ΕΓΧΕΙΡΗΜΑ «ΕΥΡΩΠΗ 2030»Προκλήσεις και ευκαιρίες

Έκθεση προς το Ευρωπαϊκό Συμβούλιοαπό την Ομάδα Μελέτης

για το μέλλον της ΕΕ με ορίζοντα το 2030

EL

ΕΓΧΕΙΡΗΜΑ «ΕΥΡΩΠΗ 2030»Προκλήσεις και ευκαιρίες

Έκθεση προς το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο

από την Ομάδα Μελέτης

για το μέλλον της ΕΕ με ορίζοντα το 2030

Μάιος 2010

Περισσότερες πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχονται από το διαδίκτυο (http://europa.eu).

Δελτίο καταλογογράφησης υπάρχει στο τέλος του τεύχους.

Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2010

ISBN 978-92-824-2700-2doi:10.2860/95695

© Ευρωπαϊκή Ένωση, 2010Σχεδιασμός © Δήμος Στουτγάρδης, 2010Επιτρέπεται η αναπαραγωγή με αναφορά της πηγής.

Printed in Belgium

ΤΥΠΩΜΕΝΟ ΣΕ ΧΑΡΤΙ ΛΕΥΚΑΣΜΕΝΟ ΧΩΡΙΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑΚΟ ΧΛΩΡΙΟ (ECF)

EL.indd 2 13/07/10 13:22:52

3

Αγαπητέ Πρόεδρε και μέλη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου,

Έχουμε την τιμή να υποβάλουμε την έκθεση που ζήτησε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κατά τη σύνοδό

του της 14ης Δεκεμβρίου 2007, όσον αφορά τις προκλήσεις που είναι πιθανόν να αντιμετωπίζει η ΕΕ το

2030 και τους τρόπους ανταπόκρισης σε αυτές.

Η παρούσα έκθεση απηχεί τις εργασίες μιας ομάδας συγκροτούμενης από διάφορα άτομα με ποικίλες

προτεραιότητες και ενδιαφέροντα. Έχει προκύψει από μακροχρόνιες συζητήσεις και συνεπώς αποτελεί

το αποτέλεσμα άλλοτε συναίνεσης και άλλοτε συμβιβασμού. Δεν έχουν όλες οι προτάσεις την υποστή-

ριξη όλων των μελών, αλλά κάθε μέλος υποστηρίζει το μεγαλύτερο τμήμα του περιεχομένου της έκθε-

σης.

Την εκπλήρωση του καθήκοντος αυτού δυσχέρανε ιδιαίτερα η αβεβαιότητα που χαρακτηρίζει την

εποχή μας. Αναγκαστικά βασίσαμε την ανάλυσή μας μόνο στις μακροπρόθεσμες τάσεις που διακρίνο-

νται ευκολότερα.

Τα πορίσματά μας δεν πρόκειται να καθησυχάσουν την Ένωση ούτε τους πολίτες της : παγκόσμια οικονομική κρίση· διάσωση τραπεζών από τα κράτη· γήρανση του πληθυσμού που απειλεί

την ανταγωνιστικότητα των οικονομιών μας και τη βιωσιμότητα των κοινωνικών προτύπων μας· πίεση

προς τα κάτω όσον αφορά το κόστος και τα ημερομίσθια· προκλήσεις συνδεόμενες με την αλλαγή

του κλίματος και την αύξηση της ενεργειακής εξάρτησης· και στροφή της παγκόσμιας κατανομής της

παραγωγής και της αποταμίευσης προς Ανατολάς. Και σαν να μην έφθαναν όλ’ αυτά, επικρέμανται

πάνω από τις κεφαλές μας οι απειλές της τρομοκρατίας, του οργανωμένου εγκλήματος και της διάδο-

σης των όπλων μαζικής καταστροφής.

Θα μπορέσει η ΕΕ να διατηρήσει και να αυξήσει το επίπεδο ευημερίας της σε αυτόν το μετα-βαλλόμενο κόσμο; Θα μπορέσει να προαγάγει και να προστατεύσει τις αξίες και τα συμφέ-ροντα της Ευρώπης;

Η απάντησή μας είναι καταφατική. Η ΕΕ είναι ικανή να αποτελεί παράγοντα αλλαγής παγκοσμίως, ρυθμιστή τάσεων και όχι απλώς παθητικό μάρτυρα. Αυτό όμως θα πραγματο-

ποιηθεί μόνο με τη συνεργασία μεταξύ μας· οι προκλήσεις που μας περιμένουν είναι πολύ μεγάλες για

να αντιμετωπιστούν από οποιαδήποτε ευρωπαϊκή χώρα χωριστά. Η δυνατότητά μας να επηρεάζουμε

τις εξελίξεις πέραν των συνόρων μας θα εξαρτηθεί από την ικανότητά μας να εξασφαλίσουμε υγιή

ανάπτυξη και εσωτερική συνοχή στην Ένωση. Αυτό είναι το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε η Ομάδα

Μελέτης, έπειτα από εντατικές εργασίες καθώς και διαβουλεύσεις με πλήθος εμπειρογνώμονες και

φορείς.

Όλα τα μέλη μας συμφωνούν ως προς ένα βασικό σημείο : Η Ευρώπη έχει φθάσει σε μια κρίσιμη καμπή της ιστορίας της. Θα ξεπεράσουμε τις μελλοντικές προκλήσεις μόνο εάν όλοι μας - πολιτικοί, πολίτες, εργοδότες και εργαζόμενοι - είμαστε σε θέση να συνασπισθούμε γύρω από ένα νέο κοινό στόχο που θα καθοριστεί από τις ανάγκες της εποχής μας.

ΑΠΟ ΤΑ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΜΕΛΕΤΗΣ

ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

4

Από τη σύσταση της ομάδας μας σημειώθηκαν στην Ευρώπη αρκετές σημαντικές εξελίξεις, μεταξύ

των οποίων η θεσμική κρίση που προέκυψε από την απόρριψη της Συνθήκης της Λισσαβώνας και η

πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση που οδήγησε σε παγκόσμια ύφεση.

Η ολοκλήρωση της επικύρωσης της Συνθήκης της Λισσαβώνας μας επέτρεψε να ξεφύγουμε από την

παρατεινόμενη εσωστρέφεια που είχε αποσπάσει την προσοχή της Ένωσης από τις μείζονες προκλή-

σεις οι οποίες επηρεάζουν το μέλλον όλων μας.

Δυστυχώς η χρηματοπιστωτική κρίση, που οφείλεται σε ανεπάρκειες στη λειτουργία και την εποπτεία

των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων μας, είναι ακόμη μαζί μας. Η κατάσταση στην Ένωση και συνεπώς

και οι δικοί μας προβληματισμοί έχουν επηρεαστεί βαθιά από τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές

διακλαδώσεις της κρίσης. Αυτή την κρίσιμη στιγμή η ΕΕ πρέπει να ενεργήσει αποφασιστικά και εναρμονισμένα, χωρίς να υποκύψει σε προστατευτικούς πειρασμούς.

Η παρούσα κρίση, που άρχισε στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, έχει επηρεάσει την Ευρώπη περισσό-

τερο από οποιαδήποτε άλλη περιοχή του κόσμου, αποκαλύπτοντας διαρθρωτικές αδυναμίες της ευρω-

παϊκής οικονομίας οι οποίες είχαν διαγνωστεί από καιρό αλλά είχαν πολύ συχνά αγνοηθεί.

Η κρίση επενέργησε συνεπώς ως συναγερμός, αναγκάζοντας την Ευρώπη να ανταποκριθεί στη μετα-

βαλλόμενη παγκόσμια τάξη. Όπως συμβαίνει με κάθε μετασχηματισμό, από την αναδυόμενη τάξη θα

προκύψουν νέοι νικητές και ηττημένοι. Εάν η Ευρώπη δεν θέλει να βρεθεί στις τάξεις των ηττημένων,

πρέπει να επιδείξει εξωστρέφεια και να δρομολογήσει ένα φιλόδοξο πρόγραμμα μακροπρόθεσμων

μεταρρυθμίσεων για την επόμενη εικοσαετία.

Οι ηγέτες της ΕΕ πρέπει να συνεχίσουν να θεσπίζουν μέτρα για την αναχαίτιση της τρέχου-σας κρίσης, σε συνδυασμό όμως με τις μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες μεταρρυθμί-σεις που χρειάζεται η Ένωση. Αναφερόμαστε σε μια Ένωση λόγω της ενιαίας αγοράς, του κοινού

μας νομίσματος και του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, που οδηγούν στην αλληλεξάρτησή

μας. Οι Ευρωπαίοι πρέπει να αντιμετωπίσουν την κρίση από κοινού, γιατί διαφορετικά οι χωριστές

πρωτοβουλίες τους θα αποτύχουν.

Για να εξέλθουμε πλήρως από την κρίση, πρέπει να συνεχίσουμε να εφαρμόζουμε μέτρα τόνωσης έως

ότου οι οικονομίες μας είναι σε θέση να λειτουργήσουν χωρίς στήριξη. Εάν οι δαπάνες περικοπούν

υπερβολικά νωρίς, η ανάκαμψή μας θα μπορούσε να οπισθοδρομήσει. Κύρια προτεραιότητά μας

πρέπει να παραμείνει η δημιουργία θέσεων απασχόλησης και η ανάπτυξη. Εκείνα τα κράτη μέλη που

δεν είναι πλέον σε θέση να δαπανήσουν, λόγω επιχειρήσεων διάσωσης με μεγάλο κόστος, αυξημένων

κοινωνικών δαπανών και φθινόντων εσόδων, μπορούν να στηρίζονται στην ΕΕ και τα λοιπά κράτη

μέλη, που θα πρέπει να πρωτοστατήσουν στον καθορισμό των όρων της οικονομικής ανάκαμψης.

Απαιτείται επειγόντως ενίσχυση της οικονομικής διακυβέρνησης στην ΕΕ, ώστε να αποτραπούν

οι ασύμμετρες κρίσεις που απορρέουν από τη συνύπαρξη της νομισματικής μας ένωσης και της ενιαίας

αγοράς με διιστάμενες οικονομικές πολιτικές. Τα αίτια της κρίσης δεν είχαν μεγάλη σχέση με το ευρώ

και το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, αυτοί όμως οι μηχανισμοί αποδείχθηκαν ανεπαρκείς

για τη διασφάλιση της οικονομικής σύγκλισης κατά τη διάρκεια της κρίσης. Η ΕΕ πρέπει να αναζητήσει

λύσεις στις υφιστάμενες ανισορροπίες μεταξύ των κρατών μελών, εξετάζοντας με προσοχή και διορ-θώνοντας τις απώλειες ανταγωνιστικότητας που εκφράζονται στο ισοζύγιο πληρωμών και στα τρέχοντα δημοσιονομικά ελλείμματα. Τα στοιχεία αυτά πρέπει να περιλαμβάνονται στα

κριτήρια σύγκλισης της Ένωσης, χρειάζεται δε ένα μέσο διασφάλισης της νομισματικής σταθερότητας

για την αντιμετώπιση των απρόβλεπτων κρίσεων.

Για να αποτρέψει η ΕΕ την επανάληψη της κρίσης, πρέπει να αναλάβει επειγόντως μεταρ-ρυθμίσεις όσον αφορά τη λειτουργία και την εποπτεία των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων μας. Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα έχουν αλλάξει ήδη κάποιες από τις πρακτικές που προκάλεσαν

την κρίση, χωρίς να μειώσουν σημαντικά την πιστωτική τους δραστηριότητα. Θα ήταν σκόπιμο να

συντονίζονται οι δραστηριότητες αυτές στο πλαίσιο της G20, αλλά έως ότου συμβεί αυτό η ΕΕ πρέπει

να διαμορφώσει δικά της ρυθμιστικά πρότυπα και μηχανισμούς για ζητήματα ελέγχου και εποπτείας.

Οι πολίτες μας δεν πρόκειται να ανεχθούν άλλη επιχείρηση διάσωσης της ίδιας κλίμακας.

Με ορίζοντα το 2030, οι Ευρωπαίοι θα χρειαστούν μια ιδιαίτερα ανταγωνιστική και βιώσιμη κοινωνική οικονομία της αγοράς προκειμένου να διατηρηθεί η κοινωνική συνοχή και να καταπολεμηθεί η αλλαγή του κλίματος.

Προς το σκοπό αυτό θα πρέπει να εφαρμοστεί ένα φιλόδοξο μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα με σαφείς

προτεραιότητες και πολύ αποτελεσματικότερους μηχανισμούς επιβολής από εκείνους που προσφέρει

η ανοικτή μέθοδος συντονισμού. Στο πλαίσιο αυτό θεωρούμε ότι η νέα στρατηγική της Επιτροπής

«Ευρώπη 2020» θα αποτελέσει τμήμα αυτού του σημαντικού εγχειρήματος.

Η ΕΕ πρέπει συνεπώς να υλοποιήσει χωρίς άλλη καθυστέρηση τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που

εκκρεμούν ακόμη από το Θεματολόγιο της Λισσαβώνας. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να μεταρρυθ-

μισθούν οι μηχανισμοί εφαρμογής της νέας στρατηγικής, μέσω αποτελεσματικότερου συστήματος

κινήτρων, ώστε να εξασφαλιστεί η εκπλήρωση των στόχων που θέτουν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και τα

άλλα ευρωπαϊκά όργανα.

Το ανθρώπινο δυναμικό αποτελεί το κύριο στρατηγικό μέσο για τη διασφάλιση της επιτυ-χίας στο πλαίσιο της παγκόσμιας οικονομίας. Η Ευρώπη έχει χάσει όμως πολύ έδαφος στον

αγώνα προς την οικονομία της γνώσης. Για να ανακτηθεί το χαμένο έδαφος θα απαιτηθεί συντονι-

σμένη προσπάθεια. Τα κράτη μέλη πρέπει να κινητοποιήσουν τους πόρους που συμφώνησαν να επεν-

δύσουν σε Ε&Α, με τη βοήθεια του ιδιωτικού τομέα, και να μεταρρυθμίσουν όλες τις πτυχές της εκπαί-

δευσης, περιλαμβανομένης της επαγγελματικής κατάρτισης. Η Ένωση πρέπει επίσης να χρησιμοποιεί

τα αναθεωρημένα δημοσιονομικά της μέσα, αξιοποιώντας καλύτερα την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύ-

σεων και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων. Επιβάλλεται τέλους να εξεταστεί η δυνατότητα εισαγωγής

νέων πηγών εσόδων, λ.χ. με την επιβολή φόρου στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.

Η ΕΕ πρέπει να εφαρμόζει κοινή ενεργειακή πολιτική με διαστάσεις τόσο εσωτερικές όσο και

εξωτερικές, ώστε να μπορέσουμε να επιτύχουμε μεγαλύτερη ενεργειακή αποδοτικότητα και οικονο-

μίες του είδους που προωθεί η στρατηγική «Ευρώπη 2020» και να διαφοροποιήσουμε τον ενεργειακό

5

6

εφοδιασμό μας από τρίτες χώρες. Οι Ευρωπαίοι πρέπει επίσης να αρχίσουν σοβαρή συζήτηση όσον

αφορά την ανάγκη ασφαλούς πυρηνικής ενέργειας στην Ευρώπη και να ορίσουν σε γενικές γραμμές

ένα μόνιμο σύστημα κινήτρων για την ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών ενέργειας.

Η ΕΕ πρέπει να συνεχίσει να πρωτοστατεί στην καταπολέμηση της αλλαγής του κλίματος. Για να ενταχθεί όμως κατά αποτελεσματικότερο και ενεργότερο τρόπο στην αναδυόμενη παγκό-

σμια τάξη, δεν θα πρέπει να επαναλάβει τα σφάλματα της Κοπεγχάγης. Επιβάλλεται να διαμορφωθεί

αυθεντικά κοινή διαπραγματευτική στρατηγική που θα μας επιτρέπει να υποστηρίζουμε καλύτερα τα

συμφέροντά μας.

Εμείς οι Ευρωπαίοι πρέπει να αντιμετωπίσουμε τη δημογραφική μας πρόκληση. Εάν δεν

ληφθούν επείγοντα μέτρα, η γήρανση των κοινωνιών μας θα ασκήσει ανυπόφορη πίεση στα συστή-

ματα συντάξεων, υγείας και κοινωνικής πρόνοιας και θα υπονομεύσει την οικονομική ανταγωνιστικό-

τητά μας. Τα μέτρα προτεραιότητας πρέπει να περιλαμβάνουν την αύξηση της αναλογίας των γυναικών

στο εργατικό δυναμικό· τη διευκόλυνση της εξισορρόπησης επαγγελματικής και προσωπικής ζωής·

την αλλαγή νοοτροπίας όσον αφορά τη συνταξιοδότηση, ώστε να θεωρείται δικαίωμα και όχι υπο-

χρέωση· και τη διαμόρφωση προνοητικότερης πολιτικής στον τομέα της μετανάστευσης, που να αντι-

στοιχεί στις δημογραφικές μας ανάγκες και τις ανάγκες της αγοράς εργασίας.

Η ΕΕ πρέπει να ενισχύσει την ενιαία αγορά απέναντι στους πειρασμούς του οικονομικού εθνικισμού και να τη συμπληρώσει κατά τρόπο ώστε να περιλαμβάνει τις υπηρεσίες, την ψηφιακή

κοινωνία και άλλους τομείς, που ενδέχεται να αποτελέσουν την κινητήρια δύναμη της ανάπτυξης και

της δημιουργίας θέσεων απασχόλησης σε μια αγορά 500 εκατομμυρίων χρηστών και καταναλωτών. Η

ενίσχυση και συμπλήρωση της ενιαίας αγοράς θα πρέπει να συνοδεύονται από βελτιωμένο φορολο-

γικό συντονισμό.

Εμείς οι Ευρωπαίοι πρέπει να μεταρρυθμίσουμε την αγορά εργασίας και να εκσυγχρονί-σουμε τις πρακτικές μας στον τομέα της εταιρικής διακυβέρνησης. Για να αξιοποιηθεί πλήρως

το δυναμικό της τεχνολογικής επανάστασης, απαιτούνται μείζονες αλλαγές των δομών της αγοράς

εργασίας στην Ευρώπη. Ορισμένα κράτη μέλη έχουν θέσει ήδη σε εφαρμογή επιτυχείς μεταρρυθμί-

σεις με βάση το πρότυπο της «ευελιξίας με ασφάλεια». Πρέπει να διδαχθούμε από τη σχετική πείρα,

προσαρμόζοντάς την στις διαφορετικές εθνικές μας συνθήκες. Πρέπει να αυξήσουμε την απασχολησι-

μότητα των εργαζομένων μας και την ευελιξία των εταιρειών μας στο πλαίσιο μιας διαρκώς μεταβαλ-

λόμενης οικονομίας. Η βελτίωση της εργατικής παραγωγικότητας πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα

και τα κέρδη από άποψη παραγωγικότητας πρέπει να εκφράζονται άμεσα στο ύψος του εισοδήματος.

Για την αντιμετώπιση των προκλήσεων αυτών δεν θα χρειαστεί να τροποποιηθεί η Συνθήκη. Επιπλέον, σύμφωνα με την εντολή που μας έχει ανατεθεί, στην έκθεση δεν γίνε-ται διάκριση ανάμεσα στα διάφορα επίπεδα αρμοδιότητας ούτε ορίζεται σε ποιο επίπεδο πρέπει να αναληφθεί δράση. Δεν μας απασχολεί ποιος πρέπει να ενεργήσει, αλλά μάλλον ποιες

θα ήταν οι κατάλληλες ενέργειες που επιβάλλεται να αναληφθούν χωρίς άλλη καθυστέρηση. Αυτό

σημαίνει επίσης ότι επείγει να εκτιμηθούν τα υφιστάμενα δημοσιονομικά επίπεδα και προτεραιότητες,

που περιλαμβάνουν τόσο τη χρηματοδότηση που διαθέτει ειδικά η Ένωση όσο και εκείνη την οποία

αφιερώνουν τα κράτη μέλη στην επιδίωξη προτεραιοτήτων που έχουν συμφωνηθεί στο πλαίσιο της ΕΕ.

Όταν φιλόδοξοι στόχοι συνδυάζονται με περιορισμένους πόρους και ανεπαρκείς μηχανισμούς υλο-

ποίησης, η απογοήτευση είναι αναπόφευκτη.

Για να επιτύχει τους στόχους της η ΕΕ, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και η Ευρωομάδα θα πρέπει να ενισχύσουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο τους, σε συντονισμό με την Επιτροπή και το Ευρω-παϊκό Κοινοβούλιο.

Κατά την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων πρέπει να αξιοποιήσουμε πλήρως τα νέα εργαλεία της

Συνθήκης της Λισσαβώνας ώστε να επιτύχουμε μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών στην Ένωση·

αποτελεσματική πολιτική εσωτερικής και εξωτερικής ασφάλειας· υγιέστερες σχέσεις με τους γείτονές

μας· και την ικανότητα να προβάλλουμε τα συμφέροντά μας στο εξωτερικό.

Το ευρωπαϊκό εγχείρημα θα πρέπει να υιοθετηθεί και από τους πολίτες. Οι πολίτες μας είναι πεπεισμέ-

νοι, συχνά περισσότερο από τους ηγέτες τους, όπως αποδεικνύουν οι δημοσκοπήσεις, ότι το συμφέρον

της Ένωσης και των κρατών μελών της απαιτεί να μετατραπεί η ΕΕ σε ενεργότερο και αποτελεσματικό-

τερο παγκόσμιο παράγοντα και να εκφράζεται ομόφωνα όταν προσπαθεί να προωθήσει τα κοινά μας

συμφέροντα.

Οι πολίτες μας ζητούν μεγαλύτερο ευρωπαϊκό συντονισμό στην καταπολέμηση του οργανωμένου

εγκλήματος και της τρομοκρατίας, γνωρίζοντας πολύ καλά ότι πρόκειται για το μόνο τρόπο αντιμετώ-

πισης των σχετικών προκλήσεων σε ένα χώρο ελεύθερης διέλευσης των συνόρων.

Οι πολίτες μας συνειδητοποιούν ότι η ευημερία, η ανάπτυξη και η ασφάλειά μας συνδέονται με εκείνες

των γειτόνων μας, με τους οποίους πρέπει να αναπτύξουμε ιδιαίτερα στενή συνεργασία προς επιδίωξη

των κοινών συμφερόντων μας.

Οι πολίτες μας γνωρίζουν ότι οι εξωτερικές πολιτικές μας θα είναι ισχυρότερες και αποτελεσματικότε-

ρες εάν καταφέρουμε να ενεργούμε από κοινού για την προάσπιση των συμφερόντων μας και όχι να

επιδεικνύουμε διχόνοια, με τα διάφορα κράτη μέλη να ανταγωνίζονται το ένα το άλλο για την πρώτη

θέση όπως στο παρελθόν

Οι πολίτες μας επιθυμούν να εξυπηρετεί η Ευρωπαϊκή Ένωση τα συμφέροντά τους και συνεπώς προσ-

δοκούν να συνοδεύονται από τα κοινωνικά, αστικά, οικογενειακά και εργασιακά δικαιώματά τους όπου

κι αν ταξιδεύουν στο εσωτερικό της Ένωσης. Με αυτήν ακριβώς την εξασφάλιση της δυνατότητας

μεταφοράς των κοινωνικών δικαιωμάτων μπορεί να αποκτήσει η Ένωση περισσότερο νόημα για τους

πολίτες μας.

Όλα αυτά επιβάλλουν ένα νέο συμβόλαιο μεταξύ των ευρωπαϊκών οργάνων και των εκπροσώπων της

οικονομίας και της κοινωνίας· και μεταξύ των διάφορων επιπέδων εξουσίας - εθνικού, περιφερειακού

και τοπικού. Πάνω απ' όλα η κατάσταση απαιτεί ισχυρή πολιτική ηγεσία, μια μορφή ηγεσίας

που να χαρακτηρίζεται από την ικανότητα διατήρησης τίμιου και εποικοδομητικού διαλόγου με τους

πολίτες και τη διακυβέρνηση στο πλαίσιο εταιρικής σχέσης. Η εξασφάλιση υποστήριξης από τους πολί-

7

8

τες μας θα είναι ζωτική, όχι μόνο για να αντέξει η Ένωση τον κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο της

κρίσης αλλά και προκειμένου να αναλάβει τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που χρειάζονται ώστε να

βγει ενισχυμένη από αυτήν στο μέλλον.

Η ΕΕ δεν είναι απλώς μια κοινή αγορά. Συνιστά επίσης μια Ένωση αξιών. Με την υποστήριξη των

ευρωπαίων πολιτών η ΕΕ μπορεί να πρωτοστατήσει στις προσπάθειες αντιμετώπισης των σημαντικών

παγκόσμιων προκλήσεων. Οι πολίτες μας, ενώπιον μιας κρίσης για την οποία δεν ευθύνονται, θα ανα-

νεώσουν την εμπιστοσύνη τους προς το ευρωπαϊκό εγχείρημα μόνο εάν οι ηγέτες τους είναι ειλικρι-

νείς μαζί τους σχετικά με την κλίμακα των μελλοντικών προκλήσεων και εάν κληθούν να συνεισφέ-

ρουν κατά τρόπο ανάλογο με εκείνο που έφερε ευημερία στην Ευρώπη μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο

Πόλεμο.

Με τιμή,

Μέλη της Ομάδας Μελέτης

ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΜΕΛΕΤΗΣ

Felipe González Márquez, Πρόεδρος Vaira Vīķe-Freiberga, Αντιπρόεδρος

Jorma Ollila, Αντιπρόεδρος Lykke Friis (έως το Νοέμβριο του 2009)

Rem Koolhaas Richard Lambert

Mario Monti Rainer Münz

Καλυψώ Νικολαΐδη Nicole Notat

Wolfgang Schuster Lech Wałęsa

ΑΠΟ ΤΑ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ 3

Η ΕΕ ΕΧΕΙ ΕΠΙΛΟΓΗ 11

ΑΝΑΝΕΩΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΠΡΟΤΥΠΟΥ 15

ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ : ΠΑΡΟΧΗ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ 21

Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΑΣ : ΓΗΡΑΝΣΗ, ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΕΝΤΑΞΗ 25

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ : ΜΙΑ ΝΕΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 31

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ : Η ΑΙΩΝΙΑ ΠΡΟΚΛΗΣΗ 37

Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ : ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΣΕ ΕΝΕΡΓΟ ΠΑΙΚΤΗ 43

Η ΕΕ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ ΤΗΣ 47

ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΙΣΧΥΡΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ 51 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 53

ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΟ

9

10

11

Από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου μέχρι σήμερα η ταχύτητα

και το εύρος των αλλαγών κόβουν την ανάσα. Τίποτα δεν έμεινε

άθικτο τα τελευταία είκοσι χρόνια : ο τρόπος που εργαζόμαστε,

ο τρόπος που καταναλώνουμε, ο τρόπος που ταξιδεύουμε, ο

τρόπος που διαμορφώνουμε τις σχέσεις μας, οι υποθέσεις που

μας συγκινούν, τα πράγματα που μας τρομάζουν, έχουν όλα τους

μετασχηματιστεί. Και οι περισσότερες από τις αλλαγές αυτές

ήταν απρόβλεπτες. Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση είναι

απλώς το πιο πρόσφατο από μια σειρά γεγονότων που έχουν

κλονίσει τις πεποιθήσεις και τις κοσμοθεωρίες μας. Για πρώτη

φορά στην πρόσφατη ευρωπαϊκή ιστορία υπάρχει διάχυτος

ο φόβος μήπως τα σημερινά παιδιά περάσουν λιγότερο καλά

από τη γενιά των γονιών τους. Σήμερα βιώνουμε την εποχή της

ανασφάλειας.

