ontwerp prinses máxima centrum: ‘bij moeilijke …...uit het boekje. 36 digitaal sparingsproces...
TRANSCRIPT
GEZONDHEIDSZORG
facil it ies, (medische) technologie en wetenschap in de zorgwww.fmtgezondheidszorg.nl
datalekken: zo halveert de zorg het aantal meldingen
Besmettingspreventie redt levens, voorkomt leed en reduceert kosten
grootste virtuele ziekenhuis in de Vs geopend
Ontwerp Prinses Máxima Centrum: ‘Bij moeilijke keuzes prevaleert
het belang van het kind”
Nieuw Ommelander Ziekenhuis Groningen boordevol techniek
2018 |3
Dräger
De nieuwe
NEN-EN-ISO 7396 is er!
Wat houdt dit in voor u? Wij
ondersteunen u graag bij deze vraag
met consulatie en training.
Dräger Gas Management Systems uw
partner voor de nieuwe NEN-EN-ISO
7396.
Ook Ook voor gecertificeerde
gassendistributiesystemen in laboratoria
is Dräger uw partner!
MEER INFO: WWW.DRAEGER.COM
Dräger. Technology for Life®
FMT GEZONDHEIDSZORG 3
de eerste iNdruk
De ICD is een klein apparaatje met een shockfunctie dat direct
ingrijpt bij levensbedreigende hartritmestoornissen. Patiënten
met een ICD moeten vaak voor controle naar het ziekenhuis
waarbij de ICD ‘wordt uitgelezen’. Het Catharina Ziekenhuis heeft een
Remote Care-afdeling opgezet om de ICD op afstand te monitoren.
Elke nacht voert de ICD automatisch een hartcontrole uit, zonder dat de
patiënt dit merkt. De ICD in het lichaam van de patiënt, communiceert
met een kastje naast het bed. Via dat kastje wordt, als er afwijkende waar-
den zijn, automatisch een rapport verzonden naar het ziekenhuis. Op deze
manier worden belangrijke zaken eerder ontdekt en kan er beter naar
gehandeld worden. Ook kan de patiënt op elk moment, op eigen initiatief
een controle doen bij een ‘niet pluis’ gevoel. Ook deze gegevens worden
automatisch naar het ziekenhuis verzonden. Voor de patiënt een gerust-
stellende gedachte dat hij nauwlettend in de gaten wordt gehouden.
Op afstand uitlezenOp deze manier monitort het ziekenhuis 1.500 hartpatiënten met een ICD
of een geïmplanteerde hartritmemonitor. “Beide apparaten worden op
afstand uitgelezen. Het gaat om patiënten met kamer-hartritmestoornis-
Het Catharina Ziekenhuis
monitort op afstand 1.500
hartpatiënten met een iCd of
een geïmplanteerde hartrit-
memonitor. Onze eerste indruk:
vernieuwende zorg die op basis
van technologie veel voordelen
biedt.
sen of patiënten waarbij de cardioloog deze diagnose vermoedt. De mees-
te mensen wonen natuurlijk in de omgeving Eindhoven, maar we houden
ook patiënten uit New York en Azerbeidzjan in de gaten”, legt verpleeg-
kundige Wilco van Lankveld uit. “In de ochtend komen die gegevens bij
ons binnen en kijken wij of er bijzonderheden zijn. Wij zien of een patiënt
last heeft gehad, of er een shock is toegediend, of dat er technische proble-
men zijn. We zijn geen hartbewaking, maar door deze continue monito-
ring op afstand, verleen je op een andere manier zorg die veel voordelen
oplevert.”
Minder pOlibezOeken“Deze werkwijze scheelt ziekenhuisbezoeken. Zo hoeft een patiënt, als
alles goed gaat, bijvoorbeeld maar één keer in plaats van twee keer per jaar
op de poli te komen”, zegt verpleegkundige Claire Vredegoor van het
Hart- en Vaatcentrum. “Bovendien kunnen we een probleem eerder tacke-
len. Door eerder in te grijpen voorkomen we een ernstige complicatie. En
niet in de laatste plaats; het werkt kostenbesparend”, benadrukt Van Lank-
veld, “alleen door dit soort vernieuwingen toe te passen in de zorg, kun-
nen we de zorg voor iedereen in de toekomst betaalbaar houden.” <
Verpleegkundige Claire Vredegoor van het Hart- en Vaatcentrum en verpleegkundige Wilco van lankveld (r) van de remote Care-afdeling.
Catharina Ziekenhuis succesvol met hartbewaking op afstand
FMT GEZONDHEIDSZORG4 FMT GEZONDHEIDSZORG4
iN deZe uitGave
8“Bij moeilijke keuzes prevaleert het belang van het kind” 22
Ommelander Ziekenhuis Groningen: “Begrijpelijk, bescheiden en functioneel”
prinses máxima centrum
6 Het nieuwe Prinses Máxima Centrum is een lean ziekenhuis.
8 LIAG-architect Thomas Bögl over het Prinses Máxima Centrum:
“Bij moeilijke keuzes prevaleert het belang van het kind”.
12 Marmoleum zet opnieuw de standaard.
ommelander ziekenhuis groningen
20 Kennismaken met het nieuwe Ommelander ziekenhuis.
22 Janneke Procee en architect Robbin Leeuwenkamp: “Begrijpelijk,
bescheiden en functioneel”
24 Ommelander Ziekenhuis boordevol techniek.
26 Siemens Healthineers: Bouwen aan zorg met toekomst.
27 Ommelander Ziekenhuis bouwt zes identieke OK’s.
30 Harwig Installatietechniek trots op Ommelander Ziekenhuis.
32 Een project om trots op te zijn.
33 Gedreven experts bouwen ziekenhuis uit het boekje.
36 Digitaal sparingsproces beleeft primeur bij OZG.
veiligheid
46 Workshop besmettingspreventie.
48 Risicovolle ruimten vragen om herleidbarecertificeringen.
50 Naslagwerk “Besmettingspreventie in de gezondheidszorg” voorziet in
behoefte.
hotfloor
16 ENGIE, Jan Snel en Wilhelmina Kinderziekenhuis, slaan
handen succesvol ineen: drie OK’s in tien weken.
17 OK’s bouwen in recordtijd.
medische technologie
13 Philips neemt EPD Solutions over.
45 Robotarm voor het allereerst ingezet bij operatie MMC.
Nieuwe ziekenhuizen en handboek besmettingspreventie
In deze editie laten we u kennismaken met twee nieuwe ziekenhuizen: het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie en het Ommelander Ziekenhuis. Beide zieken-huizen zijn unieke gebouwen die zich op meerdere terreinen onderscheiden. Belang-rijke overeenkomsten in beide gebouwen zijn de aandacht voor de patiënt, het duur-zame karakter, de kwalitatief hoogwaardige uitstraling en de innovatieve technologie.
We hebben het al vaker gesteld; de techno-logie wordt in de zorg steeds belangrijker. Niettemin blijft de gedragscomponent van de zorgverlener ook van grote invloed op de kwaliteit van de zorg. IGJ i.o. (voorheen IGZ) meldt recent dat bijvoorbeeld handhygiëne in de nodige ziekenhuizen nog beter kan. De gedragscomponent kwam ook aan de orde tijdens de workshop die FMT Gezondheids-zorg onlangs organiseerde over besmet-tingspreventie. Natuurlijk ging het hier over technologie en wat nog beter kan. Maar het ging ook over het menselijk handelen en de wijze waarop dit kan worden beïnvloed. Een conclusie van de bijeenkomst was dat besmettingspreventie niet alleen kostenbe-sparend werkt, maar nog belangrijker: ook mensenlevens redt en veel leed kan voorko-men. In deze editie treft u ook een verslag aan van deze workshop.
Ik wens u veel leesplezier.
Cor van Litsenburg,Hoofdredacteur FMT Gezondheidszorg.
editorial
FMT GEZONDHEIDSZORG 5
TDVTDV
onze partners
38Sint Maartenskliniek: ‘alles komt veel meer samen in het nieuwe gebouw’
diversen
14 Veiligheid/ICT: Datalekken: zo halveert de zorg het aantal meldingen.
38 Huisvesting: Sint Maartenskliniek: ‘alles komt veel meer samen in het nieuwe gebouw’.
41 Actueel: korte nieuwsberichten.
44 Innovatie: Co-creatie partnerschap Robot Care Systems en
Sint Maartenskliniek.
52 ICT: Intermountain Healthcare opent grootste virtuele ziekenhuis van de VS.
53 Interieur: Losleg vinyl voor razendsnel-le renovaties zorgomgevingen.
54 NVTG: Organisaties bundelen krachten om beschikbaarheid en kwaliteit van technici in de gezondheidszorg te waarborgen.
55 Bedrijvenindex.
58 Colofon, advertentie-index.
huisvesting
FMT GEZONDHEIDSZORG6
Gedeelde VOOrzieninGenHet centrum deelt een aantal installaties en
voorzieningen met ‘de buren’: het UMC Utrecht
en het WKZ. Wim van Schie: “We gebruiken de
elektriciteitsvoorziening van het UMC Utrecht,
dat een eigen energiecentrale heeft. En dus ook
‘hun’ noodstroomvoorziening. Die is voor de
ingebruikname natuurlijk getest; in de komende
weken vindt de eerste noodstroomtest plaats
terwijl we in bedrijf zijn. Het buizenpostsysteem
is voor het laboratorium aangesloten op het
UMC Utrecht, evenals de zuurstofleidingen. Die
lopen over het plafond van de verbindingsbrug
naar het WKZ. De beddencentrale, ook een
voorbeeld van doelmatigheidswinst door te
delen. De OK’s en kinder-IC’s gebruiken we van
het WKZ. En we gebruiken met WKZ en UMC
Utrecht samen één HiX-systeem, onder andere
vanwege het gezamenlijke gebruik van IC en
OK-voorzieningen en de afdeling Radiotherapie
is dat verreweg het meest praktisch. De doelma-
tigheid die we op deze manier bereiken is een
voorwaarde om een toonaangevend specialis-
tisch zorg- én onderzoekscentrum op deze schaal
te kunnen exploiteren.”
rOnd de OpeninG“We hebben natuurlijk een hectische tijd achter
de rug”, aldus Van Schie. “Het gebouw werd drie
maanden later opgeleverd, maar de openingsda-
tum 18 mei stond vast en bleef staan. Er was dus
flinke tijdsdruk. We hebben tijdens het proces
van vijf weken inhuizen ook de restpunten van-
uit de bouw opgelost, zoals rond het openen en
sluiten van deuren en het gebouwbeheersysteem
voor het inregelen van de installaties. Een aantal
voorzieningen zijn we nog gepland aan het
inregelen terwijl we al in bedrijf zijn. De eerste
evaluaties zijn positief.” Richard Kamman: “Het
is mooi om te zien dat dingen die we cruciaal
Het Prinses Máxima Centrum is ge-
bouwd op het Utrecht Science Park
De Uithof, naast het Wilhelmina
Kinderziekenhuis (WKZ) en het UMC Utrecht.
In het centrum zijn zorg, onderzoek en opleidin-
gen in de kinderoncologie geconcentreerd. Het
Prinses Máxima Centrum werkt samen met een
geselecteerd aantal andere ziekenhuizen (shared
care centra), zodat de jonge patiënten minder
complexe onderdelen van de behandeling in een
centrum in hun eigen regio kunnen ontvangen,
onder regie van het Prinses Máxima Centrum.
Het nieuwe Prinses Máxima Centrum
in utrecht is het enige centrum
in zijn soort, zeker in Nederland.
en ook in europa bestaat nergens
anders een kinderoncologisch
centrum van deze omvang. dat
betekende dat er vooraf geen
referentiekader was voor de
inrichting van de technische facili-
teiten. een spannend avontuur dus!
Facilitair manager Wim van schie
en iCt-directeur richard kamman
vertellen erover.
Het centrum deelt een aantal installaties en voorzieningen met ‘de buren’: het uMC utrecht en het Wkz. de zuurstofleidingen lopen over het plafond van de verbindingsbrug naar het Wkz. foto derako en peter de ruig.
Door: Dietske van der Brugge
De ambities zitten in zorg, onderzoek en opleidingen
Het NieuWe PriNses MáxiMa CeNtruM IS EEN lEaN ZIEkENHuIS
FMT GEZONDHEIDSZORG 7
voerders die de processen aansturen. We hebben
in SLA’s vastgelegd wat de prestaties zijn die we
van de systemen verwachten, en de strategische
partners hebben verantwoordelijkheid om te
zorgen dat het systeem dat niveau ook continu
levert. Deze constructie geeft ons als relatief
kleine speler maximale slagkracht.”
Ook voor de oplossing die is gekozen om patiën-
tgegevens te kunnen uitwisselen met de shared
care ziekenhuizen is de omvang van de organisa-
tie van doorslaggevend belang geweest. Kam-
man: “Het is met ongeveer 20 partnerinstellin-
gen overzichtelijk genoeg om behandelend
artsen van de shared care ziekenhuizen een
Prinses Máxima Centrum -account te geven,
zodat ze met een VPN-token op ons EPD kun-
nen inloggen. Daarmee voorkomen we een hoop
gedoe, want er zijn wel regionale XDS-netwer-
ken, maar nog geen landelijk werkend systeem.”
sMart buildinG“We hebben behoorlijk wat smart-toepassingen
in het gebouw verwerkt”, vertelt Van Schie. Er
zitten honderden sensoren in het centrum, die
gezamenlijk de bediening aansturen van zonne-
schermen, deuren, enzovoorts. We hebben ook
de infrastructuur aangelegd om track & trace-
systemen te kunnen introduceren, die we kun-
nen gebruiken voor kostbare spullen. Als je je
infuuspompen bijvoorbeeld altijd kunt terugvin-
den, bespaar je jezelf niet alleen een hoop zoe-
ken, maar het voorkomt ook dat er gehamsterd
wordt op de afdelingen.” Kamman: “We kunnen
overigens ook mensen gaan tracen. Dat zal na-
tuurlijk met heel veel privacy-waarborgen omge-
ven worden. In de praktijk betekent het juist dat
de patiënt ermee wint aan bewegingsruimte,
want je kunt de kinderen meer vrijheid toestaan
als je kunt zien waar zij zijn. In het algemeen is
ons beleid voor persoonlijke smart-toepassingen
dat mensen het zelf moeten willen. Als patiënten
en ouders aangeven dat het fijn is om een VR-
applicatie om wat voor reden dan ook beschik-
baar te hebben, prima, doen. Maar we gaan geen
aanbodgestuurde VR-hoogstandjes uitrollen.
Alles draait hier maar om één ding: het belang
van de ouders en kinderen.” <
Ook het feit dat de onderzoeksgroepen zo dicht
op de patiëntenzorg zitten maakt dit gebouw
uniek in hoe we het gebruiken. We moeten dus
goeddeels onze eigen standaards ontwikkelen,
maar we hebben een flinke duurzaamheidsambi-
tie. Die komen tot uiting in de weging van le-
vensduur en energieverbruik bij inkoopspecifi-
caties, maar ook in de installaties die we hebben
geselecteerd. We krijgen zonnepanelen en heb-
ben een systeem voor warmte-koude-opslag; dit
gebouw is trouwens goedkoper om in de winter
warm te houden dan om in de zomer koel te
houden. Alle verlichting is LED, en ons voe-
dingsconcept is niet alleen het beste uit het
oogpunt van zorg, maar maakt de hoeveelheid
eten die wordt weggegooid ook veel kleiner dan
in ziekenhuizen gebruikelijk is.“
iCtHet Prinses Máxima Centrum straalt uit dat al
hun ambities in de inhoud van zorg en onder-
zoek zitten, en dat ze verder lean zijn. Dat is
nadrukkelijk ook het geval voor de ICT. “Als je
voorop zou willen lopen in de ontwikkeling van
zorg-ICT, dan zouden we hier een afdeling van
50 tot 60 mensen nodig hebben. Dat willen we
helemaal niet”, stelt Richard Kamman. “Onze
harde ICT-faciliteiten kun je onderverdelen in
werkplekken, communicatie en netwerken. De
zorgapplicaties zijn ondergebracht in de HiX-
bubble, die we delen met het UMC Utrecht en
het WKZ. Voor de andere applicaties hebben we
cloudoplossingen, waarvan het beheer is uitbe-
steed aan strategische partners. Wij zijn de regie-
vinden voor de zorg die we willen geven ook
werken zoals we hadden verwacht. We wilden
dat het centrum kinderen zoveel mogelijk acti-
veert, en dat doet het. De prikkels om uit bed te
komen als dat kan, werken. We zien kinderen en
ouders door het hele gebouw, ze zoeken de ABO-
ruimtes (bedoeld voor Afleiden, Bewegen en
Ontmoeten), ook daadwerkelijk op. Je ziet dat
mensen makkelijk hun weg vinden, dat ouders
de balkons van de ouderkind-kamers gebruiken
om even buiten te kunnen zitten.
duurzaaMHeid“Dit ziekenhuis lijkt op geen enkel ander zieken-
huis”, zegt Wim van Schie. “Natuurlijk hebben
we voor de start evengoed wel benchmarkgege-
vens gebruikt, onder meer voor de installatie van
de energievoorziening, maar alleen al het aantal
vierkante meters per patiënt is hier bijvoorbeeld
zo afwijkend, dat je alle data van anderen moet
modificeren om er iets aan te kunnen hebben.
alles draait hier maar om één ding: het belang van de ouders en kinderen. foto derako en peter de ruig.
dit ziekenhuis lijkt op geen enkel ander zieken-huis”, zegt Wim van schie. foto ronald tilleman.
“Dit ziekenhuis lijkt op geen enkel ander ziekenhuis”
huisvesting
FMT GEZONDHEIDSZORG8
LIAG-architect Thomas Bögl over het Prinses Máxima Centrum
“Bij moeilijke keuzes prevaleert het Belang van het kind”
thomas Bögl (1968) twijfelde als jongere of hij arts of architect wilde
worden. Het werd architectuur, maar de zorg bleef hem trekken. Nadat hij
in 2009 partner werd bij LiaG architecten en bouwadviseurs, een bureau dat
vooral een portfolio van onderwijsgebouwen had, aasde hij op een kans om
een ziekenhuis te kunnen ontwerpen.Door: Dietske van der Brugge
FMT GEZONDHEIDSZORG 9
“Bij moeilijke keuzes prevaleert het Belang van het kind”
Die kans deed zich voor met de aanbesteding van het Prinses
Máxima Centrum voor kinderoncologie. De inschrijving van
LIAG in 2011 sloot maximaal aan bij het ontwikkelingsgerichte
zorgconcept van het Prinses Máxima Centrum (PMC): we behandelen
geen kanker; we behandelen kinderen. De ziekte en behandeling moeten de
normale ontwikkeling van het kind zo weinig mogelijk verstoren, dus we
moeten een fysieke omgeving bieden die een gewone en gezonde ontwik-
keling van de patiënten stimuleert en ondersteunt. De inzending van LIAG
resulteerde in de ontwerpopdracht, en uiteindelijk in het ziekenhuis dat
afgelopen maand werd geopend; een ziekenhuis dat met een oppervlak van
meer dan 40.000 m2 het grootste ziekenhuis voor kinderoncologie van
Europa is.
prOCes Van jarenBögl: “Het is een langdurig proces geweest; de PMC-bestuurders hebben
op verschillende fronten tegelijk gestreden. De zorgconcentratie van de
kinderoncologie was een zaak van lange adem, en het neerzetten van het
gebouw per definitie ook. Pet af dat ze dit megaproject voor elkaar hebben
gekregen.
Voor ons startte het verhaal met de tender in 2011. Wij hebben er met
meer dan tien mensen aan gewerkt. In het jaar erop hebben we het schets-
ontwerp en het eerste VO gemaakt. Het DO dateert van 2014; later dat jaar
kwam de omgevingsvergunning rond en in februari 2016 startte de bouw
en op 18 mei j.l. zijn de eerste patiënten ingehuisd.”
Het ziekenhuis bestaat uit een gekoppeld onderzoeks- en zorggebouw. Het
onderzoeksgebouw huisvest verschillende laboratoria, onderzoeksruimten
en een parkeergarage. In het zorggebouw zijn de poliklinieken, de ver-
pleegafdelingen en verblijfsruimtes gevestigd. Thomas Bögl: “In moeilijke
afwegingen prevaleerde het belang van de kinderen. Zo hebben we de
verpleegkamers van de minst mobiele kinderen (de patiënten die een
stamceltransplantatie ondergaan) gesitueerd aan de kant waar ze het mees-
te kunnen beleven aan hun uitzicht. Dat is niet direct onder de technische
voorzieningen die benut moeten worden in die verpleegkamers. Dat moest
dan op een andere manier opgelost worden: kinderen gaan voor.”
eVidenCe based desiGnHet ziekenhuis is ontworpen volgens het idee van Evidence Based Design.
Met ‘evidence’ kan wetenschappelijke kennis worden aangeduid, maar het
kan ook gaan om gevalideerde ervaringskennis of kennis die is ontwikkeld
door het evalueren van de ontwerpen voor bestaande gebouwen.
“Onderzoek naar de invloed van ziekenhuisarchitectuur op kankerpatiën-
ten laat zien dat er een directe relatie is tussen omgeving, zintuiglijke prik-
kels en het verhogen van stress”, vertelt Bögl. “Gezonde prikkels, die in
hoeveelheid en intensiteit te reguleren zijn, en stressreductie, zijn dus be-
langrijke uitgangspunten geweest bij het ontwerp van het gebouw en ook
van het interieur van ontwerper MEKK’. Wij hebben in het begin van het
ontwerproces een psycholoog in dienst genomen die tevens als arts had
gewerkt. Verder kwam er een heleboel goede input uit het project ‘Meedoen
is groeien!’, een samenwerking met de faculteit Industrieel Ontwerpen van
de TU Delft.
Het gebouw moest positiviteit uitstralen. dat hebben we met ons team meegegeven als handtekening. foto ronald tilleman.
gedesoriënteerd raken in spanningvolle situa-
ties.”
erVarinGskennisBögl noemt kinderparticipatie vanzelfsprekend:
“De Kinderraad van het PMC heeft actief mee-
gedaan in de ontwikkeling van het gebouw. Ook
de VOKK (de Vereniging van Ouders van Kinde-
ren met Kanker) is van onschatbare waarde
geweest.
Overal waar kinderen en ouders komen, moet je
naar buiten kunnen kijken, er moet daglicht zijn
en uitzicht. De akoestiek is belangrijk in dat
verband. En het gebouw moet het de gebruiker
makkelijk maken om zich te oriënteren. Dat is
van belang voor je gevoel van geborgenheid.
Bovendien moeten ouders die van de kamer
afgaan binnen één minuut terug kunnen zijn;
dat is niet alleen een kwestie van afstanden, maar
ook van reductie van het risico dat mensen
En tenslotte zijn we zelf veel aan het kijken en
voelen geweest. Zo hebben we bijvoorbeeld
bewust geen systeemplafonds in de Ouder Kind
Eenheden gemaakt, wat wel min of meer stan-
daard is. Ga zelf maar een tijd op een bed liggen
in een kamer met een systeempafond, dan ont-
dek je dat je binnen de kortste keren die gaatjes
gaat liggen tellen, of er patronen in gaat zoeken.
Dat moet je de kinderen niet aandoen. Die Ou-
der Kind Eenheden zijn een ander speciaal ele-
ment van het PMC: elke verpleegkamer heeft
een naastgelegen ouderkamer. Op deze manier
kunnen familieleden op een meer natuurlijke
manier bij hun kind blijven.”
huisvesting
FMT GEZONDHEIDSZORG10
een ziekenhuis bouw je niet voor de eeuwigheid, dus er moet flexibiliteit in het ontwerp zitten. foto derako en peter de ruig.
thomas bögl. foto Hannah anthonysz.
de bouwkosten van het prinses Máxima Centrum bedragen 181 miljoen euro. foto derako en peter de ruig.
liaG architecten en bouwadviseurs tekende voor het ontwerp en de bouw is gerealiseerd door de combinatie pro liberis. foto ronald tilleman.
den: het inrijden van de verbindingsbrug met
het WKZ. De brug, een staalconstructie met
gekleurde glaspanelen, is in segmenten gebouwd.
Hij is er uiteindelijk op één nacht ingereden. Een
fascinerende gebeurtenis, omdat hij over een
bestaande brug heen getild moest worden, waar-
bij de tussenruimte maar drie centrimeter was,
en omdat de bovenleiding van de nieuwe snel-
tram niet geraakt mocht worden. Bovendien
moet hij natuurlijk ook nog hij exact tussen de
twee gebouwen passen.”
liaG siGnatureBögl, op de vraag wat herkenbare LIAG-elemen-
ten in het ontwerp zijn: “Het gebouw moest
positiviteit uitstralen. Dat hebben we met ons
team meegegeven als handtekening. Die ‘bewe-
gende’ gevel, die afhankelijk van de plaats waar je
staat van karakter lijkt te veranderen, is daarvan
wel het meest sprekende voorbeeld denk ik. Een
ziekenhuis associeer je met wit; maar de leefwe-
reld van kinderen met kleur en beweging. Dat
zijn de elementen waarmee de buitenkant van
het gebouw is ontworpen.” <
instroom van kinderen per leeftijdsgroep onvol-
doende voorspelbaar is. Maar het principe is wél
overeind gebleven in het creëren van de ABO-
ruimtes, bedoeld voor Afleiden, Bewegen en
Ontmoeten.
Thuis zit je ook niet de hele dag op je slaapka-
mer; in het ziekenhuis moeten dus andere ver-
blijfsruimtes zijn: een loungeruimte, media-
theek, muziekstudio, ontdekcentrum,
bouwplaats, een ‘park’.”
Bögl over de toekomst van het gebouw: “Een
ziekenhuis bouw je niet voor de eeuwigheid, dus
er moet flexibiliteit in het ontwerp zitten. We
hebben het gebouw met hele grote overspannin-
gen en zonder balken ontworpen, zodat het
relatief eenvoudig is om te schuiven met wanden
en delen van het gebouw in de toekomst van
functie te kunnen veranderen. Stel dat de zorg er
over een aantal jaren heel anders uitziet, bijvoor-
beeld dat bijna alles ambulant plaatsvindt, of
met dagopnames. Dan moeten de ouderkamers
een andere bestemming kunnen krijgen. Daar is
rekening mee gehouden.
