Ömür Önhon

Örgütsel Değişimde İdeoloji ve Adaletin Sembolik

Yapılandırılması “Ideology and the symbolic construction of

fairness in organizational change”

Ömür Önhon

Giriş

• Örgütsel (Organizasyonel) Değişim

• Yönetim söylevlerindeki ideoloji

• Çalışanlarda adalet algısının sembolik olarak

yapılandırılması

Örgütsel Değişim

• Mc Kinley (1998) bir yapısı olan ve içinde iş güvenliğini

içeren değişimlerin, paydaşlar ve diğer ilgili kişiler

nezdinde daha haklı görüldüğünü teşhis etmiştir.

• Bu değişimler ayrıca bir adalet ruhu da içermelidir.

Araştırma sonuçları adalet algısının değişim hareketinin

verimli ve başarılı olmasına pozitif yönde katkı yaptığını

ortaya koyar.

İdeoloji

• Bendix (1975) yönetsel ideolojiyi şöyle tanımlamıştır; “İktisadi

kuruluşlarda yetki isteyen ve bu yetkiyi açıklayıcı ve haklı kılıcı

açıklamaları arayan kişiler için kabul edilmiş fikirler”

• Kritik teori, kritik söylev analizlerinde ideoloji ve dilin kesiştiği

noktalar üzerinde durmuştur. Dil ortaya çıktığı toplum

tarafından yapısal ve bilişsel çerçeve şeklinde kendiliğinden

şekillendirilmiştir. Bu çerçeveler çıkar çatışmaları arasından

çıkan güç ilişkileri ve sadakat çabaları ile şekillenmiştir.

Sembolik Yapı

• Sosyal yapılandırılmış gerçeklik teorisi, örgüt üyelerinin

gerçeklik anlayışlarını dış çevredeki uyarıcıların etkisiyle

yapılandırması ve bunu kendi gerçekleri olarak

kabullenmeleridir.

• Sembolik yapılandırma da sosyal çevrede baskın olan

örnekler, mantık, anlamlar ve değerlerin içselleştirilmesi

özelinde Sosyal yapılandırmayla paralel proseslere

sahiptir.

Sembolik Yapı

• Sembolik yapı özelinde, güçlü insanlar ve kuruluşların,

bir konunun bir boyutu üzerinde konuşma yetkisi ve

istenenlerin vurgulanması için dilin seçimi gibi iletişim

şekilleri üzerinde büyük etkisi olduğunu teşhis etmiştir.

• Bu sayede güçlü insanlar ve kuruluşlar, örgüt tarafından

kabul edilen örnekleri, fikirleri, mantığı, anlam ve

değerleri diğerlerine empoze ederler.

Adalet Algısı

• Değişim ajanları, diğerlerinin değişimi, yönetimin bilişsel

çerçevesi yönünde anlamaları ve yorumlamalarını teşvik

etmek amacıyla fikirleri, normları ve değerleri –

ideolojileri- kontrol eder ve yayarlar. Bu adalet algısını

anlamamızı zorlaştırır.

Adalet Algısı

• Liderler iş ilişkilerini kurallaştırmak ve haklı göstermek

yönünde hayali adalet algılarını oluşturacak dil

özelliklerini kullanırlar. Buradaki iş ilişkilerinden kasıt

işverenle çalışan arasındaki değişimin neden olduğu

sosyal kontrat değişiklidir.

Metod

• İdeolojik yorum metodu uygulamaları, çalışan işveren

sosyal kontratının değişimi gibi bir çekişmeli alana işaret

eden sembolik metin formlarının kalitatif yorumlanması

şeklindedir.

Örneklem

• Bu araştırmada önemli bir örgütsel değişimi açıklayan ve

karakterize eden – çalışan işveren ilişkisinin doğracağı

sonuçlar gibi - konuşmalar ve basılmış yayınlar analiz

edilmiştir. Yönetim hedefleri, resmi duruş gibi ideolojik dil

kullanımına firmaların dergi yayınlarında sıkça rastlanır.

• Yeni iş ilişkilerinin doğuracağı sonuçları içeren beş ayrı

söylev örneği seçilmiştir.

Örneklem

• Fischer in Kodak’taki çalışan işveren ilişkileri hakkındaki

yorumları

• Dannerman’ın General Electric’teki son değişimleri

anlatan konuşmaları

• Motorola’nın işten çıkarma duyurusu

• Raytheon’un işten çıkarma duyurusu

• Unisource’un işten çıkarma duyurusu

Analiz

• Thompson (1990) çatısı ideolojik operasyonun beş genel

çeşidinden oluşur;

• Kanunlaştırma, meşrulaştırma

• Parçalama

• Birleştirme

• Bir olgu haline getirme

• İkiyüzlüleştirme

Kanunlaştırma

• Kanunlaştırma, bir durumu adil ve desteğe değer gibi

gösterme örneğinde olduğu gibi meşruluk algısının nasıl

şekillendirildiği prosesidir.

• Örgütsel bir kanunlaştırma, gerçekleme, genelleme ve

öykü haline gelmeyle sonuçlanır.

• “Sizi işten çıkardığımız için çok üzgünüz fakat

daralan Pazar talebi karşısında üretimimizi kısmak

zorundayız” gibi (Motorola) sebep gösterme

gerçekleme stratejisidir.

Kanunlaştırma

• Bu söylevi okuyanın bu durumu kabul etmek dışında bir

seçeneği yoktur. Pazar şartları yönetim kararının önüne

geçmiştir ve bu gerçeklik kural haline gelmiştir.