Η κατάσταση αυτή αποτελεί μια άνευ προηγουμένου πρόκληση

για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Κατά το μεγαλύτερο διάστημα

της ύπαρξής της η Ένωση απετέλεσε αγκυροβόλιο εσωτερι-

κής σταθερότητας γεννώντας ειρήνη, δημοκρατία και δίκαιη

κατανομή της ευημερίας στο μισό της ηπείρου ύστερα από το

Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο· ενσωμάτωσε τελικά και το άλλο

της μισό με μια διαδικασία πρωτοφανούς πολιτικής και οικονο-

μικής ολοκλήρωσης. Οι επιτυχίες αυτές επέτρεψαν στην ΕΕ να

γίνει η μεγαλύτερη οικονομική δύναμη του κόσμου, με μια ενιαία

αγορά και ένα ενιαίο νόμισμα. Και όμως, όταν οι Ευρωπαίοι πολί-

τες προσπαθούν να διακρίνουν ένα μέλλον που γίνεται ολοένα

πιο περίπλοκο και αβέβαιο, το κάνουν δίχως την κοινή βούληση

που χαρακτήριζε τα μεταπολεμικά χρόνια.

Η ΕΕ ΕΧΕΙ ΕΠΙΛΟΓΗ

Δεν γνωρίζω

Όχι, κατά πάσαν πιθανότητα

Ναι, πιθανότατα

θα εκτείνεται πολύ

πέρα από τα όρια της

-ευρωπαϊκής ηπείρου.»

θα αποτελεί

ηγέτιδα»…

διπλωματική δύναμη

στον κόσμο.»

«… θα έχει, με το

ευρώ,… νόμισμα

ισχυρότερο από το

δολλάριο.»

.. θα είναι μόλις

δευτερεύουσα

οικονομική δύναμη.»

σε ποσοστό

Πηγή υρωβαρό ετρο ΕΕ

«Για καθένα από τα επόμενα, πείτε μας αν, κατά τις εκτιμήσεις σας, η Ευρωπαϊκή Ένωση …

Μελλοντικές προσδοκίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση - ορίζοντας 2030

12

Τα παλαιότερα επιτεύγματα της ΕΕ είχαν επίκεντρο τη δική της

περιοχή του κόσμου. Κατά τη διάρκεια των αλληλοδιάδοχων

σταδίων ολοκλήρωσης, το εξωτερικό περιβάλλον της Ευρώ-

πης παρέμεινε σχετικά σταθερό. Σήμερα η κατάσταση είναι

τελείως διαφορετική. Ραγδαίες αλλαγές σαρώνουν τον κόσμο.

Τα είκοσι επόμενα χρόνια όχι μόνο θα υπάρχουν πολλοί πόλοι

ισχύος, αλλά και το παγκόσμιο κέντρο βάρους θα έχει και αυτό

μετατοπιστεί - προς την Ασία και προς το Νότο της υφηλίου,

προς νέους δημόσιους και ιδιωτικούς συντελεστές και επίσης

προς υπερεθνικούς θεσμούς. Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει

σήμερα η Ευρώπη οφείλονται εξίσου στις εξελίξεις πέραν των

συνόρων της όσο και στο γεγονός ότι η ίδια η ΕΕ διστάζει να

τις αντιμετωπίσει. Προκειμένου να εγγυηθεί την ασφάλεια του

μέλλοντός της, η Ένωση θα πρέπει να προσαρμόσει ανάλογα

τους στόχους και τις πολιτικές της ώστε να αντιμετωπίσει επιτυ-

χώς αυτόν το γοργά μεταβαλλόμενο κόσμο.

Αντιμετώπιση των δραματικών παγκόσμιων

μετασχηματισμών

Τα τελευταία είκοσι χρόνια προξένησαν αναστάτωση· τα είκοσι

επόμενα θα είναι ίσως ακόμη πιο ταραχώδη. Αναδύεται ένας

νέος, πολυπολικός κόσμος, με μεγαλύτερη διασπορά της ισχύος

και περιπλοκότερη δυναμική των διεθνών συσχετισμών. Καθώς

η οικονομική ανάπτυξη της Ένωσης καθυστερεί έναντι των

ανταγωνιστών της, το μερίδιό της στον παγκόσμιο πλούτο

αναπόφευκτα ελαττώνεται. Για πολύ καιρό η οικονομία της ΕΕ,

με βάση την καινοτομία αιχμής και τη δημιουργικότητα, στηρι-

ζόταν στο ανθρώπινο δυναμικό της. Τώρα όμως προπορεύονται

άλλες περιοχές του κόσμου, με υψηλότερα επίπεδα επενδύσεων

στην έρευνα, την τεχνολογική ανάπτυξη και την καινοτομία.

Έως το 2030 αναμένεται ότι η Ασία θα βρίσκεται στην πρωτοπο-

ρία των επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων, παράγοντας

αγαθά με υψηλή προστιθέμενη αξία, ικανά να δώσουν νέα

μορφή στην παραγωγή και στην ποιότητα ζωής εν γένει.

Καθώς οι αναδυόμενες οικονομίες πλησιάζουν το βιοτικό

επίπεδο του προηγμένου βιομηχανικού κόσμου, η παγκόσμια

κατανάλωση ενέργειας αυξάνεται. Έως το 2030 οι παγκόσμιες

ενεργειακές ανάγκες ενδέχεται να είναι κατά 50% μεγαλύτερες

απ’ ό,τι σήμερα, με τα ορυκτά καύσιμα να αντιστοιχούν στο 80%

του εφοδιασμού. Η εξάρτηση από εισαγωγές ενέργειας είναι

αναπόφευκτο να αυξηθεί, με την ΕΕ να εισάγει σχεδόν τα δύο

τρίτα των αναγκών της.

Εκτός αυτού, η διαθεσιμότητα των ενεργειακών και λοιπών

ζωτικών πόρων μάλλον θα επηρεαστεί δυσμενώς από την

αλλαγή του κλίματος και πολλοί προβλέπουν σοβαρές ελλείψεις

γύρω στο 2030. Η αστάθεια των τιμών και οι αβεβαιότητες του

εφοδιασμού θα ενταθούν και αυτές λόγω της πολιτικής αστά-

θειας στις ενεργειακά πλούσιες χώρες. Οι ανανεώσιμες πηγές

ενέργειας θα έχουν αυξηθεί ταχύτερα από τις παραδοσιακές

ενεργειακές πηγές, αλλά γύρω στο 2030 θα αντιστοιχούν ακόμη

σε μικρό μόνο μέρος του παγκόσμιου ενεργειακού εφοδιασμού.

Την τάση αυτή επιτείνει η αποτυχία μας να αναχαιτίσουμε την

απώλεια βιοποικιλότητας, με σοβαρές συνέπειες για τη μακρο-

πρόθεσμη οικονομική σταθερότητα.

Μελλοντικές προσδοκίες για τη ζωή των πολιτών της Ευρώπης – ορίζοντας 2030«Φανταστείτε πώς θα είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση το 2030. Σε σύγκριση με τη σημερινή κατάσταση,

η ζωή των πολιτών της Ευρώπης θα είναι …;»

Ευκολότερη

Δυσκολότερη

Ούτε ευκολότερη ούτε δυσκολότερη

Δεν ξέρω

σε ποσοστό %

Πηγή: Eυρωβαρόμετρο 6/2009· ΕΕ 27

13

Όλα αυτά συμβαίνουν με υπόβαθρο τις σαρωτικές μεταλλά-

ξεις του κοινωνικού ιστού στις χώρες μας. Σε μια γηράσκουσα

κοινωνία με το διπλάσιο σχεδόν αριθμό ατόμων άνω των 65 ανά

εργαζόμενο απ’ ό,τι σήμερα, τα κράτη μέλη της ΕΕ θα χρειαστεί

να καταβάλουν σημαντικές προσπάθειες για να χρηματοδο-

τήσουν τα συστήματα κοινωνικής τους στήριξης και να διατη-

ρήσουν τους ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας στο εργατικό

δυναμικό. Από τη στιγμή που η εγχώρια προσφορά εργασίας

και δεξιοτήτων μειώνεται, η Ευρώπη θα πρέπει να προσελκύσει

περισσότερους μετανάστες εργαζομένους, πράγμα που θα έχει

επιπτώσεις στην ικανότητά μας να χειριστούμε την κοινωνική

ένταξη. Τέλος, η εν εξελίξει τεχνολογική και επικοινωνιακή

επανάσταση αλλάζει και τις προσωπικές και τις επαγγελματικές

μας σχέσεις, επιβάλλοντας νέα πρότυπα διαβίωσης και εργασίας

που πολλοί βρίσκουν εξαιρετικά δύσκολο να ακολουθήσουν.

Η επιλογή για την Ευρώπη είναι σαφής :

μεταρρύθμιση ή παρακμή

Πολλές από τις εξελίξεις αυτές επιταχύνθηκαν λόγω της τρέχου-

σας χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης, της χειρότερης

κρίσης του είδους της μετά την Παγκόσμια Οικονομική Ύφεση

του μεσοπολέμου, και για να συνέλθει τελείως από αυτήν η ΕΕ

θα χρειαστεί αρκετά χρόνια. Η κρίση έκανε έκδηλες τις διαρ-

θρωτικές αδυναμίες που βρίσκονται στα θεμέλια του μεγαλύτε-

ρου μέρους της ευρωπαϊκής οικονομίας: χαμηλότερη ανταγωνι-

στικότητα, διαρθρωτική ανεργία, ανεπαρκή ευελιξία της αγοράς

εργασίας, ξεπερασμένες δεξιότητες και μικρή ανάπτυξη.

Ταυτόχρονα η ηπιότερη επίπτωση της κρίσης σε χώρες όπως η

Κίνα και η Ινδία και η πολύ ταχύτερη ανάκαμψή τους ενέπνευσε

σε πολλούς σοβαρές ανησυχίες έναντι των γοργών μεταβολών

που επηρεάζουν την παγκόσμια οικονομία. Σήμερα υπάρχει

φόβος μήπως οι αναδυόμενες οικονομίες φθάσουν στο απόγειο

της οικονομικής τους δύναμης εκμεταλλευόμενες τις διαρθρωτι-

κές αδυναμίες της Ευρώπης. Στην πραγματικότητα οι τρέχουσες

μετατοπίσεις της οικονομικής απόδοσης μπορούν να είναι αμοι-

βαίως επωφελείς, οδηγώντας όλες τις πλευρές σε υψηλότερα

επίπεδα επενδύσεων και συναλλαγών. Η ΕΕ δεν πρέπει όμως

να θεωρεί δεδομένο ότι άπαντες θα ωφεληθούν νομοτελειακά

από την «άνοδο των υπολοίπων». Εάν η ΕΕ δεν προσαρμοστεί

στις ανάγκες της παγκόσμιας οικονομίας, υπάρχει πραγματικός

κίνδυνος η παρακμή της Ευρώπης από σχετική να καταστεί

απόλυτη.

Ύστερα από 50 χρόνια ενοποίησης, μέσω εμβαθύνσεως αλλά

και διευρύνσεως, η ΕΕ βρίσκεται ενώπιον μιας καθοριστικής

επιλογής. Το 2010 είναι πιθανό να σηματοδοτήσει την απαρχή

νέας φάσης για την ΕΕ και τα 50 επόμενα χρόνια υπάρχει περί-

πτωση είτε να εδραιωθεί ο ρόλος της Ευρώπης ως ενεργού

παγκόσμιου παράγοντα είτε αντιθέτως η ΕΕ και τα κράτη μέλη

της να διολισθήσουν βαθμηδόν στο περιθώριο και να γίνουν

χερσόνησος της ασιατικής ηπείρου με διαρκώς φθίνουσα

σημασία.

Η επιδίωξη παγκόσμιας φιλοδοξίας δεν θα πρέπει να έχει ως

αποτέλεσμα την υποβάθμιση των εσωτερικών μεταρρυθμίσεων,

κάθε άλλο μάλιστα· η εξωτερική επιρροή δεν επιτυγχάνεται

δίχως υγιή ανάπτυξη και εσωτερική συνοχή σε ολόκληρη την

Ευρωπαϊκή Ένωση. Όμως η εποχή μας έχει γίνει οριστικά εποχή

της παγκοσμιότητας και αυτός ο μετασχηματισμός δημιουργεί

νέους νικητές και ηττημένους. Εάν δεν θέλουμε να βρεθούμε

στις τάξεις των ηττημένων, πρέπει να αναλάβουμε θαρραλέα

δράση τώρα.

Γιατί η Ευρωπαϊκή Ένωση;

Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε σήμερα διαφέρουν από

τις προκλήσεις του παρελθόντος και απαιτούν διαφορετικές

απαντήσεις. Είτε εξετάζουμε τη σχετική δημογραφική και

οικονομική παρακμή είτε την αλλαγή του κλίματος είτε τις

ενεργειακές ελλείψεις, οι προκλήσεις δεν μπορούν να γίνουν

κατανοητές και να αντιμετωπιστούν ορθά εάν δεν τοποθετη-

θούν στο περιφερειακό και πλανητικό τους πλαίσιο. Εκεί μπορεί

να αποδείξει την αξία της ως οντότητα η ΕΕ, καθώς είναι κάτι

πολύ μεγαλύτερο από το άθροισμα των κρατών μελών της. Με

το συνδυασμό πολλαπλών επιπέδων ισχύος, από το παγκόσμιο

έως το τοπικό, η ΕΕ είναι πιο ικανή από κάθε κράτος μέλος να

αντιμετωπίσει τις μεγάλες δοκιμασίες του 21ου αιώνα.

Αυτό όμως δεν θα συμβεί αυτομάτως. Ακόμη και αν η ΕΕ διαθέ-

τει τους απαραίτητους μηχανισμούς και μέσα, τα κράτη μέλη

είναι εκείνα που πρέπει να τους αξιοποιήσουν με αποφασιστικό-

τητα - και για το σωστό σκοπό.

14

Βασικά το πρόγραμμα της ΕΕ συνοψίζεται σε δύο γενικά και

ολοκληρωμένα εγχειρήματα : την εξασφάλιση της βιωσιμό-

τητας του κοινωνικού και οικονομικού μας προτύπου· και την

ανάπτυξη των μέσων για να το στηρίξουμε και να το υπερασπί-

σουμε, μαζί με τις κοινές μας αξίες και συμφέροντα, στο παγκό-

σμιο προσκήνιο. Κατά συνέπεια το νέο πρόγραμμα «Ευρώπη

2020» της Επιτροπής θα πρέπει να στηριχθεί, αλλά επιβάλλεται

να ενσωματωθεί τελικά σε μια ευρύτερη προοπτική.

Για να γίνει η ΕΕ αποτελεσματικός και δυναμικός παγκόσμιος

παράγων, θα πρέπει επίσης να θέσει την αλληλεγγύη στην

καρδιά του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Η αλληλεγγύη δεν είναι

δικαίωμα άνευ όρων - εξαρτάται από το ατομικό και συλλογικό

αίσθημα ευθύνης. Με αυτή τη μορφή μπορεί και παράλληλα

οφείλει να διαπνέει την χάραξη πολιτικής της ΕΕ και τις σχέσεις

της σε όλα τα επίπεδα, μεταξύ ατόμων και γενεών και μεταξύ

τοπικής αυτοδιοίκησης, περιφερειών και κρατών μελών.

Όμως οι Ευρωπαίοι πολίτες δυσκολεύονται να βρουν στην ΕΕ

απαντήσεις στα προβλήματά τους. Για να είναι ευρεία η συμμε-

τοχή στην αποστολή μας, πολιτικοί και πολίτες θα πρέπει να

οικειωθούν το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Εάν οι κυβερνήσεις συνε-

χίσουν, όπως και όταν τους ταιριάζει, να μεταχειρίζονται την ΕΕ

και τα θεσμικά της όργανα ως ξένες ή εχθρικές οντότητες, δεν

υπάρχουν πολλές ελπίδες λαϊκής ταύτισης με την ΕΕ και επακό-

λουθης επιτυχίας του θεσμού. Αντίθετα, αυτό που χρειάζεται μια

επιτυχημένη ΕΕ είναι η ανανεωμένη υποστήριξη των πολιτών

της, μέσω μεγαλύτερης συμμετοχής και διαφάνειας.

Σημαντικά ζητήματα του 2030«Συνεχίζοντας την προσπάθεια να φανταστείτε πώς θα είναι το 2030, ποια πιστεύετε ότι θα

είναι τα δύο σημαντικότερα ζητήματα που θα αντιμετωπίζει <Η ΧΩΡΑ ΜΑΣ> το 2030;»

(ΟΧΙ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΔΥΟ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ)

Οικονομική κατάσταση

Ανεργία

Εγκληματικότητα

Συντάξεις

Προστασία του περιβάλλοντος

Σύστημα υγείας

Μετανάστευση

Άνοδος τιμών/πληθωρισμός

Τρομοκρατία

Παιδεία

Στέγαση

Φορολογία

Εθνική Άμυνα/

Εξωτερικές σχέσεις

Δεν ξέρω: 8 %

σε ποσοστό %

15

Στον πυρήνα της ευρωπαϊκής κοινότητας βρίσκεται ένα χαρα-

κτηριστικό οικονομικό και κοινωνικό πρότυπο, που αναφέρεται

στη Συνθήκη της Λισσαβώνας ως «άκρως ανταγωνιστική κοινω-

νική οικονομία της αγοράς». Υπάρχουν κάποιες παραλλαγές του

προτύπου αυτού με σχετική ποικιλία επιδόσεων, γενικά όμως

όλες τους εντάσσονται σε ένα κοινό πλαίσιο. Το πρότυπο, που

βασίζεται στην ιδέα ότι η οικονομική ανάπτυξη θα πρέπει να

επιδιώκεται μέσω της αγοράς για κοινωνικούς σκοπούς, χαίρει

της ευρείας αποδοχής του κοινού. Το εν λόγω πρότυπο βοήθησε

στο να μετατραπεί η Ευρώπη, μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο

Πόλεμο, σε χώρο ισχυρών βιομηχανιών και υπηρεσιών με μεγά-

λες δυνατότητες δημιουργίας θέσεων εργασίας, πράγμα που με

τη σειρά του επέτρεψε τη δημιουργία ενός δίκαιου συστήματος

κοινωνικής προστασίας. Έτσι ολοκληρώθηκε ένας «ενάρετος

κύκλος» που συνένωνε την αλληλεγγύη με την υπευθυνότητα

και την ανταγωνιστικότητα.

Ωστόσο, αντιμέτωπο με τις νέες εσωτερικές και παγκόσμιες

πιέσεις, το πρότυπο αυτό χρειάζεται επειγόντως επανακαθορι-

σμό και προσαρμογή στις μεταβαλλόμενες συγκυρίες. Τις δύο

τελευταίες δεκαετίες η δυνατότητα της ΕΕ να γεννά οικονομική

ανάπτυξη και θέσεις εργασίας και συνεπώς να βελτιώνει το

βιοτικό επίπεδο υστερεί έναντι των κυριότερων εμπορικών

εταίρων της. Αν και μερικά κράτη μέλη έχουν καταφέρει να

ξεφύγουν από αυτό το καλούπι, η ίδια κατάσταση εξακολουθεί

γενικά ως σήμερα. Αποκαλύπτοντας τις διαρθρωτικές αδυναμίες

της ευρωπαϊκής οικονομίας, η τρέχουσα οικονομική και χρημα-

τοπιστωτική κρίση επενέργησε ως συναγερμός. Αντιμέτωπη με

την ολοένα μεγαλύτερη ανταγωνιστικότητα των αναδυόμενων

και ανεπτυγμένων οικονομιών, η ΕΕ πρέπει να δρομολογήσει

ένα νέο και τολμηρό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων με σκοπό

την επίτευξη μεγαλύτερης οικονομικής απόδοσης.

ΑΝΑΝΕΩΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ

ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΠΡΟΤΥΠΟΥ

Υπαίθρια αγορά στην πόλη – σε τελευταία ανάλυση, όλες οι επιχειρήσεις είναι τοπικές. Φωτογρ.: Schubert

16

Ταυτόχρονα, η επικρατούσα συναίνεση ως προς αυτό το

πρότυπο εξαρτάται από τη διαρκή ισορροπία μεταξύ των συνι-

στωσών κοινωνίας και αγοράς. Η ισορροπία αυτή έχει εν τω

μεταξύ διαταραχθεί διότι αυξήθηκαν οι κοινωνικές ανισότητες.

Για ορισμένους πολίτες της ΕΕ, ο κοινωνικός αποκλεισμός και οι

κακές συνθήκες εργασίας εξακολουθούν να είναι πραγματικό-

τητα. Η απάντηση στο πρόβλημα δεν είναι ο τερματισμός των

οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Αντιθέτως η έμφαση που δίνεται

και πάλι στην αύξηση των οικονομικών επιδόσεων οφείλει να

συμβαδίζει με νέες κοινωνικές πολιτικές. Με άλλα λόγια, η βιωσι-

μότητα του ευρωπαϊκού κοινωνικού και οικονομικού προτύπου

θα εξαρτηθεί από την ικανότητά μας να αποκαταστήσουμε μια

δυναμική ισορροπία μεταξύ της οικονομικής, της κοινωνικής και

της περιβαλλοντικής πτυχής της ανάπτυξης.

Το αίτημα για ανάπτυξη και θέσεις απασχόλησης

Μια ισχυρή και παγκοσμίως ανταγωνιστική οικονομία με χαρα-

κτηριστικό την υψηλή παραγωγικότητα αποτελεί προϋπόθεση

της βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου. Η οικονομική ανάπτυξη

βασίζεται διαρκώς περισσότερο στην τεχνολογική αλλαγή και

στην ενισχυμένη εξειδίκευση σε ένα πλαίσιο εμβάθυνσης της

παγκοσμιοποίησης. Οι εξελίξεις αυτές επηρεάζουν τους εργα-

ζομένους και τις εταιρίες καθώς και τη λειτουργία των αγορών

και τη διαχείριση των εταιρειών μέσω μιας διαδικασίας διαρ-

θρωτικών αλλαγών. Η ψηφιοποίηση διευκολύνει την εξωτερική

ανάθεση και η επανάσταση ΤΠΕ μπορεί να δημιουργήσει ευρύ

περιθώριο αύξησης της παραγωγικότητας για τις επόμενες

δεκαετίες.

Η ΕΕ μπορεί να ενισχύσει τη διαδικασία ανάπτυξης επεκτεί-

νοντας περαιτέρω την εσωτερική αγορά, λ.χ. στον τομέα των

υπηρεσιών, καθώς και καταπολεμώντας κάθε μορφή προστα-

τευτισμού και επιδιώκοντας την επιτυχή ολοκλήρωση του

Γύρου της Ντόχα. Η περιττή επιβάρυνση της εργασίας και

των εταιρειών δεν πρέπει να θέτει τροχοπέδη στην ανάπτυξη

δυναμικής και καινοτόμου παραγωγής υπηρεσιών, αντιθέτως

θα πρέπει να ενθαρρύνονται το επιχειρηματικό πνεύμα και η

ανάληψη κινδύνων. Το κοινό όραμά μας είναι ότι η τεχνολογική

αλλαγή, η παγκοσμιοποίηση και η γήρανση του πληθυσμού

απαιτούν επείγουσες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις με στόχο

την ενίσχυση της ευελιξίας, της ανταγωνιστικότητας και του

δυναμισμού.

Η μεταρρύθμιση της αγοράς εργασίας έχει νευραλγική σημα-

σία για τη δημιουργία περισσότερων και καλύτερων θέσεων

απασχόλησης. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να επιδιώξουν τη

βελτίωση τριών βασικών πτυχών των αγορών εργασίας τους : το

συνδυασμό ευελιξίας και ασφάλειας του εργατικού τους δυνα-

μικού («flexicurity»)· την κινητικότητα των εργατικού δυναμικού·

και τη νοοτροπία και τις διαχειριστικές πρακτικές των επιχειρή-

Προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης και εκπαίδευσης για μια επιτυχή σταδιοδρομία. Φωτογρ. : Hass

17

σεων. Πρέπει επίσης να αυξηθούν τα ποσοστά συμμετοχής του

εργατικού δυναμικού (βλ. κατωτέρω, τμήμα για τη δημογραφία).

Η ικανότητα του εργατικού δυναμικού να προσαρμόζεται σε

συνεχείς μεταλλάξεις της παραγωγής συνιστά θεμελιώδες

στοιχείο για τη διατήρηση της παραγωγικότητας. Η εργασιακή

ευελιξία πρέπει να έχει ως αντίστοιχο την εργασιακή ασφάλεια.

Σε ένα γοργά μεταβαλλόμενο κόσμο εκείνο που πρέπει να

προστατευτεί δεν είναι η θέση εργασίας αλλά το άτομο που

χάνει τη δουλειά του, με ενίσχυση της απασχολησιμότητάς του.

Η «ευελιξία με ασφάλεια» είναι ο καλύτερος τρόπος παροχής

αυτής της προστασίας, διότι επιτρέπει στους εργαζομένους να

εκμεταλλεύονται τις μεταλλάξεις των αγορών εργασίας και να

περνούν σε καλύτερες θέσεις απασχόλησης. Κεντρική σημα-

σία στην προσέγγιση αυτή έχει η ικανότητα απόκτησης και

προσαρμογής των δεξιοτήτων καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής,

σε συνδυασμό με τις προϋποθέσεις για μεταφορά δεξιοτήτων

μεταξύ και εντός κρατών μελών.

Σήμερα, εργαζόμενοι και επιχειρηματίες εξακολουθούν να

δυσκολεύονται στην πρόσβαση και κατανόηση των κανόνων

και ρυθμίσεων που διέπουν την ανάληψη εργασίας ή τη δημι-

ουργία καινούργιας επιχείρησης. Παρότι δεν μπορούν να εξαλει-

φθούν δια νόμου, οι γραφειοκρατικές δυσκολίες δεν θα πρέπει

να εμποδίζουν την κινητικότητα. Κατά μείζονα λόγο, θα πρέπει

άπαξ και δια παντός να δοθεί η δυνατότητα μεταφοράς των

δικαιωμάτων κοινωνικής ασφάλισης μεταξύ κρατών μελών. Θα

πρέπει να εξασφαλιστεί η αναγνώριση προσόντων σε ολόκληρη

την ΕΕ και να ενθαρρυνθεί η γλωσσομάθεια. Η ΕΕ θα πρέπει

επίσης να διαμορφώσει μια νέα «πολιτική επαγγελματικής

μετάβασης» ώστε να ενθαρρύνει και να διευκολύνει τη μεταπή-

δηση από μια θέση εργασίας σε άλλη καθώς και να στηρίξει την

κοινωνική διάσταση της Ένωσης.

Τέλος, χρειάζονται αλλαγές μεγάλης εμβέλειας στη νοοτροπία

και τις διαχειριστικές πρακτικές των επιχειρήσεων προκειμένου

να επιτύχουν οι προσπάθειές τους για αναβάθμιση των δεξιοτή-

των του εργατικού τους δυναμικού. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να

υποστηρίζουν περισσότερο τις πρωτοβουλίες των εργαζομένων

και την ανοικτή καινοτομία για τη βελτίωση της ανταγωνιστι-

κότητας μέσω νέων μεθόδων και τεχνολογιών παραγωγής. Θα

χρειαστεί επίσης να καλλιεργήσουν νοοτροπία προσωπικού

ενδιαφέροντος για την επιχείρηση.