Spannende momenten tijdens de bouw? Die zijn
er altijd. Thoma Bögl: “Een paar maanden gele-
Het PMC is als gespecialiseerd kinderoncologie-
centrum voor zorg en onderzoek van deze om-
vang uniek in Europa. Dat maakt de ‘post occu-
pancy evalution’, de evaluatie van bestaande
ziekenhuisontwepen tot een complexe opgave.
LIAG heeft twaalf ziekenhuizen geanalyseerd, in
en buiten Nederland.
Bögl: “De verpleegkamers zijn zo gemaakt dat
daar in principe geen medische handelingen in
verricht worden. Het moet een veilige plek zijn
voor de kinderen. We hebben ze zo bemeten dat
je het bed een kwartslag kunt draaien, zodat de
kinderen ook gewoon op de grond kunnen
spelen, zoals je dat thuis ook doet. Prikken en
behandelen: als het éven niet noodzakelijk is
ergens anders. Piepende alarmen van infuus-
pompen: buiten de kamer! Dat laatste was nog
lastig, want de apparatuur moest door een
brandwerende muur heen om dat te realiseren.”
leeftijdsGrOepenBögl: “Aanvankelijk wilde we het gebouw indelen
naar leeftijdsgroepen, omdat kinderen het meest
hebben aan leeftijdgenoten. Dat uitgangspunt
konden we niet overeind houden, omdat de
FMT GEZONDHEIDSZORG 11
Het prinses Máxima Centrum telt 87 kamers waar kinderen én hun ouders kunnen verblijven. foto ronald tilleman.
interieur
FMT GEZONDHEIDSZORG12
MarMOLeuM ZET OPNIEuw DE STaNDaaRD
natuurlijk COMfOrtMarmoleum is duurzaam en CO
2-neutraal. Het
is gemaakt van hernieuwbare natuurlijke grond-
stoffen zoals lijnolie, hars, houtmeel, jute en
kalksteen. Een onderscheidend voordeel van
Marmoleum is ook dat het hygiënisch, antista-
tisch en bacteriostatisch is. Dat wil zeggen dat
micro-organismen zich niet aan het oppervlak
kunnen hechten. Zo draagt de vloer bij aan het
verkleinen van het risico op allergieën of be-
smetting met een ziekenhuisbacterie. De be-
schermende finish maakt schoonmaak en onder-
houd eenvoudig. In het Prinses Máxima
Centrum draagt het gehele interieur bij aan de
totaalbeleving van de zorg die mensen verlenen
en ontvangen. De vitale kleuren en smetteloze
toplaag van Marmoleum zorgen voor een begrij-
pelijke en herkenbare routing. Verschillende
kleurschakeringen zijn toegepast, namelijk Mar-
moleum Fresco, Marmoleum Striato Original,
Marmoleum Piano en Marmoleum Concrete.
Merkidentiteit in eiGen kleurOok de merkidentiteit van het ziekenhuis komt
terug in de vloer. Zo is een kleurstelling ontwik-
keld die aansluit bij het oranje uit het logo van
het Prinses Máxima Centrum. Forbo Flooring
vond de basis voor deze ‘special’ in Marmoleum
Concrete Orange Shimmer. Dit is een neutraal
kleurenpalet met warme en koele tinten beton,
waarin een vleugje oranje doorschemert. De
speciaal voor het ziekenhuis ontwikkelde kleur-
stelling is feitelijk een diapositief daarvan: in
deze variant voert de oranje schakering juist de
boventoon en niet het betongrijs. Met dit kleur-
accent laat het centrum voor kinderoncologie
een duidelijk signatuur achter. Niet alleen om de
huisstijl te benadrukken, maar ook om de missie
daarachter te verbeelden. Die missie is even
ambitieus als het gebouw met zijn faciliteiten:
ieder kind met kanker genezen, met optimale
kwaliteit van leven. <
Door: Forbo Flooring
Kinderen krijgen ruim baan in het Prin-
ses Máxima Centrum: ze hebben hun
eigen kamer en mogen ook daarbuiten
alle ruimtes ontdekken. Het centrum voor kin-
deroncologie wil kinderen met kanker een ver-
trouwde omgeving bieden. Ontwerpbureau
MMEK’ maakte een plan waarbij alle ruimtes zo
zijn ingedeeld en ingericht dat ze een vanzelf-
sprekend geheel vormen. De vloer, die meer dan
20.000 vierkante meter bestrijkt, is daarbij een
bepalende factor. De architect zocht naar een
speelse, kleurrijke uitstraling en vroeg Forbo
Flooring om dat idee te vertalen naar een tech-
nisch advies. De keuze voor het type vloer was
van meet af aan onbetwist. Met zijn natuurlijke
karakter en veelzijdigheid is Marmoleum de
gouden standaard in de gezondheidszorg.
Fris en levendig is het interieur
van het nieuwe Prinses Máxima
Centrum. Maar achter die onbe-
vangenheid schuilt een krachtig
statement. dat komt tot uitdruk-
king in de kwaliteit van de mate-
rialen en kleurstellingen. Zo
werd voor de vloeren het uiterst
duurzame Marmoleum gekozen.
Forbo Flooring maakte op verzoek
zelfs een unieke variant, die
gezichtsbepalend is.
FMT GEZONDHEIDSZORG 13
PHiLiPs NEEMT EPD SOluTIONS OvER
verwachting in juli dit jaar worden afgerond,
onder voorbehoud dat aan alle gebruikelijke
voorwaarden is voldaan.
Gedetailleerde anatOMisCHe 3d-infOrMatie “Deze baanbrekende innovatie van EPD biedt
gedetailleerde anatomische 3D-informatie van
het hart tijdens ablatieprocedures bij hartritme-
stoornissen en is uniek in de branche”, aldus
Frans van Houten, CEO van Philips. “De techno-
logie heeft het potentieel om tegemoet te komen
aan de belangrijke onvervulde behoefte om de
behandeling in realtime te evalueren – een van
de belangrijkere beperkingen van de huidige
standaardprocedures, waaraan veel behoefte is.
De overname versterkt ons vermogen om het
leven van aritmiepatiënten te verbeteren, en ligt
geheel in lijn met onze strategische plannen om
ons portfolio oplossingen voor beeldgestuurde
therapie te verbreden en winstgevende groei op
de lange termijn voor Philips te realiseren.”
interVentiOnele beeldVOrMinG en naViGatie“Ik ben erg blij dat Philips het nieuwe thuis
wordt voor ons product, onze activiteiten en
onze mensen”, aldus prof. Shlomo Ben-Haim,
oprichter en bestuursvoorzitter van EPD Soluti-
ons. “De expertise van Philips en hun leidende
rol op het gebied van interventionele navigatie
en beeldvorming is een perfecte strategische
match met EPD. Ik ben ervan overtuigd dat we
als onderdeel van Philips in staat zullen zijn om
EPD te laten groeien en om over de hele wereld
vele elektrofysiologen en patiënten te helpen,
waarbij we ernaar streven om de behandelings-
kosten te verlagen, routering en behandeling te
vereenvoudigen en de effectiviteit van de proce-
dures uiteindelijk te verbeteren.”
De combinatie van de interventionele beeldvor-
mingssystemen van Philips (zoals Azurion) en
het systeem voor cardiale beeldvorming en navi-
gatie van EPD biedt de gegevens en kaarten die
door elektrofysiologen worden gebruikt om
verschillende soorten katheters te navigeren voor
het lokaliseren en behandelen van hartritme-
stoornissen. Het systeem van EPD, dat in febru-
ari dit jaar een CE-markering heeft gekregen, is
gebaseerd op zelfontwikkelde software-algorit-
mes en elektromagnetische sensoren voor een-
malig gebruik die in combinatie met standaard
elektrofysiologische katheters worden gebruikt.
Verschillende toonaangevende ziekenhuizen in
Europa hebben het systeem al geïnstalleerd. De
aanvraag om het systeem ook op de Amerikaan-
se markt te mogen brengen (510(k)-procedure)
wordt op dit moment beoordeeld door de Ame-
rikaanse Food & Drug Administration (FDA).
Wanneer de overname is afgerond, gaat EPD –
inclusief alle medewerkers – deel uitmaken van
het Philips-onderdeel Image-Guided Therapy.
Prof. Shlomo Ben-Haim blijft bij Philips betrok-
ken om nieuwe activiteiten op basis van deze
overname te ontwikkelen. <
Van de nieuwsredactie
Door een gedetailleerd 3D-beeld van de
anatomie van het hart te genereren,
helpt het systeem voor cardiale beeld-
vorming en navigatie van EPD [1] elektrofysiolo-
gen om hun weg in het hart te vinden. Daarnaast
kan met het systeem tijdens diagnostische en
therapeutische procedures bij hartritmestoornis-
sen de positie en richting van katheters worden
bepaald. Deze baanbrekende technologie biedt
mogelijkheden om routering en behandeling te
vereenvoudigen, behandelingsresultaten direct te
kunnen bekijken en uiteindelijk de effectiviteit
van procedures te verbeteren.
Met deze overname breidt Philips zijn diensten
en portfolio uit op het gebied van interventio-
nele beeldvormingssystemen, slimme katheters
en plannings- en navigatiesoftware en kan het
bedrijf nieuwe oplossingen introduceren in de
markt voor de beeldgestuurde behandeling van
hartritmestoornissen. Deze markt is nu al meer
dan 2 miljard euro waard [2] en groeit met dub-
bele cijfers. Philips betaalt de overname met 250
miljoen euro in contanten en middels uitgestelde
voorwaarden-gerelateerde betalingen. In ver-
band met deze voorwaardelijke betalingen ver-
wacht het bedrijf bij voltooiing van de transactie
een voorziening van ongeveer 210 miljoen
euro [3] te moeten boeken. De transactie zal naar
Philips heeft een overeenkomst om
ePd solutions over te nemen.
ePd solutions is een innovator op
het gebied van beeldgestuurde
procedures bij hartritmestoor-
nissen.
Medische technologie
philips azurion.
[1] Het systeem voor cardiale beeldvorming en
navigatie van EPD is niet verkrijgbaar in de VS.
[2] Potentiële markt voor Philips; met de overname
van EPD zal de totale potentiële markt voor beeld-
gestuurde therapie voor Philips meer dan 8 miljard
euro waard zijn.
[3] Geschatte actuele waarde van de voorwaarde-
lijke betalingen.
veiligheid / ict
FMT GEZONDHEIDSZORG14
Door: Bastiaan Bakker, security expert bij Motiv
datalekken: ZO HalvEERT DE ZORG HET aaNTal MElDINGEN
tientallen medewerkers die zonder toestemming in
een patiëntendossier gluren? slechte publiciteit,
boetes en schadeclaims kunnen het gevolg zijn. Hoe
voorkomen zorginstanties dat toch al krappe bud-
getten door een ondermaatse security nog verder
onder druk komen te staan?
De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) ontving in 2017 maar liefst
10.000 meldingen van datalekken. Daarvan was bijna een derde
afkomstig uit de sector Gezondheid en welzijn. Ziekenhuizen,
apotheken en andere zorgaanbieders brachten de toezichthouder op de
hoogte van ruim 3.000 (mogelijke) datalekken.
Vaak zijn menselijke fouten de oorzaak van een datalek. Persoonsgegevens
worden verstuurd naar de verkeerde patiënten, per ongeluk gepubliceerd
of bij het grofvuil gezet. Slechts sporadisch gaat het om bewust misbruik,
zoals begin dit jaar het geval was in het Haagse HagaZiekenhuis. Tiental-
len medewerkers konden de nieuwsgierigheid niet onderdrukken toen
realityster Samantha de Jong met een overdosis was opgenomen. Zonder
toestemming keken ze in het patiëntendossier van ‘Barbie’.
besCHerMende MaatreGelenHet HagaZiekenhuis in Den Haag weet sinds kort wat de gevolgen kunnen
zijn van zo’n datalek. Het ‘neuzen’ in het EPD van De Jong werd breed
uitgemeten in de media en de reacties waren niet mals. Volgens de Patiën-
tenfederatie is er ‘uiterst onzorgvuldig’ gehandeld en heeft het ziekenhuis
te maken met een ‘cultuurprobleem’.
De AP noemde het een ‘ernstige zaak’ en kondigde een onderzoek aan. Als
hier ‘ernstige verwijtbare nalatigheid’ uit blijkt, kan de toezichthouder een
boete opleggen. Juridische claims door het slachtoffer zijn in zo’n geval
ook niet uit te sluiten. Deze tips helpen datalekken en de gevolgschade te
voorkomen:
1. Monitor inloggen EPD continu
NEN 7513 stelt eisen aan de toegangsregistratie van zorgverleners tot
elektronische patiëntendossiers. Alle acties van zorgverleners moeten in
een systeem worden gelogd. Na vermeend misbruik moet de patiënt of de
toezichthouder de mogelijkheid hebben om de logging te raadplegen. Nog
beter is om de logging continu te monitoren op onrechtmatigheden en bij
verdachte situaties binnen 24 uur de betrokken persoon feedback te vra-
gen/te confronteren met het de geconstateerde feiten.
2. Zorg voor een passende beveiliging EPD
De bescherming van patiëntendossiers stopt uiteraard niet bij monitoring.
Het gaat om de beveiliging van veelal bijzondere persoonsgegevens en
bastiaan bakker
FMT GEZONDHEIDSZORG 15
Daar is de chatapp niet veilig genoeg voor. Het-
zelfde kan worden gezegd over toepassingen als
Dropbox, WeTransfer en Skype. Zorg voor vei-
lige alternatieven en stimuleer het gebruik hier-
van.
7. Investeer in securityawareness
Artsen, verplegend personeel en andere mede-
werkers zijn zeer betrokken bij de behandeling
van patiënten. Daardoor staan ze open voor
voorlichting over het belang van privacy en
security en de consequenties van een onzorgvul-
dige omgang met persoonsgegevens. Het vergro-
ten van het beveiligingsbewustzijn kan op uit-
eenlopende manieren. Een daarvan is het leren
van fouten zoals het ongeoorloofd neuzen in een
patiëntendossier. Wijs bijvoorbeeld tijdens een
training op de consequenties.
Dataveiligheid is in de zorg een groot goed waar
patiënt en behandelaar beiden recht op hebben.
Als we het aantal datalekken met behulp van
deze maatregelen kunnen halveren, zijn we op de
goede weg… <
4. Versleutel gevoelige gegevens
10 procent van de datalekken komt voort uit
diefstal of verlies van een notebook of smart-
phone. Zo’n incident mag niet leiden tot een
datalek met vervelende gevolgen. Als de data op
de gegevensdrager zijn versleuteld, dan zijn ze
niet leesbaar voor onbevoegden. Het is dan niet
nodig om de AP op de hoogte te stellen van een
datalek. Overigens is encryptie ook de oplossing
voor de bescherming van data op afgedankte
apparatuur.
5. Pas malwarescanning toe
3 procent van de datalekken is gerelateerd aan
cybercriminaliteit. Deze zijn deels te voorkomen
met scanners die virussen, ransomware en ande-
re vormen van malware vroegtijdig detecteren en
blokkeren. Binnen zorginstellingen worden
dergelijke scanners nog maar beperkt ingezet.
6. Bied alternatieven voor consumententoepassin-
gen
De AP riep artsen in 2016 al op om niet meer via
WhatsApp te communiceren over patiënten.
daar hoort een end-to-end security bij. Denk
ook aan een uitgebreide rechtenstructuur om de
toegang te beperken, een veilige opslag van
wachtwoorden en een veilige opslag van de data.
3. Installeer een datalekfilter dat patiëntgegevens
herkent
60 procent van de datalekken is het gevolg van
het versturen naar of afgeven van gegevens aan
de verkeerde persoon. Overweeg een datalekfilter
dat patiëntgegevens herkent. Moderne filters
herkennen data met persoonsgegevens, maar
bijvoorbeeld ook medische documenten zoals
röntgenfoto’s en echo’s die in zorginstellingen
noodzakelijk zijn voor behandeling. Staat een
medewerker op het punt om bijvoorbeeld per
e-mail patiëntgegevens te versturen, dan toont
het filter eerst een waarschuwing. De mail wordt
pas doorlaten als de verzender expliciet toestem-
ming heeft gegeven. Dataveiligheid wordt zo
beter gewaarborgd doordat medewerkers die
onbewust privacygevoelige data delen met der-
den dankzij het datalekfilter worden gewaar-
schuwd en dit zelf kunnen stoppen.
www.tork.nl
Minder risico op kruisbesmetting en lagere kosten - met elk afzonderlijk vel
Minder risico op kruisbesmetting en lagere kosten – Het vel dat u aanraakt, is het vel dat u gebruikt. Dankzij de afgesloten Tork SmartOne® Toiletpapier Dispenser met vel-voor-vel dosering wordt het risico op kruisbesmetting kleiner en het papierverbruik tot 40%* verminderd. Vel-voor-vel dosering zorgt voor een betere hygiëne en minder afval. Minder afval per bezoek betekent meer bezoeken per rol. U hoeft dus minder vaak te vullen. Hierdoor bespaart u op de kosten voor opslag, personeel en onderhoud.
Gecontroleerd verbruik en verbeterde hygiëne – met de Tork SmartOne® Toiletpapier Dispenser
* De statistieken zijn afkomstig uit interne enquêtes onder 7.729 gebruikers in Europa. Traditionele Jumbo toiletpapier dispenser in vergelijking met Tork SmartOne®
Mini Toilet Roll Dispenser voor toiletpapier. Het lagere verbruik werd in verbruikte vierkante meter per toiletbezoek gemeten.
Wolleswinkel_Tork_Anzeige_Healthcare_INservFM_HealthCareManagement_NL_185x131_2017_V01.indd 1 04.09.2017 14:33:41
hotfloor
FMT GEZONDHEIDSZORG16
GesLaaGde OPeratie: DRIE Ok’S IN TIEN wEkEN
De OK’s zijn gebouwd op zes meter hoogte, aan-
sluitend op de bestaande operatiekamers op de
tweede verdieping. Jan Snel maakte een stalen ta-
fel waarop ze rusten. ENGIE nam het ontwerp en
de realisatie van alle elektrotechnische en werk-
tuigbouwkundige installaties voor haar rekening.
bOuWpakketHet nieuwe centrum voor kinderoncologie open-
de op 18 mei de deuren. Dat legde een enorme
tijdsdruk op het project. “Om dit project snel te
realiseren hebben we een team gevormd met spe-
cialistische kennis van het ontwerp en de bouw
van operatiekamers”, vertelt projectleider Roy
Leegwater. “Verder was het nodig om op een in-
novatieve manier te werken. De installatie op lo-
catie moest namelijk in slechts tien weken tijd ge-
beuren. De containerunits moesten daarom
zoveel mogelijk kant en klaar worden aangele-
verd. We hebben alles zoveel mogelijk van tevoren
gemonteerd, zodat de units ter plaatse in elkaar
gezet konden worden als een bouwpakket.” Hier-
bij kwam de eerder opgedane kennis en ervaring
bij onder meer het Amphia Ziekenhuis in Breda,
het Admiraal De Ruyter Ziekenhuis in Goes en
het Bravis Ziekenhuis in Roosendaal goed van
pas.
snelkOOkpansessies “Voor het WKZ is bij de start van de bouw een
ruimte ingericht waar Jan Snel, ENGIE-specialis-
ten, alle toeleveranciers en onderaannemers sa-
menwerkten met het projectteam van het zieken-
huis. Dat zorgde voor een efficiënte communicatie
en snelle besluitvorming, die het ontwerpproces
enorm heeft versneld”, zegt Roy Leegwater. “Van-
wege de complexiteit van de installaties en de be-
perkte ruimte op locatie hebben we onder meer
gebruikgemaakt van 3D-modellen. Tijdens snel-
kookpansessies bepaalden het projectteam en de
gebruikers ter plekke waar bijvoorbeeld wand-
contactdozen en beeldschermen moesten komen.
Dit bleek een geweldig effectieve manier van sa-
menwerken, die zeker voor herhaling vatbaar is.”
Het feit dat ENGIE en alle bij de bouw betrokken
partners vanaf de start gezamenlijk zijn opge-
trokken is volgens de projectleider de sleutel tot
het succes. <
Door: ENGIE
van ziekenhuizen wordt verwacht dat
ze optimale zorg leveren tegen zo laag
mogelijke kosten. Zorginstellingen
moeten flexibel zijn en hun risico’s en
kosten goed beheersen door slimmer
en efficiënter te werken. Ook moeten
zij tijdig meegaan met technologische
innovaties en nieuwe ontwikkelingen
en voelen zij de maatschappelijke druk
om te komen tot een duurzaam werk- en
verblijfsklimaat.
ENGIE Healthcare beschikt over kennis van zorg
én technologie, die combinatie is uniek. We zijn
sterk in integrale concepten en bereid om onze
nek uit te steken en ook een (financieel) risico te
dragen. Door de unieke combinatie met ENGIE
Energie kunnen we zorginstellingen bovendien
ondersteunen in de hele energiewaardeketen; van
levering tot distributie. Anders gezegd, wij helpen
zorginstellingen naar een optimale bedrijfsvoe-
ring en 100% duurzame energiehuishouding.
Dat maakt ENGIE dé specialist in healthcare. Het
ontwerpen, bouwen en technisch beheren van
operatiekamers zijn daarom kerncompetenties.
drie extra OperatiekaMersSamen met modulair bouwer Jan Snel realiseerde
ENGIE onlangs drie extra operatiekamers voor
het Wilhelmina Kinderziekenhuis (WKZ) in
Utrecht. De operatiekamers (OK’s) zijn in ge-
bruik genomen om capaciteit te bieden aan het
Prinses Máxima Kinderoncologisch Centrum en
ter voorbereiding op de toekomstige renovatie
van de bestaande OK’s.
ENGIE, Jan Snel en Wilhelmina Kinderziekenhuis, slaan handen succesvol ineen
Medewerkers van enGie.
FMT GEZONDHEIDSZORG 17
lange dagen maken als dat nodig is”, zegt Jan-
maat. “Bijkomend voordeel is dat we relatief kort
op het ziekenhuisterrein aanwezig zijn. Dat
betekent zo min mogelijk overlast aan geluid,
stof en trillingen.” Voorwaarde voor het verkrij-
gen van de opdracht was onder meer ervaring in
een 24/7 omgeving en ervaring met het bouwen
van K1P1 OK’s. “Daar voldeden we aan en eer-
der hadden we voor het ADRZ in Goes al in
eenzelfde korte tijd een centrum voor nucleaire
geneeskunde (1.070 vierkante meter) én een
OK-complex (2.600 vierkante meter) gebouwd
in samenwerking met Siemens Healthineers,
Medexs en Engie.”
COnCurrent enGineerinGZeven maanden was echter zelfs voor Jan Snel
Medical Buildings erg snel. “Daarom zijn we al
voordat we de opdracht binnen hadden gestart,
anders was het niet haalbaar”, verklaart Janmaat.
Na opdrachtverlening reserveerden wij voor
twee maanden een grote werkruimte met alle
benodigde voorzieningen in ons kantoor. Hier
In december 2016 deed Jan Snel Medical
Buildings mee aan een marktconsultatie
voor het Wilhelmina Kinderziekenhuis in
Utrecht, om mee te denken over het bij elkaar
brengen van wensen en beschikbare budget voor
drie nieuwe OK’s. “26 Juni 2017 vond de schouw
plaats, met de opdracht om 8 september een
definitief plan met aanbieding in te dienen. We
hebben met ons team de vakantieperiode door-
gewerkt en niet voor niets. In oktober wonnen
we de opdracht. Het beste plan voor de beste
prijs”, aldus Jorrit Janmaat, accountmanager
healthcare bij Jan Snel Medical Buildings, onder-
deel van Jan Snel in Montfoort, marktleider in
modulair bouwen.
Jan Snel Medical Buildings tekende voor het
engineeren, bouwen en opleveren in zeven
maanden tijd. “Dat kan niemand anders, zeker
niet als er ook een winter in die periode valt.
Daar hebben wij nauwelijks last van, aangezien
we zo veel mogelijk prefabriceren in onze eigen
fabriek. Daardoor kunnen we bijvoorbeeld extra
in opdracht van het umC utrecht
voegde jan snel medical Buildings
drie extra ok’s toe aan het
bestaande ok-complex van het
Wilhelmina kinderziekenhuis. het
engineeren, bouwen, plaatsen en
integreren van de 45 modulaire
eenheden gebeurde in slechts
zeven maanden tijd. eind mei kon
het ziekenhuis de nieuwe k1p1 ok’s
in gebruik nemen.
Ok’s BOuWeN IN RECORDTIjD
hotfloor
Door: Wilma Schreiber
de Ok’s werden in drie maanden tijd afgebouwd, inclusief valideren en inhuizen. eind mei was de definitieve oplevering.
Dat losten we meteen op in het vaste weekover-
leg.” Ook het UMC Utrecht zat elke week aan
tafel. “Snel en direct samen schakelen met de
klant was voor ons een voorwaarde om de OK’s
in zo’n korte tijd te kunnen bouwen. Ook heb-
ben we tijdens de engineering steeds per item
laten accorderen om de milestones te halen in
deze overspannen markt met soms lange levertij-
den.” December vorig jaar was het hele gebouw
3D ontworpen en kon de opdrachtgever er met
een virtual reality bril op doorheen lopen.
intensief COördinatieWerkGedurende de engineeringperiode maakte Jan
Snel Medical Buildings tevens de grond bouw-
rijp. “We hebben schroefpaalfundering aange-
bracht, omdat de nieuwbouw pal naast het be-
staande OK-complex moest plaatsvinden. Met
patiënten op de OK-tafel op tien meter afstand
kun je niet heien, daarom hebben we gekozen
voor deze geluid- en trillingsarme oplossing”,
aldus Janmaat. De OK’s moesten op ruim zes
meter hoogte aangesloten worden op het be-
staande complex. Hiervoor werd een stalen
frameconstructie geplaatst. “Vervolgens hebben
we in één weekend in februari met een mobiele
kraan alle 45 modulaire eenheden geplaatst: 25
op de eerste bouwlaag en nog eens 20 voor de
technieklaag erboven. Dat vergde intensief coör-
dinatiewerk, gezien de bouwwerkzaamheden in
het aanpalende Prinses Máxima Ziekenhuis voor
kinderoncologie en de verbindingstunnel in
aanbouw, wat logistiek een uitdaging vormde.”
