organ nak ller ve organ ba i inin Önemkisi.deu.edu.tr/bulent.cavas/ders/bok3.pdf · romanya’da...

ORGAN NAKİLLERİ VE ORGAN BAĞIŞININ ÖNEMİ

Elif YETER, Savaş DEMİRTAŞDokuz Eylül Üniversitesi, Buca Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Öğretmenliği

[email protected], [email protected]

ÖZET

Organ yetmezliği insidansı (toplumdaki hastalık sayısı oranı) tüm dünyada artmakta olup, organ nakli olmayı bekleyen hastalar da uygun organ beklerken yaşamlarını yitirmektedirler. Bazı hastalara (şansları varsa) diğerlerine göre daha kısa zamanda organ nakledilmekte, bazıları ise yıllarca beklemek zorunda kalmaktadır. Organ naklinin amacı, organ yetmezliğinedeniyle yaşamının sonuna gelmiş bir hastanın hayatını kurtarmak, yaşam süresini ve kalitesini arttırmaktır.Bu yazıda, ilk bölümde organ naklinin (transplantasyon) ne olduğu, amacı,nakledilen doku ve organların kullanılma yerlerini, ülkemizde nakledilen doku ve organları, ülkemizde doku ve organ naklinin yasal dayanağı olan 1979 yılında çıkarılıp 1982 yılında değişikliğe uğrayan 2238 sayılı ‘Organ ve Doku Alınması, Saklanması, Aşılanması ve Nakli’ yasasının maddeleri anlatıldı.İkinci bölümde ise organ bağışının ne olduğu, organ bağışı yapmak isteyen kişilerin neler yapması gerektiği ve nerelere başvurmaları gerektiği, ‘Organ Bağışı Kartı ve Belgesi’ nin düzenlenme amacı, toplumun ve dinin organ bağışına bakış açısı anlatıldı. Toplumun sosyal, ahlaki, kültürel, dini yapısının, inanışlarının kısa sürede değişmesinin mümkün olmadığı, ancak gelişen tıp teknolojisindeki yeni uygulamalar ile modern tıbbın insan yaşamında yarattığı mucizelerin topluma yansıtılabileceği dilegetirilmektedir. Bu deneyimleri geçirmiş, bugün sağlıklarına, yaşamlarına,ailelerine, ikinci bir yaşama kavuşan kişilerin mutluluklarının toplumagösterilmesi önerilmektedir. Organ bağışı programlarında çalışanlar (tıp-sağlık personeli ve gönüllüler) toplumdaki bireylere bir gün kendileri veya çok sevdikleri kişilerin de organ nakline gereksinimleri olabileceği gerçeğiduyumsatıldığında, toplumun organ bağışı ve nakli konusundaki endişe vekorkularının giderilebileceği, bakış açılarının değiştirilebileceği görüşündebirleşmektedirler. Yazıda ayrıca doku ve organ nakli, bağışı konusunda en sık sorulan sorulara da yer verildi. Organ Nakli ile istatistikî veriler de değerlendirildi. 2005 yılı sonuna kadar Sağlık Bakanlığı verilerine göre ülkemizde yapılan toplam organ nakli (transplantasyon) sayısınabaktığımızda en fazla yapılan naklin böbrek nakli olduğunu ve yapılan böbrek naklinin de çoğunun canlı donörlerden özellikle de yakınakrabalardan alınan böbreklerle gerçekleştirildiğini görüldü. Ülkemizde gerçekleştirilen organ nakillerinde böbrek naklinden sonra karaciğer ve kalp naklinin en fazla yapıldığı görüldü. Ayrıca yıllara göre organ nakli bekleyen hasta sayısının giderek arttığı görüldü. 2000 yılında oluşturulan ‘Ulusal Koordinasyon Sistemi (UKS)’ verilerine göre ülkemizdeki kadavra donörlerin

Organ Nakilleri ve Organ Bağışının Önemi 2

bölgesel dağılımına baktığımızda en fazla donör bildiriminin İzmir ilinde olduğu görülmektedir. Organ bağışları, bir milyon nüfusa düşen kadavra donörlerle değerlendirilmektedir. Gelişmiş ülkelerde bir milyonda 20–30 olan kadavradan organ bağışı İspanya’da 34.6, İtalya’da 21.1, Fransa’da 20.9, ABD’de 20, Almanya’da 13.8, İngiltere’de 12.3, Yunanistan’da 6.2, Romanya’da 0.4, Türkiye genelinde 2.0 iken İzmir ilinde 16.0 olduğugörülmektedir. Organ bağışı konusunda İzmir ve Antalya’nın ilk sırada yer aldığını, diğer illerin ise organ nakli konusunda yetersiz olduğugörülmektedir. İstanbul ve diğer illerde de organ bağışını arttırmaya yönelik etkinlikleri gerçekleştirilmektedir. Özetle Türkiye’de ve Dünya’da organ bağışının yetersiz olduğunu, toplumun bu konuda bilgilendirilmesi gerektiğini ve organ bağışına teşvik edilmesi gerektiği görülmektedir. Bu konuda sağlık çalışanlarına büyük görevler düşmektedir. Ülkemizde 3–9 Kasım arasında kutlanan ‘Organ Bağışı Haftası’ ve Organ Bağış kampanyaları bu amacı taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler: Doku ve organ nakli (Transplantasyon), Ulusal Koordinasyon Sistemi (UKS), Donör, Doku ve Organ Bağışı, Organ Bağış Kartı, 2238 sayılı Doku ve Organ Nakli Yasası, Organ yetmezliği, Dinin ve toplumun bakışı, Organ Bağışı Haftası.

GİRİŞ

Hasta insanı iyileştirme, yaşama süresini uzatabilme, nitelikli bir yaşamsağlayabilme, insanlığın çok eski zamanlardan beri sürekli üstünde durduğu, daha iyisini amaçladığı bir konudur. Teknolojik gelişmeler her alanda olduğu gibi, tıpta da üretilen sağlık hizmetinin bir önceki aşamadandaha nitelikli olmasına imkân sağlamaktadır. (Arda 1994, Dalgıç 1999). Doku ve organ nakli bu konuda bir örnek oluşturmaktadır. (Demirhan 1996, Elçioğlu 1996). Doku ve Organ Nakli, son elli yılda tıbbın en hızlıilerleyen güncel dallarından birisi olmuştur. Birçok kronik organ hastalıklarında uygulanan rutin, geçerli ve ileri bir tedavi yöntemi olarak kabul edilmektedir. 1.DOKU VE ORGAN NAKLİ (TRANSPLANTASYON) NEDİR?

