raportdocuments.rec.org/publications/implementimi_i_legjislacionit_al.pdf · okb organizata e...

3

Raport

Implementimi i Legjislacionit të Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis

(nr. 03/L-214) dhe Vlerësimit Strategjik Mjedisor

(nr.03/L- 230) në Kosovë

Prishtinë, 2013

5

Për REC-unQendra Rajonale e Mjedisit për Evropën Qendrore dhe Lindore (REC)është organizatë ndërkombëtare e pavarur, jo-avokuese, dhe jo fitim-prurëse, me mision për të ndihmuar në zgjedhjen e problemeve mjedis-ore në Evropën Qendrore dhe Lindore (EQL). Qendra e përmbushmisionin duke promovuar bashkëpunim ndërmjet organizatave jo-qeveritare, qeverive, bizneseve si dhe pjesëmarrësve tjerë kyç mjedisor,përmes përkrahjes së shkëmbimit të lirë të informatave dhe pjesëmar-rjes publike në vendim-marrje për mjedis.

REC është themeluar në vitin 1990 nga Shtetet e Bashkuara teAmerikës, Komisioni Evropian dhe Hungaria. Sot REC ligjërisht zëvend në Kartën e nënshkruar nga qeveritë e 29 vendeve, Komisionit Evropian, dhe në marrëveshjendërkombëtare me qeverinë e Hungarisë. Zyra qendrore e REC-ut është ne Szentendre, Hungari sidhe operon nëpërmjet zyreve shtetërore në 17 vendet përfituese: Shqipëri, Bosnjë dhe Hercegovinë,Bullgari, Kroaci, Republika Çeke, Estoni, Hungari, Letoni. Lituani, IRJ e Maqedonisë. Mal të Zi, Poloni,Rumani, Serbi, Sllovaki, Slloveni dhe Turqi.Zyra e REC në Kosovë është themeluar në vitin 2000 me mision për të ndihmuar zhvillimin dhe rior-ganizimin e shoqërisë civile mjedisore në Kosovë, dhe të mbështesë zhvillimin dhe zbatimin e politikëssë mirëfilltë mjedisore.

Mbështetës kryesor të REC Zyra në Kosovë janë: Zyra Ndërlidhëse e Komisionit Evropian, Qeveriasuedeze përmes Sida, Qeveria e Holandës, Qeveria e Finlandës, UNDP, Rockfeller Brothers Founda-tion dhe Fondacioni Kosovar për Shoqëri të Hapur KFOS.

Ky projekt është financuar nga Fondacioni Kosovar për Shoqëri të Hapur-KFOS

Kontakt:Qendra Rajonale e Mjedisit për Evropën Qendrore dhe Lindore

Zyra në Kosovë

E-mail: [email protected]://kosovo.rec.org/

Implementimi i Legjislacionit të Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis dhe Vlerësimit Strategjik Mjedisor në Kosovë

6

Shkurtesat

AKP Agjencia Pyjore e KosovësBB Banka BotëroreBE Bashkimi EvropianEBI European Bank for InvestmentsMBPZHR Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit RuralMI Ministria e InfrastrukturësMMPH Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit HapësinorMTI Ministria e Tregëtisë dhe IndustrisëMZHE Ministria e Zhvillimit EkonomikEBRD European Bank for Reconstruction and DevelopmentOKB Organizata e Kombeve të BashkuaraUNECE United Nations Economic Comission for EuropeUNEP United Nations Environment ProgramODEA Operational Directive for Environmental AssessmentUA Udhëzim AdminsitrativVNM Vlerësimi i Ndikimit në MjedisVSM Vlerësimi Strategjik Mjedisor


7

Përmbajtja:

Pjesa I: Hyrje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111.1 Nocioni i Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis (VNM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111.2 Nocioni i Vlerësimit Strategjik Mjedisor (VSM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111.3 Historiku i procesit të VNM-së . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121.4 Qëllimet e VNM-së . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141.5 Parimet e VNM-së . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .151.6 Fazat e procesit të VNM-së . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16

Pjesa II: Kërkesat e institucioneve financiare ndërkombëtare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .212.1 Konventa e ESPOO-së për VNM në kontekst ndërkufitar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .212.2 Protokoli për Vlerësimin Strategjik Mjedisor (SEA Protocol) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

Pjesa III: Kërkesat e institucioneve financiare ndërkombëtare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .233.1 Kërkesat e Bankës Botërore për Vlerësim të Ndikimit në Mjedis . . . . . . . . . . . . . . . . . . .233.2 Kërkesat e institucioneve financiare evropiane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24

Pjesa IV: Kërkesat e legjislacionit të BE-së . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .254.1 Direktivat e BE-së për VNM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

Pjesa V: Kërkesat e legjislacionit Kosovar për VNM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .275.1 Ligji për VNM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .275.2 Ligji për VSM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .285.3 Implementimi i legjislacionit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .285.4 Korniza institucionale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29

Pjesa VI: VSM si proces në Kosovë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .316.1 Rasti studimor 1. VSM për autostradën Morinë-Prishtinë-Merdar . . . . . . . . . . . . . . . . . .316.2 Rasti studimor 2. Vlerësimit Strategjik Mjedisor dhe Social

(VSMS) për TC Kosova C/ e Re . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .326.3 Pjesëmarrja e publikut në rastin e TC të ri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .336.4 Raporti për implementimin e Ligjit të VNM-së . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .346.5 Pjesëmarrja e publikut në rastin e VNM-ve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .366.6 VNM dhe liçencat e dhëna nga KPMM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .386.7 Roli i Agjensisë Pyjore të Kosovës . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40

Pjesa VII: Konkluzionet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .437.1 Gjetjet e monitorimit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .437.2 Rekomandimet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46

8

“Vlerësimi i ndikimit në mjedis, si instrumentnacional duhet të ndërrmirret për aktivitetet e

propozuara që pritet të kenë ndikime tëdëmshme në mjedis”

(Parimi i 17-të i Dekleratës së Rio-s 1992 mbi Zhvillimine Qëndrueshëm)

Parathënie

Vlerësimi i ndikimit në mjedis si praktikë ligjore ndërkombëtare ka filluar të zhvillohet në fund të vitevetë 60-ta, ndërsa që për Kosovën paraqet një zhvillim të ri në aspektet e menaxhimit të mjedisit në vend.Kjo është edhe arsyeja që aktualisht një spektër shumë i ngushtë i njerëzve është familjarizuar me kon-ceptin dhe procedurat e VNM-së.

Qëllimi i këtij publikimi është që të kontribuojë ofrimit të një pasqyre mbi shkallën e implementimitnë praktikë të ligjit të VNM-së dhe VSM-së në Kosovë si dhe përfshirjes së publikut në vendimmarrjepër këtë proces. Publikimi i dedikohet audiencës së gjërë duke u nisur që nga zyrtarët qeveritar mjedisornë nivel qendror dhe atë lokal, shoqërisë civile, komunitetit të biznesit, e deri te ekspertët e pavarur dhestudentët e shkencave të mjedisit.

Metodologjia e ndjekur në hartimin e këtij publikimi ishte intervistimi i zyrtarëve kompetent të insti-tucioneve relavante, si dhe përpilimi dhe plotësimi i pyetësorit për marrjen e informatave. Puna në për-cjelljen e zbatimit të ligjit të VSM është kryer nga REC ndërsa monitorimin e zbatimit të VNM kamarrë përsipër Komisioni Parlamentar për Bujqësi, Pylltari, Zhvillim Rural, Mjedis dhe PlanifikimHapësinor, si dhe MMPH.

Të dhënat janë siguruar nga organet dhe institucionet kompetente përmes pyetësorëve të përgatiturenkas për këtë analizë. Ky vlerësim është kryer në partneritet shumë konstruktiv dhe të vazhdueshëm me Komisionin Parla-mentar për Bujqësi, Pylltari, Zhvillim Rural, Mjedis dhe Planifikim Hapësinor.

Falenderojmë edhe institucionet: MMPH, respektivisht njësinë e VNM në kuadër të Departamentit tëMjedisit, MBPZHR dhe Agjencinë Pyjore të Kosovës, Ministrinë e Infrastrukturës me Departamentine Infrastrukturës Rrugore.

Përpilimin e aspekteve të përgjithshme të VNM dhe VSM si dhe të Raportit të monitorimit e ka bërëProf. dr. Zeqir Veselaj, ekspert i mjedisit dhe ish-drejtor i REC Zyra në Kosovë në kohën kur ka fil-luar implementimi i projektit.

Projektin financiarisht e ka mbështetur Fondacioni Kosovar për Shoqëri të Hapur (KFOS).


9

Pjesa I

HYRJE

1.1 Nocioni i Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis (VNM)Vlerësimi i ndikimit në mjedis1 është proces që kërkon të sigurohet që informacionet e hershme dheadekuate janë ofruar mbi pasojat e pritshme mjedisore të projekteve zhvillimore, alternativat e mund-shme si dhe masat për zbutjen e tyre. Në përgjithësi VNM është parakusht për vendimet që merren përtë autorizuar ndërtimet, aktivitetet ose proceset e ndryshme. Procedura e VNM kërkon nga zhvilluesiose pronari i biznesit të dorëzoj një dokument të shkruar organit vendim-marrës duke përshkruarndikimet e mundshme ose të pritshme të veprimit të caktuar në mjedis.VNM-ja, sistematikisht ekzaminon përfitimet por edhe pasojat e kundërta të projekteve, dhe merrparasysh këto gjatë dizajnit të projektit. Me marrjen në konsideratë të efekteve mjedisore të projekteveqysh në planifikimin e projekteve, VNM-ja ka shumë përfitime si: mbrojtja e mjedisit, shrytëzimi op-timal i resurseve natyrore etj. Poashtu VNM-ja e kryer drejt zvogëlon konfliktet duke promovuar pjesëmarrjen e komunitetit, dukeinformuar vendim-marrësit dhe duke shtruar bazën për projekte të qëndrueshme në aspektin mjedisor. Në kontekstin e BE-s, VNM është një procedurë që siguron që implikimet mjedisore të vendimeve janëmarrë në konsiderim para se ato të jenë marrë2. Procesi përfshin një analizë të efekteve të pritshme nëmjedis, duke i vënë ato efekte në një raport, ndërrrmarrjen e konsultimeve të publikut në raport dukemarrë në konsiderim komentet, si dhe raportin kur merret vendimi final si dhe informimin e publikutpër vendimin e mëvonshëm.Në përgjithësi, vlerësimi mjedisor mund të ndërrmerret për:1. projektet individuale (diga, autostrada, fabrika, aeroporte etj.) që është VNM;2. planet, programet dhe politikat që është VSM.

1.2 Nocioni i Vlerësimit Strategjik Mjedisor (VSM)Problemet e shkaktuara me procedurat e VNM-së projekt pas projekti, kanë rezultuar me zhvillimin eqasjes së VNM-së kumulative ose edhe më shpesh vlerësimet kumulative të efekteve. Vlerësimet ku-mulative të efekteve bazohen në njohjen e ndikimeve të zhvillimeve individuale që mund të ndërve-projnë me njëra tjetrën dhe kjo mund të shkaktojë efekte të kombinuara që mund të jenë të ndryshmenë natyrë dhe shtrirje. Kështu nëse p.sh për plotësimin e nevojave energjetike duhet të ndërtohen ter-mocentrale dhe hidrocentrale në vazhdimësi dhe për secilin të kryhet VNM e veçantë atëherë më mirëështë që të bëhet një vlerësim mjedisor i krejt strategjisë së zhvillimit të atij sektori në atë shtet. Kjo mekohë ka quar te nevoja e zhvillimit të konceptit të Vlerësimit Strategjik Mjedisor. Janë 3 qasje bazë sekur VSM duhet të ndërrmerret dhe ato janë:

11

1 Gilpin A. 1995 “Environmental Impact Assessment (EIA): Cuting edge for the twenty-first century” Cambridge University Press 2 http://ec.europa.eu/environment/eia/home.htm

1. Nëse pritet që nisma të shkaktojë efekte të kundërta mjedisore (ngjajshëm me shumë sisteme tëVNM-së);

2. Nëse nisma pritet të ndikoj në numrin, lokacionet, llojet dhe karakteristikat e projekteve që do tëjenë subjekt i VNM-së (p.sh ndërtimi i termocentraleve të mëdha, autostradave etj.); dhe

3. Nëse nisma e caktuar e prek sektorin i cili është caktuar si prioritet mjedisor.

Një pasqyrë e ngjashmërive dhe dallimeve në procesin e vlerësimit mjedisor është paraqitur në

Tabelën 1.

Tab. 1 Ndryshimet në mes të VNM dhe VSM (Burimi: EIA Training Resourse Manual, 2-nd Edition, UNEP 2002

Praktikat në botë po tregojnë përditë, se një kombinim i mirë i dy proceseve: atij të VNM-së dhe tëVSM-së si dhe implementimi i drejtë i dispozitave të tyre siguron një zhvillim ekonomik të harmo-nizuar me parimet e zhvillimit të qëndrueshëm dhe pa ndikime të mëdha në mjedis.