Na het plaatsen van de modulaire eenheden
werkten de engineers van alle betrokken partijen
elke dag samen. Oftewel concurrent engineering,
waarbij direct overleg mogelijk is en je binnen
tien minuten tot een creatieve oplossing kunt
komen. Met die tijdbesparing wonnen we tijd
over het hele project.”
De planning werd uitgezet van oktober 2017 tot
en met mei dit jaar. “Wat er moest gebeuren, wie
doet wat wanneer en wat betekent dat weer voor
andere onderaannemers. Vervolgens ging ieder-
een vanuit hetzelfde nulpunt aan de slag met het
3D-ontwerp”, zegt Janmaat. “Aan het eind van de
week hebben we steeds al het tekenwerk ingela-
den en alle lagen over elkaar gelegd. Daardoor
werd meteen helder als iets digitaal niet paste.
volgde nog een stukje maatwerk: het maken van
en doorbraak naar en aansluiting op het be-
staande OK-complex. “Dat wil je zo laat moge-
lijk doen, op het moment dat je zo schoon mo-
gelijk bent. De technieklaag boven op het pand
moest worden aangekoppeld aan de bestaande
nutsen: water, elektra en stoom”, zegt Janmaat.
“Al met al hebben we de drie OK’s in drie maan-
den tijd afgebouwd, inclusief valideren en inhui-
zen. En eind mei definitief opgeleverd.”
kWalitatief en duurzaaM De drie OK’s zijn eigendom van het UMC
Utrecht en blijven naar verwachting vijf jaar in
gebruik. “In onze aanbieding hebben we ook een
prijs afgegeven voor het demonteren. We slopen
niets, het is een duurzaam product dat we tot 94
procent hergebruiken en waar mogelijk weer een
nieuwe gebouwfunctie geven. Het ziekenhuis
heeft dus ook nauwelijks overlast van sloopwerk-
zaamheden”, aldus Janmaat, die wijst op nog een
voordeel van modulaire bouw. “Het aanleveren
van bouwmateriaal gebeurt zo veel mogelijk bij
ons in de fabriek wat verwerkt wordt in de prefa-
bricage. Dat betekent minder transportbewegin-
gen en daarmee winst in efficiëntie en voor het
milieu.”
Al met al kijkt Janmaat tevreden terug op het
project. “Het laat zien hoe veel er mogelijk is in
heel korte tijd, ook als de bestaande OK’s ge-
woon moeten kunnen doordraaien. Communi-
catie en veiligheid hebben op een ziekenhuister-
rein de hoogste prioriteit. De patiënt krijgt altijd
voorrang, indien nodig worden bouwactiviteiten
omgewisseld in de planning. En in geval van een
spoedoperatie in de bestaande OK’s leggen we
het werk op het bouwterrein stil”, vertelt hij.
Als hoofdaannemer is het voor Jan Snel Medical
Buildings hoofdzaak om alles continu onder
controle te hebben. “Als bouwer moet je begrij-
pen hoe een ziekenhuis werkt. Het goed instrue-
ren en coördineren van je onderaannemers is
zeer belangrijk. Wij werken samen met gere-
nommeerde partijen met ruime ervaring in deze
branche. Ook dat zorgt voor een soepele samen-
werking naar een prachtig eindresultaat als bij
dit project.” <
hotfloor
FMT GEZONDHEIDSZORG18
de nieuwe Ok’s staan op een stalen frameconstructie.
“als bouwer moet je begrijpen hoe een zieken-huis werkt”, stelt jorrit janmaat van jan snel Medical buildings.
“als bouwer moet je begrijpen hoe een ziekenhuis werkt”
Met veel plezier feliciterenwij het Ommelander Ziekenhuismet de opening van ScheemdaDoor de optimalisatie van de huidige processen van de SEH en OK, de realisatie van een dynamische planning voor de gecentraliseerde poliklinieken en de implementatie van het nieuwe centrale patiënten aanmeldproces heeft Bostec als trotse partner mogen bijdragen aan de ontwikkeling van het nieuwe ziekenhuis.
bostec.nl/zorg
Bostec wenst allemedewerkers heelveel succes enwerkplezier in ditnieuwe ziekenhuis!
U kunt bij de dagelijkse wasverzorging veel geld besparen ten opzichte van uitbesteding aan een commerciëlewasserij. Met een individuele kostprijsvergelijking laten we u zien hoe groot het besparingspotentieel is.• Minder slijtage van het wasgoed• Geen verlies en/of zoekraken van wasgoed• BTW-voordeel over personele kosten (voor instellingen)
Miele Professional. Immer Besser.
Voor meer informatie of aanvraag: Telefoon: (0347) 37 88 84 | www.miele.nl/professional Lees hoe andere zorginstellingen hun textielverzorging organiseren: ga naar www.inspiredbyprofessionals.nl
Waskosten te hoog? Houd de persoonsgebonden was in huis!
Vraag een
gratis kostprijs-
vergelijking
aan!
18-0377_FZ_Anzeige_197x128_nl_NL.indd 1 26.03.18 09:27
Ommelander Ziekenhuis Groningen
FMT GEZONDHEIDSZORG20
kennismaken MET HET NIEuwE OMMElaNDER ZIEkENHuIS
Marcel Scholte teamleider OK van het zieken-
huis, omdat ze allemaal een hoge mate van be-
trokkenheid voelden.
We laten u ook kennismaken met de techniek
van het nieuwe Ommelander Ziekenhuis. Door
slimme technieken is het energieverbruik tot een
minimum beperkt. Met Harold Suk van Harwig
Installatietechniek spraken we over de promi-
nente rol die deze installateur speelde. Met Tjerk
Boorsma van Dura Vermeer Hengelo en Jan-
Fokko Haan van Kropman Installatietechniek in
Nijmegen spraken we over het digitale sparings-
proces in BIM. Met Deerns gaan we in op de
Expert-Driven methode die het mede mogelijk
maakte om in rap tempo dit kwalitatief hoog-
waardige en duurzame gebouw te realiseren.
Het Ommelander Ziekenhuis is een mooi, func-
tioneel en duurzaam zorggebouw geworden dat
een uitgebreide kennismaking meer dan waard
is. <
Albert Koeleman, voorzitter van de Raad
van Bestuur: “Wij vinden dat het zie-
kenhuis van alle Groningers is. En hoe
konden we dat beter tot uiting laten komen dan
door juist hen te vragen de officiële openings-
handeling te verrichten.”
Het Ommelander Ziekenhuis verhuisde op 30
juni van haar huidige locaties in Delfzijl en
Winschoten naar de nieuwe locatie in Scheemda.
uitGebreide kennisMakinGIn deze editie van FMT Gezondheidszorg laten
we u uitgebreid kennismaken met dit nieuwe
ziekenhuis. Dit doen we aan de hand van een
interview met projectleider namens het zieken-
huis, Janneke Procee en architect Robbin Leeu-
wenkamp. Zij vertellen over onder meer de visie
achter de realisering van de nieuwbouw. Daar-
naast gaan we in op de zes nieuwe OK’s. De
betrokken partijen kijken terug met een goed
gevoel op hoe deze high tech OK’s in een prima
samenwerking tot stand zijn gekomen. Volgens
Het Ommelander Ziekenhuis nodigt
Groningers uit zich aan te melden
om op 7 november 2018 de officiële
opening van het nieuwe zieken-
huis in scheemda te verrichten.
de komende maanden wordt een
groep van 30 Groningers geselec-
teerd die gezamenlijk de officiële
openingshandeling zullen doen.
albert koeleman, voorzitter van de raad van bestuur: “Wij vinden dat het ziekenhuis van alle Groningers is. en hoe kunnen we dat beter tot uiting laten komen dan door juist hen te vragen de officiële openingshandeling te verrichten.”
de architect koos ervoor om het ziekenhuis zoveel mogelijk op te laten gaan in de omgeving.
[email protected] - WWW.LEEUWENKAMP.NL
CENTRAAL PLEIN
BEDKAMER
OPERATIE COMPLEX
KANTOREN
BUILDING INFORMATION MODEL (BIM)
Ommelander Ziekenhuis Groningen
FMT GEZONDHEIDSZORG22
BEGRIjPElIjk, BESCHEIDEN EN FuNCTIONEElgaan rechtstreeks naar de betreffende afdeling.
En bezoekers voor de poli slaan bij de entree
direct linksaf. Zo heb je een snelle spreiding en
altijd relatief veel rust bij de entree. Dat is ook de
reden waarom het personeel een eigen entree
heeft.”
tOekOMstHet zijn aandachtspunten die laten zien dat er
goed is nagedacht over het concept. “We ontwer-
pen hier voor de toekomst”, zegt Leeuwenkamp.
“Maar niemand kan exact zeggen hoe de toe-
komst eruitziet. Technologische ontwikkelingen
wijzen erop dat er steeds meer handelingen op
afstand worden uitgevoerd. Datzelfde geldt voor
de monitoring van de patiënten. Ook dat ge-
beurt steeds meer op afstand. Dus hoe groot
moet de poli worden? Je wilt niet te klein, maar
zeker ook niet te groot bouwen. Daarom hebben
we op de hotfloor in eerste instantie zes OK’s
ingericht met de mogelijkheid om dat later uit te
breiden tot acht. Wellicht dat we de ruimte in het
beddenhuis (één- en tweepersoonskamers) in de
toekomst een andere functie kunnen geven. En
de poli kan vrij eenvoudig worden omgebouwd
tot ruimtes, geschikt voor kantoren voor externe
ling”, zegt Leeuwenkamp. “Het ziekenhuis is van
binnenuit ontworpen. Bij ons ontwerp staan de
patiënt en de medewerker centraal. We hebben
diverse gebruikersgesprekken gevoerd voordat
we de uiteindelijke tekeningen op tafel legden.
Wij hebben hier heel duidelijk naar de gebrui-
kers geluisterd en zo is er een functioneel ge-
bouw ontstaan met de patiënt centraal.”
“Ons uitgangspunt was: handen aan het bed.
Kortom, een bescheiden budget voor de bouw,
zodat het geld terechtkomt waar het hoort: bij de
patiënt. Noem dat maar Groningse nuchterheid”,
vult Procee aan, die vervolgens duidelijk is over
de eerste uitgangspunten. “Niemand wil in een
ziekenhuis zijn. En als je er dan toch moet zijn,
dan wil je je op je gemak voelen. We hebben dus
geprobeerd om er een huiselijk aspect in aan te
brengen. Patiënten moeten zich bij de entree niet
overvallen voelen door de massaliteit en de
omvang van zo’n entree. En daar hoort ook bij
dat we de aantallen die via de entree het zieken-
huis binnenkomen willen beperken. Bezoekers
voor de Oogheelkunde of Dialyse hoeven het
ziekenhuis niet in via de hoofdingang. Zij komen
dus eigenlijk het ziekenhuis niet binnen, maar
thuisvoelen. dat is, voor zover
daar sprake van kan zijn in een
ziekenhuis, het uitgangspunt bij
het ontwerp van het Ommelander
Ziekenhuis Groningen. Het zieken-
huis net buiten scheemda heeft er
alles aan gedaan om de bezoekers
zo veel mogelijk op hun gemak te
stellen en het weerspiegelt de
Groningse nuchterheid.
Door: Gerrit Tenkink
de entree van het Ommelander ziekenhuis Groningen.H
et waren spannende weken zo voor de
ontvangst van de eerste patiënten op
30 juni in het nieuwe ziekenhuis. De
opening betekende tegelijkertijd de sluiting van
de twee ziekenhuizen in Winschoten en Delfzijl.
In totaal telt het nieuwe ziekenhuis tweehonderd
bedden. Het lag dan ook voor de hand dat een
centrale locatie in Noordoost Groningen werd
gezocht. Scheemda bleek een geschikte plek,
dicht tegen de A7 aan.
Projectleider namens het ziekenhuis, Janneke
Procee en architect Robbin Leeuwenkamp zetten
de laatste puntjes op de i. Ze zien de visie van het
ziekenhuis en de nuchterheid van de Groningers
terug in het gebouw. “Ik denk dat we hier iets
heel moois hebben neergezet”, zegt Procee, die
samen met Leeuwenkamp deel uitmaakt van het
(kern)projectbouwteam.
Van binnenuitKom je aanrijden via de A7 dan valt direct op dat
het gebouw als het ware wordt opgenomen in
het landschap. “En dat was exact onze bedoe-
Ommelander Ziekenhuis Groningen:
FMT GEZONDHEIDSZORG 23
bedrijven. Met die flexibiliteit zijn we klaar voor
de toekomst.”
beGrijpelijk GebOuWVoor de bouw koos het ziekenhuis een locatie
net buiten Scheemda. Leeuwenkamp: “We heb-
ben relatief veel ruimte om het gebouw en daar-
door niet te maken met de ruimteproblemen
waarmee binnenstedelijke ziekenhuizen kampen.
Zo kun je de diverse afdelingen beddenhuis, poli
en hot floor goed van elkaar scheiden en zo
ontstaat een logisch gebouw waar de patiënt zich
goed kan oriënteren. We hebben het gebouw zo
ontworpen dat het begrijpelijk is voor iedere
gebruiker. En omdat we beschikken over vol-
doende ruimte konden we betrekkelijk laag
bouwen, maar hadden we ook ruimte om bij-
voorbeeld de ‘vuile’ logistieke stromen buiten
het zicht van patiënt en bezoeker te houden.
Uiteindelijk zijn we uitgekomen op vijf bouwde-
len: de hoofdentree, de polikliniek, het bedden-
huis, een energiegebouw en de hot floor. Al deze
bouwdelen zijn eenvoudig te herkennen en
logisch ten opzichte van elkaar gepositioneerd.
Zo is het bijna onmogelijk om hier te verdwa-
len.”
HealinG enVirOnMentLopend door de gangen valt direct op hoeveel
daglicht het ziekenhuis binnenkomt. Grote
raampartijen zorgen dat er vanuit de gangen
bijna altijd een connectie met buiten is. “Goed
voor de oriëntatie van de patiënt”, zegt Leeu-
wenkamp die het woord ‘healing environment’
als vanzelfsprekend beschouwt. “We hebben veel
daglicht en het uitzicht op dit prachtige land-
schap aan de patiënten gegeven. Goed vanuit
duurzaamheidsoogpunt, maar ook gezond voor
de patiënt. We geven de patiënt daar waar moge-
lijk de regie in handen: de patiënt kan zelf het
lichtniveau bepalen, de ventilatie regelen en de
temperatuur instellen. Hij kan de rust opzoeken
of juist contact maken. We willen vooral graag
dat de patiënt zich, voor zover mogelijk, thuis
voelt, dit gevoel hebben we trachten te verster-
ken door gebruik te maken van de juiste kleuren
en materialen voor diverse bouwdelen, huiselijk
in de klinieken, zakelijk bij de poliklinieken,
‘steriel’ bij de hotfloor en warm bij de entree.
Dat alles bespoedigt het herstel, zo is onze over-
tuiging.”
duurzaaMHeidHet overvloedige daglicht is al genoemd, maar er
zijn meer energiebesparende en milieuvriende-
lijke aspecten aan te wijzen. Zo is het ziekenhuis
uitgerust met zonnecollectoren in de ramen,
warmteterugwinning, groendaken en er is geen
warmwaterleiding, maar zijn kleine boilers op de
afdelingen toegepast, zodat er geen warmtever-
lies via de leidingen plaatsvindt. Verder is bij het
ontwerp nadrukkelijk rekening gehouden met
duurzaamheid door onder andere te kiezen voor
robuuste materialen, onderhoudsarme materia-
len zoals aluminium en bijvoorbeeld plaatmate-
rialen die geprefabriceerd in de juiste kleur
worden aangeleverd. “Tevens zijn er extra brede
gangen ontworpen zodat er minder snel sprake
is van beschadiging van kozijnen en muren,
waarmee het onderhoud aan het gebouw kan
worden beperkt, ook dat is een vorm van duur-
zaamheid.”
aardbeVinGsbestendiGHet Ommelander Ziekenhuis Groningen is het
eerste ziekenhuis in Nederland dat aardbevings-
bestendig is gebouwd. Leeuwenkamp: “Het
gebouw ligt in het aardbevingsgebied, waardoor
het noodzakelijk was om de constructie aardbe-
vingsbestendig te ontwerpen. Leidraad daarin
was aanvankelijk het Interim-Advies van het
NNI (2014). De response van het gebouw tijdens
aardbevingen is driedimensionaal berekend met
een Modale Response Spectrum analyse. Op
basis van deze berekeningen zijn diverse varian-
ten onderzocht. In het ontwerp is uiteindelijk
gekozen voor lichte vloeren, extra heipalen, meer
wapening en fundering, extra geveldilataties en
verstevigde ophanging van plafonds en installa-
ties. Het project is volledig in BIM uitgewerkt
door alle ontwerpteamleden.”
teCHnisCHe dienst en MedisCHe teCHniekHet ziekenhuis heeft afspraken gemaakt met
meerdere leveranciers van medische apparatuur
over onderhoud en service. Procee: “We hebben
langlopende contracten afgesloten met onder
andere Dräger en Siemens. In die contracten
staan ook afspraken over scholing en certifice-
ring van onze medewerkers en verplichten zij
zich om nieuwe technologie te implementeren.
Dat is belangrijk, want de ontwikkelingen gaan
snel en je wilt niet dat je apparatuur over vijf
jaar verouderd is. Met langlopende contracten
verzekeren wij ons van up-to-date technologie.”
Hoe de invulling van de Technische en Facilitaire
Dienst er de komende jaren uit zal zien, daar kan
Procee niet te veel over zeggen. “Het Facilitair
bedrijf is de afgelopen periode samengevoegd tot
één organisatieonderdeel dat klaar is voor de
toekomst, maar waar nog wel gekeken gaat wor-
den naar hoe vooral de samenwerking met ex-
terne bedrijven het beste tot zijn recht komt. Het
gebouwbeheer bijvoorbeeld gaan we de komen-
de periode vormgeven in samenwerking tussen
onze technische dienst en de uitvoerend installa-
teur. We gaan samen op pad om het gebouw met
alle bijkomende facetten te leren kennen.” <
projectleider janneke procee en architect robbin leeuwenkamp: “de logische indeling zorgt ervoor dat het een begrijpelijk gebouw is.”
Ommelander Ziekenhuis Groningen
FMT GEZONDHEIDSZORG24
OMMeLaNder ZiekeNHuis BOORDEvOl TECHNIEk
betrokken waren. Van directeur tot monteur en
van werkvoorbereider tot verpleegkundige.” Als
projectmedewerker Nieuwbouw was het voor
Van der Brug, zo erkent hij zelf, soms best moei-
lijk om het overzicht te bewaren. “Communica-
tie is ontzettend belangrijk. Een volgende keer
zou ik nog eerder hulp van collega’s inroepen
om dieper op bepaalde deelgebieden in te gaan
en zo ook de overgang van nieuwbouw naar
beheer beter te laten verlopen.” Ondanks deze
kritische noot is Van der Brug toch meer dan
trots op het eindresultaat, hetgeen alles te maken
heeft met de proactieve en oplossingsgerichte
inzet van betrokken partijen.
biMIn een toenemend aantal bouwprojecten zien we
dat installatietechniek een steeds belangrijker rol
in het totaalverhaal krijgt toebedeeld. Geen
wonder, want naast het elektrotechnisch en
werktuigbouwkundig deel is ook de aanleg van
het IT-deel een steeds belangrijker onderdeel
geworden. Zonder het Bouw Informatie Model
(BIM) is dat niet mogelijk. Visser: “Met BIM
bij de oplevering moet je zorgen voor goede
instructies, goede uitleg van de werking van de
techniek en goede trainingen.”
VindenOok voor Kropman is het steeds weer afwachten
hoe het bouwproces verloopt. Kuhnen: “Het was
niet ons eerste ziekenhuis, maar ieder ziekenhuis
is uniek, alleen al vanwege de architectuur. Als
installateur zien wij de steeds groter wordende
invloed vanuit de medische wetenschap met
daaraan gekoppeld de relatie met de installatie-
technische kant. Beide partijen moeten elkaar
iedere keer toch maar weer weten te vinden. En
dat is gelukt. En dat was ook noodzakelijk, an-
ders was het nooit mogelijk geweest om het
totale project in zo’n korte tijd te realiseren.”
OplOssinGsGeriCHte inzetVoor Kuhnen en Visser kan het dan misschien
wel alledaagse kost zijn, voor Van der Brug was
het dat zeker niet. Hij spreekt van een geweldige
ervaring. “Het mooie van dit project is de grote
diversiteit van personen en leveranciers die er bij
Het Ommelander Ziekenhuis
Groningen zit boordevol techniek.
Bij aankomst springt direct al het
enorme losstaande energiegebouw
in het oog. door slimme technieken
is het energieverbruik tot een
minimum beperkt.
Door: Gerrit Tenkink
diverse bestaande en nieuwe technieken zijn samengebracht in het nieuwe Ommelander ziekenhuis. foto Ommelander ziekenhuis.
Nu zit ieder ziekenhuis natuurlijk boor-
devol techniek, maar bij het Omme-
lander Ziekenhuis vallen een paar
onderdelen op. Zij maken dit ziekenhuis bijzon-
der. Meinte Jan van der Brug, projectmedewer-
ker Nieuwbouw Afdeling Techniek bij het Om-
melander, Mark Visser, adviseur bij de firma
Deerns en Johan Kuhnen, projectmanager van
de firma Kropman lichten er een aantal aspecten
uit.
bOuWsnelHeidWat allereerst opvalt is de snelle bouwtijd. In
januari 2016 ging de schop de grond in. Eind
maart 2018 volgde de oplevering en de eerste
patiënten zijn eind juni 2018 binnengekomen.
Opmerkelijk voor een dergelijk complexe bouw-
organisatie. Nu zijn ervaren partijen als Krop-
man en Deerns wel wat gewend als het op zie-
kenhuisbouw aankomt, maar zowel Visser alsook
Kuhnen zijn trots op het relatief vlot verlopen
proces. Visser: “De uitdaging zat hem vooral in
het meenemen van de opdrachtgever in de ont-
werpkeuzes en het betrekken van de gebruiker
bij het proces. In een vroeg stadium deden we
dat bijvoorbeeld al door middel van mockups en
FMT GEZONDHEIDSZORG 25
vindt ontegenzeggelijk een reductie van faalkos-
ten plaats. Daarnaast speelt BIM een belangrijke
rol vanwege de ambities van het Ommelander
Ziekenhuis na de oplevering, omdat het zieken-
huis dan inzicht heeft in de aanleg van het instal-
latiewerk. Dat is belangrijk bij onderhoudswerk-
zaamheden en eventuele verbouwingen en
renovaties in de toekomst.”
bOVenGrOndse WarMte- en kOudeOpslaGIn het Ommelander Ziekenhuis werden meerde-
re technieken bij elkaar gebracht. We lichten er
een paar uit. Zo wordt de warmte en koude voor
de verschillende bouwdelen centraal opgewekt
en verdeeld vanuit het energiegebouw. Kropman
heeft daarvoor een installatie met warmtepom-
pen gerealiseerd die vanwege de grondgesteld-
heid niet op een warmte- en koudeopslag onder-
gronds aangesloten kon worden. Hiervoor is een
energetisch alternatief gevonden in een boven-
grondse buffer met vaten, waarin we koude en
warmte tijdelijk kunnen opslaan. Verder is voor
de warmwaterbereiding gekozen voor elektrische
doorstroomgeisers op de afdelingen en op de
patiëntenkamers die de conventionele opwek-
king en warmtecirculatie vervangen. Dus geen
warmteverlies in de leidingen en een aanzienlijke
besparing op energiekosten.
aardbeVinGsbestendiGVisser wijst voor wat betreft de energievoorzie-
ning graag op de toepassing van warmtepom-
pen, warmte- en vochtterrugwinning uit ventila-
tielucht, de LED-verlichting met DALI-besturing
en de aan- en afwezigheidsschakelingen. “En er is
veel aandacht besteed aan het akoestisch, ther-
misch en visueel comfort. Een mooi voorbeeld
hiervan zijn de in glas geïntegreerde zonnepane-
len aan de zonkant van het gebouw die tevens
dienen als licht- en zonwering.” Omdat het
gebouw zich aan de rand van het Groninger
aardbevingsgebied bevindt, werd het aardbe-
vingsbestendig gebouwd. Naast gebouwdilataties
was er veel aandacht voor de montage van instal-
laties, kanalen- en leidingenwerk. Om te garan-
deren dat alle installaties eventuele bewegingen
van het gebouw konden opvangen werden alle
montages tot in detail omschreven, hetgeen
betekent dat bijvoorbeeld het ophangen van
verlichtingsarmaturen in de plafonds moest
plaatsvinden in de betondelen van het plafond
en de meterkasten een verbinding moesten
hebben met plafond en vloer.
safety en seCurityMet uitzondering van de hot floor is ten behoeve
van de licht- en krachtinstallaties binnen de
bouwdelen van het ziekenhuis stekerbaar geïn-
stalleerd. Een ander belangrijk punt van aan-
dacht zijn de steeds hogere eisen die gesteld
worden aan safety en security om patiënten,
personeel en processen te beschermen. De bou-
wende partijen kozen hierbij voor maatwerk,
waarbij bijvoorbeeld toegangscontrole, elektro-
nisch werd geregeld. Camerabewaking, inter-
comsystemen, verpleegoproepsystemen en val-
en dwaaldetectiesystemen slim werden
gekoppeld.
trias enerGetiCa 2.0Opmerkelijk is verder het uitgangspunt dat het
totale installatiepakket uitgaat van de trias ener-
getica 2.0. Lucht wordt alleen gebruikt voor de
ventilatie, waardoor de luchthoeveelheden be-
perkt blijven. De warmte en koude worden
namelijk getransporteerd door watergedragen
systemen en afgegeven door middel van de
vloeren, radiatoren en koelplafonds. Hierdoor
wordt de luchtbehandeling buiten bedrijfstijden
afgeschakeld en kan toch warmte en koude
worden afgeleverd waar nodig. De combinatie
met hoogwaardige warmteterugwinning met
stoombevochtiging betekent een beperking van
de energievraag. Zonnecollectoren verwarmen
het tapwater. Verder is het systeem voorzien van
een opwekking met warmtepompen gekoppeld
aan een korte termijn koudeopslag, aangevuld
met gasketels en voorzien van een distributienet
met lage temperatuur verwarming en hoge
temperatuur koeling. Hiermee wordt een zeer
efficiënt energieconcept gerealiseerd.