Υλοποίηση των κοινωνικών φιλοδοξιών της

Ευρώπης μέσω νέων στοχοθετημένων πολιτικών

Αυτή η νέα ώθηση για οικονομικές μεταρρυθμίσεις πρέπει να

συνοδεύεται από νέα στοχοθετημένα μέτρα που θα αποβλέ-

πουν σε ενίσχυση της ασφάλειας και της αλληλεγγύης των

ατόμων. Τα συστήματα κοινωνικής στήριξης αξίζουν ασφαλή

προστασία από καταχρήσεις ή «ηθικούς κινδύνους». Τα δικαιώ-

ματα και κεκτημένα πρέπει να εξισορροπούνται με ευθύνες και

υποχρεώσεις.

Πιο συγκεκριμένα, τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης θα

πρέπει να προσαρμοστούν έτσι ώστε να ευνοούν, αντί της

μακροπρόθεσμης στήριξης ατόμων σε ηλικία εργασίας, την

ταχεία επανένταξη στην αγορά εργασίας.

Υπό το πρίσμα της υφιστάμενης κατανομής αρμοδιοτήτων

για τις κοινωνικές πολιτικές, θα πρέπει να προτιμώνται σαφώς

προσδιορισμένοι και κοινά συμφωνημένοι στόχοι, όπως συνι-

στά το πρόγραμμα «Ευρώπη 2020». Τα κράτη μέλη θα πρέπει

να πάρουν την πρωτοβουλία για εξάλειψη των άδικων καταστά-

σεων που δημιουργούν οι αγορές εργασίας των δύο μέτρων και

σταθμών, όπου κάποιες ομάδες εργαζομένων απολαύουν της

προστασίας μακροχρόνιων συμβάσεων ενώ άλλες παραμένουν

απροστάτευτες και απειλούνται διαρκώς με απολύσεις.

Παρομοίως, τα κράτη μέλη θα πρέπει να αφιερώσουν τους

δέοντες πόρους στην καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλει-

σμού, της φτώχειας και των διακρίσεων λόγω φύλου, λ.χ. με

την εφαρμογή της ισχύουσας ενωσιακής νομοθεσίας για την

εξασφάλιση ελάχιστων συμπεφωνημένων προδιαγραφών.

Ζωτικό μέρος αυτής της προσπάθειας θα περιλαμβάνει την

παροχή δυνατοτήτων σε όσους ζητούν εργασία και σε άλλους

κοινωνικούς εταίρους. Η βελτίωση των πληροφοριών που

παρέχουν οι Ευρωπαϊκές Υπηρεσίες Απασχόλησης (EURES) και

η επέκταση των δυνατοτήτων των νοικοκυριών, των σχολείων

και των επιχειρήσεων να διαθέτουν ηλεκτρονικές υποδομές θα

αποτελούσε μια καλή αρχή.

Παρέχοντας επαρκή συντονισμό στον τομέα της κοινωνικής και

φορολογικής πολιτικής, η ΕΕ μπορεί να στηρίξει τη δυνατότητα

των κρατών μελών της να επιδιώκουν κοινωνικούς στόχους

σύμφωνα με τις κατ' ιδίαν προτιμήσεις, δίχως να προξενούνται

18

στρεβλώσεις του ανταγωνισμού ή να υπονομεύεται η ενιαία

αγορά. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και το Ευρωπαϊκό

Κοινωνικό Ταμείο θα πρέπει να αξιοποιηθούν πλήρως για την

επιδίωξη των στόχων κατά της φτώχειας και υπέρ της κοινωνι-

κής συνοχής που συμφωνούνται σε επίπεδο ΕΕ.

Η ΕΕ θα πρέπει επίσης να συμβάλει στο στόχο της υγείας του

ευρωπαϊκού πληθυσμού - που αποτελεί ζωτικό οικονομικό και

κοινωνικό πλούτο - ειδικότερα με την ανάπτυξη των κλάδων και

υπηρεσιών που σχετίζονται με την υγειονομική περίθαλψη, την

ευζωία και την ηλικία.

Τέλος, με την κρίση κατά νου η επιχειρηματική κοινότητα θα

πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες της και να δεσμευθεί για αυτορ-

ρύθμιση στους τομείς της δεοντολογίας, της λογοδοσίας, της

κοινωνικής και οικολογικής ευαισθητοποίησης, της καταπολέμη-

σης των διακρίσεων, της ισόβιας κατάρτισης και της συνεχούς

βελτίωσης των εργασιακών συνθηκών.

Δημιουργία μιας κατάστασης που ωφελεί τους

πάντες : μια νέα συμφωνία για την ενιαία αγορά

Τα προαναφερόμενα κοινωνικά και οικονομικά μέτρα πρέπει

να συνοδεύονται και να στηρίζονται από μια ενιαία αγορά σε

πλήρη λειτουργία. Η ανάπτυξη της ενιαίας αγοράς παρεμποδί-

στηκε επί μακρόν από δύο ταυτόχρονες διαδικασίες : την αντί-

σταση ορισμένων κρατών μελών στην εφαρμογή των κανόνων

για την εσωτερική αγορά, τον ανταγωνισμό και τις κρατικές

ενισχύσεις· και την τάση άλλων κρατών μελών να αντιτίθενται

και σε μετριοπαθείς ακόμη πρωτοβουλίες φορολογικού συντο-

νισμού που θα μπορούσαν να βελτιώσουν τη λειτουργία της

ενιαίας αγοράς και να άρουν την ανησυχία ότι η ενιαία αγορά

θα παρεμπόδιζε ενδεχομένως την επιδίωξη κοινωνικών στόχων.

Αν αφεθούν ανεξέλεγκτες οι τάσεις αυτές θα επιδεινώσουν το

εγγενές αντικίνητρο των φορολογικών συστημάτων απέναντι

στη δημιουργία θέσεων εργασίας, καθώς και τις δυσκολίες των

κρατών μελών στην αντιμετώπιση των ανισοτήτων. Αυτό θα

οδηγήσει εξ άλλου και σε αγώνα οπισθοδρομίας ως προς το

επίπεδο κοινωνικής προστασίας και θα παροξύνει την αρνητική

στάση έναντι της συνολοκλήρωσης. Εν ολίγοις, η οικονομική και

η κοινωνική διάσταση της ανάπτυξης θα εισέρχονταν σε φάση

αποτυχίας από κάθε πλευρά.

Η τρέχουσα οικονομική κρίση υπογραμμίζει ακόμα περισ-

σότερο την ανάγκη προσήλωσης στους κανόνες της ενιαίας

αγοράς. Η περιχαράκωση στον οικονομικό εθνικισμό θα κάνει

ακόμη δυσκολότερη την έξοδο από την κρίση και την ευρω-

παϊκή οικονομία ακόμη λιγότερο ανταγωνιστική. Και όμως σε

πολλά κράτη μέλη τα προστατευτικά αντανακλαστικά είναι

εξαιρετικά διαδεδομένα, τόσο στην κοινή γνώμη όσο και στις

τάξεις των πολιτικών.

Με αυτό το δυσμενές υπόβαθρο, η επανενεργοποίηση και

η ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς είναι μάλλον απίθανο να

συμβεί δίχως μια νέα στρατηγική ή συμφωνία. Η συμφωνία

αυτή θα πρέπει να περιέχει τη δέσμευση για επέκταση - εντός

καθορισμένων προθεσμιών - της ενιαίας αγοράς στους

τομείς από τους οποίους εξακολουθεί να απουσιάζει ή είναι

ανεπαρκώς αναπτυγμένη, ιδίως στον τομέα των υπηρεσιών,

περιλαμβανομένου του χρηματοπιστωτικού τομέα. Αυτό θα

πρέπει να συνδυάζεται με πρωτοβουλίες, αν όχι με μεγαλύτερη

ολοκλήρωση, στους τομείς της συνοχής και της κοινωνικής και

φορολογικής πολιτικής, τηρουμένης της ανάγκης για ανταγωνι-

στικότητα της ΕΕ. Ταυτοχρόνως οι προσπάθειες για τη δημιουρ-

γία οικονομίας με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα

πρέπει να συμβαδίζουν με μέτρα για την ενίσχυση της κοινωνι-

κής ένταξης, ιδίως όσον αφορά την παιδεία, την απασχόληση,

την ενημέρωση, την υγεία και τις τραπεζικές υπηρεσίες.

Ενισχυμένη οικονομική διακυβέρνηση : για χάρη της

σταθερότητας και της σύγκλισης

Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση και οι αυξανόμενες

οικονομικές ανομοιότητες μεταξύ κρατών μελών συνηγορούν

και αυτές περισσότερο υπέρ ενισχυμένου οικονομικού συντονι-

σμού εντός της ΕΕ. Η επανάληψη των προσπαθειών σύγκλισης

που είχαν αναληφθεί τη δεκαετία του ‘90 - με στόχο και τη

διεύρυνση της ζώνης του ευρώ - έχει ζωτική σημασία για την

οικονομική επιτυχία και ενότητα της ΕΕ εν γένει, ιδίως δε για τη

ζώνη του ευρώ. Αυτές οι προσπάθειες σύγκλισης θα πρέπει να

βασίζονται στις ακόλουθες δράσεις :

19

– Ανάθεση πρωταγωνιστικού ρόλου όσον αφορά τον οικο-

νομικό συντονισμό στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, σε στενή

συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Επιτροπή

και άλλα αρμόδια οικονομικά όργανα. Ενίσχυση και

επέκταση των συντονιστικών αρμοδιοτήτων της Ευρω-

ομάδας όσον αφορά και την εσωτερική και την εξωτερική

διαχείριση της Νομισματικής Ένωσης.

– Ενίσχυση των διαδικασιών εποπτείας των εθνικών προϋπο-

λογισμών, ώστε να εξασφαλίζονται διαφάνεια και βιωσιμό-

τητα των δημόσιων οικονομικών. Παρακίνηση των κρατών

μελών να εναρμονίσουν τις δημοσιονομικές τους διαδικα-

σίες και χρονοδιαγράμματα.

– Ενίσχυση του μακροοικονομικού συντονισμού με

επέκτασή του στο ιδιωτικό χρέος, στο ισοζύγιο πληρωμών

και γενικότερα στις προϋποθέσεις για την εξασφάλιση της

ανταγωνιστικότητας.

– Ενίσχυση της συνολικής δημοσιονομικής αξιοπιστίας με τη

δημιουργία κοινού μέσου για την αντιμετώπιση των απρό-

βλεπτων και των ασύμμετρων κρίσεων, λαμβανομένων

ταυτόχρονα υπόψη των ενδεχόμενων «ηθικών κινδύνων».

– Ενίσχυση της λειτουργίας και της εποπτείας των χρηματο-

πιστωτικών ιδρυμάτων για την αποτροπή της υπερβολικής

μόχλευσης και ανάληψης κινδύνων.

– Ενίσχυση της επενδυτικής προσπάθειας της ΕΕ με καθο-

ρισμό στόχου οικονομικής ανάπτυξης για την επενδυτική

συνιστώσα των δημόσιων δαπανών των κρατών μελών.

Αύξηση των πόρων της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων

και του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επενδύσεων. Προσαρμογή

του ευρωπαϊκού ρυθμιστικού πλαισίου για την προσέλ-

κυση περισσότερων μακροπρόθεσμων επενδυτών και την

προώθηση της συνετής τραπεζικής διαχείρισης που βασί-

ζεται στις ανάγκες της πραγματικής οικονομίας και όχι στη

χρηματοοικονομική κερδοσκοπία.

Η πρόκληση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας

Το έργο του επαναπροσδιορισμού του ευρωπαϊκού οικονομικού

και κοινωνικού προτύπου περιπλέκεται ακόμη περισσότερο

λόγω της πρόκλησης της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας. Η ΕΕ

δεν θα πρέπει απλώς να επανεξετάσει το χωροταξικό σχεδια-

σμό, τις πόλεις, τις μεταφορές, την εκπαίδευση και τις κατανα-

λωτικές της συνήθειες, αλλά και το αναπτυξιακό της πρότυπο.

Το νέο Εκθεσιακό Κέντρο της Στουτγάρδης: ένα από τα μεγαλύτερα φωτοβολταϊκά συστήματα στέγης κτιρίου στον κόσμο. Φωτογρ.: © Dirk Wilhelmy για Planet Energy και Projektgesellschaft Neue Messe

20

Χρειάζεται μια «Νέα Βιομηχανική Πολιτική» που θα προάγει νέες

πράσινες τεχνολογίες και βιώσιμες βιομηχανικές διαδικασίες.

Προς υποστήριξη των ανωτέρω, η ΕΕ θα πρέπει :

– Να εκδώσει ευρωπαϊκό νόμο για την καινοτομία που θα

απλουστεύει τις ευκαιρίες χρηματοδότησης και θα εξουσιο-

δοτεί το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας

να καταρτίζει κοινά προγράμματα καινοτομίας ανά την ΕΕ.

– Να καθιερώσει μια ερευνητική πρωτοβουλία για τις μικρές

επιχειρήσεις που θα παρέχει σε καινοτόμες, νεανικές και

μικρές επιχειρήσεις πρόσβαση σε δημόσιες συμβάσεις

προμηθειών.

– Να βελτιώσει την προστιθέμενη αξία της γεωργίας, της

κτηνοτροφίας και της βιομηχανίας τροφίμων, μειώνοντας

συγχρόνως τις αρνητικές επιπτώσεις τους στο περιβάλλον

με την παροχή μεγαλύτερης πρόσβασης σε νέες τεχνολο-

γίες και με την μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση των κατανα-

λωτών.

– Να δημιουργήσει ή να διαπιστεύσει μια σειρά ευρωπαϊκών

κέντρων έρευνας στους κόλπους του Ευρωπαϊκού Ιδρύμα-

τος Τεχνολογίας που θα ασχολούνται με την ανανεώσιμη

ενέργεια, την ενεργειακή απόδοση, τις ΤΠΕ για τη βιώσιμη

ανάπτυξη και τα δίκτυα μεταφορών, τη βιοτεχνολογία και

τις νανοτεχνολογίες.

– Να υιοθετήσει στρατηγική χαμηλών εκπομπών διοξειδίου

του άνθρακα προκειμένου να διαμορφωθεί η μελλοντική

εικόνα της οικονομίας χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του

άνθρακα το 2030 καθώς και τις δράσεις που απαιτούνται

από την ΕΕ και τα κράτη μέλη για να γίνει αυτή πραγματι-

κότητα.

Αποφυγή των παγίδων της Στρατηγικής της

Λισσαβώνας

Εφόσον η ΕΕ έχει πάρει στα σοβαρά τη μεταρρύθμιση, θα

πρέπει να κάνει τις κατάλληλες προσαρμογές στους μηχανι-

σμούς διακυβέρνησης και τους πόρους που διαθέτει. Αυτό ήταν

το δίδαγμα της «Στρατηγικής της Λισσαβώνας», της οποίας οι

επαγγελίες για αποτελέσματα στην ευρωπαϊκή ανταγωνιστι-

κότητα ναυάγησαν λόγω καχεκτικών μηχανισμών υλοποίησης.

Πάνω απ’ όλα θα πρέπει να ενισχυθεί η σύνδεση των κοινών

κατευθυντηρίων γραμμών που καθορίζονται σε κοινοτικό

επίπεδο με την εφαρμογή τους στο εθνικό επίπεδο, σύμφωνα

με την εσωτερική κατανομή εξουσιών κάθε χώρας, μέσω ενός

αποτελεσματικού μηχανισμού ονομαστικής καταγγελίας και

ηθικής πίεσης από ομοτίμους («name and shame»), καθώς και

θετικά κίνητρα, είτε οικονομικά είτε άλλα. Προπάντων δε οι

διαδικασίες αξιολόγησης θα πρέπει να εστιάζουν στα ουσι-

αστικά αποτελέσματα και όχι απλώς στις συνεισφορές ή τις

διαδικασίες.

Όλα αυτά θα πρέπει να συνδυάζονται με πιο συγκροτημένη

χρήση των ιδίων δημοσιονομικών πόρων της ΕΕ, της Ευρωπαϊ-

κής Τράπεζας Επενδύσεων καθώς και των προϋπολογισμών

των κρατών μελών, συγκεντρώνοντας τη χρηματοδότηση που

προορίζεται για την κάλυψη συμφωνημένων προτεραιοτήτων.

Πάνω απ’ όλα θα πρέπει να δώσουμε έμφαση στη δημιουργία

οικονομικής ανάπτυξης και θέσεων εργασίας. Όχι οποιωνδήποτε

θέσεων εργασίας, αλλά εκείνων που είναι προσαρμοσμένες

στην κοινωνία της γνώσης· και όχι οποιασδήποτε ανάπτυξης,

αλλά της βιώσιμης ανάπτυξης που δεν ορίζεται απλώς και μόνο

από το ΑΕΠ. Σε αυτό έγκειται το μέλλον της Ευρώπης.

21

ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ :

ΠΑΡΟΧΗ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ

Οι βασιζόμενες στη γνώση και δημιουργικές βιομηχανίες και

υπηρεσίες έχουν εξαπλωθεί με αξιοσημείωτο τρόπο τις δύο

τελευταίες δεκαετίες, καθιστάμενες κεντρικοί πυλώνες για την

απασχόληση και τον οικονομικό δυναμισμό στην Ευρώπη. Οι

καιροί κατά τους οποίους το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της

ΕΕ μπορούσε να υπολογιστεί ως μισθολογική δαπάνη έχουν

παρέλθει προ πολλού. Σήμερα, κριτήρια αναφοράς είναι πλέον

η ευφυΐα, η καινοτομία και η δημιουργικότητα. Είναι το ασφαλι-

στήριο της Ευρώπης για μελλοντική ευημερία. Ζούμε σε έναν

κόσμο με ζήτηση όχι απλώς για προϊόντα και αγορές υψηλής

αξίας αλλά και για δεξιότητες υψηλής αξίας.

Και όμως, στον αγώνα των δεξιοτήτων η Ευρώπη μένει πίσω.

Βάσει των σημερινών επενδυτικών τάσεων, το 2025 η Ασία θα

βρίσκεται ίσως στην πρωτοπορία των επιστημονικών και τεχνο-

λογικών εξελίξεων, ξεπερνώντας την ΕΕ και τις ΗΠΑ. Υπολογί-

ζεται επίσης ότι ένα σχεδόν εκατομμύριο κινέζων και ινδών

σπουδαστών θα σπουδάζει στο εξωτερικό, κομίζοντας πίσω

στις ασιατικές τους πατρίδες θησαυρούς ταλέντου και εμπειρίας.

Αντιθέτως σχετικά λίγοι σπουδαστές από την Ευρώπη σπουδά-

ζουν εκτός αυτής. Και στην τριτοβάθμια επίσης εκπαίδευση η ΕΕ

έχει μείνει πίσω, με 27 μόνο πανεπιστήμια μεταξύ των 100 καλύ-

τερων, σε παραβολή προς τα 57 των Ηνωμένων Πολιτειών. Η ΕΕ

εκπροσωπείται εξάλλου ανεπαρκώς στις πολιτικές, επιχειρηματι-

κές και περιβαλλοντικές συζητήσεις που διεξάγονται πέραν των

συνόρων της.

Η ΕΕ δεν μπορεί να εφησυχάσει ενώπιον της τάσης αυτής. Το

βασικό στρατηγικό μέσο για την εξασφάλιση κινητικότητας των

ατόμων προς τα πάνω και προόδου για την ευρύτερη ευρωπαϊ-

κή κοινωνία θα είναι η καλύτερη αξιοποίηση του ανθρώπινου

ταλέντου. Προκειμένου να εκπληρώσει η ΕΕ την υπόσχεση για

μια κοινωνία της γνώσης, πρέπει να παράγει αριστεία σε όλες τις

βαθμίδες της εκπαιδευτικής διαδικασίας· να αναβαθμίζει συνε-

χώς τη βάση δεξιοτήτων του πληθυσμού της αναλόγως των

αναγκών· και να δημιουργήσει ένα κοινωνικό, οικονομικό και

ρυθμιστικό περιβάλλον στο οποίο να μπορούν να ευδοκιμούν η

έρευνα, η δημιουργικότητα και η καινοτομία.

Ανάπτυξη κάθε είδους ταλέντου. Φωτογρ.: Kunsch

22

Το αίτημα για αριστεία και χρησιμότητα :

αναβάθμιση της εκπαίδευσης και των δεξιοτήτων

Οι στέρεες εκπαιδευτικές βάσεις στο πρωτοβάθμιο και δευτερο-

βάθμιο σχολικό επίπεδο μπορούν να επηρεάσουν αφάνταστα

την ικανότητα του ατόμου να προοδεύσει στη ζωή του. Είναι

πάρα πολλοί οι Ευρωπαίοι και οι υπήκοοι τρίτων χωρών που ζουν

στην Ευρώπη οι οποίοι δεν έχουν πρόσβαση σε εκπαιδευτικά

συστήματα άριστης ποιότητας. Χρειάζεται επείγουσα δράση για

την αντιμετώπιση της κατάστασης αυτής, πράγμα που περιλαμ-

βάνει τη δέουσα επαγγελματική αναγνώριση προς τους διδά-

σκοντες· ην εκπόνηση ευέλικτων και ανοικτών προγραμμάτων

σπουδών που να μπορούν να καλλιεργήσουν την περιέργεια και

τη δημιουργικότητα στα παιδιά· και την κραταίωση των δεσμών

μεταξύ δημόσιων εκπαιδευτικών συστημάτων, επιχειρήσεων και

κοινωνίας.

Παρομοίως, δεν υπάρχουν αρκετά πανεπιστήμια πρώτης τάξεως

στην ΕΕ, με αποτέλεσμα να είναι η Ευρώπη λιγότερο ελκυστική

για πτυχιούχους με εξαιρετικά προσόντα. Η ΕΕ πρέπει να θερα-

πεύσει την κατάσταση δημιουργώντας δίκτυο κορυφαίων εκπαι-

δευτικών ιδρυμάτων ικανών να συναγωνίζονται τα καλύτερα

του κόσμου. Η επιδίωξη της αριστείας δεν αποκλείει παράλληλη

προσπάθεια για μεγαλύτερη πρόσβαση στην πανεπιστημιακή

εκπαίδευση, ούτως ώστε να βελτιωθεί το μέσο μορφωτικό

επίπεδο του ευρύτερου πληθυσμού. Η αριστεία απαιτεί κρίσιμη

μάζα και ανταγωνισμό, κατ’ ουσίαν δηλαδή μια «κοινή αγορά»

σπουδαστών και ακαδημαϊκής έρευνας.

Θα πρέπει επίσης να προωθηθεί η διοικητική και οικονομική

αυτοτέλεια των πανεπιστημίων, διότι αυτός είναι ο αποτελεσμα-

τικότερος τρόπος για να αυξηθεί η ιδιωτική χρηματοδότηση της

τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ως μελλοντικοί καρπωτές, οι σπουδα-

στές με υψηλά εισοδήματα θα πρέπει να συμβάλλουν στο ανερ-

Δαπάνες για τα πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα ως ποσοστό του ΑΕΠ

Μάλτα, Σλοβενία: δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία

1. Έτος αναφοράς 2005.

Κύπρ

ος

∆ανία

Ηνω

μένο Β

ασίλει

οΒέ

λγιο

Σουη

δία

Αυσ

τρία

Πολω

νία

Πορ

τογα

λία

Εσθο

νία

Ιταλί

αΟ

υγγα

ρίαΛ

εττο

νία

Ιρλα

νδία

Λουξ

εμβούρ

γοΓε

ρμανία

Λιθ

ουανί

α

Τσεχ

ική Δ

ημοκρατί

αΙσ

πανία

Ελλά

ς1Σλο

βακία

Βουλ

γαρία

Ρουμ

ανία1

Κορέα

Ελβετ

ία

ΗΠ

ΑΑ

υστρ

αλία

Μεξ

ικό

Κανα

δάς1

Ιαπω

νία

Μέσ

ος όρος Ο

ΟΣΑ

Κάτω

Χώ

ρεςΦ

ινλα

νδία

Γαλλ

ία

Πηγή: Eurostat, ΟΟΣΑ

Χώρες ΕΕ

Μέσος όρος ΕΕ 27

Χώρες ΟΟΣΑ

23

χόμενο κόστος της εκπαίδευσης, ενώ ταυτόχρονα θα πρέπει να

υπάρχει σύστημα υποτροφιών και σπουδαστικών δανείων προς

σπουδαστές που χρειάζονται οικονομική στήριξη. Θα πρέπει

επίσης να προαχθεί ο συναγωνισμός μεταξύ πανεπιστημίων,

όπως επίσης και τα διαχειριστικά πρότυπα που βασίζονται στην

υπευθυνότητα και τη διαφάνεια.

Τα πανεπιστημιακά συστήματα που χαρακτηριστικό τους είναι

η πελατειακή σχέση και τα συντεχνιακά συμφέροντα πρέπει να

απαξιωθούν εντελώς. Το κέντρο βάρος πρέπει να μετατοπιστεί

στη μεγαλύτερη έκθεση των πανεπιστημίων στην πραγματική

οικονομία, στην Ευρώπη αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο. Αυτή η

μεταρρυθμιστική διαδικασία θα πρέπει να περιλαμβάνει μέτρα

για μεγαλύτερη κινητικότητα των φοιτητών, με την ενθάρρυνση

της αξιοποίησης των δυνατοτήτων του προγράμματος ΕRASMUS

και την παροχή πλεονεκτημάτων σε σπουδαστές που αποκτούν

πτυχία από περισσότερες της μιας χώρες. Τα πανεπιστήμια πρέπει

να κάνουν περισσότερα για να εφοδιάζουν τους αποφοίτους με

τις δεξιότητες που χρειάζεται η βιομηχανία.

Πράγματι, η διόρθωση της αναντιστοιχίας μεταξύ προσφοράς

και ζήτησης εξειδίκευσης πρέπει να γίνει πρώτη προτεραιότητα

του εκπαιδευτικού συστήματος. Αυτό θα απαιτήσει μεγάλη

έμφαση στην αναβάθμιση δεξιοτήτων ώστε να προετοιμάζονται

οι άνθρωποι για αλλαγές απασχόλησης καθώς και για τη χρήση

νέων τεχνολογιών και δεξιοτήτων. Απαραίτητο προαπαιτούμενο

αφ’ ετέρου θα είναι η δημιουργία ευέλικτης μαθησιακής νοοτρο-

πίας καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής, βάσει της οποίας τα άτομα

θα μπορούν να επιστρέφουν στην εκπαίδευση σε οποιαδήποτε

φάση της σταδιοδρομίας τους υπό συνθήκες παρόμοιες με των

νέων. Η «μεθοδολογία της μάθησης» πρέπει να γίνει κατευθυντή-

ρια αρχή ολόκληρου του εκπαιδευτικού συστήματος.