1.3 Historiku i procesit të VNM-sëHistoriku i VNM-së si instrument ligjor daton që nga viti 1969 kur në SHBA u aprovua Ligji Kombë-tar për Politikat Mjedisore (NEPA- National Environmental Protection Act). NEPA përmbantekërkesën për “ekzaminimin e implikimeve mjedsiore të veprimeve të mëdha federale që mund të kishinndikim të madh në mjedisin njerëzor”. Edhe pse fusha e legjisacionit të VNM ishte dhe mbetet engushtë, nevoja për VNM u pranua nga legjislaturat e shumicës së shteteve në botë dhe kështu VNMfilloi të zbatohet me të madhe në tërë botën. Kërkesat formale për VNM më pas u futën në legjisla-cionin e Japonisë (1972), Hong Kong (1972), Kanada (1973) Australi (1974) etj. Tani janë më tepër se100 shtete në botë që e kanë rregulluar fushën e legjislacionit të VNM, që tregon një evoluim shumë


12

V N M• Bëhet në fund të ciklit vendim-marrës

• Qasje reaktive ndaj propozimit zhvillimor

• Identifikon ndikimet specifike në mjedis

• Konsideron numër të caktuar të alternati-vave të arsyeshme

• Shqyrton efekteve kumulative

• Nënvizon zbutjen dhe minimizimin endikimeve

• Perspektivë të ngushtë me shkallë të lartëdetajesh

• Proces i definuar mirë me fillim e për-fundim të qartë

• Fokusohet në standarde, trajton simp-tomet e dëmit mjedisor

V S M• Bëhet në fazat e hershme të ciklit vendim-marrës

• Qasja pro-aktive ndaj propozimeve zhvillimore

• Identifikon implikimet mjedisore dhe problemete zhvillimit të qëndrueshëm

• Konsideron një spektër të gjërë alternativash

• Paralajmron herët efektet kumulative

• Nënvizon plotësimin e objektivave mjedisore dheruajtjen e sistemeve natyrore

• Perspektivë të gjërë me shkallë të ulët detajesh,ofron një vizion dhe kornizë të përgjithshme

• Proces në shumë faza, dyfishime komponenteshe përsëritje

• Fokusohet në qëndrueshmërinë, ndalet nëburimet e dëmit mjedisor

të shpejt të kësaj problematike si pasojë e kuptimit të rëndësisë. Në Evropë, vendet e para që e futën legjislacionin e VNM-së ishin Gjermania (1975) dhe Franca (1976).Në vitin 1985, BE aprovoi direktivën për VNM (85/337/EEC), e cila më vonë ndryshohet me Di-rektivën 97/11/EC. Që prej atëherë ka pas një ngritje të vazhdueshme të numrit të shteteve të cilat e kanë plotësuar legjis-lacionin e VNM si një nga mekanizmat kryesor për menaxhimin e mjedisit (Graf.1).

Graf.1. Progresi i adoptimit të legjislacionit të VNM nga shtete të ndryshme gjatë periudhës 1969-1995 (57 shtete3 )

Gjatë viteve 1970-80 shumica e marrëveshjeve ndërkombëtare mjedisore e imponojnë nevojën e VNM-së për aktivitetet zhvillimore duke zgjeruar çdo herë e më shumë shtrirjen e saj, si dhe shkallën e de-tajeve të kërkuara për vlerësim. Shumë prej tyre ishin marrëveshje mjedisore rajonale.Gjatë viteve 90-ta definitivisht ngritet në nivel global problematika e VNM-së. Këtë mund ta lidhim medisa nga marrëveshjet kryesore të cilat e përfshijnë problematikën e VNM-së në kuadër të dispozitavetë tyre. Kështu Parimi 17 i Dekleratës së Rio-s kërkon vlerësimin paraprak të aktiviteteve potencialishttë dëmshme të aktiviteteve mbrenda një shteti.Parimi 17 shprehet: “Vlerësimi i ndikimit në mjedis si instrument kombëtar duhet të ndërrmarret përaktivitetet e propozuara që pritet të kenë efekte domethënëse të dëmshme në mjedis dhe që janë sub-jekt i vendimit nga ana e organit kompetent kombëtar”.Ndërsa Kapitulli 22 i Agjendës 21 proklamon domosdoshmërinë e vlerësimit të ndikimeve në mjedistë aktiviteteve të caktuara.


13

0

2

4

6

8

10

12

14

16

Num

ri i s

htet

eve

Para1970

1970-1975

1976-1980

1980-1985

1986-1990

1990-1995

Vitet

3 Nicholas A. Robinson,1992, International Trends in Environmental Assessment, Boston College Environmental Affairs Law Review

1.4 Qëllimet e VNM-sëQëllimet kryesore të procesit të VNM janë:a. Informimi i vendim-marrsëve me pasojat mjedisore eventuale të vendimit;b. Ofrimi i informacioneve të mjaftueshme dhe mundësisë për pjesëmarrjen e publikut të intere-

suar në vendim-marrje;c. Integrimi i çështjeve mjedisore në fushat tjera të vendim-marrjes;d. Obligimi i shtetit për masat që të mos shkaktojë ndikime ndërkufitare.

Në këtë kuadër dallohen objektivat afatgjata dhe afatshkurtra të procesit të VNM. Objektivat afatg-jata të procesit janë:o evitimi i efekteve të mëdha, të pakthyeshme dhe të papranueshme për mjedisino sigurimi i një zhvillimi i cili bazohet në potencialet egzistuese dhe resurseve të mjaftueshme bazë

për projektin;o mbrojtja e kapaciteteve asimiluese dhe regjeneruese të sistemeve natyrore duke mos e rrezikuar

stabilitetin e tyre; dheo mirëqenia e shëndetit njerëzor, komunitetit dhe individëve si dhe të drejtat, vlerat dhe interesat e

banorëve autokton m(indiogjen).

Objektivat afatshkurtra të projektit konsiderohen:• mbështetja në vendim-marrje të informuar në lidhje me zhvillimin e projekteve si dhe alternati-

vave adekuate;• identifikimi, zbutja si dhe kompensimi i efekteve të dëmshme mjedisore nga ana e projekteve të

propozuara;• kontribut për dizajnim dhe planifikim më të mirë të projekteve dhe aktiviteteve në mënyrë që të

mos bien në konflikt me legjislacionin si dhe me parimet e zhvillimit të qëndrueshëm;• Ofrimin e mundësisë për involvimin e publikut që do të jetë direkt i prekur nga projekti ose ak-

tiviteti i propozuar, përfshirë edhe publikun e interesuar.


14

• Mbështetje për vendim-marrje të in-formuar në lidhje me zhvillimin eprojekteve dhe alternativat;

• Identifikimi, zbutja ose/dhe kom-pensimi i efekteve të dëmshmemjedisore;

• Kontribut për dizajnimin dhe plani-fikimin më të mirë të projekteve dheaktiviteteve; dhe

• Ofron involvimin e publikut tëprekur ose të interesuar për ak-tivitetet e propozuara.

• Evitimi i efekteve të mëdha, tëpakthyeshme dhe të papranueshme;

• Sigurimi se zhvillimi të bazohet mbipotencialet dhe kapacitetet e resur-seve bazë;

• Mbrojtja e kapaciteteve asimiluesedhe regjeneruese të sistemeve naty-rore;

• Mirëqenia e shëndetit njerëzor, ko-munitetit dhe individëve, si dhe tëdrejtat, vlerat dhe interesat ebanorëve autokton.

Objektivat e VNM-së

Objektivat afatgjateObjektivat afatshkurta

1.5 Parimet e VNM-sëParimet themelore të VNM-sëNë përgjithësi VNM duhet të jetë proces:- i qëllimshëm- të informoj vendimmarrjen në nivele të caktuara të mbrojtjes së mjedisit;- rigoroz- të shfrytëzoj praktikat më të mira shkencore, metodologjitë dhe teknikat adekuate për

të adresuar problemet që hulumtohen;- praktik- të rezultojë me informata dhe rezultate që ndihmojnë në zgjidhjen e problemit, janë të

pranueshme dhe mund të implementohen;- kost-efektiv- të arrijë objektivat mbrenda kufijve të mundshme të kohës, informatave, resurseve

dhe metodologjisë;- i fokusuar- të koncentrohet në efektet domethënëse mjedisore dhe çështjet kyqe, do të thotë

çështjet që duhen konsideruar gjatë marrjes së vendimit;- transparent- të ketë kërkesa të qarta dhe lehtë të kuptueshme për përmbajtjen e VNM, siguroj

qasjen e publikut në informim si dhe të identifikojë faktorët që duhen marrë në konsiderim nëvendim-marrje;

- i adaptueshëm- të përshtatet me realitetin, çështjet dhe rrethanat e propozimit që shqyrtohetpa e cënuar integritetin e procesit, të mos ketë përsëritje duke inkurporuar mësimet e mësuaragjatë ciklit të projektit;

- participativ- të sigurojë mundësinë adekuate të informimit dhe përfshirjes së publikut të prekurdhe atij të interesuar, brengat e të cilëve duhet adresuar në mënyrë eksplicite në dokumentaciondhe vendim-marrje;

- interdiciplinar- të sigurojë që të angazhohen teknikat dhe ekspertiza e duhur nga diciplinatrelavante (mjedisore dhe socioeknomike) përfshirë njohuritë tradicionale;

- i besueshëm- të zhvillohet në mënyrë profesionale, objektive dhe të balancuar, fer dhe të paan-shme dhe të jetë subjekt i verifikimeve dhe kontrollimeve të pavarura;

- i integruar- procesi duhet të adresojë ndërveprimet e aspekteve sociale, ekonomike dhe mjedis-ore;

- sistematik- të rezultojë në konsiderimin e plotë të informacionit relavant të mjedisit të prekur,alternativave të propozuara dhe ndikimin e tyre, si dhe masat për monitorimin dhe hulumtimin eefekteve të mëpasme.

Parimet operative të VNM-së4

VNM duhet të aplikohet për:- projektet dhe aktivitetet që pritet të shkaktojnë ndikime në mjedis;- të evituar, minimizuar ose rehabilituar ndikimet e zhvillimeve të ndryshme;- fusha e shqyrtimit të jetë në pajtim me natyrën e projektit ose aktivitetit dhe ballafaqimin me

problemet dhe ndikimet e pritshme; dhe- rolin dhe përgjegjsitë e definuara të akterëve kyq në proces.


15

4 Sadler, B & K Brown 1999 “ Principles of EIA best practice” UK Release, Environmental Assessment 7,2 pp. 40-41

VNM duhet të ndërrmirret:- përgjatë tërë ciklit të projektit, duke filluar sa më herët që të jetë e arsyeshme në fazën e diza-

jnimit të projektit;- konsistent në aplikimin e “praktikave më të mira” shkencore dhe teknologjike;- në pajtim me procedurat e vendosura, specifikat e projektit përfshirë oraret kohore;- me involvimin e publikut, komunitetit, grupeve dhe palëve të ndikuara direkt ose me interes në

projektin ose ndikimet e tij mjedisore.

VNM duhet të adresojë kur është e domosdoshme dhe adekuate:- faktorët e tjerë relavant përfshirë ndikimet sociale dhe ato në shëndet;- efektet kumulative dhe afatgjata dhe ato të mëdhat;- alternativat e dizajnit, lokalitetit dhe teknologjisë të propozimit;- konsideratat e qëndrueshmërisë përfshirë: produktivitetin e resurseve, kapacitetet asimiluese dhe

divesitetin biologjik.

VNM duhet të rezultojë me:- informata të sakta dhe adekuate për natyrën, madhësinë e pritshme dhe shkallën e efekteve po-

tenciale, rreziqeve si dhe pasojat e ndërrmarrjes së propozuar si dhe alternativat;- përgatitjen e një raporti/studimi të VNM që prezenton informacione të qarta dhe të

kuptueshme si dhe relavante për marrjen e vendimit; - raporti/studimi i VNM të identifikojë kufijtë e besueshëm që mund të vendosen në parashikim

dhe qartësojë fushat e pajtimit ose mospajtimit mes palëve të involvuara në proces.

VNM duhet të ofroëj bazë për:- vendimarrjen mjedisore “environmentally sound” në të cilin kushtet janë qartësisht të dhëna dhe

të detyrueshme;- dizajnimin, planfikimin dhe ndërtimin e projektit zhvillimor të pranuar që përmbush standardet

dhe objektivat menaxhuese;- një proces përcjelljeje me kërkesat për monitorim, menaxhim, auditim dhe vlerësim;- kërkesa përcjelljeje që bazohen në shkallën e efekteve potenciale, si dhe paqartësitë që shoqëro-

hen me parashikimin dhe zbutjen e tyre;- mësime nga përvojat me synimin për të bërë përmirsime në të ardhmen për aplikimin e procesit

të VNM-së.

1.6 Fazat e procesit të VNM-sëNë përgjithësi procesi i VNM-së kalon nëpër 8 faza.

1. Përzgjedhja- është faza e parë e VNM-së, në të cilin autoriteti kompetent përcakton nëse projektii propozuar duhet tì nënshtrohet procesit të VNM dhe nëse po atëherë çfarë lloji i VNM nevojitet.Në parim të gjitha projektet duhet tì nënshtrohen procesit të VNM. Është e rëndësishme qëvendimi të merret sa më herët që është e mundshme lidhur me fushën e shtrirjes së VNM-së e cilanevojitet, pasi që edhe aplikuesi më shpejt të procedojë.Sistemi më i zakonshëm (por jo universal) i kategorizimit të projekteve që duhet tì nënshtrohenprocesit të VNM-së i klasifikon ato në:


16

• Projektet e e kategorisë 1- janë projektet që nuk pritet të kenë ndonjë ndikim të kundërtdhe të cilat nuk kërkojnë ndonjë studim shtesë mjedisor.

