Öğretmen aylıklarının tarihsel gelişimi

7/24/2019 retmen Aylklarnn Tarihsel Geliimi

1/104

1

T.C.ANKARA NVERSTES

ETM BLMLER ENSTTSETM BLMLER ANA BLM DALI

ETM YNETM VE POLTKASI BLM DALI(ETM EKONOMS)

RETMEN AYLIKLARININ TARHSEL GELMNE LKN KTSADBR ZMLEME

(CUMHURYETTEN GNMZE)

YKSEK LSANS TEZ

adan zcan

Ankara

Ocak, 2011


2/104

2

T.C.

ANKARA NVERSTESETM BLMLER ENSTTS

ETM BLMLER ANA BLM DALIETM YNETM VE POLTKASI BLM DALI

(ETM EKONOMS)

RETMEN AYLIKLARININ TARHSEL GELMNE LKN KTSADBR ZMLEME

(CUMHURYETTEN GNMZE)

YKSEK LSANS TEZ

adan zcan

Danman: Prof. Dr. Kasm Karaktk


3/104

3

Ankara

Ocak, 2011

NDEKLER

KAPAK ...................................................................................................................................

NDEKLER......................................................................................................................

ZET .....................................................................................................................................v

ZELGE LSTES ...............................................................................................................v

BLM I

GR .......................................................................................................................................1

Problem ................................................................................................................................1

Ama ....................................................................................................................................9

nem .................................................................................................................................10

Snrllklar ..........................................................................................................................11

Tanmlar .............................................................................................................................11

BLM II

KURAMSAL EREVE .....................................................................................................12

BLM IIIYNTEM ..............................................................................................................................17

Aratrma Modeli ................................................................................................................17

Evren ve rneklem/alma Grubu ..................................................................................17

Verilerin Toplanas ve zmlenmesi ..............................................................................18

BLM IV

BULGULAR VE YORUM .......................................................................................................21Osmanldan Cumhuriyete retmen Aylklarnn Durumu ......................................................21

Tanzimat ncesi Osmanlda retmen Aylklarnn Durumu ..........................................21

Tanzimat Dnemi Osmanl Eitim Sistemi ve retmen Aylklarnn............................24

II. Merutiyet Dnemi Osmanl Eitim Sistemi ve retmen Aylklarnn......................28

Cumhuriyetten Gnmze lkretim ve Ortaretim retmen AylklarnnDurumu .....................................................................................................................................30

Atatrk Dnemi: 1919-1938 ..................................................................................................31

Kurtulu Sava Yllar: 1919-1922 ...................................................................................31


4/104

4

Cumhuriyetin lanndan Sonra: 1923-1938 ......................................................................33

Bir Gei Dnemi Olarak kinciDnya Sava Yllar: 1939-1945 ...................................43

ok Partili Dnem: 1945ten Gnmze .................................................................................47

ok Partili Yaama Gei: 1946-1960 ..............................................................................48

ki Askeri Mdahale Arasnda: 1960-1980 .......................................................................62

1980lerden Gnmze .....................................................................................................71

lkretim ve Ortaretim retmen Maalarnn OECD lkeletrindekiretmenlerin Aylklarnn Karlatrlmas77

lkretim ve Ortaretim retmen cretlerinin Baz Meslek GruplarnnAylklarnn Karlatrmas87

BLM V

SONULAR VE NERLER..............................................................................................89

EKLER

KAYNAKA


5/104

5

Tezin Ad: retmen Aylklarnn Tarihsel Geliimine likin ktisadi Bir

zmleme (Cumhuriyetten Gnmze)

ZET

Gelimi, kalknm ve ada bir toplum olabilmenin ilk ve temel koulu

eitime gereken deeri vermek ve eitimin niteliini artrmaktr. Eitimin nitelii ise

retmenlerin nitelikleri ve yetitirilmeleri, ynetsel dzenlemeler, eitimsel

olanaklar, retmenlerin cretleri gibi etkenlere baldr.

lkretimde ve ortaretimde grev yapan retmenlerin cretlerinin

durumunu inceleyen bu aratrma tarama modeli ile gerekletirilmitir. Aratrmada

ncelikle kaynak taramas ile mevcut uygulamalar ve evren hakknda bilgi

toplanm; Cumhuriyetten gnmze Trkiyede retmen cretlerinin durumu ve

geliimi hakknda literatr taramas yaplmtr. Bir dier aama ise aratrmaya konu

olan ilkretim ve ortaretimde grev yapan mdr, retmen, memur ve

hizmetlilerin cret dzeylerinin belirlenmesi amacyla ayrntl olarak veri

toplanmtr. Bunun iin Ankara ili, Altnda ilesindeki resmi ilkretim ve

ortaretim okullarnda Maa Defterleri ve Maa Bordrolarn incelemek iin ariv

taramas yaplmtr.

Toplanan veriler, okul dzeyinde, ilkretim ve ortaretim olarak;

retmenlerin dereceleri dzeyinde, bulunduklar derecelere gre; seilen zaman

dilimleri iinde yllara gre karlatrlm ve zmlenmitir. lkretim ve

ortaretim okullar retmen cretlerine ilikin elde edilen veriler, OECDlkelerindeki retmen cretleriyle ve baz meslek mensuplaryla karlatrlmtr.

Trkiyede retmen cretleri, Osmanl mparatorluundan Cumhuriyet

dnemine, Cumhuriyet dneminden gnmze kadar ekonomik olarak istenen

dzeye ulaamamtr. Bu durum meslee atfedilen deeri drd gibi, meslekte

alanlar da olumsuz ynde etkilemitir. lkemizde uygulanan eitim politikalar

gereksinimler dorultusunda deil de siyasi iktidarlarn ideolojik grlerini yanstan

bir erevede hazrlanm ve uygulamaya konulmutur.


6/104

6

Tezin Ad:An Economic Analysis on Historical Development of Teacher Salaries

(From the Republican Era)

ABSTRACT

The very first and basic prerequisite to be developed and modern society is to

give necessary value to education and to increase quality of education. The quality of

education is linked with the factors like the quality and training of teachers,

administrative organizations, training opportunities and salaries of teachers.

This research, which examines the state of salaries of primary and middle

school teachers, has been conducted through survey method. In this research, initially

information has been collected about existing policies and population, and literature

review has been conducted on the status and development of teacher salaries from

the early republican era until today. Another step was to collect detailed data about

the salary levels of school principals, teachers, civil servants and employees in

primary and middle schools. In order to do that, archive survey has been conducted

to examine payrolls and salary registers in public primary and middle schools in

Ankara Altnda district.

The collected data was compared and analysed for primary and middle rank

education in terms of school level and according to degrees of teachers and within

time intervals. The obtained data on the teacher salaries, are compared with OECD

member countries in terms of teachers and some other occupations.

The teacher salaries in Turkey has not reached at the expected level from the

Early Republican period up today. This situation not only decreased the attributed

value to the occupation but also adversly affected the employees. The eduaction

policies, which has been applied in Turkey, has been applied according to necessities

but within a framework reflecting the ideological overwiew of political authorities.


7/104

7

ZELGE LSTES

izelge 1- 439 sayl Orta Tedrisat Kanununa gre retmen Maalar

izelge 2- 1927 Yl retmen Maalarnn Alm Gc

izelge.3- 1452 Sayl Devlet Memurlar Maalarnn Tevhit ve Teadlne Dair

Kanuna gre Memur Derece ve Maalar

izelge.4- 1702 Sayl lk ve Orta Tedrisat Muallimlerinin Terfi ve Tecziyeleri

Hakknda Kanuna Gre Ortaokul ve Lise retmenlerinin Mdr ve Mdr

Yardmcl Karlnda Alaca Maalar

izelge.5- Ankara A Lisesi Memur ve retmenlerine Ait Maalar (1937)

izelge. 6- 3656 Sayl Devlet Memurlar Maalarnn Tevhit ve Teadlne Dair

Kanuna gre Memur Derece ve Maalar

izelge.7- 4805 ve 4988 Sayl Kanunlara gre retmenlerin Derece ve Maalar

(lira)

izelge.8- 1946 ve 1959 Yllarnda Memur Maalar (Lira)

izelge.9- 1946 ve 1959 yllarnda lkretim Okul Mdr ve retmen Maalar

izelge.10-2008 sabit Fiyatlarna Gre lkokul Mdr ve retmen(En Dk-

Yksek) Maalar (1946-1959)

izelge.11-2008 Sabit Fiyatlarna Gre Lise Mdr ve retmen(En Dk-

Yksek) Maalar (1946-1959)

izelge.12-2008 Sabit Fiyatlarna Gre lkokul ve Ortaokullarda alan Memur ve

Hizmetli Maalar (1946-1959)

izelge.14-2008 sabit Fiyatlarna Gre Lise Mdr ve retmen Maalar (1960-

1980)

izelge.15-2008 sabit Fiyatlarna Gre lkretim Mdr ve retmen Maalar

(1960- 1980)

izelge.16-2008 Sabit Fiyatlarna Gre lkretim, Ortaretim ve Lisede alan

Hizmetli ve Memur Maalar (1960-1980)

izelge.17-2008 sabit Fiyatlarna Gre lkretim Mdr ve retmen Maalar(1980-2010)


8/104

8

izelge.18-2008 sabit Fiyatlarna Gre Lise Mdr ve retmen Maalar (1980-

2010)

izelge-19 OECD yesi lkelerde Balang Seviyesinden Maa Alan lkretim

retmenlerinin Maa (Yllk Toplam Gelir ABD Dolar)izelge-20 OECD yesi lkelerde En st Seviyeden Maa Alan lkretim

retmenlerinin Maa (Yllk Toplam Gelir ABD Dolar)

izelge-21 OECD yesi lkelerde Balang Seviyesinden Maa Alan Lise


izelge-22 OECD yesi lkelerde En st Seviyeden Maa Alan Lise


izelge-23. lkretim ve Ortaretim retmen cretlerinin Baz MeslekGruplarna Ait Maalarla Karlatrlmas


9/104

9

BLM I

GR

Bu blmde aratrmann problemine, amalarna, nemine, sayltlarna,

snrllklarna ve tanmlarna yer verilmitir.

Problem

nsanlk tarihinde olduu gibi Trk tarihinde de retmenlik ok eski bir

ura alandr. Bir ura alan olarak retmenliin balangc, retme abalarnn

balangcna dayanr. retme abalarnn kkleri ise tarihin derinliklerine uzanr.

Bu abalarn bir ura alan nitelii kazanmas, bu ura alannn retmenlie

dnmesi ve retmenliin mesleklemesi ise olduka yenidir. retmenliintamamen kendine zg bir uzmanlk meslei olmas ise ok daha yenidir.

retmen, devletin eitim politikasn uygulamaya koyan, uygulama

sonularyla politikalar etkileyen, uzmanlk almalar ve aratrmalardan

yararlanan, ayn zamanda bu almalarla i ie olup onlara katk salayan nemli bir

kiidir (Var, 1973).

Tarihte ilk grlen eitim igreni retmendir. Anaokulundan niversiteye

kadar okul kavramnn iine giren bir rgtte retme sreciyle uraan kii

unvanna baklmakszn retmendir. Bu kii retmenlik eitimi grmse,

retmenlik mesleini de kazanmtr (Baaran, 2006).

retmenlik kendine zg bir profesyonel ura alandr. Genel anlamda

profesyonel, bir ii kazan salamak amacyla ve ustalkla yapan kimse demektir.

Byle bir kimse iin tm gerekleriyle inceliklerini renmi olmak durumundadr.

retmenlik artk (zel) alanda uzmanlk, akademik alma, mesleksel yetime ve

niversite diplomas gerektiren kendine zg bir profesyonel meslek stats

kazanm bulunmaktadr (Uan, 2001) .

Trkiyede retmenlik mesleinin Cumhuriyetin kurulu yllarnda meslek

anlam ve deerinin ar bast zel bir nitelik tad sylenebilir. Ulusal Kurtulu

Savan yneterek yeni bir devlet kurma abasyla Kemalist Projeyi gerekletiren

kadro, ilke ve normlar toplumu eskisinden tamamen farkl bir yapya dntrecek

bir sistemin kurucusu olmutur. Ulusal bamszlk savann arkasndan ayn kadro

tarafndan gerekletirilen proje, Kemalist dncenin alt ilkesiyle ifadesini

bulmutur. Rejimin eskisinden tamamen farkl olduu cumhuriyetilik; bir halk


10/104

10

hareketi olarak balayan kurtulu mcadelesi zerinden ulusal bamszln

temellendirildii halklk; dnem ierisinde ulusal kimlik zerindeki farkl

yorumlara bal olarak farkl ekillerde tanmlanan milliyetilik en nemli elerdir.

Belirlenmi bu eler ada uygarlk dzeyine ulama stratejisinin altyapsn

oluturmutur.