Προς έναν Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας :

αύξηση των δαπανών Ε&Α

Παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις για ουσιαστική αύξηση

των δαπανών Ε&Α, η αλλαγή κατά την τελευταία δεκαετία ήταν

μικρή - οι δαπάνες της ΕΕ για Ε&Α παραμένουν στο 1,8 % του

ΑΕΠ. Απαιτείται συντονισμένη προσπάθεια της Ευρώπης για την

επίτευξη του στόχου της «Ευρώπης 2020» ο οποίος συνίσταται

σε δαπάνες ύψους 3 % σε Ε&Α και στη δημιουργία μιας «Ένωσης

Καινοτομίας». Αυτό πρέπει να περιλαμβάνει ανακατανομές στον

προϋπολογισμό και μεγαλύτερη χρηματοδότηση μέσω του

ιδιωτικού τομέα. Θα πρέπει να δημιουργηθούν κέντρα της ΕΕ

για την προανταγωνιστική εφαρμοσμένη έρευνα (συμπράξεις

δημόσιου-ιδιωτικού τομέα μεταξύ κρατών, περιφερειών και

ιδιωτικής βιομηχανίας), παράλληλα με τη μεγαλύτερη στήριξη

της ελεύθερης έρευνας με πρωτοβουλία του ερευνητή μέσω του

Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας.

Ακαθάριστη εγχώρια δαπάνη Ε&Α ως ποσοστό του ΑΕΠ

Πηγή��ΟΟΣΑ

Ρωσική Ομοσπονδία

ΗΠΑ

ΚορέαΙαπωνία

Κίνα

Ευρωπαϊκή Ένωση (27 χώρες)

του ΑΕΠ

24

Προς επίτευξη αυτού του σκοπού, ζωτική σημασία θα έχει η

απλούστευση των διαδικασιών για την πρόσβαση στη δημόσια

χρηματοδότηση, συμπεριλαμβανομένων των πόρων της ΕΕ. Αυτό

θα ωφελήσει προπάντων τις μικρές και δυναμικές επιχειρήσεις

που συχνά αποτελούν την κινητήρια δύναμη της πρωτοποριακής

καινοτομίας. Σήμερα, το μισό ΑΕΠ της ΕΕ οφείλεται στις ΜΜΕ,

παρότι αυτές λαμβάνουν μόνο το 15 % των προγραμμάτων Ε&Α.

Απαιτούνται νέες μορφές εταιρικών σχέσεων μεταξύ ερευνητών

σε πανεπιστήμια με δημόσια χρηματοδότηση και ερευνητών σε

εταιρείες με ιδιωτική χρηματοδότηση, ώστε να εξασφαλίζεται

διαρκής ομαδοποίηση της γνώσης καθ’ όλη τη διαδικασία έρευ-

νας και καινοτομίας. Χρειάζεται ιδίως περισσότερη χρηματοδό-

τηση για εφαρμοσμένη έρευνα προς όφελος των ΜΜΕ.

Η αριστεία πρέπει να είναι το βασικό κριτήριο για τη χορήγηση

δημόσιων ενισχύσεων σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο. Ο ρόλος

του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας πρέπει να επεκταθεί και

να ενισχυθεί, με χορήγηση πόρων αποκλειστικά και μόνο βάσει

αριστείας, υπαρκτής ή δυνητικής, αξιολογημένης από ομοτίμους.

Επίσης, η ΕΕ πρέπει να προωθήσει τη δημιουργία «ευρωπαϊκών

πόλων αριστείας» μεριμνώντας παράλληλα ώστε αυτή η διαδικα-

σία συγκέντρωσης να μην οδηγεί στη δημιουργία «πνευματικών

ερήμων».

Τελευταίο αλλά σημαντικό, ο Ευρωπαϊκός Χώρος Έρευνας πρέπει

να γίνει πραγματικότητα -ένας χώρος δίχως σύνορα όπου όλο

το επιστημονικό δυναμικό, όπου και αν βρίσκεται, να μπορεί

να αξιοποιείται στο ακέραιο χάρη στην ελεύθερη κυκλοφορία

ερευνητών, ιδεών, τεχνολογιών και κεφαλαίου. Αυτή η διαδικασία

«εξευρωπαϊσμού» πρέπει να εντάσσεται η ίδια σε μια γενικότερη

φιλοσοφία ανοίγματος προς τον κόσμο. Οι μεταφορές γνώσεων

έχουν πλέον καταστεί απαραίτητο συμπλήρωμα των παραδοσια-

κών φορέων της παγκοσμιοποίησης που βασίζονται στη ροή

υλικών και κεφαλαίων.

Ένα ρυθμιστικό πλαίσιο που ελευθερώνει τις

καινοτόμες και δημιουργικές δυνάμεις

Η Ευρώπη συχνά δυσκολεύεται να μετατρέψει την επιστημονική

έρευνα σε νέα προϊόντα, νέα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, νέες

επιχειρηματικές δραστηριότητες και νέες θέσεις εργασίας. Η

απουσία ανταγωνισμού στις αγορές υπηρεσιών αποτελεί τροχο-

πέδη για την καινοτομία, αυξάνει το κόστος και περιορίζει την

οικονομική μεγέθυνση. Οι χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, οι

ψηφιακές υπηρεσίες επόμενης γενιάς, οι ενεργειακές λύσεις και οι

υπηρεσίες για την προαγωγή της υγείας και της μάθησης έχουν

όλες τεράστιες δυνατότητες. Η ΕΕ βρίσκεται στην κατάλληλη

θέση για να γίνει πρωτοπόρος στους νέους κλάδους υπηρεσιών,

αλλά μόνον εφόσον οι πάροχοι υπηρεσιών στηρίζονται από

μια πανευρωπαϊκή αγορά και ένα νέο ρυθμιστικό πλαίσιο όπου

η καινοτομία και η δημιουργικότητα να μπορούν πράγματι να

θάλλουν.

Οι ελεύθερες παγκόσμιες αγορές που σέβονται τα δικαιώματα

πνευματικής ιδιοκτησίας προσφέρουν το βασικό έδαφος για την

καλλιέργεια της καινοτομίας. Έχει συνεπώς ζωτική σημασία να

συνεχίσει η Ευρώπη να επιδίδεται σε βελτίωση της πρόσβασης

στην αγορά, τόσο εντός όσο και εκτός Ευρώπης, με αποτελεσμα-

τικότερο μέσο την ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς από άποψη

υπηρεσιών αλλά και νέων τεχνολογιών. Ταυτόχρονα, η ΕΕ πρέπει

να μεταρρυθμίσει τους κανόνες περί πνευματικής ιδιοκτησίας,

δημιουργώντας φέρ' ειπείν ένα εξορθολογισμένο ευρωπαϊκό

σύστημα διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας που να είναι οικονομικά

προσιτό, να χαρακτηρίζεται από ταχύτητα και λογικές απαιτήσεις

και να προσφέρει πραγματική προστασία σε ευρωπαϊκή κλίμακα.

Σε αυτή τη συνάρτηση θα έχει εξίσου μεγάλη σημασία να καταρ-

τιστούν τα μέτρα που χρειάζονται για να ενισχυθούν οι αγορές

επιχειρηματικών κεφαλαίων και η διαθεσιμότητα κεφαλαίων

εκκίνησης. Πιο συγκεκριμένα, οι ΜΜΕ - που είναι συχνά σκαπα-

νείς της καινοτομίας - χρειάζονται επαρκέστερους μηχανισμούς

στήριξης, περιλαμβανομένης της πρόσβασης στην παγκόσμια

αγορά επιχειρηματικών κεφαλαίων, που να τις βοηθούν να είναι

ανταγωνιστικές στην παγκόσμια αγορά.

Η δημιουργική οικονομία θα συνεχίσει να εξελίσσεται ταχύτερα

από τις πολιτικές διαδικασίες που επιδιώκουν να την στηρίξουν

ή να την ρυθμίσουν. Κάθε μέρα που περνά αποκαλύπτονται νέοι

ορίζοντες και επαναστατικές προοπτικές. Η ευελιξία και η ικανό-

τητα αντίδρασης πρέπει επομένως να αποτελούν τη ραχοκοκαλιά

κάθε ρυθμιστικού πλαισίου σε αυτόν τον τομέα. Ακόμη σπουδαιό-

τερο είναι να προωθηθεί μια νοοτροπία ανάληψης κινδύνων και

επιχειρηματικού πνεύματος. Μόνον αυτό θα επιτρέψει στην ΕΕ να

δρέψει στο έπακρο τους καρπούς της έρευνας και του πειραματι-

σμού και με αυτούς να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας.

25

Ο συνδυασμός ενός πληθυσμού σε διαδικασία γήρανσης και

ενός συστελλόμενου εσωτερικού εργατικού δυναμικού μέλλει

να έχει σοβαρότατες συνέπειες για την Ευρώπη. Αν αφεθεί

ανεξέλεγκτος θα πάρει μορφή αφόρητης πίεσης στα συστή-

ματα συνταξιοδότησης, υγείας και πρόνοιας και αρνητικών

συνεπειών για την οικονομική ανάπτυξη και τη φορολογία.

Εφόσον η Ευρώπη έχει σοβαρά σκοπό να προχωρήσει προς μια

κοινωνία της γνώσης, οι προσπάθειες για την ενίσχυση της οικο-

νομικής απόδοσης και για την αναβάθμιση των δεξιοτήτων του

πληθυσμού πρέπει να συμπληρώνονται με δραστικά μέτρα για

την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος. Θα πρέπει

προπαντός να περιλαμβάνουν συντονισμένες προσπάθειες για

να καταστεί η Ευρώπη πόλος έλξης μεταναστών. Δίχως τη μετα-

νάστευση, η ΕΕ δεν θα μπορεί να αντιμετωπίσει τις μελλοντικές

ελλείψεις εργατικού δυναμικού και δεξιοτήτων. Θα υποστεί

επίσης μείωση της πολιτιστικής της πολυμορφίας και του πειρα-

ματισμού, προϋποθέσεων δημιουργικότητας και καινοτομίας.

Οι δημογραφικές τάσεις της Ευρώπης έχουν αρχίσει

να παγιώνονται

Η Ευρώπη συνδυάζει τα δημογραφικά άκρα ενός πολύ υψηλού

προσδόκιμου ζωής και μιας πολύ χαμηλής γεννητικότητας.

Στα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ το προσδόκιμο ζωής

- κατά μέσον όρο σήμερα 75 χρόνια για τους άντρες και 82

για τις γυναίκες- πρόκειται να αυξηθεί κατά 15 έως 20 χρόνια

ακόμα κατά τη διάρκεια του τρέχοντος αιώνα. Καθώς οι γυναί-

κες γεννούν 1,5 παιδί κατά μέσον όρο και καθώς ολοένα και

περισσότερες γυναίκες αποφεύγουν γενικά να κάνουν παιδιά,

ο πληθυσμός της Ευρώπης γερνά και το γηγενές εργατικό της

δυναμικό φθίνει. Με γνώμονα τη σημερινή μέση ηλικία συντα-

ξιοδότησης (στα 62 για τους άντρες και λίγο μετά τα 60 για

τις γυναίκες) και την απουσία αντισταθμιστικών πολιτικών, τα

40 επόμενα χρόνια η αναλογία ενεργού πληθυσμού προς μη

Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΑΣ :

ΓΗΡΑΝΣΗ, ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΕΝΤΑΞΗ

Εξέλιξη ευρωπαϊκού πληθυσμού 2000 – 2050 και ποσοστό του επί του παγκόσμιου πληθυσμού

Εκατομμύρια κατοίκων

EΕ27 Ποσοστό επί του παγκόσμιου πληθυσμού

Ποσοστό %

Πηγή: Πληθυσμιακές προβλέψεις Eurostat, Δημογραφικές προοπτικές ΗΕ (αναθ. 2008)

26

ενεργό θα παρουσιάσει απότομη πτώση, με αποτέλεσμα τέσσε-

ρις εργαζόμενοι να πληρώνουν για τρεις συνταξιούχους. Πρέπει

να αναληφθεί επείγουσα δράση προκειμένου να εξισορροπη-

θούν οι αρνητικές αυτές τάσεις.

Εν πρώτοις, θα πρέπει να εκπονηθούν φιλικές προς την οικο-

γένεια πολιτικές με σκοπό την σταθεροποίηση ή την αύξηση

των ποσοστών γεννητικότητας. Επιπροσθέτως, η επίπτωση του

μειωμένου ιθαγενούς εργατικού δυναμικού μαζί με τα συναφή

ζητήματα της χρηματοδότησης των συστημάτων συνταξιοδό-

τησης και υγειονομικής περίθαλψης θα μπορούσε να εξουδε-

τερωθεί εν μέρει με αύξηση της παραγωγικότητας. Η σταθερή

αύξηση της παραγωγικότητας θα επέτρεπε μια επανεξέταση της

κατανομής πόρων που θα βοηθούσε στην κάλυψη του αυξανό-

μενου χάσματος μεταξύ εκείνων που εισπράττουν σύνταξη και

εκείνων που πληρώνουν εισφορές.

Αλλά καθώς οι ευρωπαϊκές δημογραφικές τάσεις παγιώνονται,

τα αποτελέσματα αυτών των μέτρων δεν θα επαρκέσουν. Σε

τελική ανάλυση, το δημογραφικό πρόβλημα της Ευρωπαϊκής

Ένωσης μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με δύο σύνολα συμπλη-

ρωματικών δράσεων : ανύψωση των ποσοστών συμμετοχής

στην αγορά εργασίας· και εφαρμογή μιας ισορροπημένης,

δίκαιης και προνοητικής μεταναστευτικής πολιτικής.

Αύξηση της συμμετοχής στην αγορά εργασίας :

απαραίτητη προϋπόθεση

Ο σχεδιασμός και η εφαρμογή αποτελεσματικών στρατηγικών

εξισορρόπησης επαγγελματικής και προσωπικής ζωής (ρυθμί-

σεις για τις άδειες, τηλεργασία κ.λπ.) είναι το πρώτο βήμα για

την αύξηση της συμμετοχής του εργατικού δυναμικού. Στόχος

πρέπει να είναι η δημιουργία συνθηκών υπό τις οποίες οι άνθρω-

ποι και κυρίως οι γυναίκες με μικρά παιδιά και οι μεγαλύτερης

Κατανομή πληθυσμού ΕΕ27 ανά ηλικιακές ομάδες, 2010, 2030 και 2050

μεταξύ 15 και 64 ετών

65 ετών και άνω

κάτω των 15 ετών

Πηγή: Eurostat (Σενάριο σύγκλισης)

27

ηλικίας εργαζόμενοι θα μπορούν να παραμένουν στο εργατικό

δυναμικό. Παρά το υψηλότερο προσδόκιμο ζωής, οι γυναίκες

αποχωρούν νωρίς και τα συνολικά τους ποσοστά απασχόλησης

είναι χαμηλότερα από των αντρών - 58,3 % έναντι 72,5 %. Η

αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού θα απαιτήσει μεγαλύτερη

έμφαση στις ίσες ευκαιρίες και στην απουσία διακρίσεων, επίσης

δε προγράμματα παιδικής φροντίδας και σχολικά συστήματα

που να στηρίζουν τους εργαζόμενους γονείς.

Το δεύτερο βήμα θα περιλαμβάνει την εξάλειψη των νομικών,

διοικητικών και πολιτιστικών φραγμών για να προωθηθεί μια

μεγαλύτερη κινητικότητα εργαζομένων εντός της ΕΕ. Στα

βασικά εν προκειμένω μέσα συγκαταλέγονται η πλήρης δυνα-

τότητα μεταφοράς δικαιωμάτων περίθαλψης και συνταξιοδό-

τησης, η καλύτερη γλωσσική κατάρτιση, η πλήρης αναγνώριση

διπλωμάτων και επαγγελματικών προσόντων σε ολόκληρη την

ΕΕ και η δημιουργία, σε όλα τα πολιτικά επίπεδα, περιβάλλοντος

από το οποίο πράγματι να απουσιάζουν οι διακρίσεις.

Τελευταίο αλλά σημαντικό, απαιτείται μεγάλη αλλαγή νοοτρο-

πίας στο συνταξιοδοτικό. Θα πρέπει να αποθαρρύνονται οι

τρέχουσες πρακτικές πρόωρης συνταξιοδότησης. Η συνταξιο-

δότηση θα πρέπει να αποτελεί επιλογή των ατόμων και όχι

υποχρέωση. Η εργασιακή ζωή θα πρέπει να παραταθεί με την

αύξηση της πραγματικής ηλικίας συνταξιοδότησης όπως και

της προβλεπόμενης από τον νόμο. Τα προγράμματα εκπαίδευ-

σης και κατάρτισης για ενήλικες, τα μισθολογικά συστήματα, οι

εργασιακές συνθήκες και τα συστήματα συνταξιοδότησης θα

πρέπει να τροποποιηθούν προκειμένου να δημιουργηθεί αγορά

εργασίας για άτομα ηλικίας 50-70 ετών, καθιστώντας ελκυστικό-

τερη την πρόσληψη και την απασχόληση εργαζομένων μεγαλύ-

τερης ηλικίας.

Μεταναστευτικές πολιτικές : προς μια προνοητική

προσέγγιση

Ακόμη και αν μπορούσαν να υλοποιηθούν πλήρως, τα εσωτε-

ρικά μέτρα για τόνωση της συμμετοχής στην αγορά εργασίας

δεν θα επαρκέσουν για να αντισταθμίσουν ολοσχερώς τις συνέ-

πειες της δημογραφικής αλλαγής στη μελλοντική προσφορά

εργασίας. Στην πραγματικότητα, μέχρι το 2050 και εφόσον δεν

υπάρχει μετανάστευση - πράγμα μάλλον απίθανο - και μείνει

σταθερό το ποσοστό συμμετοχής στον ενεργό πληθυσμό, το

εργατικό δυναμικό της ΕΕ θα μειωθεί κατά 68 περίπου εκατομ-

μύρια εργαζομένων. Καθώς δεν καθίστανται οικονομικώς

ενεργοί όλοι οι μετανάστες, για να συμπληρωθεί το κενό θα

χρειαστούν ενδεχομένως περί τα 100 εκατομμύρια ανθρώπων.

Ο ρεαλισμός λέει ότι μια τόσο μεγάλη καθαρή εισροή μέσα στα

40 επόμενα χρόνια ούτε πιθανή είναι αλλά ούτε κατ’ ανάγκην

επιθυμητή. Πάντως, οι εργαζόμενοι μετανάστες θα καλύψουν

εν μέρει τις μελλοντικές ελλείψεις της Ευρώπης σε εργατικό

δυναμικό και δεξιότητες, η δε ΕΕ θα χρειαστεί να εκπονήσει μια

προνοητική προσέγγιση για τη μετανάστευση.

Δημοτικές υπηρεσίες προς εξυπηρέτηση αναγκών μεταναστών. Φωτογρ.: Hass

28

Γενικά η Ευρώπη θα χρειαστεί αλλαγή νοοτροπιών. Πάρα πολύ

συχνά η μετανάστευση εκλαμβάνεται ως επωμιστέο βάρος και

όχι ως αξιοποιήσιμη ευκαιρία. Η Ευρώπη έχει πολλά να μάθει

στο θέμα αυτό από την Αυστραλία, τον Καναδά και τις Ηνωμένες

Πολιτείες, χώρες με τις οποίες βρίσκεται σε άμεσο ανταγωνισμό

για την προσέλκυση μεταναστών με ταλέντο και προσόντα.

Αντλώντας από την εμπειρία αυτών των χωρών, η ΕΕ θα πρέπει να

καταρτίσει κοινή μεταναστευτική πολιτική με σκοπό την προσέλ-

κυση των μεταναστών με τα περισσότερα προσόντα, ταλέντα και

κίνητρα, λαμβάνοντας ταυτοχρόνως μέτρα για την αποφυγή της

απώλειας ανθρώπινου δυναμικού στις χώρες προέλευσης.

Μια κοινή μεταναστευτική πολιτική για την ΕΕ θα πρέπει να

προσδιορίζει συγκεκριμένη μεσοπρόθεσμη έως μακροπρόθεσμη

στρατηγική για τη στοχοποίηση μεταναστών με προσόντα. Θα

πρέπει να υπάρχει άμεση πρόσβαση σε σαφείς πληροφορίες για

τα πλεονεκτήματα μιας εγκατάστασης στην Ευρώπη. Χρειάζεται

επίσης μια συμφωνημένη προσέγγιση στο θέμα των κοινών

κριτηρίων για την αποδοχή μεταναστών (σύστημα βαθμών ή

αξιολόγησης), λαμβανομένων ταυτόχρονα υπόψη των ιδιαίτερων

αναγκών των κρατών μελών.

Ωστόσο, τότε μόνο θα γίνει η Ευρώπη ελκυστικός προορισμός για

μετανάστες με προσόντα, όταν αυτοί νιώθουν ότι είναι αποδε-

κτοί, έχουν πλήρη πρόσβαση στην επίσημη αγορά εργασίας και

τη δυνατότητα να στήσουν δική τους επιχείρηση. Χρειάζονται

πρωτοβουλίες μεγάλου βεληνεκούς στον τομέα της ένταξης σε

επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών, ιδίως όμως στο τοπικό επίπεδο που

είναι συχνά το πιο ενδεδειγμένο για να εντοπίσει και να ικανο-

ποιήσει τις ανάγκες των μεταναστευτικών και μη πληθυσμών.

Μόλις εγκαθίστανται νόμιμα στην ΕΕ, οι μετανάστες θα πρέπει

να έχουν τα ίδια κοινωνικά δικαιώματα όπως οι πολίτες της ΕΕ. Η

δυνατότητα των ήδη υπαρχόντων μεταναστευτικών πληθυσμών

Γλωσσική εκπαίδευση παιδιών και μητέρων μαζί. Φωτογρ.: Kunsch

να διογκώσουν τη συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό θα πρέπει

να αξιοποιηθεί με επένδυση στη γλωσσική, επαγγελματική και

γενική εκπαίδευση, σε συνδυασμό με αποφασιστικές στρατηγι-

κές κατά των διακρίσεων. Θα πρέπει να εξαλειφθεί κάθε μορφή

δυσμενούς διάκρισης κατά των μεταναστών εργαζομένων και

των οικογενειών τους.

Άνθρωποι εν κινήσει : έλεγχος και ευθύνη

Δεδομένου ότι αφορά ένα χώρο χωρίς σχεδόν εσωτερικά

σύνορα, η εύρυθμη λειτουργία μιας κοινής ευρωπαϊκής μετα-

ναστευτικής πολιτικής χρειάζεται ένα αξιόπιστο σύστημα για τη

διαχείριση των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ καθώς και ένα συντο-

νισμένο σύστημα έκδοσης θεωρήσεων για υπηκόους τρίτων

κρατών - πράγμα που αναλύεται κατωτέρω και στο πλαίσιο της

εξωτερικής και εσωτερικής ασφάλειας της Ευρώπης.

Καθώς δεκάδες εκατομμύρια υπηκόων τρίτων χωρών διαβαίνουν

νομίμως τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ κάθε χρόνο, η ενίσχυση των

μηχανισμών ελέγχου και εξακρίβωσης εντός της ΕΕ έχει επίσης

ζωτική σημασία. Αυτό θα εξασφαλίζει ότι το βάρος των μετανα-

στευτικών ελέγχων δεν θα μετατοπίζεται μονόπλευρα στα εξωτε-

ρικά σύνορα της ΕΕ και στις χώρες που τα φυλάσσουν.

Χρειάζεται επίσης κοινή προσέγγιση έναντι των παράνομων

μεταναστών. Η ΕΕ θα πρέπει να θεραπεύσει τις ασυμφωνίες

μεταξύ των πολιτικών των κρατών μελών και της μεταχείρισης

των ατόμων δίχως νόμιμη πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Αυτό

θα πρέπει να περιλαμβάνει εναρμόνιση των δικαιωμάτων των

παράνομων μεταναστών σε ολόκληρη την Ένωση, ώστε να μην

υπάρξει προσέλκυση προς ένα κράτος μέλος με παρενέργειες σε

κάποιο άλλο.

Η αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης θα πρέπει επίσης

να περιλαμβάνει την καταπολέμηση της τάσης για απασχόληση

παράνομων μεταναστών, ιδίως στον οικοδομικό και τον γεωργικό

τομέα καθώς και σε ιδιωτικά νοικοκυριά, πράγμα που εξακολου-

θεί να παρατηρείται εμφανώς σε αρκετά κράτη μέλη. Κάτι τέτοιο

θα απαιτήσει, μεταξύ άλλων μέτρων, να ενταθούν οι εσωτερικοί

έλεγχοι των αδειών εργασίας και παραμονής σε χώρες με μεγάλο

αριθμό παράνομων μεταναστών.

Η διατήρηση αξιόπιστων εξωτερικών και εσωτερικών ελέγχων

δεν θα πρέπει ωστόσο να υπονομεύσει την αποφασιστικότητα

της ΕΕ να παραμείνει τόπος ασφάλειας για τους πρόσφυγες,

σύμφωνα με τις θεμελιώδεις της αξίες. Οι ευρωπαϊκές πολιτικές

ασύλου θα πρέπει να μεριμνούν ώστε οι πρόσφυγες να μπορούν

να ασκούν αίτηση ασύλου και το αίτημά τους αυτό να διεκπε-

ραιώνεται αμερόληπτα στην ΕΕ των 27.

Οι προσπάθειες για αναχαίτιση της παράνομης μετανάστευσης

και της εμπορίας ανθρώπων θα πρέπει ωσαύτως να περιλαμβά-

νουν μέτρα για την προστασία των ατόμων και των κοινοτήτων

από την εκμετάλλευση μέσω απαράδεκτων εργασιακών πρακτι-

κών και άλλων μορφών κακομεταχείρισης, μεταξύ των οποίων και

η εμπορία ανθρώπων. Αυτό απαιτεί μόνιμο διάλογο μεταξύ των

χωρών καταγωγής και της ΕΕ που θα υλοποιείται με συνέπεια και

θα συμπληρώνει την αναπτυξιακή πολιτική της ΕΕ.

Επιπλέον, η ΕΕ θα πρέπει να αναγνωρίσει τις σχέσεις μεταξύ μετα-

νάστευσης και ανάπτυξης και να διαμορφώσει πολιτικές απαντή-

σεις, αξιοποιώντας πλήρως τις συνέργειες που υπάρχουν μεταξύ

τους. Μια επιτυχής πολιτική προσέλκυσης θα οδηγήσει αναπό-

φευκτα σε άντληση εγκεφάλων που πιθανόν να αποδυναμώσει

την αναπτυξιακή διαδικασία στις χώρες προέλευσης. Η ΕΕ θα

πρέπει να κάνει κάθε τι το δυνατόν για να το αποφύγει, βοηθώ-

ντας τις χώρες αυτές να συστήσουν το ανθρώπινο κεφάλαιο που

θα χρειαστεί για την ανάπτυξή τους.

Οι διμερείς αναπτυξιακές συμφωνίες θα πρέπει να περιλαμβά-

νουν προσπάθειες για την προώθηση της εύρυθμης μετανά-

στευσης μέσω συμπράξεων κινητικότητας καθώς και συμφωνιών

προσέλκυσης και επανεισδοχής. Η εκπόνηση τέτοιων πολιτικών

θα πρέπει να συνεκτιμά το δυνητικό αναπτυξιακό όφελος από

τους επαναπατριζόμενους και από την αμφίδρομη κινητικότητα

μεταξύ χωρών προέλευσης και προορισμού. Το καθεστώς μόνι-

μης διαμονής στην ΕΕ, λ.χ. μέσω «γαλάζιας κάρτας», θα μπορούσε

να προωθήσει την κυκλική μετανάστευση όσων επιθυμούν να

επιστρέψουν στις χώρες καταγωγής τους για μεγαλύτερο χρονικό

διάστημα.