• Projektet e kategorisë 2- janë projekte që pritet të shkaktojnë numër të kufizuar ndikimeshtë kundërta përderisa nuk ndërrmerren masa adekuate zbutëse. Projektet e tilla mund të im-plementohen pas një studimi të kufizuar mjedisor dhe përgatitjes së një plani për zbutjen endikimeve. Për këto projekte problemet mjedisore që kërkojnë vëmendje janë më të vogladhe natyra e tyre mund të vlerësohet më lehtë.

• Projektet e kategorisë 3- projektet që pritet të shkaktojnë një sërë ndikime domethënëse tëkundërta, shtrirja dhe madhësia e të cilave nuk mund të dihen pa u bërë një vlerësim detalmjedisor. Për projektet e tilla duhet përgatitur një raport detal dhe gjithpërfshirës i VNM-së.Ngjajshëm, masat për zbutje nuk sajohen para se të sigurohen rezultatet e këtij studimi.

Disa projekte të cilat kanë qëllime mjedisore si p.sh. ripyllëzimi, ndërtimi i impianteve për trajtimin eujrave të zeza, shpesh mund të kenë ndikime të padëshiruara nëse nuk mirren masa adekuate. Pro-jektet e tilla nuk duhet që automatikisht të kategorizohen në Kategorinë 1 para se të konsiderohenshkalla dhe kufijtë e efekteve të pritshme.

2. Shtrirja e fushës së studimit (scoping)- është hapi për të identifikuar efektet e dëmshme, dhetë vendos për termat e referencës për VNM të detajuar si dhe alternativat për tu konsideruar. Nëkëtë fazë identifikohen çështjet themelore dhe ndikimet që duhen hulumtuar më tej në lidhje meprojektin që mund të përmblidhen në dy grupe:

1. Projekt-propozimi dhe alternativat e tij (përfshirë opcionin “no action”); dhe2. Efektet e pritshme që duhet të hulumtohen.

Në këtë fazë definohen edhe kufinjtë dhe koha e studimit. Në shumë raste, kjo është faza e hartimittë termave të referencës për VNM në lidhje me projektin. Edhe pse të fiskuara, termat e referencës nuk janë rigjide dhe mund të rishikohen në bashkëpunimintrepalësh: zhvilluesi/aplikuesi, eksperti i VNM dhe autoriteti kompetent.

3. Analiza e ndikimeve- në këtë fazë hulumtohen, identifikohen dha parashikohen ndikimet e prit-shme mjedisore dhe sociale të projektit të propozuar si dhe vlerësohet shkalla e tyre. Parimisht VNMduhet të bazohet në parashikimet dhe vlerësimet e secilës alternativë të projektit të ndikimeve tëidentifikuara në fazën e përcaktimit të fushës së shtrirjes (scopingut). Ato alternativa duhet të kraha-sohen me njëra tjetrën si dhe me opcionin “no action” (pa vepruar). Në ketë fazë merren parasysh:ndërveprimet e projektit me mjedisin, ndërveprimet sociale me mjedisin dhe zhvillimet sekondare tëprojektit.

4. Zbutja e ndikimeve- është faza ku rekomandohen veprimet për të zvogluar dhe evituar pasojatpotenciale të aktiviteteve zhvillimore. Poashtu bëhet specifikimi i masave për të parandaluar, mini-mizuar dhe mënjanimin ose kompensimin e dëmeve dhe humbjeve mjedisore.Secila VNM duhet të përmbajë planin për menaxhimin e ndikimeve, pasi që projektit i duhet tëmenaxhojë ndërveprimet e tij me mjedisin. Mirëpo pasi që VNM është një proces parashikues, dhepasiguritë në të shpesh mund të kenë rezultate të papritura, të cilat megjithatë projekti duhet të bëjëtë gjitha që të mos ndodhin.

5. Raportimi- prezenton rezultatet e VNM në formën e raportit të VNM të përgatitur në emër tëaplikuesit, për vendim-marrësit (agjencinë shtetërore, ministrinë) dhe palëve tjera të interesuara. Ra-porti i VNM në shtete të ndryshme hartohet nga persona fizik ose juridik të specializuar dhe meekspertizë për këtë veprimtari (zakonisht të pajisuar me liçenca përkatëse për kryerjen e saj).Hartuesi i Raportit së bashku me aplikuesin e bartin përgjegjësinë për kualitetin e të dhënave.


17

Kërkseat minimale të një raporti:

6. Shqyrtimi i VNM-së - egzaminon saktësinë dhe efektivitetin e të raportit të VNM dhe ofron in-formacionet e domosdoshme për vendim-marrësin. Qëllimi kryesor i kësaj faze është që të kontrol-loj në mënyrë kritike nëse janë përmbush kriteret në vijim:

1. Përgjigje e plotë në kërkesa të termave të referencës (ToR);2. Përmbledhja jo ekzekutive (joteknike) është e bashkangjitur;3. Situata e “no action-pa veprim” është përshkruar në mënyrë adekuate;4. Konteksti i politikave planifikuese të zonës së propozuar është përshkruar dhe dokumentuar;5. Efektet e kundërta domethënëse dhe ato përfituese janë identifikuar, përshkruar me ar-

syetimin e domethënies;6. Alternativat janë vlerësuar barabartë dhe janë krahasur mes vete;7. Alternativa e preferuar mjedisore është identifikuar dhe me arsyetime për këtë;8. Të gjithë rol-luajtësit kanë qenë të involvuar në proces;9. Burimet e të dhënave të identifikuara qartë dhe të referuara;10. Metodat dhe teknikat specifike për parashikimin dhe vlerësimin e ndikimeve janë përshkruar

dhe kufizimet në të dhëna janë identifikuar. Në raste kur raporti nuk është i plotë teknikisht, agjencia përgjegjëse mund të kërkoj punë shtesë ecila duhet të sigurohet nga aplikuesi. Pas kësaj raporti mund të përcillet për vendimarrësin për mar-rjen e vendimit.

7. Marrja e Vendimit- është faza në të cilin autoriteti kompetent vendos për aprovimin, refuziminose nevojën për ndryshime të tjera. Në shumicën e praktikave vendimi për pëlqim zakonisht përm-ban edhe kushte të caktuara nën të cilat lëshohet pëlqimi.

8. Monitorimi pas procesit- aplikohet pas fillimit të projektit. Kjo fazë kontrollon që të sigurohetqë ndikimet e projektit të mos kalojnë standardet ligjore dhe implementimi i masave zbutëse të bëhetashtu si është përshkruar në raportin e VNM-së dhe në vendimin për dhënien e pëlqimit mjedisor.


18

• Përmbledhja ekzekutive ose joteknike• Hyrja• Përshkrimi i qëllimeve të projektit• Diskutimi i marrëdhënieve të projektit të propozuar me politikat tjera të zonës së zhvillimit;• Përshkrimi i projektit dhe alternativat (përfshirë atë “no action”);• Përshkrimi i kushteve mjedisore në kohën e parashikuar të implementimit të projektit;• Vlerësimi i ndikimeve të secilës alternativë, me informata për kriteret e përdorura për vlerësim;• Vlerësimi krahasues i alternativave, përfshirë ndikimet e kundërta dhe ato përfituese;• Planin për menaxhimin e ndikimeve;• Diskutimi i pasigurive në bazë të parashikimeve dhe mungesës së të dhënave në raport;• Shtojcat (i gjithë informacioni teknik i përdorur për hartimin e raportit: fjalorthi, lista e akron-

imeve, referencat e përdorura; emrat e anëtarëve të ekipit përpilues të raportit dhe termat e ref-erencës).

Fig. 1. Skema standarde e rrjedhes së të dhënave gjatë procesit të VNM-së (Burimi: EIA Training Resource Man-ual UNEP, 2002)


19

Propozimi

Kërkesë e re

Ridizajnimi

Nuk aprovohet

Në këto faza është e nevojshme

pjesëmarrja e publikut

Marrja e vendimit

Fusha e mbulimit-Scoping

Kërkohet VNM

Përzgjedhja

Analiza e ndikimeve

Egzaminim fillestar mjedisor

Menaxhimi i ndikimeve dhe zbutja e tyre

Raporti i VNM

Shqyrtimi

Nuk kërkohet VNM

Pjesëmarrja e publikut

Aprovohet

Pjesëmarrja e publikut

Implementimi dhe përcjellja

Pjesa II

KËRKESAT E INSTITUCIONEVE FINANCIARENDËRKOMBËTARE

2.1 Konventa e ESPOO-së për VNM në kontekstndërkufitar

Konventa e ESPOO-s (The Convention on Environmental Impact Assessment in a TransboundaryContext) u adoptua në Espoo të Finlandës me 25 shkurt 19915 . Konventa përcakton detyrime dheobligime palëve që të vlerësojnë ndikimin ndërkufitar6 në mjedis të aktiviteteve të caktuara qysh në fazate hershme të planifikimit. Ajo gjithashtu hap rrugën për obligimet e përgjithshme të shteteve që tënjoftojnë dhe të konsultojnë njëra tjetrën për të gjitha projektet e mëdha që konsiderohen se do tëshkaktojnë ndikim të dukshëm mjedisor përtej kufijve. Konventa ka hyrë në fuqi me 10 shtator 1997. Një amandament në Konvente është adoptuar në vitin 2001 e i cili u hap rrugën për qasje në Konventëedhe vendeve që nuk janë anëtare të UNECE.

Lista e projekteve të mbuluara nga Konventa e ESPOO-s

Shtojca I përmban Listën e aktiviteteve që i nënshtrohen VNM, Shtojca II përmban dokumentacioninqë kërkohet, Shtojca III përmban kriteret e përgjithshme, Shtojca IV përmban procedurat e verifikimit,Shtojca V përmban analizat e pas-projektit, Shtojca VI përmban elementet e bashkëpunimit dhe Shto-jca VII përmban arbitrazhin.

21

1) Rafineritë bazë të derivateve; 2) Stacionet termo dhe hidroenergjetike; 3) Trajtimi, magazinimi dhe deponimi i mbeturi-

nave radioaktive4) Shkritoret e hekurit e çelikut, 5) Fabrikat e azbestit, 6) Impiantet kimike; 7) Ndërtimet e rrugëve të mëdha dhe hekurud-

have; 8) Tubacionet e derivateve dhe gazit;

9) Portet; 10) Deponimi i mbeturinave toksike dhe të

rrezikshme;11) Digat dhe rezervoaret e mëdha; 12) Nxjerrja e ujrave nëntokësor; 13) Përpunimi i mishit dhe letrës; 14) Minierat e mëdha; 15) Prodhimi i derivateve në det të hapur; 16) Magazinimi i derivateve dhe kimikateve; dhe17) Shpyllëzimet e mëdha.

5 http://www.unece.org/env/eia/ 6 “ndikim ndërkufitar”- cdo ndikim, jo me natyrë globale, mbrenda territorit nën juridisksion të një Pale, e shkaktuar nga aktiviteti i propozuar, burimi i

të cilit ndodhet në tërë apo në pjesë të caktuar të territorit nën juridiksionin e një Pale tjetër (neni 1).

2.2 Protokoli për Vlerësimin Strategjik Mjedisor (SEA Protocol)

Konventa e Espoos u pasua nga Protokoli mbi Vlerësimin Strategjik Mjedisor (Protocol on StrategicEnvironmental Assessment7 - SEA) që u aprovua në Konferencën ministrore “Mjedisi për Evropën”ne Kiev të Ukrainës me 21 maj 2003. Edhe pse e negociuar nga UNECE, Protokolli do të jetë i hapurpër të gjithë anëtarët e OKB-së.Protokoli kërkon nga Palët e tij që të vlerësojnë konsekuencat e planeve dhe programeve të tyre zyrtare.Protokoli gjithashtu ofron një pjesëmarrje të gjërë publike në vendimmarjen e qeverisë dhe në shumësektorë zhvillimor. Procesi i VSM në vendim-marrje ndërrmerret shumë më herët se sa VNM, dhe si e tillë është parë simjeti kryesor për zhvillimin e qëndrueshëm. Protokoli lejon identifikimin dhe parandalimin e ndikimevetë mundshme mjedisore që nga fillimi i procesit të vendimmarrjes, duke zhvilluar politika më të qën-drueshme të transportit se sa minimizimin e ndikimeve mjedisore në ndërtimin e rrugëve, dhe mundë-son që objektivat mjedisore të konsiderohen së bashku me ato socio-ekonomike, duke e sjell zhvillimine qëndrueshëm më afër. Protokoli ofron një pjesëmarrje të gjerë të publikut në vendimmarjen qeveritare në një numër sek-torësh zhvillimor që nga planifikimi i shfrytëzimit të tokës deri te transporti, nga bujqësia tek indus-tria, duke mbuluar që nga rafineritë e naftës deri te skiliftet. Publiku nuk do të ketë vetëm të drejtënpër të ditur për planet dhe programet, por edhe të drejtën që komentet e tij të merren në konsideratë,si dhe të njoftohet për vendimin që merret dhe arsyet se pse vendimi është marrë. Protokoli i ka 26 nene dhe 5 shtojca. Shtojca I përmban listën e programeve dhe planeve që duhet t`inënshtrohen procesit të VSM. Shtojca II përmban listën e projekteve që duhet t`i nënshtrohen proce-sit të VNM, në bazë të legjislacionit nacional. Shtojca III- përcakton kriteret për përcaktimin e efek-teve të rendësishme mjedisore përfshirë ato shëndetësore. Shtojca IV përcakton informatat që duhettë ekzistojnë në raportin mjedisor që duhet përgatitur nga çdo Palë për planet dhe programet subjektetë VSM. Shtojca V rregullon procedurën e informimit të publikut në procesin e VSM.


