FİNANSAL TABLOLAR ANALİZİ VE ÖRNEK UYGULAMALAR

Y.DOÇ.DR.MEHMET CİVAN

GAZİANTEP ÜNİVERSİTESİİŞLETME BÖLÜMÜ

MUHASEBE VE FİNANSMANA.B.D. BŞK.

TRABZON-2009ABİGEM EĞİTİMİ

ORAN ANALİZİ

Finans yöneticileri, firmanın likidite durumu,

sermaye yapısı, varlıkların kullanılmasında etkinlik,

karlılık gibi firmanın her yönüyle ilgili olduklarından,

analizde değişik soruları yanıtlayacak çeşitli oranlar

kullanmaktadırlar. Analizde kullanılan oranlar, farklı

şekilde ayrıma tabi tutulmaktadır. Bu bağlamda bir

firmanın genel durumunun analizi aşağıda sıralanan

başlıklar altında gerçekleştirilmektedir:

- Firmanın Likidite Durumunun Analizi,

- Firmanın Finansal Yapısının Analizi,

- Firmanın İktisadi Varlıklarını Kullanımı ile İlgili

Analizler,

- Firmanın Karlılık Yapısının Analizi,

- Firmanın Sabit Yükümlülüklerini Karşılayabilme

Gücünün Analizi,

- Firmanın Büyümesi ile İlgili Analizler.

Firmaların Likidite Yapısının Analizi

- Cari Oran: Bir firmanın kısa vadeli borçlarını

karşılayabilme gücünü ortaya koymakta olup,

dönen varlıkların kısa vadeli borçlara

oranlanmasıyla ölçülmektedir. Gelişmiş ülkelerde

bu oranın 2 olması yeterli görülürken; gelişmekte

olan ülkelerde bu oranın 1,5 olması makul

görülebilmektedir. Ancak bu olgunun tamamen

doğru olduğunu söylemek olanaklı değildir. Zira

sektörel bazda analizlerde sektör ortalamalarına

bakmak gerekmektedir. Çünkü bazı sektörlerde cari

oranın 2 olması yeterli görülmezken; bazı

sektörlerde cari oranın 2 olması çok çok iyi bir

durum olarak değerlendirilmektedir.

- Dönen Varlıklar/Toplam Yabancı Kaynaklar:

Dönen varlıkların yabancı kaynakları

karşılayabilme gücünü ortaya koymaktadır.

Sektörel analizler yapılırken Dönen

Varlıklar/Toplam Yabancı Kaynaklar rasyosunun

ortalaması dikkate alınmaktadır. Bu rasyo ne kadar

yüksek olursa firmanın dönen varlıklarının toplam

yabancı kaynakları karşılayabilme gücü o düzeyde

artığını göstermektedir.

- Likidite oranı(Acid Test Oranı): Likiditesi

yüksek olan dönen varlıkların kısa süreli yabancı

kaynakları karşılayabilme gücünü ortaya

koymaktadır. Bu bağlamda Likidite Oranı

hesaplanırken, Dönen Varlıklardan stoklar, diğer

dönen varlıklar, gelir tahakkukları, gelecek aylara

ait peşin ödenmiş giderler kalemlerin çıkarılması

sonucunda oluşturulan likit değerlerin, kısa süreli

yabancı kaynaklara oranlanmasıyla

hesaplanmaktadır. Bir diğer ifadeyle Likidite Oranı;

Hazır Değerler, Menkul Kıymetler, K.V. Alacaklar

toplamının Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklara

oranlanmasıyla hesaplanmaktadır. Genel kabul

görmüş kurallara göre Likidite Oranının 1 olması

yeterli görülmektedir. Ancak bu olgunun tamamen

doğru olduğunu söylemek olanaklı değildir. Zira

sektörel bazda analizlerde sektör ortalamalarına

bakmak gerekmektedir. Çünkü bazı sektörlerde

likidite oranının 1 olması yeterli görülmezken; bazı

sektörlerde likidite oranının 1 olması çok çok iyi bir

durum olarak değerlendirilmektedir.

- Nakit Oranı: Para ve benzeri değerlerin kısa süreli

yabancı kaynakları karşılayabilme gücünü gösteren

rasyodur. Dolayısıyla Nakit Oranı; Hazır Değerler

ve Menkul Kıymetler toplamının Kısa Süreli

Yabancı Kaynaklara Oranlanmasıyla

hesaplanmaktadır. Nakit Oranı ne kadar yüksek

olursa para ve benzeri değerlerin Kısa Süreli

Yabancı Kaynakları karşılayabilme gücü o düzeyde

artış gösterecektir.

Firmanın Finansal Yapısının Analizi

- Yabancı Kaynak/Toplam Aktif: Kaldıraç oranı

olarak da ifade edilen bu rasyo, varlıkların ne

kadarının yabancı kaynaklarla karşılandığını ortaya

koymaktadır. Söz konusu bu oranın yüksek olması,

firmanın spekülatif tarzda finanse edildiğini, kredi

verenler açısından firmanın emniyet marjının dar

olduğu, firmanın yüksek faiz yükü altına girdiğini,

dolayısıyla faiz ve anapara geri ödeme

yükümlülüğü esnasında firmanın sıkıntıya

düşebileceğini ortaya koymaktadır. Bu oranda

dengenin çok iyi sağlanması çok büyük önem arz

etmektedir. Bu oranın çok yüksek olması firmanın

sabit yükümlülüklerini karşılayamaması anlamına

gelirken; bu oranın çok düşük olması da firmanın

vergi tasarrufundan yararlanma fırsatını kaçırdığını

ortaya koymaktadır.

- Öz Sermaye / Toplam Aktif: Bu oran da firmanın

varlıklarının ne kadarının öz kaynaklarla

karşılandığını göstermektedir. Bu oranda da

dengenin çok iyi sağlanması çok büyük önem arz

etmektedir. Bu oranın çok yüksek olması firmanın

vergi tasarrufundan yararlanma fırsatını kaçırdığını;

buna karşılık bu oranın çok düşük olmasının da

firmanın sabit yükümlülüklerini karşılayamaması

anlamına gelmektedir.

- Yabancı Kaynak / Öz Sermaye: Bu rasyo,

firmanın borçlanma yoluyla sağladığı yabancı

kaynak ile firmanın sahip veya sahiplerinin katmış

olduğu sermaye arasındaki ilişkiyi ortaya

koymaktadır.

- Kısa Süreli Yabancı Kaynak / Toplam Aktif: Bu

rasyo ise; bir firmanın varlıklarının ne kadarını kısa

süreli yabancı kaynakla finanse ettiklerini

göstermektedir. Gelişmiş ülkelerde bu rasyonun,

toplam varlık değerlerinin 1/3’ ünü aşmaması

gerektiğini öne sürmektedirler.

- Kısa Süreli Yabancı Kaynak / Toplam Yabancı

Kaynak: Bu rasyo, toplam yabancı kaynaklar

içerisinde, kısa süreli yabancı kaynakların ağırlığını

ortaya koymaktadır. Ülkemizde uzun süreli yabancı

kaynak temin etmedeki güçlükler ve toplam aktifler

içerisinde dönen varlıkların büyük ağırlığa sahip

olması gibi faktörlere dayalı olarak Kısa Süreli

Yabancı Kaynaklar / Toplam Yabancı Kaynaklar

rasyosunun % 75-% 80 düzeyinde oluşmasına

neden olmuştur. Bu rasyo bazı sektörlerde %90’

lara kadar ulaşmaktadır.

- Uzun Vadeli Yabancı Kaynak / Toplam Aktifler:

Bu oran ise, toplam varlık değerlerinin ne kadarının

uzun süreli yabancı kaynaklarla finanse edildiğini

ortaya koymaktadır.

- Uzun Süreli Yabancı Kaynaklar / Sürekli

Sermaye: Sürekli sermaye, uzun vadeli yabancı

kaynaklarla öz kaynakların toplamından

oluşmaktadır. Uzun Süreli Yabancı Kaynaklar /

Sürekli Sermaye Rasyosunun, sınai işletmelerinde

1/3’ ün altında; hizmet işletmelerinde ise ½’ nin

altında olması beklenmektedir.

- K.V. Banka Kredisi / K.V. Yabancı Kaynak: Bu

rasyo ise, K.V. Banka Kredilerinin K.V. Yabancı

Kaynaklar içerisindeki ağırlığını göstermektedir.

- Banka Kredileri / Toplam Yabancı Kaynaklar:

Bu oran, Toplam Yabancı kaynakların ne kadarının

bankalardan veya bankadan kredi almak suretiyle

karşılandığını ortaya koymaktadır.

- Banka Kredisi / Toplam Aktifler: Bu rasyo ise,

toplam aktifler içerisinde Banka Kredilerinin

ağırlığını ortaya koymaktadır.

- Banka Kredisi / Öz Sermaye: Bu oran da, banka

kredilerinin öz sermaye karşısındaki nispetini

ortaya koymaktadır.

- MDV / Öz Sermaye: Bu rasyo, maddi duran

varlıkların ne kadarının öz sermaye ile finanse

edildiğini ortaya koymaktadır.Bu oranın 1’ den

küçük olması MDV’ nin tamamının öz sermaye ile

finanse edildiğini ortaya koymaktadır. Bu bağlamda

sınai işletmelerinde MDV’ nin tamamını öz

sermaye ile finanse edilmesi beklenmektedir.

Ancak yoğun teknoloji gerektiren yatırımlarda bu

rasyonun 1’ den büyük olması makul karşılanmakta

ve MDV finansmanında öz sermaye yanında

yabancı kaynak kullanıldığını ortaya koymaktadır.

Firmanın İktisadi Varlıklarını

Kullanımı ile İlgili Analizler

- Alacak Devir Hızı: Bu rasyo, bir firmanın

alacaklarını tahsil edebilme yeterliliğini ortaya

koymaktadır. ADH, bir hesap dönemindeki kredili

satışlar tutarının, yıl sonundaki ticari alacaklar

toplamına oranlanmasıyla hesaplanmaktadır. Ancak

bankalar bu rasyoyu, ticari alacakları net satışlara

oranlayarak hesaplanmaktadır. Bu rasyo ne kadar

yüksek ise, firma o düzeyde alacaklarını etkin bir

biçimde tahsil ediyor demektir.

- Alacakların Ortalama Tahsil Süresi: Bir

firmanın, alacaklarını ne kadar sürede tahsil ettiğini

ortaya koyan bir rasyodur. Bu oran, Yıldaki gün

sayısının, Alacak Devir Hızına oranlanmasıyla

hesaplanmaktadır. AOTS, bir firmada ne kadar

düşük olursa, firma alacak yönetiminde o kadar

etkili ve başarılı olarak değerlendirilir.

- Stok Devir Hızı: Bir firmanın stoklarını ne kadar

etkili kullandığını ortaya koyan önemli bir

rasyodur. SDH, satışların maliyetinin, ortalama stok

tutarına oranlanmasıyla hesaplanmaktadır. Bu rasyo

ne kadar yüksek çıkarsa, işletmenin stoklarını o

düzeyde etkili kullandığı ortaya çıkmaktadır.

- Stokların Ortalama Tüketim Süresi: Bu oran da,

bir firmadaki stokların ne kadar sürede tüketildiğini

ortaya koymaktadır. SOTS ise, yıldaki gün

sayısının Stok Devir Hızına oranlanmasıyla

hesaplanmaktadır. SOTS, bir firmada ne kadar

düşük olursa, firmanın stok yönetiminde o düzeyde

başarılı olduğunu söyleyebiliriz.

- Etkinlik Oranı: Bu rasyo, bir stokun firmaya

girdiği andan paraya çevrildiği ana kadar geçen

süreyi ölçmektedir. Dolayısıyla Etkinlik Oranı,

Alacakların Ortalama Tahsil Süresi ile Stokların

Ortalama Tüketim Süreleri toplamından

oluşmaktadır. Etkinlik oranı bir firmada ne kadar

düşük ise, firma alacak ve stok yönetiminde o

düzeyde başarılı olarak değerlendirilmektedir.

- Net Çalışma Sermayesi Devir Hızı: Net Çalışma

Sermayesi, Dönen Varlıklardan Kısa Vadeli

Yabancı Kaynakların çıkarılması suretiyle

hesaplanmaktadır. NÇS DH, Net Satışların NÇS’

ye oranlanmasıyla hesaplanmaktadır. Bu rasyo ise,

firmanın NÇS’ nin ne kadar etkili kullandığını

ortaya koymaktadır.

- Dönen Varlık Devir Hızı: Bir işletmenin dönen

varlıklarını ne kadar etkili kullandığını ölçen bir

rasyodur. Dönen Varlık DH, Net Satışların Dönen

Varlıklara oranlanmasıyla hesaplanmaktadır.

- MDV Devir Hızı: Bir firmanın duran varlıklarını

ne kadar etkili kullandığını ölçen bir oran olup, Net

Satış tutarının MDV tutarına oranlanmasıyla

hesaplanmaktadır.

- Aktif Devir Hızı: Bir işletmenin varlıklarını ne

kadar etkin kullandığını ortaya koyan bir rasyodur.

Aktif Devir Hızı, Net Satışların Toplam Aktiflere

oranlanmasıyla hesaplanmaktadır.

- Ticari Borç Devir Hızı: Bir işletmenin Ticari

Borçlarını ödeyebilme gücünü ortaya koymaktadır.

Satılan Malın Maliyetinin Ortalama Ticari Borçlara

oranlanmasıyla hesaplanmaktadır.

Firmanın Karlılık Yapısının Analizi

- Net Kar/Net Satışlar: Bir firmanın satışları

üzerinden hangi oranda kar sağladığını ortaya

koyan bir rasyodur.

- Finansman Giderleri/ Net Satışlar: Bir firmada

finansman giderlerinin, satışlar içerisindeki

ağırlığını ortaya koyan bir rasyodur.

- Satışların Maliyeti / Net Satışlar: Bir firmanın %

kaç maliyetle üretim yaptığını ortaya koyan önemli

bir rasyodur.

- Brüt Satış Karı / Net Satışlar: Net Satışlarla satış

maliyeti arasındaki olumlu fark brüt satış karını

ortaya koymaktadır. Bu rasyo, işletmenin faaliyet

giderleri ile diğer giderlerini karşılayabilecek kadar

kar elde edip etmediğini ortaya koymaktadır.

- FVÖK / Toplam Aktif: Bu rasyo, bir firmanın

kaynaklarını ne kadar karlı kullandığını ortaya

koymaktadır.

- Net Kar / Toplam Aktif: Bu oran ise, bir firmanın

yapmış olduğu yatırımın karlılığını, başka bir

deyişle varlıklarını ne ölçüde verimli kullandığını

göstermektedir.

- Net Kar / Öz Sermaye: Firmanın sahip ve

sahipleri tarafından konulan sermayenin karlılığının

ölçülmesinde kullanılan önemli rasyolardan

birisidir.

Firmanın Sabit Yükümlülüklerini

Karşılayabilme Gücünün Analizi

- FVÖK / Finansman Giderleri: Bir firmanın faiz

yükümlülüklerini karşılayabilme gücünü ortaya

koymaktadır. Bu rasyonun gelişmiş ülkelerde 7-8

düzeyinde olması beklenmektedir.

- Net Kar / Finansman Gideri: Bu rasyo da, bir

firmanın faiz yükümlülüklerini yerine getirebilme

kabiliyetini ölçmede kullanılmaktadır. Bu oranın

gelişmiş ülkelerde 3 – 4 düzeyinde olması

beklenmektedir.

Firmanın Büyümesi ile İlgili Analizler.

Firmaya ilişkin büyüme oranları, satış, FVÖK, öz

sermaye ve varlık toplamı olarak hesaplanmaktadır.

- Satışlarda Büyüme: Satışlardaki büyümeyi

hesaplamak için cari dönemdeki satış tutarından bir

önceki dönem satış tutarı çıkartılır ve elde edilen

değer bir önceki dönem satış tutarına oranlanır.

- FVÖK Büyüme: FVÖK’ deki büyümeyi

hesaplamak için ise, cari dönemdeki FVÖK’ dan

bir önceki dönem FVÖK çıkartılır ve elde edilen

değer bir önceki dönem FVÖK tutarına oranlanır.

- Öz Sermayedeki Büyüme: Öz Sermayedeki

büyümenin hesaplanması için, cari dönem öz

sermaye tutarından bir önceki dönem öz sermaye

tutarı çıkartılır ve elde edilen değer bir önceki

dönem öz sermaye tutarına oranlanır.

