odbir poetski zapisi pqevaqski - montenegrina.net - poetski zapisi... · vawem ne samo obele`ili...

O D B I RPoetski zapisi pqevaqski

Priredio:Dr Radisav Yuverovi}

Izdava~:Op{tina Pqevqa

Za izdava~a:Dragan Paldrmi}

Urednik:Milorad Jokni}

Recenzent:Dragomir Brajkovi}

Priprema za {tampu:Rade Kne`evi}

[tampa:“Grafi~ar”, U`ice

Tira`:500 primjeraka

O D B I RPoetski zapisi pqevaqski

PQEVQA, 2007.

Rije~ prire|iva~a

Izbor koji nudi kwiga nije obi~an, on je pomalo an-tologijski, pomalo panoramski, nije generacijski. Jed-nostavno to je kwiga pjesnika Pqevqaka, pjesnika izdrugih mjesta a koji su se {kolovali, slu`bovali iliìvjeli u Pqevqima.

Kwiga je ra|ena tako {to je sastavqa~ vr{io oda-birawe, ali uveliko i uvaàvao odbir samih autora,kako poetske rije~i,tako i izvoda iz prikaza i re-cenzija. Dakle, subjektivnost nije iskqu~ena.

Rije~ je o pjesnicima koji su imali i imaju zapa-èn uticaj na popularizaciju pisane rije~i, {to jeu Pqevqima vrlo izraèno.

Ima, svakako, i onih koji su zavrijedili da se na-|u u ovoj kwizi, ali jednostavno su svoje kwige {tam-pali u drugim mjestima, a vi{e ne ìve u Pqevqi-ma i poznato, te se nije moglo do}i ni do autora, nitiwihovih djela.

Hronolo{kim izborom sastavqa~ je nastojao da pri-kaè razvojni put kako pojedinih stvaralaca, tako iukupnog poetskog kazivawa vezanog po bilo kom osno-vu za Pqevqa.

U kwizi su poznate, ali i mawe poznate pjesme afir-misanih i mawe afirmisanih autora, koje karakte-ri{e motivska raznolikost, te ih i ne treba posma-trati, tuma~iti i svrstavati u odre|enu vrstu, ho}uda kaèm, da se nije osje}ala potreba za sistemati-zacijom, jer pojedine pjesme prelaze okvire odre|enevrste i ponekad se protive op{tim teorijskim zahtje-vima, iako u mnogim ima naznaka vidqivijih odre-|enog metoda odre|enog kwièvnog pravca. U svakomslu~aju, slobodno motivsko preplitawe doprinijeloje slojevitosti stiha i odre|enoj misaonoj dubini ko-ja proizilazi iz motivske raznolikosti.

Karakteristi~no je da gotovo kod svih autora ne-

5

Uvodna rije~

Poetski zapisi pqevaqski

ma granice izme|u stvarnog i nestvarnog, jave i sna,izme|u svakida{wice i drugih tendencija.

Vrlo je primjetna i prisutna motivska i tematskavezanost za uì zavi~aj proèta najintimnijim osje-}awima postojawa i simbola zavi~aja kroz koje se pre-poznaje i naslu}uje sva sloènost ìvqewa, mogu}-nost zbliàvawa fenomena vremena i prostora usada{wost.

Karakteristi~na je, tako|e, odsutnost epskog raz-lagawa, klasi~nih rodoqubivih stihova, qubavnog za-nosa, erotike - u svemu ovome nalazimo odrednicu uni-verzuma, moderan osje}aj za savremeni ìvotnitrenutak, ponekad fizi~ke i metafizi~ke predstavepostojawa, ali i uvijek i misao da poezija vra}a vje-ru u vlastite mo}i i mogu}nosti, uprkos, ponekad,strepwi o ugroènosti dostignu}a ovog doba.

Dr Radisav Rade Yuverovi}

6

U ovom gradu pesni~ka re~uvek bila ìva...

Neobi~nu je, osobenu i zanimqivu kwigu sklopiodr Radisav Rade Xuverovi}. Ovakve kwige prava suretkost, a autor ovih redova nije imao priliku da sesa sli~nom susretne. Nije, naime, uobi~ajeno da se ujednoj ovako zanimqivoj kwizi, panoramskom ali u iz-vesnim elementima i antologijskom izboru poezije, na-|u i kriti~ki osvrti na dela zastupqenih pesnika.Xuverovi} se odlu~io za ovakav pristup i on je ne sa-mo nov ve} i vi{estruko koristan. Na ovaj na~in pri-re|iva~ ~itaocu pruà vi{estruko zadovoqstvo. Osimistan~anog ukusa i ose}awa za posebnosti, pesni~keindividualnosti i wihove domete Xuverovi} je po-kazao izuzetnu obave{tenost, upu}enost u stvarala~-ke tokove, pregnu}a i domete svakog od u ovaj izborzastupqenih pesnika. Predstavqaju}i u ovom izboruzastupqene pesnike wihovim najboqim i najkarakte-risti~nijim pesmama on je i svoj sud stavio na pro-veru.

Prate}i razvoj i tokove pesni~kog stvarala{tva uPqevqima u posledwoj polovini pro{log veka Xu-verovi} ovim izborom pokazuje da je u ovom gradu pe-sni~ka re~ uvek bila ̀ iva, da je pesni~ki izraz i ov-de ̀ iveo ~as u saglasnosti sa vremenom i okolnostima~as uprkos wima ali uvek u dosluhu sa pevawem na{irem prostoru. Pokazuju}i svojim izborom konti-nuitet pevawa u ovom gradu prire|iva~ istovremenopokazuje bogatstvo i raznovrsnost pesni~kih postu-paka, {to podrazumeva da se opredeqivao za pesmeonih pesnika koji su svojim delom izrazite stvara-la~ke individualnosti. Mnogi od wih su svojim pe-vawem ne samo obeleìli vreme u kome su ̀ iveli ve}su prekora~ili wegove granice, a oni koji su na{isavremenici daju dragocen doprinos savremenim

7

Uvodna rije~


kwi`evnim tokovima potiru}i pevawem granice lo-kalnog i vremenski limitiranog.

Vaqa naglasiti da, i pored toga {to je svoj izborvezao za odre|eni grad i odre|eno vremensko razdo-bqe, prire|iva~ je kako birawem pesnika tako i wi-hovih pesama, pokazao da ovo pesni{tvo ni po ~emunije lokalno. Naprotiv, duh wegov i poruke - univer-zalni su. Pa i tamo gde se prepoznaje lokalni kolo-rit, gde se u tematskim, motivskim ili leksi~kim ele-mentima prepoznaje odre|eni prostor, ovo se pevaweuzdi`e iznad lokalnog univerazalnim porukama, mo-dernim izrazom, suptilno{}u ose}awa postaje ono {topoezija i jeste - op{te dobro.

Nije Xuverovi} zaobi{ao ni one pesme koje su obo-jene lokalnim koloritom, koje nose obele`ja zavi~aj-nog miqea i simbolike ali je i u wima (naro~ito uonim najboqim i najkarakteristi~nijim ne samo zapojedine pesnike ve} i za period u kome su nastaja-le), tragao za onim {to potire granice vremena i pro-stora i pevawu daje zna~ewe neprolaznog, op{teg...

Ovu neobi~no zami{qenu i dosledno ostvarenu kwi-gu otvaraju stihovi Bogomira A}imovi}a Dalme, ro-|enog u posledwoj godini pretpro{log veka, a zatva-raju stihovi @eqane Andri} ro|ene u pretposledwojdeceniji pro{log veka.

To je {irok vremenski raspon pa je i prirodno dasu u woj pesme ostvarene u

razli~itim metri~kim jezi~kim, melodijskim obra-scima ali i leksi~ki bojene. Razli~itost ovu kwigu~ini privla~nom i za tuma~ewa podsticajnom.

Ovaj venac pesama sre}no otvara pesma “Venac zaPqevqe” Bogomira A}imovi}a Dalme a zatvara pe-sma @eqane Andri} “Moja majka”. Izme|u ove dve pe-sme, nastale u razli~itim vremenskim periodima, ve-nac je stihova koji ne reprezentuju samo svoje tvorceve} su mnoge pesme karakteristi~ne za doba u kome su

8

nastajale. Gledano kako u celini tako u pojedinosti-ma, ovo je pevawe u dosluhu sa dominantnim pesni~-kim tokovima, u wemu je prepoznatqiv odre|eni mi-qe, a oni skloniji tananijem i suptilnijem doìvqaju,mogu u ovim pesmama oslu{nuti {um vremena.

Neobi~nost ovoj kwizi daju i probrani kriti~kitekstovi i osvrti na kwige pesnika zastupqenih uovom zborniku pa je to sada dvostruka provera: i ovihstihova i sudova izricanih o wima. Opredequju}i seza hronolo{ki princip prire|iva~ je ~itaocu omo-gu}io da prati tokove i domete pevawa pesnika zastu-pqenih u ovoj kwizi pokazuju}i kako su referentnakretawa uvek nalazila odjeka kod wih i kako su setradicija i moderna strujawa sre}no susretala i stva-rala~ki produktivno proìmala u ovom pesni{tvu.

Re~ je o kwizi koja }e biti podsticaj novim istra-ìva~ima, antologi~arima i kwièvnim istori~a-rima jer, i pored toga {to je zasnovao {iroko, pri-re|iva~ je kwigu svodio dosledno, ume{nopribliàvaju}i i mire}i panoramsku obuhvatnost iantologi~arsku kriti~nost.

Xuverovi} je ovim izborom pokazao da je pesni~kare~ u Pqevqima ìva i da ona aktivno korespodni-ra sa {irim kwièvnim tokovima.

Dragomir Brajkovi}

9

Uvodna rije~


Bogomir A}imovi} Dalma (1899 - 1963)

Venac za Plevqe

Nov se mesec di`e iza tamnog grawaBeskrajno{}u neba lutaju obla~ja.Pod bledilom modrim moje Plevqe sawa,Krovove mu srme mese~eva zra~ja.

Golubiwa sli~i na vilinske dvore,I ~e`we se tope u sanxa~koj no}i.Oblici i boje mom srcu govore.Neslu}en je izvor: du{a u samo}i.

***

Ko rasuta zrna bisernih |erdana,Starinski domovi moga rodnog mesta,Tonu u morima cvetnih jorgovana:Mirisnog ukrasa za |er|ev nevesti.

Nehajem ve~eras za rasko{i sveta,Bezumnim `eqama za prolaznim blagom.Pod suncem Se}awa, usred mu{kog leta,Ja zami{qen idem za detiwim tragom.

***

Pewasmo se ~esto na vrh Bogi{evcaDa pijemo o~ima Durmitor plavi;I Qubi{wu gordu, ~ardake Mo}evca,Sivi tesnac gde se ]ehotina davi.

12

O Taslixo drevna, prestolnico duha.Sinovi se tvoji razi{li po svetu;Da ~asno zarade kri{ku gorka kruha,Plevqu svome venac od ponosa spletu.

Stara qubav zra~i kroz pesmu vesnika,Kog su napojili horizonti strani.O, razumete jecaj prognanog pesnika:Srce mi cepaju preminuli dani.

“O~i vje~nosti” (1945)

Priznawe

Ja bogatih wiva nemam,@etvice su moje male.Ja nebesku `etvu spremam,Za mene se zvezde pale.

Moje ruke nisu krale,Zlatno vo}e tu|eg vrta;Sve su moje la|e stalePred stenama sivog rta.

Mnoge su mi usne daleGorak nektar, otrov medan...Kad su prve `rtve paleSamo glas je osto ~edan.

Ah, meni je ba{ svejednoDal me kude ili hvale!Ja poznajem srce bednoI razorne qudske vale.


13

Bogomir A}imovi} Dalma


Pazarni dan

Pleteni opanci vise kod sara~a,I papu~e meke, srebrnastih {ara;Poga~a se pe~e ispod vrelog sa~a,Padaju tovari s visokih samara.

Kantarom se meri kukuruz u torbi,Ugasita heqda i p{enica sme|a.Telal je~menicu golubima drobi,A hamal je vre}u stavio na le|a.

@ene u ~abrici nude belog sira,A brdski kowici doneli su seno.Bakalin prodaje urme iz Misira,Skazaqke {etaju dosadno i leno.

Begovi uz kafu i par~ence mrsa,Gledaju sa trema Pqevaqskoga hana;Sa tigrovom ko`om oko sna`nih prsa,[ejtanske skokove vitkog pehlivana.

Gazda u magazi za hanumu se~e,Tri ar{ina svile jaspisove boje,Tri lakta kadife za kratko jele~e,Koje ve{te ruke na tenane kroje.

Seqak }e kupiti dvije oke soli,Bo~icu zejtina i lojanu sve}u.^esto se stidqivo veresija moli:Gajtane i kop~e za skromnu ode}u.

14

Prvoslavu Karamatijevi}uSlikaru moje nahije

Treba jo{ uzeti kalem tankog konca,Dugmad od sedefa, naprstak i igle;Kod Steve lon~ara, dva duboka lonca;Leblebije {to su iz Azije stigle.

Kad na Sahat-Kuli i}indija zvoni,Planinci poùre svom ubavom seluStrmenitom xadom, gde se gruda roni:Dert se nagomila na znojavu ~elu.



Francuski kwièvni kriti~ar @or` Galinije na-pisao je o Bogomiru A}imovi}u Dalmi:

“Prozaista i pjesnik Bogomir Dalma se sprijate-qio sa mnogim Francuzima iz svijeta kwièvnosti.Ako je Gr~ka dala Francuskog genijalnog @ana Mo-rea, Kuba sjajnog @oè Maria de Heredia, Jugosla-vija, ustvari Stara Srbija, podarila je FrancuskojBogomira Dalmu.

Iskrcao se u Francuskoj 1916. godine poslije tra-gi~nog povla~ewa Srba iz Albanije i po~eo strasnoda voli Francusku, kao da je u woj ìvio wenim ra-nijim ìvotom. Studirao je u Marsequ, Monpelijeui najzad u Parizu. Wegove prve veze sa Salonom u Pa-rizu po~iwu 1923. godine kada je izlagao bistu “Mla-di patricije” i izvrsnog “Betovena”. Od tada je re-dovno izlagao, a 1932. godine postao je ~lanNacionalnog dru{tva Akademije umjetnosti u Pari-zu. Od 1924. godine imao je svake godine po jednu iz-lo`bu u naj~uvenijim pariskim galerijama, sam iliu grupi, kao u galeriji @or` Peti, galeriji @aval

15



Burdo, galeriji Andre, galeriji gospo|e Vej i sa gru-pom savremenih umjetnika i Jugoslovena kod Berne-na mla|eg. Svaki put najpoznatiji kriti~ari bili supuni pohvala za wegovo stvarala{tvo, kako za skulp-ture tako i za slike, pejsaè, crteè i pastele.”

Tako je Galinije pisao o Bogomiru Dalmi slikarui skulptoru. A o Bogomiru Dalmi pjesniku, povodomwegove zbirke stihova “O~i vje~nosti”, pisao je:

“Bogomir Dalma odsada zauzima u kwièvnosti svo-je zemqe, zbirkom “O~i vje~nosti” objavqenoj u Lon-donu 1945. godine, jedno neobi~no visoko mjesto. Bo-gomir Dalma je zaqubqen u onu umjetnost u kojoj rije~isvijetle kao drago kamewe, ali koje su u isto vrije-me i potpuno proète du{om i osje}awem. On je kaoneka sredina izme|u Verlena i Pola Valerija.”

@ivio je od sje}awa na pro{lost Bogomir Dalma.A ta sje}awa su bila bolna, rawavala su ve} rawenosrce, cijepala du{u. Slika wegove rodne Taslixe, sli-ka koja je i lije~ila i rawavala u isto vrijeme, bi-la mu je uvijek pred o~ima. Ti kontrasti su laganoubijali Bogomira Dalmu i on je umirao polako, da-leko od svoje Taslixe, u tu|ini gdje je stekao slavuvelikog pjesnika ali ipak ostao stranac sa “zale|e-nim osmijehom na usnama”.

Isti motiv nalazimo i u najpoznatijem Dalminomdjelu, kwizi putopisa “Midi... Terre de Beaute”, obja-vqenom na francuskom jeziku, za koje je dobio nagra-du francuske Akademije Gonkur. U predgovoru ovojkwizi poznata spisateqica @an Galzi je napisala daje Dalmina qubav prema Jugu, zemqi qepote, “ubra-la svoje prekrasne plodove i mi smo iznena|eni {i-rinom Va{eg umjetni~kog, vizuelnog, meditativnog iìvog poznavawa na{eg Juga u kome se Vi uop{te neosje}ate strancem nego duhovnim sinom sunca i Ma-estrala”. A kada je francuska Akademija nagradilaDalminu kwigu, @ozef Deltej mu je napisao: “Hvala,

16

hvala, hvala na ovako lijepoj kwizi u kojoj, uzbu|en,nalazim Va{e divno odu{evqewe, Va{ plemeniti ̀ ari hiqadu kvaliteta za koje se ka`e da su osobito fran-cuski ali koji su i samo Va{i ne zna se kojim ~udom”.

M. S. Bojovi}

17



Du{an Grbovi} (1918 - 1945)

Autobiografija*

Rodih se oko Hurijeta1) u jednoj ~a|avoj mehani,U mrkoj {umi, ispod gospo|e Qubi{we.Cigar duvana do prve karaule,Sto godina do prve kasabe.

“Nemiri” (1976)

18

*) Ispod ovih stihova pjesnik je zabiqe`io: “Propala 1934. god.

od policijske tiranije sa jo{ nekoliko iz toga vremena vrlo uspe-

lih pesama. Otada, posle, sve do 1939. god. nisam vi{e ni jednu

napisao.” (10. 7. 1942)

1) Hurijet - prvo progla{ewe ustava u Turskoj 10. jula 1909. ko-

ji je inaugurisao tzv. mladotursku revoluciju. Hurijet u doslov-

nom prevodu zna~i “sloboda”. (Up. A. [kaqi}, Turcizmi u srp-

skohrvatskom jeziku, “Svjetlost” Sarajevo, 1966).

Nemiri

Krvarila je rana putniku na sred drumaU rumenom praskozorju,Udi{u}i sveù vlagu neba.Odmarao sam nemirnu du{u u tihim zalivima {umaI na zelenom borjuGrickaju}i komad suha hleba.Komad lepote koja umiruje ìvceNije umirio du{u;Komad hleba nije nahranio telo.Nemiri, nemiri - nikad smire, ni spokoja!Ne daju da sedim,Ne daju da stojim,Ne daju da hodam,Ne daju da mislim,Ni mis’o da sredim;Ne daju da èlim,Ni èqu da svladam;Ne daju da volim,Niti da se nadam,Ni ropski da radim,Ni mu{ki da stradam...Nemiri, nemiri ne daju ni sobom da vladam.Nemir je u meni,Nemir je u tebi,Nemir je u nama,Nemir je u vama;Nemir je u svemu,A sve je u wemu -Nemiri, nemiri ovi - op{teg su nemira znak.Nemir je vapaj sa svih strana;Nemir je patni{tva i jada;Nemir je beda na{ih dana,Nemir ose}a sve {to strada.Nemir je svuda,

19

Du{an Grbovi}


Svakad je prvi:U krvi,U mozgu,U svesti,Svud }e se sresti.@ivot je ovaj op{teg ìvota nemir.Nemir qudi,Nemir grupa,Nemir rosa,Nemir haosa.Nemir nemaPo~etka ni kraja,Nemiru nema spasa.

“Nemiri” (1976)

Qubi{wa

Visoka, jedra, ko{~ata, kao seoska devojka,Boànski divqa i divna, kao ekstaza divqaka,Nabrekla sokom borova, {umi kao zrela dojka,Prostrana k’o du{a ovih strana na{ih seqaka...

[umi puna vazduha i grozne, uàsne divqine,Prastarih mrkih {uma i divnog, divqeg zelenila.[irite joj ruke, du{u, da vas nepoznata {ineDemonska pregr{t lepote, kao nagorkiwa vila.

Nad wom divqi vetar duva, suri orlovi krstare;U bezmernom plavetnilu wenom sunce se odmara.Ni{ta divqije i lep{e od Dunava pa do Tare,Kad grom alpijske lepote wenim {umama zapara!

20

Pod wom moj Meqak, pun ~iste srebrne vode i pesmePlavih potoka i plavih ~obanica i momaka.Tu sam prvo zagrlio sunce i pio s vite{ke ~esmeGor{ta~ku slobodu, punu grka ìvota seqaka...

“Nemiri” (1976)

Pjesnik i borac

Posebno poglavqe u ̀ ivotu Du{ana Grbovi}a pred-stavqa wegovo literarno stvarala{tvo. Jo{ kao u~e-nik uì~ke U~iteqske {kole isti~e se svojim pri-lozima na sastancima literarne druìne. Jedan brojwegovih radova iz toga perioda {tampao je “U~iteq-ski podmladak”, ~asopis u~enika uì~ke U~iteqske{kole. Kao i u kasnijim wegovim radovima, i u ovi-ma su najinteresantniji i najboqi oni koji govore owegovom rodnom kraju - Sanxaku, o ìvotu seqaka usanxa~kim bespu}ima, o bijedi i zaostalosti tih kra-jeva, o mukotrpnom ìvotu qudi. Taj svoj Sanxak Gr-bovi} je ponajboqe naslikao u kratkoj pjesmi “Auto-biografija”, u kojoj kaè da se rodio ispod Qubi{we,mjestu koje je udaqeno “cigar duvana do prve karau-le, sto godina do prve kasabe”, ~ime izvanredno do-~arava stvarnost ovoga kraja, on je vje~ito bio na gra-nici s neprijateqem, ali dalek od civilizacije inormalnih uslova ìvqewa. Taj, i takav kraj je pre-okupacija wegovih mnogih pjesama - finih sociolo-{ko-ekonomskih analiza prilika i vremena.

Pred nama je poezija pjesnika ustreptale du{e, lir-ski opijenog, rano uvrije|enog ̀ ivotnom zbiqom. Su-rova stvarnost ga je omela da se u potpunosti iskaèkao pjesnik, jer godinama, kako sam kaè, nije mogaoda pi{e. Zato su mu pjesme ponekad samo nagovje{ta-

21

Du{an Grbovi}


ji, ali nagovje{taji koji otkrivaju talenat i dispo-zicije pjesnika kraw~evi}evskog tipa. Stoga nije ni~udno {to su mu najboqa ona pjesni~ka ostvarewa ukojima govori o te{kom poloàju malog ~ovjeka i mr-`wi prema reìmu koji je mnogima oduzeo sre}u.

Ta nepravda i qudska mr`wa, protivu koje se ~i-tavog ìvota borio, uni{tili su fizi~ki ovog div-nog ~ovjeka, pjesnika {irokog srca i du{e otvoreneza sve qudske patwe, buntovnika protiv “osaka}enepravde”, ~ovjeka kojemu surova ̀ ivotna zbiqa nije do-zvolila da iskaè cijelu qepotu svoje prefiwenequdske i pjesni~ke prirode.

Dr Drago ]upi}Titograd, 1975.

Brehtovska ispovijest pjesnikova

Pjesma od ~etiri stiha, zvana “Autobiografija”, na-pisana negdje prije 1934. godine, zaplijewena od po-licije sa drugim pjesmama, zvu~i kao brehtovska is-povijest pjesnikova, kao sarkasti~ni prolog, kao jasan~in jednog socijalnog, politi~kog i kulturnog stawajednog kraja u tim godinama, kao gorko saznawe da sesporo pomi~u istorijske taqige preko pjesnikovog za-vi~aja, kojem je blizu samo karaula, granica, zato~e-we, a ~ak i kasaba daleko sto godina. Pjesnikov za-vi~aj izuzev prirodne qepote “gospo|e Qubi{we”,planine gospodske stolice, nema ni{ta izuzev “~a-|ave mehane”. Pjesnik naro~ito nagla{ava “gospo|eQubi{we”, jer ho}e da istakne da od sveg gospodstvaovog svijeta wegovo rodno mjesto ima samo ono gospod-stvo, qepotu, bogatstvo i utjehu koje mu je priroda da-la, a “~a|ava mehana” i “karaula” su ona “bogatstva”koja mu je usud istorije podario. Ova pjesma, krik apa-

22

tije i rezignacije, ima zna~ewe i podudarnost sa usu-dom pjesnikovog sumornog i umornog ìvota, koji jesamo osvjetqavao àr borbe i plam pjesme.

Pjesma “Nemiri”, u kojoj uzvikuje: “Nemiri, nemi-ri - nikad smire, ni spokoja!”, ima zna~ewe nose}epjesme u ovoj kwizi, a po vokaciji je sveobuhvatna re-fleksija pjesnikovog poimawa ìvota i tragawa zasmislom ̀ ivota, a smisao je u vje~nom nemiru, nespo-koju, borbi.

Deskriptivni i himni~ki potezi mije{aju se u us-hit prirodom i simbolima snage zavi~aja. Iz ovih pje-sama izbija lirski Grbovi}ev senzibilitet, autohtondoìvqajem, klasi~an po iskazu. U ovom ciklusu naj-uspjelija je pjesma “Qubi{wa”. Qubi{wa je impre-sivna planina iznad sela Meqaka, pjesnikovog rod-nog mjesta, koju pjesnik doìvqava kao krov svogazavi~aja, ili kako kaè u tre}oj strofi pjesme:

Nad wom divqi vetar duva, suri orlovi krstare;U bezmernom plavetnilu wenom sunce se odmara.Ni{ta divqije i lep{e od Dunava pa do Tare,Kad grom, alpijske lepote wenim {umama zapara!

Pjesnikovo saosje}awe sa patwom seoske u~iteqi-ce, ~ija je sudbina sli~na hiqadama onih u~iteqi-ca koje su svoje mladosti posvetile prosvje}ivawu poraznim zabitima na{e zemqe, Branislave Radivoje-vi}, ~ije ime odaje akrostih pjesme “Mlada u~iteqi-ca”, ~iju potowu strofu donosimo:

Ja znam, ona jutros deci du{u daje,Eskimski im ìvot kaè poput bajke,Vr{i du`nost svetu, nikad ne sustajeI stoji~ki nosi breme te{kih dana.]ud je wena kr{na stena Ra{ke majke.

23

Du{an Grbovi}


vi{e nam li~i na protest zbog socijalnog poloàjau~iteqa po zabitima na{e zemqe, i poloàja siro-ma{ne djece, ~ije je siroma{tvo Grbovi} kao u~iteqdobro poznavao, nego na qubavni izliv.

Pjesme u Grbovi}evoj zaostav{tini “Nemiri” po-kupqene sa poùtjelih svezaka i papira, sa~uvane kodwegovih najbliìh i kod prijateqa, kao glas iz vre-mena koje je ve} pro{lost, ali koje nije ba{ tako da-leko od nas, govore nam o tom vremenu na sugestivani autenti~an na~in.

Momir M. Vojvodi}

24

Izet Sadagi} (1918 - 1994)

Vraìje jezero

Te{ko je to objasnitionome ko nije nikad zaroniou jezero na ~ijem dnu je sazidan grada ìvi tamone zalazete{ko je to objasniti onimakoji ni jednu kost nisu uzidaliu temeqe tog valovitogi nemerqivog pristani{taza umorne putnike

“Vraìje jezero” (1986)

Stihovi

Od ~ega su nego od travei treba rije~i otvaratida se vidi koliko su zeleneu svojoj unutra{wosti{ta se u woj krijei {ta sve moè da se napraviod cvijetova prerano zrelihnegdje vaqda postoji biserjenegdje se moè i na}idovoqno za nisku oko vratavjernog druga ili brata


25

Izet Sadagi}


Konopqa

Ruke koje su me po poqu sijaleprve su me grijaleu snu sam devoja~kom stasalau moma~koj pjesmi klasalaruke koje su me trlilepostojalekad su grlilepostojalekad su tkalekad su moja konopqi{taprestala biti ni{takad su moje tanke `iceizatkale malo sunce usred pticeusred nade

Ruke koje su me trlilepostojalekad su grlilepostojale u potocimaTvrda{ai Breznicenajlep{e rukepretvorene u grlice


Poetski panteizama Izeta Sadagi}a

...Vra`je jezero, iz dubine pjesnikovog bi}a, pqu-ska i preliva misaonim lirskim rasipni{tvom pre-ko tvrdi~luka svijeta i ̀ ivota. Stoga ova wegova po-etska ispovijest dolazi kao logi~an slijed stvari -

26

ni rano ni sa zaka{wewem - i onaj ko je pa`qivo sa-slu{a u wemu ostaje i produàva se prijatan i pam-tqiv broj pjesnikove umne ko{nice.

Sadagi}eva kwiga po~iwe dvijema pjesmama. U obe-ma je kori{}en arhetipski simbol kao govorna jedi-nica ve} pomenutog poetskog panteizma. U prvoj, ku-lenovi}evski intoniranoj pjesmi (Konopqa) data jealegorijska globalna projekcija i poredak stvarawa,izraèn smisao i nagla{ena radost postojawa svi-jeta kao rezultata qudskog uma i ruku, a ne kao pro-dukta sedmodnevne dokolice svevi{weg.

Jer te su ruke “izatkale malo sunce usred ptice /usred nade” i zato su one “najlep{e ruke / pretvore-ne u grlice”. Sve stvoreno je, dakle, suptilni vez, bo-ànstvena arhitektura, tkaqe. Htjelo se re}i: svi-jet je ma{tovita mislionica i tvornica u kojoj tvoraci tvorevina jedno drugo neprekidno i neumorno pre-obraàvaju.

U drugoj uvodnoj pjesmi (Stihovi) autor utemequjevlastiti poetski princip nade, nagla{en ve} u pret-hodnoj. On kaè: “Negdje vaqda postoji biserje / do-voqno za nisku oko vrata / vjernog druga ili brata”.Tako je Sadagi} iskazao i svoje pjesni~ko vjeruju, apotom kre}e korak daqe u konkretizaciju tragala~-kog impulsa, ostaju}i stalno u ravni karakteristi~-nog “poetskog panteizma”: “I treba rije~i otvarati/ da se vidi koliko su zelene / u svojoj unutra{wo-sti”. Ovaj napor ima smisla jer stvaraocu pomaè danasluti i prepozna novu izraàjnu mogu}nost jezika(i ne samo jezika), da ozna~i novo poqe i duhovno pod-nebqe za stvarala~ke zamahe. Obje pomenute pjesme su,ustvari, jedinstvena prolegomena za poetiku Izeta Sa-dagi}a.

Milika Pavlovi}“Mostovi”, 1986.

27

Izet Sadagi}


Mi{o Jani}ijevi} Zlodolac (1922 - 1997)

Pesma o prvoj pesmi

(Povodom tridesetogodi{wice 1942 - 1972)

Trideset godinaod prvog stiha,stiha od mese~ine,u ba{tici moje majkeu Mo}evcu,me|u crvenim ruàmaokupacije.

A onda, godinama,pregr{ti plamenih re~iZemqi i Slobodi,Gradu i Majci,voqenoj devojci,prijateqimai neprijateqima;mrtvih re~i na papiru,u xepu, u fijoci...

I, na kraju,od pesni~kog àraostao je samo pepeoìvota i snovana poùtelom papirui navika da se pi{e,da se {ara po hartiji,da se re|aju “zrna dana”,koja nikada nikone}e nositi oko vratai wima se ponositi...

28

Ali, osta}e tragplemenitog zanosajedne mladosti,meni toliko drag!

“Razgovor sa Zlodolom” (1983)

Vrh Breznice

Djeca mojih drugovapo tebi sada ribe love,virove pravei lopte frqajupo zelenom îtluku...

A ja bacam mreèda ulovim snove, a lovim samo mukuiz bistrih jazovaBreznice moje...

Ne}e mladice vi{eu moje od dimapo~a|ale rukei samo po koja pastrmkazatrese moju mreù...

Dok vodenice tro{nemequ jednoli~no meqavusa rodnih wiva,ja kao vodeni~ar{to gluv i bjeo sniva,sjedim na pragovimapro{losti daleke,

29

Mi{o Jani}ijevi} Zlodolac


i lovim svoju“utopqenu du{u...”.

“Razgovor sa Zlodolom” (1983)

Oslu{kivawe vremena

Dok slu{am studeni vetaru ki{noj martovskoj no}i,pramewe pro{losti se wi{epred mojim usnulim o~ima,a magle se}awa~as otkrivaju~as prekrivajuprostore vremena koji su prohujaliu gromadama decenija i trenutakana koje podse}aju neke stvari,a sada{wost izmi~e u sekundamazajedno sa dimom cigarete...

Znam da prolaze nezadrìvotrenuci svesnog trajawa,koji se vi{e ne}e vratitiu okvirima u kojima ìvimo.Nesta}e mnogi dragi qudi- preìve}e ih obi~ne stvari,samo }e duboko negde u namaostati slike i {umovi vremenau nekakvoj gluvoj no}ibez sabesednika...

“Tragovi postojawa”

30

Bele{ka o pesniku

Mi{o Jani}ijevi} - Zlodolac - Levantinac, ro|enje 1922. godine i proveo detiwstvo u Pqevqima, gra-du tada veoma specifi~nom po svojoj atmosferi, saizrazitim tragovima svoje istorijske pro{losti, Tro-ji~kim manastirom, xamijama, }epencima, brzim, hlad-nim vodama - ]ehotinom i Breznicom, sa~uvanim obi-~ajima i tradicijama, i to je sve ostavilo dubok tragna formirawe wegove li~nosti i odrazilo se kasni-je u wegovom pesni~kom stvarala{tvu:

Godine 1983. objavqena je zbirka wegovih pesama“Razgovor sa Zlodolom” koja nosi naslov po potokukoji izvire iz stena i krasa iznad wegovog rodnog gra-da i koji ~as presu{i a ~as provali plave}i sve okosebe, unose}i slutwu i nemire, poput nemira koga sampesnik neprestano nosi u sebi.

On predstavqa nemir ~oveka koji u sebi poku{avada spoji nespojivo - ideale i principe o dobru, isti-ni i pravdi sa realno{}u jedne savremene heteroge-ne sredine u kojoj su takvi ideali naj~e{}e same ilu-zije.

Poezijom poku{ava da uskladi sve te rascepe u svo-joj du{i i na|e unutra{wu ravnoteù i na~in ì-vqewa.

U kasnijem periodu zaokupqaju ga razmi{qawa o~oveku u prostoru i vremenu, kao stvaraocu ideja, de-la i stvari koje ga okruùju, koje }e ga naxiveti iakone mogu da produè wegovo postojawe, produùju we-govo trajawe i ostaju kao wegovi tragovi...

I ove odabrane pesme, koje ~ine retrospektivu we-govog pesni~kog opusa predstavqaju “Tragove posto-jawa”.

Od tih prvih pesama, pa kroz ceo ̀ ivot, wegova po-ezija je za wega ostala - wegov oslonac, na~in wego-vog protesta, {tit i intimna zastava.

31

Mi{o Jani}ijevi} Zlodolac


Mirko Vrane{ (1925)

O~i zore

Ne zaklawaj prozore, o~i zoreda gledam wene zeneno} po~inka u meni nema.Zoro! kona~i{tu mi poklonihaqinu smeha jutradan }e ra{iriti svoje tepiheu domu mom bez no}iuseqene kroz tvoje o~i, prozorena mojim putimasmewiva}e se samo dani i zore.