22

7 http://www.unece.org/env/eia/documents/protocolenglish.pdf

Pjesa III

KËRKESAT E INSTITUCIONEVE FINANCIARENDËRKOMBËTARE

3.1 Kërkesat e Bankës Botërore për Vlerësim tëNdikimit në Mjedis

Gjatë viteve të 80-ta Banka Botërore (BB) filloj të shqyrtojë implikimet mjedisore të veprimtarive të vetadhe krijoi nga një departament mjedisor në të 4 divizonet e veta. Në vazhdim të këtyre përpjekjeve përkonsiderimin e implikimeve mjedisore, me 1989 BB nxori Direktivën Operacionale të Ndikimit nëMjedis8 -ODEA (ndryshuar me 19919 ). Vlerësimi sipas direktivës mbulon projektet specifike dhendikimet tjera që mund të shkaktohen nga projektet. Qëllimi i Direktivës ishte që opsionet e projek-teve në konsiderim të jenë të qëndrueshme dhe sa më mjedisore10 . Të gjitha pasojat mjedisore duhettë njihen që në fazat e hershme të ciklit të projektit dhe të konsiderohen gjatë zgjedhjes, lokacionit, plan-ifikimit dhe dizajnimit të projektit. Poashtu vlerësimi duhet të identifikojë mënyrat për përmirësimin eprojekteve për parandalimin, minimizimin dhe kompenzimin e efekteve të dëmshme mjedisore. ODEA ndan vlerësimet mjedisore sipas: projekteve, rajoneve dhe sektorëve ku aktivitete zhvillimoretë ngjajshme por domethënëse planifikohen për një zonë të caktuar, për kredi investive sektorale dhekredi përmes ndërmjetësuesve, projekte emergjente të ripëtrirjes, dhe problemet e mëdha siq janë hol-limi i shtresës së ozonit ose ndotja e ujrave ndërkombëtar. Përgatitja e vlerësimit të ndikimit është përgjegjësi e huamarrësit, por BB e ndihmon dhe mbikqyr pro-jektet në mënyrë që të përzgjedh dhe përcakton natyrën dhe volumin e punës mjedisore që duhet bërë.Sipas ODEA-së shqyrtimi mjedisor fillon me identifikimin e seriozitetit të dëmit të mundshëm. Bankapërzgjedh të gjitha projektet dhe secilën prej tyre, varësisht prej karakterit, dimensioneve dhe ndjesh-mërisë e vendos në njërën prej 4 kategorive më poshtë:

23

8 World Bank Operational Directive 4.00 (1989) www.worldbank.org/oed/oeddoclib.nsf/ 9 Ky ndryshim e fuqizon më tepër pjesmarrjen e publikut duke kërkuar nga qeveritë huamarrëse të konsideroj pikëpamjet e grupeve të prekura dhe OJQ-ve. 10 Guidance on sustainability is provided in OMS 2.36, Environmental Aspects of Bank Work. 11 Aktivitetet që listohen në Shtojcën E si aktivitete të kategorisë B janë: agro-industritë e vogla; transmisionet elektrike, akuakultura dhe marikultura,

drenazhimet dhe ujitjet në shkallë të vogël, energjia e ripërtristhme, elektrifikimi i zonave rurale, turizmi, ujitja dhe kanalizimi në zonat rurale, pro-jektet e ujndarsve ; si dhe projektet e vogla të rehabilitimit, përkujdesjes dhe përmirsimit.

12 Aktivitetet që listohen në Shtojcën E si projekte të kategorisë C janë: edukimi, planifikimi i familjes, shëndetsia, ushqimi, zhvillimi institucional, ndihmateknike dhe projektet e resurseve njerzore.

Kategoria A Projektet që mund të kenë ndikim të madh në mjedis dhe që kërkojnë vlerësimmjedisor të plotë. (Shtojca E)

Kategoria B Projektet që mund të kenë efekte specifike mjedisore të kufizuar i cili duhet të hu-lumtohet por që nuk kërkon domosdoshmërisht një vlerësim të thellë mjedisor11 . Përprojektet e tilla zakonisht mjafton një Plan për menxhimin mjedisor (i cili plan për-gatitet edhe për projektet e Kategorisë A si pjesë e VNM së plotë).

Kategoria C Projektet për të cilat një analizë mjedisore normalisht nuk është e domosdoshme12 .

Kategoria D Projektet mjedisore për të cilat nuk kërkohet vlerësim pasi që zhvillimi i mjedisitështë fokus i tij dhe për të cilin supozohet se pasojat mjedisore vec janë konsideruar.

Vlerësimi mjedisor sipas BB duhet të jetë pjesë e studimit të fizibilitetit ose përgatitjes së projektit dheduhet tì dorëzohet Bankës e cila vendos për kredinë. Banka pret nga huamarrësi të koordinojë me ag-jensitë qeveritare dhe të marrë pikëpamjet e grupet e prekura si dhe OJQ-ve duke siguruar informa-cionin e nevojshëm për ta dhe duke i konsultuar.

3.2 Kërkesat e institucioneve financiare evropiane Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (European Bank for Reconstruction and Development- EBRD)EBRD13 është themeluar në vitin 1991 dhe përdor investimet për të ndihmuar zhvillimin e ekonomisësë tregut dhe demokratizimin në 27 vende që nga Evropa qendrore deri në Azinë qendrore.Dokumenti i Politikave Mjedisore të EBRD-së kërkon që të gjitha investimet dhe aktivitetet ebashkëpunimit teknik duhet tì nënshtrohen vlerësimit mjedisor (environmental appraisal) si pjesë e ku-jdesit financiar, ekonomik, ligjor dhe teknik. Ky vlerësim mjedisor duhet të inicohet që në fazat e her-shme të projektit. Banka përcakton llojin e vlerësimit që duhet bërë dhe njëkohsisht ofron udhëzimete nevojshme14 se si duhet kryer ai vlerësim. Sponzorizuesi i projektit është përgjegjës që tì ofrojëEBRD-së informacionet e nevojshme duke përgatitur një Plan të Veprimit në Mjedis, i cili bëhet pjesëe dokumentacionit ligjor të investimit të Bankës. Vlerësimi mjedisor i EBRD-së përfshin jo vetëm VNM-në paraprake por edhe Auditimin Mjedisor icili identifikon brengat e kaluara dhe të tashme mjedisore dhe shëndetësore, sigurinë nga rreziqet si dhepërgjegjësinë që lidhet me projektin.

Banka Evropiane për Investime (European Bank for Investments15 ) Banka Evropiane për Investime (EBI) është organ financiar i BE-së që financon projekte afatgjata nërajonin e shteteve të Afrikës, Karaibeve dhe Paqësorit si dhe të Evropës Qendrore dhe Lindore. Edhepse ka një autonomi të veten mbrenda BE-së, EBI vepron në pajtim me legjislacionin mjedisor të BE-së dhe aplikon kërkesat e Direktivës 85/337/EEC për VNM. EBI merr pjesë aktive në identifikimin e rreziqeve potenciale të projekteve dhe masa adekuate përzbutjen e tyre. Huamarrësi duhet të përgatis një VNM i cili duhet të përcillet me konsultimin e pub-likut. Gjatë përzgjedhjes së projektit, EBI mund të kërkoj futjen në kontratën e kredisë të dispozitaveadekuate që garantojnë mbrojtjen e mjedisit. EBI gjithashtu mund të intervenojë si konsultant në çësht-jet mjedisore dhe financojë identifikimin dhe përgatitjen e projekteve për përmirsimin e mjedisit.


24

13 http://www.ebrd.com/ 14 Principles of Action adopted by the E.B.R.D. March 1992, document ML057 15 http://www.eib.org/

Pjesa IV

KËRKESAT E LEGJISLACIONIT TË BE-së

4.1 Direktivat e BE-së për VNM

Komisioni Evropian, çështjen e adresimit të VNM e ka ngritur në Programin e dytë të VeprimitMjedisor në vitin 1977. Edhe pse e inicuar mjaft herët, pati kundërshtime të shumta. Komisioni kështundërmjet viteve 1977-1980 prodhoi rreth 20 drafte interne para se formalisht ta propozoj Direktivënmë 1980.

Direktiva 85/337/EECDirektiva 85/337/EEC16 mbi vlerësimin e efekteve të projekteve të caktuar publike ose private nëmjedis është sjellë më 1985 dhe ndryshuar më 1997. Direktiva kërkon që para se të jepet pëlqimimjedisor nga qeveria për projektet e tilla, duhet që të bëhet një vlerësim i efekteve potenciale mjedis-ore. Direktiva mishëron qasjen parandaluese të mbrojtjes së mjedisit duke kërkuar që para se organiqeveritar të jep pëlqimin në projekt, të bëhet një identifikim dhe vlerësim i efekteve potenciale të atijprojekti në mjedis.VNM do të identifikojë, përshkruajë dhe vlerësojë në mënyrën e duhur, në kuadrin e çdo rasti individual,dhe në përputhje me nenet 4 dhe 11, efektet e drejtpërdrejta dhe jo të drejtpërdrejta të një projekti mbibazën e faktorëve të mëposhtëm:

1. njerëzit, fauna dhe flora;2. toka, uji, ajri, klima dhe terreni;3. asetet materiale dhe trashëgimia kulturore; 4. ndërthurjen ndërmjet faktorëve që përmenden në pikën 1,2 dhe 3.

Direktiva definon kategoritë e projekteve që janë subjekt i VNM-së, cilat procedura duhet ndjekur dhepërmbajtjen e vlerësimit. Disa kategori të projekteve të listuara në Shtojcën I të Direktivës janë gjith-monë subjekt i VNM-së, përderisa ato në Shtojcën II janë subjekt i VNM-së kur plotësohen kriteret ecaktuar të vendosura për shtetet anëtare. Zhvilluesi i projektit duhet të pajis autoritetin kompetent me informatat e detajizuara relavante përprojektin që është subjekt i VNM-së, në mënyrë që të mundësohen komentet e autoriteteve mjedisorepara se pëlqimi të jepet. Elementet e informatave që duhet në raportin mjedisor nga zhvilluesi janëdhënë në Shtojcë IV. Gjithashtu edhe publiku duhet të njoftohet me kërkesën për dhënien e pëlqimitmjedisor dhe për këtë të shpreh mendimin e vet dhe kjo është e garantuar me Direktivën 2003/35/ECe cila e harmonizon legjislacionin e BE me kërkesa e Konventës së Aarhusit. Direktiva e VNM-së ka14 nene dhe 4 shtojca:

Shtojca I- Projektet që janë subjekt i nenit 4 (1)Shtojca II- Projektet që janë subjekt i nenit 4 (2)Shtojca III- Kriteret e përzgjedhjes të cilave u referohet neni 4 (3)Shtojca IV- Informacioni i cili u referohet nenit 5 (1)

25

16 Council Directive of 27 June 1985 on the assessment of the effects of certain public and private on the environment http://ec.europa.eu/environ-ment/eia/home

Direktiva 97/11/ECMë vonë Direktiva 85/337/EEC u amandamentua nga Direktiva 97/11/EC17 , që në fakt më shumëparaqiste një modifikim i dobësive të origjinalit se sa një amandamentim, sidomos në lidhje me llojet eprojekteve që duhet t`i nënshtroheshin VNM18 (në fakt numri i projekteve të Shtojcës 1 rritet nga 9në direktivën e vjetër në 21) si dhe informatat e nevojshme për të. Direktiva e re vendos disa ndryshimeprocedurale si dhe vendos kriteret e përzgjedhjes për marrjen e vendimit.

Direktiva e Vlerësimit Strategjik Mjedisor 2001/42/ECQëllimi i kësaj Direktive është që të sigurojë që pasojat mjedisore të planeve dhe programeve të cilatpritet të kenë efekte domethënëse mbi mjedisin janë identifikuar dhe vlerësuar gjatë përgatitjes së tyredhe para aprovimit. Publiku dhe autoritetet mjedisore mund të japin mendimin e tyre dhe të gjitharezultatet të integrohen dhe të merren në konsideratë gjatë procedurës së planifikimit. Pas aprovimittë planit dhe programit publiku duhet të informohet me vendimin dhe mënyrën se si ai është sjellë. Nëraste të ndikimeve ndërkufitare, shteti anëtar i prekur dhe publiku i tij informohen dhe kanë mundës-inë e bërjes së komenteve të cilat gjithashtu integrohen në procesin e vendimmarrjes.VSM kontribuon në planifikimin më transparent duke involvuar publikun dhe integruar konsideratatmjedisore, që është një nga synimet e zhvillimit të qëndrueshëm.Direktiva ka 15 nene dhe 2 shtojca: Shtojca I- përmban informacionet e kërkuara sipas nenit 5 respektivisht në Raportin Mjedisor. Shtojca II- që përcakton kriteret për përcaktimin e domethënies së mundshme të efekteve tëparashikuara në neni 3 pika 5.