- Toplam Aktif deki Büyüme: Toplam Aktif deki

büyümenin hesaplanması için, cari dönem toplam

aktif rakamından bir önceki toplam aktif değeri

çıkartılır ve elde edilen rakam bir önceki toplam

aktif rakamına oranlanır.ÖRNEK UYGULAMA - I:

TÜPRAŞ-TÜRKİYE PETROL RAFİNERİLERİ A.Ş.      Bağımsız Denetim'den  GENEL KURUL'A SUNULACAK Geçmiş GeçmişAYRINTILI BİLANÇO (Milyon TL) 31.12.2001 31.12.2000I. DÖNEN VARLIKLAR 1351157974 1170669086 A. Hazır Değerler 344441772 163270267 1. Kasa 84 6515 2. Bankalar 344441687 163263744 3. Diğer Hazır Değerler 1 8 B. Menkul Kıymetler 0 0 1. Hisse Senetleri 0 0 2. Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları 0 0 3. Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları 0 0 4. Diğer Menkul Kıymetler 0 0 5. Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karş.(-) 0 0 C. Kısa Vadeli Ticari Alacaklar 272629000 441937400 1. Alıcılar 273472913 292480396 2. Alacak Senetleri 572238 27261499 3. Verilen Depozito ve Teminatlar 5307458 8080540 4. Diğer Kısa Vadeli Ticari Alacaklar 4772193 152023963 5. Alacak Reeskontu (-) -10758310 -33614234 6. Şüpheli Alacaklar Karşılığı (-) -737492 -4294764 D. Diğer Kısa Vadeli Alacaklar 83283550 29748841 1. Ortaklardan Alacaklar 73089175 0 2. İştiraklerden Alacaklar 0 10439 3. Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar 0 0

4. Kısa Vadeli Diğer Alacaklar 14499720 33410554 5. Alacak Reeskontu (-) 0 0 6. Şüpheli Alacaklar Karşılığı (-) -4305345 -3672152 E. Stoklar 556087794 463813011 1. İlk Madde ve Malzeme 305363421 229407962 2. Yarı Mamuller 55789760 34304526 3. Ara Mamuller 0 0 4. Mamuller 171860623 151374710 5. Emtia 38374113 41940576 6. Diğer Stoklar 144147 498 7. Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) -23230788 -3930000 8. Verilen Sipariş Avansları 7786518 10714739 F. Diğer Dönen Varlıklar 94715858 71899567II. DURAN VARLIKLAR 834312877 448613280 A. Uzun Vadeli Ticari Alacaklar 1432 1415 1. Alıcılar 0 0 2. Alacak Senetleri 0 0 3. Verilen Depozito ve Teminatlar 1432 1415 4. Diğer Uzun Vadeli Ticari Alacaklar 0 0 5. Alacak Reeskontu (-) 0 0 6. Şüpheli Alacaklar Karşılığı (-) 0 0 B. Diğer Uzun Vadeli Alacaklar 1481 102631 1. Ortaklardan Alacaklar 0 0 2. İştiraklerden Alacaklar 0 0 3. Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar 0 0 4. Uzun Vadeli Diğer Alacaklar 1481 102631 5. Alacak Reeskontu (-) 0 0 6. Şüpheli Alacaklar Karşılığı (-) 0 0 C. Finansal Duran Varlıklar 2106850 1483350 1. Bağlı Menkul Kıymetler 0 0 2. Bağlı Menkul Kıy.Değ.Düş.Karşılığı (-) 0 0 3. İştirakler 2106850 1483350 4. İştiraklere Sermaye Taahhütleri (-) 0 0 5. İştirakler Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) 0 0 6. Bağlı Ortaklıklar 0 0 7. Bağlı Ortaklıklara Sermaye Taahhütleri (-) 0 0 8. Bağlı Ortaklıklar Değer Düşüklüğü Karş. (-) 0 0 9. Diğer Finansal Duran Varlıklar 0 0 D. Maddi Duran Varlıklar 831647710 446612238 1. Arazi ve Arsalar 344770 344769 2. Yerüstü ve Yeraltı Düzenleri 213932074 102384776 3. Binalar 67861183 28182389 4. Makine, Tesis ve Cihazlar 1217515923 633835780 5. Taşıt Araç ve Gereçleri 8949018 4989058 6. Döşeme ve Demirbaşlar 1603976 787159 7. Diğer Maddi Duran Varlıklar 109100 109100 8. Birikmiş Amortismanlar (-) -778579101 -431449816 9. Yapılmakta Olan Yatırımlar 90654998 105947198 10. Verilen Sipariş Avansları 9255769 1481825 E. Maddi Olmayan Duran Varlıklar 301739 199123 1. Kuruluş ve Teşkilatlanma Giderleri 0 0 2. Haklar 120264 76002 3. Araştırma ve Geliştirme Giderleri 0 0 4. Diğer Maddi Olmayan Duran Varlıklar 181475 123121

5. Verilen Avanslar 0 0 F. Diğer Duran Varlıklar 253665 214523     A K T İ F T O P L A M I 2185470851 1619282366

TÜPRAŞ-TÜRKİYE PETROL RAFİNERİLERİ A.Ş.Bağımsız Denetim'den

GENEL KURUL'A SUNULACAK Geçmiş GeçmişAYRINTILI BİLANÇO (Milyon TL) 31.12.2001 31.12.2000I. KISA VADELİ BORÇLAR 1034413856 803523202 A. Finansal Borçlar 88927483 32992092 1. Banka Kredileri 0 0 2. Uzun Vadeli Kredilerin Anapara Taksitleri ve Faizleri 88927483 32992092 3. Tahvil Anapara Taksitleri ve Faizleri 0 0 4. Çıkarılmış Bonolar ve Senetler 0 0 5. Diğer Finansal Borçlar 0 0 B. Ticari Borçlar 410011499 336405719 1. Satıcılar 361411890 328685180 2. Borç Senetleri 20968196 0 3. Alınan Depozito ve Teminatlar 586533 538596 4. Diğer Ticari Borçlar 27044880 7181943 5. Borç Reeskontu (-) 0 0 C. Diğer Kısa Vadeli Borçlar 386742753 250883636 1. Ortaklara Borçlar 152675 34244 2. İştiraklere Borçlar 0 0 3. Bağlı Ortaklıklara Borçlar 0 0 4. Ödenecek Giderler 2575013 5727879 5. Ödenecek Vergi, Harç ve Diğer Kesintiler 333299193 244895853 6. Ertelenen ve Taksite Bağlanan Devlet Alacakları 0 0 7. Kısa Vadeli Diğer Borçlar 51298839 225660 8. Borç Reeskontu (-) -582967 0 D. Alınan Sipariş Avansları 14430531 25223807 E. Borç ve Gider Karşılıkları 134301590 158017948 1. Vergi Karşılıkları 94871799 144980081 2. Diğer Borç ve Gider Karşılıkları 39429791 13037867II. UZUN VADELİ BORÇLAR 419242431 191418255 A. Finansal Borçlar 297336524 154592936 1. Banka Kredileri 297336524 154592936 2. Çıkarılmış Tahviller 0 0 3. Çıkarılmış Diğer Menkul Kıymetler 0 0 4. Diğer Finansal Borçlar 0 0 B. Ticari Borçlar 0 0 1. Satıcılar 0 0 2. Borç Senetleri 0 0 3. Alınan Depozito ve Teminatlar 0 0 4. Diğer Ticari Borçlar 0 0 5. Borç Reeskontu (-) 0 0 C. Diğer Uzun Vadeli Borçlar 47507195 1665238 1. Ortaklara Borçlar 0 0 2. İştiraklere Borçlar 0 0 3. Bağlı Ortaklıklara Borçlar 0 0 4. Ertelenen ve Taksite Bağlanan Devlet Alacakları 0 0 5. Uzun Vadeli Diğer Borçlar 48760299 1665238 6. Borç Reeskontu (-) -1253104 0

D. Alınan Sipariş Avansları 1928 0 E. Borç ve Gider Karşılıkları 74396784 35160081 1. Kıdem Tazminatı Karşılıkları 72665316 35160081 2. Diğer Borç ve Gider Karşılıkları 1731468 0III. ÖZ SERMAYE 731814564 624340909 A. Sermaye 250419200 74752000 B. Sermaye Taahhütleri (-) 0 0 C. Emisyon Primi 171969 171969 D. Yeniden Değerleme Değer Artışı 230049500 268952252 1. Duran Varlıklardaki Değer Artışı 228090550 267616802 2. İştiraklerdeki Değer Artışı 1958950 1335450 3. Borsa'da Oluşan Değer Artışı 0 0 E. Yedekler 62540637 37482504 1. Yasal Yedekler 62214990 36981130 2. Statü Yedekleri 0 0 3. Özel Yedekler 0 175727 4. Olağanüstü Yedek 325647 325647 5. Maliyet Artış Fonu 0 0 6. Serm.Eklenecek İşti.His.ve Gayr.Satış Kazançları 0 0 7. Geçmiş Yıl Karı 0 0 F. Net Dönem Karı 188633258 242982184 G. Dönem Zararı (-) 0 0 H. Geçmiş Yıllar Zararları (-) 0 0 1. ........... Yılı Zararı 0 0 2. ........... Yılı Zararı 0 0     P A S İ F T O P L A M I 2185470851 1619282366

TÜPRAŞ-TÜRKİYE PETROL RAFİNERİLERİ A.Ş.Bağımsız Denetim'den

GENEL KURUL'A SUNULACAK Geçmiş GeçmişAYRINTILI GELİR TABLOSU (Milyon TL) 31.12.2001 31.12.2000A. Brüt Satışlar 10999181525 6357353828 1. Yurtiçi Satışlar 10595788331 6005704338 2. Yurtdışı Satışlar 402994492 136938352 3. Diğer Satışlar 398702 214711138B. Satışlardan İndirimler (-) -4646824124 -2382025418 1. Satıştan İadeler (-) 0 0 2. Satış Iskontoları (-) -4889629 -1609670 3. Diğer İndirimler (-) -4641934495 -2380415748C. Net Satışlar 6352357401 3975328410D. Satışların Maliyeti (-) -5980857144 -3590628959 BRÜT SATIŞ KARI (ZARARI) 371500257 384699451E. Faaliyet Giderleri (-) -134546721 -64768882 1. Araştırma ve Geliştirme Giderleri (-) 0 0 2. Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri (-) -23542840 -14925888 3. Genel Yönetim Giderleri (-) -111003881 -49842994 ESAS FAALİYET KARI (ZARARI) 236953536 319930569F. Diğer Faaliyetlerden Gelirler ve Karlar 356197635 141190694 1. İştiraklerden Temettü Gelirleri 0 0 2. Bağlı Ortaklıklardan Temettü Gelirleri 0 0 3. Faiz ve Diğer Temettü Gelirleri 163834529 106764937

4. Faaliyetle İlgili Diğer Gelirler ve Karlar 192363106 34425757G. Diğer Faaliyetlerden Giderler ve Zararlar (-) -264165843 -47656186H. Finansman Giderleri (-) -42845441 -13333944 1. Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri (-) 0 0 2. Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri (-) -42845441 -13333944 FAALİYET KARI (ZARARI) 286139887 400131133I. Olağanüstü Gelirler ve Karlar 20043812 3097791 1. Konusu Kalmayan Karşılıklar 6825005 0 2. Önceki Dönem Gelir ve Karları 1394211 261570 3. Diğer Olağanüstü Gelirler ve Karlar 11824596 2836221J. Olağanüstü Giderler ve Zararlar (-) -22678642 -20653454 1. Çalışmayan Kısım Giderleri ve Zararları (-) -4850864 -13796951 2. Önceki Dönem Gider ve Zararları (-) -7474560 -1120869 3. Diğer Olağanüstü Giderler ve Zararlar (-) -10353218 -5735634 DÖNEM KARI (ZARARI) 283505057 382575470K. Ödenecek Vergi ve Yasal Yükümlülükler (-) -94871799 -139593286 NET DÖNEM KARI (ZARARI) 188633258 242982184

KARŞILAŞTIRMALI ORAN ANALİZİ2001 YILI 2000 YILI

       LİKİDİTE ORANLARI LİKİDİTE ORANLARI

CARİ O 1,30620638 CARİ O 1,45692008DV/TYK O 0,92948931 DV/TYK O 1,17662107LİKİDİTE O 0,59654148 LİKİDİTE O 0,75319252NAKİT O 0,33298256 NAKİT O 0,20319297HAZ DEĞ/KVYK 0,33298256 HAZ DEĞ/KVYK 0,20319297NÇS/TOP AK 0,14493175 NÇS/TOP AK 0,2267337NET SAT/KVYK 6,14102118 NET SAT/KVYK 4,94737227

AKDİVİTE ORANLARI AKDİVİTE ORANLARIAL.DEV.HIZI 23,300373 AL.DEV.HIZI 8,99522966AL.ORT.TAH.SÜR 15,6649853 AL.ORT.TAH.SÜR 40,5770629STOK DEV. HIZI 10,755239 STOK DEV. HIZI 7,74154427S.O.T.S. 33,9369492 S.O.T.S. 47,1482158ETKİNLİK O 49,6019344 ETKİNLİK O 87,7252787NET ÇAL.SER.D.H. 20,0551708 NET ÇAL.SER.D.H. 10,8276535DÖN.VAR.DEV.HIZI 4,70141725 DÖN.VAR.DEV.HIZI 3,39577465MDV DEV.HIZI 7,6382792 MDV DEV.HIZI 8,90107362TİC.BOR.DEV.HIZI 14,5870473 TİC.BOR.DEV.HIZI 10,6735075TİC.BORÇ.ORT.ÖD.SÜRESİ 25,0221989 TİC.BORÇ.ORT.ÖD.SÜRESİ 34,1968187ÖZSERMAYE DEV.HIZI 8,68028284 ÖZSERMAYE DEV.HIZI 6,36724

SERMAYE YAPISI ORANLARI SERMAYE YAPISI ORANLARITOPLAM BORÇ/TOP.AKTF. 0,66514558 TOPLAM BORÇ/TOP.AKTF. 0,61443358ÖZSERM./TOP.AKTF 0,33485442 ÖZSERM./TOP.AKTF 0,38556642ÖZ.SER.Ç(T.AKT/ÖZSERM.) 2,98637245 ÖZ.SER.Ç(T.AKT/ÖZSERM.) 2,59358684TOP.YAB.KAY/ÖZSERMAYE 1,98637245 TOP.YAB.KAY/ÖZSERMAYE 1,59358684KVYK/TOPL.AKTF 0,47331396 KVYK/TOPL.AKTF 0,49622179UVYK/TOPL.AKTF 0,19183163 UVYK/TOPL.AKTF 0,11821178KVYK/TOP.YAB.KAYN. 0,71159453 KVYK/TOP.YAB.KAYN. 0,80760852UVYK/(ÖZSERM+UVYK) 0,36422387 UVYK/(ÖZSERM+UVYK) 0,23465045MDV-NET/ÖZSERMAYE 1,13641864 MDV-NET/ÖZSERMAYE 0,71533393Kısa V.Bank.Krd./KVYK 0 Kısa V.Bank.Krd./KVYK 0

Toplam Bank.Krd./TOP.Y.KAY. 0,2045439 Toplam Bank.Krd./TOP.Y.KAY. 0,15537893Toplam Bank.Krd./TOP.AKTF. 0,13605147 Toplam Bank.Krd./TOP.AKTF. 0,09547003Toplam Bank.Krd/ÖZSERM. 0,40630036 Toplam Bank.Krd/ÖZSERM. 0,24760981MDV-NET/UVYK 1,98369165 MDV-NET/UVYK 2,33317474ÖDENMİŞ SER/ÖZSERM 0,34218942 ÖDENMİŞ SER/ÖZSERM 0,11972946

KARLILIK ORANLARI KARLILIK ORANLARINET KAR/ÖZSERMAYE 0,25776101 NET KAR/ÖZSERMAYE 0,3891819FVÖK/ÖZSERMAYE 0,44594698 FVÖK/ÖZSERMAYE 0,63412377NET KAR/TOPL.AKTF. 0,08631241 NET KAR/TOPL.AKTF. 0,15005547FVÖK/TOPL.AKTF. 0,14932732 FVÖK/TOPL.AKTF. 0,24449684BÜR.SAT.KARI/NET SATIŞ. 0,05848227 BÜR.SAT.KARI/NET SATIŞ. 0,09677174FAALİYET KAR/NET SATIŞ. 0,04504468 FAALİYET KAR/NET SATIŞ. 0,1006536FAALİYET MALİYET ORAN. 0,95495532 FAALİYET MALİYET ORAN. 0,8993464SAT.MALY/NET SATIŞ. 0,94151773 SAT.MALY/NET SATIŞ. 0,90322826FİN.GİD./NET SAT. 0,00674481 FİN.GİD./NET SAT. 0,00335417NET KAR/NET SATIŞLAR 0,029695 NET KAR/NET SATIŞLAR 0,06112254

SABİT.YÜK.KARŞ.ORANLARI SABİT.YÜK.KARŞ.ORANLARIFVÖK/FİNANSMAN GİD. 7,6169247 FVÖK/FİNANSMAN GİD. 29,6918462(NET KAR+FİN.GİD.)/FİN.GİD. 5,4026448 (NET KAR+FİN.GİD.)/FİN.GİD. 19,2228292

ÖRNEK UYGULAMA - II:

PINAR SU Bağımsız Denetim'den

GENEL KURUL'A SUNULACAK Geçmiş GeçmişAYRINTILI BİLANÇO (Milyon TL) 31.12.2002 31.12.2001I. DÖNEN VARLIKLAR 9.224.098 11.222.682 A. Hazır Değerler 21.441 132.063 1. Kasa 8.963 23.058 2. Bankalar 12.468 109.005 3. Diğer Hazır Değerler 10 0 B. Menkul Kıymetler 0 0 1. Hisse Senetleri 0 0 2. Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları 0 0 3. Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları 0 0 4. Diğer Menkul Kıymetler 0 0 5. Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karş.(-) 0 0 C. Kısa Vadeli Ticari Alacaklar 999.893 1.529.581 1. Alıcılar 574.170 1.511.499 2. Alacak Senetleri 455.217 16.666 3. Verilen Depozito ve Teminatlar 0 4.093 4. Diğer Kısa Vadeli Ticari Alacaklar 23.460 0 5. Alacak Reeskontu (-) (29.494) (2.677) 6. Şüpheli Alacaklar Karşılığı (-) (23.460) 0 D. Diğer Kısa Vadeli Alacaklar 5.237.666 6.992.461 1. Ortaklardan Alacaklar 0 2. İştiraklerden Alacaklar 0 0 3. Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar 0 0 4. Kısa Vadeli Diğer Alacaklar 5.237.666 6.992.461 5. Alacak Reeskontu (-) 0 0 6. Şüpheli Alacaklar Karşılığı (-) 0 0 E. Stoklar 1.304.439 1.456.446 1. İlk Madde ve Malzeme 748.561 624.679 2. Yarı Mamuller 0 0