Bir imparatorluktan Cumhuriyete evrilen lkede yukardan aaya

gerekletirilen reformlarn (Latin alfabesine gei bata gelmek zere tekke ve

zaviyelerin kapatlmas, klk-kyafet kanunu vb.) arad ierden destein

eitimcilerden gelecei dnlmtr.

Batda ortaya kan bir olgu olan modernlemenin sanayileme ve eitim

ilikisi zerinden gittiin kabulyle, Osmanldan gnmze modernleme srecinin

son hamlesi olan yeni Trkiye Cumhuriyetinde eitim zerinden bir srecin

yrtlmesini kendi iinde tutarl bir durum karlamak gerekir. Dier taraftan

modernlemenin, kapitalizmle i ie gemesi, bir taraftan sermaye birikimi

yaratlmaya allrken dier taraftan dzene uygun birey yetitirilme abalar

birbirini tamamlar niteliktedir. Ulus devletler ekseninde kurgulanan modernleme bir

bakma uluslama, sanayileme ve demokratikleme ile anlamlandrlmaktadr. Bu

lnn sre olarak ilerlemesi ise eitimle mmkndr. Modernlemeyi

sanayileme balamnda aklayan Gellner (1995, 32), modernlemenin gerektirdii

homojen toplumu yaratan en nemli aracn eitim olduunu syler. Toplum

gelenekselden moderne evrilirken, yz yze ilikilerin yerine karmak ilikiler; basit

iblm yerine, bilim ve teknie dayanan karmak iblm topluma egemen olur.

Gelenekselden moderne doru yaanan bu deiim ve dnm salayan eitimdir.

Geleneksel yaps ile devlet ynetimi alanndaki birok dzenlemenin

Seluklu Devletinden devralnd Osmanl mparatorluunun eitim sisteminin

temelini medreseler oluturmaktadr. On beinci yzyla kadar bilim alanndayaanan gelimelere karn Osmanl mparatorluunda eitim yaklamn belirleyen

temel ama, iyi Mslman yetitirmektir. zellikle sradan halkn eitim grd

meknlar olarak sbyan mekteplerinde slam dininin retilmesi zerine kurgulanan

eitim, sistemin devam iin olduka nemli bir ara olarak ilev grmtr.

On yedinci yzylda, geri kalmln nedenini askeri baarszlkla aklayan

ve askeri alanda balayan modernleme abalarnn eitimde hissedilmeye

balanmas iin 19. yzyl beklemek gerekecekti. Eitim alannda nemli birdzenleme 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesidir. Bu nizamname ile


11/104

11

sbyan mekteplerindeki retmenlerin aylklarnn mahalle veya ky cemaati

tarafndan, rtiyelerdeki retmenlerin aylklarnn ise l Maarif daresi

Sandndan karlanaca belirtilmektedir(Akyz, 1978).

Merutiyet dneminde mparatorluun eitim giderleri ve retmen aylklar

devlet btesi ve illerin zel bteleri olmak zere iki kaynaktan karlanyordu.

1913 ylnda karlm bulunan Tedrisat- ptidaiye Kanun-u Muvakkatinin 67.

Maddesi ile 12 eit harcama kaleminin il zel idarelerinin btelerinden

karlanaca hkme balanrken, dier maddelerle de retmenler iin tayin,

emeklilik, ceza ve dl gibi konularda dzenleme yaplmtr. Maarif Nezaretinin

giderleri, Darlfnun ve ona bal kurulularn, yksekokullarn, orta dereceli

okullarn (sultaniler) giderleri devlet btesinden; illerdeki ilkokullarn, idadilerin,

darlmalliminlerin her trl giderleri ise il zel btelerinden karlanmaktayd.

retmenlerin byk bir ksmn oluturan ilkokul retmenlerinin aylklarnn yerel

btelere braklmas, onlar maddi adan zor duruma drrken; aylklarn devlet

btesinden alan dier retmenlerin ise daha ansl olduu grlmektedir (Akyz,

1978)

retmenler arasnda aylk asndan tam bir denklik salanamasa da bu

sistem uzun yllar baaryla uygulanmtr. Kurtulu Savann balamas ile iller,

gelirlerini karlamada glklerle karlamlar ve halktan vergi toplayamaz

duruma gelmilerdir. Bu nedenle de harcamalarnda ksntya giden iller, eitim

kurumlarnn deneklerini ve retmen aylklarn deyememilerdir. Bu durum

taradaki en nemli eitim sorununu oluturmakta idi.

Aylklarn zamannda alamayan ilkokul retmenlerinin skntlar Meclise

kadar ulamtr. l zel dare btelerinin yeterli olmamas, maliye memurlarnn

retmen aylklarn kasten vermemeleri, toplanan eitim paynn (il gelirleri iinden

eitime ayrlmas zorunlu olan % 10 pay) kastl olarak baka alanlarda kullanlmasgibi nedenlerle eitim ve retim etkinliklerinin durma noktasna geldii, dnemin

Milli Eitim Bakan Dr. Rza Nur tarafndan TBMMye sunulmutur (Baar, 2004).

Dr. Rza Nurdan sonra Milli Eitim Bakan olan Hamdullah Suphi

(Tanrver) de retmenlerin aylklar konusunu TBMMye tam ve eitime devlet

btesinden ayrlan denein artrlmas gerektiini belirtmi, zor durumda olan ve

retmen aylklarn demeyen iller iin devlet btesinden ek denek aktarlmasn

salamtr (Baar, 2004).


12/104

12

retmen aylklarnda geici de olsa bir iyiletirme yapan kanun 1924 ylnda

kabul edilen ve 1925 ylnda uygulamaya konulan 439 Sayl Orta Tedrisat

Muallimler Kanunudur. Bu kanunla retmenlik bir meslek haline getirilmi,

retmenler sabit ve mevkut olarak iki ksma ayrlm ve her iki ksmn aylklar

kdem ve dereceye gre hesaplanmtr. Ayrca bu kanunla retmenler iin baz

haklar kabul edilerek, ceza ve dl sistemiyle ilgili dzenlemeler yaplmtr (Ayas,

1948).

27 Aralk 1924 tarihli ve 538 sayl kanun ile retmen aylklarnda bir

dzenleme yaplarak, retmenlerin asgari alacaklar aylk (en az) 600 kurutan 1000

kurua karlmtr. Bu arada ylda bir de aylklarnda 200 kuruluk zam

yaplmas ngrlmtr. Yine ilkretim retmen yardmclarnn bu kanuna gre

en az 600 kuru aylk almalar, ylda bir de aylklarna 100 kuru zam yaplmas

kararlatrlmtr (Baar 2004). Akyze gre retmen aylklarnda gerekletirilen

bu iyiletirme 1924 ylnda hkmetin ars zerine Trkiyeye gelen Amerikal

eitimci John Deweyin zendirmesi ile gerekletirilmitir. Dewey, retmenlerin

ekonomik sknt ektiklerini ve bu konuda bir iyiletirme yaplmasnn gerekli

olduunu sylemitir. Dewey raporunda Trk eitiminin temel sorunu olarak

retmen aylklar sorununu gstermi ve srarla retmenlerin refaha

kavuturulmasn nermitir (Akyz, 1978).

Trkiyeye davet edilen bir dier eitimci Khne, 1925 ylnda hazrlam

olduu raporda retmen aylklarnn az olmasn byk tehlike olarak grm,

blgelerin ve fiyatlarn farkllk gsterdii yerlere gre deiik aylk denmesini

nermi; pahallk, zamlar ve retmenlerin yaam koullar arasnda denge

kurulmasn istemitir (Kalayc 2004).

retmen aylklarnda iyiletirme salayan 27 Aralk 1924 tarihli ve 538

sayl kanunun karlmasna ramen l zel darelerinin gelirlerinin olduka snrlolmas ve salam kaynaklara dayanmamas bir takm skntlarn yaanmasna neden

olmutur. Bu durum retmen aylklarnn her eyden nce bir bte sorunu olduu,

yasal dzenlemelerin tek bana retmen aylklarnn dzenlemesinde yeterli

olmadn gstermitir.

lkretim hakknda hkmler ieren bir kanun da 1926 ylnda yaymlanan

Maarif Tekilatna Dair 789 sayl kanundur. Kanun, ilkokullarn almasyla ilgili

prosedre yer vermi ve ayrlacak kaynaklarla alabileceini anlatmtr. lkretimretmenlerinin aylklar, ev kiralar, eya cretleri, mdr ve baretmenlerle


13/104

13

ilkretim mfettilerinin denekleri ve baz yerlere tayin olacak retmenlere

verilecek aylk zamlar ve denekleri hakknda hkmler konulmutur (Ayas, 1948).

Cumhuriyetin ilk yllarnda zellikle ilkokul retmenleri iin ortak olan

sorunlarn banda aylklarn zamannda alamamalar gelmektedir. Dolaysyla da

Milli Eitim Bakanlarnn gndemindeki konularn banda retmenlerin aylklar

gelmitir. Bu durum 1930larda da srm ve Mili Eitim Bakan Reit Galip, 1933

ylnda valilere il zel idaresinden aylk alan retmenlerin aylk durumlarn ve

aylklarn zamannda denip denmediini renmek zere bir yaz gndermi ve

cevap verirken de valilerin kendilerini bir ay aylk alamayan bir retmen yerine

koymalarn istemitir. Milli Eitim Bakannn ald cevaplar, Cumhuriyetin ilk on

ylnda retmen aylklaryla ilgili kayda deer bir gelime yaanmadn

gstermektedir. nk retmenler aylklarn zamannda alamamaktadrlar.

Kendisine gelen cevaplardan sonra Reit Galip, bundan byle retmenlerin

aylklarn zamannda alacaklarn aklamtr (Baar, 2004).

Fakat ilkokul retmenleri yine de aylklarn zamannda alamamaya devam

etmilerdir. Bu durum retmenlerin mesleklerini brakmalarna ve ilkokul

retmenliinin ekonomik bakmdan gven vermeyen bir meslek olarak grlmesine

sebep olmutur. retmen aylklarnn 1948e kadar l zel daresi btesinden

karlanmas bu durumun en nemli nedenini oluturmaktadr. Bu tarihte kan 5166

sayl zel darelerden Maa Alan lkokul retmenlerinin Kadrolarnn Milli

Eitim Bakanl Tekilatna Alnmas Hakknda Kanun ile ilkokul baretmen,

retmen ve yardmc retmenlerinin her trl kanuni haklarnn genel bteden

denmesi ngrlmtr. Bylece tm ilkretim giderleri ve ilkokul

retmenlerinin aylklar genel Devlet btesi iine alnmtr (Akyz, 1994).

1950de iktidara gelen Demokrat Partinin eitim asndan belli bal ilk

uygulamas Ky Enstitlerini kapatmak olmutur. Bu dnemde genel olarakretmenlik mesleinin daha ekici hale getirilmesi almalar yrtlm; aylk ve

cret karl olmak zere iki dzeyde dzenlemeye tabi tutulmutur (Baar, 2004).

1959da Trkiye retmenleri Milli Federasyonu Bakan bir toplant

yapm, ky retmenlerinin maduriyetlerinin giderilmesi ve 50 TL. lk denek

verilmesini istemitir. Ayrca, retmenlerin terfi ettirilmeleri ve daha yksek

dereceden balamalar istenmi ama bir sonu alnamamtr. Dier taraftan,

retmenlerin yksekrenim yaptklar takdirde aylklar kademelerinde artlar


14/104

14

olaca ngrlm, fakat gerekletirilemedii iin hem retmenlerin

gdlenmesini azaltm, hem de niteliklerinin artmasn engellemitir (Gven, 2003).

Bu dnemde retmenler aylk karl olan kadrolara atanmlardr. rnein

normal bir okuldan mezun olmu ilkokul retmeni 13. dereceden ie balayp (daha

sonra daha yksek dereceden) 1959 yl itibaryla aylk 350 TL. (~40 $), iki yllk

eitim enstitsnden mezun olan bir ortaokul retmeninin ayl 400 TL. (~45 $) ve

ilkokul retmeninden bir kademe daha ileride) ve drt yllk bir niversiteden

mezun olan bir retmen 7. dereceden greve balayp 450 TL. (~50 $) aylk

almaktayd. Bu balang aylklar herhangi bir snav geen ya da iyi derecede

yabanc dil bilen retmenler hari tm retmenler iin standartt. retmenlerin

ilerlemesi ounlukla otomatik olarak gereklemekteydi ve bylece buna bal

olarak aylk cret artlar da kendiliinden gelmekteydi. retmenlerden bazlar

yksek retim, daha fazla kdem gibi niteliklere sahipken, yksek aylkl kadrolarn

keyfi datm yznden, yksek nitelikli retmenlere deil de dierlerine bu

kadrolarn verilmesi sorun yaratmtr (Gven, 2003).

1950 sonrasnda ABD ile yakn ilikiler, ar devlet harcamalar ve da

bamllk, devalasyonu peinden getirmi, bylece tm devlet memurlarnn

aylklar gibi retmenlerin aldklar aylklar da eritmitir.