Organ nakli, vücutta görevini yapamayan bir organınyerine canlı bir vericiden veya ölüden alınan sağlam bir doku veya organın nakledilmesidir. Bu işlem, günümüzde birçok kronik organ hastalıklarında uygulanan rutin, geçerli ve ileri bir tedavi yöntemi olarak kabul görmektedir. (Demirhan 1996, Elçioğlu 1996). Greft (Aşı)-(Transplant): Transplante (nakledilen) doku veya organdır. Yerine göre allogref, otogref, senogref ve izogref olarak kullanılır.

Kronik, Süreğen ,uzun süredir bir çözüm getirilememiş.

Yeter, Demirtaş

3

3

Doku ve Organ Nakli (Transplantasyon) Yöntemleri:1) Otogreft: Bir doku veya organın aynı canlının bir yerinden

alınıp başka bir yerine takılmasıdır. Örneğin; deri otogreftleri, bypass için toplardamar çıkarılması, kökhücre otogrefti ve kan alıp ameliyat için saklamak gibi.

2) İzogreft: Genetik yapıları birbirlerinin aynısı olan tek yumurta ikizleri arasındaki transplantasyondur.

3) Allogreft: Aynı türden iki canlı arasındaki doku ve organ naklidir. Örneğin; ölen bir hastadan alınan böbreğin başka bir insana transplantasyonu gibi. Çoğu insan dokusu ve organ nakilleri allogrefttir.

4) Senogreft: İki ayrı tür arasında yapılan doku ve organ naklidir. Örneğin; gayet başarılı bir nakil olan, domuzdan insana kalp kapakçığı nakli gibi.

5) Bölerek Transplantasyonlar: Bazen kadavradan alınan bir organ (özellikle karaciğer) iki alıcıya paylaştırılır; bu da genellikle bir yetişkin ve bir çocuktur. Tüm organınnakledilmesine göre alıcılar için daha az faydalı olduğuiçin bu şekil pek tercih edilmez.

6) Domino Transplantasyonlar: Bu operasyon her iki akciğerin de değişmesi gereken (genellikle sistik fibroz durumunda) hallerde uygulanır ve akciğerler ile kalbinblok halinde değiştirilmesinin teknik olarak daha kolay olduğu için tercih edilir. Bu arada alıcının kendi kalbi genellikle sağlam olduğu için bu da başka bir alıcıya takılır. (Prof.Dr. Mukadder Çayırlı/Cerrahi sf 441–442)

2. TRANSPLANTASYON ÇEŞİTLERİ

A) KADAVRADAN YAPILAN NAKİL:

Trafik kazası, kurşunlanma, beyin kanaması gibinedenlerle yoğun bakımda tedavisi devam ederken beyin ölümü geçiren hastaların organları bağışlandığı takdirde bu transfer işlemine kadavradan nakil bu hastalara da kadavra donör denmektedir. Beyin ölümü:

Beyin ölümü kesin olarak tam bir ölümü ifade eder. Kesin tanımını kazanmadan önce ölümün tanımı, kalbin durmasışeklinde tanımlanmıştı. Ama kalp durmasının artık ölüme delalet etmediğini sadece doktorlar değil pek çok insan bugün biliyor. Bilinmesi gereken şudur ki; İnsanın ölümü tamamıyla beyinde vuku bulan bir olaydır.

Greft (aşı)-Transplant:

Transplante (nakledilen) doku veya organdır.

Sistik Fibroz

Sistik fibroz (mukovisidoz) kalıtımsal bir hastalıktır. Bu hastalıkta salgıüreten bezler —pankreas, bronşlar ve nefes borusundaki salgıbezleri gibi— hatalıçalışır: Salgıladıkları sıvıolması gerektiğigibi ince değil, koyu, yapışkan ve bezlerin salgıçıkışlarını tıkayan bir kıvamdadır.

Koordinasyon, Belli bir amaca ulaşmak için çeşitli iler arasında bağlantı,uyum, düzen


İnsanı tanımlayan ve insan yapan her şey; aklı, zekâsı,duyguları, kişiliği hepsi beyninde saklıdır ve diğer tüm organlar bir bütün halinde onu var etmek için çalışırlar. İşte beyin ölümü sırasında koordinasyon ortadan kalktığından ortaklık bozulur ve hepsi belli bir süre içinde biyolojik canlılığını yitirir. Bu süre maksimum 72 saattir. Yani 72 saat içinde beyin ölümü tam anlamıyla ölümü ifade eder. Bu 72 saatlik süre içinde organlarıncanlılığını koruyabilmesi için çok yoğun bir tıbbi bakımınyanında bedenin solunum cihazına da bağlı olması gerekir. Hasta kaybedilmiştir. Bu bakımdan amaçlanan organ bağışındabulunulursa organların bir süre daha yaşatılmasıdır. (72 saat). Böylece kadavradan organ nakli işlemine başlanır, organ bağışında bulunulmadığında ise beden solunum cihazından ayrılır. Dünyanın her yerinde hukuki uygulama bu

şekildedir.(Op.Dr İsmail Çağatay Topçu/Doku ve Organ Nakli Haftası/2008) BEYİN ÖLÜMÜ BİTKİSEL HAYAT DEĞİLDİR.

