˜˚˛˝˙ˆ˜ˇ˚ ˇ ˝ ˝ ˇ6 บทท 7 | สมด ลพล...

คมอคร รายวชาเพมเตมวทยาศาสตร

คมอคร รายวชาเพมเตมวทยาศาสตร

คมอคร

รายวชาเพมเตมวทยาศาสตร

วชา

โลก ดาราศาสตร และอวกาศชน

มธยมศกษาปท ๕ เลม ๓

ตามผลการเรยนร

กลมสาระการเรยนรวทยาศาสตร (ฉบบปรบปรง พ.ศ. ๒๕๖๐)

ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑

จดท�าโดย

สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย กระทรวงศกษาธการ

พ.ศ.๒๕๖๑

ค�าน�า สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย (สสวท.) ไดรบมอบหมายจากกระทรวง ศกษาธการ ในการพฒนามาตรฐานและตวชวดของหลกสตรกลมสาระการเรยนรคณตศาสตรและวทยาศาสตร และยงมบทบาทหนาทในการรบผดชอบเกยวกบการจดท�าหนงสอเรยน คมอคร แบบฝกทกษะ กจกรรม และสอการเรยนร ตลอดจนวธการจดการเรยนรและการวดและประเมนผล เพอใหการจดการเรยนรคณตศาสตรและวทยาศาสตรเปนไปอยางมประสทธภาพ คมอครรายวชาเพมเตมวทยาศาสตร โลก ดาราศาสตร และอวกาศ ชนมธยมศกษาปท ๕ เลม ๓ น จดท�าขนเพอประกอบ การใชหนงสอเรยนรายวชาเพมเตมวทยาศาสตร โลก ดาราศาสตร และอวกาศ ชนมธยมศกษาปท ๕ เลม ๓ โดยครอบคลมเนอหาตามผลการเรยนรและสาระการเรยนรเพมเตม กลมสาระการเรยนรวทยาศาสตร (ฉบบปรบปรง พ.ศ. ๒๕๖๐) ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑ ในสาระโลก ดาราศาสตร และอวกาศ โดยมตารางวเคราะห ผลการเรยนรและสาระการเรยนรเพมเตม เพอการจดท�าหนวยการเรยนรในรายวชาเพมเตมวทยาศาสตร มแนวการจดการเรยนร การใหความรเพมเตมทจ�าเปนส�าหรบครผสอน รวมทงการเฉลยค�าถามและแบบฝกหดในหนงสอเรยน สสวท. หวงเปนอยางยงวา คมอครเลมนจะเปนประโยชนตอการจดการเรยนร และเปนสวนส�าคญ ในการพฒนาคณภาพและมาตรฐานการศกษา กลมสาระการเรยนรวทยาศาสตร ขอขอบคณผทรงคณวฒ บคลากรทางการศกษาและหนวยงานตาง ๆ ทมสวนเกยวของในการจดท�าไว ณ โอกาสน

(ศาสตราจารยชกจ ลมปจ�านงค)

ผอ�านวยการสถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย

กระทรวงศกษาธการ

ค�าชแจง

สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย (สสวท.) ไดจดท�าตวชวดและสาระการเรยนรแกนกลาง กลมสาระการเรยนรวทยาศาสตร (ฉบบปรบปรง พ.ศ. ๒๕๖๐) ตามหลกสตรแกนกลางการศกษา ขนพนฐานพทธศกราช ๒๕๕๑ โดยมจดเนนเพอตองการพฒนาผเรยนใหมความรความสามารถททดเทยมกบนานาชาต ไดเรยนรวทยาศาสตรทเชอมโยงความรกบกระบวนการ ใชกระบวนการสบเสาะหาความรและแกปญหาทหลากหลาย มการท�ากจกรรมดวยการลงมอปฏบตเพอใหผเรยนไดใชทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตร และทกษะแหงศตวรรษท ๒๑ ซงในปการศกษา ๒๕๖๑ เปนตนไป โรงเรยนจะตองใชหลกสตรกลมสาระการเรยนรวทยาศาสตร (ฉบบปรบปรง พ.ศ. ๒๕๖๐) สสวท. ไดมการจดท�าหนงสอเรยนทเปนไปตามมาตรฐานหลกสตรเพอใหโรงเรยนไดใชส�าหรบจดการเรยนการสอนในชนเรยน และเพอใหครผ สอนสามารถสอนและจดกจกรรมตางๆ ตามหนงสอเรยนไดอยางมประสทธภาพ จงไดจดท�าคมอครส�าหรบใชประกอบหนงสอเรยนดงกลาว คมอครรายวชาเพมเตมวทยาศาสตร โลก ดาราศาสตร และอวกาศ ชนมธยมศกษาปท ๕ เลม ๓ น ไดบอกแนวการจดการเรยนการสอนตามเนอหาในหนงสอเรยนเกยวกบ สมดลพลงงานของโลก การหมนเวยนของอากาศบนโลก การหมนเวยนของน�าในมหาสมทร ซงครผสอนสามารถน�าไปใชเปนแนวทางในการวางแผน การจดการเรยนรใหบรรลจดประสงคทตงไว โดยสามารถน�าไปจดกจกรรมการเรยนรไดตามความเหมาะสมและความพรอมของโรงเรยน ในการจดท�าคมอครเลมนไดรบความรวมมอเปนอยางดยงจากผทรงคณวฒ นกวชาการอสระ คณาจารย รวมทงครผสอน นกวชาการ จากทงภาครฐและเอกชน จงขอขอบคณมา ณ ทน สสวท. หวงเปนอยางยงวาคมอครรายวชาเพมเตมวทยาศาสตร โลก ดาราศาสตร และอวกาศ ชนมธยมศกษาปท ๕ เลม ๓ น จะเปนประโยชนแกผสอน และผทเกยวของทกฝาย ทจะชวยใหการจดการศกษา ดานวทยาศาสตรไดอยางมประสทธภาพ หากมขอเสนอแนะใดทจะท�าใหคมอครเลมนมความสมบรณยงขน โปรดแจง สสวท. ทราบดวย จะขอบคณยง

สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลยกระทรวงศกษาธการ

โลก ดาราศาสตร และอวกาศ เลม 3 บทท 7 | สมดลพลงงานของโลก 5

สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย

สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลยกระทรวงศกษาธการ

ขอแนะน�าทวไปในการใชคมอคร

วทยาศาสตรมความเกยวของกบทกคนทงในชวตประจ�าวนและการงานอาชพตาง ๆ รวมทงมบทบาทส�าคญในการพฒนาผลผลตตาง ๆ ทใชในการอ�านวยความสะดวกทงในชวตและการท�างาน นอกจากนวทยาศาสตรยงชวยพฒนาวธคดและท�าใหมทกษะทจ�าเปนในการตดสนใจและแกปญหาอยางเปนระบบ การจดการเรยนรเพอใหนกเรยนมความรและทกษะทส�าคญตามเปาหมายของการจดการเรยนรวทยาศาสตรจงมความส�าคญยง ซงเปาหมายของการจดการเรยนรวทยาศาสตร มดงน 1. เพอใหเขาใจหลกการและทฤษฎทเปนพนฐานของวชาวทยาศาสตร 2. เพอใหเกดความเขาใจในลกษณะ ขอบเขต และขอจ�ากดของวทยาศาสตร 3. เพอใหเกดทกษะทส�าคญในการศกษาคนควาและคดคนทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย 4. เพอพฒนากระบวนการคดและจนตนาการ ความสามารถในการแกปญหาและการจดการ ทกษะในการสอสารและความสามารถในการตดสนใจ 5. เพอใหตระหนกถงความสมพนธระหวางวทยาศาสตร เทคโนโลย มวลมนษย และ สภาพแวดลอม ในเชงทมอทธพลและผลกระทบซงกนและกน 6. เพอน�าความรความเขาใจเรองวทยาศาสตรและเทคโนโลย ไปใชใหเกดประโยชนตอสงคม และการด�ารงชวตอยางมคณคา 7. เพอใหมจตวทยาศาสตร มคณธรรม จรยธรรม และคานยมในการใชความรทางวทยาศาสตร อยางสรางสรรค

ค มอครเปนเอกสารทจดท�าขนควบค กบหนงสอเรยน ส�าหรบใหครไดใชเปนแนวทางในการจดการเรยนรเพอใหนกเรยนไดรบความรและมทกษะทส�าคญตามจดประสงคการเรยนรในหนงสอเรยน ซงสอดคลองกบผลการเรยนร รวมทงมสอการเรยนรในเวบไซตทสามารถเชอมโยงไดจาก QR code หรอ URL ทอยประจ�าแตละบท ซงครสามารถใชสงเสรมใหนกเรยนบรรลเปาหมายของการจดการเรยนรวทยาศาสตรได อยางไรกตามครอาจพจารณาดดแปลงหรอเพมเตมการจดการเรยนรใหเหมาะสมกบบรบทของแตละหองเรยนได โดยคมอครมองคประกอบหลกดงตอไปน

ผลการเรยนร ผลการเรยนรเปนผลลพธทควรเกดกบนกเรยนทงดานความรและทกษะซงชวยใหครไดทราบเปาหมายของการจดการเรยนรในแตละเนอหาและออกแบบกจกรรมการเรยนรใหสอดคลองกบผลการเรยนรได ทงนครอาจเพมเตมเนอหาหรอทกษะตามศกยภาพของนกเรยน รวมทงอาจสอดแทรกเนอหาทเกยวของกบทองถน เพอใหนกเรยนมความรความเขาใจมากขนได

โลก ดาราศาสตร และอวกาศ เลม 3บทท 7 | สมดลพลงงานของโลก6


การวเคราะหผลการเรยนร การวเคราะหความร ทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตร ทกษะแหงศตวรรษท 21 และจตวทยาศาสตร ทเกยวของในแตละผลการเรยนร เพอใชเปนแนวทางในการจดการเรยนร

ผงมโนทศน แผนภาพทแสดงความสมพนธระหวางความคดหลก ความคดรอง และความคดยอย เพอชวยใหครเหนความเชอมโยงของเนอหาภายในบทเรยน

สาระส�าคญ การสรปเนอหาส�าคญของบทเรยน เพอชวยใหครเหนกรอบเนอหาทงหมด รวมทงล�าดบของเนอหาในบทเรยนนน

เวลาทใช เวลาทใชในการจดการเรยนร ซงครอาจด�าเนนการตามขอเสนอแนะทก�าหนดไว หรออาจปรบเวลาไดตามความเหมาะสมกบบรบทของแตละหองเรยน

ความรกอนเรยน ค�าส�าคญหรอขอความทเปนความรพนฐาน ซงนกเรยนควรมกอนทจะเรยนรเนอหาในบทเรยนนน

ตรวจสอบความรกอนเรยน ชดค�าถามและเฉลยทใชในการตรวจสอบความรกอนเรยนตามทระบไวในหนงสอเรยน เพอใหครไดตรวจสอบและทบทวนความรใหนกเรยนกอนเรมกจกรรมการจดการเรยนรในแตละบทเรยน

การจดการเรยนร

การจดการเรยนรในแตละหวขออาจมองคประกอบแตกตางกน โดยรายละเอยดของแตละองคประกอบเปนดงน

จดประสงคการเรยนร เปาหมายของการจดการเรยนรทตองการใหนกเรยนเกดความรหรอทกษะหลงจากผาน กจกรรมการจดการเรยนรในแตละหวขอ ซงสามารถวดและประเมนผลได ทงนครอาจตง จดประสงคเพมเตมจากทใหไว ตามความเหมาะสมกบบรบทของแตละหองเรยน

ความเขาใจคลาดเคลอนทอาจเกดขน เนอหาทนกเรยนอาจเกดความเขาใจคลาดเคลอนทพบบอย ซงเปนขอมลใหครไดพงระวงหรอ อาจเนนย�าในประเดนดงกลาวเพอปองกนการเกดความเขาใจทคลาดเคลอนได

สอการเรยนรและแหลงการเรยนร สอการเรยนรและแหลงการเรยนรทใชประกอบการจดการเรยนร เชน บตรค�า วดทศน เวบไซต ซงครควรเตรยมลวงหนากอนเรมการจดการเรยนร

แนวการจดการเรยนร แนวทางการจดการเรยนรทสอดคลองกบจดประสงคการเรยนร โดยมการน�าเสนอทงในสวน ของเนอหาและกจกรรมเปนขนตอนอยางละเอยด ทงนครอาจปรบหรอเพมเตมกจกรรมจาก ทใหไว ตามความเหมาะสมกบบรบทของแตละหองเรยน

กจกรรม การปฏบตทชวยในการเรยนรเนอหาหรอฝกฝนใหเกดทกษะตามจดประสงคการเรยนรของ บทเรยน โดยอาจเปนการทดลอง การสาธต การสบคนขอมล หรอกจกรรมอน ๆ ซงควรให นกเรยนลงมอปฏบตดวยตนเอง โดยองคประกอบของกจกรรมมรายละเอยดดงน

- จดประสงค เปาหมายทตองการใหนกเรยนเกดความรหรอทกษะหลงจากผานกจกรรมนน

- วสด และอปกรณ รายการวสด อปกรณ หรอสารเคม ทตองใชในการท�ากจกรรม ซงครควรเตรยมใหเพยงพอ ส�าหรบการจดกจกรรม

- การเตรยมลวงหนา ขอมลเกยวกบสงทครตองเตรยมลวงหนาส�าหรบการจดกจกรรม เชน การเตรยม สารละลายทมความเขมขนตาง ๆ การเตรยมตวอยางสงมชวต

- ขอเสนอแนะส�าหรบคร ขอมลทใหครแจงตอนกเรยนใหทราบถงขอควรระวง ขอควรปฏบต หรอขอมลเพมเตมใน การท�ากจกรรมนน ๆ

- ตวอยางผลการท�ากจกรรม ตวอยางผลการทดลอง การสาธต การสบคนขอมล หรอกจกรรมอน ๆ เพอใหครใชเปน ขอมลส�าหรบตรวจสอบผลการท�ากจกรรมของนกเรยน

- อภปรายและสรปผล ตวอยางขอมลทควรไดจากการอภปรายและสรปผลการท�ากจกรรม ซงครอาจใชค�าถาม ทายกจกรรมหรอค�าถามเพมเตม เพอชวยใหนกเรยนอภปรายในประเดนทตองการ รวม ทงชวยกระตนใหนกเรยนชวยกนคดและอภปรายถงปจจยตาง ๆ ทท�าใหผลของกจกรรม เปนไปตามทคาดหวง หรออาจไมเปนไปตามทคาดหวง

นอกจากนอาจมความรเพมเตมส�าหรบคร เพอใหครมความรความเขาใจในเรองนน ๆ เพมขน ซงไมควรน�าไปเพมเตมใหนกเรยน เพราะเปนสวนทเสรมจากเนอหาทมในหนงสอเรยน

แนวทางการวดและประเมนผล แนวทางการวดและประเมนผลทสอดคลองกบจดประสงคการเรยนร ซงประเมนทงดานความร ทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตร ทกษะแหงศตวรรษท 21 และจตวทยาศาสตรของ นกเรยนทควรเกดขนหลงจากไดเรยนรในแตละหวขอ ผลทไดจากการประเมนจะชวยใหคร ทราบถงความส�าเรจของการจดการเรยนร รวมทงใชเปนแนวทางในการปรบปรงและ พฒนาการจดการเรยนรใหเหมาะสมกบนกเรยน

เครองมอวดและประเมนผลมอยหลายรปแบบ เชน แบบทดสอบรปแบบตาง ๆ แบบประเมน ทกษะ แบบประเมนคณลกษณะดานจตวทยาศาสตร ซงครอาจเลอกใชเครองมอส�าหรบ การวดและประเมนผลจากเครองมอมาตรฐานทมผพฒนาไวแลว ดดแปลงจากเครองมอท ผ อนท�าไวแลว หรอสรางเครองมอใหมขนเอง ตวอยางของเครองมอวดและประเมนผล ดงภาคผนวก

เฉลยค�าถาม แนวค�าตอบของค�าถามระหวางเรยนและค�าถามทายบทเรยนในหนงสอเรยน เพอใหครใช เปนขอมลในการตรวจสอบการตอบค�าถามของนกเรยน

- เฉลยค�าถามระหวางเรยน แนวค�าตอบของค�าถามระหวางเรยนซงมทงค�าถามชวนคด ตรวจสอบความเขาใจ และ แบบฝกหด ทงนครควรใชค�าถามระหวางเรยนเพอตรวจสอบความรความเขาใจของนกเรยน กอนเรมเนอหาใหม เพอใหสามารถปรบการจดการเรยนรใหเหมาะสมตอไป

- เฉลยค�าถามทายบทเรยน แนวค�าตอบของแบบฝกหดทายบท ซงครควรใชค�าถามทายบทเรยนเพอตรวจสอบวา หลงจากเรยนจบบทเรยนแลว นกเรยนยงขาดความรความเขาใจในเรองใด เพอใหสามารถ วางแผนการทบทวนหรอเนนย�าเนอหาใหกบนกเรยนกอนการทดสอบได

สารบญ

บทท หนาเนอหา

การวเคราะหผลการเรยนรผงมโนทศนล�าดบแนวความคดตอเนองสาระส�าคญเวลาทใช เฉลยตรวจสอบความรกอนเรยน 7.1 กระบวนการทท�าใหเกดสมดลพลงงานของโลก เฉลยกจกรรม 7.1 กระบวนการทท�าใหเกดสมดลพลงงานของโลก แนวทางการวดและประเมนผล 7.2 ปจจยส�าคญทสงผลตอการรบรงสดวงอาทตยของพนผวโลก เฉลยกจกรรม 7.2 มมทแสงตกกระทบพนผวกบขนาดของพนท รบแสง เฉลยกจกรรม 7.3 แสงกบควน เฉลยกจกรรมลองท�าด แกสคารบอนไดออกไซดกบอณหภมอากาศ เฉลยกจกรรม 7.4 พนผวกบการสะทอนรงส แนวทางการวดและประเมนผลเฉลยแบบฝกหดทายบท

การวเคราะหผลการเรยนรผงมโนทศนล�าดบแนวความคดตอเนองสาระส�าคญเวลาทใช เฉลยตรวจสอบความรกอนเรยน 8.1 การเคลอนทและการหมนเวยนของอากาศ เฉลยกจกรรม 8.1 การเคลอนทของอากาศ เฉลยกจกรรม 8.2 การเคลอนทของวตถบนพนทก�าลงหมนแนวทางการวดและประเมนผล 8.2 การหมนเวยนของอากาศบนโลก เฉลยกจกรรม 8.3 การหมนเวยนอากาศของโลกแนวทางการวดและประเมนผล

11222346111112

1822232829

32333435353637384553545665

การหมนเวยนของอากาศบนโลก

สมดลพลงงานของโลก

7

8

สารบญ

บทท หนาเนอหา

การหมนเวยนของน�าในมหาสมทร

89

บรรณานกรมคณะกรรมการจดท�าคมอคร

147149

8.3 ความสมพนธของการหมนเวยนอากาศกบภมอากาศแนวทางการวดและประเมนผลเฉลยแบบฝกหดทายบท

การวเคราะหผลการเรยนรผงมโนทศนล�าดบแนวความคดตอเนองสาระส�าคญเวลาทใช เฉลยตรวจสอบความรกอนเรยน 9.1 อณหภมและความเคมของมหาสมทร เฉลยกจกรรม 9.1 การแบงชนของน�า แนวทางการวดและประเมนผล 9.2 การหมนเวยนน�าในมหาสมทร เฉลยกจกรรม 9.2 การหมนเวยนของน�าผวหนามหาสมทร เฉลยกจกรรม 9.3 แบบจ�าลองการหมนเวยนของน�าลก เฉลยกจกรรม 9.4 น�าเกดการยกตวหรอจมตวไดอยางไรแนวทางการวดและประเมนผล 9.3 การหมนเวยนน�าในมหาสมทรกบลมฟาอากาศและภมอากาศ เฉลยกจกรรม 9.5 กระแสน�าอนและกระแสน�าเยนกบลมฟาอากาศ เฉลยกจกรรม 9.6 เอลนโญและลานญาสงผลกระทบอยางไรบางแนวทางการวดและประเมนผลเฉลยแบบฝกหดทายบท

656869

737475767677798390919299103109110111129140141

| สมดลพลงงานของโลก (Earth’s Energy Balance)บทท 7ipst.me/8845

โลก ดาราศาสตร และอวกาศ เลม 3บทท 7 | สมดลพลงงานของโลก


การวเคราะหผลการเรยนร

ผลการเรยนร 1. อธบายปจจยส�าคญทมผลตอการรบและคายพลงงานจากดวงอาทตยแตกตางกนและผลทมตอ

อณหภมอากาศในแตละบรเวณของโลก 2. อธบายกระบวนการทท�าใหเกดสมดลพลงงานของโลก

จดประสงคการเรยนร1. อธบายกระบวนการทท�าใหเกดสมดลพลงงานของโลก 2. อธบายความสมพนธระหวางสณฐานและการเอยงของแกนหมนโลกกบการรบรงสดวงอาทตย3. อธบายความสมพนธระหวางเมฆ ละอองลอย และแกสเรอนกระจกกบการรบรงสดวงอาทตย

และการแผรงสคลนยาว 4. อธบายความสมพนธระหวางลกษณะของพนผวโลกกบการรบและดดกลนรงสดวงอาทตย

ทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตร

ทกษะแหงศตวรรษท 21 จตวทยาศาสตร

1. การหาความสมพนธของสเปซกบสเปซและสเปซกบเวลา

2. การตความหมายขอมลและลงขอสรป

3. การสรางแบบจ�าลอง

1. การสอสารสารสนเทศและการรเทาทนสอ

2. การสรางสรรคและนวตกรรม

3. ความรวมมอ การท�างานเปนทมและภาวะผน�า

1. ยอมรบความเหนตาง



ผงมโ

นทศน

สมดล

พลงง

านขอ

งโลก

กระบ

วนกา

รทเก

ยวขอ

ง

ไดแก

ได

แก

อธบา

ยดวย

ไดแก

ไดแก

ได

แก

กระบ

วนกา

รทา

งแสง

การด

ดกลน

แสง กา

รกระ

เจงแ

สง

การพ

าควา

มรอน

การน

�าควา

มรอน

เมฆ

ละออ

งลอย

แกสเ

รอนก

ระจก

การส

ะทอน

แสง

การแ

ผรงส

การถ

ายโอ

นคว

ามรอ

นสณ

ฐานโ

ลกแล

ะกา

รเอย

งของ

แกนโ

ลก

การเ

ปลยน

สถาน

ะของ

น�าลก

ษณะข

องพน

ผวโล

ก

อตรา

สวนร

งสสะ

ทอน

องคป

ระกอ

บในบ

รรยา

กาศ

ปจจย

ส�าคญ



ล�าดบแนวความคดตอเนอง

เมอโลกไดรบพลงงานจากดวงอาทตย โลกมการปลดปลอยพลงงานกลบสอวกาศในปรมาณทเทากนซงท�าใหเกดสมดลพลงงาน

สงผลใหอณหภมเฉลยของอากาศของโลกคอนขางคงท

การรกษาสมดลพลงงานเกยวของกบกระบวนการทางแสงและกระบวนการถายโอนความรอน

กระบวนการเหลานมความสมพนธกบปจจยส�าคญ ไดแก สณฐานโลกและการเอยงของแกนหมนโลก เมฆและละอองลอย แกสเรอนกระจก

ลกษณะของพนผวโลก

กระบวนการและปจจยดงกลาวสงผลใหแตละบรเวณของโลกไดรบพลงงานจากดวงอาทตยและมอณหภมแตกตางกน

สาระส�าคญ เมอโลกไดรบพลงงานจากดวงอาทตย โลกมการปลดปลอยพลงงานกลบสอวกาศในปรมาณทเทากนซงท�าใหเกดสมดลพลงงาน สงผลใหอณหภมเฉลยของอากาศของโลกคอนขางคงท การรกษาสมดลพลงงานเกยวของกบกระบวนการทางแสง กระบวนการถายโอนความรอน ซงกระบวนการเหลานมความสมพนธกบปจจยส�าคญ ไดแก สณฐานและการเอยงของแกนโลก เมฆและละอองลอย แกสเรอนกระจก ลกษณะของพนผวโลก กระบวนการและปจจยเหลานสงผลใหแตละบรเวณของโลกไดรบพลงงานและมอณหภมแตกตางกน

เวลาทใช บทนควรใชเวลาสอนประมาณ 12 ชวโมง 1. กระบวนการทท�าใหเกดสมดลพลงงานของโลก 4 ชวโมง 2. ปจจยส�าคญทสงผลตอการรบรงสดวงอาทตยของพนผวโลก 8 ชวโมง



ความรกอนเรยน 1. กระบวนการทางแสง ไดแก การสะทอนแสง การกระเจงแสง การดดกลนแสง 2. การถายโอนความรอน ไดแก การพาความรอน การน�าความรอน การแผรงส 3. องคประกอบของบรรยากาศ

ใหนกเรยนพจารณาขอความตอไปน แลวเตมเครองหมาย ลงในชองค�าตอบของขอความทถก หรอเครองหมาย ลงในชองค�าตอบของขอความทผด

ขอท ความรพนฐาน ค�าตอบ

1 ดวงอาทตยหางจากโลกเปนระยะทางไกลมาก ดงนนรงสดวงอาทตยทมาถงโลกจงเปนรงสขนาน

2 ดวงอาทตยแผรงสในรปคลนแมเหลกไฟฟา

3 สเปกตรมของคลนแมเหลกไฟฟาเรยงล�าดบตามความยาวคลนจากมากไปนอย ดงน คลนวทย คลนไมโครเวฟ คลนอนฟราเรด แสงทมองเหน รงสอลตราไวโอเลต รงสเอกซ และรงสแกมมา

4 โลกมสณฐานคลายทรงกลมและแกนหมนโลกเอยงประมาณ 23.5 องศากบเสนตงฉากของระนาบการโคจรของโลกรอบดวงอาทตย

5 วตถชนดเดยวกนมลกษณะพนผวเหมอนกน วตถทมสขาวจะสะทอนแสงไดดกวาวตถทมสด�า

6 ถาพนดนและพนน�าไดรบรงสดวงอาทตยเทากน พนน�าจะมอณหภมเพมขนเรวกวาพนดนเนองจากดดกลนรงสดวงอาทตยไดดกวา พนดนมอณหภมเพมขนเรวกวาพนน�าเนองจากพนดนมความจความรอนต�ากวา

7 การแผรงสเปนการถายโอนพลงงานทเกดขนในอวกาศเทานน การแผรงสเกดขนไดทกบรเวณ

8 บรรยากาศประกอบดวยแกสชนดตาง ๆ และละอองลอยในปรมาณคงท แกสบางชนดมปรมาณคงทเชน ออกซเจน ไนโตรเจน แกสบางชนดปรมาณเปลยนไปตามสภาพแวดลอม เชน คารบอนไดออกไซด ไอน�า รวมทงละอองลอย

ตรวจสอบความรกอนเรยน



9 ไอน�าในบรรยากาศ มสมบตเปนแกสเรอนกระจก

10 ถาโลกไมมแกสเรอนกระจกจะท�าใหอณหภมของโลกในเวลากลางวนและกลางคนตางกนมาก

ความเขาใจคลาดเคลอนทอาจเกดขนได

ความเขาใจทคลาดเคลอน ความเขาใจทถกตอง

ไอน�าไมใชแกสเรอนกระจก ไอน�าเปนแกสเรอนกระจก

7.1 กระบวนการทท�าใหเกดสมดลพลงงานของโลก

จดประสงคการเรยนร อธบายกระบวนการทท�าใหเกดสมดลพลงงานของโลก

สอการเรยนรและแหลงการเรยนร 1. หนงสอเรยนรายวชาเพมเตมวทยาศาสตรโลก ดาราศาสตร และอวกาศชนมธยมศกษาปท 5 เลม 3 2. วดทศนใน QR ประจ�าบท 3. เวบไซตองคการบรหารการบนและอวกาศแหงชาต หรอองคการนาซา http://www.nasa.gov

แนวการจดการเรยนร 1. ครน�าเขาสบทเรยนโดยใหนกเรยนรวมกนอภปรายเกยวกบความสมพนธของชนบรรยากาศกบอณหภมเฉลยของอากาศ โดยเปรยบเทยบอณหภมเฉลยของอากาศบนโลกกบดวงจนทรจากขอมลทก�าหนดใหและใชค�าถามดงตวอยางตอไปน



ตารางเปรยบเทยบขอมลระหวางโลกและดวงจนทร

โลก ดวงจนทร

เสนผานศนยกลาง 12,742 กม. 3,474 กม.

ระยะหางจากดวงอาทตย (ลานกโลเมตร)

ประมาณ 150 ประมาณ 150

ความหนาแนนของบรรยากาศ โดยประมาณ (อนภาคตอ ซม.³)

2.5 x 1025

(ทระดบน�าทะเล)2 x 105

อณหภมเฉลยของอากาศ (องศาเซลเซยส)

15 -23

ทมา: http://spacemath.gsfc.nasa.gov , https://en.wikipedia.org , หนงสอเรยน รายวชาเพมเตม โลก ดาราศาสตร และอวกาศ เลม 2

จากขอมล ใหนกเรยนเปรยบเทยบขอมลขนาด ระยะหางจากดวงอาทตย ความหนาแนนของบรรยากาศและอณหภมเฉลยของอากาศระหวางโลกและดวงจนทร แนวค�าตอบ

เปรยบเทยบระหวางโลกกบดวงจนทร

1. ขนาด โลกมขนาดใหญกวาดวงจนทรมาก

2. ระยะหางจากดวงอาทตย ใกลเคยงกน

4. ความหนาแนนของบรรยากาศ แตกตางกนโดยดวงจนทรมบรรยากาศหนาแนนนอยกวาโลกมาก

5. อณหภมเฉลยของอากาศ ดวงจนทรมอณหภมเฉลยของอากาศต�ากวาโลกมาก

อณหภมเฉลยของอากาศบนโลกและดวงจนทรแตกตางกนหรอไม อยางไร แนวค�าตอบ แตกตางกน ปจจบนพบวาโลกมอณหภมเฉลยของอากาศประมาณ 15 องศา เซลเซยส แตกตางจากดวงจนทรทมอณหภมเลยของอากาศประมาณ -23 องศาเซลเซยส นกเรยนคาดวาปจจยใดทท�าใหอณหภมเฉลยของอากาศบนโลกและดวงจนทรแตกตางกน แนวค�าตอบ อณหภมเฉลยของอากาศบนโลกและดวงจนทรแตกตางกนเนองจากโลกและ ดวงจนทรมความหนาแนนของบรรยากาศ แตกตางกนมาก โดยพบวาดวงจนทรมบรรยากาศท เบาบางมาก มผลท�าใหอณหภมเฉลยของอากาศบนดวงจนทรต�ากวาโลก นกเรยนคดวาเหตใดความหนาแนนของบรรยากาศทแตกตางกนจงมผลตออณหภมเฉลย มกระบวนการใดทสงผลตออณหภมภายในบรรยากาศบาง แนวค�าตอบ ตอบตามความคดเหนของตนเอง



2. ใหนกเรยนปฏบตกจกรรม 7.1

จดประสงคกจกรรม 1. วเคราะหและเปรยบเทยบปรมาณพลงงานทโลกไดรบและปลดปลอยกลบสอวกาศจาก แผนภาพทก�าหนด 2. วเคราะหและอธบายกระบวนการทเกยวของกบการรบและปลดปลอยพลงงานกลบส อวกาศ

เวลา 1 ชวโมง

วสด-อปกรณ แผนภาพแสดงกระบวนการสมดลพลงงานของโลก

การเตรยมตวลวงหนา ครน�าอภปรายเพอทบทวนความรพนฐานทใชประกอบการเรยนรเรองสมดลพลงงานของโลกดงหวขอตอไปน - การสะทอนแสง การกระเจงแสง การดดกลนพลงงาน - การถายโอนความรอน ไดแก การพาความรอน การน�าความรอน การแผรงส - การเปลยนสถานะของน�า - องคประกอบของบรรยากาศ

ขอเสนอแนะส�าหรบคร ครอาจใหนกเรยนวเคราะหขอมลและอภปรายทละแผนภาพ

วธการท�ากจกรรม 1. ศกษาแผนภาพแสดงกระบวนการสมดลพลงงานของโลก เพอวเคราะหขอมลการรบและ ปลดปลอยพลงงานกลบสอวกาศของโลกในภาพรวม 2. ศกษากระบวนการรบและปลดปลอยรงสคลนสนจากดวงอาทตยของพนผวโลก บรรยากาศ และเมฆ จากแผนภาพทก�าหนด วเคราะหและระบขอมลตามประเดนตอไปน - ปรมาณพลงงานทงหมดทโลกไดรบ และแหลงพลงงาน - ปรมาณพลงงานทโลกปลดปลอยกลบสอวกาศ แหลงพลงงาน และกระบวนการท เกยวของ 3. ศกษากระบวนการรบและปลดปลอยรงสคลนยาวของพนผวโลก บรรยากาศ และเมฆ

กจกรรม 7.1 กระบวนการทเกยวของกบสมดลพลงงานของโลก



จากแผนภาพทก�าหนด วเคราะหและระบขอมลในประเดนตอไปน - ปรมาณพลงงานทโลกปลดปลอยกลบสอวกาศ ชวงคลน แหลงพลงงานและกระบวนการ ทเกยวของ 4. จากการศกษาในขอ 3 วเคราะหและสรปกระบวนการรบและปลดปลอยพลงงานระหวาง พนผวโลกและบรรยากาศ 5. สรปและอธบายกระบวนการทงหมดทเกยวของกบการรบและปลดปลอยพลงงานของ โลกกลบสอวกาศ

ตวอยางผลการท�ากจกรรม

พลงงานทโลกไดรบจากดวงอาทตย พลงงานทโลกปลอยกลบสอวกาศ

ปรมาณพลงงาน

ชวงคลน

แหลงพลงงาน

ปรมาณพลงงาน

ชวงคลน

แหลงพลงงาน

กระบวนการ

100 คลนสน ดวงอาทตย 29 คลนสน บรรยากาศ เมฆ และพนผวโลก

การสะทอนแสง

12 คลนยาว พนผวโลก การแผรงส

59 คลนยาว บรรยากาศ เมฆ และพนผวโลก

1. การแผรงส 2. การพาความรอน3. การเปลยนสถานะของน�า

รวมปรมาณพลงงาน100

รวมปรมาณพลงงาน100

สรปกจกรรม โลกมกระบวนการตาง ๆ ทเกยวของกบการรบพลงงานจากดวงอาทตยและปลดปลอยพลงงานกลบสอวกาศทท�าใหเกดสมดลพลงงานของโลก

ค�าถามทายกจกรรม 1. เมอรงสดวงอาทตยมาสชนบรรยากาศโลก รงสดวงอาทตยผานมายงพนผวโลกทงหมด หรอไม เพราะเหตใด แนวค�าตอบ รงสดวงอาทตยไมไดผานมาพนผวโลกทงหมด แตรงสบางสวนสะทอนกลบ สอวกาศ และบางสวนถกกลนไวโดยบรรยากาศ และเมฆ



2. ถาพลงงานจากดวงอาทตยทโลกไดรบทงหมดคดเปนรอยละ 100 ปรมาณพลงงาน สะทอนกลบสอวกาศทนทมคาประมาณเทาใด และปรมาณพลงงานทโลกดดกลนไวมคา ประมาณเทาใด และดดกลนไวทใดบาง แนวค�าตอบ พลงงานสะทอนกลบสอวกาศทนทมคาประมาณรอยละ 29 ปรมาณพลงงาน ทโลกดดกลนไวมคาประมาณรอยละ 71 หนวย โดยดดกลนไวในบรรยากาศ เมฆ และพนผวโลก 3. ปรมาณพลงงานทพนผวโลกปลดปลอยกลบสอวกาศโดยตรงมคาเทาไร และปลดปลอย กลบสอวกาศโดยกระบวนการใด แนวค�าตอบ พลงงานทพนผวโลกปลดปลอยกลบสอวกาศโดยตรงมคาประมาณรอยละ 12 โดยปลดปลอยกลบดวยกระบวนการแผรงส 4. พนผวโลกปลอยพลงงานความรอนในรปรงสคลนยาวเขาสบรรยากาศดวยกระบวนการ อะไรบาง แนวค�าตอบ การเปลยนสถานะของน�า การพาความรอน การแผรงส 5. พนผวโลกไดรบพลงงานจากแหลงใดบาง มชวงคลนเหมอนกนหรอไม อยางไร แนวค�าตอบ พนผวโลกไดรบพลงงานจากดวงอาทตยโดยตรงในรปรงสคลนสน นอกจากนน พนผวโลกยงไดรบพลงงานทบรรยากาศแผกลบมาซงพลงงานนอยในรปของรงส คลนยาว 6. ปรมาณพลงงานความรอนในรปรงสคลนยาวทบรรยากาศ เมฆ และพนผวโลกปลอยกลบ สอวกาศมคาเทาใด แนวค�าตอบ พลงงานความรอนในรปรงสคลนยาวทบรรยากาศ เมฆ และพนผวโลกปลอย กลบสอวกาศมคาประมาณรอยละ 71 7. ปรมาณพลงงานทงหมดทโลกไดรบและทโลกปลดปลอยสอวกาศเทากนหรอไม อยางไร แนวค�าตอบ เทากน พลงงานจากดวงอาทตยทเขามาสโลกบางสวนจะสะทอนกลบออก สอวกาศทนท ในขณะทพลงงานบางสวนหมนเวยนอยภายในโลกดวยกระบวนการทาง แสงและการถายโอนความรอน กอนทพลงงานเหลานนจะคอย ๆ กลบส อวกาศ ซงพลงงานทโลกไดรบจากดวงอาทตยจะเทากบพลงงานทโลกปลดปลอยกลบสอวกาศ ท�าใหเกดสมดลพลงงาน (energy balance)



3. ครน�าอภปรายเพอสรปความรโดยมแนวทางการสรปดงน เมอพลงงานจากดวงอาทตยเขามาสบรรยากาศของโลก ทงเมฆและองคประกอบตาง ๆ ทอย ในบรรยากาศ รวมทงพนผวโลกจะสะทอนรงสทมความยาวคลนสนกวาแสงทมองเหนบางสวน กลบสอวกาศในทนทรอยละ 29 สวนพลงงานทเหลอประมาณรอยละ 71 จะถกดดกลนโดย บรรยากาศ เมฆ และพนผวโลก กอนทพลงงานจะถกปลอยกลบสอวกาศอกครงโดยการแผรงส คลนยาว พลงงานทพนผวโลกดดกลนไวนนรอยละ 71 จะถกปลดปลอยกลบออกมาในรปรงสอนฟราเรด ซงเปนพลงงานความรอนทมชวงคลนยาว พลงงานความรอนสวนหนงประมาณรอยละ 12 จะถกปลดปลอยออกสอวกาศโดยตรงจากการแผรงส สวนพลงงานความรอนสวนทเหลอจะ ถกดดกลนไวโดยแกสเรอนกระจกและเมฆในบรรยากาศ รวมทงอยในกระบวนการพาความ รอนทท�าใหอากาศเกดการยกตวขน และกระบวนการเปลยนสถานะของน�าทท�าใหเกดเมฆ สวนบรรยากาศจะปลดปลอยพลงงานความรอนโดยการแผรงสอนฟราเรดทดดกลนไว สวนหนงมายงพนผวโลก จากนนพนผวโลกจะดดกลนพลงงานดงกลาวไว ในขณะเดยวกน พนผวโลกยงคงไดรบพลงงานจากดวงอาทตยทเขามาใหมทกวน ซงพนผวโลกจะปลดปลอย พลงงานนโดยการแผรงสเขาสบรรยากาศและกลบสอวกาศดวยกระบวนการเดมดงทกลาว มาขางตน ทายทสดบรรยากาศจะปลดปลอยพลงงานกลบสอวกาศประมาณรอยละ 59 จากกระบวนการทงหมดข างต นแสดงให เหนว า โลกไม ได ดดกลนพลงงานจาก ดวงอาทตยทผานเขามายงบรรยากาศไวทงหมด จงท�าใหอณหภมเฉลยของอากาศและพนผวโลก ในชวงเวลากลางวนไมสงมากจนเกนไป และพลงงานความรอนทถายโอนระหวางบรรยากาศ และพนผวโลกนเองทท�าใหอณหภมเฉลยของอากาศและพนผวโลกในเวลากลางคนไมลดต�า จนเกนไป พลงงานจากดวงอาทตยทเขามาสบรรยากาศโลกคดเปนรอยละ 100 โลกจะคอย ๆ ปลดปลอยพลงงานกลบสอวกาศในปรมาณทเทากน โดยกระบวนการตาง ๆ และท�าใหเกด สมดลพลงงาน สงผลใหโลกมอณหภมเฉลยของอากาศคอนขางคงทเปนระยะเวลานาน



13.01543 1743 1943 2143 2343 2543

ยคปฏวตอตสาหกรรม2303-2393

อณหภ

มเฉล

ยของ

อากา

ศ (o C)

ป (พ.ศ.)