Planl dneme gei ncesinde retmenlerin ekonomik durumlarnn

dzeltilmesi beklenmitir. Fakat Demokrat Parti dneminde retmenlerin aylklar

bata olmak zere yaam koullar asndan herhangi bir iyiletirmenin yaplmad

grlmektedir. ktidara yakn yayn organlarndan olan Eitim Hareketleri

Dergisinin Haziran 1957de yaynlanan saysnda kan retmenin 1001 Sorusu

balkl yazda retmenlere yaplmas planlanan ama yaplmayan ypranma zamm

ele alnmtr. Milli Eitim Bakan Ahmet zelin almalar hatrlatlarak,

retmenlere ypranma zamm adyla ek bir tahsisat verilecei, fakat alt aydan fazlabir zaman getii halde bundan bir sonu alnamad belirtilmitir.

Demokrat Parti dneminden sonra da retmenlerin durumunda bir iyileme

grlmemitir. 1960lar da retmenlerin dk aylk ve statye maruz kaldklar

yllardr. 1965 ylnda OECD tarafndan hazrlanan bir raporda, kylerde biraz daha

yksek olmak zere retmenliin dk prestijli olduu ve retmenlere denen

dk cretin retmenlerin nitelik ve nicelik ynnden yetersiz kalasna yol at

belirtilmektedir. (Gven, 2003).


15/104

15

Petrol krizi ve ardndan gelen neoliberal ekonomi politikalarnn tm dnyada

kabul grmesi sadece retmenler deil, tm alanlar asndan skntl dnemler

olmutur. Kt ekonomik durum, istikrarsz ynetimler ve siyasi olarak kargaal

gnler bu dnemin zellikleridir. zellikle kamuda alan retmenler iin dk

aylk 1970lerde de srmtr.

1978 ylnda Ankarada yaplm olan bir anketten retmenlerin ekonomik

durumlar hakknda u sonular ortaya kmtr: Ankarada 1978-1979 retim

ylnda hem ilkretimde hem de lisede 1 retmene 20 renci dmektedir. Her

yz retmenden 13 yalnzca kendini geindirmekle ykmldr. Her 100

retmenden 20sinin ailesinde yalnz l kii, 81inde 2-4 kii gelir getirici bir ite

almaktadr. Bu sonuca gre, Ankarada retmen ailelerin byk ounluunda

(% 82) birden ok kii almak zorunda kalmaktadr. Ankara retmenlerinden %

56snn hibir yerde evi yoktur. % 35nin Ankara, iinde, % 9unun da Ankara

dnda evi vardr. Dk gelirli semt retmenleri iinde evi olmayanlar, yksek

gelirli semtlerde alanlara gre ok daha fazladr. Dk, orta, yksek gelirli

semtlere gre evsizlik oranlar ilkokullarda sras ile, % 57, % 38 ve % 24; Orta

dereceli okul retmenlerinde ise, % 67, % 81 ve % 37dir. lkokul retmenleri

iinde ev sahibi olanlarn oran daha fazladr. Anketten elde edilen veride

retmenlerin ounluun kaloriferli evlerde oturmalar ise dikkati eken bir

noktadr (Gven, 2003).

retmenlik konusu iki adan byk bir sorun oluturmaktadr. Bunlardan

biri ekonomik sorunlar olarak, dieri ise yaklam sorunudur. Ekonomik sorun

retmenlik mesleini itibarsz klan ve retmeni karnn doyuramaz hale getiren

byk deime ile ortaya kmtr. Sabit gelirlilerin arlaan yaam koullaryla ba

edemedii gnmzde retmenler gitgide sefilleen memur kitlesinin banda yer

almlardr. Bu sefalet retmenlii ekici olmaktan kard iin, genellikle bakamesleklere ait renime olanak bulamayanlarn retmenlii tercih etmelerine neden

olmutur. Toplum nezdinde eitim ve retmenlik ok yksek bir yer igal ederken,

yaamda bunlarn hibir deer ifade etmeyii (Gngr, 1982), toplumda itibarn bilgi

ve eitimle deil, parayla llr hale gelmesi, deerler sistemini alt st etmitir.

Bteden eitime ayrlan payn miktar, hkmet programlarnda eitime

verilen nem, belirli aralklarla yaplan Mill Eitim uralar kararlarnn ciltler

dolusu kitaplar halinde raflardaki yerini almas, devletin ve dolaysyla hkmetlerineitim ve de retmenlik konusuna yaklam bu durumu aka ortaya koymaktadr.


16/104

16

Gnmz koullarnda retmenlerin sorunlarn drt balk altnda toplayan

Baaran, bunlar yetime, alma, yaam ve rgtlenme olarak saymaktadr

(Baaran, 2006).

ncelikle retmenlerin yetime sorunu hem bakanlk hem de niversitenin

taraf olduu bir sorundur. ki kurum arasnda dorudan ve etkili bir iletiim bu gne

kadar kurulamamtr. Alan mezunu ve atamay bekleyen binlerce retmen aday

varken, Bakanlk herhangi bir niversiteyi bitiren kiileri retmen olarak

atamaktadr.

Eitim ortamlarndaki fiziki koullarn yetersizlii, retmenlerin iyknn

arl, brokratik ilerin okluu, disiplin kurallarnn basks, kadrosuzluk

nedeniyle zamannda terfi edememe, atamalarda politik yaklamlar, gnlsz yer

deitirmeler, tefti sisteminin kusurlarn dzeltmek yerine igrende kusur

aranmas, dllendirme ve zendirme kurallarnn yetersiz olmas gibi birok sorun

retmenlerin alma koullarn betimlemekte saylabilir (Baaran, 2006) .

retmenlerin seslerini duyurabilmeleri, sorunlarla baa kabilmeleri, karar

mekanizmasna katlabilmeleri gibi pek ok alan rgtlenmelerine baldr. Fakat

sendikal retmen says her geen gn artsa da rgtlenmenin de tek bana bir

anlam ifade edemeyecei aka grlmektedir.

retmenlerin sorunlarn birbirinden ayrarak, birini dierinden daha nemli

varsaymak kendi iinde bir sorun oluturabilir. Dier taraftan sorunlarn teker teker

ele alnmas ve zm yollarnn ayrntl olarak sunulmas da retmenlerin

koullarnn iyiletirilmesine somut katk salayacaktr.

Bu almann da konusunu oluturan retmen aylklar, retmenlerin

yaam koullar ierisinde ele alnmaktadr. retmenlerin yaam koullarn

oluturan en nemli bileen aylktr. retmenlerin aldklar aylk oturduklar ev

bata olmak zere yaam kalitesinin artrlmas, kendini gelitirmesini salayacakkoullarn oluturulmas ve srdrlmesi iin vazgeilmez neme sahiptir.

retmenlerin tm bunlar yapabilmeleri iin alklarnn yksek olmas

gerekmektedir (Baaran, 2006).

retmenlerin ald aylklar alk snrnn altnda kalmaktadr. lkenin

aydn snf olarak nitelendirilen ve bilgi anda kendini devaml olarak yenilemek

durumunda olan retmenlerin deil kitap almak, gazete dahi alamaz duruma geldii

grlmektedir. Bugn rnek almaya altmz pek ok endstrilemi lke ulusaleitim sistemlerinde kkl deiimler gerekletirdiler veya gerekletirme


17/104

17

yolundadr. Her bakmdan bizden nde olmalarna karn eitime verilen bu nemin

nedeni nedir? (imek, 1997, 80) sorusunun cevab, o lkelerin gelimeye verdikleri

nemin, insana verilen nemden ve bunun da eitimden getiinin bilincinde

olmalardr.

Eitim-Senin 2006 ylnda yapt bir aratrmaya gre, 1996 ylnda bir

retmen ayl ile 7,4 Cumhuriyet altn alabiliyorken, 2001 krizi sonras sadece 3,5

altn alabilmitir. 2006 ylnda ise bir retmen aylyla sadece 4,1 Cumhuriyet

altn alabilmektedir. Buna gre bir retmen 2006 ylndaki aylyla, 1996 ylna

gre 3,3 Cumhuriyet altn daha eksik almaktadr. 10 yl ncesine gre

retmenlerimiz, sadece Cumhuriyet altn lt olarak alndnda, 2 kattan fazla

yoksullamtr. 2008 ylnda alm gc artyormu gibi grnen retmen

aylklarnn 2009 ylnda ciddi bir d gsterdiini sylemek gerekir. nk

Austos 2008 ayl ile 5,2 cumhuriyet altn satn alabilen bir retmen, 2009 ubat

ayl ile 3,9 cumhuriyet altn satn alabilmektedir.

Bir lkenin kalknmas iin olduu kadar lkenin yurttalarnn

yetitirilmesinde en nemli role sahip olan retmenlerin aylklarnn Cumhuriyetten

beri dk olduu eitli yaynlarda yer almakla birlikte aratrma konusu edilmedii

gzlenmektedir. Bu nedenle aratrmann problemini, resmi ilkretim okullarnda

ve genel lisede grevli retmenlerin aylklarnn durumu oluturmaktadr.

Aratrmann Amac

Bu aratrmann amac, Ankara ili Altnda ilesinde grev yapan

retmenlerin aylklarndan yola karak, Trkiyede ilkretim ve lisede grev

yapan retmen aylklarnn durumunun ortaya konulmasdr.

Bu ama dorultusunda aadaki sorular cevaplandrmaya allmtr:

1- Trkiyede ilkretim ve lisede grev yapan retmenlerin aylklarnn

Cumhuriyetten nce durumu nedir?

2- Cumhuriyet ncesi siyasal iktidarn eitim yaklam ile retmen aylklar

arasnda nasl bir iliki vardr?

3- lkretim ve lisede grev yapan mdr, retmen, memur ve hizmetli

aylklarnn

a- Atatrk Dnemi (1920-1938)


18/104

18

b- Bir gei dnemi olarak kinci Dnya Sava Yllar ( 1939-1945)

c- ok Partili Dnem (1945ten Gnmze) iinde durumu nedir?

4- Trkiyede ilkretim ve lisede grev yapan mdr, retmen, memur ve

hizmetlilerin aylklar ile siyasal iktidarn eitime yaklam arasnda nasl bir ilikili

vardr?

5- retmen aylklar ile retmenlik mesleinin geliimi arasnda nasl bir iliki

vardr?

6- Seilmi baz mesleklerle karlatrldnda retmen aylklarnn

durumu nedir?

7- Trkiyede ilkretim ve lisede grev yapan retmenlerin aylklarnn

OECD lkelerindeki retmen aylklarna gre durumu nedir?

Aratrmann nemi

Gelimi, kalknm ve ada bir toplum olabilmenin ilk ve temel koulu

eitime gereken deeri vermek ve eitimin niteliini artrmaktr. Eitimin nitelii ise

retmenlerin nitelikleri ve yetitirilmeleri, ynetsel dzenlemeler, eitimsel

olanaklar, retmenlerinaylklar gibi etkenlere baldr.

Bu alanda yaplm olan almalar aratrldnda, sz edilmesi gereken

almalardan birisi, Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Enstitsnde Tuncer

Blbl tarafndan 2006 ylnda yaplm olan niversite retim Elemanlarnn

Akademik Yaama yansmalarnn Deerlendirilmesi adl doktora tezidir. Bu

alma niversite retim elemanlar ile snrl olup, ilkretim ve lisede grev

yapan retmenler ile memur ve hizmetli gibi alanlar kapsamamaktadr. Bir

dier alma Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstitsnde lhan Sarbalk

tarafndan 2006 ylnda yaplan Trkiye ve Dnyada retmen cretleri adlYksek Lisans tezidir. alma istatistiksel verilerin genel olarak derlenip, birka

lke ile karlatrmasndan ibarettir. Kapsam snrl bir dier alma Mehmet

Klaslann 1983 tarihli ortaretim retmenlerinin ek ders cretlerini konu alan

Ortaretimde retmenlerin Ek Ders cretlerinin Yasal Yaps ve Uygulamada

Sorunlar adl almasdr. Son olarak deinilmesi gereken alma, Ersin Baykan

tarafndan 1982 ylnda yaplan Cumhuriyetten Gnmze Ortaokul ve Lise

retmenlerinin cretleri (1923-1981)adl almadr. 1923ten 1981e kadar olandnemi iine alarak dierlerine gre daha kapsayc olan bu alma ayn zamanda


19/104

19

sadece ortaokul ve lise retmenlerini konu alarak, ilkretim retmenlerini

kapsam dnda tutmutur.

retmen aylklarnn durumunu inceleyen bu aratrmada alanla ilgili dier

aratrmalardan farkl olarak Cumhuriyetten bu gne kadar ilkretim ve orta

retimde grev yapan retmenlerin aylklar, mdr, memur ve hizmetli aylklar

ile birlikte ele alnmtr. Ayrca Cumhuriyetten ncesi dnemi Osmanl

mparatorluunda modernleme abalarnn balad srelerle ele alanbu alma

dnemsel kapsayclk asndan dierlerinden olduka genitir.