Kimler Beyin Ölümüne Karar Verir? Beyin ölümü kararını ancak dört kişiden oluşan bir uzman

doktor ekibi karar verir. Bir uzman ekip, kardiyolog, anestezi ve reanimasyon uzmanı, nörolog ve nöroşirurjiye’ den oluşur. Buekip, fiziksel muayene ile ve o ülkede o merkezde tıbbın en ileri olanakları içerisinde laboratuar tetkikleri yaparak beyin ölümü olduğuna karar verir ve bunu bir resmi belge ile resmileştirir. Bu resmi belge hazırlanmadıkça beyin ölümü kesinlik kazanmamış sayılır ve kişinin organları asla alınamaz. Dört kişilik ekipten hiçbiri, hastayı yatıran, durumunu takip eden doktorlardan değildir. Organ naklini yapan ekibin içinden bir doktorda bu dört kişilik ekipte yer alamaz. ‘Beyin Ölümü’ kararını tıbbınolanakları ölçüsünde, yukarıda sayılan uzmanlar bağımsızolarak verir.(TOND Derneği)

Bazı insanlar beyin ölümünün tespitine kuşku ile bakmaktadırlar. Bunlar organların alınması uğruna, beyin ölümünün erken tespit edilmiş olabileceği endişesini taşıyorlar. 2008 Mart ayında Amerika’da 21 yaşındaki bir genç, yaptığı bisiklet kazası sonucunda komaya girdi ve bir süre sonra beyin

Bitkisel Hayatta; Beyin Ölümünde;

- Hastanın solunumu devam eder. - Solunum cihazına bağlıdır.

- Bu hastalar aylarca, yıllarca yaşayabilirler.

- Ortalama 24–36 saat içinde hayatını kaybederler.

- Bazı durumlarda iyileşme şanslarıvardır.

- Hayata dönmesi mümkün değildir.

Solunum cihazı,solunum problemi yaşayan hastalarınsolunumunu kolaylaştırmak amacıyla kullanılan cihaz.

Beyin Ölümüne Karar Veren

Uzman Kurul Ekibi

—Kardiyolog —Anestezi -Reanimasyon uzmanı—Nörolog —Nöroşirurjiye

Yeter, Demirtaş

5

5

ölümü tespiti yapıldı. Ailesi organ bağışı için izin verdi. Fakat organ alımı işleminden çok kısa bir süre önce bir uyarıcıya tepki gösterdi ve 2 ay sonra taburcu edildi. (Wikipedia ansiklopedisi)

B) CANLIDAN YAPILAN NAKİL

Nakil bekleyen hastanın eşi veya yakın akrabaları doku, kan grubu vb. uyum mevcut ise organ bağışındabulunabilmektedir. Böbrek ve karaciğer canlıdan nakil yapılmasımümkün olan organlardır. 3) NAKLEDİLEN DOKU VE ORGANLAR

Günümüzde ülkemizde kalp, akciğer, karaciğer, böbrek, pankreas, ince barsak, kemik iliği, kan, deri, kornea gibi yaşamsal önemi olan pek çok organın nakligerçekleştirilebilmektedir. Organ nakillerinde kaynak (verici, donör) canlı veya ölü (kadavra) olabilir. (TOND Derneği)

4) ORGAN NAKLİ KİMLERE YAPILIR? ● İlerlemiş karaciğer, böbrek, kalp ve akciğer hastalıklarında,● İnce barsakları önemli ölçüde alınmış veya işlev kaybı gelişmişhastalarda, ●Kornea hastalıklarına bağlı olarak görme kaybı gelişmişhastalarda, ●Böbrek yetmezliği gelişmiş diyabet hastalarında,●Bazı kan, kalp ve akciğer hastalıklarında,●Cildinin önemli bir bölümünü kaybetmiş hastalarda, ●Yüzünün çoğunu kozmetik ve fonksiyonel olarak kaybetmişhastalarda, ●Kemik dokuda ve tendonlarında önemli hasar gelişmişhastalarda ilgili doku ve organ nakli uygulanabilir.

Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Kanada, İngiltere, İsveç gibi ülkelerde organ alımı ve dağıtımı ‘Ulusal Organ Paylaşım Ağı’merkezi tarafından, nakil kriterlerine göre ve listedeki en hasta kişiye öncelik verilerek gerçekleştirilmektedir. İngiltere’de organ nakli bekleyen hastalar ve vericilere ait klinik bilgilerin bulunduğu,organ dağıtımında temel ilkenin; eskiden olduğu gibi ilk başvurana öncelik verme yerine, hastanın durumu, aciliyeti gibi tıbbi

Kornea, Gözün ön kısmındaki saydam t b k d

Tendon, kasları ,kemiklere bağlayan bağlardır.

Kriter;

Ölçüt, kıstas


zorunluluklarına, bakmakla yükümlü olduğu kişiler veya bizzat başkasının bakımından sorumlu olma gibi ölçütlere dayalıolarak belirtilmektedir. (Monaca 1998, Odell ve ark.1998) Ulusal Doku ve Organ Nakli Koordinasyon Sistemi (UKS)

Ülke genelinde bir hastanede organ bağışı gerçekleştirildiğinde, bu merkez vericinin organ ve dokularınınülke genelinde nakil bekleyen hastalardan aciliyet ve organ uyumu kriterlerine göre en uygun hastanın bulunduğu doku ve organ merkezine gönderilmesini sağlamaktadır.(T.C SağlıkBakanlığı/28.05.2008 tarih 19735 sayılı kararı)

Hasta kendine organ nakli yapılmasını talep edemez. Organ nakli ameliyatları hasta isteği ile değil tıbbi gerekliliklere göre yapılır. Hasta kendini takip eden veya hastalığını teşhis eden doktorlar tarafından organ nakil kliniklerine sevk edilmelidir. Nakil gerekip gerekmediğine, nakil uygulamanınmümkün olup olmadığına nakil ekipleri karar verir. 5) ORGAN NAKLİ NEDEN ÖNEMLİDİR?

Organ bağışı ve nakli konusunda çalışan uzmanlar, organ nakli ameliyatı olmak için uygun organ bulunmasını bekleyen ve normal yaşamlarından, üretkenlikten uzak, yaşamlarını diyaliz makinelerine bağlı sürdürmek zorunda kalan hastalarınsağlıklarına kavuşturulmalarının önemimi vurgulamaktadırlar. Konunun uzmanları, diyaliz makinelerine bağlı olarak yaşamlarını sürdürmeye çalışan ya da organ nakli olmayıbekleyen hastaların, ülke ekonomisine getirdiği trilyonları bulan sağlık giderlerinin de azaltılması için, yapılacak en önemli çalışmaların organ bağışının arttırılması, kamuoyunun bu konu hakkında bilinçlendirilmesi olduğunu dile getirmektedir.(Dalgıç1999, Gabel ve ark.1994, Prottas 1994, Odell ve ark. 1998, Siminoff ve leonard 1999).