3. Ara Mamuller 0 0 4. Mamuller 185.595 272.636 5. Emtia 35.803 343.500 6. Diğer Stoklar 333.648 197.624 7. Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) 0 0 8. Verilen Sipariş Avansları 832 18.007 F. Diğer Dönen Varlıklar 1.660.659 1.112.131 II. DURAN VARLIKLAR 22.843.233 17.356.984 A. Uzun Vadeli Ticari Alacaklar 1.441 135 1. Alıcılar 0 0 2. Alacak Senetleri 0 0 3. Verilen Depozito ve Teminatlar 1.441 135 4. Diğer Uzun Vadeli Ticari Alacaklar 0 0 5. Alacak Reeskontu (-) 0 0 6. Şüpheli Alacaklar Karşılığı (-) 0 0 B. Diğer Uzun Vadeli Alacaklar 6.426.569 6.579.928 1. Ortaklardan Alacaklar 0 0 2. İştiraklerden Alacaklar 0 0 3. Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar 0 0 4. Uzun Vadeli Diğer Alacaklar 6.426.569 6.579.928 5. Alacak Reeskontu (-) 0 0 6. Şüpheli Alacaklar Karşılığı (-) 0 0 C. Finansal Duran Varlıklar 1.782.334 384.542 1. Bağlı Menkul Kıymetler 0 384.542 2. Bağlı Menkul Kıy.Değ.Düş.Karşılığı (-) 0 0 3. İştirakler 0 0 4. İştiraklere Sermaye Taahhütleri (-) 0 0 5. İştirakler Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) 0 0 6. Bağlı Ortaklıklar 0 0 7. Bağlı Ortaklıklara Sermaye Taahhütleri (-) 0 0 8. Bağlı Ortaklıklar Değer Düşüklüğü Karş. (-) 0 0 9. Diğer Finansal Duran Varlıklar 1.782.334 0 D. Maddi Duran Varlıklar 14.508.499 10.326.273 1. Arazi ve Arsalar 6.996 6.996 2. Yerüstü ve Yeraltı Düzenleri 368.317 232.874 3. Binalar 4.575.701 2.901.131 4. Makine, Tesis ve Cihazlar 16.302.624 10.615.506 5. Taşıt Araç ve Gereçleri 764.949 489.995 6. Döşeme ve Demirbaşlar 2.299.955 1.321.137 7. Diğer Maddi Duran Varlıklar 0 0 8. Birikmiş Amortismanlar (-) (9.810.043) (5.338.157) 9. Yapılmakta Olan Yatırımlar 0 96.791 10. Verilen Sipariş Avansları 0 0 E. Maddi Olmayan Duran Varlıklar 117.283 58.511 1. Kuruluş ve Teşkilatlanma Giderleri 0 0 2. Haklar 105.432 46.329 3. Araştırma ve Geliştirme Giderleri 0 0 4. Diğer Maddi Olmayan Duran Varlıklar 11.851 12.182 5. Verilen Avanslar 0 0 F. Diğer Duran Varlıklar 7.107 7.595

A K T İ F T O P L A M I 32.067.331 28.579.666

PINAR SU

Bağımsız Denetim'denGENEL KURUL'A SUNULACAK Geçmiş GeçmişAYRINTILI BİLANÇO (Milyon TL) 31.12.2002 31.12.2001I. KISA VADELİ BORÇLAR 12.079.781 13.397.289 A. Finansal Borçlar 8.029.795 8.432.651 1. Banka Kredileri 4.103.772 0 2. Uzun Vadeli Kredilerin Anapara Taksitleri ve Faizleri 3.926.023 8.173.701

3. Tahvil Anapara Taksitleri ve Faizleri 0 0 4. Çıkarılmış Bonolar ve Senetler 0 0 5. Diğer Finansal Borçlar 0 258.950 B. Ticari Borçlar 1.139.142 2.636.142 1. Satıcılar 1.067.485 2.636.142 2. Borç Senetleri 0 0 3. Alınan Depozito ve Teminatlar 0 0 4. Diğer Ticari Borçlar 71.657 0 5. Borç Reeskontu (-) 0 0 C. Diğer Kısa Vadeli Borçlar 1.739.448 1.686.263 1. Ortaklara Borçlar 58.028 58.069 2. İştiraklere Borçlar 0 0 3. Bağlı Ortaklıklara Borçlar 0 0 4. Ödenecek Giderler 0 0 5. Ödenecek Vergi, Harç ve Diğer Kesintiler 79.004 285.701 6. Ertelenen ve Taksite Bağlanan Devlet Alacakları 0 246.101 7. Kısa Vadeli Diğer Borçlar 1.602.416 1.096.392 8. Borç Reeskontu (-) 0 0 D. Alınan Sipariş Avansları 258.250 22.329 E. Borç ve Gider Karşılıkları 913.146 619.904 1. Vergi Karşılıkları 0 0 2. Diğer Borç ve Gider Karşılıkları 913.146 619.904 II. UZUN VADELİ BORÇLAR 8.403.912 7.899.861 A. Finansal Borçlar 8.092.731 7.590.473 1. Banka Kredileri 8.092.731 7.590.473 2. Çıkarılmış Tahviller 0 0 3. Çıkarılmış Diğer Menkul Kıymetler 0 0 4. Diğer Finansal Borçlar 0 0 B. Ticari Borçlar 0 0 1. Satıcılar 0 0 2. Borç Senetleri 0 0 3. Alınan Depozito ve Teminatlar 0 0 4. Diğer Ticari Borçlar 0 0 5. Borç Reeskontu (-) 0 0 C. Diğer Uzun Vadeli Borçlar 0 0 1. Ortaklara Borçlar 0 0 2. İştiraklere Borçlar 0 0 3. Bağlı Ortaklıklara Borçlar 0 0 4. Ertelenen ve Taksite Bağlanan Devlet Alacakları 0 0 5. Uzun Vadeli Diğer Borçlar 0 0 6. Borç Reeskontu (-) 0 0 D. Alınan Sipariş Avansları 0 0 E. Borç ve Gider Karşılıkları 311.181 309.388 1. Kıdem Tazminatı Karşılıkları 311.181 309.388 2. Diğer Borç ve Gider Karşılıkları 0 0 III. ÖZ SERMAYE 11.583.638 7.282.516

A. Sermaye 3.898.125 3.898.125 B. Sermaye Taahhütleri (-) 0 0 C. Emisyon Primi 4.502 4.499 D. Yeniden Değerleme Değer Artışı 9.430.413 3.668.595 1. Duran Varlıklardaki Değer Artışı 9.220.260 3.668.557 2. İştiraklerdeki Değer Artışı 210.153 38 3. Borsa'da Oluşan Değer Artışı 0 0 E. Yedekler 206.849 206.789 1. Yasal Yedekler 154.106 154.106 2. Statü Yedekleri 0 0 3. Özel Yedekler 0 0 4. Olağanüstü Yedek 52.684 52.683 5. Maliyet Artış Fonu 0 0 6. Serm.Eklenecek İşti.His.ve Gayr.Satış Kazançları 59 0 7. Geçmiş Yıl Karı 0 0 F. Net Dönem Karı 0 0 G. Dönem Zararı (-) (1.460.759) (495.492) H. Geçmiş Yıllar Zararları (-) (495.492) 0 1. 2001 Yılı Zararı (495.492) 0 2. ........... Yılı Zararı 0 0

P A S İ F T O P L A M I 32.067.331 28.579.666

PINAR SU Bağımsız Denetim'den

GENEL KURUL'A SUNULACAK Geçmiş GeçmişAYRINTILI GELİR TABLOSU (Milyon TL) 31.12.2002 31.12.2001A. Brüt Satışlar 26.559.197 26.610.969 1. Yurtiçi Satışlar 23.073.747 23.117.487 2. Yurtdışı Satışlar 3.485.450 3.292.304 3. Diğer Satışlar 0 201.178 B. Satışlardan İndirimler (-) (10.159.100) (7.951.771) 1. Satıştan İadeler (-) (94.972) (394.643) 2. Satış Iskontoları (-) (10.064.128) (7.557.128) 3. Diğer İndirimler (-) 0 0 C. Net Satışlar 16.400.097 18.659.198 D. Satışların Maliyeti (-) (12.630.045) (12.671.476) BRÜT SATIŞ KARI (ZARARI) 3.770.052 5.987.722 E. Faaliyet Giderleri (-) (4.051.957) (4.643.985) 1. Araştırma ve Geliştirme Giderleri (-) 0 0 2. Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri (-) (2.380.592) (2.640.996) 3. Genel Yönetim Giderleri (-) (1.671.365) (2.002.989) ESAS FAALİYET KARI (ZARARI) (281.905) 1.343.737 F. Diğer Faaliyetlerden Gelirler ve Karlar 4.621.647 6.471.205 1. İştiraklerden Temettü Gelirleri 8.176 0 2. Bağlı Ortaklıklardan Temettü Gelirleri 0 0 3. Faiz ve Diğer Temettü Gelirleri 135.800 74.834 4. Faaliyetle İlgili Diğer Gelirler ve Karlar 4.477.671 6.396.371 G. Diğer Faaliyetlerden Giderler ve Zararlar (-) (272.184) (303.552)H. Finansman Giderleri (-) (5.525.620) (8.016.182) 1. Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri (-) (2.966.355) (5.283.692) 2. Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri (-) (2.559.265) (2.732.490) FAALİYET KARI (ZARARI) (1.458.062) (504.792)I. Olağanüstü Gelirler ve Karlar 136.489 9.300

1. Konusu Kalmayan Karşılıklar 0 0 2. Önceki Dönem Gelir ve Karları 126.695 0 3. Diğer Olağanüstü Gelirler ve Karlar 9.794 9.300 J. Olağanüstü Giderler ve Zararlar (-) (139.186) 0 1. Çalışmayan Kısım Giderleri ve Zararları (-) (55.576) 0 2. Önceki Dönem Gider ve Zararları (-) (34.288) 0 3. Diğer Olağanüstü Giderler ve Zararlar (-) (49.322) 0 DÖNEM KARI (ZARARI) (1.460.759) (495.492)K. Ödenecek Vergi ve Yasal Yükümlülükler (-) 0 0 NET DÖNEM KARI (ZARARI) (1.460.759) (495.492)

KARŞILAŞTIRMALI ORAN ANALİZİ(PINAR SU)

2002 2001LİKİDİTE ORANLARI LİKİDİTE ORANLARI

CARİ O 0,763598115 CARİ O 0,837683057DV/TYK O 0,450314208 DV/TYK O 0,526956987LİKİDİTE O 0,084549049 LİKİDİTE O 0,124028376NAKİT O 0,001774949 NAKİT O 0,009857442HAZ DEĞ/KVYK 0,001774949 HAZ DEĞ/KVYK 0,009857442NÇS/TOP AK -0,089052718 NÇS/TOP AK -0,076089308NET SAT/KVYK 1,357648537 NET SAT/KVYK 1,392759237

AKDİVİTE ORANLARI AKDİVİTE ORANLARIAL.DEV.HIZI 16,401852 AL.DEV.HIZI 12,19889499AL.ORT.TAH.SÜR 22,25358454 AL.ORT.TAH.SÜR 29,92074284STOK DEV. HIZI 9,682357703 STOK DEV. HIZI 8,700271757S.O.T.S. 37,69742982 S.O.T.S. 41,95271253ETKİNLİK O 59,95101436 ETKİNLİK O 71,87345538NET ÇAL.SER.D.H. -5,74296832 NET ÇAL.SER.D.H. -8,580492015DÖN.VAR.DEV.HIZI 1,777962138 DÖN.VAR.DEV.HIZI 1,662632693MDV DEV.HIZI 1,130378615 MDV DEV.HIZI 1,806963461TİC.BOR.DEV.HIZI 11,08733152 TİC.BOR.DEV.HIZI 4,806826036TİC.BORÇ.ORT.ÖD.SÜRESİ 32,92045515 TİC.BORÇ.ORT.ÖD.SÜRESİ 75,93368207ÖZSERMAYE DEV.HIZI 1,415798474 ÖZSERMAYE DEV.HIZI 2,562191144

SERMAYE YAPISI ORANLARI SERMAYE YAPISI ORANLARITOPLAM BORÇ/TOP.AKTF. 0,638771371 TOPLAM BORÇ/TOP.AKTF. 0,745185406ÖZSERM./TOP.AKTF 0,361228629 ÖZSERM./TOP.AKTF 0,254814594ÖZ.SER.Ç(T.AKT/ÖZSERM.) 2,768329863 ÖZ.SER.Ç(T.AKT/ÖZSERM.) 3,924421999TOP.YAB.KAY/ÖZSERMAYE 1,768329863 TOP.YAB.KAY/ÖZSERMAYE 2,924421999KVYK/TOPL.AKTF 0,376700543 KVYK/TOPL.AKTF 0,468769964UVYK/TOPL.AKTF 0,262070828 UVYK/TOPL.AKTF 0,276415442KVYK/TOP.YAB.KAYN. 0,589726716 KVYK/TOP.YAB.KAYN. 0,629064875UVYK/(ÖZSERM+UVYK) 0,420457335 UVYK/(ÖZSERM+UVYK) 0,520330973MDV-NET/ÖZSERMAYE 1,252499344 MDV-NET/ÖZSERMAYE 1,417954042Kısa V.Bank.Krd./KVYK 0,339722384 Kısa V.Bank.Krd./KVYK 0Toplam Bank.Krd./TOP.Y.KAY. 0,595425005 Toplam Bank.Krd./TOP.Y.KAY. 0,356407923Toplam Bank.Krd./TOP.AKTF. 0,380340447 Toplam Bank.Krd./TOP.AKTF. 0,265589983Toplam Bank.Krd/ÖZSERM. 1,052907817 Toplam Bank.Krd/ÖZSERM. 1,042287171MDV-NET/UVYK 1,726398254 MDV-NET/UVYK 1,307146164ÖDENMİŞ SER/ÖZSERM 0,336519926 ÖDENMİŞ SER/ÖZSERM 0,535271739

KARLILIK ORANLARI KARLILIK ORANLARINET KAR/ÖZSERMAYE -0,126105374 NET KAR/ÖZSERMAYE -0,068038573FVÖK/ÖZSERMAYE 0,350914022 FVÖK/ÖZSERMAYE 1,032704906

NET KAR/TOPL.AKTF. -0,045552871 NET KAR/TOPL.AKTF. -0,017337222FVÖK/TOPL.AKTF. 0,126760191 FVÖK/TOPL.AKTF. 0,263148282BÜR.SAT.KARI/NET SATIŞ. 0,22987986 BÜR.SAT.KARI/NET SATIŞ. 0,320899215FAALİYET KAR/NET SATIŞ. -0,088905694 FAALİYET KAR/NET SATIŞ. -0,027053271FAALİYET MALİYET ORAN. 1,088905694 FAALİYET MALİYET ORAN. 1,027053271SAT.MALY/NET SATIŞ. 0,77012014 SAT.MALY/NET SATIŞ. 0,679100785FİN.GİD./NET SAT. 0,336926056 FİN.GİD./NET SAT. 0,429610212NET KAR/NET SATIŞLAR -0,089070144 NET KAR/NET SATIŞLAR -0,026554839

SABİT.YÜK.KARŞ.ORANLARI SABİT.YÜK.KARŞ.ORANLARIFVÖK/FİNANSMAN GİD. 0,735638897 FVÖK/FİNANSMAN GİD. 0,938188529(NET KAR+FİN.GİD.)/FİN.GİD. 0,735638897 (NET KAR+FİN.GİD.)/FİN.GİD. 0,938188529

BÜYÜME ORANLARIÖRNEK-I

- Satışlarda Büyüme:

2002 2001C. Net Satışlar 6.352.357.401 3.975.328.410

- FVÖK Büyüme:

2002 2001FVÖK 326.350.498 395.909.414

- Öz Sermayedeki Büyüme:

2002 2001III. ÖZ SERMAYE 731814564 624340909

PROFORMA BİLANÇO

Satışlardan Etkilenen Bilanço Kalemleri:

- Hazır Değerler,

- Alacaklar,

- Stoklar,

- MDV,

- Ticari Borçlar,

- Ödenecek Giderler,

- Ödenecek Vergi ve Prim Borçları.

PROFORMA BİLANÇOÖRNEK- I

ERSU GIDA

2003 YILI PROFORMA BİLANÇO

SATIŞLARIN %50 ORANINDA ARATACAĞI

VARSAYIMINA GÖREAYRINTILI BİLANÇO (Milyon TL) 31.12.2002I. DÖNEN VARLIKLAR 7.500.891   A. Hazır Değerler 92.842 139.263 1. Kasa 12.855   2. Bankalar 79.083   3. Diğer Hazır Değerler 904   B. Menkul Kıymetler 333.374 333.374 1. Hisse Senetleri 0   2. Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları 0   3. Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları 333.374   4. Diğer Menkul Kıymetler 0   5. Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karş.(-) 0   C. Kısa Vadeli Ticari Alacaklar 1.204.958 1.807.437 1. Alıcılar 1.017.475   2. Alacak Senetleri 11.696   3. Verilen Depozito ve Teminatlar 0   4. Diğer Kısa Vadeli Ticari Alacaklar 240.064   5. Alacak Reeskontu (-) (5.457)   6. Şüpheli Alacaklar Karşılığı (-) (58.820)   D. Diğer Kısa Vadeli Alacaklar 77.294 77.294 1. Ortaklardan Alacaklar 0   2. İştiraklerden Alacaklar 0   3. Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar 0   4. Kısa Vadeli Diğer Alacaklar 78.484   5. Alacak Reeskontu (-) 0   6. Şüpheli Alacaklar Karşılığı (-) (1.190)   E. Stoklar 5.701.704 8.552.556 1. İlk Madde ve Malzeme 888.854   2. Yarı Mamuller 0   3. Ara Mamuller 0   4. Mamuller 3.725.626   5. Emtia 459.717   6. Diğer Stoklar 474.316   7. Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) 0   8. Verilen Sipariş Avansları 153.191   F. Diğer Dönen Varlıklar 90.719 90.719 II. DURAN VARLIKLAR 2.589.857   A. Uzun Vadeli Ticari Alacaklar 371 557