Snrllklar

Aratrmann snrllklar unlardr:

Bu aratrma kamu kesimindeki ilkretim ve lisede grev yapan mdr,

retmen, memur ve hizmetlilerin aylklarnn incelenmesi ile snrl tutulmu olup;

zel sektr tarafndan finanse edilen ve zel ilkretim ve lise alanlar almann

dnda braklmtr. Bu dorultuda almada Ankara ili, Altnda ilesindeki resmi

ilkretim ve lisede grev yapan retmen, mdr, memur ve hizmetlilerin

aylklarna yer verilmitir.

Aratrmann verilerini derlemek amacyla incelenen 2009 ve 2010 ylarna

ait Maa Defterlerinde yer alan dier grevliler (bahvan, daktilo memuru, ambar

memuru, ii gibi) de almann dnda tutulmutur.

Tanmlar

Bu almada kullanlacak baz kavramlarn tanmlar yledir:

Aylk: Bu aratrmada aylk kavram, resmi ilkretim ve lisede grev yapan

mdr, retmen, memur ve hizmetlilere, aylk olarak yaplan demedir.

retmen: Bu aratrmada retmen, resmi ilkretim ve lisede eitim

retim grevlerini yrten kiidir.

lkretim: Bu aratrmada ilkretim kavram, Milli Eitim Bakanlnabal olarak sekiz yllk renim veren ve 614 ya aras ocuklarn devam ettii

resmi retim kurumlarn kapsamaktadr. lkretim kavram 1997 ylna kadar

ilkokul, bu yldan sonra ise ilkretim okulunu kapsamaktadr.

Ortaretim: Bu aratrmada ortaretim, Milli Eitim Bakanlna bal

olarak ilkretime dayal, drt yllk renim veren resmi genel, mesleki ve teknik

retim kurumlarnn tmn kapsar (14.6.1973 tarihinde kabul edilen ve 06.08.2008

tarihinde baz maddelerinde deiiklik yaplan 1739 Sayl Milli Eitim TemelKanunu).


20/104

20

Lise: Bu aratrmada lise, 14.6.1973 tarihli Milli eitim Temel kanununda

saylan liselerden genel program uygulayan ifade eder. 1924 tarihli kinci Heyet-i

lmiye kararlarna gre mfredat ve programlar deitirilen dadiler lise olarak

adlandrlm, 2005 ylndaki Talim Terbiye Kurulu karar ile retim sresi drt

yla karlmtr

BLM II

KURAMSAL EREVE

lkemizde retmenlerin gelimi lkelerdeki meslektalaryla gerek aylklar

ve gerekse sosyal stat olarak karlatrldnda farkllklar olduu grlr. Eitim

Senin 2005 ylnda yapm olduu bir aratrmaya gre en yksek retmenaylklarnn verildii lke Almanya iken, en dk retmen ayl veren lke

Trkiye'dir. Buna gre; Almanyada greve yeni balam bir ilkokul retmeni

ylda 38.412 dolar gelir elde etmekte, Yunanistan'da ayn koullarda bir retmen

ylda toplam 20.086 dolar kazanmakta iken, bu rakam Trkiye'de 6358 dolarda

kalmaktadr. Trkiye ile AB yesi eitli lkelerdeki retmenlerin aldklar aylklar

karlatrldnda aradaki byk aylk uurumu rahatlkla grlebilir. Trkiye'de

eitim emekilerine denen dk aylk oranlar, ayn zamanda lkemizde eitime veeitim emekilerine ne kadar nem ve deer verildiinin gstergesi niteliindedir

(www.sendika.org/yazi.).

Trkiyede retmen aylklar, gnmze kadar ekonomik olarak istenen

dzeye ulaamamtr. Bu durum meslee atfedilen deeri drd gibi, meslekte

alanlar da olumsuz ynde etkilemitir. lkemizde uygulanan eitim politikalar

gereksinimler dorultusunda deil de siyasi iktidarlarn ideolojik grlerini yanstan

bir erevede hazrlanm ve uygulamaya konulmutur. Ayn ideolojik yaklam

retmenler bata olmak zere kamuda memur altrlmasnda da grlmektedir.

Hkmetlerin Uluslararas Para Fonu ve Dnya Bankas ile yaptklar anlamalar

dorultusunda, kamu kesiminde kadrolu retmen saysn azaltmak iin

bavurduklar yntemlerden balcas szlemeli retmen altrlmasdr.

Szlemeli retmenlik, Milli Eitim Bakanlnn 2004 ylnda uygulamaya

balad ve her geen gn saysn daha da artrd bir istihdam biimidir.

Trkiyede kamu kesiminde alan retmenler szlemeli retmenlik

dnda kadrolu, cretli ve vekil retmen olarak istihdam edilmektedirler. Aylk


21/104

21

bata olmak zere birok bakmdan farkllk gsteren bu retmenlerin zlk haklar

merkezi ynetim (bakanlk) tarafndan dzenlenmektedir. Ayrca Trkiye

uluslararas szlemelere imza atarak da retmenler ile ilgili ykmllkler altna

girmektedir. Bunlardan birisi retmen Haklar Stats Ortak Belgesi dir.

UNESCO ve ILOnun 5 Ekim 1966 tarihinde ortaklaa kabul ettikleri ve 145

paragraftan oluan retmen Haklar Stats Ortak Belgesi ne gre,

retmenlerin alma koullar, eitimin en yksek derecede etkinliini salayacak

nitelikte olmal ve retmenlere kendilerini tmyle mesleksel uralarna adama

olana vermelidirler. Bu belge retmenlerin konumlarn glendirmeyi, haklarn

gelitirmeyi ve korumay amalayan, bir anlamda uluslararas dzeyde belirlenmi

bir toplu szleme niteliindedir.

retmen aylklarn incelenirken aylk cret kavram ile ilgili bilgi vermek

faydal olacaktr.

Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn 55. maddesine gre cret emein

karldr. Devlet, alanlar yaptklar ie uygun adaletli bir cret elde etmeleri ve

dier sosyal yardmlardan yararlanmalar iin gerekli tedbirleri alr denilmektedir.

Klasik ve Neoklasik ktisat Kuramlar Asndan cret Kavramnn Ele Aln

Klasikler, cretin, igcnn arz ve talebinin kesitii noktada olduunu

kabul eder ve bunu igcnn doalfiyat olarak tanmlar. Klasikler igcn, nitel

boyutta ele alm ve onu homojen birimler olarak zmlemeye katmlardr. gc

arznn oluumunu ve igc talebindeki deimeleri aklarken, igc nitelii

dikkate alnmamtr (nal, 1996, 33).

Kapitalist retim biiminde, igc verimliliinin artrlarak emek

verimliliinin artrlmas amalanr. Yani, retimde alanlarn birim zamanda daha

fazla igc kullanarak, ortaya kan mal ve hizmet miktarlarn artrmalar istenir.nk alanlara, sahip olduklar igcn belli bir sre boyunca retimde

kullandklar iin cret denir (nal, 1996, 71).

Klasik iktisadn savunucularndan Adam Smith gibi baz ekonomistler,

eitimi gelecekteki kazan kapasitesine yaplan yatrm olarak grrler. Smith,

eitim farkllklarn, iin uygunluu, iin sresi ve istihdamn biimi ile

birlikte, cret farkllamalarnn bir nedeni olarak grmtr (nal, 1996, 73).

nsan Sermayesi Kuram, ekonomide kaynak dalm zerindeyounlamtr. Fakat, igc piyasas zmlemesi igc talebini ve igc arzn


22/104

22

etkileyen etkenlerin incelenmesine dayand iin, kuram marjinal verimlilik kavram

ile igc talebi arasndaki balanty da kurmutur (nal, 1996, 73). nsan

Sermayesi Kuramndaki piyasa ileyii rekabeti bir piyasadr. gc arz ve igc

talebi arasndaki etkileim, bir denge cret dzeyini ve denge istihdam dzeyini

belirler. cretin ykselmesi durumunda, alanlarn ile ilgili rekabeti artar ve

sonuta cret der. Bu kez firmalar arasndaki rekabet cretin yeniden ykselmesine

yol aar (nal, 1996, 74).

nsan Sermayesi Kuramna gre bireyler, gelecekte daha fazla gelir elde

etmelerini salayacak olan eitim programlarna yatrm yapmay tercih ederler.

Yksek cret denen meslekler, bu mesleklerle ilgili eitim programna

yatrm ve harcama yaplmas zendirilen mesleklerdir. Yani bir alandaki eitim

program gelecekte daha fazla gelir elde etmeyi salyorsa, kiiler bu programa

yatrm yapmay tercih edeceklerdir (nal, 1996, 83).

Verimlilikle cret arasnda kurulan iliki, performansa dayal cret sisteminin

gnmz ekonomileri tarafndan tercih edilir haline gelmesine neden olmutur. Bir

zel sektr mant olan bu uygulamann kamu alanlar iin de uygulanmas

retmenlerin de iinde bulunduu ve olduka geni bir toplum kesimini oluturan

alanlar aleyhine bir durum olarak karmza kmaktadr.

Performansa Dayal cret Sistemi

Gnmzde belki de geerliliini en ok koruyan ve kullanlan cret sistemi

olan performansa dayal cret sistemi ngiliz kamu personeli sistemi rnek alnarak

hazrlanan bir anlaytr. cret ile performans arasnda iliki kurulur; alanlarn

performans ltleri hazrlanarak yllk olarak deerlendirilir ve cret ona gre

belirlenir. Akalp, performansa dayalcret yanls savlar u ekilde snflandrr:

1. Performansa dayal dllendirmenin performansa baml olduu eklindenet bir mesaj, kuruluta performansa ynelik bir kltrn gelitirilmesine katkda

bulunur.

2. stn nitelikli personeli elde tutmaya yardm eder, dk nitelikli

personele ise kendilerini gelitirmeleri, eer gelitiremiyorlarsa ayrlmalar yolunda

mesaj iletir.

3. alanlar motive eder ve baarya endeksler (Aktaran, Datan, 2008).

Performansa dayal cret sistemi toplu szleme sistemini etkisizletirmekteve rgtszl zendirmektedir. Sistem, alanlar arasnda ar rekabete yol


23/104

23

atndan ibirliini ve yardmlamay azaltr. Ayn zamanda bu uygulama ile

yneticilerin alanlar zerindeki kontrollerini de artrr.

Szlemeli personel sisteminin bir paras olacak bu uygulamann sonuta i

gvencesini ortadan kaldraca, alanlarn iverenle yaknlama adna birbirleriyle

olan ilikilerinde samimiyetten uzak bir duru sergiledikleri ve cretlerin artrlmas

adna her trl olumsuzluun yaand bir ortamn yaratlmasna sebep olaca

bilinmelidir.

Performansa dayal cret yaklamnn doal uzants olarak gndeme gelen

istihdam alanlarnn geniletilmesi, retmenler olduu kadar tm alan kesimlerin

aleyhine olan bir uygulamadr.

alann performansnn deerlendirilmesinde znel ltler, cret artlarn

veya ykselmeyi belirlediinden, ynetim iten ayrlmasn istedii kiiye dk

prim vererek onu bezdirme, yola getirme veya ayrlmaya zorlama ansna sahiptir.

Ayn ekilde iten atlma korkusu ya da yksek performans elde etme amac bireysel

rekabeti en st dzeye kararak, iverenle iyi geinme, hatta arkadalarn iverene

ihbara kadar varabilir. Bu sistem ile cretlere ayrlan toplam pay artmamaktadr.

Kamu Kurulularnda yaygn uygulama asgari bir cret ve snrl bir oranda alann

yararlanabilecei performans cret biimindedir. Belirli sayda alan arasnda yer

alarak creti ykseltme hedefi rekabet kltrnn her trl sonucunun yaanmasna

yol aabilecektir (http://www.iscimucadelesi.net).

Akalpa gre, performansa dayal cret sisteminin sakncalar u ekildedir:

(Aktaran, Datan, 2008)

1. Eer performans deerleme sistemi yetersiz ve nesnel deilse,

cretlendirme sistemi ile badatrlmas olumsuz sonulara yol aabilir.

2. Maliyeti yksek bir cret sistemidir.

3. Bireysel performans dzeyindeki artn ne lde iletme performansndaetkili olduu ou kez cevaplandrlmas mmkn olmayan bir tartma konusu

olabilir.

4. Dikkat nitelie deil, hacim ve hza ynelebilir.

Bir iletmede cretin performansa dayandrlmasnn birok yolu vardr.

Verilen tevik nakit paradan irket hissesine kadar birok ekil alabilir. Ayrca

dller arasndaki sre de birka ay ile birka yl arasnda deiebilir. Performans

eitli dzeylerde, yani bireysel, takm ve rgt performans olarak llebilir(Aktaran, Datan, 2008).
http://www.iscimucadelesi.net/arsiv/dergi/dokuz/kamuref9.htmhttp://www.iscimucadelesi.net/arsiv/dergi/dokuz/kamuref9.htm


24/104


25/104

25

deitirilmitir. Okul, 1994-1995 retim ylnda ilkretim okuluna dntrlm

ve 2001 ylnda okulun ad yeniden imdiki ad ile deitirilmitir.