26

17 Council Directive 97/11/EC of 3 March 1997 amanding Directive 85/337/EEC18 Në Kosovë bazuar në nenin 20 të Ligjit për Mbrojtjen e Mjedisit 2003/9, nga Qeveria e Kosovës është adoptuar Udhëzimi Administrativ për

Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis. Udhëzimi ka 36 nene dhe 3 Shtojca dhe në masë të madhe është bazuar në dispozitat e Direktivës së VNM. Gjithashtu është adoptuar edhe Udhëzimi Administrativ për Licencimin e personave dhe Ndërrmarrjeve për hartimin e raoprteve të VNM.

Pjesa V

Kërkesat e legjislacionit Kosovar për VNMVNM në Kosovë si procedurë është një praktikë relativisht e re, edhe pse me një emërtim tjetër ka ekzis-tuar në legjislacionin e viteve 80-ta. Si mjet ligjor është futur në Ligjin e parë për mbrojtjen e mjedisit19

në pjesën 4, nenet 20-24.Procesi i VNM-së ka filluar të zbatohet me miratimin e UA Nr. 09/2004. Për shkak të mangësive të U.A. për VNM si dhe për t`i dhënë rëndësinë që e meriton procesi, është marr vendimi që të përgatitetLigji për VNM Nr. 03/L-214, i cili është miratuar me 2009. Për këtë ligj nga Komisioni Evropian janëdhënë disa vërejtje për nevojën e harmonizimit të mëtutjeshëm të tij me direktivat relavante të BE-sëdhe është marr vendim për amandamentimin e këtij ligji. Amandamentimi e këtij ligji është bërë mendihmën e ekspertëve të BE-së.Tashmë janë në fuqi dy ligje që e kompletojnë kornizën ligjore që lidhet me procesin e vlerësimitmjedisor: Ligji për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis dhe Ligji për Vlerësimin Strategjik Mjedisor.

5.1 Ligji për VNM (Ligji Nr. 03/L-21420 ) ka për qëllim që të bëjë parandalimin ose zvogëlimin e ndikimeve negative nëmjedis të projekteve të propozuara nga aplikuesi. Ky Ligj përcakton procedurat për identifikimin,vlerësimin, raportimin dhe administrimin e ndikimeve mjedisore të një projekti të propozuar, me qël-lim që gjatë marrjes së vendimit nga MMPH për lëshimin e Pëlqimit Mjedisor të sigurohen të gjitha in-formatat relevante për mjedisin.Lista e projekteve që i nënshtohen VNM është e përcaktuar në Shtojcën I.

Lista e veprimtarive që i nënshtrohen VNM-së në Kosovë

27

19 Ligji për mbrojtjen e mjedisit 2003/9 përmban 3 lloje të përlqimeve mjedisore: pëlqimin mjedisore, lejen ekologjike (neni 22) dhe autrorizimin mjedisor(neni 23).

20 http://www.assembly-kosova.org/common/docs/ligjet/2010-214-alb.pdf

1 Prodhimi dhe procesimi i metaleve;2 Industria e mineraleve;3 Industria ekstraktuese;4 Industria kimike;5 Industria e tekstilit, lëkurës dhe letrës;6 Industria e gomës;7 Industria energjetike;8 Infrastruktura e transportit;9 Industria ushqimore;10 Trajtimi i mbeturinave dhe ujërave të shkarkuar;11 Projektet për depozitim, transport dhe furnizim të ujit;12 Industria e letrës, e drurit, e tekstilit, dhe e lëkurës;13 Turizmi;14 Bujqësia intenzive, pylltari dhe peshkataria; 15 Projekte të tjera.

Projektet tjera që i nënshtrohen VNM janë të përcaktuara në Shtojcën II, duke marrë për bazë kriterete përcaktuara në Shtojcën III.Për implementimin e ligjit janë aprovuar edhe një numër aktesh nënligjore për procedurat e VNM-së siq janë: - U.A. për përcaktimin e dokumenteve, sipas llojit dhe natyrës së projekteve ose aktiviteteve për të cilat

do të paraqitet aplikacioni;- U.A. Nr. 09/2011 për përcaktimin e mënyrës së informimit dhe pjesëmarrjen e publikut dhe palëve

të interesuara në procedurën e VNM-së; - U.A. Nr. 07/2011 për procedurat dhe kriteret për licencimin e personave fizik dhe juridik për hartimin

e raporteve të VNM-së;- U.A. Nr. 11/2011 për përcaktimin e vlerës së tarifës për shërbimet lidhur me procesin e VNM-së;- U.A. për Leje Mjedisore Komunale – në fazën përfundimtare të hartimit;- Udhëzuesi për përgatitjen dhe shqyrtimin e raporteve të VNM-së është duke u hartuar.

5.2 Ligji për VSM

Fusha e VSM rregullohet me Ligjin për VSM (Ligji Nr. 03/L-230 ) që ka për qëllim që me vlerësimstrategjik mjedisor të planeve dhe programeve, të sigurojë shkallë të lartë të mbrojtjes së mjedisit dheshëndetit të njeriut.Ky Ligj përcakton procedurat për identifikimin, vlerësimin, raportimin dhe administrimin e ndikimevemjedisore të një projekti të propozuar, me qëllim që gjatë marrjes së vendimit nga MMPH për lëshimine Pëlqimit Mjedisor të sigurohen të gjitha informatat relevante për mjedisin.VSM është proces i detyrueshëm për planet dhe programet nga fusha e planifikimit hapësinor dhe ur-banistik, në shfrytëzimin e tokës, bujqësisë, pylltarisë, peshkatarisë, energjetikës, industrisë, minierave,komunikacionit, menaxhimin e mbeturinave, menaxhimin e ujërave, telekomunikacionit, turizmit, tëcilat japin kornizën për zhvillimin e ardhshëm të projekteve të cilat i nënshtrohen vlerësimit të ndikimitnë mjedis në përputhje me Ligjin për VNM si dhe për planet dhe programet të cilat, duke marrëparasysh lokacionin në të cilin realizohen, mund të ndikojnë në zonat e mbrojtura, në habitatet naty-rore dhe në florën e faunën e egër.

5.3 Implementimi i legjislacionit

Më poshtë jepet pasyqra e vlerësimeve të rregulimit të legjislacionit horizontal, respektivisht VNM dheVSM e paraqitur në Raportet e Progresit të Komisionit Evropian.Tab. 2. Progresi në fushën e VNM dhe VSM sipas Raporteve të Progresit të KE-së.


28

Viti 2008 2009 2010 2011

Statusi Progres i vogël Pak progres Progres substancial Progres i kufizuar

Koment

Aprovimi idispozitave tëVNM brenda

Ligjit përmbrojtjen emjedisit23

Janë aprovuar ligjet për VNM dhe

VSM por të dyjaduhet të revidohenpër tu harmonizuarme legjislacionin e

BE-së24

Aprovimi i Ligjitpër VNM dhe

VSM si dhe rreg-ullave për pjesë-

marrjen e publikutnë proces25 .

Aprovimi i një UA për in-formim dhe pjesëmarrje të

publikut në VNM si dhe rreg-ulloreve tjera lidhur me VNM

dhe VSM.Implementimi i ligjit të VNM

ka filluar por cilësia e raporteve duhet të përmirësohet26 .

5.4 Korniza institucionale

Kuvendi i Kosovës është institucioni që aprovon ligjet përkatëse që rregullojnë fushën e legjislacionithorizontal, respektivisht VNM dhe VSM. Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor- Obligimet e MMPH-së përpos kompetencës në dhënien epëlqimeve mjedisore pas shqyrtimit të Raporteve të VNM-së, përfshijnë edhe procesin e përmbushjessë legjislacionit subsidar, procesit të pregaditjes dhe liçensimit të personave kompetent në fushën ehartimit të Raportit të VNM-së, sigurimin e pjesëmarrjes së publikut në marrjen e vendimeve për VNMsi dhe të realizimit të mbikqyrjes përmes Inspektoratit të MMPH-së. Komunat- Obligimet e Komunave si autoritete për mjedis, ndërlidhen me dhënien e lejës për punë përveprimtaritë e ndryshme ekonomike në përputhje me Planet Zhvillimore Komunale dhe PëlqimetMjedisore të lëshuara nga MMPH si dhe monitorimin e këtyre veprimtarive në përputhje me ligjin.


29

23 http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/press_corner/key-documents/reports_nov_2008/kosovo_progress_report_en.pdf 24 http://www.findthatpdf.com/search-3953224-hPDF/download-documents-ks_rapport_2009_en.pdf.htm 25 http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2010/package/ks_rapport_2010_en.pdf 26 http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2011/package/ks_rapport_2011_en.pdf

Pjesa VI

VSM si proces në KosovëMë poshtë jepet lista e planeve dhe programeve që kanë kërkuar pëlqim mjedisor për VSM: 1. Draft-planin zhvillimor te Komunën e Junikut;2. Draft-planin zhvillimor te Hanit te Elezit27 ;3. Zonën ekonomike dhe industriale ne Kerqev, Komuna e Lipjanit; 4. Ndertimi i Parkut ne fshatin Lumbardh, Komuna e Vushtrrisë. Për të parën dhe te dytën janë dhënë pëlqimet mjedisore, për të treten dhe të katërtën nuk e kanë pasdokumentacionin komplet, raportin e VSM. Kjo do të thotë që nuk ju ka dhënë pëlqimi mjedisor dhenuk kanë aplikuar më.Nuk ka informatë sa plane apo programe janë zhvilluar apo aprovuar pa VSM, sepse nuk ka regjistrimtë informatave. MMPH di vetëm për ato raste kur aplikohet për pëlqim mjedisor në VSM.

6.1 Rasti studimor 1. VSM për autostradën Morinë-Prishtinë-Merdar

Për tu trajtuar projekti i autostradës në vitin 2004 është formuar një Grup ndër-ministror. Procesi i VSMsipas personave kompetent është zhvilluar por ai është zhvilluar në vitin 2004 kur nuk ka ekzistuarLigji për VSM. Raporti i parë i VSM është kryer në vitin 2005 dhe është punuar nga Golder Asociates.Vlerësimet për seksionin 1, 2 dhe 3 janë përfunduar, sektori 4, 5, 6 dhe 7 janë në pritjet të vendimit,ndërsa sektorët 8 dhe 9 janë në proces shqyrtimi. Po atë vit është kryer dëgjimi publik por nuk ështëkryer eksproprimi. Rruga e 7 e autostradës ka përfshirë VSM e cila është bërë sipas standardeve mjedis-ore ndërkombëtare por edhe sipas kërkesave të ligjeve të VNM dhe VSM. Në 42 km e parë të autostradës janë 32 laguna dhe separator (ndarës) për sedimentimin e ujrave. Roli iish-MTPT (tash Ministrisë së Infrastrukturës) ka qenë që të ofroj informata rreth Raportit të VSM bazuarnë ligjet në fuqi të Kosovës si dhe në raport me kërkesat e BE-së. Janë organizuar debate me banorë ngakompania Poyry ku janë konsideruar kërkesat e banorëve kryesisht për mbikalime dhe nënkalime. Qeveria ka bërë rishikimin dhe rivlerësimin e dokumentacionit final të Raportit, mbi bazën e të cilitbëhet aprovimi i korridorit për ndërtim mbibazën e ndikimeve të identifikuara28 . Ku-vendi ka marrë vendimin për vazhdimin eprojektit bazuar në të gjitha konsiderimet.Konkluzion: Ka pasur lëvizje pozitive në ra-port të VSM por ende nuk ka një vendim tëshkruar (së paku nuk na është ofruar) përdhënien e pëlqimit mjedisor si dhe për kushtetshtesë që duhet të plotësohen gjatë procesittë ndërtimit. Nuk ka pasur pjesëmarrje tëmirëfilltë të publikut në vendimmarrje.

