centralne BiHDnevni avaz, 14. decembar 2004. Mehanizmi civilne za{tite (2002 - 2006); Borba protiv diskrimi-nacije (2001-2006); Borba protiv socijalne isklju~enosti (2002-2006); Aktivnosti Zajednice na podr{ci potro{a~koj politici (2004-2007); Akcioni program Zajednice za promociju aktivnih tijela nanivou Evrope i podr{ka specifi~nim aktivnostima u oblasti obra-zovanja i obuke (2004-2006); Akcioni program Zajednice za pro-mociju aktivnog evropskog dràvljanstva; Aktivnosti Zajednicena polju javnog zdravstva (2003-2008); Kultura 2000 (2000-2006); Carine (2003-2007); Daphne II program (2004-2008);eContent Plus (2004-2008); eLearning (2004-2006); ErasmusMundus (2004-2008); Fiscalis program (2003-2007); Jednakostspolova (2001-2006); Hercule program (2004-2006); InteligentEnergy Europe ( 2003-2006); ìvot (Life) (2000-2006); Leonardoda Vinci II (2000-2006); Marco Polo program (2003-210); Media

153154

155156157

158

159160161162

163

164

165166

167

95

}e spadati i nuklearna sigurnost i ne{irenje nuklearnog naoruànja,borba protiv trgovine ljudima, organizirani kriminal i terorizam. ISPA, SAPARD

U prethodnom sazivu Evropske komisije, Cris Patten je bio nadu`nosti komesara za vanjske poslove.Dnevni list, 14/15. avgust 2004. ONASA, 20. decembar 2004. Prema Ugovoru iz Nice, od ukupno 345 glasova u Vije}u mini-stara EU-a, Rumunija }e imati 14, Bugarska 10 glasova. Premaistom Ugovoru, od ukupno 732 ~lana Evropskog parlamenta, Ru-muniji su dodijeljena 33 poslanika, Bugarskoj 17. Predloèni UstavEvropske unije izmijenio je ovu raspodjelu. Evropska unija je obe}ala da }e potro{iti 1.43 milijarde eura zapomo} Bugarskoj i Rumuniji u toku pristupanja Evropskoj uniji.Radi se o 2,6% bruto doma}eg proizvoda po stanovniku ovih dvijuzemalja zajedno. U ovom trenutku, Evropska unija ima namjeru dadodijeli ne vi{e od 570 miliona eura za ukupnu pomo} zemljamazapadnog Balkana, {to je ekvivalentno ne{to malo vi{e od 1% nji-hovog ukupnog bruto doma}eg proizvoda po glavi stanovnika.Preporuke ESI-ja sa konferencije u Wilton Parku, 10. juni 2004. Dnevni list, 25. septembar 2004. ONASA, 4. decembar, 2004.Wolfgang Petrich u predgovoru knjige Bosna i Hercegovina naputu ka modernoj dràvi – perspektive i prepreke, stranica 11Iz izlaganja visokog predstavnika BiH pred Venecijanskom ko-misijom Vije}a Evrope 8. oktobra 2004.Izvje{taj Evropske komisije o stabilizaciji i pridruìvanju BiH,mart 2003, Izvje{taj Evropske komisije o spremnosti BiH za po~e-tak pregovora o potpisivanju Sporazuma o stabilizaciji i pridru-ìvanju, novembar 2003.Dnevi avaz, 27. novembar 2004. Iz predavanja Erharda Buseka u Rektoratu Sarajevskog univerzi-teta, 25. 10. 2004. Iz obra}anja visokog predstavnika Paddyja Ashdowna pred Vene-cijanskom komisijom, 8. oktobar 2004.

146

147

148149

150

151

152

94

pridruìvanja i finansijske pomo}i Bosni i Hercegovini. Svi izvje-{taju mogu se prona}i na web stranici Evropske unije, delegacijeEvropske komisije u BiH i Direkcije za evropske integracije. TAIEX (Technical Assistance Information Exchange Office) jeKancelarija za razmjenu informacija o tehni~koj pomo}i. Bavi sejavnom upravom u dràvama koje podnose aplikacije za ~lanstvo,dràvama ~lanicama Evropske unije i udruènjima privatnog se-ktora. Osigurava pravne tekstove Zajednice i organizira seminare,obuke i posjete stru~njaka zemljama koje to traè. Tako|er, pruàpomo} primjeni evropskih normi. Kohezioni fond je uspostavljen 1993. i namijenjen zemljama sabruto dru{tvenim proizvodom ispod 90% prosjeka Zajednice.Postoje ~etiri Strukturna fonda: Evropski fond za regionalni ra-zvoj, Evropski socijalni fond, Evropski fond za usmjeravanje upoljoprivredi i Finansijski instrument za usmjeravanje ribarstva.Ukupan budèt za oba fonda koji je dodjeljen regionalnoj politiciZajednice za razdoblje izme|u 2000. i 2006. iznosi 213 milijardieura, od ~ega se na Strukturne fondove odnosi 195 milijardi i naKohezijski fond 18 milijardi eura. Dnevni list, 28. oktobar 2004, stranica 11Pokrivat }e zemlje kandidatkinje Tursku i Hrvatsku i zemljepotencijalne kandidatkinje za ~lanstvo – BiH, Makedoniju,Albaniju i Srbiju i Crnu Goru. Njime }e se zamijeniti postoje}iprogrami PHARE, ISPA, SAPARD, CARDS, kao i odre|eni brojdrugih propisa.Pokrivat }e Tre}e zemlje koje su uklju~ene u politiku evropskogpartnerstva, zemlje ju`nog i isto~nog Mediterana, Ukrajinu, Mo-ldaviju, Bjelorusiju i zemlje ju`nog Kavkaza, ~ime }e se zamije-niti programi MEDA i dio programa TACIS. Ovim instrumentom}e se podràti strate{ko partnerstvo Evropske unije i Rusije. Spe-cifi~na i inovativna odlika ovog instrumenta je njegova kompo-nenta prekograni~ne saradnje koja zbliàva regije zemalja ~lanicasa njihovim susjedima.Pokrivat }e sve zemlje i regije koje nisu podobne za pruànje pre-tprijemne pomo}i ili pomo}i namijenjene Programom evropskogsusjedstva i partnerstva. Time }e se zamjeniti ALA, EDF i drugisli~ni programi. Novi instrument koji }e se baviti kriznim situacijama i nestabi-lno{}u u Tre}im zemljama kao i prekograni~nim izazovima u koje

OD DR@AVE SLUÂJA DO POTENCIJALNOGKANDIDATA

Prvi propu{teni vozovi; Deklarativna politi~ka podr{ka; Uvjetnoprolazna ocjena; Program 16; Poplava novih zakona - primjenana ~ekanju; Intenziviranje institucionalne saradnje sa Evropskomunijom; Evropsko partnerstvo

"Mi smo svi robovi zakona da bismo mogli biti slobodni." (Ciceron)

Prvi propu{teni vozovi

Bosna i Hercegovina nije reagirala na ponude Evropske unije izsredine devedesetih. U postdejtonskom periodu vladalo je velikonepovjerenje prema zemljama ~lanicama EU-a. Postkonfliktnapitanja - sloboda kretanja i povratak izbjeglih - bila su domina-ntna. U njihovom rje{avanju najbolje su se snalazili ameri~ki di-plomati koji su, s vremena na vrijeme, dolazili u BiH kao speci-jalni izaslanici predsjednika Clintona. Ameri~ka hard diplomati-ja bila je uspje{nija od evropske soft politike. Ve}ina inicijativaEvropske unije nije imala nikakvog odjeka u Sarajevu. Brisel jebio sporedna destinacija. U takvom ambijentu propu{teni su prvievropski vozovi.

Prvu svoju pravu priliku Bosna i Hercegovina je propustilaignoriranjem ponu|enog PHARE-a. U to vrijeme bila je to na-jkvalitetnija mogu}a pomo} Brisela koja je do tada nu|enaisklju~ivo zemljama kandidatkinjama za ~lanstvo. Radilo se opretpristupnoj pomo}i namijenjenoj izgradnji efikasnih dràvnihinstitucija i javne administracije, razvoju infrastrukture i pri-vatnog sektora, unapre|enju poduzetni{tva, usavr{avanju i istra-ìvanju.

97

njanju tehni~kih barijera za izvoz i njihovo implementiranjezapo~et }e 2003. i 2004. Neke od direktiva EU-a koje su se pre-vele 6 do 7 godina ranije tek su se tada iskoristile.

Svijetla ta~ka tog vremena su lokalni eksperti koji su u konku-renciji sa kolegama iz ostalih zemalja korisnica pomo}i pokaza-li najbolje rezultate. I ovaj put se radilo o ljudima iz ve} spome-nutog Zavoda za standardizaciju, mjeriteljstvo i patente BiH.Kao rezultat njihovog entuzijazma i uz pomo} jednog od PHAREprojekata - Podr{ka poslovnim operatorima u BiH - preduze}eSanitex iz Velike Kladu{e je pro{lo kompliciranu i skupu proce-duru ocjenjivanja uskla|enosti u Njema~koj, po jednoj od najte-ìh direktiva EU-a.170 Ovaj projekat je u Briselu progla{en zanajbolji u svojoj konkurenciji.

Deklarativna politi~ka podr{ka

Po~etni koraci koje je BiH poduzela na putu ka evropskim inte-gracijama vi{e su formalne a manje su{tinske prirode. Oni sukarakteristi~ni po usvajanju razli~itih rezolucija, deklaracija oevropskim integracijama, formiranju razli~itih dràvnih organa171

itd. Na ponude Evropske unije iz Royaumonta iz 1996. i Lukse-mburga iz 1997, izraène kroz Regionalni pristup, Bosna iHercegovina je odgovorila 1998. formiranjem Zajedni~ke ko-nsultativne radne grupe EU/BiH. Prvi politi~ki odgovor do{ao jegodinu dana kasnije. I taj odgovor je bio isklju~ivo deklarativan.

Pribliàvanje Evropskoj uniji postalo je strate{ko opredjeljenjedràvnih organa, Vije}a ministara BiH i Parlamentarneskup{tine BiH. Prvo je Vije}e ministara BiH u martu 1999.pokrenulo inicijativu172 za pristupanje Bosne i HercegovineEvropskoj uniji. Nakon odluke dràvne vlade, vi{e zbog krize naKosovu, desila se prekretnica u odnosu Brisela prema regionu.Na strate{ke inicijative o pokretanju Procesa stabilizacije i pri-druìvanja i Pakta stabilnosti za Jugoisto~nu Evropu reagirala je

99

Evropska unija dostavljala je sve raspoloìve programe Bosni iHercegovini i traìla zvani~no izja{njavanje oficijelnih vlasti. Uslu~aju nekih projekata ovi odgovori su izostajali pa je Dele-gacija Evropske komisije upozoravala168 na probijanje rokova imogu}nost da finansijska pomo} ostane neiskori{tena. Zbogtoga su neki projekti kasnili sa realizacijom, drugi nikada nisu nipo~injali.

Najbolja stvar koja je tada u~injena je prevo|enje velikog brojadirektiva Evropske unije. Taj posao obavio je tada{nji Zavod zastandardizaciju, mjeriteljstvo i patente BiH. Naàlost, ne samoda nijedna od ovih direktiva nije preuzeta u nacionalno zakono-davstvo nego se o tome uop}e nije ni raspravljalo. To je vrijemete{kih politi~kih pregovora o pitanjima koja se ti~u lokacija zaodràvanje sastanaka Vije}a ministara ili Predsjedni{tva BiH,izgleda i oblika stolova za kojima su sjedili predstavnici izvr{nevlasti itd. Bilo je to vrijeme Dejtona, pogre{no vrijeme za ovakokvalitetan finansijski instrument - PHARE.

Ako se moè govoriti o opstrukciji, ona se najvi{e odnosila na onepoliti~ke subjekte u BiH koji nisu bili zadovoljni odlukom Evro-pske unije o suspendiranju Hrvatske kao korisnika PHARE-a.Hrvatska je sredinom 1995. bila uklju~ena u PHARE, da bi jeVije}e Evropske unije,169 zbog vojnih operacija Blijesak i Oluja,ubrzo suspendiralo iz programa.

Jedna od posljedica bila je nemogu}nost izvoza mnogih bh. pro-izvoda na unutra{nje trì{te Evropske unije te stalni rast trgovi-nskog deficita BiH sa EU. Sli~no je bilo i sa trì{tima zemaljakoje su se tada pribliàvale punopravnom ~lanstvu u EU - Slove-nijom, Ma|arskom itd. Izgradnja jedinstvenog ekonomskog pro-stora u BiH, usagla{enog sa principima trì{ta Evropske unije,reforma javne uprave, izgradnja institucija, postat }e predmetompa`nje doma}ih politi~ara tek kasnije, kada zapo~ne impleme-ntiranje projekata CARDS, par godina kasnije. Usvajanje prvihzakona o konkurenciji, za{titi potro{a~a, sigurnosti hrane, ukla-

98

reforme. Dejton je jo{ bio u glavama politi~ara. Dva cijela ma-ndata Vije}a ministara BiH su potro{ena na njihovo ispunjava-nje, mandat predsjedavaju}eg Spasoja Tu{evljaka i Alijanse zapromjene. Zakon o za{titi potro{a~a bio je u parlamentarnoj pro-ceduri 13 mjeseci. Odràno je cijelih jedanaest plenarnih sjedni-ca Konsultativne radne grupe EU/BiH.

Na osmom plenarnom skupu, odrànom 19. oktobra 2000, svi sushvatili da postoje jasne politi~ke opstrukcije, te da se za {estmjeseci cijela stvar ne moè uspje{no okon~ati. Prelijevalo se "iz{upljeg u prazno". Uspostavljen je Stalni pregovara~ki sto(PNT), koji je trebao olak{ati usvajanje preporuka iz oblasti eko-nomije, posebno unutra{njeg trì{ta. U okviru ove strukture,rje{avali su se problemi politi~ke prirode oko kojih se nijemogao posti}i dogovor na radnim i monitoring grupama. Nje-govi ~lanovi su bili pomo}nici ministara ili vi{i nivo iz odgova-raju}ih dràvnih i entitetskih ministarstava i stru~njaci iz EU-a.Me|utim, ni to nije pomoglo jer su se smjernice Mape putaispunjavale mjesecima nakon toga. U mnogim slu~ajevima rea-girao je i visoki predstavnik. U toku 2002. nametnuo je 32zakona i 37 amandmanskih intervencija. Kada su se svi propisnoizmu~ili sa Mapom puta tada{nji komesar Evropske komisije zavanjske odnose Cris Patten objavio je da su smjernice su{tinskiispunjene u septembru 2002. i da se po implementaciji izbornihrezultata moè pristupiti izradi Studije izvodljivosti.

Nedostatak politi~ke volje ko{tao je BiH trideset mjeseci ~ekan-ja. Ako je to gora vijest, dobra }e biti da je ispunjavanjem 18smjernica Mape puta usvojeno nekoliko va`nih zakona nadràvnom nivou, formirane su nove institucije, rije{io se velikidio imovinskih zahtjeva. Dràvni nivo Bosne i Hercegovinedobio je nove nadle`nosti. Formirana je Agencija za dràvnu slu-`bu, Stalni sekretarijat u Predsjedni{tvu BiH, dràvni trezor,javni RTV-sistem, stvoren je jedinstveni bh. paso{, donesen izbo-rni zakon te implementiran Zakon o Dràvnoj grani~noj slu`bi.Problematika konkurencije, za{tite potro{a~a, veterinarstva i fito-

101

i Parlamentarna skup{tina BiH. Na zasjedanju 8. avgusta 1999.iskazala je svoju opredijeljenost evropskom putu, donose}i Re-zoluciju o evropskim integracijama i Paktu stabilnosti.173 Ovedvije odluke predstavljaju prvi izraz politi~ke volje izvr{ne i za-konodavne vlasti u BiH. Pored svog deklarativnog karaktera,one su obavezale sve institucije u BiH da rade na usagla{avanjunacionalne legislative sa evropskim standardima.

Da bi se aktivnosti u ovom procesu mogle koordinirati i efikasnoprovoditi, prvo je formirano Ministarstvo evropskih integracija174

BiH. Ministarstvo nije imalo nadle`nost da predlaè bilo kakvezakone. Njegova uloga vi{e se odnosila na koordiniranje svihaktivnosti u vezi sa ispunjavanjem smjernica Mape puta Evro-pske unije, koje su objavljene u martu 2000, koordinacijuaktivnosti u okviru Pakta stabilnosti za Jugoisto~nu Evropu ikoordinaciju aktivnosti u vezi sa ispunjavanjem zahtjeva za pri-jem BiH u Vije}e Evrope. Sve su ovo bili kratkoro~ni zadaci iobaveze.

U periodu od marta 1999, kada je Vije}e ministara BiH pokre-nulo inicijativu za pristupanje EU, do marta 2000. nije bilonikakvog formalnog ili su{tinskog napretka. S druge strane,Brisel je nastavio sa ulaznom strategijom. Poslije pokretanjaProcesa stabilizacije i pridruìvanja i Pakta stabilnosti zaJugoisto~nu Evropu, Bosna i Hercegovina je sredinom 2000.dobila status "potencijalnog kandidata", na sastanku Evropskogvije}a u Santa Maria de Feiri u Portugalu. Ne{to ranije, u martu2000, Brisel je obznanio uvjete za po~etak izrade Studijeizvodljivosti, prvu listu zahtjeva za BiH u vidu 18 smjernicaMape puta. Predvi|eno je da se ove obaveze ispune za {est mje-seci. Podsje}anja radi, iste godine se odrào i Zagreba~ki samit, nakojem je BiH izrazila svoju predanost evropskim integracijama.

Ispunjavanje smjernica Mape puta teklo je sporo i te{ko, uzmnogo opstrukcija i polemike. Politi~ka deklaracija izvr{ne i za-konodavne vlasti iz 1999. nije bila potvrda iskrene odlu~nosti za

100

Uvjetno prolazna ocjena

Neposredno nakon okon~anja Mape puta EU-a, a prije po~etkaizrade Studije izvodljivosti u martu 2003, reformiralo se Vije}eministara Bosne i Hercegovine. Ukinuta je rotacija na mjestupredsjedavaju}eg Vije}a ministara. Dràvni premijer je dobiomandat od ~etiri godine i mogu}nost dugoro~nog, strate{kogplaniranja. Zakonom o ministarstvima i drugim organima upraveBiH178 i Zakonom o Vije}u ministara BiH,179 dràvna vlada je do-bila nove ingerencije kroz ve}i broj dràvnih ministarstava.Parlamentarna skup{tina BiH je usvojila ove zakone 13. februara2003, odnosno 18. jula 2003. Pored ~etiri postoje}a,180 stvorenisu: Ministarstvo pravde, Ministarstvo sigurnosti, Ministarstvocivilnih poslova i Ministarstvo komunikacija i prometa. Dva po-sljednja nastala su razdvajanjem Ministarstva civilnih poslova ikomunikacija BiH. Sva novoformirana ministarstva igrala su va-`nu ulogu u nastavku procesa evropskih integracija.

U istom periodu nastavljeno je i sa usvajanjem drugih formalnihodluka koje su omogu}ile efikasnije u~e{}e BiH u Procesu stabi-lizacije i pridruìvanja Evropskoj uniji i kvalitetniju koordinaci-ju izme|u institucija u BiH. Vije}e ministara BiH je usvojilo ne-koliko va`nih podzakonskih akata: Odluku o Direkciji za evro-pske integracije, Pravilnik o unutra{njoj organizaciji Direkcije zaevropske integracije, Odluku o na~inu ostvarivanja koordinacijeu procesu priklju~enja BiH Evropskoj uniji i Odluku o na~inuocjenjivanja uskla|enosti propisa sa acquis communautaireom.U prvoj odluci definirana je nadle`nost, struktura i rukovo|enjeDirekcijom, u drugoj su odre|ene obaveze i odgovornosti upo-slenih u Direkciji, tre}om se utvr|uje horizontalna i vertikalnakoordinacija rada institucija BiH u procesu evropskih integraci-ja i ~etvrtom se odre|uju procedure usagla{avanja zakona sa pra-vnim normama EU-a. Koordinacija se realizira kroz redovnesedmi~ne sastanke sekretara dràvnih ministarstava,181 entitetskihkoordinatora182 i predstavnika drugih institucija, po potrebi.

103

sanitarne za{tite, direktnih stranih investicija, akreditiranja,intelektualnog vlasni{tva i mjeriteljstva, po prvi put, u forminovih zakona, dobila je dràvni tretman. Naàlost, provedbanekih od ovih zakona kasnila je i po nekoliko godina. Osimispunjavanja smjernica Mape puta u to vrijeme su donesene idruge va`ne odluke, poput uvo|enja jedinstvenog paso{a, li~nekarte i centralne evidencije gra|ana BiH. Tako|er su se desileprve poslijeratne izmjene entitetskih ustava, zbog odluke Ustav-nog suda BiH o konstitutivnosti svih triju naroda na cijelompodru~ju BiH.

Uz mnoge pote{ko}e u implementiranju novih zakona, ne-postojanje odgovaraju}ih podzakonskih akata, ljudskih resursa ibrojne neuskla|enosti sa evropskom praksom, ipak je to bioiskorak malog djeteta u njegovom odrastanju i sazrijevanju.Mapa puta je bila prva lista zahtjeva Evropske unije. Na uvjeteBrisela u po~etku se bilo te{ko navi}i. Dok su se oni ispunjavali,terminologija Brisela po~ela je ulaziti u u{i politi~ara, akademi-je, nevladinih organizacija i medija. Nakon kulminacije, Dejtonje pre{ao u silaznu putanju. "Nakon pristupanja Vije}u Evrope izapo~injanja realizacije Mape puta EU-a, ~ini se da je Bosna iHercegovina 2002. godine odlu~no, iako jo{ ne i nezaustavljivo,krenula na svoj put od Dejtona do Evrope,"175 napisao je 7. septe-mbra 2004. biv{i visoki predstavnik Wolfgang Petrich.

Pored su{tinskih rezultata, BiH se formalno kvalificirala i zapo~etak izrade Studije izvodljivosti. Okon~anje Mape puta pove-}alo je optimizam kod doma}ih politi~ara za brè priklju~enjeEvropskoj uniji. Sejfudin Toki}, tada zamjenik predsjednikaDoma naroda BiH, najavio je u avgustu 2002. da }e BiH "ve} uprvoj polovini naredne godine potpisati Sporazum o stabilizacijii pridruìvanju sa EU".176 Sli~nu poruku uputio je i Dragan Mike-revi}, tada predsjedavaju}i Vije}a ministara BiH. Tako|er jeizrazio uvjerenje "da bi BiH mogla da u|e u EU do 2010".177

102

vora o potpisivanju ugovornih odnosa. Studija je zapo~ela tako{to su institucije vlasti dobile upitnik od 346 pitanja iz skoro svihdru{tvenih oblasti.184 Zvani~ni po~etak se vezuje za posjetu pre-dsjedavaju}eg Vije}a ministara Adnana Terzi}a Briselu, u martu2003. Mada je ostalo mnogo koraka do punopravnog ~lanstva,bio je to prelazak iz jedne u drugu fazu odnosa sa EU-om i znakza politi~ku i institucionalnu mobilizaciju.

Priprema u Bosni i Hercegovini zapo~ela je protokolarnimaktivnostima izvr{ne i zakonodavne vlasti, sjednicama Vije}aministara BiH i oba doma Parlamentarne skup{tine BiH u aprilu2003. Na zasjedanju dràvnog parlamenta, usvojena je odluka da2009. bude target godina do koje BiH treba da se spremi za pu-nopravno ~lanstvo. Direkcija za evropske integracije BiH dobilaje zadatak da koordinira pripremu strate{kih dokumenata za pri-klju~enje Evropskoj uniji.185

U upitniku iz Brisela dominirala su pitanja iz oblasti ekonomije,unutra{njeg trì{ta i trgovine. U pripremi odgovora u~estvovaloje 25 institucija u BiH. Skoro jednu tre}inu, preko 100 pitanja,dobilo je Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosaBiH. To samo govori o pokrivenosti i {irini ovog ministarstva, tenu`nosti njegove podjele na dva ili vi{e novih dràvnih minista-rstava, koja }e pokrivati resore poljoprivrede, vanjske trgovine iunutra{njeg trì{ta ili ekonomije, sa akcentom na konkurenciju,standarde, mjeriteljstvo i za{titu potro{a~a.

Cijeli posao - distribuciju pitanja, prikupljanje odgovora, nji-hovu sistematizaciju, prevo|enje, publikovanje, slanje u Brisel,susrete sa Evropskom unijom - organizirala je Direkcija za evro-pske integracije BiH. Odgovori na pitanja Evropske komisije suse grupirali u ~etiri izdanja, njihova verifikacija je bila postupna,prva u aprilu, posljednja u julu 2003. Organizirane su ~etiri ru-nde razgovora izme|u slu`benog Sarajeva i Brisela, prva u maju,posljednja u septembru 2003. Izrada Studije izvodljivosti je bilanovo iskustvo za institucije BiH, koje je izrodilo jednu sloènu

105

Ministarstvo evropskih integracija je novim Zakonom o Vije}uministara BiH preraslo u Direkciju evropskih integracija BiH. Sadràvnim premijerom kao svojim {efom, evropske integracije sudobile politi~ku teìnu. Direkcija je dobila nadle`nosti uva`nim poslovima harmoniziranja nacionalnih zakona sa evro-pskim standardima, izrade strate{kih dokumenata,183 koordina-cije programa pomo}i Evropske unije. Svi ovi poslovi su dugo-ro~nog karaktera i ti~u se pripreme BiH kroz sve faze do puno-pravnog ~lanstva. Bila je to jo{ jedna potvrda da se postko-nfliktna faza zavr{ava. I u ovom slu~aju, Dejton je zamijenjenBriselom.

I Brisel je nastavio sa svojom ulaznom strategijom, ovaj put uoblasti sigurnosti i odbrane. Uradio je to u dva koraka. Pvo je, uokviru evropske sigurnosne i odbrambene politike, Evropskaunija pokrenula prvu civilnu operaciju za pomo} u kriznim situa-cijama po~etkom 2003. Formirana je Policijska misija Evropskeunije, koja je zamijenila Me|unarodnu policiju UN-a u BiH(IPTF). Te godine u evropskim krugovima se razmatrala i idejao zamjeni stabilizacijskih snaga NATO-a EUFOR-om. Va{ingtonu po~etku nije bio pretjerano sklon zamjeni SFOR-a evropskimsnagama, ali se kasnije sloìo sa tim. Interesantno je da se nikou BiH nije protivio ovoj najavi, a kasnije i samoj odluci o nji-hovoj zamjeni. Neke zemlje ~lanice su bile skepti~ne, smatraju}ida }e politi~ke opcije u BiH, koje su razo~arane u~e{}em Evro-pske unije u ratnom periodu, biti protiv odlaska SFOR-a i sma-njenja ameri~kog uticaja. Zbog toga {to je njen general trebaopostati glavnokomanduju}i EUFOR-a, Velika Britanija je pose-bno oslu{kivala stavove zvani~nika i pratila odnos javnosti uBiH. Na kraju je organizirana i informativna kampanja podsloganom "od stabilizacije do integracije". Izostanak negativnihreakcija potvrda je pove}anog povjerenja institucija BiH u evro-pske institucije.

Bez obzira na neka protivljenja unutar EU-a, Brisel je zapo~eoizradu Studije izvodljivosti o spremnosti BiH za po~etak prego-

104

stkonfliktno pitanje. Ostalih petnaest prioriteta bili su u vezi satranzicijom. {esnaest prioritetnih podru~ja slijede u nastavku:

1. Ispunjavanje me|unarodnih obaveza, 2. Djelotvornije upravljanje, 3. Djelotvornija javna uprava, 4. Direkcija za evropske integracije, 5. Po{tivanje ljudskih prava, 6. Djelotvorno sudstvo, 7. Rje{avanje problema organiziranog kriminala, 8. Upravljanje pitanjima azila i migracija, 9. Reforma carinskog i poreskog sistema, 10. Zakon o budètu, 11. Vi{egodi{nje budètsko planiranje, 12. Pouzdani statisti~ki podaci, 13. Konzistentna trgovinska politika, 14. Integrirano energetsko trì{te, 15. Jedinstveni ekonomski prostor, 16. Javni RTV-sistem.

Bosna i Hercegovina je, dakle, dobila prolaznu ocjenu uz listuuvjeta. Dok su neki mediji eufori~no najavljivali da je "BiH napragu Evrope", drugi su ignorirali ostvareni rezultat. Istina jebila izme|u ovih dviju krajnosti. Nema ponavljanja Studijeizvodljivosti i to je pozitivna strana Izvje{taja Evropske komisi-je objavljenog u novembru 2003. Tako|er, njena karakteristikaje {to je BiH, nakon EU-ove Mape puta, dobila drugu listu za-htjeva. Ona sama po sebi nije lo{a, jer predstavlja putokaz zanaredni period i dodatni je stimulans vlastima da sre|uju stanjekod ku}e. Negativna strana je {to se pregovori o potpisivanjuugovornih odnosa odlaù za jedan izvjestan period.

Ovakav razvoj doga|aja najvi{e je podsjetio na albanski scenarioiz 2001. godine, kada je ta zemlja, nakon negativne Studijeizvodljivosti iz 1999. i popravnog ispita 2001, dobila uvjetno po-zitivnu ocjenu.187 Bosna i Hercegovina nije dobila zeleno svjetlo

107

koordinaciju razli~itih struktura izvr{ne, zakonodavne i sudskevlasti sa ciljem {to bolje prezentacije stanja u zemlji. Zbog~estog me|usobnog druènja, neki su tek tada shvatili da dràvaima toliki broj institucija.

Visoki predstavnik za BiH u ovom poslu nije imao nikakvuulogu. Isto je bilo i sa Ameri~kom ambasadom, koja jeizraàvala svoju verbalnu podr{ku u~e{}u BiH u Procesu stabi-lizacije i pridruìvanja Evropskoj uniji. I jedni i drugi su bilisamo puki posmatra~i. Sve vrijeme izrade Studije izvodljivosti,evropske integracije su bile prva i osnovna tema svih politi~kihdiskusija. Na dnevnom redu Vije}a ministara BiH, Predstavni-~kog doma i Doma naroda BiH dominantna je bila Evropskaunija. Zabiljeèn je ve}i broj novinskih, TV i radio priloga,izvje{taja, intervjua na istu temu. Dok je Brisel ulazio u svijestpoliti~ara i javnosti, Dejton je sve vi{e izlazio.