Okullardan bir dieri, Milli Eitim Bakanl tarafndan yaptrlan ve 1949

ylnda eitim retime balayan Okuldur. Okula milli eitime dair yararl

hizmetleri nedeniyle Milli Eitim Bakanlarndan birisinin ad verilmitir. Okul, u

anda 15 derslikle eitim retimine devam etmektedir.

Birbaka Okul, 1933 ylnda ina edilmeye balanm ve 1934 ylnda eitim

ve retime almtr. Gnn artlarna gre on drt dershane, toplant salonu,

yemek salonu, spor salonu ve dier aksam ile olduka modern bir nitelikteki okulda,

snflar yetmi renci alacak ekilde dnlmtr. Dnemin babakan smet

nn, okulun fahri dernek bakanln yapmtr.

Bir dier Okul, Atatrkn emri dorultusunda 1924 ylnda temeli atlm ve

1925 ylnda ilkokul olarak eitim-retime alm bir okuldur. Biri Latife Hanm

adyla kz renciler iin, dieri Gazi ilkokulu adyla erkek renciler iin ki bina

olarak ina edilmitir. Daha sonra kz ve erkek renciler birletirilerek ad

deitirilmitir. Mustafa Kemale Atatrk soyad verildiinde okul bugnk adn

almtr ve tarihi binasnda ayn adla eitim retimine devam etmektedir. 1951

ylnda ortaokul, 1957 ylnda ise lise kademeleri eklenmi, 1965 ylnda bnyesinde

Akam Lisesi almtr. Ortaokul 1972 ylnda bnyesinden ayrlm, akam lisesi de

1980 ylnda kapatlmtr. Lise gndz eitim veren bir genel lise olarak hizmet

vermekte iken 2010-2011 Eitim retim Ylnda Anadolu Lisesi'ne

dntrlmtr.

Okullardan bir bakas, 1928-1929 eitim-retim ylnda almtr.

Bamsz olarak 1949 ylna kadar smet Paa Kz Enstits binasn

kullanmtr.Halen eitim-retime devam etmektedir.

Aratrma yaplan son Okul, 1924 ylnda baka bir bakanln bnyesindealm olup 1926 ylnda Milli Eitim Bakanlna devredilmitir. 1929 ylnda

imdiki okul binas ina edilerek 1930 ylnda hizmete almtr. Daha sonra ina

edilen ek binalarla geniletilen Okul, hala hizmet vermektedir.

Verilerin Toplanmas ve zmlenmesi

Aratrmada ncelikle kaynak taramas ile mevcut uygulamalar ve evren

hakknda bilgi toplanmtr. Cumhuriyetten gnmze Trkiyede retmenaylklarnn durumu ve geliimi hakknda literatr taramas yaplmtr. Sonraki


26/104

26

aamada ise aratrmaya konu olan ilkretim ve lisede grev yapan mdr,

retmen, memur ve hizmetlilerin aylk dzeylerinin belirlenmesi amacyla ayrntl

olarak veri toplanmtr. Bunun iin Ankara ili, Altnda ilesindeki resmi ilkretim

ve lisede Maa Defterlerinin incelemek iin ariv taramas yaplmtr. Aratrmaya

konu olan retmenlerin ve retmenlerle birlikte mdr, memur ve hizmetlilerin

yllara gre; bulunduklar dereceye gre aylklar ve ulalabilen ek ders cretleri

incelenmitir.

Toplanan veriler, okul dzeyinde, ilkretim ve lise olarak; retmenlerin

dereceleri dzeyinde, bulunduklar derecelere gre; seilen zaman dilimleri iinde

yllara gre karlatrlm ve zmlenmitir. lkretim ve lise retmen

aylklarna ilikin elde edilen veriler, OECD lkelerindeki retmenlerin aylklaryla

ve baz mesleklerin aylklaryla karlatrlmtr.

Aratrmada ncelikle rneklem kmesini daraltmak ve karlatrma

yapabilmek iin, yllk zam oranlar belirlenirken karar vericilerin gz nnde

bulundurduu evli ve iki ocuklu mdr retmen ve memurlarn seilmesine dikkat

edilmitir. Fakat hizmetlerini seiminde bu kural iletilmemitir. Yine aratrmada bir

standart oluturmak iin, rnek aylk miktarlar alnrken yllk aylk artlarnn

yansd ilk aylk olan her yln ocak ay aylklar veri olarak alnmtr. Bu seim

kriterlerinin dndaki veriler almada mnferit olarak yer aldndan ayrca

belirtilmelerine gerek duyulmamtr.

Aratrmada, Trkiyede ilkretim ve lisede grev yapan retmenlerin

aylklar, Okul Maa Defterlerinden ulalan bilgiler nda Osmanl

imparatorluundan gnmze geliimi incelenmitir. Fakat gerek arivlerin ok eski

olmamalar nedeniyle ve gerekse de sabit fiyatlara dntrlebilinecek indeksin

1946 ylnda yaynlanmas nedeniyle, 1946-2010 aras retmen aylklar, sabit

fiyatlara dntrlmtr. Dntrecek sabit fiyat olarak ise almann biti ylolan 2010 yl indeksinin yaynlanmamas nedeniyle 2008 yl indeksi alnmtr.

ndekslerin dntrlmesinde, dntrlecek yln indeksi, 2008 yl

indeksine blnerek 100 ile arplmtr. Aylklarn sabit fiyatlara dntrlebilmesi

iin Trkiye statistik Kurumu indekslerinden yaralanlmtr. Aylklarn 2008 yl

sabit fiyatlarna dntrlmesinde kullanlan tketici fiyatlar indeksi Ek 1de

verilmitir.

Bu aratrma, incelemek istedii retmen aylklarnn tarihsel sre iindekidurumunu ortaya koyma abasndadr. Ancak retmenlerle birlikte ayn okullarda


27/104

27

alan okul mdr, memur ve hizmetli aylklaryla da bir karlatrma yapmak

amacyla aratrmada retmenle birlikte okul mdr, memur ve hizmetlilerin de

aylklarnn nasl deitii incelenmitir.

Bu kapsamda retmenle ayn derecedeki dier kamu igrenlerinin ( genel

mdr, il valisi, kaymakam, hkim, bakomiser, polis, uzman doktor, mhendis,

avukat, memur) aylklaryla karlatrma yaplm ve deerlendirilmitir.

Son olarak dier lkelerdeki retmenlerin aylklarnn durumu incelenmi ve

OECD lkelerindeki retmenlerin 1999 ve 2009 yllar arasndaki yllk toplam

gelirleri karlatrlmtr.

BLM III

BULGULAR VE YORUM

Bu blmde aratrmann amalar dorultusunda toplanan verilere ilikin

bulgular yer almaktadr. ncelikle Cumhuriyet ncesi dneme ilikin olarak daha

nce yaplan almalarn incelenmesi sonucu elde edilen veriler, dnemsel

snflandrmalarla sunulmutur. Daha sonra ise ariv taramas sonucu elde edilen

veriler dnemler itibari ile snflandrlarak ve seilmi lke ve mesleklerle

kyaslanarak sunulmutur.

Osmanldan Cumhuriyete retmen Aylklarnn Durumu

Cumhuriyetten gnmze retmen aylklarnn durumunu irdelemeden nce,

Cumhuriyetle kopu ve sreklilik eklinde bir ilikisi olan Osmanl mparatorluunda

eitim sistemi ve retmen aylklarnn durumunu incelemek gerekir. mparatorluun

modernleme abalar ve dolaysyla ynetim yapsnda meydana gelen deiiklikler

zerinden bir snflandrma ile Tanzimat ve Merutiyet balklarnda bir analiz

yaplmaya allmtr.

Tanzimat ncesi retmen Aylklarnn Durumu

Osmanl imparatorluu on dokuzuncu yzyla kadar siyasi, ekonomik ve

toplumsal anlamda geleneksel bir ynetim anlayna sahiptir. Bu gelenekselliin

ifadesi olarak, Osmanl mparatorluu gl merkezi devlet ynetimi ve bu yapnn

bir gerei olarak kendine has toprak ve vergi sistemiyle i ie gemi ekonomik

sisteme; yneten-ynetilen ayrmna dayanan halk ve sekin ikilii zerine kurulu


28/104

28

toplumsal yapya sahiptir. Din (slam) bu toplumsal yapnn en nemli belirleyenidir

(Mardin 2006).

On dokuzuncu yzylda yaygnlaan modernleme hareketlerine kadar bu

geleneksel yapnn en nemli referans slamdr. slam bir taraftan imparatorluun

hkim milleti olan Mslmanlar iin toplumsal yaama ilikin alglamalarn

snrlarn izen bir erevedir. Dier taraftan ise din-devlet kardelii zerine kurulu

Osmanl devlet ynetim anlaynn belirleyenlerinden birisidir (Mardin, 1995a, 21).

Osmanl eitim sistemi de yneten-ynetilen ayrm zerinden geleneksel ve

ikili bir grnmdedir. Geleneksellii merulatran en temel kavram, birey, toplum

ve devlet yaamndaki temel referans erevesi olan slamn, eitim sisteminin de

temel belirleyeni olmasdr. Osmanl mparatorluunda modernleme/batllama

hareketlerinin bir sonucu olarak benimsenmeye balanan sekler dnya algsna

kadar eitim, slam dininin retilmesi ve dolaysyla iyi bir Mslman olmann arac

olarak ilev grmtr. Bu gelenekselliin yan sra eitimin ikili bir grnm arz

etmesi ise Osmanl imparatorluunun tek ve btnsel bir eitim politikasnn

olmamas ve eitimin yneten-ynetilen ayrm zerinden ekillenmesi ile

aklanabilir. Ynetilenler olarak sradan vatandan eitimden faydalanma hakk

ilk eitim ile snrlyken; devlet ynetiminde bir ekilde grev alacak kiilerin

eitimi ise, Enderun ve medrese gibi kurumlar araclyla yrtlmtr.

lk eitim, Osmanlda en nemli sosyal birimlerden birisi olan, mahalle

kavram(Dzbakar, 2003, 99) etrafnda ekillenmi ve eitim meknlarna mahalle

mektebi ad verilmitir. Etnik ve dinsel balarla kiileri bir araya getiren ve

homojen toplumsal birimler olan mahalleler (Ortayl, 2001, 3), Mslman toplumu

iin cami, imam, tekke, klliye, esnaf gibi unsurlar iinde barndrmaktadr (Mardin,

2006). Cami ve mescitlerin yannda kurulan ve ocuklara (4-7 ya aras) Kuran-

Kerim retmek amacn tayan mahalle mektepleri, padiahlar, byk devletmemurlar ve hayrseverler tarafndan yaptrlr ve genellikle masraflar vakflar ve

halk tarafndan karlanrd. Muhtarlk sistemi kurulana kadar bu mahallelerin

ynetiminden sorumlu olan imamlar, mahalle mekteplerinde eitimi de veren

kiilerdir. Kuran- Kerim hari kitap kullanlmayan bu okullarda, imam dier tm

dersleri anlatan kiidir. Yani kitap ile renme yerine kiiden renme esastr.

Osmanl toplum yapsnn kiiye baml otorite anlaynn gstergesi olan pir-mrid

ilikisi ile uyumlu bu yaklam, eitim kurumlar ve ders ieriklerinin deimesiyleberaber sistem ve kurallara bal bir yaklama dnecektir. erif Mardin, bu


29/104

29

yaklamyeni onur olarak adlandrr ve bu yaklamn olumasnda Tanzimat

dnemi eitim kurumlar ve pozitivizm dncesinin Osmanl aydn ve

brokratlarnn gndemine girmesinin katks olduunu syler.

Medreseler ise genellikle yksek retimi ieren kurumlar olmakla birlikte

ilk, orta ve yksek eitimin tamamn veren kurumlardr (Ortayl, 1979, 167).

Osmanllarn Seluklulardan alarak devam ettirdii bu kurumlar, eitimin

laikletirilmesi ve ynetici yetitirmek iin yeni okullarn almasna kadar temel

eitim kurumlar olarak ilev grmlerdir.

Eitimde nce askeri eitim kurumlar ve daha sonra da sivil eitim

kurumlarnda Tanzimat ile younlaan yenileme abalarna kadar retmen aylklar

konusunun da eitimdeki ikili yapy yanstr ekilde olduunu sylemek yanl

olmaz. Bu ikili yap ise mahalle mekteplerinde grev yapan retmenlerle

medreselerde grev yapan retmenlerin aylklarnn ve bu aylklar deyen

mercilerin farkllndan kaynaklanmaktadr.