Het drietal kijkt terug op een goed verlopen
bouwproces, waarbij – Van der Brug gaf het al
eerder aan – goede en heldere communicatie de
sleutel tot succes vormde. Oftewel, zoals Kuhnen
het in een mooie volzin omschrijft: “Middels
gestructureerd overleg en kanalisatie van de
wensen van de gebruikers via de bouwdirectie en
het Ommelander Ziekenhuis zelf staat er nu een
eindresultaat dat er wezen mag.” <
in het bouwdeel waar de polikliniek is gevestigd zijn zonnecollectoren in de ramen aangebracht. foto uitgeverij Gelderland.
de warmte en koude voor de verschillende bouwdelen worden centraal opgewekt en verdeeld vanuit het energiegebouw. foto uitgeverij Gelderland.
‘De combinatie met hoogwaardige warmteterugwinning met
stoombevochtiging betekent een beperking van de energievraag’
Ommelander Ziekenhuis Groningen
FMT GEZONDHEIDSZORG26
BouWen aan zorg MET TOEkOMST
Wat kunnen wij daaraan bijdragen? Allereerst
staan we garant voor de beschikbaarheid van
moderne, goed functionerende beeldvormende
techniek. Niet zozeer als leverancier, maar als
partner. De 15-jarige overeenkomst die we met
het OZG hebben afgesloten, omvat namelijk
meer dan het leveren van CT- en MRI-scanners,
echografie- en röntgenapparatuur. We werken
nadrukkelijk met het OZG mee aan het optima-
liseren van de zorg in brede zin.
Als Siemens Healthineers werken we
graag samen met ziekenhuizen die een
goede businesscase neerzetten. Het
OZG is daar een uitstekend voorbeeld van. Het
ziekenhuis kiest nadrukkelijk voor goede, betaal-
bare basiszorg. Betrouwbaar, dicht bij de patiënt,
zonder franje maar met toekomstperspectief.
Want dankzij de stap die het OZG nu zet, blijft
ziekenhuiszorg van goed niveau behouden voor
de regio – een duidelijke maatschappelijke ver-
plichting.
Goede en betaalbare basiszorg veiligstellen voor de regio? daar werkt
siemens Healthineers graag uit volle overtuiging aan mee. Want voor zorg
met toekomst zijn nieuwe, innovatieve vormen van samenwerking nodig.
Onze samenwerking met OZG is daar bij uitstek een voorbeeld van.
Door: Siemens Healthineers
Voorbeelden? We gaan met OZG-artsen aan de
slag om borsttumoren op te sporen, gebruikma-
kend van onze mammografie apparatuur. Daar-
mee gaat het OZG uitgroeien tot het centrum op
het gebied van borstkankeronderzoek in Noord-
Oost Nederland. We gaan actief meedenken en
–werken aan het optimaliseren van workflow en
patiëntlogistiek, gebruikmakend van de steeds
grotere hoeveelheden data die moderne techno-
logie genereert.
Zo gaan we de komende 15 jaar samen de kwali-
teit en betaalbaarheid van basiszorg veiligstellen.
En de komende jaren, zo verwachten we, zullen
nieuwe vormen en samenwerking ontstaan. Het
technologische partnership van vandaag zal zich
gaan ontwikkelen naar strategische partnerships
waarin we samen met ziekenhuizen onderne-
men, samen risico’s dragen en sámen de beste
zorg verlenen aan patiënten. <
van technologisch partnership naar strategisch partnership.
partnership een belangrijk aspect binnen de bedrijfsvoering.
FMT GEZONDHEIDSZORG 27
mogelijke vervuiling op te vangen. Het verse
buitenluchtdeel komt voor een klein deel van de
centrale luchtbehandeling van het bouwdeel met
afdelingen als OK, IC en medische beeldvor-
ming. Deze lucht wordt voor de menging met de
recirculatie lucht van de OK’s nogmaals door
een filter gehaald welke qua fijnmazigheid toe-
neemt.
Na de behandeling in het luchtbehandelingssys-
teem wordt de lucht ingeblazen met behulp van
het UDF-plenum in de OK. Voordat de lucht
met een constante temperatuur en snelheid uit
het plenum komt, wordt het nogmaals gefilterd
door een zeer fijnmazig filter. Een luchtverdeel-
doek verdeelt de lucht gelijkmatig over het gehe-
le oppervlak van het plenum. Het plenum van
3250 bij 3250 millimeter omvat een schoon
werkgebied van minimaal 8,7 vierkante meter.”
Voor het opererend personeel is het werkgebied
En dat de partijen met een goed gevoel
terugkijken op het complexe bouwproces
komt volgens Marcel Scholte, teamleider
OK van het ziekenhuis, omdat ze allemaal een
hoge mate van betrokkenheid voelden. Eén van
die details waar de OK’s zich mee onderscheiden,
is de omvang van het beschermde gebied waar-
binnen de operateur en het team opereren.
Pascal van Dooremalen was namens de firma
Kropman verantwoordelijk voor de luchtbehan-
deling.
Hij legt uit: “Elke OK en elke opdekruimte is
voorzien van een eigen luchtbehandelingssys-
teem. Tijdens het circulatieproces worden de
temperatuur en vochtigheid gemeten en desge-
wenst bijgestuurd door de bijbehorende compo-
nenten in de luchtbehandelingssystemen. Voor-
dat de lucht deze behandelstappen ondergaat,
wordt de lucht eerst door een filter gehaald om
Het nieuwe Ommelander Ziekenhuis
Groningen in scheemda is sinds
30 juni operationeel. al ruim een
maand voor deze datum werd het
validatieproces voor de Ok’s af-
gerond. de totale hot floor omvat
onder andere zes identieke Ok’s.
de nieuwste apparatuur wordt
gecombineerd met steeds belang-
rijker wordende data-koppeling.
Op wat kleine ‘hobbels’ na kijken
de betrokken partijen terug op een
goed verlopen proces met hier en
daar een paar unieke details.
OMMeLaNder ZiekeNHuis BOuwT ZES IDENTIEkE Ok’S
Ommelander Ziekenhuis Groningen
Door:Gerrit Tenkink
eén van de zes Ok’s. Het donkergrijze vlak geeft de beschermde ruimte weer. Ok’s zijn ontworpen, gerealiseerd en gemeten volgens de rl-7 richtlijn.
Ok-COCkpitEen innovatief hulpmiddel waarmee de OK’s
zijn uitgerust zijn de OK-cockpits van NewCom-
pliance. De OK-cockpit is een interactief dash-
board dat de complete workflow in de OK be-
waakt en het OK-team ondersteunt bij het
opereren. Thijs Schopman, Senior Clinical Busi-
ness Consultant bij NewCompliance legt uit wat
de OK-cockpit kan en wat de meerwaarde is. “De
OK-cockpit is ontwikkeld en gebouwd door
NewCompliance. Het systeem geeft het OK-team
de juiste relevante informatie op het juiste mo-
ment zodat men niet in de diverse bronsystemen
hoeft te zoeken naar benodigde informatie. Een
veelgehoorde klacht van zorgverleners, ook in de
operatiekamer, is dat de administratieve werk-
druk hoog is. Men moet veel registreren en
zoeken in diverse systemen. Telkens weer moeten
ze inloggen in een ander systeem, opnieuw de-
zelfde patiënt selecteren en zoeken naar relevan-
te informatie. Dit leidt enorm af.” De OK-cock-
visueel zichtbaar gemaakt door de vloerbekle-
ding een andere kleur te geven. Scholte: “Op de
vloer hebben we een weerspiegeling gemaakt in
de vloerbekleding van 9 vierkante meter. Meer
ruimte dan op de meeste OK’s. De lucht in het
beschermde gebied is een graad lager in tempe-
ratuur dan die buiten het gebied. De lucht wordt
van bovenaf ingeblazen en ‘zakt’ dan via de tafel
naar beneden en opzij. Buiten het beschermde
gebied wordt de lucht dan afgezogen.”
zes identieke Ok’sDe keuze voor zes identieke OK’s ligt volgens
Scholte voor de hand. “Dit maakt dat we minder
kwetsbaar zijn als er om welke reden dan ook
een operatiekamer niet beschikbaar is. Wel
wordt er bij de indeling van specialisten in de
planning van de operatiekamers rekening ge-
houden met de voorkeurs-OK. Dit heeft met
name te maken met de opslaglocatie van specia-
lisme gebonden hulpmiddelen en materialen.”
pit bouwt koppelingen met de aanwezige
bronsystemen, om vervolgens data uit deze
systemen naar de cockpit te kunnen halen. Deze
data worden verrijkt door de data uit verschil-
lende systemen met elkaar te combineren en
door er door NewCompliance zelf ontwikkelde
slimme algoritmes gebaseerd op de eigen zieken-
huisprotocollen op los te laten. Een bijkomende
groot pluspunt van de OK-cockpit is dat de
instructie om er mee te werken slechts een uurtje
in beslag neemt. Schopman: “De OK-cockpit
werkt heel intuïtief, alle zaken zijn geïntegreerd
en worden op een groot 55” touchscreen in de
operatiekamer weergegeven in een lay-out waar-
mee de OK-medewerkers reeds bekend zijn. De
eerste dagen bij de ingebruikname is NewCom-
pliance on site aanwezig om het team te onder-
steunen en eventuele vragen te kunnen beant-
woorden.”
data VerzaMelenEén van de betrokken partijen bij zowel de bouw
van het ziekenhuis als de inrichting van de hot
floor (bouwdeel IV) was Dräger. Het bedrijf
levert de medische infrastructuur, de medische
apparatuur voor therapie-doeleinden en infor-
matietechnologie voor patiëntbewaking. De
medische gassen gaan via het Dräger gasdistri-
butiesysteem vanuit de kelder naar de OK’s. In
de OK levert Dräger de anesthesieapparatuur, de
OK-lampen en de apparatuur voor continue
bewaking van de patiënt.
Lauran Casteleijn, Businessunit Manager Medi-
sche Apparatuur bij Dräger, licht toe dat de
achterliggende informatietechnologie die Dräger
levert op het gebied van patiëntbewaking be-
langrijk is voor het monitoren en bewaken van
patiënten. Deze gegevens worden ten behoeve
van de behandeling direct verwerkt tot nuttige
informatie en opgeslagen in informatiedeelsyste-
men voor evaluatie of ten behoeve van verdere
behandeling.” Volgens Casteleijn is er een ver-
schuiving gaande van stand alone medische
apparatuur naar een systeem van medische
technologie waarbij apparatuur en ICT naadloos
in elkaar overlopen. “We hoeven niet te discussi-
eren over de kwaliteit van medische apparatuur.
Die is goed, maar het belang van goede dataver-
werking gaat de komende jaren verder groeien.
Bij het Ommelander Ziekenhuis hebben we
daarin een flinke stap kunnen zetten.”
tOtaalpakketVoor de bouw van het Ommelander Ziekenhuis
leverde Dräger een totaalpakket. Casteleijn: “De
Ommelander Ziekenhuis Groningen
FMT GEZONDHEIDSZORG28
de Holding met aan de ene zijde de voorbereidingsruimte en aan de andere zijde de recovery. de ruimtes zijn vanuit de werkstations in het midden te bewaken. foto Marcel scholte.
newCompliance leverde de Ok-cockpits. foto Marcel scholte.
inspraak van veel zorggerelateerde partijen in
een vroeg stadium. “Maar als ik dan een tip mag
geven aan de volgende collega die ergens anders
een soortgelijk proces vanuit het ziekenhuis
moet begeleiden, heb ik één aanbeveling. Zorg
dat op ieder moment in het proces duidelijk is
wie de beslissingsbevoegdheid heeft. Om het
bouwproces niet te vertragen werden op een
gegeven moment bij afwezigheid van beslissings-
bevoegden besluiten genomen door mensen die
daarvoor niet gemachtigd waren. Zoiets herstel-
len kost tijd en energie. Maar voor het overige
ben ik meer dan tevreden, vooral omdat alle
betrokkenen hun verantwoordelijkheid namen
en steeds vanuit een positieve mindset mee-
werkten.” <
VerbeterpuntenHet viertal kijkt terug op een goed verlopen
bouwproces al zijn er natuurlijk altijd verbeter-
punten. Schopman noemt het een groot plus-
punt dat ook het OK-team van het ziekenhuis
zelf goed wist wat het wilde en dus sturing kon
geven aan het bouwproces. “In dit soort projec-
ten is NewCompliance afhankelijk van de be-
schikbare bronnen die we integreren in de OK-
Cockpit. In dit project kwam het
ontwikkelproces met sommige leveranciers wat
later dan gepland op gang en zijn er gaandeweg
nog belangrijke wijzigingen doorgevoerd die de
planning verstoorden. Maar zo gaat het vaak
tijdens dit soort projecten. Ze worden zelden
volgens de originele planning uitgevoerd.”
Van Dooremalen is nog het meest kritisch: “Het
OK-complex maakt deel uit van het totale pro-
ject voor de nieuwbouw van Ommelander Zie-
kenhuis. Doordat er veel partijen betrokken zijn
bij de realisatie van het OK-complex, kreeg het
niet altijd de integrale aandacht waar een derge-
lijke afdeling wel behoefte aan heeft binnen zo’n
groot bouwproject. Ik ben een groot voorstander
om één partij de coördinerende en sturende rol
te geven voor het gehele OK-complex, waarbij
alle leveringen en alle bouwactiviteiten worden
losgekoppeld van het overige bouwproces. In het
bouwproces was voor wat betreft het OK-com-
plex sprake van vertraging in de ruwbouwfase en
de afbouwfasering van de andere aangrenzende
ruimte. Dat had invloed op de afbouw- en vali-
datiefase van het OK-complex.”
tipScholte herkent hetgeen Van Dooremalen zegt,
maar is al met al toch tevreden over het totale
bouwproces en benadrukt de voordelen van
Raad van Bestuur van het ziekenhuis gaf ons de
gelegenheid de nieuwste apparatuur en nieuwste
technologie te leveren in een totaalpakket; reke-
ning houdend met de wensen en eisen van de
verschillende belangengroepen in het ziekenhuis.
En omdat wij een totaalpakket konden leveren,
zijn we ook in staat om alles op elkaar af te stem-
men. Dat is natuurlijk doelmatiger dan wanneer
je de technologie van meerdere leveranciers op
elkaar moet afstemmen.” Als tegenprestatie heeft
het ziekenhuis een contract voor de duur van 15
jaar met Dräger afgesloten, waarbij Dräger naast
het onderhoud ook de verplichting heeft om de
nieuwste beproefde innovaties te integreren. “Je
kunt niet voorzien hoe de komende 15 jaren er
uitzien, maar je kunt wel afspreken om naar
voortschrijdend inzicht te handelen en te inno-
veren”, aldus Casteleijn, die het een misverstand
noemt om te denken dat het ziekenhuis bij aan-
schaf bij één partij zich afhankelijk opstelt en
duurder uit is. “Veel ziekenhuizen tobben met de
harmonisatie en integratie van medische techno-
logie als gevolg van vele veranderingen op voor-
namelijk het gebied van ICT. Het afstemmen van
technologie van verschillende innovatieniveaus,
leeftijden en van verschillende leveranciers met
ziekenhuisinformatiedeelsystemen is een hele
uitdaging. Ziekenhuizen kopen gefragmenteerd
aan en dat gaat ten koste van integrale kwaliteit”,
zegt Casteleijn die ervan overtuigd is dat het
ziekenhuis overall gezien goedkoper uit is. “Het
onderhouden van een systeem met minder
leveranciers is doelmatiger op bijvoorbeeld
onderhoud. Dat geldt ook voor cursussen en
instructies voor het personeel. Het ziekenhuis
kan deze verantwoordelijkheid nu bij één partij
neerleggen.”
FMT GEZONDHEIDSZORG 29
Het OK-complex in ScheemdaHet Operatiecomplex in Scheemda (bouwdeel IV) heeft zes operatiekamers en er is rekening gehouden met mogelijke groei door cascoruimte te reserveren voor twee extra operatiekamers. In totaal omvat het complex twee recovery kamers, te weten één centrale recovery met plaats voor twintig patiënten, verdeeld over vier keer een vierpersoons recovery box en twee keer een tweepersoons recovery box. Daarnaast één kinderrecovery met plek voor vijf patiënten, verdeeld over een tweepersoons recovery box en een driepersoons recovery box.
Er zijn vier opdekruimtes, één groot steriel magazijn en acht opslagruimtes waar alle hulpmiddelen en materialen opge-slagen worden. Deze acht opslagruimtes zijn verdeeld over de afdeling en liggen tegenover de operatiekamers waardoor de loopafstanden geminimaliseerd worden. Verder omvat de afdeling vijf kantoren, drie dicteerkamers, een vergaderruimte en een teamkamer.
de vierpersoons recovery box. foto Marcel scholte.
Ommelander Ziekenhuis Groningen
FMT GEZONDHEIDSZORG30
HarWiG iNstaLLatieteCHNiek TROTS OP OMMElaNDER ZIEkENHuIS
BIM-trajecten. Nu wil ik niet zeggen dat altijd
alles goed ging. Je hebt in zo’n groot project
altijd nog wel een paar partijen die niet bekend
zijn met BIM. Daar kan het nog wel eens mis-
gaan, maar in goed overleg zijn we er altijd weer
uitgekomen. Dat heeft ook te maken met de
flexibiliteit en oplossingsgerichtheid van onze
medewerkers. Sowieso moet ik een compliment
geven aan het ziekenhuis en de bouwende par-
tijen. Iedereen was gemotiveerd om er iets moois
van te maken.”
tOeleVeranCiersHarwig was bij dit project voornamelijk actief in
de elektrotechnische hoek, inclusief de aanleg
van bekabeling en plaatsing van datapunten. Suk
noemt de samenwerking met toeleveranciers
essentieel in het totale project. “Forehand voor-
zag ons van alle benodigdheden op het gebied
van data. Voor de telematicabekabeling, de in-
richting van de MER- en SER-ruimtes en voor
alle elektrotechnische materialen, zijn we in zee
gegaan met de Technische Unie. De keuze voor
Technische Unie werd met name bepaald, omdat
Harwig Installatietechniek heeft zo’n
170 medewerkers op de loonlijst
staan. Het hoofdkantoor is gevestigd
in Emmen. Het bedrijf kwam bij de bouw van
het Ommelander Ziekenhuis in beeld vanwege
de specifieke expertise. “We zijn al langere tijd
bekend met BIM, maar daarnaast ook met care-
en cure-projecten, dan ligt inschrijven voor zo’n
project voor de hand”, zegt Suk, die toegeeft dat
het hier een flinke klus betrof. “Er waren dagen
bij dat we hier met vijftig monteurs rondliepen
en we er daarnaast nog wat inleners bij haalden.”
Volgens Suk is het bijna onmogelijk om klussen
van deze omvang uit te voeren zonder BIM.
“Modelleren in BIM is een absolute must om
clashes te voorkomen. Er waren gedurende de
bouw regelmatig BIM-vergadersessies, waar de
BIM-informatie van diverse partijen als het ware
op elkaar werd gelegd. Problemen werden tijdens
die sessies verholpen. Zo voorkom je problemen
op de vloer en onnodige kosten. Gedurende de
fase van modelleren werden wij veelvuldig on-
dersteund door Itannex als adviseur binnen
Harwig installatietechniek is een
van de grote partijen die intensief
was betrokken bij de bouw van het
Ommelander Ziekenhuis Groningen
in scheemda. Niet eerder nam het
installatiebedrijf uit emmen een
dergelijk grote klus op zich. “We
zijn trots op het resultaat en het
aandeel dat wij hebben mogen
leveren”, zegt projectmanager
Harold suk namens Harwig.
Door: Gerrit Tenkink
Harwig installatietechniek realiseerde een groot deel van de installatietechniek, inclusief de bekabeling voor de datapunten.
FMT GEZONDHEIDSZORG 31
TU gedurende een groot deel van de bouw hier
op locatie een eigen medewerker stationeerde,
een zogenaamde runner, die zorgde dat alle
materialen die werden aangeleverd op het juiste
moment op de juiste plek terecht kwamen. Dat is
een belangrijk aspect. Je wilt niet dat je monteurs
steeds zelf in een magazijn op zoek moeten naar
materialen. Dat wordt een chaos. Nu zorgde
Technische Unie dat de materialen in speciaal
daarvoor ingerichte boxen werden aangeleverd.
Mede vanwege deze logistieke invulling konden
onze mensen op tijd goed werk leveren. En niet
onbelangrijk: met onze toeleveranciers hadden
we goede afspraken over eventuele technische
ondersteuning.”
OpdelinGTerugkijkend op het totale project noemt Suk
die logistieke stroomlijning een van de cruciale
onderdelen. “Om het totale project behapbaar te
maken werden werkzaamheden opgedeeld in
drie bouwdelen, die vervolgens weer werden
opgedeeld in batches. Op het moment dat sprake
was van vertraging bij het ene batch had dat
geen gevolgen voor de andere batches. Die kon-
den dan gewoon doorgaan.”
OnderHOudOp 30 juni komen de eerste patiënten het zie-
kenhuis binnen. In die eerste weken is ook Har-
wig nog met een aantal monteurs aanwezig om
eventuele storingen te verhelpen, maar ook om
de technische dienst van het ziekenhuis te on-
dersteunen en wegwijs te maken. Of Harwig ook
het meerjarig onderhoud gaat doen is op dit mo-
ment nog niet duidelijk. “In de eerste periode
heb je nog te maken met de garantieperiode,
maar daarna zouden we graag de onderhouds-
werkzaamheden willen uitvoeren. We zijn goed
thuis in het ziekenhuis. Dat is natuurlijk een
belangrijk voordeel.”
leerzaaMSuk heeft het totale proces als ‘leerzaam’ ervaren.
Dat gold zeker voor het technische inhoudelijke
deel. “Er zat behoorlijk veel prefabwerk in dit
project. Zo hebben we veel gebruik gemaakt van
het zogenaamde stekerbaar installeren. In feite is
dat natuurlijk een heel handige manier van
installeren, maar op een dergelijk grote schaal
hebben we dat nog niet eerder gedaan. En omdat
het ziekenhuis aan de rand van het aardbevings-
gebied ligt werden ook op dat punt speciale eisen
gesteld. Zo moesten alle armaturen aardbevings-
bestendig opgehangen worden met behulp van
staalkabels in de betonnen plafondplaten. En alle
verdeelkasten, die normaal tegen een wand
geplaatst worden, moesten een verbinding met
plafond en vloer hebben. Niet moeilijk, wel veel
extra werk.” Een ander aspect waarmee Suk met
regelmatig werd geconfronteerd, waren wijzin-
gen die gaandeweg het proces werden doorge-
voerd. “Op zich is dat geen probleem en bij een
project van deze omvang weet je dat dat gebeurt.
Een groot voordeel van onze manier van werken
is dat we met veel eigen mensen op dit project
stonden. Onze mensen zijn heel oplossingsge-
richt, maar ook bereid om mee te denken in het
totale proces. Je kunt een kabelgoot plaatsen,
terwijl je ziet dat daar ook een luchtbehande-
lingskanaal moet komen en denken: ‘Die ander
redt zich maar’, maar zo willen we niet dat onze
mensen aan het werk zijn. Zie je een probleem,
dan zoek je samen naar een oplosing. Die instel-
ling zit bij ons in de genen.” <
Harwig leverde ook de infrastructuur voor de beveiligingsinstallaties.
Harold suk, bij Harwig installatietechniek pro-jectmanager voor het Ommelander ziekenhuis: “Voor ons was het een flinke klus, maar we zijn trots op het eindresultaat.”
GetallenIn totaal installeerde en plaatste Harwig in het Ommelander Ziekenhuis:- 82 stuks onderverdeel- en trafokasten,- 13 SER- en/of CER-ruimtes (elk be-
staand uit meerdere patchkasten) en- 1 MER-ruimte (opgebouwd uit 16
patchkasten).Verder heeft Harwig in het totale project- 167 kilometer kabel (3 x 2,5 mm2) en- 53 kilometer halogeenvrije buis ver-
werkt.- 3.015 wandcontactdozen gemonteerd
en- 1.786 stuks dubbel data-aansluitingen.Ook werd in het totale gebouw 292 kilometer datakabel geïnstalleerd.
Het waterleidingsysteem is zorgvuldig getest op
legionella en gespoeld. De keuringen zijn uitge-
voerd door Elektrospekt uit Winschoten en
voldoen aan de laatste normen.
Projectmanager Eric van der Burgt van Lamme-
rink Installatiegroep: ‘Het was een mooi project
met alles erop en eraan. Door middel van inten-
sief overleg, goede communicatie en coördinatie,
heeft Lammerink Installatiegroep aangetoond
dat men mee kan in de moderne tijd met het
aanleggen van omvangrijke complexe installa-
ties. Iets om trots op te zijn.‘ <
tioneel en aardbevingbestendig gebouwd. Dit
geldt ook voor de aangebrachte installaties. Door
speciale ophangtechnieken en extra voorzienin-
gen toe te passen, is de technische installatie
bestendig tegen aardbevingen.
uitdaGinGDe grote uitdaging van het project zat hem in de
snelheid van bouwen, met daarin meegenomen
de grote hoeveelheid en complexiteit van de
technische installaties die nodig zijn voor een
ziekenhuis met de omvang van het Ommelander.
Om een idee te geven: Lammerink installatie
Groep heeft meer dan 450 toiletten, wastafels en
douches geïnstalleerd. Daarnaast zijn er speciale
brandslanghaspelkasten ontworpen die multi-
functioneel zijn voor de gebruiker. Deze zijn in
de kleuren van de wanden afgeleverd, zodat ze
alleen nog opvallen door de verplichte stikkers.