“Kuda }e{ u prolaze skita~u” (1994)

Moj grad

Vekovima o~i sunca su slepeleustawene iza taraba pro{lostigodine su {etale istim stazama pred nama.

Divqina vetra vejala ludilo pra{ineveo mraka dane nevidom zastiraozatvarao kapije pogleda u vid.

U lancu tvojih vena, vidik slepovaozatarabqenu mladost avlije skrivaleod oka sunca, {to krv zapaqujei uspavane pesme devojaka u gutqaju dana.

32

Moj grade, devojke na li{}u svetlosti mladuju.Pod sukwom podnebqa tvogogra|a. Zatarabqenu mladost avlije suskrivale, u tunelima starina.

Sahrawuje{ stare prwe no}ii dogorela odbegla leta detiwstvauspavanog u kapijama prohujalih vekovagde nisu svetlele obale sunca ni mleko mese~ine.

Moj grade probu|eninasmejava{ ulice zelenilom i cve}emdok topole ple{u sa vetrovima u parkuogledaju se u svetlim tokovima Breznicepod mi{kom brda borovih {uma.Tvoje zvezde progorevaju kro{we no}iodjek pesama omotava plavi torawvreme odvija svoje zastave na li{}u svetlosti.


Zveket prole}a

Prole}em na cvetu mirisapupe suze ne`nosti, dra` snijuna ~istom licu meseca viorepreklane no}i, sebe nemujuu besmrtnom naru~ju zore.

^e`wiva svetlost i sawive bojena raskr{}u no`eva dana i no}iotiru crne pute jutrom, sunce sa|eprobu|uje preorane bregove snovavatra cve}a, u nama i oko nas uzglavqe na|e.

33

Mirko Vrane{


Iz zatvorenih kutija vremenarasta~u se kapqice prole}au kanale trajawa, kroz levak suncakoreni korene raspevana drve}a.

Kad sine ostrvo sunca i cve}atajne prirode otkrivaju svoja tajanstvau bokorima ruà, oìve ~ari bojabude pospane mirise zveketom prole}a.


Tematska neograni~enost...

Odmah na po~etku treba naglasiti da Vrane{ ne-dovoqno primjetnim nadrealisti~kim metodom (u onojmjeri u koliko je to pozitivno) stvara obiqe slikasaètih u zgusnutim metaforama, stvara slike kojesu naj~e{}e odlika dobre i priznate poezije. Wegovizraz je moderan i donekle hermeti~an pa je za ~ita-we ovakve poezije potreban angaòvaniji ~italac, ~i-talac saradnik, a sve to nimalo ne umawuje prednostpoezije. Naime, radi se o jednoj olovnoj teìni o pje-smama koje nijesu pisane da bi se {aputale na uho vo-qenoj ̀ eni da bi se dopale kao {to je, uglavnom, slu-~aj sa sladuwavim pjesmama.

[to je najva`nije kod pjesnika Marka Vrane{a osje-}a se autohtonost, ponekad i po svaku cijenu a to jeono {to }e mu donijeti jedan specifi~an izraz, je-dan osoben poetski lik. Wegova poezija ima velikidijapazon, tematski je raznovrsna i kompleksna. Toje poezija revolucije, rata, kamena i qubavi u jednom{irem smislu. Ta tematska neograni~enost (iako ratu ve}ini pjesama dominira, a {to je za na{e kwièv-

34

ne prilike svakako dobro) garantuje jednu svestrani-ju pjesni~ku mogu}nost i angaùje nas da pjesnikovput pratimo u vi{e smjerova.

Pred nama je jedna retko misaona poezija koja u po-trazi za novim nije na{la nakazu ve} qepotu, wenaoplemewenost sigurno je proizvod nadahnu}a, a ne la-ì.

Blaò [}epanovi}Beograd, 1959.

Izvan uobi~ajenog

...Wegove pjesme su meditativne, metafori~ne, zao-bilazno kazuju neke qudske istine. Otuda se pisac du-hovito orijentisao da obja{wewa svojih pjesama kat-kad da ispod naslova ili na zavr{etku, da bi to biokqu~ za ulazak u wegovu kwièvnu zgradu.

Ako je ova poezija si{la u kakve nevrline, to opetdolazi od wenih nagla{enih i stalno prisutnih kva-liteta - od èqe da se bude izvan uobi~ajenog, pje-snik je katkad oti{ao u maglovite pasaè koje ~ita-lac ne moè da odgonetne lako.

Vrane{ je u ovoj kwizi od onih pisaca koji se pr-vim svojim javqawem sna`no nagovijeste, da bi ka-snije prevazi{li i sebe i na{a o~ekivawa od wih.

Dovoqno je pro~itati pjesme kao {to su Hrast, O~izore, Moj grad, Nada, Zveket proqe}a, Ruke }utawa iTajanstvene iskre - pa se sloìti sa na{im mi{qe-wem i prihvatiti Vrane{ovu kwigu kao nov prilogne samo crnogorskoj, ve} i jugoslovenskoj poeziji.

Boò Bulatovi}Beograd, 22. decembra 1959.

35

Mirko Vrane{


Mi}un [iqak (1931 - 2007)

Rodoslov

1.U kamenu niz vrijemeNezaborav ~asnog ~ina.Vjekovima vukli breme -Blagu rije~ pro planina.

Spomen plo~a u stijeniS we wihova nesanicaSmrt im nikad ne smijeni:Vje~ni plamen vo{tanica.

Pleme [iqci kraj oltara:Uz stranice istorijeStablo loze tu odmara:Tek po neki list razvije.

2.Dva stoqe}a u ~asnome ~inu,Od pojave rodona~elnika...Umjeli su da ìve i ginu,Rasla loza - stablo mu~enika.

Iz Katunske nahije i krasa,Tragom onog {to odbjeè prvi,Prozva{e se u zemqama Rasa -Po {iqcima od krvave strvi.

êtrdeset narodnih pastira,U mantiji od kostreti ri|e -Grob do groba oko manastira.

36

Ja izdanak iz wihovih tmina,Kost im svaku ho}u da uzi|em,U grobnicu jo{ ìvog im sina.

“Osmi Vla{i}” (2001)

Breznica

Zaustile pri~u na izvoru {koqkeZavodqiva pjesma obale joj kre{eMelem za ranu moje stare boqkeUzavrelom suncu slapovi se smije{e

Zmijolika te~e niz koralne zube@e| za jednu qubav unitila naduQepotu da skrije pod àlosne vrbeI sa~uva plamen {apata u hladu

Nesawive o~i gnijezdi qubomornoOslu{kuje ìvot - izda{no ga plodiS lica umor skida u jutrewe zornoI uz pozdrav daqe nastavqa da brodi

“Amajlija” (1975)

37

Mi}un [iqak


Qubavnici iz kominske nekropoqe

1.Na sun~anoj strani selaNekropola ~uva tajnuProbu|enu iz pepelaNiz vjetrove razvijanu

Ve} oglodan vijek stariKao fosil - gola koskaDavna qubav tu krvariBez balzama i bez voska

Ako mrtvi i prosloveO svom putu iz dalekaDok utrobu zemqe rove

Kidaju}i {umske ìleNa tragu su prapo~etkaKog su sile razorile

2.Mimo voqe nekog svecaMo`da pamte vitke brezePatriciju za plebejcaVeza qubav - lov trpeze

Do nas wine muke seùZalivali suzom travuZli duhovi pleli mreùI o{trili ma~ za glavuU ranama usoqeniSok cijedi doba drevnoA umrli zaqubqeni

38

Da kod Kri{ne vje~no buduVaseqenom re`e gwevnoI prkose Stra{nom sudu

3.Lukaviji i od vukaGajus vidra od ~ovjekaAl’ slavjanska nasta hukaNe ute~e ni ta zvjerka

Pod Julijom Kowic vilenPotkovicom kam’ obijaU sedlu mu cvijet plijenQepotica iz Stobija

Skoli{e ih divqi AntiSik}e mlada zaru~nicaNijedan je ne dovati

Pred velmo`e stupi gordaRumenilo s wena licaVezi~wica popi voda

“Osmi Vla{i}” (2001)

U vremenu biti ili ne biti

Vreme, ta neshvatqiva obmana ~ula, opsedalo je pe-snike od iskoni, a i u budu}nosti (bude li je) te{koje zamisliti pesni~ku metaforu bez ogrlice (om~e?)vremena. Prolaznost je osnovni gra|evinski materi-jal pesni{tva. Pesnik, taj “sirak tu`ni me|u viho-rove”, {ta drugo ~ini do prebira zlatnu pre|u nesta-jawa i nepostojawa, na koju se opet nadovezuju

39

Mi}un [iqak


neprevladqiva pitawa smisla i besmisla, pitawa ve}izan|ala od upotrebe a uvek i zauvek nova i jedina.

I poezija Mi}una [iqka, od prvih stihova po li-stovima i ~asopisima, nastajala je u tom znaku, u tojlednoj strepwi nad ambisima vremena. Kroz osam ob-javqenih zbirki pesama (Posle }utawa 1974, Amajli-ja 1975, Na izvorima ìca 1979, Biqeg 1981, Bonacenema 1982, Vremenovo 1986, Qute strane 1992, Lastau bivaku, haiku, 1997), Mi}un [iqak je ostao dosle-dan tom duboko pesni~kom ose}awu i poimawu vreme-na. Br|anski prkosan, on skriva suzu, ali se pesni-kova strepwa ne da sakriti. Opstati (i postojati) upejsaù koji je sav u legendi, upisati znak, stih, pre-vazi}i sopstvenu ome|enost, Mi}un [iqak to ostva-ruje osmi{qenom zavi~ajnom simbolikom, prekoistorijskih kamena - me|a{a, qudi - ~elnika, i ma-nastira - pam}enika, voda - neprolaznica i planina- nadglednica, svega {to je qudsko, prolaznog i uz-vi{enog u prolaznosti.

Moderna poezija je doìvela velike mene, lomove,kontradiktornosti i nesporazume, od dadizma, nadre-alizma, futurizma, simbolizma, hermetizma i inihizama... Mi}un [iqak je, slede}i unutra{wi impe-rativ, pesnik patnik i boem najplemenitijeg kova,ostao izvan klasifikatorskog spiska.

Pesnik svoju pesni~ku biografiju, istoriju i geo-grafiju, iz stiha u stih, iz pesme u pesmu, ispisujepo “starinskom” nauku istinske poezije - patetikomuma i ustreptalo{}u du{e.

Po tome je pesnik Mi}un [iqak izdvojen.

Branislav Petrovi}

40

Pred lirskim opusom Mi}una [iqka

Kao muzi~ki pedagog, [iqak neprekidno biva pode-qen izme|u dve qubavi koje u su{tini imaju istu, umet-ni~ku nit. Muzika i poezija prelivaju se i bokore we-govim osetqivim ~ulima tako da ni on sam nije sigurangde to po~iwe poezija a nastaje muzika ili gde to po-~iwe muzika a prestaje poezija uz logi~ki zakqu~akRada Petrovi}a, “smije{ane najlak{e se piju”.

Me|utim, kada u pesniku progovori ono autobiograf-sko, kada pred wegovu subjektivnost iza|u juna~ki ko-reni [iqaka, kada pred zadrhtalom stvarno{}u pro-defiluju kosti od junaka, tada upoznajemo jednu novustranu Mi}unovog stvarala{tva, onu intelektualnusetu za ~ijim raspe}em hita metafora ili pokajawe,posledweg `drala iz jata koje se ve} davno umesto najug, preselilo u legendu i ve~nost. Pesma “Rodoslov”prepuna je ponosnog bola koji se u rimovanoj strofimanifestuje vaskrsnu}em Mi}unovog antagonizma iprapo~etka i prapostojbini krsta na crnoj mantijiod kostreti.

“...Dva stoqe}a u ~asnome ~inu,Od pojave rodona~elnika...Umjeli su da ìve i ginu,Rasla loza - stablo mu~enika.

êtrdeset narodnih pastira,U mantiji od kostreti ri|e -Grob do groba oko manastira,

Ja izdanak iz wihovih tmina,Kost im svaku ho}u da uzi|em,U grobnicu jo{ ìvog im sina.”

(Rodoslov)

41

Mi}un [iqak


...Slikaju}i draga mesta, ona koja u pesniku izazi-vaju posebna raspoloèwa i razmi{qawa upoznaje-mo jednog sasvim uozbiqenog gor{taka kako mudrujenad “primorskim gradovima”, recimo. Tu je on {krtu re~ima, {tedqiv na opisima kao da u wegovom br-|anskom subjektu progovara neki mudri solomonskiglas navikao na {tedwu i suzdràvaju}i se svakog ra-sipawa, tek procedi kroz stisnute usne po koju suvo-parnu re~. Me|utim te re~i nisu obi~no saop{tava-we ve} bisera vredni primeri pesni~kog ume}a. Samalo re~i mnogo asocijacija i simbolizacija; pregr{tkovanica i pore|ewa, ~itav niz stilskih figura ko-je se tiskaju pred uskim grlom misaonog grotla u ko-jem sve vrvi i trepti od snage impresije i lucidnogzapaàwa.

...Pesni~ka zbirka “Na izvorima ̀ ica”, koju izda-de NIO “Pobjeda” iz Podgorice, predstavqa ~itavlirski orkestar preto~en u zlatne strune Mi}unovogstihovnog preobraèwa te i{~itavaju}i ga kao da slu-{amo jedan nezaboravan i sugestivan muzi~ki doì-vqaj u kojem u~estvujemo bogate}i ~ulno-spoznajno bi-}e na posredan na~in. Kada u nama progovori svih tih{esnaest Mi}unovih instrumenata, lirskomuzi~kiefekat oblikuje pesni~ku sliku pred kojom ostajemonemi, diù}i svoje svetlo da im osvetlimo zvuk.

“...Kao da jelen qubavnom rikomPrelama prostor na tri grifaIz punih usta zvu~nom slikomDiè u visine svog Sizifa

Ja~inom tona moè da se mjeriSa praskom muwe u atmosferi”

(Trombon)

42

Fatalnost broja ~etrdesetjedan u srpskoj mitolo-giji ovde o~igledno pronalazi adekvatnu primenu apesnik biva tek posledwi na kojem se umesto manti-je o vrat sudbine ka~i sva plemenitost nasle|a i te-ìna sudbinske odgovornosti posledweg [iqka;

Svuda je prisutna Mi}unova savr{ena lirska tra-gika u ìvotopisima i umetni~kim opisima svojih,u korenu i po~etku kraja. Zrelina izraza, snaga struk-turalne konsekvence, mno{tvo pore|ewa i kovanica,iskri~ava i sugestivna re~, milozvu~na i eufori~-na kompozicija prisutna je u gotovo svim Mi}unovimkwigama, ali “Posle }utawa”, zbirka je kojom bi semogao pohvaliti svaki izdava~. Taj prebogati pesni~-ki kola`, to mno{tvo bogatih pesni~kih slika, tadivna ijekavica oboga}ena svim elementima crnogor-ske kwièvne {kole, nakon i povr{inskog i{~ita-vawa plene, osvajaju i sebi iznova vra}aju na{a in-teresovawa...

Mr Rade Vu~i}evi}, 1996.

43

Mi}un [iqak


Mili} \ekovi} (1931)

Balerina

Do|o{e akordi i pusti{e pticuda mi umre na licu,da je razgnezdimi pokrijem perjem umrlog krila,da ne budem ènave} naga struna izme|u dva beskrajana koju slepi guslarnaslawa glavu ~uvenog junaka.Reko{e da sam crna radana mramorju palih barjakakoja se slatko smejekao da su se svi vratili nepobe|eni.Kradem vatru ispod tu|e sisei loìm je pod svojom,da oìvim ono ve} davno okameweno.Jedino tako mogu da ispri~aju letovida sam sama zidala mostovesa obala potopa na obale sveta.

“Kroz sazve`|e tumaram” (1986)

44

Igra

Htedoh da skinem Mesecsa debelog nebapalog u debelu reku,skide mi ga oblak ispred nosai pusti ki{u.

Htedoh veliku vodenicuda sameqem crnu no}a ispe~em hleb od sunca,svanu zorai pokupi mi leptire sna.


Hamlet

ûjem ti senku preko mosta,majko kamenog pesnika,Ne traì me gde ni zvezdene znaju no} propasti:Prah sam one vatre {tohrane}i meizgore u meni

Potopqena u ozeblu èravicu~istog smrtnika.

Vrati se u konak strastida se pohota ne ugasi,

Ovde ne mogu vi{e:cela ve~nost koja tek dolazi

45

Mili} \ekovi}


I{te da svedo~imda ostaje porokgde i vrlina,

Da ista vatra sujer obe goredruga da izgori.


Slojevitost i asocijativnost

Vrijednosti ovog rukopisa su nesumwive. Autor vla-da jezikom, t. j. poetskim slikovitim, metafori~nim,slojevitim i asocijativnim izrazom. Misaona potkaje razu|ena i asocijativna, teme kojima je pjesnik za-okupqen su raznovrsne, od tzv. doma}ih (zavi~aj, qu-bav, pejsa`i i sl.) do op{tih i univerzalnih (lite-rarno “prisje}awe” na anti~ke motive i simbole,Hamlet, misao i sl.). Autor u dovoqnoj mjeri vladapoetskim zanatskim znawima i umje}ima, {to }e re-}i iskustvima moderne poezije, doma}e i strane. Toistovremeno zna~i da se vidqivi tragovi literarnihodnosa i ~itawa ovdje ne primje}uju, ve} su stvara-la~ki podre|eni vlastitom duhu i do`ivqaju.

Dr Slobodan Kalezi}

46

Obi~no neobi~no...

... Jer, primjetno je nastojawe \ekovi}a, a on u to-me uglavnom, i uspijeva, kako je obi~no u stvari neo-bi~no, a prozai~no u stvari poeti~no. On to naro~i-to uspijeva u ve}ini pjesama iz ciklusa “Grdimmudrost”, “Divaq a pitom” i “Istine” u kojima je, sna-gom istinskog pjesnika, uspio da odgonetne mnoge ̀ i-votne nepoznanice i da se predstavi, u nekima od wih,kao pravi majstor jezika i stiha. Ima ovdje i pjesa-ma koje nas uzbu|uju muzikom, ne tako mekom i sjet-nom, ali muzikom koja prati pjesnikovu misao, ritami o{trinu wegove rije~i vezane za kam i gore zavi-~aja. To {to \ekovi} nastoji, a u tome i ~esto uspi-jeva, da, poput simbolista, potra`i su{tinu stvarii si|e u dubinu stvari i bi}a, jedan je od kvalitetaponu|enog rukopisa.

Mom~ilo S. Bojovi}

47

Mili} \ekovi}


Branko Rado{evi} (1932 - 1998)

Pouka

îm se pomene {kolaznani me savjet ~eka,kaè ga tata il’ mama,baka il’ bri`ni deka,I moram re}i ~esto, ba{ ~esto,skoro svake ve~eri i svakog jutra:“[to moè{ uraditi danasne ostavqaj za sjutra”.

A niko, ba{ niko, da se sjetida mi bar jednom kaè,kad kri{om kroz prozor gledamHo}e li Ona pro}i,i kada o woj mislimod pove~erja do jutra:“Reci joj da je voli{.Uradi to danasi ne ostavqaj za sjutra.”

“Tvrda kapija” (2002)

48

Misao

Misao je samovje~ito slobodna,Wu niko ne moèvezati u lance,Weni su izletistaze prohodne,Probijaju tvr|ave,hridine i klance.

Misao je samoslobode ptica,Koja moè s putai Sunce da makne,I vi{e od toga:vje~na letilica,[to i dvore Bogamoè da dotakne.

Pomozi mi, majko,rano od nedavna,Rije~ju iz grudi,ali samo tvoji’Da se rije~ tvojai moje lutawe,Makar malo skladnou misao spoji.


49

Branko Rado{evi}


Ne dado{e sujete robovi

No} izdi{e sawivim zijevom,Mjesec skriva bleduwave zrake,Sa rijeke izmaglica puzi,Zavijaju}’ u runo vrbake.

Hitnuo sam mamac u rijeku,I dok plovak povr{inom pluta,Ko oteta strijela sa luka,U pro{lost mi misao zaluta.

Tu sam nekad snagom nabujalom,O budu}em zlatnom dobu snio,Kad presko~ih budu}nost mladosti,Ko li ju je pod `rvwem samlio?

Zagwuri se plovak u maticu,Ote mis’o koja pro{lost sniva,Izmaglica opomiwe s vrba:- Svako doba satane prikriva.

Pqusnu{e ti budu}nost u vodu,Sad te mame da pro{losti slu`i{,Rijetko daju robovi sujete,Da se svome vremenu odu`i{.


50

I ne{to neiskazano...

Iz oìqka nikad cvijet ne}e ni}i. To je posthum-na poetska poruka B. Rado{evi}a, svojevrsna simfo-nija bola, izgubqeno nebo dana i {apat rawave ti-{ine, posledwa tajna. A evo vra}a nam se vilinskompoezijom (sestara pletisanki) i rosovje~no zbori jed-na meka, elegi~na du{a (blagorodna, melemna) koju sukidale qudske neravnine. I kivno, ru{ile kule zla-tokrile, pa ostale rane nevidane, posustale ̀ eqe ̀ i-ve, kad mlidija pjesnik uzletjeti, da pjesmom lakomzamiri{e svijetu i cvijet da privije cvijetu. Vida-rie za gor~ine nema pjesma znana od pamtiveka, alijednoj bistroti dje~ije du{e svud su dvori. Branko-va golubija du{a to je znala. U sadrìnsko-semanti~-kom smislu izdvaja se krug lirski “Mi odavno tihoumiremo” - nevesela metafora o krhosti qudskog bi-tisawa, ali i sjajna alegori~no-satiri~na slika. Za-vr{ni ~in Brankove poetske vezilnice je tuga svihdana i no}i: razgovor s majkom, nemjerqiva veza iz-me|u obostranog i ovozemaqskog; premost ̀ ivih i mr-tvih. Ali i najdirqiviji, najiskreniji stihovi svo-joj saputnici, sapatnici, kandilo neugasive qubavii odanosti. I ne{to neiskazano, {to se samo }uti za-uvijek.

Slobodan M. ûrovi}

51

Branko Rado{evi}


Bo{ko Pu{owi} (1934 - 1986)

Qubi{wa

Koga qubi{ qubo nequbqenaNa Qubi{wi gori zaqubqenojKoja li ti zvezda suzu su{iîje o~i jo{ taji{ u du{iîji glas ti jo{ luta po tamiLekovito biqe ko ti mamiKo li lek i qubav ti podariDa te boni traè i vidariKoga qubi{ qubo nequbqenaNa Qubi{wi gori zaqubqenoj

“Qubi{wa” (1978)

Vreme je ovde u zvezde raskovano

Dubqi pad mi Artemida proslavii zvezdanim letopisom be{e mi danoda dovde do|em kao dvojnik meteorita.Tako do~ekah jednu veliku smenuda me neko daleko sazve`|e vidi.

Vreme je ovde u zvezde raskovano;u ve~noj trci sve za vatrom hitaa ve~nos i beskraj kao na koridiispra}aju kometu zlatnim ma~em probodenu.

“Vreme raskovano u zvezde” (1967)

52

I {um uzrelog ìta u poqu

îtavo leto suncokreti govore sunce,povazdan more ugasle meteore ispira,svi brodovi sveta bezbri`no plove;galije tajni dogovor s galaksijama vode,u ~ast svitaca milion orkestara svira,zbog tajne vatre u biseru, {koqku love,nove re~i u ~ast svetlosti{to pre izmisliti treba;pesnik se javi ~im ga zrak probode;i {um uzrelog ìta u poqupun je po`wevenih zraka sa neba.


Vreme u zvezde raskovano

Putuje{ nebom kao po se}awu,Po beskraju kao po ma{tawu,Od sazve`|a do sazve`|aKo zaqubqen de~ak od grada do grada.


53

Bo{ko Pu{owi}


Vreme raskovano u zvezde

... Zbirka “Vreme rasto~eno u zvezde” izdvaja se izmno{tva kwiga savremene crnogorske poezije i opetuklapa u tu poeziju i po nekim bitnim karakteristi-kama koje sadrì u sebi. Ona se od mnogih razliku-je prije svega tematski, krugom inspiracija kojima jenastala (Istina, {ire gledano Pu{owi}eva zbirkapo tome nije “otkrivala~ka”, ~ak naprotiv, ali u kon-tekstu savremene crnogorske poezije, to jest na~inana koji ona poku{ava da rije{i sukob po mom mi{qe-wu, jeste). Robovawe kamenu, okovanost u wegove vi-zije, sudbinska mu pot~iwenost, pripadnost gotovo doprokletstva - to je onaj zajedni~ki utisak koji crno-gorska poezija - jednako starija kao i mla|a - nudiprete`nim svojim dijelom...

Poezija Bo{ka Pu{owi}a kao da polazi od tog istogtla, istih saznawa o ropstvu na kamenu, ali sa posvedruk~ijim stavom prema wemu i sudbini koju mu nu-di, sa vje~itom te`wom ka bijegu.

Pjesnikova saznawa su stra{na i neoboriva:

“Ova ve~na materijakroz mene izlet u nebo traì”.

Na tom nebu, nebu nad kamenom su zvijezde i let kawima zna~i bjekstvo od surovosti kamena, od prome-tejske zato~enosti na wemu, poku{aj nemirewa sa oko-vanim vizijama. Saznawe da nad glavama ìvi i svi-jetli jedan svijet u kome po nebeskoj muzici ple{uzvijezde, lete ikari, vaskrsavaju potonula sazvje`|a,svjetlost radi tame svjetlija biva, gdje ima dovoqnosjaja za svu prazninu i mrak ~ovjekov, gdje je sve ta-ko sjajno i lijepo, jer je tako daleko - to saznawe us-pravqa ~ovjeka sa kamenog tla, udaqava ga od wego-vih dubinskih {umova i zvukova i - zove na let. Let

54

me| zvijezde!Tom sjaju se stremi sa osje}awem da si dotakav{i

se wega “dotakao vrh sveta” i da “odlazak na nestvar-ne obale neba trenutak je pesme nad pesmama”.

Uostalom, u tom vje~nom pitawu, u tom lebdjewu iz-me|u sna i jave, ìvota i smrti, sebe stvarnog i sebesawanog - iskazana je ova poezija gotovo sva u jednomdahu. Intoniran po ritmu stalnog smjewivawa ̀ ivo-ta i smrti, nijansiran na {irokoj skali padawa i na-dawa, a pri svomu tome i dovoqno smiren i dovoqnosugestivan, pjesnikov izraz je posluìo pjesnika naovom ~udnom i ~ednom letu, izdrào sve uzlete i svaklonu}a.

Milo Kraq“Stvarawe”, 1967.

Prisna tematska i lirska sadrìna

Najnovija pesni~ka zbirka pesnika, esejiste i kwi-èvnog kriti~ara Bo{ka Pu{owi}a, koja se pod na-zivom “Qubi{wa” pojavila krajem pro{le godine,predstavqa novu potvrdu pesni~kog stvarala{tva ovoglirski suptilnog pesnika mla|e generacije crnogor-skih pisaca. Wegov lako prepoznatqivi pesni~ki stili smisao, nagla{en strogo{}u odabranih tema, lakose prepoznaje u svojoj metafori~nosti, prezentiraju-}i nam, pre svega, novo vra}awe zavi~aju. To je u su-{tini jedan originalan ciklus zrele i sveè poezi-je inspirisane lepotama planine, qubavi (idomovine)...

Kwiga poezije “Qubi{wa” govori, dakle, o rodnojplanini, o jednoj veoma inspirativnoj temi, krcatojlegendom i skazkom, prodornoj u svojoj lepoti i sa taj-

55

Bo{ko Pu{owi}


nama koje pesnik re|a, lirizuju}i to do muzike, ne iz-begavaju}i wenu prisnu i tematsku sadrìnu. I ovaPu{owi}eva kwiga, kao i nekoliko prethodnih, pu-na je pesni~kih pitawa koja se nude od po~etka pa krozcelu sadrìnu kwige. No{en legendom pesnik traìsvoje poznanstvo sa ~itaocem, otrù}i od zaborava sveono {to je obavijeno velom ~udesne tajne, kako bi qud-ska obele`ja, tragove i toponime poistovetio sa svo-jim vremenom:

“Samo lepotom ko se baviu toj }e tajni doznatisjaj legende o prequbi”.

Izlivaju}i slap svojih akorda, Pu{owi} nastavqada daje nove akcente svome patriotizmu i kroz ovu kwi-gu, bogate}i na taj na~in letopis zemqe u proticawui vremenu.

Tadija Popovi}“Mostovi”, 1979.

56

Milika Pavlovi} (1934)

ûdili{te

Zavi~aj uz vatru mudruje o dimu,ogaw se u svojoj kolijevci quqka,glas iz uspavanke - pepelomzasipqe tragove drhtawa.Jo{ samo pogleduzdiè listopade govora:

ne~ujno napoqu proti~e dan -pokretna slika vje~nosti.

Pod majska pazuha streheopetsan ruke zavla~ii svuno} nadiè tekdolepr{ali krov ku}erka.

Jezgarico djetiwasta u qe{niku,nepouzdana mo`dinou tvrdi{tu oraha,usta koja vas opkoqavajune saìmaju se na ugriz,gnijezdo su daha,dveri su na koje srce kuca:

Ima li koga?Otvorite!

û|ewe je po~etak zavi~ajai ulaznica u wegov beskraj:

57

Milika Pavlovi}


on je ûdili{te i ûdilovina,ûdokraj i ûdograd,ûdilo i ûdisawe,ûdogaj i ûdosjaj,ûdi{uma i ûdigora,ûdopoqe i ûdosad,ûdivoda i ûdimost,ûdobr|e i ûdonad,ûdilug i ûdiput,ûdozrak i ûdodan,ûdi{ir i ûdimir,ûdisan i ûdistan

ko jo{ moè sred tog ûdevenijane postati - ûdesilo!

“Mladi snijeg” (1982)

Atovi i svatovi

Bez nas nema zavi~ajani nas bez wega.

Nikoga ne pitaj gdje mu je zavi~aj,vazda }e ti nepravo kazati,no poslu{aj kako iz wega govorii sitno i krupno,sitno - krupnijim glasom:

o svakoj stopi i ku}i,o svakom ~ovjeku i èni,o svakom puteqku i potoku,o brdu i dolini,o rosi i slani,

58

o mrazu i snijegu,o vjetru i ki{i,o vinogradu i kukuruzu,o svakoj {umi i divqa~i,o svakom sumraku i izgrevku,o svakom sokaku i {aputawu,o svakoj vodarici i bunaru,o kosidbi i vr{idbi,o atovima i svatovima,o pletiqi i veziqi,o tkaqi i natri,o kra|i i sva|i,o sudu i putu,o santra~u i vatraqu,o radu i najmu,o zajmu i veresiji,o svakom cvilku dawem,o svakoj no}noj golotiwi,o svakom qubavnom tutwu,o lozju i gubikozju,o kulu~ewu i {enlu~ewu,o bosotiwi i trawama,o pazaru i va{arskom danu,o posko~icama i dosko~icama,o Turcima i ~etnicima,o junacima i pla{irepima,o |ikanima i dou{nicima,o namigu{ama i podviju{ama,o mudrima i nadmudrenima,o bratskoj mr`wi i plemenskoj slozi,O prpo{nim pu{tenicama i udovicama -i kad gaze vodu pro potokapa zadi`u uza se haqinete se vidi |e je ponajdubqe.


59

Milika Pavlovi}


Rije~ iz vedra neba

Zavi~aj je rije~ zavinuta,zametqiva i za~arana,ubita~na a na krilima,rije~ iz vedra neba,zapaqena i `alostiva,lu~a mikrokozma,`ivopisna i od iskustva,potragqiva kao ovca,uvorqiva ko siro~e,snovidqiva ko Vladika,pustopa{na ko `drebica,okoli{na ko lisica,nepismena i samouka kao narod,pretilica i pratilica,uhodnica i dou{nica,predvodnica i bezdomnica,mi smo weni jedini domovi,sr~anica i strepilica,lakosana,~ekalica,bonatqiva,svevidica,zadu{nica.

Zavi~aj je rije~ samohrana,Zavi~aj je rije~ tu`balica -svi smo wegovi jedinci.U wemu smo s najmawim ustimaizustili rije~ najkrupniju -onu kojom dozivamokad na svijet dolazimo,onu kojom se pra{tamokada svijet ostavqamo,tu je rije~ lako pogoditi -

60

na svijem je jezicima ista.

Iz zavi~aja svako moè biti prognana on ni iz koga,takav napreg je uzaludani teì je od Sizifovog kamena:time samo raskopavate Ne{tokoje èlite zapretati i zasoviti,sebe zatrpava{ jalovinom,lice zavaquje{ u buwi{te,vode }e te rasto~iti,korov }e iz tebe proniknuti -travuqine ru`noga mirisa,postanu}e{ zaklon za otpatkekoje qudi bez àqewa baces praga zavi~aja,ondje }e te sviwe razroviti,djeca ga|ati baqegama -poginu}e{ kao od krvnika.

ôvjek nema è{}eg du{maninaod onoga te u wemu kle~i,niti opet boqega imetkano onoga kog u du{i nosi -od toga se svijet zaku}io.

Zavi~aj se na{ali gdje mu je napodnogu(ko Jakovqevoj pu{ci),umije te zdipliti za plotpa bude{ pastu{ati kow,posla}e te ko vodono{u:donesi mi dvije kante struje -ku{a ima{ li aviz u glavu,spremi}e ti za bra{wenikpuno debe obe}awapa slu{a: kuka{ li od gladi.

61

Milika Pavlovi}


Ima ih u zavi~aju koji se(kad ne laù)rasu{e kao `bun bez vode.

Na{i su zavi~aji na ispa{i -na livadi ili na katunu,umiju da porane ili odocne,uve{}e te u vr{aj ko redovnik popapa primotavati kowe oko tebe,zavi~aj nema starosti ni mladosti,on ne krvni~i istinuno ona wega,rat sa zavi~ajemne dobija se bjeè}i.


Sugestivna himna zavi~aju

Stihovi neobi~no zgusnuti, gotovo da ne moè bi-ti zgusnutije, sve same sentence, i to nove i svjeè,~esto nere~ene dosad. Puni su mudrosti koju je isci-jedio sam ìvot i li~no iskustvo: pjesnika i wego-vih bli`wih, bliè i {ire okoline.

Niko dosad, koliko znam, nije u poeziji ovoliko ob-uhvatio od onog {to zavi~aj i subjektivno i objektiv-no zna~i nekom ~ovjeku. To nije prazna egzaltacija itirada, nego sublimno sagledavawe u kome su qubavi vezanost, po{tovawe i razumijevawe, ali i kriti~-ki odnos podjednakog intenziteta. To daje puno}u sve-mu, vi{ezna~nost. Sa obiqem sna`nih intimnih vi-bracija. Jedna sugestivna himna zavi~aju, sazdana odumnosti i unutarwe qepote.