U novembru 2003. godine, Evropska komisija je usvojila Izvje-{taj Vije}u ministara EU-a o spremnosti BiH za po~etak prego-vora sa Evropskom unijom radi potpisivanja Sporazuma o stabi-lizaciji i pridruìvanju. Time je slu`beno zavr{ena izrada Studijeizvodljivosti. U Izvje{taju je izraèna nada Evropske komisije da}e preporu~iti Ministarskom vije}u EU-a po~etak pregovora saBiH tokom slijede}e godine. Navedeno je da }e se to desiti uko-liko BiH napravi "zna~ajan napredak" u ispunjavanju preporukaiz 16 prioritetnih podru~ja.186 Michael Lee iz Direktorata za van-jske poslove Evropske komisije tom prilikom je izjavio: "Znamoda je plan ambiciozan i da su rokovi kratki. Mi èlimo vidjetinapredak u svim oblastima i èlimo da inicijative za reformedolaze iz zemlje, a ne od me|unarodne zajednice." PredsjednikEvropske komisije Romano Prodi je rekao da "to nisu uvjetipostavljeni za BiH ve} za svaku zemlju koja ima ambiciju da sepriklju~i EU". Od 16 prioritetnih podru~ja, sedam se odnosilo naekonomiju, ~etiri na vladavinu prava, tri na dràvnu upravu i pojedan na medije i me|unarodne obaveze BiH. Saradnja saHa{kim tribunalom, kao me|unarodna obaveza, jedino je po-

106

ministara BiH je po~etkom 2004. pripremilo i usvojilo Programaktivnosti radi ostvarivanja "zna~ajnog napretka" u 16 spomenu-tih podru~ja, do sredine iste godine. Uzimaju}i u obzir posta-vljene rokove za usvajanje velikog broja novih zakona i formira-nje institucija Program je bio veoma sloèn i ambiciozan. Pre-dvi|eno je usvajanje 46 zakona i uspostavljanje ili restruktui-ranje 27 institucija, od kojih su 22 na dràvnom i pet na enti-tetskim nivoima. Njegovu provedbu podràla je i Parlamentarnaskup{tina BiH. Jo{ zna~ajnije, sve parlamentarne politi~ke stra-nke, pozicija i opozicija, 18. februara 2004. zajedni~ki su po-tpisale Izjavu kojom potvr|uju svoju spremnost na politi~ki ko-ncenzus, radi ulaska u Evropsku uniju. Bila je to demonstracijapoliti~ke volje i najve}a podr{ka evropskim integracijama. Dotada nezamisliva i politi~ki neprihvatljiva rje{enja postala su pre-dmet dogovora politi~kih partija iz oba entiteta.

Poseban je zna~aj {to Kancelarija visokog predstavnika nijeu~estvovala u pripremi Programa. U tome je bila puki posma-tra~, me|utim, u njegovoj implementaciji pruàla je verbalnu istru~nu podr{ku. Evropska unija nije krila zadovoljstvo njego-vim usvajanjem. U nekoliko navrata su ponavljali da se radi o"sloènom i ambicioznom poduhvatu". Kao reakciju na njegovousvajanje od strane Vije}a ministara BiH, {ef Delegacije Evro-pske komisije Michael Humphreys je izjavio: "Rokove za provo-|enje su postavile vlasti BiH i nadamo se da }e oni biti ispo-{tovani. Ako se to ne desi, Evropa ne}e re}i 'ne' Bosni i Herce-govini, ve} }e kazati: 'Ne, vi jo{ niste spremni za po~etak pre-govora.'"

Primjena Programa podrazumijevala je mnoge promjene u BiH.Sve su bile sa predznakom Brisela, nijedna sa predznakomDejtona. Sa izuzetkom reforme odbrane, Evropska unija je usvim oblastima bila direktni sudionik. Sjedinjene Dràve igralesu sporednu ulogu, verbalno i finansijski su pomagale cijeli pro-ces. Bio je to zavr{etak upravljanja krizom i po~etak tranzicije.Bosna i Hercegovina je dobila ve}e ovlasti u sudstvu i tuìla{tvu,

109

za po~etak pregovora do kraja 2004. godine. I takav razvojdoga|aja, prolongiranje ispunjavanja dodatnih uvjeta, podsje}ana albansko iskustvo. Od objavljivanja prolazne ocjene Studijeizvodljivosti, Albanija je pri~ekala jo{ dvije godine, dok nijedobila preporuku Evropske komisije i zapo~ela pregovore o po-tpisivanju Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju po~etkom2003. Za razliku od Hrvatske, koja je pregovore okon~ala za {estmjeseci, pregovori Albanije nisu okon~ani ni tokom 2004.

Program 16

Nova faza odnosa sa Evropskom unijom podrazumijevala jeispunjavanje dodatnih obaveza. Za razliku od prethodne Mapeputa, koja je predvi|ala provedbu 18 jednostavnih smjernica,ovaj put radilo se o veoma sloènim, kompliciranim obavezamau 16 prioritetnih podru~ja. Svako podru~je bilo je posebno slo-èno i zahtjevalo je ispunjavanje vi{e smjernica, dono{enje ne-koliko zakona, formiranje vi{e razli~itih institucija.

Prioritetno podru~je broj jedan - "ispunjavanje postoje}ih me|u-narodnih obaveza", podrazumijevalo je nekoliko specifi~nih ko-raka: saradnju sa Ha{kim tribunalom, ispunjavanje postprije-mnih obaveza Vije}a Evrope, potpunu primjenu zaostalih smje-rnica Mape puta Evropske unije, dono{enje osam razli~itih zako-na188 i formiranje pet novih institucija. Samo jedan od tih neko-liko koraka, saradnja sa Ha{kim tribunalom, podijeljen je naobaveze koje se odnose na dostavljanje svih traènih dokumena-ta, zavr{etak Izvje{taja o Srebrenici i izru~enje svih optuènih zaratne zlo~ine. Svako drugo prioritetno podru~je jednako je ko-mplicirano i sloèno. Sve skupa zna~ilo je pokretanje zna~ajnihreformi u dru{tvu. Radi rje{avanja va`nih problema, dodatnouvjetovanje Evropske unije dobro je do{lo gra|anima BiH.

Nakon {to je Evropska komisija objavila svoj Izvje{taj o spre-mnosti BiH za prelazak u narednu fazu odnosa sa EU-om, Vije}e

108

ro nikakva primjena pojedinih zakona odga|ala je po~etak pre-govora o stabilizaciji i pridruìvanju sa Briselom.

U nastavku slijedi pregled najzna~ajnijih aktivnosti dràvnevlade u vezi sa Programom 16. Dràvni parlament je usvojioZakon o Visokom sudskom i tuìla~kom vije}u BiH, ~ime suentiteti prenijeli svoju nadle`nost za izbor i imenovanje sudija nadràvni nivo. Do tada su postojala tri visoka sudska i tuìla~kavije}a, dva na entitetskoj i jedno na dràvnom nivou. AmbasadorDelegacije Evropske komisije Michael Humphreys je pohvalionapore za njegovo uspostavljanje i ocijenio da je to "prvi prio-ritet iz Studije izvodljivosti koji je ispunjen". Sud BiH i Tuìla-{tvo BiH, koji su zapo~eli sa radom 2002. nakon muke sa prosto-rijama, opremom i jo{ uvijek aktuelnim finansiranjem, zapo~elisu sa procesuiranjem velikog broja slu~ajeva, uklju~uju}i i viso-korangirane slu`benike, biv{e ministre, te privrednike iz obaentiteta. O~ekuje se uspostava Suda za ratne zlo~ine u okviruSuda BiH, te reorganizacija tuìla{tava u BiH. Amandmani naZakon o Sudu BiH i amandmani na Zakon o Tuìla{tvu BiHusvojeni su 11. oktobra 2004. u razli~itim verzijama. O~ekuje senjihovo usagla{avanje. Samo u oblasti ekonomije, Vije}e mini-stara je usvojilo mnoge va`ne zakone, poput Zakona o fitofarma-ceutskim sredstvima, Zakona o sjemenu i sadnom materijalupoljoprivrednog bilja, Zakona o za{titi novih sorti bilja i Zakonao Agenciji za unapre|enje stranih investicija (FIPA). Usposta-vljeno je i Konkurencijsko vije}e BiH. Njegovim radom se regu-lira unutra{nje trì{te na jedinstven na~in, kontrolira se pona-{anje u~esnika na trì{tu, koncentracija i zloupotreba domina-ntnog poloàja, zabranjuju se antikonkurencijski sporazumi itd.

BiH nema sopstvenih izvora finansiranja pa nastavlja funkcioni-rati u zavisnosti od godi{nje dogovorenih transfera iz entiteta. Dabi se ovaj problem rije{io usvojen je Zakon o sistemu indire-ktnog oporezivanja. Njegovim implementiranjem uspostavljenaje Uprava za indirektno oporezivanje sa ~etiri regionalna centra,najavljeno uvo|enje PDV-a na dràvnom nivou, te ujedinjenje

111

sigurnosti, poreskoj i carinskoj politici, statistici, odbrani, lju-dskim pravima, sigurnosti hrane, konkurenciji, trì{tu... Napravom je putu da dobije nove nadle`nosti i u oblasti unutra{njihposlova, poljoprivrede, ekonomskih poslova itd.

Poplava novih zakona - primjena na ~ekanju

Na zahtjev institucija BiH, Evropska komisija i Svjetska bankasu sredinom 2004. predsjedavale posebnim sastankom na kojemsu razmatrale napredak ekonomskih i institucionalnih reformi.Tada je ocijenjeno "da se BiH vi{e ne smatra postkonfliktnomnego dràvom u tranziciji" i da je do{lo vrijeme da se "raskine samentalitetom koji stalno o~ekuje donatorska sredstva".186

Cijeli period implementacije preporuka iz 16 prioritetnih po-dru~ja karakteristi~an je po novoj dinamici institucija BiH. Radi-lo se o usvajanju velikog broja novih zakona, sada ve} usagla{e-nih sa evropskim standardima, na dràvnom nivou. U nekimoblastima se po prvi put uvodi princip regionalne organizacijeBiH koja ne ide entitetskom linijom. Kori{tenje bonskih ovlastiOHR-a, u smislu nametanja zakona, smanjeno je za skoro desetputa u poslednje dvije godine. [ef Delegacije Evropske komisijeu Sarajevu Michael Humphreys je, u vrijeme najè{}e polemikesa Vije}em ministara BiH oko usvajanja Zakona o porezu nadodatnu vrijednost, istakao da se radi o "najefikasnijoj vladi upostdejtonskoj BiH".190 U vrijeme ispunjavanja smjernica Mapeputa Evropske unije, od marta 2000. do septembra 2002, dràvnavlast je usvojila samo par novih zakona. Zakoni su se odnosili naizbore, za{titu potro{a~a, konkurenciju, trezor i dràvnu slu`bu.Pore|enja radi, samo tokom 2004. godine, Vije}e ministara jeusvojilo preko 40 zakona191 te omogu}ilo formiranje vi{e od 20institucija,192 pogotovo iz oblasti ekonomije. Ve}ina ovih zakonapro{la je parlamentarnu proceduru i objavljena je u Slu`benomglasniku BiH.193 Me|utim, sve to nije bilo dovoljno da BiH pre|eu slijede}u fazu odnosa sa Evropskom unijom. Ka{njenje ili sko-

110

peno smanjivanje vanjskotrgovinskog deficita. Sva ~etiri zakonasu pripremile institucije BiH uz pomo} CARDS programa i pro-jekta Evropske unije "Jedinstveni ekonomski prostor II".195 Prijenjihovog usvajanja, Bosna i Hercegovina nije imala propise nitije provodila procedure ocjenjivanja uskla|enosti u skladu sadirektivama Novog pristupa, nije mogla garantirati sigurnostupotrebe tehni~kih industrijskih roba proizvedenih u BiH, nitiobezbijediti za{titu vlastitog trì{ta od uvezenih proizvoda kojine garantiraju sigurnost za upotrebu. BiH tako|er nije ispunja-vala ni najminimalnije uvjete za izvoz svojih prehrambenih proi-zvoda na trì{te EU-a. Na{e su se robe nerijetko vra}ale sa grani-ca zbog toga {to nisu bile certificirane, nisu imale odgovaraju}estandarde ili nisu bile sigurne za upotrebu. Za razliku od Alba-nije, kojoj je Evropska unija odobrila uvoz na svoje trì{te iz 24pogona za proizvodnju hrane, u Bosni i Hercegovini nijedna pre-hrambena firma, prije usvajanja ovih zakona, nije mogla dobititakvu dozvolu.

Kao posljedica nepostojanja ovih zakona, BiH i nije moglakoristiti trgovinske preferencijale Evropske unije, koji su jojponu|eni, u vidu evropske "{argarepe", 16. septembra 2000.Kona~no, i veliki trgovinski deficit, koji je 2003. dostigao skorodvije milijarde eura u me|usobnoj razmjeni BiH i EU-a, djeli-mi~no je u vezi sa odsustvom po~etka reformi u ranoj postdejto-nskoj fazi. Druga posljedica je slaba primjena vanjskotrgovi-nskih ugovora potpisanih sa zemljama iz regiona. Ve}ina zema-lja, sa kojima je BiH potpisala te ugovore, napredovala je naputu ka evropskim integracijama ispunjavaju}i sve vi{e obavezaiz Bijele knjige. U njima su od ranije vaìla pravila i principi na-dzora nad doma}im trì{tem, pa je izvoz u Sloveniju, naprimjer,postajao zahtjevan kao i izvoz u Njema~ku, Francusku ili VelikuBritaniju. Usvajanjem ovog seta zakona, i u Bosni i Hercegovinije postavljen kamen temeljac za ja~anje izvoznih kapaciteta.

Kona~no, nakon toliko odlaganja, imenovano je i rukovodstvoAgencije za statistiku BiH, ~ime je zapo~ela primjena Zakona o

113

carinskih uprava. Najve}i zna~aj ove reforme je u tome {to je poprvi put u BiH uveden regionalni princip organizacije, zasnovanna ekonomskom interesu, ne i na entitetskoj ili kantonalnoj po-djeli BiH. U toku reorganizacije carinskog sistema ve} je ukinu-to 27 carinskih ispostava, najavljeno je ukidanje svih jedanaestcarinarnica u BiH i stavljanje u funkciju ~etiri regionalna centra.Kada se raspravljalo o usvajanju Zakona o PDV-u, polemika seuglavnom odnosila na poreske stope i to da li }e one biti jedi-nstvene ili ne. Prvi put u BiH, u ovoj polemici, politi~ke strankenisu bile podijeljene po entitetskoj liniji, nego na one koje su, sjedne strane, zabrinute za socijalnu egzistenciju ugroènih kate-gorija i, s druge strane, na one stranke koje èle sna`niju dràvusa ve}im prihodima i smanjenim prilikama za korupciju. Osim{to je omogu}io uspostavu jedinstvenog trì{ta u BiH, uvo|enjePDV-a }e pove}ati efikasnost prikupljanja prihoda i sprije~itikrijum~arenje roba. Ostaje da se vidi kada i kako }e se primijen-iti ova reforma, koja je tako|er dio ve} spomenute Bijele knjige,poglavlja 10, 22 i 21.

U BiH su do 2004. postojale svega ~etiri firme koje su imalepravo isticanja CE oznake na svojim proizvodima. Na trì{teEU-a takve proizvode mogla su plasirati samo ona preduze}akoja su samostalno prou~avala odgovaraju}e zakonodavstvoEvropske unije i prolazila kompliciranu proceduru ocjenjivanjauskla|enosti u inostranstvu, pla}aju}i visoke tro{kove. Usvaja-nje Zakona o tehni~kim zahtjevima i ocjenjivanju uskla|enosti,Zakona o nadzoru nad trì{tem, Zakona o op}oj sigurnosti proi-zvoda i Zakona o hrani,194 po~etak su promjena i u toj oblasti.Njihovom primjenom omogu}ava se daljnje unapre|enje jedi-nstvenog ekonomskog prostora u BiH, obezbje|uje provjerasigurnosti proizvoda i slobodno kretanje roba u skladu sa princi-pima unutra{njeg trì{ta EU-a.

Ovi zakoni, kada se primijene, nude nekim privrednim subjekti-ma izvoz na trì{te Evropske unije po prvi put, efikasniju primje-nu vanjskotrgovinskih ugovora sa zemljama iz region te poste-

112

strukture. Prvi se odnosio na dràvni nivo, drugi na odre|en brojregiona u BiH. "Cilj je napraviti jednu efikasnu, depolitiziranu idobro obu~enu policiju koja }e prije svega biti u slu`bi gra|anai koja }e se uspje{no boriti protiv svih vrsta kriminala."197 Cilj jetako|er smanjenje broja policijskih slu`benika, odnosno smanje-nje budètskih sredstava sa sada{njih 9% iz ukupnog budèta napribli`no 3%, koliko je evropski standard.

Do kraja novembra 2004. nije postignut kona~an dogovor.Me|utim, prije ili kasnije, BiH }e imati dràvno ministarstvounutra{njih poslova, stav je Evropske unije. U svom pismuAdnanu Terzi}u, Bari{i ôlaku, Mladenu Ivani}u, Ahmedu Ha-dìpa{i}u i Draganu Mikerevi}u, Chris Patten je istakao da "svenadle`nosti za provo|enje zakona moraju da se prenesu nadràvu BiH. Evropska unija ima direktan ulog u ovoj stvari, jerako BiH nije sposobna da se efikasno bori protiv kriminala, toonda ima uticaja na kriminal u cijeloj Evropi."198

Vije}e ministara BiH je usvojilo Nacionalni plan borbe protivorganiziranog kriminala. Obavje{tajna i sigurnosna agencija BiH(OSA) postala je operativna 1. juna 2004. Pripadnici novoformi-rane Agencije za informacije i za{titu (SIPA) u~estvovali su, poprvi put, u akciji hap{enja lica osumnji~enih za ratne zlo~ine,zajedno sa jedinicama SFOR-a 19. oktobra 2004. U akciji je uha-p{ena jedna osoba. Pripadnici unutra{njih poslova RS-a tako|ersu uhapsili nekoliko lica koja je sarajevski Kantonalni sud optu-ìo za ratne zlo~ine sredinom novembra 2004. Samo par godinaranije, nakon sli~ne operacije pripadnika unutra{njih poslova FBiH i poku{aja hap{enja Gorana Vasi}a na podru~ju Dobrinje,gra|ani srpske nacionalnosti su po~eli graditi zid separacijeizme|u Dobrinje 1 i Dobrinje 4.

Mada to nije direktno u vezi sa procesom evropskih integracija,vrijedi napomenuti da je u tom periodu dovr{ena prva faza refo-rme odbrane. Formirano je novo ministarstvo odbrane, koje jebrzo postalo i operativno. Od 172 predvi|ene pozicije, 47 njih je

115

statistici. Uskoro treba o~ekivati prve makroekonomske pokaza-telje BiH, bruto dru{tveni proizvod, nezaposlenost itd. Kao rezu-ltat preporuka iz Brisela, stvara se finansijski i ure|iva~ki neza-visan RTV-sistem BiH. Na planu povratka imovine raseljenim iizbjeglim osobama postignuti su zna~ajni rezultati. Zaklju~no sa30. junom 2004, u implementaciji imovinskih zakona dostignutje procenat od 98,98%. Naàlost, stvarni ili odrìvi povratakdaleko je od zadovoljavaju}eg. Do kraja 2003. godine gotovomilion ljudi, 438.000 izbjeglica i 547.000 raseljenih osoba, vrati-lo se u BiH. Me|utim, samo 434.000 vratilo se u svoje predratnedomove, u op}ine u kojima je njihov narod u manjini.196

Poseban doprinos promjenama dali su projekat Evropskekomisije "Reforma javne uprave" i funkcionalni pregledi sekto-ra u BiH. Ve} su zavr{eni vertikalni pregledi poljoprivrednogsektora, policijskih snaga, Dràvne grani~ne slu`be. Po njiho-vom zavr{etku, javnosti su prezentirane detaljne analize posto-je}eg stanja i preporuke kojima se otklanjaju problemi, a dràvapribliàva evropskim standardima. U pripremi su pregledi zdra-vstva, ekonomije itd. Tako|er su u pripremi horizontalne analizeinstitucionalne komunikacije, funkcioniranje Ureda za informi-ranje dràvnih i entitetskih institucija. U pravilu, nakon ovihizvje{taja, koji ukazuju na mnoge slabosti u radu institucija,svaki put se predlaù radikalne izmjene postoje}eg stanja, pre-no{enje ingerencija sa entitetskog na dràvni nivo, vertikalnouvezivanje i koordinacija resora.

Poslije promocije funkcionalnog pregleda policijskih snaga uBiH, predsjedavaju}i Adnan Terzi} je predloìo hitnu ineodloìvu reformu ovog sektora. Odgovaraju}i na njegovu ini-cijativu, visoki predstavnik Paddy Ashdown je uspostavioKomisiju za rekonstrukciju policije u BiH, sa mandatom dapredloì "jedinstvenu policijsku strukturu u BiH pod politi~kimnadzorom Vije}a ministara BiH". Na jednom od sastanaka ~la-nova Komisije u Briselu, krajem oktobra 2004, ve}ina njenih~lanova je dogovorila dvostepeno ustrojstvo budu}e policijske

114

dama, Zakon o sigurnosti proizvoda, Zakon o tehni~kim zahtje-vima i ocjenjivanju uskla|enosti. Svi oni ve} su stupili na snagui objavljeni su u Slu`benom listu. Nijedan nije primijenjen. Ja-vnost uop}e nema informacije kada i ko }e implementirati te za-kone. U goroj varijanti, novoformirane institucije uop}e nemajuprostorija, opreme i ljudi. Nemaju budèt. U boljoj varijanti, onekoje su finansirane, imaju prostorije i opremu, uposlene slu`be-nike, nemaju adekvatnog treninga, edukaciju i opremu. One ta-ko|er ne obavljaju zakonom propisanu zada}u. Nisu javne i tra-nsparentne. Javnost uop}e ne zna za njihovo postojanje i svrhu.Gra|ani i biznis ne koriste njihove usluge. Profesor na Fakultetupoliti~kih nauka u Sarajevu Nerzuk ]urak ih je okarakteriziraokao "beìvotni institucionalizam".201 O svim oteàvaju}im oko-lnostima detaljnije u zadnjem dijelu knjige, u dijelu koji govorio izazovima u BiH na njenom putu evropskih integracija.

Ako se ve}i dio teku}e 2004. odnosi na usvajanje zakona,posljednjih mjeseci dominirala je pri~a oko njihovog ignoriranja.Evropska komisija je, u nekoliko navrata, izraàvala svoj stav dapuko usvajanje zakona nije dovoljan razlog za po~etak pregovo-ra oko potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju.Sama ~injenica da se "sve vi{e govori o primjeni zakona nego onjihovom usvajanju"202 samo je polovi~an uspjeh. U svojoj novo-godi{njoj poruci 31. decembra 2004, i Paddy Ashdown je rekaoda je puko "usvajanje zakona besmisleno ukoliko se ti isti zakonii203 ne provode. U 2005. godini provedba }e biti klju~na rije~ zasve nivoe vlasti u BiH."

Prve presude Suda BiH, rezultati u uspostavljanju Uprave zaindirektno oporezivanje, usvajanje mnogih zakona, umanjeni suneuspjesima u drugim podru~jima. U Izvje{taju Evropskekomisije o stabilizaciji i pridruìvanju BiH za 2004. navodi se daje napredak bio umjeren u onim ta~kama koje se odnose na poli-ti~ku situaciju. "Vlada na nivou dràve ostaje nedovoljno razvi-jena, dok tenzije izme|u dràve i entiteta i dalje uti~u na vladinodjelovanje i reformu."204

117

raspore|eno na svoje poslove, tri generala, na rukovode}im po-zicijama, tako|er su imenovana do sredine 2004. Oba entitetskaministarstva odbrane su smanjena za 25%. Nova organizacijskastruktura predvi|a smanjenje civilnog dijela u ve}em entitetu za27%, u manjem za 42%. Kona~no, entitetska ministarstva odbra-ne }e biti u potpunosti reformirana u novu dràvnu strukturu.

Ova dinamika, me|utim, nije prisutna u segmentu primjene zako-na. Nakon prolaska kroz parlamentarnu proceduru, neki zakoniprestaju biti bilo kakva vijest. Formiranje novih institucija, kojenastaju implementacijom usvojenih zakona, obi~no bude na ~e-kanju mjesecima, u nekim slu~ajevima i godinama. Entiteti nerije-tko izbjegavaju primijeniti zakone koji su usvojeni na dràvnomnivou ili odlaù usagla{avanje postoje}ih entitetskih institucija sanovim zakonskim rje{enjima. Zakon o za{titi potro{a~a, koji jeusvojen prije vi{e od dvije godine, jo{ nije rezultirao formiranjembilo kakve institucije.199 Tako smo dobili zakon, a nismo dobili za-{titu. Zakon o konkurenciji BiH, koji je bio dio Mape puta Evro-pske unije, pro{ao je parlamentarnu proceduru 2002. Tek neda-vno200 formirano je Konkurencijsko vije}e, i to zahvaljuju}i proje-ktu podr{ke Evropske komisije "Jedinstveni ekonomski prostor II".

Uskla|ivanje nacionalnih zakona ra|eno je na dobrovoljnojosnovi, od slu~aja do slu~aja i uz odsustvo bilo kakve sistema-ti~nosti. U jednoj varijanti zakonske projekte su pripremali do-ma}i i strani eksperti po radnim grupama, uz pomo} projekataEvropske unije. Mnogi od tih zakona su omogu}ili prenos nadle-`nosti na dràvni nivo bez stvarne primjene zakona, bilo kakvihrezultata i servisiranja gra|ana. Dinamike u primjeni zakona nemai zbog odsustva politi~ke volje. Posebno je nema u osjetljivimpoliti~kim pitanjima. Imenovanje direktora Agencije za stati-stiku BiH, ~ime je ova institucija uskra}ena za upravljanje, traja-lo je vi{e od godinu dana.

Pravo je pitanje da li se danas uop}e primjenjuju gore spomenutizakoni: Zakon o nadzoru nad trì{tem, Zakon o mineralnim vo-

116

rtu 2000. U vrijeme izrade Studije izvodljivosti 2003. godine,umjesto CTF sastanaka, obavljene su ~etiri runde razgovora uSarajevu, izme|u institucija BiH i Evropske unije. Nakon toga,rad CTF-a ponovo je obnovljen. Bez obzira na razlike u formi,su{tina razgovora je bila ista.

U toku 2004. odràna su ~etiri sastanka CTF-a. U odnosu naprethodni period, sastanci su ovaj put, pored Sarajeva, organizi-rani i u Banjoj luci i Mostaru. Na njima se procjenjivala prove-dba preporuka iz 16 prioritetnih podru~ja Studije izvodljivosti.Do kraja 2004. Evropska komisija nije zaklju~ila da je ostvaren"zna~ajan napredak" u ispunjavanju obaveza, pa stoga nije nipreporu~ila po~etak pregovora sa BiH. Od po~etka 2005. Gene-ralni direktorat za pro{irenje Evropske komisije nadleàn je zaBiH. Zbog toga je komesar za pro{irenje Eli Ren posjetio Sara-jevo krajem decembra 2004. Ova promjena pozitivan je signal izBrisela i znak da Evropska unija ozbiljno ra~una na budu}apro{irenja.

Nakon Solunskog samita, osnovan je politi~ki forum EU - Zapa-dni Balkan, na kojem ministri zemalja ~lanica odràvaju zajedni-~ke sastanke sa svojim kolegama iz Jugoisto~ne Evrope. Ministrivanjskih poslova i pravde iz BiH u~estvovali su na ovom multi-lateralnom forumu u nekoliko navrata. Na kraju, treba spomenu-ti i nekoliko bilateralnih posjeta predsjedavaju}eg Vije}a mini-stara BiH i njegovih ministara iz dràvne vlade, koji su u toku2004. boravili u Belgiji, Velikoj Britaniji, Finskoj, [vedskoj,Austriji, Francuskoj, [paniji, Italiji, Njema~koj i Gr~koj. Pre-mijer Terzi} se sastao sa Blerom, Berlusconijem, Shrederom. UBiH su dolazili Xavier Solana, Chris Patten, Romano Prodi, OlliRehn, Doris Pack itd.

Pored Konsultativne radne grupe, konsultacija sa Evropskomkomisijom, Vije}em ministara EU-a, komunikacija se odvijala ikroz saradnju Delegacije Evropskog parlamenta i Komisije zaevropske integracije Parlamentarne skup{tine BiH. Posljednja

119

Na sastanku Konsultativne grupe za Bosnu i Hercegovinu, kojimsu kopredsjedavale Evropska komisija i Svjetska banka, odrà-nom u Sarajevu 22. i 23. septembra 2004, u listi budu}ih izazo-va u BiH navedena su slijede}a pitanja: "o~uvanje makroe-konomske stabilnosti, smanjenje deficita platnog bilansa, una-pre|enje poslovnog okruènja, formuliranje i implementacijapaketa korporativnih reformi, detaljne reforme javne uprave,smanjenje tereta javnih rashoda na ekonomiju, okon~anje refo-rme indirektnog oporezivanja, pobolj{anje statistike u cijeloj ze-mlji, regionalna saradnja u oblasti energetike, transporta, voda,prenosivih bolesti i za{tite okoli{a". Sva spomenuta pitanja sug-eriraju da se radi isklju~ivo o zemlji u tranziciji, nikako o dràviu postkonfliktnoj fazi. Primjetno je da nijedan od spomenutihizazova nema ni{ta sa Dejtonom. Naprotiv, svako pitanje u vezije isklju~ivo sa Briselom.

Intenziviranje institucionalne saradnje sa Evropskom unijom

Od po~etka procesa evropskih integracija odnosi BiH i Evropskeunije su i{li uzlaznom linijom. U posljednje vrijeme, ta saradnjaje posebno intenzivirana kroz odnos institucija BiH sa Evropskomkomisijom, Vije}em ministara Evropske unije, Evropskim pa-rlamentom i njenim zemljama ~lanicama.

U kratkoj povijesti odnosa Bosne i Hercegovine i Evropske uni-je, me|usobni slu`beni sastanci su, uz izuzetak izrade Studijeizvodljivosti, organizirani u okviru Konsultativne radne grupe(CTF). Na tim sastancima Brisel su predstavljali slu`beniciGeneralnog direktorata za vanjske poslove Evropske komisije ipredsjedavaju}i Evropske unije. Sastancima su prisustvovali ipredstavnici dràva ~lanica EU-a.

Od 1998. do 2002. odràno je jedanaest plenarnih susreta CTF-a.Nakon jedanaestog sastanka, pozitivno je ocijenjen napredak uprovedbi 18 smjernica Mape puta, koju je Brisel obznanio u ma-

118

Sarajevu 2004, evidentno je odsustvo bilo kakvog institucio-nalnog interesa ameri~ke administracije u BiH.

Evropsko partnerstvo

Kao dodatak redovnom godi{njem Izvje{taju o stabilizaciji i pri-druìvanju za BiH, Evropska komisija je, u skladu sa svojomodlukom iz Soluna, predloìla i prvu verziju Evropskog partne-rstva za Bosnu i Hercegovinu, u martu 2004. Tako|er ga jedostavila Vije}u ministara EU-a na usvajanje. Evropsko partne-rstvo je istaklo kratkoro~ne i srednjoro~ne prioritete za daljnjuintegraciju u Evropsku uniju. Bila je to specifi~na lista obaveza,prema kojoj }e se mjeriti napredak Bosne i Hercegovine u bu-du}nosti. Sli~na praksa se primjenjivala za zemlje srednje i isto-~ne Evrope krajem devedesetih kroz Pristupna partnerstva.