Τέλος, η ΕΕ θα πρέπει να επενδύσει στα τριτοβάθμια εκπαιδευ-

τικά συστήματα των χωρών προέλευσης ούτως ώστε αυτά να

δημιουργήσουν δεξιότητες που θα μπορούν αργότερα να γίνουν

κοινό κτήμα. Με λίγα λόγια σκοπός πρέπει να είναι η κατάρτιση

και όχι η απομύζηση.

29

30

31

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥ ΚΛΙ-

ΜΑΤΟΣ : ΜΙΑ ΝΕΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Αν αφεθεί στην τύχη της, έως το 2030 η ενεργειακή κατάσταση

της Ευρώπης θα χαρακτηρίζεται από αυξανόμενες ανάγκες και

ελαττούμενο εφοδιασμό. Η εξάρτηση από ακριβές εισαγωγές

πετρελαίου, φυσικού αερίου και άνθρακα από τρίτες χώρες θα

αυξηθεί από το σημερινό 50 % σε 60 % περίπου, ενώ τα ορυκτά

καύσιμα ενδέχεται να αντιπροσωπεύουν έως και το 80 % του

ευρωπαϊκού ενεργειακού μίγματος. Εκτός αυτού, ο εφοδιασμός

θα γίνεται από κάποιες περιοχές που συγκαταλέγονται στις πολι-

τικά ασταθέστερες του κόσμου. Δεδομένης της πολύ μεγαλύτε-

ρης έντασης ενέργειας των οικονομιών μας, υπάρχουν άπειρα

ενδεχόμενα να υποστούν προσβολές και αναταράξεις.

Σαν να μην έφθανε αυτό, η επίδραση της αλλαγής του κλίματος

στην παγκόσμια οικονομία θα μπορούσε να κάνει τη σημερινή

χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση να φαίνεται ασήμαντη.

Αν δεν ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα υπάρχει το ενδεχόμενο η

θερμοκρασία του πλανήτη να αυξηθεί σημαντικά μέχρι τα τέλη

του αιώνα, πράγμα που θα οδηγήσει σε εξαφάνιση ολόκλη-

ρων περιοχών, σε τεράστια κύματα προσφύγων της αλλαγής

του κλίματος και σε εκατομμύρια ανθρώπων χωρίς νερό. Στην

καλύτερη περίπτωση θα αντιμετωπίσουμε μεταβαλλόμενες

διαδικασίες ερήμωσης, άνοδο της θαλάσσιας στάθμης, σοβαρές

ξηρασίες και υψηλότερες θερμοκρασίες - με όλες τις ανάλογες

συνέπειες.

Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε είναι πελώριες και απαι-

τούν επείγουσα απάντηση μαζί με τεράστια κινητοποίηση

πόρων. Για παράδειγμα, η παραγωγικότητα του άνθρακα (πόσο

ΑΕΠ παράγουμε για κάθε τόνο διοξειδίου άνθρακα που εκλύ-

ουμε) θα χρειαστεί να αυξηθεί στο δεκαπλάσιο για να ικανο-

91 89 92 97

81 95115

134

114125

144

166

4236

3137

2.3%

2.3%

1.6%

30

24 21

2015

555

89

21

29

2010

495

94

622

20202006

464

83

21

2327

27

83

25

3021

2.1

2.7

1.0

3.6

4.0

0.2

0.9

0.4

3.6

%

Πειστήριο 10

Η μακροπρόθεσμη αύξηση της ζήτησης ενέργειας θα αναθερμανθεί άμα

περάσει η ύφεσηΣύνθετο ετήσιο ποσοστό αύξησης, 2006-20Ζήτηση ενέργειας ανά χώρα, 2006-20

πεντακισεκατομμύρια joule

Υπόλοιπες χώρες

Ρωσσία

Ινδία

Κίνα

Μέση Ανατολή

Ιαπωνία

Ευρώπη

ΗΠΑ

Πηγή: McKinsey Global Institute Global Energy Demand Model 2009 McKinsey & Company

32

ποιηθούν οι υπάρχοντες στόχοι για τις εκπομπές διοξειδίου

του άνθρακα· και αυτό θα πρέπει να το επιτύχουμε μέσα σε 40

«μόνο» χρόνια. Μια κοινωνική, οικονομική και πολιτική αποστα-

θεροποίηση είναι συνεπώς πραγματικό ενδεχόμενο. Για να

φέρουμε όμως σε πέρας τους ηράκλειους αυτούς άθλους δεν

μπορούμε να εμπιστευτούμε αποκλειστικά την αγορά. Αντιθέ-

τως χρειάζεται δημόσια παρέμβαση και στήριξη ευρέος βεληνε-

κούς για να δρομολογηθεί μια «νέα βιομηχανική επανάσταση».

Η ΕΕ πρέπει να μετατρέψει αυτή την πρόκληση σε πραγματική

ευκαιρία.

Τα κοινωνικά και εμπορικά οφέλη της νέας

βιομηχανικής επανάστασης

Οι αλλαγές εργασιακών νοοτροπιών και συμπεριφορών που

θα χρειαστούν για την πραγμάτωση αυτού του στόχου δεν θα

είναι εύκολες. Το σκεπτικό όμως είναι σαφές. Το ετήσιο κόστος

του περιορισμού των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου υπολογί-

ζεται στο 2 % περίπου του παγκόσμιου ΑΕΠ, ενώ η μη ανάληψη

δράσης υπολογίζεται ότι θα κοστίσει τουλάχιστον ένα 5 % του

ΑΕΠ ετησίως. Ταυτόχρονα, η ανάπτυξη μιας βιώσιμης πράσινης

οικονομίας παρέχει ευρύτατες τεχνολογικές, επιχειρηματικές

και εμπορικές ευκαιρίες που θα πρέπει να αξιοποιηθούν. Για την

ΕΕ είναι μια πραγματική ευκαιρία να ασκήσει ηθική και πολιτική

καθοδήγηση στη συζήτηση αυτή δίχως να παραβλέψει τα

χειροπιαστά οικονομικά και εργασιακά οφέλη. Θα πρέπει όμως

να ενεργήσει γρήγορα, προτού την ξεπεράσουν άλλοι.

Εξάλλου η εφαρμογή μιας συνεπούς ευρωπαϊκής πολιτικής στον

τομέα της ενέργειας μπορεί να αποφέρει σημαντικά οφέλη,

μεταξύ των οποίων : την ολοκλήρωση μιας γνήσιας, φιλελευ-

θεροποιημένης ενιαίας αγοράς στον ενεργειακό τομέα, μια

ισχυρή ευρωπαϊκή πολιτική επενδύσεων στις νέες τεχνολογίες

και τις μείζονες κοινές ενεργειακές υποδομές, κοινή εξωτερική

θέση και μια κοινή φορολογική προσέγγιση που θα συνέβαλλε

στη χρηματοδότηση αυτής της πολιτικής επενδύσεων. Αυτό θα

έβαζε τέλος στην πρακτική της εύνοιας προς «εθνικούς προμά-

χους», προλειαίνοντας το έδαφος για την ανάδυση «ευρωπαίων

προμάχων» και για το διαχωρισμό των δικτύων διανομής από

τις επιχειρήσεις που παράγουν και/ή διανέμουν ηλεκτρική ενέρ-

γεια ή φυσικό αέριο («αποσύζευξη»). Τα εναπομένοντα σημεία

συμφόρησης σε αυτόν τον τομέα πρέπει να εξαλειφθούν ώστε

οι «ενεργειακές νησίδες» να συνδεθούν οριστικά με το ευρωπαϊ-

κό δίκτυο.

Από τις αλλαγές αυτές θα ωφεληθούν κυρίως οι Ευρωπαίοι

καταναλωτές. Οι υψηλές τιμές ενέργειας παραμένουν σημα-

ντική επιβάρυνση για τα ιδιωτικά νοικοκυριά, αντιστοιχώντας

στο 15 % των συνολικών τους δαπανών. Επίσης, σε ορισμέ-

νους τομείς που εξαρτώνται από την ενέργεια, οι υψηλές τιμές

ενέργειας αποδυναμώνουν τη βασική ανταγωνιστικότητα της

ευρωπαϊκής βιομηχανίας. Η ΕΕ δεν μπορεί να παρακολουθεί

απαθώς τα προβλήματα αυτά. Πρέπει να συνδράμει τα κράτη

μέλη της αναπτύσσοντας μια πραγματικά κοινή και ολοκληρω-

μένη ενεργειακή πολιτική, με στόχους την ενεργειακή απόδοση,

τη διαφοροποίηση, την απεξάρτηση και την καταπολέμηση της

αλλαγής του κλίματος.

Δρέποντας πρώτα τους ώριμους καρπούς :

επαναστατικές αλλαγές στην ενεργειακή απόδοση

Η εξοικονόμηση ενέργειας στη βιομηχανία, τις μεταφορές και

την οικοδομή, καθώς και σε οικιακές συσκευές είναι ο αποτελε-

σματικότερος τρόπος για να μειωθούν οι εκπομπές διοξειδίου

του άνθρακα καθώς και η έξωθεν εξάρτηση. Είναι επίσης ο

ταχύτερος τρόπος να επιτύχει η ΕΕ χειροπιαστά αποτελέσματα.

Είναι προφανές ότι η φθηνότερη και καθαρότερη μορφή ενέρ-

γειας είναι εκείνη που δεν αναλώνεται. Παρότι δεν υπάρχει

τίποτε το καινούργιο όσον αφορά την ενίσχυση της ενεργειακής

απόδοσης, αυτή θα πρέπει να επεκταθεί και να εδραιωθεί ως

βασικός στόχος για όλα τα κράτη μέλη.

Για να επιτευχθεί αυτό, ο πρωταρχικός στόχος της ενεργεια-

κής απόδοσης θα πρέπει να ανέλθει στο 50 % μέχρι το 2030

έναντι του 20 % που έχει συμφωνηθεί για το 2020. Η ΕΕ μπορεί

να προωθήσει αυτόν το στόχο εφαρμόζοντας αυστηρότερες

προδιαγραφές απόδοσης για τις οικιακές συσκευές και τα

νέα κτίρια, σε συνδυασμό με πιο φιλόδοξους στόχους για τις

εκπομπές των οχημάτων. Θα πρέπει επίσης να ενθαρρύνει

καινοτόμες συμπράξεις δημόσιου-ιδιωτικού τομέα για ενερ-

γειακά αποδοτικές επενδύσεις, επιβάλλοντας ταυτόχρονα και

παρακολουθώντας τη συμμόρφωση των κρατών μελών με τους

στόχους της απόδοσης.

33

Το αίτημα για πλέον βιώσιμη παραγωγή ενέργειας

Η αναζήτηση βιώσιμων και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θα

πρέπει να ενταθεί. Υπάρχει ένα φάσμα πολλά υποσχόμενων

επιλογών, όπως η αιολική ενέργεια, η ηλιακή ενέργεια και η

βιομάζα. Η Ευρώπη θα πρέπει επίσης να απεξαρτηθεί από

το πετρέλαιο ως βασική πηγή καυσίμων για τις μεταφορές,

προωθώντας προδιαγραφές βιοκαυσίμων καθώς και ηλεκτρικά

και υβριδικά οχήματα. Για να γίνουν όμως όλα αυτά, η ΕΕ χρειά-

ζεται μεγάλες επενδύσεις για να αναβαθμίσει το ενεργειακό

της δίκτυο και να αναπτύξει ευφυή δίκτυα ενέργειας (έξυπνα

δίκτυα) που μπορούν να αξιοποιήσουν μελλοντικές πηγές

ενέργειας και να ελαχιστοποιήσουν τις ενεργειακές απώλειες, με

τελικό αποτέλεσμα ένα πλήρως ολοκληρωμένο σύστημα ενερ-

γειακού εφοδιασμού.

Η ανάπτυξη συστημάτων δέσμευσης και αποθήκευσης του

διοξειδίου του άνθρακα (CCS) θα πρέπει να υποστηρίζεται από

σταθερές αποφάσεις επί σειράς ζητημάτων που δεν επιδέχο-

νται άλλη καθυστέρηση. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται το

ενδεδειγμένο επίπεδο επιχορηγήσεων, το νομικό πλαίσιο και

ο οδικός χάρτης για την ανάπτυξη των συστημάτων αυτών

επέκεινα της φάσης επίδειξης. Για να προχωρήσει από την

πειραματική στην επιχειρησιακή φάση, η ΕΕ θα πρέπει να κάνει

έρευνα για νέες τεχνολογίες και μεθόδους ασφαλούς υπόγειας

δέσμευσης και αποθήκευσης του CO2, να τις αναπτύξει και να

τις δοκιμάσει.

Η αναζήτηση ενός πλέον βιώσιμου ενεργειακού μίγματος

πρέπει επίσης να περιλαμβάνει χρήση της πυρηνικής ενέργειας.

Η Ευρώπη δεν μπορεί να εγκαταλείψει τη σημαντική αυτή πηγή

ενέργειας, αλλά η αποδέσμευση επενδύσεων στον τομέα της

πυρηνικής ενέργειας απαιτεί μεγαλύτερο βαθμό κανονιστικής

βεβαιότητας καθώς και περαιτέρω επεξεργασία των προδιαγρα-

φών ασφαλείας. Τέλος, για να αναπτυχθούν ενεργειακές τεχνο-

λογίες επόμενης γενεάς, χρειάζονται σημαντικές προσπάθειες

Ε&Α και καινοτόμες συμπράξεις δημόσιου-ιδιωτικού τομέα. Σε

αυτή τη συνάρτηση η ΕΕ χρειάζεται κατεπειγόντως μερικά έργα

βασικού χαρακτήρα όπως φέρ' ειπείν εγκατάσταση μονάδων

παραγωγής ηλιακής ενέργειας στη Βόρεια Αφρική και δημιουρ-

γία αιολικών πάρκων στη Βόρεια Θάλασσα.

Μείωση της έξωθεν ενεργειακής εξάρτησης της ΕΕ

Η εποχή του φθηνού πετρελαίου έχει ως φαίνεται παρέλθει,

καθώς οι νέες πηγές εφοδιασμού βρίσκονται όλο και πιο μακριά,

είναι όλο και πιο δυσπρόσιτες και η εκμετάλλευσή τους στοιχί-

ζει όλο και πιο ακριβά. Παράλληλα η ΕΕ θα εξακολουθήσει για

αρκετό καιρό να εξαρτάται για τον ενεργειακό της εφοδιασμό

Αιολική ενέργεια – ένας τρόπος αξιοποίησης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Φωτογρ.: Bundesverband WindEnergie e.V.

34

Εισαγωγές αργού πετρελαίου στην ΕΕ27 ανά χώρα καταγωγής 2007

Ποσοστό επί συνολικών εισαγωγών

Κουβέϊτ 1.0 Άλλες πηγές

Μεξικό 1.4

Βενεζουέλα 1.5

∆ανία 1.6

Αγκόλα 1.9

Αλγερία

Νιγηρία

Ατζερμπαϊτζάν

Καζαχστάν

Ιράκ

Ηνωμένο Βασίλειο

Ιράν (Ισλαμική Δημοκρατία του)

Σαουδική Αραβία

Λιβύη

Νορβηγία

Ρωσική Ομοσπονδία

Εισαγωγές φυσικού αερίου στην ΕΕ27 ανά χώρα καταγωγής 2007

Ποσοστό επί συνολικών εισαγωγών

Άλλες πηγέςΗνωμένο Βασίλειο 1.4

Αίγυπτος 1.5

Βέλγιο 1.5

Κατάρ 1.8

Λιβύη

Νιγηρία

Γερμανία

Κάτω Χώρες

Αλγερία

Νορβηγία

Ρωσική Ομοσπονδία

Πηγή:Eurostat

Αραβική Δημοκρατία της Συρίας 1.2

35

από εξωτερικές πηγές. Αυτό ισχύει σήμερα για το 90 % του

εφοδιασμού της σε πετρέλαιο· το 80 % του αερίου της· και το 50

% του άνθρακά της. Από τις εισαγωγές φυσικού αερίου και μόνο,

το 42 % προέρχεται σήμερα από τη Ρωσία. Αν και δεν υπάρχουν

πιθανότητες ενεργειακής της ανεξαρτητοποίησης, η ΕΕ πρέπει

να αγωνιστεί για την ενεργειακή της ασφάλεια με κάθε μέσο.

Κατ’ αρχάς υπάρχουν ακόμα σημαντικά περιθώρια αύξησης

της παραγωγής φυσικού αερίου εντός της Ευρώπης. Η ΕΕ θα

πρέπει να στηρίξει και να αναπτύξει την εσωτερική της παρα-

γωγή φυσικού αερίου ανοίγοντας νέες προοπτικές για δυνητικές

πηγές φυσικού αερίου, αίροντας τα εμπόδια της αδειοδότη-

σης και επιτρέποντας επενδύσεις σε παρθένες περιοχές όπως

η Αρκτική. Εκτός αυτού, υπάρχουν αξιόλογες δυνατότητες

ανάπτυξης μη συμβατικών πηγών ενέργειας όπως η εξόρυξη

φυσικού αερίου από πετρώδη εδάφη και πετρελαίου από

ασφαλτούχο σχιστόλιθο, επί παραδείγματι στην Κεντρική και

Βόρεια Ευρώπη.

Οι στρατηγικές αυτές πρέπει επομένως να εδράζονται σε νέες

προσπάθειες να μετριαστεί η ευπάθεια της ΕΕ σε έξωθεν πλήγ-

ματα. Αυτό εξυπακούει την καθιέρωση αξιόπιστων και μόνιμων

σχέσεων με τους βασικούς της προμηθευτές και ιδίως τη Ρωσία,

συγχρόνως όμως τη διαφοροποίηση των διαδρομών και των

μεθόδων εφοδιασμού, όπως οι εναλλακτικοί αγωγοί φυσικού

αερίου και η ανάπτυξη των εισαγωγών υγροποιημένου φυσικού

αερίου. Για να επιτευχθούν αυτά η ΕΕ χρειάζεται κοινή στρατη-

γική και δυναμική εξωτερική πολιτική προκειμένου να υπερα-

σπίζεται με καλύτερο τρόπο τα συμφέροντά της στο διεθνές

προσκήνιο.

Πρωτοποριακός ρόλος στην καταπολέμηση της

αλλαγής του κλίματος

Η αλλαγή του κλίματος μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσμα-

τικά μόνο σε παγκόσμιο επίπεδο. Γι’ αυτό, η έκβαση της διάσκε-

ψης κορυφής της Κοπεγχάγης απογοήτευσε πικρά, καθώς η μη

δεσμευτική συμφωνία στην οποία κατέληξε μάλλον δεν επαρκεί

για να αποκρούσει την επικίνδυνη άνοδο της πλανητικής θερμο-

κρασίας. Επί πλέον, η Κοπεγχάγη έδειξε ότι η ΕΕ αδυνατεί ακόμα

να αναγνωριστεί ως απαραίτητος συνομιλητής και συντελεστής

στο παγκόσμιο επίπεδο - και τούτο παρά την προσπάθειά της

να δώσει το παράδειγμα αναλαμβάνοντας δέσμευση για έναν

φιλόδοξο στόχο : να μειώσει έως το 2020 τις εκπομπές της κατά

20 % και παράλληλα να αυξήσει κατά 20 % τόσο την ενεργειακή

της απόδοση όσο και το μερίδιό της στις ανανεώσιμες πηγές

ενέργειας.

Αυτό δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι η ΕΕ πρέπει να υποβαθμίσει

τις προσπάθειές της για πρωτοποριακό ρόλο στην καταπολέμηση

της αλλαγής του κλίματος. Αντιθέτως, κατά τις επακόλουθες

διαπραγματεύσεις η ΕΕ θα πρέπει να προωθήσει μια συμφωνία

που θα βεβαιώνει ότι τα αιτήματα που εξέφρασαν ανεπτυγμέ-

νες και αναπτυσσόμενες χώρες στην Κοπεγχάγη έχουν ληφθεί

υπόψη. Με τον τρόπο αυτό η ΕΕ μάλλον θα προασπίσει τα νόμιμα

συμφέροντά της, μεριμνώντας ώστε οι τυχόν νέες συμφωνίες

που θα προκύψουν να συντελούν στη διαφύλαξη των στόχων

του οικονομικού και κοινωνικού προτύπου της Ευρώπης, συν τοις

άλλοις μέσω στοχοθετημένης στρατηγικής προϋποθέσεων.

Για να γίνει ωστόσο αυτό, η ΕΕ θα πρέπει να κάνει περισσότερα

εντός των πυλών της. Αυτό περιλαμβάνει τη βελτιωμένη λειτουρ-

Ενεργειακή ανακαίνιση κτιρίων. Φωτογρ.: Görres

36

γία της δικής της αγοράς διοξειδίου του άνθρακα, της μεγαλύ-

τερης αγοράς που υπάρχει στο είδος της. Αποτελεί πλέον γενική

παραδοχή ότι η τιμή του διοξειδίου του άνθρακα που αποτελεί

τον πυρήνα αυτής της αγοράς δημιουργεί πρόβλημα και ότι

το σύστημα εμπορίας εκπομπών δεν έχει την ευκρίνεια και την

προβλεψιμότητα που απαιτεί η βιομηχανία. Σε τελευταία στιγμή

θα πρέπει να καθοριστεί επίπεδο τιμής που να επενεργεί διττώς :

να αποθαρρύνει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και παράλ-

ληλα να ενθαρρύνει την επένδυση στην ανάπτυξη βιώσιμων,

νέων, καθαρών τεχνολογιών. Αυτό θα πρέπει να συμβαδίζει με

τη συμπλήρωση του μηχανισμού της αγοράς μέσω φορολογίας

του CO2. Όπως έχουν ήδη κάνει μερικά κράτη μέλη, η ΕΕ οφείλει

να συντονίσει επειγόντως τα φορολογικά αυτά μέτρα για να

αποφευχθούν οι στρεβλώσεις της αγοράς.

Επιπλέον η ΕΕ πρέπει να αξιοποιήσει τις οικονομικές ευκαιρίες

της μετάβασης σε μια οικονομία με χαμηλές εκπομπές διοξει-

δίου του άνθρακα, αποδοτική ως προς τους πόρους και ανθε-

κτική στην αλλαγή του κλίματος. Αυτό πρέπει να περιλαμβάνει

την παροχή πρόσθετης στήριξης, κινήτρων και των κατάλληλων

υποδομών ούτως ώστε να διευκολυνθεί η ανάδειξη των μελλο-

ντικών πρωτοπόρων της πράσινης βιομηχανίας. Σε μια οικονο-

μία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, θα αναδυθούν

πολλοί καινούργιοι βιομηχανικοί κλάδοι, όπως των ηλεκτρικών

οχημάτων, των λύσεων ενεργειακής απόδοσης, των υπηρεσιών

αποτελεσματικής διαχείρισης υδάτων, των μονάδων παραγωγής

βιομάζας, των παρόχων υπηρεσιών δέσμευσης και αποθήκευ-

σης διοξειδίου του άνθρακα.

Σε αυτόν τον νέο οικονομικό χώρο, που αντιστοιχεί στο 1 % της

παγκόσμιας αναδιανομής του ΑΕΠ, υπάρχει η δυνατότητα πραγ-

ματοποίησης σημαντικών οικονομικών κερδών. Μολονότι η ΕΕ

εξακολουθεί να καταλαμβάνει ηγετική θέση παγκοσμίως στις

εξαγωγές τεχνολογιών στον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας,

με μερίδιο της αγοράς που ανέρχεται σε 40 %, η κατανομή τόσο

πόρων Ε&Α όσο και χρηματοδότησης στις τεχνολογίες αυτές

αυξάνεται σαφώς ταχύτερα στην Κίνα και στις Ηνωμένες Πολι-

τείες. Η ΕΕ πρέπει να εξασφαλίσει την εδραίωση της ηγετικής

της θέσης με κατάλληλες αυξήσεις της ανακατανομής πόρων

και χρηματοδότησης.

Τέλος, ο γεωργικός τομέας, στον οποίο οφείλεται το 14 % περί-

που των πλανητικών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, δεν

μπορεί να μείνει άθικτος. Τα δάση και τα εδάφη δρουν ως φυσι-

κοί συλλέκτες διοξειδίου του άνθρακα. Η αναχαίτιση της συνε-

χιζόμενης αποδάσωσης στους τροπικούς, η αναδάσωση γαιών

περιθωριακής σημασίας και η δέσμευση περισσότερου CO2 στο

έδαφος με την αλλαγή των γεωργικών πρακτικών θα αυξήσει

τη δέσμευση του άνθρακα. Η ΕΕ θα πρέπει συνεπώς να επανα-

κατευθύνει τους πόρους της ΚΓΠ προς περιβαλλοντικά φιλικές

μορφές γεωργίας και κτηνοτροφίας, στην εξωτερική δε πτυχή

να λάβει ενεργό μέρος σε προσπάθειες αναδάσωσης τόσο σε

επίπεδο ΕΕ όσο και σε διεθνές επίπεδο.

Τα δάση, στοιχείο ζωτικής σημασίας του τοπίου και του τοπικού κλίματος. Φωτογρ.: ccvision

37

Κατά την τελευταία εικοσαετία παρακολουθήσαμε τη μετα-

στροφή από μια διπολική παγκόσμια τάξη, την οποία ακολού-

θησε μια σύντομη «μονοπολική στιγμή» κυριαρχούμενη από τις

ΗΠΑ, σε ένα πολυπολικό σύστημα που εκδιπλώνεται βαθμιαία.

Στο πλαίσιο της νέας αυτής παγκόσμιας τάξης, διάφορα κέντρα

εξουσίας συνυπάρχουν εντός ενός ασταθέστερου περιβάλλο-

ντος. Παλιές απειλές, μεταξύ άλλων τα πυρηνικά όπλα, εμμέ-

νουν με νέες μορφές (διάδοση), ενώ νέες έχουν αναδυθεί. Οι

καινούργιες αυτές μορφές ανασφάλειας – που περιλαμβάνουν

τη χρηματοπιστωτική αστάθεια, την υποβάθμιση του περιβάλ-

λοντος, την ενεργειακή εξάρτηση, το οργανωμένο έγκλημα και

την τρομοκρατία – είναι ποικίλες, λιγότερο ευδιάκριτες και λιγό-

τερο προβλέψιμες παρά ποτέ.

Η παγκοσμιοποίηση ενέτεινε επίσης την αίσθηση ότι είμαστε

ευάλωτοι, καθόσον κατέλυσε τα όρια μεταξύ εσωτερικών και

εξωτερικών μορφών ασφάλειας. Ένοπλες συρράξεις σε μια

μακρινή ήπειρο μπορούν να απειλήσουν την εσωτερική σταθε-

ρότητα της Ευρώπης προκαλώντας μεγάλες εισροές προσφύ-

γων. Ομοίως, η αδύναμη συνεργασία στον τομέα της επιβολής

του νόμου στις ευρωπαϊκές χώρες μπορεί να θέσει σε κίνδυνο

τις προσπάθειες για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας στο

εξωτερικό. Όλοι οι κίνδυνοι όσον αφορά την ασφάλεια αλληλο-

συνδέονται κατά σειρά, ενώ η φτώχεια και η αστάθεια σε κράτη

υπό διάλυση καθιστούν το έδαφος γόνιμο για την τρομοκρατία

και άλλες μορφές εγκληματικής δραστηριότητας. Η αντιμε-

τώπιση των προβλημάτων ασφάλειας του 21ου αιώνα απαιτεί

επομένως παγκόσμιες και προβλεπτικές αντιδράσεις, που μόνον

ένας παράγων του μεγέθους της ΕΕ μπορεί να παράσχει.