31

27 http://kk.rks-gov.net/hanielezit/getattachment/33cf227b-ee72-41d7-8afc-b9de91801388/Hani-i-Elezit-VSM.aspx 28 Pyetësori i plotësuar dhe intervista me z. Ramë Qupeva, drejtor i Departamentit të Infrastukturës Rrugore, Ministria e Infrastrukturës

6.2 Rasti studimor 2. Vlerësimit Strategjik Mjedisordhe Social (VSMS) për TC Kosova C/ e Re

Kosova e Re (ish Kosova C) është projekti kryesor dhe më i madh energjetik në Kosovën e pasluftës.Projekti si i tillë ka derivuar nga Strategjia Energjetike e Kosovës 2005-2015 e cila është aprovuar nëtetor 2005 nga Kuvendi i Kosovës. Kjo Strategji e bazon furnizimin e Kosovës me energji elektrike nga resurset e lignitit të cilat llogaritettë jenë 12-14 miliard ton, ku si fazë të parë parasheh ndërtimin e një TC me kapacitet 2000 MW (1000+ 1000 MW). Lokacioni i zgjedhur ishte afër blloqeve ekzistuese të KEK-ut për shkak të afërsisë meminierën e Sibovcit si dhe lehtësisë së kyqjes në rrjetin e shpërndarjes.Mbi bazën e projektit ekzistues, Banka Botërore procedoi dhe mbështeti financiarisht zhvillimin e njëprocesi të VSMS. Qeveria themeloi një Task Force për mbikqyrjen e procesit të vlerësimit strategjik mjedisor dhe social(VSMS) për të bërë vlerësimin e ndikimeve të pritshme në mjedis. Procesi i VSMS u zhvillua nga njëkonsorcium i huaj udhëhequr nga ERM Itali S.p.A, për disa muaj në fund të vitit 2007 dhe në fillim tëvitit 2008, i përcjell edhe me një komponentë të pjesëmarrjes së publikut në proces. Vendimi i marrë nga Task Forca e udhëhequr nga MEM dhe MMPH konfirmonte se ndikimet nëmjedis nuk janë aq të mëdha sa ta pengojnë zhvillimin e projektit. Përkundër kësaj, ministri i atëher-shëm i mjedisit premtonte përmirsim të ndjeshëm të situatës mjedisore. Ky vendim u kritikua shumënga ekspertët dhe shoqëria civile duke u thirrë në argumente të kundërta se ndikimet do të jenë tëmëdha duke marrë parasysh lokacionin e zgjedhur për ndërtim, cilësinë e lignitit për shfrytëzim, situ-atën e rënduar mjedisore dhe të shëndetit të banorëve të zonës si dhe kufizime tjera shtesë. Këto rezerva të ekspertëve dhe shoqërisë civile janë sublimuar në publikimin “Një përrallë moderneKosova C 2100 MW” e publikuar nga KFOS dhe REC në vitin 2007 e që nxiti një debat të madhshoqëror rreth kësaj teme. Projekti me nje kapacitet prej 2100 MW i aprovuar në Qeverinë e Kosovës në vitin 2006 ka filluarfazën përgatitore për thirrjen për shprehjen e interesit. Në vitin 2008, pas zgjedhjeve parlamentare,ndryshon kompozicioni i qeverisë, kur MEM pas 4 vjet pune shkrihet në kuadër të Ministrisë së Zhvil-limit Ekonomik, ndërsa që edhe projekti ndryshon emrin nga Kosova C në “Kosova e Re”. Megjithatëprocesi projektues zhvillohet nga strukturat e njëjta dhe me mbështetje të Bankës Botërore. Thirrja për shprehje të interesit nuk ndodhi deri në vitin 2010 kur në thirrje u lajmëruan 4 konsorci-ume ndërkombëtare. Disa nga kompanitë, gradualisht u tërhoqën nga gara për shkak të zvarritjes së pro-cesit nga qeveria por edhe të krizës financiare globale, kështu që thirrja e parë dështoi.Në vitin 2011, Banka Botërore pas propozimit të Panelit të Pavarur të Ekspertëve aprovoi për Ministrinëe Zhvillimit Ekonomik mbështetjen për zhvillimin e kapaciteteve të reja energjetike nga ligniti nëKosovë, duke përkrahur ngritjen e TCtë ri. Qeveria bëri revidimin e projektit,i cili tashmë përmban kapacitetet prej600 MW (ku qeveria ka 49% të aksion-eve në miniera dhe 31 % në gjenerim)dhe me Kosovën B si pjesë e kontratës.Qeveria dhe Banka Botërore kanëpremtuar dhe planifikuar zhvillimin enjë procesi të ri të VSMS për projektin eri krahas me përgatitjet për përsëritjen ethirrjes për shprehje të interesit.


32

6.3 Pjesëmarrja e publikut në rastin e TC të ri

Mbi bazën e projektit Kosova C, Banka Botërore procedoi dhe mbështeti financiarisht zhvillimin e njëprocesi të VSMS 29 . Qeveria themeloi një Task Force për mbikqyrjen e procesit të VSMS për të bërëvlerësimin e ndikimeve të pritshme në mjedis. Procesi i VSMS u zhvillua nga një konsorcium i huaj, ud-hëhequr nga ERM Itali S.p.A, për disa muaj në fund të vitit 2007 dhe fillim të vitit 2008, i përcjell edheme një komponentë të pjesëmarrjes së publikut në proces. Aktivitetet kryesore në fillim të projektit ishin: identifikimi i akterëve kyq: qeveria lokale dhe qendrore,KEK dhe punëtorët e tij, organizatat që hartojnë politika dhe hulumtime (think tanks), OJQ-të, ko-munitetet e ndikuara nga zhvendosjet dhe identifikimi i çështjeve kyqe të akterëve dhe shkalla e in-teresit dhe ndikimit nga ata. Gjatë fazës së pjesëmarrjes së publikut u organizuan gjatë periudhës 22.10-01.11.2007: 9 takime kon-sultative në fshatrat: Hade, Shipitulle, Grabovc, Sibovc, Lajthishte, Plemetin, Dardhishte, Mazgit, Obliq.Takimet kishin qëllim:- vendosjen e dialogut mes komuniteteve të ndikuara dhe Projektit për shqetësimet kryesore të komu-nitetit në sektorët e ndryshëm posaqërisht të atyre që kanë qenë të anashkaluar në procesin tradicionaltë konsultimeve; si dhe-të identifikojë metodat më të përshtatshme për konsultimet e ardhshme të këtyre komuniteteve.Debati i dytë publik u mbajt me 11.12.2007 me qëllim të: propozimit të skenarëve zhvillimore të pro-jektit; informimin për çështjet kryesore të identifikuara në draftin e parë të VSMS dhe mbledhja e ko-menteve publike të para mbi draftin e VSMS.Çështje kryesore që u ngritën gjatë debatit publik ishin: punësimi, mungesa e infrastrukturës (rrugëve,ujësjellësit, kanalizimit etj.); ndotja e ajrit, ujit dhe tokës; furnizimi i ç`rregullt me energji dhe zhvendosja(eksproprimi i tokave, kompensimi, korniza ligjore etj.). Faza e dytë e konsultimit përfundoi gjatë muajit Janar 2008 me qëllim që të: ndihmojnë në implemen-timin e udhëzimeve për konsultimet; koordinojnë dhe dokumentojnë konsultimet me komunitetin eafektuar; ndihmojnë në zhvillimin dhe implementimin e mekanizamve të ankesës; dhe të themelojnëdhe lehtësojnë forumet zhvillimore të komuniteteve. Gjatë kësaj faze janë organizuar: 57 takime/forume (950 pjesëmarrës) të komuniteteve (përfshirë ndar-jen e detyrave dhe përgjegjësive) si dhe Anketa me 1850 ekonomi familjare.

Anët pozitive të procesit të VSMS të ndërrmarrë në atë periudhë mund të llogariten: • Ndërrmarrja për herë të parë e një procesi të VSMS;• Inicimi dhe zbatimi i pjesëmarrjes së publikut në proces;• Vendosja e dialogut mes të qeverisë dhe komunitetit për problemin e njëjtë;• Adresimi i nevojave, shqetësimeve dhe brengave të komunitetit; dhe • Përfshirja e qeverisë lokale në proces.

Megjithatë mangësitë që i referohen procesit janë: - Mungesa e bazës ligjore të VSM-së (mungonte Ligji i VSM në periudhën që zbatohej VSMS);- Koha e shkurtër e zhvillimit të procesit të VSMS dhe pjesëmarrjes së publikut kur janë marrë

parasysh përmasat e projektit si dhe përvojat e deriatëhershme të institucioneve;- Mungesa e qartë e alternativave konkrete në projektin e propozuar (ose një TC prej 2100 MW

ose të mos ndërtohet fare).- Fati i vendimit të procesit të VSM-së edhe sot i paqartë pasi që projekti ka pësuar shumë

ndryshime prej kohës kur është realizuar VSM (2008).


33

29 aoa.ew.eea.europa.eu/tools/virtual_library/.../index_html?as

6.4 Raporti për implementimin e Ligjit të VNM-së

Më poshtë jepet pasqyra e kërkesave për VNM, atyre që janë furnizuar me pëleqime mjedisore, atyreqë një pëlqim mjedisor u është refuzuar si dhe kërkesat e papërfunduara përgjatë viteve 2004-2012.

Tab. 3 Numri kërkesave të proceduara në MMPH për VNM

Graf. 2. Numri kërkesave të proceduara në MMPH për VNM

Nga Tabela 3 dhe Grafikoni 2 shihet se numri më i madh i kërkesave është bërë në vitin 2010 (vitinkur është aprovuar ligji në fuqi i VNM-së) pra 248. Prej tyre, në 141 raste (57%) janë dhënë pëlqimetmjedisore, 97 (39%) janë refuzuar ndërsa 13 (4%) kanë mbet të papërfunduara apo në procedurë esipër. Në vitin 2012 numri i kërkesave për VNM ka qenë 143, prej të cilave 108 (75 %) janë dhënë pëlqimet,3 (2%) janë refuzuar ndërsa 33 kërkesa (23%) kanë mbetur në fazë shqyrtimi.Nga sektori i VNM-së janë inspektuar të gjitha kompanitë që kanë aplikuar për pëlqime mjedisore,gjatë procedurave të VNM-së.


34

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Numri i kërkesavepër VNM 63 130 190 128 137 196 248 183 143

Numri i vendimevepër pëlqime mjedis-

ore46 93 124 84 68 96 141 118 108

Numri i vendimevepër refuzim 17 37 48 40 69 68 97 51 3

Numri i kërkesave tëpashqyrtuara (të pa-

përfunduara)/ / 18 04 / 32 10 13 33

0

50

100

150

200

250

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Numri i kërkesave për VNM

Numri i vendimeve për pëlqime mjedisoreNumri i vendimeve për refuzim

Numri i kërkesave të pashqyrtuara (të papërfunduara)

Tab. 4 Numri i operatorëve që kanë filluar punë me dhe pa pëlqim mjedisor gjatë viteve 2004-2012

Graf.3. Numri i operatorëve që kanë filluar punë me dhe pa pëlqim mjedisor gjatë viteve 2004-2012

Nga Tab. 4 dhe Graf. 3 shihet një rritje e vazhdueshme e qëndrueshme e operatorëve të cilët kanë fil-luar punën pas marrjes së pëlqimit mjedisor, që reflekton edhe një rritje graduale të projekteve meefekte të pritshme në mjedis. Mirëpo shumë shqetësues është fakti nga Tab. 4 ku shihet se nga 8 vitet e raportuara nga MMPH, në6 prej tyre numri i operatorëve që kanë filluar punën pa pëlqim mjedisor është madje disa herë më imadh se ai me pëlqim mjedisor. Kjo është e dhënë alarmante për MMPH e sidomos për Inspektoratinmjedisor. Ka raste kur operatorët edhe kanë kryer shfrytëzimin e resurseve dhe operacionet tjera pa bërëasnjë kërkesë për dhënien e pëlqimit mjedisor.


35

0 20 40 60 80 100 120

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Numri i operatorëve që kane filluar punën pa pëlqim mjedisor

Numri i operatorëve që kanë filluar punën me pëlqim mjedisor

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Numri i operatorëve qëkanë filluar punën me

pëlqim mjedisor11 19 29 31 39 42 53 82 118

Numri i operatorëve qëkane filluar punën pa

pëlqim mjedisor35 74 95 53 29 54 88 36 /

Numri i operatorëve qëpunojne me pëlqim

mjedisor me afat të skaduar/ / / / / / / / /

6.5 Pjesëmarrja e publikut në rastin e VNM-veKushtetuta e Republikës së Kosovës, Neni 41, E Drejta e Qasjes në Dokumente Publike rregullon se:1. Secili person gëzon të drejtën të qasjes në dokumente publike.2. Dokumentet që mbajnë institucionet publike dhe organet e pushtetit shtetëror, janë publike, mepërjashtim të informacioneve që janë të kufizuara me ligj, për shkak të privatësisë, të sekreteve afaristeose të informacioneve të klasifikuara të sigurisë.Në nenin 52, Kushtetuta gjithashtu garanton se “institucionet e pushtetit publik angazhohen për t’igarantuar secilit mundësinë që të ndikojë në vendimet që kanë të bëjnë me mjedisin jetësor ku ajo/aijeton.”Ligji për Mbrojtjen e Mjedisit 03/L-025, Neni 52 rregullon funksionimin e Sistemit të InformimitMjedisor. Nenet 54, 55, 56 dhe 57 rregullojnë procedurat e informimit dhe pjesëmarrja e publikut nëproceset e vendimmarrjes dhe garanton që “secili person juridik ose fizik ka të drejtë të marrë pjesë nëvendimmarrje.”Sipas këtij Ligji, organet vendimmarrëse sigurojnë pjesëmarrje dhe rol aktiv të publikut gjatë vendim-marrjes me rastin e marrjes së vendimeve për: • vlerësimin strategjik mjedisor VSM; • vlerësimin e ndikimit në mjedis VNM; • procedurën e lëshimit të lejes ujore; • procedurën e lëshimit të lejes integruese dhe • nxjerrjen e ligjeve. Ligji për Mbrojtjen e Natyrës Nr. 03/L-233, Kreu VIII (nenet 148, 149, 150, 151, 152) rregullon qas-jen në informacion dhe pjesëmarrje të publikut në proceset dhe procedurat e mbrojtjes së natyrës dhebiodiversitetit.Ligji i VNM Nr.03/L-214, Kapitulli i IV (nenet 27, 28 dhe 30) rregullon procedurat për informimin,mbajtjen e evidencës si dhe vënia e të dhënave në shqyrtim. Ligji garanton që “konkludimet dhe reko-mandimet kryesore të përfshira në Raportin e VNM-së, si dhe propozim-mendimi i nënshtrohen de-batit public.” Ligji i VSM Nr.03/L-230, Kapitulli i IV (nenet 16, 17, 18 dhe 19) rregullon procedurat e Marrjes sëVendimit për dhënien e pëlqimit në raportin për VSM. Ndërsa me U.A. Nr.09/2011 për përcaktimin e mënyrës së informimit dhe pjesëmarrjen e publikutdhe palëve të interesuar në procedurën e Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis, përcaktohen rregullat përinformim. Sipas të dhënave të MMPH-së, në përputhje me legjislacionin për projektet e Shtojcës I dhe projektettjera që kanë ndikime të theksuara ne mjedis, janë mbajtur debate publike. Informimi për mbajtjen edebateve publike, është bërë nëpërmes mjeteve të informimit, ku përfshihet shpallja më së paku në njëgazetë ditore, për datën, lokacionin, kohën e debatit publik dhe sigurimin e dokumenteve te nevo-jshme.Debati publik është mbajtur në afat prej 20-30 ditësh pas informimit të autoriteteve mjedisore dhepublikut të interesuar. Prandaj publiku i interesuar dhe OJQ-të janë përfshirë në debate publike.Më poshtë jepet pasqyra e raportuar e rasteve ku janë organizuar pjesëmarrja e publikut në procesin eVNM.