Kratkoro~ni prioriteti Evropskog partnerstva su odraàvalispecifi~nost u kojoj se BiH tada nalazila. Od ukupno 22 kratko-ro~na prioriteta, samo ih se {est nije odnosilo na prioritete izStudije izvodljivosti. U tih {est prioriteta BiH je trebala da:

1.

2.

3.

4.

5.

6.

121

Preuzme punu organizacijsku i finansijsku odgovo-rnost za Op}inske izbore 2004;Implementira Zakon o odbrani, usvoji i po~ne imple-mentirati Zakon o Obavje{tajnoj i sigurnosnoj agenciji;Odrì stabilan makroekonomski okvir u kontekstuprograma Me|unarodnog monetarnog fonda, te poka-è po{tivanje uvjeta koje postavljaju me|unarodne fi-nansijske institucije;Nastavi sa privatizacijom preduze}a, usvoji i impleme-ntira reforme identificirane kao dio Buldoèr inicija-tive, usvoji legislativu o upravljanju preduze}ima;Osigura brzu, potpunu i vjernu implementaciju svihdogovorenih sporazuma o slobodnoj trgovini;Osigura pouzdanost svih bh. potvrda o porijeklu.

takva posjeta, {esta po redu, odràla se po~etkom novembra 2004,kada je ~lanove Evropskog parlamenta predvodila Doris Pack.Na ovom sastanku razgovaralo se o razli~itim pitanjima, uklju-~uju}i i ona najdelikatnija, poput ustavnih promjena i smanjenjaovlasti visokog predstavnika u BiH. Ova saradnja nikoga neobavezuje, ona predstavlja razmjenu mi{ljenja i ohrabruje insti-tucije BiH da istraju na evropskom kursu. Saradnja sa evropskimparlamentarcima je posebno zna~ajna jer }e oni u~estvovati uprocesu ratifikacije Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanjuBiH sa Evropskom unijom. Ova Delegacija Evropskog parlame-nta, osim BiH, pokriva jo{ Srbiju i Crnu Goru i Albaniju.

Bosna i Hercegovina je tako|er veoma aktivan u~esnik ve}ineregionalnih incijativa koje podràva Evropska unija. Na Tre}emministarskom sastanku Energetske zajednice zemalja jugoisto-~ne Evrope u Atini, odrànom 13. decembra 2004. u organizaci-ji Evropske komisije, Bosna i Hercegovina je preuzela od Au-strije predsjedavanje Energetskom zajednicom u toku {estomje-se~nog perioda.

Tri godine nakon objavljivanja Procesa stabilizacije i pri-druìvanja, Evropska komisija je po~ela sa objavljivanjem redo-vnih izvje{taja o u~e{}u BiH u ovom procesu. Do sada su obja-vljena tri izvje{taja, prvi 2002, posljednji 2004. Svaki izvje{tajsastojao se od analiziranja postoje}e politi~ke i ekonomske situa-cije, aktuelnosti iz Procesa stabilizacije i pridruìvanja i fina-nsijske pomo}i Bosni i Hercegovini. Istog dana kada je objavljenGodi{nji izvje{taj za 2004. Evropska komisija je predloìlaEvropskom vije}u i prva Evropska partnerstva za BiH.

Bez obzira na intenziviranje odnosa sa Evropskom unijomtokom 2003. i 2004. godine, u toj fazi odnosa Bosna i Herce-govina je jo{ uvijek na samom po~etku pribliàvanja punopra-vnom ~lanstvu. Me|utim, promjene koje se de{avaju u BiH, nanjenom putu od Dejtona do Brisela, najbolja su potvrda sve ve-}eg uticaja ovog posljednjeg. Uz izuzetak posjete Colina Powella

120

ngton i nije bio zainteresiran za tranzicijska pitanja. Onog mo-menta kada se iza{lo iz faze upravljanja krizom, cijeli slu~aj jepredat Briselu. Hrvatska je jedina zemlja u regionu koja je shva-tila da je najbolje igrati na evropsku kartu. Nije slu~ajno {to pre-dvodi grupu od pet zemalja, u kojoj se BiH nalazi na ~etvrtommjestu, iza Makedonije i Albanije, a ispred Srbije i Crne Gore.

123

Kratkoro~ni prioriteti su u velikoj mjeri implementirani kroz rea-lizaciju Programa 16 Vije}a ministara BiH, koji je predvi|aousvajanje preko 40 novih zakona i formiranje ili restruktuiranjepreko 20 institucija. Oni prioriteti koji nisu dio Programa, poputodràvanja lokalnih izbora 2004. ili primjene Zakona o odbrani,tako|er su provedeni.

Za razliku od 22 kratkoro~na, bilo je ukupno 30 srednjoro~nih pri-oriteta,205 od kojih se nijedan nije odnosio na 16 prioriteta iz Stu-dije izvodljivosti. Srednjoro~ni prioriteti su veoma detaljni i pre-dstavljaju dugu, do sada najduù listu obaveza za BiH. PremijerVije}a ministara BiH Adnan Terzi} ih je ocijenio realnim. Isticanjeprioriteta od strane Evropske unije i njihova primjena od straneBiH nedvosmislen su dokaz me|usobne povezanosti dviju strana.

Implementacija srednjoro~nih prioriteta zahtijeva strate{ki pri-stup dràve. Prvi korak je priprema akcionih planova sa rokovi-ma, institucionalnom odgovorno{}u i sistemom izvje{tavanja.Nakon toga slijedi njihova provedba. Na ovaj na~in, institucijeBiH se u~e strate{kom planiranju i vi{egodi{njem programiranjusvojih aktivnosti. Tako|er, ja~aju svoje institucionalne kapaci-tete, neophodne za predstoje}e faze, pregovore i potpisivanjeugovornih odnosa sa EU-om. Od objavljivanja Evropskog pa-rtnerstva u martu 2004. do kraja 2004. godine nije pripremljennikakav akcioni plan.

Evropska komisija }e redovno, putem godi{njih Izvje{taja o sta-bilizaciji i pridruìvanju, te budu}eg Sporazuma o stabilizaciji ipridruìvanju, pratiti napredak u implementaciji prioriteta izEvropskog partnerstva. U svemu tome, najva`nije su promjenekoje se doga|aju ili }e se doga|ati u BiH na njenom evropskomkursu. Interesantno je primijetiti potpuno odsustvo dejtonske te-rminologije u srednjoro~nim prioritetima za BiH.

Strate{kim odnosom i sve sna`nijim prisustvom, Evropska unijaje preuzela odgovornost od Sjedinjenih Ameri~kih Dràva. Va{i-

122

185

186

187

188

189

190

125

ma i ribom, kretanje radnika, poslovno nastanjivanje, trgovineuslugama, teku}a pla}anja i protok kapitala, uskla|ivanje, pri-mjena i provedba zakona, konkurencija, intelektualno, industri-jsko i komercijalno vlasni{tvo, javne nabavke, standardizacija iocjenjivanje uskla|enosti, za{tita potro{a~a, pravosu|e i unutra-{nji poslovi, ja~anje institucija i vladavina zakona, policija, su-dstvo, mjere protiv prevare i korupcije, azil, migracije, kontrolavanjskih granica, vize, borba protiv pranja novca, borba protivkriminala, borba protiv narkomanije, borba protiv terorizma, ne-dozvoljene trgovine, ekonomska, monetarna i statisti~ka sara-dnja, za{tita stranih ulaganja, mala i srednja preduze}a,poljoprivreda i industrijski sektor, zapo{ljavanje, socijalna politi-ka, obrazovanje, obuka, istraìvanje i tehnolo{ki razvoj, kultura,audio-vizuelne, telekomunikacijske i po{tanske usluge, transport,energija i okoli{.Strategiju integriranja u Evropsku uniju, Akcioni plan evropskihintegracija, Metodologiju i uputstva za harmonizaciju zakona uBiH sa evropskim pravnim naslije|em. Ispunjavanje me|unarodnih obaveza, djelotvornije upravljanje,djelotvornija javna uprava, Direkcija za evropske integracije,po{tivanje ljudskih prava, djelotvorno sudstvo, rje{avanje organi-ziranog kriminala, upravljanje pitanjima azila i migracija, reformacarinskog i poreskog sistema, zakon o budètu, budètska praksa,pouzdani statisti~ki podaci, konzistentna trgovinska politika, inte-grirano energetsko trì{te, jedinstveni ekonomski prostor, javniRTV-sistem.Nakon {to je usvojena preporuka Evropske komisije za po~etakpregovora sa Albanijom, oni su i zapo~eli u februaru 2003. i jo{uvijek traju.Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o Sudu BiH, Zakon oizmjenama i dopunama Zakona o Tuìla{tvu BiH, Zakon o osni-vanju Instituta za standarde BiH, Zakon o osnivanju Instituta zamjeriteljstvo BiH, Zakon o osnivanju Instituta za intelektualnovlasni{tvo BiH, Zakon o izmjenama i dopunama Izbornog zakona,Zakon o priznavanju javnih isprava BiH, zakoni o prigovoru sa-vjesti FBiH i RS-a Renzo Daviddi, {ef odjela Delegacije Evropske komisije u BiH,NINA, 21. septembar 2004Dnevni avaz, 24. oktobar 2004, stranica 2.

Bilje{ke

168

169

170

171172173174

175

176177178179180

181

182

183

184

124

Pismo {efa Delegacije Evropske komisije u Sarajevu Hans J.Kretschmera pomo}niku ministra vanjskih poslova BiH MihoviluMalba{i}u od 25. juna 1998. Tako|er Vije}e ili Vije}e ministara. Najva`nije je tijelo Evropskeunije koje donosi odluke. ~lanovi Vije}a su resorni ministri zema-lja ~lanica koji se sastaju ovisno o temi o kojoj se raspravlja: va-njski poslovi, poljoprivreda, industrija i sli~no. Svaka zemlja ~la-nica predsjedava Vije}em {est mjeseci. Ugovorom iz Amsterdamaglavni sekretar Vije}a djeluje kao visoki predstavnik za zajedni~kuvanjsku i sigurnosnu politiku. Direktive novog pristupa, direktiva koja se odnosi na upotrebu“medicinskih sredstava”Ministarstvo za evropske integracije BiHSlu`beni glasnik BiH 3/1999, 20 mart 1999.Slu`beni glasnik BiH 12/1999, 8. avgust 1999.Djelatnost Ministarstva za evropske integracije BiH bila je odre-|ena ~lanom 41. starog Zakona o Vije}u ministara i ministarstvi-ma BiH. Slu`beni glasnik BiH br. 11-2000.Wolfgang Petrich u predgovoru knjige Bosna i Hercegovina naputu ka modernoj dràvi – Perspektive i prepreke, FondacijaHeinrich Boll, stranica 10 Dnevni avaz, 29. avgust 2002. Nezavisne novine, 5. avgust 2002.Slu`beni glasnik BiH 05/03Slu`beni glasnik BiH 38/02 (nametnuo ga visoki predstavnik)Ministarstvo vanjskih poslova, Ministarstvo vanjske trgovine iekonomskih odnosa, Ministarstvo trezora i finansija, Ministarstvoza ljudska prava i izbjegliceSekretari ministarstava na dràvnom nivou su ujedno i koordina-tori za evropske integracije.Entiteti imaju po jednog koordinatora. Oni, me|utim, imaju so-pstveni mehanizam koordinacije na nivou entiteta u koji su uklju-~ena entitetska ministarstva. Strategija evropskih integracija BiH, Nacionalni program BiH zausvajanje acquisa, Komunikacijska strategija itd.Politi~ki dijalog, regionalna saradnja, robna trgovina, trgovinaindustrijskim proizvodima, trgovina poljoprivrednim proizvodi-

193

194

195

196

197

198199200201

202

203204205

127

Agencija za sigurnost hrane BiH, Konkurencijsko vije}e, Age-ncija za javne nabavke.Do 19. oktobra 2004. godine 23 zakona stupila su na snagu, 12 za-kona usvojeno je u oba doma Parlamentarne skup{tine BiH, 7 za-kona usvojeno je u Zastupni~kom domu BiH, jedan zakon }e serazmatrati po hitnoj proceduri u Zastupni~kom domu. Ova ~etiri zakona Predstavni~ki dom Parlamentarne skup{tineBiH usvojio je 27. jula 2004. Dom naroda Parlamentarne sku-p{tine usvojio je ove zakone 9. avgusta 2004. godine. U sklopu projekta Jedinstveni ekonomski prostor II tako|er seobu~ava 13 firmi iz BiH koje proizvode robe obuhva}ene ovimzakonima da primijene proceduru ocjenjivanja uskla|enosti svojihproizvoda sa evropskim normama. Vi{e informacija i mjese~na statistika UNHCR-a dostupna na webstranici: www.unhcr.ba, tako|er vidi analizu za period januar –decembar 2003. godine Helsin{kog komiteta za ljudska prava uBiH na web stranici: www.bh-hchr.org. Ministar Bari{a ôlak za novinsku agenciju NINA, 31. oktobar2004. Nezavisne novine, 18. novembar 2004.Do kraja 2004.Decembar 2004.Konferencija Evropska unija i Bosna i Hercegovina: izme|uupravljanja krizom i izgradnje dràve u organizaciji Heinrich Boll,septembar 2004. Rainhard Priebe, direktor Generalnog direktorata za pro{irenje priEvropskoj komisiji u izjavi za medije nakon odrànog 4. sastankaKonsultativne radne grupe u Mostaru, 4. novembra 2004.Dnevni avaz, 31. decembar 2004., 1. i 2. januar 2005.Izvje{taj o stabilizaciji i pridruìvanju BiH za 2004, stranica 3 Preuzeti punu odgovornost za izbore 2006, teìti ka punoj odgo-vornosti dràve kada su u pitanju formuliranje politike i odlu-~ivanje, osigurati odgovaraju}u koordinaciju politika izme|u svihnivoa vlasti, implementirati objedinjeni Akcioni plan o reformi ja-vne uprave, osigurati jednake standarde imenovanja, napredova-nja, discipline i obuke suda~kog i tuìla~kog osoblja u BiH, osig-urati punu odgovornost BiH za Dràvni sud BiH, Dràvno tuì-la{tvo BiH te Visoko sudsko i tuìla~ko vije}e, implementiratipreporuke u vezi sa funkcionalnom i strate{kom provjerom polici-

191

192

126

Zakon o Sudu BiH, Zakon o izmjenama i dopunama Zakona oSudu BiH, Zakon o Tuìla{tvu BiH, Zakon o izmjenama i dopuna-ma Zakona o Tuìla{tvu BiH, Zakon o osnivanju Instituta za sta-ndarde, Zakon o osnivanju Instituta za mjeriteljstvo, Zakon oosnivanju Instituta za intelektualno vlasni{tvo, Zakon o izmjena-ma i dopunama Izbornog zakona, Zakon o priznavanju javnihisprava BiH, Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o sukobuinteresa u institucijama vlasti, Zakon o izmjenama i dopunamaZakona o ombudsmenima, Zakon o Visokom sudskom i tuìla-~kom vije}u BiH, Zakon o policijskim slu`benicima BiH, Zakono Agenciji za istrage i za{titu, Zakon o nadzoru i kontroli prelaskadràvne granice, Zakon o Dràvnoj grani~noj slu`bi, Zakon o za-{titi svjedoka pod prijetnjom i ugroènih svjedoka, Zakon o izmje-nama i dopunama Zakona o za{titi svjedoka pod prijetnjom i ugro-ènih svjedoka, Zakon o spre~avanju pranja novca, Zakon oizmjenama i dopunama Zakona o krivi~nom postupku, Zakon oizmjenama i dopunama Zakona o dràvnoj slu`bi u institucijamaBiH, Zakon o sistemu indirektnog oporezivanja, Zakon o radu uinstitucijama BiH, Zakon o metodama uplate na jedinstveni ra~un,Zakon o carinskoj politici, Zakon o PDV-u, Zakon o finansiranjuinstitucija BiH, Zakon o statistici BiH, Zakon o izmjenama i do-punama Zakona o statistici, Zakon o mineralnim |ubrivima, Za-kon o fitofarmaceutskim sredstvima, Zakon o sjemenu i sadnommaterijalu poljoprivrednog bilja, Zakon o za{titi novih sorti bilja,Zakon o tehni~kim zahtjevima i ocjenjivanju uskla|enosti, Zakono nadzoru nad trì{tem, Zakon o op}oj sigurnosti proizvoda, Za-kon o hrani, Zakon o Agenciji za unapre|enje stranih investicija(FIPA), Zakon o osnivanju nezavisnog operatora sistema za pri-jenosni sistem u BiH, Zakon o osnivanju Kompanije za prenoselektri~ne energije u BiH, Zakon o izmjenama i dopunama Zako-na o konkurenciji, Zakon o javnim nabavkama, Okvirni zakon oregistraciji poslovnih subjekata u BiH, Zakon o Javnom RTV-si-stemu, Zakon o Javnom servisu BiH. Vije}e za ratne zlo~ine u okviru Dràvnog suda BiH, Institut zastandarde BiH, Institut za mjeriteljstvo BiH, Institut za intelektu-alno vlasni{tvo, Jedinica za planiranje ekonomske politike BiH,Jedinstveno sudsko i tuìla~ko vije}e BiH, Agencija za za{titupodataka BiH, Uprava za indirektno oporezivanje BiH, Uprava zafitosanitarnu za{titu BiH, Inspektorat za nadzor nad trì{tem BiH,

129

intelektualna i industrijska vlasni~ka prava u skladu sa standardi-ma EU-a, slobodnim zonama upravljati u skladu sa acquisom, do-vr{iti spajanje carina i osigurati punu implementaciju plana ca-rinske reforme, Upravni odbor Uprave za indirektno oporezivanjerazviti u Fiskalno vije}e sa sposobno{}u definiranja politika, ja~atiadministrativne kapacitete carinskih i poreznih organa, potpunoimplementirati dogovorene reforme PBS-a, odràti nezavisnostRegulatorne agencije za komunikacije, osigurati harmonizacijuregulatornog okvira za energiju i uspostavu jedinstvenog regula-tornog tijela na nivou BiH, uklju~uju}i implementaciju Zakona oformiranju ISO-a i TRANSCO-a, ja~ati kapacitete na nivou drà-ve na planu okoli{a, implementirati me|unarodne obaveze preu-zete na Ohridskoj konferenciji o sigurnosti i upravljanju granica-ma, kao i mjere prezentirane na Ministarskom forumu o pravo-su|u i unutra{njim poslovima EU - Zapadni Balkan u novembru2003, podràvati i implementirati Strategiju integriranog upravl-janja granicama, razvijati saradnju izme|u DGS-a, carinske slu-`be, policije i tuìla{tva kako bi se presjekla i krivi~no tretiralatrgovina ljudima i drugi prekograni~ni kriminal, pokazati punuimplementaciju svih mjera dogovorenih Akcionim planom borbeprotiv organiziranog kriminala, prezentiranim na Ministarskomsastanku o pravosu|u i unutra{njim poslovima u Briselu, nove-mbra 2003, pokazati djelotvorno dràvno upravljanje politikamaazila i migracija, pratiti i izvje{tavati o operacijama, nastavljati sapregovorima i zaklju~enjem Sporazuma o ponovnom prihvatu.

128

jskog sektora te osigurati saradnju me|u agencijama za provedbuzakona, posti}i napredak u borbi protiv korupcije, usvojiti i pro-vesti strategiju o borbi protiv korupcije, osigurati djelotvorno pro-vo|enje Zakona o sukobu interesa i pove}ati kapacitete za istragekao i pokretanje tu`bi u slu~ajevima korupcije, osigurati za{tituljudskih prava, osigurati sveobuhvatnu primjenu Zakona o pravi-ma nacionalnih manjina, dovr{iti proces povratka izbjeglica, do-vr{iti spajanje dràvnog i entitetskih ombudsmana, pokazati usp-jeh u hap{enju optuènih za ratne zlo~ine, osigurati da Ha{ki tri-bunal ima na raspolaganju svu dokumentaciju, preuzeti odgo-vornost za Odjeljenje za ratne zlo~ine pri Dràvnom sudu BiH,rije{iti nerije{ena bilateralna pitanja granica sa susjednim zemlja-ma, ispuniti solunske obaveze u pogledu saradnje na pitanjimapravosu|a i unutra{njih poslova, trgovine, energije, transporta iokoli{a, pobolj{ati upravljanje preduze}ima, osigurati da komerci-jalni sudovi primijene Zakon o bankrotu, nastaviti implementiratiprincipe Evropske povelje o malim preduze}ima, razraditi i pri-mijeniti vi{egodi{nji plan aktivnosti za statistiku i izraditi redo-vne, pouzdane procjene nominalnog i realnog GDP-ja, podatke o(ne)zaposlenosti, inflaciji, platnom bilansu, platama i industrijskojproizvodnji, osigurati saradnju sa Eurostatom, osigurati punuoperativnost objedinjenog vladinog ra~una u okviru Ministarstvaza trezor i finansije BiH, osigurati transparentno izvr{enje bu-dèta, oja~ati procese izrade budèta u svim ministarstvima,oja~ati sveobuhvatni plan u pogledu unutra{njeg duga u dogovorusa MMF-om, implementirati Strategiju evropskih integracija,razvijati sposobnost progresivnog usagla{avanja zakona sa acqui-som, pro{iriti ulogu BiH u programiranju i implementiranjuCARDS-a, pokazati djelotvorno funkcioniranje Konkurencijskogvije}a i entitetskih Ureda za konkurenciju i za{titu potro{a~a,ja~ati implementaciju konzistentnog i djelotvornog reìma javnihnabavki, uklju~uju}i i funkcioniranje Agencije za javne nabavke iUreda za razmatranje àlbi, nastaviti osiguravati slobodno kreta-nje roba i usluga unutar BiH, osigurati puno funkcioniranje Zavo-da za standarde, mjeriteljstvo i intelektualno vlasni{tvo, poja~atisposobnost planiranja politika i pregovaranja u Ministarstvu va-njske trgovine i ekonomskih odnosa, dalje razvijati sposobnostUreda za veterinarstvo BiH i osigurati puno funkcioniranje Fitosa-nitarnog ureda, stvoriti regulatorni okvir za tehni~ke standarde,

BUDU]I KORACI

Uvod; Suvi{na polemika oko brzine priklju~enja BiH Evropskojuniji; Po~etak pregovora - prva propu{tena prilika; Prvi slijede}ikorak; Iz dobrovoljnog u obavezno uskla|ivanje zakonodavstvaBiH sa acquisom; Prilago|avanje u oblasti trì{ta; Ostale poslje-dice ugovornih odnosa; U Evropu ukidanjem OHR-a; U Evropupromjenom Ustava; Od potencijalnog kandidata do statusa kandi-data za ~lanstvo u EU; Pregovorima do punopravnog ~lanstva;Izazovi na putu evropskih integracija; Umjesto zaklju~ka

"Ne moèmo valjano pobijediti nacionalizam drugih suprotstavljaju}i mu na{ vlastiti.

Nacionalisti~kom valu moè se odoljeti samo konstruktivnom i zajedni~kom politikom,

u okviru koje }e svako, zahvaljuju}i istinskoj uzajamnoj povezanosti interesa i napora, na}i

svoj ra~un." (R. Schuman)

Uvod

Obaveze iz 16 prioritetnih podru~ja Studije, koje su se realiziraleu toku 2004. i dijelom 2005, Studija izvodljivosti iz 2003. i Ma-pa puta Evropske unije od prije ~etiri godine su pro{lost. Po~etakpregovora i potpisivanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruìva-nju sa Evropskom unijom su blià budu}nost, pregovori o pristu-panju Evropskoj uniji dalja budu}nost. Bez obzira {to je u pro-cesu evropskih integracija formalno od 1998, kada je sa Evro-pskom unijom formirano Konsultativno radno tijelo, Bosna iHercegovina je na samom po~etku tog procesa. Do sada je onadobrovoljno uskla|ivala svoje zakonodavstvo sa acquis commu-nautaireom. Ubudu}e }e to biti obaveza koja }e proiza}i prvo izugovornih obaveza, a kasnije iz punopravnog ~lanstva. Zbogtoga, one su{tinske promjene jo{ nisu ni zapo~ele.

131

8.

9.10.

Svi spomenuti koraci u fazi ugovornih odnosa su me|usobno po-vezani. Evropska komisija ne moè dobiti mandat za po~etakpregovora prije nego {to Vije}e ministara EU-a ne potvrdi njenupreporuku. To se, me|utim, ne odnosi na podno{enje zahtjeva zapunopravno ~lanstvo, {to je vlastita procjena svake zemlje. Ze-mlja moè podnijeti aplikaciju za ~lanstvo i prije nego {to njenSporazum sa EU-om stupi na snagu. Ve} su zabiljeèni takvi slu-~ajevi, i to sa Estonijom, Latvijom i Litvanijom, koje su zahtje-ve za ~lanstvo podnijele 1995, i Slovenijom, koja je aplicirala1996, iste godine i istog mjeseca kada je potpisala Sporazum opridruìvanju sa EU-om.

Vrijeme je, tako|er, bitan faktor. Ministri vanjskih poslova zema-lja ~lanica se ne sastaju svake sedmice u Briselu. Od dana kadaEvropska komisija predloì po~etak pregovora do realiziranja pre-govora moè prote}i vi{e od pola godine. Neki od gore pobrojanihkoraka su proceduralne ili protokolarne naravi. Drugi podrazumi-jevaju jasno definirane obaveze dràvnih organa, dono{enje novihzakona te harmoniziranje postoje}ih sa evropskim standardima.

Ispunjavanje svih uvjeta u fazi ugovornih odnosa kandidira BiHza prelazak u fazu vi{ih, naprednijih odnosa, sa krajnjim ciljempotpune integracije u unutra{nje trì{te i dobijanja statusa puno-pravnog ~lana Evropske unije. Nakon implementiranja ugovo-rnih obaveza, primjene Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanjusa EU-om, BiH }e u}i u pretprijemnu fazu i zapo~eti pregovoreo ~lanstvu. Ulazak u pretpristupnu fazu zna~i i promjenu statusa- od potencijalnog kandidata do kandidata za ~lanstvo. Taj dio ta-ko|er se moè podijeliti u nekoliko koraka:

1.

133

Parlamentarnoj skup{tini BiH i u parlamentima zemalja~lanica EU-a,207 te stupanje Sporazuma na snagu;208

Implementacija obaveza iz Sporazuma;Podno{enje zahtjeva za punopravno ~lanstvo.

Novi upitnik (Studija izvodljivosti) Evropske komisije;

Vije}u ministara BiH i Parlamentarnoj skup{tini BiH ostaje danastavi sa politi~kom polemikom, usagla{avanjem i usvajanjemstotina novih zakona. Pred Bosnom i Hercegovinom su zna~ajnepromjene, formiranje novih institucija i bolne reforme. U okviruevropskih integracija u toku 2004. stvoreno je ili rekonstruirano25 institucija. U vrijeme priklju~enja, prema iskustvu zemaljakoje su ve} pro{le kroz taj proces, bit }e neophodno imati okostotinu institucija koje }e regulirati slobodan protok ljudi, roba,kapitala i usluga i druge zna~ajne oblasti.

Nakon ispunjenja 18 smjernica EU-ove Mape puta i preporukaiz 16 prioritetnih podru~ja, Bosnu i Hercegovinu o~ekuju tre}i i~etvrti krug obaveza. Svaka nova "mapa puta" bit }e komplici-ranija i sa duòm listom obaveza od prethodne. Ispunjavanje je-dnog seta uvjeta kvalificira nas za prelazak u fazu naprednijihodnosa sa Evropskom unijom. Uvjetno kazano, razlikujemo dvi-je takve faze prije nego {to BiH postane punopravni ~lan. Prvase odnosi na ugovorne odnose, fazu pridruìvanja, druga je pre-tpristupna. I jedna i druga se mogu razloìti na nekoliko vrlospecifi~nih koraka. Njihov broj ukazuje na svu sloènost proce-sa evropskih integracija. Time se tako|er obja{njava za{to pri-klju~enje traje desetak godina, u slu~aju nekih dràva i desetinegodina. Koraci koji se navode u nastavku odnose se na zemlje izProcesa stabilizacije i pridruìvanja.

1.

2.

3.

4.5.6.7.

132

Preporuka Evropske komisije Vije}u ministara EU-aza po~etak pregovora o potpisivanju Sporazuma o sta-bilizaciji i pridruìvanju;Saglasnost Vije}a ministara EU-a i davanje mandataza po~etak pregovora Evropskoj komisiji; Odre|ivanje pregovara~kih pozicija BiH i Evropskeunije;Pregovori o Sporazumu o stabilizaciji i pridruìvanju;206

Parafiranje i potpisivanje Sporazuma;Stupanje na snagu Privremenog sporazuma; Ratifikacija Sporazuma u Evropskom parlamentu,

stva potvr|uju da se radi o procesu koji traje najmanje desetakgodina. Ugovor o pridruìvanju (Evropski sporazum) Poljske saEU-om potpisan je 1991, zahtjev za ~lanstvo predat je tri godinekasnije. Na osnovu pozitivnog mi{ljenja Evropske komisije, teprihvatanja istog u Evropskom vije}u u Luksemburgu, Poljska jeprvo postala zemlja kandidatkinja 1997. a potom i zapo~ela pre-govore o pristupanju, godinu dana kasnije. Pregovori i zatvara-nje jednog po jednog poglavlja acquisa trajali su od 1998. do2002, kada su zaklju~eni na Evropskom vije}u u Kopenhagenu.ê{ka je zajedno sa Slova~kom potpisala Sporazum o pridru-ìvanju 1993. Slova~ka je 1995. podnijela zahtjev za punopra-vno ~lanstvo, ê{ka je to u~inila 1996. Bez obzira {to je to u~i-nila godinu dana kasnije, ê{ka je, odlukom Evropskog vije}a,postala zemlja kandidatkinja 1997, Slova~ka dvije godine kasni-je. Brzina uskla|ivanja zakona u ovim dvjema zemljama odredi-la je i tempo njihovog pribliàvanja Briselu. Na kraju, obje supostale punopravne ~lanice 1. maja 2004.

Neki u Bosni i Hercegovini ipak zagovaraju brzo priklju~enjeEvropskoj uniji. Jedni to ~ine argumentirano, drugi "lupaju". Onikoji ~injenicama brane takve stavove smatraju da su sve te pro-cedure, odluke i koraci do punopravnog ~lanstva administrativninonsens. U su{tini, pozivaju se na neke slu~ajeve evropskog pro-{irenja iz pro{losti, Gr~ku210 naj~e{}e. Nakon {to je Gr~ka 1975.predala aplikaciju za ~lanstvo, Evropska komisija je iznijela neg-ativno intonirano mi{ljenje i predloìla Evropskom vije}u tranzi-cijski period prije otvaranja pregovora. Me|utim, Evropsko vije-}e je napravilo presedan, odbacilo je mi{ljenje Evropske komisi-je i donijelo politi~ki motiviranu odluku da pregovori sa Gr~kommogu zapo~eti. Nakon {to je okon~ala pregovore, Gr~ka je, pre-ko reda, i postala punopravni ~lan 1981. Me|utim, slu~aj Gr~ke,uz sve druge razlike, nije dobar za pore|enje sa BiH i zbog odsu-stva kriterija za ~lanstvo iz Kopenhagena u to vrijeme.