1. Alıcılar 0   2. Alacak Senetleri 0   3. Verilen Depozito ve Teminatlar 371   4. Diğer Uzun Vadeli Ticari Alacaklar 0   5. Alacak Reeskontu (-) 0   6. Şüpheli Alacaklar Karşılığı (-) 0   B. Diğer Uzun Vadeli Alacaklar 0 0 1. Ortaklardan Alacaklar 0   2. İştiraklerden Alacaklar 0   3. Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar 0   4. Uzun Vadeli Diğer Alacaklar 0   5. Alacak Reeskontu (-) 0   6. Şüpheli Alacaklar Karşılığı (-) 0   C. Finansal Duran Varlıklar 5.350 5.350 1. Bağlı Menkul Kıymetler 0   2. Bağlı Menkul Kıy.Değ.Düş.Karşılığı (-) 0   3. İştirakler 5.350   4. İştiraklere Sermaye Taahhütleri (-) 0   5. İştirakler Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) 0   6. Bağlı Ortaklıklar 0   7. Bağlı Ortaklıklara Sermaye Taahhütleri (-) 0   8. Bağlı Ortaklıklar Değer Düşüklüğü Karş. (-) 0   9. Diğer Finansal Duran Varlıklar 0   D. Maddi Duran Varlıklar 2.456.004 3.684.006 1. Arazi ve Arsalar 4.413   2. Yerüstü ve Yeraltı Düzenleri 210.867   3. Binalar 1.733.006   4. Makine, Tesis ve Cihazlar 4.745.996   5. Taşıt Araç ve Gereçleri 378.821   6. Döşeme ve Demirbaşlar 173.373   7. Diğer Maddi Duran Varlıklar 0   8. Birikmiş Amortismanlar (-) (4.790.472)   9. Yapılmakta Olan Yatırımlar 0   10. Verilen Sipariş Avansları 0   E. Maddi Olmayan Duran Varlıklar 128.132 128.132 1. Kuruluş ve Teşkilatlanma Giderleri 0   2. Haklar 0   3. Araştırma ve Geliştirme Giderleri 0   4. Diğer Maddi Olmayan Duran Varlıklar 128.132   5. Verilen Avanslar 0   F. Diğer Duran Varlıklar 0 0      A K T İ F T O P L A M I 10.090.748 14.818.688      ERSU GIDA      0 2003 YILI PROFORMA

BİLANÇOSATIŞLARIN %50

ORANINDA ARATACAĞI VARSAYIMINA GÖRE

   AYRINTILI BİLANÇO (Milyon TL) 31.12.2002

I. KISA VADELİ BORÇLAR 3.248.194

A. Finansal Borçlar 0 0 1. Banka Kredileri 0   2. Uzun Vadeli Kredilerin Anapara Taksitleri ve Faizleri 0   3. Tahvil Anapara Taksitleri ve Faizleri 0  

4. Çıkarılmış Bonolar ve Senetler 0   5. Diğer Finansal Borçlar 0   B. Ticari Borçlar 1.849.965 2.774.948 1. Satıcılar 1.849.965   2. Borç Senetleri 0   3. Alınan Depozito ve Teminatlar 0   4. Diğer Ticari Borçlar 0   5. Borç Reeskontu (-) 0   C. Diğer Kısa Vadeli Borçlar 39.676 50.279 1. Ortaklara Borçlar 0   2. İştiraklere Borçlar 0   3. Bağlı Ortaklıklara Borçlar 0   4. Ödenecek Giderler 0   5. Ödenecek Vergi, Harç ve Diğer Kesintiler 21.206   6. Ertelenen ve Taksite Bağlanan Devlet Alacakları 0   7. Kısa Vadeli Diğer Borçlar 18.470   8. Borç Reeskontu (-) 0   D. Alınan Sipariş Avansları 1.344.157 1.344.157 E. Borç ve Gider Karşılıkları 14.396 14.396 1. Vergi Karşılıkları 9.242   2. Diğer Borç ve Gider Karşılıkları 5.154  II. UZUN VADELİ BORÇLAR 381.011   A. Finansal Borçlar 0 0 1. Banka Kredileri 0   2. Çıkarılmış Tahviller 0   3. Çıkarılmış Diğer Menkul Kıymetler 0   4. Diğer Finansal Borçlar 0   B. Ticari Borçlar 283 425 1. Satıcılar 0   2. Borç Senetleri 0   3. Alınan Depozito ve Teminatlar 283   4. Diğer Ticari Borçlar 0   5. Borç Reeskontu (-) 0   C. Diğer Uzun Vadeli Borçlar 221.680 221.680 1. Ortaklara Borçlar 221.680   2. İştiraklere Borçlar 0   3. Bağlı Ortaklıklara Borçlar 0   4. Ertelenen ve Taksite Bağlanan Devlet Alacakları 0   5. Uzun Vadeli Diğer Borçlar 0   6. Borç Reeskontu (-) 0   D. Alınan Sipariş Avansları 0 0 E. Borç ve Gider Karşılıkları 159.048 159.048 1. Kıdem Tazminatı Karşılıkları 159.048   2. Diğer Borç ve Gider Karşılıkları 0  III. ÖZ SERMAYE 6.461.543 6.461.543 A. Sermaye 3.600.000 3.600.000 B. Sermaye Taahhütleri (-) 0 0 C. Emisyon Primi 0 0 D. Yeniden Değerleme Değer Artışı 2.272.215 2.272.215 1. Duran Varlıklardaki Değer Artışı 2.272.215 2.272.215 2. İştiraklerdeki Değer Artışı 0 0 3. Borsa'da Oluşan Değer Artışı 0 0 E. Yedekler 731.875 731.875

1. Yasal Yedekler 232.414 232.414 2. Statü Yedekleri 0 0 3. Özel Yedekler 0 0 4. Olağanüstü Yedek 499.461 499.461 5. Maliyet Artış Fonu 0 0 6. Serm.Eklenecek İşti.His.ve Gayr.Satış Kazançları 0 0 7. Geçmiş Yıl Karı 0 0 F. Net Dönem Karı 0 0 G. Dönem Zararı (-) (142.547) (142.547) H. Geçmiş Yıllar Zararları (-) 0 0 1. ........... Yılı Zararı 0 0 2. ........... Yılı Zararı 0 0      P A S İ F T O P L A M I 10.090.748 11.026.476

FON AÇIĞI 3.792.212

FON AKIMKULLANIMAKTİF KALEMLERDEKİ ARTIŞLAR(+) PASİF KALEMLERDEKİ AZALIŞLAR(-)

KAYNAKAKTİF KALEMLERDEKİ AZALIŞLAR(-) PASİF KALEMLERDEKİ ARTIŞLAR(+)

FON AKIMÖRNEK- I

EREĞLİ DEMİR VE ÇELİK FABRİKALARI T. A.Ş.

FARKFON AKIM TABLOSU  Bağımsız Denetim'den

GENEL KURUL'A SUNULACAK Geçmiş Geçmiş KAYNAK KULLANIMAYRINTILI BİLANÇO (Milyon TL) 31.12.2001 31.12.2000      I. DÖNEN VARLIKLAR 604920218 353405035       A. Hazır Değerler 73724071 4791300 68932771   68932771 1. Kasa 982 2000       2. Bankalar 73723089 4788906       3. Diğer Hazır Değerler 0 394       B. Menkul Kıymetler 107539 17687214 -17579675 17579675   1. Hisse Senetleri 0 17209318       2. Özel Kesim Tahvil, Senet ve Bonoları 0 0       3. Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları 107539 477896       4. Diğer Menkul Kıymetler 0 0       5. Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karş.(-) 0 0       C. Kısa Vadeli Ticari Alacaklar 120789337 100440644 20348693   20348693 1. Alıcılar 113977359 94248315       2. Alacak Senetleri 292272 4214872       3. Verilen Depozito ve Teminatlar 19597 67312       4. Diğer Kısa Vadeli Ticari Alacaklar 6500568 2045611       5. Alacak Reeskontu (-) -459 -135466       6. Şüpheli Alacaklar Karşılığı (-) 0 0       D. Diğer Kısa Vadeli Alacaklar 485721 309712 176009   176009 1. Ortaklardan Alacaklar 0 0      

2. İştiraklerden Alacaklar 0 0       3. Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar 34673 0       4. Kısa Vadeli Diğer Alacaklar 451048 309712       5. Alacak Reeskontu (-) 0 0       6. Şüpheli Alacaklar Karşılığı (-) 0 0       E. Stoklar 358011339 216473475 141537864   141537864 1. İlk Madde ve Malzeme 156287151 98892228       2. Yarı Mamuller 62302467 33982592       3. Ara Mamuller 0 0       4. Mamuller 128313189 77257404       5. Emtia 0 0       6. Diğer Stoklar 11108134 6331974       7. Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) 0 0       8. Verilen Sipariş Avansları 398 9277       F. Diğer Dönen Varlıklar 51802211 13702690 38099521   38099521II. DURAN VARLIKLAR 1022644315 639240901       A. Uzun Vadeli Ticari Alacaklar 5452 3512       1. Alıcılar 0 0       2. Alacak Senetleri 0 0       3. Verilen Depozito ve Teminatlar 5452 3512       4. Diğer Uzun Vadeli Ticari Alacaklar 23665 14661       5. Alacak Reeskontu (-) 0 0       6. Şüpheli Alacaklar Karşılığı (-) -23665 -14661       B. Diğer Uzun Vadeli Alacaklar 521883 276898 244985   244985 1. Ortaklardan Alacaklar 0 0       2. İştiraklerden Alacaklar 0 0       3. Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar 0 0       4. Uzun Vadeli Diğer Alacaklar 521883 276898       5. Alacak Reeskontu (-) 0 0       6. Şüpheli Alacaklar Karşılığı (-) 0 0       C. Finansal Duran Varlıklar 32086280 5732415 26353865   26353865 1. Bağlı Menkul Kıymetler 22950139 65       2. Bağlı Menkul Kıy.Değ.Düş.Karşılığı (-) 0 0       3. İştirakler 0 5400000       4. İştiraklere Sermaye Taahhütleri (-) 0 0       5. İştirakler Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) 0 0       6. Bağlı Ortaklıklar 2337336 332350       7. Bağlı Ortaklıklara Sermaye Taahhütleri (-) -1499995 0       8. Bağlı Ortaklıklar Değer Düşüklüğü Karş. (-) 0 0       9. Diğer Finansal Duran Varlıklar 8298800 0       D. Maddi Duran Varlıklar 986509062 629795657 356713405   356713405 1. Arazi ve Arsalar 82095 82095       2. Yerüstü ve Yeraltı Düzenleri 53641581 29505055       3. Binalar 153231679 91612230       4. Makine, Tesis ve Cihazlar 1054484910 661665202       5. Taşıt Araç ve Gereçleri 21335919 11916053       6. Döşeme ve Demirbaşlar 12739228 7810094       7. Diğer Maddi Duran Varlıklar 230997 112940       8. Birikmiş Amortismanlar (-) -391810958 -260388365       9. Yapılmakta Olan Yatırımlar 82040615 86927252       10. Verilen Sipariş Avansları 532996 553101       E. Maddi Olmayan Duran Varlıklar 3521638 3405845 115793   115793 1. Kuruluş ve Teşkilatlanma Giderleri 0 0       2. Haklar 1164981 720168      

3. Araştırma ve Geliştirme Giderleri 0 0       4. Diğer Maddi Olmayan Duran Varlıklar 2356657 2685677       5. Verilen Avanslar 0 0       F. Diğer Duran Varlıklar 0 26574 -26574 26574             A K T İ F T O P L A M I 1627564533 992645936                 EREĞLİ DEMİR VE ÇELİK FABRİKALARI T. A.Ş.            Bağımsız Denetim'den        GENEL KURUL'A SUNULACAK Geçmiş Geçmiş      AYRINTILI BİLANÇO (Milyon TL) 31.12.2001 31.12.2000      I. KISA VADELİ BORÇLAR 459750095 183077888       A. Finansal Borçlar 286287181 66690260 219596921 219596921   1. Banka Kredileri 176366421 13713279       2. Uzun Vadeli Kredilerin Anapara Taksitleri ve Faizleri 106991894 52885562       3. Tahvil Anapara Taksitleri ve Faizleri 0 0       4. Çıkarılmış Bonolar ve Senetler 0 0       5. Diğer Finansal Borçlar 2928866 91419       B. Ticari Borçlar 110550484 71205364 39345120 39345120   1. Satıcılar 94835674 66047596       2. Borç Senetleri 0 0       3. Alınan Depozito ve Teminatlar 819769 812104       4. Diğer Ticari Borçlar 15552665 5572137       5. Borç Reeskontu (-) -657624 -1226473       C. Diğer Kısa Vadeli Borçlar 56107330 22352744 33754586 33754586   1. Ortaklara Borçlar 21646 36298       2. İştiraklere Borçlar 0 0       3. Bağlı Ortaklıklara Borçlar 0 0       4. Ödenecek Giderler 3551537 7222167       5. Ödenecek Vergi, Harç ve Diğer Kesintiler 8434749 5380001       6. Ertelenen ve Taksite Bağlanan Devlet Alacakları 0 0       7. Kısa Vadeli Diğer Borçlar 44099398 9714278       8. Borç Reeskontu (-) 0 0       D. Alınan Sipariş Avansları 6805100 11748614 -4943514   4943514 E. Borç ve Gider Karşılıkları 0 11080906 -11080906   11080906 1. Vergi Karşılıkları 0 11080906       2. Diğer Borç ve Gider Karşılıkları 0 0      II. UZUN VADELİ BORÇLAR 417596580 260406946       A. Finansal Borçlar 342740384 214195891 128544493 128544493   1. Banka Kredileri 342740384 214195891       2. Çıkarılmış Tahviller 0 0       3. Çıkarılmış Diğer Menkul Kıymetler 0 0       4. Diğer Finansal Borçlar 0 0       B. Ticari Borçlar 0 0   0   1. Satıcılar 0 0       2. Borç Senetleri 0 0       3. Alınan Depozito ve Teminatlar 0 0       4. Diğer Ticari Borçlar 0 0       5. Borç Reeskontu (-) 0 0       C. Diğer Uzun Vadeli Borçlar 614572 313672 300900 300900   1. Ortaklara Borçlar 0 0       2. İştiraklere Borçlar 0 0       3. Bağlı Ortaklıklara Borçlar 0 0       4. Ertelenen ve Taksite Bağlanan Devlet Alacakları 0 0      

5. Uzun Vadeli Diğer Borçlar 614572 313672       6. Borç Reeskontu (-) 0 0       D. Alınan Sipariş Avansları 0 0 0 0   E. Borç ve Gider Karşılıkları 74241624 45897383 28344241 28344241   1. Kıdem Tazminatı Karşılıkları 73601335 45542385       2. Diğer Borç ve Gider Karşılıkları 640289 354998      III. ÖZ SERMAYE 750217858 549161102       A. Sermaye 44352000 44352000 0 0   B. Sermaye Taahhütleri (-) 0 0 0 0   C. Emisyon Primi 24917892 24917892 0 0   D. Yeniden Değerleme Değer Artışı 750497707 454508153 295989554 295989554   1. Duran Varlıklardaki Değer Artışı 736279015 448928984       2. İştiraklerdeki Değer Artışı 8477969 5579169       3. Borsa'da Oluşan Değer Artışı 5740723 0       E. Yedekler 25383056 10839889 14543167 14543167   1. Yasal Yedekler 2958626 2231468       2. Statü Yedekleri 7389713 7389713       3. Özel Yedekler 78640 78640       4. Olağanüstü Yedek 14956077 1140068       5. Maliyet Artış Fonu 0 0       6. Serm.Eklenecek İşti.His.ve Gayr.Satış Kazançları 0 0       7. Geçmiş Yıl Karı 0 0       F. Net Dönem Karı 0 72138696 -72138696   72138696 G. Dönem Zararı (-) -94932797 0 -94932797   94932797 H. Geçmiş Yıllar Zararları (-) 0 -57595528 57595528 57595528   1. 1998 Yılı Zararı 0 -32673265       2. 1999 Yılı Zararı 0 -24922263                 P A S İ F T O P L A M I 1627564533 992645936   0 0

  835.620.759 835.620.759

ULUSLAR ARASI FİNANSAL TEKNİKLER

1. FORWARDS(VADELİ İŞLEMLER)Forwards işlemleri, diğer bir ifade ile vadeli

işlemler, gelecekte belirli bir tarihte teslimi ve ödemesi

yapılacak olan bir malın vadesi, fiyatı ve miktarının

bugünden belirlenerek sözleşmeye bağlandığı işlemler

olarak tanımlanmaktadır.

Forrward piyasalar ise, ileri bir tarihte teslimi söz

konusu olan her hangi bir malın vadesi, miktarı ve

fiyatının bugünden belirlenerek sözleşmeye bağlandığı

işlemleri içeren piyasalar olarak ifade edilmektedir.

Forwards işlemlerinin ve forward piyasalarının iki

temel fonksiyonu bulunmaktadır. Bunlardan birincisi,

fiyatlarda söz konusu olabilecek dalgalanmalar nedeni

ile oluşacak risklere karşı ve kur riskine karşı korunma

maksatlı olarak kullanılması; ikincisi ise, spekülatif

amaçlı kazanç sağlamak maksadıyla kullanılmasıdır.

Bu bağlamda bankalar ve diğer finans kurumlarla,

borsa dışı anlaşmalar yapılarak, kesin kurallara uyma

zorunluluğu olmadan, serbestçe gerçekleştirilebilen

forward işlemlerinin başlıca özellikleri şunlardır;

- Forward işlemlerinde, bankalar iki taraflı olarak alış

ve satış olmak üzere kotasyon verirler, alış ve satış

fiyatlarını açıklarlar. Bu bağlamda işlemler işlemler

bir telefonla dahi sonuçlandırılabilmektedir.

- Forward sözleşmeleri, uyarlanmış bir vadeli işlem

sözleşmesi olup, borsada işlem görmemektedir. Bu

bağlamda forward sözleşmeleri, banka ile müşteri

arasında doğrudan yapılmaktadır.

- Forward işlemlerinde, sözkeşmeye taraf olanlar

birbirlerini tanırlar ve forward işleminin yapılması,

taraflar ararsında karşı tarafın riskinin kabul

edildiği anlamına gelmektedir.

- Forward işlemlerinde banka, karşı taraftan

genellikle teminat talebinde bulunmamaktadır.

Ancak banka, müşterisine fazla güven duymuyarsa

veya spekületif eğilimleri önlemek istiyorsa karşı

taraftan teminat talebinde bulunabilmektedir.

- Bir çok forward sözleşmeleri, karşılıklı olarak

edimlerin yerine getirilmesi ile son bulmaktadır.

- Forward işlemlerinde, vade ve sözleşme tutarı

konusunda esneklik söz konusu olmakla birlikte;

bazı durumlarda sözleşme tutarına ilişkin olarak

asgari bir tutar belirlenmesi söz konusu

olabilmektedir.