Gençlerde ve çocuklarda diyalize bağımlılık, büyüme ve gelişmeyi engellediğinden organ nakli daha önemlidir.

Klinik, Hasta bakılan yer.

Yeter, Demirtaş

7

7

6) DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE ORGAN NAKLİ’NİNGELDİĞİ NOKTA DÜNYA’DA ORGAN NAKLİ

Doku ve organ nakli dünyamızda beklenenin çok altındaseyretmektedir. Her geçen yıl bu açık gittikçe artmaktadır. Rakamlara göre bugüne kadar dünya genelinde yaklaşık470.000 böbrek, 74.000 karaciğer ve 54.000 kalp nakli yapılmıştır. Bekleyen ise 1 milyara yakındır. Bugün Almanya’da böbrek nakli için bekleme süresi 2005 yılı verilerine göre yaklaşık 6 ila 8 yıldır. Kalp, karaciğer ve akciğer organ bekleme listelerindeki birçok hasta, zamanında bir organ bulunamadığı için ölmektedir. ( Wikipedia ansiklopedisi /Organ Bağışı)

Neden artış bu kadar hızlı?● Ölümcül trafik kazalarının azalması, fakat buna karşılık

kazaların sadece organ nakli ile iyileştirilebilecek hastaları iseçoğaltmasıdır.

● Teknolojinin gelişmesi sonucu, tıbbın giderek daha çok hastalığa organ nakli yapılabilir gözüyle bakması etkendir.

● Bazı devletlerdeki yasal düzenlemelerin bağışlarınyapılmasına engel olmaları insanlar için itici etki yapmaktadır.

● Bazı ülkeler ise organ bağışını teşvik için vatandaşlarınavergi indirimi, iş kaybını karşılama vb yöntemlerle bu durumun önüne geçmek istemektedir.

(Avrupa’daki ortalama verilerdir/ Dr.Jürgen Groth tarafındanwww.eurotransplant.nl'deki bilgilere göre çizilmiştir.)


A) TÜRKİYE’DE ORGAN NAKLİ

TÜRKİYE ORGAN NAKLİ DERNEĞİ (TOND) VERİLERİNE GÖRE TÜRKİYE’DE ORGAN NAKLİ

● Türkiye’de organ nakli 1969 yılında İstanbul ve Ankara’da gerçekleştirilen iki kalp nakli ile başlar.● Organ nakli ile ilgili deneysel çalışmalar 1970’lerin başında Hacettepe Üniversite’sinde başlar.● İlk böbrek nakli 3 Kasım 1975’de gerçekleşir. (Prof.Dr. Mehmet Haberal anneden çocuğuna bu nakli yapar.) ● 10 Ekim 1978’de ilk kadavradan böbrek nakli gerçekleştirilir. ● Daha sonra gelişimi için öncelikle başarılı örnekler parlamento üyelerine gösterilerek önce onların desteğidaha sonra da Diyanet İşleri Başkanlığı’ndan destekalınmıştır.● O dönemde tüm gazete başlıklarında doku ve organ nakline yer verilir. ● Ve 3 Haziran 1979’da 2238 sayılı yasa yürürlüğegirer. ● 1980’de ‘Türkiye Organ Nakli ve Yanık Tedavi Vakfı’kurulur ve gün geçtikçe vakıf sayısı artar. ● İlk başarılı karaciğer naklinin yapıldığı1967(Starlz)’den 21 yıl sonra Dr.Haberal ülkemizde ilk karaciğer naklini gerçekleştirir. ● Daha sonra 1990’da arkadaşlarıyla TOND’u kuracaktır.● 1990’larda dünyada ilk kez canlı donörden kısmikaraciğer nakli yapan ekip de bu ekipti. ● Türkiye’de bugün 11 karaciğer, 21 böbrek ve 10 kalp nakil merkezi bulunmaktadır.● Dr.Haberal’in katkısıyla bugün en önemli organ nakli merkezi Başkent Üniversitesi’dir. ● 2001’de Türkiye ‘Böbrek Nakillerinde 25.Yıl’ adlıuluslar arası kongresini de düzenlemiştir.(Türkiye’de Transplantasyonun Gelişimi/TOND Derneği verileri/ http://www.tond.org.tr/tr/)

Yeter, Demirtaş

9

9

7) ORGAN BAĞIŞI NEDİR? Organ bağışı, kişinin sağlığında, kendisi öldükten sonra organlarının kronik organ hastası olan kişilere nakledilmesi için bağışlamasıdır. (TOND Derneği)

Organ Bağışı YöntemleriOrgan bağışı ile ilgili 4 yöntem vardır. Bu yöntemler,

bağış yapan kendi isteği ile bağış yapmaya hazırolmadığı zamanlar devreye girer. Bu yasal düzenlemeler şimdilik her yerde aynı şekilde kullanılmıyor. Her ülkekendi kararlarını kendisi veriyor.

1)İtiraz Yöntemi: En geniş kapsamlı yöntemdir. Bu

yöntemde sağlığında kesin itirazı olmayan herkesin organı bağış olarak kabul edilir.

2)Genişletilmiş İtiraz Yöntemi: Ayrıca şöyle bir hakkıda içerir. Bağışçının ölümünden sonra, potansiyel bağışçının akrabaları organ bağışını, ölen kişinin, yaşarken yaptığı vasiyet olarak kabul ederler.

3)Gönüllülük Yöntemi: Bağışçının yaşarken organlarını bağışlayacağını kabul etmesi zorunluluğunu getirir. Kesin bir organ bağışı yapmayıkabul etme prosedürü gerektirir. Bu nedenle çok dar kapsamlıdır.

4)Genişletilmiş Gönüllük Yöntemi: Bağışçınınölümünden sonra, ailesi de bağış için onay verebilir. Bu uygulama Gönüllülük Yöntemi’ni genişletmektedir.

Bu 4 yöntemin yanı sıra iki istisna yöntem daha vardır: Bilgilendirme ve Acil Durum Yöntemi

Bilgilendirme Yöntemi’nde bağışçının izni şarttır.Eğer potansiyel bağışçının yanında, organ bağışıyapmak istemesi ile ilgili herhangi bir yazılı belge yoksa bağışçı olmak istemiyordur. Bu durumda ailesine bilgi verilmesi gerekir. Ailenin itiraz etme hakkı vardır.