Makedonija je od pet zemalja zapadnog Balkana 2001. prva po-tpisala Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju sa EU-om. Ona

135

2.

3.

4.

5.6.7.

8.

Su{tina pribliàvanja Evropskoj uniji je u ispunjavanju triju kri-terija iz Kopenhagena i jednog iz Madrida, uskla|ivanju nacio-nalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Evropske unije.Usagla{avanje i primjena usagla{enih propisa je postepen postu-pak, prisutan u cijelom procesu evropskih integracija. Prije po-tpisivanja ugovornih odnosa uskla|ivanje pravnih propisa je do-brovoljno, dok potpisivanjem i ratifikacijom Sporazuma o stabi-lizaciji i pridruìvanju, ono postaje obavezuju}e. Sve ostalo jestvar volje, znanja, lobiranja i tehnike.

Suvi{na polemika oko brzine priklju~enja BiH Evropskojuniji

"Nema kratica u procesu evropskih integracija, a na vama je daodredite brzinu kojom }e se BiH kretati na ovom putu."209 Uzi-maju}i u obzir spomenute korake i slu`beni stav DelegacijeEvropske komisije, Bosna i Hercegovina ne}e biti izuzetak uovom procesu.

Kako se Evropska unija nije napravila za jedan dan tako ni po-stupak uskla|ivanja nacionalnih zakona sa evropskim standardi-ma ne moè biti okon~an za tri, ~etiri godine. Dosada{nja isku-

134

Pozitivno mi{ljenje i preporuka Evropske komisije zapo~etak pregovora o ~lanstvu;Evropsko vije}e prihvata mi{ljenje i daje preporuku zaotvaranje pregovora;Me|uvladina konferencija Evropske unije i dràve po-dnositeljice zahtjeva za ~lanstvo;Odluka o po~etku pregovora;Analiti~ki pregled uskla|enosti zakonodavstva (screening); Pregovori po poglavljima pravnog naslije|a EU-a (acquiscommunautaire-a);Potpisivanje Ugovora o pristupanju Evropskoj uniji; Pu-nopravno ~lanstvo.

ovoj fazi, puko ~lanstvo u Evropskoj uniji i nije najva`nije pita-nje. Zbog slabe konkurentske sposobnosti svojih privrednih su-bjekata ono bi bilo i kontraproduktivno. U Globalnom izvje{tajuo konkurentnosti koji je izdao Svjetski ekonomski forum (WEF)za 2004. i 2005, u koji je prvi put uvr{tena, BiH je zauzela 81.mjesto, od ukupno 104 svjetske ekonomije. Brzo i apsolutnoukidanje carina za proizvode koji dolaze iz EU-a zakinulo bidràvni budèt za stotine miliona eura. Brza primjena ekolo{kihstandarda, bez prelaznih faza, zatvorila bi na desetine firmi uBiH i dovela do otpu{tanja nekoliko hiljada radnika.

Danas su mnogo va`nije promjene koje se radi tog cilja provodeu BiH. Po{to evropsku perspektivu podràvaju svi politi~ki su-bjekti, makar i deklarativno, preporuke i evropski putokaz, kaosredstvo, postaju zna~ajniji od punopravnog ~lanstva, kao kraj-njeg cilja. ~esto ponavljana izjava Janeza Poto~nika posebno jeprimjenjiva u slu~aju BiH. "Ve}inu stvari treba uraditi prije ula-ska u EU. ^lanstvo je vi{e nagrada za dobro ponu|en vlastitiput." U svom opro{tajnom intervjuu austrijski ambasador u BiHje u oktobru 2004. rekao da "ne postoji mogu}nost davanjapopusta kada se radi o ispunjavanju evropskih uvjeta".212 Nakraju svog puta ka punopravnom ~lanstvu, nakon zatvaranja po-glavlja acquisa EU-a, BiH }e tako|er okon~ati proces tranzicijei li~iti na svaku drugu demokratsku zemlju sa funkcionalnomtrì{nom ekonomijom. Na dan ulaska u EU, kako smatra Po-to~nik "ni{ta se ne}e promijeniti". Sve se ve} promijenilo prijetog datuma.

Mali pomaci u Bosni i Hercegovini su pravi pomaci. Vi{e takvihpozitivnih rezultata obezbje|uje postepeno ja~anje dràve,izgradnju njenih institucija i sigurnu integraciju u EU. Korjenitepromjene napravljene u kratkom vremenskom intervalu, velikapri~a, ne}e obezbijediti brzo ~lanstvo u EU. Te{ko da mogu vje-rovati u suprotno.

137

je prakti~no iz krizne faze u{la u fazu ugovornih odnosa sa Bri-selom. Radilo se o klasi~nom politi~kom ustupku ili evropskoj"{argarepi", u zamjenu za potpisivanje Ohridskog sporazuma,{to, kona~no, nije ni bio lo{ potez. Slu~aj Hrvatske tako|er nijedaleko od forsiranja brzog priklju~enja. Ostat }e zabiljeèno daje glavna tuìteljica Ha{kog tribunala Carla Del Ponte, tri mjese-ca nakon pozitivne odluke Vije}a EU-a o pokretanju pregovoraoko punopravnog ~lanstva sa Hrvatskom 2005, izvjestila Evro-psku uniju da "Hrvatska, Srbija i Crna Gora i Bosna i Herce-govina ne sara|uju u potpunosti sa Tribunalom". Hrvatska je,poput Slovenije, podnijela aplikaciju za punopravno ~lanstvo iprije nego {to je njen Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanjustupio na snagu.211 Da li je Hrvatska uporediva sa Slovenijom,pogotovo uzimaju}i u obzir prvi politi~ki kriterij? Dalo bi sedebatirati o tome. Istina je da kriteriji iz Kopenhagena nisu uvi-jek sveto slovo za evropske zvani~nike i da pre~ice ipak postoje.Da li se to moè o~ekivati i u slu~aju BiH?

Pretpostavimo da BiH, u toku slijede}e godine, presko~i neko-liko formalnih koraka i podnese zahtjev za punopravno ~lanstvo.U spomenutoj aplikaciji izrazit }e svoju evropsku pripadnost iopredjeljenje, te spremnost da prihvati sve ciljeve i obaveze kojeproizlaze iz ~lanstva. Tako|er, moè priloìti kra}i dokument opostignutim rezultatima u Procesu stabilizacije i pridruìvanja.Ho}e li to biti dovoljno da Evropska unija zatvori o~i i donese"politi~ki motiviranu" odluku o pokretanju pregovora o puno-pravnom ~lanstvu? Da li je to realno i da li je to uop}e mogu}eu slu~aju BiH? Kako }e na takav zahtjev reagirati Vije}e mini-stara EU-a, kojem se takav zahtjev podnosi? [ta BiH uop}edobija ranim priklju~enjem Evropskoj uniji? Politi~ari i profeso-ri u BiH koji zagovaraju kratice na putu do punopravnog ~lanstva,trebaju imati odgovore na ovakva pitanja.

S druge strane, Bosna i Hercegovina je specifi~an slu~aj, zemljasa slabo izgra|enom strukturom, stranim protektorom i nakara-dnim ustavom. Jo{ uvijek joj nedostaju osnovni dràvni resori. U

136

izjavi za Dnevni avaz. "Nadam se da bi, ako se odrì dosada{njadinamika provedbe reformi, ve} do kraja godine mogli po~etipregovori o stabilizaciji i pridruìvanju." Preporuku je najavio iPaddy Ashdown u svojoj novogodi{njoj poruci. "Bosna i Herce-govina }e imati veoma dobre {anse da se kvalificira za narednehistorijske korake na svom putu ka Evropi i NATO-u za samonekoliko mjeseci."216 Ako se i donese takva preporuka, nju }emorati potvrditi 25 ministara vanjskih poslova dràva ~lanicaEU-a. "Jedino BiH je u stanju osigurati taj uspjeh", stoji uIzvje{taju Evropske komisije o stabilizaciji i pridruìvanju BiHza 2004. I druga prilika }e zavisiti od sposobnosti institucija BiHda obezbijede funkcioniranje novih institucija, uposle kadrove iomogu}e njihovo finansiranje. Odsustvo saradnje sa Ha{kim tri-bunalom }e tako|er negativno uticati na pozitivno mi{ljenjeEvropske komisije.

Ukoliko bi pregovori sa Evropskom komisijom zaista i zapo~eli2005, oni bi trajali minimalno {est mjeseci, {to je bio slu~aj saHrvatskom, koja je pregovarala Sporazum od novembra 2000.do maja 2001. Tada su ga biv{i ministar vanjskih poslova Hrva-tske Tonino Picula i biv{i komesar za vanjske poslove Cris Pattenparafirali u Briselu. U negativnoj varijanti, pregovori bi trajaliznatno duè, {to je bio slu~aj Albanije, koja je zapo~ela pregovo-re u martu 2003. i vodila ih tokom cijele 2004. Nije mogu}e bitibrì od Hrvatske, mogu}e je biti sporiji od Albanije.

Prvi slijede}i korak

Nakon {to Evropska komisija dobije mandat za po~etak prego-vora, ostaje da se odrede pregovara~ke pozicije i dogovori datumpo~etka pregovora. Sve su to formalni koraci koji }e potrajati pardodatnih mjeseci. U isto vrijeme, Vije}e ministara BiH trebalo biodabrati najsposobnije stru~njake koji }e biti dio nacionalnogpregovara~kog tima i pripremati pregovara~ke pozicije BiH.Njegovi ~lanovi trebaju zastupati nacionalne interese Bosne i

139

Po~etak pregovora - prva propu{tena prilika

Prvi korak Bosne i Hercegovine u smjeru kandidature za ~lanstvoje po~etak pregovora o potpisivanju Sporazuma o stabilizaciji ipridruìvanju i Privremenog sporazuma, koji se odnosi na trgo-vinske mjere sa Evropskom unijom. U slu~aju BiH, to se moglodesiti u drugoj polovini 2004. Michael Humphreys je 21. febru-ara 2004. najavio: "Ukoliko se neophodne stavke postignu dojula ove godine, {to bi bilo vrlo optimisti~no, onda }e Evropskakomisija negdje izme|u jula i septembra provjeriti ho}e li Vije}eministara EU-a dati mandat Komisiji da zapo~ne pregovore."Jedan od najboljih poznavalaca prilika u Briselu Zekerijah Sma-ji} je u svom autorskom tekstu detaljno razradio taj scenarij."Evropska komisija je ponudila idealnu varijantu: da 16 uvjetabude ispunjeno do kraja juna, da juli bude mjesec parlamentarneverifikacije neophodnih zakona, avgust je mjesec kolektivnihodmora u Briselu, u septembru bi Evropska komisija pripremilapreporuku Vije}u ministara EU-a, a u oktobru bi se Vije}e moglokona~no izjasniti i ovlastiti Komisiju o eventualnom po~etkupregovora izme|u EU-a i BiH."213 Nije nepoznato da je starisaziv Evropske komisije bio naklonjen BiH i da je to bila izu-zetna prilika. Direktor Generalnog direktorata za pro{irenje Rei-nhard Priebe214 izjavio je da se "Evropska komisija zalaè za brèpribliàvanje biv{ih jugoslovenskih republika zajednici 25zemalja".215 Bosna i Hercegovina, naàlost, nije iskoristila ponu-|enu priliku zbog spore provedbe velikog broja zakona usvoje-nih tokom 2004. i nesaradnje sa Ha{kim tribunalom. Morat }e sepri~ekati da to u~ini novi saziv Evropske komisije.

Druga prilika }e uslijediti uskoro. U najpovoljnijoj varijanti,Evropska komisija moè objaviti pozitivno mi{ljenje i dati pre-poruku za ulazak u fazu ugovornih odnosa do sredine 2005. Ko-nkretni pregovori zapo~eli bi ne{to kasnije. I ovaj put, takvumogu}nost najavio je {ef Delegacije Evropske komisije u BiHMichael Humphreys na konferenciji "EU i Zapadni Balkan" 10.novembra 2004. Takvu mogu}nost ponovio je 5. januara 2005. u

138

ni~enja i izuzetke do punopravnog ~lanstva u pogledu sticanjanekretnina za dràvljane EU-a. Usagla{avanje je tako|er mogu}ekod Privremenog sporazuma u dijelu koji se odnosi na libera-lizaciju trì{ta za industrijske i poljoprivredne proizvode iz EU-a.Dvije strane pregovaraju postepeno otvaranje trì{ta kroz vi{e-godi{nje prelazno razdoblje, po uzoru na asimetri~an principspoljnotrgovinskih ugovora. Hrvatska je uspjela ispregovaratitrogodi{nje i {estogodi{nje prelazno razdoblje za industrijskeproizvode i {estogodi{nje prelazno razdoblje za poljoprivredneproizvode. Kod nekih poljoprivrednih proizvoda218 dozvoljeno jezadràvanje odre|ene carinske za{tite i nakon isteka prelaznogperioda. Kona~no, hrvatski pregovara~i su uspjeli obezbijediti iprimjenu za{titnih mjera u slu~aju velikog pove}anja uvoza kojibi eventualno ugrozio stabilnost njihovog trì{ta. Kako }e usvemu tome pro}i BiH, zavisit }e od spremnosti i sposobnostinjenog pregovara~kog tima da na najbolji na~in prezentira svojupoziciju i argumente.

U toku samih pregovora treba o~ekivati nastavak promjena uBiH. Prioritet vjerovatno ne}e biti usvajanje novih zakona, negoprimjena postoje}ih i ja~anje horizontalne i vertikalne koordi-nacije institucija u cijeloj dràvi. One dràve koje su ve} prego-varale ugovorne odnose, uspostavljale su interinstitucionalne ra-dne grupe, zaduène za pojedina pregovara~ka poglavlja, i takoservisirale svoje pregovara~ke timove. Osim njihovog formira-nja, BiH }e u toj fazi nastaviti sa implementacijom Srednjo-ro~nih prioriteta Evropske unije, objavljenih u Evropskom pa-rtnerstvu u martu 2004. S obzirom da su predvi|eni za period odtri do ~etiri godine, njihova primjena }e zahvatiti i fazu ugovo-rnih odnosa, kada i sam Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanjusa EU-om bude potpisan. Nadam se.

Tako|er, u to vrijeme treba o~ekivati po~etak organiziranog,mada jo{ uvijek volonterskog pristupa prevo|enju pravnih pro-pisa Evropske unije. Zbog svoje sloènosti, ovaj posao }e trajatii u narednim fazama odnosa sa Evropskom unijom. Zavr{etkom

141

Hercegovine, demonstrirati odli~no znanje o evropskim institu-cijama i biti izuzetni pregovara~i. Uspje{na iskustva drugih ze-malja pokazuju da se ~lanovi njihovih pregovara~kih timova ni-su mijenjali u toku cijelog procesa pribliàvanja Evropskoj uniji.Slovena~ki tim je pregovarao i ugovorne odnose i ~lanstvo Slo-venije u EU. Zbog kontinuiteta, ekspertize i odsustva politike,sve vrijeme je uìvao apsolutnu podr{ku i povjerenje kompletneslovena~ke javnosti. Uspjeh nije izostao. Slovena~ki put do pu-nopravnog ~lanstva bio je najkra}i u odnosu na ostale zemlje sre-dnje i isto~ne Evrope.

[ta su zapravo ovi pregovori i koliko se objektivno moè uticatina usagla{enu poziciju Evropske unije? Prije svega, treba znatida evropski standardi nisu predmet nikakvog poga|anja. S drugestrane, po~etna verzija Evropske unije nudi ograni~ene mo-gu}nosti za izmjene. Evropski prijedlog Sporazuma, prije nego{to ugleda svjetlo dana, prolazi kompliciranu proceduru usa-gla{avanja u Vije}u ministara EU-a. Prije nego {to Vije}e odobrisvoj prijedlog, o njemu se raspravlja u Komitetu stalnih pre-dstavnika217 COREPER. Prvu verziju pripremaju zamjenici sta-lnih predstavnika ili ambasadora (COREPER II). Dijelove kojeoni ne usaglase prenose na vi{i nivo - ambasadorima ili stalnim~lanovima (COREPER I). Ambasadori usagla{avaju sporne dije-love i svoju verziju dostavljaju ministrima vanjskih poslova radiusvajanja kona~nog prijedloga Sporazuma. U ovako komplicira-noj proceduri, Evropska unija }e te{ko prihvatiti mogu}nost zna-~ajnijih izmjena, pogotovo ako se slu`beni prijedlog SporazumaVije}a ministara EU-a mora vratiti na po~etak, u COREPER II.

Me|utim, neka simboli~na "trgovina" ipak postoji. Ona se pose-bno odnosi na odre|ivanje prelaznog perioda za ispunjavanje oba-veza i sporazuma. Hrvatska je uspjela ispregovarati 6 godinaprelaznog perioda, za razliku od Makedonije, koja je ostala kodpo~etnog prijedloga Evropske unije od 10 godina. Hrvatski pre-govara~ki tim je tako|er energi~no pregovarao pitanje kupovinenekretnina u toj zemlji. Na kraju su uspjeli odràti neka ogra-

140

rne obaveze pregovara i potpisuje, svojom voljom, isklju~ivodràva BiH. S druge strane, Evropska unija ne èli imati tre}ustranu, kao garant provedbe Sporazuma. Tada }e Brisel o~ekivativi{e ozbiljnosti, sposobnosti i samostalnosti od strane institucijaBiH. Partner u pregovorima moè biti samo suverena dràva kojasamostalno preuzima odgovornost za primjenu svih dijelovaSporazuma. Preduvjet za preuzimanje odgovornosti su neupitnapoliti~ka volja, razvijeni sopstveni kapaciteti i funkcionalnostinstitucija. U Evropsku uniju ne moète sa OHR-om, poru~ila jeu vi{e navrata Doris Pack, ~lanica Evropskog parlamenta.

Ugledni analiti~ari Evropske inicijative za stabilnost (ESI)220 tako-|er zagovaraju prenos ovlasti sa OHR-a na doma}e institucije. Idok oni smatraju da visokom predstavniku treba uskratiti Bonskeovlasti, Me|unarodna krizna grupa (ICG)221 zagovara suprotno mi-{ljenje - koristiti ova ovla{tenja {to je mogu}e vi{e i ~e{}e, kako biBiH ranije trasirala evropski put. Sli~nog je mi{ljenja i SulejmanTihi}, ~lan Predsjedni{tva BiH, koji zagovara produètak misijeOHR-a. Prisustvo OHR-a ocijenjeno je "potrebnim i korisnim svedo promjene Ustava BiH i osiguranja preduvjeta da na{a zemljapostane punopravna ~lanica porodice evropskih zemalja."222

[ta god bila njegova budu}nost, visoki predstavnik je ve}najavio smanjenje svog osoblja. U zadnje vrijeme, sve se vi{epotencira njegova uloga kao specijalnog predstavnika Evropskeunije, odnosno posao koordinatora rastu}e evropske familije uBiH, koja okuplja Delegaciju Evropske komisije, Policijskumisiju Evropske unije (EUPM) i Evropske snage (EUFOR). Unajuìm me|unarodnim krugovima, pregovori sa Evropskomunijom 2005. se vezuju za po~etak primjene izlazne strategijeOHR-a. Tada bi visoki predstavnik trebao imati ovlasti britanskekraljice. Eventualno potpisivanje Sporazuma 2006. vezuje se zapostupno okon~anje njegove misije.

Unutra{nji pregovori, usagla{avanje stavova svih interesnih gru-pa, bit }e jednako veliki izazov kao i pregovaranje sa EU-om.

143

prevo|enja nekog pravnog propisa Evropske unije stvara se novipravni akt, koji izaziva pravne u~inke na nacionalno zakono-davstvo. Uspje{no uskla|ivanje nacionalnog zakonodavstva saevropskim standardima nije mogu}e ukoliko acquis communa-utaire nije dostupan na slu`benim jezicima u BiH. Ve} danas supokrenute pripreme za ovaj veoma zahtjevan, sloèn i dugotra-jan postupak. Sa~injena je lista prevodilaca, potencijalnih va-njskih stru~njaka, priprema se terminolo{ki rje~nik evropskihintegracija itd.

Ulaskom u pregovore sa EU-om, "u BiH se sve mijenja, kao i sa-ma BiH. Mijenjaju se i poloàj i uloga me|unarodne zajednice unjoj."219 Treba o~ekivati nastavak preuzimanja vlasni{tva nad re-formama od me|unarodne zajednice. Dok postoji samo konsu-ltativni forum, u vidu Konsultativne radne grupe EU-BiH, posto-jat }e i OHR. Ako je u ranoj postdejtonskoj fazi bila nu`na ame-ri~ka hard diplomatija i primjena vojnog dijela Sporazuma, ondaje u njenoj kasnijoj fazi bio potreban i visoki predstavnik sa Bo-nskim ovlastima. Bonske ovlasti su uvedene u decembru 1997,kada se u BiH jo{ uvijek odràvao mir i upravljalo krizom. Ovomodlukom, me|unarodna zajednica je, na mala vrata, uvela polu-protektorat u BiH, te zapo~ela primjenu civilnog aspekta miro-vnog sporazuma. Va`ne odluke su se usvajale na me|unarodnimforumima, umjesto u institucijama vlasti u BiH. Njih je provodila,kroz paralelan sistem vladavine, "Bijela ku}a" na Miljacki. Pri-mjenom ili prijetnjom da }e biti kori{tene u dejtonskoj fazi, Bo-nske ovlasti su doprinijele izgradnji mira, stabilizaciji BiH i po-stizanju prvih poslijeratnih rezultata. OHR je nametao ili poma-gao da se usvoje va`ne odluke, od zajedni~kih tablica, zastave ilipaso{a do trasiranja jedinstvene obavje{tajne slu`be, vojske i po-licije. Evropske "{argarepe", u vidu finansijske pomo}i, trgovi-nskih preferencijala ili ponude ugovornih odnosa, ne bi djelovaleda nije bilo mogu}nosti ka`njavanja neposlu{nih politi~ara.

Me|utim, kada se iz faze konsultacija sa Briselom pre|e u fazuugovornih obaveza, Bonske ovlasti postaju strano tkivo. Ugovo-

142

konsultativni karakter odnosa. Njegovim potpisivanjem, me|u-tim, BiH }e institucionalizirati odnose sa EU-om, kroz formiranjenovih struktura. Najzna~ajnije je Vije}e za stabilizaciju i pridru-ìvanje, zajedni~ko tijelo sastavljeno od ~lanova Vije}a ministaraEvropske unije, Evropske komisije i Vlade Bosne i Hercegovine.Njegova nadle`nost se ogleda u nadziranju primjene potpisanogSporazuma. Tako|er }e se formirati Parlamentarni odbor za stabi-lizaciju i pridruìvanje. Zahvaljuju}i svim tim tijelima, komuni-kacija }e se formalizirati, a me|usobni odnosi u~vrstiti.

Bosna i Hercegovina tako|er postaje pridruèni ~lan EU-a i po-tvr|uje status potencijalnog kandidata. Pridruèno ~lanstvo jevaàn korak do kona~nog priklju~enja i znak da je dràva spo-sobna da samostalno provede sveobuhvatne reforme i primijeniih u praksi. Ta faza je ozbiljnija i sloènija od svih prethodnih.Sporazum je dokument od nekoliko stotina stranica, sa dugomlistom zahtjeva. Pozitivne strane su daljnja izgradnja i ja~anjedràvne strukture, posebno u reguliranju unutra{njeg trì{ta BiH.Negativne strane su postepeno otvaranje trì{ta i ukidanje carinaza uvezene proizvode iz EU-a. Kona~no, Sporazum }e postepe-no pripremati BiH za punopravno ~lanstvo.

Ugovorni odnosi }e tako|er omogu}iti postepenu integracijuBiH u podru~ju Zajedni~ke vanjske i sigurnosne politike Evro-pske unije. Vanjskopoliti~ki stavovi BiH }e se uskla|ivati saevropskim partnerima. Redovno }e se razmjenjivati informacijeo svim pitanjima od obostranog interesa. Bosna i Hercegovina }eimati obavezu prihvatanja odredbi, pravne strukture, kao i orga-nizacijskih mehanizama Zajedni~ke vanjske i sigurnosne poli-tike EU-a, uklju~uju}i i vojne segmente. Uzimaju}i u obzir evro-psku politiku, posebna pa`nja }e se posvetiti odnosu BiH premaMe|unarodnom krivi~nom sudu, Protokolu iz Kjota, borbi pro-tiv terorizma i oru`ja za masovno uni{tavanje. I u svim drugimme|unarodnim pitanjima u kojima postoji jedinstven stav EU-a,potencijalni kandidati za ~lanstvo podràvat }e takve stavove.Ako je BiH ranije i mogla potpisati ugovor o neizru~ivanju ame-

145

Okon~anje pregovora sa EU-om omogu}it }e pove}an nivosaradnje me|u politi~kim subjektima unutar BiH, ja~anje svijestigra|ana o evropskim integracijama, ve}u integraciju dru{tva, aka-demske zajednice i nevladinog sektora.

Treba o~ekivati nekoliko krugova slu`benih pregovora, koji semogu odvijati u Briselu ili Sarajevu, dvije ili tri tehni~kerasprave, te niz dodatnih sastanaka na stru~nom nivou, kako bise usaglasila pitanja u vezi sa trgovinskim dijelovima Spora-zuma. Sporazum }e se vjerovatno parafirati u Briselu, izme|ukomesara za pro{irenje i lidera pregovara~kog tima BiH. Pozi-tivan scenario je 2006. godina, ranije nije mogu}e, kasnije sva-kako jeste.

Iz dobrovoljne u fazu obaveznog uskla|ivanja zakonodavstva

Nakon pregovaranja, parafiranja i potpisivanja Sporazuma o sta-bilizaciji i pridruìvanju, Bosna i Hercegovina ulazi u fazu ugo-vornih odnosa sa Evropskom unijom. Okon~ana procedura rati-fikacije i njegovo stupanje na snagu predstavljaju prelazak izfaze dobrovoljne harmonizacije u fazu obaveznog uskla|ivanjanacionalnog zakonodavstva sa evropskim pravnim naslije|em.Sporazum }e se odobriti u skladu sa predvi|enim proceduramapotvr|ivanja u BiH, Evropskom parlamentu i parlamentima ze-malja ~lanica EU-a. Ako pretpostavimo da }e pregovori zapo~etido sredine 2005. onda je najbolja varijanta za potpisivanje Spo-razuma kraj 2006. godine.

Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju omogu}ava nastavak po-liti~kih, pravnih i ekonomskih reformi. Prije svega, uspostavljase politi~ki dijalog sa Evropskom unijom i njenim dràvama ~la-nicama. Do te faze vodili su se neformalni razgovori sa slu`be-nim Briselom, konsultacije o razli~itom broju pitanja, pogotovokroz mehanizam plenarnih sjednica CTF-a. Faza pregovora, kojaprethodi potpisivanju Sporazuma, djelimi~no }e promijeniti

144

nistrativni kapaciteti i finansiranje novoformiranih institucija,~ime }e se racionalizirati entitetske administracije i smanjivatientitetski budèti u korist dràvnog. Odsustvo koherentnog si-stema legislative, jedinstvenog administrativnog i jedinstvenogpoliti~kog prostora u BiH bilo je mogu}e do ulaska u fazu ugo-vornih odnosa. Primjenom Sporazuma o stabilizaciji i pridruì-vanju, to vi{e ne}e biti slu~aj. Zakonski projekti }e biti dio siste-ma zemlje, primjenjivi na cijelom njenom podru~ju. Prioritetnapodru~ja u postupku harmonizacije zakona odnosit }e se na: ko-nkurenciju, dràvnu pomo}, intelektualno, industrijsko i trgova-~ko vlasni{tvo, javne nabavke, mjeriteljstvo, ocjenjivanje uskla|e-nosti, za{titu potro{a~a, ra~unovodstveno pravo, finansijske uslu-ge, promet, zdravlje i sigurnost na radu, te za{titu podataka.

Iskustva drugih zemalja nam govore da se formiraju interinstitu-cionalne i druge radne grupe po poglavljima acquisa. Tako|er,treba o~ekivati da svako ministarstvo, koje predlaè zakoneVije}u ministara BiH, izgradi sopstvene kapacitete i formira je-dinice za njihovo usagla{avanje. Zbog isturenosti dràve u ci-jelom postupku, nu`na }e biti promjena u broju poslanika udràvnom parlamentu. Uzimaju}i u obzir broj komisija, kojih }ebiti vi{e od dvadeset, ispada da }e svaki poslanik biti u ~etiri, petradnih grupa. Tako se moè desiti da jedan poslanik treba daupore|uje doma}e zakone sa pravnim propisima EU-a iz oblastitransporta, okoli{a, konkurencije i poljoprivrede. Po{to na{i po-slanici nisu "supermeni", treba o~ekivati drasti~no smanjenje pa-rlamentaraca na niìm nivoima i pove}anje broja ~lanova Pre-dstavni~kog doma i Doma naroda BiH. Mada ovo pove}anjezvu~i apsurdno, uzimaju}i u obzir njihov dosada{nji anga`man,ono je krajnje nu`no u toj fazi evropskih integracija.

Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju je prilago|en situaciji usvakoj pojedinoj zemlji. Bosna i Hercegovina }e tako|er imatiodre|ene specifi~nosti u fazi ugovornih odnosa. One }e se odno-siti na poja~anu izgradnju dràvnih institucija, smanjenje entite-tskih ili kantonalnih administracija, ustavne promjene i ukidanje

147

ri~kih vojnika Me|unarodnom krivi~nom sudu, {to se protivilousagla{enom stavu zemalja ~lanica EU-a, to ne}e biti mogu}e uvrijeme ugovornih odnosa. Nije li Hrvatska, u vrijeme provedbesvog Sporazuma, odbila potpisati isti ugovor sa SAD-om. Nazahtjev Sjedinjenih Dràva da se pregovori sa Hrvatskom odlo-è, Evropska unija je odgovorila da su njeni odnosi sa tom ze-mljom njeno unutra{nje pitanje.223

Prihvatanje Zajedni~ke vanjske i sigurnosne politike ne bi treba-lo biti te{ka obaveza za BiH, s obzirom na poklapanje interesa istavova, uz izuzetak ugovora sa SAD-om u vezi sa Me|unaro-dnim krivi~nim sudom. U oblastima razoruànja, ljudskih prava,nelegalne trgovine naoruànjem, ravnopravnosti spolova, upo-trebe hemijskog naoruànja, nuklearnih proba i oru`ja za maso-vno naoruàvanje, Evropska unija i Bosna i Hercegovina imajupodudarne stavove. Posljednja sve vi{e prihvata u~e{}e u me|u-narodnim misijama. Svoje vojne ili policijske snage ve} je po-slala u Kongo, Etiopiju, Timor i Liberiju. Posebno zadovoljstvoEvropske unije ogleda se u prihvatanju slu`benog Sarajeva daEUFOR zamijeni misiju SFOR-a u BiH. Ulazak u fazu ugovo-rnih odnosa tako|er zna~i da BiH izlazi iz faze kada je rje{avalaelementarna kr{enja ljudskih prava iz prve generacije, poput po-liti~kih prava, i ulazi u fazu rje{avanja ljudskih prava druge ge-neracije, poput ekonomskih, socijalnih i kulturnih prava.