- Genel olarak forward işlemleri her türlü mal ve

piyasa için söz konusu olabildiği gibi; çeşitli para

birimleri ve faiz oranları üzerinden de

yapılabilmektedir. Bu bağlamda, forward

işlemlerinde en yaygın olarak kullanılan paralar;

Dolar, Mark, Sterlin, Kanada Doları, Japon Yeni,

İsviçreFrangı, Belçika Frangı, İtalyan Lireti,

ollanda Florini’ dir.

- Forward işlemlerinde, kar veya zarar vade sonunda

işlem gerçekleştiğinde oluşmaktadır.

1.1. Forward İşlemlerinin Tarafları

Forward işlemlerinin taraflarını genellikle; tacirler,

riskten korunmak isteyenler, arbitraj yapanlar ve

spekülatif faaliyetlerde bulunanlar oluşturmaktadır:

- Arbitraj Yapanlar: Forward işlemlerine taraf olan

arbitrajcılar, mali piyasalarda söz konusu olan fiyat

dalgalanmalarından ve faiz oranı

dengesizliklerinden yararlanarak risksiz kazanç

sağlamayı amaç edinen kişi ve kurumlardan

oluşmaktadır. Bunlar vadeli işlem sözleşmeleri

yaparak doğacak riskleri ortadan kaldırmaktadırlar.

- Tacirler: Forward sözleşmesine taraf olan tacirler

de, dış ticarete ilişkin olarak söz konusu olabilecek

risklerden korunabilmek, bu riskleri asgari düzeye

indirebilmek için vadeli işlem sözleşmeleri

yapabilmektedirler.

- Spekülatörler: Spekülatörler de, vadeli işlem

piyasalarında tarafların maruz kalabilecekleri faiz

oranı, döviz kuru, fiyat dalgalanmaları vb. gibi

faktörlerden kaynaklanan riskleri üstlenerek kazanç

sağlamaya çalışmakta olup, bu şekilde forward

sözleşmelerinin tarfını oluşturabilmektedir. Bu

kişiler, örneğin bir sözleşmeye konu maldaki fiyat

değişikliklerindeki beklentiye göre, forward

sözleşmesi yapmak suretiyle, sözleşme fiyatında

değişimlerden kar sağlayabilmektedirler.

- Riskten Korunmak İsteyenler: Faiz oranı, döviz

kuru, fiyat dalgalanmaları vb. gibi faktörlerden

kaynaklanan risklerden korunmak isteyenler, söz

konusu riskler nedeni ile oluşabilecek potansiyel

kayıplarını ortadan kaldırmak veya en az düzeye

indirebilmek için vadeli işlem sözleşmelerine taraf

olabilmektedirler.

1.2. Forward İşlem ÇeşitleriForward işlemleri genellikle iki tür olmaktadır.

Bunlar;

- Vadeli Döviz İşlemleri veya Sösleşmeleri(Forward

Rate Agreements) ve

- Vadeli Faiz İşlemlerİ veya Forward Faiz

Anlaşmaları(Forward Interest Rate Agreements)’

tir.

1.2.1 Vadeli Döviz Sözleşmeleri

Vadeli döviz sözleşmeleri, belirli bir miktardaki

dövizin gelecekte belirli bir tarihte, işlemin yapıldığu

tarihte söz konusu olan kur üzerinden alış veya satışının

taahhüt altına alındığı sözleşmeler olarak

tanımlanmaktadır. Vadeli döviz sözleşmeleri ile işlemin

yapıldığı tarihte fiyat belirlenmiş olduğundan, kur

dalgalanmalarının neden olduğu risk ve belirsizlikler

ortadan kalmakta ve bir nevi döviz kuru açısından

yatırımcılara garanti sağlanmaktadır.

Bu bağlamda da vadeli işlemler piyasasında,

fiyatların nasıl ve ne yönde eğilim göstereceği büyük

önem taşımaktadır. Örneğin bir yabancı paranın vadeli

kuru ile spot kuru ararsında farklılıklar söz konusu

olabilmektedir. Eğer vadeli kur spot kurdan büyük ise

prim(Forward Premium); tam tersi bir durum, yani bir

dövizin spot kuru vadeli kurundan büyük ise

ıskonto(komisyon-Forward Discound) söz konusu

olmaktadır.

Forward işlemlerinde söz konusu olan prim veya

ıskontolar aşağıdaki formül yardımıyla

hesaplanabilmektedir:

Formülde yer alan değerlerden;

FP(FI): Forward Primini(Forward Iskontosunu),

FK: Forward kurunu,

SK: Spot kuru,

t: forward sözleşmesinin süresini göstermektedir(ay

olarak).

Vadeli işlem piyasalarında söz konusu olan bu prim

ve komisyonlarının kaynağını ise, ülkelr arasında söz

konusu olan faiz oranı ve enflasyon farklılıkları

oluşturmaktadır. Bu çerçevede iki ülke arasındaki faiz

oranı farklılıkları da dikkate alındığında ise forvat kuru

aşağıdaki formül yardımı ile hesaplanabilmektedir:

Bu formülde yer alan değerlerden;

: Vadeli herhangi bir döviz hesabına uygulanan faiz

oranını,

: Vadeli başka bir döviz hesabına uygulanan faiz

oranını göstermektedir.

Örneğin bir Amerikan dolarının spot piyasadaki

parite değerini 0,91 Euro; vadeli işlemler piyasasında 5

ay vadeli parite değerinin 0,95 Euro olduğunu

varsayılırsa forward kur primi şu şekilde

hesaplanacaktır:

Örneğin, Amerikadaki John&Smith Food

Company’ den mal ithal eden Köhln&Müller Food

Company’ nin 2 ay sonrası için satıcı firmaya 10.000,-

USD tutarında ödemesi bulumaktadır. Şu andaki spot

kurun USD/Euro 0,91 Euro olduğu; vadeli USD

hesabına uygulanan yıllık faiz oranın %5, vadeli Euro

hesabına uygulanan yılık faiz oranın ise %6 olduğu

dikkate alındığında 2 ay sonraki forward kuru aşağıdaki

gibi hesaplanacaktır:

1.2.2. Vadeli Faiz Sözleşmeleri

Forward sözleşmelerinin ikinci türü ise, forward

faiz sözleşmeleridir. Vadeli faiz sözleşmesinde taraflar,

belli bir tutardaki anaparaya, ileriki bir tarihte belirli bir

süre için uygulanacak olan faiz oranı üzerinde

anlaşmaya varmaktadırlar.

Bu bağlamda vadeli faiz sözleşmesini taraflar, faiz

gelirlerindeki aşırı düşüleri önleyebilmek için veya da

ödenecek faiz tutarının artmasını önlemek için

yapmaktadırlar. Dolayısı ile vadeli faiz

sözleşmelerindeki temel amaç faiz oranı riskinin ortadan

kaldırılması veya riskin azaltılması olarak karşımıza

çıkmaktadır.

1.3. Forward Sözleşmelerinin Avantaj Ve Dezavantajları

Forward sözleşmelerinin diğer riskten korunma

tekniklerinden üstün olan bazı özellikleri söz

konusudur. Bunlardan başıcaları şunlardır:

- Forward sözleşmeleri, spot kurlarda söz konusu

olan dalgalanmaları göz önünde bulundurmaksızın,

alınan ve satılan parayı belli bir kur üzerinden

kesinleştirmektedir.

- Forward anlaşmaları vadesinde yerine getirildiği

için nakit akışlarında kontrolü sağlamaktadır.

- Forward kurlarının, faiz oranı farklılıklarına

rağmen kolaylıkla hesaplanabilmektedir.

Forward sözleşmeleri taraflara ifade edilen yararları

sağlamasına karşılık; bu forward sözleşmelerinin bazı

sakıncalı yönleri de bulunmaktadır. Bunları ise

aşağıdaki gibi belirtmek oolanaklıdır:

- Forward işlemleri, bağlayıcı işlemler olduğu için

yeterince esnek bir riskten korunma ve spekülasyon

aracı değildir.

- Forward sözleşmelerinde, sözleşmenin yapıldığı

tarihteki fiyat üzerinden alım-satım işlemleri

yapılmakta olup, söz konusu durum belirsizliği

ortadan kaldırmaktadır. Forward sözleşmeleri ile bu

şekilde belirsizlik ortadan kaldırılmakta ama

tarafların zarar olasılığı her zaman için mevcut

bulunmaktadır.

- Forward işlemleri, sözleşme kapsamında hükme

bağlanan kurlar çerçevesinde aleyhteki değişimlere

karşı borçlu tarafı korumaktadır. Ancak borçlunun

lehine olan gelişmelerden ise borçlu tarafın

yararlanma olanağı söz konus olamamktadır.

1.4. Forward İşlemlerine İlişkin Örnek Uygulamalar

Aşağıda vadeli döviz işlemlerine ve vadeli faiz

işlemlerine ilişkin örnek uygulamalara yer verilmiştir:

ÖRNEK 1:

Amerikada’ ki SOFT Wear Company, Almanya’ da

faaliyet gösteren DO-TEX Textile Company’ den

10.000,-Euro tutarında kalın dokuma kumaş satın

almıştır. Amerikadaki SOFT Wear Company, söz

konusu mamülleri 4 ay vadeli olarak satın almıştır. Mal

alım tarihi itibari ile söz konusu olan spot kur 1

Euro=1,2 $’ dır. Aynı tarih itibari ile 4 ay vadeli

forward kuru ise, 1 Euro= 1,3 $’ dır. İşletme Euro’ nun

Amerikan Doları karşısında değerinin artacağını

beklemektedir.

Bu bilgiler çerçevesinde Forward kur primini veya

forward kur komisyonunu hesaplayınız?

ÇÖZÜM 1:

Spot Kur: 1,2 $

Forward Kur: 1,3 $

Forward Sözleşmesinin Süresi: 4 ay

ÖRNEK 2:

Almanya’ daki XYZ Şirketi, İsviçre’ deki ABC

Şirketinden 2 ay vadeli olarak 100.000,-SWF tutarında

mal ve hizmet alımında bulunmuştur. Mal ve hizmet

alım tarihi itibari ile söz konusu olan cari kur 1

SWF=1,3 Euro’ dur. Aynı tarih itibari ile 2 ay vadeli

forward kuru ise, 1 SWF = 1,35 Euro’ dur. İşletme

İsviçe Frangı’ nın Euro karşısındaki değerinin artacağını

beklemektedir.

Bu bilgiler çerçevesinde;

a) Forward kur primini veya forward kur komisyonunu

hesaplayınız?

b) Eğer işletme vadeli işlem yapmış olsaydı ve 2 ay

sonraki parite de 1 SWF=1,4 Euro olsaydı işletmenin

karı ne kadar olur du?

ÇÖZÜM 2:

a)

Spot Kur: 0,80 SWF

Forward Kur: 0,85 SWF

Forward Sözleşmesinin Süresi: 2 ay

b) Forward sözleşmesi yapılmasaydı Almanya’ daki

XYZ Şirketi mal ve hizmet karşılığı olarak 2 ay sonra;

140.000,-SWF ödemede bulunacaktı.

Ancak Almanya’ daki XYZ Şirketi forward

sözleşmesi yapmış ve kuru 1 SWF=1,35 Euro

paritesinden 2 ay süre ile sabitlediğinden 2 ay sonra

satıcı işletmeye;

135.000,-SWF ödemede bulunmuştur.

Bu durumda Almanya’ daki XYZ İşletmesi yapılan

Forward sözleşmesi ile 5.000 SWF tutarında kazanç

sağlamıştır.

ÖRNEK 3:

İtalyan PASATO-DELLO İşletmesi, Amerikadaki

CocaCola Company’ den 5 ay vadeli olarak 50.000,-

USD tutarında kutu kola ithal etmiştir. Şu andaki spot

kurun USD/İtalyan Lireti 150.000 İtalyan Lireti olduğu;

vadeli USD hesabına uygulanan yıllık faiz oranın %8,

vadeli İtalyan Lireti hesabına uygulanan yılık faiz

oranın ise %15 olduğu dikkate alındığında 5 ay sonraki

forward kurunu hesaplayınız?

ÇÖZÜM 3:

Vadeli USD Hesabına Uygulanan Faiz Oranı: %8

Vadeli İtalyan Lireti Hesabına Uygulanan Faiz Oranı:

%15

Cari Kur: 1 $ = 150.000,- İtalyan Lireti

ÖRNEK 4:

Döviz kurlarındaki dalgalanmalardan kazanç

sağlama peşinde olan Arbitrajcı Mr. John’ nun elinde

yatırım maksatlı 1.000.000,-Euro bulunmaktadır.

01.01.2003 tarihi itibari ile Euro/Dolar paritesi 1 Euro =

1,05 $’ dır. 30.03.2003 tarihi için sözleşmede

kararlaştırılan forward kur ise 1 Euro = 1,20 $’ dır.

Vadeli Euro hesabına uygulanan faiz oranının yıllık %

10 olduğu kabul edilirse, vadeli USD hesabına

uygulanan faiz oranını hesaplayınız?

ÇÖZÜM 4:

Vadeli Euro Hesabına Uygulanan Faiz Oranı: %10

Cari Kur: 1 Euro = 1,05 $

Forward Kuru: 1 Euro = 1,20 $

Vadeli USD Hesabına Uygulanan Faiz Oranı: ?

ÖRNEK 5:

İtalyan PASATO-DELLO İşletmesi, Almanya’ daki

Müller Machine Copmany’ den 10 ay vadeli olarak

500.000,-Euro tutarında Mamül ambalaj makinesi

etmiştir. Şu andaki spot kurun Euro/İtalyan Lireti 1

Euro = 180.000 İtalyan Lireti olduğu; vadeli Euro

hesabına uygulanan yıllık faiz oranın %5, vadeli İtalyan

Lireti hesabına uygulanan yılık faiz oranın ise %20

olduğu dikkate alındığında 10 ay sonraki forward

kurunu hesaplayınız? 10 ay sonra paritenin 1 Euro =

220.000,-İtalyan Lireti olduğu ve İtalyan PASATO-

DELLO İşletmesinin forward işleminden

yararlanmadığını varsayarsak İtalyan firmasının kazanç

veya kaybının ne olacağını hesaplayınız?

ÇÖZÜM 5:

a)

Vadeli Euro Hesabına Uygulanan Faiz Oranı: %5

Vadeli İtalyan Lireti Hesabına Uygulanan Faiz Oranı:

%20

Cari Kur: 1 Euro = 180.000,- İtalyan Lireti

b) Forward sözleşmesi yapılmasaydı İtalyan firması

makine alımı için 10 ay sonra; (500.000 Euro*220.000)

110 Milyar İtalyan Lireti ödemede bulunacaktı.

Ancak İtalyan Firması forward sözleşmesi yapmış

ve kuru 1 Euro= 202.500 İtalyan Lireti paritesinden 10

ay süre ile sabitlediğinden 10 ay sonra satıcı işletmeye;

101,250 Milyar İtalyan Lireti ödemede bulunmuştur.

Bu durumda İtalyan PASATO-DELLO İşletmesi

yapılan Forward sözleşmesi ile 8,750 Milyar İtalyan

Lireti tutarında kazanç sağlamıştır.

2. SWAP KAVRAMI

Swap işlemleri, döviz kurları ve faiz oranlarındaki

dalgalanmaların meydana getirdiği riskleri asgari

düzeye indirgemek maksadıyla, döviz bazında

geliştirilen bir finansman tekniği olup, Türkçe’ de değiş-

tokuş işlemleri olarak ifade edilmektedir. Bu bağlamda

en basit ifadeyle finansal varlık takası(swaps),

gelecekteki farklı koşullardaki bir dizi ödemeyi takas

etmek için iki firma arasında yapılan anlaşma olarak

tanımlanmaktadır.

Bir başka ifade ile swap, taraflar arasında, önceden

belirlenen bir sistem içerisinde, belirli bir finansal

varlıktan kaynaklanan gelecekteki nakit akışlarının

değiştirilmesi konusunda yapılan bir sözleşmedir.

Swap işleminin temelinde, farklı kuruluşların farklı

finansal piyasalardaki kredi değerliliğine bağlı olarak

farklı kredi koşulları ile karşılaşmaları ve ortaya çıkan

bu farklılıkları tarafların kendi yararlarına olarak

kullanmaları yatmaktadır. Özet bir ifadeyle swap, dış

ticaretteki karşılaştırmalı üstünlükler kuramının finans

piyasalarında uygulanış şekli olarak da

tanımlanabilmektedir.

Bir finansan tekniği olarak swap işlemi ise,

uluslararası borçlanmalarda borç maliyetlerini

düşürmeye yarayan ve döviz kuru ve faiz oranından

kaynaklanan riskleri minimize eden bir araç olarak da

ifade edilmektedir. Bu bağlamda da swap tekniğinin

kullanım nedenleri; arbitraj, varlıkların getiri oranını

yükseltmek, risk yönetimi, kaynak maliyetini düşürmek

ve alım-satım yolu ile kazanç sağlamak olarak ifade

edilmektedir.

Bu çerçevede swap işleminden sağlanan yararları

genel olarak aşağıdaki gibi özetlemek olanaklıdır:

- Faiz swap’ ı yolu ile borçlanma maliyetinin

azaltılması sağlanabilir.

- Eğer swap işleminin tarafları farklı ülkelerden ise,

şirketlerin vergi yasalarından ve bazı ekonomik

düzenlemelerden kaçınmalarına olanak

sağlanmaktadır.

- Swap işlemleri ile tek başlarına uluslararası finansal

piyasalara girmekte güçlük çeken firmalara bu

piyasalardan yararlanma olanağı sunmaktadır.

- Swap işlemleri ile büyük ölçekli kuruluşlar ve

aracılar, arbitraj yapma ve korunma olanağına sahip

olmaktadırlar.

- Çok uluslu şirketler swap işlemlerinden

yararlanarak borç ve alacaklarını faiz oranı ve döviz

kuru riskine karşı koruyabilmektedirler.

Swap işlemleri; gerçek swap(pure swap) işlemleri

ve iki taraflı swap(engineered swap) işlemleri olmak

üzere iki gruba ayrılmaktadır:

- Gerçek Swap(pure swap); Alım ve satım işlemlerinin

aynı taraflar arasında gerçekleştirildiği swap işlemi

olarak ifade edilmektedir. Bu tür swap işlemleri, basit

swap olarak da adlandırılmaktadır.