14.0

13.5

14.5

4. ครใหนกเรยนสงเกตรป 7.4 ในหนงสอเรยนหนา 8 จากนนรวมกนอภปรายโดยใชค�าถามดงน

อณหภมเฉลยของอากาศในป พ.ศ. 2443 แตกตางจากอณหภมเฉลยของอากาศในป พ.ศ. 1543 ประมาณกองศาเซลเซยส แนวค�าตอบ ประมาณ 0.2 องศาเซลเซยส อณหภมอากาศระหวางป พ.ศ. 1543 ถงป 2443 มแนวโนมเปนเชนไร สงเกตจากสงใด แนวค�าตอบ อณหภมเฉลยของอากาศระหวางป พ.ศ. 1543 ถง ป พ.ศ. 2443 มแนวโนม คงทหรอเปลยนแปลงนอยสงเกตไดจากเสนแสดงอณหภมเฉลยของอากาศในชวงเวลาดงกลาว ซงแตกตางกนประมาณ 0.2 องศาเซลเซยส อณหภมเฉลยของอากาศในป พ.ศ. 2543 แตกตางจากอณหภมเฉลยของอากาศ ในป พ.ศ. 2443 ประมาณกองศาเซลเซยส แนวค�าตอบ ประมาณ 0.8 องศาเซลเซยส เสนแสดงอณหภมอากาศระหวางป พ.ศ. 2443 ถงป 2543 มแนวโนม เปนเชนไร แนวค�าตอบ อณหภมเฉลยของอากาศระหวางป พ.ศ. 2443 ถง ป พ.ศ. 2543 มแนวโนม เพมสงขนสงเกตไดจากเสนแสดงอณหภมเฉลยของอากาศในชวงเวลาดงกลาว ซงแตกตางกน ประมาณ 0.8 องศาเซลเซยส จากรป 7.4 อณหภมเฉลยของโลกคอนขางคงทเพราะเหตใด แนวค�าตอบ พลงงานจากดวงอาทตยทโลกไดรบจะถกปลดปลอยกลบออกสอวกาศในปรมาณ ทเทากนท�าใหเกดสมดลพลงงานอณหภมเฉลยของโลกจงคอนขางคงท



5. ครตรวจสอบความเขาใจนกเรยนเกยวกบสมดลพลงงานของโลก โดยใชค�าถามในหนงสอเรยน หนา 8 ถาโลกไมมกระบวนการปลดปลอยพลงงานกลบสอวกาศ จะสงผลตออณหภมเฉลยของอากาศ หรอไม อยางไร แนวค�าตอบ หากโลกไมมกระบวนการปลดปลอยพลงงานกลบสอวกาศแตยงคงไดรบพลงงาน จากดวงอาทตย โลกจะมพลงงานสะสมมากขนเรอย ๆ และอณหภมอากาศจะสงมากจน สงมชวตไมสามารถด�ารงอยได

KPA แนวทางการวดและประเมนผล

K: 1. กระบวนการรบและปลดปลอยพลงงาน

ของโลก2. สมดลพลงงานของโลก

1. การตอบค�าถามตรวจสอบความเขาใจ2. การตอบค�าถามและน�าเสนอผลการท�ากจกรรม 3. แบบฝกหดทายบท

P: 1. การหาความสมพนธของสเปซกบสเปซ

และสเปซกบเวลา 2. การตความหมายขอมลและลงขอสรป

1. อธบายแผนภาพสมดลพลงงานของโลก

A: 1. การยอมรบความเหนตาง

1. การรบฟงความคดเหนของผอนในการอภปราย2. การใหความคดเหนอยางสรางสรรค

7.2 ปจจยส�าคญทสงผลตอการรบรงสดวงอาทตยของพนผวโลก

จดประสงคการเรยนร 1. อธบายความสมพนธระหวางสณฐานและการเอยงของแกนหมนโลกกบการรบรงสดวงอาทตย 2. อธบายความสมพนธระหวางเมฆ ละอองลอย และแกสเรอนกระจกกบการรบรงสดวงอาทตย และการแผรงสคลนยาว 3. อธบายความสมพนธระหวางลกษณะของพนผวโลกกบการรบและดดกลนรงสดวงอาทตย

สอและแหลงเรยนร 1. หนงสอเรยนรายวชาเพมเตมวทยาศาสตรโลก ดาราศาสตร และอวกาศ ชนมธยมศกษาปท 5 เลม 3 2. วดทศนใน QR ประจ�าบท



แนวการจดการเรยนร 1. ครใหนกเรยนสงเกตภาพแสดงอณหภมเฉลยของอากาศในเดอนมกราคม ตงแตป พ.ศ. 2482 – 2540 ในหนงสอเรยนหนา 9

จากนนใหนกเรยนอภปรายตามความคดเหนของตนเองโดยใชค�าถามดงน จากภาพอณหภมเฉลยแตละบรเวณของโลกเปนอยางไร นกเรยนคดวาเพราะเหตใดจงเปนเชนนน 2. ใหนกเรยนท�ากจกรรม 7.2

ขอมล: NCEP/NCAR Reanalysis Project, 1959-1997

-50 -40 -35 -30 -25 -20 -15 -10 -5 0 5 10 15 20 25 30 35°C

จดประสงคกจกรรม 1. เปรยบเทยบขนาดของมมทแสงตกกระทบพนผวทเปลยนแปลงไปตามละตจด 2. อธบายความสมพนธระหวางขนาดของมมทแสงตกกระทบพนผวกบขนาดพนททแสง ตกกระทบ

วสด-อปกรณ 1. แผนพลาสตกใส ขนาด A4 1 แผน 2. แผนพลาสตกใสอยางบาง ขนาด กวาง 9 นว ยาว 12 นว 1 แผน 3. ปากกาเขยนแผนใส 1 ดาม 4. เทปกาวสองหนาแบบบาง 1 มวน 5. ไมโปรแทรคเตอรชนดครงวงกลม 2 อน

กจกรรม 7.2 มมทแสงตกกระทบพนผวกบขนาดของพนทรบแสง



6. เลเซอรชดาว 2 อน 7. ไฟฉายขนาดเลก 1 กระบอก 8. ขาตง 1 อน 9. ทจบ 2 อน 10. ลกโลกจ�าลองขนาดใหญ 1 ลก

ขอเสนอแนะส�าหรบคร เอยงลกโลกใหเสนศนยสตรขนานกบพนผวโลกเพอตดตวแปรเรอง การเอยงของแกนหมนโลก

วธการท�ากจกรรมตอนท 1 1. จดท�าชดอปกรณดงน 1.1 ตดแผนพลาสตกใสตามขวางเปน 4 สวนเทากน แลวน�ามาประกบกนเปน 2 ชด 1.2 น�าไมโปรแทรคเตอรชนดครงวงกลมตดกบแผนพลาสตกใสจากขอ 1.1 ดงรป 1 ทง 2 ชด

รป 1

1.3 น�าอปกรณในขอ 1.2 ตดตงในแนวตงฉากกบผวสมผสของลกโลกโดย ชดท 1 ตดตงบรเวณศนยสตรและใหจดกงกลางของไมโปรแทรคเตอรอย ตรงกบ เสนศนยสตร และชดท 2 วางทต�าแหนงละตจด 60 องศา ตรงกบต�าแหนง จดกงกลางของไมโปรแทรคเตอร และวางชดอปกรณทง 2 ชด ในแนวลองจจด เดยวกน ดงรป 2

รป 2



1.4 น�าเลเซอรชดาวมายดตดกบขาตง โดยจดใหเลเซอรดามท 1 อยในแนวเดยว กบเสนศนยสตร และดามทสองอยในแนวเดยวกบละตจด 60 องศา 2. จดอปกรณในขอ 1.3 และ 1.4 ใหมระยะหางกน 50 เซนตเมตร ดงรป 3

รป 3

3. เปดเลเซอรทง 2 ดามพรอมกน สงเกตต�าแหนงทแสงเลเซอรตกกระทบกบระนาบพนผว วดมมระหวางแสงเลเซอรกบพนผว ณ ต�าแหนงละตจดทก�าหนดและบนทกผล หมายเหต ระวงอยาใหแสงเลเซอรเขาตา ตอนท 2 1. จดชดอปกรณดงน 1.1 น�าแผนพลาสตกใสอยางบางมาหมลกโลกตงแตบรเวณศนยสตรถงบรเวณขวโลก 1.2 น�ากระบอกไฟฉายมายดตดกบขาตง จดใหจดกงกลางของปากกระบอกไฟฉายอย ในระดบเสนศนยสตร 1.3 จดอปกรณในขอ 1.1 และ 1.2 ดงรป 4

รป 4



2. เปดไฟฉายและปรบระยะหางระหวางปากกระบอกไฟฉายและลกโลก เพอใหไดพนท รบแสงมขนาดเสนผานศนยกลาง 5 เซนตเมตร ใชปากกาเขยนแผนใสวาดเสนแสดง ขอบเขตพนทรบแสง 3. ปรบระดบของกระบอกไฟฉาย ใหจดกงกลางของปากกระบอกไฟฉายตรงกบจดสงเกต บรเวณละตจด 60 องศา ทงนใหระยะหางเทากบขอ 2 เปดไฟฉาย สงเกตพนทรบแสง และใชปากกาเขยนแผนใสวาดเสนแสดงขอบเขตพนทรบแสง

ตวอยางผลการท�ากจกรรมตอนท 1

ตอนท 2

พนทแสงตกกระทบบรเวณศนยสตร

พนทแสงตกกระทบบรเวณละตจดท 60 องศา

ระนาบพนผวโลก

มมทแสงเลเซอรกระท�ากบระนาบพนผว

แสงเลเซอร



สรปผลการท�ากจกรรม ขนาดของมมระหวางแสงตกกระทบกบพนผวเปลยนแปลงไปตามละตจด และขนาดของมมมความสมพนธกบขนาดพนททแสงตกกระทบ

ค�าถามทายกจกรรม 1. มมระหวางแสงเลเซอรตกกระทบกบพนผวลกโลกบรเวณศนยสตร และละตจด 60 องศา แตกตางกนหรอไม อยางไร แนวค�าตอบ แตกตางกนโดยแสงเลเซอรตกกระทบท�ามมตงฉากกบระนาบของพนผว ลกโลกบรเวณศนยสตร ขณะทแสงเลเซอรตกกระทบท�ามม 30 องศา กบระนาบของพนผวโลก บรเวณละตจด 60 องศา 2. ขนาดของพนททแสงไฟฉายตกกระทบบรเวณศนยสตร และละตจด 60 องศา แตกตาง กนหรอไม อยางไร แนวค�าตอบ แตกตางกน โดยขนาดของพนททแสงไฟฉายตกกระทบบรเวณศนยสตร มขนาดเลกกวาพนททแสงไฟฉายตกกระทบบรเวณละตจด 60 องศา 3. ขนาดของมมระหวางแสงตกกระทบกบพนผว และขนาดของพนททแสงตกกระทบมความ สมพนธกนหรอไม อยางไร แนวค�าตอบ มมทแสงตกกระทบพนผวกบขนาดพนททแสงตกกระทบมความสมพนธกน โดยพนทรบแสงจะมขนาดเลกทสดเมอแสงตกท�ามม 90 องศา กบระนาบพนผว และพนท รบแสงจะเพมขนเรอย ๆ เมอมมมขนาดเลกลง

3. ใหนกเรยนแตละกลมน�าเสนอผลการท�ากจกรรม และรวมกนอภปรายผลการท�ากจกรรม พรอม ตอบค�าถามทายกจกรรม โดยมแนวทางการอภปรายและแนวทางการตอบค�าถามดงแสดงดานบน 4. ครน�าอภปรายเพอสรปความรโดยมแนวทางการสรปดงน โลกมสณฐานคลายทรงกลม จงสงผลใหมมทรงสดวงอาทตยตกกระทบพนผวโลกและขนาดของ พนททไดรบรงสดวงอาทตยบรเวณละตจดตาง ๆ แตกตางกน โดยบรเวณพนผวโลกทไดรบรงส ดวงอาทตยตกกระทบในแนวตงฉากกบระนาบของพนผว ขนาดของพนททไดรบรงสดวงอาทตย จะนอยทสด และขนาดพนทรบแสงจะเพมขนหากมมรงสตกกระทบมคาลดลง 5. จากนนครใหความรเพมเตมวา ความเขมรงสดวงอาทตย คอ พลงงานรงสดวงอาทตยในหนง หนวยเวลาตอหนงหนวยพนท (จลตอวนาทตอตารางเมตร หรอ วตตตอตารางเมตร) 6. ครตรวจสอบความเขาใจนกเรยน โดยใชค�าถามตรวจสอบความเขาใจวา “หากมมในการรบรงส มผลตอปรมาณพลงงานตอพนท นกเรยนคาดวาระหวางบรเวณแถบศนยสตรกบบรเวณขวโลก บรเวณใดมพลงงานตอพนทมากกวากน” แนวค�าตอบ บรเวณศนยสตรมพลงงานตอพนทมากกวาบรเวณขวโลก



** หมายเหต ** ครอาจใหนกเรยนศกษาภาพดานลางซงแสดงความเขมรงสดวงอาทตยทพนผวโลกแตละบรเวณไดรบในรอบวน คาเฉลยในชวงเดอนกรกฎาคม พ.ศ. 2526 – เดอนมถนายน พ.ศ. 2548 (ดดแปลงจาก CSIRO,

พ.ศ. 2554)

7. ครน�าอภปรายเพมเตมเกยวกบการทแกนหมนโลกเอยง 23.5 องศา กบแนวตงฉากกบระนาบ การโคจรของโลกรอบดวงอาทตย ท�าใหต�าแหนงทรงสดวงอาทตยตกตงฉากกบพนผวโลก เปลยนแปลงไปในรอบ 1 ปโดยใชรปท 7.7 ในหนงสอเรยนหนา 13 เพอใหไดองคความรดงน จะสงเกตเหนวาในรอบ 1 ป ต�าแหนงทรงสดวงอาทตยตกตงฉากกบพนผวโลกเปลยนแปลง ไปตามต�าแหนงของโลกในวงโคจร ดงน ต�าแหนงท 1 รงสดวงอาทตยตกตงฉากทละตจด 23.5 องศาเหนอ ต�าแหนงท 2 รงสดวงอาทตยตกตงฉากทเสนศนยสตร ต�าแหนงท 3 รงสดวงอาทตยตกตงฉากทละตจด 23.5 องศาใต ต�าแหนงท 4 รงสดวงอาทตยตกตงฉากทเสนศนยสตรและเมอโลกโคจรครบรอบกลบมาท ต�าแหนงท 1 รงสดวงอาทตยจะตกตงฉากทละตจด 23.5 องศาเหนอ เปนดงนในรอบ 1 ป จากความรขางตนท�าใหทราบวารงสดวงอาทตยจะไมตกตงฉากพนผวโลกในละตจดสงกวา 23.5 องศาเหนอและใต บรเวณศนยสตรถงละตจดดงกลาวจงไดรบพลงงานจากดวงอาทตย โดยเฉลยมากกวาบรเวณอนทอยละตจดสงขนไป 8. ครตรวจสอบความเขาใจนกเรยน โดยใชค�าถามตรวจสอบความเขาใจวา “ในรอบ 1 ป รงส ดวงอาทตยจะตกกระทบพนผวโลกในแนวตงฉาก ณ บรเวณเดมหรอไม เพราะเหตใด”



แนวค�าตอบ ไม โดยบรเวณทรงสดวงอาทตยตกท�ามมกบระนาบพนผวโลกในแนวตงฉากจะ เปลยนแปลงไปในรอบ 1 ป เนองจากแกนหมนของโลกเอยงท�ามม 23.5 องศา กบแนวตงฉากกบ ระนาบการโคจรของโลกรอบดวงอาทตย 9. ครน�าอภปรายตามความคดเหนของนกเรยนโดยใชค�าถามดงน “บรรยากาศมทงไอน�า ฝน เขมา ละอองเกลอ และเมฆ นกเรยนคดวาสงเหลานเปนปจจยทมผลตอความเขมรงสดวงอาทตยท พนผวโลกอยางไร” เพอน�าเขาสเนอหาปจจยเรองเมฆและละอองลอยทมผลตอการรบพลงงาน จากดวงอาทตย 10. ใหนกเรยนท�ากจกรรม 7.3

จดประสงคกจกรรม ทดลองและอธบายผลของละอองลอยทมตอความเขมของแสง


วสด-อปกรณ 1. ตปลา ขนาด 8 นว 1 ต 2. แผนพลาสตกลกฟก (ขนาดใหญกวาตปลาเลกนอย) 1 แผน 3. ไฟฉาย 1 กระบอก 4. ธป 1 ดอก 5. ไมขดไฟ 1 กลก 6. ลกซมเตอร 1 อน 7. ขาตงพรอมทจบ 2 ชด

ขอเสนอแนะส�าหรบคร อาจใชโปรแกรมวดแสงผานมอถอแทนการใชเครองลกซมเตอร โดยคนหาโปรแกรมวดแสงดวยค�าคนวา “Lux meter” “Light meter”

วธการท�ากจกรรม 1. จดเตรยมอปกรณดงน 1.1 ยดกระบอกไฟฉายกบขาตงชดท 1 และยดลกซมเตอรกบขาตงชดท 2 1.2 วางขาตงทยดกระบอกไฟฉายและขาตงทยดลกซมเตอรไวดานตรงขามกนของตปลา โดยจดอปกรณทงสองใหหางจากผนงตปลา ดานละ 10 เซนตเมตร วางแผนพลาสตก ลกฟกปดดานบนของตปลาใหสนท ดงรป

กจกรรม 7.3 แสงกบควน



2. เปดไฟฉายแลวเปดลกซมเตอรเพอวดความเขมแสงทผานตปลา และบนทกผล 3. น�าธปทจดแลวไปใสในตปลา ทงไว 3 นาท ใหมควนกระจายเตมตปลา จากนนวด ความเขมแสง และบนทกผล 4. น�าเสนอผลการท�ากจกรรมและอภปรายผลรวมกน


ไมมควนธป (x10ลกซ) มควนธป (x10ลกซ)

ครงท 1 322 193

ครงท 2 315 211

ครงท 3 341 202

สรปผลการท�ากจกรรม ความเขมของแสงทผานตปลาขณะทไมมควนธปและมควนธปมคาแตกตางกน

ค�าถามทายกจกรรม 1. ความเขมแสงกอนปลอยและหลงปลอยควนธป แตกตางกนหรอไม อยางไร แนวค�าตอบ แตกตางกน โดยหลงจากปลอยควนธปในตปลาความเขมแสงทตรวจวดได มคาลดลงเปรยบเทยบกบความเขมแสงกอนมการปลอยควนธป 2. ความเขมแสงเปลยนแปลงไปเพราะเหตใด แนวค�าตอบ ความเขมแสงเปลยนแปลงไปเนองจากควนธปมาบดบงแสงจากไฟฉาย ท�าใหปรมาณแสงทมาถงลกซมเตอรลดลง



11. อภปรายเพอเชอมโยงความรจากกจกรรม 7.3 ใหเขากบเหตการณจรงในธรรมชาต ประเดน เรองเมฆและละอองลอยสามารถบดบงรงสจากดวงอาทตย ท�าใหรงสดวงอาทตยมาสพนผวโลก ลดลง โดยใชค�าถามดงตวอยางตอไปน นกเรยนคดวาในบรรยากาศของเราจะมสงใดทอาจท�าใหบรเวณตาง ๆ มความเขมรงส ดวงอาทตยลดลงไดในท�านองเดยวกบควนธปในกจกรรม แนวค�าตอบ เมฆ ฝน และละอองลอยชนดอนๆ หมายเหต นกเรยนอาจจะยงไมตอบละอองลอย (สเปรย ควน หมอก ฝน เกลอ เขมาจาก การเผาไหม ละอองของกรดซลฟวรก เถาขนาดเลกจากการระเบดของภเขาไฟ) สงตาง ๆ ดงกลาวท�าใหความเขมรงสดวงอาทตยเปลยนแปลงไดอยางไร แนวค�าตอบ เมฆและละอองลอยเหลานจะท�าใหเกดการสะทอนและการกระเจงของรงส คลนสนกลบสอวกาศและดดกลนรงสบางสวนไว ท�าใหรงสดวงอาทตยผานมายงพนผวโลกได นอยลง ดงนนพนผวโลกบรเวณใดทมเมฆและละอองลอยมาก บรเวณนนจะมความเขมรงส ดวงอาทตยลดนอยกวาบรเวณทมเมฆและละอองลอยปรมาณนอย

12. ครใหความรเพมเตมวานอกจากเมฆจะบดบงรงสดวงอาทตยแลว เมฆยงดดกลนรงสดวงอาทตย ไวดวย ซงรงสดงกลาวสามารถเปลยนเปนพลงงานความรอนและคอย ๆ ปลดปลอยออกส บรรยากาศได ท�าใหอณหภมอากาศตอนกลางคนในวนทมเมฆมแนวโนมสงกวาคนทไมมเมฆ ดงนนในตอนกลางวนเมฆจะท�าใหพนผวโลกมความเขมรงสดวงอาทตยลดลง ในขณะทตอน กลางคนเมฆจะท�าใหพนผวโลกมอณหภมสงขน

13. ครน�าอภปรายเพอสรปองคความรโดยมแนวทางการสรปดงน เมอรงสดวงอาทตยผานเขามาในชนบรรยากาศซงมไอน�า ฝน เขมา ละอองเกลอ สงตาง ๆ เหลานจดเปนละอองลอยซงเปนอนภาคขนาดเลกแขวนลอยอยในอากาศมทงทอยในสถานะ ของแขงหรอของเหลว ละอองลอยเหลานจะท�าใหเกดการสะทอนและการกระเจงของรงส คลนสนกลบสอวกาศและดดกลนรงสบางสวนไว ท�าใหรงสดวงอาทตยผานมายงพนผวโลกได นอยลง ดงนนพนผวโลกบรเวณใดทมละอองลอยมากบรเวณนนจะมความเขมรงสดวงอาทตย ลดนอยกวาบรเวณทมละอองลอยนอย ดงรป 7.8 (ก) และ (ข) ในหนงสอเรยนหนา 16 ในบรรยากาศนอกจากมละอองลอยแลวยงมเมฆ ซงเมฆและละอองลอยมความเกยวของกน คอ ละอองลอยท�าหนาทเปนอนภาคแกนกลางการควบแนนทท�าใหเกดเมฆ เมฆนมหนาทชวย สะทอนรงสคลนสนจากดวงอาทตยออกสอวกาศ ดงรป 7.8 (ค) ในหนงสอเรยนหนา 16 เมฆจงมผลตอความเขมรงสดวงอาทตยบนพนผวโลกเชนเดยวกบละอองลอย โดยในตอน กลางวนของวนทมเมฆมาก พนผวโลกมความเขมรงสดวงอาทตยนอยและมอณหภมต�ากวาใน วนทปราศจากเมฆ



14. ครตรวจสอบความเขาใจนกเรยนเกยวกบปจจยทสงผลใหความเขมรงสดวงอาทตยบนพนผวโลก ในแตละบรเวณแตกตางกนเนองจากเมฆและละอองลอย โดยใชค�าถามในหนงสอเรยน หนา 17 ดงน “เมอเกดไฟปา พนทใกลเคยงจะไดรบรงสดวงอาทตยเหมอนหรอแตกตางจาก กอนเกดไฟปาอยางไร เพราะเหตใด” แนวค�าตอบ แตกตาง โดยควนและเถาจากการเกดไฟไหมปาท�าใหพนทใกลเคยงจดทเกดไฟปา ไดรบรงสดวงอาทตยในปรมาณลดลงเนองจากละอองลอยเหลานนจะสะทอน ดดกลน และ กระเจงรงสดวงอาทตยบางสวนออกไป 15. ครใหนกเรยนศกษาขอมลในหนงสอเรยนหนา 17 จากนนใหนกเรยนตอบค�าถามดงน เมอพจารณาววฒนาการของบรรยากาศของโลก ปรมาณแกสตาง ๆ ในบรรยากาศโดยเฉพาะ แกสเรอนกระจกเปนดงเชนในปจจบนหรอไม อยางไร แนวค�าตอบ ไมเปนดงเชนปจจบน โดยยคเรมแรกตามชวงเวลาธรณกาลนนบรรยากาศมแกส เพยงไมกชนด และยงไมมแกสเรอนกระจก ตอมาเมอเกดการระเบดของภเขาไฟจงท�าใหม การปลอยแกสเรอนกระจกเขาสบรรยากาศ เชน คารบอนไดออกไซด แกสมเทน ไอน�า ท�าให มการเปลยนแปลงองคประกอบของบรรยากาศ และมววฒนาการจนมสดสวนของ องคประกอบตาง ๆ ดงเชนปจจบน นกเรยนคดวาอณหภมอากาศสมพนธกบปรมาณแกสเรอนกระจกหรอไม อยางไร แนวค�าตอบ อณหภมอากาศมความสมพนธกบปรมาณแกสเรอนกระจก แกสเรอนกระจก มสมบตในการดดกลนรงสอนฟราเรดบางสวนทแผออกมาจากพนผวโลกและปลดปลอย พลงงานความรอนโดยการแผรงสกลบคนสพนผวโลกอกครง พลงงานความรอนสวนน จะหมนเวยนอยภายในโลก ท�าใหโลกมอณหภมเฉลยของอากาศเหมาะสมตอการด�ารงชวต แตถาบรรยากาศมปรมาณแกสเรอนกระจกเพมขน จะท�าใหแกสเรอนกระจกดดกลนรงส อนฟราเรดและแผรงสกลบมาสผวโลกไดมากขน สงผลใหมพลงงานความรอนหมนเวยน อยภายในโลกเพมขนเชนกน 16. ครอาจใหนกเรยนท�ากจกรรมลองท�าดเรอง แกสคารบอนไดออกไซดกบอณหภมอากาศ เพอให นกเรยนเหนผลของแกสเรอนกระจกตออณหภมอากาศดวยตนเอง



ขอเสนอแนะ

1. ควรท�าการทดลองซ�าเพอตรวจสอบความถกตองและความแมนย�าของขอมลทได 2. ปฏกรยาทเกดขนเปนปฏกรยาดดความรอน ดงนนอณหภมทตรวจวดไดอาจมความ คลาดเคลอน โดยอาจจะมอณหภมนอยกวาทควรเปนจรงอยเลกนอย NaHCO

3 + CH

3COOH ---> CH

3COONa + H

2O + CO

2

ขอควรระวง 1. พยายามท�าใหชดทดลองเปนระบบปดมากทสด เพอปองกนไมใหแกสคารบอนไดออกไซด รวไหลออกจากระบบ 2. น�าสมสายชอาจกอความระคายเคองตอผวหนงสวนทบอบบาง


กจกรรมลองท�าด แกสคารบอนไดออกไซดกบอณหภมอากาศ

จดชดทดลอง โดยตดตงชดทดลองและชดควบคมดงรป ในชดทดลอง เทน�าสมสายช(CH

3COOH) 100 มลลลตร ลงในขวดขนาด 500

มลลลตร จากนนใสผงฟ (NaHCO3) 1 ชอนโตะ

สองไฟไปทขวดเกบแกสและขวดควบคมดงรปจดบนทกอณหภม ณ เวลาตาง ๆ ดตวอยางวดทศนการทดลองไดจาก QR CODE

ทอพลาสตก

ขวดบรรจผงฟและน�าสมสายช

ชดทดลอง ชดควบคม

โคมไฟ

เทอรมอมเตอร

กราฟเปรยบเทยบอณหภมภายในขวดทไดรบแกสคารบอนไดออกไซดจาก

ปฏกรยาเคม (เสนสน�าเงน) และขวดทไมไดรบแกสคารบอนไดออกไซด (เสนสแดง)



สรปผลการท�ากจกรรม ภายในขวดทมแกสคารบอนไดออกไซด และไอน�าในปรมาณมากกวาจะมอณหภมอากาศสงกวาขวดทมปรมาณแกสคารบอนไดออกไซด และไอน�านอยกวา เมอใหขวดทงสองไดรบแสงจากโคมไฟความเขมเทากน

17. ครตรวจสอบความเขาใจนกเรยนเกยวกบแกสคารบอนไดออกไซดกบอณหภมอากาศโดยใช ค�าถามในหนงสอเรยนหนา 18 ดงน “ถาในบรรยากาศไมมแกสเรอนกระจกจะสงผลตอพลงงาน ความรอนทหมนเวยนอยภายในโลกอยางไร เพราะเหตใด” แนวค�าตอบ ถาในบรรยากาศไมมแกสเรอนกระจก รงสคลนยาวทพนผวโลกและบรรยากาศ จะออกสอวกาศโดยตรง พลงงานความรอนทหมนเวยนภายในโลกจะลดต�าลง เนองจาก แกสเรอนกระจกท�า หนาทเสมอนผาหมทดดซบรงสเหลานไว แลวคอยๆคายกลบสพนผวโลกและบรรยากาศอกครง 18. ครใหนกเรยนรวมกนอภปรายตามความคดของคนเองวา “บรเวณสนามหญาและพนคอนกรต บรเวณใดทมองแลวรสกสบายตาเพราะเหตใด และใหนกเรยนท�ากจกรรม 7.4

วตถประสงค

เปรยบเทยบและอธบายความแตกตางของคาการสะทอนแสงของพนผวทก�าหนด


วสด-อปกรณ 1. ลกซมเตอร 1 เครอง 2. ดน และน�าแขงใส 1 ถาด 3. ใบไมแหง และใบไมสด อยางละ 1 ถาด 4. กระดาษสขาว และกระดาษสด�า อยางละ 1 แผน 5. กระดาษผวเรยบ และกระดาษผวขรขระ อยางละ 1 แผนขอเสนอแนะส�าหรบคร 1. กระดาษสขาวและกระดาษสด�าควรจะเปนกระดาษชนดเดยวกน 2. ใบไมแหงและใบไมสดควรจะเปนใบไมชนดเดยวกน 3. กระดาษผวเรยบ และกระดาษผวขรขระควรจะเปนกระดาษชนดเดยวกน

กจกรรม 7.4 พนผวกบการสะทอนรงส



ขนตอนการท�ากจกรรม 1. เตรยมวตถทตองการศกษาใหมปรมาณหรอขนาดเทากน 2. น�าอปกรณทเตรยมจากขอท 1 มาจดวางบนโตะทละค 3. วดความสวางของแสงทสะทอนจากพนผววตถ โดยถอหววดของลกซมเตอรในแนวขนาน และหนตววดเขาหาพนผวของวตถ ใหมระยะหาง 10 เซนตเมตร ดงรป 1 บนทกคา ท�าการวด 3 ครง และหาคาเฉลย 4. วดความสวางของแสงทตกกระทบพนผวของวตถแตละชนด โดยพลกหววดของ ลกซมเตอรขนดานบน และใหมระยะหางจากพนผวของวตถเทาเดม ดงรป 2 บนทกคา ท�าการวด 3 ครง และหาคาเฉลย

5. ท�าซ�าเชนเดยวกบขอ 3 และ 4 แตเปลยนชนดวตถทเตรยมไวจนครบ โดยคงระยะหาง จากวตถและหววดเทาเดมทกครง 6. ค�านวณอตราสวนระหวางความสวางของแสงทสะทอนจากพนผววตถตอความสวางของ แสงทตกกระทบพนผวของวตถแตละชนด และบนทกผล 7. น�าเสนอผลการท�ากจกรรม และอภปรายรวมกน

รป ก รป ข



ตวอย

างผล

การท

�ากจก

รรม



สรปผลการท�ากจกรรม จากกจกรรมพบวา อตราสวนระหวางความสวางของแสงทสะทอนจากพนผววตถกบความสวางของแสงทตกกระทบพนผวของวตถ มคาแตกตางกนตามลกษณะของพนผววตถทแตกตางกน

ค�าถามทายกจกรรม 1. ความสวางของแสงทสะทอนจากพนผววตถกบความสวางของแสงทตกกระทบพนผว ของวตถชนดเดยวกนมคาเทากนหรอไม อยางไร แนวค�าตอบ ไมเทากน โดยความสวางของแสงสะทอนจากพนผวหนง ๆ จะนอยกวาแสง ทมาตกกระทบพนผวนนเสมอ 2. สของวตถมผลตออตราสวนระหวางความสวางของแสงทสะทอนจากพนผววตถกบ ความสวางของแสงทตกกระทบพนผวของวตถหรอไม อยางไร แนวค�าตอบ มผล พนผวสเขมมอตราสวนรงสสะทอนต�ากวาพนผวสออนกวา 3. ความเรยบของพนผววตถมผลตออตราสวนระหวางความสวางของแสงทสะทอนจาก พนผววตถกบความสวางของแสงทตกกระทบพนผวของวตถหรอไม อยางไร แนวค�าตอบ ความเรยบของพนผวมผลตออตราสวนรงสะทอนโดยพนผวเรยบมอตราสวน รงสสะทอนมากกวาพนผวชนดเดยวกนทมความขรขระมากกวา 4. ชนดของพนผววตถ มผลตออตราสวนระหวางความสวางของแสงทสะทอนจากพนผววตถ กบความสวางของแสงทตกกระทบพนผวของวตถหรอไม อยางไร แนวค�าตอบ ชนดของพนผววตถมผลตออตราสวนรงสสะทอนพบวาพนผวตางชนดกน จะมอตราสวนรงสสะทอนแตกตางกน 5. เรยงล�าดบอตราสวนระหวางความสวางของแสงทสะทอนจากพนผววตถกบความสวาง ของแสงทตกกระทบพนผวของวตถทศกษา แนวค�าตอบ เรยงล�าดบจากอตราสวนรงสสะทอนมากไปยงอตราสวนรงสสะทอนนอย ดงน กระดาษขาวเรยบ > กระดาษขาวขรขระ > น�าแขงใส > ใบไมสด > ดน > ใบไมแหง > กระดาษสด�า

19. ครน�าอภปรายเพอสรปความร มแนวทางการสรปดงน อตราสวนระหวางความสวางของแสงทสะทอนจากพนผววตถกบความสวางของแสงท ตกกระทบพนผวของวตถ มคาแตกตางกนตามลกษณะของพนผววตถทแตกตางกนในท�านอง เดยวกน พนผวโลกแตละบรเวณกมลกษณะแตกตางกน ทงชนด ส และความเรยบของพนผว ท�าใหพนผวโลกสะทอนรงสดวงอาทตยไดแตกตางกน ซงแสดงดวยอตราสวนของความเขม รงสทสะทอนออกจากพนผววตถตอความเขมรงสทงหมดทตกกระทบพนผววตถ อตราสวน ดงกลาวเรยกวา อตราสวนรงสสะทอน (albedo)



พนผวโลกบรเวณทมอตราสวนรงสสะทอนมาก พนผวนนจะสะทอนรงสในปรมาณทมากกวา แตดดกลนรงสไวไดนอยกวาพนผวโลกบรเวณทมอตราสวนรงสสะทอนนอย ดงรป 7.11 ใน หนงสอเรยนหนา 21 และพบวาลกษณะของพนผวโลกทแตกตางกนมผลตอการรบรงส ดวงอาทตย

20. ครตรวจสอบความเขาใจนกเรยนเกยวกบอตราสวนรงสสะทอนโดยใชค�าถามในหนงสอเรยน หนา 22 ดงน “ถาหมะปกคลมบรเวณขวโลกหลอมเหลวไปจนเหลอแตพนดน อตราสวน รงสสะทอนจะเปลยนแปลงไปหรอไม อยางไร” แนวค�าตอบ อตราสวนรงสสะทอนจะเปลยนแปลงไป ถาหมะปกคลมบรเวณขวโลกหลอมเหลว ไปจนเหลอแตพนดน อตราสวนรงสสะทอนโดยรวมของโลกจะลดต�าลง

21. ใหนกเรยนรวมกนอภปรายเพอสรปองคความรเกยวกบปจจยส�าคญทสงผลตอความเขมรงส ดวงอาทตยบนพนผวโลกโดยมแนวการสรปดงตอไปน

แนวทางการสรป โลกมกระบวนการทท�าใหเกดสมดลพลงงาน สงผลใหโลกมอณหภมเฉลยของอากาศคอนขาง คงทเปนระยะเวลานาน เมฆและองคประกอบตาง ๆ ในบรรยากาศ และพนผวโลกเปนปจจยส�าคญทท�าใหเกดสมดล พลงงานของโลก บรเวณตาง ๆ ของโลกไดรบพลงงานจากดวงอาทตยในปรมาณทแตกตางกน เนองจากสณฐาน และการเอยงของแกนหมนโลก สงผลใหพนผวโลกบรเวณศนยสตรมความเขมของรงส ดวงอาทตยมากกวาบรเวณขวโลก เมฆและละอองลอยมผลตอการสะทอน การดดกลน และการกระเจงรงสกลบสอวกาศ บรเวณ ทมเมฆหรอละอองลอยมากท�าใหรงสดวงอาทตยผานมายงพนผวโลกไดนอยสงผลใหม ความเขมรงสดวงอาทตยลดลง แกสเรอนกระจกดดกลนรงสอนฟราเรดบางสวนทแผมาจากพนผวโลกและบรรยากาศแลว แผรงสนนกลบสพนผวโลกอกครง สงผลใหอณหภมอากาศในเวลากลางคนไมลดต�ามากจน เกนไป



พนผวโลกแตละบรเวณมลกษณะแตกตางกน ท�าใหมอตราสวนรงสสะทอนแตกตางกน พนผวโลกแตละบรเวณจงมความเขมรงสดวงอาทตยไมเทากน สงผลใหมอณหภมของอากาศ แตกตางกน


K: ปจจยส�าคญทสงผลตอการรบรงส

ดวงอาทตยของพนผวโลก - สณฐานและแกนเอยงของแกนหมนโลก - เมฆ และละอองลอย - แกสเรอนกระจก - ลกษณะของพนผวโลก

1. การตอบค�าถามตรวจสอบความเขาใจ2. การตอบค�าถามและน�าเสนอผลการท�ากจกรรม 3. แบบฝกหดทายบท

P:1. การหาความสมพนธของสเปซกบสเปซ

และสเปซกบเวลา 2. การตความหมายขอมลและลงขอสรป

1. อธบายความสมพนธระหวางสณฐานและ การเอยงของแกนโลกตอการรบรงสดวงอาทตย และผลทมตออณหภมอากาศ

2. การตอบค�าถามและน�าเสนอผลการท�ากจกรรม

A: 1. ความใจกวาง2. การยอมรบความเหนตาง

1. การรบฟงความคดเหนของผอนในการอภปราย2. การใหความคดเหนอยางสรางสรรค



1. จงท�าเครองหมาย หนาขอความทถก และท�าเครองหมาย หนาขอความทผด

ค�าตอบ ขอความ

1.1 เมอดวงอาทตยแผรงสมาสโลก จะมเพยงชนบรรยากาศเทานนทสะทอนรงสกลบออกสอวกาศ(นอกจากชนบรรยากาศแลวยงมพนผวโลกทสะทอนรงสจากดวงอาทตยกลบสอวกาศ)

1.2 ในเวลากลางวน บรรยากาศ เมฆ และพนผวโลกจะสะทอนรงสดวงอาทตยบางสวนกลบสอวกาศ

1.3 ปรมาณพลงงานความรอนทพนผวโลกดดกลนไวจะถกปลดปลอยเขาสบรรยากาศทงหมด(พลงงานความรอนจากพนผวโลกบางสวนจะถกปลดปลอยสอวกาศ)

1.4 พลงงานความรอนสวนหนงทพนผวโลกดดกลนไวท�าใหน�าระเหยกลายเปนไอไปอยในบรรยากาศและท�าใหอากาศเกดการยกตว

1.5 การทบรรยากาศแผรงสสวนหนงทดดกลนไวกลบมายงพนผวโลก ท�าใหอณหภมเฉลยของอากาศในเวลากลางคนไมลดต�ามากจนเกนไป

1.6 พลงงานทบรรยากาศ เมฆ และพนผวโลกดดกลนไว ทายทสดจะถกปลดปลอยออกสอวกาศในปรมาณทเทากน

1.7 ปจจยทเกยวของกบกระบวนการสมดลพลงงานของโลก ไดแก เมฆ และพนผวโลก(นอกจากเมฆและพนผวโลกแลวยงมบรรยากาศทเปนปจจยส�าคญในกระบวนการรกษาสมดลพลงงานของโลก)

1.8 กระบวนการทเกยวของกบการปลดปลอยพลงงานของโลก ไดแก การสะทอน การแผรงส การพาความรอน การเปลยนสถานะของน�า

1.9 โลกปลดปลอยพลงงานความรอนกลบสอวกาศโดยเฉลยเทากบพลงงานเฉลยทไดรบจากดวงอาทตย

1.10 การทโลกไดรบพลงงานจากดวงอาทตยเทากบพลงงานทโลกปลอยกลบสอวกาศ ท�าใหอณหภมเฉลยของโลกคอนขางคงทเปนระยะเวลานาน

แบบฝกหดทายบท



2. ถาพลงงานทโลกปลดปลอยกลบสอวกาศนอยกวาปรมาณพลงงานจากดวงอาทตยทมาสโลก แนวโนมอณหภมเฉลยของโลกจะเปนเชนไร แนวค�าตอบ อณหภมเฉลยของโลกมแนวโนมสงขน

3. ปจจยหลกทท�าใหประเทศไทยมอณหภมเฉลยของอากาศสงกวาบรเวณขวโลกมอะไรบาง พรอมทงอธบาย แนวค�าตอบ ต�าแหนงละตจด เนองจากประเทศไทยอยบรเวณใกลศนยสตรจงไดรบรงสจาก ดวงอาทตยเกอบจะตงฉากท�าใหมความเขมของรงสดวงอาทตยมาก ในขณะทบรเวณขวโลก อยในต�าแหนงละตจดทไดรบรงสจากดวงอาทตยเปนมมเฉยงท�าใหความเขมของรงส ดวงอาทตยมคาต�ากวาบรเวณใกลศนยสตร นอกจากนประเทศไทยยงไดรบรงสดวงอาทตย ตลอดทงป

4. เมอเทยบบรเวณแหลงโรงงานอตสาหกรรมทมการปลดปลอยฝนควนเปนจ�านวนมากกบ บรเวณปาไม บรเวณใดมความเขมรงสดวงอาทตยมากกวากน เพราะเหตใด แนวค�าตอบ บรเวณปาไมมความเขมรงสดวงอาทตยมากกวาบรเวณแหลงโรงงานอตสาหกรรม เนองจากแหลงอตสาหกรรมมกจะมละอองลอยซงบดบงรงสจากดวงอาทตย 5. เมอประมาณ 225 ลานปกอน โลกมแผนทวปขนาดใหญเพยงแผนเดยวเรยกวา พนเจย ตอมาทวปเหลานเคลอนตวออกจากกนจนมลกษณะเชนในปจจบน การททวปเคลอนตว ออกจากกนเปนดงเชนปจจบน นกเรยนคดวาต�าแหนงและรปรางของแผนทวปทเปลยนแปลง ไปสงผลตออตราสวนรงสสะทอนโดยรวมของโลกเปลยนไปหรอไม อยางไร

แนวค�าตอบ เมอ 225 ลานปกอน โลกมแผนทวปขนาดใหญเพยงแผนเดยวเปนมหาทวป ปกคลมพนทจากซกโลกเหนอถงซกโลกใต ตอมาแผนทวปไดเคลอนตวออกจากกน จนมลกษณะดงเชนในปจจบน ท�าใหต�าแหนงของทวปในแตละละตจดเปลยนแปลงไป หากพจารณาสดสวนระหวางพนทวปตอพนมหาสมทรในแตละบรเวณ จะเหนวาในปจจบน มสดสวนทแตกตางจาก 225 ลานปกอน จากความรทวาแตละบรเวณของโลกไดรบรงสจาก ดวงอาทตยในปรมาณทแตกตางกน เมอต�าแหนงของทวปเปลยนแปลงไปสงผลใหโลกม



การสะทอนรงสจากดวงอาทตยเปลยนไป ยกตวอยางเชน บรเวณขวโลกใตถงบรเวณละตจด ท 60 องศาใต ซงเดมประกอบดวยพนทวปขนาดใหญทปกคลมดวยน�าแขง ปจจบนได ถกแทนทดวยมหาสมทรซงมอตราสวนการสะทอนรงสต�ากวาน�าแขง สงผลใหการสะทอน รงสเปลยนแปลงไป จะเหนวาการเปลยนแปลงต�าแหนงทวปและพนผวปกคลมเกดได ทกบรเวณบนโลก สงผลใหอตราสวนรงสสะทอนโดยรวมของโลกเปลยนแปลงไป

หมายเหตภาพแผนทวปดานบนเปนภาพทไดจากการโปรเจคลกโลกสามมตมาเปนสองมตซงอาจท�าใหสดสวนบางอยางไมเปนจรงรอยเปอรเซนต

โลก ดาราศาสตร และอวกาศ เลม 3บทท 8 | การหมนเวยนของอากาศบนโลก 32


| การหมนเวยนของอากาศบนโลก (Atmospheric Circulation)

บทท 8ipst.me/8846


ผลการเรยนร 1. อธบายผลของแรงเนองจากความแตกตางของความกดอากาศ แรงคอรออลส แรงสศนยกลาง และ

แรงเสยดทานทมตอการหมนเวยนของอากาศ2. อธบายการหมนเวยนของอากาศตามเขตละตจด และผลทมตอภมอากาศ

จดประสงคการเรยนร1. อธบายลกษณะการเคลอนทของอากาศทเปนผลมาจากแรงทเกดจากความแตกตางของ ความกดอากาศ 2. อธบายผลของแรงทเกดจากการหมนรอบตวเองของโลกกบการเคลอนทของอากาศ3. อธบายผลของแรงสศนยกลางกบการเคลอนทของอากาศ4. อธบายผลของแรงเสยดทานกบการเคลอนทของอากาศ5. วเคราะห และอธบายการหมนเวยนอากาศตามแบบจ�าลองการหมนเวยนอากาศแบบทวไป6. อธบายความสมพนธของการหมนเวยนอากาศกบลมฟาอากาศและภมอากาศ



1. การหาความสมพนธของ สเปซกบสเปซและสเปซกบเวลา

2. การตความหมายขอมลและลงขอสรป

3. การสรางแบบจ�าลอง

1. การสอสารสารสนเทศและการรเทาทนสอ

2. ความรวมมอ การท�างานเปนทมและภาวะผน�า

1. การยอมรบความเหนตาง

โลก ดาราศาสตร และอวกาศ เลม 3 บทท 8 | การหมนเวยนของอากาศบนโลก 33


ผงมโ

นทศน

!

!

!