Ulaskom u fazu ugovornih odnosa, zapo~et }e obavezno uskla-|ivanje nacionalnog zakonodavstva sa pravnim naslije|emEvropske unije. Ono ne}e biti mogu}e bez uspostave odgovara-ju}ih institucionalnih struktura, efikasnih procedura i jednoobra-zne metodologije usvajanja i primjene propisa usagla{enih saacquisom. Proces prilago|avanja otvara mogu}nost promjenepravnih akata, od Ustava BiH, kao najvi{eg, do uredbi ili nekihdrugih niìh pravnih propisa.

Obavezno usagla{avanje pretpostavlja i obaveznu primjenu uBiH. To zna~i da se ne}e prenositi samo nadle`nosti, nego i admi-

146

je "reforma i u ovoj oblasti neophodna i da je to put ka evro-pskim integracijama".225 Ukoliko ova oblast ostane neure|ena,bez uspostavljene koordinacije na dràvnom nivou, Evropskojuniji }e biti oteàno plasiranje fondova pomo}i iz ove oblasti,poznatijih kao SAPARD. BiH }e ostati uskra}ena za pobolj{anplasman poljoprivrednih proizvoda, izgradnju struktura za ko-ntrolu kvaliteta, aùriranje zemlji{nih registara, investiranje itd.Mogu}e je da }e i u slu~aju poljoprivrede biti formirana komisi-ja, koja }e predloìti promjene, poput Komisije za preustroj poli-cijskih snaga u BiH.

O~ekuje se tako|er da }e Ministarstvo vanjske trgovine i eko-nomskih odnosa biti podijeljeno na dva odvojena resora, ekono-miju ili privredu BiH i vanjsku trgovinu. Prvi bi regulirao privre-dnu djelatnost, proizvodnju, unutra{nje trì{te BiH, ja~anje ko-nkurentske spremnosti, za{titu potro{a~a, procedure ocjenjivanjauskla|enosti, standarde itd. Drugi bi regulirao isklju~ivo spoljnutrgovinu BiH, odnose sa Svjetskom trgovinskom organizacijomitd. I ranije se znalo da je ovaj resor posebno optere}en. Od 346pitanja iz Studije izvodljivosti, skoro tre}ina pitanja se odnosilana ovo ministarstvo.

O {irenju dràvnih kompetencija ~esto su govorili i politi~ari.Predsjedavaju}i Vije}a ministara BiH Adnan Terzi} je u nekolikonavrata, u drugoj polovini 2004, najavljivao formiranje Minista-rstva rada i socijalne politike i Ministarstva poljoprivrede i rura-lnog razvoja na dràvnom nivou. Bio je to njegov odgovor na po-trebu daljnjeg institucionalnog razvoja BiH u vrijeme ugovornihodnosa sa Evropskom unijom. Tako bi se Vije}e ministara BiH,sa po~etna tri ministarstva iz 1997, preko {est tokom 2000, devetu vrijeme izrade Studije izvodljivosti, pribliìlo optimalnom bro-ju od petnaestak dràvnih resora, koliko su ih imale dràve iz Pro-cesa pridruìvanja Evropskoj uniji. Primjena Sporazuma o stabi-lizaciji i pridruìvanju omogu}it }e izgradnju novoformiranihinstitucija tako da one postanu partner na kog }e se Evropska uni-ja osloniti kada BiH postane punopravni ~lan Evropske unije.

149

funkcije visokog predstavnika. Ako se u vrijeme pregovoraSporazuma ovlasti visokog predstavnika smanjuju, onda se uvrijeme njegove primjene one potpuno ukidaju. Ugovorni odno-si BiH sa EU-om su nespojivi sa elementima poluprotektorata.Evropska unija }e predvoditi i nadgledati evropski put BiH u faziprimjene Sporazuma. To ne}e biti OHR.

Prilago|avanja u oblasti trì{ta

Osim uticaja Brisela na stavove BiH u vanjskoj politici, o~ekujuse promjene i u sferi ekonomije. Ako su oporezivanje, carina ilistatistika ranije prenijeti na dràvni nivo, u fazi ugovornihodnosa treba o~ekivati punu primjenu evropskih standarda u timoblastima. Tako|er, treba o~ekivati preno{enje nadle`nosti nadràvni nivo u oblastima poljoprivrede i ekonomije ili unutra-{njeg trì{ta. Poljoprivreda je specifi~no pitanje zbog Zajedni~kepoljoprivredne politike EU-a, na koju se odnosi 45% evropskogbudèta. Rije~ je o vrlo skupom i sloènom sistemu garantiranihcijena, subvencija i kompenzacija, kojima EU osigurava razu-mne cijene za svoje potro{a~e ali i prihvatljive proizvo|a~ke ci-jene svojih farmera. Sve ~lanice EU-a ili zemlje kandidatkinje za~lanstvo, ne samo da imaju ministarstvo poljoprivrede nego je tajresor, zbog Zajedni~ke poljoprivredne politike, jedan od najakti-vnijih i najzna~ajnijih za svaku od njih.

Funkcionalni pregled poljoprivrednog sektora u BiH, kojeg suradili eksperti u okviru projekta reforme javne uprave, uz finan-sijsku i savjetodavnu pomo} Evropske komisije, ustanovio jenedostatak koordinacije svih nivoa vlasti u ovoj oblasti."Subvencioniranje se vr{i ne samo od strane entitetskih vladanego i od strane kantonalnih vlada i op}ina. Istovremeno se sub-vencionira veliki broj proizvoda, a nedostatak koordinacije do-prinosi da se ionako mala sredstva koja se izdvajaju za podr{kupoljoprivrednoj proizvodnji, neefikasno koriste."224 Entitetskiministri Rodoljub Trkulja i Marinko Boì} tako|er su istakli da

148

fazi ugovornih odnosa, do izraàja }e do}i implementiranje ovihzakona u praksi. âk i ako perspektiva ulaska u EU nije tako bli-ska za Bosnu i Hercegovinu, harmoniziranje doma}e legislativesa evropskim standardima, iz oblasti slobode protoka roba, kapi-tala i usluga vaàn je korak ka smanjenju vanjskotrgovinskogdeficita i ukupnom privrednom oporavku.

Ove reforme su u direktnoj vezi i sa pove}anjem investicija uBiH, jer svaka strana firma koja èli da otvori proizvodne po-gone u BiH, osim trgovinskih preferencijala Evropske unije traìda su zakoni za proizvode isti kao u EU, da je sistem ocjenjiva-nja uskla|enosti priznat od EU-a (akreditiranje, standardizacija,mjeriteljstvo, ispitne i kalibracione laboratorije, inspekcijska icertifikaciona tijela) i da postoje kvalificirani ljudski resursi kojiposjeduju znanja neophodna za rad na unutra{njem trì{tu Unije.229

Efekti koji nastaju primjenom Sporazuma su pobolj{an ekonom-ski status BiH i ve}i priliv stranih investicija u proizvodne a nesamo uslu`ne djelatnosti, poput bankarstva ili trgovine, {to je dosada bio slu~aj.

S druge strane, stupanjem na snagu Privremenog sporazuma, za-po~et }e postepeno smanjivanje carina za proizvode koji seuvoze iz Evropske unije u BiH. Duìna trajanja prelaznog perio-da za smanjenje carina za uvoz industrijskih i poljoprivrednihproizvoda zavisit }e od pregovora koji }e prethoditi potpisivanjuSporazuma. Na kraju }e se stvoriti podru~je slobodne trgovineukidanjem svih carinskih i kvantitativnih ograni~enja. Tako }e sepovla{teni status, kojeg je BiH do tada uìvala, promijeniti u ko-rist Evropske unije. Tako|er }e se pojednostaviti carinske proce-dure pri uvozu i izvozu roba. Bosna i Hercegovina }e nastavitikoristiti pogodnosti potpunog bescarinskog izvoza u EU.

Hrvatska je tokom ugovornih odnosa sa EU-om imala obavezuprilagoditi svoje trì{te propisima unutra{njeg trì{ta Evropskeunije u oblastima konkurencije, intelektualnog vlasni{tva, javnihnabavki, infrastrukture kvaliteta, mjeriteljstva, akreditacije, ocje-

151

Da bi pomogla zemljama u fazi pridruìvanja, kasnije i u fazipristupanja, Evropska unija je pripremila Bijelu knjigu226 za inte-graciju na njeno unutra{nje trì{te. Ovo uputstvo ima 23 pogla-vlja227 i 438 stranica. U Evropskoj uniji postoje i druge Bijeleknjige, koje nude smjernice za razli~ite dru{tvene ili privrednedjelatnosti. Tako, naprimjer, postoji Bijela knjiga o sigurnostihrane. Uz pomo} uredbi, direktiva ili preporuka Zajednice, drà-vama se omogu}ava da postepeno usagla{avaju principe svogtrì{ta sa evropskim zakonodavstvom. Zemlje ne moraju ~ekatida se ispune svi zahtjevi Bijele knjige za integraciju na unutra-{nje trì{te. Prije svega, mogu postepeno ispunjavati uvjete zapojedine grupe industrijskih proizvoda.228

Stupanjem Sporazuma na snagu, BiH }e se kvalificirati za za-po~injanje pregovora o potpisivanju PECA protokola za pojedi-ne grupe proizvoda ili neke druge protokole o me|usobnom pri-znavanju procedure ocjenjivanja uskla|enosti sa Evropskomunijom. Tako se mogu postepeno ispunjavati uvjeti za pojedinegrupe proizvoda kroz preuzimanje odgovaraju}ih tehni~kih pro-pisa i izgradnju sistema ocjenjivanja uskla|enosti proizvoda satim propisima. Na taj na~in se unutra{nje trì{te Unije pro{irujena teritoriju zemlje kandidatkinje samo za te grupe proizvoda.

Ako je u toku i nakon izrade Studije izvodljivosti zapo~ela izgra-dnja jedinstvenog ekonomskog prostora, onda }e u fazi ugovo-rnih odnosa uskla|ivanje trì{ta BiH sa propisima unutra{njegtrì{ta EU-a biti nastavljeno. U toj fazi, sistemi zakona za pro-izvode, sistemi ocjenjivanja uskla|enosti i sistemi nadzora nadtrì{tem trebaju biti ugra|eni u nacionalno zakonodavstvo i pri-mijenjeni u praksi. Preduze}a }e biti u stanju da certificirajusvoje proizvode kod ku}e, mnoge tehni~ke barijere trgovini }ebiti uklonjene, pa }e doma}i privrednici, ukoliko budu konku-rentni, nesmetano plasirati svoje proizvode na evropsko trì{te.Prilago|avanje zakonodavstva BiH u oblastima konkurencije,intelektualnog vlasni{tva, cestovnog prometa itd., koje je ve}zapo~elo, bit }e dovr{eno potpunom primjenom Sporazuma. U

150

Evropskoj uniji. Ovaj proces je reguliran ~lanom 164 Uredbe ofinansijskom upravljanju.230 Njime su odre|eni kriteriji, kada ipod kojim uvjetima Evropska komisija odlu~uje o stepenu pre-nosa nadle`nosti na dràvu korisnicu finansijske pomo}i. Lo{eiskustvo u postdejtonskom vremenu, kada je BiH na raspolaganjuimala program PHARE, uskratilo je na{oj dràvi velika finansi-jska sredstva i zna~ajne reforme. Sve vrijeme tro{enja sredstavaiz programa CARDS do kraja 2004., Evropska komisija je samo-stalno odlu~ivala o na{im prioritetima. Sa dejtonskim mentali-tetom, u kojem dràva nije sposobna samostalno strate{ki planira-ti, odre|ivati sopstvene prioritete, praviti idejne projekte, raspi-sivati tendere itd., ne moè ni biti ugovornih odnosa sa Briselom.

Ugovorni odnosi, kao novi krug obaveza, neuporedivi su sa svimprethodnim preporukama Evropske unije. Po~etak i brzina pro-vedbe Sporazuma zavisit }e od politi~ke volje, organiziranosti ikapaciteta institucija BiH. Me|utim, one }e, iznad svega, zavisi-ti od kvaliteta rje{avanja dviju preostalih dejtonskih dilema. Prvase odnosi na status visokog predstavnika u BiH. Drugo pitanje jeiskren i otvoren razgovor o ustavnim promjenama i postignutasaglasnost svih politi~kih subjekata o stvaranju funkcionalne iodrìve BiH koja je sposobna preuzimati i efikasno primjenjivatisve evropske standarde na cijeloj svojoj teritoriji. U vezi sa ovimdvjema stvarima, postoji jedan paradoks u BiH. One politi~keopcije koje se zalaù za ustavne promjene nerijetko govore o nu-`nosti bonskih ovlasti i postojanju OHR-a. S druge strane, oni kojise protive promjenama Ustava BiH èstoko kritiziraju visokogpredstavnika kada koristi bonske ovlasti i sankcionira politi~kepredstavnike koji kr{e ili opstruiraju implementaciju Dejtonskogsporazuma. Ni prvi a ni drugi nisu iskreni i ne mogu biti upravu.Da se razumijemo, reforma ustava ne ide bez ukidanja OHR-a.

Ako je u vrijeme dobrovoljnog usagla{avanja nacionalnog zako-nodavstva sa evropskim visoki predstavnik za BiH i trebao bitiangaìran, prelazak u fazu obavezne harmonizacije dovodi ga predsvr{en ~in. Nastala praznina se upotpunjuje kroz ve}e u~e{}e i

153

njivanja uskla|enosti i za{tite potro{a~a. Tako|er je morala ure-diti podru~je pravosu|a, unutra{nje politike, vanjske i sigurno-sne politike. Iz dijela koji se odnosi na stabilizaciju, Hrvatska jeunaprijedila regionalnu saradnju sa susjedima, radila na povra-tku izbjeglica i njihovih imovinskih prava. Na kraju, liberal-izirala je trgovinu sa EU-om postepenim ukidanjem carina zaindustrijske i poljoprivredne proizvode.

Ostale posljedice ugovornih odnosa

Ugovorni odnosi tako|er podrazumijevaju da BiH dovr{i izradustrate{kih dokumenata koji }e uozbiljiti cijeli posao uskla|ivanjazakonodavstva. Prije potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pri-druìvanju izradit }e se Strategija evropskih integracija, nakonnjegovog potpisivanja Nacionalni program za uskla|ivanjepravnog poretka BiH sa kompletnim acquisom. Oba dokumenta}e dodatno sistematizirati cijeli proces evropskih integracija iodrediti njegov vremenski okvir. Strategija je ne{to generalnijidokumenat, koji daje okvirne smjernice. Nacionalni program zausvajanje acquisa odredit }e dinamiku usvajanja konkretnih poli-tika i reformi koje }e pribliìti BiH punopravnom ~lanstvu. Ovajposljednji se priprema u fazi ugovornih odnosa, odobrava i pot-puno primjenjuje u fazi pregovora za pristupanje Evropskojuniji. Njegova struktura je uporediva sa kriterijima Kopenha-gena. Bit }e to prilika za dràvni aparat da nau~i prakticiratistrate{ko planiranje i vi{egodi{nje budètsko planiranje. Zahva-ljuju}i tome, lak{e }e se odre|ivati prioriteti i efikasnije tro{iti fi-nansijska pomo} Evropske unije i drugih donatora.

U fazi ugovornih odnosa, od BiH se o~ekuje postepeno preuzi-manje odgovornosti i ve}e u~e{}e u upravljanju fondovimaEvropske unije. Umjesto Delegacije Evropske komisije, kojavodi procedure nabavki i ugovara poslove u ime BiH, nadle`nostza te poslove i dono{enje odluka preuzima lokalna vlast. Ko-mpletan prenos ovlasti trebao bi biti okon~an prije pristupanja

152

gova realizacija svojevrsna je priprema BiH za provedbu sloè-nijeg i ambicioznijeg programa, koji }e uslijediti potpisivanjemSporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju.

U Evropu ukidanjem OHR-a

Po~etak primjene izlazne strategije me|unarodnog reìma izBiH je u njegovoj uspje{noj transfomaciji u strategiju evropskihintegracija.231 Ove godine bit }e obiljeèna desetogodi{njica odpotpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma. Bit }e to prilikada se sumiraju rezultati i sagleda uloga me|unarodne zajedniceu postkonfliktnom periodu u BiH. Da li se nakon deset godinamira moè govoriti o okon~anju protektorata? Pozitivan odgov-or zna~i da je to bila "uspje{na misija", negativan da smo sve vri-jeme "mirovali u la`nom kretanju."232

Prvih poslijeratnih godina, institucije vlasti u BiH zbog neposto-janja politi~ke volje nisu imale nikakvo vlasni{tvo nad usvaja-njem va`nih dràvnih odluka potrebnih za stabilizaciju, unu-tra{nju integraciju i kona~no priklju~enje evropskim integracija-ma. Tada su ameri~ki pritisak, uloga visokog predstavnika i bo-nske ovlasti bili potrebni za bilo kakvo funkcioniranje dràve.Danas je situacija druga~ija, mir vi{e nije ugroèn, dominirajutranzicijska pitanja. Umjesto nametanja, dràvna vlada usvajava`ne zakone uz asistenciju, prije svega Evropske unije. To sva-kako nije dovoljan razlog za potpuno ukidanje nadle`nosti viso-kog predstavnika. Prvenstveno, zbog spore provedbe va`nih re-formi u oblastima sigurnosti, odbrane, policije i nesaradnje saHa{kim tribunalom. Za dvije godine, kada i ako se ove reformeuspje{no okon~aju, BiH moè o~ekivati potpisivanje i primjenuSporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju sa EU-om. Tada }enu`no biti ukidanje bonskih ovlasti i prestanak misije OHR-a.

U prvih nekoliko godina nakon uvo|enja bonskih ovlasti, stati-stika biljeì pove}an anga`man visokog predstavnika u smislu

155

odgovornost Evropske unije, struktura koje }e se tada formirati,Vije}a za stabilizaciju i pridruìvanje i Parlamentarnog odbora zastabilizaciju i pridruìvanje EU i BiH. Visoki predstavnik posta-je specijalni predstavnik EU-a, koji koordinira rad sve {ireevropske familije u BiH. U Makedoniji, koja je ve} potpisalaSporazum sa EU-om, tako|er postoji specijalni predstavnik EU-a,koji pomaè toj zemlji na njenom putu evropskih integracija.Samo u tom kapacitetu, Paddy Ashdown ili neko ko }e ga zami-jeniti, moè biti od pomo}i institucijama BiH.

Smanjenje ovlasti OHR-a i promjena Ustava BiH tako|er sudominirale u izlaganju Paddyja Ashdowna pred Venecijanskomkomisijom Vije}a Evrope 8. oktobra 2004. Kako je najavljeno,oba pitanja }e biti dominantna 2005. i 2006, u periodu predpotpisivanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju. Dosada-{nja lo{a iskustva usvajanja zakona, spore ili nikakve primjene,uporediva su samo sa brzinom kojom se Albanija pribliàvaEvropskoj uniji. Bez obzira {to tada nije stupio na snagu, Hrva-tska je intenzivno provodila svoj Sporazum od 2001. do 2003,nakon ~ega je podnijela zahtjev za punopravno ~lanstvo u EU. Uslu~aju BiH, brza implementacija svih ta~aka Sporazuma, te po-dno{enje zahtjeva za ~lanstvo, dvije godine od njegovog potpisi-vanja je previ{e idealizirana opcija. Pore|enje sa Hrvatskom bit}e mogu}e ako se pristupi radikalnim promjenama i rije{e dvaspomenuta pitanja. Ako pratimo pozitivni scenario, u kojem sampredvidio da bi se Sporazum mogao potpisati krajem 2006, Bo-sna i Hercegovina bi mogla podnijeti zahtjev za punopravno ~la-nstvo 2-3 godine kasnije. U protivnom, ako nastavimo imativisokog predstavnika u bilo kakvom aran`manu i nefunkciona-lnu dràvnu strukturu ne}emo biti uporedivi ni sa Albanijom.

Svaka zemlja koja nakon potpisivanja Sporazuma èli brzo po-dnijeti zahtjev za ~lanstvo u EU, priprema detaljan plan njegoverealizacije sa preciznim rokovima i nosiocima zadataka. BiH ve}ima iskustvo pripreme i provedbe manje kompliciranog Planaprovedbe 16 prioritetnih podru~ja iz Studije izvodljivosti. Nje-

154

Na jednom konkretnom primjeru tako|er je vidno preno{enjeingerencija sa visokog predstavnika BiH na institucije Evropskeunije. Mada je Paddy Ashdown formalno uspostavio Komisijuza rekonstrukciju policije u BiH, institucije Evropske unije su upotpunosti preuzele superviziju nad njenim radom. PoredWilfrieda Martensa, predsjednika Komisije i biv{eg premijeraBelgije, najve}i doprinos njenom radu dali su komesar ChrisPatten i visoki predstavnik za Zajedni~ku vanjsku i sigurnosnupolitiku Xavier Solana. Sekretarijat kojeg je formirao OHR danadgleda rad Komisije tako|er se uglavnom sastoji od evropskihpredstavnika EUPM-a, Delegacije Evropske komisije i drugih.

Ovakav pozitivan trend mora se nastaviti. On treba biti krunisanpotpunim preuzimanjem odgovornosti za nastavak evropskihintegracija i ukidanjem misije visokog predstavnika za BiH. [tose prije to desi, prije }e se Sporazum potpisati i primijeniti. Timesu {anse za ranije pristupanje Evropskoj uniji realnije. U proti-vnom, nastavit }e se igre bez granica.

Zamjenik {efa Zastupni~kog kluba Demokri{}anske unije u Bu-ndestagu Wolfgang Schauble smatra da Bosni i Hercegovini usko-ro vi{e ne}e biti potrebna institucija visokog predstavnika me|u-narodne zajednice. On je u intervjuu za austrijske medije rekao daje okvirni datum za kraj OHR-a "uspje{no pristupanje Sporazumuo stabilizaciji i pridruìvanju sa EU-om".236 Predsjedavaju}i Pre-dstavni~kog doma Parlamentarne skup{tine BiH Martin Ragu`"nagla{ava da je postoje}a uloga me|unarodnog faktora na nekina~in inkonpatibilna sa ~lanstvom na{e zemlje u Vije}u Evrope injenim evropskim putem. Nu`no je i}i na transfer ovlasti i kompe-tencija koje sada ima OHR na doma}e institucije."237 Po njegovommi{ljenju, {to se prije to desi, bit }e bolje za gra|ane ove zemlje,jer nije mogu}e da institucije BiH imaju "samo formalnu odgovo-rnost, a su{tinski nemaju kapaciteta da upravljaju procesima".Predsjedavaju}i Vije}a ministara BiH Adnan Terzi} tako|er sma-tra da je realno o~ekivati da se smanje ovlasti OHR-a. Prema nje-govom mi{ljenju, to ne zavisi od me|unarodne zajednice, ve} od

157

nametanja novih zakona. Carlos Westendrop je, u toku svog dvo-godi{njeg mandata, nametnuo 45 zakona.233 Mada je njegov na-sljednik Wolfgang Petrich najvi{e govorio o nu`nosti preuzima-nja vlasni{tva nad procesom reformi, najvi{e je koristio bonskeovlasti. Ako posmatramo statistiku OHR-a u posljednje tri godi-ne biljeìmo zna~ajno smanjenje nametanja zakona i amandma-na na zakone u BiH. Trideset dva zakona su nametnuta u 2002,godinu dana kasnije 14, a u 2004. godini svega 3 zakona. Kori-{tenje bonskih ovlasti, u smislu davanja amandmana na pre-dloène zakone, tako|er je u opadanju. U toku 2002. godine, vi-soki predstavnik za BiH je intervenirao 37 puta, godinu danakasnije 28 puta. U toku 2004. imao je 17 amandmanskih interve-ncija. S druge strane, zbog nepo{tivanja saradnje sa Ha{kim tri-bunalom, pove}an je broj smijenjenih politi~ara sa 8 u toku 2002.na 65 do kraja druge tre}ine 2004.234 I ova posljednja statistikamoè se promatrati u svjetlu brèg uklanjanja onih politi~ara kojibi mogli biti opstrukcija izgradnji institucija BiH u vrijeme kadane bude bonskih ovlasti i visokog predstavnika za BiH. Sma-njeni anga`man OHR-a rezultat je ve}eg u~e{}a institucija BiH,asistencije Evropske komisije i zemalja ~lanica EU-a. UmjestoOHR-a, zakone }e i ubudu}e praviti i usvajati institucije BiH uzpomo} EU-a, koriste}i se njenim finansijskim i tehni~kim pro-gramima pomo}i.

Iz ugla OHR-a, neke stvari tako|er ukazuju na njegovu izlaznustrategiju. Prvo je 24. avgusta 2004. najavljeno smanjenje oso-blja za 25% i preustroj sjedi{ta, regionalnih i terenskih ureda. Ta-da je Paddy Ashdown naglasio da je "ostalo jo{ stvari koje semoraju uraditi ali }e u tome sve vi{e pomagati Evropska unija".Ta najava ve} je i realizirana. Par mjeseci kasnije, na konferencijipod nazivom Iza hladnog rata: Strategija za ekonomsku reko-nstrukciju i upravljanje postkonfliktnim situacijama, odrànoj uBerlinu, Ashdown je najavio "mogu}nost smanjenja izvjesnihovlasti me|unarodne zajednice". Tom prilikom je naglasio:"Pred Bosnom i Hercegovinom stoji jasno odredi{te - Evropa."235

156

U Evropu promjenom Ustava

Vi{e nije pravo pitanje ho}e li biti ustavnih promjena, nego kada}e se one desiti i koji }e politi~ki subjekti imati hrabrosti i odgo-vornosti da se oko toga dogovore, kako bi trasirali put evropskihintegracija. Ujedinjenu Evropu su inicirali i stvarali hrabri drà-vnici, politi~ke veli~ine poput Roberta Schumana, Konrada Ade-nauera, Alcide de Gasparia i drugih. Za stvaranje ujedinjene BiHu ujedinjenoj Evropi neophodni su tako|er politi~ki vizionari,neoptere}eni nacionalnim barijerama, pro{lo{}u i podjelama.Prva prilika je ulazak u fazu ugovornih odnosa sa Evropskomunijom. Kao me|unarodni pravni akt, Sporazum o stabilizaciji ipridruìvanju ima primat nad nacionalnim zakonima BiH,uklju~uju}i i sam Ustav. S obzirom na politi~ku saglasnost okopristupanja Evropskoj uniji, Sporazum moè biti vodilja po-liti~kim strankama da se lak{e, uz vi{e me|usobnog povjerenja,kona~no i dogovore oko prvih poslijeratnih promjena. Dejtonskiaran`man je napravljen kako bi se suzbio strah jednog naroda oddruga dva, briselski koncept se izdiè iznad nacionalnih, drà-vnih i regionalnih barijera i nudi saradnju radi interesa i op}egdobra svih. Stoga je 2006, kao prilika za potpisivanjeSporazuma, i godina mogu}ih ustavnih promjena u BiH.

Kao {to su ciljevi dejtonskog ustrojstva bili zaustavljanje rata,izgradnja mirne i stabilne BiH, tako }e cilj njegove prve poslije-ratne promjene biti stvaranje funkcionalne, racionalne i efikasnedràvne strukture, koja }e omogu}iti i garantirati provedbu svihta~aka iz budu}eg Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju saEU-om. Pravi razlozi za promjenu Ustava BiH leè u potrebistvaranja takve dràvne strukture koja }e biti u stanju usaglasitisvoje zakonodavstvo sa preko 100.000 stranica gusto kucanogteksta, objavljenog u Slu`benom listu Evropske unije i efikasnoga primijeniti u praksi.

U posljednjih nekoliko godina svjedoci smo niza inicijativa zapromjenu Ustava BiH. U magazinu BH Dani239 objavljeno je pi-

159

na{ih politi~ara. Novinar i analiti~ar Zekerijah Smaji} vjeruje da}e se, prije ili kasnije, morati dogovoriti ko je nadleàn za sudbinuzemlje, demokratski izabrani organi vlasti, koji su priznati odme|unarodne zajednice ili je odgovoran dobro}udni despot koji sesvake dvije godine smjenjuje na ~elu Ureda visokog predstavnika,u skladu sa Dejtonskim sporazumom. Gospodin Smaji} je ubije-|en da potpisivanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju saEvropskom unijom nije realno ukoliko i dalje imamo postoje}i de-jtonski aran`man i sistem poluprotektorata.

U toku 2005. o~ekuju se ozbiljni razgovori na tu temu, ako ni{tadrugo a onda zbog desetogodi{njice potpisivanja Dejtonskog mi-rovnog sporazuma. Slijede}a, 2006, kada su op}i izbori i kadapostoje {anse da BiH zaklju~i Sporazum o stabilizaciji i pridru-ìvanju sa EU-om, moè biti godina zavr{etka misije OHR-a. Tose, naravno, ne}e desiti tek tako, odlukom Vije}a za imple-mentaciju mira nego }e biti rezultat sazrijevanja institucija BiH,koje }e biti sposobne da samostalno, uz pomo} Evropske komi-sije i zemalja ~lanica Evropske unije, nastave sa neophodnim re-formama. "Sada je osnovno stvoriti kriti~nu masu politi~ara, izsva tri naroda, iz cijele BiH, koji }e se dogovoriti i time umanji-ti uticaj me|unarodne zajednice. Bilo bi vrlo kontraproduktivnoda, ukoliko nema te kriti~ne mase, me|unarodna zajednica samasebi oduzima ovla{tenja."238

Dok Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju, s jedne strane, po-ve}ava kompetentnost i odgovornost lokalnih vlasti, bonskeovlasti, s druge strane, pove}avaju njihovu ovisnost i neodgovo-rnost. Svako odlaganje ugovornih odnosa je odlaganje ukidanjavisokog predstavnika. Ukoliko to potraje, na politi~koj scenimoè ostati samo "vladavina najgorih", politi~ari bez dostojanst-va koji pristaju da prividno vladaju, da im se name}e i da ih sesmjenjuje. Gra|ani ne}e imati nikakve èlje da direktno ili indi-rektno u~estvuju u demokratskim procesima. Mladi }e i daljeimati averziju prema politici. Poluprotektorat }e biti njihova su-dbina i perspektiva, ~lanstvo u EU snovi daleki.