Met grote zorg en vakkundigheid zijn de door
derden ontworpen werktuigbouwkundige sani-
taire installaties in het Ommelander Ziekenhuis
in Scheemda door Lammerink Installatiegroep
geplaatst. De vele kilometers koperen, PVC- en
PE-leidingen zijn vanaf de technische ruimte
tot in de gebouwen gemonteerd en gekeurd.
Het complex, wat een omvang heeft van 7 ge-
bouwen met verschillende verdiepingen, is tradi-
Ommelander Ziekenhuis Groningen
FMT GEZONDHEIDSZORG32
Lammerink Installatiegroep over Ommelander Ziekenhuis
eeN PrOjeCt OM TROTS OP TE ZIjNDoor: Lammerink
De efficiënte SPEED bedrijfsafwasautomaten
Alleenbij Miele
Bedrijfsafwasautomaten metverswatersysteem!• Kortste programmaduur 5 minuten• Efficiënte reiniging op twee beladingsniveau‘s• Geschikt voor twee korven 500 x 500 mm• Reiniging conform HACCP DIN 10512
Info: (0347) 37 88 84www.miele-professional.nl
www.mijnvaatwasserkiezen.nl
FMT GEZONDHEIDSZORG 33
niet op beide locaties draaiende houden. Daar-
naast waren beide ziekenhuizen al langer toe aan
grootschalige renovatie, maar we beseften dat je
die locaties nooit op hetzelfde niveau krijgt als
die van nieuwbouw als het gaat om installaties,
logistiek en techniek. Daarom hebben we samen
met de zorgverzekeraar in onze regio (Menzis,
red.) besloten tot nieuwbouw.”
expert-driVenVoor de realisatie van het nieuwe ziekenhuis is
gekozen voor de Expert-Driven methode, licht
Procee toe. “De belangen van onze patiënten
staan voorop, dat is altijd het uitgangspunt
geweest dus ook voor het ontwerp. Daar hadden
we echter wel de juiste expertise voor nodig,
want wij weten wel hoe we goede zorg moeten
leveren, maar niet hoe we een nieuw ziekenhuis
moeten bouwen. Die ontwerpvertaalslag konden
wij niet maken, dus hebben we besloten om de
kennis op te halen waar die zit: bij de experts in
de markt”, motiveert Procee. “We wilden echt
Als het op het verlenen van ziekenhuis-
zorg aankomt, is Noordoost Groningen
een bijzondere regio. Het gebied is
dunbevolkt, waardoor de vraag naar zorg ver-
spreid is. Tegelijkertijd stijgt vanwege de vergrij-
zing de vraag naar hoogwaardige zorg. Momen-
teel bedient het Ommelander Ziekenhuis
Groningen de ruim honderdduizend mensen in
haar verzorgingsgebied nog vanuit twee locaties:
Delfzijl en Winschoten. Dat is op lange termijn
niet meer vol te houden, licht projectleider
Nieuwbouw Janneke Procee van het Ommelan-
der Ziekenhuis Groningen toe.
nieuWbOuW de beste Optie“Aan medische zorg worden vandaag de dag
almaar strengere eisen gesteld. Eisen op het
gebied van personeel, kwaliteit, infrastructuur.
We dienen bijvoorbeeld 24/7 een intensivist in
huis te hebben; dus iemand die medisch verant-
woordelijk is voor de afdeling Intensive Care,
een gynaecoloog, een kinderarts, etc. Dat kun je
Het nieuwe Ommelander Ziekenhuis
Groningen (OZG) gaat zorg bieden
aan zo’n 140.000 mensen in de regio
Noordoost Groningen.
Het ziekenhuis is in rap tempo
gerealiseerd (start bouw medio
2016, oplevering begin 2018) via de
expert-driven methode, waarbij
het ontwerpteam en opdracht-
gever in korte tijd van Pve naar
oplevering toe werken. Het ont-
werpteam bestond in dit geval uit
Leeuwenkamp architecten, deerns,
Pieters Bouwtechniek en tauw.
GedreveN exPerts BOuwEN ZIEkENHuIS uIT HET BOEkjE
Ommelander Ziekenhuis Groningen
Door: Irma Timmerman, Deerns.
Twee Groningse ziekenhuizen fuseren in één modern, patiëntgericht regioziekenhuis
Ommelander Ziekenhuis Groningen
FMT GEZONDHEIDSZORG34
een heel nieuw ziekenhuis met de nieuwste
technologieën laten bouwen.”
Leeuwenkamp Architecten tekende voor het
complete ontwerp van het ziekenhuis en Deerns
voor het installatietechnisch en bouwfysisch
ontwerp. Pieters Bouwtechniek werd als con-
structieadviseur aangesteld.
de druk bij Het bOuWteaMArchitect Robbin Leeuwenkamp roemt deze aan-
pak, waarbij het OZG op gepaste afstand bleef en
zich vooral richtte op de wensen en eisen van
haar eigen organisatie. Leeuwenkamp: “Als ont-
werpteam ligt de druk dan bij jou en dat is ook
goed. Het OZG heeft gezegd dit is de busines-
scase, dit is het budget en dit zijn de wensen en
eisen van onze mensen. Doe het maar, de verant-
woordelijkheid ligt bij jullie. Ik vind dat per-
soonlijk fijn. Het OZG heeft zich dus ook niet
bemoeid met de kleur van een steen of de hoogte
van een wand. We kwamen alleen voor de
hoofdzaken bij elkaar en dat heeft goed gewerkt.”
Leuke discussies gevoerd
“Toch hebben we ook leuke discussies gevoerd,
ook met Deerns”, lacht Procee. “We zijn een
dochterbedrijf van het UMCG (Universitair
Medisch Centrum Groningen) en die hebben
eigen bouwbureau. Zij hebben een toetsende en
adviserende rol gehad en daar kwamen geregeld
discussies uit over waarom je voor een bepaalde
techniek of materiaal kiest. Gaat het om comfort
of esthetiek? Wat betekent het voor de exploita-
tie? Er was sprake van een gezonde toets en dat
was prettig werken.”
Het OntWerp: Heldere lijnen en OriëntatiepuntenLeeuwenkamp Architecten is een gevestigde
naam in de zorgsector. Het bureau werkt onder
andere voor het VU Medisch Centrum, Rode
Kruis Ziekenhuis, Medisch Centrum Leeuwar-
den en Wilhelmina Ziekenhuis.
Voor het ontwerp van het Ommelander Zieken-
huis Groningen creëerde Leeuwenkamp Archi-
tecten een ontwerp met strakke lijnen en veel
daglicht. Daarbij koos het bureau ervoor om de
verschillende zorgfuncties zoveel mogelijk van
elkaar te scheiden. De polikliniek, kliniek en de
hotfloor (o.a. operatiekamers, IC’s en radiologie)
hebben in feite een eigen gebouw, waardoor de
logistieke stromen zoveel mogelijk gescheiden
zijn en patiënten en personeel op een natuurlijke
manier hun weg vinden. “Het is een modern en
fris gebouw geworden dat logisch in elkaar zit”,
licht Robbin Leeuwenkamp toe. “We hebben
gezorgd voor heldere looplijnen en oriëntatie-
punten voor bezoekers. De patiënt staat centraal,
dat komt eigenlijk op alle plekken terug.”
Instinctief afslaan
Zo vindt al het polibezoek plaats in de linker-
vleugel, waarnaar bezoekers instinctief afslaan
stelt Procee. Het middelste gebouw is voor ver-
pleging. De dagverpleging heeft daar een glazen
de verblijven op de dagverpleging zijn licht, ruim en modern.
FMT GEZONDHEIDSZORG 35
façade die patiënten rondom vrij uitzicht biedt.
Het derde gebouw, rechts van de centrale ingang
gelegen, is de zogeheten hot floor met ok’s.
Het logische ontwerp, de duurzame technologie-
en (zie kader), een expert-driven aanpak en de
Maatwerk = lagere kosten Het maatwerk heeft niet alleen duur-zaamheidsvoordelen. De gekozen aanpak leidt ook tot lagere investerings- en ex-ploitatiekosten. Hetzelfde geldt voor de keuze van één waterleidingnet, waarbij compacte elektrische geisers lokaal voor warm water zorgen, vertelt Jansen. ‘Het is één van de eerste ziekenhuizen waar we dit concept hebben toegepast. Het voordeel van geen warmwaterleidingnet is minder energieverlies. Tegelijkertijd los je direct het probleem van warmteopho-ping door warmwatercirculatie-leidingen in het plafond op.’ Daarnaast verlaag je met alleen een koudwaterleidingnet ook het risico op een legionellabesmet-ting dankzij de lage temperatuur en een goede doorstroming van het net (koudwaterleidingen stromen vaker door). Andere energie-efficiënte oplossingen van Deerns in het OZG zijn glas met daarin zonnecollectoren, minimalisatie van luchtbehandeling door een focus op ventilatie en warmteterugwinning met behulp van warmtewielen.
Splitsing van energietoevoer en redundantie Een andere slimme oplossing is het split-sen van de energietoevoer en redundan-tie in de verschillende gebouwdelen:• het dagbedrijf (poli’s, kantoren, entree en restaurant - bouwdeel I & II),• het beddenhuis (24/7 low care) en• de hotfloor met ok’s en ic’s (24/7 high care).
Die verdeling maakt het mogelijk om installaties op maat te ontwerpen, naar gelang van de aard en functies per bouwdeel. De luchtbehandeling en verlichting worden bijvoorbeeld auto-matisch uitgeschakeld in de polikliniek en de kantoren als deze niet worden gebruikt. En alleen waar borging van het primaire proces noodzakelijk is, daar wordt redundantie geleverd. Zo is de hotfloorvolledig redundant uitgevoerd en zijn andere bouwdelen deels redun-dant. Het resultaat? Minder complexe en energie-efficiëntere installaties die beter te onderhouden zijn.
strategische ligging: het Ommelander Ziekenhuis
Groep lijkt een ziekenhuis ‘uit het boekje’.
bestand teGen aardbeVinGenDaarbij is het ook nog eens volledig aardbe-
vingsbestendig gebouwd. Dit betekent dat
Leeuwenkamp een zo symmetrisch mogelijk
gebouw moest ontwerpen, zegt hij. “We hebben
het ontwerp als het ware opgedeeld in stukken
en een serie ‘rechte doosjes’ gemaakt. Met het
dilateren van het gebouw wordt ruimte ge-
creëerd om mogelijke krachten van een aardbe-
ving op te vangen. Daarnaast zijn de verschillen-
de gebouwonderdelen aardbevingsbestendig
bevestigd, denk aan plafonds, pendels en metsel-
werk.”
Het aardbevingsbestendig maken had ook con-
sequenties voor het installatietechnische gedeel-
te, vertelt Procee. “Voor wat betreft installaties in
een ziekenhuis zijn continuïteit en bescherming
bij trilling essentieel. Denk aan kritische medi-
sche gassen. Daarom moeten dergelijke installa-
ties extra beschermd worden, bijvoorbeeld met
dilatatieprofielen die meeveren. Daarnaast zijn
ook langere kabels gebruikt om te voorkomen
dat ze knappen wanneer er spanning op komt.”
Werken VOlGens Het éCHte biMZowel ontwerp, constructie als installaties zijn
volledig in BIM gerealiseerd, vertelt
Leeuwenkamp. “En dan bedoel ik het échte BIM,
niet het ‘marketing-BIM’, knipoogt hij. “Door
alles in één Revit-model te tekenen konden we
sneller beslissingen nemen en concreter sturen
Het installatietechnische hart van het nieuwe Ommelander ziekenhuis Groningen.
op de samenhang tussen constructie, installaties
en het bouwkundig deel.” Ook Deerns heeft
hierin zijn verantwoordelijkheid gepakt, vindt
Procee: “Een ziekenhuis heeft veel ruimtes die
vaak terugkomen, denk aan een onderzoeks- of
spreekkamer. Leeuwenkamp heeft er hard op
gestuurd om die zo precies mogelijk uit te wer-
ken, zodat men niet tegen dezelfde conflicten
zou aanlopen.”
Het mooie van het ontwerpteam
Procee kijkt terug op een prettige samenwerking
met het ontwerpteam. Ze roemt vooral de “enor-
me kennis” die alle dienstverleners in huis heb-
ben. “Ik heb ervaren dat Deerns veel kennis in
huis heeft die buiten de oorspronkelijke scoop
ligt, en dat die dan snel ter tafel komt als dat
nodig is. Dat maakt de samenwerking interes-
sant. Als ziekenhuis zijn wij immers geen bouw-
specialist, misschien soms zelfs wat bleu. Dan is
het wel prettig om zo’n expert-driven ontwerp-
team te hebben.” <
Ommelander Ziekenhuis Groningen
FMT GEZONDHEIDSZORG36
DIGITaal SPaRINGSPROCES BeLeeFt PriMeur Bij OZG
niveau om de detailengineering direct mee op te
starten. Ook waren de ontwerpmodellen van de
constructeur en architect verder doorontwikkeld
en aangepast”, zegt Jan-Fokko Haan, adviseur bij
Kropman Installatietechniek. “De keus is ge-
maakt om het installatiemodel compleet op-
nieuw op te zetten, waarbij het ontwerpmodel
als leidraad is gebruikt.”
beHapbare delenIn de modellen van constructeur en architect
voerde Boorsma de detailengineering in, opge-
steld in samenwerking met partners, onderaan-
nemers en leveranciers. “Vervolgens hebben we
een tekening geproduceerd om buiten te bouwen
vanuit het BIM-model. Voorwaarde was dat we
‘as built’ zouden bouwen: wat je buiten bouwt,
moet één op één hetzelfde zijn als in het virtuele
model. Wijzigingen op de bouw moesten dus
verwerkt worden in het model.” Meteen na op-
drachtverlening werden afspraken met partijen
In het vierde kwartaal van 2015 kwam de
aanbesteding binnen, waarna het tenderpro-
ces binnen Dura Vermeer Bouw Hengelo
van start ging om als hoofdaannemer geschikte
partijen te vinden. Qua installateur viel de keus
op Kropman Installatietechniek uit Nijmegen.
“Installatietechniek is een heel belangrijke com-
ponent voor ziekenhuizen, en met Kropman
hadden we eerder naar tevredenheid samenge-
werkt, verklaart Tjerk Boorsma, BIM-coördina-
tor bij Dura Vermeer Bouw Hengelo.
Het betrof een UAV-2012 contract, waarbij op
basis van bestek en tekening werd verder gewerkt
aan de hand van de BIM-modellen van het
ontwerpteam. “Deze modellen mochten we
tijdens de tenderfase inzien en beoordelen wat
we er als aannemer en installateur mee konden
in de bouw. Voor ons gold dat we er goed op
verder konden.” Voor de installateur lag dit
echter anders. “Het ontwerpmodel paste niet op
onze werkmethodiek en had te weinig detail-
dura vermeer Hengelo en kropman
installatietechniek in Nijmegen
kozen bij de nieuwbouw van het
Ommelander Ziekenhuis in scheem-
da voor een digitaal sparings-
proces in BiM. “als aannemer
kun je hiermee tijdig informatie
versturen naar de producerende
partijen. en de installateur heeft
niet langer een 100 procent vol-
ledig model nodig om sparingen
op te geven”, aldus tjerk Boorsma
van dura vermeer. Het is voor het
eerst dat dit proces in Nederland
is toegepast.
Door: Wilma Schreiber
alle drie de bouwende partijen beoordeelden de sparingen.
FMT GEZONDHEIDSZORG 37
gemaakt over hoe Dura Vermeer digitaal wilde
gaan samenwerken. “Dit leggen we vast in het
BIM-protocol. Hierbij werken we met batches,
waarbij het grote project van 34.000 vierkante
meter wordt klein geslagen in behapbare delen”,
vertelt Boorsma. “Vervolgens engineeren en
modelleren we deze delen per bestek.”
Hoewel het installatietechnisch model niet met-
een voorhanden was, moest er toch tegelijkertijd
ge-engineerd worden aan de knooppunten en de
schachten. Daarom keek Boorsma waar hij in-
formatie van de installateur nodig had over de
doorsnijdingen, zodat Dura Vermeer met de
bouw aan de slag kon. De oplossing kwam van
de BIM-coördinator van Kropman Installatie-
techniek. “Om tijdig aan te kunnen geven waar
Dura Vermeer alle gaten in wanden, vloeren en
objecten moest aanbrengen, hebben we gecom-
municeerd met digitale sparingen”, vertelt Haan.
“Dankzij dat digitale sparingsproces konden ze
de planning halen die nodig was om goed te
kunnen bestellen. En wij konden vooruit met
onze eigen planning.”
eén WaarHeidBij het digitale sparingsproces communiceren
partijen over ‘blokjes’ (verzoeken tot sparing) op
wanden, vloeren en objecten – in het geval van
het Ommelander Ziekenhuis ruim 3.200 stuks.
“Ik krijg de opgave binnen en kan die accepte-
ren of afkeuren. In dat laatste geval moet ik de
reden aangeven, zodat Jan-Fokko er verder mee
kan en we erover kunnen discussiëren. Het liefst
heb je natuurlijk dat de goedkeuring in één keer
plaatsvindt, maar dat lukt niet altijd”, aldus
Boorsma. “Als een bestek aan sparingsverzoeken
goed is, maken wij gaten in ons model en dat
dient als uitvraag aan partners, leveranciers en
onderaannemers. Zo is er één waarheid over alle
disciplines heen.” Ook bouwpartner Pieters
Bouwtechniek beoordeelde de sparingsverzoe-
ken.
Het project van het Ommelander Ziekenhuis
was het eerste waarin dit digitale sparingsproces
toegepast werd. Bij het taggen – het aanbrengen
van de informatie van een sparing op tekening
– deed zich een leermoment voor. “Toen de
betonwagen kwam aanrijden om de fundering te
storten, bleek ineens dat de uitvoerder niet wist
waar de gaten moesten komen. Dat kwam sim-
pelweg omdat we verzuimd hadden een tekening
voor hem te maken”, bekent Boorsma. Los hier-
van is de werkwijze uitstekend bevallen. “Als
aannemer kun je dankzij het digitale sparings-
proces tijdig informatie versturen naar de pro-
ducerende partijen. Voor de installateur betekent
dit dat hij geen 100 procent volledig model
nodig heeft om sparingen op te geven. Zo voor-
kom je 2D tekeningen met wanduitslagen, die de
installateur voorheen van elke wand moest
uittekenen om de sparingen aan te geven. Dat
kan nu in het BIM-model en is een stuk eenvou-
diger”, stellen Boorsma en Haan.
landelijke WerkGrOep basis usODura Vermeer Hengelo greep deze manier van
werken aan om het digitale sparingsproces bre-
der te delen. “We hebben een werkgroep opge-
richt om dit landelijk te ontwikkelen voor utili-
teitswerken. Aan een dergelijke Basis USO
(Uniforme SparingsOpgave) kunnen partijen
zich conformeren. Zo hoeven we niet bij elk
project het wiel opnieuw uit te vinden, iedereen
begrijpt wat we bedoelen en samen worden we
beter. Wij willen niet meer anders”, aldus Boor-
sma. Inmiddels hebben achttien bouwers en
installateurs zich aangesloten bij het initiatief.
“Nu is het aan ons om de tool verder te verbete-
ren. Als wij nu een sparingsvoorstel beoordelen
en de installateur brengt hier wijzigingen in aan,
is dat nog onvoldoende zichtbaar. Verder werken
wij als bouwer bij een project van onder naar
boven, terwijl de installateur juist van boven
naar beneden werkt. Ook het op elkaar afstem-
men van die planningen is nog een uitdaging.” <
“als aannemer kun je dankzij het digitale sparingsproces tijdig informatie versturen naar de
producerende partijen”
tjerk boorsma, biM-coördinator dura Vermeer bouw Hengelo.
sparingsverzoeken in biM. aangebrachte gaten op basis van de sparingsverzoeken.
huisvesting
FMT GEZONDHEIDSZORG38
Innovatie is het leidende principe bij de nieuwbouw van de Sint Maartenskliniek. In het bouwpro-ces zelf speelt veiligheid de hoofdrol. Achterliggende gedachte van de nieuwbouw: het faciliteren en bespoedigen van het herstel van de patiënt. “Smarten the clinic. Onze uitdaging is kennis bij elkaar brengen en komen tot een integraal behandelplan.”
‘aLLes kOMt veeL Meer saMeN IN HET NIEuwE GEBOuw’
De raad van bestuur van de Sint Maar-
tenskliniek heeft de ambitie om de
veiligste bouwplaats van Nederland te
hebben, met niet één ongeluk in de hele bouw-
periode. “Als revalidatiekliniek heb je ook te
maken met mensen die een ongeval hebben
meegemaakt. Mede daarom hebben we vanaf
dag één zwaar ingezet op veiligheid op de bouw.
Werkschoenen en helm zijn verplicht, er zijn
talloze veiligheidsinstructies. Verder kunnen
alleen geregistreerde personen de bouwplaats op
met een speciaal pasje”, aldus projectdirecteur
nieuwbouw Ben Elsenaar. “Ook checkt de pro-
jectleider of iedereen qua opleiding voldoet aan
de veiligheidsvoorschriften. En mensen krijgen
één waarschuwing bij een overtreding, de tweede
keer worden ze van de bouw af gestuurd. Ja, dat
is inmiddels een paar keer gebeurd.”
‘GeMenGde’ bijeenkOMstenVeiligheid begint al met het bouwverkeer. “Bij de
sloop kwamen hier in vier weken tijd vierhon-
derd vrachtwagens de heuvel op en af. De smalle,
steile wegen op het terrein komen uit op een
gevaarlijk kruispunt. Met het oog op fietsers en
rolstoelers mag het bouwverkeer daarom alleen
de Grail, een combinatie van virtual reality en sensortechnologie die het herstel ondersteunt. foto: dennis Vloedmans.
Door: Wilma Schreiber
FMT GEZONDHEIDSZORG 39
voor een eerste diagnose. Hoogendijk: “Mijn
droom is dat iedere patiënt is uitgerust met
sensoren. Door de analyse van alle data krijgen
we een veel realistischer beeld van hoe het met
de patiënt gaat en kunnen we zijn therapie waar
nodig bijstellen. Smarten the clinic, prijstech-
nisch moet dit goed kunnen. Daar ligt onze
uitdaging: kennis bij elkaar brengen en komen
tot een integraal behandelplan.”
In het nieuwe fitnesscentrum zijn de apparaten
via ICT gekoppeld aan de patiënt en diens per-
herstel kunnen bevorderen.” Een ander voor-
beeld is de looprobot Lea, een soort rollator
waarmee de patiënt revalidatieoefeningen kan
doen, ook thuis.
realistisCHer beeld Sensortechnologie en virtual reality kunnen
eveneens het herstel ondersteunen. Neem de
GRAIL (Gait Real-time Analysis Interactive Lab),
waarbij de patiënt in een virtuele omgeving op
een loopband loopt en sensoren input geven
onder begeleiding het terrein op en af, er zijn
verkeersregelaars en er geldt een voorgeschreven
snelheid”, vertelt Elsenaar. “Als gevolg van dit
beleid let iedereen heel sterk op veiligheid. “We
hebben 700 medewerkers die op de bouw uitkij-
ken en in de gaten houden wat daar gebeurt. Al
die maatregelen lijken inkoppertjes, maar ik loop
lang genoeg rond in de bouw om te weten dat
niet iedereen zich hier even goed aan houdt.”
Om de mensen op de bouw te doordringen van
het belang van veiligheid, zijn er ook ‘gemengde’
bijeenkomsten met bouwvakkers, artsen en
dwarslaesiepatiënten. Elsenaar: “De raad van
bestuur legt daar uit waarom wij veiligheid
belangrijk vinden.”
speCtaCulaire reValidatieteCHniekenHet leidende principe bij de nieuwbouw is inno-
vatie, die de Sint Maartenskliniek in staat zal
stellen nog betere zorg te leveren. Dit door mid-
del van een ultramodern OK-complex en een
nieuwe innovatieve revalidatievleugel, inclusief
comfortabele verpleegafdelingen. Het loopex-
pertisecentrum in het souterrain van het zieken-
huis bundelt specialisten, kennis en apparatuur
op het vlak van revalidatiegeneeskunde en or-
thopedie. “We zetten inmiddels een aantal spec-
taculaire revalidatietechnieken in, waaronder het
exoskelet. En met TU Delft en Universiteit Twen-
te werken we samen in het project MARCH,
waarbij het lopen wordt ondersteund door robo-
tica”, verklaart innovatiemanager Remco Hoog-
endijk.
Ter illustratie noemt hij de Zero G, een rail aan
het plafond die het harnas van de patiënt optilt
zodat 95 procent van het lichaamsgewicht weg-
valt. “Hiermee kan een patiënt die twee prothe-
sebenen heeft gekregen weer leren lopen. Gaan-
deweg de training kan het circuit verzwaard
worden. Een mooi voorbeeld van hoe we in
samenwerking met partners in de industrie het
de zero G draagt het lichaamsgewicht van de patiënt, wat het opnieuw leren lopen vergemakke-lijkt. foto: dennis Vloedmans.
“we zetten inmiddels een aantal spectaculaire
revalidatietechnieken in, waaronder het exoskelet. En met
Tu Delft en universiteit Twente werken we samen in het project MaRCH, waarbij het lopen wordt
ondersteund door robotica”
MensGeriCHte OMGeVinGNiet alleen de apparatuur en technologie is
spectaculair anders, dit geldt straks ook voor de
ziekenhuisomgeving zelf. De patiëntenkamers
van de afdeling Revalidatie worden meer inge-
richt op langdurig verblijf, omdat patiënten er
doorgaans drie tot zes maanden doorbrengen.
Gekozen is voor luxe materialen, met een na-
tuurlijke uitstraling. Ook zijn de kamers voor-
zien van een balkon of tuin, met oefenfacilitei-
ten. Het idee is dat patiënten overdag werken
– programma’s doen om te herstellen – en dan
naderhand in een zeer prettige omgeving thuis-
komen waar ze familie kunnen ontvangen. “Een
mensgerichte en innovatieve omgeving: een- en
tweepersoonskamers met de nodige interactivi-
teit. Zo hebben we bijvoorbeeld de badkamer
opnieuw ontwikkeld in overleg met personeel en
patiënten, om deze functioneel slim in te rich-
ten: wat is nodig, wat is handig?”, vertelt Hoog-
endijk. “Patiënten zijn uiteraard het liefst zelf-
redzaam en met behulp van technologie kunnen
we hun zelfstandigheid en comfort teruggeven.