62

Du{a Crne Gore je u poemi; vedra i gorka, we`naali i mu{ka; pa}eni~ka ali i sa bistrim jezerimarazvedrenosti, vitalnosti, tvrdog optimizma. Poet-ski sna`na sinteza onog {to ~ini pojam crnogorstva- onog {to je izuzetnost i qepota i visoka eti~ka vri-jednost u wemu, i onog {to je kod wega tamno, sjenka,{to je ve} anahronizam bez kojeg bi kona~no trebaloda se bude.

Dopadqivo je smjewivawe ritma, koje je diktiranounutarwim impulsima poeme. To osvjeàva, oìvqa-va, pa i dramatizuje samu poemu.

Du{an Kosti}

Stihovi same sentence

Tematska vezanost za uì pjesnikov zavi~aj samo jeprividna. Ona govori jezikom i mislima toga regio-na (Durmitor, Jezera, Siwajevina), ali weno zna~e-we nije svedeno. Iz poeme izbija beskrajni prostor~ovjekovog bitisawa, wegovih stremqewa i sumwi, we-govog hoda kroz vrijeme, wegovog napora i borbe da predsobom i pred svijetom ostane dostojanstven i do naj-ve}ih mogu}ih mjera ispuwen smislom.

Ovaj zama{ni koncept poeme prate autenti~ni umjet-ni~ki postupci. Konciznost izraza dovedena je do vr-hunca. Stihovi su same sentence. Leksika je biranai precizna, ~esto iz onih do sada neistraènih slo-jeva jezika. Ritam poeme je samosvojan i neponovqiv.

Vojislav Vulanovi}

63

Milika Pavlovi}


Bogdan Yuver (1936)

Iz Diodatusovih Anala

kako god da se stvar okrene- merno na terazije stavi

ispa{}e, sumwe nema, da smosvakojako, bili - blesavi

i eto one osnovne konstante;ostaci mogu biti samo - varijante

(26. 9. 1991. p.n.e.)

“Svetle tame” (1996)

Prisustvujemo odgovoru

odista, je li se ~oveki koliko, ustav{iod-makao od svojeprvobitnozapaqene vatre

ili, jo{ uvek- zauvekno? -na woj, jednakoneuspravqenoprqe prste

64

(i u odsustvu pita~a)

i Ovaj sada, Taj budu}ikao i Onaj, nekada -izgleda ISTI primerciJEDNE vrsteZOO qudi

i nije li se,kao objekat,vi{e postvarionego {to se,kao subjekat,ostvario,pitao bi (se) Filozof(u odgovoru potvrdnom)da ga je (jo{) u `ivotu

daleko je... Novi -na krajini,dugi stancia kratki popravci,kaloviti drumiuz vrlinu,tu|a zemqakalauza nema

(18 - 30. 11. 93)


65

Bogdan Yuver

Zapis,


razgradila seOgra|enica

kao stograzvr{uje se(podineodavno zase~ene?)Vrh xuverski

Licepostaje pusto

opuste{a}ena{a Povr{, sva

izgubi}e se qudi(po nizinama)

kamen prorasti(visoko)

ho}e li ostati ikoda ispijeumesto menejo{ jedan bargutqaj vodes Katuni{ta,iz Bunaraxuverskog

neuta`ivostkoju slutim,koja me sti`ebiva jo{ ve}a -bolnija, neutolnija

66

mojima

(5. 12. 94.)


îstota mineralna

ne bi, o~e mojdovoqno ìvota(ne potraj duè),malo smo bili zajednojo{ mawe rekli jedan drugomod onog {to se bilo zaimalo da kaè

(kad sam, ve} -kao onaj u Kini,imao sre}e dasretnem ~ovekas kojim vredida se govori;ne govori{ liizgubio si ga)

a visilo jena dohvatdozrelokazivo

pod nepcima,ko u ambarzbirano

kao pred ki{u kojatek {to nije promo~ila(mi bi rekli - prokinula)

sada, pak(na suvom),ovako gladan(re~i zasitne)

67

Bogdan Yuver

ocu Novaku


u Bezglasijuzaposedaju}emopomiwem sepropu{tenog:

nedostaje mita uzajamnost(razgovornog,punog vokalatvoga i moga)

da mirno prozborimoprezalogajimo kojuoslonimo se na wu,propitamo joj teìnu(nosivost ìznovenu)da properemo vidik,nadu da podzi|ujemo

za smutna, zapopadala vremenakoja su, nesumwivoznali smo, predstojala

e da bi se pripremqenijekraju priku~ivalo

ali-ostadoh(gramatik)na neimawu,{to se uve}ava -prazninom, }utninom

(istina, neutaìvvi{e nego jezikoslovno)

68

pitam se:ima li izgledaza nadoknadu,kad se, ponovona|emo zajednoda se, u }utawu(druge vrste)ispri~amo

te{im se:bi}e bar tamovremena, ako gane imadosmo ovamo

evo, ve} i jauveliko, nagiwemna te (tvoje) strane -

Poqica Gorwa,u Novakovinu

prvupostojbinukojoj se vra}amona (do)boravak, zavr{niiz dowihprebivali{ta

u po~etnu^istotu Minerala

Govorprvobitni

(3 - 5. 7. 1998)

“U nepobegu jednakom” (1999)

69

Bogdan Yuver


Svetle tame...

Divno je celovita i razlo`no aktuelna Xuverovanova kwiga pesama “Svetle tame”. U “logi~kom nespo-razumu” naslova krije se uspostavqen odnos pesniko-vog subjekta sa vremenom pro{lim i sada{wim, a shod-no tome, poku{ava se (i uspeva) na isti na~inprojektovati visoka eti~nost i u budu}nost. To Xu-veru polazi za rukom na na~in predskaziva~a (pesni-ka-proroka). Uvaàvaju}i nasle|e na ravni jezika, Xu-ver }e uspe{no dizati pesni~ku otpu`nicu protiv nastakvih kakvi smo bili, kakvi jesmo i kakvi }emo bi-ti sutra. (Uvaàvaju}i iskustva “starih majstora”,ovaj pesnik u tu vremensku zakovrnutost ne sumwa!)Od pesnika se ne o~ekuje da mewa svet i ~oveka u we-mu (po onoj ovejanoj socrealnoj definiciji da kwi-èvnost, a poezija svakako, sluì “o~ove~ewu ~ove-ka”), pa Xuver to i ne ~ini. Dovoqno je, i on to zna,da se priqeàn ~italac uhvati za glavu na mestimakoja su ~isti pesni~ki i qudski pogoci. Bogdan Xu-ver, uvaàvaju}i iskustva prethodnika, uspostavqaodnos sa stvarno{}u kojoj i sam pripada. U nekim ci-klusima i pesmama to je nemo}an {krgut zubima, u ne-kim drugim slu~ajevima to je naprosto o~ajni~ko sle-gawe ramenima i zgranutost kako ~ovek (pojedinac),potom i celi narodi, srqaju skoro svesno u gre{kuhiqadu puta po~iwenu, bez mo}i da se sami (a wiho-vi vo|i, tek) prizovu “k poznaniju prava”. “Jedino /kad zlom zida{ / na ve~no gradi{, ~ove~e”, kaè pe-snik, da bi u pesmi “Iz Diodatusovih Anala”, s nad-mo}nim osmehom cinika sveznalca, primetio:

Kako god da se stvar okrene- merno na terazije stavi

70

ispa{}e, sumwe nema, da smosvakojako, bili - blesavi

i eto one osnovne konstante:ostaci mogu biti samo - varijante.

Nisu, uzalud, ovi stihovi datirani: 26. 9. 1991. p.n.e.Takav je pesnik Bogdan Xuver. Takav je i kad, do ne-

mo}nog krika, povla~i paralelu u sudbini na{a trivelika Branka (Radi~evi}, Miqkovi}, ]opi}). Re~ jeo usudu i osudi. Takav je i kad pi{e o nemogu}em od-nosu izme|u broja stanovnika nad zemqom i pod ze-mqom u grobqu sela S...

Milan Nenadi}Zrewanin, 1996.

U zagrqaju sa jezikom

Bogdan Xuver je u kwizi “U nepobegu jednakom” de-finisao i svoju pesni~ku filozofi~nost, iskrista-lisao formu koja je najprimerenija wegovom pesni~-kom govoru, sveo tematske krugove na dozvoqenukoli~inu, i {to je najvidqivije zakqu~io da je po-pri{te wegove lirske aktivnosti prevashodno jezik.Xuver u ovoj zbirci, u tesnom zagrqaju sa jezikom, uwegovim tesnacima, ponorima, lavirintima i vatro-metima, stoji~ki i uporno, vi{e uprkos a mawe za-rad, peva o roditeqima, bra}i, protoku vremena, uru-{avawu uspomena, zaga|enosti dana{wih duhovnihprostora, nemaru i zaboravu. Olako pro~itan regi-star wegovih motiva mogao bi rezultirati u oceni daje pred nama poetski svet poraza i umora, me|utim u

71

Bogdan Yuver


zbirci “U nepobegu jednakom” provejava ose}awe ne-ke nadnaravne superiornosti nad neminovnim. Reklobi se da je Xuver pesnik neuobi~ajeno vedre melan-holije. Wegovo lirsko poigravawe sa silama nepomer-qivim je, zapravo, sa druge strane pesimizma.

Ukupna poetska avantura, ~iji kraj on u daqini na-zire, kao {to je re~eno, iajizrazitije se odigrava ujeziku. Xuver ga ste{wava, ispituje mu elasti~nost,dovodi ga u neo~ekivane kontrapunktove, i {to je naj-vidqivije i umetni~ki najizazovnije, oboga}uje ga no-vim zna~ewima, odnosno bogati, naj~e{}e, leksi~kiminovacijama.

Zoran Slavni}

72

Ne{o @ugi} (1936 - 2006)

Vu~ja zvezda

Zvezdo svetaVuci ti seSvetlostima kunu

Zenice smelihU ime tvojeVu~ja jataNa kruni RasaMa~em rodoslov ureza{eI dan ro|ewaZvezde svoje svete

“Vu~ja zvezda” (1979)

Zapisi kamena

^ovek jelenRodoslov urezaU krunu kamena

Kamenoresci vreme preta~uU epitaf ve~nosti

Carstva kamena ~ekajuDan svetlosti

Kamenu hvala

“Plamen ogwi{ta” (1974)

73

Ne{o @ugi}


Mala Li

Dobar danMala LiTebe ~eka danStvoren za igru deceLep kao tvoje male qubaviLep kao pticeNa granama detiwstva

Mala LiQubavi velikaTi qubav nosi{U pesmi letaU osmehu jutraU ru~icama igreU rukoveti nadeU valovimaDe~je ma{te

Mala LiKao galebIzvija{ se nebomLijanama quqa{kiU bezbri`nom svetuDe~jeg vrti}a

Mala LiJedno leto^eka na tvoju qubavNesta{ni mladi}Na prvi poqubacKoji si obe}ala

“Plamen ogwi{ta” (1974)

74

U mitskoj ravni

Zbirka stihova Ne{a @ugi}a “Vu~ja zvezda” pred-stavqa zanimqivu pesni~ku avanturu. Variraju}i kroz~etiri pesni~ka ciklusa jedinstveno ose}awe izop-{tenosti i patwe ovaj pesnik nas iznova vra}a fun-damentalnim pitawima egzistencije, jetko se podsme-vaju}i i vlastitom naporu da se u wihove su{tinesavim pronikne.

Vode}i razgovor sa tim su{tinama prevashodno umitskoj ravni @ugi} u ovom, obimom nevelikom, pe-sni~kom delu prepoznaje u patwi i uzletima vu~jegsoja svukoliku patwu ìvota a u vu~joj zvezdi, kakoje ina~e naslovqena ova zbirka, kao u sveop{toj me-tafori saèta je tragika ìvotnog udesa.

Me|utim vaqa ista}i homogenost ove zbirke, celo-vitost koja osvaja potpuno razra|enom poetikom, smi-sao gra|ewa mikrostruktura koje se, na kraju, ukla-paju u jednu veliku celinu, osobenu i kompleksnu usvakom pogledu.

Dragomir Brajkovi}Beograd, 1976. god.

75

Ne{o @ugi}


Na temeqima tradicije

“O @ugi}evim kreativnim sposobnostima re~itosvedo~i podatak da je u stvarawu nove poetske sim-bolike i metaforike za~u|uju}e uspio da prevlada na-izgled tematski i motivski veoma monohron krug zna-~ewa i da ga iz pesme u pesmu oboga}uje i pro{iruje...U najboqoj tradiciji jezika kraja u kome ìvi, pe-snik se sluì lapidarno{}u izraza; pre svega nasto-ji da pokaè univerzalna zna~ewa egzistencije, a ~e-sto koristi i sentencioznost jezika kojim su pisanenarodne umotvorine, pokazuju}i na najboqi na~in putpovezivawa tradicije i modernog pesni~kog izraza,odnosno put modernizacije same poezije...”

Dr Radomir Ivanovi}

76

Vitomir Srbqanovi} (1937 - 1991)

Teorija zemqe

vuk sam ku}e nemamko ste vini vu~icuni hajku za sobom ne ostavqam.vuk sam imena nemamko ste vi {to mi zoveteostavqeni hod i letu svanu}eglavu zakopanu u vreme

“Nikad, nikad vi{e” (1986)

U urok te povijala

staze mi te ne poznaleako znale ne pri~alela`nom svetuu urok te povijalasuza tvorcarezali te pogledimasvi me{tanine mogli da saznaju{ta to kukaali kukaw razabrali.

“Nikad, nikad vi{e” (1986)

77

Vitomir Srbqanovi}


Pqevqa

kujunxije ga iskovalena pojasu da se nosialem na reci da budevere u wega da ne verujubogomoqci da ne znaju ~iji je

neimari mu ostavili dva pozla}ena bolakada ga magla natopi da ih ne mo`e isterati

kujunxije i neimarizaboravili put kojim su do{lipa traju s kolena na koleno zaboravapa im se trag izgubiopa im se zlatne `ice sasu{ile.

“Vito i Vuko” (2005)

Nova kwiga stihova

Srbqanovi} naj~e{}e nije direktan u iskazu i to,svakako, smatramo neospornim kvalitetom ove poezi-je. Izvesna zatamwewa i pomerawa zna~ewa daju {ar-ma i lepote ovim stihovima. Daleko od svake izri-~itosti (sem kad je to u funkciji same poetike),ostvaruje se ova poezija, ali ona je daleko i od sva-ke raspri~anosti, ras}eretanosti, ba{mebrige. Zna-~ajnu zapitanost pesnik ne ostvaruje kompleksno{}upredmeta pesme i same teme, ve} slikawem stawa i mi-nucioznim preno{ewem svih onih tananih treptajadu{e.

Srbqanovi}eve pesme su ostvarene jednostavnim inepretencioznim postupkom, na primer, opona{awem

78

kletve kao {to je to slu~aj u pesmi “U urok te povi-jala”. Kad pesnik kaè “staze mi te ne poznale / akoznale ne pri~ale” mi ve} u ritmu prepoznajemo mo-del kletve tako ~est u narodnoj poeziji. No, ovde ni-je re~ o opona{awu ve} o plodotvornom i korisnomproìmawu i preuzimawu iskustva.

Srbqanovi} je, {to se ti~e oblikovanog postupka,mestimi~no preuzimao proverene modele i obrasce pe-sni~kog iskaza ali ih je ispuwavao novim sadràji-ma. Na taj na~in on je ku{ao wihovu sposobnost i iz-dr`qivost pred novim izazovima i pod novimteretom.

Situacije kad “telo ostaje prazno i poraèno” odi-sta su retke a pesnik teì kao onim punim i gustimmomentima kad su “grane polomqene od roda” i kadsu re~i “vreme u kamenu”. To upisivawe ili, boqe re-~eno, utiskivawe vremena u re~i daje Srbqanovi}e-vim pesmama postojanost. Pa i kad mestimi~no skli-zne u ove{talost i kli{etiziranost govora, kadpreuzima odre|ene fraze i oblike, kad se opredeliza ve} izlizane i istro{ene genitivne metafore ti-pa ne`nost slutwe i sli~no. Srbqanovi} zna da seprene i da oneobi~avawem slika i zatamwewem zna-~ewa, zapravo wihovim uslo`wavawem, opozicijamai kontrastirawem stawa i situacija ostvari stiho-ve vredne pa`we i po{tovawa.

Srbqanovi} suvereno vlada razli~itim oblikova-nim postupcima i tehnikama. On se uspe{no snala-zi i u pesmama rimovanim i u pesmama slobodnog sti-ha. Mada mu rimarij nije uvek briqantan iinventivan, zadivquje melodijska i ritmi~ka ujedna-~enost. Ona je izrazito prisutna kako u pesmama is-pevanim slobodnim stihom tako i u onim koje su is-pevane po ugledu na odre|ene ritmi~no-melodijskeobrasce narodne lirske poezije, na primer.

U odista obimnom i raznovrsnom rukopisu, prili~-

79

Vitomir Srbqanovi}


no ujedna~enom i usagla{enom, izdvajaju se one pesmekoje su vi{e rezultat obnove, a mawe proizvod nasto-jawa da se bude po svaku cenu nov u svemu. Za Srbqa-novi}a bi se moglo re}i da je pesnik kontinuiteta,pesnik preispitivawa i proìmawa poetskih mode-la i obrazaca. Svemu tome on je dao i meru li~nog do-prinosa {to ovim stihovima pruà legitimitet sa-mosvojnosti.

Dragomir Brajkovi}

Sublimacija pjesni~kih tragawa

Odlu~io se Vitomir Srbqanovi} da poslije tri ob-javqene kwige objedini svoja pjesni~ka tragawa ta-ko {to }e rije~ koja je trideset godina trajala, sta-viti u nimalo slu~ajan naslov: “Nikad, nikad vi{e”.

Kwiga je znala~ki sastavqena cjelina iz, naizgledsasvim razli~itih dijelova. Po~iwe pjesmama iz naj-ranijeg perioda Srbqanovi}evog bavqewa poezijom,pjesmama iz zbirke “Sa rukama ispod glave”, koja jeobjavqena 1972. godine. Ve} na samom po~etku, u pje-smi “Teorija zemqe” pjesnik odre|uje svoju osamu: “Nihajku za sobom ne ostavqam / vuk sam imena nemam /ko ste vi {to mi zovete / ostavqeni hod i let / u sva-nu}e / glavu zakopanu u vreme”.

“Teorija zemqe” je teorija vje~itog bjekstva, uzmi-cawe i prije nego hajka zapo~ne, bjekstvo radi bjek-stva. Kad se ni u qubavi ne uspije prona}i ubjeì-{te preostaje bjekstvo “u svetlost” i ~u|ewe jer “zlone ~inimo ni posteqi ni zemqi”.

U sqede}em ciklusu su pjesme iz “Nedremenog oka”kwige {to je objavqena 1979. g. îtamo donekle dru-ga~ijeg Srbqanovi}a. Pjesme su prepune proqe}nih

80

vedrina i bujawa, pa ipak smo na “dverima slike bo-la”. Sa svakim bu|ewem ru{imo “~ardak iluzija” ot-krivamo prevaru krotkog neba, “propra}amo trave” iu nemo}i skrivamo zadwu sjetu:

“O {ta su nas sve u~ili, u~ili ti cvetovi {to cve-tove qube”.

“Drugo nebo”, tre}a cjelina u kwizi, sadrì za po-znavaoca ovog pjesnika nove pjesme do sad neobjavqe-ne. Pjesma “Pokraj gorke reke”, nije nimalo umiru-ju}a za ~itaoce, nespokoj koji izvire iz we epidemijskise uvla~i u svaki stih ovog ciklusa. Kraj koji dono-se “vuci iz grada” {to “i vazduh glo|u” sasvim je lo-gi~an: “niz livadu motori u wima vuci puni pjesmes mojih le|a”.

Ciklus “Beseda na gori” je izbor istoimene kwigeobjavqene 1979. godine. U wemu je pjesnik op~iwen ime-nima ~ija je rije~ odlu~uju}e uticala na duhovnu ba-{tinu naroda. Re|aju se uspjeli portreti Filipa Vi-{wi}a, Vuka Karaxi}a, Wego{a, Branka Miqkovi}a,Gorana Kova~i}a, Ujevi}a, Disa. Iznena|ni smo kadme|u wima prona|emo Bogoquba A}imovi}a Dalmu, pje-snika iz Srbqanovi}evog zavi~aja, ~ijem imenu je iz-gleda su|eno da ostane u tu|ini: “Zavi~aj se u sluhunosi, a sni li koga i za koga sedam avlija promini,devet qudi vaseqena uzme, moja uzdo nara{taja, za-vi~aj se kopa u tu|ini”.

Ni pjesme iz ciklusa “Kra{ke no}i” nijesu do ovekwige imale ~itaoca. îni se da je ovdje kruna pje-snikove misaonosti. Ipak, osama, koja se neodoqivonametnula na po~etku kwige, ovdje je neprikosnove-na, poslije svega moè da nam ponudi jedino “kata-log samo}e”, zavr{nu pjesmu kwige “Nikad, nikad vi-{e”.

Milenko Jovi}“Pqevaqske novine”, 1987.

81

Vitomir Srbqanovi}


Tadija Popovi} (1938 - 2000)

Nova saznawa

I dok su doba u nama zasecalaveoma opasne zime,samo jedan ritam za sebe odabrah,onaj koji mi sa~uva osete,u pojavi mladi}koj.A trebalo je primiti na sebenovu ba{tinu letopisa,dan svog okriqa u~initi bli`im.Ta svrha restaurativno se odrazilaprema nasle|u dubokih znawai dovoqne sigurnosti.Zahvalno je izgaratisa takvim zaletom mladosti,glasno o qubavi pri~atii biti, jedino takav...Pa, ipak, dok su se hladila vremenai qudska opho|ewa,zimogro`qivo izgleda nebo i drve}e,ta sve boqa arhitektura.I taj zametak, praporni, zemaqski,po kojem pada tro{nost siroma{tva,poznanstva i parkova.U granicama sna, i vreme kao da se preseqavau neke hramove dugove~nostiobavezama svakojakim.

“Pesme” (1997)

82

Podgorje

Sunce se izvuklo iz kore drve}aplave vedrine pukle u ìlamasnegovi se belenegde na kraju pameti

U ùtom prstenu barskog cvetajo{ ima sveìne i mirisaiako su sve trave presu{ilei otpevale niz poqa

Niz crvene sapi nebakapqu niti pau~inena devojke bele brezes ponekim zlatnim listomu vrhu osmeha

Slediti vodekako je to lepo u ovo vremepratiti rekudràti je na okuvratiti je na isto mestoodakle je i po{laa pri tom joj ne re}i ni{ta

Ko{ute zaqubqenegde li ste sadaznam èdne nistejer su kamewa~e pune vodezmije se u wima vi{e ne kupaju

U dnu zimzelenaùt jablan vri{ti

83

Tadija Popovi}


II

Vara me vara to belo Podgorjei tamo gde pevaju zvonicii tamo gde oblacikao bikovi planinskina kolena padaju

Vara me vara to belo Podgorjeigrom neobuzdanih boja{to se kao valceripropiwu u povijama

III

Negde sam ~uo pevale su pevalestidqive ruke devoja~kei mislio sam to je wihovo vremewihov kraj wihova pesmapredeo gde se ne umiregde se od pesme `ivi i raste

Ako nekada ptica padneubijena poqupcem nebaneka je porazi ovaj krajovo belo Podgorje.

IV

Kraj je pun kupina{to uzrevaju oko Gospo|ina-dne

Jedan bosonogi de~akvodi `uto magare prema reci

Pe{~ani put oko koga je {iknula travazaobilazi grobqe i krivudaniz usnule jezerske doline

84

Ispod `edne borovinerogovima se kreskaju dva volovotka

Dole prema selu dim i zlatogore prema nebu smolasti vrhovirazmirisalih {ipuraka

O moje lepo Podgorjekada te ~ovek izmisliousputno je stvorio sunce.

“Jata blagodatna” (1978)

Gradski jutarwi rasvit

Oblikom osobne pokaznosti,koliko da vazduh osami,po~iwe jutarwi rasvit uli~ni.Visoko drve}e zabrazdi daquu pravcu studeni uskome{ane.Ve} ~ujem taj dodirni glas,sve prodorniji prema potkrovqima,i zale|ima stvarnim,onakav kakvog zavoleh,zajedno sa toplinama, usagla{enim,dragim...Iz tih razlaza, zatamnelih,koji ~ine ozbiqnu odlu~nostobasjanih `eqa,utopqava me disawejednog izbistrenog pevawa,koje traje.

“Pesme” (1997)

85

Tadija Popovi}


Lebde}i vrtovi Podgorja

Pjesme Tadije Popovi}a karakteri{e dubina doì-vqaja i dugotrajnost nemira, a u wihovoj osnovi je ne-{to tajno, neobja{wivo, nedoku~ivo i neizrecivo. Ne-miri talasaju osje}awa, snove, misli i imaginaciju.Uznemirenost nastaje od ~udnih misli i od sna`nihosje}awa, a utjeha se traì u daqinama, koje su pri-vla~ne, ali i neizvjesne. I stoga su stihovi ovdje, ve-likim dijelom, intimne ispovijesti o onom {to je od-bjeglo. Uzburkana emocionalnost i uskovitlanamisaonost u~inili su da se dominantno javqaju unu-tra{wi motivi od kojih mnogi proizvode elegi~ne to-nove. Rastanci i prolaznost se javqaju kao dubinskiuzro~nici. Nestajawe se doìvqava kao sveop{te, dokse trajawe veè samo za ono {to je najrje|e a koje sejavqa u vidu kakvog zagonetnog znaka, vi|enog naj~e-{}e u obrisu nekog kamena ili sna. U pjesnikovoj vi-ziji smrt neba je vi|ena u padu cvijeta s gore, a sanse pojavquje kao san rawenog cvijeta. Prolaznost qe-pote i sre}e, pojedina~ne i sveop{te, postaje tako vi-dqivija kroz detaq...

Nasuprot onome {to je prolazno i krhko, autor is-ti~e motive koji se opiru osipawu. Naj~e{}e se mo-gu sresti otisci graditeqstva, onog koje su stvorili~ovjek i priroda i oplemenili qepotom. Zato je tupuno simbola {to se veù za most, uz trajawe legen-di, uz pejzaè zemqe i neba, uz qepotu. Tragaju}i zaonim potezom i elementima koji im obezbje|uju tra-jawe lirski subjekt oslu{kuje zvuk dlijeta starih maj-stora i hvata onu nijansu po kojoj se neka tvorevinaizdvaja kao osobena i jedinstvena.

Popovi}eva lirika, u najboqim ostvarewima, imavrlo obimnu i slojevitu motivsku gra|u, a odlikujuje dubina doìvqaja, rasko{na slikovitost, origi-nalna metafori~nost, misaona i fantazijska polet-

86

nost, raznovrsna i prirodna ritmi~nost i zvukovnost,kao i harmonizovanost svih strukturnih nivoa. Ovajautor je uspio da svojim stihom izvaja vilinske dvo-re i da ih smjesti u predjele koji lebde izme|u Pod-gorja i podnebesja.

Mr Isak Kalpa~ina

Bogatstvo leksike

Pjesme Tadije Popovi}a, svakako, su prepoznatqi-ve svima onima koji ~itaju i vole savremenu poezi-ju. Tadiju znamo i prepoznajemo po dominantnim mo-tivima i emocijama zavi~aja u svakoj formi: slobodanstih, rimovan stih, sonet, dakle, rekli bismo klasi~-ne odlike, ali pjesnik, kakav je Tadija Popovi}, znani neznan, ima izgra|en svoj poetski izraz, afirmi-san i prijem~iv, i kao takvog ne treba ga ni mijewa-ti. Naprotiv, treba ga wegovati i oboga}ivati. Tadi-jin stil raznovrstan i bogat, nesumwivo je rje~itsvojom metaforikom i simbolikom, dakle bogatstvomleksike, uvijek djeluje svjeè, svjeè koliko i zavi-~ajni motivi.

Nije Tadija Popovi} zaokupqen sobom. No wegovomotivsko zaokupqawe je neko op{te zaokupqawe ko-je budi nadu u svijet poezije, koja }e da oplemeni, daosvjeì i raduje, raduje i obraduje sve one koji ~ita-ju pjesmu Tadije Popovi}a.

Ima kod Tadije Popovi}a i pravila, kako ispisa ujednoj pjesmi:

Dr Radisav Yuverovi}

87

Tadija Popovi}

Ima svakom vremenu,Od sazdawa sveta,Polaznosti korisnih,I svih zrelosti dodirnih,

Tako fluidnih,Koje ne gube redosled zrnevqa,Koje odràvaju korak


Ru`dija Krupa (1938)

Zase~eno nebo

Gle, snom mojim nebo zase~enokao rezom o{tre sabqe dimiskije.O, klizi dole kap nebeske smole,prevara sveta koju ìvot krije.

Gle, snom mojim nebo zase~enokao muwom koju beskraj izo{trava.O, kako drhti tanka pukotina ìcedok je odron Tvorca pomno zatrpava.

Gle, snom mojim nebo zase~enodok misao ruè pukotinom je~i.Pritisnuta, pod stopalom Tvorca,nije stigla prerasti u re~i.

Gle, snom mojim nebo zase~eno,a ve} muklo tutwi lavina nebesa.Pred ulazom u vernost visine,moja pesma pusto{ sveta stresa.

“Zase~eno nebo” (1996)

88

Za razbojem majka }utii tka }ilim nedotkani.U ruì~wak smrti gleda.Bere prostor neobrani.Na usnama morne majkerazliva se osmeh blaèn.Van ìvota u~maloga,svet slikala preobraèn.

Ponirale o~i majkeu svet senki arabeski.Nad razbojem povijena,slikala je sjaj nebeski.Padala je izmaglicapo maj~inom snenom licu.Svojim tkawem pratila jeodlutalu nevid pticu.

Nestajalo majci tkawa.Pretila joj pau~ina.Majka ìcu ispredalasamom nebu iz per~ina.

Runa stada nebeskogaispred majke lelujala.[to se majci odzivalo,to u tkawe nije tkala.

Gorela su majci ~ula.@ar po wenom tkawu pao,pa joj }ilim na razbojuza san kra}i osvitao.Pogorelka majka bila.Vatri vatrom uzvra}ala.Na preslici nevremena,iz plamena ìcu tkala.

Beàla joj senka ruè.Izmicala krugu tkawa.Tek ti{ina zadrhtala:u smrti je no} cvetawa.Utkala je majka sebeme|u niti svoga saga.Ona ruà svetlonosnacvala smrti ispred praga.

89

Ru`dija Krupa

Majka za razbojem



Reka

No}as reka izlivawem preti.Lomne grane svom izvoru nosi.Sa visine Tvorac joj se sveti.Bezimena svoje ime prosi.

Moja glava ko stena u reci,u re~nome prosja~kom torbaku.Horom mrtvih javqaju se preci.Smrt otvara kapiju u mraku.

No}as reka o obalu gruva.Zemqa drhti, a zvezde se krune.Ispod stene zmija tajnu ~uva,dok svet ta{ti nepokretan trune.

S one strane glava isplivala.Smrt me skupqa posle nepogode.Mojim glasom reka propevaladok svetlosti sti`em u pohode.


Skriveni svetovi zase~enog neba

Ako smo svesni ~iwenice da je svet plen koji se na-me}e duhu, onda pesnik ima posebnu ulogu u tome. We-gova ~ula otvorena su prema svetu u smislu wegovaosvajawa i prisvajawa. On obelodawuje skriveno, upi-jaju}i wegove su{tine da bi ih posle prelamao krozfokus poetskog raspolo`ewa.

Ru`dija Krupa dobro zna da su skriveni svetovi po-lazi{te za pesni~ku vokaciju. Zbirka “Zase~eno ne-

90

bo” je u tome kqu~u. A kqu~ je bitan, jer kazuje gdetreba {ta traìti i kako tome dati lirsko uobli-~ewe. On je pesnik takvog lirskog doìvqaja, ali iteme koje sadrè dubok rezignacijski naboj. O~ito jeda je zarana shvatio da su ~ovekove nade krhke. Nadenije odbacio. Me|utim, projektovao ih je kao utopij-ski fenomen. Ako se ìvot ìvi, wemu se kao anti-pod javqa smrt. Kao svodilac ra~una. Kao kosmogo-nijska konstanta. Poeta sublimira doìvqaj smrtikao vrstu slagawa i poduhvata i poraza, po{to su onineodvojivi od vaskolikog ~ovekovog bitka.

Pesnik ne moè bez univerzuma kao ta~ka ka kojojupravqa misli. Li~no uliva u taj tok, koriste}i pri-tom euforijske impulse. Oni mobili{u jezik ne sa-mo za stawe (zanos) kojim je pesnik obuzet, nego i zawegovu izuzetnost, budu}i da izuzetno tvori pesmu.Autor “Zase~enog neba” to izuzetno uvek stavqa u pr-vi plan. Wegova reka u istoimenoj pesmi nije samo sli-ka u pejzaù koliko vrsta vlastite identifikacije:“Mojim glasom reka propevala”. Reka simbolizuje ̀ e-stinu ìvota. Wegove sprudove i matice, pred koji-ma se ~ovek ~esto ose}a kao tu`ni sirak: “Sad u me-ni moga glasa nema. / Uzalud je da budite mene”.

Pojmu vode, kako vidimo, pesnik daje filozofskuodrednicu. Jer ako je materijalni svet zavisan od du-ha, a jeste, i duh je zavisan od sveta. Primerom vode,wenog ve~nog toka, Krupa je to sna`no poetski akcen-tovao u pesmi “Bezdan voda”, koja je, u ritamskoj sfe-ri, zadràla svojstvo prirodnog klokota. Tako se, po-red misaone komponente, pesma oglasila i jezikomzavidne zvukovne vrednosti.

I u pesmi “Majka za razbojem”, koja podse}a na jed-nu Tadijanovi}evu pesmu, Krupa koristi mo}i unutra-{wih kodova, u kojima }e fizi~ka slika tkawa bi-ti udvojena sa slikom maj~ine ~e`we. Tkaju}i, ona je“slikala sjaj nebeski”, “odlutalu nevid pticu”. Pe-

91

Ru`dija Krupa


snik Krupine senzibilnosti ne moè a da ~itav ovajdoga|aj tkawa ne proprati tugovankom. Ovde se o~i-to radi o misaonom rakursu, jer se samo pomo}u we-ga moè osvojiti opseno stawe. Evo nekoliko prime-ra te opsenosti i za~aravawa: “@ar po wenom tkawupao, / pa joj }ilim na razboju / za san kra}i osvitao”ili: “Beàla joj senka ruè. / Izmicala krugu tka-wa. / Tek ti{ina zadrhtala: u smrti je no} cvetawa”.

Kod Krupe je uo~qiva ekspresivnost i zvuka i je-zika. Ponekad je i kontekst zna~ajniji od teksta. Toje obi~no tada kada su u upotrebi simboli, koji po-staju glavni pokreta~i poetskog ~iwewa.