Acil Durum Yöntemi’nde, bağışçının kendisinden veya ailesinden itiraz olsa bile, her durumda organ alınır.(Wikipedia ansiklopedisi)

Prosedür; Bir amaca ulaşmak için tutulan yol ve yöntem.


Hangi ülke hangi organ bağışı yöntemini kullanıyor?

8) DİNİN ORGAN BAĞIŞINA BAKIŞ AÇISI

Organ bağışına dini açıdan bir sakıncagörülmemektedir. İslam dininin yaygın olduğu ülkemizde dinin organ bağışına bakışı Diyanet İşleri Başkanlığı’nın yaptığıaçıklamaya dayandırılır. (06.03.1980) Karara göre; ● Zaruret (İnsanın elinde olmayarak hâsıl olan sebep) halinin bulunması,● Hastalığın bu yolla tedavi edileceğinin doktor tarafından onaylanması,● Doku ve organ veren kişinin bu işlem sırasında ölmüşolması,● Verilen doku ve organ karşılığında hiçbir ücret alınmamış olması,● Tedavi edilen hastanın da yapılacak nakle razı olmasıdurumunda caizdir, denmiştir.(Diyanet İşleri Başkanlığı 06.03.1980 kararı/ http://www.diyanet.gov.tr)

Yeter, Demirtaş

11

11

9) ORGAN NAKLİ’NİN YASAL DAYANAĞI

Ülkemizde 1979 tarihine kadar organ nakli konusundaki kurallar, meslek örgütlerince belirlenerek uygulanırken, günümüzde 1979 yılında çıkarılan ‘Organ ve Doku Alınması, Saklanması, Aşılanması ve Nakli’ne’ ilişkin 2238 sayılı yasaya göre uygulamalar yapılmaktadır. Bu yasaya göre;

‘oto-greftler, saç ve deri alınması, aşılanması ve nakli ile kan transfüzyonu bu kanun hükümlerine tabi olmayıp, yürürlükte bulanan sağlık yasaları, tüzükleri,yönetmelikleri ve tıbbi deontoloji kuralları çerçevesini gerçekleştirilir. Bir bedel veya başkaca çıkar karşılığı organ ve doku alınması ve satılmasının, bilimsel, istatistikî ve haber niteliğindeki bilgi dağıtımı halleri ayrık olmak üzere, organ ve doku alınması ve verilmesine ilişkin hertürlü reklamın, vericinin yaşamını mutlak surette sona erdirecek veya tehlikeye sokacak organ ve dokularınalınması yasaktır.’ (Madde 3, 4, 8).

Yaşayan kişilerden organ ve doku alınması ile ölüden organ ve doku alınması ile ilgili hükümler yasanın5. ve 11. maddelerinde yer almaktadır. Buna göre;

‘On sekiz yaşını doldurmamış ve mümeyyiz olmayan kişilerden organ ve doku alınması yasaktır. Ölünden organ ve doku alınabilmesi için ise tıbbi ölüm halinin (beyin ölümü tanısı), kardiyolog, nörolog, nöroşirürjiyen ve anestezi reanimasyon uzmanından oluşan dört kişilik hekimler kurulunca oy birliği ile saptanmasıgerekmektedir.’

Yasanın 12.maddesi ile; ‘alıcının müdavi hekimi ile organ ve doku alınması, saklanması, aşılanması ve naklini gerçekleştirecek olan hekimlerin, ölüm halini saptayacak olan hekimler kurulunca yer almaları yasaklanmıştır.’

1982 yılında yasanın 14. maddesinin içeriğideğiştirilmiş, yeni bir fıkra eklenerek yeniden yapılandırılmıştır. 1982 tarihli 2594 sayılı yeni organnakli yasasındaki değişikliğe göre;

‘Kaza, doğal afet sonucu vücudun uğradığı ağırharabiyet sonucu yaşamı sona eren kişinin eşi, reşitçocukları, anne-babası, kardeşlerinden biri yoksa sağlam doku ve organlarının hekimler kurulu raporu ile belgelenmesi koşulu ile ivedilik ve tıbbi zorunluluk bulunduran durumlarda vasiyet ve rıza aranmaksızın

Vasiyet Bir kimsenin ölümünden sonra yapılmasınıistediği şey.


organ ve doku nakli yapılabilir.’ (Organ Nakli Yasası1979,1982)

10) NASIL ORGAN BAĞIŞLAYABİLİRİM?

2238 sayılı ‘Organ ve Doku Alınması, Saklanması ve Nakli’ hakkındaki kanunda; ‘18 yaşından büyük ve akli dengesi yerinde olan herkes organlarının tamamını veya bir bölümünü bağışlayabilir.’ denmektedir. Organ Bağışı Nasıl ve Nerelere Yapılır?

1) T.C. Sağlık Bakanlığı Organ Bağışı Senedini doldurun. ◊ İl Sağlık Müdürlüğünde,◊ Hastanelerde, ◊ Emniyet Müdürlüklerinde (Ehliyet alımısırasında), ◊ Organ nakli yapan merkezlerde, ◊ Organ nakli ile ilgilenen Vakıf, Dernek vb. kuruluşlarda bu yapılabilir.

Organ bağışında bulunabilmek için; Organ Bağış Senedini’ iki tanık huzurunda doldurup imzalamak yeterlidir. Senedinizde sizinle beraber 2 şahit kişinin de imzalarıyer almaktadır.Ayrıca bu belgede naklini istediğiniz organlarınızı daseçebilmektesiniz. 2)Organ Bağış Kartınızı alın.

Organ bağış senedini imzaladıktan sonra organ bağışkartı doldurulur ve bağış yapan kişiye verilir.

