Κοσκερίδης Δημήτρης

ΑΕΜ:1147

Α’ Εξάμηνο

Όργουελ και Χάξλεϊ

Αναμφισβήτητα κανείς από εμάς δεν μπορεί να παραδεχτεί ότι ο τρόπος που είναι οργανωμένες οι σημερινές κοινωνίες είναι ο ιδανικός και ίσως ο μοναδικός. Η επιλογή ανάμεσα σε μια κοινωνία, όπου θα βασίλευε η ανελαστικότητα και ο αυταρχισμός , και σε μια κοινωνία, στην οποία θα κυριαρχούσε η ασυδοσία στον έρωτα, τα ναρκωτικά και γενικότερα σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινής ζωής, αποτελεί ένα εγχείρημα φοβερά δύσκολο. Το βέβαιο είναι ότι δε θα μπορούσαμε να διαλέξουμε τίποτα από τα δύο.

Ο Τζωρτζ Όργουελ και ο Άλντους Χάξλεϊ , λοιπόν, είναι οι συγγραφείς που με τα βιβλία τους «1984» και «Θαυμαστός καινούργιος κόσμος» αντίστοιχα εκπροσωπούν αυτούς τους τόσο διαφορετικούς κόσμους. Τα δύο βιβλία αν και διαφέρουν τόσο πολύ μεταξύ τους, παρουσιάζουν και ορισμένες αξιοσημείωτες ομοιότητες. Όμως σε ποια σημεία εντοπίζουμε τις διαφορές ;

Ο Άλντους Χάξλεϊ στο μυθιστόρημά του περιγράφει έναν κόσμο, τον οποίο δεν μπορούμε ούτε καν να φανταστούμε με τα σημερινά κοινωνικά δεδομένα. Στην κοινωνία του Χάξλεϊ οι άνθρωποι μπορούν να έχουν σεξουαλική επαφή με όποιον και όποτε επιθυμούν, ενώ τα ναρκωτικά παρέχονται νόμιμα από το ίδιο ο κράτος στους πολίτες , ώστε να ξεχνούν προσωρινά τα προβλήματά τους και να διασφαλίζεται η αρμονία και η κοινωνική σταθερότητα. Επιπλέον, στον «Θαυμαστό καινούργιο κόσμο» η τεχνολογική εξέλιξη δεν γνωρίζει όρια * καθετί που χρησιμοποιείται στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων είναι συνθετικό, ακόμη και τα παιδιά αποτελούν προϊόντα παραγωγής των εργοστασίων. Αξίζει ακόμη να σημειωθεί ότι η λέξη «μητέρα» αποτελεί τη χειρότερη βρισιά για τους ανθρώπους αυτής της κοινωνίας.(1)

Από την άλλη πλευρά, ο Τζωρτζ Όργουελ στο «1984» παρουσιάζει έναν τελείως διαφορετικό κόσμο, εντελώς αντίθετο από εκείνον του Χάξλεϊ. Στον κόσμο του Όργουελ οι πάντες και τα πάντα παρακολουθούνται συνεχώς από αμέτρητες τηλεοθόνες: ο έρωτας, η κίνηση, η εργασία, η σκέψη. Αυτό το τεχνολογικό δημιούργημα δίνει τη δυνατότητα στους κυβερνώντες τόσο να κατασκοπεύουν κάθε στιγμή τους πολίτες, όσο και να τους δίνουν εντολές. Όποιος πάει ενάντια στο απόλυτο αυτό καθεστώς διαπράττει θανάσιμο αμάρτημα, «το έγκλημα της σκέψης». Οι άνθρωποι παύουν να υπάρχουν από στιγμή σε στιγμή, ενώ η ιστορία ξαναγράφεται συνεχώς, ώστε να ανταποκρίνεται στις επιδιώξεις της κεντρικής εξουσίας, στις επιθυμίες του «Μεγάλου Αδερφού» (2), ο οποίος βλέπει τα πάντα και αποφασίζει.