Pesme u “Zase~enom nebu” gra|ene su u klasi~nommaniru. Kad to kaèmo, onda ne mislimo samo na sred-stva pesni~kog tvorewa, nego i na to kako nastaje do-ìvqajna matrica. Me|utim, Krupinu poeziju odli-kuju pitomi akordi nove ose}ajnosti. Sve {to ~inipoeta moè se saèti u misli da se on kre}e ka sve-tu bi}a. Odatle se razastire u pojmovne i druge ka-tegorije. Dakle, ono se iz dara oblikuje u ~in!

Krupina poezija se vezuje za dogo|eno stawe. To jese}awe na dragi lik bliskih (oca, majke, ̀ ene). Da bipesni~ki ìvelo, se}awe opstojava u misli kao sto-èrna naznaka. Podse}a na grudvu snega koja se kre-tawem pove}ava.

Izuzetno raspoloèwe ra|a pesni~ku misao. Ono od-re|uje jezik, a s jezikom i sugestivnost hipnagogi~-kih slika, koje nas uvode u nebo pesnikove sawarije.

Ta je sawarija proistekla iz, narodnih bajalica,brojalica i brzalica, koje i kao leksi~ki materijali kao tematski miqe dobro pristaju Krupinom lir-skom izrazu.

@arko \urovi}

92


Vuka{in Vuko Bezarevi} (1940 - 1987)

Hrabre re~i

Negde u dnu mene, sa nevidom vena,ìve hrabre re~i, kao uspomena.

Za wima bih, na ~as, kad se sve zaklati,da po{aqem oko - vidu da ih vrati.

I po{aqem usta, ko u rane dane,da se vrelim srcem i zvezdama hrane.

Pla{i mi se oko unutra da gledapa se ìvo vi{e putu u me ne da.

Stara, puna usta po glavi se krijupa se sita, te{ka u nejav za{iju.

Negde u dnu mene, sa nevidom vena,ìve hrabre re~i, kao uspomena.


Mi dnevni red znamo

Mi dnevni red znamo i sve {to nas ~eka,ali nam strah ne}e zapla{iti uvo,uz referat bi}e pa makar i gluvo,sastanak je na{a briga za ~ovjeka.

94

Diskusija nam je planinska rijeka,wu ne}e nikad ustaviti niko,narod je ovaj na govore sviko,u pri~awu dugom da traì lijeka.

Mikrofoni bruje od vrha do baze;mi silno no{eni na krilima frazedobijamo lako protiv rada me~.

I sve tako daqe, tamo do golgote,pa kada nam jezik uni{ti ìvote -javqa}e se na{i grobovi za r’je~.


Po|em, klecnem...

Po|em, klecnem, idem, zastajavam,artiklima cene zaustavqam;jurim, beìm, ka o~ajnik kleti,zborim re~i, re~i bez pameti:“Ne sme vi{e ni{ta poskupeti!”

Vi~em SIV-u: Mala mi je plata!Vi~em banci: Ogromna je rata!Kom{ijama: Dugove mi znate!Vi~em èni: Luksuz nije za te!Niotkuda nema mi odjeka -prazan xep mi praznu ruku ~eka.Idem, srqam, ka o~ajnik kleti,opet zborim re~i bez pameti:“Ne sme vi{e ni{ta poskupeti!”

95

Vuka{in Vuko Bezarevi}


Tr~im, klecam, buni mi se telojer ga trpam u staro odelo.Stomak reì, samo jo{ ne laje{to mu hleba mesto mesa dajem.Jurim, beìm, da me nema vi{edok mi plata u xepu izdi{e.

Plata s tawi, pa me gleda nemo,gledamo se pa se zapla~emo;pa i wojzi, ka o~ajnik kleti,zborim re~i, re~i bez pameti:“Ne sme vi{e ni{ta poskupeti!”


Otpor farisejstvu

Objekt Bezarevi}eve satiri~ne o{trice je palana~-ki ~ovjek, birokrata, vlastoqubac, “samoupravni” di-skutant, mali kombinator, karijerista koji nosi te-{ko breme plemenskih, ro|a~kih i malogra|anskihpredrasuda. Bezarevi} mu znala~ki analizira bi}edovode}i ga u stawa u kojima otkriva svoje protivur-je~nosti, iska~e iz zgloba, prevr}e du{u kao starikaput, pi{ti na vatri svoje savjesti, koprca se na uà-renom pijesku iznenadne situacije za koju nema ovi-janosti i rafinmana. Ironija i invektiva su naj~e-{}i Bezarevi}ev àlac kojim razobli~ava svoje“junake” i dovodi ih do uspjelih degradacija. Sati-ra, me|utim, ne poprima vid hiperbolisanog rugawa,ve} postaje prava i istinita kritika. Sluè}i se po-tezima pisca koji nema kapriciozne i osvetni~ke pre-tenzije, Bezarevi} teì da na {to racionalniji na-~in postigne efekat: da nagna na samoanalizu i

96

popravqawe, na otpor gluposti, primitivizmu, fa-risejstvu...

Momir M. Vojvodi}, recenzija “Iz neobjavqene kwige”Dalma, Pqevqa, 1977.

Vuko i Eko - u ime ruè trnove

Ve} skoro dvije decenije “Dani humora i satire”okupe u Pqevqima ponajboqe sa humornih prostorana{ih. Po nepisanom pravilu, umjesto dobrodo{li-ce, sa bine ~ujemo Vukove hrabre re~i:

“Negde u dnu mene, sa nevidom venaìve hrabre re~i kao uspomena”.

Rije~i pisane “~as ekavski, ~as ijekavski”; mo`dabi nam to mogao biti recept za ovo na{e vrijeme - vri-jeme jezi~kih zamki i preispitivawa, pod uslovom dasu hrabre i “neza{ivene u dnu nas”.

Vuko Bezarevi} je varqivo zlatnih sedamdesetihosje}ao da su “usta opkoqena”, i da postoje re~i “ko-je jezik liù, umiqato pse}i”; predosjetio je instink-tom satiri~ara da je apokalipsa koliko sjutra, akonije i danas (upravo tih sedamdesetih), jer je “Car go”,a “jezik - nemu{ti”.

Profesor (tada) srpskohrvatskog jezika u Pqevqi-ma, Vuko Bezarevi} najvjerovatnije pod uticajem Eko-vog “Imena ruè”, osamdesetih godina 20. vijeka, ana-lizira funkciju satire. Eko u formi sredwevjekovnogkrimi romana, gdje je glavni junak jedna kwiga - Ari-stotelova “Teorija komedije”, a Vuko u formi bala-de, (za ovu priliku naslovne) - prate sudbinu sati-ri~ara u autoritarnoj dràvi.

Vukova (i dràva i analiza) nam je blià i od Ari-

97



stotelove (De arte poetika) i od Ekove sredwovjekov-ne. Blià nam je jer je na{a, dobro nam znana i ak-tuelna - i daleka od idealne.

Staviv{i na dnevni red poslanika koji ma{e ru-kama hroni~no obolio od “nejava”, ~ovjeka koji to-boè kreira, a ve} je za propast kreiran, skorojevi-}a koji od svih praznih kutaka po ku}i najve}uprazninu nalazi u sebi, obi~nog malog nesre}nika ko-ji se znoji, u toj kapqi (toboè) samoupravnog znoja- Vuko je sveo dramu na neizgovorenu rije~.

U periodu privredne reforme radi reforme, tazepobije|enih (?) nacionalizama, kritika i samokriti-ka, shvatio je da je |avo do{ao po svoje. I da tako la-ko nema namjeru da ode.

Draga rodna kasaba, provincija ili varo{, bila jeidealna metafora za niske strasti, male porive, ma-le karijere, velike ambicije i velike bolesti. Zatose wegove pri~e, a naro~ito pjesme, mogu de{avati nasvakom mjestu, u svakom ~ovjeku, u svakom mileniju-mu.

Da je do~ekao eksploziju aforizma devedesetih, iz-vanredan poznavalac skrivenih jezi~kih asocijaci-ja i samog jezika, Vuko bi vjerovatno bqesnuo novimkvalitetom i kvantitetom; novom slobodom aforisti~-kog izraza. Ovako je ostao na nekoliko antologijskihparaboli~nih misli aforisti~kih, koji se pamte icitiraju. A tek pjesme... rudimentarne, esencijalne,nemilosrdne.

Neko ko je sedamdesetih, naizgled zlatnih, mogao daskuje naslov “Od debakla do spektakla” nije ni mo-gao zasluìti boqu sudbinu, osim da ga lokalna vr-hu{ka smijeni sa mjesta glavnog i odgovornog ured-nika. Zar vas rasplet ne podsje}a na stawe stvari uPlatonovoj idealnoj dràvi ili u Ekovoj opatiji.

Vuko pred “inkvizicijom” bjeì pod pseudonime:Slobodan Tipar, “Je`”, N.T. Bjeì, ali uzalud! Auto-

98

ritet i satiri~ar; satiri~aru se ne pi{e dobro, ot-kad je idealne dr`ave.

Komanda je pala: “Opkoliti usta! Hrabre re~i u ne-jav za{iti!”

Opijeni “spektaklom” junaci Vukovih pri~a nisuni mogli prepoznati nadolaze}i “debakl”.

A Vuko ide ulicom, pomalo nadmo}an i nasmijan, ibiqe`i: pojave, qude, vrijeme... Psiholog trenutka ukome je uhva}en glavni junak, najboqi je kad udjene(u|ene), u naizgled ozbiqnu pri~u - trenutke rasple-ta. Pardon: trenutke drame - rasplet se jo{ raspli-}e, zato je Vuko i danas na{ savremenik, zato se jo{smje{ka i sme{ka, bilo kojom na{om ulicom, bilokojom provincijom ili metropolom, bilo kojom refor-mom na{om.

Dejan Mili~i}

99



\uro Raoni} (1942)

Sve prolazi

dani prolazegore oblaci dole reke proti~uìvot vrvi a ja se kre}emi idem svome krajuda se istopim u neku rekuisparim u oblake nekuda

ni ja ne znam u {ta ni kudasve prolazi sve odlaziputevi su svuda

“Um te ne raskida iz vida” (1999)

U samici

u bolnici na dnu hodnikau samici {esnaest godinaleì jo{ bolesnik mladdistrofi~ar èqan ìvotai qubavi rad

na zidu wegove sobestoji oka~eno odelo novou koje Vladimir stalno gledaa koje mu je na po~etku bolestidoneo u sobu sa èqom daozdravi i brzo iza|e zdrav izbolnice wegov pokojni deda

100

gu{ter mu sivi ~estona prozor do|e i on gagrcaju}i suznim o~ima moline odlazi brzo i ja dru`ewe volim


Kruni se nebo (izbor)

Mesec na nebupreuzme mesto Suncuno} prosu kreket

reka Su{icakad napada puno ki{eopet galami

zagrme iz nebakad se nebo ozarii no} progleda

kad leto pro|esvima bi `ao i nebose tad rasplaka


101

\uro Raoni}


Lirske minijature

\uro Raoni} je u pesmi “Sve prolazi”, u lirskojminijaturi koja glasi ovako: “Sve prolazi / Gore obla-ci dole reke proti~u / @ivot vrvi i ja se kre}em / iidem svome kraju / da se istopim u neku reku / ispa-rim u oblake nekuda / Ni ja ne znam u {ta i kuda /sve prolazi sve odlazi / Putevi su svuda”, osetio ̀ i-vot kao ~ovekovo kretawe ka “svome kraju” u pravcu,i uz pratwu, vidqivih ali nesaznajnih zemaqskih inebeskih tokova, video ga je kao istapawe “u neku re-ku” i isparavawe “u oblake nekuda”. Ta pesma bi mo-gla biti, uz nu`na uop{tavawa, i autorezime Raoni-}eve prve pesni~ke zbirke, pod imenom “Um te ne skidaiz vida”.

Milosav Te{i}

Inspiracije iz naroda

Raoni} nije lutao od nemila do nedraga da bi pro-na{ao sebe: nije poput kakvog kwi{kog moqca pre-listavao tu|a iskustva i pla}ao danak tu|im neda-rovitostima, ve} se okrenuo pravom izvoru, onom kojije izvirao u samom wemu. Budu}i da je Raoni} poni-kao iz naroda i da je svojom lekarskom profesijomduboko vezan za narod, za wegovu prostosrda~nost ijednostavnost mi{qewa i govorewa, on je istovreme-no napajao svoju inspiraciju i iz narodne literatu-re.

Bo`idar Timotijevi}

102

103

Milenko Pejovi}

Milenko Pejovi} (1943)

Senka

Ro|en da u tavorewu trajem[to uradim `alim neura|enim - kajem

S one strane sre}e sve se moje ru{iU pomo} hitam kroz iglene u{i

@ivotiwa u meni svojski se trudiDa moja bolest bude istorija qudi

Odavno me blaga senka pratiI u woj skriveni moji sunovrati

“Darovana nevoqa” (2001)

U~iteq govora

Kako li su Grcima i Rimqanima tekli dani bez izgledaKad nisu ni ~uli za logopeda

Dodu{e Grci ~ak ni jednog trenaNisu primetili besposlenog Demostena

Glasno morski s peskom u ustimaPri~ao {ta u Persiji novo ima

I stalno pod besom prepun vikeGovorio razdra`qivo svoje filipike

A danas dok mnogi re~ima beru lovorikeLogopedi bi morali da ih odu~e od retorike

Govor je qudski pratilac ve~itiOvaj narod odavno je trebalo le~iti

“Darovana nevoqa” (2001)

[kola u Glisnici

U kro{wi divqake uspavana, sovaU biv{em dvori{tu ku}a bez krova

Zaustavqen pogled na pustoj sliciZgoreli pa{waci skubani mednici

Stojim na puti}u u sebi propetI jasno opaàm nigde de~je stope

Jedino dolazi iza zgaslih goraZamrli odjek odbeglog àgora

[kola i grobqe na istoj zaravni]utke dopri~avaju razgovor davni

Pro {umarka lete mladi kopciPored {kole balege brabowci

Unutra nestvarni drì predavawe(Ne proverava brojno stawe)

Na grobqu sa stare krsta~eCvrku}u vrapci i vreme tuma~e

“Medaqoni [eherezadinog potomka” (2003)


104

Seni |eda Rada

105

Milenko Pejovi}

Rana koja peva

... Ovaj pesnik se i bukvalno stihom brani od uda-raca sudbine. On je na vol{eban na~in ovu kwigu pe-sama, kao otvorenu ranu, okrenuo licu sveta. Zato inagla{avam: Ova kwiga i wen autor, zajedno su - ra-na koja peva. Zato i tvrdim da se samo retki odvaèna nadmo}an osmeh u lice stvarnosti skoro non{a-lantno govore}i: udar koji je mene stresao, samo meje izdigao. Taj podvig jedino i dolikuje pesniku, i topesniku od najre|e kovine i duhovne konstitucije. (Nezaboravqam da napomenem da je Milenko Pejovi} iz-uzetno obrazovana kultivisana stvarala~ka li~nost).Ako se tome doda da on brine i o formalnoj stranisvoga stiha, onda smo svesni da iz wegove “duhovne ra-dionice” mogu da iza|u samo stihovi koji se oslawa-ju na ono najboqe {to smo imali u na{oj poeziji pro-{log i ovog stole}a; tako je bilo u dosada{wimwegovim kwigama.

Nastale u dramati~nim okolnostima, ove Pejovi}e-ve pesme nam bez uvijawa pokazuju i drugu stranu uìvotu jedinke i, opet ponavqam, pokazuju i dokazu-ju isceliteqsku mo} poezije. Makar i da nismo u po-ziciji u kojoj se na{ao pesnik, mi wegove pesme do-ìvqavamo kao svoje; i podvu~enu tragi~nost nekihpesama, kao i nagla{enu ironiju i cinizam nekih dru-gih a samoironija u tre}im pesmama kao da je na{a,li~na. Samog autora poezija je spasavala, blaìla mu-ke, celila rane. [ta je, u ovom slu~aju, bilo najopa-snije? Po mome dubokom uverewu, najteè je bilo pi-sati na temu, ba{ ovakvu.

Tema se nametnula Pejovi}u, tema je s wegovim ì-votom skop~ana, tema je usisala autora. Za{to, ovde,ne ponoviti onu poznatu: U pravu su bili stari maj-stori dok su govorili o patwi. Kwigu “Darovana ne-voqa” Milenka Pajovi}a svrstavam u retke, mo`da naj-

re|e kwige poezije napisane kod nas. Ovakva poezijaje retka i u {irim razmerama. Jedna bolest, jedna in-dividualna paraliza na groteskan na~in poklopila sesa paralizom koja je zahvatila na{u zemqu i wen na-rod, i ceo svet, u posledwoj deceniji pro{log veka. Ne-{to sli~no nalazio sam i kod nema~kog pesnika Got-frida Bena koji je pripadao prvoj polovini pro{logstole}a. Ali, Gotfrid Ben je uàs bolnice, bolesni-ka, rawenika, mrtvaca, gledao iz ugla lekara koji setoga tumora “nauìvao” tokom Prvog svetskog rata. Uovu kwigu na{ pesnik Pejovi} uneo je svoju ìvu gla-vu bez imalo loze, bez patetike, ali sa mnogo iscequ-ju}e ironije i samoironije. Wegove pesme su pune i ne-verovatnih priznawa, kakvih jo{ imamo samo kodSlobodana Markovi}a ili Rada Drainca, na primer.Jer znam da je Milenka Pejovi}a wegova pesma znalaponeti u nebesa na svojim magnetnim rukama, ali ga jeznala i oboriti na kafanski patos. Ovo ne govorim tektako; ovo je samo re~ razumevawa i, za{to ne re}i,iskrenog stavqawa na stranu ovakvih pesnika koji }esve, pa i sopstveni ìvot, prineti na oltar Pesmi...

Re}i }u na kraju da Milenko Pejovi} ovom kwigom- ranom koja peva - paradoksalno, zacequje i sebe iostatak, posrnulog, pohramalog sveta. Ako je udarcemsudbine fizi~ki pohramao, autor je na drugoj stranibrinuo da ne pohrama wegov stih i wegova opasna sa-znawa. Pesnikova ~ula su otvorena, vid izo{tren nana~in da vidi kroz stvari i pojave. U ovim pesmamanema kwi{kog nego golog ìvotnog iskustva. I to jevrlina kwige “Darovana nevoqa”.

Tektonski potresen, on je stihovima uspeo da pome-ri sfere ~uda zvanog ̀ ivot i na li~nom primeru, sko-ro filozofski, pozabavio se fenomenom slu~aja u ̀ i-votu pojedinca, izmestio se izvan oko{talih istina...

Milan Nenadi}


106

107

\oko Draga{

\oko Draga{ (1943 - 1999)

Zvuci muzike su ostali

Zvuci muzike su ostalirazbacani u nama,izlomqeni rije~ima utisakakao suvo grawe.

@ure, kao bespu}em jauk,`edna ~ula razgr}u pepeosa vatre tajanstvenosti,{to kao sumwunagriza smiraj usana.

Putevi usamqenihtrpe udarcesje~iva mjese~ine.Luka ti{ine kucana vrata po~etkatek zaorane brazde.

Odti~e posledwigutqaj zanosabez rije~i.Vra}amo se sebiuzbu|eni i sjenkamakoje igraju oko nas.

“Zvuci nemira” (1997)


108

Prolaznici

Pogledimasvaki prolaznikradoznalo me hvataza prste sudbinegutaju}i rije~i.

Nepoznati,nasla|ivali su seo`iqcimasa moga licai ruku.

^ekao sam,neuznemiren,naredne prolaznike.

Zvuci nemira (1997)

Zakora~i{ li

Presu{ili susvi izvoriu sjenci vremena.

Na obroncimazaborava}utenedore~ene misli.

Zakora~i{ liduhom u istinu,osjeti}e{grubost samo}e.

“Zvuci nemira” (1997)

109

\oko Draga{

Misaono traèwe i posmatrawe

Temeqna odlika poetskog svijeta \oka Draga{a uzbirci lirike “Zvuci nemira” jeste misaono traè-we i posmatrawe onoga {to ~ovjeka nagoni da vi{epati no se raduje, da je vi{e sjetan no ozaren, da jepritisnut samo}om i onda kada je u dru{tvu, ukrat-ko da je vi{e nesretan no sretan. Me|utim Draga{ nepristaje na o~ajawe i bezna|e ve} redovno ostavqa ~o-vjeku prozor za svitawe. Poziva nas da se saznawemzagrcnemo i da izaberemo za rije~i put.

Misao mu dodu{e ponekad ne te~e kontinuirano noje data u komadima i krpicama, koje ipak izazivajuunutarwe asocijacije, otkrivaju ideje i snovi|ewa.Fragmentarno, u jednom broju pjesama misao mu je do-ista mudra, inventivna i izaziva~ka. Ne obja{wavane{to ne~im nego poku{ava stvari shvatiti iznutra:“Zvuci muzike su ostali / razbacani u nama / izlo-mqeni rije~ima utisaka / kao suvo grawe...”

Draga{ev stih pliva u viru simbola i metafora,koje na momente uhvate suptilno i ̀ arko osje}awe svi-jeta i ìvota, oìve sliku i daju joj snagu zavidnogumjetni~kog nivoa.

Iako u ovoj Draga{evoj zbirci pjesama ima u ne-kim strofama i sentimentalnog gugutawa, unutra{wegnagona s mutnim opsjenima pusto{i, nepravde i qud-ske, on na svijet oko sebe ne reaguje prete`no ~ulno,putem uzbu|ewa, zanosa, ogor~ewa ili samilosti, ve}ga uglavnom i uveliko pokre}e racionalna spoznaja.

Kwiga “Zvuci nemira” doìvqava se kao kwiga pje-sni~ke zrelosti, tematske razu|enosti, saètosti sli-ke i jasnog izraza.

Kosta Radanovi}, kwièvnik

Vasilije Golo~evac (1946)

Tren

U qudskom bi}u srce i strijelaZamrzla suza u vrelom okuVatra i voda umiru}eg tijelaQubav i mr`wa u istom krvotoku

Rije~ usputna smrt odgodiCvijetni trg u nebo krenuOpet }e u tebi da se rodi@ivot i smrt u istom trenu

“Ni{ta nego” (2004)

Odo{e jedan za drugim

Oni su bilimoja najdraà pjesma

Voqeli su meKoliko se moè voqeti

I poumira{eSve jedan za drugim

Nijednom nisam bio na sahrani

Pobogu, kako da sahranimnajdraù pjesmu



110

111

Vasilije Golo~evac

Kad }e{ vamo

Do|i ako moè{Do|i i ako ne moè{Pa koliko moè{

svaki tren je ìvotKaza}u ti ne{to[to drugome ne mogu

mogu nego ne}uNe}u da me kupujeZa moje rije~i

to mi je tako starinomNe do|e{ liA ono se javi

Ni|e nisam nego vo|eA ako nisam vo|e nisam ni|eOnda ne ùriZemqa je hladna i strpqiva


Pesma kao zavi~ajni zov

Pesnik Vasilije Golo~evac ro|en je u pqevaqskomkraju u Vidrama, u srcu pravilnog ali onog narodnogna~ina jezi~kog izgovora, koji ga neprestano vra}a imami u pro{lost. On se ovom zbirkom pesama oduù-je svojoj zavi~ajnoj pro{losti i poetski nemirno, alita~no, stavqa na papir ve} pomalo zaboravqene na-rodne izraze. On ih izvla~i iz zaborava i ostavqana vidnom i pesmom oven~anom mestu, tako da ih ~i-taju}i moèmo i sami izgovoriti i osetiti snagu wi-hove starinske upe~atqivosti. îtaju}i ih kroz pe-sme, ~ovek se oseti bogatijim i dostojanstvenijim, jer

nam ta arhai~na zna~ewa ukazuju na pravu veli~inui vrednost na{ega jezika.

Pesnik je svoju zbirku imenovao s pozivom na isti-nu i rekao “Ni{ta nego”. On je i{ao daqe u svojoj fi-lozofiji i svoja pevawa razvrstao ose}ajno u tri po-glavqa i prema ba{ onome “nego”, pa ih naslovqavasa: “\e si navro” {to predstavqa svakome i za sva-koga upozorewe, zatim, “Glas kotline” kao glas iz svo-ga -pesnikovoga gnezda, i na kraju, “I nebesko i ze-maqsko” kao onaj potenciraju}i glas iza onoga“ni{ta”. Interesantno je kako se pesnik filozof-ski poigrava sa metaforama, bilo da su skrivene usamim naslovima, bilo u poruci kroz pesmu. Sve je,ipak, u pesmama znano i ta~no. Ne moèmo, eto, po-re}i ~iwenicu da je “@ivot i smrt u istom trenu”,kako pesnik re~e u pesmi “Tren”. A zapravo, i jestetako, jer su i “qubav i mr`wa u istom krvotoku”. ̂ o-vek, ~im se rodi, ve} mu se odbrojavaju dani, a nema~oveka koji, i pored svoje dobrote, ne{to moè i dane voli. Istina metafori~no izraèna u ovoj pesmi,najboqi je dokaz filozofskog izraàvawa i posma-trawa qudskog bi}a, {to je i dokaz, da pesnik ìvotposmatra sa svih strana, bilo da se radi o qubavi ilio prekoru, ili pak, o melodi~noj pesni~koj po{ali-ci, ili, o bilo kojoj temi kroz pevawe.

On je jednostavno uzbu|en kad peva, a jasan kad sveto nama pokaè napisano. Wemu su sve wegove pesmenajdraè i nijedne se nikada ne bi mogao odre}i testoga uzvikuje:

“Pobogu, kako da sahranim najdraù pjesmu”.Eto, ~itaocu se pruìla prilika da zbirku pesa-

ma “Ni{ta nego”, Vasilija Golo~evca, sa zadovoqstvomusvoji, uìvaju}i u bogatstvu misli.

Milo{ Mi{o An|eli}, kwièvnik


112

113

Slobodan Vu~ini}

Slobodan Vu~ini} (1947)

Bra{wenik

Sjutra rano putujemoja i moj kow oba ludida sa vjetrom drugujemodok februar du{om studipa nam majko zavi ne{toza bra{wenik da imamone{to toplo ne{to vru}eako ni{ta drugo nemaspremi miris na{e ku}e

Na po~inak kad sjedemodok bri{emo znoj sa licapo zalogaj da uzmemoako ni{ta - cvrkut pticato nam mo`e obojiciza doru~ak dosta bitida glad malo prevarimodok obu}u presu{imoonda }emo nastaviti

Spremi majko par~e suncamalo dima sa tavanazvrk vretena {to po sobiu ruci ti staroj pjevaili samo poj pijetladok probu|en zoru zoveda se javi iza brdato nam mo`e ru~ak bitionda }emo nastaviti

Sjutra rano putujemoto ti nije neobi~nonavikla si jo{ odavnou samo}i da me sawa{i da sluti{ {ta }e bitipa nam spremi za bra{wenikmalo jave iz Mr~aveda imamo za ve~eruonda }emo nastaviti

“Bra{wenik” (1991)

Vezitka

Klela me Stana Du{anova,maj~inom hranom i svijem svecimao~ima i putevima {to me ~ekajui onim koji mi se nadajuda joj kupim jednu vezitku

- Nemoj mi - veli - igle pleti}enemoj mi ni iglu {itkuoba ti oka i zdravqa tikupi mi jednu vezitku

Ho}e - ka`e - sunce da izvezei izvor {to je na sred selai sve zavi~ajne javore i brezesve to da slo`i na jastuk|e joj najmla|i sin spava

A imala ih je zaludu sedamrasturala ih od jada do ~emeraa ovaj najmla|i osta ku}i


114

115

Slobodan Vu~ini}

da majku hrani i o~i da joj sklopi- pa ho}u - kaè - da kad odemjastuk na majku da ga sje}a -

I danas dok u parku na samku gledambrezu vitkusjetih se da nijesam a moramStani Du{anovoj kupiti vezitku


U Studen gradu

U Studen gradu nekad davnokad smo ìvjeli ilegalno

vjetar bi donio odnekud s glavicamiris doma}ih priganica

okupqali smo se kod zemqakaobi~no predve~e prije sumraka

i pretresali svaku novuo na{em selu - o Jadovu

u pono} bi se ~uo glas - o~ajto smo mi dozivali zavi~aj

onda bi do zore kod Znaka pitawaispijali par~ad o~evog imawa

ku}i slali pisma puna te{kih jadaìvjeli bezbri`no od tu|ega rada

sad Beogradom ko{ava bri{edok ruka poku{ava da zapi{e

kako smo nekad u Studen gradui gladni qubili gaje}i nadu


Nekoliko impresija o poezijiSlobodana Vu~ini}a

Poezija Slobodana Vu~ini}a ne predstavqa plani-rani i projektovani pjesni~ki sistem u kom se poje-dina~ne pjesme po~etkom, krajem ili sredi{wim, no-se}im sadràjem, vezuju u unaprijed zadati sistemsa~iwen od kooperativnih detaqa kojim je zadatak dase harmonizuju kako nose}im zna~ewem i idejnom osno-vom, tako i ritmom oslowenim na dosqednu metafo-ri~nost, koju pjesnik otimaju}i i vade}i iz pjesni~-kog nasqe|a zadràva samo za sebe, hote}i tako da serazlikuje po svaku cijenu. To na odre|eni na~in mo-è predstavqati kako vrlinu, tako i nedostatnost ko-ja se isku{ava u svakoj pojedina~noj pjesmi gdje je naizvjesnoj probi i samo pjesnikovo umije}e oblikova-wa individualnog poetskog govora i strukturirawasopstvenog lirskog svijeta po kom, opet, svaki pjesnikteì da se razlikuje od drugih...

Poezija Slobodana Vu~ini}a i po formi i po sa-dràju se pokazuje kao otvoreni lirski korpus, ne-kodiran, koji, opet kaèm relativno, lako, usposta-vqa komunikaciju sa ~itaocem. Vu~ini}eve pjesmepredstavqaju, uslovno kazano, jednostavan lirski tekstkoji svom receptoru ne postavqa zamke razumijeva-


116

117

Slobodan Vu~ini}

wa, niti ostavqa prostora za recepcijsku vi{ezna~-nost. Nije te{ko zakqu~iti poslije ~itawa, kako sva-ke wegove kwige, tako i svake wegove pjesme, da je lir-ski diskurs ovog pjesnika prili~no jednostavan,semanti~ki oslowen na korijen koji se vezuje za za-vi~ajni duh i podnebqe, {to jasno govori koliko jeovaj pjesnik poetskim ìlama sna`no vezan za svojepodnebesje, za svoj kamen, za svoju rijeku, za svoj po-tok i svoj potop, za svoj ukop i iskop, za svoju obram-nicu, za svoju {qivu i za svoju sjenku i sjekiru i zasvoju kladu i za svoje poklade, za svoje svece i za svo-je svetiwe, za sve ono {to mu se u~ini da je na prvipogled samo wegovo, a {to kao motiv uobli~en u pje-smu moè da bude i pjesma za drugog, za ~itaoca...

Vu~ini}, skladaju}i svoje pjesme vi{e teì iskre-nosti, nego li majstorskoj artificijelnosti, {to jeina~e, vrlina, ili, mana, vrag }e znati, svih iskre-nih, pjesnika, a tom soju iskrenih pjesnika, zai-sta,Slobodan Vu~ini} i pripada. Iskrenost lirskoggovora u odre|enoj mjeri relaksira Vu~ini}ev poet-ski govor, ali u svakoj pjesmi, jednako ga stavqa predisku{ewe odbira leksi~kog materijala kojim potkre-pquje virtuelnu evoluciju ideje - teme pjesme, ~ijemizvo|ewu do kraja, u svakoj pjesmi ne biva jednakouspje{no dosqedan. No, Vu~ini} i jeste pjesnik kojise tematski oslawa na rasuti ìvotni, time ho}u re-}i, tematski teret, koji se uistinu ne da ba{ lako uka-lupiti, po{to i sam pisac vi{e drì do po{tovawarazvoja ideje - emocije, nego li do selekcije materi-jala i forme eksplikacije, da kaèm, estetske eks-plikacije te nose}e ideje - emocije, a u glavnom, kodVu~ini}a je u pitawu sama tema, ili da kaèm, pred-met pjesme.

Radojica Bo{kovi}


118

Mjera?...Jednako dobra i zla,svjetlosti i tame,qubavi i mr`we.Pomawkawe jednog -v a g a je hroma.

Kada mjeri -koliko ima,toliko nema.

Istovremeno -jeste i nije.

Na oba tasakada je n i { t ai skazaqka na n u l i -v a g a jenajta~nija!

“@ivot putuje” (2004)

Milika Vojinovi} (1949)

Vaga

Kako je lijepa!S usana jojprokapquje rosa.Svitawe joj zoreblista u o~ima.

U struku se lomiko planinski potok,pro kamewa, milo,vra`ji `ubore}i.

Bujna duga kosapolegla ko maglau proqetwe jutrokad grli planinu.

Grudi su joj sneneplaninske glavicepod snijegomobasjane suncemdok sjeverac pjeva.

@ena


119

Milika Vojinovi}

Lijepo je kada ~ovjeknaslutiti moèkako u drugimas rado{}u klija.

Lijepo je u ovom ìvotukad ~ovjek pomisli,bar jednom,na sve~an trenutak.

Lijepo je kada qudi,u dugom trajawu,ne zaborave sebe: ~ovjeka!Kada iz du{e,s osmijehom,s rado{}u -o~ima gledaju.

Dobro i lijepo:vje~nost qudskog trajawapisawem se zove.

Lijepo jebiti sre}an -sa drugima i pomalo sam.Du{a mirna.Na nuli tasovi vage.

Lijepo je voqeti ~ovjeka.Ne mrziti.Toplo je u du{i -~ovjek biti.

U ìvotu: dlanom o dlan -sve je!

Lijepo je

Zagrebac, 24. 9. 2003. godine


@ivot putuje daqe

... Pjesma “@ena”, svakako je najlirskija pjesni~-ka jedinica u ovoj zbirki. Ima nekih odjeka Solomo-nove “Pjesme nad pjesmama”. Sasvim, me|utim, stva-ri stoje druga~ije u jednoj drugoj Vojinovi}evoj pjesmio ̀ eni. @ena je, veli pjesnik, “kurva”, ali u obja{we-wu stoji da se pod tim “kurva” ne misli - prostitut-ka, ve} prepredena i snala`qiva èna. Dobra je, ve-li pjesnik, samo “dok ne na|e prostor i vrijeme”. Za}eif }e dati sve. A kada ne moè da ispuni svoje na-ume i prohtjeve, postaje, veli Vojinovi} - “kosna kaokuja”. On savjetuje: “Pomiri se, ̀ eno, sama sa sobom”,a to }e, kaè, biti “qubav ~ovjeka”.

@ena iz prve pjesme bila bi neki ideal, pjesni~kavizija ène “obasjane Suncem”, izdignute iznad pro-fane svakodnevne stvarnosti, identi~na s vizijom qe-pote i same prirode. To je ̀ ena apstrakcije. Ova dru-ga je formirana na osnovu nekih egzistencijalnihiskustava, wena slika je blià slici konkretne ma-terijalizovane ène.