Yeter, Demirtaş

13

13

Doku ve Organ Bağışı Kartı ne amaçla düzenleniyor? Son evre organ hastaları için hayatta kalmanın tek

yolu organ naklidir. Canlıdan organ nakli belirli organlar için uygulanabilen bir tekniktir ve her hastanın uygun vericisi bulunmamaktadır. Bu nedenle tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de yeterli sayıda organ yoktur. En büyük organ kaynağı uygun koşullarda hayatını kaybetmiş kişilerin organlarıdır. Bu durumdaki kişilerin vücut fonksiyonlarıtamamen tıbbi destekle devam etmektedir ve bu durumu uzun sürede dengede tutmak imkânsızdır. Dolayısıyla kadavradan organ alınabilmesi için zaman çok önemli bir faktördür. Diğeryandan hiç beklenmedik bir anda yakınını kaybettiğini öğrenen bir kişinin organ bağışı için karar vermesini beklemek çok zordur. Yakınlar ancak hayatta iken organlarını bağışladığınıbelirten yakınları için hızlı karar verebilmektedir. Ayrıca bukonuyu kaybettiği yakını ile özel olarak konuşmamış, ancakkendisi organ bağışı yapmış kişiler, o zor ve acılı anda kendisine organ bağışında bulunup bulunmayacağını soran hekimin neden böyle bir teklifte bulunduğunu idrak edebilir. Özetle ‘Organ Bağışı Kartları’, ‘Organ Bağış Kampanyaları’,’Transplantasyon Haftası’ ve ‘Transplantasyon Oyunları’ gibi çeşitli faaliyetlerin tek bir amacı vardır; Bir yakınımızı kaybettiğimiz anda onun organları ile kurtulabilecek hayatların var olduğunu daha önceden öğrenmemizi ve gerektiğinde bu kararı daha hızlıalabilmemizi sağlamaktır.

Doku ve Organ Nakli ve Bağışında Sıkça Sorulan

Sorular 1) Sadece manevi yaptırım gücü olan, hiçbir hukuki

fonksiyon taşımayan sembolik organ bağışı kartım, organ bağışı için doğrudan yeterli bir kart mıdır?

Hayır. Kişinin organlarının alınabilmesi için mutlaka ailesinin de onayının alınması gerekmektedir kartı olsa da yakınlarından habersiz organları alınamaz.

Bu yüzden yakını yanında olmadan ölmüş birinin cebinden organ bağış kartı çıksa bile organları alınmamaktadır.


2) Organ bağış kartımı nasıl iptal edebilirim? Artık organ bağışlarının kaydının tutulma zorunluluğu

yoktur. Kişi istediği zaman kartını yırtarak organ bağışınıgeçersiz kılabilir.

3) Herkes organ bağışı için başvurabilir mi? Hepatit (A-B-C) Ağır iltihabi hastalıklarŞeker hastalığıKanser hastaları başvuramaz. 4) Bağışladığım organlar para ile başkasına satılabilir

mi?Başka insanların eline geçme tehlikesi ne boyutta mevcuttur?

Hayır, satılamaz. Bir insan öldükten sonra organlarıbağışlandığında, Organ Nakli Koordinasyon Sistemi devreye girer. Bu sistem gereğince bağışlanan organlar SağlıkBakanlığı’nın Bölge Koordinasyon Merkezine(BKM) ve oradan da Ulusal Koordinasyon Merkezine(UKM) bildirilirler. Organlarınmerkezlere dağıtımı bu bildirimler sonucunda belirlenir.

5) Organ Nakli ameliyatında cenazemin bütünlüğü

bozulur mu?Gereken saygı vücuduma uygulanır mı?Kadavradan organ çıkarma işlemi herhangi bir canlı

ameliyatı kadar büyük bir özenle yapılır. Organlar çıkarıldıktan sonra mümkün olduğunca estetik dikişlerle dikilerek, bedenin hiçbir şekilde zarar görmemesine büyük özen gösterilir. O bedenler organların kıymetini çok iyi bilen hekimler için kutsaldır ve çok büyük bir saygıyı hak etmektedirler.

6) Herhangi bir sağlık sorunum olduğunda üzerimde

organ nakli kartı bulunursa bir sorun çıkar mı diye tedirgin oluyorum. Sizce bu endişemde haklı mıyım?

Hekimlik ilkelerine göre hiç kimsenin hayatı hiç kimse için feda edilmez. Evrensel insan haklarına göre bir kişinin hayatıdeğil bir insan için bütün insanlık uğruna bile feda edilemez. O nedenle hiçbir endişeye gerek yok. ‘Suiistimal olabilir mi?’’ diye düşünenler var ise; organ nakli zaten kalabalık bir ekip işidir. Ayrıca organların alınabilmesi için kişinin hayattayken bağış yaptığı halde bunun yeterli olmadığı ve yine de ailenin izninin alınması gerektiği unutulmamalıdır.

Yeter, Demirtaş

15

15

7) Beni endişelendiren organ bağışı bilgilerimin organ mafyasının eline geçmesi,bu mümkün mü?

Organ bağışı sırasında alınan bilgiler hiçbir zaman bir nakil için yeterli bilgiler değildir. Kişinin sağlık durumunun değil, niyetini belirten bir iki kimlik bilgisi dışında bir özellik taşımazlar.Bu yüzden bu endişe yersizdir.

8) Nakil işlemlerinin ülkemizdeki başarı oranı nedir?Ülkemizde organ nakilleri dünya standardında yapılmakta

ve baktığımızda dünya standardının üzerine sonuçlanmaktadır. Karaciğer ve böbrek gibi en çok nakli gerçekleştirilen organlarınnakillerinde başarı oranları ise yapılan çalışmalara göre %90’nınüzerindedir.

9) Hayattayken organlarını bağışlayan bir kişi daha

sonra bu isteğinden vazgeçebilir mi? Tabi ki evet. Yakınlarınıza söylemeniz yeterli. Çünkü günü

geldiğinde buna son kararı verecek olan, bağışınızıdeğerlendirecek olanlar yakınlarınızdır. Bu yüzden karta sahip olsanız bile ailenize vazgeçtiğinizi iletmeniz bu konudaki endişeniz için tek başına yeterli olabilecektir.

10) Ben sadece karaciğerimi bağışlamak istiyorum.’

diyebilir miyim? Böyle bir seçim hakkım var mı?Evet böyle bir seçim hakkınız var. Organ bağış kartınızda

bunu belirtecek seçenekler zaten bulunmaktadır. Yine yakınlarınıza da söylemeniz de yeterli olabilir.