36

Nëse i referohemi listës së paraqitur, shihet se gjatë periudhës 2004-2012 kemi gjithsej 1418 aplikimepër pëlqime mjedisore. Gjysma e këtyre debateve janë organizuar në lidhje me vendosjen e antenavetë telefonisë mobile.Nëse numri i aplikimeve për VNM përpjesëtohet me numrin e raportuar të proceseve të raportuara përpjesëmarrjen e publikut del se vetëm në 24 raste apo 1.6 % e totalit janë përcjell me komponentën epjesëmarrjes së publikut në vendimmarrje. Pra është evidente se shkalla e përfshirjes së publikut ështënë shkallë shumë të ulët.

Kufizimi i pjesëmarrjes së publikutSa i përket kufizimit të pjesëmarrjes së publikut në marrjen e vendimit, kjo çështje është e rregulluarnë Ligjin për Mbrojtjen e Mjedisit 03/L –025, Neni 58 Qeveria me qëllim të ruajtjes së interesit tëmbrojtjes dhe sigurisë së vendit, mund të kufizojë pjesëmarrjen e publikut në marrjen e vendimit, nganeni 57 të këtij ligji. Ligjit për Mbrojtjen e Natyrës Nr. 03/L-233, Neni 28 paragrafi 5, vetëm në rastet kur shpallja e shën-imeve për vlerën e mbrojtur të natyrës mund të paraqesin kërcënim për atë vlerë atëherë ato shënimemund të paraqesin fshehtësi në rastet tjera shënimet janë publike. Aktivitetet për pjesëmarrjen publikut dhe informimi janë si më poshtë: organizimi i debateve publikepër Strategjinë e Mjedisit, strategjitë sektoriale, për ligje të veçanta si dhe për raportet e VSM dhe VNM.


37

1. KEK: trajtimi/largimi i Materieve të Rrezikshme nga zona e gazifikimit në kuadër të projektitpër Pastrim dhe Rikuperim te Tokave.

2. Deponia e materieve të rrezikshme në Drenas. 3. KOSTT: Ndërtimi i largpërçuesit 400KV Prishtinë – Morinë (Kufiri i Shqipërisë). 4. MTI, KK Drenas: “Parku i Biznesit në Drenas”5. KOSTT: Ndërtimi i Nënstacionit të ri NS 400/110 kV Ferizaj 2 dhe linjave ndërlidhëse 400

kV dhe 110 kV6. LI-KOS Sh.p.k. Prizren për pëlqim mjedisor për eksploatimin e argjilës dhe fabrikën e prod-

himit të tjegullave ne Bellacërkë komuna e Rahovec7. “Kelkos Energy” Sh.P.K. Prishtinë për ndërtimin e kaskadave të HC gjeneruese përgjatë lumit

Lumbardhë të Deçanit8. “Era Energji” Sh.p.k. Prishtinë për ndërtimin e Impianteve të energjisë me erë në lokalitetin

Krajkovë dhe Vuçak, Drenas 9. Limak Kosova International Airport ,,Adem Jashari” zgjerimi i aeroportit në Vrell, Lipjan10. ,,Eurokos J.H.” Sh.P.K. Ferizaj për ndërtimin e HC gjeneruese ,,Brod 1,2,3”, Dragash11. ,,Eurokos J.H.” Sh.P.K. Ferizaj për ndërtimin e kaskadave dhe HC gjeneruese ,,Restelicë

1,2,3”, Dragash.12. IPKO Prishtinë, Antenë Telefonisë mobile ne Bukovik , Gjilan.13. IPKO Prishtinë, Antenë Telefonisë mobile ne Malisheve , Gjilan.14. IPKO Prishtinë, Antenë Telefonisë mobile ne Karaqevë, Ep Kamenice.15. IPKO Prishtinë, Antenë Telefonisë mobile ne Muçibabë , Gjilan.16. IPKO Prishtinë, Antenë Telefonisë mobile ne Kranidell, Kamenice.17. IPKO Prishtinë, Antenë Telefonisë mobile ne Strezovc, Kamenice 18. IPKO Prishtinë, Antenë Telefonisë mobile ne Kmetovc, Gjilan.19. IPKO Prishtinë, Antenë Telefonisë mobile ne Remnikë, Viti.20. IPKO Prishtinë, Antenë Telefonisë mobile ne Zhiti, Viti21. IPKO Prishtinë, Antenë Telefonisë mobile ne Viti22. IPKO Prishtinë, Antenë Telefonisë mobile ne Stublla e Epërme, Viti23. IPKO Prishtinë, Antenë Telefonisë mobile ne Kamenicë24. IPKO Prishtinë, Antenë Telefonisë mobile ne Domoroc, Kamenicë

6.6 VNM dhe liçencat e dhëna nga KPMMLiçenca për shfrytëzimLiçenca për shrytëzim definohet si më poshtë:Për mineralet e ndërtimit- përfshin shfrytëzimin e pjesëve ekzistuese dhe duhet të ketë një afat fillestarjo më të gjatë se 25 vjet, që mund të shtyhet për afate që nga 25 vjet.Për çdo lloj minerali tjetër: Kjo përfshin shfrytëzimin e pjesëve ekzistuese, dhe zgjat për jo më shumëse 40 vjet dhe nuk mund të shtyhet. Më poshtë jepet pasqyra kronologjike e kërkesave për liçenca për shfrytëzim.

Tab. 5 Pasqyra e dhënies së licencave për shfrytëzim të resurseve nga KPMM

Nga Tab. 5 shihet se ka një variacion të numrit të kërkesave sipas viteve me maksimumin në vitin 2011.Është shqetësuese se ka një mospërputhje të kërkesave të aprovuara dhe atyre të refuzuara në raportme numrin e kërkesave të shqyrtuara brenda vitit në disa raste.

Graf. 4 Pasqyra e dhënies së licencave për shfrytëzim të resurseve nga KPMM

Licencat kërkimore (për hulumtim)Për mineralet e ndërtimit: E vlefshme për 2 vjet dhe mund të shtrihet përveç 2 viteve. Ka një maksi-mum sipërfaqeje prej 250 ha për liçensë individuale. Minimumi i shpenzimit është vendosur tek €100/hapër vit. Në një ripërtëritje shpenzimi minimal i kryerjes së punës rritet në €1,000/ha për vit. Nëqoftëse shpenzimet e vlerësuara janë më të pakta se shpenzimet minimale të kryerjes së punës,atëherë i liçensuari duhet të paguajë diferencën KPMM si një taksë kërkimore.Për të gjitha mineralet e tjera: E vlefshme për 2 vjet për çdo shtyrje, shoqëruar me një reduktim prej


38

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Numri i kërkesave për licencë 20 46 53 58 45 47 41 59 /

Numri i licencave të dhëna 0 33 49 54 38 27 27 49 /

Numri i kërkesave të refuzuara 0 63 27 5 8 3 14 4 /

0

10

20

30

40

50

60

70

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Numri i kërkesave për licencë Numri i licencave të dhëna Numri i kërkesave të refuzuara

50 % të sipërfaqes së liçensuar. Ka një maksimum sipërfaqeje prej 100 km² për liçensë individuale.Minimumi i shpenzimeve është caktuar €100/ha për vit30 . Nga Tab. 6 shihet se numri i përgjithshëm i kërkesave gjatë periudhës raportuese 2004-2011 është 521,prej të cilave 321 (61%) janë aprovuar ndërsa 200 (395) janë refuzuar.Tab. 6 Numri i kërkesave dhe i licencave të lëshuara për hulumtim përgjatë viteve 2004-2011 (Burimi

KPMM)

Graf. 5. Numri i kërkesave dhe i licencave të lëshuara për hulumtim përgjatë viteve 2004-2011

Nga inspektimet në terren 2004-2010, është vërejtur një rritje progresive e operatorëve që punojnë paasnjë lloj liçence, me një rënie të vogël gjatë vitit 2011 (156).


39

0 20 40 60 80 100 120

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Numri i kërkesave të refuzuara Numri i licencave të dhëna Numri i kërkesave

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Numri i kërkesave 9 8 18 66 117 92 103 108 /Numri i licencave të dhëna 0 10 13 27 74 59 80 58 /

Numri i kërkesave të refuzuara 0 0 0 2 14 17 32 17 /

30 http://www.kosovo-mining.org/kosovoweb/al/mining/legislation.html

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Nr. i operatorëve që kanë filluar punën pa licence

20 69 76 80 150 147 268 156 /

Nr. i operatorëve që punojnë me licencë me afat të skaduar

/ / / / / / / / /

Graf. 6 Rritja e numrit të operatorëve illegal përgjatë viteve 2004-2011

6.7 Roli i Agjensisë Pyjore të KosovësNga të dhënat e APK del se gjatë periudhës 2005-2011 janë paraqitur 368 kërkesa për shrytëzim të tokëspyjore me një rritje të qëndrueshme që maksimumin e ka arrit në vitin e fundit të raportimit (2011).Prej këtij numri, 288 (78%) janë aprovuar duke ju dhënë pëlqimet ndërsa 80 (22%) janë refuzuar31 .

Graf. 7 Numri i kërkesave për shfrytëzim në AKP


40

0

50

100

150

200

250

300

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011Numri i operatorëve që kanë filluar punën pa licence

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Nr. i kërkesave 5 32 36 75 61 62 97Nr. i pëlqimeve të dhëna 4 31 36 71 37 17 92

Nr. i kërkesave të refuzuara 1 1 0 4 24 45 5

0

20

40

60

80

100

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011Numri i kërkesave Numri i pelqimeve të dhëna Numri i kërkesave të refuzuara

31 Pyetsori i plotësuar nga Agjencia Pyjore e Kosovës

Sa i përket kërkesave për hulumtim, shihet në Tab. 9 se vetëm në vitin 2011 kemi 6 kërkesa të bëra prejtë cilave të gjitha janë aprovuar.

Tab. 9. Numri i kërkesave për hulumtim

Tab.10. Numri i operatorëve ilegal të identifikuar gjatë inspektimit në zonat pyjore

Tab. 11 Numri i kontratave nga dhe sipërfaqja e shfrytëzuar e tokës pyjore

Graf. 8 Numri i kontratave nga dhe sipërfaqja e shfrytëzuar e tokës pyjore


41

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Numri i kërkesave / / / / / / 6

Numri i pëlqimeve të dhëna / / / / / / 6

Numri i kërkesave të refuzuara 0 0 0 0 0 0 0

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Numri i operatorëve ilegal identifikuar

0 0 1 2 4 1 0

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Numri i kontratave për shfrytëzim të tokës pyjore 4 31 36 71 37 17 92

Sipërfaqja e tokës së shfrytëzuar me kontratë ha 1 23 46 27 43 15 134

Sipërfaqja e tokës së shfrytëzuar me kontratë ari 31 921 627 782 1094 328 381

Sipërfaqja e tokës së shfrytëzuar me kontratë m2 46 559 711 1114 435 351 277

0

20

40

60

80

100

120

140

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

1

23

46

2743

15

134

Numri i kontratave per shfrytezim te tokes pyjore

Siperfaqja e tokes se shfrytezuar me kontrate ha

Sipas të dhënave të MBPZHR respektivisht AKP (që menaxhon me pyjet dhe tokat pyjore ku shumëoperatorë shfrytëzojnë resurse), del se gjatë viteve 2005-2011 janë dhënë 288 kontrata për shfrytëzimtë tokës pyjore. Nga kjo del se përmes këtyre kontratave shfrytëzohen 289 ha tokë + 416 ha (të shprehurme ari në Tab 11 sipas viteve) apo në total 705 ha.


42

Pjesa VII

KONKLUZIONET

7.1 Gjetjet e monitorimit

Më poshtë jepen disa nga gjetjte kryesore të procesit të monitorimit.