@ena se, proizilazi iz Vojinovi}evih fragmena-ta, mora imati, jer “bez ̀ ene nema milovawa”, jer “bezène, bez dobrog bra~nog druga”, “~ovjek ostaje bez sna-ge, sre}e, du{e, bez svega”, ali i vi{e - “To pad je ~o-vjeka i kazna Sile”.

Kakvo u svemu tome mjesto zauzima - qubav? “Zlo-~in je imati qubav”, kaè pjesnik - “Qubav treba bi-ti”. To ne moè biti onaj koji je sebe izop{tio iz uni-verzalnosti svijeta u kome ̀ ivi. To ne mogu biti onikoji u svijesti nemaju predstavu o qubavi kao kvali-tetu svepostajawa.

Vojinovi} posjeduje svijest o parametrima univer-zalnog postojawa, o budu}nosti ~ovjeka kao putu we-govog ukqu~ivawa u univerzalno Jedno, i ta svijestje prisutna u mnogim fragmentima koje sadrì ova


120

121

Milika Vojinovi}

zbirka. U to smo ve} mogli da se uvjerimo, ali poseb-no je va`no, ba{ u tom smislu, ukratko se zadràtina jo{ nekim elementima wegovog pjesni~kog ispoqa-vawa, i to onog za koje se moè re}i da se temeqi narazumijevawu pisawa, na wegovoj poetici.

...Pjesma “Vaga”, koja simboli{e su{tinu Vojino-vi}evog shvatawa svih stvari o kojima je ovdje pje-vao, dolazi iz svijeta praslika na kojima mi zasni-vamo sve svoje pjesni~ke, fizi~ke i metafizi~kepredstave o stvarima postojawa i duha:

Mjera?...Jednako dobra i zla,svjetlosti i mraka,qubavi i mr`we.Pomawkawe jednog -vaga je hroma.Kada mjeri -koliko ima,toliko nema.Istovremenojeste i nije.

Na oba tasakada je ni{ta,a skazaqka na nuli -vaga je najta~nija.

To je Vojinovi}eva apsolutna, univerzalna vaga, azar to nije na{ ìvot? On je vaga, on je mjera. Mi gane posjedujemo. On posjeduje nas. Nekada je to ravno-teà dobra i zla, qubavi i mr`we, svjetlosti i mra-ka, nekada nesklad i neravnoteà, i mjera je hroma.âs nas ima, ~as nema. Koliko nas ima, toliko nas,istovremeno, nema. Ali sve dok nas ima i nema, vagane mjeri ta~no. Ta~no pokazuje {ta jesmo kad nas ni-

ti ima niti nema.Ovom antologijskom pjesmom Vojinovi} je osvijetlio

~itavu ovu zbirku ispuwenu refleksivnim na~inommi{qewa koliko i potrebom da o stvarima egzisten-cijalnog postojawa i ìvqewa iznese svoje stavove,svoja slagawa i svoje pobune.

Dragoqub Jekni}, jun, 2002. godine

Stari testament zdenci Milike Vojinovi}a

Neiscrpni izvor Vojinovi}eve poetike je u Bibli-ji, u Starom testamentu. Po{to je na{ao inspirativ-no vrelo Vojinovi} ga neguje i dosledno pose}uje {toje nedvosmisleno pokazao i u prethodne tri zbirke ko-je su prigrlile biblijske likove. U prvoj su evange-listi Luka i Jovan... u drugoj David... u tre}oj su naokupu Adam, Mojsije, Josif, Isak, Avram...

U ~etvrtoj kwizi Vojinovi} se okrenuo Solomono-voj “Pesmi pesama”...

U profanom smislu, starozavetni pesmopevac i sa-vremeni rapsod, mudri Solomon i skromni Milikaimaju isti vizir. “U struku se lomi / ko planinskipotok, / pro kamewa, milo / vra`ji ùbore}i”, zapi-suje Vojinovi} u drugoj kitici uvode}i jo{ jedan, du-bok i pitak izvor: Wego{a...

Uostalom, pa`qivom ~itaocu Milika Vojinovi} nu-di ìvotnu i pesni~ku filozofiju u dva stiha is-pisana u wegovom omiqenom pustiwa~kom stani{tu,u Zagrebcu, gdje se druè zveri i pesnik, ptica i pe-sni~ke sawe, vetar, sunce i mrmqawe stihova. “U ̀ i-votu: dlanom o dlan - / sve je!” Ko se tim re~ima pro-tivi - opire se kosmi~kim zakonima.

U Semendriji, licem na Blagovesti 2004.Milosav Slavko Pe{i}


122

123

Miloje Kova~evi}

Miloje Kova~evi} (1949)

Mersou

Kad si znaoda mora{ na giqotinu,za{to Mariji nijesiposlao posledwe pismopa i ako je ona tadadavala usnenekom drugom Mersou.

Za{to takonijesi uqep{ao svoju smrti qepotom svoje smrtisvijet qep{im ostavio?

Mo`da bi i ti, mrtav,od toga qep{e mrtvovao,mo`da bi i Marijaqube}i nekog drugog Mersoai tebe mrtva qubila.

Mersou:`ivot je takav,ali za{to si ga takvog prihvatio?Mogao si ga baru sebi izmijeniti:Mariji re}i da,a onda Arapa ne bini srio.

A, sad mora{ u smrt...a ni Mariji nije lakodava}e usne svakom Mersou

samo zato {to si je ti,nekad davnoravnodu{no qubio.

Mersou:Kad po|e{ u smrt,pogledaj na nebo,odozgo te prati Marija... nema ko drugi.

“Cvijet pod kamenom” (2006)

Planinska rijeka

Ispod krivudavog buja od jove,kroz umot valova na brene,planinska rijeka rimuje stihove.

Pa taj divni umot sa padom raspr{ava,kao da se uzvikom strofa zavr{ava.

A kada ih primi {uma i stijewenebu ih {aqe ko duha pramewe.

A ja muku mu~im i molim se Bogu,da ih kojim ~udom prepisati mogu.

No poku{aj svaki ma koliko da trajena kraju u du{i samo bol ostaje.


124

125

Miloje Kova~evi}

* * *

Imao sam ti dati cvije}e,moje, planinsko.Nije gajeno.

Mi na planini ne gajimo cvije}e,samo je niklo, od tuge za tobom,tugom zalivano i ostalo tu`no.

Tu`no za tobom, tu`no zbog tebetebi navijeno...malo nedoraslo... neumiveno,

ali ne vene...


126

Umije}e kazivawa

Kova~evi} ima prepoznatqiv stilski izraz. Iakomotivski nema raznolikosti, misao nije sputana utvr-|enim formama stvarawa, osim ponekad ritmi~koguskla|ivawa. Wegovo poetsko kazivawe sugerisalo jeovakve odnose i slobodu izra`avawa. Posebno, u no-stalgi~nim stihovima (pjesme: “Petkom na selu”, “Ba-kino pismo”), jer je i sam to nagovijestio u pjesmi “Mo-ja pjesma”: “Pa, ja i ne pi{em pjesme, nego seispovijedam...”. Ponekad zanesen raspri~a se u pjesmi,ali nikad toliko pojednostavqeno i prozai~no, jerna svoj na~in do`ivqava stvarnost, ali taj na~in imasvoju vrednosnu naznaku. Gnomi~nost i zrelost mislii izraza u pjesmi “Mersou” iskazuje se kroz spozna-ju apsurdnosti (“Za{to tako, nijesi uqep{ao svojusmrt...”, ili “Bogujem sebe i tebe...” u pjesmi bez na-slova). U svojoj zapitanosti ponavqa neponovqivo, ka-ko neko re~e, u qepoti i harmoniji unutra{weg svi-jeta i, ponovo, ponavqa sumwu sposobnosti saznawada bi u ciklusu “Guji” mi{qu koju ne imenuje rekao:“Imao sam ti dati moje cvije}e planinsko, nije gaje-no...” Neponovqivi su stihovi: “Planinska rijeka ri-muje stihove, Pa taj divni umot se padom raspr{ava...Kao da se uzvikom strofa zavr{ava”. Jednom rije~juzbirka pjesama Miloja Kova~evi}a je umije}e kazi-vawa.

Dr Radisav Rade Yuverovi}

127

Radmila Aranitovi} Aramba{i}

Radmila Aranitovi} Aramba{i} (1949)

Za tebe }u no}as u crvenom biti

Za tebe }u no}as u crvenom bitiDa bih mogla rumen svoga lica skritiZa tebe }u no}as biti malo dete[to pri~a o pticama koje nebom lete.

Za tebe }u no}as u crvenom bitiDa bih mogla plamen u grudima skritiI pri~ati, mo`da, o mom rodnom krajuKako zelenkade cvetaju u maju.

Za tebe }u no}as u crvenom bitiDa bih mogla radost u o~ima skritiDa za qubav nije nada izgubqenaJer u ovom ~asu ja sam samo `ena.

Pusti nek ti usne sav moj otpor slomeNeka ruke tvoje po mom telu plovePusti da trenutak ovaj ve~no trajeJer samo se jednom s telom du{a daje!

“Dotaknuti snovi” (1999)

Vidari moje du{e

Vidari rana du{e mi setneMoje su drage uspomeneSkrivene u }o{ku tro{ne ku}eMirisu livada poko{ene.

U maloj sobi, dok sumrak padaOgwi{tu koje toplo grejeJe~menom hlebu i siru na stolu,Qubavi {to se pogledom seje.

Zato }e opet, dok mnogo svetlaKidaju gusto crnilo no}iUmorna od buke velegradaRadosno du{a po vas po}i.



128

U meni zasviraHiqadu violinaOrkestar jedan ceoKad glas tvojZvonak ko srmaKrade mi srca deo.

Pogledom ne`nostRazliva zrakeBukte prole}a u meni,

Napoqu snegQiqane lomiU srcu - sve zeleni.

Dodir tvoj paliBuktiwa tristaQubav po~iwe vatrometKad glavu spu{tamNa tvoje grudiUtihne ceo svet.

Qubavni vatromet


129

Radmila Aranitovi} Aramba{i}

Vidari du{e

Osnovna tema je qubav. Qubav kao smisao ve~ne qud-ske postojanosti... Pesnikiwa ve{to i raznoliko do-~arava qubav kao jednu duboku ènstvenu liri~nosti prisnost me|u qudima. A smisao ènskog bi}a iz-raàva u nekoj, gotovo mitskoj o~aranosti. Predaje sedubokom zanosu. Ali neprekidno izraàva sopstvenuotpornost koja, ~esto, kao da odudara od wene meke,lirske ènstvenosti. O qubavi sawa i kad je pesmaqubavi zaboli. I kad se ose}a poraèno bi}e okre-}e se svom intimnom bu|ewu i verovawu u “prole}equbavi”, kojoj se obra}a u samo}i, u tugovawu, u ti-{ini i gradi pesni~ku simfoniju lirskih stihova,koji se po intonaciji uzdiù do plena srca i neret-ko spu{taju do didaktike prvog poziva. Emotivna ose-}awa pribliàva muzi~kom sluhu i duhu ~italaca.Vra}aju}i se sebi oblikuje samosvojnu pesmu o pesmi,da bi pesma dobila qudski smisao i zvuk...

Mirko Vrane{

Pesmom protiv tuge

... [ezdeset i jedna pesma Radmile R. Aranitovi}Aramba{i}, mahom qubavnih zadivquje iskreno{}u,toplinom, otvoreno{}u i neposredno{}u. Radmila jeotvorila du{u, ali i udahnula du{u u svoje pesme...U wenim pesmama nema nikakvih skrivalica, ni~e-ga tajanstvenog... Hrabro se izdiè iznad bola i ne-prebola, o~aja i bezna|a. Ona }e u jednom trenutku pri-znati da je pesnik tuge, ali }e ve} u slede}em pozvatitambura{e, traìti pesmu... Snaga qubavi, snaga re-~i, lepota rimovawa i nadasve iskrenost, izviru izsvake wene pesme...

Mr Boro Majdanac

Milorad Jokni} (1950)

Rodoslov

Od Bijelog Pavlapreko Raslava i Vujmilakrenuo je moj rodosloviz vremena nekog dalekog{to je tamom gorjelo,i za}utio se u beskona~nost.

Izwedrio NosakaDamjana i Milana{to bogougodi{e ]irakaa on \ura, Marka i Novaka.

Zaputio se rodoslovu neko vrijeme novo,Petrovo,Krstovo i Ivanovo.

Razu|elo se stabloko pu~ina pitoma i rasto~ena,

Na wemuBlagoje,Dragoje,Radoje,Mladoje,Milojei tako redomproslije|eni u budu}nostu vrijeme neko novo,mitsko i bo`anstveno,vrijeme {to je nastavak zori


130

131

Milorad Jokni}

u kojoj Bijeli Pavle progovori:- Idite, gdje kojii kud koji,potomci moji,ako u sebi sa~uvate ~ovjekabi}e vas dok je mlijeka i vijeka.

“Kamen svjetlosti” (1997)

Sveti Sava

U pro~equ bogosvijetanalaktio se sveti Savai zra~i svojim umomi svetim duhomsvoj razu|eni rod.

@eqan svjetlostiotvorio je prozor na{irokona domu srpskog svepo~etka.U isposnicima um sakupioi ostavio ga istoriji za lijeka.

U besmrtnost iz smrti pre{aoi iskovao svome roduzlatna i jasna zvonai prona{ao mu `ivu - svetu vodu.

Slijepima ostavio {take{to im vidopoqe kazuju,gluvima sazdao sluhkojim sveti duh oslu{kuju,hromima dao snaguda prohodaju i krila dobiju{to ih nose u dru{tvo svetih.

Neumnima um podarioda silu nebesku stvorei wom gospodare.Nau~io narod da pra{tai otvara kapijeza sve prognanikelole i vinopijei sve druge{to se nekud zaputi{ea neznado{e kudve} osta{epokraj Savine vode{to svetim duhom grgoqiPo narodnoj voqi.


Otac

Karakter mu je sudbinaoblikovana `ivotnim tegobama.Za malodu{nost nije znao,vrijedne i zlatne ruke bog mu dao.

Samo mu kamen ime poznajekamen svjetlosti.Na wemu je ostavio rukopiskoji se ne hladi.

Priroda ga nahodilada svoj napor ugra|ujeu stijeweodrlijei ~alije.



132

133

Milorad Jokni}

Kamen svjetlosti Milorada Jokni}aili pjesnik iz potaje

Milorad Jokni} se pjesni~ki oglasio svojom prvomzbirkom u ìvotnom dobu kada pjesnici obi~no zao-kruùju, svode svoj pjesni~ki opus. Oglasio se poe-zijom nagla{enog lirizma, bogatog unutra{weg isku-stva koje je prije toga ispoqeno u novinarskom radu,publicistici i kulturnom posleni{tvu.

U potrazi za najadekvatnijom formom saop{tivo-sti, pjesnik je, logi~ki re~eno, ovdje uglavnom i{aood op{teg, preko posebnog do pojedina~nog. Trokra-ko razvrstane u cikluse: Sunce u ~a{i, Uo~i pjesmei Rodoslov, pjesme ne teè dosqednoj stihovanoj for-mi, ujedna~enom ritmu, kao {to nijesu podjednako iz-bru{ene u saglasju sa strogim pjesni~kim zanatom.

Pjesme iz prvog ciklusa Sunce u ~a{i samim svo-jim naslovima svjedo~e o pjesnikovoj upitanosti nadop{tim pojmovima i vrijednostima vremena i kultu-re u kojoj je ukorijewen: Misao, Um, Istina, Sveti Sa-va, Pjesnik... Uo~qiv je podsticaj lektire tako da seone doimaju kao, poput ra{trkanih mozai~kih kamen-~i}a, ustihovana zami{qenost, upitanost nad vreme-nom i smislom. Kao {to se sunce ogleda u ~a{i, u ka-pqi vode, tako se vaskoliki makrokosmos ogleda umikrokosmosu, u li~nom doìvqaju svijeta. Otuda supjesme iz ovog ciklusa po~esto na sredokra}i afori-zama, ustihovane gnome ili pjesni~ki uobli~ene mi-sli ~ija geneza izostaje.

Ciklus Uo~i pjesme obuhvatio je pjesme nastale umladala~kim danima, kao i one u kojima `nvotno is-kustvo prerasta u mudrost. Prete`no su to pjesme “iz-me|u ~e`we i slutwe”, kako i glasi naslov jedne odwih, u nagovje{tajima, i{~ekivawima, kada slike nemogu biti postojane jer se rastapaju u emocijama ilitrenucima bajkolikog sna:

êkam ~asda do|e{ iz pri~ei sudi{ vremenuu kome se izgubio na{ glas

kaè pjesnik nastoje}i da upravo u onom ciklusu bu-de najizda{niji u stvarawu vlastitih leksi~kih spo-jeva i sazvu~ja: nebovid, svjetlogorje, zajutren, svepo-znawe, snoqubovqe, zvjezdopija, cvjetokrili,miloglasje, vidopoqe...

Tre}i ciklus, Rodoslov, predstavqa teì{te zbir-ke koji joj je dao ne samo naslov, ve} i osnovni osje-}ajni ton. Ro|en u kr{evitom, bezvodnom selu, od ocazidara koji kr~i “~alije” i “odrlije” i u kamenu osta-vqa jedini “rukopis” za, koji zna, pjesnik je najuvjer-qiviji upravo kada odgoneta simboliku kamena. Ka-men je ona tvrda podloga na koju padamo kad dolazimona svijet, na{e stameno stani{te ali i grobni biqeg,kamen za nad glavu u kome treba da se smiri du{a, ka-men za u glavu kad branimo svoj mali posjed ili ì-vot, kamen od koga otimamo wivu ili livadu. Ali, pje-snik nas uvjerava, to je i kamen svjetlosti koje imaonoliko koliko smo uspjeli da unesemo u wega. Tadaon nije samo hladna grobna raka ve} stvrdnuta svje-tlost. Ne re~e li Hristos apostolu Petru: “Ti si Pe-tar (petras na latinskom kamen) i na tebi }u sazida-ti crkvu svoju!” “Du{a kamena”, tako antropologijai jungovska dubinska psihologija imenuju prastarepredstave o prisustvu boànske sile i topline u mr-tvoj materiji koja je tek tada ne{to stameno i nepro-padqivo, temeq za qudske poduhvate.

U pjesmama ovog ciklusa (Otac, Majka, Stric, Ro-doslov) pjesnik propituje preda~ke naslage u sebi, za-gledan je unazad u tragawu za svojim identitetom. Svojrodoslov on doìvqava kao put, kao eti~ki nalog,uslovqenost. Rodona~elnik Bijeli Pavle kaè:


134

135

Milorad Jokni}

Ako u sebi sa~uvate ~ovjeka,bi}e vas dok je mlijeka i vijeka.

Puko postojawe nema smisla ako ~ovjek, odbacuju-}i jednu po jednu ko{uqicu, ne stasa u samosvojnu li~-nost, ako nije vje~ito budan u o~uvawu svoje qudsko-sti.

Sna`ni utisci djetiwstva, toplina sje}awa na za-vi~ajni pejsa` i obi~aje u pjesmama Majka, ôban~e,Boì}, ~ine da je pjesnik ovdje na rizi~noj granicipatetike i idile i fabulativne razlivenosti. Ipak,u pjesmama Leptiri, Zdravica, Ptica vidimo da se pje-snik odbranio od plime sjetnih sje}awa kroz prisnidoìvqaj prirode, uosje}avawe u zagonetke i topli-nu obreda, rituala, u vje~itu neponovqivost djetiw-stva. [tavi{e, ovdje je za~u|uju}e nov i svje`. We-gova Zdravica je pohvala zdravici a nenazdravi~arstvo, Ptica i Leptiri su u ravni meta-jezika gdje se u samom imenovawu ptica i leptirovauo~ava tvorbena mo} jezika. Kao {to p~ela ostaje vje~-no zato~ena u kapqi }ilibara, tako u imenima koja~ovjek izdijeva svijetu oko sebe i u sebi, u samom ~i-nu imenovawa, u pjesni~kom razgovoru sa svijetom isobom - on ~uva neuhvatqivu sr` svog postojawa. Toje, ~ini se, najsaètija poruka ove nevelike zbirke.

Dobrilo Aranitovi}“Brezni~ki zapisi”, br. 9 - 10


136

Milenko D. ]irovi} Quti~ki (1950)

Impresija

Na izohipsama vise} drowci izmagliceNadvisili predjele raskriqenog realizmaSvjetlost ro|ena iz beskraja tmiceRecituje nenapisane sonete lirizma

Zate~eni pojmovi predjelima blenuDok kapqe zelena jeza hlorofilaDamaraju kristali kroz zlatnu tjenuuz `amor mirisa probu|enog biqa

“Prtqag zavi~aja” (2001)

Dubo~ica

Samo je mjesec hrabrosti stek’oDa zaviri drsko prozore maleSrebro svoje da rasprostre mekoU poreme}en mir ove crkve stare

Pjevaju slo`no an|eli u horuIspod svodova trepere zvuciFreska stara nasuprot frontonuNa woj Marija s Isusom na ruci

Nikola sveti u spokojnom miruOsvijetqen `i{kom sa kandilaPosmatra vesele an|ele na piruI sav zanesen divi se wima

137

Milenko ]irovi} Quti~ki

Sje}awa na pro{lost davnu pokopanaU temeqima crkve {to datira ve}maIz davno prohujalih Nemawi}a danaI na pro{lost slavnu nas podsje}a


Uzdizawe svetih arhan|ela

Dolazi dan kad }e tarske maglePomije{ane sa brujawem zvonaOdnijeti glase da smo smogli snageDa se povratimo carstvu bo`jeg trona

Opet }e mjera svetih Arhan|elaPotvrditi pute na{eg ishodi{taA sjaj krstova i poj jevan|eqaU srcima na{im iznova da blista

Kr~imo zarasle pute SvetosavqaU du{ama svojim i u svojoj bitiDo{lo vrijeme da se vaspostavqaDuh onog {to jesmo i moramo biti



138

Zavi~ajno nadahnu}e

Zbirka pesama i minijatura “Prtqag zavi~aja” Mi-lenka D. ]irovi}a Quti~kog, afirmisanog haiku pe-snika, sadrì pesme raznih datuma. Od ranih, po~et-ni~kih radova do najnovijeg vremena.

Pesnik je naslovio svoju zbirku bez mnogo zaobi-laèwa i figurativne artistike, direktno ~itaocunazna~io da je sa sobom poneo deo zavi~aja i sada ganudi na ~itala~ku probu. Pesme su prepune zavi~aj-nih slika, lokalnih toponima, imena visova, reka, qu-di, boqe re}i mladala~kih i prvih qubavi, koje vas-krsavaju kroz stih i pri~u o svakom od wih. Svakaod tih pesama vezanih za doìvqaje iz detiwstva ilimladala{tva, nosi sa sobom emotivne i asocijativ-ne nizove, koji ponovo oìvqeni, rezultiraju poet-skim tvorevinama, neobi~nih sklopova, ali i temat-ski usredsre|enih na ono {to je pesnikovo polazi{te.

U novijim pesmama lirski subjekt je i daqe vezanza zavi~aj, ali je on sada suprotstavqen surogatu testvarne i nepatvorene stvarnosti, ̀ ivqewa u “pusti-wi” grada i surovostima ko takvo ̀ ivqewe sobom no-si. Pesme iz te grupe karakteri{e slobodniji stih,satiri~an ironizovan izraz, koji do jetkosti podse-}a na neke doga|aje iz na{e najnovije istorije.

Poseban odeqak “Prtqaga zavi~aja” ~ine stihovinazvan “Meditacije”, gde se pojavquje novi na~in sti-hovawa, ponekad parafrazirawe u stihu zavi~ajnih,“narodnih”, sentenci izreka.

One su plod dugogodi{weg promi{qawa ìvota,osmi{qavawe bitka, pronalaèwe smisla svega ono-ga ~ime se bavio i mislio da je uspeo da odgonetne u~emu je poetski napor i pjesni~ka unutra{wa silakoja ga tera da se bavi poezijom i ostavi stvarala~-ki beleg o svojim tragawima.

Vojislav Bubawa

Vladimir \ukovi} (1950)

Skrivena misao

Skrivenaiza ~eonoga zidazakop~ala se u sebebodqikavi jezicirastureni prostoromtraè jedozivajupletu zamkuuzalud je traènepovjerqiva jene smije da se otka~iskrivena duboko u tamiskrivena misao`dere svoju samo}u.

“Krug se sklapa” (1998)

* * *

upaqena svije}agori izbrojane koraketi{inomu istopqenom voskuna bijelom mermerupo~iva pre|eno vrijemeptica slomqenim krilompodiè teret plamenaupaqena svije}a suzomtraì suzu u mermeru


139

Vladimir \ukovi}


Predve~erje

Odmararaspuklo suncena zlatnom krstu crkvena nebu cvjetaju crveni poqupcispota~e se dano zaostale korakezaostalih putnikau daqini zakre{ta kre{talica.


140


Milenko Jovi} (1951)

Zapis o gradu

negdje sa kraja pam}ewapoboden u vrijemeru{en pa podizansa mno{tvom imenaboja i oblikazaina}eno se otima

i u wemu rijekakao sve drugepremosti{e je ne saznav{itajnu izvori{ta

i qudi svih wenih obalaa ~ini sesamo jedna obala bi{to je htje{e dijeliti

i zaboravqen strahiz davnovjekovnog zapisao nesre}nom vilajetugdje su psi pu{tenia qudi svezanigdje se ne smije tvrdo zaspati

“Zapis o gradu” (1985)

142

Prije nego urednik do|e

buni ga tuga pticelijen pritisak na zvoncedjevojka unosi kafuuzima telefonsku slu{alicuqubazni urednik uglednog ~asopisamo`e da do|e popodnepo rukopisodlazi u radni kabinetsjeda za francuski stoiz {esnaestog vijekapi{e o pticamauznosi ga letzavr{ava uvjerqivimupozorewem na kavez

drugu pjesmupro`ima socijalni motivnasr}e na avet gladiumre li negdjejo{ jedno dijetebi}e to i wegova smrt

u zelenom salonuptica posqedwi put zijevnuboja ne zavara o~i

143

Milenko Jovi}


radnici gradske ~isto}eposmatrajusadràj tek napuwene kante

treba jo{ toga napisatiprije nego urednik do|e

“Most pa takav” (1979)

Poùri pjesni~e

1.

poùri pjesni~etvoja trideseta kwiga je nedovr{enanapi{i ne{topo ~emu }e te pamtitikasno jeu tim godinamasa konopcem pod kaputomudvarati se drve}u

2.

reci nere~enobila to posqedwa re~enicasamo poùrisedmogodi{wi osnovacdvijehiqadite godine~eka na tebe

144

3.

po`urizbog budu}eg izdava~akoji }epreznajati senad toliko kwigasumwi~avo vrtjeti glavomipakre~enica u tridesetoj{tampa}e sabrana djela

4.

po`uri pjesni~e~esta je smrtu tim godinamajutra su svijetlai pored mnogih ga{ewanapi{i tu re~enicupoku{ajiz svjetiqke mno{tvaizdvojiti svjetlost

“Most pa takav” (1979)

145

Milenko Jovi}


ârls Viqem - Top

“~arls viqem - topsanitet~lan engleske sanitarne misijeumro 23. 4. 1915. godine”(zapisano je na jednom grobukod manastira svete trojice)

sanitet ~arls viqem - topnije se pro~uodovoqno za zaboravda ne osta svjedoku bijelo okre~en}irilicom ispisani naslu}ena pri~ao ratniku bez pu{ke

sanitet ~arls viqem - topve} dugo je mrtavdaleko od svoje domovineza koju jo{ postojina odloènim spiskovimadaleko od vremenakad je ìvioali na wegov grobu sanxa~koj varo{inepoznata rukajo{ spu{ta cvjetove

“Zapis o gradu” (1985)

146

Poetsko oblikovaweneposrednih doìvqaja

Osnovni moto Jovi}eve zbirke Most pa takav, kojise moè prihvatiti i kao neki wegov zavjet, vidqivje ve} u prvim rije~ima: “Slu~ajni da ne bude{“. Toje ozbiqan ciq koji ovaj mladi pjesnik postavqa naj-prije sebi, a potom i svojoj poeziji. To je ciq koji mno-go obavezuje i traì. A Jovi}eva poezija je usmjere-na prema humanom i krupnom zadatku svakogpjesni{tva - unijeti bar ne{to razumijevawa me|u qu-de, uspostaviti prijateqske dodire, pomo}i ja~awusloge i qubavi. Mostovi su ve} odavno postali u li-teraturi simboli takvih nastojawa. Oni su i Jovi}upogodna poetska forma, nimalo nova ali jo{ uvijekprili~no efektna.

Oda naslova ove zbirke (Most pa takav) koji je uzetiz pjesme “Bezimeni most”, pa preko nekoliko pjesa-ma, Milenko Jovi} daje vlastito oblikovawe toga sim-bola. Ono ipak nije toliko sna`no da bi donijelo pra-ve poetske inovacije. îni mi se da je toga svjestani sam Jovi}, jer se ubrzo prepu{ta drugim emocija-ma i stvarawu novih oznaka svoga pjevawa, znatno pu-nijih i originalnijih.

Najvi{e misaonosti Jovi} je ispoqio u ~etiri pje-sme pod zajedni~kim naslovom “Poùri pjesni~e”. Utim wegovim stihovima ima pravog izraàvawa ap-surdne pjesni~ke sudbine, ali i umjerene ironije, ko-ja izlazi iz jednog lagodnog i neobaveznog poimawamukotrpnog i ~esto zaludnog pjesnikovog ~ina i po-ziva. Vrlo je nagla{ena cjelovitost ovih pjesama, ta-ko da se i kona~na poenta najboqe osjeti poslije svihwihovih stihova. Iz opravdanih i prakti~nih raz-loga ovdje sam primoran da citiram samo prvu pje-smu, koja mi izgleda i najefektnija:

147

Milenko Jovi}


poùri pjesni~etvoja trideseta kwiga je nedovr{enanapi{i ne{topo ~emu }e te pamtitikasno jeu tim godinamasa konopcem pod kaputomudvarati se drve}u.

Neosporno je da Milenko Jovi} nosi moderan osje-}aj za savremeni ̀ ivotni trenutak, za ona svakodnev-na zbivawa oko nas, o kojima ~ak moèmo pomislitida i nisu prikladni za solidnu poetsku interpreta-ciju. Jovi} o~ito ne prihvata takav privid, pa se upu-{ta u stihovno oblikovawe onoga {to je neposrednodoìvqeno i {to je stalno prisutno u svakodnevni-ci. On to ~ini li~nim vi|ewem, bez isforsiranih me-tafora i glomaznog stiha, traè}i istovremeno od svo-jih pjesama da ne budu samo prazno sklawawe igovorewe. Izraz mu je zaista jezgrovit, gnomski sve-den na najmawi obim leksike, {to je u skladu sa da-nas dosta prisutnim poetskim nastojawima.

Jovi}a ne podsti~e na lirski izraz ni predawe ninacionalna i istorijska pro{lost, nego ono {to jedoìvqeno. Na vrlo malo stihova on svodi ne{to {tobi, u proznoj formi na primjer mogla biti cijela pri-~a. Primjer za ovo neka bude pjesma “Ono”, ~ija je eks-presivnost nesumwiva:

On sije~e drvaOna pali vatruOno se igra pepela

On se drì {tapaOna o~i pra{iOno se hvata sjekire

148

Ozbiqan ciq koji je na po~etku postavio, Jovi} jedobrim dijelom i ostvario: u pjesmama iz ove zbirkenikako nije bio slu~ajni i slaba{ni u~esnik u po-etskim poku{ajima i tragawima, nego pjesnik koji znada saop{ti svoju namjeru i doìvqaj, i to onim iz-raàjnim sredstvima u kojima misao i razum znatnonadvladavaju osje}awa i ~ulne impresije.

Vojislav Maksimovi}

Pjesnik du{e

Jovi} nije od onih pjesnika koji opjevaju i hvata-ju se za prvi utisak, wegovo pjevawe, i kad se odnosina spoqni svijet, poti~e iznutra, izrawa iz najskri-venijih ponora u kojima je qudska du{a racionalnonedostupna. Do takvih ponora (“gdje se ne smije tvr-do zaspati”) u pojedinim pjesmama i stihovima pro-plamsava wegova poetska varnica. Stoga je ovaj “Za-pis o gradu” poezija kojoj se moè vjerovati, daklerije~ bez patetike i vanpoetske ambicije. To nije su-vi{no napomenuti iz prostog razloga {to poezija ova-kvih motiva rijetko doseè estetski nivo kao ovdje.“Zapis o gradu” istovremeno progovara iz du{e i isto-rije, a oko koje gleda u ono {to pjesnik govori vididubqe, ujedno preciznije i misti~nije od faktograf-skih podataka.

Ilija Laku{i}

149

Milenko Jovi}


Ivan Komarica (1953)

Nada u Novu pobedu

Ovaj je nerazumqiv svet! -Najteà stena i sena najlak{a.Ne moè{ da shvati{ ni wegov opetNajstra{niji rat i Qubav najlep{u.

Po danu - i tama Po no}i - i zvezda

No, nije sve to bez vezeSve je to neki ~udni sanI Svet je nekako pometenI on treba da se dozivaDa se osve{}uje i progledava

da..., jo{ malko, tako da...

pewe se i pada (kao {to je od Veka)to bilo u ~oveka, u naroda, u ~ove~anstva,kao {to je danas u ôveka i ôve~anstva)tako - da se osve{}uje i progledava

Da se izbaviu mo`da neki pravilni redDa se obrnu stvari u snu I ôvek

Najduù, najstra{niju pono}nu ve~nost pre|uNajduù. najstra{niju podnevnu preìva èguI probude se pod nebom drugim

Ovo dete?... Ovaj svet?...to je u razvoju jo{(da, mislim tako...mislim i na to danas nizbrdo)

150

On je ta smutwa, zbrka i haosi trebalo je da pro|e vreme i vremeI treba da pro|e - dokle sevidi i na|e I svoje mesto

U vaseqeni zauzmeTrebamo se promu~iti da budemo N E K O

- iz kojih smo se sve izbavqali mukaiza kojih smo sve ustajali no}iIz koje smo sve smrti nicaliIza kojih smo sve bura svitali!?...

- svih zemqotresa i nebotresapo`ara, poplava i svih olujapompeja, hiro{ima... i muwa svihsvih ratova i qubavi...

Me|utim

predstoji nam Nova pobedaNovo izbavqawe i ra|aweho}u re}i: Novo IZBAVQEWE i RO\EWEiz svih znanihi novih ~uda i muka neznanih!...- naglih ratova, radovana, svatovahitnih nezvanih qubavi i svadbara... -U neku novu svetlostnovi huk, novu pesmu i novo stawe;sa kolom i svadbom na gumnu novoms novom haqinom, `enikom i nevestomO,iz te{kih i prete{kih muka!...

- od Vode Vatre

Muwe OlujeGroma

I Tresa sila

151

Ivan Komarica


ìvih i mrtvihSVETSKIH svih!