ล�าดบแนวความคดตอเนอง

ความแตกตางของอณหภมในแตละบรเวณท�าใหเกดแรงทเกดจากความแตกตางของ ความกดอากาศ สงผลใหเกดการเคลอนทของอากาศ

การเคลอนทของอากาศตอเนองกนในแนวราบและแนวดงท�าใหเกดการหมนเวยนของอากาศ

ทศทางการเคลอนทและอตราเรวในการเคลอนทของอากาศขนอยกบแรงคอรออลส แรงสศนยกลาง และแรงเสยดทาน

การหมนเวยนของอากาศบนโลกอธบายไดดวยแบบจ�าลองการหมนเวยน อากาศแบบทวไป

แบบจ�าลองการหมนเวยนของอากาศแบบทวไป แบงการหมนเวยนอากาศเปน 3 รปแบบตามแถบละตจด ไดแก การหมนเวยนอากาศแถบเขตรอน หรอแฮดลยเซลล การหมนเวยนอากาศแถบ

ละตจดกลาง หรอเฟอรเรลเซลล และการหมนเวยนอากาศแถบขวโลก หรอ โพลารเซลล

การหมนเวยนอากาศในแตละแถบละตจดท�าใหเกดภมอากาศทแตกตางกน คอ ภมอากาศแบบรอนชน แบบอบอน และแบบหนาวเยน



สาระส�าคญ การหมนเวยนของอากาศเกดขนจากความกดอากาศทแตกตางกนระหวางสองบรเวณ โดยอากาศเคลอนทจากบรเวณทมความกดอากาศสงไปยงบรเวณทมความกดอากาศต�าซงจะเหนไดชดเจนในการเคลอนทของอากาศในแนวราบ และเมอพจารณาการเคลอนทของอากาศในแนวดงจะพบวาอากาศเหนอบรเวณความกดอากาศต�าจะมการยกตวขน ขณะทอากาศเหนอบรเวณความกดอากาศสงจะจมตวลง โดยการเคลอนทของอากาศทงในแนวราบและแนวดงนท�าใหเกดเปนการหมนเวยนของอากาศ การหมนรอบตวเองของโลกจะท�าใหเกดแรงคอรออลสซงมผลใหทศทางการเคลอนทของอากาศเบนไป โดยอากาศทเคลอนทในบรเวณซกโลกเหนอจะเบนไปทางขวาจากทศทางเดม สวนบรเวณซกโลกใตจะเบนไปทางซายจากทศทางเดม เชน ลมคา มรสม แตละบรเวณของโลกมความกดอากาศแตกตางกนประกอบกบอทธพลจากการหมนรอบตวเองของโลกท�าใหอากาศในแตละซกโลกเกดการหมนเวยนของอากาศตามเขตละตจด แบงออกเปน ๓ แถบ โดยแตละแถบมภมอากาศแตกตางกน ไดแก การหมนเวยนแถบขวโลกมภมอากาศแบบหนาวเยน การหมนเวยนแถบละตจดกลางมภมอากาศแบบอบอน และการหมนเวยนแถบเขตรอนมภมอากาศแบบรอนชน บรเวณรอยตอของการหมนเวยนอากาศแตละแถบละตจดจะมลกษณะลมฟาอากาศทแตกตางกน เชน บรเวณใกลศนยสตรมปรมาณหยาดน�าฟาเฉลยสงกวาบรเวณอน บรเวณละตจด ๓๐ องศา มอากาศแหงแลง สวนบรเวณละตจด ๖๐ องศา อากาศมความแปรปรวน

เวลาทใช บทนควรใชเวลาสอนประมาณ 14 ชวโมง 1 การเคลอนทและการหมนเวยนของอากาศ 6 ชวโมง 2 การหมนเวยนของอากาศบนโลก 4 ชวโมง 3 ความสมพนธของการหมนเวยนอากาศกบภมอากาศ 4 ชวโมง

ความรกอนเรยน 1. ความดนอากาศ ความกดอากาศ 2. การเกดหยาดน�าฟา 3. ลกษณะภมอากาศของโลก

ความเขาใจคลาดเคลอนทอาจเกดขนได


อากาศชนมความหนาแนนมากกวาอากาศแหง อากาศชนมความหนาแนนนอยกวาอากาศแหง

อากาศชนหนกกวาอากาศแหง อากาศชนเบากวาอากาศแหง





ขอ ความรพนฐาน ค�าตอบ

1 อากาศทมอณหภมต�าจะมความหนาแนนมากกวาอากาศทมอณหภมสง

2 บรเวณทอากาศมอณหภมต�ากวาบรเวณโดยรอบจะเปนบรเวณทมความกดอากาศต�า (บรเวณทมอณหภมต�ากวาบรเวณโดยรอบจะเปนบรเวณทมความกดอากาศสง)

3 อากาศมการเคลอนทจากบรเวณทมความกดอากาศสงกวาไปยงบรเวณทมความกดอากาศต�ากวา

4 อตราเรวลมขนอยกบความแตกตางระหวางความกดอากาศของสองบรเวณและระยะหางของสองบรเวณนน

5 ลกษณะพนผวทแตกตางกนมผลตอขนาดของแรงเสยดทาน

6 วตถจะเปลยนสภาพการเคลอนทไดเมอมแรงลพธมากระท�า

7 แรงกระท�ากบวตถในทศเขาสศนยกลางเรยกวา แรงสศนยกลาง

8 ลมตะวนออกเฉยงเหนอเปนลมทพดจากทศตะวนออกเฉยงใตไปตะวนออกเฉยงเหนอ (ลมตะวนออกเฉยงเหนอคอ ลมทพดจากทศตะวนออกเฉยงเหนอไปยงทศตะวนตกเฉยงใต)

9 เมอมองจากขวโลกเหนอจะเหนโลกหมนรอบตวเองในทศทางทวนเขมนาฬกา

10 ประเทศไทยมลกษณะภมอากาศแบบรอนชน

11 เมออากาศยกตวจนถงจดควบแนน ละอองน�าจะรวมตวกนจนมขนาดใหญและตกลงมาเปนฝน

12 อากาศทมอณหภมสงจะกกเกบความชนไดมากกวาอากาศทมอณหภมต�า

13 ความกดอากาศมคาลดลงเมอระดบความสงเพมขน



8.1 การเคลอนทและการหมนเวยนของอากาศ

จดประสงคการเรยนร อธบายผลของแรงเนองจากความแตกตางของความกดอากาศ แรงทเกดจากการหมนรอบตวเองของโลก แรงสศนยกลาง และแรงเสยดทานทมตอการหมนเวยนของอากาศ

สอการเรยนรและแหลงการเรยนร 1. หนงสอเรยนรายวชาเพมเตมวทยาศาสตรโลก ดาราศาสตร และอวกาศ ชนมธยมศกษาปท 5 เลม 3 2. วดทศนใน QR ประจ�าบท

แนวการจดการเรยนร 1. ครน�าเขาสบทเรยนโดยใหนกเรยนพจารณาภาพน�าบทในหนา 25 แลวรวมกนอภปรายตาม ความคดเหนของตนเอง โดยใชค�าถามดงตวอยางตอไปน ภมอากาศของพนทในรปทง 3 แตกตางกนอยางไร ภมอากาศในบรเวณตาง ๆ ของโลกแตกตางกนเพราะเหตใด 2. ครทบทวนความรเดมเรองการเคลอนทของอากาศ โดยใชค�าถามดงน การทแตละบรเวณบนโลกมความเขมรงสดวงอาทตยแตกตางกน สงผลอยางไรตออณหภม อากาศ แนวค�าตอบ บรเวณทมความเขมรงสดวงอาทตยมากจะมอณหภมสงกวาบรเวณทมความเขม รงสดวงอาทตยนอย อณหภมมความสมพนธกบการเคลอนทของอากาศหรอไม อยางไร แนวค�าตอบ อณหภมมความสมพนธกบการเคลอนทของอากาศ โดยอากาศจะเคลอนทจาก บรเวณทมอณหภมต�ากวาไปยงบรเวณทมอณหภมสงกวา 3. ครใชค�าถามน�า “การเคลอนทของอากาศระหวางบรเวณทมอณหภมแตกตางกนจะมลกษณะ อยางไร” ใหนกเรยนศกษาไดจากกจกรรม 8.1



จดประสงคกจกรรม อธบายการเคลอนทของอากาศระหวางบรเวณทมอณหภมแตกตางกนโดยใชแบบจ�าลอง


วสด-อปกรณ 1. ขวดพลาสตกใสขนาด 1.5 ลตร 2 ใบ 2. แผนปกพลาสตกใสขนาด A4 2 แผน 3. น�าอน 500 มลลลตร 4. น�าเยน 500 มลลลตร 5. ธป 1 ดอก 6. ไมขดไฟ 1 กลก

การเตรยมตวลวงหนา ครเตรยมขวดเจาะรบนขวดไวใหนกเรยนหรอมอบหมายใหนกเรยนเตรยมขวดเจาะรมาลวงหนา

ขอเสนอแนะส�าหรบคร 1) หากครตองการใหผลการเคลอนทของควนธปออกมาชดเจน ครอาจเลอกน�าทมอณหภม แตกตางกนมาก โดยอณหภมอาจแตกตางกนตงแต 20 องศาเซลเซยส ขนไป 2) ในขนตอนการสงเกตการเคลอนทของควนธปในแบบจ�าลอง ครอาจใหนกเรยนใชไฟฉาย สองดานตรงกนขามกบผสงเกตเพอชวยในการสงเกตไดชดเจนขน

วธการท�ากจกรรม 1. จดท�าชดอปกรณดงน 1.1 เจาะรทขางขวดพลาสตกทงสองใบ ใหมขนาดเสนผานศนยกลาง 3 เซนตเมตร ขวดละ 2 ต�าแหนง ใหอยในแนวเดยวกน โดยใหต�าแหนงแรกอยสงจากกนขวด 8 เซนตเมตร และ ต�าแหนงทสองอยสงจากต�าแหนงแรก 8 เซนตเมตร ดงรป 1.2 มวนแผนปกพลาสตกใสตามแนวยาวใหมลกษณะเปนทอ ใหมขนาดพอดกบรทเจาะ จ�านวน 2 ทอ ดงรป

กจกรรม 8.1 การเคลอนทของอากาศ



2. ใสน�าเยนลงในขวดใบท 1 และใสน�าอนลงในขวดใบท 2 ใหระดบน�าสง 6 เซนตเมตร 3. น�าทอพลาสตกทเตรยมไวมาเชอมตอระหวางขวดทงสองใบ ดงรป

4. จปลายธปทจดแลวทกงกลางของทอพลาสตกทอลาง ถอคางไวจนเหนการเคลอนทของ ควนธป 5. สงเกตการเคลอนทของควนธประหวางขวดทงสองใบ และบนทกผล 6. ท�าเชนเดยวกบขอ 2 – 5 แตเปลยนไปใชน�าทมอณหภมเทากนในขวดทงสองใบ สงเกตการเคลอนทของควนธประหวางขวดทงสองใบ และบนทกผล

น�าเยน

1

น�าอน

2

บรเวณทจธป



ตวอยางผลการท�ากจกรรม - แบบจ�าลองท 1 น�าในขวดเปนน�าเยนและน�าอน

หมายเหต ลกศรแทนทศทางการเคลอนทของควนธป - แบบจ�าลองท 2 น�าในขวดทงสองใบมอณหภมเทากน

หมายเหต ลกศรแทนทศทางการเคลอนทของควนธปสรปผลการท�ากจกรรม เมอความกดอากาศในขวดทงสองใบไมเทากนสงผลใหอากาศเคลอนทและหมนเวยนระหวางขวดสองใบ ซงสงเกตไดจากการเคลอนทของควนธปภายในขวด

น�าเยน น�าอนบรเวณทปลอยควนธป

บรเวณทปลอยควนธป



ค�าถามทายกจกรรม 1. เมอน�าในขวดทงสองใบมอณหภมตางกน ควนธปมการเคลอนทหรอไม อยางไร แนวค�าตอบ ควนธป มการเคลอนท โดยควนธป เคลอนทจากบรเวณทปลอยควนธป ไปยงขวดทใสน�าอนจากนนควนธปยกตวสงขน ควนธปสวนใหญจะเคลอนทผานทอดานบน ไปยงขวดทบรรจน�าเยน และจมตวลงดานลางขวดจากนนจงเคลอนทกลบมาทางทอ ดานลางไปยงขวดทบรรจน�าอน 2. เมอน�าในขวดทงสองใบมอณหภมเทากน ควนธปมการเคลอนทหรอไม อยางไร แนวค�าตอบ ควนธป มการเคลอนทเลกนอย โดยควนธป เคลอนทออกจากบรเวณทปลอย ควนธปไปยงขวดทงสองขวดเทา ๆ กน 3. เมอน�าในขวดทงสองใบมอณหภมตางกน ความกดอากาศในขวดเทากนหรอไม อยางไร แนวค�าตอบ เมอน�าในขวดทงสองใบมอณหภมตางกน ความกดอากาศในขวดทงสองไมเทากน โดยในขวดทบรรจน�าอนมความกดอากาศต�ากวาขวดทบรรจน�าเยน 4. เมอน�าในขวดทงสองใบมอณหภมเทากน ความกดอากาศในขวดตางกนอยางไร แนวค�าตอบ เมอน�าในขวดทงสองใบมอณหภมเทากน ความกดอากาศในขวดทงสองเทากน 5. การเคลอนทของควนธปในขอ 1 และ 2 เหมอนหรอตางกนอยางไร เพราะเหตใด แนวค�าตอบ ตางกน โดยควนธปในขอท 1 เคลอนทจากบรเวณทปลอยควนธปไปยงขวด ทใสน�าอนจากนนควนธปยกตวสงขน ควนธปสวนใหญจะเคลอนทผานทอดานบนไปยง ขวดทบรรจน�าเยน และจมตวลงดานลางขวดจากนนจงเคลอนทกลบมาทางทอดานลาง ไปยงขวดทบรรจน�าอน เกดการเคลอนทหมนเวยน ในขณะทควนธปในขอท 2 เคลอนท ออกจากบรเวณทปลอยควนธปไปยงขวดทงสองขวดเทา ๆ กน ไมเกดการเคลอนท หมนเวยน จงพบวาการหมนเวยนของอากาศจะเกดขนเมออากาศในขวดทงสองใบม อณหภมหรอความกดอากาศไมเทากน

4. ใหนกเรยนแตละกลมน�าเสนอผลการท�ากจกรรม และรวมกนอภปรายผลการท�ากจกรรมพรอม ตอบค�าถามทายกจกรรม โดยมแนวทางการอภปรายและแนวทางการตอบค�าถามดงแสดงดานบน 5. ครน�าอภปรายเพอสรปความรเรอง แรงทเกดจากความแตกตางของความกดอากาศ โดยม แนวทางการสรปดงน บรเวณพนผวโลกทมอณหภมสงสงผลใหบรเวณนนมความกดอากาศต�ากวาบรเวณโดยรอบ ในทางกลบกนบรเวณพนผวโลกทมอณหภมต�าจะมความกดอากาศสงกวาบรเวณโดยรอบ เมอ ความกดอากาศระหวางสองบรเวณแตกตางกนจะเกดแรงทท�าใหอากาศเคลอนท เรยกแรงนวา แรงทเกดจากความแตกตางของความกดอากาศ (pressure gradient force) โดยอากาศ



จะเคลอนทจากบรเวณทมความกดอากาศสงกวาไปยงบรเวณทมความกดอากาศต�ากวา และ อากาศจะเคลอนทหมนเวยนตอเนองกน 6. ครใหความรเพมเตมกบนกเรยนเกยวกบ การหมนเวยนของอากาศ โดยใชรป 8.1 หนา 30 และ 8.2 หนา 31 ดงน ถาพนผวโลกสองบรเวณมอณหภมเทากนสงผลใหความกดอากาศของสองบรเวณเทากน และ เมอพจารณาการเปลยนแปลงความกดอากาศตามระดบความสงพบวา การเปลยนแปลงของ ความกดอากาศของสองบรเวณจะลดลงตามระดบความสงในอตราทเทากนดงรป ดงนนท ระดบความสงเดยวกนจงไมเกดการเคลอนทของอากาศในแนวราบ

900 hPa

1000 hPa 1000 hPa

พนดน พนดน

900 hPa

หากพนผวโลกสองบรเวณมอณหภมแตกตางกน ความกดอากาศของทงสองบรเวณแตกตางกน และเมอพจารณาการเปลยนแปลงความกดอากาศตามระดบความสงพบวา การเปลยนแปลง ความกดอากาศของสองบรเวณจะลดลงตามระดบความสงในอตราทตางกน จากรป 8.2 หนา 31 พบวา อากาศเคลอนทจากบรเวณความกดอากาศสง (ก) ไปยงบรเวณความกดอากาศต�า (ข) และเนองจากบรเวณ (ข) มอณหภมสงกวาบรเวณ (ก) ท�าใหอากาศ บรเวณ ข ขยายตว ความกดอากาศจงลดลงตามระดบความสงในอตราทนอยกวาบรเวณ (ก) ดงนนหากพจารณา ทระดบความสงเดยวกนพบวา ความกดอากาศเหนอบรเวณ (ค) สงกวาเหนอบรเวณ (ง) จงท�าใหอากาศเคลอนทจากบรเวณความกดอากาศสง (ค) ไปยงบรเวณความกดอากาศ ต�ากวา (ง) และในบรเวณ (ง) อากาศบางสวนจะจมตวลงมาแทนทอากาศบรเวณ (ก) ทเคลอนทไปยงบรเวณ (ข) เกดเปนการหมนเวยนของอากาศดงรปดานลาง

960 hPa

968 hPa

1010 hPa 1006 hPa

พนดนอณหภมตำ พนดนอณหภมสง

960 hPa

อากาศขยายตวออก

(ข)(ก)

(ง) (ค)



7. ครตรวจสอบความเขาใจนกเรยนเกยวกบการหมนเวยนของอากาศ โดยใหนกเรยนอธบายพรอม วาดเสนทางการหมนเวยนของลมหบเขา แนวค�าตอบ ลมหบเขาเกดจากอณหภมทแตกตางกนระหวางอากาศบรเวณยอดเขา ลาดเขา และหบเขา โดยพบวาในเวลากลางวนบรเวณลาดเขาไดรบความรอนจากดวงอาทตย ท�าใหอากาศ บรเวณนนขยายตวและยกตวสงขน ในขณะทบรเวณหบเขายงคงมอณหภมต�า อากาศบรเวณนน จะจมตวลงเกดเปนการหมนเวยนอากาศดงรป ดานลาง (ก) สวนในเวลากลางคนจะเกดในลกษณะ ตรงกนขามกบในเวลากลางวน กลาวคออากาศใกลลาดเขาทอณหภมต�าจะจมตวลงในขณะท อากาศเหนอหบเขาอนกวาจะยกตวขน เกดเปนการหมนเวยนอากาศดงรป ดานลาง (ข)

ลกษณะการเกดลมหบเขา ก. เวลากลางวน ข. เวลากลางคน

8. ใหนกเรยนสงเกตรป 8.4 ในหนงสอเรยนหนา 32 และรวมกนอภปรายเพอเขาสเนอหาแรงทเกด จากการหมนรอบตวเองของโลก โดยใชค�าถามดงน ในฤดหนาว ระหวางบรเวณตอนบนของประเทศจนเปรยบเทยบกบบรเวณอาวไทยและบรเวณ ทะเลอนดามน บรเวณใดมความกดอากาศสงกวากน แนวค�าตอบ ในฤดหนาวประเทศจนมความกดอากาศสงกวาบรเวณอาวไทยและ ทะเลอนดามน สงเกตไดจากการตรวจวดความกดอากาศ ซงแสดงผลอยในแผนทอากาศ และสารสนเทศทางอตนยมวทยารปแบบอน ๆ ดงตวอยางดานลางซงเปนแผนทอากาศจาก กรมอตนยมวทยา ประจ�าวนท 29 ธนวาคม พ.ศ. 2561 พบวาตอนกลางของประเทศจน มความกดอากาศสงถง 1058 hPa ในขณะทประเทศไทยมความกดอากาศสงสดเพยง 1016 hPa



จากรปแผนทอากาศในฤดหนาวจะเหนวา มบรเวณความกดอากาศสงอยบรเวณประเทศจน ในขณะทบรเวณทะเลอนดามนมความกดอากาศต�า นกเรยนคดวาระหวางประเทศจน กบบรเวณอาวไทยและทะเลอนดามน อากาศจะมทศทางการเคลอนทอยางไร แนวค�าตอบ อากาศจะเคลอนทจากประเทศจนลงมาสอาวไทยและทะเลอนดามนผาน ประเทศไทยในแนวเหนอใต จากรป 8.4 ในหนงสอเรยนหนา 32 แสดงลมอะไร และลมดงกลาวมทศทางการเคลอนท อยางไร แนวค�าตอบ ลมทแสดงในรปคอ มรสมตะวนออกเฉยงเหนอ ซงพดจากประเทศจนผาน ประเทศไทยจากทศตะวนออกเฉยงเหนอไปทางทศตะวนตกเฉยงใต นกเรยนคดวาเหตใดมรสมตะวนออกเฉยงใตจงไมพดในแนวเหนอใต แตพดในแนวเฉยง แนวค�าตอบ ตอบตามความคดของนกเรยน 9. ครใหนกเรยนท�ากจกรรม 8.2



จดประสงคกจกรรม 1. อธบายลกษณะการเคลอนทของวตถบนพนทหยดนงและบนพนทก�าลงหมน 2. อธบายลกษณะการเคลอนทของวตถบนผวโลกในซกโลกเหนอและในซกโลกใต โดยใชแบบจ�าลอง


วสด-อปกรณ 1. ดนน�ามนกอนใหญ 1 กอน 2. สผสมอาหาร 1 ขวด 3. กระดาษเทาขาว ขนาด 50 เซนตเมตร x 50 เซนตเมตร 2 แผน 4. แผนพลาสตกลกฟก ขนาด 60 เซนตเมตร x 60 เซนตเมตร 2 แผน 5. หมดทองเหลองสองขา หรอหมดตดบอรดหวแบน 2 อน 6. ตะเกยบ 1 ค 7. ภาชนะใสสผสมอาหาร 1 ใบ

การเตรยมตวลวงหนา ครควรเตรยมชดอปกรณในขอท 1 ไวใหนกเรยน หรอมอบหมายใหนกเรยนเตรยมมา

ลวงหนาเพอความรวดเรวในการท�ากจกรรม

ขอเสนอแนะส�าหรบคร 1. กระดาษเทาขาวทใชตองเรยบไมโคงงอ 2. หลงจากปลอยดนน�ามนลงจากฐานปลอย หากเสนทางการเคลอนทของดนน�ามนไมชดเจน ครอาจใหนกเรยนใชปากกาสทแตกตางกนลากเสนทบเสนทางการเคลอนทของดนน�ามน บนแผนจ�าลองซกโลกในแตละครง เพอใหสงเกตเสนทางการเคลอนทชดเจนขน 3. จดฐานปลอยใหมนคงกอนเรมกจกรรม โดยอาจใชเทปกาวสองหนาแบบบางตดท ฐานปลอย และระวงไมใหแผนพลาสตกลกฟกขยบขณะท�ากจกรรม 4. กอนการท�ากจกรรม ครควรท�าความเขาใจกบนกเรยนเกยวกบการสงเกตทศทางการหมน แผนจ�าลองซกโลกของแตละซกโลกวาในธรรมชาต โลกหมนรอบตวเองในทศทางทวน เขมนาฬกา ถาผสงเกตอยทซกโลกเหนอจะเหนโลกหมนทวนเขมนาฬกา สวนผสงเกตท อยซกโลกใตจะเหนโลกหมนในทศทางตามเขมนาฬกา

กจกรรม 8.2 การเคลอนทของวตถบนพนทก�าลงหมน



วธท�ากจกรรม 1. จดท�าชดอปกรณดงน 1.1 สรางแผนจ�าลองซกโลกเหนอและแผนจ�าลองซกโลกใต โดยวาดวงกลมขนาด เสนผานศนยกลาง 40 เซนตเมตร ลงบนกงกลางของกระดาษเทาขาวขนาด 50 เซนตเมตร x 50 เซนตเมตร จ�านวน 2 แผน แลวลากเสนลองจจดของโลก หางกนเสนละ 45 องศา 1.2 น�าแผนจ�าลองซกโลกวางบนแผนพลาสตกลกฟกขนาด 60 เซนตเมตร x 60 เซนตเมตร จากนนยดใหตดกนดวยหมดตรงจดศนยกลางของแผนวงกลม โดยใหสามารถหมน แผนจ�าลองซกโลกไดครบรอบ ทงน ก�าหนดต�าแหนงหมดเปนขวโลกเหนอ (NP) และ ขวโลกใต (SP) ตามล�าดบ และขอบวงกลมเปนเสนศนยสตร ดงรป 1 และ 2

1.3 ปนดนน�ามนเปนกอนกลมขนาดเสนผานศนยกลาง 1.5 เซนตเมตร ท�าใหผวเปน รพรนโดยรอบดวยปากกาหรอดนสอ ดงรป 3 1.4 ป นดนน�ามนเปนทรงสามเหลยมมมฉากเพอใชเป นทปลอยกอนดนน�ามน ใหมความยาว 10 เซนตเมตร สง 5 เซนตเมตรและหนา 2 เซนตเมตร โดยท�ารองให มลกษณะเปนราง ดงรป 4

รอง

รป 3

รป 1 รป 2

รป 4

1.5 ซม.

5 ซม.

10 ซม.



2. น�าแทนดนน�ามนมาวางบนแผนจ�าลองซกโลกเหนอ โดยใหปลายดานลางอยทต�าแหนง ขวโลก 3. ใชตะเกยบคบดนน�ามนชบสผสมอาหารทเตรยมไว แลวปลอยดนน�ามนจากแทน ใหมทศทางจากต�าแหนงขวโลกเหนอไปยงศนยสตร โดยไมหมนแผนจ�าลองซกโลก ดงรป 5 สงเกตเสนทางการเคลอนทของดนน�ามน และบนทกผล 4. ท�าเชนเดยวกบขอ 2 และ 3 แตเปลยนเปนแผนจ�าลองซกโลกใต ดงรป 6

5. ท�าเชนเดยวกบขอ 2 ถง 4 แตแผนจ�าลองซกโลกเหนอใหหมนทวนเขมนาฬกา และ แผนจ�าลองซกโลกใตใหหมนตามเขมนาฬกา สงเกตเสนทางการเคลอนทของดนน�ามน และบนทกผล

6. ท�าซ�าตงแตขอ 2 ถง 5 แตเปลยนต�าแหนงวางแทนดนน�ามน โดยใหปลายดานลางหนจาก ดานศนยสตรเขาสขวโลก ดงรป 9 และ 10

รป 5

รป 7

รป 9

รป 6

รป 8

รป 10




หมายเหต เสนทบแทนการเคลอนทของดนน�ามนโดยไมหมนแผนจ�าลองซกโลก สวนเสนประแทนการเคลอนทของดนน�ามนในขณะหมนแผนจ�าลองซกโลก

สรปผลการท�ากจกรรม จากกจกรรมพบวา เสนทางการเคลอนทของดนน�ามนแตกตางกนเมอหมนและไมหมนแผนจ�าลองซกโลก นอกจากนยงพบวาเมอหมนแผนจ�าลองซกโลก ทศทางการเคลอนทของดนน�ามนยงแตกตางกนระหวางแผนจ�าลองซกโลกทงสอง

ค�าถามทายกจกรรม 1. เมอปลอยดนน�ามนจากต�าแหนงขวโลกเหนอไปยงศนยสตร เสนทางการเคลอนทของ ดนน�ามน ในขณะทหมนและไมหมนแผนจ�าลองซกโลก เหมอนกนหรอแตกตางกนอยางไร แนวค�าตอบ เสนทางการเคลอนทของดนน�ามนแตกตางกน โดยในขณะทไมหมน แผนจ�าลองซกโลก ดนน�ามนมการเคลอนทเปนเสนตรงตามแนวเสนลองจจด แตในขณะท หมนแผนจ�าลองซกโลก ดนน�ามนมการเคลอนทเบนเปนเสนโคงไปทางขวาเมอเทยบกบ เสนทางการเคลอนทของดนน�ามนในขณะทไมหมนแผนจ�าลองซกโลก 2. เมอปลอยดนน�ามนจากต�าแหนงศนยสตรไปยงขวโลกเหนอ เสนทางการเคลอนทของดน น�ามน ในขณะทหมนและไมหมนแผนจ�าลองซกโลก เหมอนกนหรอแตกตางกนอยางไร แนวค�าตอบ เสนทางการเคลอนทของดนน�ามนแตกตางกน โดยในขณะทไมหมนแผน จ�าลองซกโลก ดนน�ามนมการเคลอนทเปนเสนตรงตามแนวเสนลองจจด แตในขณะท หมนแผนจ�าลองซกโลก ดนน�ามนมการเคลอนทเบนเปนเสนโคงไปทางขวาเมอเทยบกบ เสนทางการเคลอนทของดนน�ามนในขณะทไมหมนแผนจ�าลองซกโลก

รป 11 รป 12



3. เมอปลอยดนน�ามนจากต�าแหนงขวโลกเหนอไปยงศนยสตร หรอปลอยดนน�ามนจาก ต�าแหนงศนยสตรไปยงขวโลกเหนอ เสนทางการเคลอนทของดนน�ามนขณะก�าลงหมน นน เหมอนกนหรอตางกนอยางไร แนวค�าตอบ เสนทางการเคลอนทของดนน�ามนเหมอนกน โดยดนน�ามนมการเคลอนท เบนเปนเสนโคงไปทางขวาเมอเทยบกบเสนทางการเคลอนทของดนน�ามนในขณะทไม หมนแผนจ�าลองซกโลก 4. เมอปลอยดนน�ามนจากต�าแหนงขวโลกใตไปยงศนยสตร เสนทางการเคลอนทของดน น�ามน ในขณะทหมนและไมหมนแผนจ�าลองซกโลก เหมอนกนหรอแตกตางกนอยางไร แนวค�าตอบ เสนทางการเคลอนทของดนน�ามนแตกตางกน โดยในขณะทไมหมนแผน จ�าลองซกโลก ดนน�ามนมการเคลอนทเปนเสนตรงตามแนวเสนลองจจด แตในขณะท หมนแผนจ�าลองซกโลก ดนน�ามนมการเคลอนทเบนเปนเสนโคงไปทางซายเมอเทยบกบ เสนทางการเคลอนทของดนน�ามนในขณะทไมหมนแผนจ�าลองซกโลก 5. เมอปลอยดนน�ามนจากต�าแหนงศนยสตรไปยงขวโลกใต เสนทางการเคลอนทของดน น�ามน ในขณะทหมนและไมหมนแผนจ�าลองซกโลก เหมอนกนหรอแตกตางกนอยางไร แนวค�าตอบ เสนทางการเคลอนทของดนน�ามนแตกตางกน โดยในขณะทไมหมนแผน จ�าลองซกโลก ดนน�ามนมการเคลอนทเปนเสนตรงตามแนวเสนลองจจด แตในขณะท หมนแผนจ�าลองซกโลก ดนน�ามนมการเคลอนทเบนเปนเสนโคงไปทางซายเมอเทยบกบ เสนทางการเคลอนทของดนน�ามนในขณะทไมหมนแผนจ�าลองซกโลก 6. เมอปลอยดนน�ามนจากต�าแหนงขวโลกใตไปยงศนยสตร หรอปลอยดนน�ามนจากต�าแหนง ศนยสตรไปยงขวโลกใต เสนทางการเคลอนทของดนน�ามนขณะก�าลงหมนนน เหมอนกน หรอตางกนอยางไร แนวค�าตอบ เสนทางการเคลอนทของดนน�ามนเหมอนกน โดยดนน�ามนมการเคลอนท เบนเปนเสนโคงไปทางซายเมอเทยบกบเสนทางการเคลอนทของดนน�ามนในขณะทไม หมนแผนจ�าลองซกโลก 7. เสนทางการเคลอนทของดนน�ามนบนแผนจ�าลองซกโลกเหนอและซกโลกใต ขณะก�าลง หมนนน เหมอนกนหรอตางกนอยางไร แนวค�าตอบ การหมนแผนจ�าลองซกโลกสงผลใหดนน�ามนเคลอนทเบนเปนเสนโคงเชน เดยวกน แตบนแผนจ�าลองซกโลกเหนอดนน�ามนจะเคลอนทเบนไปทางขวาเมอเทยบกบ เสนทางการเคลอนทของดนน�ามนในขณะทไมหมนแผนจ�าลองซกโลก แตบนแผนจ�าลอง ซกโลกใตดนน�ามนจะเคลอนทเบนไปทางซายเมอเทยบกบเสนการเคลอนทของดนน�ามน ในขณะทไมหมนแผนจ�าลองซกโลก



10. ใหนกเรยนแตละกลมน�าเสนอ และรวมกนอภปรายผลการท�ากจกรรม พรอมตอบค�าถาม ทายกจกรรม โดยมแนวทางการอภปรายและตอบค�าถามดงแสดงดานบน 11. ครใหนกเรยนสบคนเกยวกบแรงทเกดจากการหมนรอบตวเองของโลก ตามหนงสอเรยนหนาท 35 - 37 และน�าอภปรายเพอเชอมโยงความรจากกจกรรมท 8.2 กบทศทางการเคลอนท ของอากาศในธรรมชาตโดยมแนวทางในการอภปรายดงน แนวทางการอธบาย จากกจกรรม จะพบวาเสนทางการเคลอนทของดนน�ามนแตกตางกน ขณะทแผนจ�าลองซกโลกหมนและไมหมน และทศทางการเคลอนทยงแตกตางกนระหวาง แผนจ�าลองซกโลกเหนอและซกโลกใต ในธรรมชาตอากาศมการเคลอนทเบนไปจากทศทางเดมไดเชนกน ทงนเนองจากการหมน รอบตวเองของโลกท�าใหเกดแรงชนดหนงทเรยกวา แรงคอรออลส ซงมผลท�าใหทศทาง การเคลอนทของอากาศเบนไปจากทศการเคลอนทเดม ถาผสงเกตอยบนซกโลกเหนอและ หนหนาไปตามทศทางการเคลอนทของอากาศ จะสงเกตเหนแนวการเคลอนทของอากาศ เบนไปทางขวามอของผสงเกต แตถาผสงเกตอยบนซกโลกใตและหนหนาไปตามทศทาง การเคลอนทของอากาศ จะสงเกตเหนแนวการเคลอนทของอากาศเบนไปทางซายมอของ ผสงเกตดงรป 8.5 ในหนงสอเรยนหนา 35 12. ครใหความรเพมเตมกบนกเรยนเกยวกบความสมพนธระหวางแรงคอรออลสกบละตจด รป 8.6 และ 8.7 ในหนงสอเรยนหนา 36 ดงน แรงคอรออลสมความสมพนธกบละตจดและอตราเรวของวตถ โดยบรเวณศนยสตร แรงคอรออลสมคาเทากบศนยและมคาเพมขนตามละตจดทสงขน และแรงคอรออลสจะมคา มากขนเมออตราเรวของวตถเ พมขน จากรป 8.6 อากาศท เคลอนทจากบรเวณ ละตจด 60 องศาจะมทศทางเบนไปจากเสนทางเดมมากกวาทละตจด 30 องศา สวนท บรเวณศนยสตรการเคลอนทของอากาศจะไมเบนออกจากทศทางเดม ดวยสาเหตนจงท�าให ทศทางการเคลอนทของพายหมนเขตรอนมลกษณะเปนแนวโคง ดงรป 8.7 ทบรเวณตงแตเสนศนยสตรถงละตจดท 5 องศา มโอกาสเกดพายหมนเขตรอนนอยมาก เนองจากทบรเวณดงกลาวแรงคอรออลสมคานอยจนมคาเทากบศนยทบรเวณศนยสตร 13. ครใหความรเพมเตมกบนกเรยนเกยวกบความสมพนธระหวางแรงคอรออลสกบอตราเรว ของวตถ โดยใชสมการแสดงความสมพนธระหวางแรงคอรออลส ละตจด และความเรวของวตถ ในกรอบความรเพมเตมในหนงสอเรยนหนา 37 ดงน ใหนกเรยนเปรยบเทยบแรงคอรออลสของกอนอากาศกอนเดม เคลอนทดวยอตราเรวเทากน ณ บรเวณละตจดท 0 45 และ 90 โดยการแทนคาละตจดลงในสมการ ซงพบวา sin (0) มคาเทากบ 0 sin (45) มคาเทากบ 0.85 sin (90) มคาเทากบ 0.89



จากสตร C = 2mΩVsinØ เมอท�าการเปรยบเทยบกอนอากาศทมวลเทากน เคลอนท ด วยอตราเรวเท ากนจงพบว าแรงคอรออลสมค าเพม ขนเมอละต จดสงขน โดย แรงคอรออลสเปน 0 ในบรเวณศนยสตร ใหนกเรยนเปรยบเทยบแรงคอรออลสของกอนอากาศกอนเดม ณ บรเวณละตจด เดมแตเคลอนทดวยอตราเรวทตางออกไป จากสมการ C = 2mΩVsinØ นกเรยน จะพบวาแรงคอรออลส (C) และอตราเรว (V) มความสมพนธกนแบบแปรผนตรง ท�าใหทราบไดวาแรงคอรออลสจะเพมมากขนหากอตราเรวของการเคลอนทของวตถ (กอนอากาศ) เพมมากขน จากรป 8.7 หนา 36 แสดงเสนทางและความแรงของพายโซนรอนทปรากฏตงแต ป พ.ศ. 2339 พบวาบรเวณศนยสตร ซงมแรงคอรออลสมคาเทากบศนย จงไมพบพายหมน เขตรอนบรเวณศนยสตรถงประมาณบรเวณละตจดท 5 องศา 14. ครน�าเขาสบทเรยนโดยใหนกเรยนสงเกตรป 8.9 ในหนงสอเรยนหนา 38 ภาพดาวเทยม อตนยมวทยาแสดงกลมเมฆเหนอบรเวณหยอมความกดอากาศต�า จากนนรวมกนอภปรายโดย ใชค�าถามดงน กลมเมฆในรปมลกษณะอยางไร เกดจากการเคลอนทของอากาศแบบใด แนวค�าตอบ กลมเมฆมลกษณะคลายวงกลมกนหอย เกดจากการเคลอนทของอากาศ เปนวงกลม นกเรยนคดวาแรงใดท�าใหกลมเมฆเคลอนทในลกษณะดงกลาว แนวค�าตอบ ตอบตามความคดเหนของนกเรยน 15. ครน�าอภปรายเพอสรปความร โดยมแนวทางการสรปดงน เมออากาศเคลอนทเนองจากความแตกตางของความกดอากาศแลว แรงคอรออลสท�าให ทศทางการเคลอนทของอากาศเปลยนไปจากทศทางเดมในแนวโคง จะท�าใหเกดแรงสศนยกลาง (centripetal force) ดงรป 8.8 ในหนงสอเรยนหนา 37 แรงสศนยกลางมความสมพนธกบความเรวลมและรศมการเคลอนทของลม ถาแรงทเกดจาก ความแตกตางของความกดอากาศเพมขนท�าใหความเรวลมเพมขนสงผลใหมแรงสศนยกลาง มากขน อากาศจะเคลอนทเปนแนวโคงมากขนและในทสดเกดการเคลอนทเปนวงกลม เชน การเคลอนทของอากาศเขาส หยอมความกดอากาศต�า ในกรณทอากาศนนอย เหนอ พนมหาสมทรในเขตรอน และน�าในมหาสมทรมอณหภมสงตงแต 26 องศาเซลเซยสขนไป น�าจะระเหยกลายเปนไอน�าในปรมาณมากและถาหยอมความกดอากาศนนเกดอยเหนอ ละตจด 5 องศาเหนอและใต จะไดรบผลจากแรงคอรออลสท�าใหหยอมความกดอากาศน พฒนาตอไปเปนพายหมนเขตรอนได สงเกตไดจากแนวเมฆทมการเคลอนทเปนวงกลม ดงรป 8.9 ในหนงสอเรยนหนา 38 ซงแสดงการหมนวนของกลมเมฆเขาสศนยกลางของพาย หมนเขตรอนในซกโลกเหนอในทศทวนเขมนาฬกา



16. ครตรวจสอบความเขาใจนกเรยนเกยวกบแรงสศนยกลาง ใหนกเรยนระบวาภาพในกลอง ตรวจสอบความเขาใจเปนภาพพายหมนเขตรอนบรเวณซกโลกใด สงเกตจากสงใด แนวค�าตอบ พายดงกลาวเปนพายหมนเขตรอนทเกดบรเวณซกโลกใต สงเกตไดจากการเคลอนท ของกลมเมฆหมนวนเขาหาสศนยกลางในทศทางตามเขมนาฬกา ดงรปดานลาง

หมายเหต : พายหมนเขตรอนดงกลาวเกดบรเวณตอนใตของออสเตรเลย และถกบนทกภาพไวโดย NASA ในวนท 8 กมภาพนธ พ.ศ. 2555

17. ค ร ใ ห น ก เ ร ยน ร ว มก นอภ ป ร ายตามคว ามค ด ขอ งตน เอ ง ว า “ จ ากประกาศ กรมอตนยมวทยาเรองพายหมนโซนรอนเซนกาทกอตวในทะเลและเมอเขาสชายฝงมก�าลง ออนลง นกเรยนคดวาเปนเพราะเหตใด” โดยใชรป 8.10 ในหนงสอเรยนหนา 39 ประกอบการอภปราย 18. ครน�าอภปรายเพอสรปความรเรอง แรงเสยดทาน โดยมแนวทางการสรปดงน จากเหตการณดเปรสชนซงก อตวขนในทะเลจนใต ตอนบนและพฒนาจนกระทง มความแรงเปนพายโซนรอนเซนกา เมอวนท 23 กรกฎาคม พ.ศ. 2560 มความเรว ลมสงสดใกลศนยกลาง 35 นอต และเมอเคลอนขนฝ งทประเทศเวยดนามตอนบน เมอวนท 25 กรกฎาคม พ.ศ. 2560 ไดลดระดบความรนแรงลงเปนพายดเปรสชน ม ความเรวลมสงสดใกลศนยกลาง 30 นอต ดงรป 8.10 ในหนงสอเรยนหนา 39



การทพายโซนรอนลดระดบความรนแรงลงเปนพายดเปรสชนเมอเคลอนเขาสชายฝง เนองจากพนผวแตละชนดจะมแรงชนดหนงตานการเคลอนทของวตถแรงดงกลาว เรยกวา แรงเสยดทาน (frictional force)ในกรณนพายเคลอนทผานพนผวตางชนดกน โดยเคลอนจากพนน�าซงมแรงเสยดทานนอยไปสพนดนซงมแรงเสยดทานมากกวา ท�าใหความเรวสงสดใกลศนยกลางลดลงจนพายหมนเขตรอนสลายก�าลงลงในทสด 19. ครใหความรเพมเตมกบนกเรยนเกยวกบแรงเสยดทาน ดงน แรงเสยดทานเปนแรงทเกดขนระหวางผวสมผสของวตถเพอตานการเคลอนทของ วตถนน ดงนนเมออากาศเคลอนทผานพนผวโลกซงมลกษณะแตกตางกน เชน ภเขา ปาไม อาคาร สงกอสราง พนดน มหาสมทร จงมผลตออตราเรวในการเคลอนทของ อากาศ จากรป 8.11 ในหนงสอเรยนหนา 39 อากาศเคลอนทผานพนทโลงหรอพน น�าจะมอตราเรวในการเคลอนทสงกว าพนผวทมต นไม ปกคลมเนองจากพนน�าม แรงเสยดทานนอยกวา นอกจากนแรงเสยดทานยงมผลตอการเคลอนทของอากาศใกล พนผวโลกมากกวาอากาศทอย สงขนไป ท�าใหอากาศทเคลอนทอย ใกลพนผวโลก ม อตราเรวนอยกวาอากาศทเคลอนทอยในระดบสง

แนวทางการวดและประเมนผล


K: 1. การหมนเวยนของอากาศทเปนผลมาจาก

ความแตกตางของความกดอากาศ2. การเคลอนทของอากาศทเปนผล จากการ

หมนรอบตวเองของโลก

1. การตอบค�าถามตรวจสอบความเขาใจ2. การตอบค�าถาม และการน�าเสนอผลการอภปราย3. แบบฝกหดทายบท

P: 1. การตความหมายขอมลและลงขอสรป2. ความรวมมอ การท�างานเปนทมและภาวะ

ผน�า

1. อธบาย เช อม โยงการหมน เว ยนอากาศใน แบบจ�าลอง

2. มสวนรวมในการวเคราะห อภปราย และลงขอสรปเกยวกบการหมนเวยนอากาศในแบบจ�าลอง

A: การยอมรบความเหนตาง การรบฟงความเหนของผอนในการอภปราย



8.2 การหมนเวยนของอากาศบนโลก

จดประสงคการเรยนร วเคราะห และอธบายการหมนเวยนอากาศตามแบบจ�าลองการหมนเวยนอากาศแบบทวไป

สอการเรยนรและแหลงการเรยนร 1. หนงสอเรยนรายวชาเพมเตมวทยาศาสตรโลก ดาราศาสตร และอวกาศ ชนมธยมศกษาปท 5 เลม 3 2. วดทศนใน QR ประจ�าบท

แนวการจดการเรยนร 1. ครใหนกเรยนแตละกลมเขยนรปแบบการหมนเวยนของอากาศบนโลกตามความคดเหนของ ตนเอง โดยใชความรจากกจกรรม 8.1 เรองการหมนเวยนของอากาศ และความรเรองการรบรงส จากดวงอาทตยบรเวณละตจดตาง ๆ บนโลก โดยอาจใชภาพแสดงการรบรงสจากดวงอาทตย ทแตกตางกนในแตละละตจดเชนภาพดานลาง

2. นกเรยนแตละกลมน�าเสนอแบบจ�าลองการหมนเวยนของอากาศบนโลกในขอ 1 3. ครน�าอภปรายเพอสรปความร มแนวทางการสรปดงน



แนวทางการสรป จากขอเทจจรงทวาบรเวณศนยสตรไดรบพลงงานจากดวงอาทตยมากกวาบรเวณขวโลก อากาศ บรเวณขวโลกซงมอณหภมต�ากวาจงเคลอนทมายงบรเวณศนยสตรดวยแรงทเกดจากความ แตกตางของความกดอากาศ ในขณะทอากาศบรเวณศนยสตรซงมอณหภมสงกวาจะยกตวขนและ เคลอนทไปแทนทอากาศบรเวณขวโลกเกดเปนการหมนเวยนอากาศระหวางบรเวณขวโลกและ บรเวณศนยสตร ซงลกษณะการหมนเวยนอากาศดงกลาวนเกดขนเชนเดยวกนทงในซกโลกเหนอ และซกโลกใต ซงเรยกการหมนเวยนอากาศแบบนวา “แบบจ�าลองการหมนเวยนอากาศแบบ เซลลเดยว” (one or single cell model) หรอการหมนเวยนอากาศแบบแฮดลย ดงรป

ทงน แบบจ�าลองการหมนเวยนอากาศดงกลาวอธบายการเคลอนทของอากาศภายใตเงอนไข ทวา พนผวโลกปกคลมดวยพนน�าทงหมดหรอมพนผวเหมอนกนทงหมด รงสจากดวงอาทตย สองตรงมายงบรเวณศนยสตรตลอดเวลา และโลกไมหมนรอบตวเอง แบบจ�าลองการหมนเวยนอากาศแบบเซลลเดยวนสามารถอธบายการเกดสภาพภมอากาศ ทสอดคลองเฉพาะบรเวณศนยสตรและบรเวณขวโลกเทานน แตยงมขอจ�ากดในการน�ามาอธบาย การหมนเวยนของอากาศทสอดคลองกบการหมนเวยนอากาศแถบละตจดกลาง รวมทงทศทาง การเคลอนทของอากาศ ในแตละแถบละตจด 4. ครใหนกเรยนรวมกนอภปรายตามความคดของตนเองวา “แบบจ�าลองทใชอธบายการหมนเวยน อากาศทสอดคลองกบสภาพภมอากาศบนโลกควรเปนอยางไร” จากนนใหนกเรยนปฏบต กจกรรม 8.3



จดประสงคกจกรรม วเคราะหและอธบายลกษณะการหมนเวยนของอากาศทสอดคลองกบภมอากาศในแตละเขตละตจดจากขอมลทก�าหนดให


วสด-อปกรณ 1. เอกสารความรเรองภมอากาศ และลมตามเขตละตจด 2. แผนภาพโลกแสดงเขตละตจด และบรเวณทเกดการหมนเวยนอากาศตามเขตละตจด

ขอเสนอแนะส�าหรบคร

ในขนตอนทครน�าอภปรายเพอลงขอสรปควรแบงสรปทละเขตการหมนเวยนโดยเรยงจาก แฮดลยเซลล ตามดวยโพลารเซลล และเฟอรเรลเซลลเปนล�าดบสดทาย เนองจากแฮดลยเซลลและโพลารเซลลมหลกการและรปแบบการยกตวและจมตวเหมอนแบบจ�าลองการหมนเวยนอากาศแบบเซลลเดยว คออากาศยกตวบรเวณอณหภมสงและเคลอนทไปแทนอากาศทจมตวลงบรเวณอณหภมต�า แตเฟอรเรลเซลลตางออกไปโดยอากาศยกตวบรเวณอณหภมต�าและอากาศจมตวบรเวณอณหภมสงซงเปนการหมนเวยนอากาศทไมไดเปนผลจากแรงทเกดจากความแตกตางของความกดอากาศโดยตรง แตเปนผลจากการหมนเวยนอากาศของแฮดลยเซลลและโพลารเซลล จงควรอธบายการหมนเวยนในเขตนเปนล�าดบสดทาย

วธการท�ากจกรรม

1. ศกษาขอมลภมอากาศ และลมตามเขตละตจดจากเอกสารความรทก�าหนด 2. จากขอมลในขอ 1 วเคราะหขอมลภมอากาศเพอระบต�าแหนงละตจดทมอากาศจมตว และยกตว 3. ระบละตจดทมความกดอากาศสงดวยสญลกษณ H และความกดอากาศต�าดวยสญลกษณ L 4. วาดลกศรแสดงลกษณะการหมนเวยนอากาศระหวางละตจดในบรเวณ ก ข ค ในรปท ก�าหนด