- İki Traflı Swap(engineered swap); Alım ve satım

işlemlerinin her birinin farklı taraflar arasında

gerçekleştirildiği swap işlemi olarak ifade

edilemektedir. Örneğin, bir kişi belirli bir parayı karşı

taraftan spot olarak alıp başkasına forward satarsa; yada

tam tersi olarak aynı meblağdaki parayı birisine spot

olaraksatıp, başka birisinden forward alırsa bu işlem iki

taraflı swap(engineered swap) işlemi olarak

adlandırılmaktadır.

2.1. Swap İşleminin Tarafları

Swap piyasası katılımcıları, bir başka ifade ile swap

işlemlerinin tarafları genellikle iki kategoride

incelenmektedir. Bunlardan birincisi fon

kullanıcıları(fund users or end users); diğeri ise

aracılardır(intermediaries). Fon kullanıcılar, ekonomik

ve mali nedenlerle faiz oranı ve döviz kuru riskini

azaltmak maksadıyla swap işlemleri ile ilgilenmekte

iken; aracılar ise, komisyon almak veya ticari kar elde

etmek için swap işlemleri ile ilgilenmektedirler. Ancak,

uygulamada bazı kuruluşlar her iki tarafta da faaliyet

gösterebilmektedir.

Swap işlemlerine taraf olan bu iki grubun temel

amaçlarını ise aşağıdaki gibi ifade etmek olanaklıdır:

- Fon Kullanıcıları: Dünyanın her tarafındaki bankalar,

sigorta şirketleri, tasarruf sendikaları, şirketler,

uluslararası kuruluşlar, devlet kuruluşları ve devletler

swap piyasalarına fon kullanıcı olarak katılmaktadırlar.

Bu çerçevede fon kullanıcılarının swap piyasalarına

katılma maksatları; düşük maliyetli finansman

sağlamak, yüksek getirili aktifler elde etmek, faiz oranı

ve döviz kuru risklerine karşı korunmak, kısa süreli

aktif/pasif yönetimi startejilerini uygulamak ve

spekülesyon yapmak şeklinde özetlenebilir.

- Aracılar: Aracılar, swap işlemlerinin

gerçekleştirilmesi için karşılıklı olarak ihtiyaçları tespit

eder ve tarafların bir araya gelmesini sağlarlar. Aracılar

ayrıca, taraflar arasında yapılan swap anlaşması

çerçevesinde tarafların yükümlülüklerini yerine

getirmesinde de garantörlük görevini de yürütmektedir.

Aracılar tarafından yapılan hizmetler çerçevesinde talep

edilen komisyon ise, swap işleminin yapısına, vadesine

ve tutarına bağlı olarak anaparanın 1/16’ sı ile 1/18’ i

arasında değişiklik gösterebilmektedir.

2.2. Swap Türleri

Swap işlemi, gelecekteki ödemelerin önceden

belirlenmiş koşullar ve kurallar çerçevesinde taraflar

arasında değişimi olarak ifade edildiğinden, tarafların

niteliğine, değiştirilen ödemelerin türüne ve

kararlatırılan koşullara göre çeşitli swap türleri

geliştirilmiştir.

Swapların uluslararası piyasalarda çok çeşitli türleri

söz konusudur. Ancak, swapları yapıları itibari ile iki

ana gruba ayırarak incelemek olanaklı bulunmaktadır.

Bunlar;

- Para Swapı(Currency Swap),

- Faiz Swapları(Interest Rate Swap) ‘ tır.

Diğer swap türleri ise, bu iki ana swap grubunun

değişik varyasyonları olarak ifade edilmektedir.

2.2.1. Para Swapı(Currency Swap)

Para swapı veya diğer bir ifade ile döviz

swapları(currency swap), bir tarafın belirli bir dövize

bağlı borcunun, başka bir tarafın farklı bir döviz

cinsinden olan borcu ile değiş tokuş edilmesi olarak

tanımlanmaktadır. Alınan paralar taraflar arasında

öngörülen süreler sonunda geri verileceğinden ve

taraflar sözleşme sonunda geçerli olacak olan kuru

bildiklerinden ortada döviz kuru riski söz konusu

olmamaktadır. Bu nedenden dolayı swap işlemlerine

taraf olanlar, bu yolla istedikleri para cinsinden uzun

vadeli kredi sağlamış ve döviz pozisyonlarını

denkleştirme olanağı elde etmiş olmaktadırlar.

Swap işlemleri, aynı zamanda faizleri de

kapsayabilmektedir. Bu bağlamda, para swap’ ı bir borç

tutarı ve buna bağlı olan faiz yükümlülüğünün, bir diğer

para biri üzerinden, eşit sermaye tutarı ve buna ait olan

faiz yükümlülükleri ile değiştirilmesi olarak da ifade

edilebilir.

Bu çerçevede tipik bir para swap’ ında 3 temel

aşama söz konusu olmakta olup bu aşamalar şunlardır;

- Farklı paralara gerek duyan iki borçlu ana para

tutarlarını karşılıklı olarak değiştirirler(spot):

- Swap sözleşmesi boyunca faiz ödemeleri de değiştirilmektedir:

- Sözleşme sonunda ise anaparalar iade edilmektedir(forward):

Para swap’ ı eski bir finansal teknik olmasına

rağmen, faiz swap’ ına nazaran daha düşük piyasa

hacine sahip bulunmaktadır. Para swap’ larının

gelişiminden önce, bir çok hususta swap’ a benzerlik

gösteren paralel borçlanmalar(parallel loan)

kullanılmıştır. Herhangi bir döviz üzerinden sabit faizli

BORÇLUX

BORÇLUY

ARACI KURULUŞ

Fr. Anapara

ABD. Anapara

Fr. Anapara

ABD. Anapara

BORÇLUX

BORÇLUY

ARACI KURULUŞ

ABD Faiz

Fr. Faiz

ABD Faiz

Fr. Faiz

BORÇLUX

BORÇLUY

ARACI KURULUŞ

Anapara

Anapara

Anapara

Anapara

olarak yapılan borçlanmalar, başka bir döviz üzerinden

değişken faiz oranı ile ödenebilmektedir. Bu nedenle

para swap’ ları, para kontrollerinin ve para blokajının

neden olduğu paralel borçlanmalardan kaynaklanmıştır.

Bu çerçevede de para swap’ ı, paralel borçlanmanın

neden olduğu sorunların da ortadan kalmasına neden

olmuştur.

Para swap’ ını krediden ayıran faktörlerden birisi,

karşılıklı yükümlülüklerin bir birine bağlı olmasıdır.

Para swap’ ları, vadeli şarta bağlı yükümlülükler ortaya

koyduğundan, bilanço dışı işlemler içersinde yer

almaktadırlar. Bu çerçevede taraflar arasında para swap’

ının yapılmasının başlıca iki nedeni bulunmaktadır.

Bunlar;

- İstenen döviz türünden kredi bulunamaması ve

başka döviz türünden kredi bulunup bunun istenen

döviz cinsinden swap edilmesi,

- Daha düşük faizlerle kaynak sağlamak maksadıyla,

istenen döviz türü yerine, daha düşük faiz yükü

getiren başka döviz türünden kredi temin edilip,

istenen döviz cinsine swap yapılır.

Para swap’ ları; sabit faizli para swap’ ı, sabit

faizden değişken faize para swap’ ı ve değişken faizden

sabir faize para swap’ ı olmak üzere 3 şekilde

gerçekleşebilmektedir.

2.2.1.1. Sabit Faizli Para Swapı(Fixed to Fixed Cross

Currency Swap)

Sabit faizden sabit faize para swap’ ında, her hangi

bir döviz üzerindeki sabit faiz ödemeleri, başka bir

döviz üzerindeki sabit faiz ödemeleri ile değiş tokuş

edilmektedir.

Taraflar arasında sabit faizden sabit faize yapılan

swap’ ların başlıca nedenleri olarak şunlar

sıralanmaktadır:

- Daha ucuz kaynak sağlayarak kaynak maliyetinden

tasarruf elde etmek,

- Girilemeyen finansal piyasalara bu yolla girerek

etkinlik kazanma,

- Yerel finansal piyasaların kaynak gereksinimini

karşılayamaması durumunda ihtiyaç duyulan

kaynakların uluslararsı pazarlarda karşılanmasına

olanak sağlamak.

Traflar arasında yapılan sabit faizden sabit faize

para swap’ ı ile değişken faizden sabit faize para swap’ ı

arasında çok fazla bir fark söz konusu değildir. Bunlar

arasındaki tek fark; değiştirilen faiz ödemelerinin sabit

faizli olmasıdır. Bu çerçevede para swap’ ı yapılırken

aşağıda ifade edilen hususlara dikkate edilmesi

gerekmektedir:

- Swap yarak sağlanankaynağın maliyetinin,

borçlanma maliyetinden yüksek omamasına dikkat

edilmelidir.

- Karşı tarafın kredi değerliliğinin yüksek(kredi

riskinin düşük) olmasına özen gösterilmelidir.

- Döviz kuru riskinin oluşturulmaması yönünde

gayret gösterilmelidir.

Para Swap’ larında, swap işlemine taraf olanlar,

borçlandıkları değil kullandıkları paranın faizini

ödemelidirler. Bu bağlamda swap işlmelerinde

saptanacak olan swap fiyatı, iki tarafın faiz farkını

yansıtıcı olmalıdır. Swap fiyatı aşağıdaki formül

aracılığı ile hesaplanmaktadır:

Burada;

S; Spot kuru,

; Baz paranın yıllık faiz oranını,

T; Swap süresini,

; Kotasyona ilişkin olarak birinci paranın faiz oranını

göstermektedir.

Swap kuru; değişik bir yöntem olarak aşağıdaki

formüller yardımıyla da hesaplanabilmektedir;

2.2.1.2. Değişken Faiz-Değişken Faiz Para

Swapı(Floating to Floating Currency Swap)

Para swap’ ının bu türünde, tarafların karşılıklı

olarak ödedikleri faiz, Libor, Prime vb. bir endekse

dayanmakta olup, sabit bir nitelik göstermemektedir. Bu

swap’ lar, herhangi bir döviz türünden değişken faiz ile

borçlananlara, bu borcu başka bir değişken faizli döviz

borcu ile değiştirme olanağı sunmaktadır. Bu şekilde de,

değişken faiz piyasalarındaki karşılaştırmalı borçlanma

avantajlarından yararlanılmış olunmaktadır.

2.2.1.3. Sabit Faizden Değişken Faize Para

Swapı(Fixed to Floating Currency Swap)

Para swap’ ının bu türünde ise, iki farklı para birimi

yanısıra iki farklı da faiz türü söz konusudur. Bu swap

türünde, vade sonundaki anapara ödemeleri de dahil

olmak üzere, taraflardan birisi değişken faizli belirli

para birimi üzerinden borcunu, sabit faizli başka bir

para birimine dönüştürürken; karşı taraf ise, sabit faizli

borcunu değişken faizli başka bir para birimine

dönüştürmektedir.

Taraflar, kendileri açısından üstünlüğe sahip

oldukları finans piyasalarında ilgili para birimleri

üzerinden fon sağlamakta, daha sonra farklı para

birimlerinden sağlanan bu fonları, belirli bir kur

üzerinden geri ödenmek koşuluyla karşılıklı olarak

değiştirmektedirler. Taraflar arasında sağlanan

fonlardan birisi değişken faizli, karşıt para birimi ise

sabit faizli olmakta ve swap anlaşması, vade boyunca

faizlerin karşılıklı olarak tarafların bir birine ödemesini

kapsamaktadır.

2.2.2. Faiz Swapı(Interest Rate Swap)

Faiz swap’ ı basit bir ifadeyle; faiz ödemelerinİn

niteliğinin değiştirerek borcun yapısını değiştirmek

olarak tanımlanmaktadır. Bu bağlamda da faiz swap’

ının temellerini, farklı kredi değerliliğine sahip olan

işletmelerin, aynı tutarda fakat faiz oranları değişik olan

borçlarının gerektirdiği ödemeleri belli bir sürede

değiştirmeleri oluşturmaktadır.

Bir başka deyişle faiz swap’ ı, değişken faizi sabit

faize, sabit faizi değişken faize, libor’ u prime rate’ e,

prime rate’ ı libor’ a çevirmek suretiyle faiz

ödemelerinin niteliğini değiştirerek borç ödemelerinin

yapısını değiştirmek işlemi olarak da tanımlanmaktadır.

Faiz swap’ larını para swap’ larından ayıran en

önemli fark; anaparanın ne vade sonunda ne de vadenin

başlangıcında değiştiriliyor olmasıdır. Faiz swap’ ında

sadece faizler taraflar arasında karşılıklı olarak

değiştirilmektedir. Faiz değişimleri ise, her iki tarafın da

anlaştıkları bir anapara tutarı üzerinden yapılmaktadır.

Dolayısıyla söz konusu tutar, ödemelerin

hesaplanmasında kolaylık sağlamaktadır. Taraflar

arasında hiç bir surette anapara değişimi söz konusu

olmamaktadır. Faiz swap’ ında, sadece faiz

ödemelerinin değiş tokuşu söz konusu olduğundan

dolayı, risk sadece faiz ödemeleri ile sınırlı konumda

bulunmaktadır. Riskin sadece faiz ödemelerini

kapsaması nedeni ile de faiz swap’ ı, uluslararası

piyasalarda para swap’ ına göre daha çok kabul

görmektedir. Faiz swap’ larında vadeler, 1 yıl ile 15 yıl

arasında değişmekle birlikte; bir çok faiz swap’ ı 2 yıl

ile 15 yıl arasındaki vadelerde söz konusu olmaktadır.

Faiz swap’ ı ile swap işlemine taraf olanlar, kredi

sağladıktan sonra bu kredilerin faizlerini arzuladıkları

biçimde ödeme olanağı sağlamaktadır. Bu şekilde, swap

işlemine taraf olan her iki taraf da kredi maliyetlerini

düşürebilmektedir.

Faiz swap’ ı genellikle kredi değerliliği farklı olan

iki taraf arasında yapılmakta olup, kredi değerliliği

düşük olan taraf, kredi değerliliği yüksek olan tarafa

swap işlemine ilişkin olarak prim ödemesinde

bulunmakta ve ödenen prim ise her iki tarafın da kredi

maliyetini düşürücü rol oynamaktadır.

Bu bağlamda swap işlemlerinin her iki taraf

açısından da avantaj sağlayabilmesi için şağıdaki

şartların gerçekleşmiş olması gerekmektedir:

- Swap’ a taraf olanlar arasında kredi değerliliği

açısından farklılıklar söz konusu olmalıdır.

- Yüksek kredi değerliliğine sahip olan tarafın, belirli

koşullar altında değişken faizi tercih etmesi gerekir.

- Düşük kredi değerliliğine sahip olan tarafın ise

sabit faiz ile borçlanma olanağının sınırlı olması

gerekmektedir.

- Swap işlemine taraf olanların, söz konusu faiz

hesaplama esasına dayanarak amaçlarının ters

yönlü olması gerekmektedir.

- Tarafların yüksek kazanç sağlama arzularının

bulunması gerekmektedir.

Aşağıda bir banka aracılığı ile gerçekleştirilen basit

bir faiz swap’ ı işleminin akışı şekil olarak

gösterilmektedir: Şekil 1: Faiz Swap’ ının İşleyişi

2.2.3. Diğer Swap Türleri

Uygulamada para swap’ ı ve faiz swap’ ı yanında

bu iki ana swap grubunun varyasyonları olarak

değerlendirilen swap türleri de bulunmaktadır. Bu swap

türlerinden bazıları; mal swapları, kokteyl swaplar,

varlık swapları olup, bu swap türleri aşağıda ana

başlıklar halinde açıklanmıştır.

2.2.3.1 Mal Swap(Commodity Swap)

X İşletmesi(Borçlu)

Y İşletmesi

(Borçlu)Aracı Banka

B İşletmesi(Borç Veren)A İşletmesi

(Borç Veren)

1

2

1

1

2 2

(1) Sabit Faiz(2) Değişken Faiz

Mal swap’ ı, iki taraf arasında belirli miktar ve

kalitedeki malların değişken ve sabit fiyatlarının taraflar

arasında kararlaştırılmış zaman dilimi boyunca

değiştirilmesini içeren anlaşmalar olarak ifade

edilmektedir.

Bir başka ifadeyle mal swap’ ları, fiyatların sürekli

olarak düşeceği endişesi içerisinde olan taraflardan

birisinin, zaman içerisinde sürekli olarak satacağı bir

mala sahip olması; fiyatların sürekli olarak yükseleceği

endişesi içerisinde olan taraflardan diğerinin ise, aynı

malı sürekli olarak almaya gereksinim duyması

durumunda düzenlenecek bir swap türüdür.

Özellikle 5 yıl vadeli petrol satışlarında yaygın

olarak kullanımı bulunan mal swap’ ları, sabitten

dalgalıya faiz swap’ larına benzerlik göstermektedir.

Mal swap’ ları, üretici ve kullanıcılarına uluslararsı mal

borsalarındaki fiyat hareketlerine karşı korunma olanağı

sağlamaktadır. Mal swap’ ı ile, malını sabit bir fiyattan

bir bankaya satan üretici, karşılığında sattığı malın

piyasa fiyatına bağlı bir endekse dayalı değişken fiyatı

ödemeyi kabul etmektedir. Eğer spot piyasada fiyatlar

sabit fiyatın üzerine çıkacak olursa, aradaki fark

bankaya ödenecektir. Bu şekilde üretici firma, mal

borsasındaki belirsizliğe karşı kendisini güvence altına

almış ve bütçelemeye ilişkin olarak da daha sağlam

temeller oluşturmuş olacaktır. Bunun yanında; üretici

tarafından üretilen malın borsalarda talebinin artması ve

mal fiyatlarının yükselmesi durumlarında ise, riski

üstlenen taraf banka olacaktır. Söz konusu durum

kullanıcılar(tüketici) açısından tam tersi olarak

işlemektedir. Aşağıdaki şekilde mal swap’ ının işleyişi

gösterilmektedir:

Şekil 2: Mal Swap’ ının İşleyişi

2.2.3.2. Kokteyl Swap

Birden fazla swap türünü bir arada bulunduran

swaplar kokteyl swap olarak adlandırılmaktadır. Başka

bir ifade ile kokteyl swap’ lar, ikiden fazla tarafın

katılımı ile para ve faiz swaplarının birleşiminden

oluşmaktadır. Kokteyl swap’ ta, bir swap işleminin

başka bir swap işlemine dönüştürülmesi söz konusu

olabildiği gibi; arbitraj fırsatından yararlanmak için de

swap işlemlerinin dönüşümü söz konusu olabilmektedir.