Προς ένα ευρωπαϊκό πρότυπο ασφάλειας

Η ΕΕ έχει από μακρού αυτοδεσμευτεί στη διατήρηση και την

ανάπτυξη ενός «χώρου δικαιοσύνης, ελευθερίας και ασφάλειας»

με σκοπό τη διευκόλυνση της καθημερινής ζωής των πολιτών

της. Εν τούτοις, οι τρομοκρατικές επιθέσεις του Σεπτεμβρίου

2001 στις ΗΠΑ, του Μαρτίου 2004 στην Ισπανία και του Ιουλίου

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ :

Η ΑΙΩΝΙΑ ΠΡΟΚΛΗΣΗ

Ενωσιακή επιχείρηση EUNAVFOR, Σομαλία. Φωτογρ.: Ευρωπαϊκή Ένωση, 2010

2005 στο Λονδίνο κατέδειξαν σαφώς την ανάγκη για πιο ουσι-

αστική και συντονισμένη δράση σε επίπεδο ΕΕ, προκειμένου

να αντιμετωπιστούν η τρομοκρατία και άλλα διασυνοριακά

προβλήματα ασφάλειας. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται η

εμπορία ανθρώπων, η λαθροδιακίνηση ανθρώπων και παράνο-

μων ουσιών, το ξέπλυμα χρήματος, η εκμετάλλευση γυναικών

και παιδιών, οι φυσικές και οι ανθρωπογενείς καταστροφές,

το έγκλημα στον κυβερνοχώρο, η διανοητική πειρατεία και,

βεβαίως, η διαφθορά.

Χρειάζεται τώρα να αναλάβουμε αποφασιστική δράση και

να εφαρμόσουμε ένα νέο «ευρωπαϊκό πρότυπο ασφάλειας».

Αντλώντας από το όραμα και τους στόχους της «Στρατηγικής

εσωτερικής ασφάλειας» που εγκρίθηκε πρόσφατα, το πρότυπο

πρέπει να δώσει προτεραιότητα στα συμφέροντα των ευρω-

παίων πολιτών, ενώ παράλληλα θα αντιμετωπίζει τις ταχέως

εξελισσόμενες προκλήσεις του 21ου αιώνα. Πρέπει να προστα-

τεύει τα ατομικά δικαιώματα και τις ελευθερίες· να βελτιώνει

τη συνεργασία και την αλληλεγγύη μεταξύ κρατών μελών· να

εστιάζει στην αντιμετώπιση των αιτίων της ανασφάλειας και όχι

μόνο των συνεπειών της· να δίνει προτεραιότητα στην πρόληψη·

να εξασφαλίζει τη σύμπραξη των πολιτών· και να αναγνωρίζει

τη διασύνδεση μεταξύ εσωτερικής και εξωτερικής ασφάλειας

για τη δημιουργία μιας προσέγγισης «παγκόσμιας ασφάλειας»

από κοινού με τις τρίτες χώρες.

Μέχρι σήμερα η κοινή δράση στον τομέα αυτόν έχει παρεμπο-

διστεί λόγω της αντίστασης των κρατών μελών στην ανταλλαγή

πληροφοριών και στο συντονισμό των πολιτικών στον τομέα

του νόμου και της τάξης, που παραμένει ένα από τα πλέον πολι-

τικά ευαίσθητα προβλήματα εσωτερικής πολιτικής. Και όμως, η

αντίσταση αυτή αντίκειται στις επιθυμίες των ευρωπαίων πολι-

τών, οι οποίοι θέλουν να γίνει η ΕΕ σημαντικότερος παράγοντας

ασφάλειας. Αγνοεί επίσης τα ουσιαστικά μέσα και πόρους που

έχει αποκτήσει συν τω χρόνω η ΕΕ στον τομέα της ασφάλειας,

ιδίως μέσω της πρόσφατης συνθήκης της Λισσαβώνας.

Διάπλαση μιας νοοτροπίας συνεργασίας : η

ασφάλεια ως διεθνικό δημόσιο αγαθό

Τα προβλήματα ασφάλειας που αντιμετωπίζουμε απαιτούν μια

γνήσια προσέγγιση σε επίπεδο ΕΕ, τεράστιες συντονιστικές

προσπάθειες, κοινούς θεσμούς και κατάλληλη χρηματοδότηση.

Χρειάζεται μια νέα νοοτροπία συνεργασίας σε πολυάριθμους

τομείς, όπως η δικαστική συνεργασία, η επιβολή του νόμου, ο

συνοριακός και υγειονομικός έλεγχος, η κοινωνική και πολιτική

προστασία. Αυτό απαιτεί ενίσχυση των εξουσιών των υφισταμέ-

νων οργανισμών και μηχανισμών όπως η Ευρωπόλ, η Eurojust,

το Κέντρο Διαχείρισης Κρίσεων, η Frontex και ο Συντονιστής

Αντιτρομοκρατικής Δράσης. Θα απαιτηθεί επίσης η δημιουργία

νέων σωμάτων, όπως ένα ευρωπαϊκό κέντρο ορθών αστυνομι-

κών πρακτικών.

Ακόμη, θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στα εξής ζητήματα :

– Βελτίωση των συστημάτων ανταλλαγής πληροφοριών

σχετικά με τη χρηματοδότηση δικτύων, τις οδούς παρά-

νομης διακίνησης όπλων μαζικής καταστροφής (ΟΜΚ), την

ανασυγκρότηση έπειτα από τρομοκρατικές επιθέσεις και τα

μακροπρόθεσμα μέτρα πρόληψης.

– Δημιουργία μιας ευρωπαϊκής μη στρατιωτικής εφεδρι-

κής ομάδας ειδικά εκπαιδευμένων μονάδων, έτοιμων να

αναπτυχθούν σε σύντομο χρονικό διάστημα, διαμορφω-

μένης σύμφωνα με τα ισχύοντα για τη στρατιωτική συνι-

στώσα.

– Ανάπτυξη ενός πιο ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρι-

σης των εξωτερικών συνόρων, ενισχύοντας τη Frontex με

ένα ευρωπαϊκό σώμα ειδικευμένου προσωπικού διαθέσι-

μου προς υποστήριξη των κρατών μελών.

– Εξάλειψη των ασυνεπειών στο σύστημα παροχής ασύλου

της Ευρώπης, ιδίως με την τυποποίηση του ορισμού του

πρόσφυγα.

38

Το Ευρωπαϊκό στρατιωτικό Σώμα Eurocorps

39

– Δημιουργία ενοποιημένης πολιτικής θεωρήσεων και Ευρω-

παϊκής Προξενικής Υπηρεσίας στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής

Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ).

Πολύ συχνά η διαμόρφωση της πολιτικής στον τομέα αυτόν

άγεται από τα γεγονότα και επομένως θα πρέπει να επιτευχθεί

εξισορρόπηση μεταξύ της προώθησης της ασφάλειας και της

προστασίας ατομικών ελευθεριών και ανθρώπινων δικαιωμά-

των. Η επίτευξη μιας χρυσής τομής μεταξύ των δύο αναπό-

σπαστων αυτών στοιχείων ενδέχεται να παρουσιάζει συν τω

χρόνω αποκλίσεις, πράγμα που καθιστά απαραίτητο το συνεχή

πολιτικό διάλογο σε ολόκληρη την ΕΕ. Ακόμη και σε περιπτώσεις

που διακυβεύονται ζητήματα ασφάλειας, θα πρέπει να τηρού-

νται απαρέγκλιτα σαφή όρια της πρόσβασης σε δεδομένα

προσωπικού χαρακτήρα και περιορισμοί της ανταλλαγής τους.

Πάνω από όλα, τα κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει να αναγνωρίσουν

ότι η εσωτερική ασφάλεια εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την

επίτευξη ασφαλούς εξωτερικού περιβάλλοντος. Τα προβλήματα

της διασυνοριακής ασφάλειας δεν σταματούν στα σύνορα της

ΕΕ. Προκειμένου να ενισχυθούν η ασφάλεια και η ελευθερία των

ευρωπαίων πολιτών θα απαιτηθεί συνεπώς η ανάληψη συμπλη-

ρωματικής δράσης πέραν των συνόρων της ΕΕ.

Εξωτερική ασφάλεια : υπέρβαση των δομικών

περιορισμών

Επί περισσότερο από μια δεκαετία τώρα, η ΕΕ έχει αναπτύξει

σημαντικούς μηχανισμούς υπό την έννοια της Κοινής Πολιτικής

Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ). Μεταξύ αυτών περιλαμβάνο-

νται η Στρατιωτική Επιτροπή και το Στρατιωτικό Επιτελείο, που

επιτελούν καθήκοντα έγκαιρης προειδοποίησης και σχεδιασμού

στρατηγικής, και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας. Έχει επίσης

πρόσβαση σε ευρύ φάσμα μη στρατιωτικού προσωπικού,

εκπαιδευμένου να παρέχει βοήθεια σε τοπικούς πληθυσμούς

σε περιοχές του κόσμου που σπαράσσονται από συγκρούσεις.

Οι μη στρατιωτικές αυτές δυνατότητες προσλαμβάνουν ολοένα

μεγαλύτερη σημασία ως προς αυτό που είναι πλέον ευρέως

γνωστό ως «ανθρώπινη ασφάλεια» – την έννοια ότι η εθνική και

η παγκόσμια ασφάλεια δεν μπορούν να διαχωριστούν από την

ευημερία των ατόμων και των κοινοτήτων εκεί όπου ζουν.

Μέχρι σήμερα η ΕΕ έχει δρομολογήσει 22 αποστολές παρα-

τήρησης, ειρήνευσης και σταθεροποίησης σε ολόκληρο τον

κόσμο. Οι αποστολές αυτές, που συχνά διεξάγονται σε συνερ-

γασία με το ΝΑΤΟ, τον ΟΗΕ και άλλους διεθνείς οργανισμούς,

επιδοκιμάστηκαν από την πλειοψηφία των ευρωπαίων πολιτών.

Εντούτοις, εάν το σύνολο των στρατιωτικών δαπανών των

κρατών μελών της ΕΕ (περίπου 50 % του στρατιωτικού προϋπο-

λογισμού των ΗΠΑ) συγκριθεί με το αποτέλεσμα (οι δυνατότη-

τες αποστολής δυνάμεων της ΕΕ για εκστρατείες στο εξωτερικό

φτάνουν μόλις το 10 - 15 % των δυνατοτήτων των ΗΠΑ), το

σύστημα φαίνεται σαφώς ανεπαρκές. Τα κράτη μέλη της ΕΕ δεν

επιτυγχάνουν τη μεγιστοποίηση των επιπτώσεων κλίμακας και

των συνεργιών που χρειάζονται για να εξασφαλιστεί η βέλτιστη

παγκόσμια επίδοση.

Συνολικά, η ΕΕ πάσχει από ένα γενικό δομικό περιορισμό : το

θεμελιωδώς εθνικό χαρακτήρα των ευρωπαϊκών αμυντικών

συστημάτων. Ελλείψει ιδίων στρατιωτικών πόρων, η ΕΕ εξαρτά-

ται από τις εθελοντικές συνεισφορές των κρατών μελών της, οι

οποίες συχνά αποδεικνύονται ανεπαρκείς. Οι εθνικοί στρατιω-

τικοί πόροι των κρατών μελών συχνά εξακολουθούν να βασί-

ζονται στην εδαφική άμυνα έναντι χερσαίας εισβολής, ακόμη

και σε κράτη μέλη όπου μια τέτοια εισβολή φαίνεται απίθανη.

Υπάρχουν γενικά ανεπαρκείς επενδύσεις στις δυνατότητες που

χρειάζονται για την αντιμετώπιση των νέων καταστάσεων όσον

αφορά την ασφάλεια (δυνάμεις ταχείας ανάπτυξης, στρατηγική

αερομεταφορά, ελικόπτερα, επικοινωνίες, στρατιωτική αστυ-

νομία).

Με 1,8 εκατομμύρια στρατιώτες στις ένοπλες δυνάμεις - μισό

εκατομμύριο περισσότερους από ότι στις ΗΠΑ - η ΕΕ δεν είναι

ικανή να αναπτύξει μια δύναμη ταχείας επέμβασης 60.000

ατόμων και δυσκολεύεται να επανδρώσει μια αποστολή με

δύναμη ισχύος 5.000 για την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και

Άμυνας (ΚΠΑΑ). Πράγματι, το 70 % των ευρωπαϊκών δυνάμεων

ξηράς είναι ακατάλληλο για επιχειρήσεις στο εξωτερικό, όταν

σήμερα οι συγκρούσεις απαιτούν εκστρατευτικές δυνάμεις με

ικανότητες άμεσης ανάπτυξης και παραμονής επιτόπου.

Εν γένει, η φύση και το πεδίο των αποστολών ΚΠΑΑ έτειναν

να είναι αποσπασματικές και ορμώμενες εξ ανάγκης μάλλον,

αντί να αντιστοιχούν σε ένα συνολικό πρόγραμμα ή στρατη-

γική. Επιπλέον, η ΕΕ δεν διαθέτει κοινή χρηματοδότηση για

40

τις αποστολές της. Η κατανομή της επιβάρυνσης μεταξύ των

κρατών μελών δεν είναι δίκαιη, με αποτέλεσμα να δημιουργού-

νται αντικίνητρα για τη συμμετοχή σε στρατιωτικές αποστολές.

Το ίδιο αληθεύει και σε ό,τι αφορά τη μη στρατιωτική διάσταση

των αποστολών της ΕΕ, όπου η τάση είναι να αποστέλλεται

λιγότερο από το μισό του προσωπικού που έχουν δεσμευθεί να

αναπτύσσουν τα κράτη μέλη, πράγμα που αφήνει τις αποστολές

χωρίς επαρκείς ειδικευμένες ομάδες επιφυλακής και με έλλειψη

πείρας. Για να διορθωθεί αυτή η κατάσταση, η ΕΕ πρέπει να

παροτρύνει τα κράτη μέλη της να τηρούν τις δεσμεύσεις τους

και να καταρτίσουν πραγματικά επιχειρησιακούς μη στρατιω-

τικούς πίνακες δικαστών, αστυνομικών, μηχανικών και άλλων

εμπειρογνωμόνων. Έτσι θα μπορεί να υπάρχει ένα πραγματικά

επιχειρησιακό και καλά επανδρωμένο Ευρωπαϊκό Επιχειρησιακό

Στρατηγείο, με καθήκοντα το σχεδιασμό, την ανάπτυξη και την

παρακολούθηση των στρατιωτικών και μη στρατιωτικών επιχει-

ρήσεων στο εξωτερικό.

Η ΕΕ έχει επίσης πρόβλημα οικονομιών κλίμακας όσον αφορά

την αγορά της στον τομέα της βιομηχανίας και της τεχνολογίας

όπλων : η Ευρώπη παράγει με πολύ περισσότερο κόστος πολύ

λιγότερα προϊόντα από ό,τι άλλοι προμηθευτές εξοπλισμών

όπως οι ΗΠΑ. Η ΕΕ πρέπει επομένως να αναπτύξει μια ενιαία

αγορά προϊόντων και κρατικών προμηθειών στον αμυντικό

τομέα. Η επιτυχία της ενιαίας αγοράς της ΕΕ μπορεί και θα

πρέπει να επεκταθεί στον τομέα της άμυνας, με την ενίσχυση

του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας και με περιορισμό των

φραγμών που προστατεύουν ακόμη τις εθνικές αγορές.

Ένα ευρωπαϊκό όραμα συλλογικής άμυνας

Η Συνθήκη της Λισσαβώνας παρέχει ορισμένα σημαντικά εργα-

λεία που μπορούν να βοηθήσουν τα κράτη μέλη να λύσουν

αυτά τα προβλήματα. Μέσω του καινοτόμου συστήματος της

μόνιμης διαρθρωμένης συνεργασίας, η Συνθήκη επιτρέπει

Στρατιώτης της Δύναμης του Κοσσυφοπεδίου (KFOR) κουβεντιάζει με Αλβανούς οικοδόμους στο Κοσσυφοπέδιο. Φωτογρ.: dpa, picture alliance, 13.12.2006

41

στα κράτη μέλη να προχωρούν παράλληλα με διαφορετικές

ταχύτητες προς την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων, αναλόγως

της προθυμίας και της ικανότητάς τους. Πρωτοπόρες ομάδες

κρατών θα μπορούν τώρα να υψώσουν το επίπεδο των φιλο-

δοξιών τους από άποψη ικανοτήτων ανάπτυξης, διαλειτουρ-

γικότητας και διατήρησης δυνάμεων, δυνάμενα να διαθέτουν

επιχειρησιακά περισσότερες δυνάμεις για την ΚΠΑΑ, το ΝΑΤΟ,

τον ΟΗΕ και άλλες επιχειρήσεις.

Η Συνθήκη της Λισσαβώνας θα πρέπει επίσης να επιτρέψει στα

κράτη μέλη να υπερβούν τις ελλείψεις όσον αφορά τη χρημα-

τοδότηση της ΚΠΑΑ, ζητώντας την ανάπτυξη ενός «αρχικού

κεφαλαίου» για την υποστήριξη κοινών αποστολών, το οποίο εν

συνεχεία θα υποστηρίζεται με την καταβολή «επειγόντων κεφα-

λαίων» κατά τον προγραμματισμό των επιχειρήσεων.

Πάντως, όταν γίνεται λόγος είτε για αύξηση της κοινής χρηματο-

δότησης αποστολών ΕΠΑΑ, ενθαρρύνοντας τα κράτη μέλη να

παράσχουν οικειοθελώς περισσότερες στρατιωτικές δυνάμεις,

είτε να καλύψουν το κενό στον στρατηγικό σχεδιασμό της ΕΕ,

φαίνεται πως το κύριο μειονέκτημα που αντιμετωπίζει η ΕΕ στον

αμυντικό τομέα είναι οι αποκλίνουσες στρατηγικές αντιλήψεις

που υφίστανται μεταξύ δύο ή περισσοτέρων κρατών μελών.

Ακόμη δεν υπάρχει γενική συναίνεση σχετικά με το συνολικό

σκοπό της αύξησης των αμυντικών ικανοτήτων της ΕΕ.

Η ΕΕ πρέπει να συμφωνήσει επί ενός μακρόπνοου οράματος

για την ενωσιακή άμυνα, μιας προοπτικής η οποία θα μπορούσε

να καταγραφεί σε Λευκή Βίβλο με σαφώς ορισμένες προτε-

ραιότητες όσον αφορά τις απειλές, τα κριτήρια συμμετοχής σε

επιχειρήσεις και τους πόρους με ειδικό προορισμό. Στο όραμα

αυτό θα πρέπει να διατυπώνεται με λογική συνέπεια ο κατα-

μερισμός αρμοδιοτήτων μεταξύ του NATO και της ΕΕ, βάσει

αντικειμενικής αξιολόγησης των συγκριτικών πλεονεκτημάτων

καθενός. Εάν τα κράτη μέλη της ΕΕ δεν μπορέσουν να συμφω-

νήσουν επί μιας λειτουργικής στρατηγικής αντίληψης για την ΕΕ,

η ΕΕ δεν θα μπορέσει να καλύψει το υπάρχον χάσμα μεταξύ των

προσδοκιών της ΕΠΑΑ και των επιχειρησιακών της ικανοτήτων

και πόρων.

42

43

Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ :

ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΣΕ ΕΝΕΡΓΟ ΠΑΙΚΤΗ

Για να υλοποιήσει η ΕΕ το φιλόδοξο πρόγραμμά της, θα πρέπει

να καταστεί πολύ επιβλητικότερη ως παίκτης στη διεθνή σκηνή.

Από την ενίσχυση της οικονομικής ανταγωνιστικότητας της

Ευρώπης έως την εξασφάλιση ηγετικής θέσης στην οικονομία

της γνώσης και την παροχή ελευθερίας και ασφάλειας στους

πολίτες της, οι διακυβευόμενες προκλήσεις είναι εκ φύσεως

παγκόσμιες και μόνο διεθνείς στρατηγικές θα μπορέσουν να τις

πραγματώσουν.

Επιπλέον, καθώς τα κέντρα εξουσίας απομακρύνονται από

την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι ίδιοι οι κανόνες της

συμμετοχής στη διεθνή σκηνή επανακαθορίζονται. Μέσα στο

ταραγμένο αυτό τοπίο η ΕΕ δεν έχει πλέον περιθώριο απλώς

να τα βγάζει πέρα με προχειρότητες. Πρέπει να γίνει μια ισχυρή

καθοδηγητική δύναμη στη διαμόρφωση των νέων κανόνων της

παγκόσμιας διακυβέρνησης, αλλιώς κινδυνεύει να μείνει ουρα-

γός. Για να προχωρήσουμε αποφασιστικά, πρέπει επίσης να

υπερασπιστούμε ένα διεθνές περιβάλλον που θα επιτρέψει την

προώθηση του προγράμματος της ΕΕ.

Υπεράσπιση των ευρωπαϊκών συμφερόντων σε μια

μεταβαλλόμενη παγκόσμια τάξη

Κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες οι ευρωπαϊκές χώρες είχαν

σημαντικά οφέλη από την αυξανόμενη παγκόσμια αλληλε-

ξάρτηση. Ωστόσο, η χρηματοοικονομική κρίση και η αστάθεια

που πλήττει τις τιμές τροφίμων και καυσίμων ενέτειναν τους

κινδύνους της ασύμμετρης εξάρτησης, ιδίως σε σχέση με τους

προμηθευτές σπανιζόντων πόρων. Η αλληλεξάρτηση δεν είναι

απλώς ένα γεγονός, αλλά ο επιλεγμένος τρόπος της ζωής μας

σε μια ΕΕ αποφασισμένη να ευνοεί τις συναλλαγές κάθε είδους.

Και όμως η αλληλεξάρτηση δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένη.

Καθώς οι χώρες αντιδρούν στην χρηματοπιστωτική και οικονο-

μική κρίση διατρανώνοντας την αυτονομία τους σε ένα ευρύ

φάσμα θεμάτων, ο κίνδυνος της αποπαγκοσμιοποίησης μπορεί

να γίνει πραγματικός. Η ΕΕ πρέπει να προκαταλάβει αυτό το

ενδεχόμενο, με την δυναμική εκ των προτέρων υπεράσπιση

του ιδανικού μιας υπεύθυνης αλληλεξάρτησης, στο πλαίσιο της

οποίας οι διάφοροι συντελεστές παραμένουν προσηλωμένοι

στη βιωσιμότητα του συστήματος.

Η υπεράσπιση της υπεύθυνης αλληλεξάρτησης απαιτεί με τη

σειρά της έναν κόσμο όπου οι μείζονες συντελεστές να υποστη-

ρίζουν και να συμφωνούν να εργάζονται μέσα σε ένα πλαίσιο

πολυμερούς διακυβέρνησης. Όμως αυτός ο στόχος βασίζεται

σε μια εύθραυστη συναίνεση, καθόσον τα πλεονεκτήματα του

πολυμερούς συστήματος δεν είναι πάντοτε προφανή για κράτη

τα οποία δεν διαδραμάτισαν ρόλο στη διαμόρφωση του θεσμι-

κού αρχιτεκτονήματος που δημιουργήθηκε μετά το Δεύτερο

Παγκόσμιο Πόλεμο. Χρειάζεται λοιπόν διαπραγμάτευση και

επίτευξη μιας νέας μεγάλης συμφωνίας που να λαμβάνει υπόψη

της τα μελήματα των αναδυόμενων και των υφιστάμενων

δυνάμεων όσον αφορά τους υπάρχοντες κανόνες, επιμένοντας

παράλληλα στη σπουδαιότητα του πολυμερούς συστήματος,

της ένταξης χωρίς αποκλεισμούς, της δικαιοφροσύνης, της

βιώσιμης ανάπτυξης, της συλλογικής ασφάλειας, του σεβασμού

των ανθρώπινων δικαιωμάτων και των χρηστών εμπορικών

πρακτικών.

Τέλος, η Ευρώπη θα ευημερήσει μόνο μέσα σε έναν ανταγω-

νιστικό κόσμο μόνο εάν προωθήσει τα βασικά στοιχεία ενός

ανανεωμένου ευρωπαϊκού αναπτυξιακού προτύπου, με βάση

την ανταγωνιστικότητα, την ένταξη χωρίς αποκλεισμούς, την

κοινωνική ευθύνη και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Οι

άλλοι παγκόσμιοι παίκτες και ιδίως οι αναδυόμενες οικονομίες

θα ακολουθήσουν τις δικές τους τροχιές και συνεπώς θα είναι

ακόμη σημαντικότερο για την ΕΕ να προσδιορίσει αμοιβαία

συμφέροντα και κοινές μεθόδους δράσης μέσω πολυμερών και

διμερών συζητήσεων.

Σ’ αυτό το πλαίσιο η ΕΕ πρέπει να οικοδομήσει μια παγκόσμια

οικονομική στρατηγική όπου το ευρώ να υπολογίζεται ως το

δεύτερο αποθεματικό νόμισμα παγκοσμίως και να αντιμετωπί-

ζονται οι αρνητικές επιπτώσεις των παγκόσμιων οικονομικών

ανισορροπιών στην ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης. Η ΕΕ θα

πρέπει να συνεργάζεται με τους εταίρους της στη κατεύθυνση

πιο ισορροπημένων και ευέλικτων νομισματικών σχέσεων και να

εξετάσει το ενδεχόμενο μιας παγκόσμιας σύμπραξης στο πλαίσιο

της οποίας οι χώρες που το επιθυμούν θα συνδέουν το νόμισμά

τους με ένα καλάθι νομισμάτων και όχι μόνο με το δολάριο.

Βραχυπρόθεσμα η ημερήσια διάταξη της ΕΕ θα πρέπει να περι-

λάβει ως προτεραιότητα την προαγωγή πρωτοβουλιών της

ΔΟΕ, όπως το Παγκόσμιο Κοινωνικό Βάθρο ή η Ατζέντα για την

44

Αξιοπρεπή Εργασία, εξασφαλίζοντας την ευθυγράμμισή τους με

την αρχή των ανοικτών αγορών. Θα πρέπει επίσης να αξιοποι-

ήσει τη σταθερή προσήλωσή της στο «δίκαιο εμπόριο» ούτως

ώστε να ενθαρρύνει και άλλα μέρη του κόσμου να πράξουν το

ίδιο ως σημαντική συμβολή στη διεθνή αλληλεγγύη.

Ενίσχυση της εργαλειοθήκης της ΕΕ

Οι Ευρωπαίοι πολίτες έχουν εκφράσει την επιθυμία τους να

αναλάβει η ΕΕ περισσότερη ευθύνη για την προάσπιση των

συμφερόντων και των αξιών τους παγκοσμίως. Σε ποιες πηγές

δύναμης μπορεί όμως η ΕΕ να στηριχθεί προκειμένου να εκπλη-

ρώσει αυτή την αποστολή; Τα κράτη μέλη θα πρέπει ολοένα και

περισσότερο να αντιλαμβάνονται την ΕΕ ως πολλαπλασιαστή

ισχύος και να βασίζονται σε αυτήν, για να επιτύχουν στόχους τους

οποίους διαφορετικά δεν θα είχαν δυνατότητα να υλοποιήσουν.