กจกรรม 8.3 การหมนเวยนอากาศของโลก



90 องศาเหนอ



ศนยสตร

90 องศาใต



5. จากขอมลในขอ 1 วเคราะหทศทางการเคลอนทของลมจากชอลมทก�าหนดใหในแตละ เขตละตจด และวาดลกศรแสดงทศทางการเคลอนทของลมระหวางละตจด ลงในรปท ก�าหนด โดยใชความรเรองแรงคอรออลสประกอบ 6. สรปการหมนเวยนอากาศทสอดคลองกบภมอากาศในแตละเขตละตจด 7. น�าเสนอผลการท�ากจกรรม จากนนอภปรายรวมกนในชนเรยน

ตวอยางผลการท�ากจกรรม นกเรยนอาจวาดแบบจ�าลองการหมนเวยนอากาศเปนขนตอนดงตอไปน ขนท 1 นกเรยนระบบรเวณความกดอากาศสง (H) และบรเวณความกดอากาศต�า (L)




ศนยสตร




LL LL L

L L L

LL L

HHH

HH

HH H HH

ขนท 1H

H

H แทนบรเวณความกดอากาศสงL แทนบรเวณความกดอากาศต�า



ขนท 2 นกเรยนลากเสนลมผวพนเนองจากแรงทเกดจากความแตกตางของความกดอากาศ90 องศาเหนอ



ศนยสตร




LL LL L

L L L

LL L

HHH

HH

HH H HH

ขนท 2H

H

ขนท 3 นกเรยนเขยนเสนแสดงอากาศทยกตวบรเวณความกดอากาศต�าและจมตวบรเวณ ความกดอากาศสง




ศนยสตร




LL LL L

L L L

LL L

HHH

HH

HH H HH

ขนท 3H

H

H แทนบรเวณความกดอากาศสงL แทนบรเวณความกดอากาศต�า- - -> แทนลมผวพน

H แทนบรเวณความกดอากาศสงL แทนบรเวณความกดอากาศต�า- - -> แทนลมผวพน-----> แทนอากาศยกตว-----> แทนอากาศจมตว



ขนท 4 นกเรยนลากเสนแสดงลกษณะการหมนเวยนอากาศระหวางละตจดในบรเวณ ก ข ค ใหครบสมบรณ




ศนยสตร




LL LL L

L L L

LL L

HHH

HH

HH H HH

ขนท 4H

H

ขนท 5 เนองจากแรงทเกดจากการหมนรอบตวเองของโลก ท�าใหอากาศเคลอนทเบนไปทาง ขวาในซกโลกเหนอ และเบนไปทางซายในซกโลกใต จงตองปรบเสนแสดงลมผวพน เปนดงน




ศนยสตร




LL LL L

L L L

LL L

HHH

HH

HH H HH

H

H

H แทนบรเวณความกดอากาศสงL แทนบรเวณความกดอากาศต�า- - -> แทนลมผวพน-----> แทนอากาศยกตว-----> แทนอากาศจมตว-----> แทนลมชนบน

H แทนบรเวณความกดอากาศสงL แทนบรเวณความกดอากาศต�า-----> แทนอากาศยกตว-----> แทนอากาศจมตว-----> แทนลมชนบน > แทนลมพนผว



สรปผลการท�ากจกรรม ลกษณะภมอากาศและทศทางลมในแตละเขตละตจดเกดจากการหมนเวยนอากาศทแตกตางกน

ค�าถามทายกจกรรม 1. บรเวณศนยสตรถงละตจดท 30 องศา อากาศมการยกตวและจมตวบรเวณใดบาง ทราบไดจากขอมลใด และเพราะเหตใดจงเปนเชนนน แนวค�าตอบ อากาศยกตวบรเวณศนยสตร ทราบไดจากบรเวณนพบเมฆเปนแนวยาว มอากาศรอนชน ฝนตกชก และอากาศจมตวบรเวณละตจดท 30 องศา ทราบไดจาก มอากาศแหงเกดเมฆนอย บรเวณนคอนขางแหงแลงจนถงทะเลทราย 2. การหมนเวยนของอากาศระหวางบรเวณศนยสตรถงละตจดท 30 องศา มลกษณะเปน อยางไร แนวค�าตอบ อากาศบรเวณละตจดท 30 องศา เคลอนทเนองจากแรงทเกดจากความแตกตาง ของความกดอากาศไปแทนทอากาศบรเวณศนยสตรทยกตวขน และการเคลอนทของ อากาศนยงไดรบอทธพลจากแรงคอรออลส ท�าใหอากาศเคลอนทเขาสเสนศนยสตรเปน แนวโคงจากทางทศตะวนออกไปทางทศตะวนตกเกดเปนลมตะวนออก (easterly wind) ทเรยกวา ลมคา (trade wind) สวนอากาศทยกตวขนบรเวณศนยสตรจะเคลอนไปแทนท อากาศบรเวณละตจดท 30 องศาทจมตวลงเปนแนวโคงจากทางทศตะวนตกไปทศตะวนออก 3. บรเวณขวโลกถงละตจดท 60 องศา อากาศมการยกตวและจมตวบรเวณใดบาง ทราบ ไดจากขอมลใด และเพราะเหตใดจงเปนเชนนน แนวค�าตอบ อากาศบรเวณขวโลกจมตวลงทราบไดจากบรเวณขวโลกทองฟาปลอดโปรง มอากาศแหงและหนาวเยนตลอดทงป และอากาศบรเวณละตจดท 60 องศา ยกตวขน ทราบไดจากมเมฆและหยาดน�าฟาในปรมาณมาก เนองจากมวลอากาศเยนจากขวโลก มาปะทะกบมวลอากาศอน 4. การหมนเวยนของอากาศระหวางบรเวณขวโลกถงละตจดท 60 องศา มลกษณะเปน อยางไร แนวค�าตอบ บรเวณขวโลกอากาศจมตวลงและเคลอนทไปทางละตจดทต�ากวาเนองจาก แรงทเกดจากความแตกตางของความกดอากาศ แตไมเคลอนทเปนแนวตรงในแนวทศ เหนอใต เนองจากแรงคอรออลส อากาศจงเคลอนทเปนแนวโคงจากทางทศตะวนออก ไปทางทศตะวนตก เรยกวาลมตะวนออก (easterly wind) เมออากาศเยนจากขวโลกมา ปะทะกบอากาศทอนกวาทบรเวณละตจดท 60 องศา ท�าใหอากาศบรเวณนยกตวขนแลว เคลอนทกลบไปทขวโลกเปนแนวโคงในทางทศตะวนตกไปทศตะวนออก



5. บรเวณละตจดท 30 องศา ถง 60 องศา อากาศมการยกตวและจมตวบรเวณใดบาง ทราบไดจากขอมลใด แนวค�าตอบ อากาศยกตวบรเวณละตจดท 60 องศา ทราบไดจากมเมฆและหยาดน�าฟา ในปรมาณมาก จากมวลอากาศเยนจากขวโลกมาปะทะกบมวลอากาศอน และอากาศ จมตวบรเวณละตจดท 30 องศา ทราบไดจากมอากาศแหง มโอกาสเกดเมฆนอย บรเวณน จงคอนขางแหงแลงจนถงทะเลทราย 6. การหมนเวยนของอากาศระหวางบรเวณละตจดท 30 องศา ถง 60 องศา มลกษณะเปน อยางไร แนวค�าตอบ อากาศจมตวทบรเวณละตจด 30 องศา และเคลอนทไปยงบรเวณละตจด 60 องศา โดยการเคลอนทของอากาศจะไดรบอทธพลจากแรงคอรออลส ท�าใหอากาศ เคลอนทเปนแนวโคงจากทางทศตะวนตกไปทางทศตะวนออก จงเรยกวา ลมตะวนตก (westerly wind) เมออากาศทอนกวาจากบรเวณละตจดท 30 องศา มาปะทะกบอากาศ ทเยนจากขวโลกทละตจด 60 องศา ท�าใหอากาศบรเวณนนยกตวขนแลวเคลอนทกลบ มาทละตจด 30 องศา เปนแนวโคงจากทางทศตะวนออกไปทศตะวนตก 7. ลมคาเคลอนทระหวางละตจดใด มทศทางการเคลอนทเปนอยางไร แนวค�าตอบ ลมคาเคลอนทจากละตจดท 30 องศาเหนอและใต มายงบรเวณศนยสตร อากาศเคลอนทเขาสเสนศนยสตรเปนแนวโคงจากทางทศตะวนออกไปทางทศตะวนตก เกดเปนลมตะวนออก 8. ลมตะวนออกจากขวโลกเคลอนทระหวางละตจดใด มทศทางการเคลอนทเปนอยางไร แนวค�าตอบ ลมตะวนออกจากขวโลกเคลอนทจากขวโลกไปยงละตจดท 60 องศา อากาศ เคลอนทเปนแนวโคงจากทางทศตะวนออกไปทางทศตะวนตก 9. ลมตะวนตกเคลอนทระหวางละตจดใด มทศทางการเคลอนทเปนอยางไร แนวค�าตอบ ลมตะวนตกเคลอนทจากละตจดท 60 องศา มายงละตจดท 30 องศา อากาศ เคลอนทเปนแนวโคงจากทางทศตะวนตกไปทางทศตะวนออก

5. ใหนกเรยนแตละกลมน�าเสนอผลการท�ากจกรรม และรวมกนอภปรายผลการท�ากจกรรม พรอมตอบค�าถามทายกจกรรม โดยมแนวทางการอภปรายและแนวทางการตอบค�าถามดงแสดง ดานบน 6. ครน�าอภปรายเพมเตมและลงขอสรปโดยใชค�าถามดงน



6.1 การหมนเวยนอากาศแถบเขตรอน หรอ แฮดลยเซลล การหมนเวยนอากาศระหวางละตจด 0-30 องศาเหนอและใต มชอเรยกวาอะไร และ การหมนเวยนมลกษณะอยางไร แนวค�าตอบ การหมนเวยนของอากาศแถบเขตรอนหรอแฮดลยเซลล อากาศบรเวณ ศนยสตรยกตวขนจนถงชนโทรโพพอส จากนนอากาศกระจายตวออกไปทางละตจดท สงขนและจมตวลงทประมาณละตจดท 30 องศา และเคลอนทวนกลบไปแทนทอากาศ ทยกตวขนบรเวณศนยสตร เพราะเหตใดบรเวณศนยสตร อากาศจงยกตวขน แนวค�าตอบ เพราะบรเวณศนยสตรมอณหภมเฉลยของอากาศสง เนองจากเปนบรเวณ ทมความเขมรงสดวงอาทตยมาก อากาศจงยกตวขน ท�าใหมความกดอากาศต�า เพราะเหตใด บรเวณละตจดท 30 องศาเหนอและใต อากาศจงจมตวลง แนวค�าตอบ เพราะในระหวางทางทอากาศเคลอนทออกจากศนยสตรไปทางละตจดท สงขน อากาศมอณหภมลดต�าลงและสญเสยความชนจากการเกดเมฆและฝน ท�าให อากาศมความหนาแนนมากขนและมความกดอากาศสงมากกวาบรเวณโดยรอบ อากาศ จงจมตวลง แรงทเกดจากความแตกตางของความกดอากาศและแรงคอรออลสสงผลตอการเคลอนท ของลมคาอยางไร แนวค�าตอบ แรงทเกดจากความแตกตางของความกดอากาศท�าใหอากาศเคลอนจาก ละตจดท 30 องศาเหนอและใต มายงบรเวณศนยสตร และแรงคอรออลส ท�าใหอากาศ เคลอนทเปนแนวโคงเขาสศนยสตรจากทศตะวนออกไปทศตะวนตก บรเวณละตจดท 30 องศาเหนอและใต ซงเปนรอยตอระหวางอากาศอนจากแฮดลย เซลลกบอากาศทหนาวเยนกวาจากเฟอรเรลเซลล จะมความแตกตางของความกดอากาศ ทรนแรง คาดวาบรเวณนจะมการเคลอนทของอากาศเชนไร และสงผลตอลมฟาอากาศ และภมอากาศอยางไร แนวค�าตอบ บรเวณละตจด 30 องศาเหนอและใต เปนบรเวณทอากาศอนจากแฮดลย เซลลกบอากาศทหนาวเยนกวาจากเฟอรเรลเซลลจมตวลง มอากาศแหง มโอกาสเกด เมฆนอย ดงนนบรเวณนจงคอนขางแหงแลงจนถงทะเลทราย นอกจากนยงพบปรากฏการณทนาสนใจ ทเรยกวา กระแสลมกรด (jet stream) บรเวณ ละตจดท 30 ซงเปนบรเวณรอยตอทอากาศอนจากแฮดลยเซลลมาปะทะกบอากาศท หนาวเยนกวาจากละตจดทอยสงขนไปท�าใหมความแตกตางของความกดอากาศทรนแรง จนเกดเปนกระแสลมกรด ซงเปนลมทมความเรวสงบรเวณโทรโพพอสและมทศทางจาก ทศตะวนตกไปทศตะวนออก ลมกรดมประโยชนตอการบนเปนอยางมากนกบนอาศย กระแสลมกรดชวยเพมความเรวของเครองบน ท�าใหประหยดน�ามนซงตรงกนขามกบ การบนในทศทางตรงขามกบกระแสลมกรด ดงนนนกบนจ�าเปนตองเตรยมตวรบมอกบ



กระแสลมน 6.2 การหมนเวยนอากาศแถบขวโลก หรอ โพลารเซลล การหมนเวยนอากาศระหวางละตจด 60-90 องศาเหนอและใต มชอเรยกวาอะไร และ การหมนเวยนมลกษณะอยางไร แนวค�าตอบ การหมนเวยนอากาศแถบขวโลกหรอโพลารเซลล อากาศบรเวณขวโลก จมตวและเคลอนทมายงละตจดท 60 องศาเหนอและใต จากนนจงยกตวสงขนถงโทรโพพอส และเคลอนทวนกลบไปแทนทอากาศทจมตวบรเวณขวโลก ลกษณะการหมนเวยนมหลกการ เหมอนกบแฮดลยเซลล เพราะเหตใดบรเวณขวโลก อากาศจงจมตว แนวค�าตอบ เพราะบรเวณขวโลกมอณหภมเฉลยของอากาศต�า เนองจากเปนบรเวณท มความเขมรงสดวงอาทตยนอย ท�าใหมความกดอากาศสง อากาศจงจมตวลง เพราะเหตใดบรเวณละตจดท 60 องศาเหนอและใต อากาศจงยกตว แนวค�าตอบ เพราะบรเวณละตจด 60 องศาเหนอและใต มวลอากาศเยนจากขวโลก ปะทะกบมวลอากาศทอนกวา มวลอากาศอนจงยกตวขน แรงทเกดจากความแตกตางของความกดอากาศและแรงคอรออลสสงผลตอการเคลอนท ของลมตะวนออกจากขวโลกในโพลารเซลลอยางไร แนวค�าตอบ แรงทเกดจากความแตกตางของความกดอากาศท�าใหอากาศเคลอนจาก ขวโลกมายงบรเวณละตจดท 60 องศา และแรงคอรออลส ท�าใหอากาศเคลอนท เปนแนวโคงเขาสบรเวณละตจดท 60 องศาเหนอและใตจากทศตะวนออกไปทางทศ ตะวนตก บรเวณละตจดท 60 องศาเหนอและใต ซงเปนรอยตอระหวางอากาศอนเชนเดยวกบ บรเวณละตจดท 30 องศา คาดวาบรเวณนจะมการเคลอนทของอากาศเหมอนหรอ แตกตางจากบรเวณละตจดท 30 หรอไม อยางไร และสงผลตอลมฟาอากาศและ ภมอากาศอยางไร แนวค�าตอบ บรเวณละตจดท 60 องศาเหนอและใตเปนบรเวณทอากาศอนและอากาศ เยนมาปะทะกนเชนเดยวกบบรเวณละตจดท 30 องศา แตในบรเวณละตจดท 60 องศา เมออากาศอนและอากาศเยนปะทะกนแลวเกดการยกตวขน บรเวณนจงมเมฆและ หยาดน�าฟาในปรมาณมาก นอกจากน ละตจดท 60 องศา ทงเหนอและใต ยงปรากฏกระแสลมกรดเชนเดยวกบ ละตจดท 30 องศา โดยเรยกวา กระแสลมกรดบรเวณขวโลก (polar jet stream) โดย ลมกรดบรเวณนมความเรวมากกวาลมกรดบรเวณละตจดท 30 เนองจากความแตกตาง ของอากาศทปะทะกนมากกวาโดยเคลอนทจากทศตะวนตกไปทศตะวนออกเชนเดยวกน ตามทศทางการหมนรอบตวเองของโลก กระแสลมกรดบรเวณนนอกจากจะเกยวของ



กบการบนแลวกระแสลมกรดขวโลกยงเปรยบเสมอนเขมขดทคอยกนอากาศเยนจาก บรเวณขวโลกไมใหลงมาสละตจดต�า แตหากอณหภมของอากาศโดยรวมสงขนสงผลให กระแสทลมกรดจะออนก�าลงลงจนท�าใหตานแรงของกระแสลมวนขวโลก (polar vortex) ไดเปนผลใหอากาศทหนาวเยนจดจากขวโลกเคลอนมายงละตจดต�าลง ซงสงผลรายแรง ตอชวตและทรพยสน ตวอยางเชนในเดอนมกราคม ป 2561 จากการทลมกรดขวโลก ออนก�าลงลงท�าใหตอนบนของอเมรกาและบางประเทศทางฝงยโรปไดรบผลกระทบจาก กระแสลมวนขวโลก ปรากฏการณนสงผลกระทบทรนแรงจนท�าใหบางบรเวณมอณหภม ต�าถง -50 องศาเซลเซยส 6.3 การหมนเวยนอากาศแถบละตจดกลาง หรอ เฟอรเรลเซลล การหมนเวยนอากาศระหวางละตจด 30-60 องศาเหนอและใต มชอเรยกวาอะไร และการหมนเวยนมลกษณะอยางไร แนวค�าตอบ การหมนเวยนอากาศแถบละตจดกลางหรอเฟอรเรลเซลล อากาศบรเวณ ละตจดท 30 องศาเหนอและใต จมตวและเคลอนทมายงละตจดท 60 องศาเหนอและใต จากนนจงยกตวขนและเคลอนทวนกลบไปแทนทอากาศทจมตวบรเวณละตจดท 30 องศาเหนอและใต เพราะเหตใดการหมนเวยนอากาศในเฟอรเรลเซลลจงจมตวทบรเวณละตจดท 30 องศา เหนอและใต และยกตวทบรเวณละตจดท 60 องศาเหนอและใต แนวค�าตอบ การหมนเวยนของอากาศในเฟอรเรลเซลลเปนการหมนเวยนอากาศทไม ไดเปนผลจากแรงทเกดจากความแตกตางของความกดอากาศโดยตรง แตเปนผลจาก การหมนเวยนอากาศระหวางแฮดลยเซลลและโพลารเซลล จงท�าใหการหมนเวยนอากาศ มทศทางทตรงกนขามกบสองเซลลดงกลาว โดยอากาศในเฟอรเรลเซลลมการจมตว บรเวณละตจดท 30 องศาเหนอและใต เนองจากการจมตวของอากาศในแฮดลยเซลล และการยกตวของอากาศในบรเวณละตจดท 60 องศาเหนอและใต เนองจากการยกตว ของอากาศในโพลารเซลล แรงคอรออลสสงผลตอการเคลอนทของลมตะวนตกในเฟอรเรลเซลลอยางไร แนวค�าตอบ ลมตะวนตกซงเปนลมผวพนในเฟอรเรลเซลลพดจากบรเวณละตจดท 30 องศาเหนอและใตไปยงบรเวณละตจดท 60 องศาเหนอและใต แตเนองจากแรงคอรออลส ท�าใหอากาศเคลอนทเปนแนวโคงจากทางทศตะวนตกไปทางทศตะวนออก

7. ครใหนกเรยนปรบแกแบบจ�าลองของกลมตนเองใหสอดคลองกบแบบจ�าลองการหมนเวยนอากาศ แบบทวไปตามรป 8.17 ในหนงสอเรยนหนา 47





K: การหมนเวยนของอากาศตามเขตละตจด

1. การตอบค�าถามตรวจสอบความเขาใจ2. การตอบค�าถาม และการน�าเสนอผลการอภปราย3. แบบฝกหด

P: 1. การสรางแบบจ�าลอง2. ความรวมมอ การท�างานเปนทมและภาวะ

ผน�า

1. สรางแบบจ�าลองรปแบบการหมนเวยนอากาศ ของโลก

2. มสวนรวมในการวเคราะห อภปราย และลงขอสรปเกยวกบแบบจ�าลองรปแบบการหมนเวยนอากาศของโลก


8.3 ความสมพนธของการหมนเวยนอากาศกบภมอากาศ

จดประสงคการเรยนร อธบายผลของการหมนเวยนอากาศตอลมฟาอากาศและภมอากาศโลก

สอและแหลงเรยนร 1. หนงสอเรยนรายวชาเพมเตมวทยาศาสตรโลก ดาราศาสตร และอวกาศ ชนมธยมศกษาปท 5 เลม 3

แนวการจดการเรยนร 1. ครน�าเขาสบทเรยนโดยทบทวนความรเรองการยกตวและจมตวของอากาศจากแบบจ�าลอง การหมนเวยนอากาศแบบทวไป โดยใชค�าถามดงน จากแบบจ�าลองการหมนเวยนอากาศแบบทวไป อากาศมการยกตวและจมตวบรเวณใดบาง แนวค�าตอบ จากแบบจ�าลองการหมนเวยนอากาศแบบทวไป อากาศยกตวบรเวณศนยสตร และละตจดท 60 องศา อากาศจมตวบรเวณขวโลก และละตจดท 30 องศา อากาศยกตวเปนอากาศทมสมบตอยางไร และการยกตวของอากาศกอใหเกดลกษณะ ลมฟาอากาศใด แนวค�าตอบ อากาศยกตวคออากาศทมสดสวนไอน�ามาก (อากาศชน) เมออากาศเหลาน ยกตวจะท�าใหเกดเมฆและหยาดน�าฟาปรมาณมาก



อากาศจมตวเปนอากาศทมสมบตอยางไร และการจมตวของอากาศกอใหเกดลกษณะ ลมฟาอากาศใด แนวค�าตอบ อากาศจมตวคออากาศทมสดสวนไอน�านอย (อากาศแหง) บรเวณทอากาศ จมตวทองฟาจะปลอดโปรง เมฆและหยาดน�าฟานอย 2. ครใหนกเรยนรวมกนอภปรายตามความคดของตนเองวา “การหมนเวยนอากาศกบภมอากาศ ในแตละเขตละตจดสมพนธกนอยางไร” 3. ครใหนกเรยนสงเกตรป 8.18 และศกษาขอมลหนา 48-49 จากนนรวมกนอภปรายโดยใชค�าถามดงน ภมอากาศในการหมนเวยนอากาศแถบเขตรอน ภมอากาศในการหมนเวยนอากาศแถบเขตรอนครอบคลมบรเวณใดถงบรเวณใด แนวค�าตอบ การหมนเวยนอากาศแถบเขตรอนเปนการหมนเวยนอากาศระหวางบรเวณ ละตจดท 30 กบบรเวณศนยสตร ระหวางบรเวณศนยสตรถงบรเวณละตจดท 30 มการยกตวและจมตวของอากาศบรเวณใด และมผลอยางไรตอภมอากาศในบรเวณน แนวค�าตอบ ระหวางบรเวณศนยสตรถงบรเวณละตจดท 30 อากาศมการยกตวของอากาศ บรเวณศนยสตร โดยทบรเวณเสนศนยสตรมอณหภมสงและพนทสวนใหญเปนมหาสมทร ท�าใหน�าระเหยเขาสอากาศไดมาก อากาศบรเวณนจงมลกษณะแบบรอนชน ประกอบกบ ลมคาจากซกโลกเหนอและซกโลกใตพดเขาหากนบรเวณศนยสตร ท�าใหอากาศยกตวขนอยาง รนแรง กอตวเปนแนวความกดอากาศต�า เรยกวา รองความกดอากาศต�า (intertropical convergence zone, ITCZ) หรอ รองมรสม ดงรป 8.19 ในหนงสอเรยนหนา 48 สงผลให บรเวณนมเมฆมากโดยเฉพาะเมฆควมลสและเมฆควมโลนมบสเกดฝนฟาคะนองและฝนตก ชกตลอดป เกดเปนภมอากาศแบบรอนชนมอณหภมเฉลยของอากาศไมต�ากวา 18 องศา เซลเซยส นอกจากน อากาศจากแฮดลยเซลลและเฟอรเรลเซลลทสญเสยความชนจากการเกดเมฆ และฝนมาปะทะกนแลวจมตวลงบรเวณละตจดท 30 องศาเหนอและใต ท�าใหความกดอากาศ บรเวณนนสงกวาบรเวณโดยรอบจงมโอกาสเกดเมฆและฝนนอย สงผลใหมภมอากาศแบบ แหงแลงจนถงทะเลทรายดงนนการหมนเวยนอากาศแถบเขตรอนจงท�าใหเกดภมอากาศตงแต แบบรอนชนจนถงภมอากาศแบบแหงแลงจนถงทะเลทราย ภมอากาศในการหมนเวยนอากาศแถบละตจดกลาง ภมอากาศในการหมนเวยนอากาศแถบละตจดกลางครอบคลมบรเวณใดถงบรเวณใด แนวค�าตอบ ภมอากาศในการหมนเวยนอากาศแถบละตจดกลาง เปนการหมนเวยนอากาศ ระหวางละตจดท 30 ถง 60 องศา เหนอและใต



ระหวางละตจดท 30 ถง 60 องศาเหนอและใต มการยกตวและจมตวของอากาศบรเวณใด และมผลอยางไรตอภมอากาศในบรเวณน แนวค�าตอบ บรเวณละตจดท 30 องศา อากาศจมตว มภมอากาศแบบแหงแลงจนถงทะเลทราย และเมอละตจดสงขนพนผวโลกจะมความเขมรงสดวงอาทตยลดลงอณหภมของอากาศจงคอย ๆ ลดลง ท�าใหบรเวณนมภมอากาศแบบอบอน สวนบรเวณละตจดท 60 องศา อากาศมการยกตว เนองจากไดรบผลจากอากาศอนจากการ หมนเวยนอากาศแถบละตจดกลางมาปะทะกบอากาศเยนจากการหมนเวยนอากาศแถบขวโลก แลวยกตวขน ท�าใหเกดเมฆและหยาดน�าฟาปรมาณมาก จงท�าใหอากาศบรเวณนอบอนและชน ตลอดป ดงนนการหมนเวยนอากาศแถบละตจดกลางจงท�าใหเกดภมอากาศตงแตแบบแหงแลง จนถงภมอากาศแบบอบอน ภมอากาศในการหมนเวยนอากาศแถบขวโลก ภมอากาศในการหมนเวยนอากาศแถบขวโลกครอบคลมบรเวณใดถงบรเวณใด แนวค�าตอบ การหมนเวยนอากาศแถบขวโลกเปนการหมนเวยนระหวางบรเวณละตจดท 60 องศาและขวโลก ระหวางบรเวณละตจดท 60 องศาและขวโลก มการยกตวและจมตวของอากาศบรเวณใด และมผลอยางไรตอภมอากาศในบรเวณน แนวค�าตอบ อากาศยกตวทบรเวณละตจดท 60 องศา มภมอากาศแบบอบอนและชนตลอดทงป และเมอละตจดสงขนพนผวโลกจะมความเขมรงสดวงอาทตยลดลง อณหภมของอากาศและ ความชนลดลง จนถงบรเวณขวโลกอากาศจมตวลง โดยบรเวณขวโลกมพดน�าแขง (ice sheet) ปกคลมเปนบรเวณกวางตลอดทงป ท�าใหบรเวณนมอากาศหนาวจดดงนนการหมนเวยนอากาศ แถบขวโลกจงท�าใหเกดภมอากาศตงแตภมอากาศอบอนจนถงภมอากาศหนาว 4. ครน�าสรปบทเรยนเรองการหมนเวยนของอากาศ ดงน

แนวทางการสรป แรงท เกดจากความแตกตางของความกดอากาศท�าใหอากาศเคลอนทจากบรเวณทม ความกดอากาศสงไปยงบรเวณทมความกดอากาศต�า การหมนรอบตวเองของโลกจะท�าใหเกดแรงคอรออลสซงสงผลใหอากาศเคลอนทเบนไปจาก ทศเดม โดยในซกโลกเหนออากาศจะเคลอนทเบนไปทางขวา สวนซกโลกใตอากาศจะเคลอนท เบนไปทางซาย ถาแรงสศนยกลางมากขนจะท�าใหอากาศเคลอนทเปนแนวโคงมากขนจนอาจท�าใหอากาศ เคลอนทเปนวงกลม เชน หยอมความกดอากาศต�า สงผลใหเกดพายหมนเขตรอน ลกษณะพนผวของโลกทแตกตางกน เชน ภเขา ปาไม อาคารกอสราง มผลตอขนาดของ แรงเสยดทาน



ความกดอากาศทแตกตางกนและการหมนรอบตวเองของโลกท�าใหอากาศในแตละซกโลก เกดการหมนเวยน ซงอธบายไดดวยแบบจ�าลองการหมนเวยนอากาศแบบทวไป ในแตละซกโลกมการหมนเวยนของอากาศแตกตางกนตามเขตละตจด สงผลตอลมฟาอากาศ และภมอากาศ แบงออกเปน การหมนเวยนของอากาศแถบเขตรอน การหมนเวยนของอากาศ แถบละตจดกลาง การหมนเวยนของอากาศแถบขวโลก



K: ความสมพนธของการหมนเวยนอากาศกบ ภมอากาศ

1. การตอบค�าถาม และการน�าเสนอผลการอภปราย2. แบบฝกหด

P: ความรวมมอ การท�างานเปนทมและภาวะผน�า

มสวนรวมในการวเคราะห อภปราย และลงขอสรปเกยวกบความสมพนธของการหมนเวยนอากาศกบ ภมอากาศ




1. ใหนกเรยนเขยนลกศรแสดงทศทางการเคลอนทของอากาศระหวางเสนความกดอากาศเทา บรเวณซกโลกเหนอ และบรเวณซกโลกใต พรอมทงแสดงเหตผลประกอบ

แนวค�าตอบ บรเวณซกโลกเหนอ อากาศเคลอนจากเสนความกดอากาศเทา ก ไปยงเสน ความกดอากาศเทา ข เนองจากเสนความกดอากาศเทา ก มความกดอากาศสงกวาเสนความ กดอากาศเทา ข และเนองจากผลของการหมนรอบตวเองของโลก ท�าใหอากาศในซกโลก เหนอเบนไปทางขวามอจากทศทางเดม ดงนนทศทางการเคลอนทของอากาศจงเปนดงรป บรเวณซกโลกใต อากาศเคลอนจากเสนความกดอากาศเทา ง ไปยงเสนความกดอากาศเทา ค เนองจากเสนความกดอากาศเทา ง มความกดอากาศสงกวาเสนความกดอากาศเทา ค และเนองจากผลของการหมนรอบตวเองของโลก ท�าใหอากาศในซกโลกใตเบนไปทางซาย มอจากทศทางเดม ดงนนทศทางการเคลอนทของอากาศจงเปนดงรป2. วนหนง นดกบหนอยไดนดกนไปเลนวาว ในขณะทก�าลงเลนวาวพบวา วาวของหนอยลอยอย สงกวาของนด ทงทวาวของทงสองคนมขนาดและรปรางเทากน นกเรยนคดวาใครตอง ออกแรงในการควบคมวาวมากกวา เพราะเหตใด




แนวค�าตอบ หนอยตองออกแรงในการควบคมวาวมากกวานด เพราะวาวาวของหนอยอย สงกวาวาวของนด จากความรเรองแรงเสยดทานทลดลงเมอระดบความสงเพมมากขนท�าให ทราบวาทระดบความสงเพมมากขนลมยงแรง 3. จากแบบจ�าลองการหมนเวยนอากาศแบบทวไป ใหนกเรยนตอบค�าถามตอไปน

3.1 เหตใดอากาศจงยกตวขนบรเวณศนยสตร และบรเวณละตจดท 60 องศา แนวค�าตอบ อากาศยกตวบรเวณศนยสตรเนองจากบรเวณนไดรบพลงงานจาก รงสดวงอาทตยในปรมาณมาก อณหภมเฉลยของอากาศบรเวณนจงสงและเกดการยกตว ของอากาศ อากาศยกตวบรเวณละตจดท 60 องศา เกดเนองจากอากาศเยนจากขวโลกเคลอน มายงละตจดต�าจะสะสมพลงงานและความชน เมอมาปะทะกบอากาศทอนกวาทบรเวณ ละตจดท 60 องศา อากาศเกดการยกตว 3.2 เหตใดอากาศจงจมตวลงบรเวณละตจดท 30 องศา และบรเวณขวโลก แนวค�าตอบ อากาศจมตวบรเวณละตจดท 30 องศา เนองจากอากาศทยกตว บรเวณศนยสตรเคลอนตวไปตามละตจดทสงขนอากาศจงมอณหภมลดต�าลง ท�าให อากาศมความหนาแนนเพมมากขน ความกดอากาศจงสงขนและจมตวลง บรเวณขวโลก อากาศจมตวเนองจากบรเวณขวโลกมความเขมรงสดวงอาทตยนอยจงมอณหภมต�าและ มความกดอากาศสง



3.3 ทศทางของลมพนผวบรเวณละตจด 0 ถง 30 องศาเหนอแตกตางจากทศทางของลม บรเวณละตจด 0 ถง 30 องศาใต อยางไร เพราะเหตใด แนวค�าตอบ ทศทางของลมพนผวบรเวณละตจด 0 ถง 30 องศาเหนอพดจากตะวนออก เฉยงเหนอไปตะวนตกเฉยงใต ซงแตกตางจากทศทางของลมบรเวณละตจด 0 ถง 30 องศาใต ทพดจากตะวนออกเฉยงใตไปตะวนตกเฉยงเหนอ ทเปนเชนนนเนองจาก แรงคอรออลสท�าใหอากาศในซกโลกเหนอเบนไปทางขวามอจากทศทางการเคลอนทเดม และเบนไปทางซายมอในซกโลกใต4. ใหนกเรยนเตมลกษณะภมอากาศและลมประจ�าเขตละตจดลงในชองวางใหสอดคลองกบ การหมนเวยนของอากาศในแตละแถบละตจด ก. ลมตะวนออก ข. ลมตะวนตก ค. ภมอากาศตงแตแบบแหงแลงจนถงภมอากาศแบบอบอน ง. ภมอากาศตงแตแบบรอนชนจนถงภมอากาศแบบแหงแลง จ. บรเวณทมภมอากาศตงแตภมอากาศอบอนจนถงภมอากาศหนาว

การหมนเวยนของอากาศในแตละแถบละตจด ภมอากาศและลมประจ�าเขตละตจด

การหมนเวยนอากาศแถบเขตรอน ก ง

การหมนเวยนอากาศแถบขวโลก ก จ

การหมนเวยนอากาศแถบละตจดกลาง ข ค



5. ระบภมอากาศทพบบรเวณรอยตอของเขตละตจด พรอมอธบายการเกด

บรเวณรอยตอ ภมอากาศ การเกดภมอากาศ

ละตจด 60 องศา เหนอและใต

ภมอากาศแบบอบอนชนมเมฆและหยาดน�าฟาปรมาณมาก

อากาศทอนกวาจากการหมนเวยนอากาศแถบละตจดกลางมาปะทะกบอากาศเยนจากการหมนเวยนอากาศแถบขวโลกแลวยกตวขน

ละตจด 30 องศา เหนอและใต

ภมอากาศแบบแหงแลงทะเลทราย มหยาดน�าฟานอย

อากาศทเคลอนมาจากศนยสตรสญเสยความชนจากการเกดเมฆและฝน อกทงอณหภมอากาศทลดต�าลง ท�าใหอากาศจมตว

เสนศนยสตร ภมอากาศแบบรอนชนมเมฆมาก เกดฝนฟาคะนองและฝนชกตลอดป

1) บรเวณเสนศนยสตรมอณหภมสงและพนทสวนใหญเปนมหาสมทรท�าใหน�าระเหยเขาสอากาศไดมาก2) ลมคาจากซกโลกเหนอและซกโลกใตพดเขาหากนบรเวณศนยสตร ท�าใหอากาศยกตวขนอยางรนแรง กอตวเปนแนวความกดอากาศต�า

โลก ดาราศาสตร และอวกาศ เลม 3 บทท 9 | การหมนเวยนของน�าในมหาสมทร 73


| การหมนเวยนของน�าในมหาสมทร (Circulation of the Ocean)

บทท 9ipst.me/8847


ผลการเรยนร 1. อธบายปจจยทท�าใหเกดการแบงชนน�าในมหาสมทร 2. อธบายปจจยทท�าใหเกดการหมนเวยนของน�าในมหาสมทรและรปแบบการหมนเวยนของ น�าในมหาสมทร 3. อธบายผลของการหมนเวยนของน�าในมหาสมทรทมตอลกษณะลมฟาอากาศ สงมชวต และ สงแวดลอม

จดประสงคการเรยนร 1. อธบายปจจยทสงผลใหอณหภมและความเคมของน�าผวหนามหาสมทรในแตละแถบละตจด แตกตางกน 2. อธบายปจจยทสงผลใหเกดการเปลยนแปลงของอณหภมและความเคมของน�าในมหาสมทร ในแตละระดบความลก 3. อธบายการจ�าแนกชนของน�าในมหาสมทร 4. อธบายปจจยและรปแบบการหมนเวยนของน�าผวหนามหาสมทร 5. อธบายปจจยและรปแบบการหมนเวยนของน�าลก 6. อธบายการเกดน�าผดและน�าจมและผลตอสงมชวตและสงแวดลอม 7. วเคราะหขอมลและอธบายผลจากการหมนเวยนของน�าผวหนามหาสมทร 8. อธบายการเกดปรากฏการณเอลนโญและลานญา และผลตอสงมชวต และสงแวดลอม

โลก ดาราศาสตร และอวกาศ เลม 3บทท 9 | การหมนเวยนของน�าในมหาสมทร74


นำในมหาสมทร

อณหภม

ม

ความเคม

แตกตางกน

แถบละตจด ความลก

จำแนกเปน

3 ชน เมอใชอณหภมเปนเกณฑ

ไดแก

นำชนบน

นำชนเทอรโมไคลน

นำชนลาง

การหมนเวยน

การหมนเวยนของ

นำผวหนามหาสมทร

การหมนเวยน

ของนำลกนำผดและนำจม

ลม

แรงคอรออลส

ขอบทวป

เกดจาก

กระแสนำอน

กระแสนำเยน

มทง

ความหนาแนน

ของนำเพมขน

เกดจาก

อณหภมลดลง

ความเคมเพมขน

เนองจาก

ม

ลมทพดใหนำ

ไหลเขาหาหรอ

ออกจากชายฝง

เกดจาก

ปรากฏการณ

เอลนโญและลานญา

ทเปลยนไปทำใหเกด

ลมฟาอากาศ

สงมชวต

สงแวดลอม

ไหลเวยนเชอมโยงกน

เกดการ

การถายโอนความรอน

สารอาหารและแกส

ทละลายอยในนำ

ทำใหเกด

เชน

สงผลตอ

สงผลตอสงผลตอ



1. การสงเกต2. การวด3. การจ�าแนกประเภท4. การจดกระท�าและสอความ

หมายขอมล5. การตความหมายขอมล

และลงขอสรป6. การสรางแบบจ�าลอง

1. ดานการสอสารสารสนเทศและการรเทาทนสอ

2. การคดอยางมวจารณญาณ3. ความรวมมอ การท�างาน

เปนทมและภาวะผน�า

1. ความเชอมนตอหลกฐาน2. การยอมรบความเหนตาง3. ความซอสตย



ล�าดบแนวความคดตอเนองน�าผวหนามหาสมทรมอณหภมและความเคมแตกตางกนในแตละแถบละตจด

และแตละระดบความลก เนองจากไดรบปจจยแตกตางกน

น�าในมหาสมทรแบงได 3 ชน เมอใชอณหภมเปนเกณฑ

ไดแก น�าชนบน น�าชนเทอรโมไคลน และน�าชนลาง

น�าในมหาสมทรเกดการหมนเวยนรปแบบตาง ๆ

เชน กระแสน�าผวหนามหาสมทร กระแสน�าลก น�าผด และน�าจม

การหมนเวยนของกระแสน�าผวหนามหาสมทรไดรบอทธพลจากปจจยหลก

ไดแก ลม ขอบทวป และแรงคอรออลส

กระแสน�าผวหนามหาสมทรมทงกระแสน�าอนและกระแสน�าเยน

ซงสงผลตอลมฟาอากาศแตกตางกน

กระแสน�าผวหนามหาสมทรทไหลไปยงเขตขวโลกจะมความหนาแนนเพมขน

ท�าใหน�าจมตวลงสดานลางและไหลอยในระดบลก เรยกวา กระแสน�าลก

กระแสน�าผวหนามหาสมทรและกระแสน�าลกไหลเวยนเชอมโยงกน

เกดเปนการหมนเวยนของน�าในมหาสมทร

ชายฝงบางบรเวณทมลมพดเหนอผวน�าในทศทางทเหมาะสม

จะท�าใหเกดน�าผดหรอน�าจม ซงสงผลตอระบบนเวศในมหาสมทร

เมอการหมนเวยนของอากาศเกดความแปรปรวน

ท�าใหการหมนเวยนของน�าในมหาสมทรเปลยนแปลง สงผลใหสภาพลมฟาอากาศเกดการเปลยนแปลงตามไปดวย



สาระส�าคญ น�าในมหาสมทรมอณหภมและความเคมของน�าแตกตางกนในแตละแถบละตจดและแตละระดบความลก ซงหากพจารณามวลน�าในแนวดงและใชอณหภมเปนเกณฑ จะสามารถแบงชนน�า ไดเปน 3 ชน คอ น�าชนบน น�าชนเทอรโมไคลน และน�าชนลาง การหมนเวยนของน�าผวหนาในมหาสมทรไดรบอทธพลจากการหมนเวยนของอากาศในแตละแถบละตจดเปนปจจยหลกประกอบกบแรงคอรออลสและขอบทวปทขวางกนการไหลของน�า ท�าใหกระแสน�าผวหนามหาสมทรไหลในทศทางตามเขมนาฬกาในซกโลกเหนอ และทวนเขมนาฬกาในซกโลกใต ซงกระแสน�าผวหนามหาสมทรมทงกระแสน�าอนและกระแสน�าเยน สวนการหมนเวยนของกระแสน�าลกเกดจากน�าผวหนามหาสมทรมความหนาแนนเพมขนจงจมตวลงและไหลอยในระดบลก ทงกระแสน�าผวหนามหาสมทรและกระแสน�าลกจะหมนเวยนตอเนองกนเกดเปนการหมนเวยนของน�าในมหาสมทร นอกจากน ชายฝงบางบรเวณอาจเกดน�าผดหรอน�าจม ซงเปนการหมนเวยนของน�าในมหาสมทรรปแบบหนงทสงผลตอระบบนเวศในมหาสมทร การหมนเวยนอากาศและน�าในมหาสมทร สงผลตอลกษณะลมฟาอากาศ สงมชวต และสงแวดลอมแตกตางกนไป หากการหมนเวยนอากาศและน�าในมหาสมทรเกดความแปรปรวนจะท�าใหเกดผลกระทบ เชน ปรากฏการณเอลนโญและลานญา ซงเกดจากความแปรปรวนของลมคาและสงผลตอสภาพลมฟาอากาศของประเทศทอยบรเวณมหาสมทรแปซฟก รวมถงบรเวณอน ๆ บนโลก

เวลาทใชบทเรยนนควรใชเวลาประมาณ 14 ชวโมง 1. อณหภมและความเคมของมหาสมทร 4 ชวโมง 2. การหมนเวยนน�าในมหาสมทร 6 ชวโมง 3. การหมนเวยนน�าในมหาสมทรกบลมฟาอากาศและภมอากาศ 4 ชวโมง





ขอ ความรพนฐาน ค�าตอบ

1 ความเขมรงสดวงอาทตยบนผวโลกมคามากทสดในเขตรอน

2 เมออณหภมของสารเปลยนแปลงไป ความหนาแนนของสารยงคงเทาเดม (เมออณหภมของสารเปลยนไปจะท�าใหความหนาแนนของสารเปลยนแปลงตามไปดวย โดยทวไปความหนาแนนของสารจะเพมขนเมออณหภมของสารลดลง แตสารบางชนด เชน น�า จะมความหนาแนนสงสดเมอมอณหภม 4 องศาเซลเซยส หากอณหภมของน�าลดลงต�ากวานความหนาแนนของน�าจะลดลง)

3 เมอน�าไดรบพลงงานความรอนจากดวงอาทตย จะท�าใหอณหภมของน�าเพมขนและเกดการเปลยนสถานะกลายเปนไอ

4 เมอน�ามอณหภมและปรมาตรเทากน น�าทมเกลอละลายอยมากจะม ความหนาแนนมากกวาน�าทมเกลอละลายอยนอย

5 สารละลายชนดเดยวกนทมความหนาแนนตางกนจะเกดการแยกชน โดยสารละลายทมความหนาแนนนอยกวาจะลอยอยดานบน และสารละลายทมความหนาแนนมากกวาจะจมตวอยดานลาง

6 ความรอนถกถายโอนจากบรเวณทมอณหภมสงกวาไปยงบรเวณทมอณหภมต�ากวา



ความเขาใจทคลาดเคลอนทอาจเกดขน


น�าในมหาสมทรมความเคมเทากนทงหมด น�าในมหาสมทรมความเคมแตกตางกนในแตละแถบละตจดและแตละระดบความลก