158

ovakvim ustavom potvrdio je Milorad Dodik, predsjednikSNSD-a, u gostovanju u CD-u sa Senadom Hadìfejzovi}em,11. decembra 2004. Njegovo mi{ljenje je da je potrebno napra-viti "novi evropski ustav uz u~e{}e RS-a u cijelom procesu".243

Ustavnopravni eksperti iz manjeg bh. entiteta smatraju nepri-hvatljivom tezu da su postoje}a ustavna rje{enja prepreka evro-pskim integracijama. To obrazlaù ~injenicom da ~lan 1, ta~ka4244 Ustava BiH tretira slobodan protok ljudi, roba, kapitala iusluga, izgradnju jedinstvenog ekonomskog prostora BiH. U~lanu 2 Ustav BiH garantira i po{tivanje Evropske povelje oljudskim pravima, ekonomska i socijalna prava itd. Eksplicitnose navodi da }e Evropska konvencija i svi njeni protokoli imatiprednost u odnosu na nacionalno zakonodavstvo.245 Ustav BiHpredvi|a da se, pored ve} spomenutih nadle`nosti institucijaBiH,246 entiteti mogu dogovoriti o preno{enju novih nadle`nosti.Dr. Mile Dmi~i} sa Pravnog fakulteta u Banjoj Luci smatra danadle`ni organi i sa postoje}im ustavnim rje{enjima mogu umnogo ve}oj mjeri u~estvovati u harmonizaciji ekonomskogsistema i prakse sa standardima EU-a.247 Profesor sa Banjalu~koguniverziteta dr. Miodrag @ivanovi} smatra da je dilema za iliprotiv Dejtona la`na dilema koja ne dovodi do rje{enja.248

S druge strane, profesor Edin [ar~evi} sa Pravnog fakulteta uLajpcigu ukazuje na ustavnopravne paradokse Dejtona i me|u-sobno suprotstavljene propise koji onemogu}avaju primjenunekih Ustavom zagarantiranih prava. Ti paradoksi su: demo-kratija nasuprot etnokratije, dràvni suverenitet nasuprot nosiocasuvereniteta, pravna dràva nasuprot konstitutivnosti naroda, sa-vezna dràva nasuprot saveza dràva itd. Evropska konvencija oza{titi ljudskih prava je ustavna kategorija, ~ime su garantiranedemokratske vrijednosti. Me|utim, pasivno bira~ko pravo, zaga-rantirano Evropskom konvencijom je u drugom dijelu istogUstava onemogu}eno. "Po{tovanje ljudskih prava i sloboda je,ustvari, po{tovanje bo{nja~kih, srpskih i hrvatskih kolektivnihprava i sloboda koje arbitrarno i prema trenutnoj konstelaciji

161

smo grupe intelektualaca upu}eno visokom predstavnikuWolfgangu Petritchu sa zahtjevom da suspendira sve organe za-konodavne vlasti i uspostavi protektorat sa trajanjem od jednegodine, kako bi me|unarodna zajednica ispravila sve manjka-vosti koje onemogu}avaju razvoj BiH. Hrvatska demokratskazajednica (HDZ) je tokom 2000. predloìla kantonizaciju BiH iukidanje entiteta. Kasnije je ova inicijativa prerasla u formiranjetre}eg entiteta sa hrvatskom ve}inom. U februaru 2003. godine,grupa intelektualaca240 je uputila Evropskom parlamentu i Vije}uEvrope zahtjev za uspostavu tre}e republike bez entiteta, zasno-vane na principu "racionalne regionalizacije". Socijalde-mokratska partija BiH (SDP) je u maju 2003. uputila u parla-mentarnu proceduru Inicijativu za promjenu Ustava BiH, koja biomogu}ila stvaranje socijalne i decentralizirane Republike BiH,bez entiteta. Hrvatska selja~ka stranka BiH (HSS) je tako|erukazala na potrebu radikalnih promjena u ustrojstvu BiH jer jepo njima "Dejtonski ustav, kao dio ugovora o miru, davno pre-vladan". Sulejman Tihi}, ~lan Predsjedni{tva BiH smatra da jeDejtonski sporazum iscrpio svoje mogu}nosti i da on sada posta-je jedna vrsta ko~nice daljnjeg razvoja i uspjeha u evroatlantskimintegracijama.241 Posljednji prijedlog za promjenu Ustava BiHodnosi se na ~lanove Alumni asocijacije Centra za interdiscipli-narne studije BiH, mlade intelektualce Midhata Izmirliju i De-nisa Gratza. Njihov prijedlog je objavljen u ~asopisu Novi pogle-di, Centra Alumni asocijacije, u drugoj polovini 2004. Bio je tojedini prijedlog sa orginalnim tekstom.

U manjem entitetu mogu se primijetiti dva pribli`na, mada razli-~ita stava. Prvi se odnosi na aktuelnu vlast, drugi na opoziciju,prvenstveno Stranku nezavisnih socijaldemokrata (SNSD).Predsjednik manjeg entiteta Dragan âvi} smatra da suefikasnost i dejtonsko ustrojstvo komplementarni. "Reformekoje vode dru{tvo iz dejtonske u evropsku fazu moraju biti bazi-rane na Dejtonskom sporazumu, {to podrazumijeva izgradnjuefikasne i decentralizirane BiH, u kojoj }e funkcionirati RS i svenjene institucije."242 Da BiH ne moè u}i u Evropsku uniju sa

160

vornih odnosa sa EU-om. Venecijanska komisija je o ustrojstvuBiH posljednji put organizirala raspravu 8. oktobra 2004. "Da li}e zadràti vaè}i ustav i snositi ekonomske, socijalne i politi~keposljedice ili }e donijeti ustavne promjene koje su potrebne kakobi BiH postala stabilna, funkcionalna i prosperitetna zemlja uokviru Evropske unije"254 odlu~it }e doma}i politi~ari.

Za razliku od Hrvatske, BiH je decentralizirana, sa nekoliko pra-vnih sistema, dràvnim, entitetskim i kantonalnim. Svaki nivoima svoju zakonodavnu i izvr{nu vlast. I svaki od ovih sistematreba biti usagla{en sa zakonodavstvom EU-a. Tako|er je asi-metri~no ure|ena, sa jednim entitetom koji je previ{e unitaran idrugim koji je previ{e decentraliziran. "Takve strukture ne bi fu-nkcionirale ni u mitskoj utopiji."255 Izvr{na i zakonodavna vlastDistrikta Br~ko, koju postoje}i ustavni aran`man ne poznaje,tako|er treba usvojiti i primijeniti evropske standarde. Postavljase pitanje kako osigurati potpunu primjenu evropskog zakono-davstva u ovako ure|enoj dràvi. Ko ima odgovore na ta pitanja?Mo`da je to i mogu}e, me|utim, sumnjam da za realiziranje takokomplicirane misije, pod uvjetom i da ima politi~ke volje, pos-toje sposobni ljudi i znanje, da ne govorimo o finansijskom aspe-ktu i poskupljenju cijelog procesa. Mada je daleko funkcionalni-ja od BiH, Hrvatska je, u vrijeme ugovornih odnosa sa EU-om,promijenila svoj Ustav i prilagodila ga potrebama novog vreme-na i novih izazova. Gdje je danas BiH u odnosu na Hrvatsku uprocesu evropskih integracija?

Odlukom Ustavnog suda BiH o konstitutivnosti Bo{njaka, Srbai Hrvata na cijelom njenom podru~ju, ustavi entiteta ve} su sepromijenili. Formiranje Ministarstva odbrane, obavje{tajnih, sig-urnosnih i drugih dràvnih agencija omogu}eno je {irokimtuma~enjem postoje}eg ustava. Oko posljednjih odluka, poli-ti~ke stranke iz oba entiteta su i mogle posti}i saglasnost uskladu sa postoje}im ustavom i prenijeti nadle`nosti sa entite-tskog na dràvni nivo. Me|utim, ukidanje Doma za ljudska pra-va, kao dejtonske kategorije, i stvaranje Distrikta Br~ko, kao

163

mo}i odre|uju vladaju}e etnopoliti~ke oligarhije."249 Slobodanprotok ljudi, roba, kapitala i usluga jeste ustavna kategorija.Me|utim, jedinstveni ekonomski prostor nije zaìvio ni devetgodina od potpisivanja Dejtonskog sporazuma. Proizvo|a~i izoba entiteta uskra}eni su za me|uentitetsku trgovinu zbog razli-~itih ograni~enja, trgovinskih barijera i proceduralnih pitanja.Dr. [ar~evi} isti~e da to moè voditi situaciji u kojoj cjelokupansistem proizvodi haoti~nu atmosferu, odnosno stanje koje se uokvirima tog sistema vi{e ne moè ujedna~iti.250 "U kontekstuEU-a, BiH je anomalija koja dodatno komplicira ukupnu situaci-ju pozicije multikulturalizma unutar politike EU-a."251 Ustav jepresedan u teoriji i praksi ustavnog prava. Nije ekskluzivnounutra{nji pravni akt u materijalnom, formalnom i procedura-lnom pogledu, {to bi trebao biti, nego je sastavni dio Op}egokvirnog sporazuma za mir u BiH i dio vi{estranog me|unaro-dnog ugovora.252

Dosada{nja iskustva, mada je rije~ o dobrovoljnoj harmonizaci-ji, potvr|uju tezu da dejtonsko ustrojstvo i efikasnost ipak nisukompatibilni. Prvi problem se odnosi na sporo usvajanje usa-gla{enih zakonskih propisa, drugi na slabu ili nikakvu imple-mentaciju. Radi kvalificiranja za izradu Studije izvodljivosti,institucije BiH su ispunjavale 18 elementarnih preporuka Mapeputa EU-a skoro tri godine. Usvojeni zakoni su u boljoj varijanti"puki beìvotni institucionalizam".253 U goroj, oni se uop}e neprimjenjuju u entitetima. Entitetske institucije, ~ije su ingerenci-je prenesene na dràvni nivo, u dobroj mjeri se ne uskla|uju sanovim dràvnim agencijama, institutima, uredima. O~iti primjerisu statistika, za{tita potro{a~a, standardi itd. Sa dejtonskim me-ntalitetom, brzina usvajanja zakona }e ostati ista, njihova primj-ena slaba ili nikakva. Te{ko da bilo koja zemlja moè u}i u Evro-psku uniju sa trinaest ustava, isto toliko parlamenata, vlada i 180ministara i ministarstava. BiH sa deset kantonalnih, dva entite-tska i jednim dràvnim ustavom, da ne govorimo o pravnomsistemu Distrikta Br~ko, ne samo da ne moè pristupiti Evro-pskoj uniji nego usporava i dovodi u pitanje uspostavljanje ugo-

162

vr{etak pregovora o punopravnom ~lanstvu i potpisivanje Ugo-vora o pristupanju sa Evropskom unijom. Tada bi se dio suvere-niteta BiH prenio na Evropsku zajednicu radi supremacije komu-nitarnog prava i njegove primjene u svim zemljama ~lanicama.O prvoj promjeni se puno vi{e govori, pi{e i polemizira. O dru-goj }e biti vi{e govora kada zapo~nu pregovori oko pristupanjaBiH punopravnom ~lanstvu EU.

Od potencijalnog kandidata do statusa kandidata za ~lanstvou EU

Nakon uklanjanja dejtonskih tekovina, zna~ajne primjene Spo-razuma o stabilizaciji i pridruìvanju, a prije po~etka pregovorao pristupanju u EU, BiH }e pro}i kroz fazu podno{enja zahtjevaza punopravno ~lanstvo. Stupanje Sporazuma na snagu nije pre-duvjet za njegovo podno{enje. Takvo iskustvo imale su Estonija,Latvija, Slovenija i Litvanija u Procesu pridruìvanja i Hrvatskau Procesu stabilizacije i pridruìvanja. Posljednja je podnijelazahtjev za punopravno ~lanstvo 2003, nakon primjene ve}ineugovornih obaveza. Bilo je to godinu dana prije nego {to je Spo-razum i stupio na snagu, kada ga je Italija, kao posljednja od ze-malja ~lanica EU-a, ratificirala krajem 2004. Preduvjet je zrelostdràve, demonstracija politi~ke volje i interesa da se iza|e iz fazepridruìvanja i u|e u fazu pristupanja.

Zahtjev za ~lanstvo potpisuje predsjednik dràve ili vlade. U nje-mu se isti~e evropska pripadnost i spremnost za prihvatanje svihobaveza koje proizlaze iz ~lanstva. Tako|er se prilaè prate}adokumentacija u kojoj se navode dotada{nja postignu}a u proce-su evropskih integracija. Podno{enje zahtjeva je unutra{nja poli-ti~ka odluka institucija vlasti, koje same odlu~uju kada je pravovrijeme za takav potez. U slu~aju Hrvatske bilo je razli~itih mi-{ljenja. Oni malo oprezniji su smatrali da je Evropska unija tegodine bila zaokupljena pro{irenjem sa deset novih ~lanica i na-stavkom pregovora sa Rumunijom i Bugarskom. Vjerovali su da

165

zasebnog pravnog sistema, nu`no je evidentirati u najvi{em pra-vnom aktu dràve. Prije ili kasnije, novi ustavni prijedlog }e mo-rati registrirati ove promjene.

Trenutno u BiH postoji nekoliko komisija, ekspertnih grupa kojerade na razli~itim prijedlozima ustavnih promjena. Ukoliko fu-nkcionalnost i racionalnost budu osnovni princip za novo drà-vno ustrojstvo, budu}e rje{enje }e biti bolje od onog sastavlje-nog u vojnoj bazi. Da se ne radi o nemogu}oj misiji, govori namustavno ustrojstvo Belgije, jedne od nekoliko federalnih dràvau sastavu Evropske unije. Nacionalne zajednice flamanskog, fra-ncuskog i germanskog govornog podru~ja, u okviru flamanskog,valonskog i briselskog regiona, nisu bile prepreka Belgiji dausvoji i efikasno primijeni evropsko zakonodavstvo. Belgija,kao vi{estrana~ka parlamentarna demokratija, primjenjuje svepostoje}e konvencije o za{titi ljudskih prava i sloboda.

Budu}i pravni poredak BiH mora otkloniti sve prepreke zaefikasno usvajanje i jedinstvenu primjenu zakonodavstva Evro-pske unije na cijeloj njenoj teritoriji. U najmanju ruku, potrebnoje obezbijediti koherentan sistem zakonodavstva, gdje je svakizakonski akt dio sistema dràve. Usvajanje entitetskih zakonakoji reguliraju istu oblast, nezavisno jedan od drugoga, kompli-cira i usporava cijeli proces evropskih integracija. U suprotnom,niti moè biti efikasne primjene Sporazuma, niti }e uop}e bitiugovornih odnosa sa EU-om, da ne spominjem napredniju fazu,pregovore o ~lanstvu i pristupanje Evropskoj uniji.

Ako je ukidanje bonskih ovlasti OHR-a prva, onda su ustavnepromjene druga posljedica pribliàvanja Sporazumu o stabiliza-ciji i pridruìvanju sa Evropskom unijom. Mada se o tome nika-ko ne govori, postoji mogu}nost da se Dejtonski ustav promije-ni, ne jednom nego dva puta prije punopravnog ~lanstva u EU.Prva izmjena Ustava odnosi se na prelazak iz dobrovoljnog ufazu obaveznog usagla{avanja doma}eg zakonodavstva sa evro-pskim pravnim normama. Druga promjena se odnosi na za-

164

ranja ugovornih odnosa. Upitnik kojeg je dobila Hrvatska imaoje preko 4.000 pitanja. Pore|enja radi, Bosna i Hercegovina je ufazi izrade svoje Studije izvodljivosti, radi ulaska u fazu ugovo-rnih odnosa, dobila 346 pitanja.

Makedonija je bila prva zemlja regiona koja je potpisala Spo-razum o stabilizaciji i pridruìvanju sa Evropskom unijom. Svojzahtjev za punopravno ~lanstvo predala je 2004. Od zemalja sre-dnje i isto~ne Evrope, zahtjeve za punopravno ~lanstvo prve supodnijele Ma|arska i Poljska 1994, zatim su uslijedile Rumu-nija, Slova~ka, Latvija, Estonija, Litva i Bugarska 1995, te nakraju Slovenija i ê{ka 1996. Kipar i Malta su svoje zahtjevepredale 1990, Malta je obnovila svoj zahtjev 1998. One dràvekoje su zahtjeve podnijele ranije, duè su i ~ekale pozitivno mi-{ljenje Evropske komisije.

Na osnovu ponu|enih odgovora i nekih drugih pokazatelja,Evropska komisija donosi mi{ljenje kojim ocjenjuje stanje i mo-gu}nosti zemlje da ispuni sve uvjete za ~lanstvo i usvaja prepo-ruku za po~etak pregovora o pristupanju u punopravno ~lanstvo.Ovo mi{ljenje moè biti pozitivno, negativno ili uvjetno poziti-vno. Negativno mi{ljenje zahtjeva ponavljanje cijelog postupkau neko sretnije vrijeme, uvjetno pozitivno mi{ljenje usporavadaljnju integraciju u EU za onaj period koji je neophodan zaispunjavanje dodatnih obaveza. Ove aktivnosti su uporedive sapostupkom izrade Studije izvodljivosti radi pristupanja fazi ugo-vornih odnosa sa EU-om. Evropska komisija je dala pozitivnomi{ljenje Kipru 1993, ê{koj, Estoniji, Ma|arskoj, Poljskoj iSloveniji 1997,257 Bugarskoj, Latviji, Litvaniji, Rumuniji, Malti iSlova~koj 1999.258 Tako su Ma|arska i Poljska od podno{enjazahtjeva do pozitivnog mi{ljenja Evropske komisije ~ekale trigodine, Slovenija i Estonija samo jednu. Hrvatska vlada je odgo-varaju}i na pitanja dostavila razne podatke na nekoliko hiljadastranica, zahvaljuju}i ~emu je dobila pozitivno mi{ljenje i pre-poruku Evropske komisije, a kasnije i potvrdu Evropskog vije}ada pregovori mogu zapo~eti. Kona~no, podnosilac zahtjeva za

167

treba sa~ekati prve reakcije Evropske unije nakon najnovijeg va-la pro{irenja sa deset zemalja srednje i isto~ne Evrope 1. maja2004, te da treba sa~ekati potpunu primjenu Sporazuma o stabili-zaciji i pridruìvanju i njegovo stupanje na snagu. Me|utim, pre-vagnulo je mi{ljenje onih koji su zagovarali podno{enje zahtje-va prije nego {to se ta dva, tri uvjeta ispune. I bili su upravu.

Cijelom postupku se pristupa krajnje ozbiljno i sistematski. Prijepodno{enja svog zahtjeva, hrvatske vlasti su 10. oktobra 2002.usvojile Odluku o osnivanju Radne grupe za njegovu pripremu.Ured predsjednika, Sabor, Vlada Hrvatske, Ministarstvo va-njskih poslova i Ministarstvo evropskih integracija odredili su{esnaest ~lanova te grupe. Uz pripremu samog teksta, svih akti-vnosti u vezi sa podno{enjem zahtjeva, jedan od zadataka Radnegrupe bila je i izrada multimedijalnog mini CD-a na engleskomjeziku sa klju~nim informacijama u vezi sa nastojanjima Hrva-tske da postane slijede}a dràva kandidatkinja za ~lanstvo.256 Istipostupak treba o~ekivati i u Bosni i Hercegovini.

Od podno{enja zahtjeva za ~lanstvo do odluke o pokretanju pre-govora, uklju~ene su skoro sve va`nije institucije Evropske uni-je. Prema ~lanu 49 Ugovora o Evropskoj uniji, zahtjev se podno-si dràvi ~lanici koja u to vrijeme predsjedava Vije}em ministaraEvropske unije. Vije}e ministara EU-a upu}uje zahtjevEvropskom vije}u, koje od Evropske komisije traì izradumi{ljenja o spremnosti zemlje da pregovara pristupanje Evro-pskoj uniji. Tek nakon toga, Evropska komisija priprema i {aljepodnosiocu zahtjeva detaljan upitnik od nekoliko hiljada pitanja.Ve}ina dràva srednje i isto~ne Evrope koje su ve} postale puno-pravne ~lanice, dobila je ovaj upitnik 1996. Upitnik je imao oko150 stranica, a rok za pripremu odgovora bio je oko tri mjeseca.

Evropska komisija se manje zanima za stanje jedne zemlje u fazipridruìvanja nego u fazi pristupanja Evropskoj uniji. Ovaj upi-tnik je obi~no desetak puta detaljniji od upitinika koji se odnosina izradu Studije izvodljivosti za po~etak pregovora oko reguli-

166

nadleàn biti evropski komesar za pro{irenje, a ne njegov kole-ga za vanjske poslove. Ranije je, tako|er, zemljama sa statusomkandidata omogu}eno u~e{}e u kori{tenju brojnih pretpristupnihfondova Evropske unije: TAIEX, ISPA, SAPARD, PHARE,TWINNING i Evropsko partnerstvo. Osim ove finansijske itehni~ke pomo}i, tako|er su otvarane mogu}nosti u~e{}a u pro-gramima Zajednice u podru~ju istraìvanja i obrazovanja, soci-jalne politike, energetike i transporta, za{tite okoli{a, kulture ijavnog zdravstva. Kao zaklju~ak Solunskog samita 2003, nekiod ovih instrumenata bit }e dostupni i BiH,260 bez obzira {to zajedno izvjesno vrijeme ne}e postati kandidat za ~lanstvo. Ovepozitivne okolnosti su znak da Evropska unija balansira izme|uzemalja koje brè napreduju u Procesu stabilizacije i pridru-ìvanja i onih koje zaostaju. Me|utim, ono za {to BiH ne}e imatipriliku u narednih par godina, odnosi se na zatvaranje jednog pojednog poglavlja acquisa i potpisivanje Ugovora o pristupanjuEvropskoj uniji. Ukoliko Brisel do donese druga~iju odluku,BiH tako|er ne}e mo}i koristiti finansijske instrumente ISPA,SAPARD i PHARE, dok ne dobije status kandidata za ~lanstvo.

Pregovorima do punopravnog ~lanstva

Nakon slu`bene potvrde statusa kandidata, a prije po~etka pre-govora za ~lanstvo u EU, provodi se analiti~ki pregled uskla-|enosti nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom EU-a.261

Time se ocjenjuje postoje}i nivo usagla{enosti te utvr|uju po-dru~ja koja zahtjevaju dodatno prilago|avanje evropskim sta-ndardima. Screening sluì kao osnova za bilateralne pregovoreizme|u EU-a i zemlje kandidatkinje. Tako|er sluì kao osnovaza dopunu Nacionalnog programa za usvajanje acquisa. Njegaprovode pregovara~ki timovi obiju strana.

Nakon screeninga otvaraju se pregovori o poglavljima acquiscommunautairea. Od ukupno 31 oblasti, zemlje srednje i isto~neEvrope, su pregovarale njih 29. Posljednje dvije, koje se odnose

169

~lanstvo slu`beno dobija status kandidata na bilateralnoj me-|uvladinoj konferenciji sa Evropskom unijom. Hrvatska je u to-ku 2004. od statusa potencijalnog kandidata zvani~no postalazemlja kandidatkinja za ~lanstvo.

Ove formalne korake prolazile su sve zemlje koje su se integri-rale u Evropsku uniju. U slu~ajevima Slovenije, Estonije iliHrvatske, cjelokupan postupak je trajao oko jedne godine, u dru-gim slu~ajevima radilo se o par godina. Postoje i ekstremni pri-mjeri, poput Turske, koja je od podno{enja zahtijeva za ~lanstvodo po~etka svojih pregovora ~ekala vi{e od petnaest godina. Prvinjen zahtijev, koji je podnesen 1987, ocijenjen je negativno, dru-gi iz 1989. je odbijen. Deset godina kasnije, u sklopu redovnogizvje{taja259 o napretku Turske, slu`benoj Ankari je priznat statuskandidata ali je po~etak pregovora odlagan sve do kraja 2004,kada je odlukom {efova vlada i dràva EU-a kona~no i najavljenza okobar 2005.

Ne treba o~ekivati neke zna~ajne promjene u dràvi u vrijeme po-dno{enja zahtijeva za punopravno ~lanstvo. Pozitivne stvari treba-le su se desiti prije tog ~ina. Iskustvo Hrvatske je prilika za insti-tucije BiH da izvuku pouke i nau~e lekcije. Ozbiljna priprema,sna`no lobiranje i posve}enost evropskim ciljevima njene su osno-vne karakteristike. Hrvatska vanjska politika bila je apsolutno pro-evropska, katkad antiameri~ka. Sve politi~ke stranke bile su apso-lutno saglasne oko evropskog puta, ne samo deklarativno. [to semanje bude slijedio ovaj primjer, time }e i po~etak pregovora okopriklju~enja biti prolongirano, a punopravno ~lanstvo odlagano.

Do 2004. godine, sticanjem statusa kandidata za ~lanstvo,nadle`nost za bilateralne odnose Evropske unije i te zemlje pre-lazila bi sa Generalnog direktorata Evropske komisije za vanjskeposlove na Generalni direktorat Evropske komisije za pro{irenje.Od te godine ovaj posljednji }e, odlukom Evropske komisije, bitinadleàn i za ostale zemlje zapadnog Balkana koje jo{ nisu dobi-le takav status. To zna~i da }e i za bilateralne odnose BiH i EU-a

168

bi se zainteresirane strane, ne samo informirale nego i u~e-stvovale u procesu dono{enja va`nih odluka. U slu~aju Hrvatske,procjenjuje se da }e u pregovorima o pristupanju Evropskoj unijidirektno ili indirektno u~estvovati 500 stru~njaka s razli~itih po-dru~ija.264 Njihov pregovara~ki tim koji je ve} u~estvovao u pre-govorima o stabilizaciji i pridruìvanju nije ostao nepromjenjen.

U fazi ugovornih odnosa u BiH }e biti uspostavljene odgovara-ju}e institucionalne strukture, procedure i metodologija usvaja-nja i primjene propisa usagla{enih sa acquisom. Tako|er }e bitiformirane interinstitucionalne i druge radne grupe po poglavlji-ma acquisa, za uskla|ivanje nacionalnog zakonodavstva. Sveove strukture i tijela trebat }e prilagoditi novim prilikama u fazipregovora za punopravno ~lanstvo, u~initi ih jo{ efikasnijim tesprije~iti ponavljanje gre{aka iz pro{losti. U pretpristupnoj fazi,pregovara~ki tim BiH, ukoliko se ne bude mijenjao, bit }e boga-tiji za iskustvo u pregovorima za potpisivanje Sporazuma o sta-bilizaciji i pridruìvanju. Ista prilagodba se odnosi na Nacionalniprogram za usvajanje acquisa, koji ovoga puta treba imati svojufinalnu strukturu u skladu sa svim pregovara~kim poglavljima.Njegova kona~na verzija }e biti ura|ena na bazi screeninga, kojije prethodio po~etku pretpristupne faze. Njegov sadràj }euklju~iti ocjenu postoje}eg stanja, pregled postoje}ih institucija,plan usvajanja i uskla|ivanja zakona i njihove primjene, procje-nu za neophodne ljudske resurse i procjenu za neophodnu fina-nsijsku pomo}.

U slu~aju Slovenije primjena Nacionalnog programa za usvaja-nje acquisa ko{tala je godi{nje od 2.5% do 4% bruto dru{tvenogproizvoda ove zemlje. Godi{nja dinamika predvi|ala je usvaja-nje 270 zakona i 700 provedbenih propisa. Anga`man dràvnihslu`benika za potrebe evropskih integracija Slovenije varirao jeod 20 po~etkom devedesetih, do 2.000 u vrijeme pristupanja Evro-pskoj uniji. U toku primjene Sporazuma o pridruìvanju bilo ihje oko 200.

171

na institucije i ostala pitanja, nisu bile predmet dogovora. Ru-munija i Bugarska su tokom 2004. pregovarale par posljednjih,za njih najkompliciranijih dijelova acquisa. U slu~aju skorih pre-govora Hrvatske i Evropske unije, najavljeno je pove}anje brojapregovara~kih poglavlja na 36. "Pregovori o poljoprivredi bit }epodjeljeni na dva dijela, tako da }e se o javnom zdravstvu i sani-tarnim pitanjima razgovarati u jednom paketu, a o poljoprivrediu drugom."262

Posljedice pregovaranja, potpisivanja i primjene Sporazuma ostabilizaciji i pridruìvanju su relativno predvidljive. Me|utim,iz ove perspektive, kada smo na samom po~etku evropskih inte-gracija, te{ko se sa sigurno{}u mogu pretpostaviti sve promjeneu BiH koje podrazumijevaju prevo|enje 100.000 stranica gustokucanog teksta objavljenog u Slu`benom listu EU-a u doma}upravnu praksu. Sloènost tog procesa ilustrira primjer Slovenije,zemlje koja je usvojila i provela 227 zakona i provedbenihpropisa radi zatvaranja samo jednog poglavlja - Slobodnog pro-toka roba. U tom dijelu u~estvovalo je devet dràvnih mini-starstava, 19 nezavisnih institucija, uklju~uju}i i nekoliko stotinadobro obu~enih dràvnih slu`benika.263

U direktnoj pripremi pregovora sa EU, u Sloveniji je u~estvova-lo 86 dràvnih slu`benika, 14 dràvnih ministarstava i 5 vladinihslu`bi. Slovena~ki pregovara~ki tim je brojao 11 ~lanova i bio jesastavljen od eksperata iz oblasti poljoprivrede, okoli{a, me|u-narodnih odnosa, finansijskih pitanja, i jednog ~lana koji jepoznavao oblast strukturalnih fondova. Tako|er su bili uklju~enipredstavnici ministarstva: evropskih poslova, finansija i vanjskihposlova, predstavnici slovena~ke banke, privredne komore ivladinog ureda. Pregovara~ki tim se nije mijenjao od po~etkaprocesa evropskih integracija do pristupanja Evropskoj uniji.Nakon {to su uspje{no zavr{ili svoj posao iskustva koja su podi-jelili sa svojim kolegama iz regiona su slijede}a: najteì prego-vori su kod ku}e, politi~ka podr{ka je preduvjet za uspjeh u fazipristupanja, a cijeli proces mora biti transparentan i javan kako

170

Prevo|enje evropskih propisa dodatna je obaveza, koja }e sezavr{iti pred samo pristupanje Evropskoj uniji. U toku pregovo-ra i primjene Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju prevo-|enje evropskih propisa je volonterskog karaktera. U ovoj po-sljednjoj fazi, ono postaje obavezuju}e. Nijedna dràva nije po-stala punopravna ~lanica a da nije bila uklju~ena u prevo|enjeacquis communautairea. Praksa je da se kompletan prevod prilo-ì uz Ugovor o pristupanju, koji se potpisuje jednu godinu prijesamog ulaska u Evropsku uniju.

I u Bosni i Hercegovini se o~ekuje uskla|ivanje i usvajanje nahiljade novih zakona, formiranje velikog broja novih institucija,uglavnom na dràvnom nivou, koje }e regulirati unutra{nje trì-{te, intelektualno vlasni{tvo, mjeriteljstvo, konkurenciju, za{titupotro{a~a, sigurnost hrane, javne nabavke itd. Ako je pred potpi-sivanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju stvoreno ili re-konstruirano 25 takvih institucija onda se u vrijeme ostvarivanjapunopravnog ~lanstva o~ekuje najmanje 100 novih institucija. UBosni i Hercegovini, to }e biti posao nove generacije eksperata,politi~ara i slu`benika.