• Raytheon da işten çıkarırken “bu hareket, firma,

müşteri ve işte kalan çalışanlarımız için en doğru

olandır. Bu herkesin lehinedir ve hemen işleme

geçirilmelidir” şeklinde genelleme yapmıştır. Bütünün

refahı için bir kısmın feda edilmesi haklı gösterilmiştir ve

kural haline gelmiştir.

İkiyüzlüleştirme

• Asimetrik örgütsel güç ilişkilerini örtbas etmek için kullanılan

dile ikiyüzlüleştirme denir.

• Çıkartma, Abartma, mecazi dil kullanma stratejileri kullanılır.

• Çıkartma örneğinde Fischer “ Eski amerikan yönetim

modeli babacan ve kontrolcüydü. Firmalar çalışanlarının

maaşlarını ödemek için borçlanırlardı ve herkes bir işte

hayatı boyunca çalışırdı” söylevinde eski, babacan ve

kontrol ifadeleriyle bu yönetim modeline negatiflik yüklemiştir.

İkiyüzlüleştirme

• Abartma örneğinde ise “Motorola müşterileriyle beraber

hergün bir mucize yaratmak için fikir ve teknoloji

geliştirir.” söylevinde okuyucuların dikkati Motorola’nın

15.000 kişiyi işten çıkardığı gerçeğinden başka yöne çekilir.

• Unisource işten çıkarmaları duyururken firma sözcüsü

“operasyonlarımız daha yalın ve güçlü olacak, revize

planlarımız bize güç ve esneklik kazandıracak”

sözcükleriyle atlet metaforu kullanmış ve olayın doğasını

gizlemistir.(mecazi dil kullanma)

Birleştirme

• Birleştirme’de standartlaştırma ve sembolleştirme

stratejileri kullanılır.

• Standartlaştırmada, neyin iyi olduğu ile ilgili kabul

edilebilir ölçülerin olduğu standartlar serisi oluşturulur.

• Fisher söylevinde “firma değerleri bizim kim

olduğumuzu ve kendimizi nasıl yönlendireceğimizi

tanımlar. Ben bu değerlerin çalşan olmanın ilk

koşulu olarak tanımlıyorum” şeklinde değer

standartlarını koymuştur.

Birleştirme

• Raytheon şirketinin başkanı “ Biz pazarda en verimli

rekabet eden firma olmalıyız. Örgütün değişiminde

ve üretimin verimliliğinin arttırılmasında en güçlü

enstruman olan 6 sigmayı faaliyete geçireceğiz”

söylevinde 6 sigmayı kalite ve verimliliğin sembolü olarak

kullanmıştır.

Parçalama

• Fisherin GE söylemindeki eski ve babacan yönetim

tarzının geçerli olmayacağı ve bu eski yapının parçası

olan kişilerin tasfiye edileceği şeklindeki farklılaştırma

ifadeleri, parçalama stratejisinde kullanılan insanları yaş,

sağlık durumu, etnik köken şeklinde ayırma faktörleridir.

Bir olgu haline getirme

• Geçici ve şarta bağlı bir durumu doğal ve kalıcıymış gibi

sunma tekniği, olmayan bir şeyi olgu haline getirme

stratejisidir. Doğallaştırma, Dışsallaştırma ve iki gramatik

alet şeklinde üç farklı şekli vardır.

• Fisher “Kodak firmasının çalışanlarıyla ilişkisi global

performans hedefleriyle ilişkilidir. Bu da daha farklı

daha fazla kadın, azınlık ve diğer kültürler bu ilişkinin

bir parçası olmalıdır” söylevinde arkada yatan farklı ve

ucuz iş gücü ihtiyacını doğallaştırmaktadır.


• Dışsallaştırmaya örnek olarak Fisherin “yeni bir çaba

veya fırsatı değerlendirebilmeleri için çalışanlarımızı

daha rekabetçi yapmalıyız. 21 ci yüzyıla yaklaşırken

çalışanlarımızın herşeye hazırlıklı olmasını istiyoruz

çünkü artık hayat boyu iş garantisi olmayacak”

söylevinde işten çıkarmaları 21 ci yüzyılla gelen

ekonomik şartlara bağlayarak iş güvencesinin

olmamasını haklı sebeplere dayandırmaya çalışmıştır.


• İsimleştirme ve pasifleştirme iki gramatik alet stratejisini

oluşturmaktadır.

• İsimleştirmede fiiller isim olarak kullanılır. Böylece olayın

detayı gizlenir. Ör: “Downsizing” “Restructuring”

• Pasifleştirmede fiilin pasif hali kullanılır. ”bizi

yaklaştığımız yeni bir liderlik arayışından ayırdılar”

aslında “biz yeni bir liderlik yaklaşımı istiyorduk”

ifadesinin pasif hale getirilmiş halidir.

Sonuç ve Tartışma

• Yukarıdaki tekniklerin kullanılmasıyla, örgütsel değişim

söylevleri değişim operasyonunun anlatılmasının

yanısıra bu aktivitelerin adil olduğu algısını da

okuyucuda oluşturur.

• Söylevlerin içindeki ideoloji organizasyonel değişimin

haklı olduğunu ve desteklenmesi gerekliliğini de anlatır.

• Her zaman adalet algısı oluşmaz tepki de doğar

• Quantitatif bir araştırma yapılması bu bulguları

destekleyecektir.

Ömür Önhon

Documents