11) TÜRKİYE’DE VE DÜNYA’DA ORGAN BAĞIŞI

Organ bağışları, bir milyon nüfusa düşen kadavra donörle değerlendirilmektedir. Gelişmiş ülkelerde bir milyonda 20-30 olan kadavradan organ bağışı İspanya’da 33,6, Belçika’da 25,2, Kanada’da 14,1, Fransa’da 16,2, Yunanistan’da 4,5, ülkemizde ise 0,9’dur.(Arda 1994, Dalgıç 1999, Gabel ve ark.1994). Ülkemizde nakillerin çoğu canlı donörlerden özellikle de yakınakrabalardan alınan organlarda gerçekleştirilmektedir. Yine ülkemizde nakil için gerekli olan böbreğin %85’inin insandan, %15’inin kadavradan alınabildiği, oysa gelişmiş batı ülkelerinde bu durumun tersine olduğu bildirilmektedir.(Türk Nefroloji Derneği 1999)

Yeter, Demirtaş

17

17

(T.C Sağlık Bakanlığı Verileri/2005 yılı sonuna kadar.)12) TÜRKİYE ORGAN BAĞIŞI HAFTASI VE

UZMAN GÖRÜŞÜYLE TRANSPLANTASYON Organ ve doku bağışını teşvik etmek amacıyla her yıl

kutlanan ‘Organ ve Doku Bağışı Haftası’ 3 Kasım’da başlıyor. TC Sağlık Bakanlığı tüm illere dilekçe yollayarak doku ve organ nakli etkinliklerine bu süreçte yer vermelerini istiyor.

OP.DR.ATA BOZOKLAR’IN GÖRÜŞLERİOrgan bağışı sorununun, kadavra organı konusunda

çekilen sıkıntının sadece bir boyutu olduğuna işaret eden Bozoklar, konunun asıl önemli boyutunun ‘ölümlerin zamanında tespit edilememesi’ ve ‘gerekenlerin zamanında yapılaması’olduğunu bildirdi.

Zamanla yarışmayı gerektiren organ naklinde organizasyon sorunu yaşandığını anlatan Bozoklar, burada en büyük rolün devlete, daha sonra da hekimlere düştüğünü işaret etti.

İşlevsel kurumlara dikkate çeken Bozoklar bu manzaranınTürkiye’de de farklı olmadığını; ‘Eğer bir bölgede koordinatörlük sistemine işlerlik kazandırabilmişseniz, o bölgede başarıkazanıldığını görüyorsunuz. Ege ve Akdeniz bölgelerinin en önemli ayrıcalığı da burada yatıyor’ belirtti.

Gönüllüğe vurgu yapan Bozoklar Organ ve Doku Bağışı konusunda gelişmiş Batı ülkelerindeki kadavra donörden bağış


oranının her bir milyon nüfusta 20 olduğuna işaret ederken, bu oranın Türkiye’de ise bir milyon nüfusta 2,4 olduğunu belirtti.

Türkiye’de 12 kalp, 18 karaciğer ve 30 böbrek nakli bulunmasına rağmen.

Op.Dr. Ata Bozoklar organ bağışını en çok geliri 500 doların altında olan kişilerin yaptığını, sanılanın aksine entelektüellerin organ bağışlamaya yanaşmadığını (sadece lafta kaldıklarını) belirtti.

Organ bağışı konusunda insanların yanlışbilgilendirildiklerini ve güven eksikliklerinin bulunduğunukaydeden Bozoklar, ‘Kimileri, organlarımı bağışlıyorum ama bu organların akıbeti ne oluyor’ diye düşünceye kapılıyor. Oysaorganlar bir ulusun malıdır. Her organ bağışı Sağlık Bakanlığı’nabildiriliyor.’ Dedi.

Bozoklar, Türkiye’de 40 bin diyaliz, 3bin karaciğer ve 1000 kalp hastasının organ beklediğini belirtirken, insanların en çok gözlerini bağışlama konusunda tereddüt yaşadıklarını dile getirdi. Bozoklar, ‘Sanılıyor ki, göz tamamen alınacak, bu görüntü tabiî ki insanları korkutuyor. Oysa sadece kornea alınıyor ve doktor olmayan biri gözlerdeki değişikliği kesinlikle anlayamaz.’dedi.

Organ Bağışı konusunda İzmir ve Antalya’nın ilk sırada yer aldığını, Akdeniz ve Ege’nin lokomotif olduğunu belirten Bozoklar diğer illerin ise organ bağışı konusunda beklenileni vermediğini ifade ederken, İstanbul ve diğer illerde sürekli gerçekleşen etkinliklerin bağışı arttırma konusunda önemli artılar getireceğine dikkat çekti.

Organ ve doku nakli için önümüzdeki yıllarda beklenen gönüllü sayısına ulaşmada bu çalışmaların önemini de vurguladı.

Özetle Ege Üniversitesi Organ Nakli Koordinatörü ve Organ Nakli Ulusal Koordinasyon Kurulu Üyesi Op.Dr.Ata Bozoklar, Türkiye’de son yıllarda organ bağışı açısından ciddi gelişmelerolduğunu belirterek, ‘Organ nakli konusunda ileri gelen ülkelerden bir farkı olmayan ülkemizin sorunu her zaman organıbulamamak oldu’ diyerek imkanımızın olduğunu ancak gönüllü sayısının istenilen seviyede olmadığına dikkat çekiyor.(Op. Dr. Ata Bozoklar/Organ Nakli Koordinatörleri Derneği Yönetim Kurulu Sekreteri/Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Doku ve Organ Nakli Merkez Başkanı/iletişim adresleri : telefon:02323434343,fax:02323904020-530,e-mail:[email protected])

Yeter, Demirtaş

19

19

13) SONUÇ VE ÖNERİLER Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de önemli bir sağlık

sorunu olan organ nakli için gerekli, ancak yetersiz sayıdaki organ bağışını arttırmak için halkın bilgilendirilmesi ve katılımlarının sağlanmasının gerekliliği ortadadır. Bu konuda sağlık çalışanlarına büyük görev düşmektedir. Bunun için, toplumun bu konudaki düşünceleri, bilgisi varsa organ bağışınıolumsuz etkileyen faktörlerin belirlenmesi gerekmektedir.

Ülkenin değişik bölgelerindeki araştırma birimleri ve/veya araştırmacılarının ortak bir proje ile a)hastane acil servisleri, yoğun bakım üniteleri ve organ nakil merkezlerinde hastalar ve hasta yakınlarının, b)sağlık ocakları bölgelerinde de toplumun konuya ilişkin görüşlerini belirlemek amacıyla kapsamlı birçalışma yürütmelerinin yararlı olabileceği düşünülmektedir.