Denk aan een spraakgestuurde douche zodat de
soonlijke instellingen. “Het zou mooi zijn als op
termijn het voor patiënten en polibezoekers
mogelijk wordt om naast het behandelprogram-
ma overdag ook ’s avonds te oefenen als ze daar
zin in hebben”, zegt Hoogendijk. “Bijvoorbeeld
door hen door middel van spelletjes met revali-
datie bezig te laten zijn. Denk aan een autosimu-
lator, waarmee ze tegen elkaar kunnen racen, in
diverse moeilijkheidsgraden, en je gelijk hun
vooruitgang kunt meten.”
patiënt deze kan gebruiken zonder hulp van het
personeel.”
Achterliggende gedachte is dat het gebouw het
herstel van patiënten moet faciliteren en bespoe-
digen. “Fysiotherapie, orthopedie, revalidatie,
ergotherapie: alles komt nog veel meer samen in
het nieuwe gebouw, waarbij we nog nauwer
kunnen samenwerken dan nu mogelijk is. Meer
databased ook, waardoor we in de toekomst
wellicht toe kunnen naar voorspellingen rond
behandelingen”, aldus Elsenaar en Hoogendijk. <
huisvesting
FMT GEZONDHEIDSZORG40
remco Hoogendijk (links) en ben elsenaar.
personeel monitort de activiteiten van de patiënt op basis van de input van sensoren. foto: dennis Vloedmans.
Rectificatie: foto nieuw OK-complex Sint Maartenskliniek bij OK’s RadboudumcIn editie 2/2018 van FMT Gezond-heidszorg publiceerden we per abuis een foto van het nieuwe OK-complex van de Sint Maartenskliniek bij het artikel over de operatiekamers van het Radboudumc. Onze excuses voor deze storende fout.
is groot en versnipperd, voor zorgmedewer-kers is niet te overzien wat er allemaal op de markt is en wat wel en niet werkt.” Met het platform www.dichterbij.nl/e-health heeft Dichterbij daarin nu verandering gebracht. Miranda: “Meer kennis bij cliën-ten, verwanten en zorgprofessionals is een belangrijke voorwaarde om het gebruik van e-health te bevorderen. Met een team van specialisten in zorg en techniek hebben we toepassingen geselecteerd die effectief zijn. Dat zijn apps, websites en fysieke hulpmidde-len.” Door de selectiemogelijkheden vindt de bezoeker snel of er een geschikte toepassing is. “Je kunt op hulpvraag selecteren, maar ook op type en prijs.” Met het platform wil Dichterbij eigen mede-werkers, andere organisaties in de sector en individuele bezoekers inspireren en helpen. “Technologie kan veel betekenen in het leven van mensen met een verstandelijke beper-king. Denk aan hulpmiddelen om zelfstan-diger te zijn, om mensen die niet kunnen praten een stem te geven, die beweging stimuleren of mensen een leuke en zinvolle daginvulling geven. Er is zoveel mogelijk! Ons streven is dat e-health een vanzelfsprekend onderdeel wordt van de ondersteuning aan mensen die zorg nodig hebben.”
Dichterbij gaat het platform regelmatig aanvullen met nieuwe toepassingen. Miranda hoopt daarbij ook op inbreng van bezoekers aan de site. “Ken je een goed hulpmiddel dat niet in de lijst staat, laat het ons dan weten. Op die manier kunnen we met de hele zorg-sector een platform actueel houden waarvan iedereen kan profiteren.”
Nieuwe vlOeRcOllectie taRKett vOldOet aaN Speci-fieKe beHOefteN vaN de zORGTarkett introduceert een nieuwe heterogene vinyl vloercollectie die volgens de producent het welzijn van gebruikers verbetert. De nieuwe producten voldoen aan de strengste
lingsbelasting zo laag mogelijk te houden.
De dynamische scanner biedt nog een belangrijke noviteit: nucleair geneeskundigen kunnen realtime meekijken hoe de radioac-tieve stof wordt opgenomen in het lichaam. Dat biedt zeer nuttige, nieuwe informatie, omdat de mate waarin de contrastvloeistof wordt opgenomen veel zegt over het type weefsel. Tot op heden zat de patiënt in de wachtkamer terwijl de contrastvloeistof werd opgenomen in het lichaam en werd dán pas gescand, en ging er tijdens dat wachten relevantie informatie verloren. Met deze PET/CT is dat niet meer aan de orde. Het apparaat kan ook dynamische whole body scans maken, waarbij in relatief korte tijd het hele lichaam gescand wordt.
dicHteRbij laNceeRt platfORM bOORdevOl e-healthtOepassingenZorgorganisatie Dichterbij heeft met www.dichterbij.nl/e-health een internetplatform ontwikkeld met ruim 450 e-healthtoepas-singen die het leven van mensen met een beperking veiliger, vrijer, leuker of gezon-der maken. E-health en zorginnovatie zijn speerpunt bij Dichterbij, vertelt Miranda van Berlo, programmamanager e-health. “Wij ondersteunen mensen met een verstande-lijke beperking. De kwaliteit van leven van cli-
enten staat daarbij centraal. Technologische oplossingen kunnen daaraan een fantastische bijdrage leveren. Maar het aanbod daarvan
uMcG NeeMt biOGRapH viSiON vaN SieMeNS HealtHiNeeRS iN GebRuiKSneller, scherper, nauwkeuriger: met de inge-bruikname van de nieuwste dynamische PET/CT-scanner krijgen patiënten van het UMCG de beschikking over de meest moderne beeldvormende techniek. De scanner heeft niet alleen een veel hogere resolutie, maar ook een hogere gevoeligheid. Daarmee kun-nen radiologen en nucleair geneeskundigen méér zien, sneller scannen en neemt ook de betrouwbaarheid van de scan en de uitslag
significant toe. Ook kan de dynamische scan-ner ‘whole body scans’ maken en de stofwis-seling in weefsels realtime in beeld brengen. Het UMCG is het eerste ziekenhuis wereld-wijd dat deze nieuwste generatie PET/CT van Siemens Healthineers in gebruikt neemt.
De verbeterde resolutie en de hogere ge-voeligheid (3,4 keer zo gevoelig als reguliere PET/CT’s) biedt nucleair geneeskundigen twee waardevolle opties: ze kunnen ervoor kiezen om een ‘snelscan’ te maken, waar-door de patiënt veel minder lang stil hoeft te liggen, of waarmee je iets in beeld kunt brengen dat beweegt. Een kloppend hart bijvoorbeeld. Maar ze kunnen er ook voor kiezen om de patiënt veel minder radioac-tieve contrastvloeistof toe te dienen. Vooral bij jonge kinderen is dat belangrijk, net als bij patiënten die vaker scans moeten ondergaan. Zo proberen we voor alle patiënten de stra-
FMT GEZONDHEIDSZORG 41
aCtueeL
Tapiflex Stairs biedt veiligheid en comfort bij het traplopen door zichtbaar contrast en antislip richels. Het materiaal is zeer resis-tent. De tien Tapiflex Stairs kleurreferenties hebben een zelfklevende achterzijde voor eenvoudige bevestiging.Deze vier productlijnen zijn met elkaar te ‘mixen & matchen’.
Bij de ontwikkeling van deze collectie is rekening gehouden met de specifieke behoeften van ziekenhuizen en zorginstel-lingen. Hierdoor kunnen verschillende sferen en aangename leefruimtes worden gecreëerd om het welzijn van de gebruikers te bevorde-ren. De nieuwe vinylcollecties houden tevens rekening met de lichtreflectiewaarde (LRV) van elke kleur in het gamma om aan alle LRV-criteria te voldoen. Door een zorgvuldige berekening van de reflectiewaarden en het gebruik van lichtere vloerbedekkingen kan hiermee ook energie worden bespaard.
Alle producten uit de nieuwe vloercollectie zijn volledig ftalaat-vrij en bevatten tot 100 maal minder vluchtige organische stoffen (VOS) dan de EU-norm EN-ISO-16000-9. Bovendien zijn het volledig recyclebare producten, ontworpen met betrouwbare en gerecyclede materialen.
RuN veRwacHt Op ceRtifice-RiNG veRNieuwde zORGNORMSoftwarebedrijf Eljakim Information Tech-nology is als eerste bedrijf in Nederland gecertificeerd volgens de NEN7510:2017. Deze norm biedt onder andere maatregelen die moeten worden getroffen op het gebied van informatiebeveiliging. Hij is bedoeld voor Nederlandse zorginstellingen en hun toeleveranciers. Brand Compliance voerde de toetsing bij Eljakim Information Technology uit en mocht het eerste certificaat over-handigen. “Privacy en informatiebeveiliging zijn hot topics in de zorg”, zegt Christian Oudenbroek, Managing Partner van Brand
technische en gezondheidseisen voor de ge-zondheidszorg en ouderenzorg en combine-ren design, resistentie en duurzaamheid.De collectie bestaat uit vier productlijnen, geschikt voor vloeren, muren, trappen en accessoires. De onderhoudsvriendelijke producten bieden middels een volledig spectrum van kleuren, patronen en texturen de mogelijkheid om unieke sferen te creë-ren. De vier productlijnen zijn tegelijk en in combinatie met elkaar ontworpen, waardoor alle producten naadloos met elkaar kunnen worden gecombineerd.
Excellence, verkrijgbaar in 250 tinten en patronen, is met name geschikt voor intensief gebruik in bijvoorbeeld zorginstellingen. De matte afwerking verzacht de lichtreflectie van de vloer voor een realistischere look en extra comfort. Excellence is beschikbaar in compacte, akoestische, tegel- en losse-laags profielen.Platinium biedt een lange levensduur en een extreme weerstand bij intensief gebruik. Het materiaal absorbeert tot 17 dB geluid, ver-betert de rolweerstand van zwaar materieel met 20 procent en is hierdoor geschikt voor toepassingen in ziekenhuizen en zorginstel-lingen. Er zijn 72 nieuwe kleurreferenties verkrijgbaar in acht designvarianten.ProtectWALL wandbekleding maskeert kras-sen, absorbeert schokken en is gemakkelijk te reinigen. Als slim en voordelig alternatief voor verf, behoudt het op duurzame wijze het uiterlijk van muren en deuren. Beschikbaar in 50 kleurreferenties.
Compliance. “Zorginstellingen komen met veel privacygevoelige informatie in aanraking, zoals patiëntgegevens en het is natuurlijk belangrijk dat deze gevoelige informatie niet uitlekt.” Eind vorig jaar is de vernieuwde norm NEN7510 gepubliceerd welke betrek-king heeft op informatiebeveiliging in de zorgsector. “Wij zijn verheugd dat we Eljakim Information Technology als eerste bedrijf officieel hebben gecertificeerd. De verwach-ting is dat op korte termijn veel bedrijven dit voorbeeld gaan volgen. Behalve softwarele-veranciers in de zorg is er ook veel animo on-der andere organisaties, zoals dienstverleners die met (gevoelige) patiëntgegevens werken, verpleeghuizen, ziekenhuizen, fysiothera-peuten en GGZ-instellingen.” Aldus Christian Oudenbroek.Softwarebedrijf Eljakim IT ontwikkelt sinds 1996 software voor de overheid en non-pro-fitorganisaties in onderwijs, zorg en welzijn. “
inspectie: zORg mOet beteR bij paRticulieRe KliNieKeNDe kwaliteit en veiligheid van zorg laat bij veel particuliere klinieken nog te wensen over. Dat blijkt uit twee publicaties van de IGJ (Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd). Particuliere klinieken zijn klinieken die gespe-cialiseerd zijn in bepaalde planbare ingrepen. Bijvoorbeeld nieuwe knieën, nieuwe heupen, oogbehandelingen of cosmetische ingrepen. De afgelopen jaren heeft de inspectie al meerdere keren gesignaleerd dat de kwaliteit van zorg in een groot aantal gevallen niet voldoet. Het toezicht op deze klinieken is
rubriekskopje
FMT GEZONDHEIDSZORG42
aCtueeL
bloedafname naar een modern gerobotiseerd lab waar ze razendsnel worden verwerkt tot een uitslag die terug naar de arts kan.Een hele verbetering ten opzichte van hoe de verwerking van bloedmonsters eerst verliep, volgens hoogleraar Christa Cobbaert van de afdeling Klinische Chemie en Laboratorium-geneeskunde. “Hiervoor werden de bloed-monsters door medewerkers op stepjes van de bloedafname naar ons lab gebracht. Dat ging weleens met een omweg of er raakte een buisje kwijt. Doordat we de buisjes nu automatisch via de hypermoderne buizen-post naar het heringerichte laboratorium sturen, voorkomen we fouten en gaat het bloedmonster sneller de analyse in. Artsen krijgen sneller de uitslag en patiënten worden sneller geholpen.”
Cobbaert en haar team zijn jaren bezig geweest om de nieuwe afdeling te moder-niseren en toekomstbestendig in te richten. Meerdere laboratoria moesten worden samengevoegd op één plek en er moest een nieuwe gestandaardiseerde werkwijze komen. Met de directe aansluiting van de buizenpost vanaf de centrale bloedafname op de track in het gerobotiseerde laborato-
rium worden bloedmonsters gegarandeerd en binnen 12 tot 15 seconden automatisch ontladen. Cobbaert: “Het systeem dat we nu hebben is uniek voor Nederland. Uiteindelijk is ons doel om die afdelingen waar doorloop-tijden kritisch zijn -zoals de eerste hulp en de intensive care- ook direct aan te sluiten op het laboratorium.”Foto uit video LUMC.
werkgever onder zorgprofessionals. Dat blijkt uit het Intermediair Imago Onderzoek, uitge-voerd onder ruim 4.000 hoogopgeleide (hbo en wo) Nederlanders.
Ondanks de hoge tevredenheid, blijft er altijd ruimte voor verbetering. 41% van de zorgprofessionals verlangt naar een reiskos-tenvergoeding. De 13e maand is nog altijd het populairst; voor 45% van de zorgprofes-sionals is dit de meest gewenste arbeidsvoor-waarde. Ook uitbetaald krijgen voor over-werk staat hoog op het wensenlijstje (33%). Deze laatste wens is bij zorgmedewerkers fors meer aanwezig dan bij werknemers in andere functiegroepen (17%). Slechts 16% van het zorgpersoneel verdient meer dan 45.000 euro per jaar. Dat is het laagste percentage van hoogopgeleiden bin-nen alle onderzochte functiegroepen. Garikai van Weydom, researcher bij de Persgroep Employment Solutions: ‘Het is niet zo gek dat het zorgpersoneel het minst verdient, hun werkweek is ook het kortst. Al zien we wel dat er steeds meer uren gewerkt worden. Het gemiddelde aantal contracturen per week (gemiddeld 31 uur) blijft weliswaar bijna hetzelfde, maar we zien een stijging (+4%) in het aantal werknemers dat 33 tot 40 uur per week werkt. Met het tekort aan zorgpersoneel zal de werkdruk toenemen en de wens naar het uitbetalen van overuren daarmee ook. Werkgevers kunnen hierop in spelen bij het aantrekken en behouden van hoogopgeleid personeel.’
SNelleR uitSlaG vaN blOed-teSt dOOR HypeRMOdeRN lab eN buizeNpOSt iN luMcJe ziet er niks van als je door de gangen loopt, maar sinds kort zoeven buisjes bloed in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) automatisch door een buizenstel-sel in het plafond. Ze zijn onderweg van de
geïntensiveerd, maar de gewenste en nood-zakelijke verandering blijft uit. Patiënten moeten ervan uit kunnen gaan dat ze goede zorg krijgen in deze klinieken. Dat is niet overal zo. De inspectie heeft specifiek zorgen over de volgende thema’s:De time out procedure (stopmoment voor de operatie om te controleren of alles klopt);Infectiepreventie (het risico op infecties zo laag mogelijk houden);Controles bij klaarmaken en toedienen van high risk medicatie (medicatie die met een injectie of infuus wordt toegediend);Zijn de zorgverleners bekwaam en bevoegd om met medische apparatuur om te gaan en is deze apparatuur tijdig en deskundig onderhouden?Informed consent (recht van de patiënt om goed geïnformeerd ja of nee te zeggen tegen een behandeling en eventuele verdoving).
De IGJ heeft de afgelopen jaren het toezicht op de particuliere klinieken uitgebreid. De IGJ voert meer inspectiebezoeken uit en richt zich hierbij op de belangrijkste risico’s. Daar-naast is de IGJ in gesprek met onder meer de klinieken, het ministerie van VWS, Zelfstandi-ge Klinieken Nederland (ZKN) en de weten-schappelijke verenigingen om er samen voor te zorgen dat de veiligheid en kwaliteit van zorg op het gewenste niveau komt. In haar toezicht let de IGJ scherp op bovenstaande thema’s. Bij situaties waar de veiligheid in het geding is of waar geen bereidheid is om te verbeteren grijpt de IGJ in.
zORGpROfeSSiONal MeeSt tevRedeN weRKNeMeR vaN NedeRlaNd Hoogopgeleid personeel in de zorg is het meest tevreden met hun functie; twee op de vijf werknemers geven hun baan een 9. Als het gaat om werkgeversimago scoort GGZ het best: de organisatie is de favoriete
FMT GEZONDHEIDSZORG 43
innovatie
FMT GEZONDHEIDSZORG44
CO-Creatie PartNersCHaP ROBOT CaRE SySTEMS EN SINT MaaRTENSklINIEk
de!”, vertelt Nydia van As, coördinator parame-
dici van de Sint Maartenskliniek. “Met de nog
verder te ontwikkelen tools kan Lea bijdragen
aan de behandeling van revalidatie patiënten.
Dit beperkt zich niet tot obstakel-detectie maar
we denken ook aan toegevoegde oefenvormen en
signaleringen voor bijvoorbeeld looptijd en/of
loopafstand.”
partnersCHap Het partnerschap tussen de organisaties is in de
eerste fase gebaseerd op co-creatie. Daarin komt
de kennis van de therapeuten uit de behandel-
praktijk samen met de expertise van de ontwik-
kelaars op het gebied van robotica, om Lea Trai-
ner voor de revalidatie-markt te realiseren.
Nydia van As: “Dit trainersmodel van de Lea
draagt bij aan een goede en veilige manier van
training in een revalidatiesetting. De Lea Trainer
wordt dan een verlengde arm van de individuele
en groepsbehandelingen van patiënten.” Om
continu te blijven voldoen aan de wensen van
zowel therapeuten als revalidatie patiënten zal
Lea voortdurend doorontwikkeld worden. <
uitkOMsten pilOt In het voorjaar van 2017 startte Robot Care
Systems een pilot op de afdeling neurorevalidatie
van de Sint Maartenskliniek, om te onderzoeken
hoe de persoonlijke zorg-assistent bij kon dragen
aan behandeling van revalidatie patiënten. De
pilot is gesteund door zorgverzekeraar CZ, die
ook voordelen ziet in de snellere en betere revali-
datie met Lea. Een belangrijk voordeel van Lea
bleek dat patiënten vaker en zelfstandiger loop-
oefeningen konden uitvoeren, mede dankzij de
steun en de detectiefunctie die de zorg-assistent
biedt.
Lea is voorzien van sensoren en een intelligent
systeem, waardoor zij weet hoeveel steun zij
moet geven bij het (op)staan en lopen, obstakels
kan detecteren en zelfstandig naar de gebruiker
toe kan komen. “We hebben in de Sint Maar-
tenskliniek gezien dat Lea ook ondersteunt bij de
stabiliteit van de houding/beweging van de
revalidant, en ze kan ook helpen om het loop-
tempo te doseren wat een stukje extra veiligheid
geeft voor de revalidant. Het kunnen dansen met
Lea is ook absoluut een leuke toegevoegde waar-
tijdens de iCt & Health World
Conference op 22 juni in den Haag
heeft robot Care systems haar
eerste robotrollator voor de zorg
uitgereikt aan Mark van Houden-
hoven van de sint Maartenskliniek.
Met deze overhandiging bestempelt
het Haagse robot Care systems het
partnerschap dat zij, na een inten-
sieve pilot van een jaar, aangaat
met de kliniek.
Van de nieuwsredactie
In de eerste fase van het partnerschap zal de
focus liggen op het verder ontwikkelen van
de robotrollator, op basis van aanbevelingen
van therapeuten van de Sint Maartenskliniek.
Met behulp van Lea (Lean Empowering Assis-
tent) kunnen revalidatie-patiënten vaker, zelf-
standiger en veiliger loopoefeningen doen. De
inzet van de persoonlijk zorg-assistent verhoogt
hiermee niet alleen de kwaliteit van de behande-
ling maar bespoedigt ook het herstel van de
patiënt.
Lea is een uitvinding van Robot Care Systems,
opgericht door robotexpert Maja Rudinac. Drie
jaar geleden begon zij samen met haar team met
de ontwikkeling van de persoonlijke zorg-assis-
tent. Het doel was duidelijk: door inzet van
technologie de kwaliteit van leven verbeteren
voor mensen die door ziekte, een ongeval of
ouderdom slecht ter been zijn. Lea ondersteunt
bij het opstaan en lopen, stimuleert beweging,
voorkomt vallen en biedt functies zoals beeldbel-
len om sociale contacten te stimuleren.
lea is een uitvinding van robot Care systems, opgericht door robotexpert Maja rudinac.
FMT GEZONDHEIDSZORG 45
medische technologie
robotarm voor het allereerst ingezet bij operatie MMC
alle ingrepen hoeven met een robot of robotarm
uitgevoerd te worden. Per ingreep maken we een
afweging tussen de verschillende technieken;
waar het kan met een normale kijkoperatie, waar
het moet met een robotarm.” Voor complexere
operaties in kleine ruimtes in het lichaam biedt
deze robotarm volgens hem een uitkomst. “Maar
de ene techniek vervangt de andere niet. We
zetten voor elke ingreep de beste en meest effi-
ciënte techniek in. Dat bespaart tijd en geld.”
nieuW OperatieCOMplexMedio oktober neemt MMC op locatie Veldho-
ven een compleet nieuw operatiecomplex en
centrum voor dagbehandeling in gebruik. Er
komen acht nieuwe hypermoderne operatieka-
mers met de nieuwste medische apparatuur.
Omdat de robotarm geen aanpassingen aan de
operatiekamers vereist, kan deze in de aanloop
naar het nieuwe OK-complex alvast in gebruik
genomen worden. <
rObOtarM Of OperatierObOtLandelijk heeft het MMC een vooraanstaande
rol op het gebied van kijkoperaties, ook wel
laparoscopie genoemd. De afdelingen chirurgie,
gynaecologie en urologie werken nauw samen
op dit gebied en maken gebruik van de nieuwste
technieken. Door jarenlange ervaring kunnen
vrijwel alle operaties uitgevoerd worden via een
kijkoperatie. De voordelen van kijkoperaties zijn
groot: er zijn minder complicaties, de patiënt
herstelt sneller en ligt korter in het ziekenhuis.
Een moeilijkheid van deze techniek is het hech-
ten in kleine ruimtes van het lichaam. De polsge-
wrichten van een operatierobot zijn daarvoor de
oplossing. De kosten en tijdsinvestering maken
het echter onmogelijk om elke ingreep met een
operatierobot uit te voeren. Deze robotarm biedt
een tussenoplossing, vertelt Leclercq: “Lang niet
sinds eind mei opereren chirurgen
van Máxima Medisch Centrum (MMC)
in eindhoven met een ‘robotarm’.
dit operatiehulpmiddel combineert
de precisievoordelen van robot-
chirurgie met de snelheid van een
traditionele kijkoperatie. tot voor
kort werd de toepassing alleen
in ziekenhuizen buiten europa
gebruikt.
Van de nieuwsredactie
Met de arm kan er nauwkeuriger en
eenvoudiger gehecht worden in de
buik- en borstholte. De techniek
wordt voornamelijk ingezet bij maagdarm-,
lever- en longoperaties, waarbij relatief veel
gehecht moet worden. Het instrument wordt als
een verlengstuk aan de arm van de chirurg be-
vestigd. De punt volgt de hand- en de polsbewe-
ging van de chirurg. Hierdoor zijn er minder
schouderbewegingen nodig en wordt opereren
een stuk minder belastend. Chirurg Wouter
Leclercq volgde de ontwikkelingen van deze
techniek in Amerika al langere tijd en maakt er
nu in Nederland als eerste gebruik van. “Dit
instrument vergroot ons bewegingsbereik en
maakt complexere bewegingen mogelijk, waar-
door we ook op tot nu toe moeilijk bereikbare
plaatsen in het lichaam kunnen opereren. Door-
dat we met nog meer precisie kunnen bewegen,
raakt omliggend weefsel minder beschadigd”,
aldus Leclercq.
de kosten en tijdsinvestering maken het echter onmogelijk om elke ingreep met een operatierobot uit te voeren. deze robotarm biedt een tussenoplossing.
voor complexere operaties in kleine ruimtes in het lichaam
biedt deze robotarm een uitkomst
veiligheid
FMT GEZONDHEIDSZORG46
iNFeCtiePreveNtie vEREIST DE HOOGST MaaTSCHaPPElIjkE uRGENTIE
tegen infectierisico’s. “De bronsterkte van aero-
gene contaminatie in een OK kan vaak nog een
eind teruggebracht worden door je werkproces-
sen beter op orde te brengen. Onnodig overleg,
inloop van mensen; onderzoek leert dat een
aanzienlijk deel van de deurbewegingen vermijd-
baar is. Ook is verspreiding van micro-organis-
men te reduceren met goede kleding en naleving
van hygiëneprotocollen. Het zijn dingen die
iedereen weet, maar de praktijk is evengoed dat
er nog veel te winnen is; denk aan het uitbannen
van korte mouwen en V-halzen in OK-kleding.