Sav ORKAN CELI!- Od muwe treska vode zveri

nukleusaI daiza - i te Olujne No}iiza tog orkana besnogopet

SINEMOko iza gore Sunce

Da se rodimo iz pepela

“Vaàn je ovo dan svemira” (1984)

besmrtna

i qudi! - gde je ta @IVOTNA SILAu mrtvom ili ìvom bi}uu nama ili u brdima po kojim gazimou nama ili u jamama iz kojih rude vade

olovneu vatri-smrti koja decu ubijaili

u vatri-qubavi koja ra|a decu

Koja je Svet sre}om ispunila

Koja je Zemqu pesmom razveselila

Koja je Pobeda Koja je BESMRTNA

Ginu li ìvi od mrtvihpitam - bije li mrtva

152

`ivu silu - {ta mislite?Ja znam za NAJJA^U QUBAV @IVU


epilog

QUBAVI!Qubavi jedna jedina!Snago Sveta, qubavi!

QUBAVI, pre svega: - Majko i Dete Sveta!Ti si - Prvo ro|ewe SvetaTi si - Reka koja je poteklai vakuum ispunila: ogrejala pustiwuprostora, oplodila svaku rupu no}ii poqubila zidove beskona~nosti.

I utvrdi Brdo na sredini!

Ti si tvr|ava i Reka Sveta.

QUBAVI prva, Ti si Prva qubavkoja je zavolela da se Svet rodi:@udwa prva koja je dozvala qubavi izvolela ro|ewe oblika u prostoru:Tvrda, Ti si utvrdila Tvr|avu

Heliopolis! Qubavi! -

Divna, Ti si se u Lepoti pojavilaNesebi~na, mno{tvo si zvezda ispunilaStvarala~ka, dovek stvara{... jesi

prvo nadahnu}epastira, seqaka, pesnika,

153

Ivan Komarica


umetnika, znanstvenika, radnika! ZakonuTi si po~etak

Posledwa,... i voli{ jo{i odràva{ celine i zajednice: Qudi,

Zemqe, Svemira!Ve~na,... i nisi pobe|ena

(Nepoznata, u Tebi tvoj p r o t i v n i k mije nepoznat

ûdesna si Ti qubavi!?...)

Ti be{e i jesi. -

ISTINA koja se pojavilaSnaga koja je Svet silom ìvota ispunila

Delatna snago Qubavi! -

Svet Tebe sadrìali je mno{tvo glasova, boja i oblikaa svako bi}e i zvezda Tebe slavi.Krasan je dom i dan wihovi pobednici su onikoji Te u srcu imaju.Ve~na si i nepromenqiva:mewaju se samo oblici, boje i zvuci.U Zemqi si i u Zvezdama, na Zemqi si I na Zvezdama! Qubavi! -

Jedinstvo vode i kamena!Jedinstvo krvi i mesa!Jedinstvo Prirode i ôveka!

Jedinstvo Svemira! Spu{tastvo stalno ìvi! Qubisnago Sveta!

154

Delatna snago Qubavi!

Odnosu koji Svet poznajepre ro|ewa! Slavni a{iku!Pogledala si me u o~i mojePoqubila si me u moje srceTebe je poqubilo srce moje! Ti poqupci!Slavni! Ta neodoqivosti lepote i mladosti!Kraqice Sunca, Lepote, Mladosti! - jaka,

dok pi{em Ti hvalospeve, ove bolove, ta pisma znananisam bez snage, bez nade, i nisam, bez straha

- Qubavi, nemoj me ocrniti!Nemoj mi srce lomiti! Tebe qubi Srce moje.Qubavi, Tebe }u slaviti! U prahu glasa}u za Tebe

QUBAVI!Qubavi najja~a,najve}a, NAJ!@ivote! - Tebe je zavoleloSrce moje

Ovde - Ti Sunca zrncevu~e{ da traìmo sunaca Sunce!

Ovde od trena udahnu}e, nadahnu}evu~e{ da traìmo slatko ve~no nadahnu}e, udahnu-}e!

Sirotice, jedina zove{ da zavolimo besmrtnost

Ti, najstra{niji bolu u kona~nosti

Poàru u kona~nosti

....! ...! .. ...!....

155

Ivan Komarica


Vaàn je ovo Dan na Zemqi

Vaàn je ovo Dan Svemira

- Qubavi, ima{ i stra{nu slavu!

sve se potpaquju vatre

iz vekova donose ugarke


Vaàn je ovo dan svemira

U svetlosti ove zbirke, koja je nastajala godinama,Ivan Komarica nam se predstavqa kao pesnik sa vr-lo odre|enim i znatnim ambicijama. Moto kwige bimogla biti jedna anteteti~ka parafraza poznatog sti-ha Rista To{ovi}a, koja bi glasila: vratimo se ve-likim stvarima. Jer ono {to pesnika zaokupqa nisubanalne sitnice od kojih se sastoji svakida{wica (akoje, kao i sve drugo, mogu biti predmet poezije), ne-go neka osnovna pitawa ~ovekovog bivstvovawa u sve-tu, u prirodi, u istoriji, u protivure~nostima posto-jawa. Naro~ito ovo potowe: jer, premda je Komari~inavizija sveta u osnovi optimisti~ka, a u pesni~kom is-kazu afirmativna, kroz kwigu je konzenkvetno pro-vu~en jedan motiv strepwe, kao rezultat svesti o ugro-ènosti qudskog dostignu}a u ovom trenutku moderneistorije, kada su i prodor u kosmos i drama samou-ni{tewa na dohvatu qudskih mo}i. ̂ ovek dakle u jed-nom trenutku dolazi u sukob sa samim sobom i sa svo-jom qudskom istorijom. No Komarica ipak ne sumwau kona~an ishod dileme: svet spasava afirmacija qu-

156

bavi, kojoj pesnik peva kao “posledwoj pobedi”, i mla-dosti koja je za wega simbol neuni{tivosti, ve~ne ob-nove qudskog napora. Ili, re~ima pesnika: “Ustajem/pogledam zvezdu/ i kaèm: / mogu}e je da smo i mi ve~-nost:” Ili opet, u varijaciji na istu temu (premda sti-{anije): “Za ìvot na{ - @ivotu /Ipak moèmo dakaèmo: Hvala!”.

U nastojawu da izrazi ovakvu svoju viziju sveta, Ko-marica je sebe doveo u situaciju da formalno ekspe-rimenti{e, da mestimi~no prenapreè ili razaraustaqenu sintaksu, da iznalazi neke leksi~ke i gra-fi~ke inovacije. Wegov stil ume da bude nervozan, sti-hovi su ponekad (namerno) povezani metodom nepro-veravane asocijacije, ~esto elipti~no - a onda, uokviru iste pesme, naglo svo|eni na ravan direktnogsaop{tewa; takve promene temperature u iskazu ne-sumwivo su interesantne. (Pri tome, kada to izraz tra-ì, Komarica pokazuje ~itaocu da ume da se sluìtradicionalnim metrom; na primer, narodnim osmer-cem). O~igledna je Komari~ina te`wa za gra|ewem du-è odnosno pro{irene forme; na to ukazuju kako po-jedine pesme, tako i kompozicija kwige - gde jeo~evidan napor gra|ewa pa`qivo uravnoteène ce-line; u tom smislu kwiga Vaàn je ovo dan svemiraima neke traène karakteristi~ne poeme. Ipak, kwi-ga ostaje - kao i svet o kome peva - podeqena na frag-mente, koji se proìmaju me|u odjecima.

Ivan V. Lali}

Vaàn je ovo dan svemira

Kwiga pjesama Ivana Komarice “Vaàn je ovo dansvemira” je posve neobi~na poezija - stihom koji je

157

Ivan Komarica


vi{e odre|en razmi{qawem pjesnika, ali kada tre-ba i tradicionalnim metrom, motivima koji u selek-ciji pjesnikovoj stvaraju utisak da je to unutra{wimonolog u kome se misao reprodukuje onako kako seona javqa u svijesti. Stoga se na prvi pogled u~inida Komarica bira zna~ajne, velike i sudbonosne od-rednice svijeta i ìvota. a da ~itaju}i ve} po dru-gi put nau~imo stihove pjesnika Komarice koji vi-di svijet i ìvot u svoj svojoj sloènosti, i, ne}emopogrije{iti ako kaèmo, mudrosti i {irinom obu-hva}enosti.

Postupak stvarawa pjesme Ivana Komarice podsje-}a nas na onaj stav koji je razvio i isticao Pol Va-leri da je prednost pisawa u tome {to je pisac imaoinicijativu da odabira, a svaki kriti~ar i ~italacda obnavqa proces stvarawa jednog duha, da pro|e satim stvarala~kim duhom sve {to je pjesnik pro{aopa da se slaè ili ne slaè, isti~e ili ne isti~e.

îtaju}i pjesme Ivana Komarice imamo utisak daznamo daleko vi{e nego {to znamo. Ja nalazim veli-~inu u tome. Proizilazi da se pjesni~ki i, uop{te,estetski lijepo prihvata kao skladna harmonija raz-li~itih prihvatqivih kategorija i senzacija, u {i-rem smislu, kao {to se, kako je ve} re~eno, ~ini naprvi pogled i poezija Ivana Komarice. Ovakva poe-zija vra}a samopouzdawe u vlastite mo}i i mogu}no-sti, jer, kako i sam kaè, vaàn je dan ovo. (Mislim,moglo je da stoji i svemira, ali i bez svemira).

Kwiga pjesama Ivana Komarice razvi}e, svakako,jedan ve} ustaqeni kli{e moderne poezije. îtalac}e da razmi{qa o tome {ta je misao svijeta, i da jeu svakom vremenu, odnosno svemiru, VA@AN OVO DAN.


158

Blaò Stevanovi} (1954)

No}as sam volio

Umoran ko pjesma kada srce je ne}eko mjesec u travi traè}i qubavnikeko ki{a kad pasti ne moèko kamen u stijeni jo{ neotkinut

No}as sam volio no}i vrijeme vjetra {to {aptawe stvarano}as sam volio tok{to to~i vrijemeno}as sam volio disawe netaknutoi radovawa ko nadawa

Nad jastukom no} spava

No}as sam volio da tok poùrida donese radovawa

“Izvoru na dar” (2004)

Rijeci Tari u zavi~aju

To~i te bistrooki kamen dalekoza nadohvat qudske rukepletewe je nestalo ko klizawe kapiispod razilaèwa odbija se bjelutak

Cvijetovi izrasli od zrna u straninad provalijom dubinu sluterazmagqene ki{e sa rosom na stijenibjelinom uspavquju dane

159

Blaò Stevanovi}


Gluve su pe}ine kawona dubokogodvaja se tama propiwawemrijeka izbacila pjene visoko

Zelenim se ogleda{ s vrhausje~enim nemirom pjenu{a hladno}ajedino ti nedirnuta ~isto}a vodenaisplivala lepota postojawem


Gorske o~i

Skidaju gorom zeleno i tamnou pogledima poznate vodedopire bistrina dva gorska okatokom tek razlistalog budnog potoka

Povazdan senke likova znanihomorikama slikaju u taminegde otkinut glas s ~etinararazbudi o~ekivanom ti{inom sawara

Plamte zelenim u dubini okasve razne`e istinske bojepomicawem povr{ina vodeispisuje trajawem lepotu toga


160

Tok {to to~i vrijeme...

Izabrane pesme Blaà Stevanovi}a objediwuje na-slov “Izvoru na dar”, a kwigu, ina~e, ~ine tri pe-sni~ke celine organizovane pre svega po tematskoj aliizraàjnoj srodnosti. Prva celina “Igra koja vodi”obimom nevelika uvodi ~itaoca u pesni~ki svet dajemu naznake i koordinate ovog pevawa, otvara kwigunikad do kraja ispisanu.

Pored obra}awa nekom neznancu, dalekom i imagi-narnom sabesedniku, pesnik }e i sebi odrediti smeri ciq. “Pevaj Iskreno o svetu Kora~aj smelo u nepo-znato”, zapisa}e on u pesmi prili~no nepoetskog na-slova “Nadarenost poete”.

Kroz ova dva stiha iskazane su, bezmalo, ne samo pe-snikove namere ve} i osnovne postavke. Pevati iskre-no, izvorno, neizve{ta~eno, ta~no i uz to smelo ko-ra~ati u nepoznato je karakteristika ovog pesni~kogpostupka.

Detiwstvo je osnovna tema ovog dela pevawa a obra-}awe detetu ovde je prisno i neposredno.

Drugi pesni~ki ciklus “Izvoru na dar” zami{qen jei u mnogim segmentima ostvaren kao oslu{kivawe vre-mena. “Kroz ti{inu ~ujem na{e vrijeme” kaè na jed-nom mestu pesnik. Ovaj ciklus ~ine pesme koje slave qu-bavni zanos a i one koje su evokacija kakvog doga|aja.

Tre}i ciklus “Narasli izdanci” zatvara ovaj iz-bor i u wemu su pesme koje saìmaju ìvotna i kwi-èvna iskustva, ali i pesme u kojima se, kako kaèpesnik, “razvijao san nesawani”.

Ovaj izbor svedo~i o tematskoj i izraàjnoj razno-vrsnosti pesnikovoj. On, tako|e, upu}uje i na zakqu-~ak da je re~ o pesniku koji, jo{ uvek, smelo traga zasvojim putevima.

Dragomir Brajkovi}, kwièvnik

161

Blaò Stevanovi}


162

Radomir Vule Boji} (1955-1987)

Neimar

RanoRanomSazidaoSebe

RawavaRebraKrila orlovaNeimarZida

RanaRodila inatPrezireNeimar@iv

Rawava rebraKrila orlovaRodiliNeimarZida

“Za{to ja” (1987)

Neimar II

Nijesam neimar{to gradi mostove prekoho}u uzdu`da premostimmo`da se tamobijeg zavr{ava

“Za{to ja” (1987)

Neimar sun~anog sela

Boji} Radomir Vule pripada mladoj generaciji pje-snika, i to onih pjesnika koji u stihovima izraà-vaju svoj neposredni odnos prema problemima egzisten-cije ~ovjeka, uvijek na grani~noj liniji izme|u li~neispovijesti i privatnog biqeèwa utisaka, i nasto-jawa da u {to saètijoj formi izrazi svoj misaoniodnos prema procesima ìvqewa i bivstvovawa, pai vlastite biografije.

Pod malo neobi~nim i isto tako izazovnim naslo-vom “Za{to ja”, ova prva Boji}eva pjesni~ka zbirkaokupqa pjesme tematski i oblikovno raznolike. Unu-tar ovog {arolikog dijapazona prvi kvalitet je ~ist,vaqan, nepretenciozan jezik. Boji} je, poetski najdje-lotvorniji upravo tamo gdje je i najli~niji, gdje se lir-ski subjekat iskazuje nesputano i svojim naj~istijim,nikakvim spoqnim natruhama neoptere}enim glasom.

Mi}un [iqak

163

Radomir Vule Boji}

“Za{to ja” (1987)

OprostiKaèmPreko putaDok rukom sa ~elaSapiram svjetlostPovedi me u sun~ano seloPticamaI psu ov~aru

OprostiMoje se o~iNasmije{e samo

Kada se svjetlostNa wih slijePovedi me u sun~ano seloSa pticamaI psom ov~arom

Tuga


Ratko Stanimirovi} (1955)

U magnovewu

Najezdi nekad suludo vremekada nerazum sve drugo svlada,sudbinu qudi nequdi krojezavapim: Boè, gde li si sada?

A Ti si svuda: u svakoj tvari,u svakoj niti, iskri i ìci,al’ ne znam za{to, kom’ su potrebniovi o~aji, bezna|a, krici?

U bolu uvek novo se ra|a,da li druk~ije i moè biti?Proces je stalan, u ciklusima.Ko svih igara vezuje niti?

“Aurorine blagovijesti” (2006)

Pod okom svevide}im

Od sebe nikud ne moè{ dame,sve se u svome krugu zavrti,i kad nastaje{, i kad nestaje{.[ta biva s du{om posle smrti?

Tajne skrivene tako duboko:Da li nas pazi svemo}no oko?Je li nam sudbina unapred data?Skriva li kosmos dalekog brata?

“Aurorine blagovijesti” (2006)

164

Aurorine Blagovijesti

Kwiga pesama “Aurorine blagovijesti” Ratka Sta-nimirovi}a sadrì sve {to bi trebalo - prvoj kwi-zi, prvoj ~a{i, prvoj qubavi. Tu je i uzdrhtalo srcei sigurna ruka, i jasna misao i zanesena poetska sli-ka, i britka re~ i meko}a pogleda. Pre sloèna negoprotivure~na. Pesme nanizane kao kupine na slam~i-cu ubrane na nekoj planinskoj zaravni. Lirika intim-na (“Svojoj deci”) lako se preliva u refleksiju (“Na-dawa”, “U magnovewu”, “Pod okom svevide}im”)...

... Mewaju}i ritam me|u pesmama, ba{ kao {to me-wa i tematski krug, pesnik postiè unutra{wu di-namiku i tako ovaj mirni kwièvni rod pretvara uuzbudqiv i neizvestan susret.

Dragan Uskokovi}

Dobrota kao polazi{te

... Pi{u}i pjesme Ratko nije mnogo drào do for-me, uporno je tragao za rimom, a veoma mu je bilo sta-lo da sa malo kaè mnogo, {to je, ustvari, i najve}ikvalitet svake pjesme.

Iskreno je zabrinut za sudbinu srpskog roda. Ne damu |avo pa grdi one koji su za to odgovorni, ali i to~ini u okvirima dobrote: kad grdi kao da blagosiqa.

Obra}aju}i se Gospodu, Ratko ne postavqa filozof-sko pitawe za{to se uop{te ìvi.

Kroz svoje pjesme on klikuje iz sve snage generaci-jama koje dolaze, da se ne br~kaju u pli}aku, ve} da za-gaze u duboku vodu i neka bokalima ispijaju qubav ukojoj je dobrota osnov - naiskap - ne}e se zagrcnuti.

Boìdar M. Glogovac

165

Ratko Stanimirovi}


Zoran Raoni} (1956)

Kako je gra|en most

Brda se na trenutak spoji{ei vrati{esvako na svoje mjesto

Prostorom proletje pticaza wom ostalelujav trag

Prve zimestamene ledenicetrag sa zemqom poveza{e

Sa proqe}em ledenice ostado{eza qeta se okameni{eo jeseni sa tlom sjedini{e

Kako tada tako i danas

U narodu osta vjerovaweda su Most qudi sagradili

“Iza brane” (2001)

166

Svjetovi

svijet onih {tomisle da su ìvi

svijet onih koji tvrdeda }e biti ro|eni

i svijet onih za kojevjeruju da ovdje vi{e nijesu

svjetovi su koje moraimati svak za sebe

ovdje su oni koje volimo i ne volimoi gore i doqe su oni {to nas prièqkuju

smisao svijeta je sazdan samo od èqaovaj svijet da je najmawi dio svijeta ukupnostii tek u cjelinu da se sklopina{im svijetom postao bi

“Oko pjesme”

167

Zoran Raoni}

Ako prepozna{ ta~kuIz koje krenula jeAko uspije{ da snimi{Liniju napredovawa vatreI preslika{ krivu zasi}ewa

Ako vatra uhvatiPun plavi krug

I usput posjetiOnu jedinu zvijezdu

Ako pripitomi{ vatruU krug na ~etiri }o{ka

Vatre }e{ se i ogrijati

Prijateqstvo vatre

“Iza brane” (2001)


Odgonetawe smisla ìvota

U poeziji Zorana Reoni}a nema mudrog razo~arewa.Sti~e se utisak de pesnik, bez obzira {to pesnik ni-kada ne stvara poput nau~nika, polazi od ìvotnih~iwenica. Raoni} ne pi{e straìlovsku poeziju. Onje bliì Vasku Popi, posebno kada je re~ o semanti~-kom sloju wegove poezije. Ovaj pesnik ponekad liri-zira, ali se nikada ne libi da u tkivo pesme utka mi-saonost kao pandan liri~nosti. Pesnik insistira naonome {to je qudsko u qudima i {to je nespojivo sehaosom u svetu. Govore}i otvoreno o zlu, pesnik sve-sno ~ini pomak ka mogu}nosti da se boqe sagleda ono{to je dobro. Provla~i se, posredno, u poeziji Zora-na Raoni}a mi{qewe da se haos u svetu neprestanoponavqa i de su meteì ne{to {to je uobi~ajeno, alida nikada nisu trajni, jer svet se uvek, iznova, hera-klitovski, ra|a i ure|uje. @ivot qudski je podjedna-ko zemeqska i nebeska zdela, a zemqa za koju je ~o-vek antejski vezen je stvarnost a ne san iz slu~ajnihletwikovace ma{te. Zemqa je sve ono u {ta se ~ovekkune i u {ta veruje, ona je lomqewe svih plotova, alizemqa je i svojevrsno ispisivawe tajnih letaka svimna{im precima koje treba probuditi i pobuniti dabi nama ̀ ivima koji se gloìmo, poru~ili de smo pre-vr{ili svaku meru i da smo zaboravili da slobodu iqudsko dostojanstvo vaqa braniti svim ìtnim am-barima i snagom razuma.

Pred nama je kwiga visprenog, zrelog, plodotvor-nog i intuitivnog pesnika. Pesme ovog pesnike, po-sebno wihova refleksivnost, doimaju se lako i osta-ju u nama kao sna`no i neponovqivo se}ewedoìvqenog.

Slavoqub Obradovi}

168

U kqu~u moderne ispovjednosti(Izvodi)

Svaki dobar pjesnik uspijeva da savlada predmetsvoga saznawa. On to ~ini intuitivnim putem, {to }ere}i kroz matricu subjekta koji predmetu daje èqe-ni obol i snagu.

Dakle, poeta je centar iz koga se pokre}e taj vir-tuelni proces tvora~ke saznajnosti, u kojoj leì bo-gata riznica do tada netaknutih doìvqajnih dubi-na. Raoni} svoju misao usredsre|uje na magnovenivaler. Na ono {to se u trenutku za~ne i kao takvo tra-je kao neka vrsta spiritualne vlasti. Kako svaka mi-sao ima svoje latentne odraze, woj je svojstveno da sevine tamo gdje su jedra ma{te. A ma{ta daje izrazune samo energetske nego i aromatske potencijale. Owima je Raoni} vodio ra~una, posebno u onim pjesa-ma koje se bave temom vode i vatre. Istina, time ni-je iscrpeno svo sazve`|e tematskih krugova. Ono ob-uhvata temu doìvqenih iskustava iz svijetazavi~ajne flore, qubavnu tematiku i druge. Dakako,ne zaboravqa se ni tema boànske mo}i, za ~ija ma-nifestovawa postoji aktivan uzrok, kao u izvanred-noj pjesmi “Svjetovi” u kojoj se ̀ eqa kvalifikuje kaooblik afektivnog memorisawa egzistencije: Smisaosvijeta je sazdan samo od èqa.

Cijela je zbirka protkana ma{tovitim elementom.Sve ono {to proistekne iz strasti, a takav je slu~ajsa pjesnikovim osje}awem, pridruùje se zanosu ma-{te jer je ona najdjelatnija u smislu ra|awa i tran-sponovawa misli. Evo jednog primjera sna`nog egzi-stirawa ma{te: “Stajna ta~ka je tu gdje jeste / A zraciobasjawa }e se / Poklopiti i ~vori{te na}i / Na mje-stu koje ne doku~i niko / Dok ga duhom ne bi dosegao”.

...Raoni}eva zbirka “Oko pjesme” zami{qenost uzi-ma kao osnovno na~elo prodirawa u tajne svijeta. Ono

169

Zoran Raoni}


{to je “izlo`eno” fizi~kom vidu nedovoqno je. Po-stoji unutra{we oko koje vidi stvari iza zastora, unutrini bi}a. Uostalom, zavodqiva je premisa da svezamislivo postoji ~im se zamisli...

@arko \urovi}

170

171

Nenad Yuverovi}

Nenad Yuverovi} (1956)

Pjesma

pjesma jenajve}a ~islica~igravjesnikpredve~erjadobo{ar

rukospletroj kad sezaokrili suncezavaktili rujemtristoput po stopudane okriquje

“Pjesme” (1988)

“Pjesme” (1988)

Izme|u razmaka

pod slikom svijetaum ka`e da nemanijeme vidjelice

ludilo za pametnije otrov mo}izna se da poqanikad ne umiru

da je nebo vedrijeu nadawu ki{epogledi ~ednijiosamqenom biqu

zarez u mozguvijek nadilaziza svako vrijeme


172

Tajne vremena

da je to vrijemeilisje}awe

ko mi to ka`eobdari}u garijekama

zbog wegai zorei tragavii pono}ipresre}u vijekzakanima

sve bi se znaloda dani nijesuda zore nijesuda misao mojanijevremena

“Pjesme” (1988)

Prodor u tajne vremena

Ovih dana iza{la je iz {tampe prva zbirka sti-hova Nenada P. Xuverovi}a, dobitnika nekoliko re-publi~kih i saveznih nagrada za poeziju. Zbirka no-si nepretenciozan naslov “Pjesme”, pomalo neobi~ani neuobi~ajen, barem kad su u pitawu naslovi savre-menih kwiga poezije, koji su, napomenimo, skoro bezizuzetka i vi{ezna~ni i metafori~ni... To, svakako,nije “minus” pjesniku, jer sam naslov upu}uje na pri-vla~nu jednostavnost.

U kompozicionom smislu zbirku ~ini 27, uglavnomkratkih, na gnomu svedenih pjesni~kih slika i iska-za, svrstanih u tri ciklusa - Trave, Pjesme kao vri-jeme, Zvona. Tako pjesme prvog ciklusa sadr`e pjesni-kova razmi{qawa o tajnama vremena (sve bi se znalo/da misao moja / nije / vremena), a u svijetu zvijezdai mladih trava, biqega i ogwi{ta... Zavi~ajni moti-vi i snovi zavi~ajni (taj vi{ak dana) obistiweni suplavqim od pau~ine stvarima, koje }e nas natpjeva-

ti u pjesmi koja je i uto~i{te, i jatak, jer vrijeme od-ve} brzo prolazi i odlazi. U takvom sklopu okolno-sti i nije slu~ajna rezignacija - saop{tewe: “Pro}i}e dani (zva}e se mi{qu) dalekih ekstaza”.

Drugi segment zbirke veoma lijepog naslova “Pje-sme kao vrijeme” svojevrstan je poetski stav i neza-drìvoj mo}i misli - rije~i: “Zarez u mozgu (vijeknadilazi) za svako vrijeme). Opravdana je i bojazanda nezadrìvi uzmah u odre|enoj neopreznosti ne za-prijeti budu}nosti, ako sna`ni mislilac ne ome|irastom (odre|enom granicom mogu}nosti?) poplavu vla-stitog krvotoka... Otuda i prisustvo odre|enog “talo-ga” pro{losti, ali modernisti~ki razgra|en u suge-stivnoj slici mramora pobjednika.

Posqedwi ciklus “Zvona” kao da predstavqa odre-|eni znak za uzbunu, ali i istovremenu negaciju sum-wi~avosti pjesnika T. Ruèvi~a i {anse budu}nostipoezije, odnosno strahovawa Dobrice Eri}a kako jesve to nemogu}e pro~itati. Strah od prolaznosti po-tire radost djetiwstva kad “bili su dani dugi”, pa jepjesma “najve}a ~islica” kojom se vrijeme otkupqu-je.

U pesmi “Crveni boùr” Xuverovi}u je “uspjelo”da postigne i ono {to se naj~e{}e naziva prevarenoi{~ekivawe, jer je o~ekivani epski uzmah ustupiomjesto lirskoj meditaciji i izvjesnoj dozi samodo-padqivosti iskazanoj u stihu “znak moga (portret jevremena)”.

I na kraju, dodajmo i ne{to {to je i op{ta karak-teristika, ne samo ove zbirke, ve} i zbirki ostalihmla|ih pjesnika - odsustvo epskog i epske raspri~a-nosti, uprkos ~iwenici da vrijeme i nije ba{ naklo-weno lirizmu.

Gojko Boòvi}

173

Nenad Yuverovi}


Milko Grbovi} (1957)

^arnovawe

Opet za nas kolacto ba{ ne{to novo nije,pod ~ije }u ja okriqe,gde }u sada, Arsenije?

Ko i onda, opet na naspalacaju iste zmije,kako ju~e, tako danasput pod noge, Arsenije!

Ogwi{ta nam zapretena,strwike nam gole trunu,na koja nam sad vretenasudba prede crnu vunu?

U ~ije }e sada jasleda Marija sina skrije,kad su na{e sve}e zgasle,gde su lu~i Arsenije?

Ispijeni sumwom istomodakle smo, ko smo, {ta smo?Dok se drugi kite listommi jo{ i ne proklijasmo.

Vetar nas ko lako semesvud razveje i premeqe,drugi davno digli slememi nemamo ni temeqe.

174

Rana na{a svebole}aogrezla u `ive kraste,{ta za ova tri stole}ami ne znasmo, a vi znaste?

Niti veru nit’ neverune razlu~ih vaktom ovim,na kome }u ja severuda svoj usud odjugovim?

Na severu ti se zgrejapred jugovom zimom qutom,gde je moja Sent Andrejada me greje svojim skutom?

Opet nam se vidik muti- i to znano od ranije,opet nekud mame puti,kud nas vode, Arsenije?

“Pirovi porazi”

Vi{wi}u

Zaboravu ti si iz naru~jana{e slavne otimao pretke{to u doba i pse}a i vu~jaraskida{e negve i krletke.

Zvu~ale su re~i tvoje gromkevu~je snage, du{e ~ovekove,amaneti ve~ni za potomkeputokazi svetli kroz vekove.

175

Milko Grbovi}


Al’ kakva to kletva pade na nasda od druge predeni smo vune,zarad koga mogao bi danasda gudalom zagolica{ strune?

Brazde plitke, jazovi sve dubqitu|i adet na{e du{e mami,s tu|im sjajem, mesto starih zubqitumaramo po vlastitoj tami.

Tra`e}’ neke jevropejske pute,popquvasmo sve na{e od ju~e,pod tu|e se zavla~imo skutei {enimo ko poslu{no ku~e.

Zarad nekih sjajnijih teqigana kolena tu|inu klekosmoi u slavu mirotvorskog `igaro|ene se bra}e odrekosmo.

Ne damo li ogwi{ta da braneno da puste zveri da ih koqu,mesto leka na wihove raneprivijamo obloge sa soqu.

Ne vidimo narod {to vapijenit’ leleke wegove ~ujemo,od neke smo crvqive japijekrvqu svoje bra}e trgujemo.

Kol’ko bra}e treba da izgine,kol’ko srpskih glava preko pawada svet nama popusti dizginei potap{e, kao znak priznawa?!

176

Da mi svoje napunimo jaslea prag bratski da se zapepeli...

Oj, Vi{wi}u, tebi o~i zgaslea mi smo u du{i oslepeli...

“Pirovi porazi”

ârnovawe Milka Grbovi}a

Danas su rijetki pjesnici koji poput Milka pi{urodoqubivu poeziju, a ono {to je lijepo, po praviluje i rijetko.

Za Milka Grbovi}a Sloboda i Qubav nisu ideali,ve} sadràj ̀ ivota, bez wih je ̀ ivot i prazan i pust.

...Radi toga kolektivnog duha Milko zanemaruje svo-je sopstveno “~arnovawe”, ne razmi{qaju}i o neprav-dama koje se wemu li~no de{avaju - qudski ih pod-nosi; wegove preokupacije su op{te dobro.

Tragaju}i za odgovorom na pitawe za{to je to svetako, ne nalazi odgovor koji bi ga potpuno zadovoqio:

Je li to ne~ija kletva na nas pala, pa smo napravqe-ni, kako Milko re~e, od crvqive japije, ili smo, ne dajBoè, na sugreb stali?U ~ije smo se to crne ma|ije spleli, ili Svevi{wi(a samo je Wemu znano za{to) tako ho}e?Milkove pjesme i hrabre i opomiwu, one su vapaj i

krik, u wima su stopqene i èqa i htjewe, one tra-è preporod, ne izlaze}i iz onoga {to se mogu}im zo-ve; one su imperativ u kome nema dileme, one su ta~-ka kqu~awa u kojoj poput Feniksa treba da vaskrsneSrpstvo u svoj svojoj dostojanstvenoj postojanosti.

Boìdar M. Glogovac

177

Milko Grbovi}


Ima ne{to...

U svoje vreme recenzije su uvedene kako bi pouzda-ni qudi mogli da uvere nadle`ne organe da se ne bri-nu i da u kwizi koja se objavquje nema ni{ta.

Po{to se jo{ uvek niko nije setio da recenzije uki-ne, recenzenti bi sada vaqalo da uvere ~itaoca kakou rukopisu koji se objavquje ne{to ima.

Odista, retko sam pi{u}i recenzije u najnovije vre-me bio uvereniji da u nekom rukopisu ne{to ima kao{to je to slu~aj sa “Pirovim porazima” Milka Gr-bovi}a. A to ne{to je mo`da najvi{e {to mo`e da imau prvoj kwizi jednog novog pesnika, s kojim zajednodelim rizik za wegov izlazak pred ~itaoce koji ovumoju re~ mogu lako da provere.

Matija Be}kovi}

178

179

Du{ko Borovi}

Du{ko Borovi} (1959)

Poteci

Tihoiza menepoteciu vrijeme

Jo{ ti{eponesiu naprtwa~iodlaska da se sjeti{

Napi{i na krilimanajti{ecvjetovimazakiti

Pona{aj sekao nikad vi{ekao nikad ti{e

“Za tvoj dan” (1996)

Nikni vi{e

Nikni vi{eda pronikne{

Svjetlostda se vidisa suncapticeda se ogledajuu letuda ti ne bude `ao

[to ti na put stanesa otpozdravom pro|imo`e da se desida te oslove imenom cvijetada te zapamteu sjenkama se ne smije{ izgubiti



Samo ti

Samo Ti smije{cvijet da ubere{nesta{na da bude{zvijezde da skida{

Samo Ti zna{da si svjetlosti da treperi{ plesomdrugih bojada no} pretvara{ u zoru

Samo Ti mo`e{ preko sjenkeI preko svijetlavezenu du{u da ima{nada da bude{jutro da te uzimauvijek nedosti`nu

U Tebi vrijemene zna anatemeako si rijeka rijeka siako nisiptice su izgubqene dugeduboko zale|ene u tebijer samo Ti smije{jer samo Ti zna{jer samo Ti mo`e{


180

Neprestano mijewawe

Du{ko Borovi} se, sedam godina poslije zbirke in-spirativnog naslova “Snovi i sinovi”, javqa novomzbirkom simboli~nog naslova “Za tvoj dan”.

Ova zbirka pokazuje Borovi}evu pjesni~ku zrelost,jezi~ku ~istotu i bogatstvo, duboku misaonost i osje-}ajnost. Inspiraciju za svoje pjesni~ko vi|ewe svi-jeta i wegovih problema Borovi} traì i nalazi uvezi sada{weg i pro{log, iz koje proizilazi nago-vje{taj budu}nosti kao iskra koja razbija tamu sada-{weg i nagovje{tava dane radosti i sre}e, kojima pje-snik teì i u koje vjeruje: “ro|endanska pjesmo utraèwu sjaja / poteci nikni vi{e / uz osmijeh i uti-sak nad suzom”.