Ωστόσο, μια Ένωση 27 κρατών μελών των οποίων πρέπει να

συνδυαστεί η κυριαρχία προκειμένου να λαμβάνονται κοινές

αποφάσεις, δεν είναι προφανές ότι μπορεί να αποτελεί ένα

παγκόσμιο κέντρο παραγωγής ισχύος. Το γεγονός ότι οι αποφά-

σεις της ΕΕ για την εξωτερική πολιτική λαμβάνονται ομόφωνα

θεωρείται ευρέως ως μειονέκτημα. Η δυνατότητα επιρροής της

ΕΕ εξαρτάται από την ικανότητά μας να υπερβούμε τα αποκλίνο-

ντα εθνικά συμφέροντά μας με τη διαμόρφωση κοινών θέσεων. Η

Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει συνεπώς να επιμείνει στις προσπάθειες

για την επίτευξη μεγαλύτερου συντονισμού ώστε να εκφραζόμα-

στε με μία φωνή ή τουλάχιστον οι διάφορες φωνές μας να μετα-

φέρουν το ίδιο μήνυμα. Με συνεπή τρόπο.

Η διαδικασία αυτή θα πάρει χρόνο, πρέπει όμως να ξεκινήσει με

τη βελτίωση της διασύνδεσης μεταξύ εθνικών και ενωσιακών

πολιτικών και με την αυξημένη συμμετοχή των κρατών μελών σε

συλλογικές δράσεις. Μέσω της ανταλλαγής, οι εθνικές προοπτικές

και εμπειρίες γίνονται κοινό κτήμα και η ετερογένεια μπορεί να

γίνει ισχύς της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ και όχι αδυναμία της.

Η Συνθήκη της Λισσαβώνας έχει βοηθήσει με πολλούς τρόπους

την ενίσχυση της εργαλειοθήκης εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ.

Για παράδειγμα, η διαδικασία ενισχυμένης συνεργασίας, εφόσον

χρησιμοποιείται με μέτρο, μπορεί να λειτουργεί κατευναστικά

όταν παραμένουν αγεφύρωτες διαστάσεις απόψεων επί σημα-

ντικών θεμάτων. Η νέα Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης

(ΕΥΕΔ) θα πρέπει να αναπτυχθεί και να επανδρωθεί πλήρως, με

σκοπό να βοηθά την ΕΕ να προσδιορίζει το κοινό της συμφέρον

και να διαμορφώνει τις κοινές της πολιτικές, κατόπιν του δέοντος

συντονισμού των εθνικών θέσεων.

Εν τούτοις, η ρίζα του προβλήματος παραμένει : είναι το χάσμα

μεταξύ των ικανοτήτων της ΕΕ στους τομείς στους οποίους δικαι-

ούται να ενεργεί (οικονομία, εμπόριο, αναπτυξιακή βοήθεια, πολι-

τική ανταγωνισμού) και της έλλειψης πραγματικών κοινών μέσων

στο χώρο στον οποίο έχει επεκταθεί η αρχική της αρμοδιότητα

: την εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας. Σε σύγκριση με

την πανοπλία οικονομικών και νομικών μέσων που διαθέτει η ΕΕ,

τα στρατιωτικά και πολιτικά της μέσα είναι πολύ πιο αδύναμα.

Η ΕΕ ως ηπειρωτικός κόμβος : μεγιστοποίηση της

ελκτικής δύναμης

Για πολλούς ανθρώπους σε όλον τον κόσμο, η ΕΕ παραμένει

καίριο σημείο αναφοράς, ένα εναλλακτικό πρότυπο έναντι των

παραδοσιακών διακρατικών σχέσεων και μια διεθνική κοινότητα

δικαίου, που έχει φέρει ευημερία και συνοχή σε μια περιοχή που

παλιότερα σπαρασσόταν από θερμούς και ψυχρούς πολέμους.

Αυτή η «ήπια δύναμη» είναι το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της ΕΕ.

Η ΕΕ πρέπει να γίνει ένας ηπειρωτικός κόμβος μέσω στρατηγικών

ένταξης και συμμετοχής. Οι στρατηγικές αυτές χρησιμοποιήθηκαν

με μεγάλη επιτυχία κατά τους διαδοχικούς γύρους διεύρυνσης.

Η ΕΕ πρέπει να παραμείνει ανοικτή για ενδεχόμενα νέα μέλη από

την ευρωπαϊκή ήπειρο, εκτιμώντας κάθε υποψηφιότητα χωριστά

ανάλογα με την αξία της και τη συμμόρφωσή της με τα κριτήρια

προσχώρησης. Αυτά είναι στην πραγματικότητα τα «αληθινά όρια

της Ευρώπης». Σύμφωνα με αυτή την πολιτική συμμετοχής και

μη αποκλεισμού, η Ένωση πρέπει να τηρήσει τις δεσμεύσεις της

έναντι των ήδη επισήμως υποψήφιων χωρών, περιλαμβανομένης

της Τουρκίας, και να συνεχίσει τη διαδικασία διαπραγματεύσεων.

Ταυτοχρόνως πρέπει να προτείνει ευρύτατες συμφωνίες στις

δυνητικά υποψήφιες χώρες ως ενδιάμεσο στάδιο πριν από την

έναρξη διαπραγματεύσεων ένταξης.

Η ελκτική δύναμη της ΕΕ πρέπει επίσης να παραμείνει το επίκε-

ντρο της εξελισσόμενης πολιτικής γειτονίας της Ένωσης. Η ΕΕ

πρέπει να αναλάβει ενισχυμένο ρόλο στη σταθεροποίηση του

άμεσου περιγύρου της, αξιοποιώντας την υφιστάμενη «Ευρωπαϊ-

κή Πολιτική Γειτονίας», την «Ανατολική Εταιρική Σχέση» και την

«Ένωση για τη Μεσόγειο». Αυτές οι εταιρικές σχέσεις θα πρέπει να

εξυπηρετήσουν τη δημιουργία ενός περιφερειακού χώρου δημο-

κρατίας, ανθρώπινων δικαιωμάτων, ανάπτυξης και ελεύθερων

συναλλαγών. Θα πρέπει επίσης να παρέχουν δίκαιη πρόσβαση

στην αγορά της ΕΕ και εν τέλει ένα χώρο για την κυκλοφορία

των προσώπων προς όφελος της ΕΕ αλλά και των εταίρων της.

Επιπλέον η ΕΕ θα πρέπει να επιτύχει μια πολιτική στρατηγικής

συνύπαρξης, εκσυγχρονισμού και περιφερειακής οικοδόμησης

με τη Ρωσία.

Η ανοικτή και χωρίς αποκλεισμούς προσέγγιση πρέπει επίσης να

επεκταθεί στη διασυνοριακή συνεργασία της ΕΕ με άλλες περι-

οχές, μεταξύ άλλων με το Σύνδεσμο των Κρατών της Νοτιοανα-

τολικής Ασίας (ASEAN), την Κοινή Αγορά του Νότου (MERCOSUR)

ή την Κοινότητα για την Ανάπτυξη της Μεσημβρινής Αφρικής

(SADC). Τόσο σε αυτές όσο και σε άλλες σχέσεις η ΕΕ και τα κράτη

μέλη της πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις αντιλήψεις, τις προσ-

δοκίες και τις ανησυχίες του υπόλοιπου κόσμου. Μολονότι η ΕΕ

ευρέως θεωρείται ελκυστικό παράδειγμα περιφερειακής ολοκλή-

ρωσης, συχνά χάνει από το δυναμικό αυτό επειδή εκφράζεται

με κηδεμονικό ύφος. Πρέπει να χρησιμοποιούμε τη φήμη μας με

φρόνηση και να ενδυναμώσουμε την αξιοπιστία μας ως διαπραγ-

ματευτική δύναμη.

Μετάφραση της στρατηγικής σε δράση :

Η επίδραση της εξωτερικής δράσης της ΕΕ θα εξαρτηθεί σε

μεγάλο βαθμό από την ικανότητά της να προσαρμοστεί στις

πολυάριθμες προκλήσεις με τις οποίες θα έλθει αντιμέτωπη

βαίνοντας προς το 2030. Η εξασφάλιση της οικονομικής ισχύος

και της εσωτερικής συνοχής της ΕΕ θα είναι επομένως απαραί-

τητη προϋπόθεση για να μπορεί η ΕΕ να προβάλλει εξωτερικά τη

δύναμή της. Όταν όμως διαμορφώνει την εξωτερική της θέση, η

διαδικασία κατάρτισης της πολιτικής δεν πρέπει να άγεται μόνο

από τα γεγονότα. Είναι επείγουσα η ανάγκη για μια κοινή ευρω-

παϊκή αντίληψη.

Οι πολιτικές της ΕΕ σε θέματα διπλωματίας, στρατιωτικών ικανο-

τήτων, εμπορίου και αναπτυξιακής βοήθειας θα πρέπει να συνερ-

γούν στην αντίληψη αυτή, μαζί με τις εξωτερικές διαστάσεις

των κοινών οικονομικών πολιτικών της (στους τομείς της ΟΝΕ,

της ενέργειας, των μεταφορών κ.λπ.). Μόνο με τη συνδυασμένη

χρήση όλης της σειράς διαθέσιμων εργαλείων θα μπορέσει η ΕΕ

να δράσει ως μια μεταπλαστική δύναμη και να συμβάλει στην

αναδιαμόρφωση των κανόνων της παγκόσμιας διακυβέρνησης.

Μέσω μιας Λευκής Βίβλου με τακτική επικαιροποίηση, η στρατη-

γική αντίληψη θα συνέβαλλε στον προσδιορισμό των μακροπρό-

θεσμων προτεραιοτήτων της Ένωσης και θα αποτελούσε πλαίσιο

αναφοράς για την καθημερινή εξωτερική δράση.

45

Επίσκεψη της κας Catherine Ashton (δεξιά), Ύπατης Εκπροσώπου της ΕΕ για τις Εξωτερικές Υποθέσεις και την Πολιτική Ασφαλείας και Αντιπροέδρου της Επιτροπής, στη Μόσχα, όπου συμμετέχει στη συνεδρίαση του λεγόμενου Μεσανατολικού Κουαρτέτου. Εξ αριστερών προς τα δεξιά: Tony Blair, Αντιπρόσωπος του Μεσανατολικού Κουαρτέτου, Hillary Rodham Clinton, Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Σεργκέι Λάβροφ, Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσικής Ομοσπονδίας, και Ban Ki-Moon, Γενικός Γραμματέας των ΗΕ. Φωτογρ.: Ευρωπαϊκή Ένωση, 2010

46

Αυτό θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί με τη σύσταση μιας

ευρωπαϊκής μονάδας προβλέψεων και αναλύσεων, που θα αποτε-

λούσε τμήμα της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης και

θα συνεργαζόταν στενά με εθνικά κέντρα βάσει της αρχής της

αμοιβαίας ενημέρωσης. Η μονάδα αυτή θα βοηθούσε ώστε να

εστιάζεται η προσοχή στην ανάγκη συνεχούς επανεξέτασης των

εφαρμοζόμενων πολιτικών. Επιπλέον, μια ευρωπαϊκή διπλωματική

ακαδημία θα συνεισέφερε στη διαμόρφωση κοινής διπλωματικής

νοοτροπίας.

Μόνο με την ανάπτυξη μιας τέτοιας στρατηγικής προσέγγισης

της εξωτερικής πολιτικής θα μπορέσει η ΕΕ να επιτύχει καλύτερες

επιδόσεις όσον αφορά τη μετατροπή της τεράστιας δημοσιο-

νομικής της προσπάθειας (που είναι κατά πολύ η μεγαλύτερη

παγκοσμίως) σε πολιτική μόχλευση. Θα πρέπει να αξιοποιήσει

το διαρθρωτικό της πλεονέκτημα για να επιδιώξει την ανάπτυξη

ευφυών πολιτικών αναπτυξιακής βοήθειας και εμπορίου. Για

παράδειγμα, η ΕΕ θα πρέπει να εξακολουθήσει να στηρίζει το

μετριασμό των συνεπειών της αλλαγής του κλίματος στις φτωχό-

τερες περιοχές, οι οποίες πλήττονται σκληρότερα ενώ έχουν

συμβάλει λιγότερο στην αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη.

Θα πρέπει επίσης να συνεχίσει την προσπάθεια «καταπολέμησης

της φτώχειας μέσω του εμπορίου», ιδίως μέσω των εισαγωγών

γεωργικών προϊόντων. Οι ευρωπαίοι ηγέτες θα πρέπει συνεπώς

να λάβουν πολιτικά δύσκολες αποφάσεις, περιλαμβανομένης της

ολοκλήρωσης του Γύρου της Ντόχα.

Η στρατηγική χρήση των ποικίλων μέσων που διαθέτει η ΕΕ θα

πρέπει επίσης να της επιτρέψει να προάγει ουσιαστικότερα τη

δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Πρέπει να χρησιμοποιηθεί με μεγαλύτερη σωφροσύνη μια

πολιτική εφαρμογής προϋποθέσεων η οποία ενδυναμώνει τους

δημοκρατικούς παράγοντες και να αποθαρρύνει την κατάχρηση

εξουσίας από αυταρχικά καθεστώτα. Προς τούτο θα απαιτηθεί να

υπάρχει διάλογος με εταίρους της κοινωνίας των πολιτών, περι-

λαμβανομένων των ενώσεων γυναικών και μειονοτήτων, και όχι

μόνο με κυβερνητικούς συνομιλητές· εκ των κάτω παρεμβάσεις

για την ενδυνάμωση του κράτους δικαίου σε όλο τον κόσμο· και

μια συνεπέστερη προσέγγιση όσον αφορά την παρακολούθηση

εκλογών. Κατά τις δύο προσεχείς δεκαετίες αυτό το πρόγραμμα

διακυβέρνησης πρέπει να καταστεί πολυμερές στο μεγαλύτερο

δυνατό βαθμό.

Τέλος, αλλά εξίσου σημαντικό, θα χρειαστεί να αναπτυχθεί μια

ενωσιακή προσέγγιση όσον αφορά τη μεταρρύθμιση της παγκό-

σμιας διακυβέρνησης. Η ΕΕ θα πρέπει να ηγηθεί της μεταρρυθ-

μιστικής προσπάθειας που απαιτείται ώστε τα διεθνή θεσμικά

όργανα να νομιμοποιούνται περισσότερο και να εμπνέουν τη

συμμετοχή στην κοινή ευθύνη, προάγοντας ταυτοχρόνως τα δικά

της συμφέροντα. Αυτό θα πρέπει να περιλαμβάνει την απλού-

στευση και την ενοποίηση της εκπροσώπησής της, ιδίως στα

διεθνή οικονομικά φόρα. Όσο πάντως δεν έχει επιτευχθεί η ενιαία

εκπροσώπηση της ΕΕ, όσα κράτη μέλη της αντιπροσωπεύονται

σε διεθνείς οργανισμούς θα πρέπει να συντονίζουν εκ των προτέ-

ρων τις θέσεις τους και να τις υπερασπίζουν ομόφωνα.

Η ΕΕ αποτελεί το μεγαλύτερο χορηγό εξωτερικής βοήθειας. Φωτογρ.: Ευρωπαϊκή Ένωση, 2010

47

Σε ολόκληρη την ιστορία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, η

σχέση μεταξύ της Ένωσης και των πολιτών της χαρακτηρίστηκε

ως επί το πλείστον ως «παθητική συναίνεση». Τα τελευταία

ωστόσο χρόνια η σχέση αυτή άρχισε να αλλάζει. Οι Ευρω-

παίοι έχουν γίνει πιο απαιτητικοί έναντι της ΕΕ, επίσης δε πιο

επικριτικοί όσον αφορά τις επιδόσεις της, αμφισβητώντας τη

νομιμοποίηση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Αυτό καταφάνηκε

παταγωδώς με τα αρνητικά δημοψηφίσματα στη Γαλλία και

στις Κάτω Χώρες, και εν συνεχεία στην Ιρλανδία. Το αίσθημα

του κοινού ότι η ΕΕ είναι δική του υπόθεση θα επανέλθει μόνον

όταν οι πληθυσμοί μας θα είναι βέβαιοι ότι οι αξίες και τα

συμφέροντά τους εξυπηρετούνται καλύτερα από την Ένωση. Η

ενίσχυση αυτού του αισθήματος οικείωσης πρέπει να γίνει κινη-

τήρια δύναμη όλης της συλλογικής μας δράσης.

Η χρηστή διακυβέρνηση στα σοβαρά : συμμετοχή,

αποσαφήνιση και επιδόσεις

Η επίτευξη «χρηστής διακυβέρνησης» είναι μακράν το ισχυρό-

τερο μέσον της ΕΕ για να εξασφαλιστούν η διαρκής δέσμευση

και το ενδιαφέρον των πολιτών της. Βασιζόμενη στις αρχές

της διαφάνειας, της συμμετοχής, της κατανομής εξουσίας, της

λογοδοσίας, της εταιρικής σχέσης και της αποτελεσματικότητας,

η χρηστή διακυβέρνηση πρέπει επίσης να συμμορφώνεται με

την αρχή της «επικουρικότητας» - την αντίληψη ότι οι αποφά-

σεις πρέπει να λαμβάνονται στο αποτελεσματικότερο δυνατό

επίπεδο και όσο το δυνατόν πλησιέστερα προς τον πολίτη.

H EE προσπαθεί να πραγματώσει τις βασικές αυτές αρχές μέσω

συστήματος «πολυεπίπεδης διακυβέρνησης», όπου οι αρμοδιό-

τητες συγκατανέμονται - και δεν διασπώνται - μεταξύ διαφόρων

επιπέδων εξουσίας. Στην πράξη η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση

είναι σύστημα συμφωνημένων, δεσμευτικών και εγκάρσιων

δικτύων που λειτουργούν μεταξύ τοπικής αυτοδιοίκησης,

περιφερειών, εθνικών αρχών και θεσμικών οργάνων ΕΕ καθώς

και μεταξύ εργατικών και επιχειρηματικών ενώσεων και άλλων

μη κυβερνητικών οργανώσεων. Εργαζόμενοι μέσω αυτών των

δικτύων και εντός του δικού τους κοινοτικού και δημοτικού

επιπέδου, οι ευρωπαίοι πολίτες μπορούν να έχουν λόγο σε

τομείς που έχουν σημασία για το μέλλον της ΕΕ.

Στην πολυεπίπεδη διακυβέρνηση, κάθε βαθμίδα εξουσίας - ευρω-

παϊκή, εθνική, περιφερειακή και τοπική - ασκεί τα καθήκοντά

της σύμφωνα με την εκ του νόμου ευθύνη που της αναλογεί. Το

σύστημα αυτό καθεαυτό έχει σχεδιαστεί για να δημιουργεί τις

προϋποθέσεις υπό τις οποίες τα κράτη μέλη - ανεξαρτήτως μεγέ-

θους, πληθυσμού ή οικονομικού βάρους - μπορούν να αναπτύσ-

σονται από κοινού, με παράλληλο σεβασμό των εθνικών τους

πολιτισμών, γλωσσών, θρησκειών, επίσης δε περιφερειακών και

τοπικών χαρακτηριστικών. Ταυτόχρονα το σύστημα σέβεται το

κυριαρχικό δικαίωμα των κρατών μελών να ορίζουν τους κανόνες

μεταβίβασης εξουσιών εντός των συνόρων τους.

Η ΕΕ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ ΤΗΣ

Μελλοντικές προσδοκίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση - ορίζοντας 2030« Θα χαρακτηρίζατε τον εαυτό σας πολύ αισιόδοξο, μάλλον αισιόδοξο, μάλλον

απαισιόδοξο ή πολύ απαισιόδοξο σχετικά με το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης;»

πολύ αισιόδοξο πολύ απαισιόδοξο

Πηγή: Ευρωβαρόμετρο 6/2009· ΕΕ 27

μάλλον απαισιόδοξο

ποσοστά %

μάλλον αισιόδοξο

Δεν ξέρω: 9 %

48

Η υπάρχουσα δυνατότητα πολλών σημείων πρόσβασης δια των

οποίων οι πολίτες μπορούν να συμμετέχουν στη νομοθετική

διαδικασία θα πρέπει να προσδώσει στην ΕΕ τη νομιμοποίηση

και την ευελιξία που της χρειάζονται για να αντιμετωπίσει

τις προκλήσεις που γεννά η παγκοσμιοποίηση σε μια ψηφι-

ακή, αλληλεξαρτώμενη, δικτυοστρεφή και ανοικτή κοινωνία.

Ωστόσο η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση δεν θα χαρίσει αυτομά-

τως στο κοινό το αίσθημα της οικείωσης. Πρόκειται για περί-

πλοκο σύστημα που θα πρέπει να αξιοποιηθεί, να καλλιεργηθεί

και πάνω απ’ όλα να μεταδοθεί στο κοινό.

Υπάρχει συνεπώς έντονη ανάγκη για περισσότερη διαφάνεια

και ακρίβεια στον τρόπο με τον οποίο κάνουμε γνωστή την

χάραξη πολιτικής της ΕΕ. Η εικόνα της ΕΕ που μεταδίδεται στο

κοινό πρέπει να είναι ισορροπημένη, αποτυπώνοντας τόσο

τα προτερήματα όσο και τις αδυναμίες, και όχι να στέλνει είτε

εξιδανικευμένο είτε υπερβολικά απαισιόδοξο μήνυμα. Αντί να

δίδεται έμφαση σε μια επικοινωνιακή πολιτική που ενίοτε εγγίζει

τα όρια της προπαγάνδας, καλύτερα να υπάρχει πληροφόρηση

για τις πολιτικές, που να εξηγεί με ειλικρίνεια τι διακυβεύεται και

ποιες διαφορετικές επιλογές υπάρχουν. Τα κράτη μέλη πρέπει

προπαντός να δίνουν λογαριασμό για το τι κάνουν στις Βρυξέλ-

λες και για τα μέτρα που παίρνουν προκειμένου να εφαρμο-

στούν οι αποφάσεις της ΕΕ.

Και πάντως, τα αποτελέσματά της είναι εκείνα που σε τελική

ανάλυση θα κρίνουν τη χρηστή διακυβέρνηση. Η ΕΕ συνεπά-

γεται ήδη διάφορα πλεονεκτήματα για τη ζωή των πολιτών της

- λ.χ. με το ευρώ, την πολιτική συνοχής, την κοινή γεωργική πολι-

τική, το Σένγκεν κ.λπ. - έστω και αν τα επιτεύγματα αυτά δεν

πιστώνονται πάντοτε στην ΕΕ. Θα πρέπει όμως να γίνει πολλή

δουλειά ακόμα. Οι διάφορες μελέτες δείχνουν σταθερά ότι το

κοινό προσδοκά πολλά από την ΕΕ σε νευραλγικούς τομείς πολι-

τικής όπως η ασφάλεια, η τρομοκρατία, η ενέργεια και η αλλαγή

του κλίματος καθώς και η εξωτερική πολιτική. Η ΕΕ θα πρέπει να

αρθεί στο ύψος της πρόκλησης αυτής διαμορφώνοντας νέους

στόχους και επιχειρηματολογία βασισμένη περισσότερο στα

αποτελέσματα. Εν ολίγοις πρέπει να αποφεύγει τη ρητορεία και

να εξηγεί με απλή γλώσσα με ποιόν τρόπο προσθέτει αξία στη

ζωή των πολιτών της.

Χρησιμοποίηση των εργαλείων της Λισσαβώνας :

η πολιτική ιθαγένεια στην πράξη

Η χρηστή διακυβέρνηση και η μεγαλύτερη έμφαση στα αποτε-

λέσματα συνιστούν απαραίτητη προϋπόθεση για να στηρίξουν

οι πολίτες την ΕΕ. Ενδέχεται όμως να μην αρκούν για το σκοπό

αυτόν. Παρ’ όλα τα μέχρι τώρα επιτεύγματα της EE, επικρατεί

ανησυχητική αδιαφορία, αν όχι και απογοήτευση για το ευρω-

παϊκό εγχείρημα. Αυτό το πρόβλημα δεν μπορούμε πλέον να το

αγνοούμε. Πρέπει να ανανεώσουμε το συμβόλαιο μεταξύ της EE

και των πολιτών της, χρησιμοποιώντας όλη τη σειρά εργαλείων

που παρέχει η Συνθήκη της Λισσαβώνας για να αναζωπυρώ-

σουμε τη στήριξη και τη συμμετοχή του κοινού.

Η Συνθήκη της Λισσαβώνας ενισχύει την αντίληψη της «πολιτι-

κής ιθαγένειας» παρέχοντας τη δυνατότητα ανάληψης λαϊκών

πρωτοβουλιών σε νομοθετικά ζητήματα και αυξάνοντας τον

ρόλο των εθνικών κοινοβουλίων. Ο καιρός θα δείξει πόσο

συντελούν οι καινοτομίες αυτές στην ανάδειξη ευρωπαϊκού

δημόσιου χώρου, πόσο εντείνουν την πολιτική ευαισθητοποί-

ηση και πόσο ενισχύουν τη νομιμοποίηση της Ένωσης. Σήμερα

δεν υπάρχει αυθεντικό ευρωπαϊκό πολιτικό προσκήνιο και όπως

φαίνεται η πολιτική θα παραμείνει βασικά εθνική επιδίωξη. Για

να χαίρει όμως μεγαλύτερης νομιμοποίησης, η ΕΕ πρέπει να

κάνει ό,τι είναι στο χέρι της για να ενδυναμώσει την ευρωπαϊκή

πολιτική ιθαγένεια. Για να επιτύχει αυτόν το σκοπό, η ΕΕ θα

πρέπει :

– Να διαμορφώσει πολιτικά δικαιώματα. Οι ισχύουσες διατά-

ξεις της Συνθήκης της Λισσαβώνας θα πρέπει να ενισχυ-

θούν : κατά πρώτο λόγο με την προτροπή των κρατών

μελών να παράσχουν το δικαίωμα ψήφου για τις εθνικές

εκλογές σε υπηκόους άλλων κρατών μελών έπειτα από

ένα διάστημα παραμονής και πληρωμής φόρων· δεύτερον,

«εξευρωπαΐζοντας» τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινο-

βουλίου με την καθιέρωση διασυνοριακών ψηφοδελτίων·

και τέλος, χρησιμοποιώντας τα εθνικά κοινοβούλια ως

αγωγούς δια των οποίων θα μπορεί το κοινό να συμμετέχει

στις ευρωπαϊκές πολιτικές συζητήσεις.

– Να συγκεκριμενοποιήσει τις ευρωπαϊκές εκλογές για τους

πολίτες. Μέχρι τώρα οι ευρωπαϊκές εκλογές απέτυχαν να

κινήσουν το ενδιαφέρον των πολιτών. Για να αλλάξει αυτό

οι πολίτες πρέπει να γνωρίζουν περισσότερα για τις πολι-

τικές της ΕΕ· πρέπει κυρίως να μπορούν να συνταυτίζονται

με ευρωπαίους πολιτικούς. Για τις μελλοντικές ευρωπαϊκές

βουλευτικές εκλογές, τα πολιτικά κόμματα της ΕΕ θα πρέπει

να παρουσιάσουν όντως ευρωπαϊκά προγράμματα και

να επιλέξουν υποψηφίους για τη θέση του Προέδρου της

Επιτροπής.

– Να μεριμνήσει για μεγαλύτερη δημοσιότητα και διαφάνεια.