Mahalle mekteplerinde verilen eitim ve retmenlerin (imam) masraflar,

kurulduu mahalledeki halk ya da hayrseverler tarafndan karlanmaktadr.

retmenler ve okullara yaplan nakdi demeler dnda zellikle kylerde

retmene deyecek para bulamayan halk, kendi mahsulnn bir ksmn ya da

kestii kurbann derisini retmene verirdi. Gerek devletin retmenlii bir meslek

olarak grmeyen yaklam (Unat, 1964) ve gerekse de aldklar ayni ve nakdi

destein yetersiz olmas sonucu retmenler de dier kyller gibi kendi tarlalarn

iletir ve geinmeye alrd (Bagz, 2005, 18).

Mahalle mektepleri retmenlerinin aylklar halk ve yardmseverler

tarafndan karlanmasna ramen, Babli tarafndan bu retmenlere zaman zaman

ayni ve nakdi yardm yaplmaktadr. Faik Reit Unat (1964, 8), mahalle

mekteplerinde grev yapan retmenlerin baz zamanlarda stanbula arldklar vekendilerine Babli tarafndan bir miktar para ve giyim yardm yapld ve hatta

hediyeler verildiini belirtmektedir (http://e-kutuphane.egitimsen.org.tr.).

Daha byk kentlerde kurulan medreselerde ise eitimin masraflar ve

retmen (mderris) ayln ncelikle devlet karlamakta ve bu aylklar vakflar

araclyla denmektedir. Dolaysyla devletin dnda vakflara yaplan balar da

aylklara girdi oluturmaktadr. Gndelikleri 40 akeye varabilen mderrislerin

aylklar, medreseler ve mderrislerin kdemlerine gre kurgulanan bir aylk ve terfisistemi ile belirlenmektedir (Doan, 1998, 410).
http://e-kutuphane.egitimsen.org.tr/http://e-kutuphane.egitimsen.org.tr/http://e-kutuphane.egitimsen.org.tr/


30/104

30

Bu sisteme gre: Hari, Dahi ve Altml dereceleri retim yelerinin

ilk kademeleri olup, bunlar ptida ve Hareket unvanlaryla ikiye ayrlmakta ve

bylece alt derece ortaya kmaktadr. ptida-i Hari, Hareket-i Hari, ptida-i Dhil,

Hareket-i Dhil gibi, bu drt derece Hari ve Dhil medreseleri, yani orta ve lise

retim kademelerindeki okul retmenlerinin rtbe ve aylklarna tekabl etmekte

idi. Bunun XVI. yzylda eklenen ptida- i Altml, Hareket-i Altml dereceleri

izlerdi (Doan, 1998, 410).

Fatih Sultan Mehmet dnemine kadar ok dzenli olarak uygulanmayan ve

baz mderrislerin 100 akeye varan yevmiyeleri, Fatih Kanunnamesi ile

dzenlenmeye allmtr. Kanunnamede bu terfi sistemi, btiha yeni mlzim 20

ake medreseye, ondan 25, ondan 30, ondan 35, ondan 40, ondan 45, ondan 50

akeye vasl olur eklinde yer almaktadr (Akt. Aydn, 1999, 40).

Bat tarz eitim kurumlarnn yaygnlamasna kadar merkezi konumunu

srdren medreseler ve mderrisler, mahalle mekteplerindeki retmenler (imam) ile

karlatrlamayacak kadar fazla gelir elde etmilerdir. Fakat gerek medreselerin

saysnn artmas gerekse fiyatlarn srekli artmas sonucu, aylklar sabit kalan

mderrislerin alm gleri dmeye balamtr (Aydn, 1999, 52). Yine de on

beinci yzyln ortalarnda en dk kademeli bir mderrisin eline geen aylk ile

sahip olduu alm gc, yirminci yzyln sonlarnda bir retmenin alm gcnden

kat kat iyi olduunu da sylemek gerekir. .

Osmanlnn bu ekilde genelletirilen iki eitim kumrundan baka gayri

Mslimlerin eitim kurumlar ve yabanc lkelerin atklar okullar olmak zere

farkl eitim kurumlarnn mevcut olduunu sylemek gerekir. mparatorluun ok

milletli yaps gerei dil, din ve kltr farkllklar bulunan ve bu konularda haklara

sahip olan gayri Mslimler, kendi eitim kurumlarn amak ve kendi dillerinde

eitim yapmak hakkna sahiptir.

Tanzimat ve Merutiyet dnemi retmen Aylklar

Osmanl mparatorluunun son dnemleri, imparatorluun yklmasna

direnmek iin hazrlanan Tanzimat ve Islahat Fermanlar ile anayasal bir dzene

gei olarak adlandrlabilinecek I. ve II. Merutiyetin uygulanma abalardr.

Ruhani olandan dnyevi olana doru bir geiin yaanmaya balad Tanzimat

dneminde eitim, hem kapsayc yeniliklerin yapld bir alan hem de yetitirmeye


31/104

31

alt yeni nesillerle modernleme abalarnn yrtcs olma roln stlenmeye

balamtr.

Tanzimat Dnemi

Osmanl imparatorluunun toplum ve devletin ynetim yapsnda ve

dolaysyla da eitimde nemli deiimlerin yaanmaya balad dnem

Tanzimattr. Tanzimat dnemi, 1839 Tanzimat fermannn ilan ile 1876 Kanuni

Esasinin lan arasndaki dnemi ifade etmek iin kullanlan bir adlandrmadr.

Osmanl imparatorluunun askeri alanda balatt yenilik hareketlerini eitim ve

hukuk gibi alanlara yaygnlatrarak srdren Tanzimat dnemi, geleneksellikten

modernlie gei srecinde bir kopuu temsil eder. Tanzimat dneminin Osmanlda

bir kopuu temsil etmesi, geleneksel toplumsal yapy zmeye balamas ve o gne

kadar ikiz karde grnts sergileyen din-devlet ilikisinde (Mardin, 2006, 82),

dini tali plana itmesiyle ilikilidir.

Yeni kanunlar ve yeni eitim kurumlar ile devletin dnm srecine katk

yapan reformlar, imparatorluun dinsel yapsndan vazgeilerek, laiklik ynnde

nemli admlar atlmasn salamtr. Bu admlarn en grneni ulemann yarg ve

eitim sistemi zerindeki tekelini sona erdirerek, karma bir hukuk sistemi ile sivil bir

eitim sisteminin benimsenmesi ve eitimin devletletirilmesidir (Mardin, 1995b,

212-213). Modernleme abalarnn en nemli yrtcs olarak grlmeye

balanan eitimin temel amac, iyi bir Mslman yetitirmekten, iyi bir vatanda

yetitirmeye doru evrilmeye balamtr. Fakat bu anlay deiikliinin radikal bir

kopu gibi deil, gelenekselden moderne bir gei gibi deerlendirilmesi daha doru

olabilir. nk padiah Abdlmecit 1845de eitimin amacn, din ve dnya iin

gerekli olan din bilgilerini ve yararl bilimleri yaymak ve halk arasnda cahillii

kaldrmak olarak ifade ediyordu (Berkes, 2004, 230).

Tanzimat dneminin eitim zerindeki en nemli etkisi, tm kademeleri

gzetecek ekilde bir dzenlemeye gidilmesi ve ilkokul, ortaokul ve lisenin yksek

retime bilgi ve yetimi renci salayacak kurumlar olarak grlmeye

balanmasdr (lken, 1979, 35). lk eitim kurumlar olan mahalle mektepleri,

ilkokula dntrlm; Rtiye Okullar Nazrl kurularak rtiyeler alm ve

kz ocuklarnn bu okullara girmesi salanm; Darafaka ve Galatasaray

Sultanilerinin yetersiz kalmas sonucu idadiler almtr (Berkes, 2004, 231).


32/104

32

Bylece eitim kurumlar, ilkokul (mahalle mektepleri), ortaokul (rtiye), lise

(idadi) ve yksekretim (mlkiye, tbbiye gibi) olarak belirmitir.

Tanzimat dneminde eitimdeki yaklam deiiklii ve bunun uygulamaya

yansmasnn en nemli sonucu retmen sorunun gndeme gelmesidir (Berkes,

2004, 230). Modernleme srecindeki imparatorluun yeni okullarnda ve zellikle

lisede, eitim verecek modern eitimden gemi retmen yokluu, medreselerde

yetimi kiilerin bu okullarda retmen olarak almalarn zorunlu klmtr. Gerek

yeni okullarda alacak retmenler gerekse bu retmenleri yetitirecek retmen

eksiklii, retmen okulu almasn gerektirmitir. Bylece ilk retmen okulu,

retmenleri medrese mezunlar arasndan seilerek, 1848de Drl-muallimin

adyla almtr. 1870te ise kz retmen yetitirmek iin Drl-muallimat

almtr (Berkes, 2004, 230). Bu gelimeleri hazrlayan en nemli olay, 12 Nisan

1845te kurulan ve eitim-retim alannda ilk planlamay yapan Geici Eitim

Meclisinin (Muvakkat Maarif Meclisi) almas (Bagz, 1968, 3) ve 1 Eyll

1869da Maarif-i Umumiye Nizamnamesinin hazrlanmasdr. Devletin her

kademedeki eitim zerinde dzenleme ve denetleme yetkisini kendi kontrolne

aldn gsteren bu gelimeler, eitimin bir kamu hizmeti olarak grlmeye

balanmas yaklam ile ilikilidir. Devletin medreseler zerinden yrtt eitime

ilikin uygulamalarn mahalle mekteplerini kapsayacak ekilde dzenlemelere tabi

tutulmas, eitimde ok nemli bir aamadr. 1847 Sbyan Mektepleri Nizamnamesi

ile zorunlu hale gelen ve sresi drt yl olarak belirlenen ilkretim, Maarif-i

Umumiye Nizamnamesi ile her ky ve mahallede mahalle mektebi kurulmas, kz

ocuklarnn da bu mektebe devam etmelerini salayacak dzenlemelerle birlikte

devletin ilkretime verdii nemi gsteriyordu (Akyz, 2001, 148-154).

Maarif Umum Nizamnamesi (Genel Eitim Tz), Osmanlda eitim

kurumlarn devlete ait okullar (Mekatib-i Umumiyeler) ve devlet izni ile cemaatlerin

at ve ynettii zel okullar (Mekatib-i Hususiyeler) olarak ikiye ayryordu.

Devlet okullarn ilk orta ve yksek renim olarak e ayran (Sbyan, Rtiye,

dadiye, Sultaniye, Mekteb-i Aliye olarak) Nizamnamenin en nemli dzenlemeleri,

retmenlerin cret, stat ve grevleri ile ilgilidir. Maarif-i Umum Nizamnamesi,

sbyan mektebinin zorunlu olduu ve derslerin tam gn olacan; rtiyelerin ancak

be yz haneyi geen yerlerde alabileceini ve retim sresinin drt yl olduunu

belirtiyordu (Aydn, 1999, 54, Akyz, 2001). Mill Eitim Temel Kanunu niteliindeolan Nizamname, Fransa eitim sistemi rnek alnarak oluturulmutur. Gnmz


33/104

33

eitim sisteminin z niteliindeki 198 maddelik Nizamname, eitimin yaps ve

ynetimine ilikin dzenlemeleri de iermektedir. Tzk daha sonra 1876 ylnda

Kanuni Esasi ile gvence altna alnacak olan eitim hakk konusuna deinmi ve

eitimi okul, retmen, ynetim ve snav gibi birok konu ile bir btn olarak ele

almtr. 1876 Kanuni Esasi, eitim zgrln Genel Haklar blmnde

saymaktadr (Gzbyk, 1995, 98).

retmenlik mesleinin saygnlve retmenlerinatama, grevlendirme ve

ykselme biimleri de bu tzk iinde yer alan konulardan bazlardr.

Nizamnamenin, retmen atamalarnda retmen okulu mezunlarna atamalarda

ncelik hakk (hakk- rhan) tanmas retmenlik meslei asndan ok nemli bir

aamadr. retmenlere disiplin konusunda da yaptrm getiren Nizamname, aylk

kesintisini de yaptrm ierisinde sayyordu (Aydn, 1999, 55). Nizamnamenin

ngrd retmen cretleri okullara gre yledir: Rtiyelerde grev yapan

muallimler kdemlerine gre 500 ile 800 kuru arasnda aylk alrken, dadilerde bu

aylk 3000 kurutur. retmen yetitiren okullardaki cretler ise kz retmen

yetitiren (Drl-muallimat ) ve erkek retmen yetitiren (Drl-muallimin)

okullara gre farkldr.Drl-muallimatta mdr 5000 kuru, retmen 2000 ile

4000 arasnda aylk alrken; Drl-muallimatta mdire 1500, muallime 750 kuru

aylk almaktadr. Darlfnunda grevli muallimler ise 2500 kuru ile 5000 kuru

arasnda aylk almaktadr (Aydn, 199, 65). Mahalle mekteplerindeki retmenler ise

ayda 50-60 kuru gibi dier retmenlerle karlatrlmayacak kadar dk aylk

almaktadrlar.