น�าในภเขาน�าแขง (iceberg) เปนน�าเคม น�าในภเขาน�าแขง (iceberg) เปนน�าจด

น�าในแตละมหาสมทรไมเกดการไหลเวยนระหวางกน

น�าในแตละมหาสมทรเกดการไหลเวยนเชอมโยงถงกน

น�าในมหาสมทรทอย ในระดบลกไมเกดการหมนเวยนหรอการเปลยนแปลงใด ๆ ทงสน

น�าในมหาสมทรทอยในระดบลกมการหมนเวยนทเรยกวากระแสน�าลก นอกจากน น�าลกบางบรเวณอาจยกตวขนดานบนเกดเปนน�าผด และน�าผวหนามหาสมทรอาจจมตวลงดานลางเกดเปนน�าจม

น�าผดเกดจากน�าทอย ในระดบลกมอณหภมสงขน ท�าใหยกตวขนสดานบน

น�าผดเกดจากน�าผวหนามหาสมทรไหลแยกออกจากกน หรอไหลออกจากชายฝง ท�าใหน�าทอยลกลงไปยกตวขนมาแทนท

น� า ในมหาสมทรท ม สารอาหารมากจะมแพลงกตอนพชมาก

น�าในมหาสมทรทมสารอาหารมากจะมแพลงกตอนพชมาก กตอเมอน�าบรเวณนนมอณหภมเหมาะสมและไดรบแสงจากดวงอาทตย

มหาสมทรไมมความเกยวของกนลมฟาอากาศและภมอากาศ

มหาสมทรสงผลตอลมฟาอากาศและภมอากาศในแตละบรเวณอยางมาก

ปรากฏการณเอลนโญและลานญาสงผลเสยตอสงมชวตและสงแวดลอมเทานน

ปรากฏการณเอลนโญและลานญาสงผลดในบางพนท เชน ท�าใหอากาศในฤดหนาวไมหนาวเยนจนเกนไป และในฤดรอนมอากาศรอนนอยลง ลดความถในการเกดพายเฮอรรเคน ท�าใหบางพนทชมชนขนสงผลใหมผลผลตทางการเกษตรมากขน



9.1 อณหภมและความเคมของมหาสมทร

จดประสงคการเรยนร 1. อธบายปจจยทสงผลใหอณหภมและความเคมของน�าผวหนามหาสมทรแตกตางกนในแตละแถบ ละตจด 2. อธบายปจจยทสงผลใหเกดการเปลยนแปลงของอณหภมและความเคมของน�าในมหาสมทร ในแตละระดบความลก 3. อธบายการจ�าแนกชนของน�าในมหาสมทร

สอและแหลงการเรยนร หนงสอเรยนรายวชาเพมเตมวทยาศาสตรโลก ดาราศาสตร และอวกาศ ชนมธยมศกษาปท 5เลม 3

แนวการจดการเรยนร 1. ครน�าเขาสบทเรยนโดยใหนกเรยนสงเกตรปน�าบทในหนงสอเรยนหนา 53 จากนนรวมกนอภปราย โดยใชค�าถามดงน พนทสน�าตาล และพนทสน�าเงนหมายถงสงใด แนวค�าตอบ พนทสน�าตาลหมายถงแผนดน และพนทสน�าเงนหมายถงมหาสมทร เสนสขาวบนมหาสมทรหมายถงสงใด แนวค�าตอบ การไหลของน�าในมหาสมทร นกเรยนคดวา เพราะเหตใดกระแสน�าผวหนามหาสมทรจงมรปแบบไหลดงทปรากฏในรป แนวค�าตอบ นกเรยนตอบไดตามความเหนของตนเองโดยครยงไมเฉลยค�าตอบทถกตอง ทงนครอาจน�าเขาสบทเรยนโดยใหนกเรยนสงเกตวดทศนการหมนเวยนของกระแสน�าผวหนา มหาสมทรจาก QR Code ประจ�าบทในหนงสอเรยนหรอคมอคร โดยครชแจงใหนกเรยนทราบ กอนวาการเคลอนทของเสนสขาวในวดทศนแทนการไหลของน�าผวหนามหาสมทร จากนนครให นกเรยนรวมกนสงเกตวามปจจยใดบางทสงผลตอรปแบบการไหลของน�าผวหนามหาสมทร โดย ครใหนกเรยนตอบไดตามความเหนของตนเองโดยครยงไมเฉลยค�าตอบทถกตอง ครอาจชแจงเกยวกบรปหรอวดทศนการไหลของน�าเพมเตมวา “การไหลทปรากฏในรปหรอ วดทศน เปนการจ�าลองการไหลของน�าทอยบรเวณผวหนามหาสมทรซงจดท�าขนโดยองคการ บรหารการบนและอวกาศแหงชาตหรอองคการนาซา (NASA)” 2. ครใหความรเพมเตมกบนกเรยนเกยวกบความส�าคญของการหมนเวยนน�าในมหาสมทรวา “การหมนเวยนน�าในมหาสมทรท�าใหเกดการถายโอนความรอน และการหมนเวยนของ สารอาหารรวมทงแกสทละลายอยในน�าไปยงบรเวณตาง ๆ ของโลก ชวยใหสภาพแวดลอมเหมาะสม ตอการด�ารงชวตของสงมชวต หากการหมนเวยนน�าในมหาสมทรเปลยนไปจากเดมจะสงผลกระทบตอ สภาพแวดลอมและการด�ารงชวตของสงมชวต” โดยนกเรยนจะศกษาในบทท 9



3. ครใหนกเรยนรวมกนอภปรายตวามความคดของตนเองวา นกเรยนเหนดวยหรอไมวามหาสมทร เปนแหลงกกเกบพลงงานขนาดใหญของโลก ซงกกเกบความรอนทไดรบจากดวงอาทตย จากนน ครใหนกเรยนศกษาขอมลเพมเตมเกยวกบมหาสมทรจากหนงสอเรยนหนา 55 จากนนใหนกเรยน ตอบค�าถามตอไปน รปรางของมหาสมทรมลกษณะเหมอนเดมตงแตมหาสมทรก�าเนดขนบนโลกหรอไม เพราะเหตใด แนวค�าตอบ ไมเหมอนเดม เพราะรปรางมหาสมทรเปลยนแปลงไปตามการเคลอนทของแผนธรณ มหาสมทรเปนแหลงกกเกบพลงงานความรอนจากดวงอาทตยขนาดใหญของโลกหรอไม เพราะเหตใด แนวค�าตอบ มหาสมทรเปนแหลงกกเกบพลงงานความรอนจากดวงอาทตยขนาดใหญของโลก เพราะมหาสมทรมขนาดกวางใหญและปรมาณน�ามหาศาล มหาสมทรปกคลมพนโลกประมาณกตารางกโลเมตร แนวค�าตอบ ประมาณ 360 ลานตารางกโลเมตร มหาสมทรมความลกเฉลยประมาณกกโลเมตร แนวค�าตอบ ประมาณ 3.8 กโลเมตร น�าในมหาสมทรมปรมาตรประมาณกลกบาศกกโลเมตร แนวค�าตอบ ประมาณ 1,338 ลานลกบาศกกโลเมตร 4. ครใหนกเรยนรวมกนอภปรายตามความคดของตนเองวา “น�าในมหาสมทรจะมอณหภมและ ความเคมเทากนทงหมดหรอไม” 5. ครใหนกเรยน ศกษาขอมลเกยวกบ อณหภมเฉลยของน�าผวหนามหาสมทร ทระดบความลก 5 เมตร จากผวน�า ในชวงป พ.ศ. 2548 - 2555 จากรป 9.2 ในหนงสอเรยนหนา 56 และอภปราย รวมกนโดยใชตวอยางค�าถามดงน แถบสตาง ๆ ในรป แทนสงใด แนวค�าตอบ อณหภมของน�าผวหนามหาสมทร น�าผวหนามหาสมทรแตละบรเวณมอณหภมแตกตางกนอยางไร แนวค�าตอบ น�าผวหนามหาสมทรบรเวณเสนศนยสตรมอณหภมสงทสด และอณหภมจะลดลง ตามละตจดทเพมขนจนกระทงมอณหภมต�าสดทบรเวณขวโลก เพราะเหตใด น�าผวหนามหาสมทรบรเวณเสนศนยสตรจงมอณหภมสง และน�าผวหนา มหาสมทรบรเวณขวโลกจงมอณหภมต�า แนวค�าตอบ บรเวณแถบศนยสตรรงสดวงอาทตยตกกระทบผวน�าในแนวตงฉากท�าใหความเขม รงสทตกลงบนผวน�ามาก น�าทผวหนามหาสมทรจงดดกลนพลงงานไวไดมากท�าใหม อณหภมสง สวนบรเวณละตจดทสงขนรงสดวงอาทตยจะตกกระทบผวน�าในแนวเฉยงมากขน ท�าใหความเขมรงสลดลง สงผลใหน�าทผวหนามหาสมทรมอณหภมต�า



6. ครใหนกเรยน ศกษาขอมลเกยวกบ ความเคมเฉลยของน�าผวหนามหาสมทร ทระดบความลก 5 เมตรจากผวน�า ในชวงป พ.ศ. 2548 - 2555 จากรป 9.3 ในหนงสอเรยนหนา 57 และอภปราย รวมกนโดยใชค�าถาม ดงน แถบสตาง ๆ ในรป แทนสงใด แนวค�าตอบ ความเคมของน�าผวหนามหาสมทร น�าผวหนามหาสมทรแตละบรเวณมความเคมแตกตางกนอยางไร แนวค�าตอบ น�าผวหนามหาสมทรบรเวณละตจด 23.5 องศาทงในซกโลกเหนอและซกโลกใต จะมความเคมมากทสด สวนน�าผวหนามหาสมทรบรเวณเสนศนยสตรมความเคมปานกลาง และน�าผวหนามหาสมทรบรเวณขวโลกมความเคมต�า เพราะเหตใด น�าผวหนามหาสมทรบรเวณขวโลกจงมความเคมต�า แนวค�าตอบ น�าผวหนามหาสมทรบรเวณขวโลกไดรบน�าจดปรมาณมากทงจากแผนดน หยาดน�าฟา และการหลอมเหลวของภเขาน�าแขง (iceberg) ประกอบกบพนทแถบนมอณหภม ต�าท�าใหอากาศกกเกบไอน�าไดนอยสงผลใหการระเหยของน�าเขาสบรรยากาศเกดขนไดนอย เพราะเหตใด น�าผวหนามหาสมทรบรเวณละตจด 23.5 องศาเหนอและใตจงมความเคมสง แนวค�าตอบ บรเวณละตจด 23.5 องศาเหนอและใตมการจมตวของอากาศระดบสงลงส พนผวโลกซงเปนสวนหนงของการหมนเวยนอากาศในแฮดลยเซลลและเฟอรเรลเซลลท�าให อากาศเหนอมหาสมทรบรเวณนมความชนนอย สงผลใหน�าระเหยเขาสบรรยากาศไดมาก ประกอบกบไดรบหยาดน�าฟาและน�าจดจากแผนดนนอยกวาบรเวณอน ๆ เพราะเหตใด น�าผวหนามหาสมทรบรเวณเสนศนยสตรจงมความเคมปานกลาง แนวค�าตอบ บรเวณเสนศนยสตรเปนบรเวณทไดรบรงสดวงอาทตยทมความเขมมากจงเกด การระเหยของน�าไดมาก แตในขณะเดยวกนกไดรบน�าจดจากแผนดนและหยาดน�าฟาทบรเวณ รองความกดอากาศต�าซงเปนผลมาจากการหมนเวยนอากาศในแฮดลยเซลล 7. ครใหความรเพมเตมเกยวกบความเคมของน�าในมหาสมทรวา ความเคมของน�าในมหาสมทรเกดจากไอออนทละลายอยในน�า โดยมไอออนหลกคอไอออน ของโซเดยมและคลอไรด นกวทยาศาสตรระบความเคมของน�าทะเลโดยใชหนวย ppt (part per thousand: %0) ซงหมายถงปรมาณของเกลอในหนวยกรมทละลายอยในน�าทะเล 1 กโลกรม เมอท�าการระเหย น�าทะเลจนกระทงเหลอแตปรมาณเกลอ หรออาจใชหนวย PSU (practical salinity unit) ซงหนวยดงกลาวไดจากการวดคาความน�าไฟฟาของน�าทะเลและแปลงกลบมาเปนความเคม โดยในบางครงอาจไมระบหนวย PSU โดยปรากฏเพยงตวเลขทระบความเคมเทานน การระบความเคมในรปแบบตาง ๆ จะมคาเทากน เชน น�าทะเลทมความเคม 35 (ไมระบ หนวย) จะมความเคมเทากบ 35 PSU และ 35 ppt



การใชหนวยตาง ๆ ขนอยกบวธตรวจวด เชน ใชหนวย ppt เมอตรวจวดความเคมดวยการ ไทเทรตหรอใชรแฟรกโตมเตอร ใชหนวย PSU หรอไมระบหนวย เมอใชเครองมอทตรวจวด ความน�าไฟฟาของน�าทะเล 8. ครตรวจสอบความเขาใจนกเรยนเกยวกบปจจยทสงผลใหน�าผวหนามหาสมทรแตละบรเวณ มอณหภมและความเคมแตกตางกน โดยใชค�าถามในหนงสอเรยนหนา 58 น�าผวหนามหาสมทรบรเวณ A มอณหภมและความเคมสงกวาบรเวณ B ใชหรอไม เพราะเหตใด

A

B

0o

30oN

30oS

60oN

60oS

แนวค�าตอบ บรเวณ A มอณหภมสงกวาบรเวณ B เพราะ รงสดวงอาทตยตกกระทบผวหนา มหาสมทรบรเวณ A ในแนวตงฉาก สวนบรเวณ B รงสดวงอาทตยตกกระทบผวหนามหาสมทร ในแนวเฉยง ท�าใหพนผวน�าบรเวณ A มความเขมรงสดวงอาทตยมากกวาบรเวณ B ดงนน น�าผวหนามหาสมทรบรเวณ A จงมอณหภมสงกวาบรเวณ B บรเวณ B มความเคมสงกวาบรเวณ A เพราะ เหนอผวน�าบรเวณ B มการจมตวของอากาศ ทมความชนนอยท�าใหน�าผวหนามหาสมทรเกดการระเหยไดมาก ประกอบกบบรเวณนไดรบ หยาดน�าฟานอยกวาบรเวณอนจงท�าใหมความเคมสง ในขณะทบรเวณ A เกดการระเหยของน�า ผวหนามหาสมทรไดมากเนองจากมความเขมรงสดวงอาทตยมาก แตกไดรบน�าจดจากแผนดน และหยาดน�าฟาท�าใหบรเวณนมความเคมนอยกวาบรเวณ B 9. ครใหความรเพมเตมเกยวกบภเขาน�าแขง (iceberge) วา ภเขาน�าแขง (Iceberg) คอ กอนน�าแขงทเปนน�าจดขนาดใหญทลอยอยในมหาสมทรซงเกด จากการแตกออกของธารน�าแขงหรอแผนน�าแขงขนาดใหญในแถบขวโลก ความหนาแนนของ ภเขาน�าแขงนอยกวาน�าในมหาสมทรเลกนอยท�าใหมวลบางสวนของภเขาน�าแขงโผลพนผวน�า เมอภเขาน�าแขงหลอมเหลวจะท�าใหความเคมของน�าโดยรอบลดลง



10. ครสรปทบทวนความรทผานมาอกครงวา น�าผวหนามหาสมทรแตละบรเวณบนโลกมอณหภม และความเคมแตกตางกน และครใหนกเรยนรวมกนอภปรายตามความคดของตนเองวา “ถาเปนน�าในมหาสมทรบรเวณเดยวกน แตอยในระดบความลกตางกนจะมอณหภมและ ความเคมเหมอนกนหรอไมอยางไร” จากนนใหนกเรยนปฏบตกจกรรม 9.1

จดประสงคกจกรรม สงเกต และอธบายอณหภมและความเคมของน�าในมหาสมทรตามความลกโดยใชแบบจ�าลอง


วสด-อปกรณ 1. ขวดน�าพลาสตกใส ขนาด 1.5 ลตร 1 ใบ 2. สายยางลาเทกซ (สายรดหามเลอด) 1 เสน หรอสายน�าเกลอ ยาว 40 เซนตเมตร 3. น�าเยน (อณหภมประมาณ 10 องศาเซลเซยส) 700 มลลลตร 4. น�าอน (อณหภมประมาณ 70 องศาเซลเซยส) 700 มลลลตร 5. น�าอณหภมหอง 1,400 มลลลตร 6. สผสมอาหารสเหลอง 1 ขวด 7. สผสมอาหารสฟา 1 ขวด 8. เกลอ 100 กรม 9. เทอรมอมเตอร ยาว 30 เซนตเมตร 1 อน 10. ชดขาตงพรอมทจบ 1 ชด 11. บกเกอร ขนาด 1 ลตร 2 ใบ 12. แทงแกวคนสาร 2 อน 13. กรวยพลาสตก เสนผานศนยกลาง 7.5 เซนตเมตร 1 อน ยาว 11 เซนตเมตร 14. ดนน�ามนกอนเลก 1 กอน

การเตรยมตวลวงหนา 1. ครอาจใหนกเรยนตดปากขวดมาลวงหนาเพอความรวดเรวในการท�ากจกรรม 2. ครอาจเตรยมเกลอ 100 กรมไวใหนกเรยนเพอความรวดเรวในการท�ากจกรรม

กจกรรม 9.1 การแบงชนของน�า



ขอเสนอแนะส�าหรบคร 1. ครควรท�ากจกรรมดวยตนเองกอนน�าไปสอนในชนเรยน 2. ครอาจเตรยมน�าอน น�าเยน และน�าส ไวใหนกเรยนเพอชวยใหนกเรยนท�ากจกรรม ไดรวดเรวขน 3. ในกจกรรมตอนท 1 ครควรเนนย�านกเรยนวาไมควรตงน�าอนและน�าเยนทงไวเปนเวลา นานหากยงไมเรมท�ากจกรรมเนองจากจะท�าใหผลการท�ากจกรรมไมชดเจน 4. ครควรเนนย�านกเรยนวาในขณะท�ากจกรรมควรท�าโดยเบามอมากทสดเพอใหเหน ผลการท�ากจกรรมทชดเจน 5. ครอาจใชสายออกซเจนเลยงประกอบเขากบวาลวแทนการใชสายน�าเกลอวธท�ากจกรรมตอนท 1 อณหภมของน�าตามระดบความลก 1. เตรยมชดอปกรณ ดงน 1.1 สอดสายยางเขาไปในปลายกรวย จากนนใชดนน�ามนอดชองวางระหวางดานใน สายยางกบกรวย ดงรป

1.2 ตดปากขวดน�าใหเหลอความสง 26 เซนตเมตร

1.3 ท�าสญลกษณแสดงคาระดบความสงทดานนอกขวด ใหม ระยะหางกนชองละ 2 เซนตเมตร โดยใหขดระดบ 0 เซนตเมตร อยหางจากปากขวด 2 เซนตเมตร ดงรป 2. เตรยมน�าส ดงน 2.1 เทน�าอน 700 มลลลตร ลงในบกเกอรใบท 1 จากนน หยดส ผสมอาหารสเหลอง จ�านวน 10 หยด คนใหเขากน 2.2 เทน�าเยน 700 มลลลตร ลงในบกเกอรใบท 2 จากนน หยดส ผสมอาหารสฟาจ�านวน 10 หยด คนใหเขากน 3. คอย ๆ เทน�าสจากบกเกอรใบท 1 ลงในขวด จนกระทงผวน�าอยท ขดระดบ 12 เซนตเมตร



ตอนท 2 ความเคมของน�าตามระดบความลก 1. เตรยมชดอปกรณเชนเดยวกบขอ 1 ในตอนท 1 2. เตรยมน�าส ดงน 2.1 เทน�าอณหภมหอง 700 มลลลตร ลงในบกเกอรใบท 1 จากนน หยดสผสมอาหาร สเหลองจ�านวน 10 หยด คนใหเขากน 2.2 เทน�าอณหภมหอง 700 มลลลตร ลงในบกเกอรใบท 2 จากนน เตมเกลอ 100 กรม และหยดสผสมอาหารสฟาจ�านวน 10 หยด คนใหเกลอละลายจนหมด 3. คอย ๆ เทน�าสจากบกเกอรใบท 1 ลงในขวด จนกระทงผวน�าอยทระดบ 12 เซนตเมตร จากนนปลอยทงไวจนกระทงน�าในขวดนง 4. คอย ๆ เทน�าสจากบกเกอรใบท 2 ลงในขวด โดยใชชดกรวยทยดเขากบชดขาตงพรอม ทจบเชนเดยวกบตอนท 1 จากนนสงเกตสของน�าในชดการทดลอง 5. แบงชนน�าพรอมบอกเกณฑทใช และระบชนน�าตามเกณฑทก�าหนดขน 6. น�าเสนอผลการท�ากจกรรม จากนนอภปรายรวมกนในชนเรยน

4. ยดปลายกรวยเขากบชดขาตงพรอมทจบโดยใหกรวยอยเหนอขวด และหยอนสายยางลง ในขวดโดยใหปลายสายยางอยทกนขวด ดงรป จากนนปลอยทงไวจนกระทงน�าในขวดนง 5. คอย ๆ เทน�าสจากบกเกอรใบท 2 ลงในขวดผานกรวย จนกระทงน�าอยทขดบอกระดบ 0 เซนตเมตร จากนนคอย ๆ น�ากรวยออกจากขวดและสงเกตสของน�าบนทกผล 6. น�าเทอรมอมเตอรหยอนลงในขวดพรอมยดเขากบชดขาตง พรอมทจบ แลววดอณหภมน�าทก 2 เซนตเมตรโดยเรมจาก ดานบนของขวด บนทกผล 7. น�าขอมลทไดมาวาดกราฟแสดงอณหภมของน�าตามความลก 8. แบงชนน�าพรอมบอกเกณฑทใช และระบชนน�าตามเกณฑ ทก�าหนดขน 9. น�าเสนอผลการท�ากจกรรม จากนนอภปรายรวมกนในชนเรยน



ตวอยางผลการท�ากจกรรมตอนท 1 อณหภมของน�าตามระดบความลก

สของน�าในขวด ขอมลอณหภมตามความลก กราฟอณหภมตามความลก

ความลก (ซม.) อณหภม (oc)

2 54.0

4 54.5

6 54.0

8 49.0

10 35.0

12 24.0

14 18.0

16 15.0

18 13.5

20 12.5

22 12.5

ตอนท 2 ความเคมของน�าตามระดบความลก

10 20 30 40 50 60 70

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

22

อณหภม (oc)

ความลก (เซนตเมตร)



สรปผลการท�ากจกรรมตอนท 1 อณหภมของน�าตามระดบความลก น�าทมอณหภมสงกวาจะอยดานบน น�าทมอณหภมต�ากวาจะอยดานลาง น�าบางสวนมการผสมกนและอยตรงกลาง ทเปนเชนนเพราะอณหภมสงผลตอความหนาแนนของน�า โดยน�าทมอณหภมสงจะมความหนาแนนต�าจงลอยอยดานบน และน�าทมอณหภมต�าจะมความหนาแนนสงจงจมตวอยดานลาง เมอใชอณหภมของน�าเปนเกณฑ สามารถแบงชนน�าได 3 ชน ดงน - น�าชนทอยดานบน (น�าชนสเหลอง) มอณหภมใกลเคยงกนในทกระดบความลก - น�าชนทอยตรงกลาง (น�าชนสเขยว) มอณหภมลดลงตามระดบความลก - น�าชนทอยดานลาง (น�าชนสฟา) มอณหภมใกลเคยงกนทกระดบความลกตอนท 2 ความเคมของน�าตามระดบความลก น�าทมความเคมต�ากวาจะอยดานบน น�าทมความเคมสงกวาจะอยดานลาง น�าบางสวนมการผสมกนและอยชนกลาง ทเปนเชนนเพราะความเคมสงผลตอความหนาแนนของน�า โดยน�าทมความเคมสงจะมความหนาแนนสงจงอยชนลาง และน�าทมความเคมต�าจะมความหนาแนนต�าจงอยชนบน เมอใชความเคมของน�าเปนเกณฑ สามารถแบงชนน�าได 3 ชน ดงน - น�าชนทอยดานบน (น�าชนสเหลอง) เปนน�าจด - น�าชนทอยตรงกลาง (น�าชนสเขยว) มความเคมลดลงตามระดบความลก - น�าชนทอยดานลาง (น�าชนสฟา) มความเคมใกลเคยงกนทกระดบความลก

ค�าถามทายกจกรรมตอนท 1 อณหภมของน�าตามระดบความลก 1. จากแบบจ�าลองสามารถแบงน�าไดกชน และใชเกณฑใด แนวค�าตอบ แบงน�าได 3 ชน โดยใชอณหภมเปนเกณฑ 2. น�าแตละชนมอณหภมแตกตางกนหรอไม อยางไร แนวค�าตอบ น�าแตละชนมอณหภมแตกตางกน โดยน�าชนทอยดานบนมอณหภมสง น�าชนทอยตรงกลางตรงกลางมอณหภมปานกลาง และน�าชนทอยดานลางมอณหภมต�า 3. ภายในน�าชนเดยวกนมการเปลยนแปลงอณหภมอยางไร แนวค�าตอบ น�าชนทอยดานบนและน�าชนทอยดานลางมอณหภมใกลเคยงกนในทกระดบ ความลก สวนน�าทอยตรงกลางมอณหภมลดลงตามความลก



4. เพราะเหตใด น�าทมอณหภมแตกตางกนจงแยกกนเปนชน แนวค�าตอบ เพราะอณหภมสงผลตอความหนาแนนของน�า โดยน�าทมอณหภมสงจะม ความหนาแนนต�าจงลอยอยดานบน และน�าทมอณหภมต�าจะมความหนาแนนสงจงจม อยดานลางตอนท 2 ความเคมของน�าตามระดบความลก 1. จากแบบจ�าลองสามารถแบงน�าไดกชน และใชเกณฑใด แนวค�าตอบ แบงน�าได 3 ชน โดยใชการเปลยนแปลงของความเคมตามความลกเปน เกณฑ 2. น�าแตละชนมความเคมแตกตางกนหรอไม อยางไร และทราบไดจากขอมลใด แนวค�าตอบ น�าแตละชนมความเคมแตกตางกน โดยน�าทอยดานบนเปนน�าจด น�าทอย ตรงกลางมความเคมปานกลาง และน�าทอยดานลางเปนน�าทมความเคมมาก ทราบได จากการสงเกตสของน�า โดยน�าสเหลองเปนน�าทไมไดผสมเกลอจงเปนน�าจด น�าสฟา เปนน�าทผสมเกลอจงเปนน�าเคม และน�าสเขยวเปนน�าทเกดจากการผสมกนระหวางน�า สเหลองและน�าสฟาจงมความเคมปานกลาง 3. เพราะเหตใด น�าทมความเคมแตกตางกนจงแยกกนเปนชน แนวค�าตอบ เพราะความเคมสงผลตอความหนาแนนของน�า โดยน�าทมความเคมนอย จะมความหนาแนนต�าจงลอยอยดานบน และน�าทมความเคมมากจะมความหนาแนนสง จงจมอยดานลาง

11. ใหนกเรยนแตละกลมน�าเสนอผลการท�ากจกรรม และรวมกนอภปรายผลการท�ากจกรรมพรอม ตอบค�าถามทายกจกรรม โดยมแนวทางการอภปรายและแนวทางการตอบค�าถามดงแสดงดานบน 12. ใหนกเรยนศกษาการเปลยนแปลงของอณหภมและความเคมตามความลก และการแบงชนน�า จากหนงสอเรยนหนา 62 - 64 จากนนน�าอภปรายเพอเชอมโยงความรจากกจกรรมท 9.1 โดยมแนวทางในการอภปรายดงน แนวทางการอภปราย ในธรรมชาตอณหภมและความเคมของน�าในมหาสมทรมการเปลยนแปลงตามความลก เชนเดยวกบในแบบจ�าลอง และเนองจากอณหภมและความเคมสงผลตอความหนาแนนของน�า ท�าใหน�าทมความหนาแนนสงเคลอนตวลงไปสระดบความลกมากขน ความหนาแนนของน�า จงเพมขนตามความลก การเปลยนแปลงของอณหภมของน�าตามความลกท�าใหสามารถแบงน�าในมหาสมทร ออกเปน 3 ชน ไดแก น�าชนบน น�าชนเทอรโมไคลน และน�าชนลาง น�าชนบน เปนชนน�าทมอณหภมสงกวาน�าชนอน ๆ เนองจากไดรบรงสดวงอาทตยและ



ไดรบแรงกระท�าจากคลน กระแสน�า และน�าขนน�าลง ท�าใหน�าผสมผสานกนด อณหภมและ ความเคมของน�าจงใกลเคยงกนทกระดบความลก โดยทวไปน�าชนบนมความหนาไมเกน 200 เมตร น�าชนลาง เปนน�าทมอณหภมต�าเนองจากเปนน�าผวหนามหาสมทรบรเวณขวโลกทจมตวลง ดานลางและไหลในระดบลกไปยงบรเวณตาง ๆ ของมหาสมทรโดยไมผสมกบมวลน�าอน ๆ ท�าใหน�าชนลางมอณหภมใกลเคยงกนในทกระดบความลก น�าชนเทอรโมไคลน เปนชนน�าทเกดจากการผสมกนระหวางน�าชนบนและน�าชนลาง ท�าให น�าชนนมการเปลยนแปลงอณหภมตามระดบความลกมากกวาน�าชนอน ๆ โดยอณหภมจะ ลดลงตามระดบความลก บรเวณปากอาวไทย น�าชนบนมความหนาประมาณ 40 - 50 เมตร เนองจากบรเวณดงกลาว มแรงกระท�าจากคลนลมนอยกวาในมหาสมทรเพราะมแผนดนลอมรอบเปนสวนใหญ ท�าให การผสมผสานของน�าทะเลเกดขนไดนอย สวนน�าชนลางในบรเวณนเปนน�าจากตอนบนของ ทะเลจนใตซงมความหนาแนนมากกวาน�าบรเวณปากอาวไทย น�าจงไหลเขาทางลางเกดเปน น�าชนลางในบรเวณน 13. ครตรวจสอบความเขาใจนกเรยนเกยวกบการแบงชนน�าบรเวณปากอาวไทย โดยใชค�าถามใน หนงสอเรยนหนา 64 น�าบรเวณปากอาวไทยในแตละระดบความลกมอณหภมและความเคมแตกตางกนอยางไร แนวค�าตอบ อณหภมของน�าทะเลแตกตางกนในแตละระดบความลก โดยในชวงความลก ตงแตผวน�าจนถง 52 เมตร น�าทะเลมอณหภมใกลเคยงกนท 29 องศาเซลเซยส โดยประมาณ ในชวงความลก 52 - 60 เมตร อณหภมลดลงอยารวดเรวตามความลก โดยทความลก 60 เมตร น�าทะเลมอณหภมประมาณ 23.6 องศาเซลเซยส จากนนทความลก 60 – 70 เมตร อณหภมของน�าทะเลใกลเคยงกนท 23.6 องศาเซลเซยส โดยประมาณ ความเคมของน�าทะเลแตกตางกนในแตละระดบความลก โดยในชวงความลกตงแตผวน�า จนถง 45 เมตร น�าทะเลมความเคมใกลเคยงกนท 32.9 โดยประมาณ ในชวงความลก 45 - 60 เมตร ความเคมลดลงอยารวดเรวตามความลก โดยทความลก 60 เมตร น�าทะเล มความเคมประมาณ 34.3 จากนนทความลก 60 – 70 เมตร อณหภมของน�าทะเล ใกลเคยงกนท 34.3 โดยประมาณ 14. ครใหนกเรยนรวมกนอภปรายเพอขยายความรเกยวกบผลของน�าชนบนกบความรนแรงของ พาย โดยใชค�าถามชวนคดในหนงสอเรยนหนา 64 ถากลาววาบรเวณทน�าชนบนทมความหนามาก จะสงผลใหพายหมนเขตรอนทเกดขนเหนอผวน�า บรเวณนนมแนวโนมความรนแรงมากกวาบรเวณอน นกเรยนเหนดวยหรอไม เพราะเหตใด แนวค�าตอบ บรเวณทน�าชนบนทมความหนามากจะสงผลใหพายหมนเขตรอนทเกดขนเหนอ ผวน�าบรเวณนนมแนวโนมความรนแรงมากกวาบรเวณอน เนองจากบรเวณทน�าชนบน



มความหนามากเปนบรเวณทน�ากกเกบพลงงานจากรงสดวงอาทตยเอาไวมาก จงเกดการ ถายโอนความรอนจากน�าไปยงอากาศไดมากและเกดการระเหยของน�าไดมาก สงผลใหอากาศเหนอ ผวน�ามอณหภมสงจงยกตวขนไดดและมโอกาสเกดเมฆไดมาก ท�าใหพายหมนเขตรอนทเกดขน มแนวโนมความรนแรงมากตามไปดวย 15. ครใหความรเพมเตมเกยวกบบรเวณทเกดและไมเกดการแบงชนน�าวา การแบงชนของน�า ในมหาสมทรขนอยบความเขมรงสดวงอาทตย โดยบรเวณทมความเขม รงสดวงอาทตยมาก อณหภมของน�าทอยผวหนาและอณหภมของน�าในระดบลกจะแตกตางกน มาก จงเกดการแบงชนน�า (รป 1 ในหนงสอเรยนหนา 65) เชน บรเวณศนยสตรถงบรเวณ ละตจดกลางในบางบรเวณของมหาสมทร อาจไมพบการแบงชนของน�าดงทกลาวมาขางตน เนองจากมความเขมรงสดวงอาทตยนอยหรอไมไดรบรงสดวงอาทตยในบางชวงของป อณหภม ของน�าทอยผวหนาและอณหภมของน�าในระดบลกจะไมแตกตางกนมากจงไมเกดการแบงชนน�า (รป 2 ในหนงสอเรยนหนา 65) เชนบรเวณขวโลก



K :1. ปจจยทสงผลใหอณหภมและความเคมของ

น�าผวหนามหาสมทรแตกตางกนในแตละแถบละตจดและแตละระดบความลก

2. การแบงชนน�าในมหาสมทร


P: 1. การสงเกต2. การวด3. การจ�าแนกประเภท4. การสรางแบบจ�าลอง5. การคดอยางมวจารณญาณ6. ความรวมมอ การท�างานเปนทมและภาวะ

ผน�า

1. ผลการสงเกตสของน�าในกจกรรมตอนท 1 และตอนท 2

2. การใชเทอรมอมเตอรวดอณหภมน�าในแตละระดบความลก

3. การจ�าแนกชนน�าและระบเกณฑทใช4. การอธบายการแบงชนน�าในธรรมชาตโดยใช

ขอมลทไดจากแบบจ�าลอง5. การอธบายการแบงชนน�าในแบบจ�าลองโดยใช

เหตผลและหลกฐานสนบสนน6. มสวนรวมในการคด ออกความเหน และตดสนใจ

รวมกบผอน รวมทงมการแบงหนาทและความรบผดชอบในการท�างานกลม




A: 1. การยอมรบความเหนตาง2. ความซอสตย

1. การรบฟงความเหนของผอนในการรวมอภปราย2. เกบรวบรวมขอมลจากแบบจ�าลองในกจกรรม

9.1 โดยไมดดแปลงขอมล

9.2 การหมนเวยนน�าในมหาสมทร

จดประสงคการเรยนร 1. อธบายปจจยและรปแบบการหมนเวยนของน�าผวหนามหาสมทร 2. อธบายปจจยและรปแบบการหมนเวยนของน�าลก 3. อธบายการเกดและผลทเกดจากน�าผดและน�าจม

สอและแหลงการเรยนร หนงสอเรยนรายวชาเพมเตมวทยาศาสตร โลก ดาราศาสตร และอวกาศ ชนมธยมศกษาปท 5 เลม 3

แนวการจดการเรยนร 1. ครน�าเขาสบทเรยนโดยเลาเหตการณตคอนเทนเนอรทตกลงสมหาสมทรตามหนงสอเรยนหนา 65 - 66 ดงน ในป พ.ศ. 2533 เรอบรรทกสนคาขนาดใหญทแลนจากประเทศเกาหลใตเพอน�าสนคาไปสง ยงเมองแอตแลนตา ประเทศสหรฐอเมรกา ไดประสบกบคลนลมรนแรงเนองจากพายขนาดใหญ ในมหาสมทรแปซฟกท�าใหตคอนเทนเนอรตกลงสมหาสมทร รองเทากฬาจ�านวนมากจงหลด ออกมาจากตและลอยอยทผวน�า เมอเวลาผานไป มการพบรองเทาหลายพนคบรเวณตาง ๆ เชน ชายฝงรฐอะแลสกา รฐวอชงตน รฐออรกอน และประเทศแคนาดา หลงจากนน ยงมรายงานอก วา พบรองเทากฬาลกษณะเดยวกนบรเวณเกาะฮาวาย การพบรองเทากฬาทบรเวณตาง ๆ ท�าใหสามารถยนยนเกยวกบทศทางการไหลของกระแสน�า ผวหนามหาสมทร โดยบรเวณทตคอนเทนเนอรตกลงสมหาสมทร กระแสน�าไหลไปทางทศ ตะวนออก เมอกระแสน�าปะทะกบชายฝง น�าบางสวนไหลขนไปยงละตจดทสงขน น�าบางสวน ไหลลงมายงละตจดทต�าลง ท�าใหพบรองเทาบรเวณชายฝงรฐวอชงตน รฐออรกอน ประเทศ แคนาดา และรฐอะแลสกา จากนน น�าจงไหลไปทางทศตะวนตกท�าใหพบรองเทาบรเวณ เกาะฮาวาย ดงรป 9.7 ในหนงสอเรยนหนา 66 2. ครใหนกเรยนรวมกนอภปรายตามความคดของตนเองวา “เพราะเหตใดกระแสน�าผวหนา มหาสมทรจงมทศทางการไหลในลกษณะดงกลาว” จากนนใหนกเรยนปฏบตกจกรรม 9.2



จดประสงคกจกรรม อธบายการหมนเวยนของน�าผวหนามหาสมทรโดยใชแบบจ�าลอง


วสด-อปกรณ 1. ถาดพลาสตกสเหลยม ขนาด กวาง 30 เซนตเมตร 2 ใบ ยาว 40 เซนตเมตร สง 10 เซนตเมตร 2. แผนพลาสตกสตาง ๆ 1 แผน 3. หลอดแบบงอได 4 หลอด 4. กระดาษหนงสอพมพ 4 แผน 5. ดนน�ามนกอนใหญ 4 กอน 6. น�า 6 ลตร

การเตรยมตวลวงหนา ครอาจใหนกเรยนเตรยมถาดและสรางมหาสมทรจ�าลองมาลวงหนาเพอความรวดเรวในการท�ากจกรรม

ขอเสนอแนะส�าหรบคร 1. ครอาจพมพภาพขอบทวปเทาขนาดทตองการสรางจรงและน�ามาวางไวทพนถาดและให นกเรยนปนดนน�ามนตามภาพ เพอชวยใหนกเรยนสรางขอบทวปไดคลายจรงและรวดเรว มากขน 2. ครอาจใชวสดอนทลอยน�าไดแทนแผนพลาสตก เชน เศษกระดาษ 3. ครอาจตอหลอดดดน�าใหยาวขนเพอชวยใหนกเรยนท�ากจกรรมไดงายขน 4. ครควรท�ากจกรรมดวยตนเองกอนน�าไปสอนในชนเรยน

วธท�ากจกรรม 1. สงเกตขอบทวปทอยในกรอบสเหลยมในภาพทก�าหนดให

กจกรรม 9.2 การหมนเวยนของน�าผวหนามหาสมทร



0o

30o

60o

30o

60o

2. น�าดนน�ามนมาสรางทวปจ�าลองลงในถาดตามขอบเขตทสงเกตไดจากขอ 1 โดยใหขอบ ทวปมความสงอยางนอย 1.5 เซนตเมตร 3. ใสน�าในถาดใหมระดบต�ากวาขอบทวปเลกนอย 4. น�าแผนพลาสตกสตาง ๆ มาตดเปนชนเลก ๆ ขนาดประมาณ 5 มลลเมตร x 5 มลลเมตร จ�านวน 15 - 20 ชน จากนนน�าไปโรยลงบนผวน�าใหกระจายอยางสม�าเสมอ 5. ใชหลอดเปาลมอยางตอเนองทง 4 ทศทางพรอม ๆ กนตามทศทางของลกศร ณ ต�าแหนง มหาสมทรแอตแลนตกดงทก�าหนดใหในรป 1 โดยใหหลอดขนานกบผวน�าดงรป 2 สงเกต ทศทางการเคลอนทของพลาสตกในมหาสมทรแอตแลนตก และบรเวณอน ๆ บนทกผล 6. น�าเสนอผลการท�ากจกรรม จากนนอภปรายรวมกนในชนเรยน


0o

30o

60o

30o

60o

แทน ทศทางการไหลของน�า



สรปผลการท�ากจกรรม จากแบบจ�าลอง ในมหาสมทรแอตแลนตกเศษพลาสตกเคลอนทเปนวงตามเขมนาฬกาบนซกโลกเหนอ และทวนเขมนาฬกาบนซกโลกใต นอกจากนทางตอนเหนอของมหาสมทรแอตแลนตก เศษพลาสตกบางสวนเคลอนทขนไปทางขวโลก และทางตอนใตของมหาสมทรแอตแลนตก เศษพลาสตกบางสวนเคลอนทไปยงมหาสมทรอนเดยจากและเคลอนทยอนกลบมายงมหาสมทรแอตแลนตกอกครง โดยเศษพลาสตกจะเคลอนทสมพนธกบการไหลของน�าทอยบรเวณผวหนา ซงเปนผลมาจากลมทเปาและขอบทวปจ�าลอง

ค�าถามทายกจกรรม 1. ทศทางของลกศรแทนทศทางของลมใดทสงผลตอการหมนเวยนของน�าในมหาสมทร แอตแลนตก แนวค�าตอบ

0o

30o

60o

30o

60o

ลมตะวนตก

ลมตะวนตก

ลมคา

ลมคา

2. การเคลอนทของเศษพลาสตกในแบบจ�าลองเปนอยางไร แนวค�าตอบ ในมหาสมทรแอตแลนตกเศษพลาสตกเคลอนทเปนวงตามเขมนาฬกา บนซกโลกเหนอ และทวนเขมนาฬกาบนซกโลกใต เศษพลาสตกบางสวนเคลอนทขนไปทาง ขวโลก และเศษพลาสตกบางสวนเคลอนทไปยงมหาสมทรอนเดยจากและเคลอนท ยอนกลบมายงมหาสมทรแอตแลนตกอกครง 3. การเคลอนทของเศษพลาสตกมความสมพนธกบการเคลอนทของน�าในถาดหรอไม อยางไร แนวค�าตอบ การเคลอนทของเศษพลาสตกมความสมพนธกบการเคลอนทของน�าในถาด โดยเศษพลาสตกตกจะคลอนทไปตามการไหลของน�าทอยบรเวณผวหนา



4. ปจจยใดบางสงผลตอทศทางการไหลของน�าในแบบจ�าลอง แนวค�าตอบ ลม และขอบทวปจ�าลอง

3. ใหนกเรยนแตละกลมน�าเสนอผลการท�ากจกรรม และรวมกนอภปรายผลการท�ากจกรรมพรอม ตอบค�าถามทายกจกรรม โดยมแนวทางการอภปรายและแนวทางการตอบค�าถามดงแสดงดานบน 4. ใหนกเรยนศกษาการหมนเวยนของน�าผวหนามหาสมทร จากหนงสอเรยนหนา 68 - 69 จากนน น�าอภปรายเพอเชอมโยงความรจากกจกรรมท 9.1 โดยมแนวทางในการอภปรายดงน แนวทางการอภปราย การหมนเวยนของน�าผวหนามหาสมทรไดผลจากลมและขอบทวปเชนเดยวกบในแบบจ�าลอง นอกจากน การหมนเวยนของน�าผวหนามหาสมทรยงไดรบผลจากแรงคอรออลสอกดวย ในแถบศนยสตรลมคาในแฮดลยเซลลทพดผานผวหนามหาสมทรท�าใหมวลน�าผวหนาเคลอนท ไปตามทศทางลมเกดเปนกระแสน�าผวหนามหาสมทร แตแรงคอรออลสสงผลใหกระแสน�า บนซกโลกเหนอไหลเบยงออกไปทางขวาของทศทางลมและกระแสน�าบนซกโลกใตไหลเบยง ออกไปทางซายของทศทางลม ดงนน กระแสน�าผวหนามหาสมทรในแถบศนยสตรจะไหล ไปทางทศตะวนตก ดงรป 9.8 ในหนงสอเรยนหนา 69 เมอกระแสน�าผวหนามหาสมทรไหลไปชนกบขอบทวปน�าบางสวนจะไหลยอนกลบมาทางทศ ตะวนออกเกดเปนกระแสน�าไหลยอนกลบไปตามแนวเสนศนยสตร ในขณะทน�าสวนใหญจะ ไหลไปตามขอบทวปขนไปยงละตจดทสงขน เมอกระแสน�าไหลขนไปถงบรเวณละตจด 30 - 60 องศา จะไดรบอทธพลจากลมตะวนตกใน เฟอรเรลเซลลและแรงคอรออลสท�าใหกระแสน�าโดยรวมไหลไปทางทศตะวนออกตามแนว เสนละตจด เมอกระแสน�าไหลไปชนกบขอบทวปทอยดานตะวนออกของมหาสมทร น�าสวนหนงจะไหล ไปตามขอบทวปไปยงละตจดทสงขน ในขณะทน�าอกสวนหนงจะไหลไปตามขอบทวปกลบ มายงแถบศนยสตรอกครงท�าใหเกดเปนกระแสน�าทหมนเวยนเปนวง กระแสน�าทหมนเวยนเปนวงในมหาสมทรม 5 วงหลก ครอบคลมพนผวมหาสมทรอนเดย มหาสมทรแปซก และมหาสมทรแอตแลนตก โดยในซกโลกเหนอกระแสน�าผวหนามหาสมทร ไหลเปนวงตามเขมนาฬกา สวนในซกโลกใตกระแสน�าผวหนามหาสมทรไหลเปนวงทวนเขม นาฬกา ดงรป 9.9 ในหนงสอเรยนหนา 69 ลม แรงคอรออลส และขอบเขตทวป เปนปจจยหลกทท�าใหเกดการไหลเปนวงของกระแสน�า ผวหนามหาสมทร