Αυτό απαιτείται τόσο σε σχέση με τις αποφάσεις υψηλού

επιπέδου, όπως ο διορισμός του μόνιμου Προέδρου του

Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και του Ύπατου Εκπροσώπου,

όσο και στο πλαίσιο των καθημερινών εργασιών της ΕΕ.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να επιτευχθεί αυτό, όπως

μεταξύ άλλων η συστηματικότερη χρήση ψηφιακών πηγών

(ηλεκτρονική διακυβέρνηση)· η ένταξη ευρωπαϊκής διάστα-

σης στα δημόσια ΜΜΕ· και η παροχή κινήτρων στα ιδιωτικά

ΜΜΕ για να μεταδίδουν προγράμματα σχετικά με την ΕΕ.

– Να προωθήσει μεγαλύτερη ευρωπαϊκή συμμετοχική δημο-

κρατία. Στο πλαίσιο της νομοθετικής διαδικασίας θα πρέπει

να ζητείται αυτονόητα και σε μόνιμη βάση η γνώμη της

κοινωνίας των πολιτών. Για να επιτευχθεί αυτό, η Οικονο-

μική και Κοινωνική Επιτροπή και η Επιτροπή των Περιφε-

ρειών θα πρέπει να ερωτώνται συστηματικότερα από την

Επιτροπή και το Συμβούλιο.

Καλλιέργεια της οικείωσης και της συνταύτισης : η

προσέγγιση εκ των κάτω προς τα άνω

Εάν επιθυμούμε οι πολίτες να οικειωθούν πλήρως το ευρωπαϊκό

εγχείρημα, η ΕΕ χρειάζεται κοινή αντίληψη της ιστορίας της,

των καθημερινών της πραγματικοτήτων και του μέλλοντός

της. Οι ιστορικές καταβολές της ΕΕ, η οποία γεννήθηκε από τις

στάχτες του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, είναι πασίγνωστες.

Η γνώση αυτή πρέπει να καλλιεργηθεί και να προωθηθεί, όχι

μόνο για να προληφθεί η επάνοδος στη θηριωδία του παρελ-

θόντος αλλά και για να διαμορφωθεί πλαίσιο αναφοράς για τον

υπόλοιπο κόσμο.

Η Συνθήκη της Λισσαβώνας προνοεί επίσης ένα ευρύ φάσμα

δικαιωμάτων και πλεονεκτημάτων από τα οποία επωφελούνται

οι πολίτες στην καθημερινή τους ζωή. Βασιζόμενη στην αρχή της

αποφυγής των δυσμενών διακρίσεων, αυτή η «κοινωνική» πτυχή

της ευρωπαϊκής ιθαγένειας περικλείει μεταξύ άλλων το δικαί-

ωμα της ελεύθερης κυκλοφορίας και διαμονής στο έδαφος των

κρατών μελών και την αμοιβαία αναγνώριση των προσόντων.

Δυστυχώς, τα προστατευτικά και συντεχνιακά αντανακλαστικά

των κρατών μελών τακτικά δεν επιτρέπουν στους πολίτες της

ΕΕ την απολαβή των δικαιωμάτων αυτών. Για να αντιμετωπιστεί

αυτό το πρόβλημα θα πρέπει να αναληφθεί δράση σε τέσσερα

μέτωπα:

– Να ενισχυθούν οι υπηρεσίες πληροφόρησης που παρέχουν

οι τοπικές αρχές για μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση του

Κατά την Ευρωπαϊκή Συνάντηση Κορυφής Πολιτών, οι εθνικές συστάσεις συζητήθηκαν από πολίτες και των 27 κρατών μελών της ΕΕ. Φωτογρ.: Toussaint/ifok

49

50

κοινού όσον αφορά τα δικαιώματα και πλεονεκτήματα που

συνδέονται με την ιθαγένεια της ΕΕ.

– Να δημιουργηθεί ένα ειδικό διοικητικό έγγραφο που θα

αποδεικνύει την ιθαγένεια της ΕΕ προκειμένου να το χρησι-

μοποιούν τα άτομα οικειοθελώς για να έχουν πρόσβαση σε

κατοικία, απασχόληση και δικαιώματα κοινωνικής ασφάλι-

σης.

– Να παρασχεθεί στους πολίτες ως επιλογή η προσφυγή στο

ευρωπαϊκό νομικό καθεστώς (το «28ο καθεστώς») που θα

ισχύει για τις συμβατικές σχέσεις σε ορισμένους τομείς του

αστικού ή του εμπορικού δικαίου εκ παραλλήλου με τα

ισχύοντα 27 εθνικά καθεστώτα.

– Να καθιερωθεί σύστημα αξιολόγησης των επιπτώσεων της

ενωσιακής νομοθεσίας, με πλήρη αξιοποίηση των σχετικών

εξουσιών της Επιτροπής, και να θεσπισθούν μέτρα για τη

στήριξη της εφαρμογής και επιβολής της ενωσιακής νομο-

θεσίας σε εθνικό επίπεδο. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και

τα εθνικά κοινοβούλια θα πρέπει να πρωτοστατήσουν σε

αυτή τη διαδικασία.

Εάν εφαρμοστούν σωστά, τα μέτρα αυτά θα ενισχύσουν

την εκτίμηση του κοινού προς την ενωσιακή νομοθεσία και

θεσμούς, δεν θα δημιουργήσουν όμως από μόνα τους ένα

«αίσθημα ένταξης» στην ΕΕ. Κάτι τέτοιο μπορεί να αναπτυχθεί

μόνο συν τω χρόνω, ιδίως όσον αφορά τις νεότερες γενιές της

Ευρώπης.

Τα σχολεία μπορούν να παίξουν καίριο ρόλο στην υπόθαλψη

ταύτισης με την Ευρώπη μεταξύ των παιδιών, παρέχοντας εκπαί-

δευση σε ευρωπαϊκές γλώσσες, χρησιμοποιώντας αναγνωστικά

με θέματα από την κοινή πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης

και προσφέροντας μαθήματα με θέμα την ιδιότητα του ευρω-

παίου πολίτη. Θα πρέπει να επεκταθεί η ανταλλαγή προγραμμά-

των, με βάση το απολύτως επιτυχές παράδειγμα του ERASMUS

για τους φοιτητές, ώστε να περιλαμβάνει και ανταλλαγές σε

επίπεδο πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Μια

«ευρωπαϊκή πολιτική θητεία», που θα σχεδιαστεί και θα υλο-

ποιηθεί από κοινού με τα κράτη μέλη, θα μπορούσε να παράσχει

επίσης στους νέους μια πλατφόρμα για να συμμετέχουν σε

κοινωφελείς αποστολές εντός και εκτός ΕΕ.

Όλοι διαθέτουμε πολλαπλές ταυτότητες που περιλαμβάνουν

τοπικά, περιφερειακά και εθνικά στοιχεία. Δεν υπάρχει αμφιβο-

λία ότι αυτές οι πρωτογενείς μορφές ταυτότητας θα παραμεί-

νουν βασικά σημεία αναφοράς για τους πολίτες επί πολύ ακόμη.

Αυτά όμως τα στοιχεία πρέπει να συμβαδίζουν με μια αναδυό-

μενη «ευρωπαϊκή» ταυτότητα βασισμένη σε κοινή αντίληψη της

ευρωπαϊκής ιστορίας, στα πρακτικά πλεονεκτήματα που προκύ-

πτουν από την ιθαγένεια της ΕΕ και σε κοινό όραμα του μέλλο-

ντος και της θέσης της Ευρώπης στον κόσμο. Μόνο όταν εξηγη-

θούν με σαφήνεια το κοινό πρόγραμμα και ο κοινός σκοπός της

ΕΕ τον 21ο αιώνα θα αναπτύξουν οι πολίτες μας ισχυρότερο

αίσθημα οικείωσης όσον αφορά το ευρωπαϊκό εγχείρημα.

Ποσοστά συμμετοχής στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου 1979 - 2009

ΕΕ 9 ΕΕ 10 ΕΕ 12 ΕΕ 12 ΕΕ 15 ΕΕ 25 ΕΕ 27

Πηγή: TNS σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Πολλοί άνθρωποι θεωρούν ακόμη το 2030 ως μια μακρινή

μελλοντική ημερομηνία και απορρίπτουν την αξιοπιστία των

προβλέψεων. Δεν πρέπει όμως να τρέφουμε αυταπάτες. Ο

πλανήτης μας διανύει μια περίοδο γοργών μετασχηματισμών

με εκτεταμένες παγκόσμιες επιπτώσεις, οι οποίες θα εξακολου-

θήσουν να επηρεάζουν σημαντικά τη ζωή των πολιτών της.

Η τελευταία εικοσαετία ήταν ίσως μόνο μια πρόγευση του τι

επιφυλάσσει το μέλλον. Η επόμενη εικοσαετία αναπόφευκτα

θα φέρει επιτάχυνση και όξυνση πολλών από τις τάσεις που

διακρίνουμε σήμερα. Σκέψη που βλέπει μακριά, αποφασιστική

δράση τώρα - αυτό είναι το μήνυμα που πρέπει να διέπει την

ευρωπαϊκή διαμόρφωση πολιτικής σε αυτή τη νέα εποχή της

ανασφάλειας.

Στα ερχόμενα χρόνια η ΕΕ θα πρέπει να ακολουθήσει ένα φιλό-

δοξο πρόγραμμα. Θα πρέπει να επιτύχει μεγαλύτερη εγγύτητα

της ΕΕ με τα κράτη μέλη της και τους πολίτες της· να ανανεώσει

το οικονομικό και κοινωνικό πρότυπο της Ευρώπης σε μια στιγμή

που εξωτερικές και εσωτερικές δυνάμεις θέτουν σε κίνδυνο τη

βιωσιμότητά του· να δημιουργήσει την κοινωνία της γνώσης

με χειραφέτηση του ατόμου· να αξιοποιήσει τα μέγιστα τις

μεταβαλλόμενες δημογραφικές τάσεις και τη μετανάστευση·

να μετατρέψει τους ενεργειακούς περιορισμούς και την αλλαγή

του κλίματος σε ευκαιρίες για ανάπτυξη της κοινωνίας και της

οικονομίας· να βρει τη σωστή ισορροπία μεταξύ ελευθερίας και

ασφάλειας· και να συμβάλει στη διάπλαση του κόσμου έτσι ώστε

να εξασφαλίζονται οι αξίες και τα συμφέροντα της Ευρώπης.

Ένα κοινό πρόγραμμα και όραμα για το μέλλον της

Ευρώπης

Αυτοί οι σκοποί και οι φιλοδοξίες θα απαιτήσουν ουσιαστική

αλλαγή της προσέγγισης των εθνικών κυβερνήσεων προς την

ΕΕ. Πολύ συχνά οι κυβερνήσεις δεν συνειδητοποιούν ότι, μέσα

σε έναν αυξανόμενα αλληλεξαρτώμενο και πολυπολικό κόσμο,

τα μακροπρόθεσμα συμφέροντά τους εξυπηρετούνται καλύ-

τερα όταν επιδιώκονται σε ευρωπαϊκό και όχι σε εθνικό επίπεδο.

Απέτυχαν να κινητοποιήσουν την υποστήριξη και τη συμμετοχή

των πολιτών που ήταν απαραίτητη για τη νομιμοποίηση του

εγχειρήματος. Πολύ συχνά τα κράτη μέλη κλείνονται στον

εαυτό τους, εστιάζοντας μόνο στα εθνικά τους συμφέροντα, εις

βάρος του ευρύτερου ευρωπαϊκού συμφέροντος.

Η ΕΕ χρειάζεται επειγόντως μια κοινή αντίληψη για το πώς θα

υλοποιήσει το φιλόδοξο πρόγραμμά της. Πρέπει να προσδιορί-

σει τα μέτρα που απαιτεί η προσαρμογή στην παγκόσμια εποχή

καθώς και το κόστος και τις επιπτώσεις της αδράνειας. Με λίγα

λόγια, της χρειάζεται η επαγγελία ενός κοινού οράματος για

τον τρόπο με τον οποίο η Ευρώπη μπορεί να εξασφαλίσει το

μέλλον της. Η επιλογή που αντιμετωπίζουμε είναι λοιπόν σαφής

: είτε αξιοποιούμε τα ισχυρά σημεία της ΕΕ και χρησιμοποιούμε

το συλλογικό της βάρος για να γίνουμε ένας επιβλητικός και

ενεργός παίκτης στη διεθνή σκηνή είτε καλλιεργούμε τον κατα-

κερματισμό και αντιμετωπίζουμε το ενδεχόμενο της απόλυτης

παρακμής μέσα σε έναν κόσμο όπου οι κανόνες ορίζονται από

όσους έχουν βαρύνουσα θέση.

Για το συμφέρον των πολιτών μας!

Τα ισχυρά σημεία της Ευρώπης είναι πραγματικά. Η ΕΕ κατέχει

βαρύνουσα θέση : έχει τη μεγαλύτερη αγορά στον κόσμο, το

ένα τέταρτο του παγκόσμιου εμπορίου και είναι ο χορηγός των

δύο τρίτων της αναπτυξιακής βοήθειας. Προσφέρει μια κοινή

υποδομή που παρέχει στους πολίτες ευρύ φάσμα δικαιωμάτων,

υπηρεσιών και ευκαιριών. Οι πολιτικές και τα προγράμματα της

ΕΕ έχουν συμβάλει ώστε να δημιουργηθεί σταδιακά ένα διασυν-

δεδεμένο σύστημα σε διάφορους τομείς όπως οι επικοινωνίες,

οι μεταφορές, η κοινωνική πολιτική, η έρευνα και η εκπαίδευση.

Με την οργάνωση και τη ρύθμιση αυτών των καλούμενων

«κοινών χώρων», η ΕΕ δρα ως μοχλός διευκόλυνσης δραστηριο-

τήτων για τους πολίτες, τις επιχειρήσεις και τις κυβερνήσεις της.

Η ΕΕ επίσης εμπνέει θετικά. Η Ένωση αποτελεί πόλο έλξης

για πολλούς, που θέλουν να αποτελέσουν μέρος της, είτε

προσχωρώντας είτε μεταναστεύοντας. Παρουσιάζει εξαιρε-

τική ποιότητα ζωής που εκφράζεται με ένα από τα υψηλότερα

προσδόκιμα ζωής παγκοσμίως. Το πρότυπο διακυβέρνησης της

ΕΕ - «εταιρική διακυβέρνηση» - είναι υπόδειγμα πραγματικής

περιφερειακής προσέγγισης : ένας κοινός δημόσιος χώρος με

συμμεριζόμενη κυριαρχία και ικανότητα προσδιορισμού κοινών

συμφερόντων, με ισχυρούς θεσμούς, όπου επικρατεί το κράτος

δικαίου. Διαθέτει σταθερά υποστηρικτικά πλεονεκτήματα :

πολιτική σταθερότητα, στέρεα νομικά θεμέλια, επιτεύγματα σε

θέματα κοινωνικής και οικονομικής συνοχής και ποικίλο πολιτι-

στικό και εθνοτικό πλούτο.

ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΙΣΧΥΡΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ ΤΗΣ

ΕΝΩΣΗΣ

51

52

Η ΕΕ δεν είναι απλώς μια κοινή αγορά. Συνιστά επίσης μια

ένωση αξιών, που εκφράζεται με την προσήλωσή της στα

ανθρώπινα δικαιώματα, την ειρήνη, την ελευθερία και την

αλληλεγγύη. Οι αξίες αυτές έχουν παγκόσμια σημασία. Με την

υποστήριξη των ευρωπαίων πολιτών, επιστημόνων και πολι-

τικών σε κάθε επίπεδο, η ΕΕ μπορεί να πρωτοστατήσει στις

διεθνείς προσπάθειες αντιμετώπισης των σημαντικών παγκό-

σμιων προκλήσεων, που περιλαμβάνουν την κοινωνική συνοχή,

την αλλαγή του κλίματος, τη βιώσιμη ανάπτυξη και την ειρήνη

μεταξύ των εθνών.

Τελευταίο αλλά σημαντικό, η ΕΕ έχει την ικανότητα να σκέπτε-

ται και να δρα υπέρ των μακροπρόθεσμων συμφερόντων των

ευρωπαίων πολιτών. Οι δράσεις των κρατών μελών περιορίζο-

νται συχνά από τις καθημερινές πολιτικές πραγματικότητες που

αντιμάχονται το μακροπρόθεσμο προγραμματισμό. Η χάραξη

ευρωπαϊκών πολιτικών υφίσταται λιγότερες βραχυπρόθεσμες

πιέσεις από αυτές που ασκούνται στις εθνικές κυβερνήσεις και

έχει επομένως μεγαλύτερο πεδίο για νέες προτάσεις. Με την

έγκριση της Συνθήκης της Λισσαβώνας, η ΕΕ κατέχει τώρα και

τα εργαλεία που χρειάζεται για να υλοποιήσει τις προτάσεις

της, μεταξύ άλλων τις διαδικασίες ενισχυμένης συνεργασίας και

απλουστευμένης αναθεώρησης. Σήμερα περισσότερο παρά

ποτέ, η ΕΕ μπορεί να εστιάσει στα μακροπρόθεσμα συμφέροντα

και στις ανάγκες των πολιτών της.

Το ερώτημα λοιπόν που μας τίθεται είναι το εξής : μπορούμε να

αξιοποιήσουμε τα ισχυρά σημεία της Ένωσης προς το κοινό μας

όφελος; Η παγκοσμιοποίηση και η ανακατάταξη της εξουσίας

σε παγκόσμιο επίπεδο παρέχουν ένα νέο σκεπτικό για κοινή

ενωσιακή δράση. Όμως μόνο στηριζόμενη σε σταθερά θεμέ-

λια μπορεί η ΕΕ να καταστεί υπολογίσιμος συντελεστής που η

παρουσία του θα βαρύνει σημαντικά στην παγκόσμια σκηνή.

Η αποστολή απαιτεί πολιτικό θάρρος και συλλογική φιλοδοξία,

στέρεο πραγματισμό και σαφή αίσθηση των ιδεωδών που

αξίζει να υπερασπισθούμε. Τόσο στο δικό μας τόπο όσο και στο

εξωτερικό. Ας προλειάνουμε το έδαφος. Μαζί. Τώρα.

Φωτογρ.: Ευρωπαϊκή Ένωση, 2010

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Εμείς, τα μέλη της Ομάδας Μελέτης, θα θέλαμε να ευχαριστή-

σουμε όλα τα πρόσωπα και τα όργανα που μας προσέφεραν

πολύτιμη συνδρομή με κάθε τρόπο για την εκτέλεση της

αποστολής που μας είχε ανατεθεί. Επιθυμούμε να ευχαριστή-

σουμε ιδίως :

Τη Γραμματεία της Ομάδας Μελέτης, που μας επέτρεψε χάρη

στην αφοσίωση και την αποτελεσματικότητά της να διεκπεραι-

ώσουμε τις εργασίες μας : Žiga Turk, Γενικό Γραμματέα· Max

Keller-Noëllet, Ειδικό Σύμβουλο· Nicolás Pascual de la Parte,

Noel White, Eija Kaskimo και Gwen McLean.

Τους συμβούλους και βοηθούς μας για τις αφοσιωμένες και

ακατάβλητες προσπάθειές τους : Carlos Westendorp y Cabeza,

Ειδικό Σύμβουλο του Προέδρου, Felipe González Márquez·

Rolands Lappuke, Σύμβουλο της Αντιπροέδρου, Vaira Viķe-

Freiberga· Nina Hyvärinen, Σύμβουλο του Αντιπροέδρου, Jorma

Ollila· Jean Ellermann-Kingombe, Σύμβουλο της Lykke Friis·

Stephan Petermann, Σύμβουλο του Rem Koolhaas· Elin Burns,

Σύμβουλο του Richard Lambert· Stefano Grassi, Σύμβουλο

του Mario Monti, Gregor Woschnagg, Σύμβουλο του κ. Rainer

Münz· Lars Hoffman, Σύμβουλο της Καλυψώς Νικολαΐδη·

Guillaume Klossa, Σύμβουλο της Nicole Notat· Alexander

Kreher, Σύμβουλο του Wolfgang Schuster· Andrzej Gulczynski,

Σύμβουλο του Lech Walesa.

Όλες τους προσωπικότητες και τους εμπειρογνώμονες

που έλαβαν μέρος στις συνεδριάσεις μας και μοιράστηκαν

γενναιόδωρα μαζί μας την πείρα και τις γνώσεις τους : José

Manuel Barroso, Ivo Bozon, Etienne Davignon, Jacques Delors,

Νικηφόρο Διαμαντούρο, Gérard Dumont, Joschka Fischer,

Valéry Giscard d'Estaing, Jean Dominique Giuliani, Wim Kok,

Alain Lamassoure, Pascal Lamy, Stephan Leibfried, Lenny

Mendonca, Geoff Mulgan, Jean Pisani-Ferry, Maria João

Rodrigues, André Sapir, Andreas Schleicher, Luc Soete, Gerhard

Stahl, Peter Sutherland, Antonio Vitorino, Nick Whitney and

Jean-Pascal van Ypersele de Strihout.

Τον Olaf Cramme και την Elena Jurado από το Policy Network

στο Λονδίνο, που σχεδίασαν και επιμελήθηκαν τόσο προσεκτικά

την τελική έκθεση.

Το ίδρυμα Innaxis και τον Πρόεδρό του, Carlos Álvarez Pereira,

που μας διέθεσαν ένα σύστημα ενδοδικτύου για αναζήτηση

εγγράφων και επικοινωνία στο πλαίσιο της Ομάδας.

Την Έδρα Δομικής Πληροφορικής του Πανεπιστημίου της Λιου-

μπλιάνας, που φιλοξένησε το δημόσιο ιστότοπο της Ομάδας.

Το συνάδελφό μας, Wolfgang Schuster, ο οποίος, με τη βοήθεια

των συνεργατών του στο δήμο της Στουτγάρδης, εικονογρά-

φησε αφιλοκερδώς το έργο μας.

Εξίσου σημαντική ήταν η συλλογική και ατομική υποστήριξη

που λάβαμε από ευρύ φάσμα μη κερδοσκοπικών οργανώσεων

και συλλόγων, εργαστηρίων ιδεών και πολιτικών αναλυτών, με

εξειδίκευση στα θέματα που κάλυπτε η μελέτη μας : BEPA της

Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Βρυξέλλες), Πανεπιστήμιο του Μπέρ-

κλεϊ, Bruegel (Ευρωπαϊκό και Παγκόσμιο Οικονομικό Εργαστή-

ριο των Βρυξελλών), Κέντρο Ευρωπαϊκών Πολιτικών Μελετών

(CEPS) (Βρυξέλλες), Chatham House (Βασιλικό Ινστιτούτο

Διεθνών Υποθέσεων) (Λονδίνο), Επιτροπή των Περιφερειών,

Confrontation Europe (Βρυξέλλες), Digital Europe (Βρυξέλ-

λες), Ευρωπαϊκό Κέντρο του τμήματος Πολιτικών Επιστημών

(Παρίσι), Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Κλίματος, Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Διαδι-

κτύου, Ευρωπαϊκό Κίνημα, Επιτροπή Συνταγματικών Θεμάτων,

Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων και Ειδική Επιτροπή για τη

Χρηματοπιστωτική, Οικονομική και Κοινωνική Κρίση του Ευρω-

παϊκού Κοινοβουλίου, Κέντρο Ευρωπαϊκών Μελετών του Πανε-

πιστημίου της Οξφόρδης, Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική

Επιτροπή, Βασιλικό Ινστιτούτο Διεθνών και Στρατηγικών Μελε-

τών Elcano (Μαδρίτη), ETNO (Βρυξέλλες), Ευρωβαρόμετρο

της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Βρυξέλλες), EuropaNova (Παρίσι),

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων, Κέντρο Ευρωπαϊ-

κής Πολιτικής (EPC) (Βρυξέλλες), Ινστιτούτο Μελετών Ασφαλείας

της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Παρίσι), Πρόγραμμα Πρακτικής Άσκη-

σης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Φινλανδικό Ινστιτούτο Διεθνών

Υποθέσεων (Ελσίνκι), Φίλοι της Ευρώπης (Βρυξέλλες), Fundación

Alternativas (Μαδρίτη), Fundación CIDOB (Βαρκελώνη), Πανε-

πιστήμιο του Χάρβαρντ, Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων (IDIS)

(Αθήνα), Δίκτυο Jean Monnet, Πρωτοβουλία Ναυαρίνου

(Θεσσαλονίκη), Notre Europe (Παρίσι), Συμβούλιο της Λισσα-

βώνας (Βρυξέλλες), Ινστιτούτο Στρατηγικών και Αναπτυξιακών

Μελετών (ISTAME) - Ανδρέας Παπανδρέου (Αθήνα), Πανεπιστή-

μιο του Πρίνστον, Ένωση Διευρωπαϊκών Αστυνομικών Μελετών

53

54

(Βρυξέλλες), Πανεπιστημιακή Ένωση Σύγχρονων Ευρωπαϊκών

Μελετών (UACES) (Λονδίνο) και Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.

Επιθυμούμε επίσης να ευχαριστήσουμε τους άλλους συνεργά-

τες μας : Aymeric Bourdin, Guillaume Borie, Patricia Cadeiras,

Παύλο Ελευθεριάδη, Jean-François Jamet, Thomas Klau,

Christian Mandl, Hartmut Mayer, Joaquin Munoz και Claudia

Schrag.

Οι ευχαριστίες μας θα ήταν ελλιπείς εάν δεν εκφράζαμε την

ευγνωμοσύνη μας στους Javier Solana, πρώην Γενικό Γραμμα-

τέα/Ύπατο Εκπρόσωπο για την ΚΕΠΠΑ, Pierre de Boissieu, Γενικό

Γραμματέα του Συμβουλίου της ΕΕ, David Galloway, Προϊστά-

μενο του Προσωπικού Γραφείου του, Marc Lepoivre, Γενικό Διευ-

θυντή στο Συμβούλιο της ΕΕ, και τους διερμηνείς, μεταφραστές

και άλλο προσωπικό του Συμβουλίου που διευκόλυναν όσο

μπορούσαν περισσότερο το έργο μας.

Φωτογρ.: Ευρωπαϊκή Ένωση, 2010

Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου

ΕΓΧΕΙΡΗΜΑ «ΕΥΡΩΠΗ 2030»Προκλήσεις και ευκαιρίες

Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

2010 — 54 σ. — 21,0 x 29,7 cm

ISBN 978-92-824-2700-2doi:10.2860/95695

EL.indd Sec1:55 13/07/10 13:22:52

ΠΩΣ ΘΑ ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΕΙΤΕ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΕΔωρεάν εκδόσεις:

• από το EU Bookshop (http://bookshop.europa.eu)·

• από τα γραφεία εκπροσώπησης ή τις αντιπροσωπείες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.Στοιχεία επικοινωνίας θα βρείτε στο διαδίκτυο (http://ec.europa.eu) ή θα τα ζητήσετε με φαξ στον αριθμό +352 2929-42758.

Εκδόσεις επί πληρωμή:

• από το EU Bookshop (http://bookshop.europa.eu).

Συνδρομές επί πληρωμή (π.χ. ετήσιες σειρές της Επίσημης Εφημερίδας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συλλογές της νομολογίας του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης):

• μέσω των εμπορικών αντιπροσώπων της Υπηρεσίας Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (http://publications.europa.eu/others/agents/index_el.htm).

EL.indd Sec1:56 13/07/10 13:22:52

QC-32-10-249-EL-C

10.2860/95695