Brzina pregovora zavisi od kvaliteta organiziranosti dràvnihinstitucija i brzine usvajanja i primjene evropskih propisa. Pre-dsjednik Evropske komisije Jose Manuel Barroso izrazio je naduda }e Hrvatska zavr{iti svoje pregovore do 2007. Tako|er se na-da da bi mogla postati punopravni ~lan za vrijeme njegovog ma-ndata, do 2009. godine.265 Brzina tako|er zavisi od politi~kih pri-lika unutar zemalja ~lanica EU. Mada su pregovori sa Turskomnajavljeni za drugu polovinu 2005. godine, toj zemlji se ne dajunikakve {anse da ih okon~a tako brzo. Zemlje srednje i isto~neEvrope imale su razli~ita iskustva. U su{tini se razlikuju dvijegrupe dràva, Luksembur{ka grupa, koja je napredovala brè, iHelsin{ka grupa sa sporijim prolaznim vremenom. Pregovori o~lanstvu sa Luksembur{kom grupom,266 koji su dobili pozitivnomi{ljenje 1997, zapo~eli su 1998. Helsin{ka grupa,267 koja je do-bila status kandidata 1999, zapo~ela je svoje pregovore 2000.

173

Dok primjena Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju BiH saEvropskom unijom podrazumijeva ustavne promjene u smislustvaranja funkcionalnije dràve, zavr{etak pregovora o ~lanstvupodrazumijeva preno{enje dijela suvereniteta Bosne i Hercego-vine na Evropsku zajednicu kako bi pravne norme Zajedniceimale efekte na sve zemlje ~lanice Evropske unije. Od nastajanjaEvropske zajednice za ugljen i ~elik 1951. do stvaranja Evropskeunije 1993, suverenitet dràva ~lanica, pogotovo u segmentuekonomije i unutra{njeg trì{ta, postepeno je slabio i prelazio uruke Zajednice. Danas je Brisel nadleàn za dono{enje odlukaisklju~ivo iz oblasti konkurencije, monetarne unije i eura, cari-nske unije, Zajedni~ke komercijalne politike, dijeli suverenitetsa dràvama ~lanicama po pitanju unutra{njeg trì{ta, poljopri-vrede i ribolova, transporta, energije, za{tite okoli{a, za{tite po-tro{a~a, humanitarne pomo}i, istraìvanja, tehnolo{kog razvojai pojedinih segmenata socijalne politike. Bosna i Hercegovina}e u svim ovim oblastima tako|er ustupiti dio svog suverenite-ta. U sferi industrijske politike, obrazovanja, kulture, sporta icivilne za{tite, Evropska zajednica pruà podr{ku i ima koordi-nativnu ulogu. Evropska unija je tako|er po~ela definirati iimplementirati Zajedni~ku vanjsku i sigurnosnu politiku te pro-mi{ljati Zajedni~ku odbrambenu politiku. Kao budu}a ~lanicaEU-a, Bosna i Hercegovina }e dati svoj doprinos i u tim obla-stima.

U toku pregovora o punopravnom ~lanstvu treba biti okon~anproces preno{enja nadle`nosti i odgovornosti u oblasti koordini-ranja finansijske pomo}i EU-a sa Delegacije Evropske komisijena institucije Bosne i Hercegovine. To je postepen proces koji }ezapo~eti u fazi ugovornih odnosa i biti zavr{en u toku pregovo-ra za punopravno ~lanstvo. Kao punopravni ~lan Evropske unije,sa ekonomijom ispod evropskog prosjeka, BiH }e imati na ra-spolaganju sloène finansijske instrumente koji zahtjevaju pro-fesionalne kadrove, izgra|ene i odgovorne institucije, jasne i tra-nsparentne procedure.

172

u najboljoj varijanti otvorilo mogu}nost da postanemo kandidatza ~lanstvo 2009. Nakon toga treba o~ekivati i datum za po~etakpregovora o pristupanju EU. Kada }e pregovori biti okon~ani jo{je teè pitanje. Uostalom, ono danas nije toliko ni bitno.

Ono {to je najva`nije za BiH i nije puko ~lanstvo u eksklu-zivnom klubu evropskih dràva, nego promjene koje dejtonskuBosnu i Hercegovinu prave briselskom. Na dan ulaska u EU ni-{ta se spektakularno ne}e desiti njenim gra|anima. Sve promjene}e se ostvariti kroz dugotrajni proces prilago|avanja evropskimstandardima u oblastima ekonomije, vladavine prava i javneuprave.

Izazovi na putu evropskih integracija

Mnoge su prepreke na putu evropskih integracija. One se ugla-vnom odnose na odsustvo stvarne politi~ke volje i sposobnosti,nedostatak ljudskih resursa i slabe kapacitete institucija kojeusvajaju i provode zakone, te nedostatak finansijskih sredstava.Nerijetko su problemi u vezi sa elementarnim stvarima, poputprostorija i opreme. Vaàn problem je i slabo poznavanje evro-pskih integracija, pravnog naslije|a Evropske unije, odsustvodru{tvenog dijaloga i nepostojanje javne i akademske debate.Kona~no, pote{ko}e se javljaju i usljed lo{e interinstitucionalnesaradnje, lo{eg pristupa izvorima komunitarnog prava, neposto-janja prevoda komunitarnog prava na jezike naroda u BiH itd.

Ve}ina politi~kih stranaka u BiH se poziva na evropske vrije-dnosti, artikulira evropsku politiku, traì ili ve} ima ~lanstvo uasocijacijama evropskih stranaka. Tako|er, isti~u proevropskepamflete, pogotovo u vrijeme izbora. Izjave o saradnji ili koali-ranju, koje, tako|er pred izbore, potpisuju strana~ki lideri, u pra-vilu ne sadrè zajedni~ke programe, saglasnost oko usvajanjakonkretnih zakona koji }e pribliìti BiH evropskim integracijama.Sve parlamentarne stranke u BiH su saglasne oko evropske pe-

175

Prednost koju je prva grupa imala u odnosu na drugu nije nu`nozna~ila i prednost u zaklju~ivanju pregovora. Od ukupno dva-naest kandidata za ~lanstvo, njih deset je zaklju~ilo svoje prego-vore 2002. i potpisalo i ratificiralo ugovore o pristupanju 2003.Lo{ primjer za ostale su Rumunija i Bugarska, koje su sporo na-predovale u ispunjavanju uvjeta za pristupanje u EU. Njihovipregovori uskoro }e biti okon~ani, a o~ekuje se skoro potpisiva-nje Ugovora o pristupanju i priklju~enje punopravnom ~lanstvu2007. Kona~no, uspje{no zatvaranje svakog poglavlja predsta-vlja i zavr{etak procesa uskla|ivanja nacionalnog zakonodavst-va sa zakonodavstvom Evropske unije. Bosna i Hercegovina ne-}e biti izuzetak u ovom procesu. Onog trenutka kada se okon~ajupregovori, zavr{i uskla|ivanje i po~ne primjena usagla{enih pro-pisa, bit }e uspostavljena trì{na ekonomija, parlamentarna de-mokratija i vladavina prava po evropskom modelu.

Bilo bi nezahvalno prognozirati kada bi BiH mogla u}i u pret-pristupnu fazu. Ono {to se sa sigurno{}u moè kazati jeste da tozavisi od brzine pregovaranja ugovornih odnosa, primjene Spo-razuma o stabilizaciji i pridruìvanju i kvaliteta lobiranja premainstitucijama EU-a. Tako|er, to zavisi i od toga da li }e vlastiBiH odabrati pravi trenutak da podnesu zahtjev za punopravno~lanstvo. Pravi trenutak je stvar vlastite politi~ke procjene i hra-brosti, te razumijevanja signala koji dolaze iz Brisela. Iznad sve-ga, priklju~enje zavisi od rje{avanja dviju dejtonskih dilema.Ukoliko bh. vlasti ponude vlastita rje{enja mo}i }e to i naplatiti,ukoliko im se rje{enja budu sugerirala Evropa ne}e imati razlo-ga da nagra|uje BiH brzim priklju~enjem.

Imamo dva razli~ita iskustva u regionu. Iskustvo Albanije, kojaprobija sve mogu}e rokove u svim fazama sa EU-om i iskustvoHrvatske kao apsolutnog rekordera u brzini prelaska iz jedne udrugu fazu. Od Hrvatske se ne moè bolje, od Albanije se moèjo{ gore. U svakom slu~aju, ako je pozitivni scenario da se uugovorne odnose stupi krajem 2006. onda nije realno o~ekivatida se zahtjev za punopravno ~lanstvo podnese prije 2008, {to bi

174

izdaju srpske nacionalne interese. Primjetna je polarizacija poli-ti~ara na proevropske ili proameri~ke. Najbolji primjer su ~elniljudi SDA, Adnan Terzi} sa evropskom agendom i SulejmanTihi}, koji zagovara ameri~ko prisustvo.

Nedostatak politi~ke volje direktno uti~e i na odsustvo jedin-stvenog administrativnog prostora u BiH. Zakonski projekti nisudio sistema zemlje, nego se donose nezavisno jedan od drugoga.Stvaraju se nove institucije na dràvnom nivou, bez stvarnoganga`mana i uticaja u entitetima. Entiteti ne provode ili ne usa-gla{avaju svoje zakonodavstvo sa novoformiranim dràvniminstitucijama.

U nekim slu~ajevima, deklarativna politi~ka volja, kao ote-àvaju}a okolnost, ustupila je mjesto nedostatku ljudskih resur-sa i problemu sa finansijama. U najgoroj varijanti, novoformi-rane institucije uop}e nemaju prostorija, nemaju odgovaraju}eopreme. Da se radi o ozbiljnom problemu potvr|uje i odlukaVije}a ministara BiH od 12. oktobra 2004, o formiranju odgo-varaju}e komisije koja }e se baviti time. Me|utim, ni puko popu-njavanje novoformiranih institucija ne garantira primjenuzakona i njegovu transparentnost. Od 36 dràvnih institucija njih14268 nisu, do kraja 2004, imale svoju web stranicu. Vi{e od desetih nema urede za informiranje javnosti. Gra|ani uop}e nisu svje-sni njihovog postojanja, rijetko znaju kakva im je namjena i ka-kve usluge nude.

Napravljene pomake u regrutiranju i selekciji zaposlenih, vo-|enju centralnog registra dràvnih slu`benika, ocjenjivanjuefikasnosti u radu itd., treba shvatati isklju~ivo kao ohrabrenje zanastavak reformi. Duga, i ponekad komplicirana procedura po-punjavanja institucija, u skladu sa Zakonom o dràvnoj slu`bi,onemogu}ava brzu primjenu zakona. "Konsolidacija novih mini-starstava i agencija na nivou dràve ide sporo. Pravilnici mini-starstava su usvojeni ali je regrutacija uposlenih ograni~ena i zasada usmjerena na nivo vi{ih dràvnih slu`benika."269 S obzirom

177

rspektive BiH. Bez obzira na potpisivanje zajedni~ke izjave po-zicije i opozicije po~etkom 2004, te{ko se moè zaklju~iti da po-liti~ka volja, u nekim oblastima, jo{ uvijek nije samo deklarati-vna. Usvajanje zakona se intenzivira, dinamika njihove primjeneostaje o~ajna. Potpuna saradnja sa Ha{kim tribunalom je prva itrenutno najve}a prepreka na putu evropskih integracija.

Nijedna politi~ka stranka u BiH nema praksu formiranja unu-tarstrana~kih tijela, vanjskopoliti~kih ili odbora za evropske inte-gracije radi unutra{njeg dijaloga, istraìvanja, analiziranja u~i-naka, planiranja kratkoro~nih i srednjoro~nih programa i, kona-~no, upoznavanja svog ~lanstva, rukovodstva i glasa~kog tijelasa takvim nalazima. U boljoj varijanti, lideri stranaka samoinici-jativno se upoznaju sa nekim evropskim politikama, iskustvima,sudskom praksom i zakonima koji bi se eventualno mogli refle-ktirati u BiH. I uvijek je to reaktivnog karaktera, aktuelno jesamo ono {to dolazi sa strane, iz Brisela. U goroj varijanti, uop}eih ne zanimaju evropska pitanja, nedovoljno poznaju rad EU-a,na~in dono{enja va`nih odluka i evropsku politiku. Bilo bi nepri-stojno navoditi primjere koji oslikavaju elementarno nepoznava-nje, uklju~uju}i i mije{anje naziva evropskih institucija. Odnosbh. politi~ara prema procesu evropskih integracija najbolje jepredstavio Zekerijah Smaji} u svojoj kolumni u Dnevnom listukada je rekao: "I u Briselu se ~ak uo~ava da predsjednik Mesi}~e{}e i jasnije govori o evropeiziranju BiH nego sva tri ~lanaPredsjedni{tva zajedno."

Nema ni zdravog nadmetanja me|u pozicijom i opozicijom.Naàlost, nijedna opoziciona stranka nije tokom 2004. ponudilakvalitetniji plan u odnosu na Program Vije}a ministara o imple-metaciji preporuka iz 16 oblasti Studije izvodljivosti, koji je pre-dvidio usvajanje preko 45 novih zakona i formiranje ili reko-nstrukciju 25 novih institucija. S druge strane, opozicione stra-nke u RS-u, predvo|ene SNSD-om, u vi{e su navrata kritiziralestranke iz manjeg bh. entiteta koje participiraju u vlasti da usva-janjem nekih reformskih zakona iz 16 prioritetnih podru~ja,

176

odbrane BiH }e potraìvati 10 miliona KM. Nijedna od ovihdviju stavki nije optere}ivala dràvni budèt u prethodnim godi-nama. Osim ovih dviju, u toku 2004. stvoreno je i rekonstruira-no 25 novih institucija, uglavnom na dràvnom nivou. Svaka odnjih dodatno je optere}enje za poreske obveznike u BiH.

Civilno dru{tvo je tako|er neaktivno. U Bosni i Hercegovini ne-ma nijedne relevantne proevropske nevladine organizacije kojahrabro i otvoreno promovira evropske integracije, zagovara refo-rmske zakone i lobira pribliàvanje EU. Izuzetak moè bitiAlumni asocijacija Centra za interdisciplinarne studije. ACIPSokuplja magistre evropskih studija koji izdaju ozbiljan ~asopisNove poglede, ~esto organiziraju konferencije, okrugle stolove,tribine {irom BiH na temu evropskih integracije. To je naàlostizuzetak, ne i pravilo. U Hrvatskoj je uz pomo} nekoliko deseti-na manjih ili ve}ih udruènja gra|ana sa prefiksom "evropski" upotpunosti decentralizirano informiranje javnosti. Gra|ani Hrva-tske u ruralnim podru~jima imaju mogu}nost da se informirajuputem mreè nevladinih organizacija i stotina volontera. Institutza me|unarodne odnose (IMO) iz Zagreba producira ozbiljneanalize, izvje{taje i publikacije, koje koriste izvr{na i zakonoda-vna vlast, biznis i nevladin sektor u Hrvatskoj.

Privreda ili sindikat u BiH tako|er slabo ili nikako lobiraju zausvajanje evropskih standarda, koji }e olak{ati poslovanje i inte-graciju trì{ta. I jedni i drugi potiskuju uklanjanje tehni~kih bari-jera za izvoz doma}ih proizvoda i izgradnju jedinstvenog ekono-mskog prostora u BiH u drugi plan. S druge strane, isti~u subve-ncije ili, u goroj varijanti, zatvaranje granica i nepo{tivanje va-njskotrgovinskih ugovora.

Novinari uglavnom prenose agencijske vijesti, saop}enja, izjavesa konferencija za {tampu. Kvantitativno, broj priloga je dovo-ljan, ali njihov kvalitet je upitan. Neki mediji su pretjerano eufo-ri~ni, drugi previ{e kriti~ni. Naslovi tipa "BiH na pragu Evrope"samo pove}avaju skepti~nost gra|ana. Jednostranost i politi~ka

179

da neke od novoformiranih institucija270 nisu postojale ni u biv{ojJugoslaviji, one se mogu popunjavati isklju~ivo onim kadrovimakoji su nedavno zavr{ili fakultete, postdiplomske programe ilidoktorske studije u zemljama ~lanicama EU-a i imaju vrlo speci-fi~na znanja i vje{tine. Takvih je malo na trì{tu radne snage uBiH.

Na mnogim fakultetima u BiH jo{ uvijek nisu uvedeni predmetikoji su u neposrednoj vezi sa Evropskom unijom - Evropsko pra-vo, Ekonomija Evrope, Sigurnost ma{ina, Evropske institucije iorganizacije, Prevo|enje itd. U BiH nema dovoljno prevodilacaza prevo|enje acquisa, pravnih stru~njaka za harmonizaciju zako-na, inìnjera koji su upoznati sa direktivama Novog pristupa itd.

Praksa menad`menta ljudskih resursa u javnoj upravi je u potpu-nosti potcijenjena. Ne postoji nijedna institucija u javnoj upraviu BiH u kojoj postoji odjel koji se bavi isklju~ivo tim pitanjima.Termin "menad`ment ljudskih potencijala" nije nigdje u upo-trebi, niko od ispitanika u institucijama BiH nije posjedovaokvalifikacije ili stru~na znanja iz te oblasti i niko od ispitanih za-poslenika nije naveo da postoji potreba za {kolovanjem takvogkadra.271 Napredak na putu evropskih integracija ~esto je izosta-jao zbog ograni~enog kapaciteta institucija BiH. Stru~no usa-vr{avanje, trening i edukacija slu`benika, uzimaju}i u obzir ~e-tvrti kriterij za ~lanstvo,272 ostat }e prioriteti broj jedan.

Finansiranje novih institucija je tako|er rastu}i izazov. "Mnogisudovi u oba entiteta ne mogu nastaviti su|enja zbog nedostatkaadekvatnih sredstava za aktivnosti na vje{ta~enju. Vi{e od 70%sudova u RS-u suo~ava se sa prekidom telefonskih i po{tanskihusluga."273 Da bi pokazala svoju spremnost za nastavak procesaevropskih integracija, BiH uglavnom sama snosi tro{kove inte-griranja. O tome se ve} pregovaralo i sa Me|unarodnim moneta-rnim fondom (IMF). Da bi uposlila 951 slu`benika i dostigla50% predvi|enih kapaciteta, SIPA }e u toku 2005. potraìvati 42miliona KM. Radi svoje popune i funkcioniranja, Ministarstvo

178

Svi kratkoro~ni nedostaci koji proizlaze iz ~lanstva u EU bit }enadokna|eni dugoro~nim koristima. Nijedna od zemalja koja sedo sada priklju~ila u ekskluzivni klub evropskih dràva nijezatraìla da se razdruì sa Briselom. Stvaranje politi~ki odrìvezemlje, te promjene koje dejtonsku Bosnu i Hercegovinu pretva-raju u briselsku, dodatne su koristi. Evropske integracije su jedi-na politi~ka vizija oko koje postoji me|uetni~ka saglasnost, akoni{ta makar ona deklarativna. Prema istraìvanjima javnosti kra-jem 2004, 88% gra|ana podràvalo je ulazak BiH u Evropskuuniju, u FBiH 93%, u RS-u 80%.275 Kona~no, pristupanjeEvropskoj uniji je prolazak kroz proces tranzicije. Kad ve} nepoznajemo bolje propise, uzmimo evropske. Poglavlja acquisareguliraju sve zna~ajnije dru{tvene oblasti.

U procesu evropskih integracija postoje}a dràvna struktura injene izvedene suprotnosti se, u zna~ajnoj mjeri, mijenjaju i pri-lago|avaju modernoj evropskoj praksi. Promjene nastaju poste-penim ispunjavanjem politi~kih, ekonomskih, pravnih i admini-strativnih kriterija za ~lanstvo, formuliranih 1993. u Kopenha-genu i 1995. u Madridu. One pogotovo nastaju uslijed prilago-|avanja evropskim standardima, stalnim obavezama koje susloènije {to je BiH blià Evropskoj uniji. Funkcioniranje insti-tucija koje garantiraju vladavinu prava, po{tivanje ljudskih pravai prava manjina, smanjuje nepomirljive razlike me|u suprotsta-vljenim politi~kim subjektima i konstitutivnim grupama. Gra-|ani }e osjetiti napredak kroz efikasnije sudstvo i policiju, fu-nkcionalniju javnu upravu, ja~u i stabilniju ekonomiju.

Kao ~lanica Evropske unije sa ekonomskim razvojem ispodevropskog prosjeka, Bosna i Hercegovina }e izdvajati mnogomanje sredstava u budèt Evropske unije nego {to }e iz istogizvora, kroz razli~ite fondove, primati. [panija je, koriste}ipogodnosti Strukturalnih i Regionalnih fondova, u toku 2003.dobila skoro 10 milijardi eura. U evropski budèt iste godineuplatila je 5 milijardi manje. Ovaj "pozitivni saldo" [panije sesmanjuje jer se posljednjim valom pro{irenja pove}ao broj slabi-

181

obojenost ovih drugih otkriva njihovu poluobavije{tenost i ne-znanje. Prvi sastanak dràvnog premijera Adnana Terzi}a sanovim predsjednikom Evropske komisije Jose Manuel Barrosomu Briselu 8. februara 2005. emitiran je na kraju drugog dnevnikaFTV-a nakon vijesti iz Konjica, Doboja i Biha}a, priloga iz fed-eralnog parlamenta… Nedovoljno je analiza i komparacija kojeukazuju na propuste, nesposobnost i sporost institucija koje suzaduène za dono{enje ili implementiranje evropskih zakona.Veliki je broj elementarnih gre{aka, pogotovo u dnevnoj {tampii elektronskim medijima. Novinari jo{ uvijek mije{aju pojmoveVije}a Evrope i Vije}a Evropske unije, Pakta stabilnosti zaJugoisto~nu Evropu i Procesa stabilizacije i pridruìvanja,dobrovoljnih ISO standarda i procedura ocjenjivanja uskla|e-nosti proizvoda, CE ozna~avanja itd. Urednik talk show progra-ma na temu evropskih integracija predstavio je OsmanaTop~agi}a, direktora DEI-ja, kao direktora za evroatlantske inte-gracije.274

Umjesto zaklju~ka

Evropske integracije ne}e rije{iti sve dru{tvene probleme, pogo-tovo ne odnos individualnih i kolektivnih prava gra|ana i naro-da. Mada }e se Ustav BiH mijenjati, ne treba o~ekivati da }e svigra|ani biti sretni novom konstitucijom dràve. ^lanstvom uEvropskoj uniji, BiH ne}e ostvariti ekonomski razvoj evropskogprosjeka. Vjerovatno ne}e dosti}i ni polovinu prosje~nog dru-{tvenog proizvoda po glavi stanovnika zemalja ~lanica EU-a,nezaposlenost ispod 10% ili pokriti uvoz sa 70% svog izvoza.Neke privredne grane - te{ka ili hemijska industrija - vjerovatno}e se destabilizirati primjenom ekolo{kih standarda. Mnogi ra-dnici }e ostati bez posla, i}i na prekvalifikacije i mijenjati svojazanimanja. Uvo|enje PDV-a i eura te u~e{}e u budètu Evropskeunije, nesumnjivo }e dovesti do poskupljenja ìvotnih namirnicai dodatnih optere~enja. Ispunjavanje evropskih kriterija ne}e bitibesplatno, jednostavno i brzo.

180

ces evropskih integracija, stare navike iz socijalizma i planskeekonomije u BiH se tako|er mijenjaju, uslijed potrebe ja~anjakonkurentske spremnosti i pove}anja produktivnosti. Na taj na-~in, njeno trì{te se uvezuje i postaje dio dinami~nog unutra{njegtrì{ta Evropske unije, koje je tre}e po snazi u svijetu. Trebatako|er o~ekivati da }e proizvo|a~i voditi vi{e ra~una o funkci-onalnosti, izgledu, roku isporuke, cijeni i marketingu svojih robaili usluga.

Te su{tinske promjene nastaju usagla{avanjem nacionalnih zako-na, institucija i prakse sa evropskim pravnim naslije|em, svimpoglavljima acquisa, uklju~uju}i i one oblasti koje nisu prihva-}ene od strane svih zemalja ~lanica EU-a, Velike Britanije, [ve-dske ili Danske. Naprimjer, ispunjavanje kriterija konvergenci-je,277 postepeni prelazak u euro-zonu, [engen itd. I iskustva desetnovih ~lanica Evropske unije,278 kao i kandidata za ~lanstvo uUniji - Rumunije ili Bugarske - pokazuju da je u osnovi tranzici-je tih zemalja bio proces usvajanja acquis communautairea.

Nesumnjivo je da cijeli proces evropskih integracija u BiH trajesporo, presporo za ve}inu njenih gra|ana. Me|utim, njegovabrzina ne zavisi samo od politi~ke volje, koja ~esto izostaje, negoi od raspoloìvih ljudskih resursa sa specifi~nim znanjima i no-vim iskustvima, akademskog potencijala, ozbiljnog analiti~kog ikriti~kog pristupa cijelog dru{tva, medija, finansijskih i tehni-~kih kapaciteta. Ve}ina toga je deficitarna u BiH, pa je brzina ta-kva kakva jeste.

Evropski put nema svoju alternativu. On mijenja bosanskoherce-gova~ko dru{tvo iz osnova, njegov ekonomski, politi~ki i admi-nistrativni prostor se integrira u jedinstvenu cjelinu, harmoni-ziranu sa propisima Evropske unije. Ponu|ena evropska perspe-ktiva, finansijska i politi~ka pomo} Brisela, proevropska dru-{tvena saglasnost u BiH, idealna je {ansa, koja se treba i moraiskoristiti. "Jedino je Evropska unija, u okviru svojih politikastabilizacije i pridruìvanja prema Jugoisto~noj Evropi, mo`da u

183

je razvijenih ~lanica EU-a. Sli~na su iskustva i drugih zemalja~lanica. Koriste}i evropske fondove Slovenija je tako|er raste-retila svoj budèt i stabilizirala poziciju svojih farmera. "Irska jeodjednom, od 1989, po~ela naglo rasti, da bi prije tri-~etiri go-dine prestigla 120% prosjeka nacionalnog dohotka EU-a. Eko-nomisti poùre i kaù slijede}e: 'To je zato {to tamo djeluje slo-bodno trì{te i strane investicije.' Sve to stoji. Me|utim, ono {tose obi~no zaboravi kazati jeste da je iz fondova EU-a Irska dobi-la za ~etiri godine 50 milijardi maraka."276

U procesu evropskih integracija trì{te BiH se postepeno prila-go|ava pravilima i propisima unutra{njeg trì{ta Evropske unije.Uklanjaju se trgovinske barijere, obezbje|uje se za{tita potro{a-~a, standardizacija i certifikacija proizvodnje, primjenjuje se ko-ntrola kvaliteta. Legislativa za proizvode postaje ista kao u Evro-pskoj uniji. Firme koje se bave industrijskom proizvodnjom ne}eprolaziti proceduru ocjenjivanja uskla|enosti u Njema~koj iliFrancuskoj, nego ovdje - u Sarajevu, Tuzli ili Banjoj Luci. Brojpreduze}a koja }e isticati CE znak ne}e se mjeriti brojem prstijuna jednoj ruci. Umjesto izuzetka, CE ozna~avanje }e postati pra-vilo. Kvote koje se pregovaraju u segmentu poljoprivredne pro-izvodnje, prije samog priklju~enja u EU, obezbijedit }e proizvo-|a~ima sigurno trì{te i subvencije ukoliko se Zajedni~ka poljo-privredna politika ne promijeni. Ne}e biti viza, granica i barijera.Naprotiv, bit }e obezbije|ena puna sloboda kretanja ljudi, roba,kapitala i usluga. Indirektni efekti mogu biti smanjenje vanjsko-trgovinskog deficita, pove}anje stranih investicija, ja~anjekonkurentske sposobnosti i smanjenje nezaposlenosti u BiH.

Svaka nacionalna ekonomija funkcionira u uvjetima globalnekonkurencije. Trì{na privreda je na ispitu u svim dràvama,posebno u zemljama ~lanicama Evropske unije. Dràve otvarajutrì{ta i granice, garantiraju fer konkurenciju i konkurentnost ipovla~e se iz prevelikog uplitanja u ekonomiju. Bosna i Herce-govina nije dovoljno jaka da se sama takmi~i u regionalnoj trgo-vini, da ne spominjemo evropsku ili svjetsku trgovinu. Kroz pro-

182

Bilje{ke

206207

208209

210211

212213214215216217218

219220221222223224

225226

185

Minimalno trajanje ove faze je 6 mjeseci. Tada }e biti ve} 25 ~lanica, Slovenija je imala problema sa rati-fikacijom svog Sporazuma o pridruìvanju sa Italijom i Austrijomzbog grani~nih pitanja ili manjinskih problema, Hrvatska je jo{uvijek u i{~ekivanju ratifikacije svog SAA u parlamentimaBritanije i Holandije zbog slu~aja Ante Gotovine. Reguliran maksimalni period ratifikacije do dvije godine Izjava {efa Delegacije Evropske komisije u BiH Michael Hu-mphreysa, Dnevni avazPrimjer Gr~ke isticao je Dragoljub Stojanov.Italija je posljednja ratificirala Sporazum o stabilizaciji i pridru-ìvanju Hrvatske, i to u oktobru 2004, par mjeseci nakon prepo-ruke Evropske komisije o pokretanju pregovora o ~lanstvu. Bilo jeto nastojanje da se u skra}enom postupku izbjegne ista proceduraratifikacije kod deset novih ~lanica EU-a.Dnevni avaz, stranica 5, 26. oktobar 2004. Autorski tekst Zekerijaha Smaji}a, ONASA, 12. februar 2004. Biv{i direktor Generalnog direktorata za vanjske posloveJutarnje novine, 25-26. septembar 2004. Dnevni Avaz, 1. januar 2005. Comité des représentants permanentsKod uvoza ìvih ìvotinja, prera|enog vo}a i povr}a, cvije}a, ìta-rica i bra{na, vo}nih sokova, svjeèg i smrznutog mesa, suhome-snatih proizvoda, mlijeka i mlije~nih prera|evina, duhana i ciga-reta, mineralne vode, ~okolade, keksa i sladoleda Paddy Ashdown za Dnevni avaz, 9. oktobar 2004.European Stability InitiativeInternational Crisis GroupOslobo|enje, 10. septembar 2004, stranica 8 Dnevnik FTV-a, 17. decembar 2004. Adnan Terzi}, na Konferenciji o poljoprivredi u organizacijiEvropske komisije, 11. novembar 2004. Nezavisne novine, 11. novembar 2004. Bijela knjiga za integracije na unutra{nje trì{te EU-a, u svoja 23poglavlja, definira obaveze koje svaka zemlja treba ispuniti kakobi se u njega integrirala i prije punopravnog ~lanstva. Bijela knji-ga je samo dio pretpristupne strategije. Zemlje koje se pripremaju

poziciji da ohrabri i olak{a takve promjene i da pruì osnov zadugoro~ni proces izgradnje institucija na polju demokratije, vla-davine zakona i ljudskih prava."279

Do{lo je vrijeme za unutra{nji politi~ki dogovor, funkcionalnijui efikasniju BiH, dràvu bez me|unarodnog protektorata, bezOHR-a. Ako je sudbina Bosne i Hercegovine da ima "tutora",neka je to onda Brisel. Uostalom, oko odricanja dijela suvereni-teta u korist nekoga, prvi put u njenoj vi{estoljetnoj povijesti,postoji saglasnost svih nacionalnih grupa. Vrijeme je za velikeodluke i hrabre politi~are, vrijeme je za Brisel.