ลมคาพดใหน�าผวหนามหาสมทรไหลไปตามทศทางลม แตแรงคอรออลสสงผลใหกระแสน�า บนซกโลกเหนอไหลเบยงออกไปทางขวาของทศทางลม และกระแสน�าบนซกโลกใตไหลเบยง ออกไปทางซายของทศทางลม ดงนน โดยรวมกระแสน�าผวหนามหาสมทรในแถบศนยสตร จะไหลไปทางทศตะวนตก กระแสน�าทไหลไปทางทศตะวนตกจนกระทงชนกบขอบทวป น�าบางสวนจะไหลยอนกลบมา ทางทศตะวนออกเกดเปนกระแสน�าไหลยอนกลบไปตามแนวเสนศนยสตร ในขณะทน�า สวนใหญจะไหลไปตามขอบทวปขนไปยงละตจดทสงขน กระแสน�าทไหลขนไปถงบรเวณละตจด 30 - 60 องศา จะไดรบอทธพลจากลมตะวนตก ในเฟอรเรลเซลลและแรงคอรออลสจะท�าใหกระแสน�าโดยรวมไหลไปทางทศตะวนออกตาม แนวเสนละตจด กระแสน�าทไหลไปชนกบขอบทวปทอยดานตะวนออกของมหาสมทร น�าสวนหนงจะไหล ไปตามขอบทวปไปยงละตจดทสงขน ในขณะทน�าอกสวนหนงจะไหลไปตามขอบทวปกลบมายง แถบศนยสตรอกครงท�าใหกระแสน�าไหลเปนวง 5. ครตรวจสอบความเขาใจนกเรยนเกยวกบการหมนเวยนของกระแสน�าผวหนามหาสมทร โดยใช ค�าถามในหนงสอเรยนหนา 70 ถาเรอบรรทกน�ามนลมบรเวณศนยสตรของมหาสมทรแปซฟก นกเรยนคดวาชายฝงบรเวณใด มโอกาสไดรบผลกระทบมากทสด เพราะเหตใด แนวค�าตอบ ชายฝงบรเวณประเทศปาปวนวกน อนโดนเซย ฟลปปนส และออสเตรเลย มโอกาสไดรบผลกระทบมากทสด เนองจากบรเวณศนยสตร น�าผวหนามหาสมทรสวนใหญ จะไหลไปทางตะวนตก 6. ครใหนกเรยนรวมกนอภปรายเพอขยายความรเกยวกบการหมนเวยนของกระแสน�าผวหนา มหาสมทร โดยใชค�าถามชวนคดในหนงสอเรยนหนา 70 หากพจารณาเฉพาะรปแบบการหมนเวยนอากาศในแถบขวโลกและแรงคอรออลส กระแสน�า ผวหนามหาสมทรบรเวณขวโลกเหนอจะมรปแบบการไหลอยางไร แนวค�าตอบ บรเวณขวโลกเหนอกระแสน�าผวหนามหาสมทรมการไหลเปนวงในทศทางตาม เขมนาฬกา เนองจากลมตะวนออกจากขวโลกทมทศทางพดออกจากขวโลกเปนแนวโคง ไปทางทศตะวนจะพดพาใหเกดกระแสน�าผวหนามหาสมทรไหลเวยนไปตามทศทางลม แตอทธพลจากแรงคออรออลสจะท�าใหกระแสน�าไหลเบยงออกไปทางขวาของทศทางลม สงผลใหกระแสน�าโดยรวมไหลเปนวงตามเขมนาฬกา



ลมตะวนออกจากขวโลก

กระแสนำบรเวณขวโลก

ขวโลกเหนอ

7. ครใหความรนกเรยนเพมเตมวา “กระแสน�าผวหนามหาสมทรบรเวณขวโลกเหนอเกดขนไมชดเจน เนองจากในบางชวงของปมน�าแขงปกคลมผวหนามหาสมทร นอกจากนมหาสมทรบรเวณขวโลกเหนอ มขอบทวปอยโดยรอบท�าใหนอกจากการไหลเปนวงแลว ยงมการไหลของกระแสน�าผวหนา มหาสมทรในรปแบบอน ๆ ซงมความซบซอน” 8. ครก�าหนดใหนกเรยนกระแสน�าทหมนเวยนเปนวงบรเวณมหาสมทรแปซฟกตอนเหนอ (ในกรอบ สเหลยมสแดง) ดงรป 9.9 ในหนงสอเรยนหนา 69 และก�าหนดกระแสน�า ก และ ข ดงเชนในรป จากนนครใหนกเรยนอภปรายตามความคดของตนเองวาน�าในกระแสน�า ก ข ค และ ง จะม อณหภมเหมอนหรอแตกตางจากน�าโดยรอบอยางไร เพราะเหตใหจงเปนเชนนน

90°N

90°S

60°N

60°S

30°N

30°S

0°

มหาสมทรแปซฟก

มหาสมทรแปซฟกมหาสมทรอนเดย

มหาสมทรแอตแลนตก

มหาสมทรแอตแลนตก

มหาสมทรอารกตก

มหาสมทรใต

ก

ข

ค

ง

9. ครใหนกเรยนหาค�าตอบจากขอ 8 โดยศกษาการหมนเวยนของน�าผวหนามหาสมทรทพดพาน�า ทมอณหภมแตกตางกนไปยงบรเวณตาง ๆ ของโลก รวมทงรปแบบการหมนเวยนของกระแสน�า ผวหนามหาสมทร จากหนงสอเรยนหนา 70 จากนนน�าอภปรายโดยใชตวอยางค�าถามดงน น�าในกระแสน�า ก มอณหภมเหมอนหรอแตกตางจากน�าโดยรอบอยางไร เพราะเหตใด



แนวค�าตอบ น�าในกระแสน�า ก มอณหภมสงกวาน�าโดยรอบ เนองจากกระแสน�า ก พดพา น�าในแถบศนยสตรซงน�ามอณหภมสงไปยงแถบละตจดทสงขนซงน�ามอณหภมต�า สงผลให น�าในกระแสน�า ก มอณหภมสงกวาน�าโดยรอบ เรยกกระแสน�าทมการไหลเชนเดยวกบกระแสน�า ก วาอยางไร แนวค�าตอบ กระแสน�าอน น�าในกระแสน�า ข มอณหภมเหมอนหรอแตกตางจากน�าโดยรอบอยางไร เพราะเหตใด แนวค�าตอบ น�าในกระแสน�า ข มอณหภมใกลเคยงกบน�าโดยรอบ เนองจากน�าในกระแสน�า ข และน�าโดยรอบอยในแถบละตจดเดยวกน สงผลใหมอณหภมใกเคยงกน น�าในกระแสน�า ค มอณหภมเหมอนหรอแตกตางจากน�าโดยรอบอยางไร เพราะเหตใด แนวค�าตอบ น�าในกระแสน�า ค มอณหภมต�ากวาน�าโดยรอบ เนองจากกระแสน�า ค พดพา น�าในแถบละตจดสงซงน�ามอณหภมต�าไปยงแถบศนยสตรซงน�ามอณหภมสง สงผลใหน�าใน กระแสน�า ค มอณหภมต�ากวาน�าโดยรอบ เรยกกระแสน�าทมการไหลเชนเดยวกบกระแสน�า ค วาอยางไร แนวค�าตอบ กระแสน�าเยน น�าในกระแสน�า ง มอณหภมเหมอนหรอแตกตางจากน�าโดยรอบอยางไร เพราะเหตใด แนวค�าตอบ น�าในกระแสน�า ง มอณหภมใกลเคยงกบน�าโดยรอบ เนองจากน�าในกระแสน�า ง และน�าโดยรอบอยในแถบละตจดเดยวกน สงผลใหมอณหภมใกเคยงกน 10. ครใหนกเรยนศกษาเพมเตมเกยวกบรปแบบการไหลของน�าผวหนามหาสมทรโดยสงเกตรป 9.10 ในหนงสอเรยนหนา 71 จากนนรวมกนอภปรายโดยใชตวอยางค�าถามดงน ลกศรสแดง สน�าเงน และสด�า แทนกระแสน�าใดบาง แนวค�าตอบ ลกศรสแดงแทนกระแสน�าอน ลกศรสน�าเงนแทนกระแสน�าเยน และลกศร สด�าแทนกระแสน�าทวไป กระแสน�าอนมรปแบบการไหลทเหมอนกนอยางไร แนวค�าตอบ กระแสน�าอนมทศทางการไหลไปยงละตจดทสงขนเสมอ กระแสน�าเยนมรปแบบการไหลทเหมอนกนอยางไร แนวค�าตอบ กระแสน�าเยนมทศทางการไหลไปยงละตจดทต�าลงเสมอ กระแสน�าทวไปมรปแบบการไหลทเหมอนกนอยางไร แนวค�าตอบ กระแสน�าทวไปมทศทางการไหลขนานไปในแนวเดยวกบเสนละตจดเสมอ มกระแสน�าใดหรอไม ทไหลโดยไมชนกบขอบทวป แนวค�าตอบ กระแสน�ารอบทวปแอนตารกตกา



11. ครใหความรนกเรยนเพมเตมวา “การหมนเวยนของน�าผวหนามหาสมทรเปนการหมนเวยนของน�า ในสดสวนทนอยเมอเทยบกบน�าทงหมดในมหาสมทร โดยน�าสวนใหญจะหมนเวยนอย ในระดบลก เรยกวา การหมนเวยนของน�าลก” จากนนครใหนกเรยนรวมกนอภปรายตามความคด ของตนเองวา “การหมนเวยนของน�าลกเกดขนไดอยางไร” และใหนกเรยนปฏบตกจกรรม 9.3

จดประสงคกจกรรม อธบายการหมนเวยนของน�าโดยใชแบบจ�าลอง


วสด-อปกรณ 1. กลองพลาสตกใส ขนาด กวาง 8 เซนตเมตร 2 กลอง ยาว 20 เซนตเมตร สง 12 เซนตเมตร 2. สผสมอาหาร 1 ขวด 3. หลอดหยด 2 อน 4. น�า 4 ลตร 5. น�าแขง 0.5 กโลกรม 6. เกลอ 10 กรม 7. บกเกอร ขนาด 100 มลลลตร 1 ใบ 8. ขวดน�าพลาสตกขนาด 600 มลลลตร 2 ใบ 9. แทงแกวคนสาร 2 อน

การเตรยมตวลวงหนา 1. ครอาจใหนกเรยนเตรยมขวดน�าพลาสตกและตดปากขวดมาลวงหนา เพอความรวดเรว ในการท�ากจกรรม 2. ครอาจเตรยมน�าสไวใหนกเรยนในชนเรยน เพอความรวดเรวในการท�ากจกรรม

ขอเสนอแนะส�าหรบคร 1. ครควรท�ากจกรรมดวยตนเองกอนน�าไปสอนในชนเรยน 2. ครอาจใชสผสมอาหารแบบผงหรอแบบน�ากได แตควรผสมใหสผสมอาหารมความเขนขน เหมาะสม ซงเมอหยดน�าสผสมลงในแบบจ�าลอง น�าสจะไมจมลงดานลางและมความเขม มากพอทจะสงเกตเหนการเคลอนท

กจกรรม 9.3 แบบจ�าลองการหมนเวยนของน�าลก



3. ครอาจใหนกเรยนน�ากระดาษขาวมาวางเปนฉากหลงเพอชวยใหสงเกตการเคลอนทของ น�าสในแบบจ�าลองไดชดเจนขน 4. ครควรเนนย�าใหนกเรยนหยดสทบรเวณผวน�าใกล ๆ ขวด เนองจากถาหยดทผวน�าซงไกล จากขวด จะท�าใหสงเกตเหนวาน�าผวหนาในแบบจ�าลองเคลอนทเขาหาขวดและจมตวลง ซงอาจท�าใหนกเรยนสบสนกบการเกดกระแสน�าผวหนามหาสมทรในกจกรรม 9.2

วธท�ากจกรรม

6. ก�าหนดใหอปกรณชดแรกเปนแบบจ�าลองท 1 และอปกรณอกชดเปนแบบจ�าลองท 2

1. เตรยมน�าสโดยเตมน�า 100 มลลตร ลงในบกเกอร จากนนหยดสผสม อาหาร 10 หยด คนใหเขากน 2. เตมน�าลงในกลองพลาสตกใสทงสองใบ โดยใหระดบน�าต�ากวาขอบ ดานบนของกลองประมาณ 2.5 เซนตเมตร จากนนเตมเกลอ 5 กรม คนใหเขากน 3. น�าขวดน�าพลาสตกทงสองใบมาตดสวนบนออก ดงรป 4. ขวดใบแรกใสน�าจนเกอบเตม ขวดอกใบใสน�าแขงงจนเตมจากนนเตมน�า จนกระทงระดบน�าเกอบถงขอบดานบน 5. น�าขวดในขอ 4 คอย ๆ วางลงในกลองพลาสตกใสใบท 1 และใบท 2 ดงรป โดยพยายาม ใหน�าในกลองพลาสตกใสนงมากทสด

แบบจ�าลองท 1 แบบจ�าลองท 2



8. น�าเสนอผลการท�ากจกรรม จากนนอภปรายรวมกนในชนเรยน


การเคลอนทของน�าส

แบบจ�าลองท 1 แบบจ�าลองท 2

สรปผลการท�ากจกรรม ในแบบจ�าลองท 1 น�าสลอยอยบรเวณผวน�าและคอย ๆ แผออก สวนในแบบจ�าลองท 2 น�าสสวนหนงลอยอยทผวน�าและคอย ๆ แผออก ในขณะทน�าสอกสวนหนงจมตวดานลางและไหลไปตามพนกลองพลาสตก ทเปนเชนนเนองจากในแบบจ�าลองท 2 น�าทอยโดยรอบขวดพลาสตกมอณหภมต�าลงท�าใหมความหนาแนนเพมขนจงจมตวลงดานลางและไหลไปตามพนกลองพลาสตก สวนในแบบจ�าลองท 1 น�าสมความหนาแนนไมแตกตางจากน�าในกลองพลาสตกใสมากนกจงไมจมตวลงดานลาง

ค�าถามทายกจกรรม 1. น�าสในแบบจ�าลองท 1 และ 2 มการเคลอนทเหมอนหรอตางกนหรอไม อยางไร แนวค�าตอบ ในแบบจ�าลองท 1 น�าสลอยอยบรเวณผวน�าและคอย ๆ แผออก สวนใน แบบจ�าลองท 2 น�าสสวนหนงลอยอยทผวน�าและคอย ๆ แผออก ในขณะทน�าสอก สวนหนงจมตวดานลางและไหลไปตามพนกลองพลาสตก

7. ใชหลอดหยดดดน�าส แลวน�าไปหยดลงใกลขวดในแบบ จ�าลองทง 2 ชด โดยใหหลอดหยดจมอยใตผวน�าและเอยง ท�ามมกบผวน�า ดงรป สงเกตการเคลอนทของน�าสในแบบ จ�าลองทง 2 ชด เปนเวลาประมาณ 3 นาท บนทกผล



2. ในแบบจ�าลองท 1 และ 2 มปจจยใดทแตกตางกน และปจจยดงกลาวสงผลตอลกษณะ การเคลอนทของน�าส อยางไร แนวค�าตอบ ขวดพลาสตกในแบบจ�าลองท 1 บรรจน�าทมอณหภมเทากบน�าทอยในกลอง พลาสตกใส แตขวดพลาสตกในแบบจ�าลองท 2 บรรจน�าทมอณหภมต�ากวาน�าทอยใน กลองพลาสตกใส สงผลใหน�าทอยโดยรอบขวดในแบบจ�าลองท 2 มอณหภมต�าลง จงม ความหนาแนนเพมขนและจมตวลงดานลาง

12. ใหนกเรยนแตละกลมน�าเสนอผลการท�ากจกรรม และรวมกนอภปรายผลการท�ากจกรรมพรอม ตอบค�าถามทายกจกรรม โดยมแนวทางการอภปรายและแนวทางการตอบค�าถามดงแสดงดานบน 13. ใหนกเรยนศกษาการเกดกระแสน�าลก จากหนงสอเรยนหนา 74 จากนนน�าอภปรายเพอเชอมโยง ความรจากกจกรรม 9.3 โดยมแนวทางในการอภปรายดงน

แนวทางการอภปราย น�าในมหาสมทรมการไหลคลายกบในแบบจ�าลองท 2 โดยน�าผวหนามหาสมทรทไหลไปยง แถบขวโลกจะไดรบรงสดวงอาทตยนอยลงและลมทพดเหนอผวน�าท�าใหน�าสญเสยความรอนใหกบ บรรยากาศ อณหภมของน�าจงต�าลง ประกอบกบกระแสลมทพดอยางรนแรงเหนอมหาสมทรในแถบ ขวโลกท�าใหน�าบางสวนเกดการระเหยและยงท�าใหน�าบางสวนกลายเปนน�าแขงโดยทเกลอไมถกกก รวมอยในน�าแขงสงผลใหความเคมของน�าเพมขน เมออณหภมของน�าต�าลงและความเคมเพมขน ท�าใหความหนาแนนของน�าเพมขน น�าจงจมตวลงดานลางและไหลไปตามพนมหาสมทรเกดเปน กระแสน�าลก 14. ครใหนกเรยนสงเกตรป 9.11 ภาพจ�าลองการหมนเวยนเชอมตอกนระหวางกระแสน�าลกและ กระแสน�าผวหนามหาสมทร จากนนอภปรายรวมกนโดยใชตวอยางค�าถามดงตอไปน แถบสสมและแถบสเขยวแทนสงใดบาง แนวค�าตอบ แถบสสมแทนกระแสน�าผวหนามหาสมทร และแถบสเขยวแทนกระแสน�าลก กระแสน�าผวหนามหาสมทรและกระแสน�าลกมความสมพนธกนหรอไม อยางไร แนวค�าตอบ กระแสน�าผวหนามหาสมทรและกระแสน�าลกมการไหลเวยนทสมพนธ โดย กระแสน�าผวหนามหาสมทรมการจมตวลงดานลางเกดเปนกระแสน�าลก และกระแสน�าลก มการยกตวขนสผวน�าเกดเปนกระแสน�าผวหนามหาสมทร บรเวณใดบางทเกดการจมตวของน�าผวหนามหาสมทรเกดเปนกระแสน�าลก แนวค�าตอบ บรเวณทะเลลาบราดอร ทะเลกรนแลนด ทะเลรอส และทะเลเวดเดลล กระแสน�าลกยกตวขนสผวน�าบรเวณใดบาง แนวค�าตอบ บรเวณมหาสมทรอนเดย และตอนเหนอของมหาสมทรแปซฟก



15. ครตรวจสอบความเขาใจนกเรยนเกยวกบกระแสน�าลก โดยใชค�าถามในหนงสอเรยนหนา 70 เพราะเหตใด น�าผวหนามหาสมทรทไหลไปยงแถบขวโลกจงมความหนาแนนเพมมากขน แนวค�าตอบ เนองจากในแถบขวโลก น�าผวหนามหาสมทรไดรบรงสดวงอาทตยนอยลง ประกอบกบลมทเหนอผวน�าท�าใหน�าสญเสยความรอนใหกบบรรยากาศ สงผลใหอณหภม ของน�าลดต�าลง นอกจากนกระแสลมทพดอยางรนแรงเหนอมหาสมทรในแถบขวโลกท�าให น�าบางสวนเกดการระเหยและยงท�าใหน�าบางสวนกลายเปนน�าแขงโดยทเกลอไมถกกกรวม อยในน�าแขงสงผลใหความเคมของน�าเพมขน เมออณหภมของน�าต�าลงและความเคม เพมขนท�าใหความหนาแนนของน�าเพมขน 16. ครใหความรนกเรยนเพมเตมวา “การหมนเวยนของน�าในมหาสมทรชวยใหเกดการถายโอน ความรอนจากบรเวณศนยสตรไปยงบรเวณขวโลก ซงหากไมมการหมนเวยนของน�าในมหาสมทร อณหภมอากาศบรเวณขวโลกจะต�ากวาทเปนอยในปจจบน นอกจากนการหมนเวยนของน�าใน มหาสมทรยงชวยใหเกดการหมนเวยนของสารอาหารและแกสทละลายอยในน�าไปยงบรเวณ ตาง ๆ ของมหาสมทรอกดวย ซงการหมนเวยนทกลาวมาขางตนเกดขนครอบคลมพนทบรเวณ กวาง อยางไรกตาม ทบรเวณขอบของมหาสมทรอาจพบการยกตวของในระดบลกขนสผวหนา หรอการจมตวของน�าผวหนาลงสดาน” จากนนครใหนกเรยนรวมกนอภปรายตามความคดของ ตนเองวา “การยกตวหรอจมตวของน�าบรเวณขอบของมหาสมทรเกดขนไดอยางไร” จากนน ใหนกเรยนปฏบตกจกรรม 9.4

จดประสงคกจกรรม อธบายการยกตวและจมตวของน�าโดยใชแบบจ�าลอง


วสด-อปกรณ 1. กลองพลาสตกใส ขนาด กวาง 8 เซนตเมตร 1 กลอง ยาว 20 เซนตเมตร สง 12 เซนตเมตร 2. สผสมอาหาร 1 ขวด 3. หลอดหยด 1 อน 4. น�า 2 ลตร 5. หลอดแบบงอได 1 หลอด

กจกรรม 9.4 น�าเกดการยกตวหรอจมตวไดอยางไร



ขอเสนอแนะส�าหรบคร 1. ครควรท�ากจกรรมดวยตนเองกอนน�าไปสอนในชนเรยน 2. ครอาจใหนกเรยนเตรยมไดรเปาผมหรอพดลมขนาดเลกมาใชแทนการเปาลมโดยใชหลอด 3. ครอาจใชสผสมอาหารแบบน�าหรอแบบผงกได

วธท�ากจกรรม 1. ใสน�าลงในกลองพลาสตกใสจนเกอบเตม 2. ใชหลอดหยดดดสผสมอาหาร จมปลายหลอดหยดลงไปทพนกลองพลาสตกใส จากนน บบจกยางเพอใหสผสมอาหารจมอยทพนกลองพลาสตกใส ดงรป

3. วางหลอดดดน�าโดยใหหลอดเกอบขนานกบผวน�า ดงรป จากนนเปาลมอยางตอเนอง สงเกตการเปลยนแปลงทเกดขน บนทกผลการท�ากจกรรม

4. น�าเสนอผลการท�ากจกรรม จากนนอภปรายรวมกนในชนเรยน




สรปผลการท�ากจกรรม เมอเปาลมน�าสจะยกตวขนดานบน เมอน�าสยกตวขนถงผวน�า น�าสจะเคลอนทแยกออกจากกน โดยน�าสบางสวนจะเคลอนทเขาหาขอบกลองดานทเปาลม ในขณะทน�าสสวนใหญจะเคลอนทไปตามทศทางลมและชนกบขอบกลองดานตรงขามกบทเปาลม จากนนน�าสจะจมตวลงดานลาง

ค�าถามทายกจกรรม น�ามการเคลอนทอยางไร แนวค�าตอบ น�าสบรเวณพนกลองยกตวขนดานบนจนผวน�า จากนนน�าสเคลอนทแยกออก จากกน โดยน�าสบางสวนจะเคลอนทเขาหาขอบกลองดานทเปาลม ในขณะทน�าสสวนใหญ จะเคลอนทไปตามทศทางลมและชนกบขอบกลองดานตรงขามกบทเปาลม จากนนจง จมตวลงดานลาง

17. ใหนกเรยนแตละกลมน�าเสนอผลการท�ากจกรรม และรวมกนอภปรายผลการท�ากจกรรมพรอม ตอบค�าถามทายกจกรรม โดยมแนวทางการอภปรายและแนวทางการตอบค�าถามดงแสดงดานบน 18. ครน�าอภปรายเพอเชอมโยงความรจากการท�ากจกรรมกบการเกดน�าผดและน�าจมในธรรมชาต โดยใหนกเรยนสงเกตรป 9.12 ในหนงสอเรยนหนา 77 จากนนครน�าอภปรายโดยใชตวอยาง ค�าถามดงน ลกศรสด�าและลกศรสน�าเงนแทนสงใด แนวค�าตอบ ลกศรสด�า แทน ลม และลกศรสน�าเงน แทน การไหลของน�า รป (ก) และรป (ข) แสดงการไหลของน�าบนซกโลกใด แนวค�าตอบ รป (ก) แสดงการไหลของน�าบนซกโลกเหนอ และรป (ข) แสดงการไหล ของน�าบนซกโลกใต



ค�าถามอภปรายในรป 10.12 (ก) น�าทอยชนบนสดมทศทางการไหลเปนอยางไร เพราะเหตใดจงเปนเชนนน แนวค�าตอบ น�าไหลเบยงออกไปทางขวาของทศทางลม เนองจากแรงคอรออลสบน ซกโลกเหนอท�าใหทศทางการไหลของน�าเบยงออกไปทางขวา น�าชนทอยถดลงมาเกดการไหลไดอยางไร แนวค�าตอบ น�าชนทอยถดลงมาถกน�าชนบนเหนยวน�าใหเกดการไหล อตราเรวและทศทางในการไหลของน�าในชนทอยถดลงมาเปนอยางไร เมอเทยบกบน�าชนท อยดานบน แนวค�าตอบ น�าชนทอยถดลงมามอตราเรวนอยกวาน�าชนบน และมทศทางเบยงออกไป ทางขวาเมอเทยบกบทศทางการไหลของน�าชนทอยดานบน น�ามทศทางการไหลสทธไปทางใดเมอเทยบกบทศทางลม แนวค�าตอบ ทศทางสทธของน�าจะไหลไปทางขวาของทศทางลม

ค�าถามอภปรายในรป 10.12 (ข) น�าทอยชนบนสดมทศทางการไหลเปนอยางไร เพราะเหตใดจงเปนเชนนน แนวค�าตอบ น�าไหลเบยงออกไปทางซายของทศทางลม เนองจากแรงคอรออลสบนซกโลก ใตท�าใหทศทางการไหลของน�าเบยงออกไปทางซาย น�าชนทอยถดลงมาเกดการไหลไดอยางไร แนวค�าตอบ น�าชนทอยถดลงมาถกน�าชนบนเหนยวน�าใหเกดการไหล อตราเรวและทศทางในการไหลของน�าในชนทอยถดลงมาเปนอยางไร เมอเทยบกบน�าชนท อยดานบน แนวค�าตอบ น�าชนทอยถดลงมามอตราเรวนอยกวาน�าชนบน และมทศทางเบยงออกไป ทางซายเมอเทยบกบทศทางการไหลของน�าชนทอยดานบน น�ามทศทางการไหลสทธไปทางใดเมอเทยบกบทศทางลม แนวค�าตอบ ทศทางสทธของน�าจะไหลไปทางซายของทศทางลม 19. ครใหนกเรยนรวมกนอภปรายตามความคดของตนเองวาบนซกโลกเหนอ หากมลมพดในทศทาง ขนานกบชายฝง จะสงผลตอการยกตวหรอจมตวของน�าบรเวณนนหรอไม อยางไร 20. ครใหนกเรยนหาค�าตอบโดยศกษาขอมลเกยวกบการเกดน�าผดน�าจมในหนงสอเรยนหนา 77 และรป 9.13 ในหนงสอเรยนหนา 78 จากนนรวมกนอภปรายโดยใชรป 9.13 และตวอยาง ค�าถามดงตอไปน การหมนเวยนของน�าดงรป 9.13 เกดขนบนซกโลกใด ทราบไดอยางไร แนวค�าตอบ ซกโลกเหนอ ทราบไดจากทศทางการไหลของน�าบรเวณผวหนามหาสมทร ไหลไปทางขวาของทศทางลมทงในรป (ก) และ (ข)



ลกศรสชมพและลกศรสฟาแทนสงใดบาง แนวค�าตอบ ลกศรสชมพแทนทศทางลม และลกศรสฟาแทนทศทางการไหลของน�า หากลมพดขนานไปกบชายฝงดงรป (ก) จะสงผลตอการหมนเวยนของน�าในบรเวณนน อยางไร แนวค�าตอบ น�าผวหนามหาสมทรไหลออกจากชายฝงท�าใหน�าทอยดานลางยกตวขนมา แทนท การหมนเวยนของน�าในรป (ก) มชอเรยกวาอยางไร แนวค�าตอบ น�าผด หากลมพดขนานไปกบชายฝงดงรป (ข) จะสงผลตอการหมนเวยนของน�าในบรเวณนน อยางไร แนวค�าตอบ น�าผวหนามหาสมทรไหลเขาหาชายฝงท�าใหจมตวลงดานลาง การหมนเวยนของน�าในรป (ข) มชอเรยกวาอยางไร แนวค�าตอบ น�าจม หากก�าหนดใหต�าแหนงของชายฝงและทศทางของลมยงคงเหมอนเดม แตเปลยนจาก ซกโลกเหนอเปนซกโลกใต การหมนเวยนของน�าในรป (ก) และ (ข) จะเปนอยางไร เพราะเหตใดจงเปนเชนนน แนวค�าตอบ ในรป (ก) น�าผวหนามหาสมทรไหลเขาหาชายฝงและจมตวลงดานลาง สวนใน รป (ข) น�าผวหนามหาสมทรไหลออกจากชายฝงสงผลใหน�าทอยดานลางยกตวขน เนองจาก บนซกโลกใตกระแสน�าไหลไปทางซายของทศทางลม 21. ครใหนกเรยนศกษาขอมลเพมเตมเกยวกบความส�าคญของการเกดน�าผดและน�าจม จากหนงสอ เรยนหนา 78 - 79 จากนนน�าอภปรายโดยใชค�าถามดงน การเกดน�าผดสงผลตอน�าผวหนามหาสมทรบรเวณนนอยางไร แนวค�าตอบ การเกดน�าผดท�าใหน�าทอยดานลางซงมแกสคารบอนไดออกไซดและสารอาหาร ปรมาณมากยกตวขนดานบน สงผลใหแพลงกตอนพชเพมจ�านวนอยางรวดเรวและเปน อาหารใหกบสงมชวตอน ๆ จงเกดความอดมสมบรณและมสตวน�าชกชมจนเปนแหลงท�า การประมงทส�าคญ หมายเหต ครอาจอธบายนกเรยนเพมเตมวา “น�าทอยดานลางมแกสคารบอนไดออกไซด และสารอาหาร มากเนองจากจลนทรยในน�าชนลางใชแกสออกซเจนยอยสลายอนทรยวตถใหกลายเปนสารอาหารพรอมกบ ปลอยแกสคารบอนไดออกไซดออกมา”

บรเวณใดบางทเกดความอดมสมบรณเนองจากน�าผด แนวค�าตอบ บรเวณชายฝงประเทศเปร ในรป 9.17 แสดงพนทบรเวณใดบนโลก แนวค�าตอบ ชายฝงดานตะวนตกของทวปอเมรกาบรเวณประเทศเปร



แถบสในรปแทนสงใด แนวค�าตอบ ความเขมขนของคลอโรฟลลบนผวน�า บรเวณใดคลอโรฟลลบนผวน�ามความเขมขนมาก แนวค�าตอบ บรเวณชายฝงประเทศเปร บรเวณชายฝงประเทศเปรลมควรพดในทศทางใด แนวค�าตอบ พดขนานกบชายฝงในทศตะวนออกเฉยงใต การเกดน�าจมมความส�าคญอยางไร แนวค�าตอบ การเกดน�าจมเปนการเตมออกซเจนใหกบน�าทอยดานลางซงชวยสงมชวตท อาศยอยในทะเลลกสามารถด�ารงชวตอยได เพราะเหตใดน�าผวหนามหาสมทรจงมออกซเจนละลายอยมาก แนวค�าตอบ น�าผวหนามหาสมทรมออกซเจนละลายอยมากเพราะไดรบออกซเจนจากการ สงเคราะหดวยแสงของแพลงกตอนพชและการเตมออกซเจนจากอากาศลงสน�าโดยคลน และลม เพราะเหตใดน�าทอยดานลางจงมออกซเจนละลายอยนอย แนวค�าตอบ น�าทอยดานลางมออกซเจนละลายอยนอยเพราะถกสงมชวตน�าไปใชในการ หายใจและยอยสลายสารอนทรย ประกอบกบไมมกระบวนทชวยเตมออกซเจนกลบเขาส มวลน�า 22. ครใหความรเพมเตมวา “แพลงกตอน เปนสงมชวตทอาศยอยในน�าและไมสามารถเคลอนท ตานทานกระแสน�าไดท�าใหตวมนลองลอยไปกบกระแสน�า สงมชวตหลายชนดในมหาสมทร ถกจดวาเปนแพลงกตอน เชน แมงกะพรน แบคทเรย เคย ไรทะเล ตวออนของปลา แพลงกตอน บางชนดมคลอโรฟลลอยในเซลลท�าใหสามารถสงเคราะหดวยแสงไดจงเรยกแพลงกตอน ชนดนวา แพลงกตอนพช” 23. ครตรวจสอบความเขาใจนกเรยนเกยวกบปจจยทสงผลใหน�าผวหนามหาสมทรแตละบรเวณม อณหภมแตกตางกน โดยใชค�าถามในหนงสอเรยนหนา 79 น�าผดและน�าจมเกดขนไดทกบรเวณของมหาสมทรหรอไม เพราะเหตใด แนวค�าตอบ น�าผดและน�าจมไมสามารถเกดขนไดทกบรเวณของมหาสมทร เนองจากการ เกดน�าผดและน�าจมจ�าเปนตองมลมพดในทศทางขนานกบชายฝง 24. ครใหนกเรยนรวมกนอภปรายตามความคดของตนเองวา “การหมนเวยนของน�าในมหาสมทร ในลกษณะอน ๆ เชน การหมนเวยนของน�าผวหนามหาสมทร จะสงผลตอสงมชวตและ สงแวดลอมหรอไม อยางไร” เพอน�าเขาส หวขอ 9.3 การหมนเวยนน�าในมหาสมทรกบ ลมฟาอากาศ และภมอากาศ





K :1. การหมนเวยนของน�าผวหนามหาสมทร2. การหมนเวยนของน�าลก3. น�าผด และน�าจม


P:1. การสงเกต2. การสรางแบบจ�าลอง3. การคดอยางมวจารณญาณ4. ความร วมมอ การท�างานเป นทมและ

ภาวะผน�า

1. ผลการสงเกตการเคลอนทของเศษพลาสตกในกจกรรม 9.2 การเคลอนทของน�าสในกจกรรม 9.3 และ 9.4

2. การอธบายการหมนเวยนของน� า ผวหน ามหาสมทร การหมนเวยนของน�าลก น�าผด และน�าจมในธรรมชาต โดยใชขอมลทไดจากแบบจ�าลอง

3. การอธบายการหมนเวยนของน�าจากแบบจ�าลองในกจกรรม 9.2 9.3 และ 9.4 โดยใชเหตผลและหลกฐานสนบสนน

4. มสวนรวมในการคด ออกความเหน และตดสนใจร วมกบผ อน รวมทงมการแบงหน าทและ ความรบผดชอบในการท�างานกลม

A: 1. ความเชอมนตอหลกฐาน2. การยอมรบความเหนตาง3. ความซอสตย

1. การ ใช เห ตผลและห ลกฐาน เพ ออธ บาย การหมน เว ยนของน� า ผ วหน ามหาสมทร การหมนเวยนของน�าลก น�าผด และน�าจม

2. การรบฟงความเหนของผอนในการรวมอภปราย3. เกบรวบรวมขอมลจากแบบจ�าลอง ในกจกรม 9.2

9.3 และ 9.4 โดยไมดดแปลงขอมล



9.3 การหมนเวยนน�าในมหาสมทรกบลมฟาอากาศและภมอากาศ

จดประสงคการเรยนร 1. วเคราะหขอมลและอธบายผลจากการหมนเวยนของน�าผวหนามหาสมทร 2. อธบายการเกดปรากฏการณเอลนโญและลานญา และผลตอสงมชวต และสงแวดลอม

สอและแหลงการเรยนร 1. หนงสอเรยนโลก ดาราศาสตร และอวกาศ เลม 3 2. เวบไซตกรมอตนยมวทยา - เอลนโญ https://www.tmd.go.th/info/info.php?FileID=17 - ลานญา https://www.tmd.go.th/info/info.php?FileID=18 3. วดทศนเกยวกบเอลนโญและลานญา https://www.youtube.com/watch?v=WPA-KpldDVc

แนวการจดการเรยนร 1. ครใหนกเรยนสงเกตรป 9.10 ในหนงสอเรยนหนา 71 จากนนทบทวนความรเกยวกบกระแสน�า ผวหนามหาสมทรโดยใชตวอยางค�าถามดงน บรเวณใดของโลกทมความรอนมาก และบรเวณใดของโลกทมความรอนนอย แนวค�าตอบ บรเวณศนยสตรมความรอนมาก บรเวณละตจดสง ๆ ไปจนถงแถบขวโลกม ความรอนนอย เพราะเหตใดกระแสน�าทไหลจากละตจดต�ากวาไปยงละตจดทสงกวาจงเรยกวากระแสน�าอน แนวค�าตอบ เพราะน�าในกระแสน�ามอณหภมสงกวาน�าโดยรอบ เพราะเหตใดกระแสน�าทไหลจากละตจดสงกวาไปยงละตจดทต�ากวาจงเปนกระแสน�าเยน แนวค�าตอบ เพราะน�าในกระแสน�ามอณหภมต�ากวาน�าโดยรอบ 2. ครใหนกเรยนรวมกนอภปรายตามความคดของตนเองวา “การถายโอนความรอนทเกดขน เนองจากกระแสน�าอนและกระแสน�าเยนสงผลตอภมอากาศและสงแวดลอมบรเวณทกระแสน�า นนไหลผานอยางไร” จากนนใหนกเรยนปฏบตกจกรรม 9.5



จดประสงคกจกรรม อธบายและเปรยบเทยบอณหภมอากาศและปรมาณฝนบรเวณพนทชายฝงทมกระแสน�าอนและกระแสน�าเยนไหลผาน


วสด-อปกรณ 1. ชดขอมลอณหภมอากาศและปรมาณฝน 1 ชด 2. กระดาษกราฟ 3 แผน

ขอเสนอแนะส�าหรบคร 1. ครอาจใหนกเรยนใชซอฟตแวรชวยในการสรางกราฟและน�าเสนอผลการท�ากจกรรม 2. ครควรเนนย�ากบนกเรยนวากราฟทสรางขนตองสามารถน�ามาใชเปรยบเทยบอณหภม อากาศและปรมาณน�าฝนของทงสองเมองได โดยอาจสรางกราฟทงหมด 3 กราฟ กราฟแรกแสดงการเปรยบเทยบอณหภมสงสดของทงสองเมอง กราฟทสองแสดงการ เปรยบเทยบอณหภมต�าสดของทงสองเมอง และกราฟทสามแสดงการเปรยบเทยบ ปรมาณน�าฝนของทงสองเมอง

วธท�ากจกรรม 1. เลอกเมองทอยบรเวณชายฝงในแถบละตจดเดยวกน 2 เมอง จากชดขอมลทก�าหนดให โดยบรเวณหนงมกระแสน�าอนไหลผาน และอกบรเวณหนงมกระแสน�าเยนไหลผาน 2. จดกระท�าขอมลเพอเปรยบเทยบอณหภมอากาศและปรมาณฝนของทงสองเมอง 3. น�าเสนอผลการท�ากจกรรม จากนนอภปรายรวมกนในชนเรยน

กจกรรม 9.5 กระแสน�าอนและกระแสน�าเยนกบลมฟาอากาศ



ตวอยางผลการท�ากจกรรม กราฟเปรยบเทยบอณหภมอากาศและปรมาณน�าฝนของเมอง Hopedale และ Tiree

อณหภมสงสด (oC)

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Hopedale

Tiree

อณหภมต�าสด (oC)

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Hopedale

Tiree



ปรมาณน�าฝน (มลลเมตร)

0

20

40

60

80

100

120

140

160

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Hopedale

Tiree

การเปรยบเทยบอณหภมอากาศและปรมาณน�าฝน

เมอง Hopedale เมอง Tiree

กระแสน�า กระแสน�าเยน กระแสน�าอน

คาเฉลยอณหภมสงสด 1.5 oC 11.75 oC

คาเฉลยอณหภมต�าสด -5.5 oC 5.58 oC

ปรมาณฝนในรอบป 592.5 มลลเมตร 1,156.0 มลลเมตร

หมายเหต นกเรยนอาจเปรยบเทยบอณหภมสงสด อณหภมต�าสด และปรมาณฝน โดยการสงเกตจากกราฟ หรออาจหาคาเฉลยของอณหภมและปรมาณฝนในรอบป



กราฟเปรยบเทยบอณหภมอากาศและปรมาณน�าฝนของเมอง Nemuro และ Coos Bayอณหภมสงสด (oC)

-5

0

5

10

15

20

25

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Nemuro

Coos Bay


-10

-5

0

5

10

15

20

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Nemuro

Coos Bay




0

50

100

150

200

250

300

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Nemuro

Coos Bay


เมอง Nemuro เมอง Coos Bay



คาเฉลยอณหภมต�าสด 3.00 oC 7.58 oC

ปรมาณฝนในรอบป 1,048.5 มลลเมตร 1,574.7 มลลเมตร




กราฟเปรยบเทยบอณหภมอากาศและปรมาณน�าฝนของเมอง Chula Vista และ Nishinoomoteอณหภมสงสด (oC)

0

5

10

15

20

25

30

35

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Chula Vista

Nishinoomote


0

5

10

15

20

25

30

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Chula Vista

Nishinoomote




0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Chula Vista

Nishinoomote


เมอง Chula Vista เมอง Nishinoomote








กราฟเปรยบเทยบอณหภมอากาศและปรมาณน�าฝนของเมอง Pointe-Noire และ Natalอณหภมสงสด (oC)

0

5

10

15

20

25

30

35

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Pointe-Noire

Natal


0

5

10

15

20

25

30

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Pointe-Noire

Natal




0

50

100

150

200

250

300

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Pointe-Noire

Natal


เมอง Pointe-Noire เมอง Natal




ปรมาณฝนในรอบป 1,148.5 มลลเมตร 1,503.5 มลลเมตร




กราฟเปรยบเทยบอณหภมอากาศและปรมาณน�าฝนของเมอง Iquique และ Vitóriaอณหภมสงสด (oC)

0

5

10

15

20

25

30

35

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Iquique

Vitória


0

5

10

15

20

25

30

35

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Iquique

Vitória




0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Iquique

Vitória


เมอง Iquique เมอง Vitória








กราฟเปรยบเทยบอณหภมอากาศและปรมาณน�าฝนของเมอง Port Nolloth และ Mtunziniอณหภมสงสด (oC)

0

5

10

15

20

25

30

35

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Port Nolloth

Mtunzini


0

5

10

15

20

25

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Port Nolloth

Mtunzini




0

20

40

60

80

100

120

140

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Port Nolloth

Mtunzini


เมอง Port Nolloth เมอง Mtunzini




ปรมาณฝนในรอบป 80.7 มลลเมตร 980.1 มลลเมตร


สรปผลการท�ากจกรรม ในแถบละตจดเดยวกน พนทชายฝงทมกระแสน�าอนไหลผานจะมอณหภมอากาศและปรมาณฝนมากกวาพนทชายฝงทมกระแสน�าเยนไหลผาน เนองจากพนทชายฝงทมกระแสน�าอนไหลผานจะเกดการถายโอนความรอนจากน�าไปยงอากาศท�าใหอากาศมอณหภมสงขน น�าจงระเหยกลายเปนไอเขาสอากาศไดมากสงผลใหมปรมาณฝนมากกวาบรเวณอน ๆ สวนพนทชายฝงทมกระแสน�าเยนไหลผานจะเกดการถายโอนความรอนจากอากาศไปยงน�าท�าใหอากาศมอณหภมต�าลง น�าจงระเหยกลายเปนไอเขาสอากาศไดนอยสงผลใหมปรมาณฝนนอยกวาบรเวณอน ๆ



3. ใหนกเรยนแตละกลมน�าเสนอผลการท�ากจกรรม และรวมกนอภปรายผลการท�ากจกรรมพรอม ตอบค�าถามทายกจกรรม โดยมแนวทางการอภปรายและแนวทางการตอบค�าถามดงแสดงดานบน 4. ครใหนกเรยนสงเกตรป 9.15 ในหนงสอเรยนหนา 81 โดยครใหนกเรยนสงเกตบรเวณพนทชายฝง ทอยบรเวณละตจด 30 องศาใต ดงรป จากนนครน�าอภปรายโดยใชตวอยางค�าถามดงน

30 oS

กระแสนำอนอะกะลส

กระแสนำเยนเบงเกวลา

ค�าถามทายกจกรรม 1. อณหภมอากาศและปรมาณฝนของทงสองเมองแตกตางกนหรอไม อยางไร แนวค�าตอบ อณหภมอากาศและปรมาณฝนของทงสองเมองแตกตางกน โดยพนทชายฝง ทมกระแสน�าอนไหลผานจะมอณหภมอากาศและปรมาณฝนโดยเฉลยมากกวาพนทชายฝง ทมกระแสน�าเยนไหลผาน 2. กระแสน�าอนและกระแสน�าเยนสงผลตออณหภมอากาศและปรมาณฝนหรอไม อยางไร แนวค�าตอบ กระแสน�าสงผลตออณหภมอากาศและปรมาณฝน โดยพนทชายฝงทม กระแสน�าอนไหลผานจะเกดการถายโอนความรอนจากน�าไปยงอากาศท�าใหอากาศ มอณหภมสงขน น�าจงระเหยกลายเปนไอเขาสอากาศไดมากสงผลใหมปรมาณฝนมากกวา บรเวณอน ๆ สวนพนทชายฝงทมกระแสน�าเยนไหลผานจะเกดการถายโอนความรอนจาก อากาศไปยงน�าท�าใหอากาศมอณหภมต�าลง น�าจงระเหยกลายเปนไอเขาสอากาศไดนอย สงผลใหมปรมาณฝนนอยกวาบรเวณอน ๆ