Στο «1984» απαγορεύεται αυστηρά ο έρωτας, η κοινωνική συναναστροφή με άλλους θεωρείται ύποπτη, κατάσκοποι και αστυνόμοι υπάρχουν παντού. Αντίθετα στον «Θαυμαστό καινούργιο κόσμο» κυριαρχεί η ασυδοσία, η αναρχία, ενώ η καλπάζουσα τεχνολογία ρυθμίζει κάθε πράξη της καθημερινότητας των ανθρώπων.

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

Στο βιβλίο του Όργουελ γίνεται αναφορά σε μια κοινωνία, στην οποία η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θεωρείται δεδομένη. Η προσωπική ελευθερία που θεωρείται αναφαίρετο δικαίωμα και απαραίτητη προϋπόθεση για την εδραίωση της δημοκρατίας, καταστρατηγείται σε τέτοιο βαθμό μέχρι που χάνει το πραγματικό της νόημα. Όμως η προσωπική ελευθερία δεν είναι ένα απλό δικαίωμα σαν όλα τα υπόλοιπα* είναι η ουσία της ίδιας της ζωής.

Γι’ αυτό και ο άνθρωπος όταν στερείται τη δυνατότητα να ορίζει ο ίδιος τον τρόπο ζωής του, δεν διστάζει να θυσιάσει ακόμη και τη βιολογική του ύπαρξη προκειμένου να την αποκτήσει. Ο Γουίνστον (3) είχε επίγνωση των συνεπειών των πράξεών του, όμως τίποτα δεν τον απέτρεψε. Αντίθετα οι ήρωες του Χάξλεϊ φαίνεται να έχουν υπέρμετρη ελευθερία που οδηγεί στην ασυδοσία.

Ένα επιπλέον βασικό σημείο διαφοροποίησης των δύο βιβλίων αποτελεί και το θέμα της αυτάρκειας. Συγκεκριμένα οι ήρωες στο βιβλίο του Όργουελ δεν έχουν τίποτα στην ιδιοκτησία τους, καθώς οτιδήποτε χρειάζονται στην καθημερινή τους ζωή τους παρέχεται από το κράτος. Όλα τα βασικά προϊόντα, λοιπόν, δίνονται στους πολίτες από το Κόμμα και τον «Μεγάλο Αδερφό» σε συγκεκριμένες ποσότητες, ώστε να εξασφαλίζεται η ομοιομορφία και να είναι ευκολότερος ο κρατικός έλεγχος. Από την άλλη, οι πρωταγωνιστές του Χάξλεϊ έχουν τα πάντα σε άφθονες ποσότητες δίνοντας τη φαιδρή εντύπωση της απόλυτης ευτυχίας. Ωστόσο, και σε αυτή την περίπτωση οι άνθρωποι δεν είναι απόλυτα ευτυχισμένοι, αφού αναγκάζονται να καταφεύγουν στα ναρκωτικά (τη σόμα) προκειμένου να λησμονήσουν τις στεναχώριες τους.

Το ζήτημα της δημιουργίας των ανθρώπων αποτελεί ακόμη μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στα δύο βιβλία. Στον Χάξλεϊ τα παιδιά είναι προϊόντα παραγωγής εργοστασίων. Από την πρώτη στιγμή της δημιουργίας τους κατηγοριοποιούνται σε Άλφα, Βήτα, Γάμα, Δέλτα και Έψιλον και γνωρίζουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους μέσα από το μάθημα της υπνοπαιδείας. [ «Τι άσχημο χρώμα είναι το χακί» είπε μηχανικά η Λενίνα επαναλαμβάνοντας την υπνοπαιδική προκατάληψή της ]. Τα παιδιά στον «Θαυμαστό καινούργιο κόσμο» δεν γνωρίζουν την πραγματική έννοια της λέξης «μητέρα» και θεωρούν την εγκυμοσύνη το πιο εξευτελιστικό πράγμα. Αντίθετα στον Όργουελ, ο Γουίνστον ζει με τη μητέρα του και όταν τη χάνει θλίβεται.