Kokteyl swap’ ın çeşitli fonksiyonları söz konusu

olabilmektedir. Bunlardan birincisi, faiz swap’ ı yoluyla

Spot Mal Piyasası

Aracı Banka

ÜreticiKullanıcı

Satış

Spot Fiyat Spot Fiyat

Alış

Spot FiyatSpot Fiyat

Sab.Fiy.

Sab.Fiy.

kredibilitesi düşük olan borçlu(A), değişken faizli

borçlarını, sabit faizli borç haline dönüştürebilmektedir.

İkinci fonksiyon ise, kredibilitesi yüksek olan bir başka

borçlu(D), farklı pararlar üzerinden, sabit faizden

değişken faize swap işlemini gerçekleştirebilmektedir.

Swap işlemlerinde bir başka taraf olan(B) kişi veya

kurum ise farklı swap işlemleri arasında aracılık

görevini üstlenmektedir. İfade edildiği şekli ile taraflar

arasındaki etkileşim ve ilişki aşağıdaki şekilde

gösterilmektedir:Şekil 3: Kokteyl Swap’ ın İşleyişi

A

D

B C

Değ.Faizle Borç.Verenler

($)

Sab.Faizle Borç.Verenler($)

Sab.Faizle Borç.Verenler

(Euro)

$ Değişken

(P+İ)

$ Değişken

(P+İ)

Euro Sabit(P+İ)

$ Sabit(İ+P)

$ Sabit

İ

$ Değişken

İ

$ Sabit(İ+P)

Euro Sabit(P+İ)

2.2.3.3.Varlık Swap(Asset Swap)

Varlık swap’ ı, bir aktifi mevcut faiz yapısından

farklı bir faiz bazına dönüştüren bir finans tekniği olarak

tanımlanmaktadır. Varlık swap’ ı ile bir kurum sabit

getirisi olan yatırımını, mevcut varlıkları elden

çıkarmadan dalgalı yada değişken baza

dönüştürebilmektedir.

Örneğin; X Şirketi Libor+%2/4 faiz ödemeli, 10

Milyon Dolar tutarında bir Dalgalı Faizli Tahvil(Euro)

satın almış ve Şirketin tahvil alacaklarına yıllık olarak

%8 oranında sabit faiz yükümlülüğü konmuştur. Bu

nedenle değişken faiz getirisinin sabit faize

dönüştürülmesi istenmektedir. Bu şekilde de Şirket,

borç servisini karşılayacak ve Dalgalı Faizli Tahvilin

vadesine kalan 3 yıl için belirli bir oranda getiri elde

edecektir. Bu maksatla Şirket bir aracı kurumdan 6 aylık

Libor karşılığında yıllık %8,5’ lik bir fiyat alarak swap

işlemine girmeye karar verir. Bu durumda taraflar

arasında yapılan varlık swap’ ının işleyişi aşağıdaki

şekilde gösterilmiştir:Şekil 4: Varlık Swap’ ının İşleyişi

2.3. Swap İşlmlerine İlişkin Örnek Uygulamalar

Aşağıda swap işlemlerinin işleyişi, swap işlemi

sonucu oluşan borçlanma maliyetleri, swap işlemleri

sonucu swap işlemine taraf olanların sağlamış olduğu

kazançların tespiti, swap kurunun tespiti vb. konulara

ilişkin olarak örnek uygulamalara yer verilmiştir:

ÖRNEK 6:

Tahvil Sahibi

Euro

X Şirketi Aracı Kurum

%8,5

Libor

Libor+%2/4

%8

Düşük kredi değerliliğine sahip olan X İşletmesi, 1

Milyon $ tutarında dış krediye ihtiyaç duymuş ve

uluslararası para piyasalarından fon temin yoluna

gitmiştir. X İşletmesi, kredi değerliliğinin düşük olması

nedeni ile piyasa rayicinin çok üzerinde bir piyasa faiz

oranı olan %18 sabit faizle fon kaynağı bulabilmiştir.

Bunun üzerine X İşletmesi yüksek sabit faizle

borçlanmaktansa değişken faizli borçlanma yoluna

gitmiş ve bir bankadan Libor+2 ½ değişken faizle 1

Milyon $ borçlanmıştır. Kredi değerliliği yüksek olan Y

İşletmesi de 1 Milyon $ tutarında % 12 sabit faizli tahvil

çıkarmak suretiyle borçlanma yoluna gitmiştir. Eğer Y

İşletmesi, piyasadan borçlanma yoluna gitmek isteseydi

kendisine önerilen faiz oranı Libor+1 değişken faiz

oranı olacaktı.

Bu iki işletme, borçlanma maliyetlerini düşürmek

maksadıyla swap yapmak istemişler ve bir aracı kuruma

müracaat etmişlerdir. Taraflar arasında yapılan

anlaşmalar sonucunda X İşletmesi aracı kuruma Libor

karşılığında % 13,5 oranında sabit faiz ödeyecek; Y

İşletmesi ise, aracı kuruma Libor ödeyecek ve

karşılığında da %13,5 oranında sabit faiz alacaktır.

Bu bilgiler çerçevesinde;

a) Swap işleminin işleyişini şekil olarak gösteriniz?

b) Taraflar arasında yapılan faiz swap’ ı işleminin X ve

Y İşletmelerine olan maliyetini hesaplayınız?

c) X ve Y İşletmelerinin swap işleminden kaynaklanan

kazanç veya kayıplarını hesaplayınız?

ÇÖZÜM 6:

a)

b) X İşletmesinin Swap işlemi sonrası borçlanma

maliyeti;

(Libor+%2 ½+%13,5) – Libor = %16

X İşletmesi(Borçlu)

Y İşletmes

i(Borçlu)

Aracı Banka

(Borç Veren) (Borç Veren)

%13,5

Libor+2 1/2

%13,5

%12

Libor Libor

Y İşletmesinin Swap işlemi sonrası borçlanma maliyeti;

(%12+Libor) - %13,5 = Libor – %1,5

c) X İşletmesinin swap işlemi nedeni ile elde etmiş

olduğu kazanç;

%18 - %16 = %2

Y İşletmesinin swap işlemi nedeni ile elde etmiş olduğu

kazanç;

(Libor+%1) – (Libor-%1,5) = %2,5

ÖRNEK 7:

Yüksek kredi değerliliğine sahip bulunan ABD’

deki XYZ İşletmesi, uluslararası para piyasalarından 2

yıl vadeli 1 Milyon $ krediyi yıllık % 3 faizle sağlarken;

İsviçre’ deki kredibilitesi düşük olan ABC İşletmesi ise

uluslararası para piyasalarından 2 yıl vadeli 1,5 Milyon

İsviçre Frangını ancak yıllık % 7 faizle sağlayabilmiştir.

ABD’ deki XYZ İşletmesi, İsviçre’ deki bir ihaleye

katılmak maksadıyla 1,2 Milyon İsviçre Frangı’ na;

İsviçre’ deki ABC İşletmesi de ABD’ deki bir ihaleye

katılmak maksadıyla 1 Milyon ABD Dolarına ihtiyaç

duymuşlardır. Bunun için taraflar bir Swap Bank’ a

müracaat ederek swap işlemi yapmak istemişlerdir.

Taraflar yapılan 1 yıl süreli swap anlaşması

çerçevesinde spot kur üzerinden(1 $ = 1,2 SWF)

paraları değiş tokuş etmişlerdir.

Bu bilgiler çerçevesinde taraflar arasında yapılan

swap işleminin işleyişini şekil çizerek açıklayınız?

ÇÖZÜM 7:

a) Taraflar arasında anaparaların değiştirilmesi: ABD’

deki XYZ İşletmesi yapılan swap anlaşması

çerçevesinde 1 Milyon ABD Doları karşılığında İsviçre’

deki ABC İşletmesinden 1,2 Milyon SWF alacaktır.

b) Taraflar arasında Faiz Ödemelerinin Değiştirilmesi:

ABD’ deki XYZ İşletmesi yapılan swap anlaşması

çerçevesinde yıllık olarak karşı tarafa 84.000 SWF faiz

XYZ ABC

SWAP BANK

1.000.000 $

1.200.000 SWF

1.000.000 $

1.200.000 SWF

ödemesi; İsviçre’ deki ABC İşletmesi de yıllık olarak

karşı tarafa 30.000 USD faiz ödemesinde bulunacaktır.

c) Anaparaların Vade Sonunda Geri İade Edilmesi:

ABD’ deki XYZ İşletmesi ile İsviçre’ deki ABC

İşletmesi vade sonunda daha önceden değiş tokuş

ettikleri dövizleri karşılıklı olarak geri iade ederler.

ÖRNEK 8:

Yüksek kredi değerliliğine sahip bulunan ABD’

deki XYZ İşletmesi, uluslararası para piyasalarından 2

XYZ ABCSWAP BANK

1.200.000 SWF

1.000.000 $

1.200.000 SWF

1.000.000 $

XYZ ABCSWAP BANK

84.000 SWF

30.000 USD

84.000 SWF

30.000 USD

yıl vadeli 1 Milyon $ krediyi yıllık % 3 faizle sağlarken;

İsviçre’ deki kredibilitesi düşük olan ABC İşletmesi ise

uluslararası para piyasalarından 2 yıl vadeli 1,5 Milyon

İsviçre Frangını ancak yıllık % 7 faizle sağlayabilmiştir.

Taraflar yapılan 2 yıl süreli swap anlaşması

çerçevesinde spot kur üzerinden(1 $ = 1,2 SWF)

paraları değiş tokuş etmişlerdir.

Bu bilgiler çerçevesinde taraflar arasında yapılan

swap işleminde dönem sonu swap kurunu hesaplayınız?

ÇÖZÜM 8:

S; Spot kuru,

; ikinci yıllık faiz oranını,

T; Swap süresini,

; Kotasyona ilişkin olarak birinci paranın faiz oranı

(1 $=1,29 SWF)

ÖRNEK 9:

Kredi notu BB olan X İşletmesi, uluslararası para

piyasasından Libor+3 değişken faiz oranı üzerinden 10

Milyon $ tutarında 2 yıl vadeli kredi temin etmiştir. X

İşletmesi borçlanma maliyetlerini düşürebilmek

maksadıyla swap işlemi yapmaya karar vermiş ve bunun

için de bir aracı kuruma müracaat etmiştir. X

İşletmesinin aracı kurum ile yapmış olduğu swap

anlaşması çerçevesinde aracı kurum işletmeye Libor+1

faiz ödeyecek; işletme de aracı kuruma % 10 oranında

sabit faiz ödemesinde bulunacaktır.

Bu bilgiler çerçevesinde X İşletmesinin aracı kurum

ile yapmış olduğu swap’ ın işleyişini şekil çizerek

gösteriniz ve X İşletmesinin swap işlemi sonucu oluşan

borçlanma maliyetini hesaplayınız?

ÇÖZÜM 9:

X İşletmesinin swap işlemi sonucu oluşan borçlanma maliyeti;

(Libor+%3 + %10) – (Libor+1) = %12

ÖRNEK 10:

Kredi notu BB olan ABC İşletmesi, uluslararası

para piyasalarından Libor+%3 değişken faiz oranı ile 10

Milyon USD tutarında borçlanmış olup; sabit faiz ile

borçlanma yoluna gitmek istediğinde ise işletmeye teklif

edilen faiz oranı % 18’ dir. Kredi notu AA olan XYZ

İşletmesi ise, uluslararası para piyasalarından % 10 sabit

X İŞLETMESİ

ARACI KURUM

%10

Libor+%1

X İŞLETMESİ

Libor+%3

faiz oranı ile 10 Milyon USD tutarında fon temin

etmiştir. XYZ İşletmesi sabit faiz oranı ile borçlanma

yoluna gitmeseydi, işletmeye teklif edilen değişken faiz

oranı Libor+ %0,5’ tir.

Her iki işletme de borçlanma maliyetlerini

düşürmek amacıyla swap işlemi yapmak istemişler ve

bunun için Swap Banka müracaat etmişlerdir. Taraflar

arasında yapılan swap anlaşması sonucunda; ABC

İşletmesi, Swap Banka Libor+0,2 değişken faiz

karşılığında % 11 sabit faiz ödeyecektir. XYZ İşletmesi

de, Swap Banka % 10 sabit faiz karşılığında Libor+0,2

değişken faiz ödeyecektir.

Bu bilgiler çerçevesinde;

a) Swap işleminin işleyişini şekil çizerek gösteriniz?

b) Swap işlemi sonrası hem ABC İşletmesinin hem de

XYZ İşletmesinin borçlanma maliyetlerini

hesaplayınız?

c) Hem ABC İşletmesinin hem de XYZ İşletmesinin

swap işlemi sonucunda elde etmiş oldukları kazancı

hesaplayınız?

ÇÖZÜM 10:

a) Taraflar arasında yapılan swap işleminin işleyişi:

b) ABC İşletmesinin Swap işlemi sonrası borçlanma

maliyeti;

(Libor+%3+%11) – Libor+%0,2 = %13,8

XYZ İşletmesinin Swap işlemi sonrası borçlanma

maliyeti;

(%10+Libor+%0,2) - %10 = Libor +%0,2

c) ABC İşletmesinin swap işlemi nedeni ile elde etmiş

olduğu kazanç;

%18 - %13,8 = %4,2

XYZ İşletmesinin swap işlemi nedeni ile elde etmiş

olduğu kazanç;

ABC İşletmesi

XYZ İşletmesi

Swap Bank

(Borç Veren) (Borç Veren)

%11

Libor+ %3

%10

%10

Libor+0,2 Libor+0,2

(Libor+%0,5) – (Libor+%0,2) = %0,3

ÖRNEK 11:

Kredi notu AAA olan ABD’ deki X İşletmesi,

uluslararası para piyasalarından 5 yıl vadeli 10 Milyon $

krediyi yıllık % 5 faizle sağlarken; Japonya’ daki kredi

notu BBB(-) olan Y İşletmesi ise uluslararası para

piyasalarından 5 yıl vadeli 25 Milyon Yen’ i ancak

yıllık % 10 faizle sağlayabilmiştir. Taraflar, yapılan 1

yıl süreli swap anlaşması çerçevesinde spot kur

üzerinden(1 $ = 118 JPY) paraları değiş tokuş

etmişlerdir.

Bu bilgiler çerçevesinde taraflar arasında yapılan

swap işleminde dönem sonu swap kurunu hesaplayınız?

ÇÖZÜM 11:

(1 $=124 JPY)

3. OPSİYONUN TANIMI VE OPSİYONLA İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

Opsiyon, en genel anlamıyla, bir varlığı gelecekte

bugün kararlaştırılmış olan bir fiyattan satın alma veya

satma hakkı olarak tanımlanmaktadır.

Başka bir ifadeyle finansal piyasalarda işlem gören

opsiyon sözleşmeleri, sözleşmeyi elinde bulunduran

bireyler veya kurumsal yatırımcılara belirli bir varlığı

belirli bir fiyattan ileride belirlenmiş bir tarihte satma

veya satın alma hakkı sağlayan finansal araçlar olarak

tanımlanmaktadır. İfade edilen hak, sadece sözleşmenin

alıcısına tanınmıştır. Bu bağlamda da opsiyonu yazan

yada satan taraflar ise, koşullu bir yükümlülük altında

bulunmaktadırlar.

Bu tanımlardan da anlaşılacağı üzere bir opsiyon

sözleşmesinin altı temel özelliği bulunmakta olup, bu

özellikler şunlardır:

- Opsiyon türünün belirlenmesi(örneğin; satma

opsiyonu veya satın alma opsiyonu gibi),

- Teslim edilecek malın belirlenmesi,

- Malın fiyatının belirlenmesi,

- Opsiyon sahibinin işlem hakkını kullanabileceği

zaman diliminin belirlenmesi,

- Opsiyon fiyatının belirlenmesi.

Organize olamaması nedeni ile yatırım aracı olarak

başlangıçta pek de dikkate alınmayan ancak, uzunca bir

dönemden beri mevcut bulunan opsiyon

sözleşmeleri(option contract), özellikle 1970’li yıllardan

itibaren, başta ABD olmak üzere, yaygın bir biçimde

kullanılmaya başlamış ve son 10 yıldır da gelişmiş

sermaye piyasalarında, gelişmiş yatırım araçlarının

arasına girmiştir.

Yukarıda ifade edilen özellikleri içeren opsiyon

sözleşmelerinin, bir türevsel finansal varlık olarak,

yatırımcılara sağladığı faydaları aşağıdaki gibi

sıralamak olanaklıdır:

- Özellikle açık pozisyonda bulunanlara, fiyatlarda

söz konusu olabilecek olası gelişmelere karşı

kendilerini koruyabilme ve oluşabilecek risklerden

korunma olanağı sunmaktadır.

- Opsiyon sözleşmeleri yatırımcılara veya

spekülatörlere, az bir sermaye yatırımı ile çok daha

yüksek tutarlarda varlığı kontrol edebilme olanağı

sağlamaktadır.

- Opsiyon sözleşmeleri, yatırımcısına, piyasadaki

gelişmeler ve değişen piyasa koşulları karşısında

hızlı karar alma olanağı sağlayarak yüksek kazanç

sağlama olanağı sunmaktadır.

- Hisse senetlerini çok uygun fiyatlardan satın alma

olanağını sağlamaktadır.

- Hisse senetlerini satın almadan, fiyat artış ve

azalışlarından yararlanarak kazanç sağlama olanağı

sunmaktadır.