จากรป เปนบรเวณใดของโลก แนวค�าตอบ ทางตอนใตของทวปแอฟรกา หากพจารณาจากแบบจ�าลองการหมนเวยนอากาศตามเขตละตจด ทางตอนใตของทวป แอฟรกาบรเวณละตจดท 30 องศาใต ควรมภมอากาศแบบใด แนวค�าตอบ ภมอากาศแบบแหงแลงจนถงทะเลทราย หมายเหต หากนกเรยนไมสามารถตอบไดครอาจใหนกเรยนกลบไปทบทวนเกยวกบภมอากาศ ในการหมนเวยนอากาศแถบละตจดกลางในหนงสอเรยนหนา 49

พนทชายฝงดานตะวนตกและตะวนออกของทวปแอฟรกาบรเวณละตจด 30 องศาใต มสภาพแวดลอมสอดคลองกบแบบจ�าลองการหมนเวยนอากาศตามเขตละตจดหรอไม อยางไร แนวค�าตอบ พนทชายฝงดานตะวนตกมสภาพเปนทะเลทรายสอดคลองกบแบบจ�าลอง การหมนเวยนอากาศตามเขตละตจด แตพนทชายฝงดานตะวนออกมสภาพเปนปาซงไม สอดคลองกบแบบจ�าลองการหมนเวยนอากาศตามเขตละตจด เพราะเหตใด พนทชายฝงดานตะวนออกจงมสภาพเปนปา แนวค�าตอบ เพราะบรเวณชายฝงดานตะวนออกมกระแสน�าอนอะกะลสไหลผานจงท�าให พนทชายฝงบรเวณนมปรมาณน�าฝนมากจงมสภาพเปนปา พนทชายฝงดานตะวนออกมสภาพแวดลอมตางจากพนททอยลกเขามาในแผนดนอยางไร ทราบไดอยางไร แนวค�าตอบ พนทชายฝงดานตะวนออกมสภาพเปนปามากกวาพนททอยลกเขามาในแผนดน สงเกตไดจากรป 9.15 โดยพนทชายฝงดานตะวนออกมสเขยวเขม สวนพนททอยลกเขามา ในแผนดนมสน�าตาลออนปนสเขยว เพราะเหตใด พนทชายฝงดานตะวนออกจงมสภาพเปนปามากกวาพนททอยลกเขามาใน แผนดน แนวค�าตอบ เพราะบรเวณชายฝงไดรบอทธพลจากกระแสน�าอนอะกะลสมากกวา จงมสภาพ เปนปามากกวาบรเวณทอยลกเขาไปในแผนดน กระแสน�าเยนเบงเกวลาสงผลตอพนทชายฝงดานตะวนตกหรอไม ทราบไดอยางไร แนวค�าตอบ กระแสน�าเยนเบงเกวลาสงผลใหพนทชายฝงดานตะวนตกมสภาพเปนทะเลทราย มากกวาพนททอยลกเขาไปในแผนดน สงเกตไดจากรป 9.15 โดยพนทชายฝงดานตะวนตก มสน�าตาลออน สวนพนททอยลกเขามาในแผนดนมสน�าตาลออนปนสเขยว เพราะเหตใด พนทชายฝงดานตะวนตกมสภาพเปนทะเลทรายมากกวาพนททอยลกเขาไปใน แผนดน แนวค�าตอบ เพราะบรเวณชายฝงไดรบอทธพลจากกระแสน�าเยนเบงเกวลามากกวาจงมสภาพ เปนทะเลทรายมากกวาบรเวณทอยลกเขาไปในแผนดน



5. ครอาจมอบหมายใหนกเรยนใชโปรแกรมแกรมดานสารสนเทศภมศาสตร เชน google earth เพอส�ารวจพนทชายฝงบรเวณอน ๆ ในแถบละตจดเดยวกน ซงบรเวณหนงมกระแสน�าอนและ อกบรเวณหนงมกระแสน�าเยนไหลผาน เพอเปรยบเทยบสภาพแวดลอม 6. ครตรวจสอบความเขาใจนกเรยนเกยวกบผลจากกระแสน�าผวหนามหาสมทรตอสภาพลมฟาอากาศ โดยใชค�าถามในหนงสอเรยนหนา 82 พนทชายฝงทมกระแสน�าอนไหลผานและพนทชายฝงทมกระแสน�าเยนไหลผาน จะม สภาพลมฟาอากาศแตกตางกนอยางไร แนวค�าตอบ พนทชายฝงทมกระแสน�าอนไหลผานมอณหภมอากาศและปรมาณน�าฝนมากกวา พนทชายฝงทมกระแสน�าเยนไหลผาน 7. ครใหความรเกยวกบผลจากกระแสน�าอนบรเวณชายฝงดานตะวนตกของประเทศองกฤษผลจาก กระแสน�าเยนบรเวณชายฝงรฐแคลฟอรเนย และปจจยอนสงผลตอภมอากาศและสภาพแวดลอม ของพนทชายฝง ดงน ชายฝงดานตะวนตกของประเทศองกฤษมกระแสน�าอนแอตแลนตกเหนอไหลผานท�าใหพนท ดงกลาวมอากาศอบอนและมแนวโนมฝนตกมากกวาบรเวณทอยลกเขาไปในแผนดน บรเวณชายฝงรฐแคลฟอรเนยมกระแสน�าเยนแคลฟอรเนยไหลผาน สงผลใหอณหภมอากาศ บรเวณชายฝงในฤดรอนไมสงมากจนเกนไป ภมอากาศและสภาพแวดลอมของพนทชายฝงไดรบอทธพลจากหลายปจจยรวมกนพนท ชายฝงบางพนทไดรบอทธพลจากกระแสน�าเปนปจจยหลกท�าใหภมอากาศและสภาพแวดลอม มความสอดคลองกบกระแสน�าอนหรอกระแสน�าเยนอยางชดเจน แตพนทชายฝงบางพนท อาจไดรบอทธพลจากปจจยอนเปนปจจยหลก เชน มรสม การหมนเวยนของอากาศบนโลก การเปลยนแปลงภมอากาศโลก 8. ครใหนกเรยนสงเกตรป 9.16 ในหนงสอเรยนหนา 83 และใหความรเพมเตมวา “ชายฝงประเทศ ญปนบรเวณทกระแสน�าอนกโรชโอและกระแสน�าเยนโอยาชโอไหลมาบรรจบกนจะท�าใหม สตวน�าชกชม” จากนนครใหนกเรยนอภปรายตามความคดของตนเองวา “การไหลมาบรรจบกนของ กระแสน�าอนกโรชโอและกระแสน�าเยนโอยาชโอสงผลใหบรเวณดงกลาวมสตวน�าชกชม ไดอยางไร” จากนนครน�าอภปรายโดยใชค�าถามดงน น�าในกระแสน�าใดมอณหภมเหมาะสมและไมเหมาะสมตอการด�ารงชวตของสงมชวต แนวค�าตอบ น�าในกระแสน�าอนมอณหภมเหมาะสมตอการด�ารงชวต สวนน�าในกระแสน�าเยน มอณหภมไมเหมาะสมตอการด�ารงชวต น�าในกระแสน�าใดถกสงมชวตน�าสารอาหารไปใชมากกวา แนวค�าตอบ น�าในกระแสน�าอน กระแสน�าใดมสารอาหารเหลออยในน�ามากกวา แนวค�าตอบ น�าในกระแสน�าเยนมสารอาหารเหลออยมากกวา



เมอกระแสน�าอนและกระแสน�าเยนไหลมาบรรจบกนจะสงผลใหน�าบรเวณนนเหมาะสมตอ การด�ารงชวตของสงมชวตอยางไร แนวค�าตอบ อณหภมน�าไมเยนจนเกนไปและมสารอาหารในน�าในปรมาณทเหมาะสมตอ การด�ารงชวตของสงมชวต 9. ครใหความรเพมเตมเกยวกบการไหลมาบรรจบกนของกระแสน�าอนและกระแสน�าเยนดงน บรเวณทกระแสน�าอนและกระแสน�าเยนไหลมาบรรจบกน จะท�าใหบรเวณนนเหมาะสมตอ การเจรญเตบโตของแพลงกตอนพชและแพลงกตอนสตวซงเปนอาหารใหกบสตวน�าชนดอน ในมหาสมทร เมอแพลงกตอนพชมจ�านวนมากจะสงผลใหบรเวณดงกลาวมสตวน�าชกชม บรเวณทกระแสน�าอนกโรชโอและกระแสน�าเยนโอยาชโอไหลมาบรรจบกนมชอเรยกวา ครลแบงค (Kuril bank) ซงอยนอกชายฝงประเทศญปน นอกจากนบรเวณชายฝงดานตะวนออกของทวปอเมรกาเหนอ ยงมกระแสน�าอนกลฟสตรม ไหลมาบรรจบกบกระแสน�าเยนลาบราดอร บรเวณดงกลาวมชอเรยกวา แกรนดแบงค (Grand bank) ซงมสตวน�าชกชมเชนเดยวกน การไหลมาบรรจบกนของกระแสน�าอนและกระแสน�าเยนยงกอใหเกดสภาพลมฟาอากาศท เปนหมอกปกคลมไปทวบรเวณท�าใหทศนวสยในการมองเหนต�า การเดนทางโดยเรอในบรเวณ นจงตองใชความระมดระวงเปนพเศษ เพราะอาจท�าใหเกดอบตเหตทางทะเล 10. ครใหนกเรยนรวมกนอภปรายตามความคดของตนเองวา “หากการหมนเวยนน�าในมหาสมทร เปลยนไปจะสงผลกระทบตอภมอากาศและสภาพแวดลอมหรอไม อยางไร” จากนนครให นกเรยนสงเกตรป 9.17 ในหนงสอเรยนหนา 84 จากนนน�าอภปรายโดยใชค�าถามดงน มหาสมทรในรปคอมหาสมทรใด แนวค�าตอบ มหาสมทรแปซฟก น�าผวหนามหาสมทรบรเวณใดมอณหภมสงและบรเวณใดมอณหภมต�า แนวค�าตอบ น�าผวหนามหาสมทรบรเวณชายฝงดานตะวนตกของมหาสมทรแปซกฟก มอณหภมสง และน�าผวหนามหาสมทรบรเวณชายฝงดานตะวนออกของมหาสมทรแปซกฟก มอณหภมต�า เพราะเหตใด น�าผวหนามหาสมทรบรเวณชายฝงดานตะวนตกของมหาสมทรแปซกฟกจง มอณหภมสง แนวค�าตอบ ลมคาพดพาน�าผวหนามหาสมทรซงมอณหภมสงไหลมาสะสมบรเวณชายฝง ดานตะวนตก น�าผวหนามหาสมทรทมอณหภมสงสงผลตอลมฟาอากาศบรเวณนนอยางไร แนวค�าตอบ อากาศเหนอพนน�าบรเวณนมอณหภมและความชนสง เกดเมฆและ ฝน ฟาคะนอง



เพราะเหตใด น�าผวหนามหาสมทรบรเวณชายฝงดานตะวนออกของมหาสมทรแปซกฟก จงมอณหภมต�า แนวค�าตอบ น�าชนลางซงมอณหภมต�ายกตวขนมาแทนทน�าผวหนามหาสมทรทถกพดออกไป น�าชนลางทยกตวขนมาสงผลความอดมสมบรณของมหาสมทรบรเวณนนอยางไร แนวค�าตอบ น�าชนลางเปนน�าทมสารอาหารสง เมอน�าชนลางยกตวขนมาสงผลใหบรเวณ ชายฝงประเทศเปรและเอควาดอรมความอดมสมบรณและสตวน�าชกชมจงเปนแหลงประมง ทส�าคญ 11. ครใหนกเรยนสงเกตรป 9.18 ในหนงสอเรยนหนา 83 และรป 9.19 ในหนงสอเรยนหนา 85 และรวมกนอภปรายตามความคดของตนเองวา “หากลมคาออนก�าลงกวาปกตหรอมก�าลงแรง กวาปกตจะสงผลตอการหมนเวยนน�าในแถบศนยสตรของมหาสมทรแปซฟกอยางไร” จากนน น�าอภปรายโดยใชค�าถามดงน ค�าถามอภปรายรปใน 9.18 ลมคาออนก�าลงลงกวาปกตหรอมก�าลงแรงกวาปกต แนวค�าตอบ ลมคาออนก�าลงลงกวาปกต อณหภมน�าผวหนามหาสมทรบรเวณชายฝงดานตะวนตกและชายฝงดานตะวนออกของ มหาสมทรแปซกฟกเปลยนแปลงไปอยางไร แนวค�าตอบ น�าผวหนามหาสมทรบรเวณชายฝงดานตะวนตกของมหาสมทรแปซกฟก มอณหภมต�ากวาปกต และน�าผวหนามหาสมทรบรเวณชายฝงดานตะวนออกของมหาสมทร แปซกฟกมอณหภมสงกวาปกต เพราะเหตใด น�าผวหนามหาสมทรบรเวณชายฝงดานตะวนตกของมหาสมทรแปซกฟกจงม อณหภมต�ากวาปกต แนวค�าตอบ เพราะลมคาออนก�าลงกวาปกตท�าใหน�าอนบรเวณผวหนามหาสมทรแปซฟก ถกพดไปยงชายฝงดานตะวนตกของมหาสมทรแปซฟกไดนอยลง เพราะเหตใด น�าผวหนามหาสมทรบรเวณชายฝงดานตะวนตกของมหาสมทรแปซกฟกจงม อณหภมสงกวาปกต แนวค�าตอบ เพราะเกดน�าผดนอยลง ปรากฏการณทเกดขนมชอเรยกวาอยางไร แนวค�าตอบ ปรากฏการณเอลนโญค�าถามอภปรายรปใน 9.19 ลมคาออนก�าลงลงกวาปกตหรอมก�าลงแรงกวาปกต แนวค�าตอบ ลมคามก�าลงแรงกวาปกต



จดประสงคกจกรรม สบคนขอมล และอธบายผลของปรากฏการณเอลนโญและลานญาทมตอสภาพลมฟาอากาศ สงมชวต และสงแวดลอม


การเตรยมตวลวงหนา 1. ครอาจมอบหมายใหนกเรยนสบคนขอมลมาลวงหนา 2. ครเตรยมแผนทโลกขนาด A4 เพอใหนกเรยนสามารถระบพนททไดรบผลกระทบจาก ปรากฏการณเอลนโญและลาณญาลงบนแผนท โดยสามารถดาวนโหลดแผนทโลกไดจาก QR code ของบทในคมอคร

อณหภมน�าผวหนามหาสมทรบรเวณชายฝงดานตะวนตกและชายฝงดานตะวนออกของ มหาสมทรแปซกฟกเปลยนแปลงไปอยางไร แนวค�าตอบ น�าผวหนามหาสมทรบรเวณชายฝงดานตะวนตกของมหาสมทรแปซกฟก มอณหภมสงกวาปกต และน�าผวหนามหาสมทรบรเวณชายฝงดานตะวนออกของมหาสมทร แปซกฟกมอณหภมต�ากวาปกต เพราะเหตใด น�าผวหนามหาสมทรบรเวณชายฝงดานตะวนตกของมหาสมทรแปซกฟกจงม อณหภมสงกวาปกต แนวค�าตอบ เพราะลมคามก�าลงแรงกวาปกตท�าใหน�าอนบรเวณผวหนามหาสมทรแปซฟก ` ถกพดไปยงชายฝงดานตะวนตกของมหาสมทรแปซฟกไดมากขน เพราะเหตใด น�าผวหนามหาสมทรบรเวณชายฝงดานตะวนตกของมหาสมทรแปซกฟกจงม อณหภมต�ากวาปกต แนวค�าตอบ เพราะเกดน�าผดมากขน ปรากฏการณทเกดขนมชอเรยกวาอยางไร แนวค�าตอบ ปรากฏการณลานญา 12. ครใหนกเรยนรวมกนอภปรายตามความคดของตนเองวา “ปรากฏการณเอลนโญและลานญา สงผลกระทบตอลมฟาอากาศ สงมชวต และสงแวดลอมอยางไรบาง” จากนนครใหนกเรยน ปฏบตกจกรรม 9.6

กจกรรม 9.6 เอลนโญและลานญาสงผลกระทบอยางไรบาง



ขอเสนอแนะส�าหรบคร ครอาจใหนกเรยนท�าการวเคราะหขอมลลงบนแผนทโดยใชสญลกษณหรอสแทนผลกระทบทเกดขนในบรเวณตาง ๆ บนโลก

วธท�ากจกรรม 1. สบคนตวอยางเหตการณทเกดขนจรงเกยวกบผลกระทบของปรากฏการณเอลนโญและ ลานญาทมตอลมฟาอากาศ สงมชวต และสงแวดลอม 2. วเคราะหและเปรยบเทยบผลกระทบทเกดจากปรากฏการณเอลนโญและลานญา 3. วเคราะหและอธบายการหมนเวยนอากาศและน�าในมหาสมทรกบผลกระทบทเกดขน 4. น�าเสนอผลการท�ากจกรรม จากนนอภปรายรวมกนในชนเรยน

ตวอยางผลการท�ากจกรรมตวอยางเหตการณผลกระทบจากเอลนโญป พ.ศ. 2540 - 2541 ประเทศไทยประสบกบสภาวะความแหงแลง มอณหภมสงกวาปกตทวประเทศทมา : https://www.tmd.go.th/info/info.php?FileID=50

ผลกระทบจากปรากฏการณเอลนโญในป พ.ศ. 2540 1. ภมภาคทไดรบความแหงแลง ตอนเหนอและตะวนออกของออสเตรเลย ชวงเดอนเมษายน – พฤศจกายน 2540 บรเวณ ตอนเหนอและตะวนออกของทวปมฝนรวมต�ากวาคาปกต ท�าใหเกดความแหงแลง ทวบรเวณ ประกอบกบชวงเดอนพฤศจกายน – ธนวาคม ทางตะวนออกเฉยงใตของทวป มอณหภมสงกวาคาปกต จงกอใหเกดไฟปาขนในบรเวณรฐวคตอเรยและนวเซาตเวลส เปนเวลาหลายสปดาห ตอนใตของแอฟรกาตะวนตก มฝนต�ากวาปกตตงแตเดอนกรกฎาคมพรอมกบฤดฝน ไดเรมชากวาปกต เอเชยตะวนออกเฉยงใต บรเวณทไดรบความแหงแลงมากโดยเฉพาะชวงเดอนพฤษภาคม – ตลาคม ไดแก อนโดนเซย ฟลปปนส มาเลเซย สงคโปร บรไนและปาปวนวกน และ ไดเกดไฟปาในอนโดนเซย และรฐซาราวคของมาเลเซยตงแตเดอนสงหาคม ถงปลายป 2540 บรเวณอน ๆ ทไดรบความแหงแลงคอ ประเทศไทย บางสวนของพมา ลาว เขมรและ เวยดนาม สหรฐอเมรกาตะวนออก แหงแลงชวงเดอนเมษายน – ตลาคม ตอจากนนเปนฤดหนาวท หนาวนอย



อเมรกากลาง มสภาพอากาศแลงปกคลมชวงเดอนมถนายน – ตลาคม ตอนเหนอของอเมรกาใต มอากาศรอนและแหงแลงในชวงครงหลงของป 2. ภมภาคทไดรบฝนมากหรอน�าทวม คาบสมทรอนเดย มฝนตกชกตงแตเดอนพฤษภาคมตอเนองเกอบตลอดจนถงสนป บรเวณน ไดแกประเทศอนเดย บงคลาเทศ เนปาลและศรลงกา แอฟรกาตะวนออก ไดรบฝนชกมากในชวงตลาคม – ธนวาคม ท�าใหเกดน�าทวมหนกโดย เฉพาะบรเวณประเทศเคนยา อกานดา รวนดาและตอนเหนอของแทนซาเนย อเมรกาใต ตอนกลางและตอนใตของอเมรกาใตสวนมากมฝนสงกวาคาปกตมากชวงเดอน มถนายนถงสนป บางบรเวณของชลตอนกลางไดรบฝนภายใน 1 วน เทากบปรมาณฝน รวมเฉลยของทงป และบรเวณชายฝงทางใตของเอควาดอรและทางเหนอของเปร ไดรบ ฝนชกมากและกอใหเกดน�าทวมชวงเดอนพฤศจกายน – ธนวาคม อเมรกาเหนอ มฝนตกชกและเกดน�าทวมเปนบางบรเวณจากทางรฐแคลฟอรเนยพาดไป ทางตอนใตของสหรฐอเมรกาถงบรเวณรฐฟลอรดาในระยะครงหลงของป 2540 3. ผลกระทบทมตอการเกดพายหมนเขตรอน มหาสมทรแอตแลนตค เอลนโญท�าใหพายทมความรนแรงระดบพายโซนรอนและ พายเฮอรรเคนทเกดทางเหนอของมหาสมทรแอตแลนตคมจ�านวนลดลงคอนขางชดเจน โดยในป พ.ศ. 2540 มพายโซนรอนเกดขน 7 ลก (ปกตประมาณ 9 ลก) และทรนแรงเปน พายเฮอรรเคนจ�านวน 3 ลก (ปกตประมาณ 6 ลก) และโดยรวมแลวพายหมนเขตรอนท เกดขนในฤดพายหมนเขตรอนในแอตแลนตคเหนอ ป 2540 เกดขนเพยง 52 % ของคา ปกตเทานน ผลกระทบของเอลนโญตอการเกดพายหมนเขตรอนในมหาสมทรแอตแลนตก ปรากฏชดทสดระหวางเดอนสงหาคม – ตลาคม เมอมเพยงจ�านวน 3 ลก ทไดกอตวขน ในชวงน ดานตะวนออกของมหาสมทรแปซฟกเหนอ เอลนโญชวยเออตอการกอตวพรอมกบขยาย พนทของการกอตวของพายหมนเขตรอนทางดานตะวนออกของมหาสมทรแปซฟกเหนอ ในป 2540 ไดเกดพายโซนรอนจ�านวน 17 ลก (ปกต 16 ลก) ทรนแรงถงระดบเปนพาย เฮอรรเคนจ�านวน 9 ลก (ปกต 9 ลก) และเปนพายเฮอรรเคนทรนแรงมากจ�านวน 7 ลก (ปกต 5 ลก) นอกจากนพนททเกดพายหมนเขตรอนไดแผขยายกวางออกไปจากปกต โดย มจ�านวน 4 ลก ทไดกอตวและเคลอนตวทางตะวนตกของเสนแวง 135 องศาตะวนตก และมพายเฮอรรเคนทรนแรงจ�านวน 2 ลก ท�าความเสยหายใหกบทวปอเมรกาเหนอ ดานตะวนตกของมหาสมทรแปซฟกเหนอ พายหมนเขตรอนทเกดขนในบรเวณนในป 2540 มรปแบบและลกษณะทผดปกตมาก โดยเฉพาะบรเวณดานตะวนออกของประเทศ



ฟลปปนส กลาวคอ พายมกจะมเสนทางการเคลอนตวขนไปในแนวทศเหนอมากกวาทจะ เคลอนมาทางตะวนตกผานประเทศฟลปปนสลงสทะเลจนใต จงท�าใหพายทพดผาน ประเทศฟลปปนสลงสทะเลจนใตมจ�านวนนอยกวาปกตมาก ขณะทมพายไตฝนจ�านวน 2 ลกเคลอนเขาสประเทศญปนเรวกวาปกตในเดอนมถนายน ส�าหรบประเทศจนฤดพาย หมนเขตรอนเกดลาชามาก และเปนกรณทเกดไดนอยทมพายหมนเขตรอน (พายไตฝน “ลนดา”) เคลอนผานปลายแหลมญวนและภาคใตของประเทศไทยในตอนตนเดอน พฤศจกายน 2540 ซงพายลกนไดกอใหเกดความสญเสยทงชวตและทรพยสนของทางใต ของเวยดนามเปนอยางมาก จากการทจ�านวนพายหมนเขตรอนเคลอนผานประเทศ ฟลปปนสมนอย จงท�าใหฟลปปนสประสบกบความแหงแลง และยงสงผลถงประเทศใกล เคยงเชนเวยดนามและไทยดวย เนองจากพายทเคลอนผานฟลปปนสจะมโอกาสเคลอน เขาสเวยดนามและไทยไดในเวลาตอมา หลาย ๆ ลกษณะทกลาวมากไดเกดขนในชวงป เอลนโญ 2525 – 2526 ซงชใหเหนถงความเปนไปไดอยางสงวารปแบบการเกดของพาย หมนเขตรอนในป 2540 เกยวของกบการขยบตวไปของการหมนเวยนของอากาศใน ภมภาคน ซงสมพนธกบปรากฏการณเอลนโญผลกระทบจากปรากฏการณเอลนโญในป พ.ศ. 2541 (ชวงเดอนมกราคม – มนาคม) 1. ภมภาคทมอณหภมสงหรอฝนนอยกวาปกต เอเชยตะวนออกเฉยงใต บรเวณเอเชยตะวนออกเฉยงใต ไดแก ประเทศไทย พมา ลาว เวยดนาม เขมร มาเลเซย สงคโปร อนโดนเซยและบรไน มอณหภมสงกวาคาปกตตลอด ทงชวง 3 เดอน พรอมกบมฝนต�ากวาคาปกตบรเวณประเทศไทย มาเลเซย อนโดนเซย บรไนและฟลปปนส ทวปออสเตรเลย บรเวณดานตะวนออก ตะวนตก และบางพนททางตอนกลางของ ออสเตรเลยไดรบฝนต�ากวาคาปกตคอนขางมากในชวงมกราคม – มนาคม สงผลใหเกด การขาดแคลนน�าโดยเฉพาะตามบรเวณชายฝงดานตะวนออกเฉยงใตของประเทศ เอเชยตะวนออก ดานตะวนออกของประเทศจนตอเนองถงประเทศเกาหลเหนอและใต รวมทงประเทศญปน มอณหภมสงกวาคาปกตในเดอนกมภาพนธ – มนาคม ตอนเหนอของอเมรกาใต มอณหภมสงและฝนต�ากวาคาปกตตลอดทงชวง ตอนใตของแอฟรกาตะวนตก ชวงเดอนกมภาพนธ – มนาคม มอณหภมสงและฝนต�ากวา คาปกต เกาะมาดากสการ ชวงเดอนกมภาพนธ - มนาคม มอณหภมสงและฝนต�ากวาคาปกต ยโรปตะวนตก มอณหภมสงและฝนต�ากวาคาปกตในเดอนกมภาพนธ – มนาคม



2. ภมภาคทมอณหภมต�าหรอฝนมากกวาปกต อรกวยและอารเจนตนา มอณหภมต�ากวาปกตและมฝนตกหนกในประเทศอรกวยตอเนอง ถงทางเหนอของอารเจนตนาในเดอนมกราคม สวนเดอนกมภาพนธมอณหภมต�าและฝนตก หนกทางเหนอของอารเจนตนา สหรฐอเมรกา ในเดอนมกราคมมฝนตกหนกทางดานตะวนออกลงไปถงทางใตของประเทศ และในเดอนกมภาพนธ – มนาคม บรเวณฝนหนกไดเพมพนทขนคอ พาดจากทางตะวนตก ทางใต ไปถงทางตะวนออก ทมา : https://www.tmd.go.th/info/info.php?FileID=17

ป 2015 -ปจจบน อากาศทแปรปรวนดงกลาวท�าใหเกดภยธรรมชาตในหลายประเทศ อาท เหตการณอทกภยครงรนแรงในรอบ 50 ป ในหลายประเทศในภมภาคอเมรกาใต หรอวกฤตไฟปาทอนโดนเซย นอกจากนเอลนโญยงไดสงผลกระทบตอผลผลตทางการเกษตร เชน ปรมาณฝนทมากขนในภมภาคอเมรกาซงเปนผผลตและสงออกธญพชรายใหญ ท�าใหผลผลตตอไรโดยเฉลยของผปลกถวเหลองเพมขน 2-5% อกทงราคาสญญาซอขายลวงหนาของกากถวเหลองทมา : https://www.posttoday.com/finance/invest/434051

ตวอยางเหตการณผลกระทบจากลานญา2542 - 2543 ประเทศไทยมฝนชกกวาปกต และอณหภมในฤดหนาวลดลงท�าลายสถตหลายจงหวดในเดอนธนวาคม 2542ทมา : https://www.tmd.go.th/info/info.php?FileID=50

ออสเตรเลย อนโดนเซย และฟลปปนสมแนวโนมทจะมฝนมากและมน�าทวม ขณะทบรเวณแปซฟกเขตรอนตะวนออกมฝนนอยและแหงแลง นอกจากพนทในบรเวณเขตรอนจะไดรบผลกระทบแลว ปรากฏวาลานญายงมอทธพลไปยงพนทซงอยหางไกลออกไปดวย โดยพบวาแอฟรกาใตมแนวโนมทจะมฝนมากกวาปกตและมความเสยงตออทกภยมากขน ขณะทบรเวณตะวนออกของแอฟรกาและตอนใตของอเมรกาใตมฝนนอยและเสยงตอการเกดความแหงแลง และในสหรฐอเมรกาชวงทเกดปรากฏการณลานญาจะแหงแลงกวาปกตทางตะวนตกเฉยงใตในชวงปลายฤดรอนตอเนองถงฤดหนาว บรเวณทราบตอนกลางของประเทศในชวงฤดใบไมรวง และทางตะวนออกเฉยงใตในชวงฤดหนาว แตบางพนททางตอนเหนอและตะวนออกมฝนมากกวาปกตในชวงฤดหนาว สวนผลกระทบของลานญาทมตอรปแบบของอณหภมปรากฏวาในชวงลานญาอณหภมผวพนบรเวณเขตรอนโดยเฉลยจะลดลง และมแนวโนมต�ากวาปกต ในชวงฤดหนาวของซกโลกเหนอทางตะวนตกเฉยงเหนอของมหาสมทรแปซฟกบรเวณประเทศญปนและเกาหลมอณหภมต�ากวาปกต ขณะททางตะวนตกเฉยงใตของมหาสมทรรวมถงพนท



ทางตะวนออกเฉยงเหนอของออสเตรเลยมอณหภมสงกวาปกต สวนทางตอนเหนอของสหรฐอเมรกาตอเนองถงตอนใตของแคนาดามอากาศหนาวเยนกวาปกต พายเฮอรเคนในมหาสมทรแอตแลนตกและอาวเมกซโกมจ�านวนเพมมากขน และสหรฐอเมรกาและหมเกาะแครบเบยนมโอกาสประสบกบพายเฮอรเคนมากขนทมา : https://www.tmd.go.th/info/info.php?FileID=18 ในปลานญาปรมาณฝนของประเทศไทยสวนใหญสงกวาปกต โดยเฉพาะชวงฤดรอนและตนฤดฝนเปนระยะทลานญามผลกระทบตอสภาวะฝนของประเทศไทยชดเจนกวาชวงอน และพบวาในชวงกลางและปลายฤดฝนลานญามผลกระทบตอสภาวะฝนของประเทศไทยไมชดเจน ส�าหรบอณหภมปรากฏวาลานญามผลกระทบตออณหภมในประเทศไทยชดเจนกวาฝน โดยทกภาคของประเทศไทยมอณหภมต�ากวาปกตทกฤด และพบวาลานญาทมขนาดปานกลางถงรนแรงสงผลใหปรมาณฝนของประเทศไทยสงกวาปกตมากขน ขณะทอณหภมต�ากวาปกตมากขนทมา : https://www.tmd.go.th/info/info.php?FileID=18

การเกดลานญาในสหรฐฯและทางตอนเหนอของอเมรกาใต ป ค.ศ. 2012 สงผลใหผลผลตขาวโพดท�าสถตต�าสดในรอบ 17 ป เหลอเพยง 123 บชเชลตอเอเคอร (bushels/acres) เมอเทยบกบผลตเฉลยตงแตป 1995 – 2015 ท 144 บชเชลตอเอเคอรทมา : https://www.posttoday.com/finance/invest/434051

ส�าหรบประเทศไทย ผลกระทบขนาดรนแรงทมตอฝนและอณหภมใน 3 ฤด ฝายวชาการภมอากาศกรมอตนยมวทยาพบวา ฤดฝนปทเกดลานญา (ม.ย. - ต.ค.) ฝนจะสงกวาปกตเวนแตทางบรเวณของภาคตะวนออกเฉยงเหนอทมฝนอยในเกณฑต�ากวาปรกต ฤดหนาวปลายปทเกดลานญา - ตนปหลงเกดลานญา (พ.ย. - ก.พ.) ทวประเทศจะมอณหภมต�ากวาปกต ส�าหรบฝนในฤดหนาวของประเทศตอนบนมอณหภมในเกณฑต�ากวาปรกต เวนแตตามบรเวณชายฝงภาคตะวนออกทจะมฝนสงกวาปกต และฝนในภาคใตทง 2 ฝงในครงแรกของฤด (พ.ย. - ธ.ค.) จะมฝนสงกวาปรกต แตฝนจะลดลงในครงหลงของฤด (ม.ค. - ก.พ.) โดยอาจจะมฝนอยในเกณฑต�ากวาปรกต ฤดรอนปหลงเกดลานญา (ม.ค. - พ.ค.) ทวประเทศจะมอณหภมต�ากวาปกตทวประเทศ และจะมฝนตกลงมาบาง อยในเกณฑสงกวาปรกตทวประเทศซงจะท�าใหอากาศไมรอนมากทมา : https://web.ku.ac.th/schoolnet/snet4/june22/la_nina.htmตวอยางการวเคราะหและเปรยบเทยบผลกระทบทเกดจากปรากฏการณเอลนโญและลานญา



พายเคลอนทไปทางเหนอมากขน

พายหมนเขตรอนจำนวนเพมขน

พายหมนเขตรอนจำนวนลดลง

ผลกระทบจากเอลนโญ

อณหภมสงกวาปกต

อณหภมตำกวาปกต

แหงแลงหรอฝนนอยกวาปกต

ฝนมากหรอนำทวม

ผลผลตทางการเกษตรเพมขน

ผลผลตทางการเกษตรลดลง

พายหมนเขตรอนจำนวนเพมขน

ผลกระทบจากลานญา

อณหภมสงกวาปกต

อณหภมตำกวาปกต

แหงแลงหรอฝนนอยกวาปกต

ฝนมากหรอนำทวม

ผลผลตทางการเกษตรเพมขน

ผลผลตทางการเกษตรลดลง



สรปผลการท�ากจกรรม ในชวงทเกดปรากฏการณเอลนโญ ชายฝงดานตะวนตกของมหาสมทรแปซฟกเกดความแหงแลงมากขน และพายหมนเขตรอนเคลอนทไปทางเหนอมากขน ในขณะทชายฝงดานตะวนออกของมหาสมทรแปซฟกมปรมาณฝนเพมมากขนจนท�าใหมโอกาสเกดน�าทวมและดนถลมมากขน และพายหมนเขตรอนมจ�านวนเพมมากขน สวนในพนททหางไกลออกไปอาจมอณหภมสงหรอต�ากวาปกต เกดความแหงแลงหรอมปรมาณฝนเพมขน ผลผลตทางการเกษตรเพมขน และในมหาสมทรแอตแลนตกมจ�านวนพายหมนเขตรอนลดลง ในชวงทเกดปรากฏการณลานญา ชายฝงดานตะวนตกของมหาสมทรแปซฟกมปรมาณฝนมากขนจนท�าใหมโอกาสเกดน�าทวมและดนถลมมากขน ในขณะทชายฝงดานตะวนออกของมหาสมทรแปซฟกเกดความแหงแลงมากขน สวนในพนททหางไกลออกไปอาจมอณหภมต�ากวาปกต เกดความแหงแลงหรอมปรมาณฝนเพมขน ผลผลตทางการเกษตรลดลง และในมหาสมทรแอตแลนตกมจ�านวนพายหมนเขตรอนเพมขน

ค�าถามทายกจกรรม 1. ในชวงทเกดปรากฏการณเอลนโญ พนทชายฝงดานตะวนออกและตะวนตกของมหาสมทร แปซฟกไดรบผลกระทบอะไรบาง แนวค�าตอบ พนทชายฝงดานตะวนออกของมหาสมทรแปซฟกมปรมาณฝนเพมมากขน จนท�าใหมโอกาสเกดน�าทวมและดนถลมมากขน ในขณะทพนทชายฝงดานตะวนออกของ มหาสมทรแปซฟกเกดฝนตกนอยลงท�าใหมความแหงแลงมากขน 2. ในชวงทเกดปรากฏการณลานญา พนทชายฝงดานตะวนออกและตะวนตกของมหาสมทร แปซฟกไดรบผลกระทบอะไรบาง แนวค�าตอบ พนทชายฝงดานตะวนออกของมหาสมทรแปซฟกเกดความแหงแลงมากขน ในขณะทพนทชายฝงดานตะวนตกของมหาสมทรแปซฟกมปรมาณฝนมากขนจนท�าใหม โอกาสเกดน�าทวมและดนถลมมากขน 3. ปรากฏการณเอลนโญและลานญาสงผลกระทบตอพนทอน ๆ หรอไม อยางไร แนวค�าตอบ ปรากฏการณเอลนโญและลานญาสงผลกระทบตอพนทอน ๆ ดวย โดยอาจ มอณหภมสงหรอต�ากวาปกต เกดความแหงแลงหรอมปรมาณฝนเพมขน ผลผลตทาง การเกษตรเพมขนหรอลดลง และในมหาสมทรแอตแลนตกอาจมจ�านวนพายหมนเขตรอน เพมขนหรอลดลง



4. ปรากฏการณเอลนโญและลานญากอใหเกดผลกระทบไดอยางไร แนวค�าตอบ ปรากฏการณเอลนโญและลานญาสงผลใหอณหภมน�าผวหนามหาสมทร เปลยนแปลงไปจากเดม โดยบรเวณทน�าผวหนามหาสมทรมอณหภมสงกวาปกต อากาศ เหนอพนน�าบรเวณนจงมอณหภมและความชนสง สงผลใหเกดฝนตกและน�าทวมมากขน บรเวณทน�าผวหนามหาสมทรมอณหภมต�ากวาปกต ท�าใหปรมาณฝนนอยลงและเกดความ แหงแลง 5. ประเทศไทยไดรบผลกระทบจากปรากฏการณเอลนโญและลานญาอยางไรบาง แนวค�าตอบ ในชวงทเกดเอลนโญ ประเทศไทยมอณหภมสงและแหงแลงมากกวาปกต และในชวงทเกดลานญา ประเทศไทยมอณหภมต�าและเกดฝนตกมากกวาปกต

13. ใหนกเรยนแตละกลมน�าเสนอผลการท�ากจกรรม และรวมกนอภปรายผลการท�ากจกรรมพรอม ตอบค�าถามทายกจกรรม โดยมแนวทางการอภปรายและแนวทางการตอบค�าถามดงดานบน 14. ใหนกเรยนศกษาผลกระทบจากปรากฏการณเอลนโญและลานญา จากหนงสอเรยนหนา 86 - 87 จากนนน�าอภปรายเพอเชอมโยงความรจากกจกรรม 9.3 โดยมแนวทางในการ อภปรายดงน

แนวทางการอภปราย ในชวงทเกดปรากฏการณเอลนโญ น�าผวหนามหาสมทรบรเวณชายฝงดานตะวนตกของมหาสมทรแปซฟกมอณหภมต�ากวาปกต ท�าใหบรเวณดงกลาวมปรมาณฝนนอยลงและเกดความแหงแลง สงผลกระทบชดเจนในประเทศอนโดนเซย ออสเตรเลย และปาปวนวกน ในขณะเดยวกนน�าผวหนามหาสมทรบรเวณตอนกลางและชายฝงดานตะวนออกของมหาสมทรแปซฟกมอณหภมสงกวาปกต จงเกดเมฆและมปรมาณฝนตกเพมมากขนจนท�าใหเกดน�าทวมและแผนดนถลมในหลายพนทเชนในประเทศเปรและเอควาดอร นอกจากนยงสงผลใหชาวประมงในบรเวณนนจบปลาไดนอยลงเนองจากเกดน�าผดนอยลง ในชวงทเกดปรากฏการณลานญาน�าผวหนามหาสมทรบรเวณชายฝงดานตะวนตกของมหาสมทรแปซฟกมอณหภมสงกวาปกต จงเกดเมฆและมปรมาณฝนตกเพมมากขนจนท�าใหเกดน�าทวมและแผนดนถลมในหลายพนท เชน บรเวณประเทศอนโดนเซย ออสเตรเลย และปาปวนวกน และพนทใกลเคยง ในขณะเดยวกน บรเวณชายฝงดานตะวนออกของมหาสมทรแปซฟกเกดน�าผดมากขน สงผลใหน�าผวหนามหาสมทรในบรเวณนมอณหภมต�ากวาปกตท�าใหปรมาณฝนนอยลงจงเกดภยแลงในประเทศเปร เอควาดอร และพนทใกลเคยง อยางไรกตาม การเกดน�าผดในบรเวณนจะยงคงท�าใหเกดความอดมสมบรณและมสตวน�าชกชม ส�าหรบในประเทศไทย ในชวงทเกดปรากฏการณเอลนโญนนมปรมาณฝนของประเทศต�ากวาปกตและอณหภมของอากาศสงกวาปกตในบางพนท ประเทศไทยเคยประสบกบปรากฏการณเอลนโญท



รนแรง ในป พ.ศ. 2540 - 2541 ท�าใหอณหภมอากาศสงกวาปกตและเกดภยแลงทวทงประเทศสวนในชวงทเกดปรากฏการณลานญานนจะมฝนตกมากกวาปกตและอณหภมอากาศต�ากวาปกต ซงในป พ.ศ. 2542 - 2543 เกดปรากฏการณลานญาทรนแรง สงผลใหมฝนตกชกมากกวาปกตในหลายพนทของประเทศ ท�าใหเกดน�าทวมและแผนดนถลม และอณหภมอากาศในฤดหนาวลดลงจนท�าลายสถตอณหภมอากาศต�าสดทเคยบนทกไวในหลายจงหวด 15. ครตรวจสอบความเขาใจของนกเรยนเกยวกบผลกระทบจากปรากฏการณเอลนโญและลานญา โดยใชค�าถามในหนงสอเรยนหนา 87 ดงน ในชวงทเกดปรากฏการณเอลนโญ ชายฝงดานตะวนออกและชายฝงดานตะวนตกของ มหาสมทรแปซฟกไดรบผลกระทบอยางไรบาง แนวค�าตอบ พนทชายฝงดานตะวนตกของมหาสมทรแปซฟกเกดความแหงแลงมากขน พนท ชายฝงดานตะวนออกของมหาสมทรแปซฟกมโอกาสเกดน�าทวมและแผนดนถลมมากขน และ ชาวประมงจบปลาไดนอยลง ในชวงทเกดปรากฏการณลานญา ชายฝงดานตะวนออกและชายฝงดานตะวนตกของ มหาสมทรแปซฟกไดรบผลกระทบอยางไรบาง แนวค�าตอบ พนทชายฝงดานตะวนตกของมหาสมทรแปซฟกมโอกาสเกดน�าทวมและ แผนดนถลมมากขน พนทชายฝงดานตะวนออกของมหาสมทรแปซฟกเกดความแหงแลง มากขน 16. ครอภปรายกบนกเรยนเพมเตมเกยวกบผลกระทบจากปรากฏการเอลนโญและลานญาทมตอ ประเทศไทย โดยใชค�าถามชวนคดในหนงสอเรยนหนา 88 ดงน เพราะเหตใด ในชวงทเกดปรากฏการณลานญา ประเทศไทยจงมฝนตกมากกวาปกตและ อณหภมอากาศต�ากวาปกต แนวค�าตอบ เนองจากน�าผวหนามหาสมทรบรเวณชายฝงดานตะวนตกของมหาสมทร แปซฟกมอณหภมสงกวาปกต อากาศเหนอผวน�าบรเวณนจงมอณหภมสงขน สงผลใหความ กดอากาศมคาต�ากวาปกต ท�าใหความกดอากาศบรเวณตอนบนของประเทศจนและความ กดอากาศเหนอมหาสมทรมคาแตกตางกนมากขน อากาศจงสามารถเคลอนทจากทางตอน บนของประเทศจนผานประเทศไทยไปยงมหาสมทรไดมากขน สงผลใหประเทศไทยม อณหภมลดต�าลงกวาปกต หรออาจมฝนตกมากขนหากอากาศเยนเคลอนทมายงประเทศไทย ในชวงทมอากาศชนปกคลมประเทศไทยอย 17. ครใหนกเรยนสงเกตรป 9.20 และ 9.21 จากนนรวมกนอภปรายโดยใชค�าถามดงตอไปน รป 9.20 และ 9.21 แสดงขอมลในชวงทเกดปรากฏการณใด แนวค�าตอบ รป 9.20 แสดงขอมลในชวงทเกดปรากฏการณเอลนโญ และรป 9.21 แสดง ขอมลในชวงทเกดปรากฏการณลานญา



พนทสตาง ๆ ในรปแทนสงใด แนวค�าตอบ พนททเกดการเปลยนแปลงสภาพลมฟาอากาศซงแปลความหมายไดดงน

ส สภาพลมฟาอากาศ ส สภาพลมฟาอากาศ

ฟา อากาศเยน สม อากาศรอน

เขยวแก ชมชนหรอฝนมาก น�าตาลออน แหงแลง

ฟาออน อากาศเยนและแหงแลง น�าตาลเขม อากาศรอนและแหงแลง

น�าเงนอากาศเยนและ

ชมชนหรอฝนมากเขยวออน

อากาศรอนและชมชนหรอฝนมาก

รป 9.20 (ก) และ 9.20 (ข) แตกตางกนอยางไร แนวค�าตอบ รป 9.20 (ก) และ 9.20 (ข) แสดงพนททเกดการเปลยนแปลงสภาพลมฟา อากาศในชวงเวลาทแตกตางกน โดยรป 9.20 (ก) แสดงชวงเดอนธนวาคมถงกมภาพนธ และรป 9.20 (ข) แสดงชวงเดอนมถนายนถงสงหาคม โดยสวนใหญแลว ในขณะทเกดปรากฏการณเอลนโญ พนททหางไกลออกไปจากมหาสมทร แปซฟกเกดการเปลยนแปลงสภาพลมฟาอากาศอยางไร แนวค�าตอบ มอณหภมสงขนหรอเกดความแหงแลงเพมมากขน รป 9.21 (ก) และ 9.21 (ข) แตกตางกนอยางไร แนวค�าตอบ รป 9.21 (ก) และ 9.21 (ข) แสดงพนททเกดการเปลยนแปลงสภาพลมฟา อากาศในชวงเวลาทแตกตางกน โดยรป 9.21 (ก) แสดงชวงเดอนธนวาคมถงกมภาพนธ และรป 9.21 (ข) แสดงชวงเดอนมถนายนถงสงหาคม โดยสวนใหญแลว ในขณะทเกดปรากฏการณลานญา พนททหางไกลออกไปจากมหาสมทร แปซฟกเกดการเปลยนแปลงสภาพลมฟาอากาศอยางไร แนวค�าตอบ มอณหภมต�าลงหรอเกดความชมชนเพมมากขน 18. ครใหนกเรยนรวมกนอภปรายตามความคดของตนเองวา “ปรากฏการณเอลนโญและลานญา สงผลเสยเพยงอยางเดยวหรอไม” จากนนน�าอภปรายโดยใชค�าถามดงน หากพนททแหงแลงไดรบหยาดน�าฟาเพมมากขน จะสงผลอยางไรตอปรมาณผลผลตทางการ เกษตร แนวค�าตอบ ผลผลตทางการเกษตรเพมมากขน



หากบรเวณชายฝงเกดน�าผดมากกขน จะสงผลอยางไรตอปรมาณผลผลตทางการประมง แนวค�าตอบ ผลผลตผลผลตทางการประมงเพมมากขน 19. ครสรปภาพรวมภายในบทท 9 ดงน การหมนเวยนน�าในมหาสมทรเปนกระบวนการหนงในการถายโอนความรอนระหวางบรเวณ ตาง ๆ ของโลก ดงนน การหมนเวยนน�าในมหาสมทรจงมผลตอภมอากาศของพนทตาง ๆ ซง สงผลตอสภาพแวดลอมและการด�ารงชวตของสงมชวต ในบางชวงเวลาทการหมนเวยนน�าใน มหาสมทรเปลยนแปลงไปจะท�าใหเกดความแปรปรวนของสภาพลมฟาอากาศและภมอากาศ ซงสงผลตอสภาพแวดลอมและการด�ารงชวตของสงมชวตไดเชนกน



K :1. ผลจากการหมนเวยนของน�าผวหนา

มหาสมทร2. ผลจากปรากฏการณเอลนโญและ

ลานญาตอสงมชวต และสงแวดลอม


P: 1. การจดกระท�าและสอความหมาย

ขอมล2. ก า ร ต ค ว า ม ห ม า ย ข อ ม ล แ ล ะ

ลงขอสรป3. ด านการสอสารสารสนเทศและ

การรเทาทนสอ4. การคดอยางมวจารณญาณ5. ความรวมมอ การท�างานเปนทมและ

ภาวะผน�า

1. การสรางกราฟอณหภมอากาศและปรมาณน�าฝน และผลงานการแสดงพนททไดรบผลกระทบจากปรากฏการณเอลนโญและลานญาลงในแผนทโลก

2. การแปลความหมายขอมลเพอสรปความสมพนธดงน - ความสมพนธของสภาพลมฟาอากาศบรเวณชายฝง กบกระแสน�าอนและกระแสน�าเยน - ความสมพนธของปรากฏการณเอลนโญและลานญา กบการเปลยนแปลงสภาพลมฟาอากาศในพนท โดยรอบ3. ขอมลผลกระทบจากปรากฏการณเอลนโญและ

ลานญาทจากการสบคน มาจากแหลงขอมลทม ความนาเชอถอ และมาจากแหลงขอมลทหลากหลาย

4. การอธบายผลจากกระแสน�าอน กระแสน�าเยน ปรากฏการณเอลนโญและลานญา โดยใชเหตผลและหลกฐานสนบสนน




5. มสวนรวมในการวเคราะห อภปราย และลงขอสรปดงน - ผลจากกระแสน�าอนและกระแสน�าเยนกบ สภาพลมฟาอากาศ - ผลกระทบจากปรากฏการณเอลนโญและลาณญา

A: 1. ความเชอมนตอหลกฐาน2. การยอมรบความเหนตาง

1. การใช เหตผลและหลกฐานเ พออธบายผลจาก กระแสน�าอนและกระแสน�าเยน ปรากฏการณเอลนโญและลาณญา

2. การรบฟงความเหนของผอนในการรวมอภปราย

1. ใชกราฟตอไปนตอบค�าถามขอ 1.1 และ 1.2

ศนยสตร ขวโลกใตขวโลกเหนอ

ข.ก.