Βέβαια ανάμεσα στους δύο συγγραφείς πέρα από τις χαρακτηριστικές αντιθέσεις, εντοπίζουμε και ορισμένες σημαντικές ομοιότητες. Ειδικότερα, το μοτίβο της αλλοίωσης και απόλυτης διαστρέβλωσης της Ιστορίας, με σκοπό τη διαμόρφωση και τον έλεγχο της κοινής γνώμης, είναι κοινό τόσο στον Όργουελ, όσο και στον Χάξλεϊ. Επιπρόσθετα, η ολοκληρωτική μαζοποίηση και η μετατροπή του ατόμου σε άβουλο και παθητικό δέκτη («Φυσικά, έψελνε και αυτός μαζί με τους άλλους. Δεν ήταν δυνατόν να κάνει αλλιώς» (4) , πίνω στην εκμηδένισή μου») (5), καθώς και ο αφανισμός των ανθρώπων όταν πηγαίνουν ενάντια στις επιθυμίες του «Μεγάλου Αδερφού» ή του «Μεγάλου Φόρντ» αποτελούν θέματα κοινά για το «1984» και τον «Θαυμαστό καινούργιο κόσμο».

Όμως ποιο από τα δύο βιβλία ανταποκρίνεται περισσότερο στην κοινωνία; Ποιος από τους δύο κόσμους θα μπορούσε ποτέ να γίνει πραγματικότητα και να ρυθμίζει τη δική μας ζωή; Αναμφισβήτητα το βιβλίο του Τζωρτζ Όργουελ ανταποκρίνεται περισσότερο στην κοινωνία, με την έννοια ότι έχει περισσότερες πιθανότητες να εφαρμοστεί.

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

Δεν χρειάζεται να μεταβούμε πολύ πίσω στην ιστορία, από τότε που ο Χίτλερ μετέτρεπε τα παιδιά σε χαφιέδες των ίδιων τους των γονέων, προκειμένου να διαπιστώσουμε τους τρόπους εφαρμογής του μοντέλου του Όργουελ στη δική μας πραγματική κοινωνία. Αλλά και στη σύγχρονη ζωή παρατηρούνται πολλά οργουελιανά φαινόμενα, όπως η καταγραφή της καθημερινής ζωής των ανθρώπων από κάμερες και η απαξίωση της προσωπικότητας και της βιολογικής υπόστασης του ατόμου.

Ας συγκρίνουμε τώρα τα μοντέλα του Όργουελ και του Χάξλεϊ με τη σημερινή ελληνική κοινωνία. Σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να πούμε ότι η σύγχρονη ελληνική κοινωνία χαρακτηρίζεται από τις ακρότητες της κοινωνίας που περιγράφεται στο «1984», όμως αν κάνουμε μια μικρή αναδρομή μερικές δεκαετίες πριν στην ελληνική ιστορία, εύκολα θα διαπιστώναμε ότι ο Γουίνστον θα μπορούσε να ζει στην Έλλαδα.

Κατά την περίοδο της κατοχής οι αστυνομικές δυνάμεις έλεγχαν κάθε δρόμο και απαγόρευαν την ελεύθερη κυκλοφορία των πολιτών μετά από μια συγκεκριμένη ώρα. Όταν οι αντιφρονούντες –σύμφωνα πάντα με τους ισχυρισμούς της κεντρικής εξουσίας- συλλαμβάνονταν οδηγούνταν σε τρομερά βασανιστήρια ή στην εξορία. Εκεί έπαιρναν τη θέση του Γουίνστον στο «θάλαμο 101»(6) και αναγκάζονταν να ομολογήσουν πράγματα που ποτέ δεν είχαν κάνει, αναγκάζονταν να πουν ότι «δύο και δύο κάνουν πέντε»(7)

Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας εφτά άτομα κατείχαν την εξουσία, έπαιρναν αποφάσεις και διαμόρφωναν την πολιτική της Ελλάδας. Διακρίνεται, λοιπόν, μια ταύτιση των ταξιαρχών με τον «Μεγάλο Αδερφό» του Όργουελ. Η συγκεκριμένη περίοδος όμως παρουσιάζει και ορισμένα κοινά στοιχεία και με τον «Θαυμαστό καινούργιο κόσμο» του Χάξλεϊ. Έτσι, στην Ελλάδα της δικτατορίας οι αντιφρονούντες Έλληνες στέλνονται σε νησιά εξορίας προκειμένου να απομονωθούν από το κοινωνικό σύνολο και να τιμωρηθούν. Και στον κόσμο του Χάξλεϊ, όμως , ο Διαχειριστής θέλοντας να τιμωρήσει τον Μπέρναρντ λέει: «Κανονικά θα έπρεπε να εκλάβει την τιμωρία του ως ανταμοιβή. Διότι θα σταλεί σε νησί» (8)

Και έρχεται η στιγμή που εμφανίζονται στην Ελλάδα του 2000 τα reality shows, τα τηλεοπτικά αυτά προγράμματα που έχουν εισχωρήσει πλέον για τα καλά στην καθημερινή μας ζωή.

Στην αρχή ήταν το «Big Brother» (9), έπειτα ακολούθησε το «Fame Story» (10) και το «Survivor» (11). Τα προγράμματα αυτά αποτελούν μικρογραφία του κόσμου που περιγράφεται στο «1984». Ελέγχουν και εξουσιάζουν τις ζωές των ατόμων που συμμετέχουν σ’ αυτά, όπως ακριβώς κάνει και ο «Μεγάλος Αδερφός» του Όργουελ. Ακόμη και οι κάμερες στους δρόμους μοιάζουν με τις τηλεοθόνες του. Μήπως τελικά η σημερινή κοινωνία έχει μετατραπεί σε μια κοινωνία όμοια με αυτή του «1984».

Η ελληνική κοινωνία όμως παρουσιάζει ομοιότητες και με το έργο του Χάξλεϊ. Η εξωσωματική γονιμοποίηση και οι πλαστικές επεμβάσεις {«εσένα ήθελα πάντα φιάλη μου! γιατί να μας χωρίσουν καλή μου;» (12) } αποτελούν τυπικά παραδείγματα που αποδεικνύουν την εφαρμογή του μοντέλου του Χάξλεϊ στον σύγχρονο κόσμο. Ίσως σε 100 με 200 χρόνια από σήμερα η ανάπτυξη της τεχνολογίας να φτάσει σε τέτοιο επίπεδο, ώστε η ελληνική κοινωνία να μοιάζει είτε με τον κόσμο του Όργουελ, είτε με τον Θαυμαστό καινούργιο κόσμο.

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

(1):Άλντους Χάξλεϊ, «Θαυμαστός καινούργιος κόσμος», Κάκτος, Αθήνα, 1980, σελ.50 (2): Τζωρτζ Όργουελ, «1984», Κάκτος, Αθήνα, 2004 (3):ο κεντρικός ήρωας στον Τζωρτζ Όργουελ, «1984», Κάκτος, Αθήνα, 2004 (4): Τζωρτζ Όργουελ, σελ. 27 (5):Άλντους Χάξλεϊ, σελ. 87 (6): Τζωρτζ Όργουελ, σελ. 307 (7):ο.π. , σελ. 315 (8):Άλντους Χάξλεϊ, σελ. 205 (9):Α. Μικρούτσικος, «Big Brother», Antenna, 2000 (10):Τ. Στεφανίδου, «Fame Story», Antenna, 2005 (11):Γ. Αρναούτογλου, «Survivor», Mega, 2005 (12): Άλντους Χάξλεϊ , σελ. 82

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com