Pjesnikovo istan~ano osje}awe qubavi dolazi do iz-raàja u pjesmi “Samo Ti” koja plijeni du{u ~ita-oca snagom i dubinom iskazanog osje}awa: “samo tizna{ / da si svjetlost / i da treperi{ plesom / dru-gih boja / da no} pretvara{ u zoru”. Ono {to je po-sebno karakteristi~no u ponu|enom rukopisu to je ̀ e-qa da svjetlost trijumfuje nad tamom, da je sjaj uvijekpretekne, ispred we bude. Jer, za pjesnika Borovi}auvijek “Naprijed su opro{taji”.

Posebnom snagom poetskog izraza, wegovom lako}omi lepr{avo{}u, ritmi~no{}u stiha i snagom poru-ke izdvaja se pjesma “Snovi sinovi”. Ona se lako pam-ti iako je prisutna igra rije~i koja pjesmu ~ini, po-nekad neuhvatqivom, ali skladno sloèni |erdanrije~i u sna`nu poruku postaje veoma brzo, i veomalako, plijen ~itaoca.

Sli~na joj je i pjesma “Poteci” koja se lako pamtii rado recituje.

Ponu|eni rukopis se odlikuje raznovrsno{}u mo-tiva, svjeìnom izraza, muzikalno{}u stiha i sim-bolikom, koju, ~esto, te{ko de{ifrujemo ali kada to

181

Du{ko Borovi}


uradimo bogatiji smo za jedno veliko saznawe.Poput Pola Valerija Borovi} teì za onim {to je

neprestano u mo}i mijewawa, i zato bezgrani~no traj-no. I on se, kao i Valeri, doti~e ìvota ali se u mi-slima uvijek odvaja od wega i traì u sebi sebe sa-vr{enijega i su{tinskijega.

Mom~ilo S. Bojovi}

182

Bajo Yakovi} (1960)

24.

Pijana ki{anadire kroz dugu

svest je u snusrce u moruOblaci ma{u belinom

Vetrovi jugadonose po`ar

I zid se topinadire qubav

Misli su u ~e`wi izgorele

Od vetra i snagori galaksijavatrogasci imajudanas slobodan dan

Srce se predaje vatriI sve je u vatri`ivot u snu

niz oblak prodiru veneU srcu jug i nebo

“Povratak jugu” (1988)

183

Bajo Yakovi}


20.

Jug nezadrìvo nadire u veneDrvoredi ma{u prole}emNebo snom

Doziva qubavMle~ni putSrce miri{e na senoIz rukava dolazi vatra

Jug daruje vatruVatra sanSan nebo

“Povratak jugu” (1988)

San o kwizi Pesme o snovima

Gleda me milo iz pra{wavog kwiàrskog izlogaSa plastificiranih korica wen naslov mamiDa li su to pesme stvarno ro|ene od zvezda i od BogaU jednom apokalipti~nom dobu i stravnoj osami?

U svaki wen stih si{le su zvezdeNebo iz svake re~i Iz slova pevaTe misli èle po beskraju da jezdeNo{ene snagom iskonskog snovoseva.

Kriti~ari kaù da ima topline Ali i naivePronalaze tu jo{ mnogo ~egaIzgleda da ne znaju da to moji snovi ìveI da je kwiga zapravo poku{aj bega.

184

Iz pra{wavog izloga ona me umilno gledaKao da me qubi i kaè mi hvalaOna je samo otkucaj nepojamnog nedogledaI dugo snevanih Opojnih ideala.

“Pesme o snovima” (1998)

Saìmawe i rasprskavawe forme

...Na fonu Xakovi}evih stihova prepoznatqiva suiskustva razli~itih poetika, od one koja ide ka sa-ìmawu i saobraàvawu izraza do onih koji idu narasprskavawe forme na razigravawe jezika. U tonuwegovih stihova mestimi~no je prepoznatqiv i po-dignut estradni glas. Samo je pitawe dana kada }e krvda izgori i sli~ni stihovi {to potvr|uje da on ni-je pevao na jednoj ìci.

Xakovi}, dakle ume da miri i pribliàva iskustvarazli~itih ~ak suprotstavqenih poetika i to je, sva-kako, jedna od vrlina ovog rukopisa...

Dragomir Brajkovi}

185

Bajo Yakovi}


Izvod iz prikaza

Bajo Xakovi} je pjesnik u kojem kao da piruju nekepaganske strasti za letom, odvajawem od “pijane ze-mqe”, asfalta, betona iz “Kojeg raste” i kona~nostiqudskog bitisawa. Iz wegovih stihova izbija è| zavasionom koja “doziva” i “izaziva~ki ma{e”, za ga-laksijom za koju se “oko zaka~ilo”, za nebom koje “o~aj-ni~ki doziva”. To su nemiri naoko zarobqenog srcaiza prozora oblakodera, koji u poetskim slikama bje-è od zbiqe prema nebu, u visine, “gde svoje dveri {i-ri beskraj”. To je lirski “povratak Jugu”, odakle “po-laze sve strane sveta”, odakle duvaju “ùti vetrovi”i “donose poàr”.

Izet Muratspahi}

186

Magda Bezarevi} (1970)

Ja sam pjesnik

Ja sam usamqeni, izdubqeni sanu kome se gubim ili se trudimda se izgubim.Ja sam umor nepomi~nog ogledala,ja sam pra{ina muzejai svaka no} bri`qive nesaniceJa sam pepeo radosti,krug bez po~etka i krajazaboravqeni datum.Ja sam sve ono {to su mi ispri~ali filozofii slu~aj i sudbina.I glas i pustiwa.Ja sam nezamisliv bol.Ne mogu da stvorim ni{ta novo,ispredam i opet ispredam istu pri~u,ponavqam ve} ponavqani stih,osje}am iste stvari u isti mah,ugwetavam vrijeme.Ja sam strah od qubavi,ja sam qubav do sr`i,ja sam sjenka vje~nosti.Svake no}i strogost lavirinta,svake no}i ista mora.Moja sre}a ili nesre}a su bezna~ajni.Ja sam pjesnik.

“Ispri~ano }utwom” (2002)

187

Magda Bezarevi}


Koliko

Koliko izmi{qenih pri~a,surovih istina, skitawa,koliko taksija, kafana,`ena u kolicima, djece u ludilu,koliko izgubqenih pasa me|u oblakoderima,cigana,koliko iskrivqenih ogledala,zakop~anih misli, la`nih uzbuna,koliko bestidnih ulica,javnih parkova, zarobqenih godina,koliko zakopanih `eqa, strepwi,koliko bola prokletih sudbina,koliko pokreta, padova suvi{nih rije~i, suza,koliko trijumfalnih pohodai ucvijeqenih vra}awa,koliko sukoba, sva|a,koliko sjenki, utvara, krvi, vina, zabluda,koliko zapo~etih mostova, ~ekawa, prevara,koliko opro{taja, stradawa,koliko zatvorenih vrata,zabrawenih prolaza, }utawa,koliko izgubqenih poklona,strahova, koliko kajawa,koliko prekasnih pitawa i preranih odgovora,lagawa,koliko grijehova, izdaja,i koliko u svemu tomemene i mojih stradawa.

“Ispri~ano }utwom” (2002)

188

Daleko od zaborava

Tvoje ruke u pesku i dodir vreo kao vatragitara kraj mora i letoja u tvojim o~ima u tvojoj du{i nebou nama qubavseti se uzmi me kao talas kamenkao sunce zoruzaboravi tugu ne upli}i je s burombi}e ja~aovi snovi {to jo{ uvek trajune daj da izgube davna{wi sjajbi}e mi te{ko da se budim s ki{omopet me voli kao nekadada osetim jutrom miris soliponesi me dalekodaleko od zaborava

“Za sve sate” (1991)

Qubavna rukovet Magde Bezarevi}

Na{a zavi~ajna kwièvna ba{tina oboga}ena je jo{jednom pjesni~kom zbirkom sa qubavnim motivima. Ri-je~ je o kwizi “Ispri~ano }utwom” na{e sugra|ankeMagde Bezarevi}, koja se kwièvnoj i ~itala~koj jav-nosti predstavila jo{ 1990. godine prvom zbirkom pje-sama “Za sve sate”. Iako je po pjesni~kom izrazu isadràju rije~ o qubavnoj poeziji, stihovi su proè-ti izazovnim misaonim i filozofskim poimawimaìvotnog mozaika. Kroz prizmu qubavnog osje}awa onaprodire u one dubine unutra{we strane li~nosti, ~i-je tragove nalazi u svojoj du{i na sjetnom putovawuu beskraj.

189

Magda Bezarevi}


Magda Bezarevi} je zaqubqenik u poeziju jo{ odsredwe {kole. Svoje stihove objavqivala je u omla-dinskim listovima i dobijala nagrade i priznawa. Na-stupala je na nekoliko kwi`evnih manifestacija. Je-dan veliki pjesnik re~e da su qubavne pjesmeprivilegija duha ~ovjeka koji ne priznaje da je pro-laznost neminovna. Nadamo se da qubav za Magdu ne-}e biti prolazna i da }e, pored ko{arke kao velikequbavi, poezija biti wena trajna qubav koju je ovomprilikom “zapisala }utawem”. Poslije }utawa opet}e biti rije~i.

M. Jokni}“Pqevaqske novine”, 16. 9. 2002.

190

Gojko Boòvi} (1972)

Ku}a jedna

Ima ku}a jedna[to nas ~ekaMreù pleteOko glavaDomara nema

Srce na pragIsturilaNudi zalogaje qubavi

Dane otkupqujeêmu i za{toSama ostavqena

“Podzemni bioskop” (1991)

Provincija

Guske su spasile RimKvazimodo ParizProvinciju niko se spa{ava

Gaze jeSlu~ajni prolaznici

OnaNe gaji cvije}e


191

Gojko Boòvi}


Na kraju

Snimak sopstvene smrtiPonesi umjesto svake kaseteUmjesto ko{uqe iêtke za zube

Ne gledaj druge filmoveOsim filma u kojem igra{

Ne qubi druge diveIzuzev svoje biv{e sjenke

Po~iwe podzemni bioskop


Podzemni bioskop Gojka Boòvi}a

Boòvi}evu pojavu na pjesni~koj sceni oivi~ava jed-no, sve vi{e rasplamsavaju}e, kriti~ko-krizno vri-jeme ispuweno sukobima...

Sve te negativnosti rano su “prokrvarile” Boò-vi}evim perom koji

èli da se {to predanije ukqu~i u tu borbu, da pod-vrgne kritici sve te podvale i ismije ih, kako bi re-kao N. V. Gogoq “o jednom tro{ku”. Pi{u}i afori-zme i izra|uju}i svoj prvi i mukotrpni hleb, on jeubrzo navukao na sebe gwev nedobronamjernika, alinasuprot tome i bodrewe od onih koji su ga prihva-tili i ovjen~ali prvim nagradama. Me|utim, ovovre-menska sudbina kao da je sve vi{e uveli~ala ovo “stra-{no dijete” u sebe, i{la je jo{ daqe da se poigra sawime do kraja. Ubrzo mu umiru oba roditeqa i wego-

192

vu ku}u puni samo}a i san maloletne bra}e i sesta-ra. Ali pjesnik ne doìvqava klonu}e u toj borbi zaìvotni opstanak.

Skoro reporterski brzo, na ru{evinama skrhanogdoma, ovaj mladi pjesnik progovori}e hrabro i grca-vo o tragediji koja je svud okolo, u wemu samome. Krozcikluse ove zbirke i kroz taj podzemni bioskop on tra-ì prijateqstvo, èli da razvije taj film stradal-ni{tva i smrti u kojem su iskazawa tako o~ita. Teasocijacije najuo~qivije su u pjesmama: “Dragi na-{i”, “Ki{a u kostima”. “Ona nije umrla”, “Predsmrt”. “Poslije smrti”, Ova rupa”, a naro~ito u pje-smi “Ku}a jedna” koja je bolna do nirvane:

Prema pjesniku svi izvori smisla zatrpani su. Uovom muku vremena potiskuje nas samo}a. Ona se svevi{e uop{tava. U drugom uglu stvarnosti o~itava sejedan op{ti minut domovine. Blizu i svuda oko nassu izlozi “novog spota najnovijeg oru`ja”, a eho do-movine pjesnik traì u nadahnu}u prethodnika kojisu je zacrtali: tamo daleko... Kroz golgotu oslobodi-laca, domovina je ispuwena pokli~om kopawa raka,trubama, vodom...

U situacijama koje se pogor{avaju, pred takvim sta-wem sjutra{wice, pjesnik ipak ostaje budan. On je gordkao i “narod koji voli da umire” i ta borba ne}e bi-ti uzaludna! Tu svoju patriotsku snagu pjesnik vidiu snazi grobova, koji su permanentno na{i, wegov pr-kos kao da je usmjeren na obra~un do jednog urazumqe-wa, qudskog blagostawa, pravednosti.

Tadija Popovi}

193

Gojko Boòvi}


Hasena Luinovi} (1973)

* * *

Prekrièni stihovi,pogre{an sklad,ideja mi samo rije~haoti~na misaoneargumentovana kritika vi{e,a sada za sebe vremena imamBez sna, u ti{iniimam sebe u dangubi~itam prekrièni stih

Inspiracija venedoping za neuspjehe,bezbroj prekriènih stihovaKao da govorim o atomimasitnije od najsitnijegisuvi{e daleko i malo

ne mogu ni podijeliti s nekimBez zadovoqstva~itam prekriène stihoveu dangubi

Ovog puta bi da presko~im samo}ui ma{tawe je postalo monotonoho}u zaista da je presko~ima niko, ne obra}a pa`wu na mene,ni u ma{ti ni na javi ni u snu

“Prozopoja” (1997)

194

* * *

u osami, kada misao krenei raznese biv{i dio ìvota tvogshvati}e{, da nisi bio u pravuonda kada nisi pjevao


* * *

Protkano maglom zimsko jutro,rano bu|ewe od prejakog ka{qa,prva kafa i cigareta, prije umivawautisak sna

Jo{ uvijek sam pticagdje da odletim, gdje je toplina?Kasno je,mrazevi steùmagle bujajusamo mi misao poletjelaèqna toplina i qetatraì vatre i nemire dragea napoqu zimamagle, magle,i mraz

@eqa mi na Hristovim mukamamo`da vaskrsne u proqe}e


195

Hasena Luinovi}


Prekrièni stihovi

Prva pjesma u rukopisu Hasene Luinovi} nosi sko-ro u sebi moto ~itavog rukopisa: U osami kada misaokrene / i raznese biv{i dio ̀ ivota tvog / shvati}e{,da nisi bio u pravu /... Dakle, preokupirana pjesni-kiwa reminiscira i ~as: najqep{e je voqeti na tren/da bi u istoj pjesmi rekla: Ne èlim samo da se sje-}am... te tako }e ostavqati ~itaoca da se saìvqavaili ne saìvqava sa pjesnikiwom. A tako i rade pra-vi pjesnici - ne treba sve re}i, treba re}i toliko itako da ~italac se sam moè da na|e u stihovima, daosje}a kao da su wegovi. Tako }e prava poezija zaì-vjeti. Prekrièni stihovi / pogre{an sklad, / uzvik-nu}e pjesnikiwa, jer svakako, osje}a da pjesma morada je prijem~iva. Svoj unutra{wi nemir, rekao bih,staloèni nemir izliva kroz slobodne rime koje ima-ju harmoni~an sklad. Tek kao da su pisane u najsavr-{enijoj formi klasi~nog stiha. Takva ritmi~nost sti-ha postignuta je sagla{avawem {iroko emocionalnogdoìvqavawa i iskaza pjesni~kog za koga nema taj-ni, reklo bi se po motivima ovih pjesama...


196

Dragan Paldrmi} (1974)

* * *

Ja sam taj koji je hodaobos po pustiwi za mudrim narodomdruge od sebe vje{to branio,i nisam se odmaraoodmarala su stada, a ja sam ih hranio.

U potjeru za vremenomdivqe sam tragaos vjetrom se igrao, sa zmijama spavaoi nisam varaovarale su zvijezde, a ja sam ih sawao.

Umjesto vina pjesme sam sipaoznale su da ih ~a{e koje sam dizaoi nisam krao, i nisam ukraokrale su rije~i, a ja sam ih }utao.

I bio sam kad sam se kaliopostao kamen, zahuktali parobrodprema pravednom nisam grije{ioi nisam plakao, ni suzu pustioplakale su zvijeri, a ja sam ih tje{io.

Na kraju pade Mjesec, ja sam ga dr`aoprete{ki teret na grudima me pr`ioi uprkos vatri nisam se jadaojadao se svijet, ali ja sam stradao.

197

Dragan Paldrmi}


* * *

Hajde da odloìmo svitawe,i ovjekovje~imomoje pjesme i tvoje dodireu }utawe koje pokre}e na{e rukekad dojadi ~ekawe i pitawe,za po~etak ètve, za plodne otkoseza mirise koji zovu na mirewe.

Ne prespavajmo no}ako se èlimo sresti na pola putabez po~etka i kraja, bez slutwi i nemiravan xungle plasti~nog sjajai odjeka {to kao muzika mamikroz pijane sjene nerazgovjetnih dana.

Ne spavajmo i ne pitajmo{ta nas ~eka slede}eg danai {to nas vrijeme kao jabuku polovikad zagwurimo o~i u misli,jer laù, od malena nas laùda smo }erke i sinovi jednakii da nas vole bogovi,a mi sami i ni~ijispram vjetra i wegovih vrtovatri put gaèni, tri put ro|eni.

Odloìmo svitawe i saberimotvoj strah i moje korakeu ra|awe {to iznova po~iwekad dojadi ìvqewe i pisawe,za po~etak ètve, za plodne otkoseza mirise koji zovu na mirewe.

198

* * *

U po~etku, mi{qah, i}e }e to lakokad oplodim samo}u stihove }u re}ii onako bez reda, na}i }u ve} papirda ohladim ~elo i nemirnu glavu.

I krenu tako, bez uzdaha i suzaigra sakrivena od pogleda tu|ihpomislih: Boè, pa to moè svakojednu rije~ ovde, jedan uzvik tamo.

Ne, nisam znao za nijednu tuguoblak bi me kri{om odnio dalekoi sipao bi slova sa nebeskog lukaa rije~i bi se same slagale u duguuz neprestani {um razgoli}enih misli.A misli ne~ujne, misli rasutepo krovovima ska~u, suve i pokisleneke zavodqive, neke nestvarnedawu pospane, no}u stidqive.

I mi{qah tako, ni slutio nisamdok jednog proqe}a ne saznah gorkoda je rije~ o{trica, da je prevarada me strast polako vitkog proìmada puca u kostima ko {qiva prezrela.

Ne, nisam znao da sam sluga pokoranda moram da se pravdam pred svojim djelimaodgovaram pred mislima,pred mislima i rije~imanisam znao i neuk bio sam.

A kunem se htio samsamo da pi{em onako bez tragova

199

Dragan Paldrmi}


bez mudrosti i poriva,no}u kad bdijem da se igram rije~imabez zamki i otrova,a sada pao samprile`em pa }utim, drhtim i osmi{qampriklawam glavu kad pjesma dozivapa se razlivam bez tajne i ponosa.

200

201

Aida Skorupan

Aida Skorupan (1976)

* * *

Kad se zarumene moje tre{wei jutra postanu vedra i belane}u vi{e pisati poeziju

Da zaboravim grehi smrtnost trenutkakad je sre}a dodirnula dno

Sva ostrva su osvojenai kulise odavno postavqene

Radost nikada ne}e umetida speva pesmuod koje }e utrnutii sr` u ki~menoj mo`dini

Ma{ta}u o tom trenuSawa}u bela jutrai bele vrance na vetruDa zaboravim jednog dana...Ako se ikada zarumene moje tre{we...

“Kad se zarumene moje tre{we” (1995)

* * *

Poznati su mi ovi zvuci...prste su moje vodilikad sam volela do ogwevai klela do besmrtnosti

Kako se vrati trenutakda ga pro`ivimo opetkad znamo da je pro{lo

I ve} pomislih da posustajemda ne mogu vi{eali ~uh tu melodiju...


* * *

Ponekad se upla{im snai talasa nad rekomvetra {to mi mrsi kosu

Ponekad se upla{im leptirakad zalepr{a krilimada odleti na drugi cveti re~i se upla{im da ne zabolei samo}ei `eqe

Upla{im se i sednem da napi{em stih.


* * *

Najlep{e su nam one re~i koje ne razumemo!



202

203

Bojana Radojevi}

Bojana Radojevi} (1976)

Telefon }uti

Prva jutarwa kafa.Telefon }uti.Cipele umorneod pro{etane no}i,dremaju krajzatvorenih vrata.Telefon }uti.I gorki zalogajibajatog hqebanad ra{~upanim jutrom.Telefon }uti.Navika da zoromumivam voduda shvati.Telefon }uti.Umorni zidni ~asovnikIzbijawe devetog sata.Telefon }uti.Jecawe o~ijupodbulih od pla~ai senke neprospavane no}ipretr~avaju prekozami{qenih vje|a.Telefon }utiSlomqena odje}azga`ena po podua telefon i daqe...samo }uti...

“Na uglu moga ogledala” (1995)

O~e na{

Ruke su mi,za molitvu sklopqene,i misli uzaludBogu upu}ene,uzalud me koqenaod kle~awa bole,i uzalud se o~isklapaju dok mole;uzalud su bilasva stradawa,i uzalud su bilasva nadawa,jer niko ne gledausne dok se mi~u,i izgovaraju prekliwu}i:“O~e na{...”Zalud su suzeprepune vere,zgaèno je jednonedu`no srcenoge zalud traèpoznate stope,i srcem zalud kruè,nepoznate note,dok molitva tiho,sa ledenom jezom,odjekuje du{omsa nekim oprezom,niko ne gledausne dok se mi~u,i izgovaraju prekliwu}i“O~e na{...”Ni~emu ne vodiciq u igri,


204

205

Bojana Radojevi}

zalud krvu ìlama vri,telo me boli,drhtavica proìma,i uzalud tamjansobom luta,jer niko ne gledausne dok se mi~u,i izgovaraju prekliwu}i:“O~e na{...”Vri{tim u sebi,u glavi mi hu~i,ni~emu ne vodestaze sve,uzalud steèmkrst u ruci,uzalud kandilopred ikonom palim,i zalud o~aj{ara po zidu,jer niko ne ~ujemoj krik u no}i,dok dozivam apostolei prekliwem Boga“O~e na{...”Ti{inu nemu,proètu tugom,opara neki,ne~ujni dah,to mora da je,srce iz grudi,ponavqalo moje: “O~e na{...”

“Na uglu moga ogledala” (1995)

Motivska probirqivost...

...Rukopis pjesama “Na uglu moga ogledala” najavqu-je darovitog pjesnika i sude}i po izra`ajnosti i ve}formiranog po osobenosti stila i izraza i motivskeprobirqivosti. U stvari, motivska preokupiranostnajintimnijih qudskih osje}awa preovladava u ovimpjesmama, {to je i shvatqivo za taj uzrast. Neobi~-nost izraza i boga}ewe izraza novim zna~ewima i ri-je~ima omogu}avaju da se pjesnikiwa zanese toliko ko-liko je to pjesniku mogu}e. Takvi su, recimo, vrlodopadqivi stihovi u pjesmi “Telefon }uti”: “Cipe-le umorne od pro{etane no}i”, ili recimo iz iste pje-sme: “Slomqena odje}a zga`ena po podu”... Rijetko na-lazimo ovakve stihove kod pjesnika koji po~iwu dapi{u...



206

207

Jawa Raoni}

Jawa Raoni} (1987)

Poruka(uvijek najboqim drugaricama Maji i Maji)

Pored privremenog ludila,Pri{ile su mi histeriju,Posesivnu kompulsivnost,Pripadni{tvo nekoj sekti,Magijsku djelatnost,I jo{ toliko toga,Samo zato {to odgovorno tvrdimDa snijeg ja~e odjekne kadaPadne sa moje petospratneNego wihove dvospratne zgrade(ako je to uop{te zgrada).U daqem poku{aju atentataNa moje skromno iskazivawe mi{qewa,Optuùju me za svojevrsno ispirawe mozgaKori{}ewem najsurovije metode zvanePOEZIJA.Po zavr{enom nastupu obavezno kaù:“Bilo je divno, a sad pre|imona neke veselije teme”.

“Penelopa u tranziciji” (2005)

Uokvireni àl

Idi i stopi se sa mno{tvom sivih i bijelih pruga,Za ve~eras budi mi Prometej,Ne boj se jeka {to odzvawa podno`jem velike planineI nemoj u o~i gledati ptice

Zaobi|i karavane i pohlepne trgovce zvijezdama,Obe}aj majci da }e{ vratiti joj runo.Jo{ samo ve~eras budi mi PrometejNe daj da mi tijelo u izgnanstvu pjeniDonesi onaj na{ stari kondir vinaDa sjetim se mjestaGdje smo tugu pretvarali u pejza`.


Zati{je

Vidim,Gore na vrhu brdaKako kamen na kamenu stojiI ~vrsto ste`e zavjetKojim treba da ispunimBeskona~nost ra{irenih ruku,Dati se utrobi sna[to mi pohara no}.Vila gorska i vila morskaNe{to {apu}u kroz vjetar,Mislim,bura }e.Pomno sakupqam drvca za ogrijevSle|ene mi du{e,Pletem ne{to u prilog PenelopiI zatvaram vrata gradaPred najezdom malih crnaca.



208

209

Jawa Raoni}

Poetski zahvati na otvorenom srcu

Penelopa u tranziciji otkriva neo~ekivano for-miran i emotivno obojen verizam, u kojem }e se pre-lamati duh vremena, “podnebqa”, mitolo{kih pred-lo`aka. Iako neoptere}ena literarnom tradicijom,citatima, dijalogom sa prethodnicima, poezija JaweRaoni}, poigravaju}i se mitolo{kim obrascimauspeva da mitolo{ki preoblikuje sopstvenu realnost.Penelopa, Prometej, Euridika, Posejdon, sirene,kreativno pro`imaju Jawine mitove o Pqevqima, Bre-znici, petom spratu, razli~itim toposima emotivnihiskustava. Ironijski modus poezije Jawe Raoni}, opet,bi}e otvoren za jedno “totalno” podrivawe celokup-nog kulturnog miqea, za pervertovawe smisla samogpesni~kog subjekta ili metatekstualno podrivawe sa-me poezije, jer, lakonski opomiwu stihovi Jawe Ra-oni}, posle poetskog “mi{qewa” uvek treba pre}i “naneke veselije teme”.

Iako nas ponavqawa odre|enih retori~kih obra-zaca podse}aju da je re~ o izuzetno mladom pesni~-kom glasu, “Penelopa u tranziciji” nas iz stiha u stihzavodi kao {to to ~ine stihovi velikih majstora po-ezije. Na po~ecima, nadamo se, ozbiqne pesni~ke ka-rijere, poezija Jawe Raoni} ~ini ono {to smo i sa-mi zaboravili da poezija treba da ~ini, a {toistorijski i etni~ki ve} uveliko ~inimo - kako }eJawa Raoni} re}i - “Najbezbolnije zahvate / Na otvo-renom srcu”.

Dragan Bo{kovi}

Iz novih predawa

“Penelopa u tranziciji” Jawe Raoni} iznena|ujesve`inom pesni~kog glasa, pesni~kog projavqivawa.To je kwiga u kojoj ova odva`na predstavnica nove ge-neracije nastoji da spere gor~ine i boli poraza ne-posredno minulog vremena, da usput verno naslikaobrise svog Balkana i svih na{ih praznina i nepo-stojawa, crne {ume i crvene (otrovne) pe~urke. Ipak,ona re{ewe i izlaz ne vidi u prisilnoj urbanizaci-ji, ve} u sveobuhvatnosti Slobode, Prirode i Srca.Za po~etak Jawa Raoni} skromno `eli da putuje Ta-rom sve do Crnog mora, a onda ve} i ‘’orao i stije-na nedoku~ivi pogledima, dodirima i rije~ima... Pe-nelopa Odisejeva i Homerova nije bila dakle samo~ekalica ve} i verna svim tim putevima i lutawi-ma, ba{ kao {to je to i ova “u tranziciji”, i zato obeu pesmu u|o{e.

U Beogradu, juna 2005.Moma Dimi}


210

211

@eqana Andri}

@eqana Andri} (1988)

Koraci

No} je.Stojim na mestu gde seukr{ta mno{tvo raznih puteva.Sama sam kao list bez cveta,kao nepomi~na senka, kao no}.

Ispred mene {iroki plo~nici i bulevariugla~ani i usijaniod srebrnih odsjaja mese~ine,i kapi jesewe ki{e rane.

Kora~am tim osvetqenim tlom{to na jesen miri{e,nek uli~ne svetiqke obasjajutaj nepregledni svodi nek ki{a nad wim ple{e.

I u svoj toj harmoniji no}ineprimetno }u pro}i,ba{ kao zalazak suncabi}u i od wega ti{a,i ne}e znati nikojer moje korake oprala je ki{a.

“Koraci” (2002)

Samo ona ima vremena za sve

Ona je cvetkoji ne vene,dosta qubaviima za mene.

Ona je pri~a,pri~a bez krajaona je damaqubavi i raja.

Ona je ve~erwe crvenilo nebaona je suncekoje mi treba.

O~i su wene tople i blage- i dok me s ~arobnim osmehom na licu gleda,iz wih bdije ~udna svetlost,~udna svetlost boje neba.

Ona je lepa kao bajka,znate ve} ko jeto je-tvoja majka.

“Koraci” (2002)


212

213

@eqana Andri}

Moja majka

Ona je suncekoje ve~no sijaona je mojaamajlija.

U wenom srcu qubav cvetas wom se svetlost ra|a,u wenom svetu ne vlada seta,ona je qubavi la|a.

Blistavi joj osmeh krasi licesve`e kao kapi rose.Roditeqskim okom blago me gleda,a niz obraze joj viseuvojci plave kose.

Ona je svetlost koja se ne gasikod we je vrlina svaka,lepota joj zari liceto je-MOJA MAJKA.

“Koraci” (2002)


214

Samo}a i bole}ivost prema majci

Ako se po jutru dan poznaje - onda treba re}i da @e-qana Andri} dolazi da svojim stihovima ozna~i da-rovitu literarnu prinovu ~ije rascvetavawe tek pre-stoji. Wena kwiga”Koraci” to nedvosmislenonagovje{tava. Woj se omaklo da napi{e nekoliko pje-sama kojim bi se mogli poradovati i afirmisani pje-snici:

Sama sam kao list bez cveta,Kao nepomi~na senka, kao no}.

To su stihovi iz prve strofe u pjesmi “Koraci”. Ta-kav kontrapunkt pojavnosti u ~etvrtoj strofi iste pje-sme nastavio je taj krik adekvatnim sadr`ajem:

I u svoj toj harmoniji no}iNeprimijetno }u pro}i,Ba{ kao zalazak suncaBi}u i od wega ti{a,I ne}e znati nikoJer moje korake oprala je ki{a.

Naravno, ima tu i neravnina, deskriptivnih stro-fa i patetike, ali to je taj neizbje`ni vakum koji sena startu doga|ao i najve}im piscima, a @eqana An-dri} se nalazi na raskr{}u izme|u slobodnog i ve-zanog stiha.

U vrednovawu motiva @eqana Andri} je na{la pra-vu mjeru stvari. Ona je za razliku od mnogih crno-gorskih pjesnika majku umjesto oca stavila u centarzbivawa:

U wenom srcu qubav cvetaS wom se svetlost ra|a.

U wenom svetu ne vlada setaOna je qubavi la|a.

To su stihovi iz pjesme “Majka”, a u pjesmi “Samoona ima vremena za sve” sa jo{ ve}im àrom potvr-|ena je odanost prema majci i wenoj boànstvenoj qu-bavi. Na drugom mjestu po zna~ewu na{li bi se mo-tive vezani za zavi~aj i patriotsku liri~nost. Adarovitost koja tako po~ne ne moè omanuti. Pjesni~-ki diktat @eqane Andri}, bez pretjerivawa, zraknu-}e novim kwigama kao jedno sasvim novo ime koje na-stavqa pjesni~ku kantilenu Desanke Maksimovi} iVasilije Tomi~i}.

Qubislav Mili}evi}

215

@eqana Andri}

Autori i wihovazna~ajnija djela

Bogomir A}imovi} Dalma (1899-1963)

Bogomir A}imovi} Dalma, pjesnik, vajar i slikar,ro|en je u Pqevqima 1899. godine. Od 1916. godine ̀ i-vio je u Francuskoj, gdje je i umro 1963. godine. Ob-javio je na francuskom jeziku “Jug... zemqa qepote”,djelo koje je nagradila francuska Akademija nagra-dom “Gonkur”. Wegovu zbirku pjesama “Zvonko cvje-tawe mladosti” 1922. godine recenzirao je pjesnik IvoVojnovi}. Zbirka pjesama “O~i vje~nosti” objavqenaje 1945. godine u Londonu.

Du{an M. Grbovi} (1908 - 1945)

Du{an M.Grbovi}, pjesnik, ro|en je 1908. godine uMeqaku,op{tina Pqevqa. U~io je u~iteqsku {koluu U`icu i Beogradu. Kao napredni u~iteq i intelek-tualac hap{en je i mu~en u fa{isti~kim logorima.Umro je 1945. godine u logoru u Jasenovcu. Posthum-no mu je objavqena zbirka pjesama 1976. godine pod na-zivom “Nemiri”.

Izet Sadagi} (1918 - 1994)

Izet Sadagi}, pjesnik i prosvjetni radnik, ro|enje 1918. godine u Pqevqima. Poslije zavr{ene peda-go{ke akademije ~itav radni vijek proveo je u pro-svjeti. Objavio je zbirke pjesama “Vra`je jezero”, 1986.godine i “Gorske o~i”,1988. godine. Umro je 1944. go-dine u Zenici, gdje je i sahrawen.

Miodrag Jani}ijevi} Mi{o Zlodolac (1922 - 1997)

Miodrag Mi{o Zlodolac, pjesnik i novinar, ro|enje 1922. godine u Pqevqima. Zavr{io je trgova~ku aka-demiju u Sarajevu. Objavio je zbirku poezije “Razgo-

219

Autori i wihova zna~ajnija djela


vor sa Zlodolom” i zbirku “Tragovi postojawa”. @i-vio je i stvarao u Beogradu, gdje je i umro 1997. godi-ne.

Mirko Vrane{ (1925)

Mirko Vrane{, kwièvnik, publicista i novinar,ro|en je 1925. godine u Glisnici, op{tina Pqevqa.Zavr{io je Vi{u {kolu politi~kih nauka. Obavqaozna~ajne funkcije: direktor “Pobjede”, glavni i od-govorni urednik IP “Kultura” u Beogradu, predsjed-nik MRZ i glavni i odgovorni urednik ~asopisa “Mo-stovi”. Zna~ajnija djela - poezija: “Boja ti{ine”(1961), “Putevi i nepovrati” (1972), “Svemir bez mo-sta” (1979), “Kuda }e{ u prolazu skita~u” (1994), ogled“Ko{marni svet” (1999.godine)...