- Opsiyon sözleşmeleri, ayrıca piyasada oluşabilecek

büyük değişikliklerin yönünü bilmeksizin

yatırımcısına fayda sağlamaktadır.

Genel olarak opsiyon kavramı bu şekilde

tanımlandıktan sonra, aşağıda opsiyon ile ilgili olarak

bir takım kavramlar ana başlıklar halinde ele alınmıştır:

- Opsiyonun Konusu: Bir çok ürün opsiyon

sözleşmelerinin konusunu oluşturabilmektedir.

Dolayısıyla opsiyonun dayanağını oluşturan

varlıklar, fiziksel bir mal olabileceği gibi; finansal

bir ürün veya endeks de olabilmektedir. Bu

bağlamda finansal piyasalarda, hisse senetleri,

tahviller, endeksler, dövizler opsiyon

sözleşmelerinin konusunu oluşturabilmektedir.

- Opsiyon Kullanım Fiyatı(Exercise Price): Opsiyon

kullanım fiyatı, opsiyon kullanma hakkının

doğduğu fiyattır. Opsiyon alıcısı, opsiyon

sözleşmesinde üzerinde anlaşılmış olan fiyat

üzerinden, varlık alım-satım konusunda karara

vardığında opsiyonu kullanmış olmaktadır. Bir

başka ifade ile opsiyon kullanım fiyatı, opsiyon

kontratı yazılırken kararlaştırılan ve üzerinden

işlem yapılan fiyat olarak da tanımlanmaktadır.

Opsiyon alım sözleşmelerinde, sözleşmeye konu

olan varlıkların piyasa fiyatı kullanım fiyatlarını

aştığı durumlarda kullanma hakkı doğmaktadır.

Satış Opsiyonlarında ise, opsiyona konu olan

varlıkların piyasa fiyatı kullanım fiyatının altına

düştüğü zaman alıcıya opsiyonu kullanma hakkı

doğar. Bu bağlamda da kullanım fiyatları piyasada

saptanmaktadır.

- Opsiyon Primi: Opsiyon alıcısının, belli bir tarihte

belirlenen fiyattan miktarı tespit edilmiş

varlıklardan satın alabilmesi için, opsiyon satıcısına

ödediği fiyat opsiyon primi olarak

adlandırılmaktadır.

- Opsiyon İşlem Tarihi: Opsiyon işlem tarihi,

opsiyon sözleşmelerinde üzerinde anlaşmaya

varılan ve opsiyonun işleme konulacağı tarih olarak

tanımlanmaktadır.

- Opsiyon Satan(Option Writer)-Opsiyon

Alan(Option Buyer): Opsiyon işlemleri opsiyon

alıcısı için bir hakkı; opsiyon satıcısı için ise, bir

yükümlülüğü temsil etmektedir. Opsiyon

satıcısı(option writer), opsiyondaki yükümlülüklei

yerine getirmek zorunda olan taraf olarak ifade

edilmektedir. Opsiyon satıcısı, yüklenmiş olduğu

hizmetler karşılığında ise opsiyon primi olarak

ifade edilen komisyonlardan almaktadır. Opsiyon

satma işlemleri, uygulamada genellikle, opsiyon

yazmak olarak da adlandırılmaktadır. Opsiyon

alan(option buyer) ise, alım-satım opsiyon hakkını

belli bir prim karşılığında satın alan taraf olarak

adlandırılmaktadır.

- Opsiyonun İşleme Konulabilirliği(in the money

option-out of the money option-at the money

option): Üzerine opsiyon yazılan varlığın piyasa

fiyatı, kullanım fiyatına eşitse bu opsiyon, parada

opsiyon(sınırda opsiyon- at the money option)

olarak adlandırılmaktadır. Eğer opsiyon sözlşemesi,

vade süresi içerisindeki her hangi bir zamanda

yürürlüğe konduğu taktirde sahibine kazanç

sağlayorsa bu opsiyon paralı opsiyon(ın the money

option) olarak adlandırılmaktadır. Eğer opsiyon

sözlşemesi, vade süresi içerisindeki her hangi bir

tarihte yürürlüğe konduğu taktirde sahibine kayıp

doğuruyorsa bu opsiyon parasız opsiyon(out of the

money option) olarak adlandırılmaktadır. Bu

bağlamda alım ve satım opsiyonları için opsiyonun

işleme konulabilirliği aşağıdaki tabloda

özetlenmiştir:

Tablo : Alım ve Satım Opsiyonları Açısından Opsiyonların İşleme Konulabilirliği

Alma

Opsiyonu

Satma Optionu

in the

money

option

Piyasa Fiyatı

> Kullanım

Fiyatı

Piyasa Fiyatı <

Kullanım

Fiyatı

Out of the

money

option

Piyasa Fiyatı

< Kullanım

Fiyatı

Piyasa Fiyatı >

Kullanım

Fiyatı

At the

money

Piyasa Fiyatı

= Kullanım

Piyasa Fiyatı =

Kullanım

option Fiyatı Fiyatı

- Opsiyonda Vade Tarihi(Expiration Date):

Opsiyonlarda vade tarihi, opsiyon hakkının son

kullanma tarihini ifade etmektedir. Bu tarihten

sonra opsiyon hakkının kullanımı söz konusu

olmamaktadır.

- Opsiyonda Zaman Değeri ve Özgün Değer: Zaman

değeri, opsiyon işlemlerine konu olan varlığın

piyasa fiyatının, opsiyon bitmeden önce kullanım

fiyatını aşmasından doğan değer olarak ifade

edilmektedir. Özgün değer ise, yukarıda ifade

edildiği üzere paralı opsiyonlarda(in the money

option) oluşan bir değer olarak ifade edilmektedir.

- İçsel Değer(Intrinsic Value): Alım opsiyonlarında

içsel değer, opsiyona konu varlığın piyasa fiyatı ile

işleme koyma fiyatı ararsındaki fark iken; satış

opsiyonlarında içsel değer, opsiyona konu varlığın

işleme koyma fiyatı ile piyasa fiyatı ararsındaki

fark olarak tanımlanmaktadır.

3.1. Opsiyon İşlemlerinde Taraflar

Opsiyon işlemlerinde, alıcı ve satıcı olmak üzere iki

taraf bulunmaktadır. Bu çerçevede opsiyon

sözleşmelerinde alıcı ve satıcı taraflar, fiyat hareketleri

konusunda bir biri ile zıt görüştedirler. Bu bağlamda

alıcı ve satıcı taraf arasındaki görüş farklılıkları ise

opsiyon piyasalarının temelini oluşturmaktadır.

Opsiyon alıcısı, opsiyon sahibi olarak da

adlandırılmakta olup, belli bir fiyat veya prim

karşılığında satın aldığı opsiyon sözleşmesini

sözleşmede kararlaştırılan süre içerisinde kullanma

hakkına sahip olan kişi olarak tanımlanmaktadır.

Opsiyon alıcısı bunu, riskten korunmak veya da

spekülatif kazanç sağlamak maksadıyla yapmaktadır.

Opsiyon alıcısı, sözleşmede kararlaştırılan süre

içerisinde opsiyon hakkını kullanmak istemeyerek terk

edebilme hakkına sahip bulunmaktadır. Böyle bir

durumda, opsiyon alıcısının, karşı tarafa ödemiş olduğu

primi geri alma hakkı söz konusu değildir. Bu bağlamda

opsiyon alıcısının maksimum kaybı, karşı tarafa ödediği

prim kadar olurken; kazancı ise, teorik olarak sınırsız

gözükmektedir.

Opsiyon satıcısı ise, opsiyon yazıcısı olarak da

adlandırılmakta olup, belli bir fiyat veya prim

karşılığında opsiyon sözleşmesini hazırlayıp satmak

suretiyle yükümlülük üstlenen taraf olarak

tanımlanmaktadır. Opsiyon satıcısı, karşı taraftan talep

gelmesi halinde yükümlülüğü yerine getirmek

zorundadır. Bu bağlamda da opsiyon satıcısının kazancı

prim ile sınırlı olmakta iken; kaybı ise yine teorik olarak

sınırsız gözükmektedir. Bu nedenden dolayı opsiyon

satıcısı, opsiyon alıcısına göre daha fazla risk

yüklenmektedir.

3.2. Opsiyon Türleri

Opsiyonları, sağlanan haklara göre, vadelerine göre

ve konularına göre sınıflandırmak olanaklı

bulunmaktadır:

3.2.1. Sağladığı Haklar Açısından Opsiyonlar

Opsiyona taraf olanlara sağlanan haklar açısından

opsiyonları ise, satın alma hakkı tanıyan opsiyonlar(call

option) ve satma hakkı tanıyan opsiyonlar(put option)

olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

3.2.1.1. Satın Alma Hakkı Tanıyan

Opsiyonlar(Call Option)

Satın alma opsiyonu(call option), opsiyon alıcısına,

herhangi bir varlıktan, belirli bir miktarda, önceden

belirlenmiş bir tarihte, belirli bir fiyattan satın alma

hakkı tanıyan opsiyon sözleşmeleri olarak

tanımlanmaktadır. Burada opsiyon alıcısının her hangi

bir sorumluluğu söz konusu değildir. Bu opsiyon

türünde, opsiyon satıcısı, alıcının opsiyon hakkını

kullanması durumunda, sözleşmede belirtilen varlığı

satmak durumundadır.

Alış opsiyonu sahibi, opsiyon sözleşmesine konu

olan varlığın piyasa fiyatında söz konusu olabilecek

muhtemel bir artıştan avantaj sağlamak durumundadır.

Başka bir ifade ile, herhangi bir varlığın gelecekteki

fiyatının artmasından zarar uğrayacak olan ve bu riskini

hedge etmek isteyen yatırımcı veya söz konusu varlığın

fiyatının artacağını düşünen ve bu fiyat artışından

kazanç sağlamayı amaç edinen bir spekülatör alış

opsiyonu satın alarak uzun pozisyon tutacaktır.

Örneğin bir hisse senedi yatırımında; hisse senedi

cari fiyatının 100.000,-TL, uygulama fiyatının 120.000,-

TL ve opsiyon fiyatının ise 5.000,-TL olduğunu

düşünelim. Bu durumda alış opsiyonu(call option)

sahibinin kar-zarar profili aşağıdaki şekilde olacaktır:

Grafik 1: Alış Opsiyonu Sahibinin Kar Zarar Profili

Yukarıdaki Grafik 1’ de de görüldüğü üzere, hisse

senedinin piyasa fiyatı 120.000,-TL’ nin altında kalması

durumunda opsiyonun kullanılması çok da anlamlı

olmamaktadır. Bu durumda opsiyon sahibinin, opsiyonu

satın almak için ödediği prim kadar yani 5.000,-TL

zarar etmesi söz konusudur. Ancak hisse senedinin

fiyatı 120.000,-TL’ nin üzerine çıkmaya başladıkça

opsiyonu kullanma avantajlı hale gelecektir. Örneğin

fiyat 130.000,-TL olması durumunda, opsiyon alıcısı,

opsiyon hakkını kullanarak opsiyon yazıcısından hisse

senedini 120.000,-TL’ den satın alacak ve ödenen primi

de düşmek suretiyle 5.000,-TL kazanç sağlayacaktır.

-5000

5000

10000

120.000125.000

Opsiyon Alıcısının Karı

Hisse Fiyatı(TL)

Opsiyon yazıcısı için ise, yukarıda ifade edilenlerin tam

tersi bir işleyiş söz konusu olacaktır. Grafik 2: Alış Opsiyonu Yazıcısının Kar/Zarar Profili

3.2.1.2. Satma Hakkı Tanıyan Opsiyonlar(Put

Option)

Satış opsiyonu(put option), opsiyon sahibine belli

bir varlığı, önceden belirlenmiş bir fiyat üzerinden, belli

bir vade içerisinde satma hakkı tanıyan opsiyonlar

olarak tanımlanmaktadır. Satış opsiyonunda, opsiyon

satıcısının, sözleşme ile yüklenmiş olduğu yükümlülüğü

yerine getirme zorunluluğu bulunmaktadır.

Satış opsiyonu da, kendilerini fiyat düşüşlerinden

korumak isteyen yatırımcıların veya da fiyat

-5000

5000

10000

120.000125.000

Opsiyon Yazıcısının Karı

Hisse Fiyatı(TL)

düşüşlerinden yararlanarak spekülatif amaçlı kar elde

etmek isteyen spekülatörlerin yararlandıkları bir

opsiyon türü olarak değerlendirilmektedir.

Örneğin bir hisse senedi yatırımında; hisse senedi

cari fiyatının 100.000,-TL, uygulama fiyatının 80.000,-

TL ve opsiyon fiyatının ise 5.000,-TL olduğunu

düşünelim. Bu durumda satış opsiyonu(put option)

sahibinin kar-zarar profili aşağıdaki şekilde olacaktır:

Grafik 3: Satış Opsiyonu Sahibinin Kar/Zarar Profili

Yukarıdaki Grafik 3’ te de görüldüğü üzere, hisse

senedinin piyasa fiyatı 80.000,-TL’ nin üzerinde

kalması durumunda opsiyonun kullanılması çok da

anlamlı olmamaktadır. Bu durumda opsiyon sahibinin,

opsiyon yazıcısına ödediği prim kadar yani 5.000,-TL

-5000

80.00075.000 Hisse Senedi Fiyatı(TL)

5000

Opsiyon Sahibinin Karı

zarar etmesi söz konusudur. Ancak hisse senedinin

fiyatı 80.000,-TL’ nin altına düşmeye başladıkça

opsiyonu kullanma avantajlı hale gelecektir. Örneğin

fiyatın 70.000,-TL olması durumunda, opsiyon sahibi,

opsiyon hakkını kullanarak opsiyon yazıcısına hisse

senedini 80.000,-TL’ ye satacak ve ödenen primi de

düşmek suretiyle 5.000,-TL kazanç sağlayacaktır.

Opsiyon yazıcısı için ise, yukarıda ifade edilenlerin tam

tersi bir işleyiş söz konusu olacaktır.

Grafik 4: Satış Opsiyonu Yazıcısının Kar/Zarar Profili

3.2.2. Vadelerine Göre Opsiyonlar

Vadeleri açısından opsiyon türlerini ise, Amerikan

Tipi Opsiyonlar ve Avrupa Tipi Opsiyonlar olarak iki

başlık altında incelemek olanaklı bulunmaktadır. Burada

vadeleri açısından opsiyonların Amerikan Tipi ve

Avrupa Tipi Opsiyonlar olarak ayrıma tabi tutulmasının

coğrafi açıdan hiçbir anlamı söz konusu değildir. Yani

bir yatırımcının, New York Borsasına giderek Avrupa

Tipi Opsiyon işlemi yapması olanaklı bulunmaktadır.

3.2.2.1. Amerikan Tipi Opsiyonlar

5000

80.000

75.000 Hisse Senedi Fiyatı(TL)

Opsiyon Yazıcısının Karı

Amerikan Tipi Opsiyonlar, opsiyon sahibine

opsiyon sözleşmesini, sözleşmeyi satın alındığı andan

vade tarihine kadar herhangi bir tarihte kullanma hakkı

tanıyan opsiyon türü olarak ifade edilmektedir.

Amerikan Tipi Opsiyonlar, opsiyon sahibine sağlamış

olduğu bu esneklik nedeni ile Avrupa Tipi Opsiyonlar

karşısında daha değerli bulunmaktadır.

3.2.2.2. Avrupa Tipi Opsiyonlar

Avrupa Tipi Opsiyonlar ise, Amerikan Tipi

Opsiyonlardan farklı olarak, opsiyon sahibine opsiyon

sözleşmesini, sözleşmede kararlaştırılan vadenin

sonunda kullanma hakkı tanıyan opsiyon türü olarak

tanımlanmaktadır.

3.2.3. Konularına Göre Opsiyonlar

Opsiyon sözleşmeleri aşağıda ifade edilen varlık

veya değerler üzerinden yapılabilmektedir:

- Hisse Senedi,

- Hisse Senedi Gelecek Sözleşmesi,

- İndeks Menkul Kıymetler,

- Hisse Senedi Fiyat Endeksleri Gelecek

Sözleşmeleri,

- Hazine Bonosu ve Devlet Tahvili Gelecek

Sözleşmeleri,

- Döviz,

- Döviz Gelecek Sözleşmeleri,

- Faiz,

- Faiz Oranı Gelecek Sözleşmeleri,

- Mallar,

- Mal Gelecek Sözleşmeleri,

- Borçlanma Araçları.

Opsiyona konu olan bu varlıklara ilişkin opsiyon

türlerinden bazıları aşağıda ana başlıklar halinde ele

alınmıştır:

- Hisse Senedi Opsiyonları: Opsiyon sahiplerine,

belirli bir hisse senedini önceden belirlenmiş bir

fiyattan, belirli bir süre içerisinde satın alma veya

satma hakkı tanıyan opsiyon sözleşmeleri olarak

tanımlanmaktadır.

- Hisse Senedi Endeks Opsiyonu: Belirli bir borsa

fiyat endeksi ile değeri tespit edilen bir hisse senedi

portföyünü, önceden belirlenen bir fiyat üzerinden,

belirlenen bir süre içerisinde satın alma veya satma

hakkı tanıyan opsiyon sözleşmeleri olarak

tanımlanmaktadır.

- Gelecek Sözleşmesi Üzerine Opsiyonlar: Opsiyon

sahibine, bir mal veya bir menkul kıymet üzerine

yapılmış gelecek sözleşmesini, belirli bir fiyattan,

belirli bir süre içerisinde satın alma veya satma

hakkı tanıyan ancak yükümlülük yüklemeyen

opsiyon sözleşmesi olarak tanımlanmaktadır.

- Döviz(Para) Opsiyonları: Opsiyon sahibine, belirli

bir miktar dövizi, belirli bir fiyattan, belirli bir süre

içerisinde satın alma veya satma hakkı tanıyan

opsiyon sözleşmeleri olarak tanımlanmaktadır.

- Faiz Opsiyonu: Opsiyon sahibine, belirli bir süre

içerisinde, belirli bir miktarda, belirli bir faiz

üzerinden borçlanma veya borç verme hakkı

tanıyan opsiyon sözleşmeleridir.