Nizamnamenin aylklar konusundaki bir dier nemli dzenlemesi,

retmenlerin snav gzetmenlii, zel ders ve ek ders ad altnda aylklar

dnda cret alabilmelerinin nn am olmasdr (Aydn, 1999, 54-55).

Tm bu dzenlemeler ile Tanzimat Dneminde, Osmanlda eitimde biryaklam deiikliinin olutuuna ilikin gstergeler okunabilir. Devletin

kurtarlmasn temin etmeyi kendilerine ama edinen Osmanl aydn ve brokratlar,

eitimi bu amac gerekletirmek iin kullanlacak aralardan birisi olarak

grmlerdir. Bat tarz okullarda yetierek dinin yerine bilimi koyan bir yeni neslin

ortaya kmas ve modernlemenin bir sonucu olarak iletiim ve ulam alannda

yaanan gelimeler, medrese merkezli eitim kurumlarnn ihtiyaca cevap

veremeyecei ve eitimin tm aamalarnda dzenleme yaplmasn zorunluklmtr.


34/104

34

Eitim alannda sadece kurumsal anlamda deil, tm halk kapsayan olas bir

dzenleme konusunda gerek Tanzimat reformlarn hazrlayan ve uygulayan Osmanl

brokratlarnn gerekse Tanzimat Batllamasn taklit olarak deerlendiren

aydnlarn hemfikir olduunu sylemek gerekir. Tanzimat Fermannn hazrlaycs

Mustafa Reit Paa, Batl devletlerin gcnn halkn eitiminden kaynaklandn

Osmanlnn da bu yntemle halkn eitimine nem vermesi gerektiini sylyordu.

Tanzimat modernlemesini bat taklitilii olarak deerlendiren bir aydn snf

olarak Yeni Osmanllar ise, eitimi modernleme ve kalknmann arac olarak

gryor ve mevcut medrese sisteminin buna engel olduunu, dolaysyla bir

dzenlemenin ivedi olarak yaplmas gerektiini sylyorlard (Mardin, 2006b ).

Osmanl aydn ve brokratlarnn imparatorluun yklmasnn nne gemek

iin Baty rnek alarak yaptklar birok reform gibi eitim alannda yaplan

dzenlemeler de radikal deiiklikler yapmamtr. Fakat modernleme ile birlikte

artan gazete, dergi ve matbaa gibi iletiim aralar halk, eitilmesi ve

bilinlendirilmesi gereken bir kitle olarak aydnlarn dncesinin merkezine

yerletirmitir. Yeni Osmanllarn nde gelen isimlerinden inasi, kamuoyu

oluturmak ve halk bilinlendirmenin Osmanl aydnlarnn en nemli grevlerinden

birisi olduunu dnmektedir (Mardin, 2006b). Yeni Osmanllarn nde gelen

isimlerinden inasi, kamuoyu oluturmak ve halk bilinlendirmenin Osmanl

aydnlarnn en nemli grevlerinden birisi olduunu dnmektedir (Mardin,

2006b).

Sonu olarak Tanzimat dneminde eitimin modernlemenin yrtcs ve

bir kamu hizmeti olarak grlmeye balanmasyla retmenler ve retmen cretleri

bir takm yasal dzenlemelerle nem kazanmaya balamlardr. Fakat

imparatorluun yaad sorunlar, bu alandaki dzenlemeleri yetersiz klm ve

retmenler, yirminci yzyla ayn sorunlarla girmilerdir. Burada Gayri Mslimunsurlarn, kendi bnyelerinde atklar okullarn zellikle imparatorluun Anadolu

topraklarnda yaayan Trk ve Mslman unsurlarn okullaryla kyaslanamayacak

derecede nde olduunu sylemek gerekir. Yirminci yzyln banda Tanin gazetesi

yazar Ahmet erifin Anadolu gezisi srasnda eitime ilikin izlenimleri, bu yargy

destekler ekildedir.


35/104

35

II. Merutiyet Dnemi

Abdlhamidin 1876da ilan edilen ve ok ksa bir sre sonra sava bahane

ederek yrrlkten kaldrd anayasann 1908 ylnda tekrar ilan edilmesi,

Osmanlda yeni, bir dnemin balangc olarak alglanmtr. Fakat yaanan savalar

nedeniyle toprak kayb devam eden ve ok ksa bir sre sonra yaanan I. Dnya

Sava, Osmanl mparatorluunun yklmas ve Trkiye Cumhuriyetinin

kurulmasyla sonulanmtr.

Osmanl mparatorluu ile Cumhuriyet Trkiyesi arasnda bir gei dnemi

olan II. Merutiyet, birok bakmdan Cumhuriyet dnemini nceler. Osmanl aydn

ve brokratlarnn mparatorluu ayakta tutmak iin harcadklar aba, bir taraftan

lkeye siyasi ve ekonomik bamszlk kazandrmak, dier taraftan da kalknmay

salayacak reformlar yapmak olarak okunabilir. Fakat ekonomik olarak da baml

bir lke olan ve kapitlasyonlar gibi ticari ayrcalklarla yar smrge durumundaki

Osmanlnn tm bunlar yapabilmek iin nndeki en byk engel ekonomik

skntlardr. Buna ramen eitime ayrlan btenin 1877 yl ile karlatrldnda

1908de % 158 artarak 440.000 liraya ulatn (Aydn, 1999, 58) ve bu btenin

mparatorluun tm unsurlarnn okullar iin harcandn sylemek gerekir (erif,

1999).

Eitimi kalknma ve modernlemenin yrtcs olarak gren bir yaklamla,

eitim alannda bir takm yasal dzenlemelerin yapld II. Merutiyet dneminde

ne kan dzenleme, 1913 tarihli Geici lkretim Kanunudur (Tedrsat-

btidaiyye Knn- Muvakkati). lkretim, rgt, eitim retim ve finansman

konularna ayrntl bir biimde yer veren Kanun, retmenlik meslei ile ilgili

dernekler kurulmasna ve ilk mesleki dergiler yaymlanmasna kaynaklk etmitir. lk

ve ortaokullar birletiren ve bylece ilkretimi 6 yla karan kanun, ayn zamanda

buralarda retimin parasz olduunu kabul etmitir (Akyz 1994, 229-233).

Kanunun retmen cretleri konusunda ayrntl bir dzenlemeye gittiini

sylemek gerekir. 7. derece ile greve balayan bir retmen 300 kuru aylk

almakta, be yl sonra 6. dereceye terfi etmekte ve ayl da 400 kurua kmaktadr.

1. dereceye ykseldiinde ise ayl 1000 kuru olmaktadr (Aydn, 1999, 63).

Yirminci yzyln sonlarndaki cretler ile karlatrldnda alm gc olduka

yksek olan Merutiyet retmenlerinin zellikle Anadoluda alma koullarnn

ok iyi olmadn sylemek gerekir (erif, 1999, 55-60). Detayl bilgi iin smail


36/104

36

Aydnn (1999, 63) retmen cretlerinin alm gcne ilikin olarak 1914 ve 1998

yllar iin yapt karlatrmaya baklabilir.

Devletin eitim btesine ayrd kaynak yetmediinden, Geici lkretim

Kanununun eitim harcamalarnn byk bir ksmn l zel darelerinin

sorumluluuna veren hkm, savalar ve illerin bte konusunda yaad sknt

nedeniyle, vilayetlerin eitim harcamalarn ksmalar ve retmenlerin aylklarn

alamamalaryla sonulanmtr ( zalp, Akt Baar, 62).

Birinci Dnya Savanda cephede savaan retmenler, Kurtulu Savanda

hem cephede hem de cephe gerisinde halk bilinlendirme grevini stlenmilerdir.

Mustafa Kemal Atatrkn retmenlerden bekledii bu bilinlendirme srecinde

retmenler olduka etkili olmulard (Akyz, 1978, 202). retmenlerin sistem

iindeki bu nemlerinin aylklarna yansmadn sylemek iin sava yllarnda tm

memurlar gibi alm glerinin % 70-80 orannda dtn belirtmek yeterli

olacaktr.

Birinci Dnya Savas reel cretler zerinde olumsuz gelimelere yol amtr..

Dyun-u Umumiye daresinin stanbul iin oluturduu snrl hayat pahall

endekslerine gre, Temmuz 1914 100 olarak kabul edildiinde fiyatlar; 1919da 1

402ye; 1920de 1 406ya ykselmiti. stanbulda orta dereceli bir memurun

tkettii temel mallar ieren tketim sepetinin Temmuz 1914teki fiyat, 235,25

kuru iken, Eyll 1918de 4594,25 kurusa kt gzlenmektedir. Art endeksi ise

1952,92ye ulamt (Makal, 2001, 9).

Cumhuriyetten Gnmze lkretim ve Lise retmen Aylklarnn

Durumu

Kurtulu Savann ardndan bizzat Atatrk tarafndan ilan edilen

Cumhuriyet, imparatorluktan ulus-devlete geiin en nemli gstergesidir. okmilletli yapsn koruyamayan Osmanl imparatorluunun aydn ve brokratlarnn on

dokuzuncu yzyln sonlarndan itibaren Trk unsuru merkeze alarak srdrdkleri

abalar, Trk ulus-devletinin kuruluu ile bir anlamda amacna ulam

grnmektedir. Bu aydn ve brokratlarn Osmanl milleti zerinden tahayyl

ettikleri birlik dncesini Trk milleti zerinden kurgulayan Cumhuriyet

kadrolar, her ne kadar Osmanl devleti yerine Trk devleti kurmu olsalar da

devletin bekasn korumay baarmlardr. Merkezinde devlet olan birmodernleme dolaysyla Tanzimat ile bir sreklilik yaayan Cumhuriyet, ekonomik,


37/104

37

toplumsal ve siyasi alandaki radikal deiiklikler ile de bir kopu yaamtr.

Cumhuriyetin Osmanl ile yaad bu kopu ve srekliliin izlendii alanlarn

banda modernlemenin en nemli yrtcs olan eitim gelir.

Trkiyeyi muasr medeniyet seviyesine karmak misyonunu yklenen

Atatrk ve etrafndaki kadro, ynn Batya dnm ve eitim bata olmak zere

birok alanda kapsaml bir reform program uygulamtr.

Eitim alanndaki reformlar ve bu reformlarn retmen ve retmen cretleri

bakmndan ne ifade ettiine gemeden nce, Cumhuriyet dneminin eitimde ok

temel bir deiiklie tekabl eden zihniyet deiikliinden sz etmek gerekir. Bu

zihniyet deiikliinin temel belirleyeni ise laik bir eitim anlaynn

benimsenmesidir.

Sava esnasnda toplumsal seferberlik grevini stlenen ve toplumu milli

mcadele konusunda rgtleyen retmenler, Cumhuriyet kurulurken,

baretmen sfatyla Atatrkn balatt eitim seferberliinin mimar ve

yrtcs olmulardr.

Atatrk Dnemi: 1919-1938

Atatrk dneminde retmen aylklarnn durumu incelenirken, tarihsel

koullar altnda bir ayrm yaparak sava koullarn, Cumhuriyetin ilanndan sonraki

gelimelerden ayrmak faydal olur. Kurtulu Sava baladnda kesintisiz olarak

neredeyse on yldr scak savala kar karya olan Trk milleti, yl daha sava

koullarn srdrecektir. Ulus devletin kurulmas ve Cumhuriyet rejiminin

benimsenmesinden sonra modernleme dolaysyla merkeze alnan eitim ve

retmenlerin sava koullarndaki durumlarn ayrca belirtmek gerekir. Bu nedenle

Atatrk dnemi kendi iinde Kurtulu Sava yllar ve Atatrkn lmne kadar

olan dnem olarak ikiye balk altnda incelenmitir.

Kurtulu Sava Yllar (1919-1922)

Kurutulu sava yllarnda retmenler de dier alanlar gibi sava

koullar nedeniyle olduka fazla ekonomik sknt yaamlardr. Kurtulu Sava

yllarnda alma sreleri 11-16 saat arasnda deien iilerin yevmiyeleri ise 150

kuru ile 3 lira arasnda deimektedir. Besin maddelerinde 1912 ile 1925 yllar

arasnda 20 kattan fazla artan fiyatlar, tm alanlarn olduu gibi retmenlerin de

alm gcn olduka drmtr (Aydn, 1999,70).


38/104

38

1920de aylklar 42 lira olan fakat igal nedeniyle genellikle aylklarn

alamayan ve ilk kez grev yapan retmenlerin yaad ekonomik skntlar, yabanc

uzmanlarn raporlarna da yansmtr (Aydn, 1999,70-71). Amerikal uzmanlar

tarafndan hazrlanan raporda, retmenlerin ekonomik sknt nedeniyle meslekten

koptuklar, genlerin de ayn nedenden dolay retmen olmak istemedikleri

belirtiliyor ve derhal retmen aylklarnn artrlmas nerisi yaplyordu (Aydn,

1999, 70-71)

Avcoluna (1990, 500-501) gre, retmenlerin aylklarn alamamalarnn

nedenlerinden birisi eitim harcamalarn yapmakla grevli olan l Genel

Kurullarnn baz yelerinin eitim sistemini Cumhuriyet ncesi dneme dndrme

abasnn retmenlerin meslekten ayrlmalarn salamak isteyen yelerine ait bir

abadr. Hatta Kastamonu l Genel Kurulunda retmen aylklarnn 300 kurua

indirilmesi ve bu gereke ile retmenlerin meslekten ayrlacann belirtildii bir

neri gndeme alnmtr.