En uiteraard zetten we naast die proces- en
gedragsaanpassingen maatregelen voor goede
luchtbehandelingssystemen in om vervuilde
lucht te verdunnen en te verdringen.”
parallellen In de inleidingen van Remko Noor (senior con-
sultant RHDHV) en André van Tongeren (ma-
nager IMI Aero-Dynamiek) kwamen de volgen-
de parallellen naar voren. Consultant Remko
Noor en manager-technicus André van Tongeren
onderschrijven beide de noodzaak om scherp
zicht te houden op processen en doelen. Zij
benadrukken dat dat breder getrokken moet
worden dan alleen de OK. Een ziekenhuis is een
complex systeem, een gebouw met veel mensen,
een grote diversiteit aan functies en doelen die er
gerealiseerd moeten worden. Wat zijn ruimtes en
situaties waarin contaminaties kunnen ontstaan
die in een infectie kunnen uitmonden? De CSA
en de bereidingsapotheek zijn evenzeer ruimtes
die cruciaal zijn voor infectiepreventie. De hele
context van het ziekenhuis moet in beeld blijven.
Noor: “Als je wél nauwgezet de hygiëne van je
instrumentarium bewaakt, maar je verliest uit
het oog dat bijna iedereen een smerig mobieltje
bij zich draagt, dan verlies je alsnog de controle.”
André van Tongeren: “Er zijn best veel ‘oude’
ziekenhuizen in Nederland, die vaak in delen
worden gemoderniseerd. Als zo’n verbouwing te
zeer losstaat van de rest van het ziekenhuis, dan
blijkt achteraf vaak dat het deelontwerp wel
Genezen Vaak Geen OptieBiomedicus Chris Arts (associated professor Bio-
medische Technologie, Technische Universiteit
Eindhoven) nam de deelnemers mee in de ge-
schiedenis van infectieproblematiek. Hij be-
spreekt prothese-infecties als casus. Een door
bacteriën geproduceerde biofilm op de prothese
is heel moeilijk te infiltreren door antibiotica.
“Binnen een dag na OK is de race gelopen”,
vertelt Arts. “En de gevolgen voor de patiënt zijn
vaak desastreus: ingrijpende heroperaties met
het risico dat amputatie nog de enige optie is.
Deze infectieproblematiek kan zelfs de dood tot
gevolg hebben.” In het vervolg van zijn inleiding
gaat Arts in op het maatschappelijke probleem
van de antibioticaresistentie. Nederland en de
Scandinavische landen scoren relatief nog gun-
stig, maar ook voor deze landen geldt het gevaar
van het kort cyclisch worden van antibiotica.
Arts laat zien wanneer de belangrijke antibiotica
geïntroduceerd werden en wanneer er vervolgens
resistentie optrad. Zijn tijdlijn toont onverbidde-
lijk dat het steeds korter duurt voordat een
antibioticum door resistentie wordt ingehaald.
Een zeer bedreigende situatie, stelt Arts. “Je
dreigt altijd met lege handen te komen staan en
vanwege de korte levenscyclus van een middel
wordt het voor de farmaceutische industrie
steeds minder aantrekkelijk om er grootschalig
in te investeren.” Arts verwacht dat infectiepro-
blematiek in de komende decennia cardiovascu-
laire doodsoorzaken zal gaan overstijgen.
in COntrOl zijnOmdat we aan de oplossingskant uit onze moge-
lijkheden raken heeft infectiepreventie dus de
hoogste maatschappelijke urgentie. En dat houdt
in dat we in control moeten zijn, is de bood-
schap van Roberto Traversari (senior adviseur
TNO) en andere sprekers. “Met een kwaliteits-
managementsysteem en risico-inventarisaties
reduceer je de kans dat infectie kan optreden, en
de schade als het tóch gebeurt. Hij is ervan over-
tuigd dat analyse en aanpassing van werkproces-
sen de belangrijkste wapens zijn in de strijd
infecties kunnen levens kosten
en veel leed veroorzaken. Maat-
regelen voor probleemoplossing,
omzetderving en reputatieschade
maken van infectieproblema-
tiek bovendien een substantiële
kostenpost. redenen genoeg om in
een workshop van FMt academy
uitgebreid aandacht te besteden
aan preventiestrategieën. dat
gebeurde op 28 juni j.l. aan de tech-
nische universiteit in eind hoven.
een geslaagde bijeenkomst die
zeker tot een vervolg zal leiden.
Door: Dietske van der Brugge
Goed infectiepreventiebeleid beslaat het
hele OROBO-traject (ontwerp – reali-
satie – oplevering - beheer – onder-
houd) zo betoogde Hugo Huiskamp (directeur
Classified Rooms, besmettinsgpreventie-deskun-
dige). In zijn recent verschenen boek ‘Besmet-
tingspreventie in de gezondheidszorg’ presen-
teert hij een risico-analysemodel voor de
belangrijkste risico’s in de drie themavelden
‘gebouw & voorzieningen’, ‘materialen, leverin-
gen & diensten’ en ‘persoonlijke hygiëne en
gedrag’.
Workshop FMT Academy:
met reminders van protocollen over handhygi-
ene in bewegend beeld.
Nog een industrietak die de zorg vooruit kan
helpen: de luchtvaart. En dan vooral als het gaat
om het aanspreekgedrag van professionals on-
derling. In de luchtvaart is vooral het aanspreken
door de hiërarchische lagen heen een onderwerp
van aandacht geweest. De stappen die gezet zijn
om de cultuur te verbeteren zijn goed leermate-
riaal voor de zorg.
OntWerpprOCesAlex Jansen: “Een goed intuïtief ontwerp van een
geclassificeerde ruimte is specialistenwerk, waar-
bij continu met een BIM-model afstemming
plaatsvindt tussen ontwerper en gebruikers.”
André van Tongeren “Een ontwerpproces moet
wel ruimte laten voor maatwerk op basis van die
continue BIM-afstemming. Nieuwbouw of
verbouw wordt vaak projectmatig aangepakt, en
zo’n project wordt gedefinieerd door tijd, geld en
kwaliteit. Tijd en geld staan vaak vast, dus dan
komt de druk op kwaliteit te staan.” Quadrance-
directeur Patrick Lammers hekelt de focus op
uitgaven in de ontwerp- en realisatiefase, terwijl
risicobeheersing door goed onderhoud op ter-
mijn natuurlijk kosten beheerst en bespaart.
Minder strak op uitgaven focussen betekent niet
per definitie dat er duurder gebouwd of ver-
bouwd wordt. Lammers: “Ik zie steeds meer
panelen met informatie over technische installa-
ties op plaatsen waar mensen primair met ande-
re dingen bezig moeten zijn. Minder toeters en
bellen in de OK, is mijn devies. Laat het aan
techneuten in een regiekamer over om de instal-
laties te monitoren.
De workshop werd door dagvoorzitter
Peter Karsman afgesloten met een interessante
discussie over de vraag of de voordelen die te
behalen zijn door steeds hogere eisen aan de
techniek te stellen, wel renderen als de gedrags-
component in relatie tot infectiepreventie niet of
onvoldoende wordt meegenomen. Alle inleiders
zijn van mening dat het een groot maatschappe-
lijk probleem gaat worden dat dit ook op de
radar van bestuurders moet komen, gezien het
onnodige menselijk leed en het (landelijke)
kostenaspect van € 42.000.000,- op jaarbasis. <
Voor meer informatie over het boek van
Hugo Huiskamp: [email protected]
een schoonmaakmiddel, welke eisen het stelt aan
de schoonmaak en de schoonmaker.
GedraGEr zijn meer sprekers die opperen dat de gezond-
heidszorg kan leren van de high tech industrie.
Het bredere palet aan gebruiksdoelen is niet de
enige oorzaak dat clean rooms van bedrijven
nauwgezetter worden vrijgehouden van infecties.
Gedrag en cultuur zijn logischerwijs ook ver-
schillend. Interflow-directeur Alex Jansen: “Je
moet niet willen dat de culturen van de zorg en
de industrie dezelfde zouden worden, maar dat
betekent niet dat je in alle verschillen moet
berusten. Bij een high tech-bedrijf is élk stofdeel-
tje bedreigend, omdat het in de structuur van
een microprocessor wordt gebrand. Dat leidt tot
vérgaande disciplinering in de hygiëne die moet
worden nageleefd, en ook tot bruikbare intelli-
gente toepassingen zoals interactieve spiegels
klopt, maar dat het gebouw als geheel toch niet
optimaal functioneert.”
GebOuWprestatiesDe ontwerper en de toekomstige gebruikers van
een gebouw, een afdeling of gebruiksruimte
moeten afstemmen welke prestaties verwacht
worden van het ontwerp. Remko Noor: “Er zit
vaak een spanningsveld tussen functionaliteit en
uitstraling. Een healing environment is écht van
belang, maar het moet ook schoon te maken
zijn. Hier zit een belangrijk verschil tussen zie-
kenhuizen en clean rooms van bedrijven. Mate-
riaalgebruik en schoonmaak in een ziekenhuis
en bij ASML bijvoorbeeld, dat zijn echt totaal
verschillende werelden. Je kunt niet met een
ziekenhuis omgaan als een controleerbare pro-
ductieomgeving, maar je kunt er wel van leren.”
In de ontwerpfase moet van elk materiaal duide-
lijk zijn hoe je het reinigt, hoe het reageert op
FMT GEZONDHEIDSZORG 47
iNFeCtiePreveNtie vEREIST DE HOOGST MaaTSCHaPPElIjkE uRGENTIE
“binnen een dag na Ok is de race gelopen”, vertelt arts.
FMT GEZONDHEIDSZORG48
veiligheid
risiCOvOLLe ruiMteN vraGeN OM HERlEIDBaRE CERTIFICERINGEN
een wettelijke verplichting dat dit gekalibreerd
wordt door een geaccrediteerde organisatie. Dit
accreditatieproces verloopt middels de NEN-EN
ISO 17025 en hiermee wordt door een onafhan-
kelijke organisatie vastgesteld of er voldaan
wordt aan de eisen van de NEN-EN ISO 17025.
Laboratoria binnen een ziekenhuis zijn veelal al
geaccrediteerd. In het verleden was dit de zoge-
naamde STERLAB-certificering maar tegen-
woordig valt dit ook onder de NEN-EN ISO
17025 accreditatie. Wanneer een lab binnen een
ziekenhuis geaccrediteerd is dat volgt hier auto-
matisch uit dat alles wat kritisch is ook gekali-
breerd moet worden door een NEN-EN-ISO
17025 geaccrediteerde instelling.
V-MOdelDe kwalificaties, DQ/IQ/OQ/PQ, worden veelal
uitgevoerd conform het welbekende V- model.
Uit dit model wordt duidelijk dat er bij iedere
kwalificatiestap wordt gekeken naar de eisen
zoals gedefinieerd in ontwerpfasen.
Bij de kwalificatiestappen wordt duidelijk dat het
belangrijk is dat zaken omtrent functionaliteit en
risicobeheersing S.M.A.R.T. gemaakt worden.
Onderdeel hiervan is dat het meetbaar is en dat
vormt de basis van de uit te voeren certificerin-
gen.
Iedereen die werkt in een risicovolle ruimte, of
hier in aanraking mee komt in verband met
onderhoud of beheer, weet dat dergelijke ruim-
ten initieel en periodiek gecertificeerd moeten
worden. Deze certificeringen worden dan veelal
ook uitgevoerd, en omdat het een specialistische
activiteit is wordt het veelal ook uitbesteed aan
een externe partij. Maar hoe weet je nu of de
partij aan wie dit wordt uitbesteed ook capabel
is voor het uitvoeren van die
taak!?
kalibreren dOOr een GeaCCrediteerde OrGanisatieVoor alles waarmee handel wordt bedreven is het
als we spreken over risicovolle
ruimten in een ziekenhuis dan
hebben we het over ruimten waar,
direct- of indirect, een verhoogd
risico voor patiënten is om hier een
infectie op te lopen.
ruimten met een directe impact
zijn bijvoorbeeld een Ok of iso-
latiekamer. ruimten waarbij een
indirect risico is bij de besmetting
van een patiënt zijn onder andere
de op dekruimte, Csa, apotheek en
isotopen labs.
Door: Kalibra International B.V.
Edwin M.M. den Hartog
Bij het ontwerp en de realisatie van derge-
lijke ruimten wordt veel zorg besteed aan
de detaillering omdat hier op technisch
vlak veelal de basis ligt voor goede infectiepre-
ventie.
Voordat de ruimten echter in gebruik worden
genomen dienen deze gecertificeerd te worden.
Deze certificering (validatie en kalibratie) van
ruimten en apparatuur gebeurt veelal conform
relevante normen, richtlijnen en aanbevelingen
en hebben tot doel om aantoonbaar te maken
dat er voldaan wordt aan eisen, die als het goed
is, zijn opgenomen in het ontwerp van de instal-
laties.
Wanneer je je auto laat keuren dan maak je daarvoor gebruik van een APK erkend keurder. De weegschaal in de supermarkt wordt periodiek gekalibreerd door een erkende organisatie. De benzinepomp wordt eveneens gekalibreerd door een daartoe bevoegde organisatie.
FMT GEZONDHEIDSZORG 49
Herleidbaarheid
Een belangrijk onderdeel van de accreditatie is
herleidbaarheid. Conform de NEN-EN-ISO
17025 kun je spreken over herleidbaarheid wan-
neer de volgende zaken geregeld zijn:
• Ononderbroken lijn van kalibraties van stan-
daarden naar een internationale standaard;
• Vastgestelde meetonzekerheid bij kalibraties;
• Documentatie van kalibratieprocedures;
• Uitvoering kalibratie door gekwalificeerd
personeel;
• Gebruik eenheden met referentie naar S.I.-
eenheden;
• Waarborg voor periodieke kalibratie van
standaarden.
raad VOOr aCCreditatieIn Nederland is er één organisatie die zich bezig-
houdt met de accreditatie van (kalibratie-) labo-
ratoria en dat is de Raad voor Accreditatie
(RvA).
Een organisatie die geaccrediteerd is door de
RvA op basis van de NEN-EN-ISO 17025, geniet
van een internationale erkenning op zijn vakge-
bied. Belangrijk daarbij is dat niet alleen het
kwaliteitssysteem wordt beoordeeld op de wijze
waarop de activiteiten zijn georganiseerd maar
dat er ook daadwerkelijk een vak-deskundige
door de RvA wordt aangewezen die de vaktech-
nische kennis van de medewerkers en de toepas-
sing daarvan in het veld beoordeeld.
Op deze wijze kan een organisatie aantoonbaar
maken dat de werkzaamheden die zij aan de
markt aanbieden voldoen aan de eisen die een
ziekenhuis mag verwachten wanneer zij kennis
en kunde inhuren voor de certificering van hun
risicovolle ruimten.
Onderdeel van infectiepreventie is aantoonbaar
maken dat de faciliteiten die gebruikt worden
initieel en periodiek gekalibreerd en gevalideerd
worden. Wat kritisch of niet-kritisch is, zal moe-
ten volgen uit een risicoanalyse. Kritisch is in
ieder geval de partij die gekozen wordt voor de
certificering van de risicovolle ruimten. Door
gebruik te maken van een door de RvA geaccre-
diteerde organisatie worden de risico’s ingeperkt
en zijn de resultaten aantoonbaar herleidbaar en
kan het ziekenhuis zich richten op de overige
onderdelen van infectiepreventie zoals opleiding,
training, gedrag en discipline van de medewer-
kers. <
cm2
78.4
2478
.424 de nieuwe
eenheid inKalibratie
Validatie
Inspectie
Kalibra International B.V. | Delftechpark 19 | 2628 XJ DELFT | [email protected] | www.kalibra.nl
veiligheid
FMT GEZONDHEIDSZORG50
NasLaGWerk “BesMettiNGsPreveNtie iN de GeZONdHeidsZOrG” vOORZIET IN BEHOEFTE
industrie om te werken volgens risicoanalyse.
Deze methodiek, verplicht in o.a. de farmaceuti-
sche, chemische en voedingsmiddelenindustrie,
draagt zorg voor een verantwoorde minimalise-
ring van vervuilingen, besmettingen en ander-
soortige risico’s. Een minimalisering die dan ook
van toepassing zou behoren te zijn bij de beheer-
sing en minimalisering van de diverse soorten
besmettingen in de zorg.
De beschreven risicoanalyse-methodiek vraagt
een integrale benadering. Dit begint bij een
verantwoord ontwerp, de realisatie en oplevering
van een afdeling, of zelfs een gehele faciliteit.
Daarna behoort er een naadloze overdracht
plaats te vinden naar de functies gebruik, beheer
en onderhoud. Het zal duidelijk zijn dat het
ontwerp, de realisatie en oplevering hierin toege-
spitst moeten zijn op de nadien te volgende
functies. Het totale beheer van de besmet-
tingspreventie is dus een integrale activiteit
vanaf de eerste gedachtegangen tot en met het
gebruik. Een activiteit waarin geen hiaten beho-
ren voor te komen.
Deze behoefte ontstond omdat regelma-
tig tijdens de werkzaamheden is geble-
ken dat er geen duidelijk materiaal
beschikbaar is om een optimale besmettingspre-
ventie te integreren in het ontwerp, de realisatie,
de oplevering, het beheer alsmede het onder-
houd van afdelingen waar kritische handelingen
of verblijf van kritische patiënten plaatsvinden.
Door deze beperking kunnen verplegend of
ondersteunend personeel op een kritische afde-
ling onvoldoende aandacht besteden aan een
optimale besmettingspreventie. Een situatie die
over het algemeen onbevredigend is, irritaties
opwekt en ook meer werk veroorzaakt.
Het is te hopen dat met dit boek deze omissie
wordt ingevuld. Ook is het te hopen dat hiermee
de betreffende instelling beter kan voldoen aan
de wettelijk gedefinieerde kwaliteit vereisten
zoals deze is omschreven in de WKKGZ van
2015.
besMettinGspreVentieHet onderwerp heet besmettingspreventie en
geen infectiepreventie omdat in de vele intensie-
ve gesprekken met de diverse medewerkers,
afdelingshoofden e.d. is gebleken dat besmettin-
gen in de zorg verder gaan dan alleen de alom
bekende en gevreesde infecties.
Besmettingspreventie (Contamination Control
in het Engels) gaan dus verder. In dit boek wor-
den drie verschillende besmettingen benoemd:
1. De alom bekende infecties (inclusief de pan-
demische en epidemische types);
2. De endotoxine vergiftigingen, inclusief de
minder bekende neuro/ mycotoxine vergifti-
gingen;
3. De vervelende biochemische vervuilingen
(bio contamination).
Al deze besmettingen veroorzaken bij de patiënt
vaak zeer vervelende consequenties tijdens en na
het verblijf in een instelling en vormen ook een
zeer grote kostenpost voor de instelling en voor
de verzekeringsmaatschappijen.
Een belangrijk aspect om deze verbeteringen te
realiseren is de welbekende methodiek vanuit de
Na jarenlange ervaring in advise-
ring, lesgeven en het uitvoeren
van audits, onder andere in diverse
afdelingen in de gezondheidszorg,
ontstond na zijn pensionering bij
Hugo Huiskamp de behoefte om zijn
praktijkervaringen op het totaal-
gebied van besmettingspreventie
met belanghebbenden te delen en
te proberen mogelijke verbeterin-
gen aan te reiken.
Door: Hugo Huiskamp
Deze 12 bronnen kunnen in elk zorgtraject
gesignaleerd worden en vervolgens kan er dan
wat mee worden gedaan. Geconstateerd wordt
dat deze 12 bronnen in veel gevallen gelinkt zijn
aan diverse kwaliteitsaspecten. Hierdoor zijn dit
eigenlijk mede-bronnen die vallen onder de
hiervoor genoemde WKKGZ in artikel 7 lid 1:
‘De zorgaanbieder draagt zorg voor systematische
bewaking, beheersing en verbetering van de kwali-
teit van de zorg’.
Dit houdt dus ook in dat deze gedefinieerde
bronnen per afdeling worden benoemd, vastge-
legd en geregistreerd (Artikel 7 lid 2: [curs]‘De
verplichting van het eerste lid houdt, de aard en
omvang van de zorgverlening in aanmerking
genomen, in het op systematische wijze verza-
melen en registreren van gegevens betreffende de
kwaliteit van de zorg op zodanige wijze dat de
gegevens voor eenieder vergelijkbaar zijn met
gegevens van andere zorgaanbieders van dezelfde
categorie’.
Deel 2 is ook onafhankelijk te lezen en hieruit
kan mede informatie worden gewonnen voor
alle toeleveranciers om tot een verantwoorde
levering van diensten, materialen en dergelijke te
komen.
Deel 3: Toepassingen
In deel 3 Toepassingen worden van kritische
afdelingen de inhoudelijke probleemgebieden op
gebied van besmettingspreventie besproken en
vervolgens de daaraan te koppelen risicobeheer-
sing van de 12 gedefinieerde bronnen. Kritische
afdelingen zoals (natuurlijk) de Operatieafde-
ling, Centrale Sterilisatieafdeling, de IC, alsmede
diverse soorten laboratoria en productieruimten.
Deel 3 geeft individuele informatie over de pre-
ventievereisten en dan met name voor gebrui-
kers en verantwoordelijken van de diverse kriti-
sche ruimten en afdelingen.
Dit deel kan ook separaat worden gelezen en
tevens worden gebruikt als naslagwerk voor
afdelingsmedewerkers.
Het boek Besmettingspreventie is te beschouwen
als een studieboek voor iedereen die voor of in
de zorg werkzaam is, of gaat worden. Ook kan
het als naslagwerk worden gezien voor alle be-
smettingsrisico’s bij kritische handelingen of bij
het werken met kritisch verzwakte patiënten. <
Ook wordt in het eerste deel aandacht besteed
aan de huidige methodiek van werken met nor-
men en richtlijnen. Specifiek het gebruik van de
z.g. WIP-richtlijnen komt hier ter sprake. Deze
WIP-richtlijnen waren in het verleden het hand-
vat voor Inspecties. Echter, de werkmethodiek
van inspecteurs IGZ (inmiddels IGJ) is niet het
toetsen aan een normale kwaliteit van werken,
ook niet aan de maximale kwaliteit, maar uit-
sluitend of er onder het verplichte minimum
kwaliteitsniveau wordt gewerkt. Met het gebruik
van deze (minimale) richtlijnen kan dus slechts
vastgesteld worden dat er statistisch gezien de
meeste tijd onder dit minimum wordt gewerkt.
Als we de kwaliteit op het gebied van besmet-
tingspreventie ook in beeld willen neerzetten,
zien we het volgende:
(Zie afbeelding 1)
Deel 1 is onafhankelijk te lezen als een belang-
rijke informatiebron voor het werken in een
besmettingspreventie-programma.
Deel 2: Gereedschappen
Het deel Gereedschappen omvat de mogelijkhe-
den waarmee besmettingen kunnen worden
veroorzaakt. Deze zijn in eerste instantie onder-
verdeeld in drie hoofdgroepen waarover sturing
en management behoort te worden uitgeoefend.
Daarna zijn alle bronnen verder onderverdeeld
in 12 herkenbare groepen.
indelinG Van Het bOekHet boek is opgedeeld in drie delen:
Deel 1: Theorie
Dit eerste deel omvat de achtergrond van de
diverse aspecten voor een totaal besmettingspre-
ventie-programma. Aandacht wordt besteed aan
de verschillende soorten besmettingen. Hieron-
der worden als eerste de infecties genoemd waar-
bij natuurlijk ook de risico’s van pandemische en
epidemische infectie besmettingen worden
besproken.
Een andere belangrijke besmetting is de vergifti-
ging. Vergiftigingen met endo- en neuro-/myco-
toxines. Deze (veelal onbekende) vergiftigingen
vragen nazorg met de daaraan gekoppelde verve-
lende en/of blijvende bijkomstigheden voor de
patiënt en de daaraan automatisch gekoppelde
kosten.
Een laatste niet te onderschatten besmetting is
die met biochemische verontreinigingen. Veront-
reinigingen waarvan de literatuur omschrijft dat
de lichaamseigenschappen van de patiënt zorg-
draagt dat deze worden ingekapseld met daaraan
ook weer gekoppeld vervelende en/of blijvende
gevolgen.
De huidige preventieprogramma’s zijn momen-
teel slechts gericht op de preventie van infecties.
Na lezing zal duidelijk worden dat dit te beper-
kend is om te kunnen voldoen aan de eerderge-
noemde WKKGZ.
FMT GEZONDHEIDSZORG 51
afbeelding 1.
ict
FMT GEZONDHEIDSZORG52
iNterMOuNtaiN HeaLtHCare OPeNt GROOTSTE vIRTuElE ZIEkENHuIS vaN DE vS
om de noodzaak van overbrenging van zieke
pasgeborenen naar andere ziekenhuizen te ver-
minderen, verlaagde Intermountain de kosten
van zorg voor patiënten met meer dan $ 2,1
miljoen over meerdere jaren.
OndersteuninG Op afstandAlle ziekenhuizen van Intermountain Healthca-
re, waaronder 10 van de landelijke ziekenhuizen
van Intermountain, gebruiken het aanbod van
het virtuele ziekenhuis om hun bestaande dien-
sten aan te vullen of aan te vullen, en negen
ziekenhuizen buiten het Intermountain Health-
care-systeem hebben zich al aangemeld om zorg
op hoog niveau te bieden en patiënten dichter
bij huis te houden wanneer mogelijk.
Een van deze ziekenhuizen is Kane County
Hospital, een onafhankelijke landelijk werkende
zorgorganisatie in Kanab, Utah. “Onze samen-
werking met Intermountain Connect Care Pro
heeft een enorme positieve impact op onze
gemeenschap gehad”, aldus Charlene Kelly,
hoofdverpleegkundige van het ziekenhuis. “Ka-
nab heeft een van de hoogste zelfmoordcijfers in
de staat gehad en we hebben hier geen crisiswer-
ker. Proberen om een patiënt te plaatsen die nog
geen crisisevaluatie had gehad, was bijna onmo-
gelijk. Met crisiszorg van Intermountain Health-
care ontvangen patiënten die crisisevaluatie in
minder dan een uur, en als de crisiswerker een
intramurale behandeling aanbeveelt, helpen ze
bij het plaatsen van de patiënt.”
Intermountain Connect Care Pro is ook van
plan deze diensten uit te breiden in de gemeen-
schap, waar ze gemakkelijk kunnen worden
bereikt in gebieden met onvoldoende voorzie-
ningen. Er zijn discussies gaande om patiëntki-
osken of toegangsapparaten te plaatsen op loca-
ties zoals daklozenopvang, scholen, buurthuizen
en misschien gevangenissen, om zorg voor zorg-
behoeften toegankelijker te maken. <
dergelijke medische zorg meestal niet direct
beschikbaar is.