184

241242243

244

245246

247

248249250

251252

253254

255256

257258259260261

187

Dnevni avaz, 28. septembar 2004. ONASA, 20. novembar 2004.Centralni dnevnik sa Senadom Hadìfejzovi}em, NTV Hayat, 11.decembar 2004. «Postoji sloboda kretanja {irom Bosne i Hercegovine. Bosna i He-rcegovina i entiteti ne}e ometati punu slobodu kretanja lica, roba,usluga i kapitala {irom BiH. Nijedan entitet ne}e provoditi bilokakvu kontrolu na granici izme|u entiteta.» ^lan 2, ta~ka 2 Ustava BiH Vanjska politika, vanjskotrgovinska politika, carinska politika,monetarna politika, finansiranje institucija i me|unarodnih oba-veza BiH, imigracije, politike i reguliranje pitanja imigracije, izbje-glica i azila, provo|enje me|unarodnih i me|uentitetskih krivi-~nih propisa, uklju~uju}i odnose sa Interpolom, uspostavljanje ifunkcioniranje zajedni~kih i me|unarodnih komunikacijskih sre-dstava, reguliranje me|uentitetskog transporta, kontrola vazdu-{nog saobra}aja.Teze dr. Mileta Dmi~i}a, Kolokvij Ustav BiH – za modernu,evropsku dràvu u organizaciji Konrad Adenauer, Mostar 19. i 20.novembar 2004. BH Dani, Specijalni prilog, juli 2004. Dr. Asim Mujki}, BH Dani, Specijalno izdanje, juli 2004.Iz izlaganja dr. [ar~evi}a, konferencija pod nazivom Evropskaunija i Bosna i Hercegovina: izme|u upravljanja krizom i izgradnjedràveMr. Dejan Vanjek, BH Dani, Specijalni prilog, juli 2004. Dr. Nurko Pobri}: Ustavno pravo, stranica 19, izdanje Slovo,Mostar 2000. Nerzuk ]urakIz obra}anja visokog predstavnika Paddyja Ashdowna predVenecijanskom komisijom, 8. oktobar 2004. Wiliam Montgomery za Dnevni avaz, 4. decembar 2004. Ana Brn~i}, Petra Leppee i Ivana Mo{nja, Hrvatska na putu uEvropsku uniju: od kandidature do ~lanstva, MEI 2003, stranica 38 Luksembur{ka grupaHelsin{ka grupa Regular Report on Turkey's progress towards Accession, 1999. TAIEX, Twinning, Evropsko partnerstvo…Screening

227

228

229230

231

232233

234235236237238239240

186

za pristupanje Uniji morat }e tako|er provesti privredne reforme ijasnu makroekonomsku politiku. Bijela knjiga predstavlja zako-nodavstvo u svakoj oblasti unutra{njeg trì{ta na takav na~in da seizdvajaju «klju~ne mjere» iz skupa svih mjera koje treba primije-niti, a zatim se klju~ne mjere grupiraju u dvije faze. Mjere prvefaze su one mjere koje: (a) stvaraju {iri okvir za detaljno zakono-davstvo, (b) vezane su za fundamentalne principe ili koje defini-raju osnovne procedure, (c) koje su preduvjet za djelotvornofunkcioniranje unutra{njeg trì{ta u odgovaraju}em sektoru.Slobodan protok kapitala, Slobodno kretanje i sigurnost industri-jskih proizvoda, Konkurencija, Socijalna politika i praksa, Poljo-privreda, Transport, Audio-vizuelne usluge, Okolina, Teleko-munikacije, Direktno oporezivanje, Slobodan protok roba u neha-rmoniziranim ili djelimi~no harmoniziranim sektorima, Javne na-bavke, Finansijske usluge, Za{tita li~nih podataka, Zakon o ko-mpanijama, Ra~unovodstvo, Gra|ansko pravo, Uzajamno prizna-vanje stru~nih kvalifikacija, Intelektualna, komercijalna i indu-strijska svojina, Energija, Carinska unija, Indirektno oporezivanje,Politika za{tite potro{a~a Niskonaponska oprema, medicinska sredstva, li~na za{titna opre-ma, igra~ke za djecu, razni elektri~ni aparati…Lokalni ekspert BiH Radomir Marinkovi}Uredba Vije}a, (EC, Euratom), No 1605/2002 od 25. juna 2002,~lan 164 Michael Emerson, Daniel Gros, The CEPS Plan for the Balkans,stranica 50 Nerzuk ]urak, Intervju Dana: BH Dani, 22. novembar 2004. Christophe Solioz and Svebor Dizdarevi}, «Ownership proces inBiH» strana 45., 2001. Izvor OHRSaop{tenje OHR-a, 27. 10. 2004. Dnevni list, 25. septembar 2004. Dnevni avaz, 29. oktobar 2004. Dnevni avaz, 29. oktobar 2004. BH DANI, broj 139, 28. januar 2000. Esad Bajtal, Ljubomir Berberovi}, Vlatko Dolo~ek, SeadFetahagi}, Muhamed Filipovi}, Salih Fo~o, Franjo Koùl, SlavoKuki}, Adil Kulenovi}, Mirko Pejanovi}, Vaso Radi} i Mirko[agolj

278

279

189

Slovenija, Ma|arska, Poljska, Litvanija, Latvija, Estonija, ê{ka,Slova~ka, Kipar, MaltaManfred Novak u tekstu Neuspjeh Dejtona?, objavljenom u knjiziBiH na putu ka modernoj dràvi – perspektive i prepreke,

262263

264265266267268

269

270

271272

273

274275276277

188

Vijesnik, Zagreb, 18. januar 2005. Radomir Marinkovi}, Pregled Polaznog izvje{taja projektaJedinstveni ekonomski prostor II – Komponenta 3, 2003. Vijesnik, Zagreb, 18. januar 2005.Vijesnik, Zagreb, 18. januar 2005.ê{ka, Estonija, Ma|arska, Poljska i SloveniaBugarska, Latvija, Litvanija, Rumunija, Malta i Slova~kaMinistarstvo sigurnosti BiH, Ministarstvo civilnih poslova, Mini-starstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa, Arhiv BiH, Tuìte-ljstvo BiH, Ministarstvo odbrane BiH, Ministarstvo komunikacija itransporta, Dràvna komisija za granice, Dràvna grani~na slu`ba,SIPA, Institut za akreditiranje, Uprava za indirektno oporezivanje,Zajedni~ka slu`ba institucija BiH... U ovu listu uop}e nisu ura~u-nate institucije koje su bile u nastajanju u drugoj polovini 2004.Izvje{taj Evropske komisije o stabilizaciji i pridruìvanju BiH za2004, stranica 4 Naprimjer, institucija koje se odnose na usvajanje direktiva Novogpristupa koje su uvedene u EU 1985. Lokalni ekspert Damir Ahmetovi} Prilago|avanje administrativnih struktura, ja~anje administra-tivnih kapaciteta i stvaranje efikasnog sistema javne uprave s ci-ljem efikasnog usvajanja i primjene evropskog pravnog naslije|a.êtvrti kriterij za ~lanstvo je usvojen u decembru 1995. u Madridui predstavlja dopunu trima Kopenha{kim kriterijima iz 1993.Iz izlaganja Paddyja Ashdowna na konferenciji Reforma pravo-su|a: trenutna situacija, budu}i izazovi, Sarajevo, 29. 11. 2004.Emisija TV Forum na FTV-u, 27. juli 2004.Agencija Puls, novembar 2004. Dragoljub Stojanov, Specijalni prilog BH Dana, juli 2004. Kriteriji konvergencije predstavljaju ekonomske uvjete utvr|eneUgovorom iz Mastrihta, kojima se procjenjuje spremnost zemaljaEU-a za sudjelovanje u ekonomskoj i monetarnoj uniji. To su sli-jede}a ~etiri kriterija: (1) Visok stepen cjenovne stabilnosti - stopainflacije ne smije biti vi{a od 1.5% u odnosu na stopu inflacije uprve tri zemlje s najstabilnijim cijenama; (2) Smanjenje prekomje-rnog javnog duga (do 3% BDP) i prora~unskog deficita (do 60%BDP); (3) Postizanje stabilnog te~aja; (4) Prosje~ne nominalnedugoro~ne kamatne stope ne smiju biti vi{e od 2% u odnosu nakamatne stope triju zemalja Unije s najniòm stopom inflacije.

POJMOVNIK

Acquis communautaire - ukupno pravno naslije|e Evropskeunije. Acquis communautaire obuhvata: sadràj, na~ela i poli-ti~ke ciljeve osniva~kih ugovora, zakonodavstvo usvojeno pri-mjenom osniva~kih ugovora, te presude Evropskog suda pravde,deklaracije i rezolucije koje je Evropska unija usvojila, mjerekoje se odnose na zajedni~ku vanjsku i sigurnosnu politiku, pra-vosu|e i unutra{nje poslove, te me|unarodne ugovore koje jeZajednica sklopila, kao i ugovore izme|u zemalja ~lanica upodru~ju djelovanja EU-a.

Bijela knjiga - vrsta dokumenta Evropske komisije koji sadrìprijedloge budu}ih akcija Zajednice u pojedinim podru~jima. Ukontekstu zemalja srednje i isto~ne Evrope, Bijela knjiga defini-ra obaveze koje svaka zemlja treba ispuniti kako bi se integriralana unutra{nje trì{te EU-a i prije punopravnog ~lanstva. Sa 23poglavlja, Bijela knjiga predstavlja zakonodavstvo u svakojoblasti unutra{njeg trì{ta, me|u kojima su slobodan protok ka-pitala, industrijskih roba, poljoprivreda, transport, konkurencija,intelektualno vlasni{tvo, za{tita potro{a~a itd.

CARDS (Community Assistance for ReconstructionDevelopment and Stabilization) - finansijska pomo} Zajedniceza rekonstrukciju, razvoj i stabilizaciju. Namijenjen BiH, Hrva-tskoj, Srbiji i Crnoj Gori, Makedoniji i Albaniji u Procesu stabi-lizacije i pridruìvanja.

CE oznaka - zna~i da je proizvod siguran za ljude, doma}eìvotinje i okolinu, i da ne}e imati negativan uticaj na interesepotro{a~a. To zna~i da je proizvod uskla|en sa odgovaraju}impropisima koji su na snazi u Evropskoj uniji za tu vrstu proizvo-da. Proizvodi sa CE oznakom nesmetano prolaze kroz unutra{njetrì{te EU-a. CE znak nije znak porijekla proizvoda niti simbolkvaliteta.

191

Evropski sporazum - poseban tip sporazuma o pridruìvanjukojeg su sklapale Evropska unija i zemlje srednje i isto~ne Evro-pe. Njih deset postale su punopravne ~lanice EU-a 1. maja 2004.Rumunija i Bugarska, koje su ga tako|er potpisale, pristupit }eEU 2007. Sporazum o pridruìvanju prethodi Sporazumu o pri-stupanju. Sastavljen je od politi~kog dijela, koji predvi|a bilate-ralne i multilateralne konsultacije o pitanjima od zajedni~koginteresa, trgovinskog dijela, ekonomske, kulturne i finansijskesaradnje i dijela koji se odnosi na uskla|ivanje zakonodavstva.Njegovim potpisivanjem formira se Vije}e za pridruìvanje, kojeje sastavljeno od ~lanova Evropskog vije}a i Komisije i vladedràve koja se pridruùje.

Evropsko vije}e - termin kojim se opisuju redovni sastanci ~elni-ka dràva ili vlada zemalja ~lanica EU-a. Osnovano je 1974. nazavr{etku sastanka na vrhu u Parizu. Evropsko vije}e je prvi putsazvano 1975. godine u Dablinu. Prije tog trenutka, od 1961. do1974, prakticiralo se odràvanje evropskih konferencija na vrhu.Njegovo postojanje je dobilo zakonsko priznanje Jedinstvenimevropskim aktom od 1986, dok mu je slu`beni status omogu}enUgovorom o Evropskoj uniji. Predsjednik Evropske komisijeprisustvuje sastancima Evropskog vije}a kao punopravni ~lan.

Evropska zajednica - izraz se koristio u neslu`benom govorudo pregovora o Evropskoj uniji za tri zajednice utemeljene ugo-vorima u Parizu i Rimu, Evropsku zajednicu za ugljen i ~elik,Evropsku ekonomsku zajednicu i Evropsku zajednicu za ato-msku energiju. U slu`benom govoru Evropske unije spomenutetri zajednice skra}eno se nazivaju Zajednica.

ISPA (Instrument for Structural Policies for Pre-accession) -instrument pretpristupne pomo}i koji je izra|en u svrhu prila-go|avanja dràva srednje i isto~ne Evrope evropskom pravnomnaslije|u i pripremi za pristupanje Kohezijskom fondu EU.Namijenjen je sektorima za{tite okoline i transporta. ISPA fina-nsira 75%, a u posebnim slu~ajevima i 85% tro{kova velikih

193

Direktive EU-a - nisu direktno primjenjive u svim dràvama~lanicama, zahtijevaju dono{enje mjera za implementaciju nanacionalnom nivou do roka definiranog odre|enom direktivom.One ne obavezuju dràve ~lanice u cjelosti ve} u pogledu rezu-ltata koji se trebaju posti}i. Direktive ostavljaju odre|eni stepenslobode nadle`nim nacionalnim tijelima u odlu~ivanju na kojina~in }e inkorporirati i provesti ciljeve Zajednice u okviru svogpravnog sistema.

Evropska komisija - jedna od pet najva`nijih i ujedno najve}ainstitucija EU-a, koja ima ovlasti inicijative, provedbe, upravlja-nja i kontrole. Ona osigurava implementaciju osniva~kih ugovo-ra Zajednice. ~lanove Komisije sporazumno dogovaraju zemlje~lanice, a potvr|uje ih Evropski parlament kojem je Komisijaodgovorna. Mandat ~lanova Komisije traje 5 godina.

Evropsko partnerstvo - ponu|eno po uzoru na Pristupna pa-rtnerstva zemljama zapadnog Balkana Hrvatskoj, BiH, Srbiji iCrnoj Gori, Albaniji i Makedoniji na Solunskom samitu 2003.godine. Prva Evropska partnerstva objavljena su u martu 2004,uz redovne Izvje{taje o stabilizaciji i pridruìvanju. Evropskapartnerstva sadrè kratkoro~ne i srednjoro~ne prioritete za ze-mlje zapadnog Balkana na njihovom putu ka Evropskoj uniji.

Evropski parlament - je predstavni~ko tijelo skoro 500 milionastanovnika Evropske unije. Zastupnici u Parlamentu biraju se di-rektnim glasanjem jo{ od 1979. godine, a broj zastupnika koji sebiraju u pojedinoj zemlji ~lanici razmjeran je udjelu stanovnikate zemlje u ukupnom broju stanovnika EU-a. Njegove su ovlasti:razmatranje prijedloga Komisije, sudjelovanje u dono{enju pro-pisa putem postupka suodlu~ivanja s Vije}em ministara Evro-pske unije, imenovanje i razrje{enje ~lanova Komisije, pravoupita u vezi sa radom Komisije i Vije}a ministara Evropske uni-je, podjela ovlasti u dono{enju godi{njeg budèta i nadziranje(zajedno s Vije}em) njegove implementacije.

192

Odluke EU-a - obavezuju}e u cijelosti za one kojima su upu-}ene. Mogu biti upu}ene jednoj ili svim dràvama ~lanicamaEU-a, privrednim subjektima ili pojedincima.

PECA protokoli - protokoli (prilozi) Evropskom sporazumu oocjenjivanju uskla|enosti i prihvatanju industrijskih proizvoda.PECA protokoli su bilateralni sporazumi izme|u zemlje kandi-datkinje za ~lanstvo i Evropske zajednice. Svrha njihovogpotpisivanja je uklanjanje tehni~kih barijera u trgovini industri-jskim proizvodima.

PHARE (Poland and Hungary Assistance for the Reconstructionof the Economy) - Program je ustanovljen 1989, nakon pada komu-nisti~kih reìma u Srednjoj i Isto~noj Evropi kao pomo} Poljskoj iMa|arskoj za rekonstrukciju ekonomije. Kasnije je pro{iren naostale zemlje srednje i isto~ne Evrope i dràve zapadnog Balkana.PHARE je glavni finansijski instrument pretpristupne strategije.

Preporuke EU-a - neobavezuju}i deklarativni instrument.Predvi|ene su Osniva~kim ugovorima i koriste ih institucije Za-jednice za izraàvanje stajali{ta dràvama ~lanicama, a u nekimslu~ajevima i pojedincima. Ne name}u nikakvu zakonsku obave-zu za one kojima su upu}ene.

Pristupno partnerstvo - objedinjuje pomo} koju je Evropskakomisija pruàla zemljama srednje i isto~ne Evrope i prioritetekoje je svaka zemlja trebala ispuniti na svom putu do kona~nogpriklju~enja u EU. Pristupna partnerstva su sluìla kao podr{kaza druge pretpristupne instrumente, uklju~uju}i zajedni~ku pro-cjenu kratkoro~nih i srednjoro~nih prioriteta za ekonomske poli-tike, pakt o organiziranom kriminalu, nacionalne planove za ra-zvoj i ostale sektorske programe neophodne za u~e{}e u Struktu-ralnim fondovima EU-a.

Proces stabilizacije i pridruìvanja - okvir pribliàvanja petzemalja zapadnog Balkana: Hrvatske, BiH, Srbije i Crne Gore,

195

infrastrukturnih projekata. Preostali dio je doprinos zemlje kori-snice programa. ISPA je aktivna od 2000.

Izvje{taj o stabilizaciji i pridruìvanju - redovni godi{nji izvje-{taji Evropske komisije o zemljama zapadnog Balkana Hrva-tskoj, BiH, Srbiji i Crnoj Gori, Albaniji i Makedoniji u Procesustabilizacije i pridruìvanja.

Jedinstveni evropski akt - poseban pravni akt Evropske zajed-nice kojim je prvi put dopunjen Rimski ugovor. Aktom jepropisana puna realizacija jedinstvenog trì{ta do 1992., a Zaje-dnici su date nove nadle`nosti, izme|u ostalog i u oblasti va-njskopoliti~ke saradnje, propisano glasanje po principu kvalifici-rane ve}ine u podru~iju jedinstvenog trì{ta, osnaèna ulogaEvropskog parlamenta itd.

Kohezioni fond - uspostavljen 1993. i namijenjen zemljama sabruto dru{tvenim proizvodom ispod 90% prosjeka Zajednice.Postoje ~etiri Strukturna fonda: Evropski fond za regionalnirazvoj, Evropski socijalni fond, Evropski fond za usmjeravanjeu poljoprivredi i Finansijski instrument za usmjeravanje ribarstva.Ukupan budèt za oba fonda koji je dodijeljen regionalnoj politi-ci Zajednice za razdoblje izme|u 2000. i 2006. iznosi 213 mili-jardi eura, od ~ega se na Strukturne fondove odnosi 195 milija-rdi i na Kohezijski fond 18 milijardi eura.

Kriteriji konvergencije - predstavljaju ekonomske uvjeteutvr|ene Ugovorom iz Mastrihta, kojima se procjenjuje spre-mnost zemalja EU-a za sudjelovanje u ekonomskoj i monetarnojuniji. To su: visok stepen cjenovne stabilnosti - stopa inflacije nesmije biti vi{a od 1.5% u odnosu na stopu inflacije u prve trizemlje s najstabilnijim cijenama; smanjenje prekomjernog ja-vnog duga (do 3% BDP) i prora~unskog deficita (do 60% BDP);postizanje stabilnog te~aja; prosje~ne nominalne dugoro~ne ka-matne stope ne smiju biti vi{e od 2% u odnosu na kamatne stopetriju zemalja Unije s najniòm stopom inflacije.

194

dràvama ~lanicama Evropske unije i udruènjima privatnogsektora. Osigurava pravne tekstove Zajednice i organizira semi-nare, obuke i posjete stru~njaka zemljama koje to traè. Tako|er,pruà pomo} primjeni evropskih normi.

Unutra{nje trì{te - trì{te Evropske unije na kojem je obezbi-je|ena puna sloboda kretanja ljudi, roba, kapitala i usluga bezunutra{njih granica.

Uredbe EU-a - direktno primjenjive i u cijelosti obavezuju}e usvim dràvama ~lanicama EU-a, bez potrebe dono{enja mjera zaprimjenu na nacionalnom nivou. One omogu}avaju institucijamaZajednice najve}i uticaj na pravni sistem dràva ~lanica EU-a.Smatraju se sredstvima za unifikaciju zakona {irom Zajednice.

Vije}e ministara EU-a - (Vije}e Evropske unije ili samo Vije}e)glavna je institucija i najva`nije zakonodavno tijelo Evropskeunije. Sastoji se od ministara 25 dràva ~lanica odgovornih zapojedine resore. Vije}e ministara odre|uje prioritete EU-a,uskla|uje zajedni~ke interese zemalja ~lanica te samostalno ilizajedno sa Evropskim parlamentom, na prijedlog Evropskekomisije, donosi uredbe, odluke, preporuke, deklaracije iliobavezuju}e zaklju~ke i brine o njihovom izvr{enju. Pre-dsjedavanje Vije}em EU-a prenosi se svakih {est mjeseci s jednena drugu ~lanicu EU-a. Stupanjem na snagu Ugovora iz Amste-rdama iz 1999, glavni sekretar tako|er obavlja du`nost visokogpredstavnika za zajedni~ku vanjsku i sigurnosnu politiku.

Vije}e za stabilizaciju i pridruìvanje - nadgleda implementa-ciju Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju koji je ponu|en ze-mljama zapadnog Balkana, Hrvatskoj, BiH, Srbiji i Crnoj Gori,Makedoniji i Albaniji. Vije}e razmatra sva va`nija pitanja koja sepojave u okviru primjene Sporazuma kao i sva me|unarodna pi-tanja od obostranog interesa za EU i zemlju potpisnicu. Vije}e zastabilizaciju i pridruìvanje sastoji se od ~lanova Vije}a Evropskeunije, Komisije i ~lanova vlade zemlje potpisnice Sporazuma.

197

Albanije i Makedonije punopravnom ~lanstvu EU-a. Definiran1999. godine, Proces stabilizacije i pridruìvanja unaprijedio jedo tada postoje}i Regionalni pristup Evropske unije regionu.

Proces pridruìvanja - omogu}ava privilegovane ekonomskeodnose EU-a sa drugim zemljama koje nisu zemlje ~lanice EU-a,kao i pruànje podr{ke politi~koj, ekonomskoj i dru{tvenoj tra-nsformaciji. Proces pridruìvanja se tako|er odnosio na zemljesrednje i isto~ne Evrope, koje su potpisivale Sporazume o pridru-ìvanju sa EU. Proces pridruìvanja prethodi procesu pristupanja.

Proces pristupanja - zapo~inje podno{enjem zahtjeva za pristu-panje Evropskoj uniji. Dràva kojoj se odobri status kandidatazapo~inje pregovore o punopravnom ~lanstvu. Pregovori se za-vr{avaju potpisivanjem Ugovora o pristupanju Evropskoj uniji.

SAPARD (Special Pre-accession Assistance for Agriculture andRural Development) - poseban pretpristupni program Evropskeunije za poljoprivredu i ruralni razvoj namijenjen dràvama ka-ndidatkinjama za ~lanstvo u EU.

Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju - nova generacijaevropskih sporazuma ponu|ena Hrvatskoj, BiH, Srbiji i CrnojGori, Albaniji i Makedoniji u sklopu Procesa stabilizacije i pri-druìvanja. Sporazumom se ure|uju op}a na~ela, politi~ki dija-log, regionalna saradnja, finansijska saradnja, slobodno kretanjeroba, usluga i kapitala, primjena zakona iz oblasti konkurencije,pravosu|a i unutra{njih poslova.

Sud pravde - osigurava istovjetnu primjenu i interpretacijuzakona Zajednice. Njegove su ovlasti u sporovima koje uklju-~uju zemlje ~lanice, institucije EU, preduze}a i osobe.

TAIEX (Technical Assistance Information Exchange Office) -Kancelarija za razmjenu informacija o tehni~koj pomo}i. Bavi sejavnom upravom u dràvama koje podnose aplikacije za ~lanstvo,

196

Literatura:

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.9.

10.11.

12.

13.

14.

15.

199

Ardeni, Pier Giorgio., Zna~aj jedinstvenog ekonomskogprostora u okviru evropskih i regionalnih integracija, izda-nje EU, 2003.Borchardt, Klaus-Dieter., ABC prava Zajednice, Evropskezajednice 2000. Bosna i Herecegovina i Pakst stabilnosti, MEI Sarajevo2002. Bèìnski, Zbignjev., Velika {ahovska tabla, CID Podgorica2001.Consolidated Versions of the Treaty on European Union andthe Treaty Establishing the European Community, OfficialJurnal, European Communities 2003.Grupa autora, Brn~i}, Ana., Leppee, Petra., Mo{nja, Ivana.,Hrvatska na putu u Evropsku uniju: od kandidature do~lanstva, MEI, 2003. Grupa autora, Emerson, Michael., Gros, Daniel., The CEPSPlan for the Balkans, Center for European Policy Studies,1999. Holbrooke, Richard., Put u Dejton, Beograd, 1998. Huntington., Samuel P., Sukob civilizacija i preustroj svje-tskog poretka, Zagreb, 1998.Izetbegovi}, Alija., Sje}anja, Sarajevo, 2001.Janev, Igor., Teorije o me|unarodnim odnosima i spoljnojpolitici, Plato, Beograd, 1998.Malcolm, Noel., Povijest Bosne, "ERASMVS", Zagreb-Sarajevo, 1995.Novak, Manfred., zbornik radova, BiH na putu ka modernojdràvi - perspektive i prepreke, Fondacija Heinrich Boll,2004.Papi}, @arko., Me|unarodne politike podr{ke zemljamajugoisto~ne Evrope - Lekcije (ne) nau~ene u BiH, Muller,Sarajevo, 2002. Petrich, Wolfgang., zbornik radova: BiH na putu ka mode-

Bilje{ka o autoru:

Emir Hadìkaduni} ro|en je 1971. u Gra~anici. Osnovnu i srednju{kolu zavr{io je u Doboju. Na Fakultetu dru{tvenih nauka Me|u-narodnog islamskog univerziteta u Kuala Lumpuru u Maleziji1997. diplomirao je na Odsjeku za komunikologiju. U okviru regi-onalnog interdisciplinarnog postdiplomskog programa Univerzi-teta u Sarajevu i Univerziteta u Bolonji magistrirao je Ljudska pra-va i demokratiju 2002. Dodatno akademsko usavr{avanje stekaoje na Evropskom koledù iz Brià, Institutu za evropske studijeUniverziteta San Pablo u Madridu, Diplomatskoj akademiji u Du-brovniku i Danskoj {koli za javnu administraciju u Kopenhagenu.

Nakon zavr{enog fakulteta radio je na dva USAID-ova projekta- Program obrazovanja i informiranja javnosti, 1998. i Programdemokratske mreè, 2000. - te za OSCE-ov Projekat kantonalneadministracije. Od kraja 2000. radi kao glasnogovornik Dire-kcije za evropske integracije BiH. Osim rada u Direkciji, u okvi-ru Londonske {kole za odnose s javno{}u drào je kurseve zapolaznike {kole iz predmeta Odnosi s medijima. Tako|er je bioangaìran kao predava~ na temu evropskih integracija, na sku-povima i postdiplomskim programima koje su organizirali Mu-ltilateralna akademija, Media plan institut, Ekonomski fakultet,Fondacija Konrad Adenauer u Sarajevu itd.

Do sada je objavio nekoliko ~lanaka i stru~nih priloga iz oblastievropskih integracija ili me|unarodnih odnosa u ACIPS-ovom~asopisu Novi pogledi, izdanjima njema~ke fondacije HenrichBoll i lokalnoj {tampi. Knjiga Od Dejtona do Brisela predstavljanastavak njegovog istraìvanja, nakon {to je o sli~noj temi napi-sao i svoj magistarski rad u oktobru 2002. ^lan je Alumni asoci-jacije Centra za interdisciplinarne studije iz Sarajeva, BiH Alu-mni asocijacije Me|unarodnog islamskog univerziteta iz KualaLumpura i Me|unarodne federacije novinara (IFJ) iz Brisela.Oènjen, otac jednog djeteta.

201

16.17.

18.

19.

20.

21.

22.

200

rnoj dràvi - perspektive i prepreke, zbornik radova,Fondacija Heinrich Boll, 2004. Pobri}, Nurko., Ustavno pravo, Slovo, Mostar, 2000.Solioz, Christophe., Svebor Dizdarevi}., Ownership procesin BiH, 2001.Smaji}, Zekerijah., Evropska unija i zemlje biv{e Jugo-slavije, OKO, Sarajevo, 1997.Smaji}, Zekerijah., Evropska unija za svakoga, Sarajevo,2004. [umana, Roberta., Za Evropu, ECLD Rabic, Sarajevo,2004. Turkovi}, Bisera., Bosnia and Herzegovina in the ChangingWorld Order, Saraj Invest, 1996.Zbornik radova, Osam godina deytonske BiH: nove vizije zaBosnu i Hercegovinu, Fondacija Heinrich Boll, 2003.

Ve}ina drugih izvora su: izvje{taji Evropske komisije o BiH,indikativni programi, odluke, dokumenti, analize i specijaliziranepublikacije Evropske unije, izvje{taji drugih me|unarodnih orga-nizacija u BiH, izjave i saop{tenja direktnih sudionika iz BiH,evropskih i ameri~kih zvani~nika, lokalni i me|unarodni mediji.

O D DD E J T O N A DD O BB R I S E L A

“Knjiga Od Dejtona do Brisela, višestruko je slojevittekst o neposrednoj prošlosti, sadašnjosti i, nadam se,bliskoj budućnosti Bosne i Hercegovine, u kontekstui kompleksu onog što najčešće pojednostavljenosvodimo pod sintagmu “evropske integracije”.

DDiinnoo AAbbaazzoovviiććFFaakkuulltteett ppoolliittiiččkkiihh nnaauukkaa SSaarraajjeevvoo

“Knjiga demistificira pitanje integracija i stavlja ga ukontekst društveno-političkih dešavanja u BiH uposljednjih deset godina. Ideja koja je jasno profili-rana kroz naslov knjige - da se dejtonski periodzavršava, odnosno dominantan američki utjecaj nes-taje, te da se međunarodna intervencija počinjepostavljati u okvirima potreba evropskih integracija -od suštinskog je značaja za shvatanje budućnosti ovezemlje.”

IIvvaann BBaarrbbaalliiććAACCIIPPSS SSaarraajjeevvoo

O D D E J T O N A

D OB R I S E L A

Em

ir H

ad

žik

ad

un

ić

OD

DDE

JTO

NA

DDO

BBR

ISE

LA



od dejtona do brisela - deso

Documents