Legjislacioni në fuqi i VNM dhe VSM është në përputhje të madhe në harmoni me legjis-lacionin ndërkombëtar përkatës: Direktivën e BE-së për VNM dhe Protokolin e VSM.Përkundër sukseseve të arritura e që janë kryesisht të natyrës së vendosjes së bazës ligjorepërmes aprovimit të Ligjit për VNM dhe Ligjit për VSM, si dhe akteve nënligjore përcjel-lëse, zbatimi në praktikë mbetet problemi kryesor i vënies në jetë të këtij ligji.Janë nxjerrë edhe aktet përcjellëse nënligjore nga Ligji për mbrojtjen e mjedisit si dhe Ligjitpër VNM për të gjitha lejet mjedisore që lidhen me procesin e VNM: pëlqimi mjedisor, lejamjedisore, leja mjedisore komunale etj.Nga monitorimi nuk ka mundur të konstatohet se në sa raste Pëlqimi mjedisor është përc-jell edhe nga dhënia e Lejes mjedisore.

Komisioni parlamentar për mjedis ka qenë shumë aktiv gjatë viteve të fundit në këtë drej-tim. Vizita të shumta, raportime te bëra nga ministrat e dikasterëve përkatës si dhe ud-hëheqësit e agjensive respektive, dhe vet involvimin direkt në monitorim janë argument sedhënia e lejeve për ndërhyrje në mjedis ka marrë prioritetin e duhur.Në përgjithësi, koordinimi horizontal por edhe vertikal në mes institucioneve në procesine VNM dhe VSM është në faza shumë të hershme dhe i pakonsoliduar. Më problematikështë aspekti i bashkëpunimit MMPH-komuna ku zakonisht faji në ndërhyrjet e egra nëmjedis hidhet sa tek njëri sa te tjetri institucion.Sektori i VNM-së në MMPH ka numër jashtëzakonisht të vogël stafit (2 persona) që nukmjafton madje vetëm për të proceduar kërkesat e lëre më shumë. Komisionet profesionale ad-hoc që MMPH krijon për të shqyrtuar rastet e aplikimeve përVNM-së, nuk sigurojnë bazë të qëndrueshme për përcjelljen ditore të kërkesave.Në këtë drejtim sidomos aspekte të ngushta të veprimeve në mjedis, në mungesë të stafitdhe ekspertizë së kualifikuar shpesh mbesin të pambuluara nga ana e shqyrtuesit të ra-porteve të VNM.

Me rritjen e investimeve publike ka ardhur edhe deri tek rritja e kërkesave për pëlqimemjedisore në VSM. Dy janë projektet madhore investive që kanë kryer një lloj procedure përVSM: projekti i Autostradës Morinë-Merdare dhe projekti për TC Kosova e Re. Projektetkanë qenë mjaft të komplikuara të përcjeallura me një mungesë transparence të theksuar.Një risi është aplikimi për VSM në planet zhvillimore të komunave ku deri tani 4 komunakanë aplikuar për pëlqim mjedisor.

43

Kërk

esat

Inst

ituci

onet

dhe

re

surs

et n

jerë

zore

Legj

isla

cion

i

Vërehet një rritje e qëndrueshme dhe permanente e kërkesave për VNM deri në vitin 2010(kur ka arrit kulminacionin) e më pas vërehet një rënie kërkesash për pëlqim mjedisor. Proporcioni i dhënies së pëlqimeve mbetet i ndryshëm përgjatë viteve, mirëpo shpesh numrii pëlqimeve dhe i refuzimeve nuk përputhet me totalin e kërkesave të bëra. Nuk ka njëpasqyrë të qartë rreth fushave ku jepen më shumë pëlqime por me gjasë janë projektet eshfrytëzimit të resurseve natyrore (gurëthyes, xehe etj.) ato që dominojnë.

Është konstatim i mirënjohur tashmë se cilësia e raporteve të VNM-së që dorëzohen për pro-cedim në MMPH është shumë e dobët. Këtë e ka konstatuar edhe KE në Raportin e Pro-gresit 2011. Edhe pse janë shpallur dy konkurset për liçencim të personave që kryejnë VNM, ende asnjëperson fizik apo juridik nuk është pajisur me liçencë. Për dallim nga kjo, raportet e VSM kryesisht janë përgatitur nga organizata dhe kompani tëhuaja të kontraktuara nga investitorët (TC e ri, autostradën etj.) dhe kanë një cilësi më tëpranueshme.

Nga operatorё tё shumtё zhvillohen aktvitete ekonomike duke abuzuar me mjedisin, uparaqitёn raste ku prezenca e inspektorёve neglizhohet dhe refuzohet deri nё kёrcnime. Karaste tё shumta kur operatorёve u mungojnё Licensat dhe Pёlqimet Mjedisore nga KPMMdhe MMPH. Dёmet e shkaktuara nga shfrytёzimi nё çdo cep tё Kosovёs janё tё mёdha dheme pasoja tё pa-riparueshme. Situatё identike paraqiten edhe nё komunat tjera tё Kosovёs. Operatorёt ekonomik tё inspektuar nga Inspektorati mjedisor i MMPH (numëron 15 in-spektorë) si KEK, Ferronikel dhe Sharrcem, akoma qёndrojnё larg pёrmbushjes sё kriterevepёr menaxhim tё kёnaqshёm tё mjedisit. Ndaj tyre Inspektorati mjedisor ka ngrit padi nё Gjykata. Gjyktatat nё disa raste nuk kanёproceduar paditё e ngritura nga Inspektorati i MMPH pёr shkak tё formulimeve joprofe-sionale, duke zhagitur procedurat deri nё deklarim si lёndё tё pёrshkruara. Fajёsimet reci-proke nuk mungojnё, por pёr mjedisin e dёmtuar nuk ka justifikim! Nuk ka bashkёpunimin mes Inspektoratit qёndror dhe atyre komunale. Njёsoj ka mungesёtё bashkёpunimit mes Inspektoratit tё MMPH me ata tё KPMM, MBPZHR, MTI dhe tёministrive tjera32 .

Në rastin e VSM shihet se ka pasur një koordinim më të mirë në mes institucioneve përkatësekompetente për vendimmarrje: në të dy rastet janë krijuar Grupe Punuese/Task Force. Ajoqë konkludohet nga hulumtimi del se nuk ka pas një transparencë në procesin e vendim-marrjes në të dy rastet: ekipit hulumtues nuk i janë siguruar madje as Vendimet për theme-limin e grupeve punuese e lëre më dokumentacioni tjetër. Vendimi për pëlqim mjedisor në VSM, gjithashtu nuk është bërë publik as për projektin përmonitorim e as për publikun.Në VNM nuk ka ndonjë koordinim të konsoliduar. Vetëm KPMM është institucion që pretPëlqimin mjedisor para dhënies së liçencave për shfytëzim/hulumtim. Por shpesh nëseMMPH vonon me procedura atëherë jepet liçenca edhe pa pëlqim mjedisor.Bashkëpunimi me komunat ka vështitrësi. Leja për ndërtim kushtëzohet nga pëlqimimjedisor. Mirëpo komunat e kanë të drejtën që mund të mos lëshojnë leje ndërtimi edhe kurjepet pëlqimi mjedisor e kur komuna konstaton se projekti nuk është në harmoni me planetzhvillimore të komunës përkatëse.


44

Kërk

esat

për

VNM

Rapo

rtet

e

VNM

dhe

VSM

Insp

ektim

etBa

shkë

puni

mi

ndër

-inst

ituci

onal

32 Konkludime të nxjerra nga Tryeza e Rrumbullakët “Inspektorati mjedisor” e mbajtur me 11 dhjetor 2011 dhe dokumentari “Sfidat e inspektimitmjedisor” përgatitur nga Klan Kosova si pjesë e projektit.

Në legjislacionin mjedisor të Kosovës, pjesëmarrja e publikut është e rregulluar në mënyrëtë kënaqshme për kushtet vendore. Janë të siguruara të drejtat kushtetuese dhe ligjore. Porzbatimi në praktikë tregon problem.Është shumë i vogël numri i debateve publike të organizuara për pëlqime mjedisore. Sipasraporteve edhe në këto pak debate të organizuara, pjesëmarrja e publikut ka qenë në niveltë ultë. Arsyet llogariten nga më të ndryshmet: që nga informimi jo-adekuat e deri te skep-ticizmi i qytetarëve se mund të ndryshojnë diçka me fjalën e tyre.Në rastin e TC Kosova C/e Re ka pasur një komponentë të pjesëmarrjes së publikut, porqë nuk ka qenë i konsoliduar nga aspekti ligjor dhe me një tempo të përshpejtuar. Qytetarëtnuk kanë marrë ndonjë “feedback” se çka nga brengat e tyre janë marrë në konsideratë.

Raporti i dorëzuar Komisionit parlamentar nga ana e MMPH-së kostaton se “nuk ështëlëshuar asnjë pëlqim në zonat e mbrojtura të natyrës”. Argumentet flasin ndryshe. Rasti i Qendrës Protokolare të Kuvendit të Kosovës në Gërmi,pëlqimi për planin e fshatit turistik në Prevallë, Fabrika e ujit në Grykë të Rugovës, Hidro-centrali “Lumbardhi” në Grykën e Lmbardhit në Deçan etj., janë disa nga rastet ku janëdhënë pëlqimet në një formë ose tjetrën. Nëse nuk janë dhënë përlqimet mjedsiore atëherësituata është edhe më keq se kaq sepse janë ndërhyrje që rendë kanë cënuar qëllimin e sh-palljes së atyre zonave nën mbrojtje.Rast aktual dhe shumë “i nxehtë” ku është duke u injoruar plotësisht procedura e VSM dheVNM më pas është rasti i Master Planit zhvillimor në Brezovicë, sponzoruar nga KomisioniEvropian dhe Qeveria e Kosovës.

Aplikuesit për VNM dhe VSM kryesisht janë investitorë qofshin të brendshëm apo tëjashtëm, si dhe në raste të caktuara institucione (ministri, komuna). Aktualisht baza ligjoreështë e rregulluar por duhet punuar më shumë në informimin e tyre për procdurat si dhelehtësimin e tyre në mënyrë që investitorët të mos largohen. Operatorët kanë përgjegjësi për respektimin e ligjeve por kanë edhe të drejtat që ua garan-ton ligji sidomos në kohëzgjatjen e procedurave.


45

Pjes

ëmar

rja e

pub

likut

në

ven

dim

mar

rjePë

lqim

et m

jedi

sore

në

zon

at e

mbr

ojtu

raOp

erat

orët

dhe

ap

likue

sit

7.2 Rekomandimet• VNM dhe VSM mbesin ende proceset dhe procedurat më standarde edhe më të mira që ta

parandalojnë shkaktimin e dëmit mjedisor qysh në fazat e planifikimit të projekteve investive mendikim potencial negativ në mjedis.

• Të respektohet legjislacioni në fuqi për VNM dhe VSM me të gjithë mekanizmin përcjellës im-plementues (aktet nënligjore).

• Sektori i VNM pranë MMPH-së duhet urgjentisht të forcohet si në aspektin kuantitativ (tëpunësohet staf i ri shtesë) ashtu edhe në atë kualitativ (të rritet kapacitetet profesionale dheekspertiza).

• MMPH duhet të rris transparencën për procedurat e dhënie së pëlqimeve mjedisore dhe që lejetqë janë dhënë të jenë në dispozicion të publikut.

• MMPH duhet urgjentisht të liçencoj personat fizik dhe juridik që hartojnë raportet e VNM dhetë njëjtit të bëhen publik për operatorët ekonomik.

• MMPH duhet të krijoj data-bazën e të liçencuarve duke respektuar kriteret e profesionalizmitdhe ekspertizës. Është çështje e operatorëve se cilin duan ta zgjedhin. Kështu MMPH do e sig-uronte kontrollin e sistemit si edhe cilësinë e raporteve të VNM e VSM.

• Bashkëpunimi si në rrafshin horizontal (në mes dikastereve qeveritare dhe agjensive ekzekutivetë pavarura) ashtu edhe në rrafshin vertikal (me komunat) duhet të përmirësohet në mënyrë tëfuqishme. Roli i Komisionit Parlamentar për Mjedis në këtë aspekt mbetet i pa-kontestueshëmdhe neutral.

• Inspektorati mjedisor duhet të jetë shumë aktiv në mbikqyrjen e implementimit të këtij legjisla-cioni.

• Komunat duhet të faktorizohen fuqishëm në këtë sektor. Asnjë pëlqim mjedisor apo leje tjetërnuk e “detyron” komunën për lejet ndërtimore nëse projekti nuk është në harmoni me planet esaj zhvillimore dhe urbane.

• Pjesëmarrja e publikut duhet të fuqizohet dhe respektohen dispozitat ligjore në këtë aspekt.Është e nevojshme edhe një fushatë vetëdijësimi për të drejtat e publikut në vendimmarrje përmjedisin.

• Duhet të ndërpriten menjëherë aktivitetet në zonat e mbrojtura që nuk janë pajisur me pëlqimmjedisor dhe lejet tjera përcjellëse.


46

raportdocuments.rec.org/publications/implementimi_i_legjislacionit_al.pdf · okb organizata e...

Documents