Omdat de gezondheidszorgdiensten online en
digitaal zijn, bevindt Connect Care Pro zich niet
in een specifiek gebouw, maar biedt het dezelfde
zorg die u zou vinden in een groot, medisch
geavanceerd ziekenhuis. Deze klinisch geïnte-
greerde, digitale aanpak verbetert niet alleen de
kwaliteit van de zorg in onder meer de platte-
landsgemeenschappen, maar bespaart patiënten
en clinici ook tijd en geld.
Een baby in een zuidelijk ziekenhuis in Utah
werd bijvoorbeeld ondersteund via Connect
Care Pro-diensten en ontving een consult voor
kritische zorg waardoor de zieke baby in die
faciliteit kon blijven in plaats van hij overge-
bracht moest worden naar een intensive care
eenheid voor pasgeborenen in Salt Lake City.
Deze overdracht zou meer dan $ 18.000 dollar
hebben gekost. De ouders van deze baby konden
in hun eigen omgeving blijven, omringd door
hun ondersteuningssysteem, in plaats van te
reizen wat zou neerkomen op 650 km en zeven
uur heen en weer, elke keer dat ze hun baby
wilden zien. Met behulp van deze technologie
Hoe zien ziekenhuizen er over tien
jaar uit? Wat gaat er allemaal
veranderen. Onlangs opende
het amerikaanse intermountain
Healthcare een virtueel zieken-
huis. een internationaal voorbeeld
van hoe het ziekenhuislandschap
verandert.
Door: de redactie
Intermountain Healthcare is een grote non-
profit zorgorganisatie in de staten Utah en
Idaho van Amerika. Het exploiteert zieken-
huizen en andere zorgvoorzieningen. De hoofd-
vestiging is in Salt Lake City. Het heeft in totaal
ruim 37.000 medewerkers.
Intermountain Healthcare heeft nu een van de
grootste virtuele ziekenhuisdiensten van de
Verenigde Staten gelanceerd: Intermountain
Connect Care Pro - waarin 35 telehealth-pro-
gramma’s en meer dan 500 zorgverleners werk-
zaam zijn om patiënten de medische zorg te
bieden die ze nodig hebben, ongeacht waar ze
zich bevinden.
COnneCt Care prOConnect Care Pro biedt elementaire medische
zorg en geavanceerde diensten, zoals beroerte-
evaluatie, geestelijke gezondheidszorg, intensive
care en intensive care voor pasgeborenen. Hoe-
wel dit de behoefte aan medische zorg ter plaatse
niet vervangt, vormt het een aanvulling op be-
staand personeel en biedt het gespecialiseerde
diensten in plattelandsgemeenschappen waar
teleconsult op de intensieve care van pasgeborenen.
FMT GEZONDHEIDSZORG 53
interieur
LOsLeG viNyL vOOR RaZENDSNEllE RENOvaTIES ZORGOMGEvINGEN
De 19dB vloer heeft een extra schuimrug die
contactgeluid reduceert, dit maakt de vloer
uitermate geschikt voor drukke ruimten.
supersnelHet installeren van Modul’Up gaat volgens
Forbo supersnel, zowel bij nieuwbouw als bij
renovaties. Bij renovaties bespaart u zelfs 50%
op de tijd die nodig is bij een te verlijmen vloer.
Zo wordt de overlast van een verbouwing be-
perkt. De vloer is trouwens ook direct weer te
belasten en te belopen.
Sarlon Modul’Up bestaat uit 20 fraaie dessins
waaronder houtvloeren, betonnen in warme
tinten beige en grijs, en alle gangbare kleuren.
Hiermee heeft Sarlon Modul’Up het breedste
assortiment aan kleuren en dessins in de huidige
markt van loslegvloeren in banen. Vanzelfspre-
kend mixen en matchen de Sarlon vloeren met
alle andere producten van Forbo zoals Marmo-
leum, Allura, Sphera en Flotex bijvoorbeeld. <
De Compact is ontwikkeld voor zeer intensief
gebruik door mensen en rijdend materieel. De
19dB is geschikt voor intensief gebruik en heeft
een akoestische functie. De Compact is opge-
bouwd uit een dubbele stabilisatielaag voor
perfecte dimensiestabiliteit. De polymeer toplaag
(PUR) is goed bestand tegen extreme belasting.
Forbo Flooring lanceert een nieuwe
collectie losleg vinyl in banen
voor vliegensvlugge transforma-
ties of renovaties van bijvoorbeeld
zorgcentra.
Door: de redactie
Het nieuwe product heet Sarlon Mo-
dul’Up en wordt zo op de vlakke vloer
gelegd. Lijm, dubbelzijdig plakband of
tackifier is niet nodig. Het resultaat is een snelle
transformatie of renovatie. Een voordeel is ook
dat je de vloer zo weer kunt meenemen bij een
verhuizing of om te laten recyclen. Daarnaast is
het niet nodig om de hele ruimte te ontruimen
bij het leggen en heeft niemand last van verve-
lende of schadelijke lijmluchtjes.
Sarlon Modul’Up is verkrijgbaar in twee varian-
ten: Compact en 19dB.
Het nieuwe step anti-slipvinyl in een zorgomgeving.
Het nieuwe step antislip vinyl van forbo flooring in het sanitaire gedeelte.
kwaliteit
FMT GEZONDHEIDSZORG54
In het najaar van 2017 hebben NVTG, VZI
en FHI met de Nederlandse Vereniging voor
Ziekenhuizen (NZV) en de Nederlandse
Federatie van Universitair Medische Centra
(NFU) over een aantal nieuwe initiatieven voor
kwaliteitsborging gesproken. De NVTG heeft in
2017 het Register Technologie in de Gezond-
heidszorg (RTG) opgericht. De FHI heeft on-
langs het Keurmerk Gecertificeerd Onderhoud
Zorgsector (GOZ) geïntroduceerd. De VZI heeft
al enige tijd een register voor instrumentatie-
technici ReCer 2.0. Als reactie op deze ontwikke-
lingen heeft NVZ/NFU de organisaties verzocht
om te onderzoeken hoe initiatieven zodanig
gebundeld kunnen worden dat de kwaliteitsin-
strumenten voor medewerkers in ziekenhuizen
en andere zorginstellingen eenduidig en herken-
baar worden.
De gezondheidszorg is in belangrijke mate af-
hankelijk van technologische oplossingen. Deze
oplossingen worden op allerlei plaatsen toege-
past; van het gebouw en installaties tot aan de
operatiekamer en intensive care. De inzet van
alle technologie maakt het niet alleen mogelijk
om patiënten steeds beter te behandelen, maar is
voor de toekomst ook een belangrijke factor om
de zorg toegankelijk en betaalbaar te houden.
Om de technologie goed en veilig te kunnen
toepassen, zijn goed opgeleide technici nodig.
Technici worden echter steeds schaarser. Om te
waarborgen dat er in de zorg voldoende goed
opgeleide technici zijn en blijven, hebben de drie
beroeps- en brancheorganisaties de krachten
gebundeld. Het doel van de samenwerking door
Technische Beroepen in de Gezondheidszorg is
om kwaliteitsborging voor zorginstellingen in
praktische zin mogelijk te maken door het ver-
eenvoudigen van de toegang tot registers, keur-
merken en andere instrumenten. Waar mogelijk
worden deze gebundeld en/of samengevoegd.
eerste stapEen eerste stap in deze samenwerking is dat de
NVTG, VZI en FHI zijn overeengekomen om de
verschillende lopende initiatieven op het gebied
van kwaliteitsborging van technici, onder één
dak te brengen. Zorginstellingen kunnen daar-
mee eenduidig inzicht krijgen of medisch tech-
nici, instellingstechnici, dan wel de technici van
externe bedrijven door registratie van hun be-
voegd- en bekwaamheden in een beroepsregister
voldoen aan alle gestelde eisen.
Ook op het gebied van beroepsprofielen, techno-
logische onderwijsagenda en de ontwikkeling
van veldnormen voor het technisch beheer gaan
de drie organisaties nauwere samenwerking aan.
Het samenwerkingsinitiatief vindt plaats in
afstemming met de Nederlandse Vereniging van
Ziekenhuizen (NVZ) en de Nederlandse Federa-
tie van Universitair Medische Centra (NFU).
kWaliteitsbeWakinGZorgverlening is mensenwerk. Tegelijkertijd kan
de zorg zonder techniek niet functioneren. Des-
kundigheid bij ontwerp, advies, aanleg, aanschaf
én goed onderhoud door bevoegde en bekwame
technici is daarom essentieel. In het Convenant
Veilige Toepassing van Medische Technologie is
in artikel 4.10, 4.11, 4.12 bepaald dat ziekenhui-
zen, vanuit hun rol als werkgever en zorgverle-
ner, waarborgen dat zij met bekwaam (geregis-
treerd) personeel werken. De Wet kwaliteit,
klachten en geschillen zorg (Wkkgz) stelt in
artikel 3 eisen aan bouwkundige voorzieningen.
In het uitvoeringsbesluit van de Wkkgz artikel
4.1 is bepaald dat instellingen geacht worden om
de bekwaamheden vast te leggen van mensen die
werken met medische technologie.
initiatief VerbredenHerkenbaar onder één dak is in deze digitale tijd
gebruik maken van één website. Het RTG- regis-
ter en het ReCer-register kunnen hierop worden
samengebracht. Onderhoudsbedrijven met het
GOZ-keurmerk van FHI kunnen hier gepubli-
ceerd worden. Het platform voor Technische
Beroepen in de Gezondheidszorg kan op deze
manier een centrale rol vervullen. Het doel is dat
het platform ook ruimte biedt aan andere orga-
nisaties die zich bezighouden met techniek in de
zorg voor de presentatie van hun kwaliteitsin-
strumenten. Waar mogelijk en gewenst zal slim
samengewerkt worden en zullen zaken gebun-
deld worden.
Met steun van de NVZ/NFU voor het initiatief
om instrumenten te bundelen, zullen NVTG,
VZI en FHI gesprekken aangaan met andere
beroepsorganisaties die zich richten op techniek
in de zorg. Zij zullen uitgenodigd worden om te
participeren met als doel dat alle instrumenten
onder één dak aangeboden kunnen worden. Het
doel is om zoveel mogelijk partijen te betrekken.
Andere organisaties zijn onder andere:
- Nederlandse Vereniging voor Klinische Fysica
(NVKF),
- Werkgroep Instrumentatie Beheer Academi-
sche Ziekenhuizen (Wibaz),
- (WIBAZ), Biomedisch Technologen in de
Zorg (BMTZ),
- Nederlandse Vereniging van Klinisch Fysisch
Medewerkers (NVKFM),
- Nederlandse Vereniging voor Klinische Infor-
matica (NVKI),
- Vereniging voor Beheer & Onderhoud in
Instellingen (VBOI),
- Nederlandse technische vereniging voor in-
stallaties in gebouwen (TVVL),
- Vereniging Contamination Control Nederland
(VCCN),
- Nederlandse Vereniging voor doelmatig On-
derhoud (NVDO).
OrGaNisaties BuNdeLeN kraCHteN OM BESCHIkBaaRHEID EN kwalITEIT vaN TECHNICI IN DE GEZONDHEIDSZORG TE waaRBORGEN
Door: Cor van Litsenburg
de Nederlandse vereniging voor technologie
in de Gezondheidszorg (NvtG), de vereniging
van Ziekenhuis instrumentatietechnici (vZi) en
branchevereniging FHi Medische technologie,
zijn een samenwerkingsproject gestart met
als doel de opzet van één centraal punt voor
borging en inzicht in de kwaliteit van technici &
techniek in de gezondheidszorg.
FMT GEZONDHEIDSZORG 55
AdviesbureAu
sweegers en de bruijn bveuropalaan 12g, 5232 bC ’s-HertogenboschT: 088 030 7300e: [email protected]: www.swebru.nl______________________________________________________________
valstar simonisveraartlaan 42288 GM rijswijkT: 070 307 22 22F: 070 307 22 07e: [email protected]: www.valstar-simonis.nl_______________________________
vAN LOOY GrOuP NvNoordersingel 19, b – 2140 AntwerpenT: +32 3 235 35 08e: [email protected]: www.vanlooy.com_____________________________________________________________
OK Consultancy Nederland (OKCN)Postbus 2102, 5202 CC ’s-HertogenboschT: (0)73 62 34 381
e: [email protected] / i: www.okcn.nl
AirCONdiTiONiNG
Carrier Airconditioning beneluxPapendorpseweg 83, 3528 bJ utrechtPostbus 2731, 3500 Gs utrecht+31 (0) 88 - 567 67 00 [email protected]
brANdveiLiGHeid
Witlox brandveiligheid bvNieuwstraat 305491 vd sint-OedenrodeT: 0858771198W: www.witlox-brandveiligheid.nl
brANdWereNd GLAs
veTrOTeCH sAiNT-GObAiN beNeLuXHulsenweg 21, 6031 sP NederweertPostbus 15, 6000 AA WeertT: +31 (0)495-57 44 35F: +31 (0)495-57 44 36i: www.vetrotech.nl
CLeANrOOMs
ropa systems bvbelleweg 9, 5711 dH somerenT: +31 (0)493 [email protected]_______________________________
Cadolto benelux bvdorpsstraat 8a, 4181 bN WaardenburgT: +31 418 651 544M: +31 61066 4074e: [email protected]: www.cadolto.nl______________________________
interflowde stek 15, 1771 sP WieringerwerfT. (0227) 60 28 44 F. (0227) 60 31 [email protected]______________________________
Jan snel Medical buildingsWilleskop 94, 3417 Me MONTFOOrTPostbus 200, 3417 ZL MONTFOOrTTel.: +31 (0) 348 47 90 90e-mail: [email protected] Website: www.jansnel.com______________________________
M-Wall bvsteenoven 4C5626 dK eindhovenT +31 850 18 85 00e [email protected] www.mwall.nl
deureN
vestiging doorwerthrecord Automatische deuren b.v.Cardanuslaan 30Postbus 67, 6865 ZH doorwerthT 026-3399777 F 026-3399770info@record-automatischedeuren.nlwww.record-automatischedeuren.nl
vestiging Oosterhoutrecord/van Nelfen deurtechniekHoutduifstraat 6Postbus 565, 4900 AN OosterhoutT 0162-447720 F 0162-447730
GebOuWbeHeersYsTeMeN
sauter building Control Nederland bvPostbus 20613, 1001 NP AmsterdamT: 020 - 587 67 00i: www.sauter.nl
GrOOTHANdeL
Technische unie b.v. bovenkerkerweg 10-12 1185 Xe Amstelveen Postbus 900 1180 AX Amstelveen T: 020 - 545 03 45 F: 020 - 545 02 50 e: [email protected] i: www.technischeunie.com
HuisvesTiNG
Cadolto benelux bvdorpsstraat 8a, 4181 bN WaardenburgT: +31 418 651 544M: +31 61066 4074e: [email protected]: www.cadolto.nl_______________________________
Jan snel Medical buildingsWilleskop 94, 3417 Me MONTFOOrTPostbus 200, 3417 ZL MONTFOOrTTel.: +31 (0) 348 47 90 90e-mail: [email protected] Website: www.jansnel.com
iNsTALLATeur
uLC installatietechniek b.v.Labradordreef 18Postbus 24053500 GK utrechtT. +31 30 26 50 500e. [email protected]. www.ulcgroep.nl
bedrijvenindex
iNsPeCTies & LOGbOeKbeHeer
diiP bvinspecties en logboekbeheerHartveldseweg 34 b, 1111bG diemenPostbus 298, 1620AG Hoorn020 [email protected]
iT & sOFTWAre
ultimo software solutions bvWaterweg 3 - 8071 rr NunspeetT: +31(0)341 – 423737F: +31(0)341 – 421172e: [email protected]: www.ultimo.com
LuCHTbeHANdeLiNG
Altop international: exclusief vertegenwoor-diger van euroclimaMatjeskolk 237037 dZ beek T: 0314 67 51 10e: [email protected]: www.euroclima.nl
MedisCHe PersLuCHT
berko KompressorenHavenweg 14 - 6603 As WijchenT: 024 - 641 11 11 - F: 024 -642 15 72e: [email protected]: www.berko.eu______________________________
Partner van drägerbOGe KOMPressOreN b.v.spaceshuttle 8b, 3824 ML AmersfoortT: +31 33 456 15 86 / F: +31 33 453 01 36e: [email protected]: www.boge.com/nl
MedisCHe GAsseN
Linde Healthcare beneluxde keten 7Postbus 325, 5600 AH eindhovenT: +31 40 28 25 825 - F: +31 40 28 16 875i: www.linde-healthcare.nl
MedisCHe GAsseN beWAKiNG/MONiTOriNG
TPs technology beNeLuX b.v.Postbus 1962130 Ad HOOFddOrPContactpersoon e. schrijverT: +31 23 531 75 41i: www.tpstechnology.nli: www.tpstechnology.dee: [email protected]
MedisCHe GAsseNdisTribuTie sYsTeMeN
dräger Nederland b.v. Huygensstraat 3-5, 2721 LT ZoetermeerNederlandT: 079 – 344 44 888i: www.draeger.com
NOOdsTrOOM
elinex Power solutionsWolweverstraat 152984 Ce ridderkerkTel: +31 (0)180 72 13 59e-mail: [email protected]: www.elinex.com
OPLeidiNGeN
Hogeschool rotterdamG.J. de Jonghweg 4-63015 GG rotterdamT: 010 794 48 90i: www.hogeschoolrotterdam.nl
OPerATieKAMers
interflowde stek 15, 1771 sP WieringerwerfT. (0227) 60 28 44 F. (0227) 60 31 [email protected]______________________________
MANN+HuMMeL vokes Air bvNijverheidsweg 153401 MC iJsselsteinPostbus 3093400 AH iJsselsteinT: 088-8653724- F : 088-8653400e: [email protected]______________________________
Q-bital werkt wereldwijd samen met zorgaanbieders om
te zorgen voor veilige, flexibele klinische omgevingen
en ondersteuning van het personeel bij kerntaken zoals
capaciteitsmanagement, renovatiemanagement en het
inspelen op noodsituaties. Samen met onze partners verleggen
we de grenzen van de gezondheidszorgverlening door
betrouwbare, tijdelijke operatie- en afdelingsfaciliteiten aan te
bieden die een efficiëntere patiëntenstroom mogelijk maken.
Ga voor meer informatie naar www.q-bital.com
Operatiekamers Endoscopie-units Afdelingen Klinieken Poliklinieken IC-units
Q-bitalrob van Lieflandbenelux & Nordice: [email protected]: +31 6 54 78 58 76W: www.vanguardhs.com______________________________
Cadolto benelux bvdorpsstraat 8a, 4181 bN WaardenburgT: +31 418 651 544M: +31 61066 4074e: [email protected]: www.cadolto.nl______________________________
Jan snel Medical buildingsWilleskop 94, 3417 Me MONTFOOrTPostbus 200, 3417 ZL MONTFOOrTTel.: +31 (0) 348 47 90 90e-mail: [email protected] Website: www.jansnel.com______________________________
M-Wall bvsteenoven 4C5626 dK eindhovenT +31 850 18 85 00e [email protected] www.mwall.nl
PersOONsbeveiLiGiNG sYsTeMeN
OoperonMijkenbroek 254824 AA bredaT: + 31 76 57 230 30e: [email protected]: www.ooperon.nl
bedrijvenindex
FMT GEZONDHEIDSZORG56
PrOJeCTiNriCHTiNG
M-Projectservice bvsteenoven 4C5626 dK eindhovenT +31 40 292 79 50e [email protected] www.m-projectservice.nl
sTrALiNGsWeriNG
Tinnemans Medical design bvbelleweg 9, 5711 dH someren T: +31 (0) 493 472399 F: +31 (0) 493 473299 i:www.4medicaldesign.come:[email protected]
______________________________
Tinnemans Medical design bvbAGildenstraat 41,b-2470 retie
T: +32 (0) 14 717919 i: www.4medicaldesign.come:[email protected] volg ons zusterbedrijf op twitter: @ropasystems
vALidATie
Cleanroom Management internationalThe Netherlands:Luchthavenweg 81, NL – 5657 eA eindhovenTel: +31 402 88 87 57Fax: +31 402 88 59 36e-mail: [email protected]
vLOereN
Nora flooring systems b.v.belgiëstraat 14 5171 PN KaatsheuvelT: 0416-286140i: www.nora.com/nl
WANdbeKLediNG
M-Wall bvsteenoven 4C5626 dK eindhovenT +31 850 18 85 00e [email protected] www.mwall.nl
WAsMACHiNes
Miele ProfessionalPostbus 166, 4130 ed vianenT: 034-73 78 884F: 034-73 78 429www.miele-professional.nle: [email protected]
WATerbeHANdeLiNG
bWT nederlandCoenecoop 1 2741 PG Waddinxveene: [email protected] T.: +31 88 750 90 00
FMT GEZONDHEIDSZORG 57
Uw bedrijfsgegevens ook op onze website?neem vrijblijvend contact met ons op.
www.fmtgezondheidszorg.nl
ADVERTENTIE-INDEX
FMT Gezondheidszorg58
FMT Gezondheidszorg is een uitgave van:van Litsenburg bveendenven 145646 JN eindhovenT +31 (0) 06 53 310 657e [email protected] www.fmtgezondheidszorg.nl
Volg FMT Gezondheidszorg op Twitter: @FMTzorg
FMT Gezondheidszorg wordt gemaakt met medewerking van o.a.: NeN, Nictiz, Tu/e, Hogeschool Arnhem en Nijmegen, Taskforce Healthcare, iHe en Kivi.
FMT Gezondheidszorg verschijnt 10x per jaar.
Uitgever: Cor van Litsenburg
Eindredactie:Wim van Gurp
FMT komt tot stand met redactionele medewerking van: ir. rené drost NAMCO, W. (Wim) van Gurp, H. (Henk-Jan) Hoekjen, prof. dr. ir. J (Jos) Lichtenberg, Prof. dr. ir. M. (Masi) Mohammadi, drs. F (Floor) scholten, W. (Wilma) schreiber, G. (Gerrit) Tenkink, irene J. Teunissen,F. (Frank) van Wijck, b. (betty) rombout, H. (Herman) Jansen, A. (Alex) van Geldrop, r. (regien) Wiggers (NiCTiZ), L. (Laura) van Lith (Zorg brandveilig), M. (Martin) van rooij, d. (dietske) van der brugge, ir M. (Maurice) dominicus, renee van Litsenburg.
Fotografie: Peter bouritius. e.a.
Vormgeving: Peter bouritius
Advertenties:T 06 55322422e: [email protected]
Druk: scholma druk, bedum
issN 1873 - 8877
Abonnementen:Nederland: e 125,00belgië e 125,00buiten europese unie: e 169,50Losse nummers e 15,95Tarieven zijn excl. bTWKijk op: fmtgezondheidszorg.nl
een abonnement kan op elk gewenst moment ingaan. een abonnement wordt automatisch verlengd, tenzij tenminste een maand voor het einde van de abonnementspe-riode schriftelijk wordt opgezegd.
Coverfoto:Prinses Máxima Centrum.Foto: ronald Tilleman.
Disclaimer:van Litsenburg bv heeft deze uitgave op de meest zorgvuldige wijze samen-gesteld. van Litsenburg bv en haar au-teurs kunnen echter op geen enkele wij-ze instaan voor de juistheid of volledigheid van de gegevens. uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op de informatie in deze uitgave.
colofoN
fmt gezondheidszorg - info
bostec 19
bWT Nederland b.v. 57
Cadolto benelux b.v. 55,57
Carrier Airconditioning benelux b.v. 55
Cleanroom Management intern. 57
d2 Ontwikkeling 57
deerns 33
diiP 56
dräger Nederland b.v. 2
dräger Nederland b.v. 56
dura vermeer 36
elinex Power solutions b.v. 56
engie 16
Forbo 12
Harwig 30
Hogeschool rotterdam 56
interflow 55,56
Jan snel 17,60
Jan snel 55,56
Kalibra 48
Lamit Care systems 59
Lammerink 32
Leeuwenkamp architecten 21
Linde Healthcare benelux 56
Luchtvalidatiecheck b.v. 59
MANN+HuMMeL vokes Air b.v. 56
Miele Professional Nederland b.v. 57
Miele Professional Nederland b.v. 19,32
M-Wall 55,57
M-projectservice b.v. 57
MTd Landschapsarchitecten 56
M-Wall b.v. 55,56
nora flooring systems b.v. 57
OK Consultancy Nederland 55
Ooperon 56
Q-bital 57
record Automatische deuren b.v. 55
ropa systems bv 55
sauter building Control Nederland b.v. 55
sCA Hygiene Products Zeist b.v. 15, 55
sweegers en de bruijn b.v. 55
Technische unie b.v. 55
Tinnemans Medical design b.v. 57
TPs Technology benelux b.v. 56
uLC installatietechniek b.v. 55
ultimo software solutions b.v. 56
valstar simonis 55
van Looy Group 55
vetrotech saint-Gobain benelux 55
Witlox brandveiligheid b.v. 55
OK-complex met toekomst-perspectiefVan één operatiekamer tot een compleet nieuw hybride OK-complex, Jan Snel Medical Buildings realiseert het. Recent bouwden wij in zeven maanden tijd drie nieuwe operatiekamers bij het WKZ in opdracht van het UMCU.
Deze nieuwbouw is toekomstbestendig want ons bouwsysteem is flexibel uitbreidbaar of in te krimpen bij nieuwe inzichten van het ziekenhuis. Het OK-complex is hypermodern en voldoet aan de laatste specifcaties.
Mocht u het wensen dan verzorgen wij voor u het gehele bouwtraject, van eerste ontwerp tot complete operationele oplevering. Ook financieel zijn wij flexibel, u kunt kiezen of u koopt, huurt of least. Interesse? Bel onze specialist Jorrit Janmaat op telefoonnummer 0348 - 47 90 90. Volg ons ook op LinkedIn via Jan Snel Medical Buildings.
www.jansnel.com
19452 Adv. FMT-Jan Snel- OK-225x285mm.indd 1 15-6-2018 17:13:19