TBMMnin almasn takiben Mays 1920de Maarif Vekili Rza Nur

tarafndan Mecliste okunan hkmet programnn eitim ile ilgili ksmnda

retmenler dorudan yer almaz. Milli eitimin ama ve hedeflerini aklayan

program, eitime ilikin uzun vadede gerekleecek faaliyetleri aklamaktadr

(Baar, 2004, 66). Fakat ayn yl aylklar ok dk olan ve hatta aylklarn

alamayan retmenlerin balattklar grev, Rza Nurun retmenler genel bir

knt iindedirler (...) Muallimler unun bunun uandan daha aa deildir

ifadesinin yer ald konumay yapmasna ve istifa etmesine neden olmutur.

Yaanan bu grev sonucunda aylklarna zam yaplan retmenler, 1921 ylnda bir

grev daha yapm ve tekrar aylk zamm almlardr. Bylece yeni atanan bir

retmenin ayl 300 kuru olmutur (Aydn, 1999, 72-73). Bu noktada retmen

cretlerine yaplan zamm, sadece retmen grevleriyle aklamak eksik bir bakas olabilir. nk retmen cretlerinde ksmen de olsa bir iyiletirme yaplmas

ve hatta sava koullarna karn grev yapan retmenlere hibir ceza verilmemesinin

en nemli nedenlerinden birisi, kurulu srecindeki ulus-devletin eitim ve

dolaysyla retmenlere olan gereksinimidir.

Bte grmeleri srasnda milletvekillerinin dile getirdii konularn banda

eitim harcamalarna ayrlan payn azldr. Aydn milletvekili Tahsin Bey, halkn

zaten sahip olduu can, mal, rz emniyeti iin 9 milyar para ayrldn; nuru maarifletezvin etmeyi taahht eden bir messeseye be yz bin liradan ibaret tahsisat


39/104

39

veriyoruz ki, bunun onda biridir diyerek eitime ayrlan payn yksek olmas

gerektiini belirtmitir. Butartmalar neticesinde Meclis, devlet btesinden 110 bin

lirann retmen aylklarnn denmesini de salayacak ekilde, mali sknt eken

illere tahsis edilmesine karar vermitir (Baar, 2004, 74-76).

Ayrca dnemin gazetelerinde de retmen aylklarnn arttrlmas ve

retmenlerin dzenli olarak aylklarn almalar gerektiine ilikin yazlar yer

almaktadr. Aralk 1922de Ahmet Edip Bey, Hkimiyet-i Milliye gazetesinde,

memurlar arasnda en acnacak durumda olanlarn retmenler olduunu sylerken;

ayn gazetede yer alan baka bir yazda, dk cretler ve bazen de hi aylk

alamama sorununun en nemli meslek olan retmenlie olan ilgi ve gveni azaltt

belirtiliyordu (Baar, 2004, 113).

Milli Mcadele dnemini, maarifin gayesi milli iktisattr ilkesiyle

tamamlayan Cumhuriyet kadrolar, yeni devletin iktisat politikalarn oluturmak iin

17 ubat 1923 tarihinde toplanan zmir ktisat Kongresinde Trk eitim sistemi

gndeme getirilmitir.

zmir ktisat Kongresini izleyen gnlerde retmen aylklarn yakndan

ilgilendiren bir dzenleme, 22 ubat 1923 tarihinde kartlan Muallim Maalar

Nizamnamesidir. Aylk artn terfi sistemine balayan dzenlemeye gre, greve

balayan bir retmen 1200 kuru aylk alacak ve her ylda bir 200 kuru zam

yaplacak, bylece 28 yln sonunda bir retmenin ayl 4000 kuru olacaktr

(Aydn, 1999, 4).

Cumhuriyetin ilanna kadar geen srede retmen aylklarn kapsayacak

ekilde yaplan bir dier dzenleme, 8 Nisan 1923te kabul edilen 326 sayl dare-i

Vilayet Kanunu ile Tedrisat- ptidaiye Kanun- Muvakkatnn Tediline Dair

Kanundur. retmen aylklarn 600 kuru, yaplacak aylk zammn da iki ylda bir

100 kuru olarak belirleyen kanun (Aydn, 1999, 74), ayn zamanda okullarn genelbteye alnmas ve dolaysyla okullarn her trl harcamasn Maarif Nezaretinin

stlenmesini ngryordu (Grkan, 1993, 21). Fakat gerek ilkretim giderleri ve

gerekse de retmen aylklarnn, Milli Eitim Bakanl araclyla genel bteden

karlanmas, Ocak 1948de karlan 5166 sayl zel darelerden Maa Alan

lkokul retmenlerinin Kadrolarnn Milli Eitim Bakanl Tekilatna Alnmas

Hakknda Kanun ile gerekleebilmitir (Baar, 2004, 398).

Cumhuriyetin lanndan Sonra (1923-1938)


40/104

40

Cumhuriyetin 29 Ekim 1923te ilannn ardndan d politik sorunlar devam

etmekle birlikte sava koullar ortadan kalkan Trkiye Cumhuriyeti Devletinin

yukarda da belirtildii gibi en nemli sorunlarndan birisi eitimdir. Atatrkn

1936 CHP Parti Kongresinde Alt Ok ile aklad, modernlemenin

gerekleebilmesi ancak eitim ile mmkn olacakt. Yaklak on be milyon nfusu

olan lkenin okuma yazma orannn % 10dan bile az olmas (Akyz, 2001, 296),

tm reform srecinin halka benimsetilmesi ve halkn da modernlemenin gerektirdii

homojen topluma dnmesi gerei eitimin merkeze alnmasn merulatryordu

(Gellner, 1995). Benimsenen milli eitim yaklam bu homojen toplumu yani

Osmanlnn geleneksel toplumundan Cumhuriyetin modern toplumunu yaratmak

grevini stlenmitir. Eitime verilen bu nem retmenleri de en temel aktrler

olarak belirlenmitir. Cumhuriyetin ilannn hemen ardndan toplanan Heyet-i

lmiyye, lkenin gereksinimleri dorultusunda uygulanmas gereken milli eitim

politikasn belirlemek amacn tamaktadr. 15 Temmuz 1923 tarihinde toplanan

Birinci Heyet-i lmiyyenin en nemli sonularndan birisi, ilkokul retmenlerinin

mali sorunlarn zmleyebilecek bir yasa tasarsnn hazrlanm olmas (Baar,

2004, 116-119) ve yeni greve balayan bir retmen aylnn 100 kuru, aylk

zammnn ise her ylda 250 kuru olmasnn benimsenmesidir (Aydn, 1999, 74).

Birou daha sonra uygulamaya koyulan Heyet-i lmiyye kararlarnn retmenlerin

ekonomik ve zlk haklar bakmndan nemli olduunu sylemek gerekir.

Bu kapsamdaki kararlardan bazlar: retmenlere evlenmeleri veya ikiden

fazla ocuk sahibi olmalar halinde ikramiye verilmesi; ulam aralarndan yar

fiyatna, devlet hastanelerinden cretsiz yararlanma hakk tannmas; hastalanmalar

halinde ise tam aylk ve iki yla kadar izin verilmesidir (Aydn, 1999, 74).

Birinci Heyet-i lmiye ile ilkokul retmenlerinin ekonomik ve zlk

haklarnda yaplan dzenlemenin ardndan, orta retim retmenlerinin cretlerindeiyiletirme yaplmasn salayan dzenleme ise 439 sayl Orta Tedrisat Kanunudur.

13 Mart 1924 ylnda kabul edilen bu kanunun retmen cretlerindeki etkisine

gemeden nce, kanunun hazrlanmasnda da etkili olan ve Trk eitim sisteminin en

nemli dzenlemelerinden birisi olan Tevhid-i Tedrisattan sz etmek gerekir.

Ulusal bir devlet olan yeni Trkiye Cumhuriyetinin eitim kurumlarnda

ksmi olarak yaplan bu dzenlemeler etkili olmakla birlikte yetersiz kalmakta ve

daha kapsaml bir dzenlemeye olan gereksinim artmaktadr. nk tm buyeniliklere karn retimde birlik salanmam ve bir taraftan Osmanlnn temel


41/104

41

eitim kurumu olan medreseler, dier taraftan yabanc devlet okullar varln

korumaktadr (Akyz, 1994, 285). 3 Mart 1924 ylnda kabul edilen kanun, lkedeki

tm bilim ve retim kurumlarn Maarif Vekaletine balarken, medreseler ve

sbyan mekteplerinin kapatlarak, medreselere ayrlan bteyi Maarif btesine dhil

etmitir (Adem, 1997, 108).

zelde retmen aylklarndan ok Trk eitim sistemi hakkndaki bu

dzenleme ile birlikte lkeye davet edilen yabanc uzmanlarn gndeme getirdii en

nemli sorun, retmenlik mesleinin ve retmen aylklarnn iyiletirilmesidir.

Amerikal eitimci John Dewey ve Alman eitimci Kuhne hazrladklar raporlarda,

mevcut cret sisteminin byk bir tehlike olduunu ve ok az olan retmen

aylklarnn en ksa zamanda artrlmas gerektiini belirtmilerdir. Ayrca uzmanlar,

bu durum dzeltilmez ise, mevcut olanakszlklar dolaysyla retmenlerin baka

memurluklara geebileceini ve retmen saysnn azalaca tehlikesini dile

getirmileridir (Akyz, 1978, 238).

Bu koullar altnda hazrlanan 439 sayl Orta Tedrisat Kanunu ncelikle

eitimi, devletin genel hizmetlerinden birisi olarak tanmlarken; retmenlii de

eitim ve retim hizmetlerini yerine getirmekle grevli bir meslek olarak

tanmlamtr. Kanun, retmenleri ilk, orta ve yksek okul olmak zere

bulunduklar okullara gre kademeye ayrmtr (Baar, 2004,147).

retmen olabilme koullarn, retmen okulu mezunlar ile Darlfnun ve

yksek ihtisas okullarndan mezun olanlara gre aklayan kanun, retmen unvan

alabilmek iin mezuniyetin ardndan bir yl staj zorunlu tutulmutur. (Ciciolu, 31).

Kanun ayrca retmen cretlerini etkileyecek ekilde sabit (kadrolu) ve

mevkut (belli zamanlarda alan/geici) olmak zere ikili bir snflandrma

yaparak, aylk ve kdemleri bu snflandrmaya gre belirlemitir (Ayas, 1948, 219).

Snf derslerini veren retmenlere sabit (kadrolu) snf, haftada yedi saatten fazla

ders vermek sorumluluu olmayan retmenlere de mevkut snf oluturmaktadr.

retmenleri sabit ve mevut olarak ikiye ayran bu madde 1930 ylnda 1702 sayl

yasaya aykr bulunarak iptal edilmitir (Ciciolu, 32).

Devaml retmenler, Milli Eitim Bakanlnca verilen eitim ve retim

hizmetlerinin dnda resmi veya zel hibir ite alamazken; mevkut retmenler,

bu kuraln dnda braklmtr (Ciciolu, 31-32). Orta Tedrisat Kanunun on nc

ve on drdnc maddeleriyle retmen aylklarnda yapt dzenleme izelge 1deyer almaktadr.


42/104

42

izelge.1- 439 sayl Orta Tedrisat Kanununa gre retmen Aylklar

retmenin

Kdemi

Sabit (Kadrolu) retmen

(Kuru)

Geici retmen (Kuru)

4 yl 2.000 1.300

7 yl 2.300 1.400

10 yl 2.600 1.500

13 yl 2.900 1.600

16 yl 3.200 1.700

18 yl 3.500

20 yl 3.800 1.900

24 yl 4.400 2.000

26 yl 4.700 2.200

28 yl 5000 2.300

Kaynak: Ycel, 1994, 75

izelge 1de grld gibi, retmenlik dnda herhangi bir cretli ite

almayan sabit (geici) retmenlerin aylklar, bir okulda haftada en fazla yedi

saat ders verebilen geici retmenlerin aylklarnn iki katna yakndr. ki snf

arasnda zam miktar da farkllk arz etmektedir. Sabit retmenler, 300 kuru zam

alrken, geici retmenler 100 kuru zam almaktadr. Ayrca izelgeden

retmenlerin meslek yl ile aldklar ayln doru orantl olduu grlmektedir.

Uzun sren sava koullar ve zellikle Kurtulu Sava srasnda askerlikten tecil

edilmelerine karn kendi istekleriy

Öğretmen aylıklarının tarihsel gelişimi

Documents