ง.ค.

ศนยสตร ขวโลกใตขวโลกเหนอ

ศนยสตร ขวโลกใตขวโลกเหนอ ศนยสตร ขวโลกใตขวโลกเหนอ

1.1 กราฟในขอใดแสดงการเปลยนแปลงอณหภมของน�าผวหนามหาสมทรจากขวโลกเหนอ ไปยงขวโลกใตไดถกตอง เพราะเหตใด แนวค�าตอบ กราฟ ก. เนองจากน�าผวหนามหาสมทรแถบศนยสตรมอณหภมสงและ แถบขวโลกมอณหภมต�า




1.2 กราฟในขอใดแสดงการเปลยนแปลงความเคมของน�าผวหนามหาสมทรจากขวโลกเหนอ ไปยงขวโลกใตไดถกตอง เพราะเหตใด แนวค�าตอบ กราฟ ค. เนองจากน�าผวหนามหาสมทรบรเวณแถบละตจดท 30 องศา เหนอและใตมความเคมสง แถบศนยสตรมความเคมปานกลาง และแถบขวโลก มความเคมต�า โดยบรเวณขวโลกเหนอมความเคมต�ากวาบรเวณขวโลกใต2. เตมค�าลงในชองวางใหถกตอง 2.1 น�าในมหาสมทร ถาใชการเปลยนแปลงของ อณหภม เปนเกณฑ จะแบงไดเปน 3 ชน ไดแก น�าชนบน น�าชนเทอรโมไคลน น�าชนลาง 2.2 น�าชนทอยดานบนสดของมหาสมทรไดรบรงสดวงอาทตย ประกอบกบมแรงกระท�าจาก คลน กระแสน�า และน�าขนน�าลง ท�าใหมอณหภม และ ความเคม ใกลเคยงกนทกระดบ ความลก 2.3 น�าชนทอยดานบนสดของมหาสมทรจะมความเคมนอยกวาน�าทอยลกลงไปเนองจาก ไดรบน�าจดเขามาผสม 2.4 อณหภมและความเคมของน�าชนทอยถดลงมาจะเกดการเปลยนแปลงอยางรวดเรวตาม ความลก โดยอณหภมจะ ลดลง อยางรวดเรวตามความลก ในขณะทความเคมจะ เพมขน อยางรวดเรวตามความลก 2.5 น�าชนทอยลางสดของมหาสมทรจะมอณหภมและความเคมเกอบคงทตามความลก เนองจาก เปนน�าทจมตวและเคลอนทมาจากแถบขวโลกซงน�าในแถบนเปนน�าทม อณหภมต�าและความเคมสงท�าใหมความหนาแนนมากจงจมตวลงดานลางโดยไมเกด การผสมกบมวลน�าในบรเวณอน3. หากพนผวโลกปกคลมดวยมหาสมทรทงหมดโดยโลกยงคงหมนรอบตวเองและมการหมนเวยน ของอากาศบรเวณใกลพนโลก (ลกศรสเทา) การหมนเวยนของกระแสน�าผวหนามหาสมทร ควรจะเปนอยางไร ใหวาดลกศรแทนการไหลของกระแสน�า

0o

30oN

60oN

90oN

30oS

60oS

90oS



4. การหมนเวยนของกระแสน�าผวหนามหาสมทรทเกดขนในขอ 3 จะยงคงมกระแสน�าอนหรอ กระแสน�าเยนหรอไม เพราะเหตใด แนวค�าตอบ ไมมกระแสน�าอนและกระแสน�าเยน เนองจากอณหภมของน�าในกระแสน�าจะ เทากบอณหภมน�าโดยรอบ5. จากรปการทดลองดานลาง หากเทน�าในแกว (ก) ลงในกลองพลาสตกใสดานซาย และเทน�า ในแกว (ข) ลงในกลองพลาสตกใสดานขวา การไหลของน�าในกลองพลาสตกจะเปนอยางไร เขยนลกศรการไหลของน�า

นำอณหภมหอง

ทศทางการไหลของนำจากแกว (ก)

ทศทางการไหลของนำจากแกว (ข)

6. การเกดพายหมนเขตรอนสงผลตอการเกดน�าผด น�าจม สงมชวต และสงแวดลอมอยางไร หาก ก�าหนดใหลกศรสเหลองแทนทศทางลมทพดเหนอผวหนามหาสมทรบนซกโลกเหนอและ ซกโลกใต ในขณะทเกดพายหมนเขตรอน ดงรป

ทศทางลมในซกโลกเหนอ ทศทางลมในซกโลกใต



แนวค�าตอบ พายหมนเขตรอนสงผลใหเกดน�าผด โดยกระแสน�าบนซกโลกเหนอมทศทาง การไหลสทธไปทางขวาของทศทางลม และกระแสน�าบนซกโลกใตมทศทางการไหลสทธไป ทางซายของทศทางลม สงผลใหน�าผวหนามหาสมทรบรเวณทเกดพายหมนเขตรอนไหลแยก ออกจากกน น�าทอยดานลางจงสามารถยกตวขนมาแทนท เปนผลใหน�าผวหนามหาสมทร บรเวณนนมสารอาหารมากและเกดความอดมสมบรณขนในบรเวณนน7. วงกลมค�าตอบทถกตองจากตวเลอกก�าหนดให

ขอ ขอความ ตวเลอก

7.1ขณะเกดปรากฏการณเอลนโญน�าอ นผวหนามหาสมทรเกดการเปลยนแปลงอยางไร

ไหลไปทางตะวนตกมากขน ไมเกดการเปลยนแปลง ไหลไปทางตะวนตกนอยลง

7.2ขณะเกดปรากฏการณลานญาน�าอ นผวหนามหาสมทรเกดการเปลยนแปลงอยางไร

ไหลไปทางตะวนตกมากขน ไมเกดการเปลยนแปลง ไหลไปทางตะวนตกนอยลง

7.3อณหภมน�าทะเลบรเวณมหาสมทรแปซฟกตอนกลางเปนอยางไรเมอเกดปรากฏการณเอลนโญ

สงขน ลดลง ไมเปลยนแปลง

7.4อณหภมน�าทะเลบรเวณมหาสมทรแปซฟกตอนกลางเปนอยางไรเมอเกดปรากฏการณลานญา

สงขน ลดลง ไมเปลยนแปลง

7.5ปรากฏการณเอลนโญทเกดขนอยางรนแรง สงผลตอประเทศไทยอยางไร

ฝนตกหนก ฝนแลง ไมเปลยนแปลง

7.6ปรากฏการณลานญาทเกดขนอยางรนแรง สงผลตอประเทศไทยอยางไร

ฝนตกหนก ฝนแลง ไมเปลยนแปลง



8. จากรปดานลางซงแสดงขอมลอณหภมน�าผวหนามหาสมทรทท�าการตรวจวดในเดอนธนวาคม ป พ.ศ. 2536 2540 และ 2541 ใหนกเรยนตอบค�าถามขอ 8.1 และ 8.2

8.1 ระบวารปใดเปนอณหภมน�าผวหนามหาสมทรในสภาวะปกต ในขณะเกดปรากฏการณ เอลนโญ และในขณะเกดปรากฏการณลานญา แนวค�าตอบ รป (ก) สภาวะปกต รป (ข) ขณะเกดปรากฏการณเอลนโญ และรป (ค) ขณะเกดปรากฏการณลานญา 8.2 ระบผลทเกดขนตอสภาพลมฟาอากาศ สงมชวต และสงแวดลอม ในบรเวณชายฝงดาน ตะวนออกและชายฝงดานตะวนตกของมหาสมทรแปซฟกในสภาวะตาง ๆ แนวค�าตอบ ในสภาวะปกต ชายฝงดานตะวนออกเกดน�าผดท�าใหมความอดมสมบรณ ในบรเวณน สวนชายฝงดานตะวนตกเกดความชมชนมฝนตก ในขณะเกดปรากฏการณเอลนโญ ชายฝงดานตะวนออกเกดน�าผดนอยลงจงมความ อดมสมบรณนอยลงและน�าผวหนามหาสมทรบรเวณนมอณหภมสงกวาปกตท�าใหเกด ฝนตกมากขนจงมโอกาสเกดน�าทวมและแผนดนถลมมากขน สวนชายฝงดานตะวนตก น�าผวหนามหาสมทรมอณหภมต�ากวาปกตท�าใหมฝนตกนอยลงและเกดความแหงแลง



ในขณะเกดปรากฏการณลานญา ชายฝงดานตะวนออกเกดน�าผดมากขน สงผลให น�าผวหนามหาสมทรบรเวณนมอณหภมต�ากวาปกตจงมฝนนอยและเกดภยแลง อยางไร กตาม การเกดน�าผดทมากขนท�าใหมความอดมสมบรณมากขน สวนชายฝงดานตะวนตก น�าผวหนามหาสมทรมอณหภมสงกวาปกตท�าใหมฝนตกมากขนจนท�าใหเกดน�าทวม และแผนดนถลม

ภาคผนวก

148


แบบทดสอบแบบเลอกตอบแบบคำ�ถ�มเดยวทไมมสถ�นก�รณ

คำ�ถ�ม…………………………………………………………………….

ตวเลอก ก................................................ ข................................................ ค................................................ ง................................................

แบบทดสอบ ก�รประเมนผลดวยแบบทดสอบเปนวธทนยมใชกนอย�งแพรหล�ยในก�รวดผลสมฤทธในก�รเรยนโดยเฉพ�ะด�นคว�มรและคว�มส�ม�รถท�งสตปญญ� ครควรมคว�มเข�ใจในลกษณะของแบบทดสอบ รวมทงขอดและขอจำ�กดของแบบทดสอบรปแบบต�ง ๆ เพอประโยชนในก�รสร�งหรอเลอกใชแบบทดสอบใหเหม�ะสมกบสงทตองก�รวด โดยลกษณะของแบบทดสอบ รวมทงขอดและขอจำ�กดของแบบทดสอบรปแบบต�ง ๆ เปนดงน1) แบบทดสอบแบบทมตวเลอก แบบทดสอบแบบทมตวเลอก ไดแก แบบทดสอบแบบเลอกตอบ แบบทดสอบแบบถกหรอผด และแบบทดสอบแบบจบค ร�ยละเอยดของแบบทดสอบแตละแบบเปนดงน 1.1) แบบทดสอบแบบเลอกตอบ เปนแบบทดสอบทมก�รกำ�หนดตวเลอกใหหล�ยตวเลอก โดยมตวเลอกทถกเพยงหนงตวเลอก องคประกอบหลกของแบบทดสอบแบบเลอกตอบม 2 สวน คอ คำ�ถ�มและตวเลอก แตบ�งกรณอ�จมสวนของสถ�นก�รณเพมขนม�ดวย แบบทดสอบแบบเลอกตอบมหล�ยรปแบบ เชน แบบทดสอบแบบเลอกตอบคำ�ถ�มเดยว แบบทดสอบแบบเลอกตอบคำ�ถ�มชด แบบทดสอบแบบเลอกตอบคำ�ถ�ม 2 ชน โครงสร�งดงตวอย�ง

ตวอยางเครองมอวดและประเมนผล

149


แบบทดสอบแบบเลอกตอบแบบคำ�ถ�มเดยวทมสถ�นก�รณ

สถ�นก�รณ……………………………………………………………......................

คำ�ถ�ม…………………………………………………....................………………….

ตวเลอก ก................................................ ข................................................ ค................................................ ง................................................

แบบทดสอบแบบเลอกตอบแบบคำ�ถ�มเปนชด

สถ�นก�รณ……………………………………………………………......................

คำ�ถ�ม…………………………………………………....................………………….

ตวเลอก ก................................................ ข................................................ ค................................................ ง................................................

คำ�ถ�มท 2 ……………………………………………………………..................

ตวเลอก ก................................................ ข................................................ ค................................................ ง................................................

150


แบบทดสอบแบบเลอกตอบมขอดคอ ส�ม�รถใชวดผลสมฤทธของนกเรยนไดครอบคลมเนอห�ต�มจดประสงค ส�ม�รถตรวจใหคะแนนและแปลผลคะแนนไดตรงกน แตมขอจำ�กดคอ ไมเปดโอก�สใหนกเรยนไดแสดงออกอย�งอสระจงไมส�ม�รถวดคว�มคดระดบสง เชน คว�มคดสร�งสรรคได นอกจ�กนนกเรยนทไมมคว�มรส�ม�รถเด�คำ�ตอบได

1.2) แบบทดสอบแบบถกหรอผด เปนแบบทดสอบทมตวเลอก ถกและผด เท�นน มองคประกอบ 2 สวน คอ คำ�สงและขอคว�มใหนกเรยนพจ�รณ�ว�ถกหรอผด ดงตวอย�ง

แบบทดสอบแบบเลอกตอบแบบคำ�ถ�ม2ชน

สถ�นก�รณ……………………………………………………………......................

คำ�ถ�ม…………………………………………………....................………………….

ตวเลอก ก................................................ ข................................................ ค................................................ ง................................................

คำ�ถ�มท 2 (ถ�มเหตผลของก�รตอบคำ�ถ�มท 1)……………………………………………………………........................................……………………………………………………………........................................

151


แบบทดสอบแบบถกหรอผด

คำ�สง ใหพจ�รณ�ว�ขอคว�มตอไปนถกหรอผด แลวใสเครองหม�ย หรอ หน� ขอคว�ม

………… 1. ขอคว�ม……………………………………………..……………..…………………..... ………… 2. ขอคว�ม……………………………………………..……………..…………………..... ………… 3. ขอคว�ม……………………………………………..……………..…………………..... ………… 4. ขอคว�ม……………………………………………..……………..…………………..... ………… 5. ขอคว�ม……………………………………………..……………..………………….....

แบบทดสอบแบบจบค

คำ�สง ใหนำ�ตวอกษรหน�ขอคว�มในชดคำ�ตอบม�เตมในชองว�งหน�ขอคว�มในชด คำ�ถ�ม

ชดคำ�ถ�ม ชดคำ�ตอบ

……… 1. ………………………………… ก. ………………………………… ……… 2. ………………………………… ข. ………………………………… ……… 3. ………………………………… ค. ………………………………… ง. …………………………………

แบบทดสอบรปแบบนส�ม�รถสร�งไดง�ย รวดเรว และครอบคลมเนอห� ส�ม�รถตรวจไดรวดเรวและใหคะแนนไดตรงกน แตนกเรยนมโอก�สเด�ไดม�ก และก�รสร�งขอคว�มใหเปนจรงหรอเปนเทจโดยสมบรณในบ�งเนอทำ�ไดย�ก 1.3) แบบทดสอบแบบจบค ประกอบดวยสวนทเปนคำ�สง และขอคว�ม 2 ชด ทใหจบคกน โดยขอคว�มชดท 1 อ�จเปนคำ�ถ�ม และขอคว�มชดท 2 อ�จเปนคำ�ตอบหรอตวเลอก โดยจำ�นวนขอคว�มในชดท 2 อ�จมม�กกว�ในชดท 1 ดงตวอย�ง

152


แบบทดสอบรปแบบนสร�งไดง�ยตรวจใหคะแนนไดตรงกน และเด�คำ�ตอบไดย�กเหม�ะสำ�หรบวดคว�มส�ม�รถในก�รห�คว�มสมพนธระหว�งคำ�หรอขอคว�ม 2 ชด แตในกรณทนกเรยน จบคผดไปแลวจะทำ�ใหมก�รจบคผดในคอน ๆ ดวย

2) แบบทดสอบแบบเขยนตอบ เปนแบบทดสอบทใหนกเรยนคดคำ�ตอบเอง จงมอสระในก�รแสดงคว�มคดเหนและสะทอน คว�มคดออกม�โดยก�รเขยนใหผอ�นเข�ใจ โดยทวไปก�รเขยนตอบม 2 แบบ คอ ก�รเขยนตอบแบบเตมคำ�หรอก�รเขยนตอบอย�งสน และก�รเขยนตอบแบบอธบ�ย ร�ยละเอยดของแบบทดสอบทมก�รตอบแตละแบบเปนดงน 2.1) แบบทดสอบเขยนตอบแบบเตมคำ�หรอตอบอย�งสน ประกอบดวยคำ�สง และขอคว�มทไมสมบรณซงจะมสวนทเวนไวเพอใหเตมคำ�ตอบหรอขอคว�มสน ๆ ททำ�ใหขอคว�มข�งตนถกตองหรอสมบรณ นอกจ�กนแบบทดสอบยงอ�จประกอบดวยสถ�นก�รณและคำ�ถ�มทใหนกเรยนตอบโดยก�รเขยนอย�งอสระ แตสถ�นก�รณและคำ�ถ�มจะเปนสงทกำ�หนดคำ�ตอบใหมคว�มถกตองและเหม�ะสม แบบทดสอบรปแบบนสร�งไดง�ย มโอก�สเด�ไดย�ก และส�ม�รถวนจฉยคำ�ตอบทนกเรยนตอบผดเพอใหทร�บถงขอบกพรองท�งก�รเรยนรหรอคว�มเข�ใจทคล�ดเคลอนได แตก�รจำ�กด คำ�ตอบใหนกเรยนตอบเปนคำ� วล หรอประโยคไดย�ก ตรวจใหคะแนนไดย�กเนองจ�กบ�งครงม คำ�ตอบถกตองหรอยอมรบไดหล�ยคำ�ตอบ 2.2) แบบทดสอบเขยนตอบแบบอธบ�ย เปนแบบทดสอบทตองก�รใหนกเรยนสร�งคำ�ตอบอย�งอสระ ประกอบดวยสถ�นก�รณและคำ�ถ�มทสอดคลองกน โดยคำ�ถ�มเปนคำ�ถ�มแบบปล�ยเปด แบบทดสอบรปแบบนใหอสระแกนกเรยนในก�รตอบจงส�ม�รถใชวดคว�มคดระดบสงได แตเนองจ�กนกเรยนตองใชเวล�ในก�รคดและเขยนคำ�ตอบม�ก ทำ�ใหถ�มไดนอยขอ จงอ�จทำ�ใหวดไดไมครอบคลมเนอห�ทงหมด รวมทงตรวจใหคะแนนย�ก และก�รตรวจใหคะแนนอ�จไมตรงกน

153


ตวอย�งแบบสำ�รวจร�ยก�รทกษะปฏบตก�รทดลอง

ร�ยก�รทตองสำ�รวจผลก�รสำ�รวจ

ม(ระบจำ�นวนครง)

ไมม

ก�รว�งแผนก�รทดลอง

ก�รทดลองต�มขนตอน

ก�รสงเกตก�รทดลอง

ก�รบนทกผล

ก�รอภปร�ยผลก�รทดลองกอนลงขอสรป

แบบประเมนทกษะ เมอนกเรยนไดลงมอปฏบตกจกรรมจรงจะมหลกฐ�นรองรอยทแสดงไวทงวธก�รปฏบตและ ผลก�รปฏบต ซงหลกฐ�นรองรอยเหล�นนส�ม�รถใชในก�รประเมนคว�มส�ม�รถ ทกษะก�รคด และทกษะปฏบตไดเปนอย�งด

ก�รปฏบตก�รทดลองเปนกจกรรมทสำ�คญทใชในก�รจดก�รเรยนรท�งวทย�ศ�สตร โดยทวไปจะประเมน 2 สวน คอ ประเมนทกษะก�รปฏบตก�รทดลองและก�รเขยนร�ยง�นก�รทดลอง โดยเครองมอทใชประเมนดงตวอย�ง

154


ตวอย�งแบบประเมนทกษะปฏบตก�รทดลองทใชเกณฑก�รใหคะแนนแบบแยกองคประกอบยอย

ทกษะปฏบต ก�รทดลอง

คะแนน

3 2 1

ก�รเลอกใช อปกรณ/เครองมอในก�รทดลอง

เ ลอกใชอปกรณ /เคร อ งม อ ในก�รทดลองไดถกตองเหม�ะสมกบง�น

เลอกใชอปกรณ/เครองมอในก�รทดลองไดถกตองแตไม เหม�ะสมกบง�น

เลอกใชอปกรณ/เครองมอในก�รทดลองไมถกตอง

ก�รใชอปกรณ/เครองมอในก�รทดลอง

ใชอปกรณ/เครองมอในก�รทดลองไ ดอย�งคลองแคลว แ ล ะ ถ ก ต อ ง ต � มหลกก�รปฏบต

ใชอปกรณ/เครองมอในก�รทดลองไดถ กตองต�มหลกก�รปฏบต แตไมคลองแคลว

ใชอปกรณ/เครองมอในก�รทดลองไมถกตอง

ก�รทดลองต�มแผนทกำ�หนด

ทดลองต�มวธก�รแ ล ะ ข น ต อ น ทกำ � ห น ด ไ ว อ ย � งถ ก ต อ ง ม ก � รปรบปรงแกไขเปนระยะ

ทดลองต�มวธก�รแ ล ะ ข น ต อ น ทกำ�หนดไว มก�รปรบปรงแกไขบ�ง

ทดลองต�มวธก�รแ ล ะ ข น ต อ น ทกำ � ห น ด ไ ว ห ร อ ดำ� เนนก�รข�ม ขนตอนทกำ�หนดไ ว ไ ม ม ก � รปรบปรงแกไข

155


แบบประเมนคณลกษณะด�นจตวทย�ศ�สตร ก�รประเมนจตวทย�ศ�สตรไมส�ม�รถทำ�ไดโดยตรง โดยทวไปทำ�โดยก�รตรวจสอบพฤตกรรมภ�ยนอกทปร�กฏใหเหนในลกษณะของคำ�พด ก�รแสดงคว�มคดเหน ก�รปฏบตหรอพฤตกรรมบงชทส�ม�รถสงเกตหรอวดได และแปลผลไปถงจตวทย�ศ�สตรซงเปนสงทสงผลใหเกดพฤตกรรมดงกล�ว เครองมอทใชประเมนคณลกษณะด�นจตวทย�ศ�สตร ดงตวอย�ง

ตวอย�งแบบประเมนทกษะปฏบตก�รทดลองทใชเกณฑก�รใหคะแนนแบบม�ตรประม�ณค�

ทกษะทประเมนผลก�รประเมน

ระดบ3 ระดบ2 ระดบ1

1. ว�งแผนก�รทดลองอย�งเปนขนตอน

2. ปฏบตก�รทดลองไดอย�งคลองแคลว ส�ม�รถเลอกใชอปกรณไดถกตอง เหม�ะสม แ ล ะ จ ด ว � ง อ ป ก ร ณ เ ป นระเบยบ สะดวกตอก�รใชง�น

3. บนทกผลก�รทดลองไดถกตองและครบถวนสมบรณ

ระดบ 3 หม�ยถง ปฏบตไดทง 3 ขอ



ตวอย�งแนวท�งก�รใหคะแนนก�รเขยนร�ยง�นก�รทดลอง

คะแนน

3 2 1

เขยนร�ยง�นต�มลำ � ด บ ข น ต อ น ผลก�รทดลองตรงต�มสภ�พจรงและสอคว�มหม�ย

เขยนร�ยง�นก�รทดลองต�มลำ�ดบ แตไมสอคว�มหม�ย

เขยนร�ยง�นโดยลำ�ดบขนตอนไมสอดคลองกน และไมสอคว�มหม�ย

156


ตวอย�งแบบประเมนคณลกษณะด�นจตวทย�ศ�สตร

คำ�ชแจง จงทำ�เครองหม�ย ลงในชองว�งทตรงกบคณลกษณะทนกเรยนแสดงออก โดยจำ�แนกระดบพฤตกรรมก�รแสดงออกเปน 4 ระดบ ดงน ม�ก หม�ยถง นกเรยนแสดงออกในพฤตกรรมเหล�นนอย�งสมำ�เสมอ ป�นกล�ง หม�ยถง นกเรยนแสดงออกในพฤตกรรมเหล�นนเปนครงคร�ว นอย หม�ยถง นกเรยนแสดงออกในพฤตกรรมเหล�นนนอยครง ไมมก�รแสดงออก หม�ยถง นกเรยนไมแสดงออกในพฤตกรรมเหล�นนเลย

ร�ยก�รพฤตกรรมก�รแสดงออกระดบพฤตกรรมก�รแสดงออก

ม�ก ป�นกล�ง

นอย ไมมก�รแสดงออก

ด�นคว�มอย�กรอย�กเหน1. นกเรยนสอบถ�มจ�กผรหรอไปศกษ�

คนคว�เพมเตม เมอเกดคว�มสงสยในเรองร�ววทย�ศ�สตร

2. นกเรยนชอบไปง�นนทรรศก�รวทย�ศ�สตร

3. นกเรยนนำ�ก�รทดลองทสนใจไปทดลองตอทบ�น

ด�นคว�มซอสตย1. นกเรยนร�ยง�นผลก�รทดลองต�มท

ทดลองไดจรง2. เมอทำ�ก�รทดลองผดพล�ด นกเรยนจะ

ลอกผลก�รทดลองของเพอสงคร3. เมอครมอบหม�ยใหทำ�ชนง�น

ออกแบบสงประดษฐ นกเรยนจะประดษฐต�มแบบทปร�กฏอยในหนงสอ

157





ด�นคว�มใจกว�ง1. แมว�นกเรยนจะไมเหนดวยกบก�รสรป

ผลก�รทดลองในกลม แตกยอมรบผลสรปของสม�ชกสวนใหญ

2. ถ�เพอนแยงวธก�รทดลองของนกเรยนและมเหตผลทดกว� นกเรยนพรอมทจะนำ �ข อ เสนอแนะของ เพ อนไปปรบปรงง�นของตน

3. เมอง�นทนกเรยนตงใจและทมเท ทำ�ถกตำ�หนหรอโตแยง นกเรยนจะหมด

กำ�ลงใจ

ด�นคว�มรอบคอบ1. นกเรยนสรปผลก�รทดลองทนทเมอ

เสรจสนก�รทดลอง 2. นกเรยนทำ�ก�รทดลองซำ� ๆ กอนทจะ

สรปผลก�รทดลอง 3. นกเรยนตรวจสอบคว�มพรอมของ

อปกรณกอนทำ�ก�รทดลอง

ด�นคว�มมงมนอดทน1. ถงแมว�ง�นคนคว�ททำ�อยมโอก�ส

สำ�เรจไดย�ก นกเรยนจะยงคนคว�ตอไป2. นกเรยนลมเลกก�รทดลองทนท เมอผล

ก�รทดลองทไดขดจ�กทเคยไดเรยนม�3. เมอทร�บว�ชดก�รทดลองทนกเรยน

สนใจตองใชระยะเวล�ในก�รทดลองน�น นกเรยนกเปลยนไปศกษ�ชด

ก�รทดลองทใชเวล�นอยกว�

158





เจตคตทดตอวทย�ศ�สตร1. นกเรยนนำ�คว�มรท�งวทย�ศ�สตรม�

ใชแกปญห�ในชวตประจำ�วนอยเสมอ2. นกเรยนชอบทำ�กจกรรมทเกยวของกบ

วทย�ศ�สตร3. น ก เ รยนสนใจตดต�มข �วส�รท

เกยวของกบวทย�ศ�สตร

ก�รประเมนก�รนำ�เสนอผลง�น ก�รประเมนผลและใหคะแนนก�รนำ�เสนอผลง�นใชแนวท�งก�รประเมนเชนเดยวกบก�รประเมนภ�ระง�นอน คอ ก�รใชคะแนนแบบภ�พรวม และก�รใหคะแนนแบบแยกองคประกอบยอย ดงร�ยละเอยดตอไปน 1) ก�รใหคะแนนในภ�พรวม เปนก�รใหคะแนนทตองก�รสรปภ�พรวมจงประเมนเฉพ�ะประเดนหลกทสำ�คญ ๆ เชน ก�รประเมนคว�มถกตองของเนอห� คว�มรและก�รประเมนสมรรถภ�พด�นก�รเขยนโดยใชเกณฑก�รใหคะแนนแบบภ�พรวม ดงตวอย�งตอไปน

ตวอย�งเกณฑก�รประเมนคว�มถกตองของเนอห�คว�มร(แบบภ�พรวม)

ร�ยก�รประเมน ระดบคณภ�พ

เนอห�ไมถกตองเปนสวนใหญ ตองปรบปรง

เนอห�ถกตองแตใหส�ระสำ�คญนอยม�ก และไมระบแหลงทม�ของคว�มร พอใช

เนอห�ถกตอง มส�ระสำ�คญ แตยงไมครบถวน มก�รระบแหลงทม�ของคว�มร

ด

เนอห�ถกตอง มส�ระสำ�คญครบถวน และระบแหลงทม�ของคว�มรชดเจน

ดม�ก

159


ตวอย�งเกณฑก�รประเมนสมรรถภ�พด�นก�รเขยน(แบบภ�พรวม)


เขยนสบสน ไมเปนระบบ ไมบอกปญห�และจดประสงค ข�ดก�รเชอมโยงเนอห�บ�งสวนไมถกตองหรอไมสมบรณ ใชภ�ษ�ไมเหม�ะสมและสะกดคำ�ไมถกตอง ไมอ�งองแหลงทม�ของคว�มร

ตองปรบปรง

ขยนเปนระบบแตไมชดเจน บอกจดประสงคไมชดเจน เนอห�ถกตองแตม ร�ยละเอยดไมเพยงพอ เนอห�บ�งตอนไมสมพนธกน ก�รเรยบเรยบเนอห�ไมตอเนอง ใชภ�ษ�ถกตอง อ�งองแหลงทม�ของคว�มร

พอใช

เขยนเปนระบบ แสดงใหเหนโครงสร�งของเรอง บอกคว�มสำ�คญและทม�ของปญห� จดประสงค แนวคดหลกไมครอบคลมประเดนสำ�คญทงหมด เนอห� บ�งตอนเรยบเรยงไมตอเนอง ใชภ�ษ�ถกตอง มก�รยกตวอย�ง รปภ�พ แผนภ�พประกอบ อ�งองแหลงทม�ของคว�มร

ด

เขยนเปนระบบ แสดงใหเหนโครงสร�งของเรอง บอกคว�มสำ�คญและทม�ของปญห� จดประสงค แนวคดหลกไดครอบคลมประเดนสำ�คญทงหมด เรยบเรยงเนอห�ไดตอเนอง ใชภ�ษ�ถกตอง ชดเจนเข�ใจง�ย มก�ร ยกตวอย�ง รปภ�พ แผนภ�พประกอบ อ�งองแหลงทม�ของคว�มร

ดม�ก

2) ก�รใหคะแนนแบบแยกองคประกอบยอย เปนก�รประเมนเพอตองก�รนำ�ผลก�รประเมนไปใชพฒน�ง�นใหมคณภ�พผ�นเกณฑ และพฒน�คณภ�พใหสงขนกว�เดมอย�งตอเนอง โดยใชเกณฑยอย ๆ ในก�รประเมนเพอทำ�ใหรทงจดเดนทควรสงเสรมและจดดอยทควรแกไขปรบปรงก�รทำ�ง�นในสวนนน ๆ เกณฑก�รใหคะแนนแบบแยกองคประกอบยอย มตวอย�งดงน

160


ตวอย�งเกณฑก�รประเมนสมรรถภ�พ(แบบแยกองคประกอบยอย)


ดานการวางแผน

ไมส�ม�รถออกแบบได หรอออกแบบไดแตไมตรงกบประเดนปญห�ทตองก�รเรยนร


ออกแบบก�รไดต�มประเดนสำ�คญของปญห�เปนบ�งสวน พอใช

ออกแบบครอบคลมประเดนสำ�คญของปญห�เปนสวนใหญ แตยงไมชดเจน ด

ออกแบบไดครอบคลมทกประเดนสำ�คญของปญห�อย�งเปนขนตอนทชดเจนและตรงต�มจดประสงคทตองก�ร

ดม�ก

ดานการดำาเนนการ

ดำ�เนนก�รไมเปนไปต�มแผน ใชอปกรณและสอประกอบถกตองแตไมคลองแคลว


ดำ�เนนก�รต�มแผนทว�งไว ใชอปกรณและสอประกอบถกตองแตไมคลองแคลว

พอใช

ดำ�เนนก�รต�มแผนทว�งไว ใชอปกรณและสอประกอบก�รส�ธตไดอย�งคลองแคลวและเสรจทนเวล� ผลง�นในบ�งขนตอนไมเปนไปต�มจดประสงค

ด

ดำ�เนนก�รต�มแผนทว�งไว ใชอปกรณและสอประกอบไดถกตอง คลองแคลว และเสรจทนเวล� ผลง�นทกขนตอนเปนไปต�มจดประสงค

ดม�ก

161



ดานการอธบาย

อธบ�ยไมถกตอง ขดแยงกบแนวคดหลกท�งวทย�ศ�สตร ตองปรบปรง

อธบ�ยโดยอ�ศยแนวคดหลกท�งวทย�ศ�สตร แตก�รอธบ�ยเปนแบบพรรณน�ทวไปซงไมคำ�นงถงก�รเชอมโยงกบปญห�ทำ�ใหเข�ใจย�ก

พอใช

อธบ�ยโดยอ�ศยแนวคดหลกท�งวทย�ศ�สตร ตรงต�มประเดนของปญห�แตข�มไปในบ�งขนตอน ใชภ�ษ�ไดถกตอง

ด

อธบ�ยต�มแนวคดหลกท�งวทย�ศ�สตร ตรงต�มประเดนของปญห�และ จดประสงค ใชภ�ษ�ไดถกตองเข�ใจง�ย สอคว�มหม�ยไดชดเจน

ดม�ก

162


บรรณานกรมสถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย. (2554). หนงสอเรยนรายวชา เพมเตม โลก ดาราศาสตร และอวกาศ เลม 1. (พมพครงท 1). กรงเทพฯ: โรงพมพ สกสค.Ahrens, C. D. (2009). Meteorology Today: An Introduction to Weather, Climate, and Environment. 9th ed. Canada: Thomson Brook/Cole.Ahrens, C. D. and Robert Henson (2016). Meteorology Today: An Introduction to Weather, Climate, and Environment. 11th ed. Canada: Thomson Brook/Cole.Alan P. Trujillo and Harold V. Thurman. (2014). Essentials of Oceanography. 7th ed. USA: Pearson Education.Keith A. Sverdrup, Alison B. Duxbury and Alyn C. Duxbury. (2006). Fundamental of Oceanography. 5th ed. USA: McGraw-Hill.Stefan Rahmstorf . (2006). Thermohaline Ocean Circulation. Encyclopedia of Quaternary Sciences. Elsevier, Amsterdam 2006.กรมอตนยมวทยา. ระบบเฝาระวง ตดตามและพยากรณอากาศ: สบคนเมอ 24 กนยายน 2561 จาก http://www.metalarm.tmd.go.th/monitor/typhoonSelect กรมอตนยมวทยา. เอลนโญ. สบคนเมอ 2 กรกฎาคม 2561. จาก https://www.tmd.go.th/info/info.php?FileID=17กรมอตนยมวทยา. เอลนโญ. สบคนเมอ 2 กรกฎาคม 2561. จาก https://www.tmd.go.th/info/info.php?FileID=18โพสตทเดย. เอลนโญ และลานญา ผลกระทบกบสนคาโภคภณฑเกษตร. สบคนเมอ 5 กรกฎาคม 2561. จาก https://www.posttoday.com/ finance/invest/434051EarthNow Project. Effects of El Niño and La Niña on Phytoplankton and Fish: Retrieved August 31, 2018, from http://sphere.ssec.wisc.edu/20130315/National Aeronautics and Space Administration (NASA). Climate and Earth’s Energy Budget: สบคนเมอ 12 เมษายน 2561 จาก https://earthobservatory.nasa.gov/Features/EnergyBalance

163


National Aeronautics and Space Administration (NASA). Tropical Cyclone Tracks: Retrieved August 11, 2018, from https://www.climate.gov/ news-features/understanding-climate/tropical-cyclone-tracks National Geographic. La Niña : Retrieved August 31, 2018, from https://www.nationalgeographic.org/encyclopedia/la-nina/National Oceanic and Atmospheric Administration. The science behind the polar vortex: Retrieved August 2, 2018, from https://www.noaa.gov/ infographic/science-behind-polar-vortex Science Education through Earth Observation for High Schools (SEOS). Nike Trainers and Rubber Ducks: Retrieved Febuary 20, 2018, from http://www.seos-project.eu/modules/oceancurrents/oceancurrents- c01-p02.htmlUnited States Geological Survey (USGS). How much water is there on, in, and above the Earth?: Retrieved January 31, 2018, from https://water.usgs.gov/edu/earthhowmuch.html

164


คณะกรรมการการจดท�าคมอคร รายวชาเพมเตม โลก ดาราศาสตร และอวกาศ เลม 3ตามผลการเรยนร กลมสาระการเรยนรวทยาศาสตร (ฉบบปรบปรง พ.ศ. 2560)

ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551

คณะทปรกษา

1. ศาสตราจารย ดร. ชกจ ลมปจ�านงค ผอ�านวยการ สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย2. ดร.วนดา ธนประโยชนศกด ผชวยผอ�านวยการ สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย

คณะผจดท�าคมอคร รายวชาเพมเตมวทยาศาสตร โลก อวกาศ และดาราศาสตร

ชนมธยมศกษาปท 5 เลม 3

1. นายสพจน วฒโสภณ ผเชยวชาญ สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย2. นางสาวบศราศร ธนะ ผช�านาญ สาขาวทยาศาสตรมธยมศกษาตอนปลาย สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย3. ผศ.ดร.อลศรา ชชาต ผช�านาญ สาขาวทยาศาสตรมธยมศกษาตอนปลาย สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย4. นางพรรณทพา ธนากรโยธน ผช�านาญ สาขาวทยาศาสตรมธยมศกษาตอนปลาย สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย5. นางดารกา วรวนนทนกล ผช�านาญ สาขาวทยาศาสตรมธยมศกษาตอนปลาย สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย6. นายมนตร ประเสรฐฤทธ ผช�านาญ สาขาวทยาศาสตรมธยมศกษาตอนปลาย สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย7. นางฤทย เพลงวฒนา ผช�านาญ สาขาวทยาศาสตรมธยมศกษาตอนปลาย สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย8. นายนทศน ลมผองใส นกวชาการอาวโส สาขาวทยาศาสตรมธยมศกษาตอนปลาย สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย 9. นางสาววชราตร กลบแสง นกวชาการ สาขาวทยาศาสตรมธยมศกษาตอนปลาย สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย10.นางสาวรมภา ศรบางพล นกวชาการ สาขาวทยาศาสตรมธยมศกษาตอนปลาย สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย11.นางสาวกญญจต จนเสนา นกวชาการ สาขาวทยาศาสตรมธยมศกษาตอนปลาย สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย

165


คณะผ ร วมพจารณาค มอคร รายวชาเพมเตมวทยาศาสตร โลก อวกาศ และดาราศาสตร

ชนมธยมศกษาปท 5 เลม 3 (ฉบบราง)

1. รศ.ดร.ปราโมทย โศจศภร จฬาลงกรณมหาวทยาลย2. ดร.สงกรานต อกษร กระทรวงดจทลเพอเศรษฐกจและสงคม3. ดร.สธน วจารณวรรณลกษณ จฬาลงกรณมหาวทยาลย4. ผศ.มาล สทธโอภาส มหาวทยาลยเกษตรศาสตร5. นางเบญจวรรณ ศรเจรญ นกวชาการอสระ6. นายวทยา อนโท โรงเรยนสาธตจฬาลงกรณมหาวทยาลย ฝายมธยม7. นางสาวชณหภค เทดอวยพร โรงเรยนวดสทธวราราม กรงเทพมหานคร8. นายประเดม วนทอง โรงเรยนเมองกาฬสนธ จ.กาฬสนธ9. นางสาวโศภตา อไพพานช นกวชาการ สาขาวทยาศาสตรมธยมศกษาตอนปลาย สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย10.วาท ร.ต.ภรวจน จราตนตพฒน นกวชาการ สาขาวทยาศาสตรมธยมศกษาตอนปลาย สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย11.นางสาวมนญญา ลกมลสวสด นกวชาการอสระ

คณะบรรณาธการ

1 ดร.สงกรานต อกษร กระทรวงดจทลเพอเศรษฐกจและสงคม 2. รศ.ดร.ปราโมทย โศจศภร จฬาลงกรณมหาวทยาลย3. ดร.สธน วจารณวรรณลกษณ จฬาลงกรณมหาวทยาลย4. นางสาวบศราศร ธนะ ผช�านาญ สาขาวทยาศาสตรมธยมศกษาตอนปลาย สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย5. นายสพจน วฒโสภณ ผเชยวชาญ สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย6. นางฤทย เพลงวฒนา ผช�านาญ สาขาวทยาศาสตรมธยมศกษาตอนปลาย สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย

˜˚˛˝˙ˆ˜ˇ˚ ˇ ˝ ˝ ˇ6 บทท 7 | สมด ลพล...

Documents