^lan je Udruèwa kwièvnika Srbije. @ivi i stva-ra u Beogradu.

Mi}un [iqak (1931 - 2007)

Mi}un [iqak, kwièvnik, ro|en je 1931. godine uPqevqima. Poslije zavr{ene muzi~ke {kole radioje kao nastavnik muzike u vi{e {kola sve do penzi-onisawa. Zna~ajnije kwige poezije: “Posle }utawa”(1974), “Amajlija” (1975), “Na izvorima ìca” (1979),“Biqeg” (1981), “Bonace nema” (1982), “Vremenovo”(1986), “Qute strane” (1992). Proza: “Gorka” (1989),“Neobavezni memoari pjesnika” (1996), “Snijeg padapo Pqevqima” (1998), Zbirku haiku poezije objavioje 1997. godine, a zbirku poezije “Osmi Vla{i} - iz-bor i nove pjesme” 2001. godine. Bio je ~lan Udruè-wa kwièvnika Crne Gore. Umro u Pqevqima 2007.godine.

220

Mili} \ekovi} (1931)

Mili} \ekovi}, pjesnik, ro|en je 1931. godine naLisi kod Andrijevice. Zavr{io je pomorsku {kolu.Pisao je poeziju, prozu, a bavio se i novinarstvom.Objavio je zbirku poezije “Kroz sazve`|e tumaram”1986. godine. Do 1998. godine radio je i ìvio u Pqe-vqima, zatim u Beogradu gdje je i umro.

Branko Rado{evi} (1932 - 1998)

Branko Rado{evi}, prosvjetni radnik, pjesnik i pu-blicista, ro|en je 1932. godine u Oxaku kod Pqeva-qa. Zavr{io je filozofski fakultet u Beogradu nagrupi za pedagogiju. Objavio je niz radova i kwiga izoblasti obrazovawa i {kolstva. Za ìvota je obja-vio zbirku pjesama za djecu “Mali lovac” 1996. godi-ne. Posthumno mu je objavqena zbirka pjesama “Tvr-da kapija” (2002. godine) i kwiga “[kole upqevaqskom kraju do Prvog svjetskog rata” (1999. go-dine).

Bo{ko Pu{owi} (1934 - 1986)

Bo{ko Pu{owi}, kwièvnik i novinar, ro|en je1934. godine u selu Crqenicama kod Pqevaqa. Fi-lozofski fakultet zavr{io je 1959. godine u Beogra-du od kada se bavio novinarstvom. Poeziju i eseje ob-javqivao je u brojnim ~asopisima i listovima. Poezijaprevo|ena na nekoliko svjetskih jezika, a reportaèzastupqene u ~itankama i drugim uxbenicima. Obja-vqene kwige: “Vreme u zvezde raskovano”, pjesme,(1967), “Zvezda nad Zlodolom”, pjesme (1971), “Kona-~i{ta vremena”, pjesme(1971), “Balada o Pivi”, pje-sme (1973), “Crna Gora izbliza”, dokument, proza,(1976), “Qubi{wa”, pjesme (1978), “Od Oboda do Su-

221



tjeske”, dokumentarna proza (1979), “Nordijka u Ta-ri”, pjesme, (1980), “Zaum-poqem Tara te~e”, poezija(1985). Posthumno: “Tara, lepotica sveta” (1987), “Mla-dost Jabuke” (1987), “Neuni{tivi narod” (1988). @i-vio je i radio u Podgorici, odnosno Titogradu gdje jei umro 1986. godine.

Milika Pavlovi} (1934)

Milika Pavlovi}, kwièvnik i novinar, ro|en je1934. godine u selu Dobri Nudo kod @abqaka. U Beo-gradu je studirao svjetsku kwièvnost. Bio je dopi-snik Pobjede iz Pqevaqa, a u Podgorici novinar uistoj novinarskoj ku}i. Bio je na specijalizaciji ̀ ur-nalistike u Rimu, boravio u mnogim zemqama Evro-pe. Sara|uje u vi{e listova i kwièvnih ~asopisa.Zna~ajnije zbirke pjesama: “Vreteno vremena” (1968),“îsta strana” (1974), “Mladi snijeg” (1982). Pjesmesu mu prevo|ene na strane jezike i uvr{}ene u vi{eantologijskih izbora. @ivi i stvara u Podgorici.

Bogdan Yuver (1936)

Bogdan Xuver, kwièvnik, ro|en je 1936. godine uOgra|enici, op{tina Pqevqa. Porodica se, u vrije-me kolonizacije 1946. godine, doselila u Sivac, gdjeje zavr{io osnovnu {kolu i niù gimnaziju, gimna-ziju u Somboru, pravni fakultet u Beogradu. Radio jeu pravosu|u i kao upravnik Gradske biblioteke, sveu Zrewaninu. Zna~ajnije kwige poezije: “Koli{te”(1974), “Povesmo vida” (1979), “Na usni zemqe”(1984), “Ralo, otpori” (1987), “Ogra|enica” (1987), “Vrhna bregu” (1995), “Svetle tame” (1996), “U nepobegu jed-nakom” (1999), “â{a poredu{a” (2005), “Qu{tewe ka-raktera” (2005), “Odgonetawe porekla” (izbor) (2005).Dobitnik je nagrade Blaò [}epanovi} za poeziju.

222

^lan je Udruèwa kwièvnika Vojvodine. @ivi istvara u Zrewaninu.

Nenad Ne{o @ugi} (1936 - 2006)

Nenad Ne{o @ugi}, pjesnik, ro|en je 1936. godineu Novakovi}ima. Radio je 22 godine u Pqevqima u Osi-guravaju}em zavodu i u wegovoj ispostavi u @abqa-ku. Objavio je zbirke pjesama: “Plamen ogwi{ta” (1974)i “Vu~ja zvezda” (1979). @ivi i stvara, kako sam ka-è, u Pqevqima i @abqaku.

Vitomir Srbqanovi} (1937 - 1991)

Vitomir Vito Srbqanovi}, kwièvnik, slikar iistori~ar umjetnosti, ro|en je 1937. godine u Pqevqi-ma. Istoriju umjetnosti zavr{io je na Filizofskomfakultetu u Beogradu. Poslije zavr{enog fakultetaradio je jedno vrijeme u Zavi~ajnom muzeju u Pqevqi-ma, zatim u Umjetni~koj galeriji u Mostaru, a od 1971.godine radi kao profesor umjetnosti u Gimnaziji uPqevqima. Objavio je zbirke pjesama: “Sa rukama is-pod glave” (1972), “Beseda na gori” (1979), “Nedrema-no oko” (1979), “Nikad, nikad vi{e” (izbor) (1986). Do-bitnik je nagrade “Blaò [}epanovi}” za poeziju inagrade za crte` “Pivo Karamatijevi}”. Bio je ~lanUdruèwa kwièvnika Crne Gore. Umro je 1991. go-dine u Pqevqima, gdje je i sahrawen.

Tadija Popovi} (1938 - 2000)

Tadija Popovi}, kwièvnik, ro|en je 1938. godineu Podgori kod @abqaka. Zavr{io je studije jugoslo-venske i svjetske kwièvnosti na Filolo{kom fa-kultetu u Beogradu. Dobitnik je nekoliko nagrada nakonkursima poezije za studente, a kasnije pi{e i sa-

223



ra|uje u mnogim listovima i ~asopisima. Objavqenesu mu zbirke pjesama: “Jata blagodatna” (1978), “Vre-me pesme” (1984), “Odbrana cve}a” (1986), “Izlazak sun-ca” (1987), “Po milosti samo}e” (1991), “Isku{ava-we pejsaà” (1995) i “Pesme” (1997). Pjesme su muprevo|ene na strane jezike. Bio je ~lan Udruèwa kwi-èvnika Crne Gore. Umro je 2000. godine u Pqevqi-ma, gdje je i sahrawen.

Ru`dija Krupa (1938)

Ru`dija Krupa, pjesnik i prosvjetni radnik, ro|enje 1938. godine u Pqevqima. Radi kao profesor kwi-èvnosti u Priboju. Poeziju objavquje u mnogim li-stovima i ~asopisima, a objavio je i kwigu poezije “Za-se~eno nebo” 1996. godine. Dobitnik je nagrade zapoeziju “Blaò [}epanovi}” i nagrade “Limske ve-~eri poezije”. ^lan je Saveza muzi~kih autora Jugo-slavije. Na wegove stihove pisana je vrlo popularnamuzika (“Mali mrav”, “Mostovi na Mora~i”, “Svipqevaqski tambura{i”). @ivi i stvara u Priboju.

Vuka{in Vuko Bezarevi} (1940 - 1987)

Vuka{in Vuko Bezarevi}, kwièvnik, ro|en je 1940.godine u Pqevqima. Filolo{ki fakultet, grupa zajugoslovensku i svjetsku kwièvnost, zavr{io je u Be-ogradu. Radio je kao profesor srpskog jezika i kwi-èvnosti u Gimnaziji “Tanasije Pejatovi}” u Pqe-vqima. Bio je glavni i odgovorni urednik“Pqevaqskih novina”, urednik “Mostova” i “Trago-va” u MRZ. Dobitnik je nagrade “Radoje Domanovi}”za satiri~ne pri~e. Objavio je zbirku pjesama “Iz neo-bjavqene kwige”, a posthumno je objavqena kwiga hu-moristi~ke i satiri~ne proze “Pri~e o pri~ama”(1989). U znak sje}awa na Vukovo djelo osnovana je hu-

224

moristi~ko-satiri~na manifestacija “Dani humorai satire Vuko Bezarevi}”. Umro je 1987. godine u Pqe-vqima, gdje je i sahrawen.

\uro Raoni} (1942)

\uro Raoni} ro|en je 10. februara 1942. godine uKosanici kod \ur|evi}a Tare. Osmogodi{wu {koluzavr{io je u Sivcu, gimnaziju u Somboru, zavr{io jeMedicinski fakultet u Beogradu. Danas je subspeci-jalista u Bajinoj Ba{ti. Objavio je ve}i broj radovai pjesama u ~asopisima i listovima. Svoju prvu zbir-ku pjesama napisao je ~ista srca, rastere}en profe-sionalizma, ose}aju}i da ima svoju muku - qudsku ipjesni~ku.

Milenko Pejovi} (1943)

Milenko Pejovi}, kwièvnik i novinar, ro|en je1943. godine u Glisnici, selu kod Pqevaqa. Zavr{ioje filozofski fakultet, grupa za filozofiju, u Sko-pqu. Radio je kao profesor filozofije u Gimnazijiu Pqevqima. Objavio je zbirke poezije: “Guta~ vatre”(1981), “Pisa}a ma{ina” (1985), “Zlehudi vrt”, “Ne-mu{ti papagaj”, “Otvoreni kavez”, “Indigo”, “Daro-vana nevoqa” (2001), “Medaqoni [eherezadinog po-tomka” (2003). ̂ lan je Udruèwa kwièvnika Srbijei Udruèwa novinara Srbije. Pjesme su mu prevo|e-ne na slovena~ki i makedonski jezik. @ivi i radi uBeogradu.

\oko Draga{ (1943 - 1999)

\oko Draga{, pjesnik, ro|en je u Kru{evu kod Pqe-vaqa 1943. godine. Vojne {kole zavr{io je u Saraje-vu i Beogradu. Objavio je zbirke pjesama: “Docvjeta-

225



vawe” (1994), “Zvuci nemira” (1997), i “Vjetrovi du-{e” (1999). Posqedwih godina radio je u Podgoricina odgovornim vojnim du`nostima. Umro je 1999. go-dine u Podgorici, gdje je i sahrawen.

Vasilije Golo~evac (1946)

Vasilije Golo~evac ro|en je 1946. godine u Vidra-ma kod Pqevaqa. Prve pjesme objavio je kao studentruskog jezika u “Almanahu mladih” 1967. godine. Ob-javio je kwige pjesama: “Zapis” (1987), “@ilava ze-mqa” (1987), “Krilata barka i sanomora”, “To ~ovjekte~e”, “Prahom predaka” i zbirku “Ni{ta nego” (2004.godine). ^lan je udruèwa pisaca Srbije. @ivi i ra-di u Beogradu.

Slobodan Vu~ini} (1947)

Slobodan Vu~ini}, kwièvnik, ro|en je 1947. go-dine u Pavinom Poqu, op{tina Bijelo Poqe. Filo-zofski fakultet zavr{io je u Skopqu, grupa za ju-goslovensku kwièvnost. Pored kwièvnog rada, bavise kwièvnom kritikom i novinarstvom. Dobitnik jenagrade “Blaò [}epanovi}”, nagrade “Limskih ve-~eri poezije”, nagrade “Risto Ratkovi} za mlade pje-snike”, nagrade lista “Rad”, i vi{e drugih nagradai priznawa. Objavio je zbirke poezije: “Otkup glave”(1972), “Ima ne{to” (1976), “Kap zavi~aja” (1982),“Prijateqi, dobar dan” (1982), “Zemqom je tako” (1988),“Otkup glave” (1989), “Bra{wenik” (1991), “Novo dav-no” (1997), “Kqu~ od ku}e” (izbor) (1999). ̂ lan je Udru-èwa kwièvnika Crne Gore. Od 1971. godine ìvii radi u Pqevqima, a posqedwih godina i u Podgo-rici, kao novinar.

226

Milika Vojinovi} (1949)

Milika Vojinovi}, pjesnik, ro|en je 1949. godine uPren}anima, op{tina Pqevqa. Zavr{io je studije fi-lozofije i sociologije. Do sada je objavio zbirke po-ezije: “Obi~an ìvot” (1995), “@ivot” (2000), i 2004.godine “Pri~i kraja nema / pri~om ìvot putuje” i“@ivot putuje”. Pored poezije pi{e i prozu a bavise i kwièvnom kritikom.

Miloje Kova~evi} (1949)

Miloje Kova~evi} je ro|en u Kozici, kod Pqeva-qa, 1949. godine. Zavr{io filozofski fakultet, gru-pa filozofija, u Pri{tini. Radio kao prosvjetni rad-nik, a sada radi u “Boksitima” u Nik{i}u. Do sadaje objavio zapaènu zbirku pjesama “Pjesma na sudi-li{tu”, u izdawu “Stru~ne kwige”, u Beogradu 2002.godine i zbirku “Cvijet pod kamenom”, u izdawu “Va-{e kwige”, u Beogradu 2006. godine.

@ivi u Pqevqima.

Radmila Aranitovi} Aramba{i} (1949)

Radmila Aranitovi} Aramba{i} ro|ena je 1949. go-dine u Pqevqima. Zavr{ila je studije francuskog je-zika u Beogradu. Kratko vrijeme radila je kao pro-fesor francuskog jezika u Gimnaziji u Pqevqima.Objavila je zbirke poezije “Dotaknuti snovi” (1999)u izdawu Udruèwa Pqevqaka u Beogradu i “Ne gasi-te svetlost” u izdawu Kwièvnog kluba “\oka Pa-vlovi}”. ^lan je Kwièvne zajednice Jugoslavije,Udruèwa tekstopisaca UTEKS, predsjednik Kwièv-nog kluba “\oka Pavlovi}” u Beogradu. @ivi i radiu Beogradu.

227



Milorad Jokni} (1950)

Milorad Mi{o Jokni}, novinar, publicista i pje-snik, ro|en je 1950. godine u Kr}ama, op{tina Pqe-vqa. Zavr{io je fakultet politi~kih nauka. Radioje kao novinar a onda kao direktor i glavni i odgo-vorni urednik “Pqevaqskih novina”. Jedan je od osni-va~a ~asopisa “Brezni~ki zapisi”. Bio je i uredniklista “Soa nebeska”, koji je izdavao Nacionalni park“Durmitor”. Do sada je objavio kwige: “Iskre pqevaq-ske gimnazije” (1994), “U ogledalu vremena” (1995),zbirku poezije “Kamen svjetlosti” (1997) i zbirke afo-rizama “Sa dna istine” (1998), i “Domi{qaji”(2005), “Panorama pqevaqske privrede 1948-1990”,“Stanovni{tvo u pqevaqskom kraju” (2006). @ivi iradi u Pqevqima.

Milenko ]irovi} Quti~ki (1950)

Milenko D. ]irovi} Quti~ki ro|en je 31. maja 1950.godine u Quti}ima kod Pqevaqa. Pi{e poeziju, ha-iku poeziju, kwièvnu kritiku, anegdote, aforizmei bavi se istraìva~kim radom u oblasti istorije.Poezija (uglavnom haiku poezija) mu je prevo|ena i ob-javqivana na slede}im jezicima: engleskom, japanskom,ruskom, francuskom, gr~kom, rumunskom, slovena~kom,{vedskom i makedonskom.

Objavio je kwigu poezije “Prtqag zavi~aja”, kwi-ge haiku poezije “Vrta~a” i “U zagrqaju sjenki” (nasrpskom i engleskom) i zbornik dokumenata “Kame-nogorski bataqon”...

Zastupqen u preko 80 zbornika i antologija u ze-mqi i u inostranstvu. Dobitnik je vi{e priznawa zahaiku poeziju u zemqi i inostranstvu. ^lan udruè-wa kwièvnika Srbije, Saveza kwièvnika u otax-bini i rasejawu i Kwièvne zajednice Jugoslavije.

228

@ivi i stvara u Beogradu.

Vladimir \ukovi} (1950)

Vladimir \ukovi}, pjesnik, ro|en je 1950. godineu Pqevqima. Zavr{io je sredwu tehni~ku {kolu. Do-bitnik je nagrade “Blaò [}epanovi}”. Wegove pje-sme su zastupqene u antologiji “Novija poezija San-xaka”. Objavio je zbirku poezije “Krug se sklapa” 1998.godine.

Milenko Jovi} (1951)

Milenko Jovi}, ekonomista i pjesnik, ro|en je 1951.godine u Pqevqima. Ekonomski fakultet zavr{io jeu Podgorici. Radio je u slu`bi DK, u privredi i Skup-{tini op{tine Pqevqa. Objavio je zbirke pjesama:“Most pa takav” (1979), “Zapis o gradu” (1985). ^lanje Udruèwa kwièvnika Crne Gore. @ivi i radi uPqevqima.

Ivan Komarica (1953)

Ivan Komarica, pjesnik, ro|en je 1953. godine u Kr-wa~i, op{tina Priboj. Pi{e poeziju od ranih gim-nazijskih dana u Pqevqima. Objavio je zbirke poe-zije: “Vaàn je ovo dan svemira” (1984), “Pi{ti pilepaune” - izvorne pjesme, “Ovaj dan”, pjesme, “Sumwi-va zemqa” - pjesme, “Nade i sumwe” - pjesme (1991), “Ve-rujem” (1995), “Korak ~oveka” (1996), “Sveska srpskogvojnika” (1999), “Slovo goru}e” (1999). Dobitnik je na-grade “Blaò [}epanovi}” i nagrade “Marko Miqa-nov”. ̂ lan je Udruèwa kwièvnika Crne Gore. @i-vi i radi u rodnom mjestu.

229



Blaò Stevanovi} (1954)

Blaò Stevanovi} ro|en je 1954. godine u Me{trev-cu, op{tina Pqevqa. Zavr{io je Filolo{ki fakul-tet u Beogradu. Do sada je objavio zbirke poezije: “Ti-{ina Poqa” (1992), “Ja~awe semena” (1994), “Jaha~izore” (1995) i “Izvoru na dar” (2004). ^lan je Udru-èwa kwièvnika Srbije. @ivi i radi u Velikoj Pla-ni kao profesor srpskog jezika i kwièvnosti.

Radomir Boji} (1955-1987)

Radomir Vule Boji}, pjesnik, ro|en je 1955. godineu Toma{evu. Osnovnu {kolu i Gimnaziju zavr{io jeu Pqevqima, gdje je ina~e ìvio sve do prerane smr-ti,1987. godine. Za ìvota je objavio zbirku pjesama“Za{to ja” (1987).

Ratko Stanimirovi} (1955)

Ratko Stanimirovi} ro|en je 1955. godine u Zbqe-vu, kod Pqevaqa. Zavr{io je filozofski fakultetu Beogradu. Pjesme i likovne priloge objavquje u Po-litici, NIN-u, Intervjuu, Borbi, Novostima, Enig-mi, Pqevaqskim novinama... Objavio je 2006. godinezbirku pjesama “Aurorine blagovijesti”. @ivi u Be-ogradu.

Zoran Raoni} (1956)

Zoran Raoni}, pjesnik, ro|en je 1954. godine u \ur-|evi}a Tari. Objavio je zbirke poezije: “Vilino ko-lo” (1995), “êtiri mijene” (1996), “Dioba vatre” (1997),“Drugi krug vatre” (1998), “Iza brane” (2001). Afir-misani pjesnik haiku poezije i poznat van biv{ih ju-goslovenskih prostora. Prevo|en na mnoge svjetske je-

230

zike. Za haiku poeziju dobio mnoga priznawa. ^lanje Udruèwa kwièvnika Crne Gore.

Nenad Yuverovi} (1956)

Nenad Yuverovi}, pjesnik, ro|en je 1956. godine uCrqenicama kod Pqevaqa. Jedan je od aktivnih osni-va~a Kwièvne omladine Pqevaqa. Objavio je zbir-ku poezije “Pjesme” 1988. godine. @ivi i radi u Be-ogradu.

Milko Grbovi} (1957)

Ro|en je 1957. godine u Pqevqima, studirao Ekonom-ski fakultet u Beogradu. Pi{e satiri~ne priloge ipjesme. Objavqivao je pjesme u vi{e listova i nastu-pao na raznim smotrama. Autor je pjesni~ke zbirke“Pirovi porazi”.

@ivi i radi u Londonu.

Du{ko Borovi} (1959)

Du{ko Borovi} ro|en je u Pqevqima 1959. godine.Objavio je kwige poezije: “Snovi i sinovi” (1988), “Zatvoj dan” (1996) i “Poruka qubavi” (2002). Diplomi-rani ekonomista. @ivi i radi u Beogradu.

Bajo Yakovi} (1960)

Bajo Yakovi}, kwièvnik i novinar, ro|en je 1960.godine u Jagodini. Zna~ajnije kwige - poezija: “Zarja to pri~am” (1984), “@ivo nebo” (1986), “Neke novepesme” (1987), “Povratak jugu” (1988), “Dolazak vatre”(1989), “Sokolovo oko” (1994), “@ivo nebo” (1996), “Pe-sme o snovima” (1998)... Pi{e drame i bavi se kwi-èvnom kritikom. Dobitnik je nagrade za poeziju

231



“Blaò [}epanovi}”. ^lan je Udruèwa kwièvni-ka Srbije. @ivi i radi u Jagodini.

Magda Bezarevi} (1970)

Magda Bezarevi}, pjesnik i sportista, ro|ena je 1970.godine u Pqevqima. Studirala je kwièvnost. Obja-vila je zbirku poezije “Za sve sate” (1991) i zbirku“Ispri~ano }utawem” (2002). Bavi se profesionalnoko{arkom.

Gojko Boòvi} (1972)

Gojko Boòvi}, kwièvnik, ro|en je 1972. godine uBobovu, op{tina Pqevqa. Studije kwièvnosti za-vr{io je u Beogradu. Jo{ kao u~enik gimnazije obja-vquje poeziju i kwièvne kritike u mnogim listo-vima i ~asopisima. Objavio je zbirke pjesama“Podzemni bioskop” (1991) i “Du{a zveri” (1993),zbirku aforizama “êkaju}i Kafku” (1992)... Dobit-nik je nagrade “Spasoje Pajo Blagojevi}” za mla|e pje-snike do 27 godine i nagrade “Mladi je`”. @ivi i ra-di u Beogradu.

Hasena Luinovi} (1973)

Hasena Luinovi}, pjesnik, ro|ena je 1973. godine uPqevqima. Direktor je RTV “Panorama” u Pqevqi-ma. Objavila je zbirku poezije “Prozopoja” (1997). @i-vi i radi u Pqevqima.

Dragan Paldrmi} (1974)

Dragan Paldrmi} ro|en je 1974. godine u Pqevqi-ma, gdje je zavr{io gimnaziju. Studirao je u Beogra-du.

232

Pjesme je objavqivao u “Mostovima”, “Pqevaqskimnovinama” i drugim listovima i ~asopisima. Nastu-pao je na vi{e pjesni~kih susreta. Zastupqen je u zbir-kama poezije”Rukopisi” koje izdaje “Dom poezije” uPan~evu. Dobitnik je nagrade “4. april” koju mu je1999. godine dodijelio Kwièvni klub “Branko Miq-kovi}”.

@ivi i radi u Pqevqima.

Aida Skorupan (1976)

Aida Skorupan ro|ena je 1976. godine. Jo{ kao |akGimnazije u Pqevqima pi{e i objavquje pjesme u mno-gim listovima i ~asopisima. Bila je vrlo aktivan~lan u dramskoj i recitatorskoj sekciji u Gimnazi-ji. Jedno vrijeme radila je u Radio Panorami u Pqe-vqima. Objavila je zbirku pjesama “Kad se zarumenemoje tre{we” (1995). Sada ìvi i radi u Roàjama.

Jawa Raoni} (1987)

Jawa Raoni}, student, ro|ena je 1987. godine u Pqe-vqima. Poezija joj je objavqivana u vi{e listova i~asopisa, zbornika, biltena. Priznawa: finalista“Limskih ve~eri poezije”, Priboj 2003 .godine, tre-}a nagrada na konkursu “Radule @eqko Damjanovi}”,Pluìne 2004. godine, nagrada na konkursu “Banat-sko pero”, @iti{te 2004. godine, tre}a nagrada za mla-de pjesnike na konkursu “Risto Ratkovi}”, Bijelo Po-qe 2004. godine, nagrada “Mladi Dis”, â~ak 2005.godine, nagrada “Dejan Man~i}”, Ni{ 2005. godine, na-grada “Mom~ilo Te{i}”, Poèga 2005. godine. Obja-vila zbirku pjesama “Penelopa u tranziciji” 2005.godine.

233



@eqana Andri} (1988)

@eqana Andri}, u~enica Gimnazije “Tanasije Pe-jatovi}” u Pqevqima, ro|ena je 1988. godine u Pqe-vqima. Dobitnik je nagrada za pjesme o svom gradu(1999, 2000, 2001. godine) i za pjesmu o majci (2000. i2001. godine). Objavila je zapa`enu zbirku pjesama“Koraci” 2002. godine.

234

235

S a d r` a j

Rije~ prire|iva~a 5U ovom gradu pesni~ka re~uvek bila `iva... 7

Bogomir A}imovi} Dalma (1899 - 1963) 12

Venac za Plevqe 12Priznawe 13Pazarni dan 14Bogomir A}imovi} Dalma 15

Du{an Grbovi} (1918 - 1945) 18

Autobiografija* 18Nemiri 19Qubi{wa 20Pjesnik i borac 21Brehtovska ispovijest pjesnikova 22

Izet Sadagi} (1918 - 1994) 25

Vra`ije jezero 25Stihovi 25Konopqa 26Poetski panteizama Izeta Sadagi}a 26

Mi{o Jani}ijevi} Zlodolac (1922 - 1997) 28

Pesma o prvoj pesmi 28Vrh Breznice 29Oslu{kivawe vremena 30Bele{ka o pesniku 31

236

Mirko Vrane{ (1925) 32

O~i zore 32Moj grad 32Zveket prole}a 33Tematska neograni~enost... 34Izvan uobi~ajenog 35

Mi}un [iqak (1931) 36

Rodoslov 36Breznica 37Qubavnici iz kominske nekropoqe 38U vremenu biti ili ne biti 39Pred lirskim opusom Mi}una [iqka 41

Mili} \ekovi} (1931) 44

Balerina 44Igra 45Hamlet 45Slojevitost i asocijativnost 46Obi~no neobi~no... 47

Branko Rado{evi} (1932 - 1998) 48

Pouka 48Misao 49Ne dado{e sujete robovi 50I ne{to neiskazano... 51

Bo{ko Pu{owi} (1934 - 1986) 52

Qubi{wa 52Vreme je ovde u zvezde raskovano 52I {um uzrelog `ita u poqu 53

237

Vreme u zvezde raskovano 53“Vreme raskovano u zvezde” 54Prisna tematska i lirska sadrìna 55

Milika Pavlovi} (1934) 57

ûdili{te 57Atovi i svatovi 58Rije~ iz vedra neba 60Sugestivna himna zavi~aju 62Stihovi same sentence 63

Bogdan Yuver (1936) 64

Iz Diodatusovih “Anala” 64Prisustvujemo odgovoru 64Zapis, 66îstota mineralna 67Svetle tame... 70U zagrqaju sa jezikom 71

Ne{o @ugi} (1936 - 2006) 73

Vu~ja zvezda 73Zapisi kamena 73Mala Li 74U mitskoj ravni 75Na temeqima tradicije 76

Vitomir Srbqanovi} (1937 - 1991) 77

Teorija zemqe 77U urok te povijala 77Pqevqa 78Nova kwiga stihova 78Sublimacija pjesni~kih tragawa 80

238

Tadija Popovi} (1938 - 2000) 82

Nova saznawa 82Podgorje 83Gradski jutarwi rasvit 85Lebde}i vrtovi Podgorja 86Bogatstvo leksike 87

Ru`dija Krupa (1938) 88

Zase~eno nebo 88Majka za razbojem 89Reka 90Skriveni svetovi zase~enog neba 90

Vuka{in Vuko Bezarevi} (1940 - 1987) 94

Hrabre re~i 94Mi dnevni red znamo 94Po|em, klecnem... 95Otpor farisejstvu 96Vuko i Eko - u ime ru`e trnove 97

\uro Raoni} (1942) 100

Sve prolazi 100U samici 100Kruni se nebo (izbor) 101Lirske minijature 102Inspiracije iz naroda 102

Milenko Pejovi} (1943) 103

Senka 103U~iteq govora 103[kola u Glisnici 104

239

Rana koja peva 105

\oko Draga{ (1943 - 1999) 107

Zvuci muzike su ostali 107Zakora~i{ li 108Prolaznici 108Misaono tra`ewe i posmatrawe 109

Vasilije Golo~evac (1946) 110

Tren 110Odo{e jedan za drugim 110Kad }e{ vamo 111Pesma kao zavi~ajni zov 111

Slobodan Vu~ini} (1947) 113

Bra{wenik 113Vezitka 114U Studen gradu 115Nekoliko impresija o poezijiSlobodana Vu~ini}a 116@ena 118

Milika Vojinovi} (1949) 118

Vaga 118Lijepo je 119@ivot putuje daqe 120Stari testament zdenci Milike Vojinovi}a 122

Miloje Kova~evi} (1949) 123

Mersou 123Planinska rijeka 124

240

* * * 125Umije}e kazivawa 126

Radmila Aranitovi} Aramba{i} (1949) 127

Za tebe }u no}as u crvenom biti 127Qubavni vatromet 128Vidari moje du{e 128Vidari du{e 129Pesmom protiv tuge 129

Milorad Jokni} (1950) 130

Rodoslov 130Sveti Sava 131Otac 132“Kamen svjetlosti”Milorada Jokni}aili pjesnik iz potaje 133

Milenko D. ]irovi} Quti~ki (1950) 136

Impresija 136Dubo~ica 136Uzdizawe svetih arhan|ela 137Zavi~ajno nadahnu}e 138

Vladimir \ukovi} (1950) 139

Skrivena misao 139* * * 139Predve~erje 140

Milenko Jovi} (1951) 142

Zapis o gradu 142Prije nego urednik do|e 143

241

Poùri pjesni~e 144ârls Viqem - Top 146Poetsko oblikovaweneposrednih doìvqaja 147Pjesnik du{e 149

Ivan Komarica (1953) 150

Nada u Novu pobedu 150epilog 153Vaàn je ovo dan svemira 156Vaàn je ovo dan svemira 157

Blaò Stevanovi} (1954) 159

No}as sam volio 159Rijeci Tari u zavi~aju 159Gorske o~i 160Tok {to to~i vrijeme... 161Neimar II 162

Radomir Vule Boji} (1955-1987) 162

Neimar 162Tuga 163Neimar sun~anog sela 163

Ratko Stanimirovi} (1955) 164

U magnovewu 164Pod okom svevide}im 164Aurorine Blagovijesti 165Dobrota kao polazi{te 165

Zoran Raoni} (1956) 166

Kako je gra|en most 166

242

Prijateqstvo vatre 167Svjetovi 167Odgonetawe smisla ìvota 168U kqu~u moderne ispovjednosti(Izvodi) 169Izme|u razmaka 171

Nenad Yuverovi} (1956) 171

Pjesma 171Prodor u tajne vremena 172Tajne vremena 172

Milko Grbovi} (1957) 174

ârnovawe 174Vi{wi}u 175ârnovawe Milka Grbovi}a 177Ima ne{to... 178Nikni vi{e 179

Du{ko Borovi} (1959) 179

Poteci 179Samo ti 180Neprestano mijewawe 181

Bajo Yakovi} (1960) 183

24. 18320. 184San o kwizi“Pesme o snovima” 184Saìmawe i rasprskavawe forme 185Izvod iz prikaza 186

243

Magda Bezarevi} (1970) 187

Ja sam pjesnik 187Koliko 188Daleko od zaborava 189Qubavna rukovet Magde Bezarevi} 189

Gojko Boòvi} (1972) 191

Ku}a jedna 191Provincija 191Na kraju 192“Podzemni bioskop”Gojka Boòvi}a 192

Hasena Luinovi} (1973) 194

* * * 194* * * 195* * * 195Prekrièni stihovi 196

Dragan Paldrmi} (1974) 197

* * * 197* * * 198* * * 199

Aida Skorupan (1976) 201

* * * 201* * * 201* * * 202* * * 202

244

Bojana Radojevi} (1976) 203

Telefon }uti 203O~e na{ 204Motivska probirqivost... 206

Jawa Raoni} (1987) 207

Poruka(uvijek najboqim drugaricama Maji i Maji) 207Uokvireni `al 207Zati{je 208Poetski zahvati na otvorenom srcu 209Iz novih predawa 210

@eqana Andri} (1988) 211

Koraci 211Samo ona ima vremena za sve 212Moja majka 213Samo}a i bole}ivost prema majci 214

Autori i wihova zna~ajnija djela 217

CIP - Katalogizacija u publikacijiCentralna narodna biblioteka Crne Gore, Cetiwe

821.163.4-1(082)

ODBIR: poetski zapisi pqevaqski / priredioRadisav Xuverovi}. - Pqevqa: Op{tina Pqevqa,2007 (U`ice : Grafi~ar). - 244 str.

Tira` 500. - U ovom gradu pesni~ka re~ uvek bila`iva . . . / Dragomir Brajkovi}: str. 7-9. - Biqe{kao autorima uz sve radove.

ISBN 978-9940-512-00-2

1. Xuverovi}, Radisav

COBISS.CG-ID 11570960

odbir poetski zapisi pqevaqski - montenegrina.net - poetski zapisi... · vawem ne samo obele`ili...

Documents