Organ bağışını arttırmaya yönelik her eğitim ve etkinliğin sürekli ve kesintisiz olması halinde bir sonuç alınabileceğini, aksi takdirde başarıya ulaşmanın mümkün olamayacağı gerçeğide göz ardı edilmemelidir.

Toplumun organ bağışı ve nakli konusunda öğrenmek istediği ve bu konuda çalışan araştırmacılara en sık sorduklarısorular:

—Organ bağışı dinimizce uygun mu? —Böbreklerimi satabilir miyim? —Daha çabuk nakil imkânı var mı?—Zengin ve etkili konumdaki kişiler organ naklinden daha

önce mi yararlanıyorlar? —Vücuduna isteyerek zarar verenlere de organ nakli

yapılacak mı?—Donör olmak için nereye başvurmalıyım? —Donör aileleri maddi bir karşılık alabilir mi? —Donör ailemle temasa geçebilir miyim? —Organ nakli olursam AIDSe yakalanır mıyım? —Bekleme listesindeki yerimi nasıl öğrenebilirim? —Organlar ırklara göre mi dağıtılıyor? —Organların çalındığı doğru mu? Organ Bağışının Arttırılmasına Yönelik Alınabilecek

Önlemler 1) Yaşanılan bölgenin kültür, değer, inanç ve geleneklerini

dikkate alan, sorunun önemini ve kişilerin farkındalıklarını arttıran, konuya ilgi duymalarını


sağlayan sağlık eğitim programlarının medya ile işbirliğiiçinde hazırlanması,

2) Bu amaçlarla doğrultusunda hazırlanan eğitim programlarının ilkokullardan başlayarak tümokullarda, hastanelerde, askeri kurumlarda düzenli ve sürekli olarak verilmesi ve yaygınlaştırılması,

3) Yapılacak bu eğitimlerin, bilgilendirmenin belirli bir program çerçevesinde ve konunun uzmanı kişilerce yapılması,

4) Özellikle TV’de yerel-ulusal sanatçı ve sevilen kişilerin, organ bağışı/nakline yönelik programlarda rol almasıve öncülük etmelerinin sağlanması,

5) Halkın istekleri doğrultusunda organ bağışı ve naklikonusunda idari, hukuki, mali düzenlemelere gidilmesi (ödül, sertifika, vergide indirim, bazı hizmetlerde öncelik verilmesi gibi),

6) Yapay organ çalışmalarına maddi imkan ve destek sağlanması önerilmektedir. (Osmangazi Üniversitesi, Yrd. Doç.Dr. Nurten Özdağ)

Yeter, Demirtaş

21

21

KAYNAKLAR 1) Tranplantasyon ve SorunlarıProf.Dr Mehmet Haberal TOND Kongre Tebliğler Kitabı,Türkiye Organ

Nakli Derneği Birinci Bilimsel Kongresi Hacettepe Üni.Ankara,Türkiye 20-23 Ekim 1993 (sf 3-55) 2) Tranplantasyon Prof.Dr.Mehmet Haberal Türkiye Organ Nakli Derneği İkinci Bilimsel Kongresi 8-9 Kasım 1994 (sf 245-265) 3) Organ TranplantasyonlarıDoç.Dr.Ömer TÜREL (sf 7-8) Nobel Tıp Kitabevi

4) Genel Cerrrahi Prof.Dr.Ünal DEĞERLİ İstanbul Tıp Fak. (Sf 439-458)

5) Genel Cerrahi Cilt 1 Prof.Dr. Göksel KALAYCI İstanbul Üni. Nobel Tıp Kitabevi (sf 633–655) 6) Klinik Klavuzu Muayene-Tanı-Tedavi-Acil Cerrahi Prof.Dr. Ertuğrul Göksoy İstanbul Üni. Cerrah Paşa Tıp Fak.Genel Cerrahi Ana Bilim Dalı (sf 207-217) 7) Cerrahi’nin Sırları Abernaty Nobel Tıp Kitabevi (sf 289–301) 8) Temel Cerrahi EL Kitabı İskerder Sayek,M.Mahir Özmen Hacettepe Üni. Tıp Fak. Genel Cerrahi Ana Bilim Dalı (sf 219–241) 9) Genel Cerrahi

Prof.Dr. Selçuk Aybar İstanbul Üni. Cerrahpaşa Tıp Fak. Genel Cerrahi Ana Bilim Dalı Nobel Tıp Kitabevi 10) Genel Cerrahi AmeliyatlarıTarık Zafer Nursal (sf 471–483)

11) Cerrahi I Arkadaş Tıp Kitapları Prof.Dr. Erol Düren (sf 222–228)


1) Aile ve Toplum Dergisi 17.Sayı (sf 19-29) Makale Hasta Yakınlarının Organ Bağışı ile İlgili Bilgi ve Tutumları[Erişim Tarihi: 26/10/2009].

2)http://www.tond.org.tr/tr/Türkiye --Organ Nakli Derneği’nin Sitesi [Erişim Tarihi: 26/10/2009].

3)http://tr.wikipedia.org/wiki/Organ_ba%C4%9F%C4%B1%C5%9F%C4%B1 [Erişim Tarihi: 26/10/2009].

4)www.istanbulsaglik.gov.tr/w/sb/tedk/organ.asp [Erişim Tarihi: 26/10/2009].

5)www.organbagisi.info [Erişim Tarihi: 26/10/2009].

6)www.akdeniz.edu.tr/organnak/html4.html [Erişim Tarihi: 26/10/2009].

7)www.organnakli.hacettepe.edu.tr [Erişim Tarihi: 26/10/2009].

8) www.saglik.gov.tr [Erişim Tarihi: 26/10/2009].

9) www.teb.org.tr [Erişim Tarihi: 26/10/2009].

10)http://sksdb.ege.edu.tr/kulup/kunye/organ.html [Erişim Tarihi: 26/10/2009].

11) www.saglikdergisi.com.tr [Erişim Tarihi: 26/10/2009].

organ nak ller ve organ ba i inin Önemkisi.deu.edu.tr/bulent.cavas/ders/bok3.pdf · romanya’da...

Documents